KAREN VANCAMPENHOUT: ALLES BEGINT ONDER DE GROND

DOCENTE IN DE KIJKER

Opa heeft een leuke tuin ergens in de Kempen. Karen gaat graag op bezoek bij opa. Ze vergaapt zich dan telkens weer aan al die mooie groenten. Op zekere dag plant ze een paar van opa’s bonen in haar zandbak. Net als opa geeft ze die vaak water. Toch gebeurt er niets, terwijl opa’s bonen torenhoog groeien. Opa heeft een verklaring: zijn grond is mooi bruin en in de zandbak zit alleen wit zand. Hij neemt Karen mee naar de composthoop achter in de tuin. Hij vertelt dat hij die volgende winter helemaal in de grond zal onderwerken. “Dat doen de mensen hier al honderden jaren”, zegt hij nog, “en daardoor wordt de arme grond jaar na jaar vruchtbaarder.”

Experimentele kunst

Zo leerde prof. dr. ir. Karen Vancampenhout voor het eerst in haar leven hoe belangrijk de bodem is voor alles wat er op groeit. Door de bodem geraakte ze in de put. Door de bodem geraakte ze in Afrika en zelfs tot op de Geelse Technologiecampus van de KU Leuven.

Het was voor Karen moeilijk kiezen toen ze naar de KU Leuven ging. Zowat alle wetenschappen vond ze even boeiend en uiteindelijk kwam ze terecht op de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen. Na drie jaar kreeg Land- en Bosbeheer de voorkeur met een minor in Tropische Landbouw.

Prof. dr. ir. Karen Vancampenhout

Dat was een schot in de roos. Het vuur van prof. Deckers en zijn collega’s werkte aanstekelijk en Karen koos een master proef in Ethiopië rond bodem- en water conservering. Ze beschrijft haar eerste subtropische ervaring als bijzonder blikverruimend.

De ervaringen in Ethiopië bevielen Karen zo goed dat de bodem en de (sub)tropen haar nooit meer zouden loslaten. Haar doctoraat bij prof. Deckers blies de opvlammende gloed stevig aan. Er verschijnen heel veel studies over het leven boven de grond en in het water en over de fysica en de chemie van de bodem, maar de link tussen beiden wordt niet vaak gelegd. Daar wou ze zich verder in verdiepen. Dankzij een FLOF-beurs (doctoraats beurs van de KU Leuven) kreeg ze de kans om dat te doen. Het verband tussen de organische stof in de bodem (vaak vereenvoudigd bodem - koolstof genoemd) en de vegetatie die er op groeit, werd haar onderwerp. Ze exploreerde het in al zijn aspecten, van postglaciale paleo - bodems tot de recentere plaggenbodems van de Kempen.

Studenten en kritische zin

Sinds 2008 doceert Karen aan de opleiding Master in de biowetenschappen: land- en tuinbouwkunde, optie natuur & milieu. Haar onderwijsvisie is dat studenten met contrasterende meningen moeten kunnen omgaan. Karen moedigt hen aan om zelf een kritische blik op duurzaamheid ende agromilieuproblemen te ontwikkelen. “We worden in onze maatschappij immers voortdurend geconfronteerd met controversiële thema’s. Studenten moeten de lijn leren trekken tussen waar wetenschap eindigt en waar de samenleving begint. Anders: wat kunnen we wetenschappelijk onweerlegbaar bewijzen en waar moeten we maatschappelijke (hopelijk gefundeerde) keuzes maken.” Ze wil daarbij veel aandacht hebben voor de randvoorwaarden en, hoe kan het ook anders, de internationale dimensie onder de aandacht brengen.

“Studenten moeten de lijn leren trekken tussen waar wetenschap eindigt en waar de samenleving begint.”

Ensete en Heath4Peat

Ondertussen zat prof. Vancampenhout ook wetenschappelijk en maatschappij-ondersteunend niet stil. Ze bouwde een netwerk uit in Mozambique, Oeganda, Peru en vooral in Ethiopië, dat ondertussen een beetje haar tweede vaderland is geworden. Ze begeleidt Ethiopische studenten bij hun doctoraat en zet samenwerking op waar mogelijk. Recent kwam het Ensete-project onder de aandacht. “Ensete (een soort vezelbanaan) is belangrijk voor het welzijn van 20 tot 50 miljoen mensen. Een bacteriële verwelkingsziekte drukt al jaren sterk op de productie en de bestrijding ervan blijft ondermaats. In het nieuwe project probeer ik samen met collega prof. Rudi Aerts (fytopathologie) via een ecologische benadering een oplossing te zoeken voor de ziekte. Een andere Geelse collega en bijna-naamgenoot, prof. Leen Van Campenhout (voedingsindustrie), heeft zich dan weer geëngageerd om het eindproduct beter te valoriseren.”

In Vlaanderen staat Heath4Peat in de steigers. Karens blijvende interesse in natuurbeheer en een grondige kennis van de Anthrosols liggen daaraan ten grondslag. “Antrhosols zijn Kempische bodems, vruchtbaar gemaakt door duizend jaar lang plaggen van de heide op de arme zandgrond te brengen. Koolstofbronnen uit verschillende gebieden hebben andere eigenschappen. Die van de heide bijvoorbeeld, breken traag af en zijn erg zuur. Op dit moment is nogal wat heideplagsel ‘afval’. Aan de andere kant staat de tuinbouw onder druk om minder turf te gebruiken. Tel beide op en je kunt tweemaal winst maken. Dat ‘afval’ wordt dan waardevolle potgrond.”

Een tweede project loopt samen met verschillende professoren van de KU Leuven en onderzoekt ecologische evenwichten in bosbodems. “Als je weet dat veel meer dan de helft van het leven op aarde zich onder de grond afspeelt en dat we daar maar heel weinig van weten, dan zul je begrijpen dat er nog ontzettend veel te onderzoeken valt. Puur wetenschappelijke interesse, maar veel meer dan dat. De bevindingen moeten helpen om onze bossen beter weerbaar te maken tegen de klimaatstress.”

Bodem als kunst en Afrika doorgrond

Al het onderzoek van prof. Vancampenhout, ook al is het fundamenteel wetenschappelijk, heeft een praktisch doel. Toch wil ze nog verder gaan. Ook de maatschappij moet zich bewust worden van het belang van de grond waarop we leven. Ondertussen is ze al een hele tijd secretaris van de Belgische bodemkundigen en de motor van de gelijknamige vereniging.

Voor de provincie Antwerpen vormde ze met haar medewerker Raf Dieltjens de bodemkaart om tot een eenvoudiger leesbaar exemplaar voor ambtenaren en politici. Zo krijgen ze een duidelijk zicht op de ligging van de historisch en landbouwkundig belangrijke plaggenbodems, om hun beslissingen op het vlak van ruimtelijke ordening beter te kunnen funderen.

Prof. Seppe Deckers prees Karen in december 2015 nog voor haar tomeloze inzet voor de studiedag en de tentoonstelling Africa in profile (Afrika doorgrond) in Leuven. De bodematlas van Afrika werd er voorgesteld aan vertegenwoordigers van de meeste Afrikaanse landen en van de Europese Commissie in aanwezigheid van rector Torfs, rector Blondel, ererector Delvaux en ererector Vervenne. Onder de talrijke sprekers zijn zeker te vermelden: minister Alexander De Croo en de erevoorzitter van de Europese Raad, Herman Van Rompuy. Een orgelpunt in Karens nog jonge carrière

Dirk De Roose