Koha 999

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 17 shkurt 2022 Viti XXl Numër 999 Çmimi 0,50

Kur politika relativizon etikën dhe moralin

ISSN 1800-5696

Faqe e lavdishme në historinë e marrëdhënieve amerikano-shqiptare

Identiteti është një betejë e përhershme

PËRMBAJTJE

5

8 Ligji zgjedhor dhe mandatet e garantuara

Ballkani në rrezik, duhet vendosmëria e SHBA-së për ta shmangur luftën

12

14 Copëza nga historia

Pa një paqe të sinqertë me shqiptarët, nuk do të ketë kurrë qetësi

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

PËRMBAJTJE

16

18 Ndihmë dhe motivim

Historia e një kutie boshe

22

30 Jeta e përditshme përmes artit pamor

Vepër me peshë dhe vlerë të lartë mbi shtjellimin dhe reflektimin e identitetit kombëtar shqiptar

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Kryetari i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, ia ktheu për rishqyrtim Kuvendit Ligjin për ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për Vetëqeverisjen Lokale

Dekretimi do të hapte çështjen e ruajtjes së kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë Kryetari i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, ia ka kthyer për rishqyrtim Kuvendit të Malit të Zi Ligjin për ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për Vetëqeverisjen Lokale, të miratuar më 4 shkurt të këtij viti.

Me ndryshimet e miratuara nga Kuvendi i Malit të Zi parashikohet që zgjedhjet e ardhshme për këshilltarë në kuvendet e komunave Ulqin dhe Beran të mbahen në vitin 2022, njëkohësisht me zgjedhjet e rregullta lokale në Podgoricë dhe Gollubovc, si dhe në komunat Tivar, Bijello Pole, Danillovgrad, Kollashin, Plavë, Pllu-

4

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

zhinë, Plevle, Rozhajë, Zhablak dhe Shavnik.

Gjukanoviq ka theksuar se vendimin për shpalljen e zgjedhjeve për këshilltarë të kuvendeve të komunave Ulqin dhe Beran e ka nxjerrë më 26 janar 2022 dhe se i njëjti “ka hyrë në fuqi ditën e nxjerrjes”.

“Dëshiroj të theksoj se shpallja e këtij ligji, hyrja në fuqi e tij dhe veprimet e Kryetarit të Malit të Zi në përputhje me kuptimin dhe frymën e tij, do të hapte çështjen e ruajtjes së kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, sigurisë juridike në sistemin politik

dhe juridik shtetëror, si dhe ndalimit kushtetues të fuqisë prapavepruese të ligjeve dhe rregulloreve të tjera”, ka thënë kryetari malazez në sqarimin e tij.

Ai ka përfunduar se “nga sa më sipër, e konsideron të arsyeshme kthimin për rishqyrtim në Kuvend të Ligjit për ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për Vetëqeverisjen Lokale”.

Nëse mbetet në fuqi vendimi i kryetarit të Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, zgjedhjet lokale në Ulqin dhe Beran do të mbahen më 27 mars të këtij viti.

(Kohapress/VOA)

NGJARJE JAVORE

Sipas kryetarit të Forcës së Re Demokratike dhe deputetit të Listës Shqiptare, Genci Nimanbegu, prioritet i qeverisë së re duhet të jenë

Ligji zgjedhor dhe mandatet e garantuara Kryetari i Forcës së Re Demokratike dhe deputeti i Listës Shqiptare në Kuvendin e Malit të Zi, Genci Nimanbegu, ka thënë se Ligji zgjedhor dhe mandatet e garantuara për përfaqësim në Kuvendin e Malit të Zi duhen të jenë prioritet i qeverisë së re, pjesë e së cilës pritet të jenë edhe partitë shqiptare.

Përndryshe, sipas tij, pa këto prioritete ajo do të jetë një qeveri që nuk do të ketë në plan të parë të drejtat e pakicave kombëtare, si qeveria aktuale në detyrë, e rrëzuar nga Kuvendi i Malit të Zi. “Për ne si parti nuk janë prioritet funksionet në Qeveri, edhe pse sipas disa llogarive subjekteve shqiptare do t’u takonin tri ministri, por bazë për përkrahje është realizimi i syni-

meve tona programore. Këtë e kemi dëshmuar në mandatet e kaluara dhe jemi të gatshëm përsëri ta dëshmojmë në qeverinë e re”, ka deklaruar Nimanbegu në një postim në faqen e tij në rrjetin social Facebook.

Ai ka thënë se Forca e Re Demokratike e përkrahën Memorandumin e bashkëpunimit për qeverisje në nivel qendror, të propozuar nga Lëvizja Qytetare URA për të marrë mbështetjen e partive të pakicave kombëtare.

“Përkrahja për Memorandumin, që thjesht buron nga Kushtetuta dhe legjislacioni i Malit të Zi, është e nevojshme, sepse janë shkruar si parime proevropiane dhe pasi që vetë Memorandumi dëshmon se Qeveria eksperimentale ishte joevropiane

pavarësisht se në të ishin të njëjtit aktorë politikë, por tani me role të ndryshme”, është shprehur Nimanbegu.

Sipas tij, shqiptarët si pakicë autoktone në Mal të Zi duhen që të jenë pjesë e këtij memorandumi, të kenë kërkesa të qarta dhe të realizueshme, në përputhje me ligjet kombëtare dhe ndërkombëtare.

Në këtë kuadër ai ka përmendur respektimin e barabartë të Ligjit për të mirat detare në tërë territorin e Malit të Zi, decentralizimin e pushtetit qendror dhe bartjen e kompetencave në nivel lokal me qëllim avancimin dhe përfaqësimin e drejtë të pakicave autoktone si në arsim, kulturë, planifikim urban e zhvillim ekonomik.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Qani Osmani

Ruajtja me xhelozi e karriges së pushtetit për të shndërrohet në obsesion dhe secili që e kujton për zotimet e dhëna, që e kritikon për të mirë, atij i duket se gjoja e aspiron vendin e tij, dhe si rrjedhojë fillon të abuzojë me pushtetin drejt “gjuajtjes së shtrigave” dhe luftimit preventiv të atyre që mendon se e dëshirojnë karrigen e pushtetit, duke shkaktuar rrugës pasoja të pariparueshme në drejtim të dëmtimit të fateve individuale dhe familjare

6

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Politikën e bëjnë politikanët, të cilët janë njerëz që mendojnë se idetë dhe aftësitë e tyre duhet t’i vendosin në shërbim të një qëllimi më të lartë sesa vetvetja apo familja. Pa dyshim që një pjesë e vogël e individëve që nisin një karrierë politike, nisen me këtë premisë, për të dhënë më të mirën, por për fat të keq, pjesa më e madhe e tyre që angazhohen “fort” në politikë janë njerëz të cilët nuk duhet votuar apo pajisur me pushtet, sepse ata nuk janë nisur për ta përdorur atë për të mirën e përgjithshme! Janë persona me ambicie ekstreme por me aftësi të pakta! Janë dembelë e të pashkolluar, por hiqen si të palodhur dhe intelektual! Janë manipulativë dhe mashtrues por hiqen si të drejtë dhe parimorë! Në raste të rralla, mund të kenë edhe shkollim të mirë dhe inteligjencë mbi mesataren, por këta tipa janë narcisoide dhe diletant!

Prandaj shumë pak nga ata që mbërrijnë lart në politikë janë akoma disi të ndershëm apo paksa të përlyer, sepse sistemi i pisllëkut moral të politikës sonë, i flak një nga një, ditën kur e kanë të pamundur të bëjnë kompromise që shkelin parimet e tyre!

Zhvillimet anakronike në politikën e politikbërësve në vendet ballkanike e kanë relativizuar edhe kuptimin e vërtetë dhe fillestar të fjalëve moral, apo i moralshëm, etikë dhe nuancat e tyre semantike. Ajo që deri dje konsiderohej moral dhe virtyt njerëzor dhe në jetën e përditshme është kryekëput e kundërt me fjalën hipokrizi apo dyfytyrësi, në politikë ka marrë ngjyrim të specializuar semantik, gjegjësisht sfera e politikës është situatë speciale, ku kjo fjalë përbën përjashtim nga rregulla e përgjithshme.

Nëse të gënjesh dhe të mashtrosh në jetën e përditshme është e turpshme dhe e gjykueshme, në politikë është aftësi dhe shkathtësi që të ngrenë lart në vendimmarrjen politike, si një virtyt që s’mund ta ketë secili, dhe

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Dukuri

Kur politika relativizon etikën dhe moralin prandaj është për t’u vlerësuar. Vetëm në politikë është e lejuar t’i hash fjalët, të thuash të kundërtën në një afat kohor të mëvonshëm, të premtosh edhe atëherë kur je i vetëdijshëm se premtimi është i parealizueshëm, është e lejuar të vjedhësh pak, por jo ta teprosh, dhe të ngjashme.

Ky tjetërsim rrënjësor i vlerave dhe i sjelljes etike, që në jetën e përditshme dhe profesionale apo ekonomike shkakton neveri dhe përbuzje nga bashkëqytetarët apo klientët dhe konsumatorët, dhe detyrimisht sjell deri te humbja e kredibilitetit dhe besimit nga të tjerët, nuk vlen vetëm për politikanët, sepse ata janë një rast special, një racë më e lartë njerëzore të cilëve u lejohet gjithçka! Për ta nuk vlejnë as edhe urdhëresat dhe udhëzimet e profetëve, si për shembull, mos vidh, mos e lakmo pasurinë, mos e tradhto gruan, mos ia bën tjetrit atë që nuk do të ta bëjë ty askush, respekto prindërit, duaje të afërmin dhe të ngjashme.

Një person që u përmbahet urdhëresave të besimit të tij fetar, që i respekton ligjet e shtetit ku jeton dhe që jep kontributin e vet modest në përparimin e shoqërisë, është më se i respektuar dhe i vlerësuar nga të tjerët, si një njeri i moralshëm dhe i devotshëm, që s’i bën dëm askujt dhe ndihmon me aq sa mundet. Por për ta vërtetuar deri në fund moralitetin e një individi mjafton që t’i jepet mundësia të ngjitet në shkallët e pushtetit, me anë të të cilit pritet që të punojë

dhe sakrifikojë edhe më shumë për avancimin dhe mirëqenien shoqërore.

Se çka ndodh në ndërkohë nuk e dimë, por se ndodh një transformim shpirtëror në mendjen e tij është më se evidente. Pas vetëm një kohe shumë të shkurtër, nga vetëpëlqyeshmëria, ai fillon të bëhet gjithnjë e më indiferent dhe moskokëçarës, mosmirënjohës ndaj atyre që i kanë dhënë “lejen” të ngjitet këtyre shkallëve, pak nga pamundësia për t’i ndihmuar të gjithë për shkaqe objektive, por më shumë nga “verbimi” prej dritës së pushtetit, që pastaj nga humbja e dëgjimit për hallet e njerëzve të thjeshtë, për të cilët ka dalë vullnetar dhe është zotuar se do të punojë me të gjitha forcat.

Dhe në vend që kjo të konsiderohet devijim dhe shmangje nga zotimet e tij, nga po ata që i kanë dhënë mandatin, ai konsiderohet i aftë dhe i shkathtë nga goja, duke premtuar në të njëjtën kohë se i duhet edhe pak kohë për ta mbajtur premtimin, për shkak të rrethanave të paplanifikuara objektive, të cilat gjoja se kanë krijuar pengesa dhe kanë shkaktuar prolongimin e kryerjes së punëve.

Nga ana tjetër, shija e pushtetit është e shoqëruar nga mendjemadhësia dhe mbivlerësimi individual i bartësit të pushtetit, nga fakti se ata habiten edhe vetë me zotësinë e tyre, që kanë arritur të ngjiten aq lart në piedestalin e pushtetit, por edhe nga paranoja e humbjes së tij, dhe nga “vjedhja e postit” nga pretendent të tjerë.

Ruajtja me xhelozi e karriges së

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

pushtetit për të shndërrohet në obsesion dhe secili që e kujton për zotimet e dhëna, që e kritikon për të mirë, atij i duket se gjoja e aspiron vendin e tij, dhe si rrjedhojë fillon të abuzojë me pushtetin drejt “gjuajtjes së shtrigave” dhe luftimit preventiv të atyre që mendon se e dëshirojnë karrigen e pushtetit, duke shkaktuar rrugës pasoja të pariparueshme në drejtim të dëmtimit të fateve individuale dhe familjare.

Nëse dikush vërtetë beson se politikani sakrifikon nga vetja për të mirën e përgjithshme (respekt për përjashtimet pozitive), është naiv dhe e gjithë jeta e tij ka qenë një gënjeshtër. Ose ka përfituar në mënyrë të pandershme nga ky politikan dhe është bërë bashkëfajtor me të në shpërdorimin e detyrës. Në fakt, këta individë janë karburanti i pushtetit të këtyre politikanëve! Janë ata që nuk shohin më larg sesa një favor i përkohshëm nga një politikan “bamirës”!

Institucioni i moralit është nga më themelorët për politikën dhe politikanët. Morali si kategori universale ndan të mirën nga e keqja, të dobishmen nga e dëmshmja, të ndershmen nga e pandershmja, legjitimen nga jolegjitimja, shoqëroren nga egoistja. Morali është tejet i lidhur me politikën dhe politikanët. Çdo moral ka politikën e vet, por asnjë politikë nuk mund të mbijetojë pa moral. Kur politika ose politikanët humbasin moralin atëherë politika dhe politikani kanë humbur të drejtën, të dobishme dhe legjitimitetin të ekzistojnë. Morali është institucion më vete.

Morali përgjithësisht dhe në politikë veçanërisht lidhet me marrëdhëniet njerëzore, me drejtësinë njerëzore.

Rënia e moralit do të thotë ndërprerje e lidhjes së politikës me njerëzit, do të thotë cenimi ose shkelja e vlerave njerëzore, do të thotë humbja e dobishmërisë shoqërore, do të thotë mungesa e drejtësisë shoqërore.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Newsmax

Ballkani në rrezik, vendosmëria e SH për ta shmangur lu Disa segmente të politikës serbe kërkojnë pasjen e raporteve të mira me Perëndimin, si dhe integrimin në Bashkimin Evropian, të tjerët preferojnë Rusinë, dhe shpresojnë për një ndryshim të rrethanave gjeopolitike. Nëse kjo do të thotë luftë, apo thjesht një test vullnetesh, këtë do ta shohim së shpejti. Si kudo tjetër, paqja në këtë rajon varet nga vendosmëria e Amerikës

Marek Jan Chodakiewicz

Më parë ata ishin një popull sllavo-jugor (jugosllav), por në të kaluarën u ndanë sipas linjave fetare dhe të civilizimeve.

Paraardhësit e sllavëve të jugut bashkëkohorë ishin pjesë të Perandorisë Romake. Pas ndarjes së saj, disa mbetën të krishterë latinë,

Shtetet e Bashkuara sapo kanë autorizuar shitjen tek Kroacia të disa helikopterëve ushtarakë. Rusia u kundërpërgjigj menjëherë, duke i ofruar armë Serbisë. Si historia, ashtu edhe situata aktuale sugjerojnë se diçka është duke ndodhur. Ne po shohim një ndërthurje të faktorëve lokalë dhe atyre rajonalë në një lojë gjeopolitike globale.

Fjala nuk është vetëm për Ballkanin, por edhe për Ukrainën dhe të tjerët.

Kroacia ndodhet në pjesën perëndimore të atij që është quajtur që në lashtësi “Intermarium”, pra në territoret midis Detit të Zi, Detit Baltik, dhe Detit Adriatik.

Ajo është fqinje me Hungarinë dhe Sllavoninë në veri dhe verilindje, me Serbinë në juglindje dhe në jug me Bosnje Hercegovinën. Kroacia laget nga Deti Adriatik në perëndim, ashtu si Mali i Zi dhe Shqipëria.

Kroatët katolikë janë sllavë të jugut, së bashku me serbët e krishterë ortodoksë dhe boshnjakët myslimanë.

8

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

duhet HBA-së uftën ndërsa të tjerët ranë nën ndikimin e Perandorisë Bizantine dhe besimit të saj ortodoks.

Në shekullin XII-të Bosnja iu nënshtrua Bogumilizmit, një lëvizje heretike gnostike, e cila e kishte origjinën në Bullgari. Ithtarët e saj u persekutuan për 100 vitet e ardhshme si nga Kisha Katolike Romake, ashtu edhe nga Kisha Ortodokse Serbe.

Në shekullin XIV-të, Bosnja dhe Serbia u pushtuan nga osmanët.

Shumë nga ish-bogumilët boshnjakë e përqafuan Islamin. Represioni mysliman çoi në rebelime, arratisje, migrime serbe në veri, dhe rrjedhi-

misht në krijimin e një kufirit ushtarak të diktuar nga serbët në emër të Perandorisë Habsburge dhe kundër osmanëve.

Kësisoj bashkësitë fetare u ndërthurën në një mozaik konfuz të sllavëve të jugut. Për shkak të largësisë së tij, Mali i Zi arriti ta ruante autonominë e tij nga Turqia. Ndërkohë, Kroacia funksiononte si një pjesë praktikisht autonome e Mbretërisë së Hungarisë, e cila megjithatë, pjesërisht ra nën kontrollin e turqve në shekullin XV-të.

Në shekullin XV-të polakët dhe më vonë Habsburgët, luftuan në Ballkan për të sprapsur Islamin. Përfundimisht, Rusia e zhvendosi ndikimin e Portës së Madhe në Ballkanin Lindor.

Austria e dëboi Turqinë nga pjesa më e madhe e Ballkanit Perëndimor.

Greqia përfitoi nga mbështetja e Fuqive të Mëdha për të arritur pavarësinë e saj. Serbia u vetë–çlirua në fillimin e shekullit XIX-të. Shqipëria ishte e fundit në vitin 1912, në vazhdën e luftërave ballkanike, të cilat së pari i dhanë fund sundimit osman në Evropë, dhe më pas vunë përballë njëri-tjetrin fitimtarë ballkanikë të atij konflikti.

Për popujt ballkanikë, Lufta e Parë Botërore ishte thjesht një zgjatim i luftës së mëparshme.

Për shkak se Shtetet e Bashkuara i dhanë një ndihmë jetike Anglisë dhe Francës për të mposhtur Gjermaninë në Frontin Perëndimor në vitin 1918, Serbia doli e fituar nga ajo luftë.

Në fillim gllabëroi Malin e Zi, i vetmi komb aleat që u zhduk nga harta.

Pastaj Serbia nënshtroi Kroacinë, Sllavoninë dhe Bosnje-Hercegovinën në mbretërinë e saj, e cila shumë shpejt u riemërtua me emrin Jugosllavi. Serbët ishin kombësia dominuese në atë mbretëri, duke i denigruar të tjerët.

Tensionet shpërthyen hapur gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur sllavët e jugut luftuan kundër njëri-tjetrit të pozicionuar në disa koalicione dhe grupime. Disa bashkëpunuan me Boshtin. Të tjerët preferuan italianët mbi gjermanët apo anasjelltas.

Komunistët, të cilët ishin edhe më të pamëshirshmit, dolën në fund fitimtarë. Ishte Stalini ai që garantoi triumfin e tyre, pasi Ushtria e Kuqe e

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

përzuri Ëehrmacht-in nga Ballkani.

Në vitin 1945, Jugosllavia u rishfaq nën sundimin e kuq.

Por shumë shpejt edhe pse e ruajti marksizëm-leninizmin e saj, u bë një shtet i vetmuar “nacional-bolshevik”, duke iu bashkuar lëvizjes së shteteve të paangazhuara në ndonjërin prej 2 blloqeve të mëdha të Luftës së Ftohtë, atij kapitalist dhe atij komunist.

Beogradi krenohej me statusin e një diktature komuniste më pak kufizuese. Brenda federatës elementi serb mbeti de fakto dominues. Në vitin 1989, kur forcat centrifugale shpërbë në Jugosllavinë (dhe së shpejti edhe Bashkimin Sovjetik), pakicat vendosën që të shkëputen në shtete të veçanta.

Serbët kundërshtuan, ndaj shpërtheu lufta. Sllovenia e arriti lirinë pa derdhur shumë gjak. Pjesa tjetër përjetoi një kalavar vdekjesh, shkatërrimesh dhe spastrimesh etnike. Ndërhyrja e Amerikës e ndali gjakderdhjen, dhe i dha fund vuajtjeve.

Po ashtu SHBA-ja i frenoi ambiciet e Serbisë. Beogradi humbi një pjesë të madhe të territorit të tij. Kur Mali i Zi shpalli pavarësinë në vitin 2006, ai u bë një vend pa dalje në det. Ndërkaq, Bosnje-Hercegovina e shpalli veten një shtet më vete, ashtu si edhe Sllovenia, Kroacia. E fundit ishte Kosova në vitin 2008.

Nuk është për t’u habitur, që këto zhvillime e kanë nervozuar Serbinë. Ajo është afruar shumë me Rusinë. Pakicat serbe në Kosovë, dhe sidomos ajo në Bosnje Hercegovinë është e shqetësuar. Madje në vitin 2016, në Mal të Zi pati një tentativë për grusht shteti nga elementët pro-serbë.

Dhe pse disa segmente të politikës serbe, kërkojnë pasjen e raporteve të mira me Perëndimin, si dhe integrimin në Bashkimin Evropian, të tjerët preferojnë Rusinë, dhe shpresojnë për një ndryshim të rrethanave gjeopolitike. Nëse kjo do të thotë luftë, apo thjesht një test vullnetesh, këtë do ta shohim së shpejti. Si kudo tjetër, paqja në këtë rajon varet nga vendosmëria e Amerikës.

(Autori është profesor i historisë në Institutin e Politikave Botërore në Uashington, dhe ekspert për vendet e Evropës Lindore dhe Qendrore).

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Zëri i Amerikës në 80-vjetorin e themelimit

Faqe e lavdishme n historinë e marrëdh amerikano-shqiptar Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Nga themelimi i tij e deri më sot, Zëri i Amerikës vazhdon të jetë i angazhuar për të raportuar të vërtetën me mbulimin e lajmeve, ngjarjeve dhe zhvillimeve politike, ekonomike dhe ushtarake, anë e mbanë botës, duke dhënë shembull për parimet e një shtypi të lirë. Kështu ka qenë duke filluar nga Lufta e dytë Botërore, Lufta e Ftohtë, lufta kundër terrorizmit, konfliktet dhe përpjekjet e sotme për liri e demokraci, anë e mbanë globit.

Edhe Zëri i Amerikës në gjuhën shqipe ka qenë dhe vazhdon të jetë pjesë e këtij gjiganti të lajmeve ndërkombëtare, duke filluar nga Lufta e Dytë Botërore – me një ndërprerje të shkurtër – por duke rifilluar transmetimet në vitin 1951. VOA shqip gjatë gjithë këtyre viteve – falë dyzina gazetarëve shqiptaro-amerikanë dhe përkushtimit të tyre ndaj të vërtetës dhe dashurisë së tyre për Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për Shqipërinë dhe popullin shqiptar, ka kontribuar në përhapjen e të vërtetës dhe në forcimin e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, sidomos në periudhën e errët gjysmëshekullore të komunizmit shqiptar, kur dy vendet tona nuk kishin marrëdhënie dypaleshë diplomatike. Ishte një periudhë, kur Shtetet e Bashkuara, komunikonin me kombin shqip-

10

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

tar, nëpërmjet Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe.

Në atë atmosferë tensionesh ndërkombëtare, më 13 maj, 1951 rifillon radio transmetimet edhe Zëri i Amerikës në gjuhën shqipe, transmetime, të cilat kishin filluar më 1943, por që ishin ndërprerë më 1945. Ishte ky një ri-fillim i transmetimeve të shërbimit shqip të VOA-s, i cili qe inauguruar me një mesazh të posaçëm, drejtuar popullit shqiptar, nga Sekretari Amerikan i Shtetit në atë kohë, Dean Acheson. Ishte ky një mesazh i ngrohtë, i cili ritheksonte miqësinë tradicionale dhe të hershme midis popullit amerikan dhe popullit shqiptar, mesazh, i cili përsëritej shpesh dhe në forma të ndryshme, pothuaj çdo vit, nëpërmjet Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe nga zyrtarë të lartë amerikanë, me gjithë vrerin anti-amerikan që vinte nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, gjatë dekadave.

Ndonëse ishte kulmi i Luftës së Ftohtë, mesazhi i ish-Sekretarit Amerikan të Shtetit, Dean Acheson, për nga theksi i miqësisë amerikano-shqiptare, nuk ndryshon as nga deklaratat e mëparshme as nga ato të mëvonshme të zyrtarëve amerikanë, gjë që lë të nënkuptohet se Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanë pasur dhe kanë vazhduar të kenë një politikë pro-shqiptare dhe konsekuente me gjithë, armiqësinë e regjimit komunist të Tiranës, për pothuaj një gjysmëshekulli, ndaj Zërit të Amerikës dhe Shteteve të Bashkuara.

Megjithëse sot, në këtë 80-vjetor të VOA-s, si enti më i madh ndërkom-

bëtar mediatik i Amerikës në gjuhë të huaja, gjërat kanë ndryshuar dhe ndërkohë që vitet e fundit, falë zhvillimeve politike në Shqipëri, po zhvillohet një debat i vazhdueshëm dhe deri diku i ashpër deri në ditët tona në media dhe në qarqet politike, mbi statusin aktual të këtyre marrëdhënieve dhe luhatjet që mund të vihen re sot në marrëdhëniet dypalëshe. E kam thënë shpesh dhe vazhdoj të besoj se – me gjithë aktorët e sotëm nga të dyja palët – dhe me gjithë pyetjen: “Quo Vadis” marrëdhëniet shqiptaro-amerikane, si rezultat i veprimtarive të këtyre aktorëve aktualë, unë besoj se ato janë aq të forta në themel, sa që askush nuk mund t’i dëmtojë ato në mënyrë permanente. Mund t’i ngadalësojnë dhe mund të hedhin dyshime, madje të bëhen edhe kërcënime nga persona të caktuar dhe burokratë miopë aktualë nga të dy palët – besoj se nga pikëpamja historike, deklarata e ish-Sekretarit Amerikan të Shtetit, Dean Acheson, në kulmin e periudhës më të errët të marrëdhënieve midis dy vendeve tona -- pasqyron gjithnjë këtë angazhim, se “Lidhja midis nesh, po ripohohet; miqësia e jonë e hershme do të marrë fuqi dhe rëndësi të re. Kjo miqësi është një rezultat i natyrshëm i identifikimit të Shteteve të Bashkuara me përpjekjet e popullit shqiptar për liri dhe pavarësi”. Si i tillë, ia vlen që kjo deklaratë të sillet në vëmendjen e lexuesit, në këtë 80-vjetor të themelimit të Zërit të Amerikës, si dh rolin e rëndësishëm që ky ent amerikan i lajmeve ka luajtur në ruajtjen dhe zhvillimin e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

në hënieve re – popull me popull. Pason mesazhi i Dean Acheson drejtuar popullit shqiptar me rastin e rifillimit të transmetimeve të Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe, me 13 Maj, 1951. “Është një kënaqësi e madhe për mua që me këtë rast t’i dërgoj një mesazh popullit shqiptar në emër të Qeverisë dhe të popullit të Shteteve të Bashkuara. Me rihapjen e programeve të Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe, Qeveria e Shteteve të Bashkuara dhe populli amerikan edhe njëherë shprehin interesimin e tyre tradicional për popullin shqiptar. Lidhja midis nesh, po ripohohet; miqësia e jonë e hershme do të marrë fuqi dhe rëndësi të re. Kjo miqësi është një rezultat i natyrshëm i identifikimit të Shteteve të Bashkuara me përpjekjet e popullit shqiptar për liri dhe pavarësi. Gjatë viteve, Shtetet e Bashkuara dhe populli amerikan i kanë konsideruar këto përpjekje me simpati dhe mbështetje, duke ditur se ato pasqyrojnë aspiratat e juaja të vërteta.

Që prej Konferencës së Versajës më 1919-n, kur Presidenti Woodrow Wilson mori përsipër duke treguar interesimin e tij personal për ri-vendosjen e një Shqipërie të pavarur, Qeveria e Shteteve e të Bashkuara ka mbështetur përpjekjet e patriotëve shqiptarë.

Gjatë periudhës midis dy luftërave

Zëri i Amerikës (VOA) shënon 80-vjetorin e themelimit. Transmetimet e këtij gjiganti mediatik ndërkombëtar kanë filluar në shkurt të vitit 1942, si një mjet për të luftuar propagandën naziste me lajme dhe informacion të saktë, objektiv dhe të paanshëm. Për 80-vjet, Zëri i Amerikës i ka shërbyer botës – në kohë lufte dhe në kohë paqeje - duke ofruar shpresë dhe frymëzim në mbrojtje të së vërtetës, me përhapjen e lajmeve dhe të informacionit gjatë dekadave, në dyzina gjuhësh të huaja, anë e mbanë botës, përfshirë gjuhën shqipe botërore, Shtetet e Bashkuara kanë zhvilluar marrëdhënie të ngushta dhe miqësore me popullin shqiptar.

Shtetet e Bashkuara kanë inkurajuar institucionet humanitare dhe arsimore private, siç janë Kryqi i Kuq Ndërkombëtar për të Rinjtë, Fondacioni për Lindjen e Afërt dhe Fondacioni Rockefeller, për të ndihmuar shqiptarët në përpjekjet e tyre në themelimin dhe në zhvillimin e institucioneve të veta. Shtetet e Bashkuara ishin të parat nga fuqitë aleate të Luftës së Dytë Botërore, të cilat bënë deklaratën e parë zyrtare për rivendosjen e një Shqipërie të lirë, duke deklaruar se një gjë e tillë ishte në përputhje me parimet e Kartës së Atlantikut.

Por kjo tani është pjesë e historisë, e së kaluarës suaj. Tani e tutje, Zëri i Amerikës do t’u flasë juve mbi të tashmen dhe mbi të ardhmen. Tani për tani, ju e dini më mirë se unë se shpresat e tuaja për një vend të lirë dhe sovran, nuk janë realizuar. Me qëllim për t’u ndihmuar që të realizoni një të ardhme për veten tuaj, si një vend i lirë dhe i pavarur dhe anëtar i komunitetit të kombeve, Shtetet e Bashkuara, nëpërmjet kësaj radioje do ju sjellë mjetet ose instrumentet për të gjykuar dhe vlerësuar gjëratd.m.th, faktet. Zëri i Amerikës do ju sjellë atë që u është mohuar për një kohë të gjatë – të vërtetën nga bota e lirë. Me këtë rast, Qeveria e Shteteve të Bashkuara dhe populli amerikan u dërgojnë përshëndetjet e tyre dhe Zëri i Amerikës u dëshiron mirëseardhjen në radhët e dëgjuesve të tij.” Dean Acheson, 13 Maj, 1951.

Ky mesazh nga ish-Sekretari ameri-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

kan i Shtetit, Dean Acheson pasqyron ndjenjat miqësore, simpatinë dhe mirëkuptimin që Shtetet e Bashkuara dhe populli amerikan kanë treguar gjatë dekadave për aspiratat e kombit shqiptar për një ekzistencë kombëtare, të lirë dhe të pavarur, jashtë influencave të huaja. Janë këto aspirata të ngulitura thellë në traditën dhe psikozën amerikane, por njëkohësisht janë edhe pjesë e idealeve universale për liri e demokraci dhe njëherazi janë edhe burimi dhe prirja e shqiptarëve ndaj qytetërimit perëndimor. Andaj, gjatë dekadave të regjimit komunist në Shqipëri, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre perëndimorë, pritshin me ankth dhe me shpresë ditën kur Shqipëria dhe kombi shqiptar do të jetonte në liri, zot në tokën e vet dhe i lirë për të vendosur vet fatin e tij.

Vizioni i ish-Sekretarit Amerikan të Shtetit, Dean Acheson-it për “një Shqipëri të lirë e të pavarur, anëtare e komunitetit të kombeve”, sot anëtare e NATO-s – është bërë realitet. Roli që ka luajtur Zëri i Amerikës në realizimin e këtij vizioni ishte i konsiderueshëm, sepse sipas Dean Achesonit, VOA gjatë dekadave të kaluara, u solli shqiptarëve lajmet objektive, të vërtetën dhe faktet, për zhvillimet e brendshme dhe të jashtme - si mjete dhe instrumente të nevojshme për të vlerësuar dhe gjykuar drejtë - duke shërbyer, njëkohësisht, edhe si një lidhje e pandërprera dhe pa ndërhyrje komunikimi midis Kombit amerikan dhe Kombit shqiptar – në ditë të mira dhe në ditë të vështira.

Gëzuar 80-vjetorin e themelimit, VOA! E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Nga “Naçertania” deri te “Srpski svet” (3)

Pa një paqe të sinqertë m tarët, nuk do të ketë kurr Nëse popujt e Ballkanit, e veçanërisht shqiptarët dhe serbët, nuk gjejnë një gjuhë të përbashkët për të hapur rrugën drejt një të ardhmeje më të ndritur, pasojat do të jenë të dëmshme dhe të paparashikueshme dhe do të prekin këto hapësira në planin afatgjatë përkatësisht territorin e Republikës Serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë.

Fiqret Nga të gjitha shtetet fqinje të SerMujeziqi bisë paraqitja e “Botës serbe” është /Shtutgart cilësuar si histori hegjemoniste që sjell luftëra dhe gjenocid. Reagimet vijnë edhe nga kundërshtarët poli(vijon nga numri i kaluar) tikë të Vuçiqit në vend, intelektualë dhe politikanë. Kështu Vojisllav JanBota serbe apo “Srpski svet” koviq (Partia Demokratike e Serbisë) “Bota serbe” është po ashtu një e cilëson si vazhdimësi të politikës vazhdimësi e politikës hegjemoniste katastrofike të viteve 1990. Sonserbe, por përsëri duke iu përshtatur ja Biserko (kryetare e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në gjendjes aktuale në terren.

Që kur përmendet “bota serbe”? Serbi) shprehet se këto klithje luftarTermi “bota serbe” u përdor për ake e largojnë Serbinë gjithnjë e më herë të parë nga Aleksandar Vulin, tepër nga BE. Ministri kroat i Punëve ndërsa ishte në krye të Ministrisë të Jashtme, Gordan Grliq Radman, së Mbrojtjes, më 26 shtator 2020. thotë se politika të tilla pushtuese “Vuçiq duhet të krijojë botën serbe. u mposhtën në të kaluarën. As nga Beogradi duhet t’i bashkojë të gjithë Bosnja dhe Hercegovina nuk ka serbët dhe presidenti i Serbisë munguar reagimi. Kështu J. Turkovështë presidenti i të gjithë serbëve”, iq shprehet se sipas saj, retorika e Aleksandër Vulinit i bën krejtësisht tha Vulin.

Realizimi i kësaj ideje hegjemoniste të pakuptimta deklaratat e presiserbe bëhet me qëllim të formimit dentit serb në të cilat ai pretendon të ”Serbisë së Madhe”, ku një rol se Serbia dëshiron paqe dhe marjashtëzakonisht të madh e ka Kisha rëdhënie të mira fqinjësore me BosOrtodokse serbe. Kjo do të shihet një dhe Hercegovinën dhe i bën thirnë Malin e Zi, Kosovë, Bosnjë dhe rje Presidentit serb të distancohet nga këto deklarata. Reagime polarHercegovinë dhe më gjerë.

Qëllimi është të anulojë pavarësinë izuese “pro” dhe “kundër” vijnë nga e Malit të Zi, ose të dominojë ele- Mali i Zi, ashtu siç polarizohet skementi serb, pastaj të dëmtohet pa- na politike në Mal të Zi. Kryeministri varësia e Kosovës përmes proce- i Kosovës Albin Kurti po ashtu bëri seve të Hagës dhe pakicave serbe një reagim, ku përveç tjerash tha se në Kosovë, duke formuar Asocia- mendon se kemi dhjetë vjet dialog cionin e Komunave Serbe. Një prej në Bruksel pa një marrëveshje përqëllimeve patjetër duhet të jetë edhe fundimtare për shkak se ekziston një ndarja e Bosnjë dhe Hercegovinës, rezistencë problematike në trajtimin Për Koha Javore:

12

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

e së kaluarës. Nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut nuk kam dëgjuar të ketë ndonjë reagim zyrtar, por kjo duhet të jetë për shkak të “Ballkanit të Hapur”. Mendoj se Shqipëria zyrtare sidoqoftë duhej të reagonte dhe siç i thonë fjalës, edhe nëse duhej të ”priste lopën e shenjtë”.

Me pushtimin e territoreve, serbët pushtuan edhe historinë e popujve e sidomos të shqiptarëve. Në çdo vend ndërtohen objekte dhe kisha të reja ortodokse me pretekstin se aty ku është një kishë serbe edhe toka duhet të jetë serbe. Shembull i tillë është në Prishtinë, në Rumi, në ujdhesat e liqenit të Shkodrës, Shas etj.

Pse politika serbe nuk shkëputet nga e kaluara dhe projektet shtetërore që kanë sjellë kaq shumë fatkeqësi në Ballkan?! Cilat janë problemet?

1. Forcat progresive në Serbi janë të dobëta në krahasim me ato konservatore.

2. Në qarqet intelektuale dhe kul-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

me shqiprë qetësi turore ekziston një rezistencë problematike në trajtimin e së kaluarës.

3. Në Serbi, shumica e kastës në pushtet vjen nga politika e mposhtur e viteve 1990.

4. Ndryshimet e mëdha në Serbi janë peng i një politike të jashtme të dyfishtë - me Perëndimin, por edhe rreshtimi me rusët dhe kinezët.

5. Pavendosmëria e politikanëve të BE-së për të marrë një vendim të qartë për Ballkanin Perëndimor duke hartuar një rrugë të përbashkët.

6. Duke gjykuar nga shtypi, por edhe nga deklaratat e personaliteteve të ndryshme, serbët ëndërrojnë që në të ardhmen rrethanat politike do të ndryshojnë në favor të tyre dhe se do të jetë mirë për serbët dhe keq për të tjerët dhe se pritet një moment i caktuar për të realizuar aspiratat e tyre hegjemoniste.

7. Mungon shkëputja nga e kaluara dhe vizioni për një të ardhme bazuar në modelin “win-win”.

8. Pesë shtete të cilat nuk e kanë njohur Kosovën mbajnë peng të gjithë rajonin dhe Serbisë i bëjnë një shërbim të dëmshëm.

9. Aspiratat e Rusisë për një kthim aktiv politik në Ballkan ushqejnë shpresat e Serbisë për dominim në rajon.

10. Interesi gjeostrategjik dhe orientimi politik i shtetit serb nuk ka ndry-

“

Historikisht Serbia nuk ka interes për paqe me shqiptarët, sepse i zgjeroi disa herë kufijtë në kurriz të shqiptarëve. Për këtë arsye për shqiptarët u thurën legjenda nga më të ndryshmet, duke mohuar edhe prejardhjen e tyre si popull i vjetër në Ballkan

shuar që nga themelimi i tij.

11. Trajtimi i kriminelëve të luftës si hero kombëtarë.

Pajtimi historik, mundësi reale apo vetëm dëshirë e pamundur

Për të dy popujt do të ishte e rëndësishme që të pajtohen dhe të kthejnë paqen në këto hapësira. Por si duhet bërë kjo, është një çështje e vullnetit politik, por edhe interesi i aktorëve të jashtëm që kanë ndikim në këto hapësira.

Historikisht Serbia nuk ka interes për paqe me shqiptarët, sepse i zgjeroi disa herë kufijtë në kurriz të shqiptarëve. Për këtë arsye për shqiptarët u thurën legjenda nga më të ndryshmet, duke mohuar edhe prejardhjen e tyre si popull i vjetër në Ballkan.

Serbia duhet ta ketë të qartë se pa një paqe të sinqertë me shqiptarët, nuk do të ketë kurrë qetësi në këto hapësira.

Se si duhen kapërcyer armiqësitë shekullore kërkon një analizë më të thellë, por mund të përmendi disa premisa që tregojnë drejtimin e duhur.

1. Hapi i parë është pranimi i shtetësisë së Kosovës nga ana e Serbisë, përndryshe do të kemi një konflikt të ngrirë dhe pajtimi i dy popujve do të jetë i pamundur. Serbia në Kushtetutën e vet duhet të definojë kufijtë e vet pa Kosovën.

2. Të punohet bashkërisht që i tërë rajoni të bëhet pjesë e BE-së.

3. Trajtim i drejtë i pakicave kombëtare, ashtu si në shtetet e BE-së.

Në vend që të bashkohen në një territor të përbashkët, bashkimi duhet të ndodhë në një kulturë të përbashkët.

4. Iniciativat e bashkëpunimit duhen të jenë gjithëpërfshirëse dhe të mos shpërfillen, si në rastin e “Ballkanit të hapur” interesat shtetërore të disa vendeve.

5. Të hiqet dorë nga destabilizimi i

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Malit të Zi, Bosnjë dhe Hercegovinës, Maqedonisë së Veriut dhe Kosovës.

6. Bashkëpunimi në rrafshin ekonomik, kulturor dhe sportiv duke iniciuar nisma të përbashkëta.

7. Pakicat kombëtare duhet të gëzojnë të drejta më të mëdha, por nuk duhet të bien ndesh me interesat shtetërore të shteteve ku jetojnë, me një fjalë, të bëhen ura lidhëse ndërmjet shteteve ballkanike dhe jo gangrenë, siç është rasti me pakicën serbe në Kosovë.

8. Braktisja e politikës hegjemoniste dhe destruktive disfatiste të së shkuarës.

9. E ardhmja duhet parë si një mundësi për të punuar së bashku dhe për të ndërtuar prosperitet ekonomik, jo e kaluara si burim konfliktesh të reja.

10. Përgjithësimi i dukurive dhe rasteve individuale negative në shoqëri, me pretekstin se të gjithë janë të tillë, është një fenomen i dëmshëm dhe pengon bashkëpunimin midis popujve.

11. T’i jepet fund dezinformatave dhe artikujve keqdashës në media në shërbim të njëanshmërisë dhe propagandës përçarëse.

12. Bashkëpunimi akademik në përballjen me të ardhmen dhe ndreqjen e gabimeve të së shkuarës.

13. Historia dhe e kaluara duhet të përcillen në shkollë dhe të trajtohen në mënyrë sa më reale.

14. Përgatitja e hapësirës për bashkëpunim të sinqertë ndërqeveritar duke organizuar mbledhje të përbashkëta.

Nëse popujt e Ballkanit, e veçanërisht shqiptarët dhe serbët, nuk gjejnë një gjuhë të përbashkët për të hapur rrugën drejt një të ardhmeje më të ndritur, pasojat do të jenë të dëmshme dhe të paparashikueshme dhe do të prekin këto hapësira në planin afatgjatë.

(Fund) E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Copë

14

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ëza nga historia Aleksandri i Madh iku në Iliri kur tensionet ishin rritur në Maqedoni për fronin; Iliria ishte armik tradicional i Maqedonisë dhe Aleksandri, pasi pati një incident me të atin për të qenë trashëgimtar ligjor ose jo, ikja në Iliri ishte zgjedhje logjike

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington

Shumë gjëra pak ndryshojnë sado kohë të ketë kaluar. Fjalët e urta bëhen zakone, nuk shqiten, si për shembull “armiku i armikut tim është miku im”.

Kur një person i ikën përndjekjes, ai shkon në një vend me marrëdhënie të këqija ose aspak diplomatike me atdheun e tij. Edhe në lashtësi njerëzit bënin të njëjtën gjë.

Aleksandri i Madh iku në Iliri kur tensionet ishin rritur në Maqedoni për fronin; Iliria ishte armik tradicional i Maqedonisë dhe Aleksandri, pasi pati një incident me të atin për të qenë trashëgimtar ligjor ose jo, ikja në Iliri ishte zgjedhje logjike.

Ja çfarë ndodhi, sipas Plutarkut në biografinë e Aleksandrit: Në dasmën e Kleopatrës, me të cilën Filipi ra në dashuri dhe u martua, xhaxhai i saj Atalus uroi që maqedonasit t’i luteshin perëndive t’u jepnin një pasardhës të ligjshëm të mbretërisë. Këto fjalë e zemëruan aq shumë Aleksandrin, sa që përplasi gotën dhe tha: “Pse ç’jam unë, bastard?”

Filipi, duke marrë anën e Atalusit, u ngrit dhe do ta kishte qëlluar djalin e tij, por nga vera që kishte pirë, i rrëshqiti këmba, dhe u rrëzua. Me këtë rast Aleksandri e ofendoi: “Shikoni njeriun që bën përgatitje për t’u hedhur nga

“

Në vitin 424 p.e.s., Perdicas i Maqedonisë kërkoi ndihmën e spartanëve kundër Arrhabeausit të Lyncestis, i cili me ndihmën e ilirëve, donte të rrëzonte dinastinë Argead për kontroll mbi Maqedoninë. Por frika e frymëzuar nga karakteri luftarak i ilirëve bëri që përçapja të dështonte dhe Arrhabeaus mbeti i pakontestuar në Lyncestis, megjithëse nuk arriti të marshonte kundër Pellës dhe të rrëzonte Argeadët

Evropa në Azi, nuk kalon dot as nga një kënd i odës në tjetrin.”

Pas kësaj, ai dhe nëna e tij Olimpia ikin dhe pasi e vendosi atë te vëllai i saj në Epir, Aleksandri vetë u tërhoq në Iliri. Një ditë, Demarati Korinti, një mik i vjetër i familjes, erdhi për vizituar Filipin dhe pasi mbaruan komplimentet dhe përqafimet e para, Filipi e pyeti nëse grekët ishin në miqësi me njëri-tjetrin.

Demarati i tha: “Lëri grekët dhe shiko më mirë shtëpinë tënde”. Filipi u bind nga ky qortim, dhe me ndërmjetësimin e Demaratit e ftoi Aleksandrin që të kthehej. Kjo ndodhi në vitin 336 pes, kur Aleksandri ishte 20 vjeç.

Më 356 p.e.s., Filipi mori këto tre mesazhe njëherësh; se Parmenio kishte mundur ilirët në një betejë të madhe, se kali i tij i garës kishte fituar në Lojërat Olimpike dhe se gruaja e tij kishte

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

lindur Aleksandrin.

Pra, ilirët ishin thyer, kishin humbur territore dhe nuk përbënin ndonjë kërcënim dhe nuk ishte e çuditshme që Aleksandri të shkonte atje. Princi maqedonas mund të përdorte disa trupa ilire nëse donte të bënte një përpjekje të detyruar për fronin. Kjo nuk ishte e paimagjinueshme. Në fakt kishte ndodhur më parë. Në vitin 424 p.e.s., Perdicas i Maqedonisë kërkoi ndihmën e spartanëve kundër Arrhabeausit të Lyncestis, i cili me ndihmën e ilirëve, donte të rrëzonte dinastinë Argead për kontroll mbi Maqedoninë. Por frika e frymëzuar nga karakteri luftarak i ilirëve bëri që përçapja të dështonte dhe Arrhabeaus mbeti i pakontestuar në Lyncestis, megjithëse nuk arriti të marshonte kundër Pellës dhe të rrëzonte Argeadët.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Bursat studentore

Ndihmë dhe mo Paula Dekaj

“ 16

Vazhdimi i studimeve, sa një zgjedhje nga dëshira aq rol luan edhe mundësia. Në varësi prej vendit të studimeve, llojit të fakultetit shtetëror apo privat, degës së caktuar, ndryshojnë dhe shpenzimet financiare që nevojiten për të mbuluar shpenzimet e një studenti. Gjendja financiare, të

Vazhdimi i studimeve, sa një zgjedhje nga dëshira aq rol luan edhe mundësia. Në varësi prej vendit të studimeve, llojit të fakultetit shtetëror apo privat, degës së caktuar, ndryshojnë dhe shpenzimet financiare që nevojiten për të mbuluar shpenzimet e një studenti. Gjendja financiare, të shumtën e rasteve bëhet faktor përcaktues për zgjedhjen e kursit të studimeve, duke vazhduar atë fakultet që mund të përballohet edhe financiarisht. Prandaj shumë studentë aplikojnë për bursa të ndryshme, në mënyrë që t’iu mundësojnë studimin në fakultetitin e dëshiruar

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

shumtën e rasteve bëhet faktor përcaktues për zgjedhjen e kursit të studimeve, duke vazhduar atë fakultet që mund të përballohet edhe financiarisht. Prandaj shumë studentë aplikojnë për bursa të ndryshme, në mënyrë që t’iu mundësojnë studimin në fakultetitin e dëshiruar.

Bursat kanë një gamë të jashtëzakonshme përfitimesh të cilat ndihmojnë studentët që të përfitojnë sa më shumë nga kolegji por edhe në jetën pas diplomimit. Një nga përfitimet kryesore është bërja e fakultetit më të aksesueshëm. Një bursë mund ta bëjë më të mundur që të zgjedhësh fakultetin apo degën që dëshiron.

Po ashtu, të shumtë janë ata studentë që iu duhet të punojnë për të përballuar shpenzimet përgjatë viteve të fakultetit, ndërsa bursa mund të mos mbulojë të gjitha shpenzimet për kërkesat e nevojshme, por është një ndihmë e mirë, dhe studentët nuk kanë nevojë të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Të premten e javës së kaluar, më 11 shkurt, Komuna e Tuzit ndau bursa për 30 studentët më të mirë. Përzgjedhja e tyre është bërë nga Komisioni për ndarjen e bursave për vitin akademik 2021-2022. Kryetari i kësaj komune, Nikë Gjeloshaj, në fjalën e tij tha se ashtu siç kemi dyfishuar shumën e të hollave nga 50€ në 100€ në muaj për secilin student fitues të bursës, ashtu do të vijojë përkrahja jonë edhe në të ardhmen ndaj të rinjve, sepse arritjet tuaja janë sukses i yni i përbashkët

otivim punojnë aq shumë, çka do të thotë më shumë kohë dhe energji për t’iu përkushtuar programit të studimit dhe më shumë sukses në rezultatet e shkollës.

Ndikim tjetër pozitiv i bursës është edhe inkurjimi i filantropisë. Kush më mirë se ata që marrin bursa e dinë vlerën e tyre dhe rëndësinë e të dhuruarit. Në të ardhmën ata mund të jenë kontribues në mbledhjen e donacioneve në mbështetje të të rinjve.

Fatmirësisht në vendin tonë bursat studentore nuk mungojnë, qoftë prej shoqatave ashtu edhe prej shtetit.

Të premtën e javës së kaluar, më 11 shkurt, Komuna e Tuzit ndau bursa për 30 studentët më të mirë. Përzgjedhja e tyre është bërë nga Komisioni për ndarjën e bursave për vitin akademik 2021-2022. Në fjalën e tij, kryetari i kësaj komune, Nikë Gjeloshaj, tha se ashtu siç kemi dyfishuar shumën e të hollave nga 50€ në

100€ në muaj për secilin student fitues të bursës, ashtu do të vijojë përkrahja jonë edhe në të ardhmen

“

ndaj të rinjve, sepse arritjet tuaja janë sukses i yni i përbashkët.

Bursat kanë një gamë të jashtëzakonshme përfitimesh të cilat ndihmojnë studentët që të përfitojnë sa më shumë nga kolegji por edhe në jetën pas diplomimit. Një nga përfitimet kryesore është bërja e fakultetit më të aksesueshëm. Një bursë mund ta bëjë më të mundur që të zgjedhësh fakultetin apo degën që dëshiron.

Po ashtu, të shumtë janë ata studentë që iu duhet të punojnë për të përballuar shpenzimet përgjatë viteve të fakultetit, ndërsa bursa mund të mos mbulojë të gjitha shpenzimet për kërkesat e nevojshme, por është një ndihmë e mirë, dhe studentët nuk kanë nevojë të punojnë aq shumë, çka do të thotë më shumë kohë dhe energji për t’iu përkushtuar programit të studimit dhe më shumë sukses në rezultatet e shkollës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

17

KULTURË

Historia përsërit vetveten

Historia e një kutie Argëzon Sulejmani

Historia e një kordhe është sythi i historisë së një kutie boshe. Novela e Claudio Magris “Historia e një kordhe” më bëri përshtypje me të lexuar parathënien, ku thuhej: kozakët, një popull i vogël numerikisht, mashtrohen nga të gjithë aleatët perëndimor me premtimin e një trualli për atdheun e tyre, Kosakenland. Pasi gënjehen së pari herë nga gjermanët, në rastin e dytë lidhin aleancë me anglezët. Janë këta të fundit që, si përmbushje të pakteve ndërushtarake lindoro-perëndimore të kohës, bëjnë dorëzimin e kozakëve te Ushtria e Kuqe. Të vetëdijshëm për humbjen dhe, pas zhgënjimeve të njëpasnjëshme, kozakët, thuhet që, zgjodhën vetëvrasjen kolektive në lumin Drave si epilog të të gjithë idealizmit manovrik të tyre. Bëhet fjalë për vjeshtën e vitit 1944 dhe autori nuk pretendon të bëjë historianin përderisa jep një version të mundshëm të ngjarjes.

Historitë janë si rruazat e gjakut. Ato bëjnë më shumë se vetëm për një lëkurë, një popull apo një racë. Përfaqësojnë më shumë se një zë, një gjuhë, një periudhë kohore. Çështja është se sa merren në kohë dhe sa vlerësohen me seriozitet. *** Novela nisë me zhvarrimin e atij që pretendohet të ketë qenë prijësi i kozakëve, gjeneralit Krasnov. Në përpëlitje e sipër, varrmihësit nxjerrin elemente përcjellëse mortore. Një ndër këto elemente, dorëza e kordhës, këllëfi i një arme të ftohtë luftarake. Gazetat lokale bëjnë analizën e këtij elementi, në dukje të parë të rastësishëm. Rreken të hynë në psiken e gjeneralit ditëve të fundit të jetës. Një dorezë kordhëje mund të mos thotë asgjë, aq sa mund të thotë

18

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

aq shumë sa të ndërrojë rrjedhat e një kohe. “Një armë që s’mund të godasë, flamur pa regjiment, kalë pa kalorës”, kështu do ta përshkruante autori simbolikën e dorezës së kordhës. Autori e pranon të ketë hyrë në ujërat e “historianit diletant, që rindërton jo faktet por shtrembërimet e tyre.” Ideja që gjenerali mund të ishte vrarë nga partizanët rus me breshëri automatiku, përderisa po shfletonte një nga botimet e tij me titull “Të kuptosh do të thotë të falësh”, është njëra nga pistat që kërkon trajtim. Bashkëkohësit kishin treguar se si shkrimtari Krasnov, jo rrallë herë, ju përngjante personazheve të trillimeve të tij letrare – të cilët personifikoheshin me naivitete të tilla sa pretendonin që mund të paraprinin rrjedhën e historisë me dinakërinë që i karakterizonte.

Rrëfimet e gjeneralit ndaj Dom Kafaros janë një tjetër element i dramës së kozakëve. Aty veç raportit me perëndinë, shihet qartë raporti ndërnjerëzor që e karakterizon popullatën e vogël me qëllime të mëdha. Në një rast, Dom Kafaro e kupton që “gjenerali nuk e synonte aq shumë disiplinën ushtarake, por rrëmujën e armatës së tij të shprishur, në të cilën e vetmja njësi ushtarake ishte i-n-d-i-v-i-d-i kozak dhe anarkia”. Të thënat tjera që e lidhin vdekjen e gjeneralit me tradhtinë janë tjetër podium ku personazhi Pukta, i apasionuar po ashtu pas historisë dhe së vërtetës, ngre pikëpyetjet dhe konkluzat e veta. Ai në asnjë mënyrë nuk mund ta përpijë tradhtinë e anglezëve në të cilën ai sheh “hipokrizinë e qytetërimit perëndimor-të krishterë-borgjez.”

Në thelb, vepra përpiqet të përshkruajë karakterin e popullit kozak, i cili ngrihet mbi rebelimin si mënyrë jetese e frymëzim dyluftimi. “Nderi kozak kërkon gjithnjë rebelimin dhe thyerjen e çdo rregulli edhe atë të carit” aq sa i kishte shpënë kozakët drejtë një deformimi esencial mbi lirinë: “shihej te Krasnovi një lëshim i sinqertë por edhe i çoroditur drejt lirisë, që shpie drejt një skllavërie mekanike, siç ndodhë dhe me mëkatin”. Karakteri i popullit të vogël me qëllime të mëdha vihet re dhe në një nga përshkrimet autoriale të gjen-

eralit Krasnov: “Kozakët… në një faqe betohen për vdekje për carin, kurse në tjetrën mburren se nuk janë shërbëtorë të Moskës.” Mund të jetë kjo një nga arsyet që gjenerali iu dha këmbë e krye fashizmit sepse “fashizëm nënkupton para së gjithash paaftësi për të dalluar poetikën e së përditshmes prozë pikëlluese, kërkim i poezisë së rreme, marrëzisht emfatike”. Në parabolën e krijuar për popullin e vet, Krasnovi mëtonte të jetësonte aventurat e veta.

Nuk e kuptonte dot “Mesjetën e egër feudale” dhe nuk e kishte “përulësinë objektive të kuptonte që koha e tij ka perënduar”. Lexuesit thonin që në disa nga veprat e Krasnovit vihen re disa të vërteta të fshehura me fanatizëm si ajo se “përpara Zotit të gjithë janë të barabartë, mbreti e bariu, i krishteri e pagani.”

Fundi i gjeneralit Krasnov, këtij personazhi iluziv, megjithatë merr përmasa njerëzore. Autori rreket të cekë se pikërisht mashtrimet pompoze dhe vetëmashtrimet i japin Krasnovit elementin njerëzor dhe shpirtëror: “Biri i Evës që kthehet në tokë dhe i ofron asaj kordhën me të cilën e kishte vrarë”.

Nuk përmenden mesazhe të shumta nga libri i Krasnovit me titull “Të kuptosh do të thotë të falësh”, por mjafton të ceket diçka që përshkruhet shkarazi në një rast: Historia përsëritë vetveten. *** “Gjenerali i madh i një ushtrie të vogël”, do të mund të ishte përfundimi, aq sa do të mund të ishte titulli alternativ i veprës në fjalë. Prijataria dhe disfata janë dy esencat e kësaj novele që pikëtakohen në një anti-esencë: dorezën e një kordheje. Do të mund të përdorej një metaforë ambientaliste po ashtu: në kërkim të gjurmëve të jetës nisur nga ambalazhet.

Një vepër e tillë, në radhë të parë, vë në dukje flashkësinë e popujve të vegjël, por në anën tjetër edhe mizorinë e kombeve të mëdha. Ndjesia e dobësisë, si anëtar i një populli të vogël në Ballkan, gati-gati barazohet me ndjesinë e fuqisë mizore të një lindori a perëndimori diku në Europë a gjetiu. Ky

KULTURË

boshe është raporti i parë, mbase raporti bazë i kësaj vepre ku raportet përthyhen nën efektin domino.

Raporti me kohën është një tjetër raport esencial. Raporti me historinë.

Raporti me vërtetësinë. Raporti ndërnjerëzor. Raporti ndërbashkatdhetar.

Raporti ndërushtarak. Raporti krijues dhe intelektual. Raporti religjioz.

Psikologjia e popujve të vegjël është një tjetër dritare ku autori merr dhe ngre qepenat. A kemi të bëjmë me një prapambeturi apo me një shantazh ndaj popujve të vegjël në numër nga kombet fuqimëdha të rruzullit!? Kush e luan dhe kush e mishëron në këtë rast idiotin!? Paravija e parë, që mund t’iu mëveshët gjithçka prej faji më të vegjëlve, ndryshon për 360 shkallë në një rast mendimi më të thellë.

Cila është arsyeja e zhdukjes së shumë popujve në botë?

Fatet e popujve të vegjël kalojnë nëpër dyert e tragjedive të mëdha - merr tiparet e një maksime në këtë rast. Por, sa mund të quhet i vogël një popull që i ka dhënë botës Nënën Terezë, ndër të tjera e të tjerë!? A shembët si kështjellë prej rëre kandari me njësitë e veta matëse mbi popujt apo kombet nëse thirremi në këta citate!?

Si do të mund të lexohej një vepër e tillë në Ballkan, në gadishullin e popujve të vegjël!? Sa janë konfliktet e shumta në Ballkan pararaunde të luftërave të mëdha që i mëtojnë fuqitë e mëdha!?

A janë të gjitha aleancat e popujve ballkanase me dyert e mëdha thjeshtë dhe vetëm të natyrës ekzistencialiste, në kuptimin e të fituarit edhe sa do pak kohë!? A nënkupton monodominimi i tërësisë së këtij gadishulli përmbushjen e kriterit për një njësi të vetme, kësisoj të madhe, që më tutje nuk lidhë aleanca por krijon raporte!? A mund të ishte kjo njësia ku lindja dhe perëndimi përafrohen apo thyhen!?

Ushtritë e vogla kanë gjeneralë të mëdhenj!? E kundërta për ushtritë e mëdha!? Popujt e vegjël së paku diçka të madhe duhet të disponojnë. Dhe i kanë ata, kryegjeneralët, kryeprijësit.

Sepse, gjeneralë dhe prijës kanë, në çdo lagje po e po, në çdo fqinjësi po

ashtu. Në këtë mënyrë, popujt vegjël e mbysin karizmen dhe e trashin thashethemnajën. Përderisa për secilin – secili di një ngjarje, doemos që, nëse jo një - dy e më shumë ngjarje nisin të bëjnë historinë, historinë diletante me çorape mishi. Shkrimi, gjegjësisht dokumentimi i të kaluarës është një tjetër përvuajtje e kombeve të vegjël. Për sa kohë nuk ekziston studimi dhe dokumentimi secili ka të drejtë dhe nisur nga prirja e “syrit të lagjes” secili ka të drejtë të shkruajë versionin e vet, secili ka të drejtë “të luajë” me historinë duke besuar “rëngën kozake” se historia mund të dhelpërohet ose gjarpërohet.

Dhe në këtë rast, edhe nëse historia e ndonjërit merr çmimin Nobel, në asnjë rast nuk mund të shpallet për histori kombëtare, por mund të bëhet thjeshtë një faqe e saj. *** Në frymën e novelës “Historia e një kordhe”, shqiptarët (dhe popujt e tjerë të Ballkanit) mbesin një popull i vogël nëpër rrjedhat e historisë. Për më shumë, një komb i vogël që ka dhënë shumë e shumë prijës të mëdhenj. Biles, në elementin e veprës në fjalë, mbeten një popull prijësish aq të shumtë sa edhe në shekullin e 21-të kanë plot prijës pa varre, plot varre pa prijësa, plot prijësa të paatdhesuar dhe plot atdhetarë pa një kurorë te koka. Në frymën e veprës, a do të mund ta paramendonim zhvarrimin e këtyre prijësve nëpër kohë me qëllimin e retushimit të historisë si peng i amullisë dhe anarkisë, nisur pikë së pari nga mirënjohja e lavdia që të gjithë prijësit të prehen në vatanin e tyre, në ballin e një kodre historike!? Por cili do të ishte këllëfi prej ku do të mund të nisej rrëfimi për secilin nga ta!?

Prej një perspektive futuriste, shqiptarët edhe sot janë një oazë prijësish ku anti-esenca e dominon esencën.

Nisur nga kjo, cili do të mund të ishte ambalazhi që do të mund të përshkruante jetën e një prijatari të sotëm pas më shumë se pesëdhjetë vitesh!? A do të mund të ishte “një kuti”, analoge e dorezës së gjeneralit Krasnov!? Kur them kuti, e kam fjalën për kutinë e votimit, meqenëse ajo mbetet arma “e ngrohtë” e këtyre dekadave. Një kuti pa fletëvotime (të parapaguara dhe të paracaktuara), a nuk është një armë që s’mund të godasë – “një flamur pa regjiment”!? A mund të përbëjë “një kuti

boshe” atë përulësinë objektive dhe rikthimin e prijësve të kohës te njeriu dhe te Zoti!?

Madam Eva, fjala për Ju. Me këtë rast si vetëtimë më hapet një narrativë vizatimore: një prijës “modern” shqiptar që sfidon “boshin” dhe në vend të dheut të tokës amë kërkon të prehet poshtë fletëvotimeve PRO ndaj tij. Natyrisht, prijësi duhet të jetë prej atyre të rrallëve, sepse regjimenti i fletëvotimeve duhet të jetë aq i madh dhe aq i rëndë sa t’i rezistojë furtunës së qiellit, dheut të tokës dhe trandjes së kohës. Në këtë mënyrë, a do të mund të ishte ky një personazh de-novo në Ballkan, një kalorës me regjiment, pa kalë dhe pa flamur. Gjithsesi, siç e thotë edhe mbrojtësi i gjeneralit Krasnov, një prijës e njeh më së miri popullin e vet dhe demokracia sikur mëton t’i ndryshojë prijësit sa herë që këta të fundit harrojnë tiparet e popullit të vet. E kundërta ndodhë me diktaturat, ku prijësit tentojn ta ndryshojë popullin. Është vendi që e bën kuvendin dhe jo anasjelltas. Këtë duhet ta kemi para sysh sa herë gajasemi prej të përzgjedhurve tanë - në fakt ne qeshim me vetveten, qeshim me fatin tonë që, duke mos pasur vullnetin dhe bagazhin ta ndryshojmë, e përqeshim dhe përbuzim si “rrushi i papjekur”. Ka diçka për të ndryshuar sa herë që ka diçka që nuk na pëlqen, te rrethi – te vetja, dhe jemi ne dhe koha që duhet ta dëshmojmë se diçka të tillë e kemi përnjëmend.

Historia e një kutie boshe merr shkas nga “Historia e një kordhe”, rrëfimi i kryepersonazhit të së cilës merr kthesë nga mbishkrimi jo vetëm religjioz: “Assisuo labuntur tempora motu” (Koha ikën pa pushim), kurse prekë pikun e secilit rrëfim njerëzor me thënien e kryepersonazhit të saj: “Historia përsëritë vetveten”. A mund të themi që për sa kohë historia përsëritë vetveten, koha ikë e vjen pa pushim. A nuk mjafton kaq për të mësuar se, paktin duhet lidhur me kohën, kurse me njeriun (e madh a te vogël) duhet krijuar thjeshtë dhe vetëm raporte dinjitoze. Sepse, bota është plot e përplot me të vegjël dhe në këto kohë krizash, kriza e radhës me pretekstin e një rripi toke do të mund të ishte: për një lumë Drave më shumë.

Sepse, bota është plot e përplot me të mëdhenj dhe në këto kohë krizash, kriza e radhës me pretekstin e një rripi toke do të mund të jetë: për një det Drave më shumë.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

19

KULTURË

Në Librarinë “Ulqini” u mbajt takimi me studiuesin, kritikun letrar dhe gazetarin Agim Baçi, me t

Identiteti është një betejë e përhershme “Postmodernizmi i ka çuar në periferi traditën, familjen, besimin. Dhe duke i çuar në periferi, ka zhdukur dallimin midis së vërtetës dhe së pavërtetës, midis mitit dhe realitetit, një kufi që ne nuk dimë më se kujt t’i referohemi, sepse bota nuk është më ajo që shohim, por ajo na sugjerojnë”, ka thënë studiuesi, kritiku letrar dhe gazetari

20

“

nga Tirana, Agim Baçi, në takimin e hapur me temë “Efektet e leximit në ndërgjegjësimin kombëtar e social” që është mbajtur të shtunën mbrëma në Librarinë “Ulqini”.

Ai ka thënë se “është vështirë kur gjërat fundamentale, gjërat që ne i kemi trashëguar shkojnë në periferi”.

Sipas tij, kur vihet në pikëpyetje

“Njeriu është qenie kulturore, ndaj edhe ata që tentojnë ta ndryshojnë njeriun tentojnë ta ndryshojnë kulturalisht dhe gjuha është ajo që preket e para. Gjuha, sepse për të ndryshuar një mendim duhet të ndryshosh gjuhën fillimisht”, ka thënë Baçi

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

familja, besimi, pa dyshim që vihet në pikëpyetje edhe çështja kombëtare, edhe raportet që kanë të bëjnë me identitetin tonë.

“Në momentin që vihet në pikëpyetje identiteti ynë, ne jemi të paqartë t’u përgjigjemi disa pyetjeve fundamentale: Pse ia vlen të rrosh? Pse ia vlen të vdesësh? Çfarë është jeta? Çfarë është vdekja? Pse urren? Pse na duan?”, ka thënë Baçi.

Ai ka theksuar se “në ditët e sotme kur bota e spektaklit dominon komunikimin tonë, janë vënë në pikëpyetje gjërat të cilat ne i kemi marrë si të mirëqena nga kohërat”.

Baçi ka folur për shumë çështje të tjera identitare dhe rreziqe që

KULTURË

temë “Efektet e leximit në ndërgjegjësimin kombëtar e social” “Kjo (identiteti) është një betejë e përhershme, sepse ku do të mbështetesh ti për ta ruajtur këtë gjë?! Dhe pse është e rëndësishme ta ruash?! A ka kuptim që ta dorëzojmë këtë armë dhe të themi që ne jemi kozmopolitë, i përkasim gjithë botës?! Pyetja është se cilët jemi ne nëse nuk e dimë se kujt i përkasim”, ka thënë ai. e shqetësojnë shoqërinë e sotme, me theks të posaçëm në shoqërinë shqiptare.

“Kjo (identiteti) është një betejë e përhershme, sepse ku do të mbështetesh ti për ta ruajtur këtë gjë?! Dhe pse është e rëndësishme ta ruash?! A ka kuptim që ta dorëzojmë këtë armë dhe të themi që ne jemi kozmopolitë, i përkasim gjithë botës?! Pyetja është se cilët jemi ne nëse nuk e dimë se kujt i përkasim”, ka pyetur ai.

Baçi i është referuar Matei Kalineskut, njërit prej kritikëve më të mëdhenj të modernizmit dhe postmodernizmit, i cili thotë se dy institucione janë më të rrezikuara në botën e sotme, në

botën e spektaklit: biblioteka dhe muzeu, e shkuara dhe imagjinata.

Ai po ashtu i është referuar shkrimtarit të njohur Borges, sipas të cilit nga të gjitha shpikjet e njeriut, libri është më interesanti.

“Teleskopi thotë është zgjatim i vështrimit, telefoni është zgjatim i zërit, parmenda dhe shpata janë zgjatim i krahut, vetëm libri është zgjatim i imagjinatës dhe i kujtesës”, ka thënë studiuesi.

Baçi ka nënvizuar rëndësinë e gjuhës, si një vlerë e veçantë që na dallon nga të tjerët.

Ai ka theksuar se njeriu është qenie kulturore, ndaj edhe ata që tentojnë ta ndryshojnë njeriun, tentojnë

ta ndryshojnë kulturalisht dhe gjuha është ajo që preket e para.

“Gjuha, sepse për të ndryshuar një mendim duhet të ndryshosh gjuhën fillimisht”, ka thënë ai.

Baçi është përgjigjur edhe në pyetjet e publikut lidhur me temën.

Udhëheqësi i takimit, Bledar Doda, ka treguar edhe qëllimin e tij duke thënë se kanë menduar që Libraria “Ulqini” të mos jetë vetëm vend për shitblerjen e librave, por edhe ku do të flitet për problematika dhe tema të ndryshme që lidhen me librin, leximin, dijen etj.

Takimi është organizuar nga Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Malin e i. k.

Zi. E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

21

KULTURË

Në Qendrën Kulturore- Informative “Malësia” u organizua ekspozita personale e piktores Monika Dukaj

Jeta e përditshme përmes artit pamor Tuz – Në prani të një numri të konsiderueshëm të admiruesve të artit pamor, të përfaqësuesve të Komunës së Tuzit dhe të nëpunësve të QKI “Malësia” në Tuz, të premten mbrëma, më 11 shkurt 2022, u hap ekspozita personale “Spektër”, e piktores nga Malësia, Monika Dukaj.

Në mbi dyzetë piktura dhe vizatime të punuara me teknika të ndryshme, autorja e kësaj ekspozite shpalos përditshmërinë përmes kreativitetit artistik, me motiv kryesor natyrën e qetë e cila në vete bart më shumë se një dimension.

Për kreativitetin e saj artistik, u shpreh vetë autorja, Monika Dukaj, e cila tha se jeta e përditshme është inspirimi i saj artistik, duke sjell në art copëza të bukura të përditshmërisë, por edhe ato më pak të bukura.

“Ngjyra e verdhë që i karakterizon punimet e mia, tregon dritën dhe

22

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

ngjyrat e jetës që ne i jetojmë. Ditët tona janë të mbushura përplot me motive të ndryshme e me emocione ku ne i shpalosim në punimet tona.

Pra, pavarësisht se si ndjehemi në ato momente në brendësi, ne mundohemi që përmes veprave artistike të paraqitura, të tregojmë ditën dhe shumë motive të tjera”, u shpreh Dukaj.

Ajo njëkohësisht falënderoi Komunën e Tuzit për mbështetje në organizimin e kësaj ekspozite si dhe Qendrën Kulturore- Informative “Malësia” e cila mundësoi ekspozimin e këtyre veprave të artit.

Ndërkaq, në emër të sekretariatit për vetëqeverisje lokale përshëndeti Marina Ujkaj e cila mbi këtë ngjarje kulturore tregoi një ndjenjë të veçantë, për faktin se siç tha, është hera e parë që Komuna e Tuzit është nikoqir dhe organizator i një ekspozite të një

piktoreje nga vendi i vet.

“Unë shpresojë që piktorja e re Monika që iu përgjigj ftesës tonë, do të vazhdojë edhe në të ardhmen sikurse ka filluar. Piktorja ka ku të mbështetet dhe të ketë idole, sepse Komuna e Tuzit ka dhënë emra për të cilët ka dëgjuar krejt bota. Shpresoj se edhe në të ardhmen ne si komunë do të përkrahim të gjithë ata që punojnë dhe që kanë talent në sfera të ndryshme”, u shpreh Ujkaj.

Ekspozita “Spektër” do të qëndrojë e hapur deri më 18 shkurt 2022, ndërsa është ekspozita e tretë e piktores Monika Dukaj, pas asaj të organizuar në qytetin e Shkodrës dhe të Ulqinit.

Ekspozita u organizua nga Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit, në bashkëpunim me Qendrën Kulturore- Informative “Malësia”. t. u.

KULTURË

Në audicionin “Mali i Zi në ritmin e Evropës” morën pjesë edhe garues/e nga Malësia

Mundësi e mirë për promovimin e të rinjve dhe vendit Tuz – Komuna e Tuzit, për herë të parë është bërë anëtare e audicionit më të madh për fëmijë dhe të rinj në Mal të Zi- “Mali i Zi në ritmin e Evropës”, që iu dedikohet garuesve të moshës nga 12 deri në 21 vjeç, të cilët kanë prirje dhe talent në këndim dhe kërcim.

Pas atij të organizuar në disa qytete të Malit të Zi, audicioni i radhës u mbajt, të mërkurën më 9 shkurt 2022, në QKI “Malësia” në Tuz.

Në prononcimin për gazetën “Koha Javore”, sekretarja e Sekretariatit për Vetëqeverisje Lokale të Komunës së Tuzit, njëherazi edhe koordinatore e grupit për Komunën e Tuzit, znj. Marina Ujkaj, shprehet se pjesëmarrja e të rinjve në këtë audicion është një mundësi e mirë, në mënyrë që të kyçen të rinjtë dhe të rejat që kanë talent në këndim dhe kërcim.

“Besoj se është një rast i veçantë ku më të talentuarit kanë mundësi

që për herë të parë të punojnë me njerëzit të cilët janë ekspertë në këto dy fusha, në vallëzim dhe në këndim, dhe në këtë mënyrë të përfaqësojnë Komunën e Tuzit, e në rastin konkret, edhe një shtet evropian, pasi që pikërisht duke pasur përmasa evropiane, ky audicion është titulluar i tillë: “Mali i Zi në ritmin e Evropës”, shprehet Ujkaj.

Ajo thotë se Komuna e Tuzit në këtë audicion do të përfaqësojë një shtet evropian.

“Dhe për këtë arsye, ky aktivitet është një rast unik që të promovohet vendi, sepse i gjithë xhirimi i këngëve dhe i kërcimit, i asaj që do të qëndrojë në prapaskenë, do të xhirohet nëpër vendet më atraktive të komunës tonë, dhe kështu i jepet mundësia promovimit të vendit, turizmit dhe të rinjve”, thotë Ujkaj. Sipas saj, interesimi i të rinjve në këtë audicion nuk ka munguar, përkundrazi ka qenë mjaft i madh.

Garuesit të cilët do të përfaqësojnë Komunën e Tuzit në këtë audicion janë zgjedhur, nga fusha e këndimit: Arta dhe Armin Çunmulaj, ndërsa në kërcim: Antonia Dedivanoviq, Fiorela Gojçaj, Teodora Kalaj, Helena Drinçiq dhe Maja Nicaj.

Audicioni “Mali i Zi në ritmin e Evropës”, do të zgjasë deri në fund të muajit maj, ndërsa fituesi i këtij audicioni do të shpërblehet me një vizitë shtatë ditore në atë shtet të Evropës të cilin do ta përfaqësojë.

Këtë audicion përmes formatit televiziv i cili do të transmetohet live në Radio Televizionin e Malit të Zi e mbështesin edhe ambasadorët e shteteve të Bashkimit Evropian, të Australisë dhe të Izraelit. t. u.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

23

KULTURË

Recension (2)

Dhembja e nënës sa e njerëzimit (Flutura Açka, Biri, roman, Tiranë, 2020)

Emin Kabashi

Biri, roman i dhembjes

A mund të përkufizohet kështu një krijim artistik, siç është romani “Biri” i Flutura Açkës?

Po, sepse brenda faqeve të këtij romani është shtrirë dhembja e nënës, për humbjen e të Birit të saj. Pra, është dhembja më e veçantë në botë, sepse është dhembja e nënës, e shtrirë në kujtesën e njerëzimit që nga tragjeditë greke e këndej, mbi të cilat është ngritur kultura e shkrimit evropian.

Kjo dhembje e nënës, në këtë rast e një nëne shqiptare, mund jetë temë, e cila bëhet hise e dhembjes njerëzore.

Autorja e romanit, përkundër peshës së dhembjes, përkundër asaj peshe shtypëse që rëndon supet e shpitit të nënës, ka përkufizuar qartë dhe bindshëm, dy polet ekstreme të jetës, të gjëllimit të njeriut dhe të Ikjes Atje, si thotë ajo në një rast për aktin e vdekjes së të Birit: ‘‘Sepse jeta ndahet, vdekja është e jotja.

Sepse jeta rend, vdekja ndal.

Sepse jeta jetohet, vdekja s’kuptohet.

Sepse jeta ka shumë përmasa, vdekja vetëm një’’. (Biri, 139) Dhembje të këtilla, kujtesa jonë historike ka aq shumë, për fat të keq të pa përjetësuar me gjuhën e artit të romanit, si vlerë në përmasën kombëtare.

Po e lëmë anash Vajin e Ajkunës, për të birin, kur i mallkon hënën dhe diellin që nuk e kanë lajmëruar për vdekjen e djalit, kur mallkon lugjet e malet, që u

24

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

bëfshin rrafsh, pse nuk ia kanë dërguar një lajmës, si i biri po vdiste. Dhembje të këtillë, vetëm në këto njëzet vjetët e fundit, Kosova është e mbushur plotë, më shumë se kaq, është e mbushur me dhembje që nuk e përshkruan as gjuha, as mjetet artistike të një krijuesi.

Prandaj, është veçantë dhembja e nënës për të Birin, sepse është përjetësuar, si shtresim i dhembjes së të gjitha nënave. Shembulli më përfaqësues i dhembjes, si hise e jetës kur tragjikja bëhet pjesë e saj, i dhembjes së përbashkët, që shpalohet përmes vizitës që i bën artistes së madhe, Tinka Kurti në ngushëllimet për vdekjen që i kishte rënë hise asaj, janë dy shtresime të përmasave të ndryshme, edhe si breza njerëzor, por edhe si përvojë jetësore.

Në Kosovën e vitit 1999, që aq shumë shenja i ka prekur edhe autorja e Birit, kush mund ta thotë, qoftë edhe si krijim artistik, siç është romani i Flutura Açkës, peshën e dhembjes, kur nënës ia marrin djalin nga kraharori, vetëm sa kishte mbushur një vit e gjysmë dhe ia prenë kokën para syve të nënës. Tragjedi të këtilla, mund të thotë dikush se ndodhin në të gjitha luftërat.

Jam dakord, por askush nuk gjeti një mënyrë për ta përjetësuar dhembjen e asaj nëne. E sa shumë nëna të këtilla ka në Kosovë, pjesë e atdheut të të Birit, për të cilën kur zuri ta kuptonte tragjedinë e përgjysmimit të atdheut, Biri i saj, kërkoi që një pjesë e hirit të trupit të tij, të shpërndahej edhe në Kosovë.

Kjo përmasë e dhembjes në faqet e këtij romani, ndonjëherë ta zë frymën, herë tjetër, kur e kupton amanetin e të Birit për të ëmën, që ta jetojë jetën edhe pas shkuarjes së tij Atje, përtej, do të thoshim me një figurë të poetëve tanë, të lehtëson dhe të bën më njerëzor. Po ashtu, e bën më njerëzor,

edhe shenjat e kujtimeve që ia ka lënë nënës, para se Biri të shkojë Atje: ‘‘Ajo lëndinë është një nga gjërat më të shenjta dhe më me shenjë të jetës sime dhe një arsye më shumë pse shkoj aq shpesh në Theth dhe pse e dua aq shumë atë vend. Ajo lëndinë është ‘‘Logu i Birit’’për kujtesën dhe hartën time të dashurisë’’. (Biri, 232).

Ndodh kjo, sepse krijesa që e ka përjetuar peshën e kësaj dhembje, nëna e të Birit, barrën e secilës tashti e ka ndarë me lexuesit, sikur bëjnë përpjekje ta përballojmë së bashku atë dhembje, qoftë edhe për faktin se në botën tjetër po shkonte një djalë i ri, i cili sa kishte filluar ta kuptonte jetën, me gjithë të papriturat e saj.

Një e papritur e këtillë, është edhe sëmurja e tij, e cila edhe kur kuptohet se nuk ka shërim, përballohet deri në atë shkallë, sa arrin t’i lë amanete së ëmës.

Galeria e personazheve në romanin “Biri”

Kur lexon me durim dhe me vëmendje, duke e mposhtur dhembjen, romanin “Biri” të Flutura Açkës, një dukuri që hetohet, është galeria e madhe e personazheve që bëjnë jetë në faqet e këtij romani.

Një numër i madh fytyrash njerëzore, nga ata dhe ato që ishin moshatarë të Birit, nga familjarët, duke filluar nga i ati, e deri te gjyshi e gjyshja nga anë e nënës, secili botë me vete dhe secili me karakteristikat e veta edhe si pjesë e dhembjes, por edhe si pjesë e durimit, me të cilin i ka mësuar jeta.

Janë pastaj shokët dhe shoqet e shkollës, disa prej të cilëve bëhen pjesë e jetës së Birit deri në ditën e fundit të jetës së tij në këtë botë.

Një pjesë e këtyre personazheve, të portretizuar, siç thuhet me gjuhën e pikturës, me dy-tri penelat, janë mjekët

KULTURË kujtimet ku t’i lë?

Kjo mënyrë e rrëfimit në romanin Biri të Flutura Açkës, është një anë tjetër e realizimit artistik të veprës, e cila, sikur vë në dilemë lexuesin se ku është gjetur kjo përvojë e të shkruarit, diçka në mes të pamundurës dhe të domosdoshmes.

Përfundim

dhe infermieret, sidomos ndonjëra nga ato, që janë pjesë e sëmurjes por edhe të jetës së të Birit.

Autorja e romanit “Biri”, në faqet e këtij romani ka përfshirë edhe vendet, që kanë vizituar, qoftë si kërkesë e Birit, qoftë si homazh për mallin e dhe ikjen e tij, ose edhe për të përmbushur amanetin e tij, që shpërndahet hiri i trupit të tij, qoftë edhe për të plotësuar boshllëkun që ka lënë ikja e tij.

Por, kudo në secilën faqe të këtij romani, në secilin takim, duke filluar nga familjarët e deri të miqtë në Afrikën e Jugut, dhembja është kudo, boshllëku nuk mbushet me asgjë, por nëna sërish duhet ta përmbushë amanetin e të Birit, që ta vazhdojë jetën e saj. Nëna e provon, por e ka një kusht të rëndë, të paplotësuar ndonjëherë brenda llojit të gjinisë njerëzore: ‘‘Tani unë isha një ish-nënë dhe doja të mbetesha e tillë, do të pranoja të bëhesha sërish nënë, vetëm me një kusht, që besoja se askush nuk e merrte përsipër të ma përmbushte-të ma kthente Birin’’. (Biri, 302).

As në lashtësinë shqiptare, as lisat, as hëna, as zogjtë e malit, që ndalin këngën për ta DËGJUAR VAJIN e NËNËS, nuk kishin arritur t’ia plotësonin as dëshirën, as mallin, as dhembjen, Ajkunës që qante të birin, Omerin.

Vendet që viziton, duke ndjekur gjurmët e kujtesës që ka lënë Biri, tashti sikur bëhen vende pelegrinazhi, thuajse vetëm në këtë mënyrë, ajo autorja, pra nëna, do ta dëshmojë se po përmbush kërkesën e tij, qoftë edhe duke i fshehur lotët nga ai, edhe pse ai nuk është më.

Nëse arrin t’i fshehë lotët, dhembjen si ta fshehë, mallit ku t’ia bëjë vendin,

Në romanin “Biri “të Flutura Açkës, shtresa të rrëfimin bëhen edhe e pamundura dhe e domosdoshmja, herë si rrëfim në veten e parë, herë si dialog, që në raste mbushet edhe me pyetjet dhe përgjigjet që i ka ruajtur në telefonin e të Birit. Në përgjithësi, romani Biri i autores, përkundër faktit se lë pak shteg për ndonjë përmbysje në jetë, qoftë edhe në planin e mbajtjes së fjalës, që i Biri kërkon herë pas here nga nëna, kur ai do të shkojë Atje, përtej jetës sonë, pra edhe përtej jetës së tij, gjë që dëshmon për fuqinë krijuese të autores, që ne lexuesve na vjen si pjekuri e lakmueshme kaherë në gjuhën e rrëfimit të prozës sonë.

Përmasën e dhembjes, që herë shkaktohet nga faktorë të jashtëm, herë tjetër nga tragjedi luftërash, herë e tretë si fat njerëzor, kur fatkeqësia bëhet pjesë e tragjedisë së një familje. Atë shpalimin e dhembjes mbinjerëzore, që shkon deri te kërkimi i varreve për të gjetur trupin e të Birit, i kujt qo qoftë ai, që e ka ruajtur kënga e popullit që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e këndej: ‘‘Ali Ibra, hup e tretë, Fort po lyp t’birin e vet, I shplon vorret kund s’e gjet’’.

Kujtesa jonë historike e ka ruajtur si përmasë të veçantë të dhembjes njerëzore, siç i ka ruajtur edhe gjithë gjurmët e tragjedisë kombëtare, por i ka ruajtur edhe ato të lashtësisë, si një shkollë e madhe e dhembjes që shkakton jeta, e që vlejnë nga atëherë e deri sot. Të mos flasim për përmasën e tragjedisë së Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, për dhembjen e përmasave hyjnore, deri në atë shkallë, sa sot mijëra nëna, motra, nuse të reja, jetojnë me fotografët e të dashurve të tyre, kryesisht të pjellës së tyre, jetojnë fillikat vetëm dhe kudo që sillen nëpër hapësirën që u ka mbetur nga jeta, jetojnë vetëm me shenjat e kujtimeve për ata që nuk janë më.

Një VETMI tejnjerëzore, ngase shoqëria jonë e re, e cila ende nuk është liruar nga hutimi që shkakton liria, nuk

ka pasur kohë të merret me vetminë, me dhembjen dhe me përmasën tragjedisë së tyre, andaj ato janë vetëm, andaj atyre askush nuk ju ka afruar një mundësi, që së paku të përmbushin një amanet të të rënëve të tyre, se do të bëjnë përpjekje ta jetojnë jetën.

Me këtë Betim, me këtë Premtim, me këtë Fjalë të Dhënë, në një mënyrë apo në një tjetër, i vjen fundi edhe leximit të romanit Biri të Flutura Açkës. Në bisedat e shpeshta Nëna-Biri, ai ashtu edhe siç pritej nga autorja, ka qenë i vetëdijshëm për pjesën e jetës së tij, që nuk varet më nga ai. Andaj, si pjesë e kësaj vetëdije, që në roman shpalohet, edhe përmes dialogut, ai kërkon nga nëna, që të gjejë forcë dhe ta jetojë jetën e saj, pasi ai të shkojë Atje: ‘‘-Flutnesh, deri tani më ke thënë se më do shumë, më shumë se çdo njeri tjetër në këtë botë, e di, por tani duhet ta provosh, a vazhdon dot pa mua? Kjo është prova jote për dashurinë ndaj meje, Mam. Provoje!’’ (Biri, 355) Botimi i këtij romani, mënyra e shtjellimit të një jete të këndej dhe andej varrit, të këndej jetës, që aq shpesh ia zë frymën përditshmëria, me atë pjesën ‘‘Rrugofsh Parajsës’’ siç i thotë nëna të Birit, janë dëshmi se nëna e ka mbajtur Fjalën e dhënë, sepse Biri i saj është bërë pjesë edhe e jetës sonë shpirtërore, me vlerat artistike që shpalon romani, me ligjëratën në planin rrëfimit, që e karakterizon natyrshmëria e rrëfimit, pa fshehur asgjë nga ndjeshmëria e nënës, deri edhe përhumbjen, deri edhe zgjimin natën, për ta kërkuar, apo mos më bën veshët dhe dëgjova hapat e tij, apo kollitjen e tij, deri edhe plotësimin e gjithë kërkesave të tij, që pjesë të hirit të jetës së tij të bëhen pjesë e vendeve që ka dashur, qoftë përmes njerëzve të tjerë, qoftë përmes nënës, qoftë përmes shokësh dhe shoqesh, por qoftë edhe përmes një dashurie, ku në një varg të një poezia që ka botuar në këtë roman autorja, thuhet: Mos dashuro kurrë një burrë që vdes! Me përmasën dhembjes, që na e bën edhe hise të të gjithëve, Flutura Açka ka dëshmuar se ka gjetur fuqi që të bëhet pjesë e jetës, përkundër mungesës që nuk mund t’ia plotësojë askush. Romani Biri, lexohet me një frymë, nëse kjo është pjesë e vlerësimit të artit të tij, por edhe të mban gjatë në një gjendje të pastrimit shpirtëror, nëse mund të thuhet kështu, pa anuar nga asnjë dogmë. (Fund) E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

25

KULTURË

Tivari është varri më i madh masiv i shqiptarëve Studiuesi Dr.Nail Draga, kohë më parë promovoi librin e tij të radhës “Masakra e Tivarit-gjenocid kundër shqiptarëve”. Është kjo një vepër me shumë rëndësi dhe interes të madh për të gjithë shqiptarët në përgjithësi e në veçanti për shqiptarët, të vendosur ndërmjet liqenit të Shkodrës dhe deti Adriatik, të banuar pothuajse krejtësisht me shqiptarë, jo shumë larg Ulqinit, në Tivar

Hajrullah Hajdari

Në këtë hapësire në pranverën e vitit 1945 në Tivar ka ndodhur një masakër e rëndë ndaj të mobilizuarve kosovarë të uritur, të paarmatosur e të pambrojtur nga askush. Është kjo një ndër masakrat më të mëdha, më të përgjakshme por edhe më të pa besë, realizuar ndonjëherë ndaj shqiptarëve. Nail Draga, në këtë libër, këtë masakër e cilëson si gjenocid kundër shqiptarëve. Ai librin në fjalë e ka bazuar në studime, artikuj, dëshmi, intervista dhe recensione të ndryshme, kryesisht të autorëve shqiptarë dhe padyshim paraqet një kontribut të çmuar për ndriçimin e të vërtetës për kasaphanën e Tivarit.

Pothuajse të gjithë autoret pajtohen se përkundër hulumtimeve dhe studimeve të deritanishme akoma nuk është zbuluar motivi dhe qëllimi i mobilizimit të popullsisë shqiptare në Kosovë që nuk u përkitnin formacioneve ushtarake, pse tragjedia duhej të ndodhte bash në Tivar, ku janë varrosur të vrarët , të masakruarit, sepse në Tivar nuk ka varreza

26

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

masovike!?

Sipas studiuesit Uran Butka motivin dhe qëllimin e kësaj tragjedie e gjejmë në idenë ultraraciste të famëkeqit Çubrilloviq, sipas të cilit shqiptarët duhet “t’i zhdukim ose t’i shpërngulim”. Ai përmend direktivën e organeve më të larta partiake dhe ushtarake të Serbisë që të “vrisnin së paku 50% të banorëve shqiptarë”.

Masakra e Tivarit i përmbush plotësisht këto synime antishqiptare.

S‘ka dyshim se një ndër qëllimet politiko-ushtarake ishte dobësimi i prezencës shqiptare në territorin e Kosovës e kjo më së miri do të arrihej me largimin e meshkujve të aftë për luftë sepse kështu të grumbulluar ishte më lehtë të eliminohen, pra qëllimi ishte të dobësohej fuqia mbrojtëse e shqiptarëve. Nga ana tjetër, qëllimi i serbo-malazezëve ishte që fshatrat e boshatisura nga shqiptarët të popullohen me popullsi serbe.

Eliminimi edhe i batalioneve të tëra në rrugëtimin për kinse në Frontin e Adriatikut padyshim e dobësonte Lëvizjen e Rezistencës Shqiptare.

Synimi tjetër i kësaj tradhtie ishte pengimi i realizimit te vendimeve te Konferencës se Bunjajt te Gjakovës ku siç dihet më 31 dhjetor 1943 dhe 1 e 2 janar 1944 u miratua rezoluta e cila u mundëson shqiptarëve te Kosovës vetëvendosjen deri ne shkëputje.

Në këtë libër do të lexojmë se rrugëtimi i përgjakur i kosovarëve u bë nëpër territorin e Shqipërisë, por të përcjellë gjithmonë nga oficeret jugosllavë. Vrasjet e para, fatkeqësisht, u bënë në natën e 26/27 marsit të vitit 1945 nën qiellin e hapur në Kukës, e pastaj më 27 mars në Fushë Arrëz u pushkatuan 120-140 veta të cilët ishin duke fjetur dhe trupat e tyre u hodhën në një humnerë. Humanitetin e munguar të Ushtrisë serbe dhe qëllimin e caktuar më parë të politikës antishqiptare serbomadhe e shohim në veprimet e oficerëve serbë të cilët sipas Sheradin Berishës, posa e kaluan kufirin, afër Ulqinit, i ndanë nga kolona të gjithë të plagosurit dhe të sëmurët dhe i lanë në një vend të caktuar, vetëm e pa përkujdesje, në fatin e mëshirës, për fatin e të cilëve sot e kësaj dite nuk është mësuar asgjë, ashtu si nuk dihet edhe për fatin e shumë të tjerëve të mbetur gjatë këtij rrugëtimi të përgjakur. Kasaphana e pamëshirshme filloi menjëherë pas mbërritjes në Monopolin e Duhanit në Tivar të Ri. Aty filloi ekzekutimi i pamëshirshëm i shqiptarëve. Njëri nga të përjetuarit e kësaj masakre, Azem Hajdini, autor i disa veprave për këtë masakër, kujton se “në të hyrë të oborrit ishin vendosur 10-15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo në shpinë çdo njërin prej

KULTURË

nesh... dhe nga këto goditje mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100-150 veta. Por kjo nuk ishte e gjitha. Rreth orës 14, kosovarët u sulmuan nga të katër anët. Shtihej me të gjitha llojet e armëve të zjarrit si: me pushkë automatike, mitraloza, mortaja, bomba dore, revole e tjera. Oborri dhe sheshi u mbuluan me lumë gjaku që i ngjante një kataklizëm të vërtetë, ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë, me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj”. Në momentin e sulmit Azem Hajdini kishte ndodhur brenda monopolit. Daljen nga ndërtesa në oborr ai përshkruan: “Me të dalë në oborr vërejtëm një skenë të llahtarshme para nesh, ku shtriheshin me mijëra të vrarë e të plagosur.

Pamje trishtuese ofronin sidomos gjësendet e mprehura si bajonetat, shpatat, tërfurqit, shkopinjtë që kishin mbetur të ngulitur në gjoks, stomak apo gjymtyrë të tjerë të trupit. Në atë grumbull njerëzish të kryqëzuar si kubiku i druve një mbi një, nuk mund të dallohej se kush është kush, ku e ka kokën, e ku e ka këmbën apo trupin.

Kishte shumë të plagosur të cilët qanin e bërtitnin: “vëlla ma jep një pikë ujë”, “ ma hiq sëpatën, thikën, tërfurkun nga gjoksi”. Nuk ishin të rralla edhe lutjet “vëllezër, mos na lini në duar të këtyre xhelatëve”, “ na mytni ju”...!! Sa ishte numri i vërtetë i të pushkatuarave në këtë rrugëtim të përgjakshëm nuk dihet saktësisht, ai shkon nga 1.700 deri në 4.000, madje historiografia jugosllave konstaton së në Tivar janë pushkatuar vetëm 400 veta. Mendoj se numri përafërsisht më i saktë e paraqet Uran Butka i cili jep një numër prej 3.447 shqip-

tarëve të vrarë, të mbytur, të helmuar pa numëruar këtu të zhdukurit që s’u gjenden kurrë. Dua të theksoj se popullsia e trevave të Tivarit e Ulqinit gjithmonë kanë përmendur se “në Tivar janë pushkatua 3.000 kosovarë”.

Gjithsesi, Tivari është varri më i madh masiv i shqiptarëve.

Po, pse masakra ndodhi bash në Tivar!? Unë mendoj se kjo nuk ndodhi rastësisht. Shqiptarët në Mal të Zi në vitin 1944 dhe në fillim të vitit 1945, duke kujtuar të kaluarën e hidhur nën sundimin serbo-malazez, kishin shprehur dëshirën e tyre për t’iu bashkuar shtetit shqiptar.

Kjo dëshirë e tyre duhej të shuhej përfundimisht. Pra, shtypja e ndjenjës kombëtare nëpërmjet masakrës ishte një ndër qëllimet e ultra-racionalistëve serbo-malazezë të cilët besonin se masakra do të jetë një mësim i mirë për shqiptarët e këtyre trojeve. Komandantet ushtarak e dinin mirë se të mbijetuarit nuk do ti bien detit këmbë, por do të merrnin rrugën e shpëtimit, siç edhe e bënë, drejt fshatrave të Anës së Malit dhe në drejtim të Rumisë për të dal në Krajë e nëpërmes liqenit të Shkodrës të gjejnë shpëtimin dhe mundësin për t’u kthyer në shtëpitë e tyre në Kosovë. Me këtë rast anamalasit dhe krajanët u bindën në intensitetin e masakrave të regjimit që po instalohej, por në anën tjetër ata shpëtuan shumë të plagosur duke i strehuar, ushqyer e mjekuar në shtëpitë e tyre përkundër rrezikut që u kanosej nëse do të zbuloheshin nga partizanët dhe komunistët.

Në këtë libër paraqiten shumë dëshmi rrëqethëse të thënë me gojën e disa të mbijetuarave nga kjo tragjedi apo kasaphane e pamëshirshme.

Megjithatë, unë për të pasqyruar vuajtjet e atyre që nëpër malet e Krajës kërkonin shpëtimin, zgjodha një fragment nga një intervistë e Nikolla Masoniçiqit, atëherë kryetar i Komandes të Vendit në Ostros.

Duke përshkruar gjendje e të ikurve ai thotë: “Në mbrëmje, u ktheva nga Shkodra në Komandën e Vendit në Ostros. Të nesërmen, këshilltarët e kishin kapur një të ikur dhe e kishin pru në Komandën e Vendit. Ata po ashtu kishin lajmëruar se në Brisk ishin edhe dy të tjerë. Ky qe e prunë në Ostros ishte i zbathur, në një këmbë kishte një çorapë leshi të shqyer,

të bërë copa copë ndërsa këmbëzat e pantallonave deri në gju të këputura, i pa rruar, i pa krehur, i frikësuar.

Dukej si egërsire. Na shikonte neve thuajse priste vdekjen. E të tillë ka pasur shumë në territorin e rrethit të Tivarit” thotë Masoniçiqi. Çka u bë me këtë “egërsirë” nuk dihet saktësisht, por gjasat janë që e pushkatuan në vend.

Nga ky libër do të mësojmë se përkundër se kjo ngjarje u mundua të fshihej, të zhytej në skutat e harresës, gjaku i të masakruarve të kthehet në ujë dhe vetëm mbas 50 vjetëve ajo nisi të ridimensionohej; është fat që u shkruan disa libra për të, që vazhdon të shkruhet, të përkujtohet dhe natyrisht të zërë vend në memorien kolektive si dëshmi e fatit tragjik të shqiptarëve. Në këtë drejtim Nail Draga, me këtë libër, siguron një vend të rëndësishëm në historiografinë shqiptare që ka për qëllim ndriçimin përfundimtarë të kësaj kasaphane ndaj shqiptarëve dhe përpjekjet e vazhdueshme e tij që kjo ngjarje mos të mbesë në pellgun e harresës, përkundrazi është përpjekje e autorit që t’i thërrasim mendjes që brezave, sidomos atyre të rinj, t’u rrëfehet për historinë realisht, Nga kjo del që asgjë nga historia nuk duhet të humbi, të fshihet, të harrohet jo si qëllim i mërisë apo hakmarrjes por për të nxjerrë përfundime dhe mësime për të ardhmen tonë. Krimet nuk vjetërsohen, koha dhe rrethanat janë ato që i japin formën dhe përmbajtjen e duhur.

Në fund dua këtu të përmendi një iniciativë që në këtë libër del si iniciativë dhe kërkesë shumë me vend e vet Nailit. Ai thekson: “ Pasi për këtë masakër, nuk ka asnjë të dhënë në vendin e ngjarjes, duhet bërë çmos që në këtë vend të ngritët një memorial i shkruar në tre gjuhë”. Personalisht mendoi, mbase edhe jemi vonuar, se kjo iniciativë dhe kërkesë e Dr. Nail Dragës duhet të përkrahet pafundësisht dhe sa më parë që është e mundur vendosja e monumentit të kujtesës të jetësohet. Kështu, përfundimisht do të heqim një gur të madh që e mbajnë në gjoksin dhe shpirtin e tyre të masakruarit, familjet e tyre apo shokët dhe dashamirët për më shumë se 50 vite, ashtu që më në fund të pushojnë të qetë në botën e amshuar.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

27

KULTURË

Për Teatrin e Fëmijë nuk është pengesë Gjithë kjo punë e bërë nga drejtuesit dhe artistët e këtij teatri në periudhë pandemie, përballë vështirësive të mëdha në të gjitha sferat, me ç ‘rast provat janë mbajtur më ndryshe se zakonisht e me kujdes më të shtuar që ndokush prej tyre mos të infektohet nga ky virus, dëshmon se ata me vullnetin dhe përkushtimin e tyre të madh nuk e ndalën punën.

Gjekë Gjonaj

Këto dy vite me pandemi të paparë deri më tani, kanë ndryshuar shumë gjëra, e anash nuk është lënë as teatri e institucionet e tjera kulturore. Qysh nga marsi i vitit 2020, atëherë edhe kur u shfaq virusi Covid-19, i cili tashmë ka përfshirë gjithë universin, organizimet kulturore-artistike morën një goditje të madhe.

Në përgjithësi institucionet kulturore në Mal të Zi, e sidomos ato që aplikojnë artet skenike, kishin një varg problemesh e sfidash. Shumë prej ngjarjeve u pezulluan, ndërsa kishte edhe artistë të shumtë që përdorën alternativa tjera për të qenë sa më afër publikut. Pra, ishte periudhë pandemie me të papritura, kishte dhe

“ 28

situata të frikshme, fakti që nuk dinim si të vepronim në një rrethanë që nuk kishte shpjegime të mjaftueshme.

Ishte po kaq enigmatike, një mister që akoma po vazhdon, me të cilin të gjitha teatrot po vazhdojnë të sfidohen. Por, pavarësisht situatës, kultura filloi të ringjallet gradualisht duke zhvilluar aktivitetin e saj me një numër më të vogël audience se zakonisht. E njëjta vlen edhe për Teatrin për Fëmijë të Qendrës për Kulturë të Ulqinit , që pavarësisht kushteve jo të favorshme, sidomos për shkak të pandemisë , kishin dhe vazhdojnë të kenë një sërë paraqitjesh skenike.

Regjisorja e Teatrit për Fëmijë të Ulqinit, Edina Mustafiq në një bashkëkomunikim tregon për sfidat ( vështirësitë) në të cilat po kalon Teatri për Fëmijë i Qendrës për Kulturë të Ulqinit , i cili për herë të parë filloi punën me të rinjtë e këtij qyteti në shkurt të vitit 2019, gjatë kësaj periudhe, për sukseset e arritura në kohë pandemie dhe për realizimin e

Regjisorja e Teatrit për Fëmijë të Ulqinit, Edina Mustafiq në një bashkëkomunikim tregon për sfidat (vështirësitë) në të cilat po kalon Teatri për Fëmijë i Qendrës për Kulturë të Ulqinit, i cili për herë të parë filloi punën me të rinjtë e këtij qyteti në shkurt të vitit 2019, gjatë kësaj periudhe, për sukseset e arritura në kohë pandemie dhe për realizimin e shfaqjeve të reja

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

shfaqjeve të reja.

“Fillimi i punës së këtij teatri ishte një sfidë në vete, duke pasur parasysh që të rinjtë e qytetit te Ulqinit nuk

KULTURË

ëve të Ulqinit as virusi korona ishin mësuar me termin - teatër. U regjistruan rreth 35 anëtarë, duke përfshirë kështu mosha të ndryshme, nxënës të shkollës fillore dhe të mesme, grupi i nxënësve në gjuhë shqipe dhe grupi i nxënësve ne gjuhë malazeze. Të rinjtë, përveç se të talentuar, treguan disiplinë dhe bashkëpunim te frytshëm në grup. Premiera e parë, shfaqja “E bukura dhe bisha” u dha në qershor të vitit 2019, e cila u mirëprit nga publiku ynë, duke vazhduar ne muajin korrik me shfaqjen “Ëndrra e Sarës”.

Këto shfaqje patën mundësinë të ripërsëriten edhe në Festivalin “Skena verore 2019”. Sa do kohë kalonin,

interesimi i të rinjve ishte edhe më i madh, ku kështu edhe rezultatet ishin më të mira, për një qytet i cili është rritur pa teatër.

Gjatë fillimit të vitit 2020, për shkak të masave mbrojtëse kundër Covid-19, teatri i fëmijëve realizoi “Natë poezie”, në një performancë oleinë, me poezi të autorëve më të njohur botërorë, duke vazhduar në fillimin e vitit 2021 me po të njëjtin aktivitet, por kësaj radhe me autorë vendas (të Ulqinit.)

Suksesi i radhës ishin shfaqjet “Hirushja” dhe “Pepeljuga”, shfaqje këto të cilat u dhanë ne korrik dhe tetor të vitit 2021, ku kënaqësia më e mad-

he ishte po ashtu pjesëmarrja në kino-sallën në Katërkollë ( Anë të Malit) e cila pas shumë viteve u rikthye ne funksion. Po ashtu teatri i fëmijëve udhëtoi edhe ne qytetin e Tuzit. Teatri i fëmijëve tani është në përgatitje të dy shfaqjeve, me dy grupmosha, ku para sezonit turistik do kemi premierën e shfaqjeve: “Borëbardha dhe shtatë xhuxhët” dhe “Bukuroshja e fjetur”, thotë Edina.

Ajo si regjisore e re profesioniste që premton shumë në të ardhmen, plot vullnet e entuziazëm për punë profesionale, jo pa qëllim, siç shprehet ajo, fokusin me teatrin e fëmijëve e ka tek përrallat, duke e pasur parasysh se pikërisht ato janë më të dashura për fëmijët, se ato kanë personazhe me të cilat ne jemi rritur dhe e kemi më lehtë t’i ringjallim në skenë, mbasi që jemi ende në hapat e para me këta artistë të rinj.

Më tutje regjisorja Edina vazhdon se peshë të madhe dhe rol të veçantë mban skenografia dhe kostumografia, ku njëherë është edhe kontakti i parë i publikut me shfaqjen, pas hapjes së perdeve. “Kur janë në pyetje shfaqjet dhe përrallat për fëmijë, skenografja dhe kostumografja, Jetmira Hoxha, ka hapësirë edhe më shumë për imagjinatë dhe realizim të punës së sajë, që shfaqja të jetë sa me e bukur dhe përrallore për fëmijët dhe publikun. Fëmijët janë krijesa më e dashur, më e sinqertë dhe përkushtimi që gjendet tek ata, rrallë mund të gjendet edhe tek ne të rriturit, meqë ata kur të rriten do të jenë kolegët tanë”, pohon Edina.

Gjithë kjo punë e bërë nga drejtuesit dhe artistët e këtij teatri në periudhë pandemie , përballë vështirësive të mëdha në të gjitha sferat, me ç’rast provat janë mbajtur më ndryshe se zakonisht e me kujdes më të shtuar që ndokush prej tyre mos të infektohet nga ky virus, dëshmon se ata me vullnetin dhe përkushtimin e tyre të madh nuk e ndalën punën.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

29

KULTURË

Mbi librin “Kombformimi dhe përpjekjet e shqiptarëve për liri dhe barazi – një qasje teoriko-inter

Shaban Hasangjekaj Autori i librit, Fatmir Gjeka, në vazhdim të pasthënies thekson se Lekë Gjeka së bashku me babin e vet, Gjekë Prënin (i njohur edhe si Gjekë Stanishi – Rugovalia), dhe vëllezërit e tij, Dedën, Lucën dhe Palin, para rreth 350 vjetësh organizuan rezistencën e parë në Rugovë kundër ekspeditave të Perandorisë Osmane, përkatësisht në fshatin Koshutan të trevës së Rugovës. Që nga ajo kohë, pasardhësit e kësaj vëllazërie (Dedës, Lekës, Lucës dhe Palit), e njohur si vëllazëria Muriqi e fisit Kelmend, e fshatit Koshutan të Rugovës, në vazhdimësi kanë dhënë disa ndër figurat e rëndësishme në kuadër të përpjekjeve të shqiptarëve për liri dhe barazi, përveç të tjerëve: Sali Jahën (pjesëtar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit), Zhuj Selmanin, Kajë Galën, Kadri Bajrin, Sadik Ramën, Rizë Zymerin, Sak Faslinë, dhe shumë të tjerë, deri në çlirimin e Kosovës në vitin 1999. E, gjithashtu, bazuar në vijën trashëguese nga gjyshja e tij (nëna e babait të tij), Shkurte Haxhaj – Hoti, bijë e familjes së bajraktarit të Hotit të Kujit, Alush Smajl Hotit, i cili është i mirënjohur si kushtrimdhënësi i Betejës së Nokshiqit (1879), si një ndër betejat më të fuqishme të shqiptarëve nën udhëheqjen e Ali Pashë Gucisë kundër copëtimit të territoreve shqiptare. Duke përfshirë bashkëfamiljarët e nënës së autorit të librit, Hasnije Feratit, përkatësisht Feratajt e Gucisë, të nënfisit Bokeqi të Hotit. Përveç të tjerëve, gjyshi i autorit, Ramë Ferati, u plagos në Luftën e Çeremit, më 28.02.1913. Ndërsa, bazuar edhe në aktgjykimet nga arkivi, të publikuara në librin e historianit Zekeria Cana me titull “Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913” (dokumente), rezulton se dy kushërinjtë e Ramë Feratit, pjesëmarrës në Luftën e Çeremit, An Jakup Ferati dhe Medi Omer Ferati, pasi që u arrestuan, u dënuan me

30

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Vepër me peshë dhe vlerë të lartë mbi shtjellimin dhe reflektimin e identitetit kombëtar shqiptar

vdekje. Kurse vëllai i Medit, Hysi, dhe djali i Hysit, Jonuzi, e vazhduan rezistencën në kuadër të “Lëvizjes Kaçake”.

Prandaj, për ta shmangur tërësisht, ose, së paku, për ta zvogëluar sa më shumë subjektivitetin e vet dhe duke marrë parasysh ndjeshmërinë e temës së këtij libri, autori Fatmir Lekaj është bazuar kryesisht në burimet e autorëve të huaj, meqë konsiderohen burime më neutrale, madje në disa raste të domosdoshme edhe duke i cituar drejtpërdrejtë, përfshirë pjesërisht përdorimin e dokumenteve të cilësuara si burime primare dhe burime të tjera relevante – plotësuese.

Në aspektin metodologjik, autori Lekaj ka përdorur qasjen teoriko-interpretuese, si pjesë e studimeve kualitative, përkatësisht si pjesë e të ashtuquajturit rast studimor ose studim i rastit (case study), që zakonisht përdoret edhe në veprimtarinë kërkimore të shkencës politike.

Për të sqaruar në një mënyrë më koncize statusin e rastit studimor, në kuadër të veprimtarisë kërkimore të shkencës politike, fillimisht duhet nënvizuar faktin se metodologjia e shkencës politike qëndron në mes të idealeve të shkencave natyrore, në kuptimin e përqendrimit në observime të matshme për t’i zbuluar lidhjet kausale dhe për t’i kuptuar ligjet natyrore nëpërmes testimit të teorive, bazuar në metodën deduktive dhe idealeve të shkencave humane, në kuptimin e përqendrimit të të kuptuarit dhe interpretuarit të ngjarjeve dhe individëve, bazuar në metodën hermeneutike ose

në metodën induktive.

Autori i librit në fjalë, Fatmir Lekaj, thekson se tradicionalisht rast studimor qëndron më afër shkencave humane, ku studiuesi është më shumë i shqetësuar për veçantinë dhe thellësinë sesa për gjerësinë dhe testimin teorik.

Kështu që, në veprimtarinë kërkimore të shkencës politike, nuk ka konsensus të plotë sa i përket mundësisë së përdorimit të rastit studimor edhe për testimin e hipotezave – teorive. Për shembull, studiuesi amerikan John Gerring, është më pak optimist dhe konsideron se rasti studimor është më i përshtatshëm për pjesën eksploruese të kërkimit, përkatësisht për zhvillimin e nocioneve – koncepteve, hipotezave – teorive. Me fjalë të tjera, konsiderohet se vetëm studimet kuantitative që kanë pikënisjen e tyre në traditën e shkencave natyrore janë të përshtatshme për t’i testuar hipotezat dhe teoritë. Ndërsa studiues të tjerë sikurse, për shembull, studiuesi norvegjez Svein Andersen dhe studiuesi amerikan Robert Yin, janë më optimist dhe konsiderojnë se rasti studimor, përveç se mund të përdoret për t’i zhvilluar nocionet – konceptet, hipotezat – teoritë, mund të përdoret edhe për testimin e hipotezave – teorive. Andersen paraqet një kategorizim të pesë llojeve të rastit studimor, varësisht prej ambicies teorike të studiuesit. Kategoria e parë është qasja a-teorike, e cila qëndron afër formës më tradicionale të rastit studimor dhe nënkupton studimin e një fenomeni thjeshtë për shkak të vlerës së brendshme të fenomenit,

KULTURË

rpretuese”, e autorit Fatmir Lekaj “Nisur nga fakti se objektiviteti është një ndër qëllimet e rëndësishme të shkencës, para se të filloja ta shkruaj këtë libër me temën e përmbajtjes së lëndës që ka, e kisha një dilemë se sa do të mund të jem objektiv. Duke e marrë parasysh ndjeshmërinë e temës së këtij libri dhe subjektivitetin që bartë unë me vete, veçanërisht si pjesë e një trashëgimie familjare që në vazhdimësi ka qenë e angazhuar në përpjekjet e shqiptarëve për liri dhe barazi, nga babi im Rexhep Ujkani, gjyshi Ujkan Haziri, stërgjyshi Hazir Selmani, e në këtë vazhdë, Selman Uka, Ukë Osmani, Osman Leka, deri te Lekë Gjeka, emrin e të cilit e mbaj mbiemër me krenari”, shprehet në fillimin e parathënies së librit të vet me titull “Kombformimi dhe përpjekjet e shqiptarëve për liri dhe barazi – një qasje teoriko-interpretuese”, autori Fatmir Lekaj pa përdorimin e teorisë. Kategoria e dytë është qasja teorike-interpretuese, e cila merr pikënisje në një kornizë teorish dhe konceptesh për të realizuar një rast studimor. Kategoria e tretë e rastit studimor nënkupton zhvillimin e nocioneve – koncepteve të reja të cilët rezultojnë shpesh si biprodukt që, për shembull, e përshkruajnë një grup, mënyrën specifike në të cilën grupi ndërvepron, ose aspekte specifike të ekzistencës së grupit.

Nocionet – konceptet e Max Weberit (tipit ideal) mbi burokracinë, është një shembull i mirë për këtë, thekson autori dhe shton se gjithashtu studimi i Robert Michelsit për ligjin e hekurt të oligarkisë, i cili është shembull i rastit studimor për zhvillim të nocioneve – koncepteve, por edhe shembull i rastit studimor për zhvillim teorik, që rrjedhimisht hyn edhe në kategorinë e katërt. Pra, kategoria e katërt është rasti studimor për zhvillimin teorik, që gjithashtu, është një formë klasike e përdorimit të rastit studimor. Në kuptimin e një lloj studimi paraprak brenda një fushe formësohen hipotezat dhe teoritë që mund të testohen më sistematikisht në kontekste të tjera. Ndërsa kategoria e pestë nënkupton se rasti studimor mund të shërbejë edhe për testimin e hipotezave – teorive. Sipas Yinit, edhe pse rasti studimor nuk ka fuqinë e reprezentimit statistikor, megjithëkëtë, në rastin studimor përzgjidhet sa më me mençuri, ka përfaqësim analitik, në kuptimin që kur një rast

studimor riparaqet një rast studimor kritik, atëherë mund të shërbejë që të vërtetojë, të ç vërtetojë, të zgjerojë ose të sfidojë një kategori të përkufizuar empirikisht.

Kategoria e parë, qasja a-teorike e rastit studimor, është më pak e rëndësishme, thekson autori Lekaj, ngaqë mungesa teorike është problematike në kuadër të shkencave shoqërore, posaçërisht në kuadër të shkencës politike. Ai shton se politologët nuk janë të shqetësuar vetëm me studimin e vlerës së brendshme të fenomeneve, por edhe me studimin e fenomeneve që potencialisht kanë një vlerë të përgjithshme. Kështu që, shprehet autori, përveç kategorisë së parë, katër kategoritë e tjera që Anderseni paraqet janë të rëndësishme në kuadër të veprimtarisë kërkimore të shkencës politike sepse më pak dhe më shumë kontribuojnë për të vendosur një rast studimor në kuadër të një konteksti më të gjerë.

Përdorimi i qasjes teoriko-interpretuese si metodë në librin e autorit Fatmir Lekaj “Kombformimi dhe përpjekjet e shqiptarëve për liri dhe barazi – një qasje teoriko-interpretuese”, renditet në kategorinë e dytë, përkatësisht në atë që Andersen e cilëson rast studimor teoriko-interpretues, ku merr pikënisje në një kornizë teorish dhe konceptesh për të realizuar një studim.

Rrjedhimisht duke marrë pikënisje në një kornizë teorish me konceptesh dhe duke u bazuar kryesisht në burimet e

autorëve të huaj, pjesërisht edhe në dokumente dhe burime të tjera plotësuese.

Qëllimi i autorit, Fatmir Lekaj, me këtë libër, brumin e lëndës së të cilit e ka ndarë, radhitur dhe sistemuar në katër krerë: I. Teoritë e kombformimit dhe kombformimi i shqiptarëve; II. Nacionalizmi shqiptar pas vitit 1912; dhe III. Modelet për organizimin e bashkësive politike në mes të majoritetit dhe minoriteteve dhe organizimi i bashkësisë politike në Kosovë, botuar në vitin 2021 nga Shtëpia botuese “Amargedoni” në Prishtinë, ka qenë që të hidhet shumë dritë, sa më objektivisht sistematikisht dhe të përmbledhur mbi procesin e kombformimit dhe përpjekjeve të shqiptarëve për liri dhe barazi.

Përndryshe, autori i librit në fjalë, Fatmir Lekaj, u lind në Pejë në vitin 1971, me prejardhje është nga Rugova, që më se 30 vjet jeton, punon dhe krijon në Norvegji. Fillimisht ka studiuar për të drejtat e njeriut dhe për trajtimin e konflikteve, ndërkohë edhe për shkencë politike. Ka magjistruar për shkencë politike në Universitetin e Oslos, ndërsa për studime pasuniversitare, është përqendruar në temat që kanë të bëjnë me nacionalizmin, multikulturalizmin dhe integrimin. Merret me veprimtari të kërkuesit të pavarur dhe të këshillëdhënës për çështjet e integrimit etj. Është përkthyes i kualifikuar norvegjisht – shqip dhe sekretar i Rrjetit të profesionistëve shqiptar në Norvegji.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

31

RAJONI&BOTA

Bashkë-penëmbajtëse me ShBA

Cili është roli i Shqipë për Ukrainën përballë

DASh konfirmoi se Shqipëria do të jetë bashkëpenëmbajtëse për çështjen e Ukrainës me ShBA. Mandati si a Sigurisë për vendin tonë nisi në janar, ndërsa u pozicionua në role të larta lidershipi me një ndër tre anëtar penëmbajtjes dhe sa i rëndësishëm është ky rol që Shqipëria do të bashkëndajë me Shtetet e Bashkuara të Nga e para herë që zgjidhej anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurisë në Kombet e Bashkuara, Shqipë e sigurisë ndërkombëtare, në vetëm pak muaj.

“Me këtë rol në tryezën e lidershipit të Kombeve të Bashkuara, Shqipëria merr një përgjegjësi të madhe, me dinjitet të lartë në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe ngjit një shkallë të re në partneritetin gjithnjë e më të afërt me ShBA-në”, ka theksuar kryeministri Rama. Ai ka zbuluar se krijimi i kësaj dysheje ShBAShqipëri në Këshillin e Sigurisë për të pritur çështjen e Ukrainës është ndërmarrë për të garantuar një angazhim aktiv dhe të vazhdueshëm me nisma konkrete që të dy shtetet, që janë tashmë partnerë të ngushtë në këtë proces, do të ndërmarrin, diçka që konfirmon qartë një pozicion të padyshimtë të vendit tonë.

Kreu i Qeverisë shqiptare u nis drejt Uashingtonit, ku merr pjesë në mbledhjen e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Në vizitën 4 ditore, më 15 shkurt në Uashington, Rama do të ketë një takim me Sekretarin amerikan të Shtetit Anthony Blinken, pasi DASh mori vendimin që Shqipëria të jetë bashkë-penëmbajtës të çështjes së Ukrainës në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara.

Ky është takimi i dytë që do të mbahet mes Ramës dhe Blinken, pas atij të 13 Qershorit 2021 në Bruksel, ku SHBA dhe Shqipëria nënshkruan memorandumin për sigurinë e 4G dhe 5G. Dy ditë më vonë, Asambleja e Përgjithshme e OKB e zgjodhi Shqipërinë si anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit të

32

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Kombeve të Bashkuara.

Kjo shënoi edhe herën e parë e përzgjedhjes së vendit në këtë funksion, pas 65 vitesh nga anëtarësimi i saj në Organizatën e Kombeve të Bashkuara.

Këshilli i Sigurimit, një organ i OKBsë me kompetenca të fuqishme, për-

bëhet nga 15 anëtarë, 5 prej të cilëve të përhershëm, ShBA, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Rusia dhe Kina që kanë të drejtë vetoje si dhe 10 anëtarë jo të përhershëm, me një mandat dyvjeçar. Shqipëria, Brazili, Gaboni, Gana dhe Emiratet e Bashkuara Arabe ishin në garë, pa konkur-

RAJONI&BOTA

ërisë ë Rusisë

anëtare jo e përhershme në Këshillin e rët e përhershëm. Çfarë është sistemi i ë Amerikës? ëria shënon një tjetër arritje në fushën rentë nga rajonet përkatëse, për 5 vendet. Për t’u zgjedhur, secilës prej tyre i duhej të siguronte dy të tretat e votave të vendeve anëtare të OKB-së. Shqipëria mori 175 vota.

Shqipëria është vendi i vetëm që nuk ka qenë asnjëherë anëtare e Këshillit të Sigurimit. Mandati i anëtarëve të rinj filloi më 1 janar 2022 dhe do të

shërbejnë deri në 31 dhjetor 2023.

Pesë shtetet e tjera në grupin e 10 anëtarëve jo të përhershme janë India, Irlanda, Kenia, Meksika dhe Norvegjia.

“Roli ynë aktiv tregon se na njihet e drejta dhe potenciali për të dhënë një kontribut ekstra në lidhje me këtë çështje. Nuk jemi në fushën e qokave, por këtu bëhet fjalë për të krijuar një partneritet një dyshe që do të angazhojë Këshillin e Sigurimit për këtë temë dhe jo vetëm. ne kemi planin tonë në këtë pjesë, kemi ndarë idetë tona me partnerët dhe do të kemi mundësi që në këto dy vite të luajmë një rol duke shfrytëzuar peshën e mardhe që i jep këtij çiftëzimi partneri tjetër, SHBA”, është shprehur Rama.

Ambasadorja amerikane, Yuri Kim ka vlerësuar lidershipin e Shqipërisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, si bashkë-penëmbajtëse me ShBA për çështjen e Ukrainës .

“Agresioni i Rusisë jo vetëm që kërcënon Ukrainën dhe Europën, por rendin ndërkombëtar për të ci-

lin Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara është ngarkuar të ruajë”, shkruante pak ditë më parë ambasadorja.

Pas përballjes në janar mes ShBA-së dhe Rusisë, pasi kjo e fundit grumbulloi trupat në kufirin ukrainas, Rusia do të mbajë presidencën e Këshillit të Sigurisë për muajin shkurt.

Po çfarë është sistemi i penëmbajtjes dhe sa i rëndësishëm është ky rol që Shqipëria do të bashkëndajë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës?

Tre anëtarët e përhershëm, Francë, Britani dhe ShBA të njohur edhe si P3, kryejnë role të vazhdueshme drejtimi në shumë nga çështjet specifike dhe tematike në agjendën e Këshillit.

Praktika është etiketuar si “Sistemi i penëmbajtjes”, por roli i një penëmbajtësi shkon përtej hartimit të rezultateve të Këshillit dhe përfshin, me përjashtime të rralla, ndërmarrjen e nismave në të gjithë veprimtaritë e Këshillit sa i takon situatës, si mbajtja e takimeve urgjente, organizimi i debateve të hapura dhe drejtimi i misioneve vizitore.

Kur “mban penën” një anëtar shpesh vendos ç ‘aksion duhet të marrë Këshilli, pastaj harton një dokument përfundimtar që e negocion me anëtarë të tjerë të përhershëm, përpara se të ndajë tekstin me anëtarët e zgjedhur.

Sistemi i penëmbajtjes gjithashtu siguron një rrugë për të fuqizuar ndikimin e anëtarëve të zgjedhur në mënyra promovojnë respekt për sundimin e ligjit ndërkombëtar.

Ministrja e Jashtme, Olta Xhaçka do të thoshte se Shqipëria merr një rol të dorës së parë në çështje të sigurisë përmes bashkëhartimit me ShBA për çështjen e Ukrainës. Projekti i parë do hartohet nga dy vendet dhe më pas do ndahet me të tjerë.

Bashkëhartuesit janë të parët që flasin për çështjen në fjalë në takimet e Këshillit të Sigurimit.

Ky pozicion që i jepet Shqipërisë si bashkë-penëmbajtëse nga ShBA, i rrit sipas kryeministrit, reputacionin dhe dinjitetin vendit në arenën ndërkombëtare, duke u gjendur në mes të një prej çështjeve më të nxehta në fushën e sigurisë , me Rusinë që kërcënon një konflikt të ri në Ukrainë.

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

33

PANORAMË

Filmi “Zgjoi” i regjisores kosovare Blerta Basholli

Nuk nominohet në pesëshen e ngushtë për Çmimin Oscar Filmi “Zgjoi” i regjisores kosovare, Blerta Basholli, nuk arriti të nominohet për Çmimin Oscar, në kategorinë e filmit më të mirë ndërkombëtar.

“Zgjoi” ishte në listën e ngushtë prej 15 filmash, ndërsa pesë finalistët që u nominuan në këtë kategori janë: “Drive my car” nga Japonia, “Flee” nga Danimarka, “The Hand of God” nga Italia, “Lunana: A yak in the classroom” nga Butani dhe “The Worst Person in the World” nga Norvegjia.

Akademia e Arteve dhe e Shkencave të Filmit në SHBA i shpalli nominimet të martën, më 8 shkurt 2022, ndërsa çmimet do të ndahen më 27 mars.

“Zgjoi” bazohet në historinë e vërtetë të Fahrije Hotit, një gruaje nga Kosova, e cila gjatë luftës së viteve 1998/99 u largua nga fshati Krushë e Madhe, bashkë me fëmijët e saj të vegjël.

Pas kthimit, bashkëshorti i saj ishte i zhdukur dhe me gjasë i vdekur, ndërsa ajo - atëbotë 28 vjeçe - pa asnjë mundësi për të mbajtur familjen.

Në përpjekjet për mbijetesë, nëna e një vajze tri vjeçe dhe një djali tre muajsh u bashkua me të vejat e tjera të fshatit dhe filluan të shisnin ajvar dhe turshi të bëra vetë.

34

Javore KOHA

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Biznesi i tyre “KB Krusha” vazhdon të funksionojë edhe sot dhe punëson mbi 50 gra - pjesa më e madhe e të cilave familjare të personave të vrarë ose të zhdukur gjatë luftës në Kosovë.

Në një intervistë të mëhershme për Radion Evropa e Lirë, regjisorja e filmit, Blerta Basholli, ka shpalosur arsyet që e kanë shtyrë të realizojë projektin.

“Fillimisht, kam qenë e fascinuar me tregimin e Fahrijes kur e kam dëgjuar në televizion, më është dukur një rast shumë interesant, fillimisht si histori suksesi, por pastaj edhe paragjykimi që i është bërë nga shoqëria, pasi ka qenë e ve dhe ka filluar të punojë.

Për mua këto dy elemente kanë qenë shumë intriguese dhe për këtë arsye kam shkuar ta takoj Fahrijen”, ka thënë Basholli, duke kujtuar takimet e para me të në vitin 2011.

Aktorja Yllka Gashi, e cila luan Fahrijen, ka thënë se ky rol për të ka qenë “përvoja më e mirë profesionale”.

“Grua e çeliktë, që nuk u dorëzua para asnjë sfide, që dhimbjen e shndërroi në motiv për punë. Inspirim për çdo gjeneratë”, ka shkruar Gashi në llogarinë e saj në Instagram, pas

premierës së filmit “Zgjoi” në Prishtinë, në tetor të vitit 2021.

Vetë Fahrija ka thënë se filmi e ka bërë t’i rijetojë momentet e së kaluarës, por edhe të ndihet krenare për atë që ka arritur.

“Dhimbja në fytyrë, dhimbja në punën që bënte, ma pasqyronte një Fahirje të dytë”, ka thënë ajo për aktrimin e Yllka Gashit.

Vitin e kaluar, “Zgjoi” ka bërë histori, duke fituar tre çmimet më të rëndësishme të festivalit më të madh të pavarur të filmit “Sundance”, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Çmimi për filmin më të mirë, për regjisoren më të mirë dhe çmimi i publikut - që të tre kanë shkuar në adresë të “Zgjoi”-t.

“Zgjoi” është “një perlë që nxjerr në pah fuqinë e personazheve të tij, duke dëshmuar se asgjë nuk mund t’i ndalojë gratë në një mision”, ka shkruar “Sundance Film Festival”.

Kjo është hera e dytë që një film kosovar nominohet për Çmimin Oscar. Në vitin 2016, filmi “Shok”, me regji dhe skenar të britanikut Jamie Donoughue, ka hyrë në garë në kategorinë e filmit më të mirë të shkurtër, por nuk ka fituar.

(Kohapress/REL)

SPORT

Kombëtarja e Shqipërisë e futbollit për femra është duke i zhvilluar stërvitjet në Ulqin

Përgatitje për kualifikueset e Botërorit 2023 Trajneri Armir Grima ka thirrur 23 futbolliste në këtë grumbullim. Pjesë e tij janë disa futbolliste të reja, të cilat nuk janë grumbulluar më parë me ekipin kombëtar A. Tekniku shqiptar vlerëson këtë grumbullim dhjetëditor, duke e konsideruar si mjaft të nevojshëm për të parë gjendjen fizike të vajzave dhe për të punuar me to në kuadër të sfidave të vështira që e presin Shqipërinë në kualifikimet për Botërorin 2023, në muajt në vijim Kombëtarja shqiptare e femrave në futboll është duke zhvilluar një stërvitje dhjetëdiore në Ulqin, në kuadër të përgatitjeve për kualifikueset e Botërorit 2023. Stërvitjet kanë nisur që prej të martës (8 shkurt 2022), ku 23 futbollistet e thirrura në këtë grumbullim janë vënë nën urdhrat e trajnerit Armir Grima.

Pjesë e këtij grumbullimi janë disa futbolliste të reja, të cilat nuk janë grumbulluar më parë me ekipin kombëtar A. Synimi është për t’u dhënë më shumë mundësi dhe për të rinovuar skuadrën me emra të tjerë, që mund t’i shërbejnë edhe për ndeshjet kualifikuese të Botërorit që rinisin në muajin prill.

Në një prononcim për Fshf.org, tekniku shqiptar vlerëson këtë grumbullim dhjetëditor, duke e konsideruar si mjaft të nevojshëm për të parë gjendjen fizike të vajzave dhe për të punuar me to në kuadër të sfidave të vështira që e presin Shqipërinë e femrave në muajt në vijim.

“Besoj që janë shumë të nevojshme këto grumbullime, edhe për të parë gjendjen fizike të vajzave, edhe për të punuar këto 10 ditë, që është

një periudhë e mirë stërvitore. Duke menduar që kemi ndeshje të vështira përpara, do të na shërbejnë shumë.

Normalisht që do t’i shërbejnë edhe vajzave tek ekipet e tyre”, shprehet Grima.

Po ashtu, trajneri i vajzave kuqezi thekson se ky grumbullim do t’i shërbejë stafit për të rinovuar edhe skuadrën me emra të rinj, për ta forcuar më tepër atë, si dhe të

ndihmojë edhe vajzat e ekipeve zinxhirë për t’u dhënë mundësinë që të jenë pjesë e skuadrës A. “Po mendojmë që edhe të rinovojmë skuadrën, të afrojmë elemente cilësorë, që të ndihmojmë edhe U-19, me vajzat e U-19 që kemi këtu, normalisht që të jenë edhe pranë ekipit të parë, por meqë kanë aktivitet në prill, besoj se do t’u shërbejë edhe këtyre gocave. Kështu që, janë të alternuara për ta forcuar sa më shumë skuadrën dhe për të pasur sa më shumë elemente cilësore”, vijon ai, teksa flet edhe për ndeshjet e muajit prill, ku Shqipëria do të luajë përballë Belgjikës dhe Armenisë.

“Besoj që kemi ndeshjen e parë të vështirë me Belgjikën dhe ne nuk duhet të përsërisim rezultatin që kemi pasur në Belgjikë, që për mua ishte surprizë negative dhe mendoj se detyrimisht e kemi si detyrë të fitojmë ndaj Armenisë në Armeni dhe mendoj se do të bëhet diçka shumë e mirë nëse arrijmë fitoren me Armeninë”, përfundon Armir Grima.

Përpos seancave të rregullta stërvitore, Kombëtarja e Shqipërisë ka zhvilluar edhe ndeshje prove ku janë vënë përballë të gjitha futbollistet e grumbulluara. Sipas stafit të kombëtares së Shqipërisë, ky test rezultoi pozitiv për ta dhe trajnerin Grima, i cili u shpreh i kënaqur nga impenjimi i lojtareve dhe paraqitja e tyre në ndeshje në aspektin e cilësisë.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 SHKURT 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me