Græðgi tryggingafélaganna

Græðgi tryggingafélaganna á sér engin takmörk

FÍB hefur um árabil gagnrýnt okur tryggingafélaganna á bílatryggingum. Félögin stunda ekki verðsamkeppni, Fjármálaeftirlitið gerir ekkert og stjórnmálamenn líta í hina áttina.

Oft virðist þessi barátta fyrir hagsmunum bíleigenda vera hálf vonlaus. Þó er ekki í boði að gefa tryggingafélögunum svigrúm til að ganga enn lengra í okrinu og því heldur FÍB áfram að varpa ljósi á framferði þeirra til að halda græðginni í skefjum.

Í ágúst síðastliðnum birti Runólfur Ólafsson, framkvæmdastjóri FÍB, grein um gengdarlaust iðgjaldaokur á bíleigendum. Hann benti á tölur um mikinn hagnað þeirra undanfarin misseri, 50 milljarða króna bótasjóð vegna bílatrygginga og iðgjaldahækkanir langt umfram almennar verðhækkanir. Runólfur minnti á könnun FÍB sem sýndi að iðgjöld bílatrygginga væru að jafnaði tvöfalt hærri hér en á hinum Norðurlöndunum, þrátt fyrir svipaðan kostnað. Hann benti á að fjölskylda með húseign og tvo bíla borgar yfir 400 þúsund krónur á ári í iðgjöld trygginga. Aðeins brot af þessum peningum fer til að kaupa raunverulega tryggingavernd. Restin rennur í ávöxtunarsjóðina og arðgreiðslurnar.

Óvænt sameiginleg viðbrögð tryggingafélaganna

Tryggingafélögin svara nánast aldrei gagnrýni FÍB. Þau vita sem er að iðgjaldaokrið er óverjandi. Þau vita að umræðan deyr fyrr út með því að taka ekki þátt í henni. Það kom því nokkuð á óvart að þau skyldu fá Samtök fjármálafyrirtækja (SFF) til að svara grein Runólfs og réttlæta gjaldtökuna. Í skýringum sínum fór framkvæmdastjóri SFF með rangt reiknaðar tölur og gamlar tuggur tryggingafélaga um að þau ættu í samkeppni.

Framkvæmdastjórinn gekk einnig svo langt að segja að tryggingafélögin gætu ekki treyst á fjárfestingatekjur og því þyrftu iðgjöld að standa undir allri ábyrgð þeirra. FÍB spurði á móti hvers vegna lífeyrissjóðir og bankar gætu treyst á fjárfestingatekjur en ekki tryggingafélög.

Verðsamráð er bannað

Í kappsemi sinni virðist framkvæmdastjóri SFF hafa gleymt því að samtökunum er bannað að svara fyrir verðlagningu og þjónustu tryggingafélaganna. Þetta bann má rekja til þess að árið 2004 settu samkeppnisyfirvöld Sambandi íslenskra tryggingafélaga (SÍT) ýmis skilyrði til að þau fengju að starfa áfram. Ástæðan fyrir þessum skilyrðum var ærin, því að tryggingafélögin höfðu stundað víðtækt samráð innan SÍT áratugum saman. Seinna meir rann SÍT inn í SFF og því áttu þessi skilyrði einnig við á þeim vettvangi. Meðal annars má SFF ekki taka þátt í umræðu á opinberum vettvangi um verð og verðbreytingar aðildarfélaga eða um kröfur viðskiptavina um lægra verð eða bætt viðskiptakjör.

Ljóst er að framkvæmdastjóri SFF braut gegn þessum skilyrðum þegar hann reyndi að réttlæta iðgjöld tryggingafélaganna. Lögmaður FÍB sendi ábendingu þess efnis til Samkeppniseftirlitsins. Hann benti á að það samræmdist ekki samkeppnislögum og banninu að verðstefna íslenskra vátryggjenda væri varin opinberlega af hálfu SFF.

Samkeppniseftirlitið rannsakar málið

Tveimur dögum eftir ábendingu FÍB sendi Samkeppniseftirlitið bréf til framkvæmdastjóra SFF og tilkynnti um frumkvæðisathugun á brotum við banninu um fyrirsvar vegna verðlagningar.

Í bréfi Samkeppniseftirlitsins var bent á að öll þátttaka hagsmunasamtaka í umræðu um verðlagningu á fákeppnismarkaði væri sérstaklega varhugaverð og ætti ekki að eiga sér stað. Vísaði Samkeppniseftirlitið til skilyrðanna sem sett voru árið 2004. Vegna viðbragða SFF við gagnrýni FÍB, auk svara í maí síðastliðnum um vaxtastefnu bankanna, óskaði Samkeppniseftirlitið eftir afriti af öllum samskiptum SFF við aðildarfyrirtæki sín frá 1. maí til 16. september, þar á meðal af tölvupóstum, minnisblöðum,

glærukynningum og fundargerðum. Jafnframt var SFF boðið að tjá sig um kvörtun FÍB. Svarfrestur var gefinn til 29. september. Samkeppniseftirlitið tjáði SFF í bréfinu að í framhaldinu myndi stofnunin taka ákvörðun um hvort taka þyrfti málið til frekari rannsóknar.

Samkeppniseftirlitið hefur sýnt í gegnum tíðina að brot á sáttum og skilyrðum eru ekki tekin neinum vettlingatökum. Eftirlitið getur lagt á stjórnvaldssektir vegna slíkra brota sem nema allt að 10% af ársveltu. Ljóst er að leggja mætti tugmilljarða króna sekt á tryggingafélögin og bankana fyrir að beita samtökum sínum til að réttlæta gjaldtöku og verðstefnu.

Sjóvá gefur hluthöfum ofteknu iðgjöldin

Í lok september gerði FÍB athugasemd við þau áform Sjóvár að greiða hluthöfum 2,5 milljarða króna í tengslum við hlutafjárlækkun félagsins. Þessi fjárhæð átti að koma til viðbótar við 2,65 milljarða króna arðgreiðslu vegna ársins 2020. Samtals ætlar Sjóvá því að greiða hluthöfum rúmlega fimm milljarða króna. Sjóvá liggur á mun meiri fjármunum en félagið þarf á að halda til að mæta bótakröfum. Ástæðan er sú að félagið hefur árum og áratugum saman oftekið iðgjöld, einkum af bílatryggingum. Í stað þess að lækka iðgjöldin eða skila þeim til viðskiptavina er ætlun Sjóvár að afhenda hluthöfum þessa fjármuni. FÍB skoraði á félagið að láta þessa fjármuni renna til réttmætra eigenda þeirra.

Það sem Sjóvá upplýsir ekki

Sjóvá svaraði þessari áskorun FÍB með fullyrðingu um að félagið hefði tapað á bílatryggingum árum saman. Þetta er hið klassíska svar tryggingafélaganna og er einfaldlega rangt.

Í fyrsta lagi felst hið meinta „tap“ í því að tryggingafélagið ofmetur tjón þegar umferðarslys eru skráð í bækur þess. Endanlegar bætur vegna viðkomandi tjóna eru nánast alltaf lægri en áætlað er fyrir. Mismuninn setur félagið í bótasjóð. Það segir alla söguna að heildarbótasjóður Sjóvá nam 21 milljörðum króna í árslok 2020.

Í öðru lagi láta tryggingafélögin eins og fjárfestingartekjur skipti engu máli og helst megi ekki reikna með þeim. Samt sem áður er ávöxtun hinna ofteknu iðgjalda helsta tekjulind tryggingafélaganna. Sjóvá sagði í svari sínu að það væri skylda tryggingafélaga að eiga fyrir kröfum um að mæta áföllum í rekstri. Sjóvá upplýsti hins vegar ekki að félagið liggur á fjármunum fyrir tvöfaldri þeirri kröfu. Þetta fjármagn — myndað með ofteknum iðgjöldum og ávöxtun þeirra — ætlr Sjóvá að gefa hluthöfum sínum.

Árið 2020 hélt umferðarslysum áfram að fækka líkt og undanfarin ár en þó hélt Sjóvá áfram að hækka iðgjöld bílatrygginga. Skyldi engan furða að hagnaður Sjóvár var 5,3 milljarðar króna árið 2020.

Er hægt að minnka eða stöðva iðgjaldaokrið?

Tryggingafélögin birta ekki gjaldskrár, heldur ákveða iðgjöld eftir aðstæðum tryggingataka. Öll eru þau með nánast sömu iðgjöld fyrir sambærilegar aðstæður og verðsamkeppni því ekki fyrir hendi. Engin leið er að bera saman iðgjöld miðað við mismunandi forsendur nema með mikilli fyrirhöfn. Virk samkeppni er eina raunhæfa ráðið til að tryggja hag neytenda. Skylda ætti tryggingafélögin til að birta reiknivélar sem sýna iðgjöld miðað við uppgefnar forsendur. Þannig gætu neytendur með auðveldum hætti séð hvaða kjör bjóðast best. Hagsmunasamtök á borð við FÍB og Neytendasamtökin og einnig fjölmiðlar gætu gert verðkannanir. Til viðbótar ætti að banna tryggingafélögunum að liggja á eignum og sjóðum umfram það sem þau þurfa samkvæmt reglugerðum til að standast kröfur um getu til að greiða tryggingabætur. Fjármálaeftirlit Seðlabankans getur sett tryggingafélögunum slík skilyrði. Líklega mun þó fyrr frjósa í helvíti.

Nokkrar staðreyndir um okur tryggingafélaganna

• Frá 2015 hefur vísitala bílatrygginga hækkað um 44% meðan almennt neysluverðs hækkaði um 17%. • Á sama tíma fækkaði umferðarslysum um 14% og slösuðum fækkaði um 23%. • Tryggingafélögin högnuðust samanlagt um tæpa 15 milljarða króna árið 2020. • Samsett hlutfall tjóna af iðgjöldum er óvenju lágt — sem sýnir að iðgjöld eru umfram tjónakostnað. • Iðgjöld bílatrygginga eru allt að tvöfalt hærri á Íslandi en á hinum Norðurlöndunum. • Engin raunveruleg verðsamkeppni á sér stað milli tryggingafélaganna.

Hið meðvirka fjármálaeftirlit Seðlabankans

Tryggingafélögin komast upp með stöðugt okur vegna meðvirkni fjármálaeftirlitsins sem nú heyrir undir Seðlabankann. Aftur og aftur hefur komið í ljós að fjármálaeftirlitinu er slétt sama um gjaldtöku og þegjandi samráð tryggingafélaganna, aðeins ef þau sanka að sér nógu miklum fjármunum í feita sjóði. Þá líður eftirlitinu nefnilega vel og vellíðan þess trompar bersýnilega hagsmuni neytenda.

Vissulega er það hlutverk fjármálaeftirlitsins að gæta þess að tryggingafélögin eigi fyrir skuldbindingum. Staðreyndin er sú að þau eiga tvöfalt meira en þarf til að standast ströngustu kröfur. Hvenær telur fjármálaeftirlitið að nóg sé komið?

Stutta svarið er það að fjármálaeftirlitið hefur ekkert út á okurstarfsemi tryggingafélaganna að setja. Þetta kemur skýrt fram í svörum eftirlitsins við nokkrum spurningum sem FÍB sendi því í október síðastliðnum.

Til að byrja með tók fjármálaeftirlitið ekki undir þá ábendingu í bréfi FÍB að iðgjöld bílatrygginga hefðu hækkað langt umfram verðlag og væru tvöfalt hærri en á hinum Norðurlöndunum.

FÍB spurði hvort fjármálaeftirlitið hefði gert ahugasemdir við óþarfa sjóðasöfnun tryggingafélaganna. Því var svarað neitandi, engar athugasemdir hefðu verið gerðar.

Spurt var hvort fjármálaeftirlitið hefði beint tilmælum til tryggingafélaganna um að halda aftur af sér í iðgjaldahækkunum. Því var svarað neitandi og vísað til þess að í núgildandi lögum væri ekki ákvæði um eftirlit með iðgjaldagrundvelli vátryggingafélaganna. Aftur á móti hefði slíkt eftirlit verið í eldri lögum um vátryggingar. Með öðrum orðum: fjármálaeftirlitið gerir ekki athugasemdir sama hvernig tryggingafélögin okra á neytendum. Fjármálaeftirlitið tekur ekki einu sinni undir að ábendingar um oftöku iðgjalda séu réttmætar.

FÍB spurði hvort fjármálaeftirlitið ætlaði í ljósi hinnar sterku stöðu tryggingafélaganna og lækkandi kostnaðar að senda þeim tilmæli um að halda aftur af iðgjaldahækkunum og/eða lækka iðgjöld. Svarið var skýrt: nei.

Að okra á sjálfum sér

Lífeyrissjóðirnir eru aðaleigendur VÍS, Sjóvá, Varðar og TM. Þeir eru eign almennings í landinu. Lífeyrissjóðir almennings eiga stjórnarmenn í tryggingafélögunum og þessir stjórnarmenn bera ábyrgð á stefnu þeirra. Þeir eru þannig í því undarlega hlutverki að eiga og reka fyrirtæki sem hafa þá stefnu að stunda ekki samkeppni til að geta okrað á almenningi. Okrið er réttlætt með því að þannig þurfi að ávaxta fjármuni eigendanna, þ.e. lífeyrissjóðanna. Með öðrum orðum, Íslendingar ávaxta framlög sín í lífeyrissjóðina með því að láta okra á sér.