Koha 973 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 12 gusht 2021 Viti XX Numër 973 Çmimi 0,50

Regjistrimi i popullsisë duhet të mbahet me elementet e identitetit ISSN 1800-5696

Bregoviq dhe pseudokozmopolitizmi shqiptar

Leximi i librave në gjuhën origjinale apo të përkthyer?

PËRMBAJTJE

12 “Ditë t’Atdheut t’mjeruem”

Rruga pararendëse për marrëdhëniet SHBA-Shqipëri

16 Lutje për imbecilët

“Libri juaj ka qenë një zbulim poetik për mua” Ismail Kadare

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

PËRMBAJTJE

22 Shtjefën Ivezaj ose Marubi i Malësisë

Manifestim i shpalosjes së virtyteve gjithëpërfshirëse kulturore kombëtare

30 Thellohet kriza politike në Mal të Zi

Të adhuroj, o det i mirë KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, vizitoi Komunën e Tuzit

Dialog mbi çështje të ndryshme Tuz – Në kuadër të vizitës në ditën e hapjes së pikës së përbashkët kufitare, Cemi i Trieshit – Grabom, kryeministri i Shqipërisë, z. Edi Rama vizitoi Komunën e Tuzit. Rama u prit në takim nga kryetari i Komunës së Tuzit, z. Nikë Gjeloshaj dhe nga zyrtarë të tjerë të pushtetit lokal. Kryetari i Komunës së Tuzit, Nikë Gjeloshaj gjatë këtij takimi e falën-

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

deroi kryeministrin e Shqipërisë për siç tha, mbështetjen e vazhdueshme të tij dhe të qeverisë shqiptare ndaj Komunës së Tuzit dhe për vizitën që i bëri komunës. Ndër të tjera, në këtë takim është diskutuar për zhvillimet e fundit politike në vend, për marrëdhëniet me qeverinë e re dhe për investimet e projektet e fundit që kjo komunë është duke i realizuar.

Nga ana tjetër, kryeministri Rama e ka uruar kryetarin Gjeloshaj, për siç është shprehur, menaxhimin e mirë të komunës, duke theksuar se kjo vizitë ishte simbolike, me premtimin se shumë shpejtë do të ketë një tjetër vizitë zyrtare në të cilën do të diskutohet më gjerësisht mbi zhvillimet dhe problematikat e shqiptarëve në Mal të Zi. t. u.

NGJARJE JAVORE

Sipas kryetarit të Partisë Demokratike dhe deputetit të Koalicionit Shqiptar “Bashkë nji za”, Fatmir Gjeka

Kriporja duhet të menaxhohet nga Komuna e Ulqinit Ulqin – Pasi nga Ndërmarrja Publike “Parqet Kombëtare të Malit të Zi” jemi njoftuar se nga data 23 gusht nuk do të menaxhojë më Kriporen e Ulqinit, e vetmja rrugëdalje nga kjo situatë është vendimi që kjo zonë e bukur në Komunën e Ulqinit të menaxhohet nga vetëqeverisja lokale, ka thënë në një deklaratë për shtyp kryetari i Partisë Demokratike dhe deputeti i Koalicionit Shqiptar “Bashkë nji za”, Fatmir Gjeka. Sipas tij, kjo është e nevojshme edhe sepse me vendim të Parlamentit tonë Kriporja është shpallur Park i Natyrës

në qershor të vitit 2019. “Gjithashtu, detyrimi ynë ishte të formonim një kompani që do të menaxhojë Kriporen, çka ende nuk është bërë dhe e cila duhet të bëhet urgjentisht. Sidomos pasi Këshilli i Privatizimit kohët e fundit kumtoi se zona e Kripores është pronë shtetërore. Unë besoj se Komuna e Ulqinit mund të sigurojë fonde për mirëmbajtjen e biodiversitetit dhe shërbimin e rojeve me mbështetjen e Qeverisë dhe institucioneve të tjera. Ish-punonjësit e Kripores, përfaqësues të organizatave joqeveritare, shumë miq të Kri-

pores në Evropë dhe botë, do të jenë ndihma dhe mbështetja jonë”, thuhet ndër të tjera në deklaratë. Gjeka ka thënë se sigurisht është kënaqësi që qeveria gjermane ka shprehur gatishmëri për të investuar në rinovimin e prodhimit të kripës dhe ruajtjen e vendpushimit në Kripore. “Shumë thjesht, vendimi që Komuna e Ulqinit të menaxhojë këtë zonë tonën na është imponuar vetvetiu dhe ne duhet ta bëjmë këtë. Sigurisht, kjo duhet të insistohet në bisedimet me Qeverinë e Malit të Zi”, ka deklaruar (Kohapress) ai.

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi demografik

Regjistrimi i popullsisë du mbahet me elementet e id Vetëm atyre të cilët kanë manipuluar në të kalurën me statistikat reale të popullsisë, sidomos me strukturën kombëtare të saj, iu pengon realiteti demografik në Mal të Zi, duke harruar se koha e manipulimeve nuk mund të jetë e përhershme, e sidomos tash kur këtu ka ndodhur rotacioni i pushtetit, që ofron mundësi reale të prezantimit të elementeve të identitetit të popullsisë si në vend dhe në botën e jashtme

Nail Draga

Çështja e regjistrimit të popullsisë në çdo vend paraqet moment të veçantë jo vetëm statistikor por edhe shoqëror, sepse ofrohen të dhëna me interes të përgjithshëm për planifikimin dhe zhvillimin e vendit. Pra, kemi të bëjmë me një çështje serioze me peshë shtetërore, ku formohen ekipe të veçanta që merren me këtë proces statistikor. Por, procesi i regjistrimit të popullsisë varet shumë nga rrethanat shoqërore e politike në mjedisin përkatës. Në veçanti ka të bëjë me mjediset heterogjene në aspektin kombëtar, të cilat nuk janë të konsoliduara në saje të raportëve shoqërore. Një dukuri e tillë ka të bëjë sidomos me Malin e Zi, duke qenë ndër vendet më multinacionale në Evropën Juglindore. Në këtë aspekt këtu nuk mund të anashkalohet qasja politike e cila është dominuese në këtë çëshje demografike. Dhe një dukuri e tillë është e pranishme nga viti 1990 e me miratimin e pluralizmit, ku çështjet demografike morën përmasa politike, që u dëshmua edhe në regjistrimet e popullsisë. Në saje të përvojës së mëhershme, regjistrimi i popullsisë është mbajtur

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

çdo dhjetë vjet, duke mbetur aksiomë edhe për kohën e pluralizmit. Por, në rrethana të reja në pluralizëm, kemi përjashtime që dëshmohet me regjistrimin e vitit 2001. Ishte ky vit me turbulenca politike në Mal të Zi, ku nga një situatë e tillë nuk u mbajt regjistrimi i rregullt, por është shtyrë për vitin 2002, ndërsa më së fundi u realizua në vitin 2003. Pasi regjistrimi vijues i popullsisë u mbajt në vitin 2011, sipas praktikës regjistrimi i radhës duhet të mbahet në vitin 2021. Por, për shkak të disa pengesave teknike, siç është mosmiratimi i ligjit për regjistrimin e popullsisë dhe miratimit të buxhetit për vitin 2021, u vendos që regjistrimi i popullsisë të mos mbahet në muajin prill të këtij viti, por ai të shtyhet për fund të vitit. Pasi ditë më parë, ndonëse me vonesë u miratua buxheti për këtë vit, nuk ka pengesa subjektive për ta realizuar regjistrimin e popullsisë, andaj janë gjasat reale të mbahet deri në fund të vitit. Por, duke marrë parasysh se regjistrimi i popullsisë këtu ka peshë të veçantë politike, se kur realisht do të mbahet do të varet nga partitë politike, përkatësisht shumica parlamentare në Mal të Zi.

Regjistrimi duhet të jetë i kompletuar

Më herët kemi pasur rast të dëgjojmë nga individë apo subjekte të ndryshme të shoqërisë civile, që në regjistrimin e popullsisë të mos evidentohen el-

ementet identitare. Fjala është për strukturën kombëtare, gjuhësore dhe fetare të popullsisë si elemente identitare për çdo individ apo popull si kudo në botën e qytetëruar. Ishte ky paralajmërim absurd dhe konfuz i cili nuk është pritur mirë nga partitë politike si dhe opinioni i gjerë, sepse çdo individ ka emrin e mbiemrin, gjuhën dhe fenë e vet. Nuk ka dilemë se çdo mohim i këtyre elementeve paraqet diskriminim individual dhe kolektiv dhe si i tillë i është i papranueshëm. Propozuesit e tillë kanë dështuar, sepse pjesëtarët e popujve në Mal të Zi, deri më tash janë regjistruar të kompletuar me strukturat e tyre. Ndërsa është çështje tjetër sa kanë qenë të sakta të dhënat nga regjistrimet e popullsisë, duke ditur se në monizëm janë bërë manipulime të ndryshme të kësaj natyre.

Regjistrimi si proces statistikor

Nëse analizojmë në detaje regjistrimet e popullsisë (1948-1991) sipas përkatësisë kombëtare, gjuhësore e fetare vërehen ndryshime të theksuara, duke krijuar dyshime në realitetin në terren. Në këtë aspekt kanë qenë të diskriminuar serbët dhe popullsia me përkatësi të fesë islame të cilëve u është mohuar përkatësia kombëtare, ndërsa emërtimi “boshnjak” është definuar nga viti 1993. Po ashtu në këtë aspekt në pozitë të pavolitshme kanë qenë edhe shqiptarët, sepse statistika shtetërore i ka evidentuar

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

uhet të dentitetit sipas dëshirës së tyre e jo sa kanë qenë realisht numri i tyre në terren. Pikërisht, në lidhje me këtë çështje nëse analizojmë të dhënat në regjistrimet e popullsisë në kohën e monizmit, popullsia serbe është paraqitur në mënyrë simbolike, që nuk ka treguar realitetin demografik në aspektin nacional. Por, në këtë aspekt për serbët u bë kthesë e madhe në regjistrimet e viteve 2003 e 2011, duke dëshmuar se regjistrimet e mëhershme kanë qenë të programuara me qëllime të caktuara nga ana e pushtetit. Sepse nuk mund të quhet ndryshe e dhëna se serb në aspektin kombëtar në vitin 1948 janë deklaruar 1.78%, ndërsa malazez 90.67%, ndërsa në vitin 2003, serb janë deklaruar 31.99%, ndërsa malazez 43.16%. Këto të dhëna janë të mjaftueshme për të kuptuar realitetin demografik në Mal të Zi, sepse për këtë periudhë kohore (1948-2003), numri i serbëve është rritur për 30.21%, ndërsa i malazezëve ka rënë për 47.51%, që është dëshmi transparente e manipulimit të pushtetit me strukturën nacionale të popullsisë në këtë mjedis. Në këtë aspekt nuk kanë bërë përjashtim as shqiptarët, boshnjakët e kroatët. Andaj në rrethana të reja shoqërore e politike regjistrimin e ardhshëm të popullsisë duhet trajtuar si proces statistikor e jo manipulues. Vetëm me një qasje të tillë do të kemi një realitet objektiv demografik, duke e paraqitur strukturën reale në këtë mjedis multinacional si ndër më të veçantit në rajon.

Diaspora ka identitetin e vet

Sipas informacioneve me të cilat disponojmë në regjistrimin e popullsisë i cili do të zhvillohet në fund të këtij viti, sikurse në vitin 2011 diaspora do të regjistrohet vetëm në aspektin numërik, do të thotë pa përkatësinë nacionale, gjuhës amtare dhe përkatësisë konfesionale që është paradoks i llojit të vet, sepse çdo individ kudo qoftë ai

ka identitetin e vet. Por, pas rotacionit të pushtetit të ndodhur më 30 gusht 2020, shpresojmë se në këtë aspekt duhet të ndodhin ndryshime cilësore ku nuk duhet të përjashtohet as diaspora, sepse ajo është pjesë e pandarë e popullsisë në vend, ndonëse janë me dekada në botën e jashtme. Mohimi i të drejtës për tu regjistruar në këtë proces statistikor dëshmon se shteti nuk i trajton të gjithë qytetarët, përkatësisht shtetasit e vet të barabartë. Në këtë aspekt dallohen vendet më popullsi heterogjene nacionale, ku shembull tipik është Mali i Zi. Por, kësaj here besojmë se do të angazhohen jo vetëm partite politike por edhe nga shoqëria civile, që defekti i vitit 2011 të eliminohet, në favor të të gjithëve në përgjithësi, e diasporës në veçanti. Nuk ka diasporë pa identitet kombëtar, gjuhësor e fetar, pavarësisht se ku punojnë e jetojnë. E kundërta ndodhë vetëm te ata popuj me kompleksin e tyre të cilët e kanë të rrezikuar identitetin e tyre nacional dhe gjuhësor. Nga ana tjetër shqiptarët në ketë aspekt kanë qenë të përmbajtur nga fakti së janë të vetmit që nuk i përkasin korpusit të popujve sllavë, dhe se nuk i kemi komplekset e atyre popujve në Mal të Zi. Në lidhje me këtë çështje mbetet të presim reagimin nga Monstat-i i cili do të merret me regjistrimin e popullsisë, në muajt në vijim, kur do të kemi mundësi të kemi kopjen e fletëregjistrimin e popullsisë, ku do të evidentohet edhe diaspora. Vetëm atëherë duhet të kemi mundësi të japim vërejtjet në lidhje me çështjet kontestuese, ku diaspora mbetet çështje e cila kërkon zgjidhje e jo të mohohet sikurse në regjistrimin e fundit të popullsisë (2011). Mohimi i të drejtës së diasporës bie ndesh me të drejtat dhe liritë e njeriut dhe standartet demokratike, sepse çdo individ kudo qoftë ai ka identitetin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional. Kujtojmë me këtë rast se në regjistrimin e popullsisë në vitin 2003, janë evidentuar 52.511 banorë nga Mali i Zi në botën e jashtme, apo 7.8% e popullsisë së përgjithshme.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Një e treta e diasporës është shqiptare

Nuk ka dilemë se një të dhënë të tillë duhet analizuar me tërë spektrin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional, sepse atëherë do të kemi mundësi të japim disa përfundime. Kështu nëse analizojmë këtë numër sipas strukturës nacionale të popullsisë del qartë se në botën e jashtme janë 16.519 pjesëtarë të kombësisë shqiptare, nga del se çdo i treti shqiptarë është në botën e jashtme. E dhëna se shqiptarët paraqesin 1/3 e diasporës së përgjithshme të Malit të Zi, është diçka e jashtëzakonshme kur dihet së shqiptarët në vitin 2003 kanë marrë pjesë më 7.09% në kuadrin e popullsisë të përgjithshme. Ndërsa pjesa tjetër e diasporës nga Mali i Zi i takon pjesëtarëve të popullit boshnjak, e më së paku atij malazez apo serb, duke dëshmuar në mënyrë transparente gjendjen faktike të diasporës ku popujt të cilët janë numerikisht më të pakët përbëjnë pjesën më të madhe të diasporës nga Mali i Zi. Pikërisht një e dhënë e tillë dëshmon qartë statusin e tyre social dhe politik në Mal të Zi. Sepse nuk ka mundësi të shpjegohet ndryshe që pjesëtarët e popujve numerikisht më të pakët janë pjesëtarët më të mëdhënj të diasporës.

Për ndryshime duhet vullnet politik

Andaj duke marrë parasysh këto të dhëna mendoj së hartuesit e pyetjeve në fletëregjistrimin e popullsisë në vitin 2011, kanë vendosur me qëllim eliminimin e deklarimit të diasporës sipas përkatësisë nacionale, gjuhës amtare e asaj konfesionale. Pikërisht nga një veprim i tillë del qartë qëllimi, më çka dëshmohet së ky regjistrim i popullsisë është politizuar në përmasa të jashtëzakonshme nga Monstat-i në Mal të Zi. Përfundimisht nëse ekziston vullneti politik, defektet nga regjistrimi i diasporës mund dhe duhet të përmirësohen në regjistrimin e popullsisë që parashihet të mbahet në fund të këtij viti, duke dëshmuar profesionalizëm në respektin ndaj diasporës e cila është ndërgjegja kombëtare e çdo vendi. E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Panorama

Rruga pararendëse pë marrëdhëniet SHBA-S Për një kohë tepër të gjatë, korrupsioni është përdorur si armë nga akterë shtetërorë dhe joshtetërorë për të blerë politikanë, për të fituar kontrata dhe për të ndërhyrë në proceset demokratike. Presidenti Bajden dhe Sekretari Blinken e kanë bërë të qartë përmes fjalëve dhe veprimeve të tyre se lufta kundër korrupsionit është një përparësi kombëtare për Shtetet e Bashkuara. Duam një aleat që është i fortë, i aftë dhe i begatë. Duam një partner, jo një problem

Juri Kim

Gushti në Shqipëri është kohë për pushim dhe relaksim të merituar dhe, ashtu si shumë prej jush, edhe unë do të shkëputem për një pushim nga puna. Në të njëjtën kohë, gushti i këtij viti nuk është ai i zakonshmi i viteve të tjera. Ai vjen pas një sfide të pashoqe, teksa Shqipëria ka punuar për të ndjekur një shteg të qëndrueshëm nëpër pandeminë Kovid-19 dhe ka vazhduar rimëkëmbjen nga tërmeti i nëntorit 2019. Shqipëria ka përfunduar zgjedhje që do të shënojnë rikthimin e opozitës në Parlament, një ngjarje me rëndësi kritike. Siç vërejti ODIHR në raportin e tij përfundimtar, zgjedhjet e 25 prillit ishin të mira, por jo të përsosura dhe Shtetet e Bashkuara presin me kënaqësi që të punojnë me shumicën dhe opozitën në Parlament për të trajtuar problemet e përsëritura në zgjedhje teksa ato angazhohen në punë serioze dhe ndërpartiake për të siguruar që zgjedhjet e ardhshme

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

të plotësojnë standardet më të larta. Po ashtu, Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të mbështesin fort reformat që do ta sjellin Shqipërinë plotësisht në familjen evropiane. Pesë vjet pas miratimit të ligjeve, Reforma në Drejtësi po jep rezultate reale që do të ndihmojnë për t’i dhënë fund pandëshkueshmërisë. Roli i Shqipërisë në rajon dhe marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara janë më të forta se kurrë. Shqipëria lundroi me sukses gjatë mandatit të saj si Kryetare e OSBE-së në vitin 2020, pavarësisht pandemisë Kovid-19. Marsin e kaluar, BE-ja e ftoi Shqipërinë t’i bashkohej rrugës së bisedimeve për t’u bërë anëtare e BE-së. Më herët këtë vit, Shqipëria ishte mikpritësja kryesore e stërvitjes më të madhe ushtarake drejtuar nga SHBA-ja në Ballkan që nga koha e Luftës së Dytë Botërore. Nga koha kur Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria nënshkruan Memorandumin historik për Bashkëpunimin Ekonomik në tetor 2020, planet për të ndërtuar hidrocentralin e Skavicës dhe për të sjellë gaz natyror të lëngshëm nëpërmjet Vlorës po ecin përpara me shpejtësi. Kjo do të thotë më shumë energji për të furnizuar një ekonomi në rritje, më shumë vende pune për shqiptarë si dhe amerikanë, dhe më shumë investime amerikane në Shqipëri.

Megjithatë, Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria nuk duhet thjesht të kënaqen duke kthyer kokën pas. Duhet të shohim përpara me shpresë dhe vendosmëri për të bërë edhe më shumë përparim në demokraci, mbrojtje dhe biznes. Tridhjetë vjet pasi populli shqiptar –

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ër Shqipëri me mbështetjen e plotë të Shteteve të Bashkuara – hodhi tej vargonjtë e diktaturës komuniste, Shqipëria ka arritur në një çast të ri mundësie historike. Në këtë kuptim, gushti i këtij viti është jo vetëm kohë për pushim dhe relaksim, por edhe një kohë për reflektim dhe planifikim, për të mësuar nga e kaluara dhe për të rrokur mundësitë përpara. Më 1 janar 2022, Shqipëria do të marrë rolin më të rëndësishëm që ka pasur ndonjëherë në skenën botërore, duke u ulur përkrah Shteteve të Bashkuara, Mbretërisë së Bashkuar, Kinës, Rusisë dhe Francës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Ndërsa vazhdon të zbatojë reformat e nevojshme, Shqipëria i afrohet më shumë, ditë pas dite, Konferencës së Parë Ndërqeveritare që do të fillojë

formalisht negociatat për anëtarësim në BE – një proces dhe synim që Shtetet e Bashkuara e mbështesin fuqimisht. Duke ndërtuar mbi punën me stërvitjen “Defender Europe 21”, presim me kënaqësi të përforcojmë në mënyrë domethënëse bashkëpunimin tonë për mbrojtjen. Presim po ashtu të vijnë edhe më shumë investime amerikane në Shqipëri. Shumë do të varet nga kërkesat e popullit shqiptar dhe zgjedhjeve që do të bëjnë udhëheqësit shqiptarë. Presim me kënaqësi ta shohim Parlamentin të rikthehet me pjesëmarrje të plotë, në mënyrë që shqiptarët nga i gjithë spektri politik të jenë të përfaqësuar. Nxisim udhëheqësit nga të gjitha krahët që të kthehen me vendosmëri të ripërtërirë për të punuar fort në emër të popullit shqiptar. Kjo do të kërkojë ndryshim, vizion, si dhe udhëheqësi të vërtetë për të çrrënjosur krimin dhe korrupsionin, në mënyrë që secili të ketë një mundësi të drejtë dhe një të ardhme më të mirë. Do të kërkojë që Edi Rama, Lulzim Basha, si dhe udhëheqës të tjerë të kontrollojnë listat edhe njëherë për t’u siguruar që kur të kthehen në Parlament, njerëzit të mund të jenë krenarë për përfaqësuesit e tyre. Po ashtu, do të kërkojë

që palët të ngrihen mbi interesat e tyre partiake dhe të gjejnë mënyrën për të arritur kompromis dhe për të bashkëpunuar me njëri-tjetrin për një kauzë më të lartë, për të ardhmen e Shqipërisë. Për një kohë tepër të gjatë, korrupsioni është përdorur si armë nga akterë shtetërorë dhe joshtetërorë për të blerë politikanë, për të fituar kontrata dhe për të ndërhyrë në proceset demokratike. Presidenti Bajden dhe Sekretari Blinken e kanë bërë të qartë përmes fjalëve dhe veprimeve të tyre se lufta kundër korrupsionit është një përparësi kombëtare për Shtetet e Bashkuara. Duam një aleat që është i fortë, i aftë dhe i begatë. Duam një partner, jo një problem. Gjatë një viti e gjysmë të shkuar kam pasur mundësinë të udhëtoj gjithandej në këtë vend të bukur dhe të takoj sa më shumë njerëz që mundem. Bajram Curri, Shkodra, Kukësi, Kruja, Tirana, Durrësi, Korça, Elbasani, Pogradeci, Berati, Gjirokastra, Himara, Saranda, Vlora – çdo qytet, qytezë e fshat, ka të veçantat e veta, por bashkohen në një pikë: iu ka ardhur në maje të hundës me metodat e vjetra; duan ndryshim të vërtetë; duan fundin e korrupsionit; duan një sistem drejtësie ku askush nuk është mbi ligjin; duan që kriminelët të qëndrojnë jashtë qeverisjes dhe politikës; duan një vend që i josh të rinjtë të qëndrojnë për shkak të mundësive; duan një vend që ecën përpara, jo prapa. Është koha që udhëheqësit të reflektojnë dhe të ndërmarrin veprime të guximshme. Është koha për udhëheqësit që të tregoni kush jeni dhe çfarë mendoni se meriton ky vend. Është koha për të udhëhequr. Teksa bëjmë një pushim këtë verë, kolegët e mi dhe unë në Ambasadën Amerikane do të reflektojmë dhe planifikojmë për mënyrën më të mirë për të intensifikuar përpjekjet tona për demokracinë, mbrojtjen dhe biznesin. Shpresojmë që udhëheqësit e Shqipërisë, ata në pushtet dhe ata që shpresojnë të jenë në pushtet një ditë, po kështu do të reflektojnë dhe planifikojnë për të ardhmen, për një Shqipëri më demokratike, më të sigurt dhe më të begatë. (Autorja është ambasadore e SHBA-së në Shqipëri)

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Debati ndërshqiptar

Bregoviq dhe pseudoko Këto dallime janë produkt i përvojës dhe të kaluarës së ndryshme që kanë kaluar shqiptarët në ish-Jugosllavi, të cilët e kanë provuar shtypjen, diskriminimin etj. nga serbët dhe pushteti jugosllav, për dallim prej atyre që kanë jetuar në Shqipëri, të cilët të shtypur nga sistemi komunist vazhdojnë të vlerësojnë e mbivlerësojnë çdo gjë që vjen nga jashtë

Ismet Kallaba

Koncerti i paralajmëruar i këngëtarit të njohur me origjinë serbo-kroate Goran Bregoviq, me rastin e Festës së Birrës në Korçë, shërbeu edhe një herë për të shpërfaqur dallimet, ndasitë dhe përçarjet që ekzistojnë ndërmjet

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

shqiptarëve, të theksuara sidomos mes atyre që jetojnë brenda Shqipërisë shtetërore dhe atyre të Kosovës apo ish-republikave të Jugosllavisë së dikurshme. Kjo nuk është hera e parë që Bregoviqi bëhet mollë sherri për shqiptarët pasi që ai edhe më parë ka nxitur reagime me rastin e dorëzimit të Çelësit të Tiranës, në kohën kur kryeministri i tashëm i Shqipërisë drejtonte Bashkinë e Tiranës. Askush nuk i mohon vlerat e këngës (muzikës) së Bregoviqit, dikur pjesëtar dhe vokalist i grupit të njohur “Bijello Dugme”, që konsiderohet si njëri prej grupeve më

të mira në ish-Jugosllavi, por problemi qëndron se ai mbështeti politikën ekspansioniste serbe në kohën e luftrave vëllavrasëse në ish-Jugosllavi, duke e vendosur muzikën e tij në shërbim të saj, ashtu siç bënë edhe një pjesë e mirë e artistëve të tjerë, si regjisori i njohur Emir Kusturica. Në debatin e nxitur së fundmi, në skenë u shfaqën kozmopolitët – ata që në emër të vlerave botërore pretendojnë se nuk duhet të përzihet apo ngatërruar artin me politikën, ndërsa në anën tjetër ata që e kundërshtojnë koncertin e Bregoviqit për shkak të vuajtjeve dhe

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ozmopolitizmi shqiptar dhimbjeve të shkaktuara ndaj shqiptarëve të Kosovës nga politika serbe që ai e ka mbështetur. Këto dallime janë produkt i përvojës dhe të kaluarës së ndryshme që kanë kaluar shqiptarët në ish-Jugosllavi, të cilët e kanë provuar shtypjen, diskriminimin etj. nga serbët dhe pushteti jugosllav, për dallim prej atyre që kanë jetuar në Shqipëri, të cilët të shtypur nga sistemi komunist vazhdojnë të vlerësojnë e mbivlerësojnë çdo gjë që vjen nga jashtë. Këta pseudokozmopolitë shqiptarë, të cilët vuajnë nga kompleksi i inferioritetit, janë të prirur të shohin si të mirë e pozitive çdo gjë që vjen nga jashtë, çdo gjë joshqiptare, duke nënvlerësuar edhe vlerat e artit dhe kulturës shqiptare. Kozmopolitizmi i shqiptarëve do të kishte kuptim vetëm nëse do të shoqërohej me kozmopolitizmin e palës tjetër, në rastin konkret të asaj serbe. Por këta shqiptarë duhet të dinë se përballë kozmopolitizmit të tyre qëndron etnocentrizmi serb, i cili nuk pranon asgjë shqiptare, sado me vlerë të jetë ajo. Në mendjet e shqiptarëve

“

Kozmopolitizmi i shqiptarëve do të kishte kuptim vetëm nëse do të shoqërohej me kozmopolitizmin e palës tjetër, në rastin konkret të asaj serbe. Por këta shqiptarë duhet të dinë se përballë kozmopolitizmit të tyre qëndron etnocentrizmi serb, i cili nuk pranon asgjë shqiptare, sado me vlerë të jetë ajo

akoma është e freskët dhuna e ushtruar në ndeshjen e futbollit ndërmjet Shqipërisë dhe Serbisë më 14 tetor 2014 në Beograd, protestat e përvitshme që zhvillohen në Beograd me rastin e Festivalit të artistëve bashkëkohorë nga Kosova “Mirëdita” (Dobar dan), reagimet ndaj këngëtares Dua Lipa me rastin e një postimi të saj në rrjetet sociale etj. Për këta gjoja kozmopolitë shqiptarë, disa pyetje: A mund të organizohet koncerti i një shqiptari/eje në Serbi, qofshin ato edhe këngëtaret me renome botërore si Rita Ora e Dua Lipa?! A mund të dëgjoni muzikë shqipe në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Beograd, pa të nxjerrë kush probleme, ashtu siç dëgjoni në pothuajse çdo qytet të Shqipërisë?! Përgjigjja është jo. Ose, nëse duan ta kundërshtojnë, le ta provojnë. Përkundërdrejt atyre që mendojnë se pse ndodhi apo si ndodhi kjo, a kishim nevojë për një gjë (debat) të tillë që mund të thellojë përçarjet ndërmjet shqiptarëve, ose pyetjeve të ngjashme, unë them se është mirë që ka ndodhur, sepse si shqiptarë njohim më mirë njëri-tjetrin, ndasitë dhe problemet tona, i shërben debatit ndërshqiptar, por shpresoj edhe këndelljes së mendjes së disave.

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

“Ditë t’Atdheut t’mjeruem”

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Shqipëria është sa një pikë në hartën e botës. Kjo është arsye që çdo valë e çfarëdollojshme ideologjie e përfshinë atë; është efekti i mbytjes me një gotë ujë, që njeriu e gëlltit dhe mëson se po mbytet vetëm kur mbytet; si në vitin 1990, kur të gjitha vendet e Evropës Lindore, dhe vetë Bashkimi Sovjetik, e braktisën komunizmin, ndërsa Shqipëria e mbante fort shtrënguar për të mbrojtur interesat e asaj udhëheqjeje. Në rreth 100 vite ekzistencë, shteti i ka provuar të gjitha teoritë politike e format qeverisëse që botës i është dashur t’i kalojë në një mijë vjet. Pas tri dekada shpresash, në një botë me kombe që zhvillohen e

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

“

Shqipëria është sa një pikë në hartën e botës. Kjo është arsye që çdo valë e çfarëdollojshme ideologjie e përfshinë atë; është efekti i mbytjes me një gotë ujë, që njeriu e gëlltit dhe mëson se po mbytet vetëm kur mbytet; si në vitin 1990, kur të gjitha vendet e Evropës Lindore, dhe vetë Bashkimi Sovjetik, e braktisën komunizmin, ndërsa Shqipëria e mbante fort shtrënguar për të mbrojtur interesat e asaj udhëheqjeje. Në rreth 100 vite ekzistencë, shteti i ka provuar të gjitha teoritë politike e format qeverisëse që botës i është dashur t’i kalojë në një mijë vjet

përparojnë - Shqipëria ende nuk e di se cili është drejtimi nga duhet të shkojë, shikimin e mban mbrapa. Dhe

Bota e ka vendosur se çfarë duhet bërë me këtë shtet bufon që merr poza groteske të një superfuqie: Të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Pas tri dekada shpresash, në një botë me kombe që zhvillohen e përparojnë - Shqipëria ende nuk e di se cili është drejtimi nga duhet të shkojë, shikimin e mban mbrapa

përkrahë një qeveri që ka dorë të hekurt për ta bërë njeriun të heshtë; dhe ka zgjedhur të mbështesë një qeveri me prejardhje të errët e përvojë komuniste, duke ia dorëzuar popullin shpërdoruesit më famëkeq të lirive, të drejtave dhe pushtetit; kështu bën të njëjtin gabim si më 1945, kur e braktisi. Oh popull - nëse ke frikë nga vdekja, vdis tani. Duke vdekur një herë nuk do vdesësh më. Ti nuk do ta dish se çfarë vjen; ky është dënim me vdekje, është vrasje për ty. Diktatura nuk durohet përsëri, jo pa kaluar të paktën disa breza - është si në një jetë të vritesh dy herë. “U hesht Shqypnija; skutavet Shqyptari U struk, tue pritun me felgrim në

“

Dhe Bota e ka vendosur se çfarë duhet bërë me këtë shtet bufon që merr poza groteske të një superfuqie: Të përkrahë një qeveri që ka dorë të hekurt për ta bërë njeriun të heshtë; dhe ka zgjedhur të mbështesë një qeveri me prejardhje të errët e përvojë komuniste, duke ia dorêzuar popullin shpërdoruesit më famëkeq të lirive, të drejtave dhe pushtetit; kështu bën të njëjtin gabim si më 1945, kur e braktisi. Oh popull - nëse ke frikë nga vdekja, vdis tani. Duke vdekur një herë nuk do vdesësh më. Ti nuk do ta dish se çfarë vjen; ky është dënim me vdekje, është vrasje për ty. Diktatura nuk durohet përsëri, jo pa kaluar të paktën disa breza - është si në një jetë të vritesh dy herë

zemer Ma t’mbramen, ofshe!

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Ditë t’Atdheut t’mjeruem”. (Lahuta e Malsis, At Gjergj Fishta) E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Luigj Çekaj - poeti i përdjekur i Shkrelit të Malësisë së Madhe (1)

“Libri juaj ka qenë një zb poetik për mua” - Ismai Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

Kur ishte në moshën 2-vjeçare, babai i Luigjit, Kolë Gjoka Çekaj, për t’i shpëtuar përndjekjes nga diktatura komuniste dhe dënimit me vdekje, arratiset në ish-Jugosllavi, në rrethin e Ulqinit, të cilin si bashkëvendas që ishte, familja ime e strehoi për një kohë të gjatë dhe u kujdes për të derisa ai vendosi të emigronte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Si biri i një të arratisuri, i mituri Luigj Çekaj jetoi ashtu me dhimbje, me njollën apsurde të të prekurit dhe të përndjekurit, politikisht. Merrni me mend, prej 2 vjeç, poeti i ardhshëm do të jetonte nën tmerrin e persekutimit të diktaturës komuniste e që, eventualisht, shkoi edhe deri në arrestimin e tij. Në moshën 2-vjeçare kishte humbur babain, i cili u arratis për pikëpamjet e tij antikomuniste. Pastaj, siç ka shkruar poeti Gjekë Marinaj në parathënien e librit me poezi, të autorit Luigj Çekaj “Vjeshta në Aeroporte” se Luigji i vogël kishte humbur edhe duart e së ëmës në pranga, sepse kishte refuzuar të padiste të shoqin te policia. “Për herë të parë e të fundit në moshën dy vjeç më arrestuan. Si natën e pushkatimit të Lorkës adoleshenca e hënës Stoli të papërsëritshme në kujtesën time ngeli, shkëlqimi i prangave në duart e nenës! (Kujtim nga Fëminia, 1964) Luigji i vogël, si 2-vjeçar dhe më vonë, po humbte gjithçka. Poeti i ardhshëm

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

“

Luigj Çekaj ndërroi jetë në fillim të këtij viti në moshën 70-vjeçare. Ai vinte nga Çek-Dedajt e Shkrelit të Malësisë së Madhe, fshati Bzhetë nga e ka origjinën edhe familja ime. “Në Shkrel te shtëpia e prindërve të mij”, është një ndër poezitë e Luigjit, dedikuar vendlindjes. Atje, ku “Te muri në vend të lahutës, bimë vjerrëse varen. Atje ku piqej buka, tani zogu ndjen uri.”

me trupin e tij të njomë, humbi edhe vendlindjen më në fund, duke përfunduar në kampet e Tepelenës, sipas vendimeve të autoriteteve komuniste. Kryeredaktori i gazetës Dielli, organ i Federatës Pan-Shqiptare Vatra, z. Dalip Greca në parathënien e librit të Luigjit, “Unë vij nga Shkodra”, ka shkruar: “Babai i Luigjit, për t’i shpëtuar kurthvdekjes kishte kapërcyer kufirin, ndërsa familja shkonte për t’u kryqëzuar. Hakmarrja u zbraz mbi gruan e pambrojtur të Kolë Çekaj, e cila do të plasej në birucat e ftohta. Ç’mund të mbetej në kujtesën e një fëmije 2-vjeçar, që provonte burgun në moshën e lodrave? …”. Ndërsa pyetja ime drejtuar nostalgjikëve të sotëm të regjimit të Enver Hoxhës të cilët na thonë se “komunizmi ka qenë në anën e duhur të historisë”, ose “komunizmi ka berë më shumë të mira se të këqija”, është se çfarë kërcënimi paraqiste për regjimin enverist 2-vjeçari Luigj Çekaj në vitin 1952, poeti i ardhshëm i Malësisë? Si mund të mbrohet dhe të justifikohet një regjim i tillë edhe sot në Shqipëri 30-vjet gjoja postkomunizëm, në një vend anëtar të NATO-s, i cili pretendon gjithashtu edhe anëtarësimin në Bashkimin Evropian? Pse, ende 30-vjet pas ndryshimit të sistemit, nuk ka një distancim zyrtar nga regjimi diktatorial i Enver Hoxhës, i cili i hidhte fëmijët 2-vjeçar, si Luigj Çekaj dhe të moshave të tjera të mitura, në kampe përqendrimi, shumë prej të

cilëve kanë gjetur vdekjen atje? Pse kjo heshtje zyrtare! Deri kur? Për hir të të Madhit Zot, ashtu i njollosur për jetë, si biri i një të arrartisuri nga “parajsa” komuniste e Enver Hoxhës, Luigj Çekaj mbijetoi disi kampet, burgjet dhe diskriminimet komuniste gjatë gjithë jetës së tij. Mbijetoi edhe “Stinën e dhimbjes”: “Në prill të ’75-sës -- Përjashtim nga Universiteti Në Maj vjen urdhëri -- Të pushohet nga puna Dhe në Qershor –Të dëbohet nga qyteti…” Luigj Çekaj, gjithmonë e kishte pasion letërsinë por mundësia për të botuar iu dha vetëm pas ndryshimit të sistemeve në Shqipëri. Kështu që, menjëherë pas ndryshimit të atmosferës politike, në vitet 19911993, ai filloi të kontribuonte si redaktor i poezisë në gazetën e pavaruar “Besa” në Shkodër. Pas kësaj, ai vendos të largohej, përfundimisht, nga vendlindja dhe shkon në Amerikë si emigrant politik, për tu bashkuar me babain e tij, Kolë Gjokën. Luigj Çekaj vendoset në Bronks të Nju Jorkut, ku jetonte dhe babai i tij. Me të ardhur në Amerikë, gjatë viteve 1994-1998, ai angazhohet në revistën “Trojet tona”, ndërsa më vonë iu bashkua kolegjiumit të revistës “Jeta Katolike Shqiptare”, organ i Kishës Katolike Shqiptare, “Zonja e Shkodrës” në Hartsdale të shtetit Nju Jork. Në vazhdim të veprimtarisë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION Luigj Çekaj

bulim il Kadare

së tij letrare në Në Nju Jork, ku jetoi familjarisht sa ishte gjallë, Luigj Çekaj ka botuar librat: “Vjeshta në aeroporte”, poezi, 1998 dhe “Unë vij nga Shkodra” në vitin 2004, “Libri që renkon nga dhimbja”, ku ka përmbledhur mbresat e kujtimet e tij nga jeta në Shqipërinë komuniste dhe në Amerikën e lirë e demokratike. “S’na kontrolluan si të dyshimtë rojet, Bile as pasaportën s’na e nxuri kush me gojë! Ne që sa herë shpirtin na e pruri në fyt Sigurimi i dreqit në Velipojë (Ditën e Hyrjes sime në Uashington, 2 Prill, 1993) Më kujtohet se kur ishte i angazhuar pranë revistës “Jeta Katolike Shqiptare”, unë banoja në Uashington, por me anë të një letre më kërkonte mendimin tim, si një ish-anëtar i redaksisë së kësaj reviste që isha në fillim të 1970-ave, për ndryshimet që kishte bërë në formatin dhe përmbajtjen e revistës “Jeta Katolike Shqiptare”, në përgjithësi. Me letrën në fjalë, Luigji më kishte dërguar edhe dy tre numra të revistës “Jeta Katolike Shqiptare”, të redaktuar prej tij dhe më kërkonte mendimin tim për formatin e ri të saj. Në pamje të parë, revista kishte ndryshuar për më mire, falë angazhimit të Luigjit dhe ketë e kisha pasqyruar në përgjigjen time, ku ndër të tjera i kam shkruar: “Të them të vërtetën, duke u bazuar në shikimin e vetëm disa numrave të revistës që kam lexuar deri tani, më vjen shumë mirë që rifilloi botimi i saj. Për më tepër, u kënaqa se revista e re “Jeta Katolike Shqiptare”, nën drejtimin tënd është shumë e rindërtuar, më e mirë, më e këndshme dhe e lezetshme për syrin, në krahasim me formatin e vjetër të revistës, një përmirësim i dukshëm, pra, si nga formati ashtu edhe nga përmbajtja. Ju dëshiroj suksese të mëtejme”, Për ringjalljen e revistës “Jeta Katolike Shqiptare” aty nga mesi i 1990-ave, një meritë e madhe i shkon Luigj Çe-

kajt dhe bashkpuntorëve me të cilët punoi në atë kohë në redaktimin dhe botimin e kësaj reviste, duke ia rritur vlerën si një organ serioz që pasqyron jo vetëm veprimtarinë e Kishës Zoja e Shkodrës por edhe të komunitetit më të gjerë shqiptaro-amerikan në Nju Jork dhe rrethe. Më vonë, poeti dhe shkrimtari i Shkrelit të Malësisë së Madhe, Luigj Çekaj është angazhuar edhe pranë Sho-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

qatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë në Amerikë, ndërsa për një kohë ka shërbyer edhe si sekretar i kësaj shoqate intelektualësh shqiptaro-amerikanë. Luigj Çekaj është shquar dhe vlerësuar nga komuniteti i intelektualëve shqiptaro-amerikanë si një kontribues i vyer ndaj kulturës shqiptare në Amerikë dhe më gjerë. Por jo vetëm nga shqiptaro-amerikanët. (vazhdon) E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Lutje për imbecilët

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Unë e di që gjeniu mund t’ju kalojë përbri, prej mishi e eshtrash, prej fjalësh e frymës, dhe që ju nuk e shikoni, nuk jeni të aftë ta shikoni, t’i afroheni, t’i flisni, të shkoni me të, të lini mëmë e at dhe çdo pasuri të parëndësishme për ta ndjekur në ferrin e ëndjeve të tij të ndaluara

Gjovani Papini

Ju jeni të nevojshëm për shoqërinë e për vetë ne, dhe ia lejojmë vetes t’ju jemi mirënjohës. Pa ju nuk do të kishte hije për dritën tonë; nuk do të kishte pikë referimi për masën tonë; nuk do të kishte gur krahasimi për vlerën tonë. Pa ju do të na mungonin më të mëdhatë rehatira të jetës sonë dhe, gjithë vepra jonë, po të mos qenkësh e rrethuar nga mosmiratimi juaj, do të ngjante e pashije dhe banale si një lëvdatë. Ne kemi nevojë për ju. Ju jeni viktimat e kënaqësisë sonë dhe tabani i madhështisë sonë. Ju jeni zhytur që ne të mund të ngrihemi; ju kemi ulur e përulur që ne të mund të ngjitemi. Më lejoni që të lutem për shpirtin tuaj, imbecilë të bindur e të panumërt. Kur ju kundroj të ulur në tryezën e një kafeneje të ndriçuar mirë, fytyrat tuaja kanë nevojë për shumë dritë, kur ju vështroj nëpër rrugë e nëpër teatro, nëpër shitore e nëpër tramvaje, një dhembshmëri e madhe dhe e papërballueshme më pushton dhe mezi përmbahem që të mos ju hedh krahët në qafë e t’ju puth duart. Në ato çaste mëshira ime është përnjëmend e pafund dhe më duhet ta fsheh nën vrazhdësinë më brutale për të mos ju poshtëruar më shumë nga sa duhet. Kur mendoj se sa gjëra ju mungojnë dhe do t’ju mungojnë gjatë tërë jetës; sa emocione nuk ndjeni; sa aspekte të sendeve nuk i dalloni; sa të vërteta nuk i rrokni; sa bukuri ju ikën dhe sa kurajë ju mungon, atëherë mua, që nuk i kam lotët të lehtë, do të ma

kishte vërtet ënda të shkrehesha në lot. Unë e di që ju kaloni nëpër botë pa e përkapur atë në qëndrueshmërinë dhe ndryshmërinë e saj; pa u ndalur për të soditur ato gjëra të imta që janë më të mëdhatë në hemisferën e poezisë; pa depërtuar në shpirtin e grave tuaja dhe as në atë të miqve tuaj dhe, madje, as në shpirtin pafundësisht të vogël tuajin. Unë e di që gjeniu mund t’ju kalojë përbri, prej mishi e eshtrash, prej fjalësh e frymës, dhe që ju nuk e shikoni, nuk jeni të aftë ta shikoni, t’i afroheni, t’i flisni, të shkoni me të, të lini mëmë e at dhe çdo pasuri të parëndësishme për ta ndjekur në ferrin e ëndjeve të tij të ndaluara. E di që katër, pesë, dhjetë ide ju mjaftojnë për gjithë jetën, ju shërbejnë për të gjitha nevojat e përditshme, për ditën e për natën, për dashnoren e për berberin, për të folur e për të shkruar, për t’u ngritur në mëngjes e për të rënë në shtrat në mbrëmje dhe që në trurin tuaj pa dritare nga ana e qiellit nuk kanë të drejtë hyrjeje veçse të vërtetat e bëra stereotipi dhe idetë që, nga përdorimi i shumtë, janë shndërruar në imbecilitete. Unë i di të gjitha këto, dhe shumë te tjera që nuk i them për të mos prishur gjuhën, prandaj a nuk do të duhet të më vijë keq për ju nga thellësia e zemrës? Mos pandehni se jam i lig dhe se po ushtrohem në sarkazmë. Unë ju dua sepse ju jeni kundërpesha e domosdoshme e të paktëve dhe

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

keqardhja ime nuk ka asnjë nënkuptim. Dhe ju dua, poshtërsisht, edhe sepse kam frikë nga afërsia juaj. Përjetoj në jetën time orë të tmerrshme, në të cilat më duket se udhëtoj me pak arianë eksploratorë në mes mijëra tribujsh njerëzish të egër, në mes një kontinenti ku fetishi është gjithë filozofia dhe kanibalizmi fjala e fundit e dashurisë. Por kjo ndjesi mizore nuk zgjat. Ju jeni të padëmshëm edhe në mizorinë tuaj. Fytyrat tuaja të shushatura na bëjnë mirë; janë thirrje e pareshtur për vigjilencë, për të synuar madhështinë që është e vetmja detyrë jona. Ju jeni të huaj ndaj poezisë – sa qartë dallohet! Dhe prandaj nuk keni imagjinatë dhe nuk i dini sekretet e torturave cerebrale. Fjalët tuaja – edhe kur shpotisin e mohojnë – janë shoqërimi i nevojshëm i këngës sonë të luftës dhe na shpien drejt rrezikut të përleshjes më shumë se urdhrat e shkurtër të komandantëve tuaj. Ju, krejt padashur, na bëni aq mirë! Ç’aromë që ka përçmimi juaj! Si gjallëron dhe eksiton urrejtja juaj! Përçmonani dhe urrenani gjithnjë më shumë, më me vrull, më me vendosmëri: sharjet tuaja janë shpëtimi ynë dhe bërja jonë pis është filtri që na bën më të rinj. Ne jemi këtu gati për të pritur goditjet tuaja; i presim pështymat tuaja si stërpikje uji të bekuar dhe i përmendim plagët tona si pengje shpërblimi. Përktheu: Aurel Plasari E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Njerëz në zë

Shtjefën Ivezaj ose (Rreth monografisë “Muzeu etnografik i Malësisë, vepër monumentale autoktonie e Shtjefën Ivezaj”)

Hulumtimi arkivor,bazuar në hulumtimin e dokumentuar janë pikat orientuese prej ku fillon kurioziteti i çdo lexuesi. Nëse kërkon më në brendësi për fillimet e urdhëresat e brendshme të njeriut që nuk i shmanget kujtesës historike, po e dëshmon ekzistencën e tij në epokën e multikulturalizmit, me njerëz multipolar, ku ndihet mbizotërimi i së huajës, kultura vendase bëhet e pranishme me formë e përmbajtje autoktone e kombëtare te Muzeu i Shtjefën Ivezaj

Dr. Rrok Gjolaj

Njeriu në zë (si mbledhës, kërkues, etnograf, fotograf etj), që jep informacione shtesë mbi jetën e objekteve të mbledhura prej tij e që përbëjnë një arkiv material me shumë vlerë. Njohja personale e Nua Bacës me rolin e Shtjefën Ivezaj, tregon për mbledhësin dhe dëshmuesin e historisë. Ndërsa vet ai, rrëfen me referenca dhe shënime përmes një baze materiale të mbledhur, ku lexuesi gjykon për detajet sa interesante aq dhe intriguese e herë-herë të çuditshme për arkivin muzeor, të ruajtura në këtë vend, nga biri i malit të Grudës e djali i vajtorit - poeti Tomë Bishi Ivezaj. Dija e lexuesit të sotëm me informacione të mangëta, për ekzistencën e këtij mbledhësi monumental, plotësohet me vullnetin e autorit malësor Nua Bacaj, i cili realizon përmes kësaj monografie një ndërveprim kulturor, shoqëror, etnografik, zakonor, dokumentues të materialeve të një muzeu autokton në trevën e Malësisë së Madhe, ku vet objektet ndërveprojnë me kujtesën, formën, mënyrën e përdorimit, kohën e ekzistencës së tyre si dëshmi e jetës shoqërore në

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Malësi. Muzeu flet, e bisedat e tij me lexuesin e vëzhguesin, krijojnë duke na përshkruar, vendosjen e mbledhësit Shtjefën Ivezaj në kronologjinë e zhvillimeve të kulturës materiale (Onuzi, Afërdita. Kultura popullore, nr. 10. 1976. Shih dhe Tirta, Mark, Veshje Popullore Shqiptare, vëllimi 4, f. 45. Aleksandër Dhima, Antropologjia etnike e shqiptarëve, UET Press, 2017). Materialet etnografike të mbledhura sigurojnë njohuri unike për jetën shoqërore të malësorëve ndërsa mbledhësi Ivezaj vlerëson perceptimin dhe vlerën e tyre kulturore. Ai rrit harmoninë sociale, si mbledhës ai zhvillon një kuptim të pasur për kulturën dhe ndihmon duke i dhënë dritë thesareve të pashprehura që ka një komunitet, e promovon atë duke siguruar lidhjet me historinë, që materiali i mbledhur mund të krahasohet, analizohet ashtu siç diktojnë të dhënat. Shtëpia - muze e Ivezajt ka ndoshta dëshminë më të rëndësishme të trevës së Malësisë, ajo është strehë e mirëfilltë e objekteve që lidhin kulturat e një populli mes vetes, është porti nga ku fillimisht u praktikua një kënaqësi vetjake e kthyer në dëshmi profesionale dhe e dokumentuar si trashëgimi kulturore e historike të një vendi, duke e kthyer kështu shtëpinë - muze, në një muze të mirëfilltë burimor që konfirmon një aktivitet mbledhjesh të pasurisë materiale që shtrihet ndër shekuj të ndryshëm

dëshmishë. Vetë Nua Bacaj bëhet asistenti i shtëpisë - muze, duke i shërbyer me botimin e tij, nevojës jo vetëm për të dëshmuar reputacionin kulturor të Ivezajt, por dhe për të shpëtuar “arkën e Nojës” së Malësisë së Madhe etnografike, puna e të cilit, nuk është vetëm kujtesë e dëshmuar dhe e shkruar, por dhe jehonë e një pune që shtrihet në dhjetëra vite kërkime e mbledhje të trashëgimisë etnografike, si përmbajtje që transmetojnë rrugëtimin e secilit objekt me datime e shpjegime me rëndësi. Një studim doktorate do mundësohej lehtësisht nisur nga objektet që u takojnë vendeve. Ato janë procese prodhimi e krijimi, ato theksojnë lidhjet me përkufizimet e tyre, format e ridizenjuara të objekteve sot, ndër to lind dallimi i artizanatit me industrinë, shihet arti popullor si pasuri shprehëse, vërehet përdorimi i tyre praktik, mjedisi dhe identiteti i tyre kulturor, shijet dhe ndjenjat artistike të një treve. Vetë Nua Bacaj vjel jo vetëm studimet e studiuesve të huaj dhe shqiptar, por dhe hulumton brendinë e këtij muzeu, nga ku në mënyrë joshteruese, gdhendet rrugëtimi fatlum i objekteve që dëshmojnë erën autoktone të vendlindjes. Shtëpia e Ivezajve, kthehet kështu në muzeun e shenjtë, të pambrojtur nga askush, por që në të gjitha drejtimet, godet në shenjë, si Muze, duke qenë për mbarë vendin, zgjedhja e dokumen-

KULTURË

e Marubi i Malësisë

tuar jo më e një amatori, por kreatori të mençur që ruan, arkivon e ju jep jetë, si psh : 1. Enëve prej balte dhe prej qeramike, 2. Almiseve, enëve dhe orendive ndriçimi, objekteve të zjarrit, masave që janë përdorë në shekujt e kaluar nga malësori, duke u shoqëruar me kontributin e vetë autorit në krijimin e një fjalorthi shpjegues të tyre. Çdo vegle apo objekti, autori Nua Bacaj, i shton një vlerë tjetër folklorike e dokjesore të tij, ai i shoqëron ato me krijime autoriale të poetëve shqiptarë të botuara ose dhe dorëshkrim si: Bulierës i ka kënduar Martin Camaj; Djepit, Hilë Mosi (f. 34) dhe Engjëll Curri, që sjell një dëshmi të mbetur në dorëshkrim nga ky autor, sillen dëshmitë e Anton Harapit, mbi përdorimin e djepit si “mjet që ndalon pushkën e pajton gjaqe”; 3. Rolin e orendive, autori përveç vlerës që ato kanë dhe vazhdojnë të kenë ndër shqiptarët dhe në kohët e sotme, iu shton, rolin e tyre në jetën shpirtërore të malësorëve: Oda e miqve ishte shpesh edhe odë ku zhvilloheshin biseda, kuvende e merreshin vendime me rëndësi katundi, e deri në bajrak; - Pajimet për kafshë, janë tregues i

një kulture autoktone e origjinale, tregues i ekzistencës së malësorëve ndër shekuj. Autori thekson se ato janë jo vetëm emra veglash, por dhe dëshmi gjuhësore të lashtësisë së gjuhës shqipe. Gjuhëtari dokumenton përmes emrave të këtyre enëve arkeologjike, lidhjet e shqipes me ilirishten. - Veshjet e grave: xhubleta është dëshmi etnografike, dokjesore e zakonore. Funksion të tillë i jep autori të gjitha elementeve të saj e sidomos veçon brezin e grave të varura në muze, si simbol i zgjidhjes së martesës; me i pre brezin grues . Unaza “qarku i mbyllur”, si lidhje besnikërie, vargjit me mashë, që shërbenin si stoli dhe si praktikë e mënyrës së shërbimit ndaj pleqve e miqve të shtëpisë nga nusja. - Veshjet e burrave apo petkat mbartin një fjalor që sot pothuajse nuk ruhet. Ato janë një pasuri e vyer për gjuhën shqipe, si: gubere, mitani, jeleku, sahati e qosteku, opinga thesi e me saftjan, me krygjëza e gogisht, gur e unur etj. - Armët e muzeut, oborri i muzeut dhe varrezat e Vuksanlekajve janë një tjetër pasuri etnokulturore e këtyre viseve kuruar me dëshmitë e studiuesve, por dhe e pasuruar me kri-

jimtarinë e poetëve si Gjergj Fishta, Ndje Mjeda, Anton Harapi etj. Çelja e dyerve të këtij muzeu, përmes leximit, shënon për Ivezajn fillesën e një pune që kërkon mbrojtje teknologjike, kryer deri tash nga bashkëshortja e tij Gjyste Ivezaj, nëna e këtij muzeu. Në këtë muze shpërfaqet brendashkrimi ndjesor i një njeriu, që përthith gjurmët, duke mos lejuar tjetërsimin e dëshmive. Shtjefni si atdhedashës dhe adhurues i flakët i kulturës kombëtare, tregon se e vetmja rrugë për përparim të mëtejshëm kulturor është peshimi i fakteve që vjen përmes këtij muzeu. Të njohur e popullor këtë njeri e bën përjetësimi i kësaj kulture shpirtërore e materiale, ku janë perjetësuar ndodhi historike. Në këtë muze asnjë objekt nuk e ka tashmë jetën e shkurtë, vendi dhe koha e përdorimit a mbajtësit mund të humbin, por funksioni i tyre krijon përndritjen e peisazhin e njohur të së shkuarës së malësorëve. E nëse pyesim kush është Shtjefën Ivezaj, për ne malësorët e gjithë shqiptarët mund të themi se është dëshmia dhe gjenialiteti në hulumtimin e kërkimin e objektit, duke ofruar në një të vetme historinë – dëshminë e dokumentuar – objektin si fakt – arkivin – trashëgiminë kulturore dhe materiale të një populli në një identitet domethënës, një rrugë që të lejon të shikosh një pjesë interesante e të hijshme të historisë, një shërbim gjithherë i sigurt për trashëgiminë, një barkë e madhe, udhëtimi i së cilës zgjat në brendësinë e shekujve si një nismë e mundimshme për nga vështirësitë që has kur futesh në jetën e secilit objekt. Ato janë gojëdhëna, rrugëtimi i të cilave është gjithherë zbulues, ato janë referenca për paraardhësit tanë, janë dorëshkrime e jetëshkrime që tregojnë se kush jemi ne. Pra është një jetë materiale dhe shpirtërore e malësorit në shekuj, është kronikë e shumë shtëpive dhe e pjesëtarëve të tyre, që lartësohen brenda odave të shtëpisë së Marubit malësor, Shtjefën Ivezaj. E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Veprat e përkthyera kanë tendencë të përdorin gjuhë shumë më të thjeshtë dhe modele gramatikore që ngjajnë pak me gjuhën origjinale. Për ata që dinë gjuhën origjinale në të cilën është shkruar libri, është më mirë të lexoni versionin origjinal të tij. Sepse, ka mundësi që mesazhi aktual i thënë në versionin origjinal të librit të keqinterpretohet

Donika Lulgjuraj

Leximi i librave në gjuhën origjinale apo të përkthyer? Përgjigjja në këtë pyetje varet nga çështja nëse e dini gjuhën origjinale në të cilën libri është shkruar, dhe gjithashtu sa të aftë jeni në atë gjuhë. Nëse nuk e dini gjuhën origjinale, me çdo kusht lexoni versionin e përkthyer, sepse të lexosh edhe atë është më mirë sesa të mos lexosh fare! Një konsideratë tjetër që më duket e rëndësishme është se nëse zotërimi juaj mbi gjuhën origjinale nuk është shumë i mirë dhe e keni të vështirë të lexoni gjuhë të nivelit më të lartë që përdoret në tekst, atëherë ndoshta leximi në gjuhën tuaj amtare do të ishte më mirë. Mund të kthehesh gjithmonë kur të kesh më shumë

“ 20

Leximi i origjinale

zotërim të gjuhës origjinale të librit ose nëse keni njohuri mesatare mund t’a lexoni me një fjalor para ! Lexoni librin në gjuhën e tij nëse përfshin kulturën, trashëgiminë dhe stilin e jetës së një vendi të caktuar. Për shembull, nëse planifikoni të lexoni një libër të bazuar në jetën e një muzikanti mesjetar që jetoi në Francë dhe që e bëri Revolucionin Francez popullor, do të lidheshit emocionalisht me të njëjtën gjë nëse e lexoni në frëngjisht (me kusht që të njihni gjuhën ). Nëse nuk dini ndonjë gjuhë tjetër përveç gjuhës amtare përgjigjja e qartë është ta lexoni atë në gjuhën me të cilën mund të lidheni më mirë! Një avantazh i fshehtë: përkthimet janë më të lehta! Veprat e përkthyera kanë tendencë të përdorin gjuhë shumë më të thjeshtë dhe modele gramatikore që të kujtojnë pak gjuhën origjinale. Për ata që dinë gjuhën origjinale në të cilën është shkruar libri, është më mirë të lexoni versionin origjinal të tij. Sepse ka mundësi që mesazhi ak-

Një konsideratë tjetër që më duket e rëndësishme është se nëse komanda juaj mbi gjuhën origjinale nuk është shumë e mirë dhe e keni të vështirë të lexoni gjuhë të nivelit më të lartë që përdoret në tekst, atëherë ndoshta leximi në gjuhën tuaj amtare do të ishte më mirë. Mund të kthehesh gjithmonë kur të kesh më shumë komandë në gjuhën origjinale të librit ose ose nëse keni njohuri mesatare mund t’a lexoni me një fjalor para ! Lexoni librin në gjuhën e tij nëse përfshin kulturën, trashëgiminë dhe stilin e jetës së një vendi të caktuar.

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

tual i thënë në versionin origjinal të librit të keqinterpretohet. Autori që përktheu librin, do t’i kishte shfaqur gjërat sipas mënyrës së tij që mund t’ju bëjnë të ndiheni të mërzitur dhe ta urreni atë libër. Nga ana tjetër, njohja e disa gjuhëve

KULTURË

i librave në gjuhën apo të përkthyer?

ka përbërë një avantazh për mua sidomos në raste të tilla kur si studente e letërsisë nuk arrija ti gjëja veprat në biblioteka në gjuhën shqipe. Në ato raste më shërbenin veprat botërore që kisha të përkthyera në disa gjuhë në bibliotekën time per-

sonale. Sidoqoftë, nga përvoja personale, nuk ishin rastet e pakta kur kam ngelur e zhgënjyer me përkthimet, apo edhe kundërta me veprën origjinale. Tek e fundit një libër i përkthyer mirë duhet të ketë një përkthyes të mirë. Kjo ka

të bëjë sidomos për poezinë, pasi që novelat e romanet mund të kenë një gjuhë paksa më të thjeshtë. Në rastin e poezisë përkthyesi duhet të këtë jo vetëm njohje për poetin por edhe një shpirt poetik. Një përkthim në gjuhën shqipe i cili nuk më ka pëlqyer është përkthimi i vëllimit poetik të autores Rupi Kaur ‘’Milk&Honey’’. Krahasimi mes poezive në anglisht dhe atyre në shqip ka kuptime të kundërta dhe dallime të mëdha. Ndryshe më ka ndodhur kur kam lexuar trilogjinë “50 hijet e Greit” të El Xhejms. Përkthimi më ka rrëmbyer tërësisht nga gjuha e përdorur, fjalët e përzgjedhura të përkthyeses , sa kam ngelur e zhgënjyer kur kam lexuar veprën në gjuhën origjinale. Përfshini veprat origjinale, nëse keni qasje në to, ashtu siç e shihni të arsyeshme. Kërkoni autorë të njohur në gjuhën tuaj, ose thjesht mblidhni romane të rastësishëm nga libraritë me libra të përdorur! Nëse ato janë shumë të vështira tani, ose nëse e gjeni veten duke vonuar për të lexuar, lëreni librin mënjanë dhe kaloni në diçka më të lehtë. Mund ta rishikoni librin brenda disa javësh ose muajsh dhe të shihni se si jeni! Librat e përkthyer dhe veprat origjinale janë të dyja tepër të vlefshme. Leximi është jetik për përvetësimin e gjuhës, pavarësisht nëse jemi duke folur për një person që zotëron një gjuhë, apo për ndonjë poliglot. Lexoni sa më shumë në gjuhën tuaj të synuar dhe do të shihni përmirësime. Këtu nuk ka ndjenjë detyruese, thjesht ndiqni instinktet tuaja dhe lexoni atë që dëshironi! E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Në Vuthaj u mbajt manifestimi tradicional “Mirë se vini në Alpet Shqiptare”

Manifestim i shpalo virtyteve gjithëpërfs kulturore kombëtar

Në Vuthaj të Komunës së Gucisë, të dielën, më 1 gusht, u mbajt manifestimi tradicional mbarëkombëtar “Mirë se vini në Alpet Shqiptare Vuthaj 2021”, i 25-ti me radhë. Dita me mot të bukur, ka mundësuar që në nënqiellin e hapur skaj bregut të djathtë të Lumit Gërla, në lagjen Gjonbalaj të këtij vendbanimi piktoresk, përballë Alpeve Shqiptare, të tubohen mijëra qytetarë nga Vuthajt, Gucia e Plava me rrethinë, Malësia e Madhe, Ulqini e Rozhaja, nga viset e

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

ndryshme të Kosovës e Shqipërisë, nga Maqedonia e Veriut, si dhe shumë bashkëvendës mërgimtarë në diasporë, të cilët pushimet verore kanë ardhur t’i kalojnë në vendlindje. Ata përjetuan çaste të këndshme pushimi, dëfrimi e argëtimi në programin e begatë të gërshetuar me pika të larmishme të zhanreve dhe opuseve kulturore, artistike e muzikore, i cili ka filluar në orët e mesditës dhe ka vazhduar deri në orët e vonshme të ditës në atmosferë vër-

tetë solemne dhe festive. Me sloganin “Mirësevini në Alpet Shqiptare – Vuthaj 2021”, nën valëvitjen e flamujve kombëtar kuq e zi me shkabën dykrenare në mes, manifestimin e kanë hapur dy anëtarët e këshillit organizativ, vashëzat simpatike, Arbërore dhe Rilinda Gjonbalaj, të cilat kanë udhëhequr programin, kanë përformuar në programin e SHKA “Maja e Karajfilit”, anëtare të së cilës janë, dhe kanë përshëndetur mysafirët e pranishëm nga trojet

KULTURË

osjes së shirëse re shqiptare: Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, ndër të cilët kanë veçuar ambasadorin e Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, Ridi Kurtezi, kryetarin e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Mal të Zi, Faik Nika, deputetin në Kuvendin e Malit të Zi, Genci Nimanbegu, kryetarin e Lidhjes Demokratike Shqiptare, Nikollë Camaj, vëllain e dy dëshmorëve të rënë në Luftën Çlirimtare të Kosovës dhe pjesëmarrësin e UÇK-së, Fadil Fazliun, veprimtarin e mirënjohur për çështje kombëtare, Berat Luzha, të deleguarin e kryetarit të Republikës së Shqipërisë, Flamur Gashi, veprimtarët e shquar kombëtar nga Komuna e Rozhajës, Ali Daci e Haxhi Lajçi, profesorin nga Opoja e Komunës së Dragashit (Sharrit), Ziadin Gashi, dhe shumë personalitete të tjera nga jeta politike, shoqërore, kulturore, shkencore, sportive e fetare nga komunat e Plavës dhe Gucisë, nga Mali i Zi e më gjerë, si dhe të gjithë të pranishmit e tjerë, bashkëvendësit nga diaspora. Veprimtari i mirënjohur nga Vuthajt, Tahir Gjonbalaj, e shpalli të hapur manifestimin dhe në emër të organizatorit të tij, në fjalën e rastit i përshëndeti dhe u dëshiroi mirëseardhje mysafirëve të pranishëm nga trojet shqiptare dhe diaspora, e në veçanti, mirëseardhje të sinqertë dhe të përzemërt u uroi ambasadorit të Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, me seli në Podgoricë, zotit Ridi Kurtezi, kryetarit të Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Mal të Zi, Faik Nika, deputetit në Kuvendin e Malit të Zi, Genci Nimanbegu, kryetarit e Lidhjes Demokratike Shqiptare, Nikollë Camaj, dhe shumë veprimtarë të tjerë.

Në fjalën e rasti të pranishmit e manifestimit “Mirë se vini në Alpet Shqiptare Vuthaj 2021”, në emër të organizatorit dhe në emër të vet personal, i ka përshëndetur moderatorja e programit manifestues, Rilinda Gjonbalaj, duke u shprehur: “Për 25 vite me radhë është punuar shumë në aspektin kulturor e folklorik, por më së shumti është punuar kundër asimilimit, bile është vepruar me hapa gjigant në këtë drejtim. Qindra të rinj dhe të reja nga Komunat e Plavës dhe Gucisë, të cilët kanë ardhur për t’na vizituar, ka qenë e pamundur që ata të mos informohen më afër për realitetin dhe gjendjen aktuale të Plavës dhe Gucisë në cilësinë e organizuesit të këtij manifestimi. Unë dua të falënderoj çdo njeri që ka dhënë kontributin e vet sado pak të vogël për mbarëvajtjen e këtij manifestimi, duke e përkrahur në forma të ndryshme, të cilat padyshim kanë pasur një rëndësi të madhe. Por, kur jemi te falënderimet, ‘nuk kam si të mos falënderoj’ edhe ata individë dhe struktura që kanë bërë çmos që ky manifestim të shuhet, të mos mbahet, bile edhe të mos ekzistojë më, duke na penguar me përçarje, përkrahje monetare teknike, e madje edhe duke i bindur që të heqin dorë për të marrë pjesë në manifestim në momentin e fundit”, ka theksuar Gjonbalaj dhe në vazhdim ka shtuar: “Ajo çfarë unë dua të them është se ky tubim manifestues është ashtu siç e festojmë sot 25-vjetorin e tij. Do të festojmë edhe shumë e shumë përvjetorë të tjerë duke e ngritur lart çdo vit flamurin e bukur kuq e zi, flamurin që na priu në luftëra, morte e dasma, flamurin e shqiptarëve me shqiponjën dykrenare në mes, dhe duke i dhënë famë identitetit të bukur shqiptar autokton të kësaj krahine. E kur jemi te përvjetori, dua të them se ky vit në historinë tonë shënon edhe 40-vjetorin e Pranverës Shqiptare, ose ndryshe Demonstratat e vitit 1981, të cilat janë ndër kohërat më të vështira për popullin shqiptar”. Në fjalën e rastit, të pranishmëve u është drejtuar vëllai i dy dëshmorëve të rënë në Luftën Çlirimtare të Kosovës, Fadil Fazliu, me fjalët : “Të nderuar të pranishëm, malësore e malësorë, ju përshëndes të gjithëve,

në emër të një grupi qytetarësh nga Prishtina e Shkupi. Erdha këtu për të manifestuar bashkë me ju 25 vjet që jemi bashkë me Tahir Gjonbalajn, në këtë manifestim kulturor e historik, për të qenë më afër njerëzit që vijnë këtu. Ky manifestim nuk ka karakter politik. Ai është vetëm kulturor, njohje me njëri-tjetrin, dashuri dhe respekt. Ai bashkë me SHKA ‘Maja e Karajfilit’, ka bërë të pamundurën t’i bashkojnë shqiptarët nga të gjitha trojet etnike”. Të pranishmëve me fjalë rasti u janë drejtuar edhe veprimtari i shquar për çështje kombëtare, Berat Luzha, i deleguari i presidentit të Republikës së Shqipërisë, Flamur Gashi, deputeti në Kuvendin e Malit të Zi, Genci Nimangebu, dhe kryetari i Lidhjes Demokratike Shqiptare, Nikollë Camaj. Këshilli organizativ i shoqatës “Alpet Shqiptare” me dekoratën “Krenaria e Alpeve Shqiptare”, nderoi kryetarin e Komunës së Deçanit, Bashkim Ramosajn, dhe veprimtarët për çështje kombëtare shqiptare, Fadil Fazliun dhe Berat Luzhën. Veprimtarja Ardiana Honda, Shoqërisë Kulturo Artistike “Maja e Karajfilit” i dorëzoi ca dhurata modeste, kurse Shoqata Bytyqi nga Kopliku ia dorëzoi mirënjohjen në shenjë nderimi dhe respekti për veprimtarinë gjithëpërfshirëse dhe librin me titull “Plisi i bardhë”. Manifestimi ka vazhduar me programin e larmishëm dhe të begatë kulturor, artistik dhe muzikor, i cili ka filluar me potpuri këngësh patriotike të përformuar nga këngëtari i mirënjohur nga Shqipëria, Arif Vladi, dhe ka vazhduar me pikat e SHKA-së nikoqire “Maja e Karajfilit”, të SHKA-së nga Deçani dhe të grupit folklorik “Besa” nga Shoshi, me këngë, valle, recitime, recitale, për t’u mbyllur me këngën e përformuar nga këngëtarja Fatbardha Nikçi. Në fund theksojmë se shumë adhurues të natyrës, ca çaste i kanë kaluar duke vizituar bukuritë e rralla natyrore, me të cilat begaton ky fshat piktorest, siç janë: Syri i Skafkaçit, Ujëvara “Gërla”, Lugina e Leskovës, dhe ca vende të tjera tërheqëse e piktoreske të këtij nënqielli përballë Alpeve Shqiptare. Sh. Hasangjekaj E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Nikollë Berishaj - GJURMË QË (NUK) HESH

TEN

Nikollë Berishaj

Gjurmë që (nuk) heshten Stud ime, refle ksion e, ese

Art Club

Botime të reja

Një guidë kulturologjike (Nikollë Berishaj, Gjurmë që (nuk) heshten, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2021)

Shkrimtari, studiuesi, përkthyesi, publicisti dhe veprimtari Nikollë Berishaj ka botuar së fundmi librin “Gjurmë që (nuk) heshten”, një përmbledhje e studimeve, refleksioneve dhe eseve, në të cilat autori shpreh shqetësimin për çështje dhe tema nga fusha të ndryshme. Për nga natyra, libri është një metazhanër dhe siç thekson në vështrimin e tij shkrimtari i njohur Agron Tufa, libri është një lloj guide kulturologjike. “Libri është konceptuar sipas shqetësimeve të autorit në disa rrathë koncentrikë: Në rrethin e parë hyjnë shpluhurosja e disa personazheve (personaliteteve), vepra e të cilëve ose vazhdon të jetë e anatemuar si inerci e politikave të sotme post-totalitare, ose janë lënë në harresë nga përtacia shpirtërore intelektuale, plus paragjykimeve të reja… Rrethin e dytë në problematikat që shqyrton Berishaj e përbëjnë trashëgimia

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

dhe raporti propagandistik i diktaturës ideologjike komuniste kundrejt klisheve kulturore “bardhë e zi”, fatkeqësisht të gjithëpranuara nga cektësia intelektuale shqiptare… Rrethit të tretë të librit i takojnë shkrimet nga intenca të ndryshme kulturore ndërdisiplinore (përkthimi, piktura, Malësia në raportin dinamik ‘qendër – periferi’, gjuha e paragjykuar si inerci totalitare dhe gjuha e pastër e Malësisë), deri te memuaristika tejet interesante mbi veprimtarinë e shoqatës së shqiptarëve të Sllovenisë, ku autori ka qenë pjesë e këtij kontributi patriotik e kulturor…” Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, me mbështetjen e Komunës së Tuzit, Qendrës për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Kulturës së Pakicave dhe Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, ndërsa është shtypur në shtypshkronjën IVPE - Cetinë. Lektor i librit është Fran Camaj.

Nikollë Berishaj është autor i librave: “Sub rosa dictum” (poezi), “Kush e vrau besën” (roman), “Antologji e poezisë bashkëkohore sllovene”, “Fjalor sllovenisht-shqip dhe shqip-sllovenisht”. Nga sllovenishtja, malazezishtja (kroatishtja/serbishtja/ boshnjakishtja) në shqip dhe anasjelltas ka përkthyer mbi 70 vepra. Është laureat i Çmimit “Pretnar” në vitin 2013, çmimit më të lartë të Sllovenisë për përkthime të letërsisë sllovene në gjuhë të tjera të botës (në shqip), i përcjellë nga titulli i nderit Ambasador i letërsisë dhe i gjuhës sllovene dhe i kulturave sllave. Është i përfshirë po ashtu në Fjalorin enciklopedik “Novi slovenski biografski slovar”, botuar nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Sllovenisë. Ka qenë redaktor i disa revistave studentore në Lubjanë si dhe ka prezantuar në periodikë e festivale të ndryshme të poezisë disa shkrimi. k. tarë shqiptarë, sllovenë etj.

KULTURË

Botime të reja

Përpjekje për ndriçimin e mistereve të Shasit (Muhamet Nika, Shasi – e vërteta që na e fshehën, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2021)

Autori Muhamet Nika i është paraqitur lexuesit para do kohësh me librin “Shasi – e vërteta që na e fshehën (trokitje në mite dhe realitet)”. Libri paraqet një qasje shumëdisiplinare të autorit duke e trajtuar objektin e studimit nga këndvështrime të ndryshme. Ai përbën një përpjekje për të ndriçuar misteret e shumta të Shasit, duke nisur që nga lashtësia e tij, emri, orvatjet për të fsheur iliricitetin në këto hapësira etj. Nika hedh

tezën se emri i mëparshëm i Shasit ka qenë Rrizanë. Duke i kundërvënë mitet dhe legjendat që ekzistojnë për Shasin përballë realitetit, Nika e nxit lexuesin të gërmojë në burime të tjera. Autori tregon se libri ka lindur si reagim dhe kundërargument ndaj përpjekjeve të Kishës Ortodokse Serbe për të përvetësuar trashëgiminë e Qytetit të vdekur të Shasit nga banorët vendas dhe fetë tjera mono-

teiste. Në libër autori ka përdorur referenca të shumta, që i japin atij karakter shkencor. Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, ndërsa është shtypur në shtypshkronjën IVPE – Cetinë. Redaktor teknik i librit është Qazim Muja. Muhamet Nika ka botuar më herët librat: “Brenda etnisë” dhe “Reflekse politike”. i. k.

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Meditim (1)

Të adhuroj, o de Unë e di se ti je bukë e gjak, por je bukë e amël! Hilmi Nimanbegu

Hajro Ulqinaku E shfletoj për të 365-tën herë antologjinë inedita, Ulqini - liman i shpëtimit. E lexoj si itinerar, roman, dramë... Meditoj për bisedat me detarët, peshkatarët e Ulqinit tim. Pse e morën detin në sy? Kur barkuan? Pse zbarkuan? Ç’fat kishin në valët e detit e të jetës? Çfarë mesazhe sjellin? Kapidan Shaqir Peku: Navigare necesere est Kapidan Shaqiri është shumë i përshtatshëm për bisedë. Na flet me inspirim, si të ishte një udhëpërshkrues. - Deti ka qenë gjithmonë i bereqetshëm. Populli i cili jeton pranë detit, gjithmonë ka qenë i zhvilluar në pikëpamje ekonomike, materiale e kulturore. Latini ka thënë: “Navigare necesere est, vivere non necesere est.” /Të lundrosh është e domosdoshme, të jetosh nuk është/. E shtije dorën në det dhe përshëndetesh me tërë botën. Ulqini, si Ulqini, e ka traditën e vet në detari. Ulqini kishte shumë anije, barka me vela. Kishte lundrues për të cilët ka dëgjuar Adriatiku, Joni e Mesdheu. Dy dashuri të mëdha - Ka momente aq të bukura, të papërshkrueshme. Ti lundron deteve, oqeaneve e rreth vaporit tënd vallëzojnë delfinët! E sheh si lind dielli nga deti, si perëndon dielli në det. Janë pamje të cilat në tokë nuk mundesh t’i shohësh as t’i përjetosh si të tilla. Por edhe momente shumë të vështira kam përjetuar: furtuna, ciklone, kur

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

vapori rrokulliset, batohet, kapërdihet, sepse valët janë të larta, si kodra dhe ditë e net marinarët, ekuipazhi rri në këmbë, duke lutur Rodonin, Zotin e detit, që të na falë jetën, meqë jemi në rrezik të madh... - Bukuria e profesionit tonë është se e njohim botën, njohim vende, njohim popuj e njerëz, kultura e civilizime, qytetërime. Ashtu pasurohemi shpirtërisht. I kam pasur edhe dy dashuri të mëdha: detin, të cilin e kam në gjen, dhe familjen, me gruan në krye. Detarët janë romantikë të cilët i janë besnikë detit dhe familjes. Dinko Franetoviq – Bure: - Detarët ulqinakë kanë bërë tregti me robër të cilët i kanë sjellë nga limanet afrikane. Robërit ua kanë punuar tokat. Kush ka pasur më shumë robër, është konsideruar më pasanikë dhe më me autoritet. Mirëpo, në Ulqin ka pasur edhe robër të lirë të cilët janë marrë me bujqësi dhe detari. Dy kanë qenë edhe kapidana detarie dhe kanë poseduar barkat e veta. Ata ishin: Ali Harapi – Guçi dhe Daut Kalija. Harapët nuk kanë pasur mbiemër të vërtetë, por i kanë marrë llagapet e padronëve të vet, si p.sh., Maksut Harapi i Jusuf Beqirit. Ata të cilët kanë qenë të lirë nuk janë quajtur harap, por Harapi, ashtu p.sh, Tahir Harapi. Emrat e tyre do t’i hasim në regjistrin e kapidanave të Ulqinit. Ali – Basha i Ulqinit, më 1770, i ka sjellë nga Misiri (Egjipti) edhe dy robëresha, ndërsa një grup kur janë kthyer, në vitin 1775, kanë prurë me vete edhe 13 robër dhe robëresha. Vehbi - Busho Tivari:

Tregimi i gjenezës së familjes Tivari është si një episod historik. - Kur e kanë djegur Tivarin, Abdullahu I është nisur me të tre bijtë: Ademin I, Mahmutin I dhe Omerin I, të iknin me vapor nga Tivari për në Fier. (Është fjala për kohën e pushtimit të Tivarit, më 1877, kur forcat mbrojtëse shqiptare e humbin luftën me malazez, mu në prag të Kongresit të Berlinit). Abdullahu I, stërgjyshi, ishte imam në Tugjemil, Tivar Nalt. Duke ikur me familje, që mos ta pranojnë pushtimin e ri, në vaporin i cili barte udhëtarë, ikanakë - duke dashur të shpërngulej në Fier, duke mos e përballuar lundrimin, vdes në vapor, mu përmbi Valdanos. Me ritual fetar dhe detar, e hedhin në det dhe vazhdojnë udhëtimin. Kur ndalet vapori në limanin e Ulqinit, për të marrë udhëtarë (refugjatë) të tjerë, u dalin përpara dajat - Ustabeqirët dhe i ndalin në Ulqin, s’i lënë të vazhdojnë më tutje. Luan Mollabeqiri: Së shpejti (Beqir Mollabeqiri) transferohet në anijen mbretërore të Austrisë me emrin “Keiser Franz Josef” dhe aty, në fillim, shërbeu si timonier i dytë i anijes. Lundrimi në këtë anije për Beqirin ishte një përvojë e madhe, pasi që kjo anije lundronte edhe jashtë Mesdheut, pra, ishte anije tejoqeanike. Pasi u dallua në shërbim, e fitoi besimin e kapitenit austriak dhe së shpejti bëhet timonier i parë i anijes. Është karakteristike për të përmendur rastin i cili qe kyç për avancimin e tij në timonier të parë. Anija po i afrohej Portit të Fiumes, siç e quante Beqiri, edhe të gjithë detarët ulqinakë, Rijekën e sotme të Kroacisë. Timonieri i parë bëri disa

KULTURË

et i mirë

manovrime të gabueshme, me ç’rast rrezikoi që anija të pësonte avari. Kapiteni austriak u nevrikos shumë dhe i tha Beqirit ta merrte ai timonin e anijes dhe, ky me sukses e ankoroi anijen në port. Prej atëherë, gjatë tërë shërbimit në këtë anije, Beqir Mollabeqiri punoi si timonier i parë i anijes mbretërore austriake “Keiser Franz Josef”. Teufik Shurdha Lundrimi me vela. - Me të dalë të Kanalit të Otrantit, ata e kanë gjetur limanin për të cilin janë drejtuar. Që, në mjegull të mos e humbin drejtimin, për kiç e kanë lëshuar llokun e lidhur me litar të gjatë

dhe ashtu e kanë përcjellë pas kiçit vijën e lundrimit, të mos bëjnë valta. Lloku më së miri ua ka treguar vijën, ndërsa busulla drejtimin. - Më së vështiri e kanë pasur natën, kur ka fryrë erë dhe ka rënë shi, andaj deti me valë, nuk ua ka lejuar punët nëpër kuvertë. Ka ndodhur që furtunat t’ua thyejnë direkët, t’ua thyejnë trevat, t’ua shqyejnë edhe nga 5–6 vela. Kanë mbetur vetëm në flokë dhe ashtu është dashur të lundrojnë përpara, të mos mbeten në mes të detit. Atëherë kanë qenë të detyruar t’i arnojnë velat në kamare me drita të dobëta feneri, që pastaj, me mun-

dime dhe rreziqe të mëdha të hipin në arbula e treva, në lartësi 25–26 m, duke u luhatur barka nga valët; në rrezik të mos bien në kuvertë a në det, janë lidhur me litarë. Jusho Nimanbegu: 12-vjeç në det me Selim Tylin Fahri – Jusho Nimanbegu u lind më 1925 në Ulqin. I ka, pra, 77 vjet dhe u kujtohet viteve të fëmijërisë. Kallëzon: - I kam pasur 12 vjet kur kam hyrë në barkën e parë. Me Selim Tylin kam punuar në Durrës. Matrikullën e parë e kam nxjerrë si 12-vjeçar. Selimi e ka pasur një trabakull të vogël, - kujtohet. Me “Lulja e Shqipnisë” të Mustafa Dishit Fahriu ka lundruar edhe me barkën me emrin e bukur “Lulja e Shqipnisë” të Mustafa Dishit nga Shkodra. Ka qenë e madhe, 17/18-vagonash. Edhe kjo ka qenë me motor. Kumpllungu ia këputi të dy këmbët Litit Detari i moçëm kujtohet atyre barkave të vjetra, ndonëse me motor. Kanë mundë të ecin vetëm përpara, por jo edhe të manovrojnë prapa. Janë ndezur me kumpllung. Ajo dorëz, kur është vënë në lëvizje motori, ka qenë fort e rrezikshme. Kallëzon: - Lito Shapalakut, vëlla i Mustafa Shapalakut, në Dubrovnik ia këputi të dy këmbët kumpllungu. E la sakat për jetë. Dhe nuk rrnoi shumë, i shkreti. Ishte ky njëri nga rreziqet të cilët u kanoseshin detarëve. Kapidanin e zuri qymyri në barkë Kur qe fjala për fatkeqësitë e detarëve, Jushi tregon edhe si ka pasë përfunduar jeta e kapidan Reshit Begut, vëllau i katërt i Maliqit (babës). - Rashiti e pati fatin e keq. Në barkë, kur ka qenë të ftoftë i madh, tue u nxe në gaca, gjysmë-fuçie, sepse sigurisht s’ka pasur tangare, e ka zënë qymyri. Ashtu ka mbaruar jeta e detarit të famshëm. Fatkeqësitë detarin e godasin edhe brenda në barkë. - Jam mytë në det, peshkaxhi e detar - kallëzon. - Deti ta merr shpirtin, - konkludon “ujku i detit”. (vazhdon) E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

85-vjetori i Akademikut Rexhep Qosja (1)

Autoritet me kulturë të gjithanshme shkencor me vetëdije të lartë at Temë kryesore në veprat e Qosjes është fati i popullit tonë, i popullit të pambrojtur siç e quan ai, përpjekjet dhe lufta e tij për liri, lufta kundër dhunës dhe së keqes

Binak Ulaj

Vepra të shumta letrare, vepra të artit muzikor dhe të artit figurativ dhe atij pamor, u janë kushtuar gjeneralëve të luftrave çlirimtare, por ja, ndodh edhe e kundërta - gjenerali i luftës dhe i paqes, Kudusi Lame, ia ka kushtuar një vepër vëllimore monumentale profesor Qosjes, në të cilën, ndër të tjera shkruan: “Filozofia e Qosjes ka dhënë prova të pakontestueshme të saktësisë së mendimit parashikues dhe të ideve vizionare.” Një vlerësim i tillë i gjeneralit Lame, nuk është i rastësishëm. Jo! Duke qenë ushtarak me përvojë profesionale, pjesëmarrës në Luftën e UÇKsë, syrit dhe vëmendjes së tij nuk do t’i shpëtojë qëndrimi dhe veprimtaria e personaliteteve të politikës dhe të artit në Kosovë. E, profesor Qosja, me punën e vet krijuese mendore e shpirtërore, letërsisë, historisë dhe kritikës së letërsisë, polemikës dhe publicistikës politike e shoqërore, veçmas publicistikës dokumentare shqiptare, i ka dhuruar mbi pesëdhjetë vepra të botuara, një numër i të cilave janë përkthyer në disa gjuhë

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

kryesore të huaja. Së shpejti do ta kemi në dorë edhe ditarin e tij, të nëntin me radhë. Temë kryesore në veprat e Qosjes është fati i popullit tonë, i popullit të pambrojtur siç e quan ai, përpjekjet dhe lufta e tij për liri, lufta kundër dhunës dhe të keqes. Se me çfarë përkushtimi janë shkruar gjithë këto vepra, të denja edhe për një institucion të mirëfilltë shkencor, mësojmë nga jetëshkrimi i profesorit, i cili nuk kursen as shëndetin e vet, as përkushtimin e pazëvendësueshëm ndaj familjes së vet. “Nganjëherë lexoj e shkruaj deri në gjashtëmbëdhjetë orë në ditë, pa ditur për të shtunë, të diel a festa... Çdo ditë e kaluar pa shkruar më bëhet si një copë e shqyer e mishit të trupit që më sjell dhembje”, shkruan ai. Dhe, të gjithë këtë, jo për një javë, muaj, apo për një vit, por për afro shtatë dekada. Është kjo dëshmi e përkushtimit dhe e sakrificës, ndoshta të pashembullt, në krijimtarinë letrare e shkencore te ne. Duke e njohur me dekada dhe nga afër profesor Qosjen, e them me plot bindje se, për krijimtarinë voluminoze e të përkryer letrare e shkencore të tij, rol të pazëvendësueshëm ka pasur bashkëshortja e tij, Shpresa, veterane e arsimit, pa mirëkuptimin dhe përkujdesjen e saj ai nuk do të bëhej krijues emërmadh çfarë është. Mendje e formuar nga leximi i veprave të shkrimtarëve me famë botërore,

Përvjetor emërndritur Në kuadër të Ditës së krijimtarisë letrare dhe shkencore për Plavën e Gucinë, në Shtëpinë e Kulturës në Vuthaj, më 31 korrik 2021, u shënua 85-vjetori i lindjes së akademikut, profesor Rexhep Qosjes. Në këtë manifestim, që përplotësonte aktivitetet kushtuar 40-vjetorit të demonstratave të vitit 1981, u dha një recital me pjesë të zgjedhura nga veprat e profesor Qosjes kushtuar Lëvizjes Kombëtare të Kosovës. Me atë rast, ashtu siç ishte ideuar, u zhvillua një bashkëbisedim me bashkatdhetarët e profesor Qosjes, ku u fol për jetën dhe veprimtarinë e tij dhe për gjendjen e tashme politike gjithëkombëtare. nga studimi i vëmendshëm i rrjedhave letrare dhe i teorive letrare botërore, por edhe i pasionuar pas leximit të veprave të filozofëve të mëdhenj të antikitetit e këndej, të cilët i quan të perëndishëm, Qosja sjell një frymë të re, moderne, çfarë nuk ishte hasur më parë në letërsinë dhe studimet letrare shqipe. Përveç kësaj fryme, ajo që e karakterizon veprën e Qosjes, veçmas prozën e tij, është përzgjedhja dhe shtjellimi i temave të ndaluara, për të cilat askush nuk

KULTURË

ë re dhe tdhetare kishte guxuar të shkruante më përpara. Romani “Vdekja më vjen prej syve të tillë” është romani i parë në letërsinë shqipe, i cili trajton temën e dhunës shtetërore ndaj shqiptarëve, të ushtruar nga organet e UDB-së jugosllave. Trajtimi i kësaj teme në një kohë kur një vepër e tillë mund t’i kushtonte me jetë, është dëshmi e guximit intelektual e moral të Qosjes. Temë e tillë nuk ishte trajtuar më parë as në llojet e tjera të artit në ish-Jugosllavi, tani të ndjerë. Dhuna është temë qendrore edhe në romanet “Një dashuri dhe shtatë faje”, “Nata është dita jonë” dhe në vepra tjera. Romani “Bijtë e askujt” trajton temën e viktimizimit të individit nga organet e sigurimit të shtetit totalitar. Romani i fundit “Të fshehtat e treguara” është roman postmodern, me shumësi formash tematike që përplotësohen artistikisht dhe estetikisht. Të këqijat që e përcjellin jetën shoqërore që nga lashtësia e deri sot, siç janë smira, xhelozia, urrejtja e, veçmas dhuna e paraqitur si humanizëm, janë përmbajtje e dramave “Beselam pse më flijon”, “Sfinga e gjallë”, “Vdekja e një mbretëreshe”, “Mite të zhveshura”... Përveç krijimtarisë letrare, profesor Qosja është studiuesi më i dalluar dhe më gjithëpërfshirës i historisë së letërsisë shqipe. Vepra e tij “Historia e letërsisë shqipe”, e botuar në tri vëllime, “Porosia e madhe”, “Asdreni - jeta dhe vepra e tij” janë kryevepra të kësaj fushe. Kritika letrare e tij kundër skematizmit, anakronizmit, folklorizmit, kiçit në art, është shprehje e vetëdijes së tij të lartë kritike. “Morfologjia e një fushate” është vepra kritike dhe polemike e cila do t’i trazojë keq,

“

Ajo që e karakterizon veprën e Qosjes, veçmas prozën e tij, është përzgjedhja dhe shtjellimi i temave të ndaluara, për të cilat askush nuk kishte guxuar të shkruante më përpara. Romani “Vdekja më vjen prej syve të tillë” është romani i parë në letërsinë shqipe, i cili trajton temën e dhunës shtetërore ndaj shqiptarëve, të ushtruar nga organet e UDBsë jugosllave. Trajtimi i kësaj teme në një kohë kur një vepër e tillë mund t’i kushtonte me jetë, është dëshmi e guximit intelektual e moral të Qosjes

për periudhë jo të shkurtër, mendjet e krijuesve provincialë, servilë të të pushtetshmëve, por edhe të politikanëve me bindje të rrënjosur jugosllaviste. Autoritet me kulturë të gjithanshme shkencore dhe me vetëdije të lartë atdhetare, profesor Qosja krijimtarinë e vet mendore intelektuale ia kushton edhe publicistikës dhe shkrimit të veprave dokumentare. Vepra publicistike e dokumentare e Qosjes shtjellon tema për veprime e ngjarje historike vendimtare për fatin e popullit shqiptar. Vetë titujt e këtyre veprave

tregojnë për përmbajtjen që kanë. Ja disa prej këtyre titujve: “Populli i ndaluar” (botimin e kësaj vepre në Nju Jork, të përkthyer në gjuhën angleze, e ka financuar bashkatdhetari Rexhep Vuçetaj), “Strategjia e bashkimit kombëtar”, “Çështja shqiptare historia dhe politika”, “Shqipëria dhe Kosova”, “Demokracia e shpërdorur”, “Pushteti i korruptuar”… (vijon)

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

FOKUS

Thellohet kriza po Partitë e koalicionit qeverisës në Mal të Zi, të cilat pas më shumë se tri dekadave e fituan pushtetin ndaj Partisë Demokratike Socialiste të presidentit Millo Gjukanoviq, vazhdojnë të kenë mosmarrëveshje serioze rreth mënyrës së qeverisjes. Derisa Fronti Demokratik , si parti e njohur proserbe dhe proruse në Mal të Zi është duke e bojkotuar Parlamentin dhe duke kërkuar marrëveshje të re qeveritare, partitë tjera në koalicion besojnë se partia proserbe nuk ka forcën e duhur për të bërë ndryshime në skenën politike në Mal të Zi

Ali Salaj

Në Mal të Zi është krijuar një situatë paradoksale ku qeveria e dalë nga zgjedhjet parlamentare të 30 gushtit të vitit të kaluar, nuk e ka shumicën, por përkundër këtij fakti vazhdon të qeverisë pa ndonjë problem të theksuar. Partitë e koalicionit qeverisës, të cilët pas tri dekadave e fituan pushtetin ndaj Partisë Demokratike të Socialiste të presidentit Millo Gjukanoviq, kanë marrëveshje serioze rreth

“ 30

mënyrës së qeverisjes. Partia proserbe dhe proruse, Fronti Demokratik është duke e bojkotuar Parlamentin dhe këmbëngul për një marrëveshje të re lidhur me qeverisjen me kryeministrin Zdravko Krivokapiq, duke kërkuar dorëheqjen e tij dhe marrjen e disa posteve kyçe në Qeveri. Megjithatë, partitë tjera në koalicionin qeverisës nuk besojnë se trysnia

“Qeverinë e përbëjnë partitë, të cilat janë me ideologji diametralisht shumë të ndryshme, por ndërrimi i pushtetit 30 vjeçar nuk do të ishte i mundur pa u mbledhë ne si parti të ndryshme për ta rrëzuar atë pushtet. Fronti Demokratik ka më së shumti vende në Parlament dhe mu për këtë është më i zëshëm. Problemi qëndron se ajo është parti djathtiste dhe destruktive. Si e tillë kjo parti bën më së shumti zhurmë, por nuk besoj se do të ndërmarrë hapa radikal për rrëzimin e qeverisë pasi nuk shkon në favor të tyre”, tha z. Harasani

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

politike e Frontit Demokratik mund të shkaktojë zgjedhje të parakohshme. Lëvizja Qytetare URA e Dritan Abazoviqit, e cila cilësohet si forca politike më me ndikim në qeverinë malazeze, vlerëson se një qëndrim i tillë mund ta rikthejë, në formën më të lehtë, Partinë Demokratike të Socialistëve të presidentit Gjukanoviq, e cila mbi 30 vjet e ushtroi pushtetin në Mal të Zi. Zyrtari i lartë i Lëvizjes Qytetare URA, Ilir Harasani theksoi se zgjedhjet e parakohshme dhe rrëzimi i qeverisë nuk shkon në favor të Frontit Demokratik. “Qeverinë e përbëjnë partitë, të cilat janë me ideologji diametralisht shumë të ndryshme, por ndërrimi i pushtetit 30 vjeçar nuk do të ishte i mundur pa u mbledhë ne si parti të ndryshme për ta rrëzuar atë pushtet. Fronti Demokratik ka më së shumti vende në Parlament dhe mu për këtë është më i zëshëm. Problemi qëndron se ajo është parti djathtiste

FOKUS

olitike në Mal të Zi

dhe destruktive. Si e tillë kjo parti bën më së shumti zhurmë, por nuk besoj se do të ndërmarrë hapa radikal për rrëzimin e qeverisë pasi nuk shkon në favor të tyre”, tha z. Harasani. Opozita në Mal të Zi e sheh si të panatyrshme qeverisjen e partive me pikëpamje të skajshme politike. Ish-nënkryetari i Parlamentit të Malit të Zi dhe deputeti aktual i “Listës Shqiptare”, Genci Nimanbegu vlerëson se koalicioni qeverisës e ka vështirë të mbijetojë në këtë situatë dhe të vazhdojë përpara. “Ato veprojnë me programe të kundërta politike, me politike të djathta, nacionaliste apo proserbe. Nga ana tjetër kemi politika që janë demagogjike e populiste. Pushteti i ri në Mal të Zi është formuar duke kundërshtuar pushtetin e kaluar dhe ajo që i lidhë aktualisht partitë qeverisëse nuk është e mjaftueshme që të vazhdohet përpara”, tha deputeti Nimanbegu. Situata e krijuar në Mal të Zi dhe ten-

“

Opozita në Mal të Zi e sheh si të panatyrshme qeverisjen e partive me pikëpamje të skajshme politike. Ish-nënkryetari i Parlamentit të Malit të Zi dhe deputeti aktual i “Listës Shqiptare”, Genci Nimanbegu vlerëson se koalicioni qeverisës e ka vështirë të mbijetojë në këtë situatë dhe të vazhdojë përpara. “Ato veprojnë me programe të kundërta politike, me politike të djathta, nacionaliste apo proserbe. Nga ana tjetër kemi politika që janë demagogjike e populiste. Pushteti i ri në Mal të Zi është formuar duke kundërshtuar pushtetin e kaluar dhe ajo që i lidhë aktualisht partitë qeverisëse nuk është e mjaftueshme që të vazhdohet përpara”, tha deputeti Nimanbegu

sionet aktuale e shqetësojnë edhe BE-në, e cila kërkoi që Mali i Zi ti kthehet rrugës që ka marrë, drejt integrimeve evropiane. “Do të ishte vërtetë për keqardhje

nëse partitë politike fillojnë të krijojnë përshtypjen e mospërputhjes dhe paaftësisë, veçanërisht kur Mali i Zi ka arritur deri këtu”, thuhet në një reagim të BE-së. E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Delegacioni i Komunës së Ilixhes, në vizitë zyrtare Komunës së Plavës

Të finalizohet bashkëpunimi në mes të dy komunave Plavë – Delegacioni katër anëtarësh i Komunës së Ilixhes të Bosnjës dhe Hercegovinës, në përbërjen: kryetari i Komunës, Nermin Muzur, kryesuesi i Këshillit të Komunës, Tarik Stambolliq, ndihmësi i Shefit për financa, Benjamin Mesak, dhe rektori i Universitetit të Sarajevës, prof. dr. Rifat Shkrijel, të premtën e kaluar, më 06 gusht, qëndroi në vizitë zyrtare njëditore në Komunën e Plavës. Ata i priti dhe u dëshiroi mirëseardhje kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, me bashkëpunëtorët e vet - kryetaren e Kuvendit të Komunës, Jasmina Cikotiq, sekretarin e Komunës, Fazlija Krciq, si dhe me mikun e përbashkët të Plavës dhe Ilixhes, Sead Shahman. Kryetari i Komunës, Nihad Canoviq, shprehi kënaqësinë për vizitën e

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

parë zyrtare të delegacionit katër anëtarësh nga Ilixha, Komunës së Plavës, duke shprehur bindjen që konkluzat nga takimi dypalësh do të jenë vetëm hap kah realizimi i bashkëpunimit të ndërsjellë në mes të dy komunave në fjalë. “Janë shumë tema të përbashkëta të cilat mund të jenë komcë (lidhëse) në mes të dy komunave tona mike. Me rëndësi të jashtëzakonshme është që të bashkëpunojmë dhe të këmbejmë përvojat pozitive nga të gjitha fushat me rëndësi për zhvillim të bashkësive tona lokale. Takimin e sotëm e shoh si rast që të konkretizojmë planet për formalizimin e bashkëpunimit të ardhshëm”, është shprehur Canoviq gjatë takimit. Ai mysafirët i ka njoftuar me ngjarjet aktuale në komunë, me projektet dhe

investimet të cilat kohë më parë janë realizuar, si dhe me planet për zhvillim të mëtejmë të Plavës. Bashkëbiseduesit gjatë bisedave konstruktive, kanë këmbyer informatat mbi gjendjet financiare në të dy komunat, si dhe mënyrat për tejkalimin e provokimeve në këtë fushë. Në takim, në mes tjerash, është bërë fjalë edhe mbi avancimin e bashkëpunimit në fushën e turizmit, bujqësisë, kulturës dhe sportit. Mysafirët nga Ilixha dhe nikoqirët nga Plava, në takimin miqësor kanë biseduar edhe mbi qëllimin e përbashkët që në kohë sa më të afërt të përgatitet protokolli për bashkëpunim, i cili do të jetë bazament për të gjitha aktivitetet e mëtejme në mes të dy komunave. Shaban Hasangjekaj

KULTURË

Te Kulla e Vuksanlekajve u shfaq drama “Porta për në ferr“

Pasqyrim i problemeve sociale në shoqërinë bashkëkohore Vuksanlekaj – Në prani të një numri të konsiderueshëm të publikut, Teatri i Qytetit të Prizrenit ka shfaqur të premtën mbrëma më 6 gusht në Kullën e Vuksanlekajve dramën “Porta për në ferr“ të autorit, Bejt Krasniqi, me regji të Luan R. Kryeziut. Shaqja luhet nga 13 aktorë, ndërsa kryepersonazh është Dani. Në konspektin e kësaj shfaqjeje teatrale thuhet se kjo dramë përpiqet

që të vë në spikamë problemet sociale në shoqërinë tonë bashkëkohore, ku si shkak i varfërisë së tejskajshme, personalitetet politike i kanë zënë postet e tyre qeveritare përmes lidhjeve familjare dhe përmes klaneve mafioze e politike. Kjo ngjarje zhvillohet diku në Kosovë. Një celulë e vogël prej katër individësh të zhgënjyer nga qeveria që nuk ndërmerr asnjë hap për zhvillim-

in ekonomik, e veçmas të proceseve kulturore, vendosin të marrin aksion kundër disa personaliteteve politike të cilët janë pasuruar brenda natës nga djersa dhe puna e popullit. Shfaqja teatrore u zhvillua në ambient të hapur, ndërsa u organizua nga Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit. t. u.

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

MARKETING U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

Shift Supervisor • BASIC FUNCTION OF THE POSITION

Provides security for Embassy (Consulate) personnel and facilities by conducting access control and visitor screening duties as a member of a local guard program. Detects, deters, responds, and reports potential criminal and terrorists acts directed against U.S. Government personnel and facilities. Serves as Shift Supervisor for all U.S. government facilities and leased residences by providing operational and administrative supervision of each local guard shift ensuring that U.S. government property and personnel are safeguarded. Responsibilities includes planning the schedules guard assignments and making arrangements as needed based upon environmental conditions.

• QUALIFICATIONS REQUIRED 1. EDUCATION: Completion of High School/Secondary School is required EXPERIENCE: A minimum of 3-year experience in the military or as a police officer, or private security guard is required. 2. LANGUAGE: Level 3 (Good Working Knowledge) Speaking/Reading/Writing of English is required. (This will be tested). Level 3 (Good Working Knowledge) speaking/Reading/Writing of Montenegrin language is required. 3. KNOWLEDGE: Knowledge of the emergency response procedures and notification process, familiarity with state-of-the-art security equipment and processes, awareness of cultural norms and customs required. 4. SKILLS AND ABILITIES: Ability to understand the security control panel and to operate emergency alarms and the public address system. Ability to use stateof-the-art security and radio communication equipment. Ability to use Automated External Defibrillator. Ability to use fire extinguisher. Ability to use personal protective equipment (i.e. batons, pepper spray, handcuffs, and flexi cuffs, etc.). Daily duties may involve extended periods of walking and/or standing in a wide variety of weather conditions. Ability to work flexible shift schedules, to include nights, days, weekends, and/or holidays. Ability to operate motor vehicle. Host country driving license B is required. Must effectively react to various incidents. Must be able to independently take action as necessary depending on the nature of incidents outlined in guard orders. Must be able to communicate with persons from all socioeconomic classes. Must be familiar with dispute mediation tactics to ease potentially dangerous security situations. Must be proficient in presentation techniques and instructional strategies. Must also be proficient in Microsoft Word, Excel, PowerPoint, and SharePoint. Coordinates Embassy wide drills with Weapons of Mass Destruction (WMD) First Responder Team, Regional Security Office, Medical Unit, and the Marine Security Guard Detachment to ensure a coordinated response with LGF personnel at posts. Must be immediately capable of performing the duties of the LGF Commander and serve in this position for short periods in the LGF Commander’s absence. CLOSING DATE FOR THIS POSITION: August 13, 2021 HOW TO APPLY: Applications must be completed and submitted through Electronic Recruitment Application (ERA). The instructions are available on U.S. Embassy Podgorica website. Paper or e-mailed applications are no longer accepted. Please look for more information on this Vacancy Announcement on the following website https:// me.usembassy.gov/embassy/jobs/ An Equal Opportunity Employer EQUAL EMPLOYMENT OPPORTUNITY: The U.S. Mission provides equal opportunity and fair and equitable treatment in employment to all people without regard to race, color, religion, sex, national origin, age, disability, political affiliation, marital status, or sexual orientation. The Department of State also strives to achieve equal employment opportunity in all personnel operations through continuing diversity enhancement programs. The EEO complaint procedure is not available to individuals who believe they have been denied equal opportunity based upon marital status or political affiliation. Individuals with such complaints should avail themselves of the appropriate grievance procedures, remedies for prohibited personnel practices, and/or courts for relief.

Javore KOHA

E ENJTE, 12 GUSHT 2021

SPORT

“Tokio 2020”

Fundi i Lojërave më të veçanta në histori Nisën në kohë pandemie dhe pas shtyrjes njëvjeçare. Përfunduan me një ceremoni të bukur, në kohën kur bota ende po përballet me virusin Lojërat Olimpike të Tokios, të parapara të mbaheshin në vitin 2020, e që u mbajtën në mesin e vitit 2021, gjetën fundin në një stadium të zbrazur të dielën mbrëma. Ceremonia përmbyllëse me temën “bota që ne ndajmë” - një nocion optimist, por ironik për njerëzimin në këto momente - dha shfaqje të pasur artistike pas dy javësh me plot ngjarje për sportistët. Vëmendje pati edhe nga Parisi, nikoqiri i Lojërave Olimpike Verore 2024. Dhe kështu lojërat më të pazakonta në histori u mbyllën përfundimisht. Të mbajtura në mesin e pandemisë së ringjallur, të refuzuara nga shumë japonezë dhe të rrënuara për muaj të tërë nga problemet administrative, Lojërat Olimpike paraqitën pengesa logjistike e mjekësore si asnjëherë tjetër, ofruan biseda serioze për shëndetin mental dhe kur bëhej fjalë për sportin, dhuruan triumfe dhe disa rezultate befasuese. Që në fillim, pritshmëritë ishin mesatare në rastin më të mirë, apokaliptike në rastin më të keq. Edhe Thomas Bach, presidenti i Komitetit Olimpik Ndërkombëtar, tha se ishte i shqetë-

suar se këto mund “të jenë Lojëra Olimpike pa shpirt”. Por, ai tha së fundi se “çfarë kemi parë këtu është krejtësisht ndryshe”. “Ishit të shpejtë, shkuat lart, ishit të fortë, sepse të gjithë ne qëndruam së bashku – në solidaritet”, u tha Bach olimpistëve të mbledhur në ceremoninë e mbylljes së Lojërave. “Ishte edhe më e jashtëzakonshme për shkak të sfidave me të cilat është dashur të ballafaqoheni për shkak të pandemisë. Në këto kohë të vështira ju i dhatë botës dhuratën më të çmuar: shpresën”. “Për herën e parë qëkur filloi pandemia, e gjithë bota u bashkua”, vazhdoi Bach. Por, në këto Lojëra edhe fjala “së bashku” ishte stresuese. Tifozët nuk u lejuan. Rregullat i mbajtën sportistët të maskuar dhe ndaras nga shumë ceremoni të medaljeve, ani pse në disa arena shmangia e kontaktit mes sportistëve ishte e pamundur. Por, në të njëjtën kohë, ngjarjet duhej të vazhdonin. Këmbëngulja e atletëve u bë tregimi kryesor. Shëndeti mental u shfaq si kurrë më parë dhe sportistët treguan storiet e tyre të pengesave, që ndonjëherë ishin torturuese. Në parakalim, sportistët mbanin flamujt e tyre shtetërorë – qindra olimpistë, të maskuar dhe të pamaskuar. Vullnetarët mbanin disa flamuj në stadium, ndërsa rregullat kërkonin që sportistët të largoheshin nga shteti menjëherë pas përfundimit të ngjarjes. Sidoqoftë, përsosmëria e sportistëve u shfaq që nga medalja e parë e artë

e Lojërave Olimpike (Yang Qian i Kinës në 10 metra pushkë ajrore më 24 korrik) deri te e fundit (fitorja e Serbisë ndaj Greqisë në vaterpolo te meshkujt të dielën pasdite). Në mesin e momenteve më të mira ishte Allyson Felix nga SHBA-ja që u bë me 11 medalje në atletikë, dhe më pas largimi nga skena olimpike. Këto Lojëra, përgjatë dy jave, u përshkuan edhe me mijëra teste për koronavirus për sportistët, stafin, gazetarët dhe vizitorët. Kjo dha afërsisht 400 teste pozitive, ndërsa jashtë Olimpiadës, Qeveria u desh të shpallte gjendje të jashtëzakonshme për rritjen e madhe të rasteve me koronavirus. Në javët e fundit, shumë njerëz – zyrtarë, sportistë, gazetarë – po flasin se si Lojërat e Tokios do të kujtohen. Kjo varet nga historia, natyrisht, por ka sugjerime. Ditët ishin me shumë konkurrencë në përgjithësi, por pa incidente. Shpenzimet shkuan deri mbi 15 miliardë dollarë – ishin kolosale dhe do të krijojnë jehonë në Tokio për një kohë të gjatë pasi të ikin sportistët. Programi i ceremonisë mbyllëse të Tokios, që pati mbishkrimin “bota që ne ndajmë”, preku edhe efektin e pandemisë dhe botës virtuale dhe ankthin e ndarjes së cilës i ka dhënë jetë. “Jemi në një normalitet të ri dhe ky edicion i Lojërave ishte një çështje ndryshe”, tha Bach. “Edhe nëse nuk mund të jemi bashkë, ne mund ta ndajmë këtë moment. Dhe kjo është diçka që ne kurrë nuk do ta harrojmë”, përfundoi ai. E ENJTE, 12 GUSHT 2021

Javore KOHA

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me