‘WIJ, ROBOTS’: TECHNOLOGIE ZONDER OOGKLEPPEN

DOCENT IN DE KIJKER

Technologie en artificiële intelligentie zijn heikele thema’s. Aan de ene kant prijzen de cyberutopisten de oneindige mogelijkheden de hemel in. Daartegenover staan de technoalarmisten voor wie de digitale revolutie afstevent op een ramp. Bij de eerste groep vind je opvallend veel ondernemers en ingenieurs. Bij de tweede nogal wat sociale wetenschappers en filosofen. Prof. Lode Lauwaert kiest geen partij. Dit stelt hem in staat om een aantal heilige huisjes vakkundig te slopen en loepzuiver te kijken naar de technologische ontwikkelingen.

Eind oktober 2021 verscheen ‘Wij, robots. Een filosofische blik op technologie en artificiële intelligentie’ van prof. Lauwaert. De weken en maanden erna was de auteur niet uit de media weg te branden. In november kwam er al een tweede druk uit en momenteel staat er een verfilming van het werk op stapel. Het juiste boek op het juiste moment, zoveel is duidelijk.

“Mijn boek is nauw verbonden met de Faculteit Industriële Ingenieurs weten - schappen”, vertelt prof. Lauwaert. “Toen ik zeven jaar geleden werd aangezocht om het vak Filosofie en Ethiek te doceren op de campussen in Leuven, stelde ik vast dat er niet veel literatuur beschikbaar was in ons taalgebied. Dus ben ik maar zelf begonnen te schrijven. Wat oorspronkelijk bedoeld was als cursusmateriaal voor de studenten industrieel ingenieur is aan- en uitgegroeid tot een boek voor al wie met technologie en AI bezig of begaan is”.

Prof. Lode Lauwaert tijdens het debat

© Filip Van Loock

Drie stellingen

In ‘Wij, robots’ neemt prof. Lauwers drie stellingen onder de loep die doorgaans voor waar worden aangenomen. Is tech - nologie wel zo neutraal als algemeen wordt aangenomen? Heeft AI daadwerkelijk een ontwrichtend effect op de samenleving? En volgt de technologische ontwikkeling een eigen weg waar niemand nog vat op heeft? Bij elke stelling schept de auteur eerst helderheid over de begrippen. Vervolgens wikt en weegt hij de argumenten pro en contra om tenslotte de relevantie van de redenering te beoordelen. Filosoferen mag dan wel boeiend zijn, maar heeft de ingenieur ook iets aan de denkoefeningen?

Over de zgn. neutraliteit van de technologie zegt prof. Lauwaert: “De neutraliteitsthese is al zo oud als de westerse filosofie. De stoïcijnen in het oude Griekenland waren al van oordeel dat technologische artefacten neutraal zijn”. Dat dit niet klopt, illustreert de auteur aan de hand van talrijke voorbeelden. Van algoritmen die systematisch mannen voortrekken bij selectieprocedures omdat hen dat zo geleerd is tot de discriminatie van gekleurde mensen omdat de software erop getraind is om eerst witte gezichten te herkennen. Telkens blijkt dat technologie wel degelijk met waarden beladen is omdat ze nu eenmaal ontworpen is vanuit een bestaand referentiekader. Overigens hoeft dat niet per se negatief te werken. Technologie kan even goed in positieve zin met waarden geladen zijn, maar dit bevestigt het feit dat het niet om een neutrale aangelegenheid gaat.

Disruptief en gedetermineerd

Over de disruptiviteit van de digitale technologie en AI is al langer veel te doen. Het world wide web, de smart phone, de sociale media hebben het leven ingrijpend veranderd met aan de ene kant een ongekende connectiviteit en als keerzijde een groeiende polarisering, desinformatie, haatberichten en jonge meisjes met eetstoornissen omdat ze bestookt worden met beelden van hyper - slanke jongedames. “In ethisch opzicht zijn deze problemen niet nieuw en evenmin uniek voor AI”, aldus prof. Lauwaert. “Het gaat veeleer om transformaties, verschuivingen of uitvergrotingen van dingen die vroeger ook al bestonden. Maar er is meer. Achter de disruptie - verhalen schuilt niet zelden een marketingtruc. Want hoe disruptiever een product wordt voorgesteld, hoe meer het in de kijker komt en hoe meer nieuws - gierigheid het opwekt bij de consument. Het gaat dus niet zelden om een promotie - boodschap van een bedrijf dat hoopt op een zelfvervullende voorspelling”.

Volgens de oude Grieken was Prometheus de grondlegger van de technologie. Hij bracht het vuur naar de hulpeloze mensheid. Toen die ermee aan de slag ging, zette zich een ontwikkeling in gang die niet meer te stoppen viel. De ene uitvinding of toepassing leidde onvermijdelijk tot een andere. De zgn. determinatiethese is het derde heilige huisje dat gesloopt wordt. Het argument van dezelfde technologieën die op hetzelfde moment op verschillende plaatsen ontstaan, wordt door prof. Lauwaert ontkracht. “De computer, het vliegtuig, de personen - auto doken niet tegelijk op verschillende plaatsen op. Het gaat dus om een veralgemening. En zelfs al zou dat toevallig wel het geval geweest zijn, dan nog is het geen bewijs van de onvermijdelijkheid of de noodzakelijkheid. De meeste technologische ontwikkelingen zijn het gevolg van een keuze door mensen in een bepaalde context of rol”.

Verantwoordelijke ingenieurs

Dat met de opkomst van AI zich niet echt iets fundamenteel nieuws heeft voor - gedaan in de wereld loopt als een rode draad doorheen prof. Lauwaerts boek. De zogenaamde neutraliteit, disruptiviteit en gedetermineerdheid van de technologie zijn volgens de auteur niet zelden drog - redeneringen van belanghebbenden die niets liever wensen dan dat er geen ethische vragen over hun product gesteld worden.

Uiteraard beseft prof. Lauwaert dat de technologische klok niet kan worden teruggedraaid of stilgezet. Dus stelt hij zijn hoop op de ingenieurs en de beleids - makers. “Zij moeten hun morele verantwoordelijkheid opnemen en hun expertise inzetten om AI te ontwerpen die zo weinig mogelijk fouten maakt of reproduceert. Dat betekent dat ze op elk moment de mogelijke nadelen van hun creaties moeten inschatten en anticiperen op schadelijke nevenwerkingen. Zich verschuilen achter het neutraliteitsprincipe of – nog erger – de schuld eenzijdig in de schoenen van de gebruiker schuiven, staat gelijk met onethisch handelen”.

Yves Persoons

Lode Lauwaert, ‘Wij, robots. Een filosofische blik op technologie en artificiële intelligentie’. Lannoo Campus, ISBN 9789401470544