Koha 988

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 25 nëntor 2021 Viti XX Numër 988 Çmimi 0,50

Nëntori i Alfabetit ISSN 1800-5696

Studiues eminent i historisë mesjetare shqiptare

Ngritja e flamurit shqiptar në Mozhur

PËRMBAJTJE

8

10 Roli përcaktues i dy fuqive të mëdha të kohës

Masakër në plantacionin e ullinjve

12

14 30- vjetori i pjesëmarrjes së shqiptarëve në Luftën e Kroacisë

Pse po ngriten çmimet?

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

PËRMBAJTJE

16

20 Akademiku Rexhep Qosja, laureat i çmimit për vepër jetësore “Teuta”

Një kulturë dhe përvojë amerikane në fushën e shëndetësisë

22

24 Apel për të shpëtuar vlerat kulturore të rrezikuara

Universi malufian

KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Për shkak të përdorimit të gjuhës shqipe në Kuvendin e Malit të Zi

Fyhet deputeti Genci Nimanbegu Deputeti i Listës Shqiptare në Kuvendin e Malit të Zi, Genci Nimanbegu, njëherësh kryetar i Forcës së Re Demokratike, është fyer përmes një postimi në rrjetin social Facebook nga drejtori i Hidrocentralit “Piva”, Radomir Radonjiq.

Shkak për fyerjen e tij është bërë përdorimi i gjuhës shqipe në Kuvendin e Malit të Zi, në seancën e mbajtur më 12 nëntor.

Në postimin e tij, Radonjiq me një gjuhë vulgare ka përqeshur diskutimin e deputetit Nimanbegu. Kjo

4

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

nuk është hera e parë që Radonjiq, një kuadër i Frontit Demokratik, fyen shqiptarët, shtetin e Malit të Zi, Reisin e Bashkësisë Islame të Malit të Zi, Cetinën, deputeten socialdemokrate Draginja Vuksanoviq – Stankoviq, ndërsa ka lartësuar figurën e kriminelit të dënuar Ratko Mlladiq.

Pas reagimeve nga klubet e deputetëve në Kuvendin e Malit të Zi, të cilët e kanë dënuar gjuhën e urrejtjes dhe fyerjet në llogari të popujve pakicë që Radonjiq i ka publikuar në Facebook, drejtori i Hidrocentralit

“Piva” ka dhënë dorëheqje të parevokueshme.

Në faqen e internetit të Elektroekonomisë së Malit të Zi, në kuadër të së cilës funksionon HC “Piva”, shkruan se në arsyetimin e dorëheqjes Radonjiq ka theksuar se “është i vetëdijshëm për përgjegjësinë personale dhe telashet që i ka shkaktuar kompanisë”.

Kjo nuk është hera e parë që shqiptarët fyhen për shkak të gjuhës së tyre amtare apo identitetit të tyre (Kohapress) kombëtar.

NGJARJE JAVORE

Kryetari i KKSH-së, Faik Nika, u takua me ministrin e Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Republikës së Kosovës, Hajrulla Çeku

Nevoja e bashkëpunimit dhe mbështetjes institucionale për projekte dhe aktivitete konkrete Prishtinë – Kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, Faik Nika, dhe sekretari Lindon Gjelaj, kanë zhvilluar të enjten në Prishtinë një takim pune me ministrin e Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Republikës së Kosovës, Hajrulla Çeku.

Përmes një postimi në rrjetin social Facebook, Nika ka njoftuar se në takim kanë shprehur kërkesat e tyre

për nevojën e bashkëpunimit, koordinimit dhe mbështetjes institucionale për projekte dhe aktivitete konkrete.

“Veçuam nevojën e mbështetjes për librin dhe botimet në gjuhën shqipe, qarkullimin e ngjarjeve kulturore që shfaqen në Kosovë e Shqipëri edhe në trevat shqiptare në Malin e Zi (shfaqje teatrale, promovime, ek-

spozita, shfaqje të Ansamblit Kombëtar etj.), projekte për ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore të shqiptarëve në Mal të Zi”, ka shkruar ai.

Në njoftimin e MKRS-së thuhet se ministri Çeku ofroi përkrahje dhe bashkëpunim të plotë për projektet kulturore që janë në interes të shqiptarëve në shtetin fqinj. (Kohapress)

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Nëntori i Alfabetit Zgjedhja e një ABC-je të vetme për shkrimin e shqipes, sfidoi anarkinë e alfabeteve që përdoreshin në vigjilje të Kongresit të Manastirit, të cilët e bënë gjuhën, jo vetëm mjet shpëtimi të kombit, por dhe element që nisi të rrezikojë seriozisht ekzistencën e tij. Ishte ky momenti i fundit për ta kuptuar se dezintegrimi i gjuhës nënkuptonte edhe dezintegrimin e etnisë

6

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Qani Osmani

Alfabeti i gjuhës shqipe, njërës ndër gjuhët më të vjetra të kontinentit evropian, ka bërë rrugë të gjatë dhe të mundimshme, rrugë identike me atë të etnisë shqiptare, deri në konsolidimin e saj pas Kongresit të Manastirit të vitit 1908. Ajo është shtruar me gjakun dhe eshtrat e drobitur të martirëve të dritës së diturisë, të flijuar vetëdijshëm në dhëmbëzoret e pushteteve satrape që e kishin zor që shqiptarin ta shohin zot të vetvetes, shqiptarin e qytetëruar në auditoret shkollore, shqiptarin e ndërgjegjësuar që të punojë më shumë për vetveten sesa për tjetrin. Këto janë shkaqet përse kombi me kulturë e letërsi të lashtë, arriti ta konsolidojë alfabetin vetëm në fillim të shekullit XX, pas gjithë shteteve ballkanike të gjendur më shumë se 5 shekuj nën të njejtin pushtues. Përse aq vonë u realizua njëra prej ëndrrave të mëdha të rilindësve: përcaktimi për një alfabet të vetëm që u dha fund synimeve shkombëtarizuese të atyre që rezervuan për shqiptarët prapambetjen anakronike.

Në këso rrethanash lindën natyrshëm shumë projekte dhe u gjurmuan rrugë që kishin një synim të përbashkët: të vetëdijësohet populli, ta njohë fillimisht vetveten dhe ta kuptojë kush është, ç’gjuhë dhe gjaku i përket, cili është Atdheu i tij dhe si do të pozicionohet për të mbijetuar shekujt e ardhshëm në botën oqean të peshkaqenëve të mëdhenj, që zhbëjnë pamëshirshëm etnitë e sëmura nga ileti i përgjumjes kronike. Përcaktimi për një alfabet të vetëm që bashkë me shkollën shqipe dhe emancipimin e përgjithshëm të popullit, u bënë motoja e veprimtarëve të Rilindjes, që besonin se vetëm një komb i ngri-

“

Prej nga distanca e sotme, duhet thënë se Kongresi i Alfabetit të gjuhës shqipe, përfaqëson njërën prej fitoreve të mëdha historike e kulturore që ka korrur kombi ynë. Pa të nuk do ta kishim as standardin e sotëm të gjuhës, që edhe përkundër vërejtjeve që mund t’i bëhen, na përcolli deri këtu ku jemi si një komb i vetëm, duke sfiduar fuqishëm, pikërisht përmes SHQIPES, ndarjet tragjike që na i bënë të tjerët

tur mund t’i tejkalojë antagonizmat e brendshëm, që ishin bërë pengesë e projektit madhor për formimin e njësisë së kombit, të gjuhës dhe të shtetit shqiptar sipas modelit të ndjekur dekada më parë nga vendet-kombet e Evropës.

Natyrisht, ky vetëdijësim nuk mund të realizohej nga kombi i mbetur në terrin e prapambetjes, nga kombi analfabet, nga kombi i ndarë si mos më keq e me plot plagë në shtat. Për këtë, Rilindësit hodhën idenë e emancipimit dhe u vunë pas gjetjes së një alfabeti të përbashkët, që do të rezultonte me bashkimin dhe ndritjen e shpirtit shqiptar. Ata iu kthyen rrugës së ndërprerë të shkrimit të shqipes dhe sfiduan numrin e madh të alfabeteve në të cilët kishin nisur të shtypen libra dhe gazeta të shumëllojshme.

Fatmirësisht, gati të gjithë Rilindësit mendjendritur ishin të prerë në përzgjedhjen e alfabetin latin, sepse me këto shkronja do të qenë shkruar librat shqip që para vitit 1332, për ç’gjë dëshmon murgu frances Brokardi, ai që vërejti se: shqiptarët kishin një gjuhë të ndryshme prej latinëve, sado që librat e tyre i shkruanin me alfabetin latin... Ata u përcaktuan për alfabetin latin, sepse me të u shkruan librat e autorëve shqiptarë të kohës së humanizmit dhe rilindjes evropiane, kur i gjithë kontinenti në atë alfabet e gjuhë i shkruante letërsitë nacionale; sepse me shkronjat latine u shkrua dokumenti i parë i njohur i shqipes “Formula e pagëzimit” e Pal Ëngjëllit, libri i parë shqip “Meshari” i Gjon Buzukut, veprat e Bogdanit, Budit e Bardhit... vepra madhore e Naimit; perla e letërsisë së Rilindjes “Këngët e Milosaos” e Jeronim de Radës, për të cilën folën fjalë të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

mëdha titanët e letërsisë evropiane: Hygoi, Lamartini, Aleksandër Dyma; poezitë e pakalueshme të Ndre Mjedës, të shkruara me mjeshtërinë e një filigrani, të cilave nuk mund t’u shtosh a t’u heqësh asnjë presje, e shumë të tjera... Me një fjalë, alfabeti latin heq vijë që prej shekujsh të harruar e këndej..., në dallim prej atij grek e turko-arab që u imponoheshin shqiptarëve me arsyetime të paargumentuara shkencërisht.

Zgjedhja e një ABC-je të vetme për shkrimin e shqipes sfidoi anarkinë e alfabeteve që përdoreshin në vigjilje të Kongresit të Manastirit, të cilët e bënë gjuhën, jo vetëm mjet shpëtimi të kombit, por dhe element që nisi të rrezikojë seriozisht ekzistencën e tij.

Ishte ky momenti i fundit për ta kuptuar se dezintegrimi i gjuhës nënkuptonte edhe dezintegrimin e etnisë.

Për nga distanca e sotme, duhet thënë se Kongresi i Alfabetit të gjuhës shqipe, përfaqëson njërën prej fitoreve të mëdha historike e kulturore që ka korrur kombi ynë. Pa të nuk do ta kishim as standardin e sotëm të gjuhës, që edhe përkundër vërejtjeve që mund t’i bëhen, na përcolli deri këtu ku jemi si një komb i vetëm, duke sfiduar fuqishëm, pikërisht përmes SHQIPES, ndarjet tragjike që na i bënë të tjerët.

Falë këtij monumenti që përbën vijën kyçe identitare të shqiptarëve, parardhësit tanë bënë të pamundurën për ta krijuar nga hiri qytetërimin shqiptar. Ne na mbetet vetëm të kujdesemi të mos shkelim turpshëm mbi djersën dhe gjakun e tyre.

Prandaj, dita e ABC-së duhet festuar gjithandej ku jetojnë shqiptarët, sepse janë shkronja të gjuhës sonë – sinonimit të Atdheut.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Pavarësia e Shqipërisë dhe ndihma e Austro-Hungarisë dhe Italisë në përcaktimin e kufijve shte

Roli përcaktues i dy fuqive të mëdha të kohës

Zgjerimi i ndikimit sllav në Ballkan ishte shqetësues për Austro-Hungarinë. Diplomacia austro-hungareze, duke mbrojtur interesat e saj, mbron edhe çështjen shqiptare dhe për këtë ajo i pa shqiptarët si aleat të saj. Këtu hyn pastaj edhe roli i Italisë, sepse po të mos ishte edhe diplomacia italiane, mund të ndodhte edhe më e keqja, ngaqë plani i shteteve të Ballkanit ishte që të pengohej njohja e shtetit shqiptar në arenën ndërkombëtare manëve nga Ballkani dhe kufijtë e tij do të përcaktoheshin në një konflikt të hapur me fqinjët e vet, që dëshironin të zbatonin parimin e plaçkës së luftës.

Dr. Nexhat Avdiu Në këtë moment, roli i diplomacisë austro-hungareze, ashtu si në përgatitjen e opinionit diplomatik të Fuqive të Mëdha për shpalljen Pavarësinë e saj Shqipëria e fitoi e pavarësisë së Shqipërisë, rezulnë një nga momentet më të vështi- toi të ishte shumë përcaktues edhe ra të historisë së saj. Shteti i pavar- për caktimin e kufijve të ardhshëm ur shqiptar, i shpallur më 28 Nëntor 1912, ishte projektuar të ishte i cunguar, pasi një pjesë e madhe e territoreve të saj do të mbeteshin jashtë kufijve natyror të saj. Fuqitë botërore të kohës, ndonëse dinin për rrezikun dhe politikat sllave të përkrahura nga Rusia, për asimilimin e popullsisë shqiptare dhe copëtimin e trojeve të tyre, në Konferencën e Londrës nuk e përkrahën idenë e formimit të një shteti shqiptar në kufijtë e tij natyror.

Por, një rol të rëndësishëm në drejtimin e formimit të shtetit shqiptar të vitit 1912 patën, pa dyshim, dy superfuqitë e kohës: Perandoria Austro-Hungareze dhe Italia.

Shteti kombëtar shqiptar po krijohej pas rrënimit dhe tërheqjes së oto-

“

8

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Zgjerimi i ndikimit sllav në Ballkan, sidomos përmes copëtimit të trojeve shqiptare, ishte faktori kryesor i cili ndikoi që Perandoria Austro-Hungareze dhe Italia të ndihmonin në avancimin e çështjes shqiptare

të Shqipërisë. Momenti kryesor ku Austro-Hungaria luajti një rol të padiskutueshëm për caktimin e kufijve, ishte kryesisht përcaktimi i kufijve të saj veriorë.

Zgjerimi i ndikimit sllav në Ballkan, sidomos përmes copëtimit të trojeve shqiptare, ishte faktori kryesor i cili ndikoi që Perandoria Austro-Hungareze dhe Italia të ndihmonin në avancimin e çështjes shqiptare.

Zgjerimi i ndikimit sllav në Ballkan ishte shqetësues për Austro-Hungarinë. Diplomacia austro-hungareze, duke mbrojtur interesat e saj, mbron edhe çështjen shqiptare dhe për këtë ajo i pa shqiptarët si aleat të saj. Këtu hyn pastaj edhe roli i Italisë, sepse po të mos ishte edhe diplomacia italiane, mund të ndodhte edhe më e keqja, sepse plani i shteteve të Ballkanit ishte që të pengohej njohja e shtetit shqiptar në arenën ndërkombëtare.

Interesi i Austro-Hungarisë në kufirin e veriut të Shqipërisë, e sidomos vendndodhja e Shqipërisë në bregdetin lindor të Adriatikut, e bëri atë një territor të rëndësishëm për lidhjen vitale detare të Perandorisë përmes Adriatikut. Për këtë arsye,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

etërorë

Monarkia që herët, në vitin 1832, kishte hapur një konsullatë të saj në Shkodër, e cila u bë një qendër e rritjes dhe përhapjes së influencës austriake në rajon, por ishte edhe dëshmitare e rrënimit të autoritetit të otomanëve dhe rritjes së nacionalizmit ndër popujt ballkanikë, ku mes tyre shquante nacionalizmi serb, që pas formimit të shtetit të vet kombëtar dhe përkrahjes së hapur nga Perandoria Ruse, për t’u zgjeruar në territoret osmane, u bë një kërcënim serioz për vetë Monarkinë dualiste.

Përveçse në aspektin diplomatik, Austro-Hungaria dhe Italia ndihmuan edhe në aspektin financiar, ku kjo ndihmë kishte si qëllim ngritjen e vetëdijes kombëtare te shqiptarët.

Një rol në këtë drejtim kishin edhe vizitat e Ismail Qemalit në këto vende, në prag të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë.

Në këtë klimë politike dhe diplomatike që pasqyronte shpirtin e epokës, ishte e vështirë që çështja e caktimit të kufijve të Shqipërisë të gjente një modus vivendi të pranueshëm nga monarkia Austro-Hungareze dhe sllavët e jugut, që kishin mbështetjen e Perandorisë Ruse për pretendimet e tyre. Pranimi i krijimit të shtetit shqip-

“

Roli i diplomacisë austro-hungareze, ashtu si në përgatitjen e opinionit diplomatik të Fuqive të Mëdha për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, rezultoi të ishte shumë përcaktues edhe për caktimin e kufijve të ardhshëm të Shqipërisë.

Momenti kryesor ku Austro-Hungaria luajti një rol të padiskutueshëm për caktimin e kufijve, ishte kryesisht përcaktimi i kufijve të saj veriorë

tar dhe moslejimi i daljes së Serbisë në Adriatik, ishte parë si problem i madh politik nga ana e Perandorisë Ruse.

Me aktin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912, kryetari i Qeverisë së Përkohshme, Ismail Qemali, më 29 nëntor 1912 i njoftoi për aktin historik gjashtë fuqitë e mëdha: Anglinë, Italinë, Austro-Hungarinë, Francën, Gjermaninë dhe Rusinë. Po ashtu, për këtë vendim, Ismail Qemali i njoftoi edhe shtetet ballkanike: Rumaninë, Malin e Zi, Serbinë, Bullgarinë, Greqinë dhe Turqinë, duke kërkuar nga ato që të njihnin aktin e pavarësisë, si ndryshim i vullnetit politik të kombit shqiptar.

Kthesa historike e 28 Nëntorit 1912

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ishte premisa politike themelore për organizimin mbi baza më të përparuara të jetës shtetërore të shqiptarëve dhe për zhvillimin më të shpejtë ekonomik, shoqëror e kulturor të vendit. Duke formuar shtetin e pavarur shqiptar, ajo, objektivisht, krijoi premisat politike, aq të nevojshme, për ta mbajtur të gjallë çështjen e çlirimit dhe të bashkimit të të gjitha trevave shqiptare, dhe për zgjidhjen përfundimtare të problemit shqiptar në Ballkan.

Shikuar në aspektin historik, sot kur shteti shqiptar feston 109-vjetorin e krijimit të tij, roli i dy fuqive të mëdha të kohës, Austro-Hungarisë dhe Italisë pa dyshim që ishte përcaktues për shqiptarët në Ballkanin e trazuar.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Betonohet Fusha e Ulqinit

Masakër në plant

Në vitin 1990 prona filloi t’u kthehet qytetarëve, sepse çdo gjë ndryshoi, edhe ligji. Parcelat me ullinj dhe tokat iu kthyen pronarëve. Ndërmarrja “Agro Ulqini” falimentoi në vitin 1995.

Kështu nisi edhe shkatërrimi i ndërmarrjes. Pronarët nuk iu kthyen me dashamirësi pronave.

Rendimenti u zvogëlua. Fabrika më e madhe e vajit të ullirit e ndërpreu punën. Ditë të vështira ndodhën për Fushën e Ulqinit, për ullishtën e saj. Ajo filloi të betonohet, me shtëpi që lindën si kërpudhat pas shiut. Pushteti lokal nuk mori masa, ndërsa ullinjtë filluan të shkatërrohen dhe të hiqen nga ara, sepse u ndërtuan shtëpi qytetarëve, sepse çdo gjë ndryshoi, tet sipas planit dhe interesit të tij. Dhe edhe ligji. Parcelat me ullinj dhe to- kjo pjesë fitoi pamje të re. Askush nuk kat iu kthyen pronarëve. Ndërmar- u mërzit se plani u keqtrajtua dhe kjo rja “Agro Ulqini” falimentoi në vitin pjesë nuk ka një harmoni projektimi, 1995. Kështu nisi edhe shkatërrimi i por secili ndërtoi dhe po ndërton sipAsllan ndërmarrjes. Pronarët nuk iu kthyen as dëshirës. Një metër katror i tokës Bisha me dashamirësi pronave. Rendimen- në këtë pjesë kushton 200 euro, por ti u zvogëlua. Fabrika më e madhe e edhe më shumë. Askush s’mund ta vajit të ullirit e ndërpreu punën. Ditë ndalojë fenomenin e shitjes. Edhe të vështira ndodhën për Fushën e pse Komuna e Ulqinit kishte mundëFusha e Ulqinit u mor nga pushteti Ulqinit, për ullishtën e saj. Shumë si të ndërtojë në Gjerana, në kodër. pas Luftës Nacional-Çlirimtare. Dora vetë gjetën rastin e mirë për t’i shitur Dhe ne nuk mërzitemi, sidomos dee pushtetit ishte e fuqishme. Askush ngastrat, parcelat e ullishtës. Ajo fil- putetët tanë, se u zu Fusha e Uls’guxoi të kundërshtojë. Pushteti loi të betonohet, me shtëpi që lindën qinit dhe u shkatërrua plantacioni i trumbetonte se e bën për të mirën e si kërpudhat pas shiut. Dhe u bë një ullishtës. Dhe s’u mërzitën se tokën popullit. Dhe ashtu u veprua. Këtu u privatizim i egër, i pamëshirshëm. pjellore dhe ullishtën e shkatërruan. mbollën 11 mijë rrënjë ullinj, kryesisht Askush nuk ndërhyri. Pushteti lokal Ata thonë: kemi mjaft tokë pjellore, lloji italian. Agronomët, djem me për- nuk mori masa, ndërsa ullinjtë filluan askush s’e punon atë që kemi. Pra, vojë dhe vullnet të mirë, punuan në të shkatërrohen dhe të hiqen nga ara, mendohet shkurt. Dhe shkatërrohet ullishtë. Dhe Ulqini, përveç 60 mijë sepse u ndërtuan shtëpi. toka pjellore. As armiqtë më të mëdrrënjëve ekzistuese, tani siguroi 71 Komuna e Ulqinit, parlamenti lokal, henj s’e kishin lejuar një gjë të tillë. mijë ullinj. i përbërë kryesisht nga shumica e Pra, mendohet vetëm për sot, jo për Ullinjtë e rinj lëshuan rrënjë në Fushën shqiptarëve, votuan që kjo tokë të nesër, ndërsa shkenca nuk iu duhet. e Ulqinit pasi ekspertët e bujqësisë, lejohet për ndërtim. U legalizua dhe Harrojnë se sikur të prodhonim ushagronomët, i ishin përmbajtur projek- ndërtimi u lejua. Lindën ndërtesa qim ekologjik do t’ia rrisnim vlerën tit dhe kishin punuar sipas parimeve shumëkatëshe, ku secili i ngriti objek- turizmit. Sot asgjë s’kërkohet më shkencore, bënë kullimin e tokës dhe sistemin e drenazhimit. Trungjet e Dhe ne nuk mërzitemi, sidomos deputetët tanë, se u zu Fuullinjve dhe kurorat e tyre u rritën, u mbushën plot dhe vjelja e ullinjve u sha e Ulqinit dhe u shkatërrua plantacioni i ullishtës. Dhe bë me shkundje dhe nuk lejohej që të s’u mërzitën se tokën pjellore dhe ullishtën e shkatërruan. binte ulliri në tokë. Ishte diçka e paprovuar deri atëherë në Ulqin.

Ata thonë: kemi mjaft tokë pjellore, askush s’e punon atë që Ullishta e Ulqinit po përparonte. U kemi. Pra, mendohet shkurt. Dhe shkatërrohet toka pjellore. ndërtua edhe fabrika e vajit të ullirit. U punësuan qindra punëtorë. Por As armiqtë më të mëdhenj s’e kishin lejuar një gjë të tillë në vitin 1990 filloi t’u kthehet prona

“

10

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

tacionin e ullinjve

shumë se ushqimi ekologjik.

Ne kryesisht reagojmë me vonesë.

Ajo do të na kthehet bumerang. Çudi si nuk e duam vendlindjen dhe as nuk punojmë për të mirën dhe ardhmërinë tonë. Gabimet do të na kushtojnë. Ne s’jemi të vetëdijshëm se me dorën tonë po i shkatërrojmë resurset e Ulqinit.

“

Ne kryesisht reagojmë me vonesë. Ajo do të na kthehet bumerang. Çudi si nuk e duam vendlindjen dhe as nuk punojmë për të mirën dhe ardhmërinë tonë. Gabimet do të na kushtojnë. Ne s’jemi të vetëdijshëm se me dorën tonë po i shkatërrojmë resurset e Ulqinit

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Inflacion më i lartë në tetor

Paula Dekaj

Një fenomen që shqetëson konsumatorët në mbarë botën është rritja e vazhdueshme e çmimeve të produkteve bazike për mbijetesë. Se në muajt e shkuar ka pasur përqindje më të lartë të inflacionit e dëshmojnë statistikat më të fundit, ku çmimet e konsumit evropian kanë arritur nivelin më të lartë prej më se 13 vjet.

Eurostat paraqet të dhënën se infla-

“ 12

Pse po ngriten çmimet? cioni në të gjithë bllokun u rrit në 4.1 përqind përgjatë muajit tetor. Norma totale e inflacionit prej 4.1 përqind u ndikua edhe nga një rritje prej 23.5 përqind e çmimeve të energjisë.

Gjatë muajit tetor, inflacioni është rritur edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku disa ditë më parë Departamenti i Punës raportoi se është arritur pika më e lartë e shënu-

ar për më shumë se 30 vjet. Indeksi i çmimeve të konsumit, që është një shportë produktesh që variojnë nga benzina dhe kujdesi shëndetësor tek artikujt ushqimorë dhe qiratë, u rrit 6.2 përqind nga një vit më parë, më e larta që nga dhjetori i vitit 1990.

Ka nje sërë faktorësh që e nxisin inflacionin në një ekonomi, por kryesisht ai shkaktohet nga rritja e kostove të

Në vështrim të parë, konsumatorët janë ata të cilët përfitojnë më së pakti nga inflacioni.

Përballja me çmime më të larta për të njëjtat produke dhe shërbime, ndërkohë që të ardhurat vazhdojnë të jenë të njëjta, sigurisht ka impakt negativ tek buxheti i secilit individ, çka bën që konsumatori t’i ndjejë menjëherë efektet e inflacionit. Ndërsa në anën tjetër, investitorët mund edhe të kenë përfitime, por sidoqoftë mbetet një sfidë. Në rastin kur kërkesa rritet për disa kompani, ato përfitojnë duke shitur të njëjtin mall me çmim më të mirë, por në të njëjtën kohë kjo përbën rrezik pasi duhet menaxhuar kostoja e prodhimit, dhe për këtë arsye produktet e mallrat medoemos hidhen në treg me një çmim më të lartë

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Ka nje sërë faktorësh që e nxisin inflacionin në një ekonomi, por kryesisht ai shkaktohet nga rritja e kostove të prodhimit apo rritja e kërkesës për produkte dhe shërbime. Inflacioni po ashtu mund të stimulohet edhe nga vetë bizneset apo korporatat, nga rritja e pagave, papunësia, qeveria etj. prodhimit apo rritja e kërkesës për produkte dhe shërbime. Inflacioni po ashtu mund të stimulohet edhe nga vetë bizneset apo korporatat, nga rritja e pagave, papunësia, qeveria, etj. Theksojmë se inflacion nuk do të thotë rritja e çmimit të një malli apo shërbimi të vetëm, por ai i referohet rritjes së çmimeve të një game më të gjerë të mallrave apo shërbimeve.

Në vështrim të parë, konsumatorët janë ata të cilët përfitojnë më së pakti nga inflacioni. Përballja me çmime më të larta për të njëjtat produke dhe shërbime, ndërkohë që të ardhurat vazhdojnë të jenë të njëjta, sigurisht ka impakt negativ tek buxheti i secilit individ, çka bën që konsumatori t’i ndjejë menjëherë efektet e inflacionit.

Ndërsa në anën tjetër, investitorët mund edhe të kenë përfitime, por sidoqoftë mbetet një sfidë. Në rastin kur kërkesa rritet për disa kompani, ato përfitojnë duke shitur të njëjtin mall me çmim më të mirë, por në të

“

Referuar një artikulli të “Physicans Practice”, shpesh ka mosmarrëveshje rreth normave të shëndetshme dhe jo të shëndetshme të inflacionit, shumica e ekonomistëve pajtohen se inflacioni në intervalin 5-6 përqind e poshtë është i shëndetshëm për një ekonomi dhe inflacioni në intervalin 9-10 për qind është i dëmshëm për ekonominë. Sidoqoftë, një inflacion modest mund të luajë rol të rëndësishëm në ekonominë e përgjithshme, edhe pse nga konsumatorët rritja e çmimeve përherë interpretohet si negative

njëjtën kohë kjo përbën rrezik pasi duhet menaxhuar kostoja e prodhimit, dhe për këtë arsye produktet e mallrat medoemos hidhen në treg me një çmim më të lartë.

Referuar një artikulli të “Physicans Practice”, shpesh ka mosmarrëveshje rreth normave të shëndetshme dhe jo të shëndetshme të inflacionit, shumica e ekonomistëve pajtohen se

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

inflacioni në intervalin 5-6 përqind e poshtë është i shëndetshëm për një ekonomi dhe inflacioni në intervalin 9-10 përqind është i dëmshëm për ekonominë. Sidoqoftë, një inflacion modest mund të luajë rol të rëndësishëm në ekonominë e përgjithshme, edhe pse nga konsumatorët rritja e çmimeve përherë interpretohet si negative.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

30-vjetori i pjesëm shqiptarëve në Lu Shqiptarët janë komuniteti më i madh jokroat që ka marrë pjesë në Luftën e Kroacisë për çlirimin dhe pavarësinë e saj nga “forcat terroriste serbe” (siç i ka quajtur zyrtarisht Kroacia agresorët serbë ). Ata kanë dhënë kontribut të jashtëzakonshëm në luftën atdhetare kroate dhe në krijimin e shtetit kroat. Këtë e dëshmon pjesëmarrja e tyre në këtë luftë për çlirimin e Kroacisë, e cila filloi në mars të vitit 1991

Gjekë Gjonaj

Shqiptarët kanë një meritë të veçantë për themelimin e shtetit të ri kroat dhe lirinë e tij. Kontributi i tyre zë vend në historinë më të re të këtij shteti, i cili u shkëput me luftë nga ish- Jugosllavia. Ky kontribut i tyre për çlirimin e mëvetësimin e Kroacisë, është një rast që bën krenarë jo vetëm ne shqiptarët, por çdo njeri që çmon dhe nderon lirinë.

ku për herë të fundit kishin arritur të bashkojnë krerët dhe përfaqësuesit e të gjitha partive politike shqiptare në Jugosllavi, intelektualë dhe përfaqësues të shoqatave qytetare. Në këtë Kuvend kanë marrë pjesë edhe tre përfaqësues të lëvizjeve ilegale shqiptare në diasporë (Lëvizjes Popullore të Kosovës), të cilët nuk kanë diskutuar dhe, për shkaqe sigurie, nuk kanë pranuar t’u përmendet emri në dokumentimin e ngjarjes. Kuvendi është mbajtur më 19-20 janar të vitit 1991, ku mes tjerash merret vendimi për formimin e Njësitit të Parë Ushtarak të shqiptarëve në ish-Jugosllavi.

Aty merret vendimi që forcat e armatosura shqiptare fillimisht të marrin pjesë në Luftën kroate, e cila sapo kishte filluar, si një formë trajnimi për luftën që projektohej të fillojë edhe në Kosovë. Si rezultat i këtij vendimi, shqiptarët u kyçën në luftë përkrah ushtrisë kroate.

Në luftën e Kroacisë kanë marrë pjesë shqiptarë nga Kosova, Maqedonia e Veriut, Lugina e Preshevës dhe nga Mali i Zi. Një pjesë e konsiderueshme e tyre më vonë i është bashkëngjitur Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇPMB-së dhe Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare në

Njësiti i Parë Ushtarak i shqiptarëve në Kroaci

Nga të dhënat dhe burimet që posedojmë, udhëheqësit më relevantë të shqiptarëve anembanë Federatës së Jugosllavisë, në fillim të viteve 1990-ta, kur Jugosllavia kontrollohej nga regjimi i Slobodan Millosheviqit, i cili e kishte nisur luftën shkatërruese, u bashkuan në Kroaci që të debatojnë për të ardhmen e tyre.

Siç shkruan gazeta “ Koha”, më 8 nëntor 2016, gjithçka kishte filluar në Kuvendin e fshehtë mbarëshqiptar të mbajtur në “Stubiçke Toplice”,

14

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

marrjes së uftën e Kroacisë Maqedoni. Ata kanë marrë pjesë në Aksionin “Olluja” (Furtuna), aksion i cili i dha goditjen përfundimtare okupimit serb në Kroaci.

Koloneli Tomë Berisha, kryeson forcat e armatosura shqiptare

Në Kuvendin në “Stubiçke Toplice”, u vendos që të formohet një ushtri për rezistencë, e cila më vonë do shndërrohej në mbrojtëse të Kosovës. Në krye të njësitit prej afro 320 vetash ishte emëruar koloneli Tomë Berisha, me origjinë nga Malësia, njëherë edhe kryetar i Lidhjes Demokratike të Shqiptarëve në Kroaci. Ky njësit për fillim kishte për qëllim rekrutimin e shqiptarëve që në atë kohë largoheshin nga Armata Popullore e Jugosllavisë (APJ). Ndërkohë është formuar edhe shtabi i njësisë shqiptare, ku përveç Tomë Berishës, i cili ishte në krye të Shtabit të Përgjithshëm, në shtab u emëruan edhe Frank Berisha, si zëvendës, Femi dhe Xhevë Lladrovci, Xhezair Miftari dhe Nevxhet Haziri. Ky njësit u emërua si Forcat e Armatosura të Republikës së Kosovës (FARK), me shqiponjën në krah dhe me uniformën e vet.

Në atë kohë në Kroaci, sipas rrëfimit të veteranit të forcave ushtarake shqiptare Xhezair Miftarit, vepronin gjashtë ushtri të ndryshme kroate dhe të gjitha kishin marrëdhënie të mira me ushtarët shqiptarë, sepse e dinin qëllimin tyre, por e kanë ditur edhe qëllimin se pse shqiptarët i kanë futur në luftë. Ata kanë menduar se shqiptarët shumë shpejt do t’i fusnin në Luftën e Kosovës dhe kështu ta shpërndajë frontin me serbët dhe ta lehtësojë luftën e tyre.

Afro 2.800 shqiptarë luftuan për pavarësinë e Kroacisë

Në luftën përballë Serbisë mijëra shqiptarë nga ish- Jugosllavia u larguan nga Armata Popullore e Jugosl-

lavisë dhe veshën uniformën kroate.

Sipas të dhënave të Shoqatës së Vullnetarëve dhe të Veteranëve të Kroacisë dhe të Shoqatës së Veteranëve Shqiptarë të Luftës Kroate, afro 278 shqiptarë vullnetarë të Luftës Atdhetare Kroate luftuan me armë në dorë përkrah forcave kroate, për lirinë dhe pavarësinë e Republikës së Kroacisë, nga të cilët 87 prej tyre humbën jetën (u vranë), 37 konsiderohen të zhdukur dhe mbi 500 të plagosur. Sot rreth 300 invalidë shqiptarë të luftës gëzojnë të drejtat e tyre, si veteran të Luftës në Kroaci. Në mesin e tyre ka emra gjeneralësh dhe oficerësh shqiptarë: gjeneral Rrahim Ademi, gjeneral Bekim Berisha, gjeneral Agim Çeku dhe të tjerë.

Dëshmorët e parë ushtarë midis kroatëve dhe serbëve kanë qenë shqiptarët Samet Bogujevci dhe Fadil Saliu. Ndaj këtyre dy heronjve shqiptarë, Kroacia edhe sot e kësaj dite vazhdon të ketë një respekt të madh dhe i nderon me nderimet më të larta shtetërore.

Në Luftën e Kroacisë kanë marrë pjesë edhe 4 vajza shqiptare, 2 nga Maqedonia e Veriut, 1 nga Kosova dhe 1 nga Presheva, e cila vritet në luftë si infermiere. Në një deklaratë për mediat kroate të dhënë pas luftës, njëra prej katër shqiptareve, Remzija nga fshati Sellarcë i Tetovës,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e cila më herët kishte mërguar me familjen në Kroaci ka thënë se bashkëluftëtarët kroatë ajo i kishte ndjerë si vëllezër, ndërsa luftën nuk e kishte ndjerë si diçka të bukur.

Luftëtarët shqiptarë në Luftën e Kroacisë, në pritje të njohjes së statusit të tyre

Pjesëmarrja vullnetare e luftëtarëve shqiptarë në Luftën e Kroacisë një kohë shumë të gjatë është mbajtur e fshehtë për shkak të hakmarrjes së forcave serbe dhe çetnike në Kosovë e treva të tjera shqiptare ndaj familjarëve të ushtarëve shqiptarë të cilët i kishin lënë ato në vendin e vet. Kjo fshehje më vonë u ka kushtuar shumë luftëtarëve shqiptarë për lirinë dhe pavarësinë e Kroacisë, të cilët as pas tri dekadash, ky shtet nuk u ka njohur statusin e tyre.

Tash 15 vite drejtuesit e shoqatave të Vullnetarëve të Veteranëve të Kroacisë dhe të Veteranëve Shqiptarë të Luftës Kroate, përpiqen të dokumentojnë pjesëmarrjen e ushtarëve shqiptarë në forcat kroate për çlirimin e Kroacisë, por pa sukses. Kryetari i Shoqatës së Veteranëve Vullnetarë dhe veteran i kësaj luftë, Tomë Kaçinari deklaroi për Televizionin kroat se është i bindur se më në fund do të arrijnë që Qeveria e Kroacisë të njohë përfundimisht statusin e tyre.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Emërimi i Prof. Dr. Rifat Latifit në postin e ministrit të Shëndetësisë në Kosovë

Një kulturë dhe përvojë amerikane në fushën e shëndetësisë Kryeministri Albin Kurti, ka marrë më të mirin këndej oqeanit. Zgjodhi dhe emëroi për ministër të Shëndetësisë për Republikën e Kosovës, njërin prej më të mirëve, jo vetëm në mesin e shqiptarëve, por edhe njërin ndër më të mirët e Amerikës dhe të botës, Prof. Dr. Rifat Latifin

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Të martën që kaloi, kryeministri i Republikës së Kosovës Albin Kurti, njoftoi se ka emëruar Prof. Dr. Rifat Latifin, ninistër të Shëndetësisë në Qeverinë e Republikës së Kosovës.

Emërimi i tij u bë i ditur në një konferencë të përbashkët për shtyp të kryeministrit Kurti dhe Prof. Dr. Rifat Latifit. Z. Kurti vlerësoi përvojën profesionale dhe arritjet akademike të Prof. Dr. Latifit – i njohur mirë për ekspertizën e tij në Shtetet e Bashkuara dhe në botë – përfshirë Kosovën dhe Shqipërinë. Latifi ka punuar gjatë dekadave të kaluara në disa prej universiteteve dhe qendrave spitalore më të dalluara dhe më me zë të Amerikës, përfshirë atë të fundit, “Westchester Medical Center” në Nju Jork.

Siç theksoi edhe kryeministri Kurti gjatë paraqitjes së tij, doktor Latifi, megjithëse jetonte dhe punonte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës për dekada, ai kurrë nuk u nda as nuk e harroi vendlindjen e tij – Kosovën. Gjatë gjithë kësaj kohe

16

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Dr. Latifi ka promovuar zhvillimin e një mjedisi shëndetësor më të mirë e më të denjë për Kosovën dhe për Shqipërinë, përfshirë edhe themelimin e telemedicinës atje dhe në shumë vende të botës. Në të vërtetë ishte rreth katër dekada më parë që e kam njohur për herë të parë Dr. Rifat Latifin. Më kujtohet sikur të ishte dje, një mjek i ri, plot entuziazëm dhe energji, pat ardhur për të vizituar Zërin e Amerikës, për herë të parë. Por kishte ardhur edhe për një qëllim tjetër, dëshironte një intervistë me Zërin e Amerikës në gjuhën shqipe, për të folur për një ide të re që ai kishte në mendje dhe të cilën donte t’ia njoftonte botës shqiptare dhe më gjërë: Telemedicina - telemjekësia. Ne shikuam njëri-tjetrin, pasi ishte një term që nuk e kishim dëgjuar më parë, jo vetëm ne, por besoj nuk përdorej as në qarqet mjekësore të kohës, dhe filluam të qeshnim. Po mirë i thamë, ti shpjegoje se për çfarë e ke fjalën.

Nejse, e gjithë kjo është histori tani, ne të Zërit të Amerikës ishim gabim që dyshonim në atë kohë Dr. Latifin për idenë e tij të telemedicinës dhe me kohë, ai ka provuar se kishte të drejtë. Si rrjedhim i asaj vizite të parë, për një kohë, Dr. Latifi paraqitej rregullisht në programet e Zërit të Amerikës duke iu përgjigjur pyetjeve të dëgjuesve mbi telemedicinën dhe shëndetin, në përgjithësi. Sot, kontributi i Dr. Latifit në fushën e

telemjekësisë njihet, nderohet, çmohet dhe adhurohet këtu në Shtetet e Bashkuara dhe anembanë botës, siç vlerësohen edhe veprat shkencore të tij, të botuara gjatë viteve, e që përdoren në universitetet më të mira të mjekësisë në Amerikë dhe më gjerë. Është autor dhe bashkautor i mbi 350 punimeve shkencore apo kapitujve të librave shkencorë, ndërsa, njëkohësisht, shërben edhe si anëtar i bordit editorial të disa revistave shkencore.

Gjatë gjithë kësaj kohe ai ka promovuar zhvillimin e një mjedisi shëndetsor më të mirë e më të denjë për Kosovën dhe për Shqipërinë, përfshirë edhe themelimin e telemedicinës atje, dhe në shumë vende të botës. Doktori ynë i mirë, përveç gjithë këtij aktiviteti të madh në fushën e ekspertizës, një pjesë të madhe të karierës së tij, ai ia ka kushtuar gjithashtu edhe vullnetarizmit, një dukuri kjo që fatkeqësisht nuk është aq e përhapur në shoqërinë shqiptare, por Dr. Latifi edhe në këtë fushë ka dhënë ndihmesën e tij me shembullin e tij të ofrimit të shërbimeve mjekësore, pa pritur ndonjë përfitim financiar ose ndonjë privilegj tjetër. Edhe për këtë fushë, Dr. Latifi është i njohur ndërkombëtarisht. Dr. Latifi është nderuar për kontributin në ngritjen e telemjekësisë në zonat rurale të SHBA-së dhe në vendet e dala nga konfliktet apo fatkeqësitë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

natyrore në botë, përfshirë Kosovën dhe Shqipërinë.

Lista e arritjeve të Dr. Latifit është tepër e gjatë për t’u përfshirë në një shkrim si ky, por duhet përmendur se në kohën më kritike të pasluftës në Kosovë, Dr. Latifi dhe ekipi i tij, ndër të tjera, ngriti atje një qendër telemjekësie që përfshinte infrastrukturën teknike, një bibliotekë elektronike dhe programe të edukimit virtual.

Qendra të tjera, pastaj, ai krijoi në Shqipëri dhe Afrikë, që tani quhen International Virtual E-Hospital (IVeH).

Pastaj, i quajturi Sistemi Spitalor, me seli në qytetin Hope të shtetit amerikan Idaho dhe një tjetër në Brazil, i është përkushtuar rindërtimit të sistemeve të kujdesit shëndetësor në zonat e thella e të varfëra të atij vendi. Dr. Latifi, si kryetar i organizatës, ka punuar me kolegët për të zhvilluar një model të njohur si InicimiBuild-Operim (IBOT) për të siguruar qëndrueshmërinë e programit. Sipas një njoftimi, nga www.facs.org, modeli përfshin ndërtimin dhe forcimin e burimeve të sistemit, vendosjen e pajisjeve dhe zhvillimin e mundësive të arsimit dhe trajnimit, nga të cilat kanë përfituar qindra universitete, qendra mjekësore dhe organizata shëndetsore, të cilat në dhjetëra vende kanë transmetuar qindra aktivitete edukative dhe leksione përmes sistemit ndërkombëtar, IVeH. Veprimtaria e Dr. Latifit është vlerërsuar mjaft edhe nga ente qeveritare ndërkombëtare nga të cilat ka marrë edhe grante për veprimtarinë e tij, siç janë Agjencia Evropiane për Rindërtim, Departamenti Amerikan i Shtetit, Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID), Qeveria e Sllovenisë, dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë, ndër të tjera.

Vitet e fundit, Dr. Latifi ka punuar si profesor dhe drejtues i Departmentit të Kirurgjisë në Kolegjin e Mjekësisë së Nju Jorkut, drejtues i Departamentit të Kirurgjisë në Qendrën Mjekësore të zonës Uestçester, Spitalin për fëmijë të “Maria Farerit” dhe Spitalin rajonal të krahinës Mid-Hudson. Ishte pikërisht në këtë spital, ku unë u shtrova, para disa muajsh, për një operacion shumë të rëndë, një operacion që falë kujdesit të jashtzakonshëm të Dr. Rifat Latifit, kirurgut tim Dr. Dejvid Spielvogel dhe ekpit më të gjërë të mjekëve dhe infermiereve që mbikqyrte miku im Dr. Latifi – operacioni im, ndonëse tepër serioz për nga natyra, kaloi mirë dhe tani disa muaj më vonë e ndiej veten shumë mirë. Në këtë botë ka lloj-lloj heronjsh. Për mua, ekipi i Dr. Latifit në Qendrën Mjekësore Uestçester janë heronjtë që bënë ndryshimin në rastin tim. Respekti që ekipi i tij kishte për Dr. Latifin, si profesionist dhe si drejtor dhe bashkpuntor, vihej në dukje në çdo bisedë që kisha me mjekët dhe infermierët gjatë qëndrimit tim në Westechester Medical Center. Dola prej atij spitali, ku Dr. Rifat Latifi nderohej dhe respektohej aq shumë prej të gjithëve. Dola prej atij spitali, krenar për një shqiptar i arritjeve të përmasave të tilla dhe aq i respektuar nga kolegët e tij. Dola nga spitali me ndjenjën se heronjtë i takon rëndom çdo ditë, heronjtë që luftojnë për të shpëtuar jetë, që luftojnë për kauza fisnike, heronjtë që krejt, qetësisht, dhe pa zhurmë, pa rrahur gjoksin se bëra këtë e kështu – ndajnë dashurinë e tyre për njerëzimin. Se për ta, dashuria për të tjerët është, vërtetë, ajo që mjekët dhe infermierët ndajnë me botën dhe njerëzimin.

Në fjalën e tij në konferencën e përbashkët me kryeministrin e Republikës së Kosovës, z. Albin Kurti, ministri i sapoemëruar i Shëndetësisë në Qeverinë e Kosovës, Dr. Latifi falënderoi kryeministrin Kurti për nderin e madh dhe besimin për këtë detyrë me përgjegjësi të jashtëzakonshme. Dr. Latifi u zotua se, bashkë me ekipin e tij, do të angazhohen që në mënyrë afatgjatë të ngrisin standardet mjekësore në Kosovë.

Unë nuk kam asnjë dyshim se ministri i ri i Shëndetësisë në Kosovë, Dr. Rifat Latifi, kur flet për standard ka në mendje standardet amerikane,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhe se do përpiqet me gjithë qenien e tij njerëzore dhe profesionale, të vendosë një kulturë dhe një përvojë amerikane në sistemin shëndetësor të Kosovës, në dobi dhe për dashuri që ai ka për njerëzimin dhe për Kosovën-Dardaninë e tij të dashur, e kurrë të harruar, siç theksoi edhe kryeministri Kurti. Me emërimin e Dr. Latifit në detyrën e ministrit të Shëndetësisë në Qeverinë e Kosovës, kryeministri i Kosovës tregon seriozitetin e qeverisë së tij për të emëruar në detyra kyçe, shqiptarë që kanë bërë karrierë në vendet perëndimore, në këtë rast në një mjedis, ku ka jetuar e punuar Dr. Latifi, një mjedis shumë konkurues, me më të mirët e Amerikës dhe të botës.

Zoti kryeministër na e more më të mirin e komunitetit shqiptaro-amerikan dhe një ndër më të dalluarit e Amerikës në fushën e tij profesionale të telemedicinës dhe jo vetëm. Ta bëjmë hallall që e more Dr. Latifin, se Kosova dhe Shqipëria kanë nevojë për njerëz të tillë. Mikut tim Dr. Latifit i uroj sukses në detyrën e tij të re.

Urimet e mia edhe kryeministrit Kurti për një emërim të shkëlqyeshëm.

Uroj që ky vendim të hapë dyer të reja që Kosova dhe Shqipëria të fillojnë të konsiderojnë, më në fund dhe pa paragjykime politiko-ideologjike, emërime të tilla të shqiptarëve të dalluar në profesionet e tyre në diasporë. Shqipëria dhe Kosova, vetëm do të përfitojnë nga individë të përgatitur siç është Dr. Rifat Latifi.

Natyrisht, se për komunitetin tonë këtu në Amerikë dhe për disa shqiptaro-amerikanë si unë, që e kemi njohur Dr. Latifin për një kohë të gjatë, vërtetë, do na mungojë shumë prania e tij në takime, darka e dreka të komunitetit, ku ishte shpesh i pranishëm.

Në të vërtetë, para disa javësh kur komunikova me anë të një mesazhi me Dr. Latifin, më premtoi se me të kthyer nga Kosova, do të takoheshim “për një gotë verë, për të celebruar jetën”, sipas fjalëve të tij, një referencë kjo siç duket ndaj përmirësimit të shëndetit tim pas operacionit në spitalin Westchester Medical Center, ku ai ishte drejtor i Departmentit të Kirurgjisë. Ani, i dashur doktor Latifi, gota e verës së kuqe pret, besoj se do të kemi rast. Kosova ka më shumë nevojë për ty sot. Me emërimin tënd, Kosova fiton!

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

17

KULTURË

Me rastin e 90-vjetorit të vdekjes së Milan Shuflajt 1879-1931

Studiues eminent i historisë mesjetare shqiptare Nail Draga

Milan Shuflaj u lind në vitin 1879, në Lepogllavë të Kroacisë. Shkollën fillore e mbaron në vendlindje, ndërsa Gjimnazin Klasik në Zagreb, ku laureohet si nxënësi më i mirë i gjeneratës së tij. Në Universitetin e Zagrebit ka studiuar shkencat shoqërore.

Doktoron në vitin 1901.

Në vitin 1902, Shuflaj mbron me sukses provimin për profesor në shkencat ndihmëse të historisë, në Universitetin e Zagrebit. Në vitet 1902-1903 specializohet në Vjenë në “Österreichische Institut für Geschichtsforschung”, në fushat e paleografisë latine, diplomacisë, kronologjisë dhe notariatin, te profesorët O. Redlicha dhe A. Dopscha.

Në vitet 1904-1908, Dr. Shuflaj punon si asistent në bibliotekën kombëtare “Szeczeny” të Budapestit. Këtu thellon njohuritë në fushën e ballkanologjisë dhe sidomos albanologjisë.

Në vitin 1908 emërohet profesor i rregullt për shkencat ndihmëse të historisë në Universitetin e Zagrebit. Ndërsa në vitin 1918, me kërkesën e tij pensionohet, e pastaj boton pjesën e tretë të Historisë së Shqipërisë, të cilën kishte planifikuar ta shkruante në tetë vëllime, me titull, Die kirchenzustände im vortürkischen Albanien.

Si i papërshtatshëm për sistemin

18

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

në dhjetor të vitit 1920, burgoset, ku dënohet me tre vjet e gjysmë burg, të cilat i bën në Mitrovicën e Sremit.

Në vitin 1928 emërohet profesor i rregullt në Universitetin e Budapestit, por për shkak se nuk i jepet pasaporta, detyrohet ta refuzojë këtë emërim.

Vritet me 18/19 shkurt 1931 në Zagreb nga agjentët e diktaturës së Mbretërisë Jugosllave. Pas vrasjes, në shtëpinë e tij policia bëri bastisje duke zhdukur materiale të vlefshme me vlera unikale.

Studiues i historisë mesjetare

Në saje të angazhimit profesional duke hulumtuar e mbledhur dokumente nëpër arkivat e Dalmacisë, Shuflaj, zbulon materiale burimore shumë interesante, të pabotuara, që i takonin mesjetës shqiptare. Ishte pikërisht kjo periudhë, e cila zgjon interes të jashtëzakonshëm te studiuesi i ri, duke u bërë më pas qëllimi kryesor i veprimtarisë së tij shkencore. Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore, nga pena e Dr. Milan Shuflajt dolën studime me vlera të larta shkencore me theks të veçantë në fushën e albanologjisë. E tillë është vepra monumentale “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, të cilën e boton në dy vëllime së bashku me L.Thallocin dhe K.Jireçekun(1913 dhe 1918). Me këtë rast po evidentojmë disa studime të cilat kanë të bëjnë enkas me shqiptarët: 1.Rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke, Budapest, 1916.

2. Konstatin Balshaj (1392-1401)–

Milan Shuflaj (1879-1931)

roman historik, Zagreb 1920 me nenshkrimin Alba Limi.

3. Qytetet dhe kështjellat e Shqipërisë, Kryesisht në Mesjetë, Vjenë 1924.

4. Historia e Shqiptarëve të Veriut, botuar në Beograd 1924.

5. Serbët dhe Shqiptarët- simbioza e tyre në Mesjetë, Beograd 1925.

6. Historia e Shqiptarëve të Veriut – studim sociologjik, Beograd, 1925.

Në opusin e tij krijues Shuflaj trajton me akribi shkencore qytetet bregdetare shqiptare gjatë mesjetës të cilët kanë përjetuar pushtime të ndryshme duke sfiduar rrethanat e kohës nga dyndjet e popujve deri nën pushtimin e Perandorisë Osmane.

Në mënyrë të veçantë trajton qytetet si: Durrësi, Lezha, Shkodra, Drishti,Tivari dhe Ulqini të cilët kanë pasur një zhvillim ekonomik e tregtar duke u dalluar në veçanti me qeverisjen lokale që dëshmohet me statutet e tyre të kohës.

I pajisur me njohuri profesionale në aspektin metodologjik ai veçohej me shqyrtim shkencor shumëplanesh si nga paleografia, onomastika, to-

KULTURË

Ndër studiues të huaj të cilët kanë treguar interesim të veçantë për hulumtimet shkencore historike për mesjetën shqiptare dallohet historiani kroat me origjinë hebreje Dr.Milan Shuflaj.

Ndonëse nuk jetoi gjatë, ai botoi dhe la në dorëshkrim artikuj, studime e monografi shkencore historiografike duke argumentuar prejardhjen ilire të shqiptarëve, duke mbetur model për kohën kur jetoi dhe veproi si dhe referencë e obligueshme profesionale për çdo studiues për historinë mesjetare shqiptare

ponimia etj.,duke qenë model për kohën. Një qasje të tillë ia mundësonte edhe njohja e gjuhëve të huaja: gjermanisht, hungarisht, latinisht, greqisht, frëngjisht, hebraisht, gjuhët sllave si dhe gjuhën shqipe.

Duke marrë parasysh se veprimtaria e tij studimore kryesisht historike ka qenë e shpërndarë nëpër revista e gazeta të ndryshme, sipas disa informacioneve që disponojmë derisa ishte gjallë regjistri i zërave të tij bibliografikë arrijnë në tre mijë, duke mbetur model jo vetëm për kohën e tij.

Ftesë nga Shqipëria

Duke parë angazhimin profesional dhe pasionin për të kaluarën e popullit shqiptar, në vitin 1929, Akademia Vjeneze e Shkencave i propozon Dr. Shuflajt që të vazhdonte vjeljen e lëndës arkivore për vazhdimin e botimit të ”Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, vëllimet III-V. Këtë iniciativë e përkrahu edhe qeveria e Mbretërisë Shqiptare, e cila shprehu gatishmërinë e saj që të hiqte shpenzimet për një ndërmarrje të tillë kaq serioze dhe të vlefshme, ku Dr. Milan Shuflaj u ftua të vizitojë Shqipërinë.

Me ftesë të shtetit shqiptar pas shumë pengesash në lidhje me pajisjen me pasaportë, ai arrin në Shqipëri më 12 janar të vitit 1931. Ai u prit me nderime të larta shtetërore që nga Mbreti Zog, Kryeministri, pjesëtar të kabinetit qeveritar, dhe më në fund nga anëtarët e parlamentit shqiptar. Gjatë qëndrimit ne Shqipëri, Dr. Shuflaj më 16 Janar 1931, mbajti një fjalim në Parlamentin shqiptar, ku në

mënyrë të hollësishme foli për punën rreth botimit të vëllimeve në vazhdim të Acta Albaniae si dhe të Historisë së Shqipërise. Për këtë gjë, Parlamenti shqiptar urdhëroi Ministrinë e Arsimit që në emër të shpenzimeve të paguante në llogari të Milan Shuflajt, shumën prej 7.5000 frangash ari, që sot është e barabartë me disa miliona dollarë.

Vizita në Shqipëri në shtypin e kohës

Ardhja e tij në Shqipëri u cilësua si një ngjarje e veçantë jo vetëm kulturore, ku ka shkruar shtypi i kohës.

Kështu gazeta “Arbënia” e datës 16 janar 1931, në rubrikën “Lajme të Shkurtra” shkruante: “Gjendet në kryeqytet Z. Profesor Shuflaj, i Zagrebit. Zotëria e ti ka botuar tre volume dokumentesh, historike të Shqipërisë dhe ka për të botuar të katërtin volum.

Këtu ka ardhur për t’u marr veshë me Qeverinë mbi mënyrën e mbledhjes së dokumenteve e të botimit të volumit. Bisedimi që pati me ministrin e arsimit, u përfundua me një dakordim mbi të gjitha pikat”.

Ndërsa në gazetën “Vullneti i Popullit” me datën 25 Janar 1931 në artikullin “Profesori Milan Sufflay dhe histori e Shqipëris”, Lumo Skendo (Mit´hat Frashëri) vizitën e Shuflajt në Shqipëri e komenton në këtë mënyrë: ”Në kryeqytetin tonë të vogël patëm fatin të shohim pesë ditë fytyrën interesante të profesorit Shuflaj dhe të dëgjojmë fjalët e tij simpatike. Kjo qe për neve një zijafet intelektual që mjerisht nuk e gëzojmë shpesh.”

Cekim me këtë rast se me Shuflajn kanë pasur korrespendencë per-

sonalitete të ndryshme nga bota shkencore e kulturore evropiane, ndërsa nga shqiptarët veçohet Mit`hat Frashëri, intelektual i rrallë i botës shqiptare të kohës.

E vërteta historike si shkak për vrasje

Duke marrë parasysh se rrethanat politike e shoqërore në Mbretërinë e Jugosllavisë ku ishte vendosur diktatura, të gjithë joserbët nëse nuk vepronin sipas politikës së tyre hegjemoniste ishin të kërcënuar me jetë.

Dhe nga një politikë e tillë shoviniste e pësoi Milan Shuflaj, të cilin agjentët serb e likuiduan në Zagreb me 19 shkurt 1931, një ditë pasi u kthye nga Shqipëria.

Vepra jetësore e Shuflajt me rëndësi kapitale për shqiptarët ishte “Acta et diplomata res Albaniae mediae Aetalis ilustratia”, duke theksuar se sa ishte gjallë pati botuar dy vëllime, ndërsa në përgatitje kishte vëllimin e tretë. Ishte pikërisht ky vëllim dhe interesimi për historinë e shqiptarëve që iu pengonte e vërteta historike shovinistëve serb, andaj e vranë në mënyrë kriminale. Duhet të themi se sa ishte gjallë Shuflaj mendonte se dokumentet për historinë e Shqipërisë do jenë gjithsej gjashtë vëllime, e që mbeti ide e pa realizuar, sepse e vërteta historike e shqiptarëve iu pëngonte shovenistëve serb.

Të gjithë ata të cilët duan të trajtojnë kohën e mesjetës shqiptare, shkrimet e Shuflajt janë obligim si referencë profesionale për çdo studiues, sepse ky mbetet autoriteti i pakontestueshëm shkencor i kësaj periudhe për historinë mesjetare shqiptare.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

19

KULTURË

Në Plavë u mbajt manifestimi letrar tejkufitar “Muzat e Alpeve”

Akademiku Rexhep Qosja, laureat i çmimit për vepër jetësore “Teuta” Në organizim të Shoqatës Rajonale të Shkrimtarëve (Kosovë – Mal i Zi – Shqipëri), në Plavë u mbajt manifestimi “Muzat e Alpeve”.

Moderator i programit ishte shkrimtari i mirënjohur boshnjak, Safet Adroviq – Vrbiçki, nga Rozhaja, i cili në fjalën e rastit i përshëndeti të pranishmit.

Kryetarja e Shoqatës Rajonale të Shkrimtarëve “Teuta”, zonja Ajete Beqiraj, i njoftoi adhuruesit e fjalës së shkruar me aktivitetin e deritanishëm të shoqatës.

“Plava është komuna e 20-të me radhë e cila e mbështetë manifestimin tonë, dhe ne po mundohemi që pjesërisht t’ju informojmë se “Teuta” për 9-të vite nga themelimi i saj ka përshkuar komuna dhe bashki të tri shteteve: Kosovë, Mali i Zi dhe Shqipëri, ku deri më tani ua kemi ndarë çmimin për vepër jetësore “Teuta” 9 laureatëve, duke filluar me shkrimtarin e mirënjohur malazez Jevrem Bërkoviq, për të vazhduar me Dritëro Agollin, Ramiz Kelmendin, Mirash Martinoviqin, Moikom Zeqon, pastaj me Nazmi Rrahmanin, Zuvdija Hoxhiq – Berishën, me Xhevahir Spahiun (laureat i vitit të kaluar) dhe sivjet domosdo laureat i çmimit për vepër jetësore “Teuta” do të jetë akademik Rexhep Qosja”, shtoi zonja Beqiraj. Ajo shprehu falënderimin për mbështetje dhe për mikpritje të sinqertë dhe bujare. Në fund falënderoi kryetarin e Komunës së Deçanit zotëri Bashkim Ramosajn, që me mbështetjen e tij, vepra e akademik Rexhep Qosjes “Nata është dita jonë”, prezantohet në gjuhën malazeze .

20

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Përndryshe, në historikun e shkurtër me shkrim, thuhet se Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta”, është themeluar me 8 shkurt të vitit 2013, prej shkrimtarëve të njohur nga Kosova, Mali i Zi dhe Shqipëria, për të identifikuar, vlerësuar dhe shkëmbyer vlerat e vërteta letrare të autorëve brenda dhe jashtë këtyre tri shteteve, si dhe të promovimit të kulturës demokratike dhe të bashkëpunimit rajonal, me qëllim të integrimeve evropiane në lëmin e letërsisë. Në atë frymë është konceptuar projekti i manifestimit rajonal letrar “Muzat e Alpeve”, në kuadër të së cilit u ndahet çmimi për vepër jetësore “Teuta” shkrimtarëve më të shquar (më autoritativ) të letërsisë sonë dhe asaj malazeze.

Karvani “Muzat e Alpeve” i cili çdo vit tubon numër të vogël, por të rëndësishëm të shkrimtarëve nga rajoni dhe diaspora, gëzon mbështetje gjithnjë më të madhe të tri shteteve.

Ndonëse ajo mbështetje është e pamjaftueshme për spektër të gjerë të aktiviteteve, duke iu falënderuar kontributit intelektual të anëtarëve të “Teutës” dhe të miqve – shkrimtarëve, manifestimi është zmadhuar, dhe për tetë vite të veprimit, ia ka dalë që me aktivitetet e veta të zgjerohet në 16 komuna të Kosovës, Malit të Zi dhe Shqipërisë. Por, pa mëdyshje, kurora e manifestimit vjetor është çmimi për vepër jetësore “Teuta”, i cili u ndahet shkrimtarëve më eminent të tri shteteve, të cilët kanë i lënë vulë thesarit të çmuar letrar dhe kulturor të të tri letërsive, duke na lënë të denjë pranë literaturës së popujve tjerë në

botë, ku padyshim, në mes tyre janë edhe laureatë të denjë të “Teutës”.

Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta”, në muajin prill të vitit 2014, në kuadër të programit “Kosovo talks to EU” për komunikim më të mirë në mes të Kosovës dhe pesë shteteve të cilat nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, e ka realizuar simpoziumin katërditor në Rumani, “Shkrimtarët lobojnë për Kosovën”, në njërën prej pesë shteteve të BE-së të cilat ende nuk e kanë njohur Kosovën shtet të pavarur.

Shoqata në fjalë, në periudhën 20182020, ka botuar katër publikime dygjuhësore: Antologjinë “Muzat e Alpeve” – Teuta I, me krijimtaritë e zgjedhura të pesë laureatëve të çmimit për vepër jetësore “Teuta”: Jevrem Bërkoviqit, Dritëro Agollit, Ramiz Kelmendit, Mirash Martinoviqit dhe Moikom Zeqos; Poemën dramaturgjike “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu” të autorit Xhevat Limani; Përmbledhjen me poezi “Borxhet e mia” nga opusi i begatë i poetit Xhevat Spahiu, kurse këtë vit nga gjuha shqipe në gjuhën malazeze të përkthyer dhe botuar romanin “Nata është dita jonë” (Noć je naš dan), të shkrimtarit eminent, akademikut Rexhep Qosja, laureatit të sivjetmë të çmimit për vepër jetësore “Teuta”, e cila është vepra e parë krijuese e përkthyer në gjuhën malazeze, përurimi i së cilës u bë në këtë manifestim letrar.

Tema qendrore i manifestimit letrar “Muzat e Alpeve 2021”, i mbajtur në Plavë, ishte përurimi i romanit “Nata është dita jonë” (Noć je naš dan), i akademik Rexhep Qosjes, i përkthyer

KULTURË

në gjuhën malazeze nga përkthyesi, shkrimtari dhe publicisti i mirënjohur, Nikollë Berishaj, i botuar nga Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve “Teuta”, redaktor i të cilit është akademiku Zuvdija Hoxhiq – Berisha.

Për romanin në fjalë folën përkthyesi i tij, Nikollë Berishaj, i cili në mënyrë koncize, analitike dhe kronologjike, elaboroi mbi punën e tij përkushtuese në përkthimin e kësaj vepre voluminoze dhe vërtetë me vlerë të madhe kulturore-letrare.

Kryetarja e SHPSH “Teuta”, zonja Ajete Sh. Beqiraj, në elaborimin e vet theksoi: “Akademiku Rexhep Qosja, edhe pse është lindur dhe rritur në Vuthaj, në afërsi të krojeve të Ali Pashës, edhe pse është rritur dhe zhvilluar në Guci, edhe pse në vendlindje kalon pushimet e verës, edhe pse në Mal të Zi emri i tij është i vlerësuar dhe me të drejtë mbahet si më i madhi i letërsisë e kulturës shqiptare, një kohë edhe kandidat për çmimin “Nobel”, me marrjen e çmimit rajonal për vepër jetësore “Teuta” (Kosovë,

Mal i Zi, Shqipëri), pas 60 viteve krijimtarie të frytshme letrare, si dhe të botimeve të përkthyera në frëngjisht, greqisht, rusisht, maqedonisht, gjuhë rome, sllovenisht dhe serbisht, ka arritur që libri i tij të përkthehet edhe në gjuhën malazeze. Fjala është për romanin “Nata është dita jonë” (përkthyer nga Nikollë Berishaj), në të cilin Qosja më shumë dhe më konsekuent se në veprat e mëhershëm, në mënyrën tipike postmoderne, fut heroin kryesor ‘Atipik’ Budin Buda, violinist, intelektual, shkrimtar, i cili pas jetesës dhe qëndrimit shumëvjeçar në metropolet e botës, mbërrin në vendlindje, i ndërgjegjshëm se qyteti nga është larguar, nuk është edhe qyteti në të cilin është kthyer”.

Redaktori i librit, akademiku Zuvdija Hoxhiq – Berisha, në elaborimin e vet kushtuar romanit në fjalë, konfirmoi: “Lexuesit malazezë më në fund, në mënyrën e duhur do të njihen me veprën e shkrimtarit shqiptar, por edhe të tyre të akademikut Rexhep Qosja. Padrejtësia se, pse me veprën e

tij nuk jemi njohur kur ka qenë koha, është korrigjuar. Jemi të bindur se vepra “Nata është dita jonë”, si dhe librat e tjerë të Qosjes, do t’i gëzojnë lexuesit e tjerë malazezë – krenarë, se shkrimtari është “gjeth i malit tonë”, një emër i madh i letërsisë, themelues i poetikës postmoderne në letërsinë shqipe, i cili me veprimtarinë krijuese, zgjeron kufijtë e romanit; një shkrimtar, vepra e të cilit me kohë është në letërsinë botërore, pra universale. Këtë mund ta arrijnë vetëm shkrimtarët e mëdhenj, si, i shqiptarëve dhe i yni, akademiku Rexhep Qosja”.

Profesori në Fakultetin e Edukimit të Universitetit të Prishtinës, Prof.

Dr. Begzad Baliu, në mënyrë analitike dhe dinjitoze arsyetoi ndarjen e mirënjohjes akademikut Rexhep Qosja, laureat i 9-të i çmimit për vepër jetësore “Teuta” duke u shprehur: “Akademik Rexhep Qosja (1936), fitues i shumë çmimeve vendore dhe ndërkombëtare, si dhe kandidat edhe për çmimin “Nobel”, është njëri prej mendjeve më të ndritura të kulturës shqiptare, i cili gjithë jetën e tij intelektuale e krijuese e ka bërë në Kosovë, pavarësisht presioneve psiqike dhe fizike që i bëheshin, duke përfshirë këtu edhe vendosjen e autobombës para shtëpisë së tij, në prag të bombardimeve të NATO-s kundër Serbisë.

Profesori universitar, akademiku, historiani i letërsisë, esteti, kritiku letrar, publicisti, prozatori e dramaturgu, Rexhep Qosja, më shumë se gjysmë shekulli shquhet për angazhimin e tij krijues në rrethet intelektuale të Kosovës dhe ish-Jugosllavisë, i cili ka trashëguar shkollën evropiane.

Për të gjitha këto veçori intelektuale, letrare, krijuese, etike, gjuhësore dhe qytetëruese, të cilat njëkohësisht janë përbërës edhe të veprës së tij letrare, Kuvendi i Shoqatës Rajonale të Shkrimtarëve “Teuta”, në mbledhjen e datës 24 korrik 2021, mori vendimin që shkrimtari akademik Rexhep Qosja, të jetë laureat i 9-të i çmimit për vepër jetësore “Teuta” (për vitin 2021), i cili u ndahet shkrimtarëve më eminent të letërsisë shqipe dhe asaj malazeze.

Aktori Xhevat Limani, në mënyrë emocionale e përformoi prologun artistik nga Teatri Shqiptar në Amerikë.

Shaban Hasangjekaj E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

21

KULTURË

Ese (1)

Universi malufian Për Koha Javore:

Bernard Çobaj

Drama historike “Mbretëria e qiellit” (Kingdom of Heaven, 2005) e regjisorit Ridlli Skot me Orlando Blum, Eva Grin, Eduard Norton, Liam Nelson, Xheremi Ajrons u bazua në shkrimin “Kryqëzatat, parë me sy të arabëve” (Les Croiades vues par les Arabes) të vitit 1983, të autorit Amin Maluf.

Shkrimi i Amin Malufit tregon anët e panjohura të konfliktit dyshekullor, që ende është pranishëm mes myslimanëve dhe krishterëve në Levant, me pasoja deri në ditët e sotme.

Njohja e tij e gjuhës dhe burimeve historiografike arabe i mundëson të na pasqyrojë si u përjetuan në mendësinë e arabavë vërshimet e ushtarëve nga Evropa, me arsyetimin se po shkonin të çlirojnë varrin e Jezusit. Malufi çdoherë tenton të pasqyrojë në veprat e tij shikimin nga ana tjetër, perspektivën e kundërt ndaj diskursit të standardizuar.

Amin Malufi është autor i formatit të

“ 22

“Unë nuk vij nga ndonjë shtet, qytet, fis. Unë jam biri i rrugës... Të gjitha gjuhët dhe të gjitha lutjet më përkasin mua. Por unë nuk i përkas asnjërit prej tyre” - Amin Maluf

gjerë intelektual, i cili në mënyrë analitike deshifron historinë e botës dhe ekzistencën njerëzore në tërësi, duke theksuar ngjarjet kyçe, vendimtare për fatin e qytetërimit. Çdoherë në shkrimet e tij tenton të tregojë perspektivat e kundërta të cilat janë me qëllime të harruara, të falsifikuara, të fshehura.

Familja e Malufit është e veçantë sepse përbëhet nga komunitete pakicash të shumëfishta – kombinim i melkitëve dhe maronitëve, grekokatolikët arabë apo katolikët e ritit lindor dhe të traditës ortodokse, dy komunitete të afërta dhe të vogla numerikisht në mjedis me shumicë myslimane arabe. Libani është shtet i organizuar në formë komunitare, bashkësi e komuniteteve fetare të ndryshme. Çdonjëra prej tyre e ka versionin e vet të historisë, ku shpesh i bëjnë shantazhe njëra-tjetrës. Në Liban familjarët e Malufit ishin pakicë, në mjedis me shumicë myslimane, por kur u shpërngulën në vendet me shumicë krishtere, trajtoheshin si arabë apo turq.

Në vitin 1976 Malufi largohet nga vendlindja për shkak të luftës civile dhe vendoset në Francë, ku jeton dhe shkruan. Fati i vendit të tij ka lënë vulën e vet në veprimtarinë e tij letrare.

Malufi përkujton bashkëvendësit në Perëndim se rajoni nga i cili ai vjen ishte i krishterë para Evropës, se krishterimin në Perëndim e sollën misionarët nga Levanti. As Jezusi, as Marija, Pjetri, Pali, Augustini, askush nuk u lind në brigjet e Tibrit, por në këtë rajon mitik, në djep të religjioneve të mëdha monoteiste, ku janë takuar dhe zëvendësuar qytetërimet dhe besimet. Si antiklerik, Maluf shpreh keqardhje që termi besimtar u përvetësua nga religjionet

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Malufi është arab i krishterë, diçka paradoksale apo vështirë e pranueshme nga shumë. Antiklerik i përbetuar, sikur dhe shkrimtari i njohur britaniko-pakistanez Tarik Ali, i përkushtuar ndaj idesë së humanizmit dhe shtrirjes së miteve pozitive të bashkëjetesës.

“Fakti që njëkohësisht jam i krishterë me gjuhë amtare arabe, gjuhë të shenjtë të Islamit, paraqet një nga paradokset kryesore që kanë formësuar identitetin tim”, shprehet Malufi.

Malufi përkujton bashkëvendësit në Perëndim se rajoni nga i cili ai vjen ishte i krishterë para Evropës, se krishterimin në Perëndim e sollën misionarët nga Levanti. As Jezusi, as Marija, Pjetri, Pali, Augustini, askush nuk u lind në brigjet e Tibrit, por në këtë rajon mitik, në djep të religjioneve të mëdha monoteiste, ku janë takuar dhe zëvendësuar qytetërimet dhe besimet. Si antiklerik, Maluf shpreh keqardhje që termi besimtar u përvetësua nga religjionet.

“Për mua besimtar është ai që beson në disa vlera bazë, që mund të ngushtohet në respektimin e dinjitetit të çdo qenieje njerëzore”. Shprehet se nuk ka simpati për shoqëri të njëtrajtshme, ku flitet për “të tanët’ dhe për “të tyret”.

Malufi në veprat e veta shpreh keqardhjen se bota ka humbur tendencën kah universalja si fuqinë më të madhe të trashëgimisë intelektuale të iluminizmit.

Sikur termi kafkian, që u bë sinonim për situata absurde, të pakuptueshme, tronditëse, jam i sigurt që termi malufian, në të ardhmen, do të përdoret si sinonim për frymë kozmopolite, paqësore dhe gjithëpërfshirëse.

Mërgimi si temë e madhe e shekujve XX dhe XXI, temë e çdo narracioni të madh epik dhe religjioz, temë që

KULTURË

ka përcaktuar jetën e vetë Malufit dhe familjes së gjerë të tij, vjen e përsëritet në të gjitha shkrimet e tij me nuanca të veçanta dhe kërkime të përgjigjeve humaniste kundrejt këndshikimeve të dhunshme kleriko-dogmatike.

Personazhet e novelave të tij, Leoni Afrikan, Baldasari, Mani, Omar Hajami e kanë të përbashkët ndjenjën e mërgimit, të brendshëm apo të jashtëm, dhe i karakterizon ndjenja e humbjes – të gjithë ata janë në kërkim të identitetit të vet, përgjigjeve metafizike mbi ekzistencën dhe botën e shohin jashtë kufizimeve të komuniteteve të veta, duke ngritur zërin ndaj çdo ekstremizmi dhe fanatizmi.

Novela e parë që lexova nga Malufi, që pa dyshim luajti rol vendimtar për të lexuar veprat e tjera, ishte “Shtegtimi i Baldasarit” (Le Périple de Baldassare, 2000). Detari gjenovez Baldasari, me origjinë nga Levanti, niset në fund të vitit 1665 për kërkim të librit misterioz që përmban emrin

“

Shkrimi i Amin Malufit tregon anët e panjohura të konfliktit dyshekullor, që ende është pranishëm mes myslimanëve dhe krishterëve në Levant, me pasoja deri në ditët e sotme.

Njohja e tij e gjuhës dhe burimeve historiografike arabe i mundëson të na pasqyrojë si u përjetuan në mendësinë e arabavë vërshimet e ushtarëve nga Evropa, me arsyetimin se po shkonin të çlirojnë varrin e Jezusit. Malufi çdoherë tenton të pasqyrojë në veprat e tij shikimin nga ana tjetër, perspektivën e kundërt ndaj diskursit të standardizuar

e 100-të të Zotit që mund tʼi sjellë shpëtim botës që ndodhet në kaos.

Viti 1666 konsiderohej si viti i Bishës, nga klerikë fetarë anembanë dhe Baldasari gjatë novelës lufton me vetveten që të mos bie pre e besëtytnive dhe urrejtjes. Në një moment gjatë udhëtimit, miku i tij shprehet “kur besimi nxihet nga urrejtja, të bekuar janë ata që dyshojnë”. Gjatë aventurave të tij, Baldasari, mes tjerash, takohet me Shabatai Zevin në Smirna (Shabatai Zevi i kaloi vitet e

fundit të jetës në Ulqin).

Kërkimi i një libri në rrafshin simbolik paraqet kërkimin e vetvetes, kërkimin për njohjen e absolutes dhe dashurisë si vlerë fisnike. Detari niset nga porti Biblos (porti më i vjetër në botë në Libanin e sotëm) dhe kthehet në Biblos – pra, në rrafshin simbolik, fillon dhe përfundon me libër. (Në këtë frymë i uroj punë të mbarë Librarisë “Ulqini”, që sot ka hapjen solemne). (vijon) E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

23

KULTURË

SHKA “Koha” organizoi tryezën e rrumbullakët “Trashëgimia kulturore e Malësisë, ruajtja dhe zh

Apel për të shpët kulturore të rrezi

Tuz – “Trashëgimia kulturore në të gjitha trevat shqiptare në Mal të Zi, vazhdon të jetë e rrezikuar dhe e pambrojtur në masën e duhur, dhe si e tillë kërkon vëmëndje dhe angazhim institucional në mënyrë që ajo të valorizohet, të ruhet dhe të kultivohet tek brezi pasardhës”, ky është konkluzioni i panelistëve të ftuar në tryezën e rrumbullakët mbi temën “Trashëgimia kulturore e Malësisë, ruajtja dhe zhvillimi i folklorit”, të cilën e organizoi SHKA “Koha” nga Dinosha në kuadër të manifestimit “Malësia fest 2021”, kushtuar festës së 28 Nëntorit - Ditës së Flamurit Kombëtar.

Në fillim të këtij panel diskutimi, të pranishmit i përshëndeti Samir Beqaj- sekretar i shoqatës në fjalë, i cili tha se përmes përzgjedhjes së kësaj tematike synojnë që të tërheqin vëmendjen e institucioneve kompetente që të kthejnë kokën drejt

24

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

njerëzve që po ruajnë dhe kultivojnë vlerat folklorike autoktone në këto treva.

“Në çdo shtet të civilizuar trashëgimia kulturore promovohet, ruhet dhe mbrohet nga rreziku i vazhdueshëm i zhdukjes, si nga institucionet shtetërore, por edhe nga organizatat e ndryshme ndërkombëtare siç është UNESCO. Mbështetur në këtë fakt, këtë detyrim ligjor e ka edhe Mali i Zi si shtet multinacional i cili patjetër duhet të fokusohet në evidentimin dhe diskutimin e problematikave nga të cilat vuan edhe trashëgimia kulturore shqiptare”, u shpreh Beqaj.

Ai për këtë gjendje fajësoi shtetin, e më pas vetëdijen e njerëzve i cili sipas tij mungon në këtë drejtim, duke shpresuar që Komuna e Tuzit do të bëjë diçka në këtë aspekt.

Ndërkaq, sekretarja e Sekretariatit për Vetëqeverisje Lokale në Ko-

munën e Tuzit, Marina Ujkaj, përgëzoi organizatorin për këtë aktivitet kulturor përmes të cilit, siç u shpreh ajo, SHKA “Koha” shpalos nevojën e hapjes së dialogut për sfidat që has trashëgimia kulturore në Malësi, qoftë ajo materiale apo shpirtërore.

“Ne si sekretariat jemi shumë të interesuar mbi këto tematika. SHKA-të në Malësi për vite dhe dekada kanë ruajtur, kultivuar dhe zhvilluar folklorin vendas, duke na nderuar me organizime dhe pjesëmarrje nëpër aktivitete të ndryshme në arenën kombëtare dhe ndërkombëtare”, u shpreh ndër të tjera znj. Ujkaj, e cila u zotua se do të veprojë në mënyrë institucionale në mbështetje dhe promovim të kulturës në Malësi.

Një vështrim të detajur në lidhje me zanafillën e folklorit dhe të trashëgimisë kulturore shqiptare në Mal të Zi, mbi themelimin e shoqatave të para

KULTURË

hvillimi i folklorit”

tuar vlerat ikuara kulturore-artistike në vend, dhe mbi krijimtarinë e pasur artistike të trevës së Malësisë, e shpalosi, fyelltari, koreografi dhe etnologu i njohur, Shtjefën Ujkaj, njëherazi autor i librit “Vallet dhe lojërat e Malësisë”, përmes kumtesës “Instrumentet muzikore si pjesë e trashëgimisë kulturore, veshja tradicionale dhe folklori i Malësisë”.

Z. Ujkaj, nga ky panel diskutimi tha se zona e Malësisë, përkatësisht shoqëritë kulturore e artistike në vend, janë përfaqësuesit më dinjitozë të vendit, ngado që ata performojnë brenda dhe jashtë vendit, dhe sipas tij, kjo trevë ka një pasuri të jashtëzakonshme kulturore të këngëve dhe valleve folklorike. Z. Ujkaj apeloi që ky thesar i çmuar kulturor duhet të mbrohet përmes kanaleve institucionale, që ai t’i mbijetojë kohës së sotme të tekonologjisë digjitale, gjithnjë në zhvillim.

“Kjo rrëmujë tekno-urbane e rrezikon ekzistencën e folklorit burimor autentik”, tha Ujkaj.

Nga ana tjetër, mbi etnokulturën dhe veshjen tradicionale të Malësisë së Madhe foli znj. Rita Shkurtaj, kryetare e SHKA “Xhubleta e Alpeve Shqiptare”. Znj. Shkurtaj, tha se iniciativa dhe organizime të tilla janë të nevojshme dhe të domosdoshme, në mënyrë që kjo kulturë të ruhet, kultivohet e të trashëgohet tek brezat e rinj.

Ndërkaq, një vështrim mbi të drejtat e arritura të përdorimit të flamurit kombëtar shqiptar si simbol dhe pjesë e trashëgimisë kombëtare nëpër institucione dhe manifestime kulturore në Mal të Zi, e shpalosi, kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, z. Faik Nika.

Z. Nika tha se kërkesa mbi përdorimin e lirë të simboleve kombëtare ka

qenë një kërkesë e kahmotshme e të gjitha strukturave politike shqiptare në Mal të Zi, një e drejtë e cila u arrit të realizohet vitin e kaluar.

“Ne asnjëherë nuk kemi kërkuar më tepër sesa të tregojmë se kush jemi, përmes simboleve tona kombëtare.

Kjo e drejtë neve na është mohuar me shekuj, mirëpo në fund si gjithnjë e vërteta triumfon, dhe ne tani përdorim të lira simbolet tona kombëtare”, u shpreh Nika. Sipas tij, miratimi i Ligjit mbi përdorimin e lirë të simboleve kombëtare ka rëndësi të madhe, sepse siç tha, përpjekjet e vazhdueshme për ta ndaluar këtë, kanë tentuar që shqiptarët një ditë ta harrojnë identitetin e tyre, mundësisht t’i braktisin këto simbole dhe të asimilohen në kombe të tjera shumicë.

Nika u zotua se edhe në vazhdim të veprimtarisë së institucionit që përfaqëson, do të angazhohet në arritjen e të drejtave të shqiptarëve në Malin e Zi. Kjo tryezë e rrumbullakët u mbështet nga Fondi për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave në Mal të Zi. Kujtojmë që SHKA “Koha” nga Dinosha është njëra ndër shoqatat më të vjetra kulturore-artistike në Malësi, e cila vitin që vjen do të kremtojë 45 vjetorin e saj të themelimit. t. u.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

25

KULTURË

Ese

Malli për auditorët Donika Lulgjuraj

Thonë se jeta studentore është një nga periudhat ma të bukura të jetës.

E mbushur me kujtime, marrëzira , një periudhë që nuk përsëritet më. E megjithatë duket se kam aq pak për të shkruar për këtë pjesë të jetës, si diçka e kaluar shpejtë dhe pa i kushtuar vëmendje të madhe. Për çka të

26

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Një profesor i letërsisë na pati përshëndetur ditën e parë tek universiteti me këngën e famshme të grupit Guns N’ Roses “Welcome to the jungle” (mirë se erdhët në xhungël) dhe tash që e kujtoj, auditori ishte tamam si një xhungël e mbushur me lloj-lloj speciesh

shkruaj apo të kujtoj?

Netët e shkurtra pa gjumë të mbushura nga stresi para provimeve, apo pirja e kafesë si të ishte ujë? Bisedat me “kolegët e ardhshëm”, me ata që shtireshin që donin këto lloj bisedash (letrare ose gjuhësore), ata më të diturit e Universit! Apo ata që tek-tuk shkruanin ndonjë tregim dhe vetquheshin shkrimtar! Kishte edhe nga ata që ishin të thjeshtë, i ftoje për kafe dhe pa shtirje , bisedat rrjedhnin natyrshëm, qofshin biseda të mërzitshme apo interesante. Kishte nga ata që merrnin leje për të dalë.

Leje nga kush? Nga dashuriçkat, dhe më besoni këta të fundit nuk i ftoja

më. Mbaj mend një profesor timin të letërsisë në gjimnaz, para se të vija në studime më pati pyetur: A e pi duhanin? Jo, u pata përgjigjur në atë kohë. Dhe mbaj mend si sot fjalët e tij që mi tha më pas: do e fillosh madje me paketa, më bëso. As sot se di, këtë e tha sepse dëga që kisha zgjedhur i dukej e vështirë, apo pse e dinte se do e filloja me të vërtetë.

Një profesor i letërsisë na pati përshëndetur ditën e parë tek universiteti me këngën e famshme të grupit Guns N’ Roses - Welcome to the jungle (mirë se erdhet në xhungël) dhe tash që e kujtoj, auditori ishte taman si një xhungël e mbushur me

KULTURË lloj-lloj speciesh. Pak a shumë mund ti kategorizoje stundentet: ata që vinin sa për të kaluar kohë; kategoria e dytë ata që nuk vinin fare; kategoria e tretë ata që vinin, sepse thjesht u kishte rënë dëga e tillë ose (prindërit e shkretë i detyruan), pra vinin me zor; kategoria e katërt ata që vinin tamam për mësimin; dhe kategoria e fundit ata që vinin për të mos e përfunduar kurrë. Këta të parët ishin studentë që edhe dilnin për qejf e bënin jetë nate, zakonisht i gjeje ka mesi ose fundi i auditorit, flisnin rrallë ose aspak, në lidhje me mësimin. Këtyre të dytëve, u buzëqeshte fati tamam , për fat të keq (këta vlerësoheshin njëlloj, sikurse ata që vinin çdo ditë, me dy këmbë apo katër, pak rëndësi kishte kjo) dhe nuk i gjeje kurrë në auditor, as që bëhëj fjalë ti dëgjoje të flisnin për mësimin. Për kategorinë e tretë , deshte nuk deshte ndjeje një keqardhje për të shkretërit prindër që donin domosdo që fëmiu i tyre të këtë një copë diplome, një profesion nesër në jetë. Këta rrinin diku ka mjedisi i auditorit. Kategoria e pestë, që zakonisht rrinin në bankat e para të auditorit, ndahej në nën kategori: ata që mësonin përmendësh; ata që shtireshin se dinin (fillonin me mësimin, dilnin diku

“

Kategoria e parë e përbërë nga ata pak pedagogë, të cilëve ora u flutoronte aq shpejt saqë nuk kuptoje kur fillonte e kur mbaronte, dilje nga auditori thua ti për herë të parë ke rënë në dashuri me gjuhë-letërsinë. Kishte nga ata që kur fillonin, mezi prisje të dilje nga auditorët duke pyetur për orën, sepse dukej që nuk do mbaronte kurrë. Në orë të tilla auditori ngjante si një burg dhe jo si një vend, ku ka banka, tabelë, video-projektor, studentë e pedagogë. Kjo është kategoria e dytë e pedagogëve

tjetër); ata që fillonin mësimin në fillim dhe e vazhdonte dikush tjetër, sepse veç aq kishin mësuar; ata që kishin mësuar veç fundin; dhe ata që e dinin krejt mësimin. Kategoria e fundit me merita ose jo (ëndrra të thyera e të lëna përgjysmë) vinin herë-herë për të mos u kthyer më.

Edhe pedagogët mund ti ndaje e kategorizoje si studentët, por në dy kategori : Kategoria e parë e përbërë nga ata pak pedagogë, të cileve ora u flutoronte aq shpejtë saqë nuk kuptoje kur fillonte e kur mbaronte, dilje nga auditori thua ti për herë të parë ke rënë në dashuri me gjuhë-letërsinë.

Kishte nga ata që kur fillonin, mezi prisje të dilje nga auditori duke pyetur për orën, sepse dukej që nuk do mbaronte kurrë. Në orë të tilla auditori ngjante si një burg dhe jo si një vend, ku ka banka, tabelë, video-projektor, studentë e pedagogë.

Kjo është kategoria e dyte e pedagogëve.

Për kategorinë e parë ndjej mall aq sa edhe sot sa herë kam mundësi shkoj, dhe me lejen e tyre ulem në auditor dhe ndjek leksionet me atë njëjtën kënaqësi që i kam ndjekur dikur. Në ato çaste rikthehem, rinohem, bëhëm sërish studente! Për kategorinë e dytë besoj se nuk duhen fjalë.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

27

KULTURË

Ngritja e flamu shqiptar në Mo Gani Karamanaga Viti 1944. Rafoja me familje ishte në Shkodër te vëllezërit e Halimes në Zdrale. Aty ishte edhe shtëpia e tij të cilën e ka pasur të trashëguar nga babai i tij Latifi. Në afërsi ishte Çinari 100 vjeçar, i lartë 20 metra, me degë të shumta, me zhurmën e këndshme të qindra zogjëve të vegjël. Ishin aty edhe disa dyqane për shitjen e gjërave ushqimore, dhe një kafene e vogël.

Ditën e parë pas largimit të okupatorit nga Ulqini, Rafoja u kthye në vendlindje. Me të filluar Lufta e Dytë Botërore, ai i është bashkëngjitur Lëvizjes kundër okupatorit. Në

28

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

njësitet partizane ka pasur autoritet të jashtëzakonshëm. Në një formacione ka qenë edhe në nivelin e komandantit.

Sheshi i vogël para furrës së bukës të Leposava Kitanoviqit ( Kjo ishte ortodokse nga Shqipëria, motra e shkrimtarit Migjeni).

Pak më larg Pazari i qytetit.

Ishte tubuar populli për të dëgjuar çka po flasin ata nga pushteti i ri...

Në pjesëtarët e partizanëve kanë qenë të pranishëm edhe disa partizanë nga Shqipëria, sepse kishin pikëpamje të njëjta ideologjike. Pikërisht një ushtar i cili ishte nga Bregu i Matit, e ka pasur më vehte flamurin shqiptar dhe e ka nxjerrë nga çanta dhe ia ka dhënë Rafos.

Foli më i pari Luka, mandej Markoja, pastaj Milutini.

Erdhi rendi te Raif-Rafo Gorana.

Rafoja doli para popullit dhe filloi: “ Populli i jem, ulqinakë të mijë, po i isjell përshëndetje të gjithëve, edhe

malazezëve, ortodoksëve, katolikve dhe atyre të besimit mysliman.

Ju uroj fitoren e madhe.

Armiku u largue.

Rroftë liria.

Kemi luftue së bashku, ne do të jetojmë së bashku përgjithmonë në Ulqin, vendin më të bukur në botë...”

Mbasi pushoi pak, më za të lartë tha: “Por, po e shihni: Këtu flamurin e Malit të Zi si edhe atë të Jugosllavisë, shtetit të ri...”

Rafoja i naltë, guximtarë.

I emocionuar, pushoi pak dhe vazhdoi: “Pse, mos ta ketë vendin këtu edhe flamuri shqiptar.

Nuk ka kurgja të keqe.

Ne kemi luftue së bashku për liri...”

Shokët e Rafos malazias shikuan njëri-tjetrin.

Këto fjalë të Rafos nuk u janë përshtatur, nuk mendonin si Rafoja.

Raif Rafo Gorana për këtë gjë, u bë faktor i rrezikshëm për pushtetin e

KULTURË

urit ozhur tyre.

U takuan pasdite në komandë në hotelin “Jadran” në gadishullin Suka.

Nuk diskutuan shumë. Ishin pesë vetë në takim. Dy prej tyre mendonin ndryshe, për të rujtuar marrëdhëniet ndërmjet popujve e konfesioneve.

Ata u munduan ta arsyetojnë fjalimin e Rafos, por megjithatë vendosën për elimimin e tij.

Ndër të tjera thanë: “Në Ulqin kemi pasur marrëdhënie të mira. Kur kemi ardhur këtu pas dorzimit të Ulqinit Malit të Zi, populli I këtij vendi na ka ndihmue, nuk kemi kalue keq, kemi pasur shkime dhe ardhje ndërmjet njëri tjetrit, unë kam punue ullishtën me vëllaun tim te shqiptari...”

Foli tjetri: “Ne e kemi fitue luftën, nuk mundemi ti lejojmë atë çka ka ndodhur sot, për ne Rafoja isht i rrezikshëm, populli e don, ishtë prej familjes të njohur. Ai do të eliminohet..”

Tjetri i dha të drejtë: “ Ke të drejët, Rafoja ishte patriot shqiptarë.

Ai isht pengesë për ne... Nesër heret para se të zbardh drita do ti çojm edhe dy tjertë (Hodo beg Bushatin dhe djalin e tij Ahmetin) së bashku me këtë tonin ( Radovan Aleksiqin) deri te Çinari i Moçëm...”

Vlerat e Raif-Rafo Goranës personale e familjare e bënë të dallohej nga të tjerët, andaj si i tillë nuk ishte i pranueshëm dhe i përshtatshëm për pushtetin e komunistëve, të cilët e morën pushtetin në Ulqin nga nëntori i vitit 1944. Ato nuk zgjodhën mjete dhe mënyra për të eliminuar personat dhe familjet me autoritet në Ulqin.

Shtëpia në rrugë që shkon për në Mal të Bardhë. Dera e madhe e oborrit dy kapakësh, oborri i vogël, në kënd pusi.

Në parter ishte hyrja, pastaj dhoma e madhe, kuzhina. Në katin e dytë ishin tri dhoma gjumi.

Gjyshja e Rafos, Sulltana ishte në mendime. Kur Rafoja erdhi në shtëpi gjyshja i tha: “E dëgjova se çka ka qenë para furrës të Leposavës sot para dite.

Bukur ke folë, por atyre shokëve tu nuk u besohet, shumica prej atyre nuk kanë mendimet e tuja. Ti je tesh në za, kundërshtari i tyne, kam frikë për jetën tande, ti e din se na dridhem për ty...”

As Halimja nuk kishte qetësi, u mundonte të qëndrojë e fortë. Kishte shtrëngim në gjoks. Nuk fliste. Por,

në një mënyrë ishte krenare për burrin e saj: “U tregue patriot, shqiptar i madh, por nuk i besonte shokëve tij malaziasëve.

Shumica prej tyre mendojshin ndryshe...”

Motra Nurije nuk bënte zë. Ajo atëherë ka pasur vetëm dhjet vjet.

Edhe ajo ishte e shqetësuar. Erdhi edhe Limonja-Bonja, motra e madhe.

“Të lumtë vëllau im, nuk u xehet besë këtyre, kemi të gjithë frikë për jetën tande...”

Mozhuri është mali më i lartë në Komunën e Ulqinit.

Rafoja sa kaloi dita, pas akshamit doli nga shtëpia, nuk i tregoji askuj se ku po shkon. Për më pak se një orë mbërriti deri te Gaçi. Pastaj filloi të ngjitet Malit të Mozhurit.

Ishte natë, Rafoja ishte i vendosur.

Në maje të lisit të vjetër e ngriti flamurin shqiptar. E vendosi flamurin kuq e zi. Kjo ishte ëndrra e Raif-Rafo Goranës.

Por, si në shumë raste të tjera, ishte i përcjellur...

Rafoja u kthye në shtëpi pas mesnatës. Gjyshja Sulltana dhe gruaja Halimja nuk flenin. Sulltana e pyeti: “Ku ke qen deri tesh, kemi qenë në mendime për ty..”

“Tesh ju kallxoji nesër, pushoni. Unë kam ba atë që e kam pasur në mendimet e ëndrrat e mija...”

(Nga romani në dorëshkrim “Çinari i Moçëm”)

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

29

KULTURË

10-vjetori i punës së s dhe përmbajtësore të “Papa Klementi XI Alb Shoqata e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI Albani” në Suedi (SHSHASH) shënoi 10-vjetorin e veprimtarisë së saj të begatshme në fushën e krijimtarisë letrare dhe artisitike. Në këtë ditë të madhe jo vetëm për krijuesit e vyer të kësaj shoqate, morën pjesë edhe një numër i madh i mbështetësve dhe donatarëve që ishin shtyllë e fortë për mbarëvajtjen dhe aktivitetin përmbajtësor të këtij asociacioni krijues. Në fillim të këtij eventi, me një minutë heshtje u nderuan anëtarët që tashmë kanë shkuar në amshim

Për Koha Javore:

Xhavit Çitaku

Libri “ Thesari Kombëtar..” është një enciklopedi për shqiptarët në Suedi

Pas përshëndetjes që ua bëri të pranishmëve nikoqiri i këtij tubimi të rëndësishëm, Rrahman Rrahmani, arkëtar i Kryesisë, fjalën e mori Kryetari i kësaj shoqate Hysen Ibrahimi, i cili ndër të tjera tha se Shoqata e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI Albani” në Suedi, gjatë një dekade ka botuar 11 libra të “Thesarit Kombëtar të Mërgatës Shqiptare në Suedi”, me mbi shtatë mijë faqe material me vlerë e peshë kombëtare.

Në këta libra është përfshirë i gjithë aktiviteti i madh, mundi e sakrifica e njerëzve vullnetmirë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, dhe për çështjen shqiptare në përgjithësi. Është fond i gjerë i këtyre librave që tashmë janë arkivuar edhe në arkivat shqiptare dhe në institucionet më të larta shtetërore në Kosovë, Shqipëri, Iliridë por edhe në bibliotekat dhe

30

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

në shkolla suedeze. Më tej, z.Ibrahimi spikati me konstatimin e shumë njohësve të kohës se ky “Thesar” është një enciklopedi për shqiptarët në Suedi, ndaj në historinë tonë kombëtare, vend të rëndësishëm duhet të këtë edhe kjo shoqatë dhe kjo vepër e madhe që do të mbajë gjurmë të një aktviteti të madh të zhvilluar nga bashkatdhetarët tanë në këtë vend të largët. I gjithë aktiviteti i pandërprerë që është zhvilluar me dekada është i bazuar në mijëra dokumente, pastaj janë përfshirë të gjitha ndihmat që janë dhënë për Kosovën, referime e opinione, intervista, promovime, publikime të mediave, aktivitete e fotografi nga ngjarjet e rëndësishme të shqiptarëve dhe për shqiptarët në mërgatë. Janë organizuar edhe sesione shkencore, në të cilat kanë kontribuar me punimet e tyre intelektualë të shquar shqiptarë, por edhe të huaj. Libri “Thesari Kombëtar...” do të vazhdojë rrugëtimin e tij edhe me numra të tjerë, duke pasuruar në këtë mënyrë fondin letrar shqiptar , i cili në të ardhmen do të përkthehet edhe në gjuhë të tjera,posaçërisht në atë suedeze.Në fund Hysen Ibrahimi falenderoi të gjithë anëtarët, mbështetësit dhe donatorët që ndikuan në suksesin e madh që ka arritur kjo shoqatë, tashmë e njohur në të gjitha trojet

etnike shqiptare, në mërgatë dhe jo vetëm.

Model më i mirë se si punohet për atdhe dhe si duhet atdheu

Bashkimi i mendjeve të ndritura të shqiptarëve rreth Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI Albani” në Suedi, për 10 vjet punë e aktivitete, ka ndikuar në pasurimin shpirtërorë e mendor të mërgatës shqiptare kudo në botë, duke kultivuar kulturën, artin, gjuhën, traditën dhe historinë, si argumenti më i mirë për të vazhduar këtë rrugë të trasuar nga gjeneratat e ardhshme. Kjo shoqatë mbajti në këmbë krenarinë kombëtare dhe vlerat e larta shqiptare. Me punën Tuaj të madhe, në të mirë të kombit dhe të atdheut, jeni bërë pararojë e mërgatës sonë në Evropë. Për ne, Ju jeni modeli më i mirë se si punohet për atdheun dhe si duhet atdheu.

Duke iu përgëzuar për këtë përvjetor të veprimtarisë suaj, në radhë të parë kombëtare, në krijimin e unitetit dhe dashurisë ndërmjet mërgimtarëve, ju përshëndes në emër të Bibliotekës Popullore Shqiptare “Akademik Mark Krasniqi”, në Gjermani, tha kryetari i saj Maxhun Smajli.

KULTURË

suksesshme SHSHASH bani” në Suedi Bilanc i pasur veprash atdhetare, socio-kulturore, arsimore, artistike dhe të traditës

Viron Kona, anëtar nderi i Shoqatës, shkrimtar e publicist i shquar nga Shqipëria, tha se 10- vjetori i themelimit të Shoqatës është një ngjarje dhe gëzim i madh për ne, por edhe për të gjithë bashkëkombësit tanë shqiptarë në Suedi, në Kosovë, Shqipëri, në të gjitha trojet shqiptare dhe në mërgatë. Kjo ngjarje merr edhe më shumë vlerë e shkëlqim, sepse në këtë përvjetor Shoqata vjen me një bilanc të pasur veprash atdhetare, socio-kulturore, arsimore, artistike dhe të traditës.

Kontributet dhe veprat tuaja kanë emra konkret, ato janë qindra libra të botuara nga anëtarët, të cilat, të mbledhura bashkë që përbëjnë një buqetë lulesh të freskëta me aromë humanizmi e shqiptarie, ndërkohë që mes tyre lartësohet vepra madhore e shoqatës “ Thesari Kombëtar”, i cili i jep shkëlqim të dukshëm gjerdanit të artë shkrimor të Shoqatës. Në këto dhjetë vjet, sjell në kujtesë përvojën e mrekullueshme të krijuar nga Ju në dobi të arsimit shqip në Suedi, e materializuar kjo, veçanërisht në tekstet e shkruara shkollore, shkencore, artistike, leksikografike, vizatimore etj, ku shfaqet kujdesi dhe veprimtaria juaj teorike e praktike për të mbajtur gjallë dhe vazhdimisht të freskët gjuhën e bukur shqipe dhe mësimin e saj nga fëmijët dhe të rinjtë. Më tej, z.

Kona lartëson veprimtaritë e Shoqatës që janë të panumërta, përfshirë këtu edhe ato të 100-vjetorit të Pavarësisë, veprimtaritë folklorike dhe etnografike, që kanë burim popullin shqiptar në shekuj, veprimtaritë me karakter shkencor e mëmëdhetarë, festivalet e poezisë, ekspozitat figurative, ato të veshjeve, të simboleve

kombëtare, koncertet me raste festash, vepritaritë e përbashkëta me institucionet suedeze në fusha arsimore e kulturore, ato me karakter integrues e dhjetra të tjera që tregojnë nivelin e lartë, zotësitë organizative dhe vizionet e përparuara të anëtarëve të Shoqatës sonë. Kombi dhe shoqëria shqiptare, do t’ju jetë vazhdimisht mirënjohës për këto vepra dhe veprimtari të kryera, që kanë në themel atdhedashurinë, vëllazërimin, bashkimin dhe ardhmërinë, përfundoi fjalën e tij, Viron Kona.

Qindra libra të botuar në zhanre të ndryshme

Se vërtetë kjo shoqatë ka zhvilluar një aktivitet të pasur e përmbajtësor, tregojnë qindra libra të botuar në zhanre të ndryshme si në fushën letrare e artistike, shkollore, shkencore, leksikografike e vizatimore të shkruara nga anëtarët e saj. Një numër i madh i anëtarëve për herë të parë filluan të shkruajnë libra në mërgim, për të cilën gjë ka ndikuar edhe jeta e rëndë mërgimtare. Promovimi i këtij fondi kaq të madh krijimesh, të vlerësuara lart nga kritika letrare, është bërë në të gjitha trojet shqiptare dhe kuptohet edhe në Suedi. Po ashtu vetëm gjatë këtij eventi u promovuan pesëmbëdhjetë libra nga anëtarët e vyer të kësaj shoqate.

Në këtë manifestim, u mbajt edhe një orë letrare në të cilën me poezitë e tyre u paraqitën Albina Ibrahimi, Donika Sallahu, Luiza Gashi, Adnan Jetullahu, Fetah Bahtiri, Isuf Bajraktari, Emine Hoti, Hysen Ibrahimi, Selami Çitaku, Fahredin Berisha, Remzi Basha, Bedri Paci. Një duartrokitje frenetike morën fëmijët Eduard Krasniqi, Bertina dhe Lorian Imeri, për interpretim të shkëlqyeshëm të recitalit “Në zemrën time”. Të njëjtën përshtypje lanë edhe dy vajzat e reja Albina

Ibrahimi dhe Donika Sallahu.

Suksesi i Shoqatës, i lidhur ngusht me emrin e kryetarit Hysen Ibrahimi

Osman Ahmetgjekaj, Rexhep Jashari, Avdyl Uka, Isuf Bajraktari, Idriz Gashi, Ramadan Hyseni, Emine Hoti, Afërdita Avdyli, Fetah Bahtiri, Remzi Basha, Adem Ahmeti, Isak Bunjaku, Afërdita Hoti dhe folës të tjerë, pasi shprehen fjalë admirimi për punën e madhe që ka zhvilluar Shoqata e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI Albani”, suksesin e saj të deritashëm e lidhën me emrin e kryetarit të kësaj shoqate z.

Hysen Ibrahimi.

Pjesëmarrësit e këtij manifestimi i argëtuan këngëtarët Afërdita Avdyli, Robert Hoti, Premtim Krasniqi, Astrit Shkupolli, Burhan Beqiri, Elton Krasniqi dhe Selami Çitaku.

Për punën e pakursyer që dhanë anëtarët, mbështetësit dhe donatorët, në këtë event u ndanë edhe dhjetra dekorata.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

31

KULTURË

U përurua libri “Kuzhina tradicionale e Ulqinit” i bashkautoreve Hadixha Gjoni dhe Jasmina Hasa

Trashëgimia, kultura dhe identiteti ynë

“Në këtë libër nuk bëhet fjalë vetëm për recetat. Ky libër ka diçka në vete, sepse të parët tanë, sidomos gratë, kanë pasur filozofinë e vet të jetës”, ka thënë Jasmina Hasa, njëra prej autoreve të librit Ulqin - Në prani të një numri të konsiderueshëm të publikut, të hënën mbrëma në mjediset e Bibliotekës së Qytetit në Ulqin është përuruar libri “Kuzhina tradicionale e Ulqinit” i autoreve Hadixha Gjoni dhe Jasmina Hasa.

Të gjithë folësit kanë vlerësuar rëndësinë e këtij libri për ruajtjen e

32

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

traditës dhe trashëgimisë.

Njëra prej autoreve të librit, mësimdhënësja Jasmina Hasa, ka thënë se në këtë libër nuk bëhet fjalë vetëm për recetat.

“Ky libër ka diçka në vete, sepse të parët tanë, sidomos gratë, kanë pasur filozofinë e vet të jetës”, ka thënë ajo.

Hasa ka theksuar se punën në përgatitjen e librit e kanë bërë falë nënave, tezeve, vjehrrave, familjarëve të tjerë, “të cilat kuzhinën e kanë pasion dhe të cilat na kanë lënë receta, që vërtet me kohë kanë filluar të harrohen”.

Për autoren tjetër, Hadixha Gjoni, njëherazi nënkryetare e Komunës së

KULTURË Ulqinit, është e paimagjinueshme që sot Ulqini të mos ketë asnjë restorant tradicional.

“Mund të botohen një, dy, tre libra, veç ta kuptojë çdokush, qëllimi ynë është t’ia kthejmë edhe në atë formë traditën këtij vendi dhe begatinë turistike që duhet ta ketë”, ka thënë ajo.

Duke folur për pasionin e saj për kuzhinën, Gjoni ka thënë se për dikë është e pakonceptueshme se si një femër e cila ka profesionin e vet, aktivitetet e veta të shumta, e don kuzhinën me aq pasion.

Recensenti i librit, publicisti Mustafa Canka, ka thënë se aromat dhe shijet magjepsëse, “të cilat fatkeqësisht, dita-ditës vijnë duke u rralluar, me dashuri dhe pasion kanë tentuar që t’i përmbledhin dhe ruajnë në këtë libër Hadixha Gjoni dhe Jasmina Hasa”.

Sipas tij, ato ia kanë arritur qëllimit, duke e shënuar në këtë mënyrë veten në analet e këtij qyteti me traditë mijëravjeçare.

“Këto vepra na nevojiten jo vetëm për ruajtjen e traditës sonë të bukur, por edhe për faktin se vetëm turizmi që është interesant, i llojllojshëm, me shpirt, mund të ketë sukses. Mysafirët sot kërkojnë të përjetojnë kulturën dhe përvojën lokale”, ka thënë ai.

Recensenti tjetër i librit, shkrimtari Muzafer Çaushi, ka thënë se librat e

këtillë janë një thesar i vogël.

“Mes kopertinave të këtij libri janë ruajtur të gjitha ato aromat, erërat, shijet që i kemi marrë qysh se kemi qenë fëmijë, nostalgjia, kuzhina më e mirë për mendimin tim dhe të shumicës. Aty është trashëgimia jonë, kultura jonë, identiteti jonë i ruajtur”, ka thënë ai.

Ai ka lexuar disa fragmente nga tregimi i tij i titulluar “Kalendari i nanamadhes”, që është pjesë e librit, ku në të folmen e Ulqinit përshkruhet dialogu i nuses me vjehrrën mbi ushqimin dhe kuzhinën.

“Ky tregim është një homazh i vogël i të gjitha atyre, një përmendore e vogël që të mos harrohen ato gra që kanë jetuar për kuzhinë dhe për familjet e veta”, ka thënë Çaushi.

Njëri prej redaktorëve gjuhësorë të librit, gazetari Ismet Kallaba, ka thënë se libri “Kuzhina tradicionale e Ulqinit” është dëshmi e pasurisë së madhe dhe llojllojshmërisë së ushqimeve të kuzhinës ulqinake.

“Libri është edhe një thirrje për t’iu rikthyer traditës, e cila ashtu si krijohet edhe humbet. Është një thirrje ndaj të gjithë atyre që merren me gastronomi apo kulinari, që medoemos ta bëjnë kuzhinën e Ulqinit pjesë të menysë së restoranteve të tyre”, ka thënë ai.

Moderatorja e përurimit, udhëheqësja e Bibliotekës së Ulqinit, Ardita Rama,

ka thënë se libri “Kuzhina tradicionale e Ulqinit” paraqet një enciklopedi të vërtetë të recetave tradicionale ulqinake, të përcjella me foto.

“Kur e shfletova për herë të parë, më befasoi larmia e recetave të grumbulluara, disa prej të cilave i lexoja për herë të parë. Duke i shënuar në këtë libër, autoret i ruajtën nga harresa mu këto receta jo fort të njohura, por edhe ato të përditshmet që dalëngadalë po zëvendësohen me gatime ‘moderne’”, ka thënë ajo.

Autoret kanë falënderuar të gjithë ata që kanë bashkëpunuar në realizimin e librit, duke u dhënë një recetë apo në forma të tjera.

Libri është botuar nga Instituti për Politikën Gjinore “Dulcinea”, me mbështetjen e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave, Komunës së Ulqinit, Unionit Demokratik të Shqiptarëve dhe Ndërmarrjes Publike “Veprimtaritë Komunale” – Ulqin.

Përurimi i librit është organizuar nga Instituti për Politikën Gjinore “Dulcinea” në bashkëpunim me Bibliotekën e Qytetit – Qendrën e Kulturës – Ulqin.

Në fund të përurimit, autoret kanë ndarë libra falas për të gjithë pjesëmarrësit. Po ashtu, në hollin e Qendrës së Kulturës është shtruar koktej me ushqime tradicionale. i. k.

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

33

IN MEMORIAM

Fadil Kraja (1931-2021) Shkrimtari dhe dramaturgu i njohur shkodran, Fadil Kraja, me origjinë nga Kraja, ka vdekur të enjten.

Ai ka lindur në qytetin e Shkodrës, në vitin 1931, në një familje patriotike e arsimdashëse. Nëna e tij, e njohur si Hajrije hanëmi, ishte mësuese e shkollave të para publike në këtë qytet, duke thyer një tabu e duke i hapur rrugë emancipimit femëror.

Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin e Shkodrës, ku spikati me talentin për letërsinë. Studimet e larta i përfundoi në degën Gjuhë-Letërsi shqipe, Fakulteti i Filologjisë – Universiteti i Tiranës. Pas diplomimit punoi ne profesionin e mësuesit, të cilin e trashëgonte edhe nga familja e tij. Ai filloi punë si mësues në fshatrat e rrethinave të Shkodrës, për ta vazhduar në gjimnazin e qytetit dhe për ta mbyllur si pedagog i letërsisë së huaj në Universitetin “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës e si shkrimtar në profesion të lirë (1972-1992), njëkohësisht kryetar i Degës së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shkodër. Në ndërkohë drejtoi rrethin e letrarëve të rinj në Klubin e Rinisë “Heronjtë e Vigut”, nis të botojë në

34

Javore KOHA

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

shtypin letrar të kohës, më pas vëllime poetike, madje me librin e parë “Kënga ime” fitoi Çmimin e Parë në Konkursin Kombëtar të 10-vjetorit të çlirimit të Atdheut, në vitin 1954.

Krijimtaria dhe emri i tij lidhen ngusht me Teatrin Kombëtar Shqiptar dhe Teatrin “Migjeni” të Shkodrës, ku në këtë të fundit kontribuoi për 60 vjet. Veprat e tij janë luajtur edhe nga trupat teatrale të Kosovës, por edhe të diasporës e të qyteteve të ndryshme në Shqipëri.

Fadil Kraja ka lënë trashëgim një pasuri të madhe në fushën e letërsisë, e cila përbëhet nga dhjetëra përmbledhje me poezi dhe tregime, romane, drama, komedi etj. Është autor i vëllimeve poetike: “Kënga ime”, “Melodi malësore”, “Jehona malesh”; përmbledhjeve me tregime: “Kandidatja e fundit”, “Ndodhitë e Nereidës”, “Fajin e kishte Besa”; romaneve: “Britma e një gruaje”, “Pengu i diellit”, “Balada e nënës”. Ai ka shkruar mbi 50 drama dhe komedi, mes të cilave: “Fisheku në pajë”, që vetëm në Shkodër u shfaq rreth 500 herë, “Sinjalet e natës”, “Shpartallimi”, “Baca i Gjetajve”, “Gjaku i Arbërit”, “Djem të mbarë”, “Çësht-

ja e Blertës”, “Flamur në dasmë”, “Rozafa”, “Kur flasin zemrat”, “Luani i shtëpisë”, “Çështje familjare”, “Njerëz të ditëve tona”, “Mos më shkim hisen e diellit”, “Jorgani”, “Ditari i një mësuesi”, “Dopio gjashta”, “Dy jetë”, “Midis dy dhimbjeve”, “Surpriza”, “Martesë me internet”, “Nata e fundit”, si dhe shumë drama për fëmijë, skenare filmash, librete operash dhe operetash.

Për punën dhe veprimtarinë e tij në fushën letrare është nderuar me titujt “Kalorës i Urdhrit së Skënderbeut”, “Mjeshtër i Madh”, “ Krenaria e Qytetit” etj.

Fadil Kraja kishte një dashuri të theksuar për vendlindjen e paraardhësve të tij. Pas vitit 1990, me hapjen e kufirit ndërmjet Shqipërisë dhe Malit të Zi, ka qenë shpesh pjesëmarrës në aktivitete të ndryshme në Krajë, Ulqin, Anë të Malit dhe në përgjithësi te shqiptarët në Malin e Zi. Homazhet për këtë figurë të shquar u zhvilluan të premten paradreke, në hollin e Teatrit “Migjeni”, me pjesëmarrjen e një numri të madh të qytetarëve të cilët i dhanë lamtumirën e fundit. U varros të premten në Shkodër. (Kohapress)

SPORT

Shpallje OJQ-ja franceze “Noe”, shpall dy vende të lira pune në fushën e edukatës dhe mbrojtjes së natyrës në kuadër të programit të ruajtjes së pelikanëve.

Kontrata e punës me kohë të caktuar deri në 6 muaj, me orar të plotë të punës. Obligimet e punës nënkuptojnë komunikimin dhe edukimin e bashkësive lokale për ruajtjen e natyrës, organizimin e ngjarjeve dhe mbikëqyrjen.

Përparësi kanë personat nga bashkësitë lokale pranë Liqenit të Shkodrës.

Nevojitet njohja e punës në kompjuter me Microsoft Office dhe patentë shoferi.

Personat e interesuar mund të lajmërohen në numrin e telefonit: 067/450884.

Afati për paraqitje është 30.11.2021.

Në Sarajevë u mbajt Kampionati Evropian në Taekwondo për Juniorë dhe Turneu Ndërkombëtar i nivelit G1-E1

Suksese të njëpasnjëshme Në kryeqytetin e Bosnjë e Hercegovinës, Sarajevë, më 12-15 nëntor është mbajtur Kampionati Evropian në Taekwondo për kategorinë junior. Në këtë kampionat kanë marrë pjesë mbi 1000 sportistë nga 55 shtete, në mesin e të cilëve dhe Mali i Zi. Pjesë e përfaqësueses së Malit të Zi, e cila u paraqit me katër sportistë, ishte edhe garuesja e Klubit të Taekwondosë “Ulqini”, Amra Dushku. Ajo nuk pati fat, pasi që u ndalua që në ndeshjen e pare nga përfaqësuesja e Irlandës, me rezultat të ngushtë 6:5.

Ndërkaq, më 16-17 nëntor është mbajtur Turneu ndërkombëtar i nivelit G1-E1, që ka të bëjë me grumbullimin e pikëve të cilat shërbejnë për rang-listën botërore si dhe për Lojërat Olimpike. Në këtë turne, KT “Ulqini” u paraqit me tri sportiste: Sara Kraja, Merisa Malokraja dhe Arta Ismailaga.

Sara Kraja arriti të fitojë dy ndeshje, por humbi në ndeshjen e tretë, duke u kurozuar me medaljen e bronztë. Në këtë mënyrë, ajo fitoi edhe disa pikë që e ngrejnë më lart në rang-listën botërore. Nga KT “Ulqini” kanë deklaruar se shpresojnë që një ditë asaj do t’i hapet rruga për të marrë pjesë në Lojërat Olimpike.

Dy garueset tjera, Merisa Malokraja dhe Arta Ismailaga, u ndalën që në ndeshjen e parë edhe pse gjatë gjithë kohës ishin në avantazh, mirëpo në sekondat e fundit nuk ia arritën të ruajnë rezulatin në favor të tyre.

Të shtunën, garuesit e KT “Ulqini” morën pjesë në një aktivitet tjetër sportiv – Turneun ndërkombëtar në Novi Sad, për të dy disiplinat, ku kanë marrë pjesë 760 sportistë nga 61 klube të gjashtë vendeve. Tetë garuesit e këtij klubi fituan shtatë medalje të arta dhe një medalje të bronztë. Medalje të arta fituan Sumeja Bisha, Vesa Dervishi, Berina Mustafa, Selma Demiri, Dorian Vukaj, Ardit Dervishi dhe Amell Nuti, kurse medalje të bronztë Adna Sulejmani.

Në renditjen e përgjithshme “Ulqini” fitoi trofeun e vendit të dytë në disiplinën e formave.

Në deklaratën për shtyp KT “Ulqini” falënderon të gjithë sponsorët dhe prindërit të cilët, sipas drejtuesve të këtij klubi, “po japin maksimumin për sukseset e klubit tonë”.

(Kohapress)

E ENJTE, 25 NËNTOR 2021

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me