Koha 972 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 5 gusht 2021 Viti XX Numër 972 Çmimi 0,50

Ndryshimi i emrit me përmbajtje të njëjtë ISSN 1800-5696

Vazhdimësi e një manifestimi të veçantë

Kontribut i vyer në nderim të veprës së humanistes botërore

PËRMBAJTJE

12 “Ecja drejt së djathtës…”

Shkurtohet distanca midis Gucisë e Plavës dhe Tuzit e Podgoricës

16 U shënua 85-vjetori i lindjes së akademik Rexhep Qosjes

Monografi e emancipimit të kombit tonë

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

PËRMBAJTJE

24 Konturat e pakryera për një vepër të përkryer

Temat e trajtuara nga autori, edhe sot janë shumë aktuale

30 Njohje nga afër e krijimtarisë letrare të shkrimtarëve të ftuar

Shqiptari i shquar nga Sinanajt e Tepelenës KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Hapet pika e re e kalimit kufitar ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë, Cemi i Triepshit – Grabom

Shkurtohet distanca midis Gucisë e Plavës dhe Tuzit e Podgoricës Pika e re e përbashkët e kalimit kufitar ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë, Cemi i Triepshit – Grabom, është hapur solemnisht të martën. Pikën e re kufitare e kanë hapur kryeministrat e Malit të Zi dhe Shqipërisë, Prof. dr. Zdravko Krivokapiq dhe Edi Rama, në prani të të ngarkuarit me punë të Delegacionit të Bashkimit Evropian në Malin e Zi, Herman Shpic. Kryeministri i Malit të Zi, Zdravko Krivokapiq, ka thënë se “pikërisht falë qëllimit të përbashkët drejt Bashkimit Evropian shohim pika të përbashkëta të kalimit kufitar, të cilat janë të përbashkëta sepse ekziston miqësia, besimi dhe ajo çfarë është më me rëndësi, që qytetarët të mos humbin kohë dhe të mos bëhen nervozë për shkak të pritjes”. Sipas tij, “kjo është edhe një dësh-

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

mi se dora e miqësisë që vërehet në këtë pikë të kalimit kufitar pasqyron raportin ndërmjet dy popujve”. Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, e ka cilësuar hapjen e pikës së re kufitare si një ditë të mirë pasi që bjen një mur tjetër mes Shqipërisë dhe Malit të Zi. “Është një lajm i mirë për të gjithë ata që e përdorin këtë rrugë dhe që nga sot kanë një pikë kalimi dinjitoze dhe një mundësi për të kaluar përmes kësaj pike, duke u ndier qytetarë të denjë të dy vendeve tona”, ka thënë ai. Megjithatë, sipas tij, “nuk mjafton që të ndërtosh infrastrukturë dinjitoze dhe as të hapësh një pikë të re doganore nëse së bashku ne nuk i heqim të gjitha barrierat dhe nëse së bashku ne nuk e bëjmë kalimin e qytetarëve tanë pa humbur asnjë

minutë në pritje të identifikimit të dokumenteve”. Në ceremoninë e hapjes së pikës së kalimit kufitar Cemi i Triepshit – Grabom kanë marrë pjesë edhe zëvendëskryeministri i Malit të Zi, dr. Dritan Abazoviq, anëtarë të kabinetit qeveritar të Malit të Zi dhe Shqipërisë, deputetët Genci Nimanbegu e Fatmir Gjeka, kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj, përfaqësues të partive politike, ambasadave etj. Pika e kalimit kufitar Cemi i Triepshit – Grabom është pika e dytë e përbashkët kufitare midis Malit të Zi dhe Shqipërisë, pas asaj Sukubinë – Muriqan. Pika e kalimit kufitar Cemi i Triepshit – Grabom është ndërtuar në vitin 2017 me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian, në kuadër të Programit të Bashkëpunimit Ndërkufitar Mali i Zi – Shqipëri, me qëllim të lidhjes së Podgoricës dhe Gucisë përmes territorit të Shqipërisë. Nga Qeveria e Malit të Zi kanë bërë të ditur se punimet për ndërtimin e saj kanë kushtuar rreth 720 mijë euro, prej të cilave Bashkimi Evrpian ka ndarë gati një gjysmë milion euro. Hapja e pikës së re kufitare ishte shtyrë edhe për shkak të vonesës së rikonstruktimit të rrugës Dinoshë – Cem i Triepshit nga pala malazeze. Hapja e saj do të ndikojë në shkurtimin e distancës rrugore dhe kohore midis Gucisë e Plavës dhe Tuzit e Podgoricës, si dhe pritet të lehtësojë qarkullimin në pikën e kalimit kufitar Bozhaj – Hani i Hotit. (Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Familja Abazoviq dhuron mjetet financiare për blerjen e skanerit CT për Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin

Gjest human e fisnik Ulqin – Familja e të ndjerit Emro Abazoviq, djaloshit të ri nga Ulqini që humbi luftën me kancerin dy vjet më parë, i ka dhuruar mjetet financiare për blerjen e skanerit CT për Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin. Ministrja e Shëndetësisë, dr. Jelena Boroviniq - Bojoviq, drejtoresha e Shtëpisë së Shëndetit në Ulqin, dr. Sadije Hollaj, dhe Allmir Abazoviq, babai i të ndjerit, kanë firmosur të mërkurën e kaluar kontratën mbi donacionin me vlerë 246.615 euro për blerjen e skanerit. Abazoviq ka treguar se pas tragjedisë familjare dhe ndihmës së madhe të njerëzve me zemër të madhe kanë vendosur që paratë e grumbulluara për shërimin e djalit të tyre t’i dedikojnë për blerjen e skanerit, në mënyrë që qytetarët e Ulqinit të mund të fitojnë në kohë diagnozën adekuate. “Shpresoj që Zoti t’i mbrojë ata dhe

familjet e tyre dhe të mos përjetojnë atë që kam përjetuar unë. Sa i përket blerjes së skanerit CT, kjo ishte dëshira jonë e cila u plotësua. Dhashtë Zoti që të mos i duhet kujt, por le të jetë aty, sepse e di çfarë rëndësie ka ai aparat për përcaktimin sa më parë të diagnozës në mënyrë që njerëzit të kenë mundësi të madhe që të luftojnë me të gjithë këtë”, ka thënë ai. Ministrja e Shëndetësisë, dr. Jelena Boroviniq – Bojoviq, ka falënderuar familjen Abazoviq, por edhe të gjithë qytetarët e Ulqinit dhe diasporës për gjestin human, për të cilin, siç ka thënë, “prej tani, për të parën herë në Malin e Zi, në nivelin e kujdesit shëndetësor parësor qytetarët e Ulqinit por edhe tërë regjionit jugor do të kenë mundësi të kryesjnë diagnozën me skanerin CT”. “Duke iu falënderuar këtij aparati, shumë sëmundje mund të zbulohen

në kohë”, ka deklaruar ajo. Drejtoresha e Shtëpisë së Shëndetit në Ulqin, dr. Sadije Hollaj, ka falënderuar po ashtu familjen Abazoviq për dhuratën për Ambulancën e Ulqinit, qytetarët e kësaj komune dhe më gjerë. “Ju sot na dëshmuat të gjithëve që mirësia, bujaria e humanizmi gjejnë gjithmonë mënyrën për të triumfuar. Dhembjen e madhe për humbjen e djalit tuaj e shndërruat në vendim fisnik për të ndihmuar të tjerët të kenë jetë e shëndet më të mirë duke bërë donacion skanerin e teknologjisë më të re për Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin. Faleminderit për shembullin që na dhatë sot e respekt për qëndresën dhe përkushtimin tuaj për të ndihmuar të tjerët, sidomos ata në nevojë. Paçi shëndetin e bekime për ju përherë”, është shprehur ajo. (Kohapress)

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Ndryshimi i emri përmbajtje të një Nail Draga

Nga formimi i “Mini-Shengenit Ballkanik” në Novi Sad (2019) nga tri shtete (Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia e Veriut), opinioni është informuar se projekti synonte katër liritë e BE-së, atë të lëvizjës së njerëzve, të mallrave, shërbimeve dhe kapitaleve. Por, varësisht nga qasjet politike, u prezantuan opinione të ndryshme duke theksuar se një iniciativë e tillë rajonale të përkujton ish-Jugosllavinë e cila tani përmes Serbisë nën idenë e integrimit rajonal, aspiron Serbinë e Madhe. Me një fjalë, kemi të të bëjmë me strategjinë politike të Serbisë e cila atë që nuk ka arritur ta realizojë me luftë, ta arrijë në paqe, duke dëshmuar se nuk mund të shkëputet nga ambiciet ekspansioniste, që kohëve të fundit paraqitet me sintangmën “bota serbe”(srpski svijet).

Serbët, faktor destabiliteti

bët nuk donin më të jenë në një bashkësi shtetërore, popujt sllavë të cilët kanë origjinë të përbashkët etnike e gjuhësore, për shqiptarët si popullsi jo sllave ka qenë fatkeqësi kombëtare e imponuar nga të tjerët të jetohet në një bashkësi të tillë jashtë shtetit kombëtar shqiptar.

Nisma integruese

Çështjet integruese rajonale nuk lidhen me Novi Sadin (2019), por janë më të hershme, sikurse është ajo nga viti 2008, kur katër shtete (Shqipëri, Kosovë, Mali i Zi dhe Maqedoni) mbanin takime vjetore presidenciale. Ndërsa në vitin 2011, Mali i Zi ka propozuar nismën “Western Balkan 6”, e më vonë në Tiranë u lansua “Beneluksi Ballkanik”. Ndonëse ishin ide të qëlluara, për bashkëpunim rajonal të panjohura më parë të gjitha ishin refuzuar nga Serbia. Nuk ka dilemë se ajo kishte si atëherë edhe tash sindromin e liderit në rajon, që përmes “mini Shengenit” iu mundësua nga Shqipëra e Maqedonia e Veriut. Nuk ka dilemë se në Forumin e Shkupit ditë më parë (29 korrik) u ndryshua vetëm emri “Ballkan Open”

ndërsa përmbajtja ka mbetur e njëjtë. Eshtë përshtypje e përgjithshme se një integrim i tillë rajonal nuk mund ta zëvendesojë BE-në, nga del qartë se kemi të bëjmë me një veprim perfid të Serbisë për të dëshmuar gjoja gadishmëri të bashkëpunimit rajonal, duke u prezantuar si lidere në nismat integruese.

Gjeopolitika rajonale

Se Evropa Juglindore paraqet çështje specifike edhe në aspektin gjeopolitik, nuk është e panjohur, sidomos nga shek XIX e më pas, sepse këtu kanë pasur interesat e tyre fuqitë e mëdha. Ndonëse i modifikuar një interesim i tillë është i pranishëm edhe në ditët tona, që u manifestua në praktikë në saje të luftërave në territorin e ish-Jugosllavisë (1991-1999). Nëse analizohet situata gjeopolitike nga ajo kohë e deri më tash del qartë se kemi të bëjmë me orientime politike të kundërta të pjesëtarëve të “Ballkan Open”, sepse kemi të bëjmë me Serbinë e cila është anti NATO, dhe më afër Rusisë, ndërsa dy të tjerat (Shqipëria e Maqedonia e Veriut) janë në NATO, ku bën pjesë edhe Mali i Zi,

Kemi të bëjmë me një rajon specifik, i populluar kryesisht me popullsi sllave, ku në vitin 1918 u themelua Jugosllavia e parë, fillimisht si Mbretëria SKS, e cila kishte këtë emër pa popull jugosllav, duke qenë e sunduar nga serbët dhe përfunduar së ekzistuari në vitin 1941. Jugosllavia e dytë përfundoi së ekzistuari në vitin 1991, ndërsa ajo e treta e përbërë nga Serbia e Mali i Zi përfundoi në vitin 2006. Nëse analizohen raportet shoqërore dhe politike, del qartë se faktor destabiliteti ishin serbët, andaj të gjithë janë përpjekur të largohen nga sundimi i tyre, për t’u pavarësuar si shtete sovrane. Kur ser-

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

it me ëjtë “ ndërsa Kosova është pjesë e strukturave të tilla. Varësisht prej qasjeve politike, del qartë se kemi të bëjmë me një rajon i cili vazhdon të jetë labil, në saje të politikës destabilizuese të Serbisë, e cila me gjithë krimet e kryera në ish-Jugosllavi, udhëheqja aktuale politike nuk ka guxim të kërkojë falje publike ndaj popujve të tjerë në rajon. Serbia duhet të distancohet nga e kaluara, të dënojë gjenocidin ndaj shqiptarëve jo vetëm nga lufta 1998/99 dhe të njohë shtetin e pavarur të Kosovës. Vetëm pas një veprimi të tillë pragmatik në favor të paqes dhe fqinjësisë së mirë, Kosova do të ishte partnere dhe pjesë e nismave të integrimeve rajonale. Jemi dëshmitar se presidenti Vuçiq, si ish ministër i kabinetit të kriminelit të luftës Millosheviq, sot e kësaj dite mbron agresionet serbe kundër popujve joserb dhe shkel vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, e cila ka përcaktuar masakrën e Srebrenicës si gjenocid dhe Parlamenti Evropian ka miratuar Rezolutë të posaçme në vitin 2009. Duke marrë parasysh këto të dhëna, del qartë se kemi të bëjmë me personin i cili në saje të biografisë së tij, nuk mund të jetë faktor stabiliteti por në mënyrë përfide është duke shfrytëzuar momentin si inicues i bashkëpunimit rajonal, për përfitime shtetërore.

Shqiptarët e Luginës diskriminohen nga Serbia

Në takimet e mëparshme në mes kyreministrit të Shqipërisë dhe kryetarit të Serbisë por edhe së fundit në Shkup, ndonëse janë bërë publike temat të cilat janë trajtuar, nuk kemi pasur rast të dëgjojmë se është trajtuar çështja e shqiptarëve në Luginën e Preshevës. Ka qenë e udhës dhe obligim moral e kushtetues nga kryeministri Edi Rama, që para Aleksandër Vuçiqit ta trajtojë

Takimi i ditëve më parë në Shkup i përfaqësuesve të Shqipërisë, Serbisë e Maqedonisë së Veriut, paraqet vazhdimësi të takimeve të “Mini-Shengenit Ballkanik” pa ndonjë risi përveç ndryshimit të emrit në “Ballkan Open” me përmbajtje të njëjtë, që vazhdon të refuzohet nga Kosova, Mali i Zi dhe Bosna e Hercegovina, të cilat prioritet i japin integrimeve evropiane e jo atyre rajonale duke i ofruar përparësi Serbisë e cila ende vazhdon të jetë faktor destabiliteti në rajon, pa pasur guxim politik të kërkojë falje për krimet e bëra ndaj popujve të tjerë në rajon, e në veçanti ndaj shqiptarëve në Kosovë

me kompetencë pozitën dhe statusin diskriminues të shqiptarëve në tri komuna që janë të administruara nga pushteti serb. Po ashtu duhet cekur se deri më tash nuk kemi pasur rast të dëgjojmë as më një fjalë për rajonin e Sanxhakut, ku në saje të politikës diskriminuese serbe, shqiptarët janë asimiluar pothuaj tërësisht, pa të drejta elementare. Kujtojmë këtu se në Libovshë të Fierit ka vite që është hapur shkolla në gjuhën serbe, e cila furnizohet me libra dhe vizitohet nga përfaqësues zyrtar të qeverisë serbe. Kemi të bëjmë me një komunitet sllavisht folës të cilët janë vendosur këtu pas Luftës së Parë Botërore. Sipas informacioneve që disponojmë, kemi të bëjmë me popullsi nga Sanxhaku, e cila me origjinë nuk është serbe, me përkatësi fetare islame dhe e asimiluar gjuhësisht. Nëse kryeministri Edi Rama nuk ka informata të mjaftueshme në lidhje mbi pozitën dhe statusin e shqiptarëve në Luginën e Preshevës, ka pasur mundësi të njoftohet nga Raporti i Komitetit të Helsinkit të Serbisë (15 korrik) ku renditën të gjitha problematikat me të cilat përballen shqiptarët atje, nga mosnjohja e diplomave, te pasivizimi i adresave, duke mos ngurruar ta quajë këtë spastrim etnik. “Në mënyrë që të zvogëlohet numri i shqiptarëve që jetojnë në Jug sa më shumë të jetë e mundur, shteti po kryen procesin e ashtuquajtur “Pasivizimi i vendbanimit të shqiptarëve” që punojnë jashtë vendit, qoftë në Evropën Perëndimore ose në Kosovë. Kjo masë është, në thelb, një formë e spastrimit etnik përmes mjeteve administrative”. Duke u rikthyer te pasivizimi që rrudhë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

në mënyrë artificiale numrin e shqiptarëve në Medvegjë, Bujanoc dhe Preshevë, Raporti thekson: “Pasivizimi” (pasivizimi masiv dhe selektiv i vendbanimit) i bën individët të humbin statusin e tyre si shtetas të Serbisë dhe në përputhje me rrethanat, të gjitha të drejtat civile – të drejtat për të votuar, të drejtat për pronë, sigurim shëndetësor, pension, punësim, etj. Duke qenë se qytetarët nuk janë informuar për “pasivizimin”, ata zakonisht humbin të drejtën e tyre për ankesë, afati për të cilin është tetë ditë. Gjithashtu, kur bëhet fjalë për përballjen me të kaluarën, është humbur mundësia për të ndjekur penalisht rastet e ekzekutimit, abuzimit, dhunës dhe rrëmbimit të civilëve në periudhën midis 1996 dhe 2002. Sipas Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, është e nevojshme të ndalet menjëherë ky proces dhe të rivendosen të drejtat civile të shqiptarëve. Kjo masë zbatohet ekskluzivisht për shqiptarët, dhe jo për serbët që punojnë përkohësisht jashtë vendit, ndërsa Raporti thekson se Serbia duhet tu japë shqiptarëve në Serbi të njëjtin status që kërkon për serbët në Kosovë. Një raport i tillë në me tjerash është i mjaftueshëm për një takim të veçantë në mes dy qeverive (Shqipëri-Serbi) për të trajtuar me kompetencë çështjet diskriminuese të shqiptarëve në Luginë, ku kryeministri i Shqipërisë e ka obligim kushtetues që të kujdeset për shqiptarët jashtë kufijve politik të Shqipërisë, çështje e cila ka munguar në fokusin e politikës e diplomacisë shqiptare. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Digjitalizimi – një për ekonomitë në Javën e kaluar pata një diskutim mbresëlënës me një grup mendjesh inovative nga Kosova dhe Maqedonia e Veriut. Patëm një shkëmbim idesh me profesionistë të rinj që janë në kërkim të rrugëve e vizioneve të reja. Ata njerëz krijues kërkojnë mundësi, në mënyrë që puna e tyre të sjellë përfitime për ta dhe për shoqërinë. Debati ishte pjesë e fushatës #EUConnects 4 #FutureIsDigital që zyra ime po zbaton gjatë gjithë korrikut

Tomas Szunyog Kompanitë fillestare, start-up digjitale ishte thelbi i diskutimit tonë dhe ndodhi gjatë muajit kur ne vlerësuam në terren njohuritë dhe theksimin e Planit ambicioz Ekonomik dhe Investiv të BE-së për Ballkanin Perëndimor. E ardhmja digjitale është një kapitull kyç i këtij plani dhe përfshin nevojën për transformim digjital si shtegu drejt prosperitetit ekonomik. Kur Komisioni Evropian miratoi këtë plan vitin e kaluar, ai kishte parasysh dy sfida. E para ishte shpërthimi i pandemisë COVID-19, e cila pati ndikim të madh në ekonomitë e vendeve më pak të zhvilluara. E dyta ishte nevoja për adresimin e pasojave të saj në planin afatgjatë. Ky plan synon të nxisë rimëkëmbjen afatgjatë – mbështetur nga tranzicioni digjital. Një nga kapitujt e Planit Ekonomik dhe Investiv është Agjenda Digjitale. Plani është ambicioz, siç u cek, jo vetëm sepse bazohet në një zarf të pasur financiar, por edhe sepse përfshin një gamë të gjerë fushash. Plani është masiv, zbatimi po ndodhë dhe rezultatet kanë filluar të shihen. Fushata ka filluar pikërisht ditën kur ka hyrë në fuqi marrëveshja për heqjen e tarifës roaming për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor. BE-ja është krenare për këtë, duke qenë se ka

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

mundësi rajon qëndruar pas kësaj iniciative për një kohë të gjatë. Sot studentët, afaristët, artistët, profesionistët mund të udhëtojnë nëpër rajon dhe të qëndrojnë të lidhur me partnerët e tyre, me miqtë, anëtarët e familjes pa shpenzime shtesë, gjë që është shumë e rëndësishme. Gjatë këtyre javëve, ne prekëm gjithashtu komponentin e rëndësishëm të digjitalizimit të bizneseve, si një mundësi për ekonomitë dhe shoqëritë e rajonit, ashtu siç është për ekonomitë botërore. Me zgjidhje digjitale, ekonomitë e Ballkanit Perëndimor mund të kontribuojnë në një ekonomi të qëndrueshme, me

burime të efektshme dhe të ofrojnë shërbime më të mira për qytetarët e tyre. BE-ja ka mbështetur këto segmente të ekonomisë në vazhdimësi përmes iniciativave të ndryshme dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë në të ardhmen. Jemi të kënaqur me progresin e tyre, por të vetëdijshëm që digjitalizimi i mundësive të biznesit mund të shfrytëzohet edhe më tej, përmes mbështetjes për bizneset fillestare digjitale dhe avancimin e biznesit dhe aftësive digjitale. Ne besojmë se ka shumë potencial për përparim të mëtejshëm. Në komponentin e digjitalizimit shohim se një numër biznesesh kanë transformuar me sukses aktivitetin e tyre dhe mund të përdoren si shembull nga të tjerët për të avancuar mënyrën e tyre të punës. Në lidhje me bizneset fillestare digjitale, të rinjtë e Kosovës janë një shembull shumë i mirë i ndjekjes së trendeve globale, dhe është momenti të ndajmë shembujt e tyre, pasi shohim këtu edhe më shumë potencial. Është momenti për t’u angazhuar dhe për të mësuar nga këto mendje të talentuara, të cilat janë mbështetur dhe do të mbështeten nga Bashkimi Evropian përmes Planit Ekonomik dhe Investiv, i cili është baza e fushatës për të cilën po flasim. Në bisedë me ndërmarrës të rinj, fillestarë, ne shfrytëzuam këtë segment. Ishte një lloj diskutimi i situatës, megjithëse në një segment të ngushtë, siç janë bizneset fillestare digjitale. Digjitalizimi paraqet mundësi për ekonomitë dhe shoqëritë në rajon; një mundësi për çdo qytetar të vetëm. Zgjidhjet digjitale kontribuojnë për një ekonomi të qëndrueshme dhe me burime efiçente. Mbështetja e zhvillimit të aftësive digjitale, e-qeverisjes, tregtisë elektronike, prokurimit elektronik dhe shërbimeve shëndetësore elektroni-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ke do t’i bënte autoritetet publike më transparente dhe të përgjegjshme, do të ulte shpenzimet dhe do të përmirësonte ofrimin e shërbimeve për qytetarët dhe bizneset, duke adresuar gjithashtu dimensionin e kohezionit social. Përmirësimi i qasjes në mallra dhe shërbime digjitale dhe rritja maksimale e potencialit të zhvillimit të ekonomisë digjitale do ta sjellë Kosovën dhe pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor më afër Tregut të Vetëm Evropian. Kosova përballet me nivelet më të larta të papunësisë në rajon, veçanërisht tek të rinjtë dhe gratë. Nga ana tjetër, të rinjtë kosovarë po tregojnë rezultate fantastike çdo ditë me ndërmarrjet e tyre fillestare inovative dhe të jashtëzakonshme. Kosova dhe pjesa tjetër e rajonit duhet të zhvillojnë dhe zbatojnë strategjitë e tyre të arsimit digjital ndërsa mbështesin aftësimin e mësimdhënësve, si dhe iniciativat e mësimit dhe arsimit dhe përmbajtjen e tyre përmes internetit. Ndërsa mbështetja nga BE është përshkruar në Planin Ekonomik dhe Investiv, më duhet të them se një numër përgjegjësish dhe detyrash priten të merren nga qeveritë në rajon. Ballkani Perëndimor duhet të bëjë një vlerësim të zbatimit deri më sot, të identifikojë se ku duhet të përshpejtohet puna, si dhe të zgjerojë fushëveprimin dhe ambicien e rajonit për transformim digjital. Një nga reformat e nevojshme është nevoja për të caktuar prioritetet dhe për të integruar digjitalizimin në politikën kombëtare me fokus në ndërmarrjet, arsimin, kërkimin dhe inovacionin, rritjen inteligjente. Një domosdoshmëri tjetër urgjente është nxitja e zhvillimit të Qendrave Rajonale të Inovacionit Digjital dhe lidhja e tyre me institucionet përkatëse evropiane. Kjo duhet të jetë si qendër për të gjitha shërbimet (one-stop shop) në mbështetje të ndërmarrjeve për të rritur konkurrueshmërinë e tyre duke përdorur teknologjitë digjitale. Kjo do të ndodhë vetëm përmes përpjekjeve të përbashkëta të qeverive lokale, sektorit privat dhe aktorëve të tjerë në përgjithësi. Kjo është mënyrë për të promovuar zhvillimin e aftësive digjitale dhe të mësuarit virtual në rajon. (Autori është shef i Zyrës së BE-së dhe përfaqësuesi special i BE-së) E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Napoli nderon Donika Kastriotin

Lidhjet historike Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

Ky është lajmi i njoftuar javën që kaloi nga kryebashkiaku i qytetit italian Napoli, z. Luigi de Magistris, i cili, sipas disa burimeve ka pranuar dhe miratuar rekomandimin e Komisionit Toponomastik të qytetit për vendosjen e një pllake përkujtimore në Rrugën Shën Kiara, në kujtim të Donika (Arianiti) Kastriotit. “Vendimi për të vendosur këtë pllakë tregon jo vetëm të kaluarën e rëndësishme historike të qytetit të Napolit, por dhe thirrjen për të qenë një vend i mikpritjes për kultura dhe tradita të ndryshme. Kjo vendosë një lidhje të thellë kulturore, që ka rrënjë prej shekujsh mes këtij qyteti dhe popullit shqiptar”, citohet të jetë shprehur me këtë rast kryebashkiaku i ketij qyteti të njohur italian, Luigi de Magistris. Thuhet se ky gjest fisnik e bujar për vendosjen e pllakës u ndërmor, natyrisht, për të nderuar Mbretëreshën e shqiptarëve (Andronika Arianiti Komneni Kastrioti) për lidhjet e saj historike me atë qytet pas vdekjes së bashkshortit të saj, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, largimit të saj nga Shqipëria si rrjedhim i kësaj humbjeje, dhe në kujtim të kohës që ajo ka jetuar në Napoli. Por, kjo pllakë kujton gjithashtu të gjithë ata shqiptarë të cilët janë lar-

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Një pllakë përkujtimore në Napoli për nder të Mbretëreshës shqiptare Donika Kastriotit, bashkëshortes së Heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastriotit - Skënderbeut! Një rrugë në Napoli merr emrin e bashkshortes së Heroit kombëtar të shqiptarëve guar nga atdheu i tyre shekuj më parë për në Itali, pasi hordhitë turke pushtuan trojet arbërore, pas vdekjes së Kryeheroit shqiptar, i cili me dinjitet mbrojti trojet shqiptare nga sulmet otomane dhe shpëtoi Evropën nga depërtimet e tyre në kontinentin e vjetër. Mbretëria e Napolit u kishte

ofruar, në atë kohë, mbështetje dhe strehim shumë shqiptarëve që qenë detyruar të largoheshin nga atdheu, si rrjedhim i pushtimit turk të tokave shqiptare. Ata u detyruan të largoheshin dhe të vendoseshin në Italinë Jugore, sepse nuk donin të jetonin nën thundrën e skllavërisë otomane,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

e që fuqizohen nuk donin të ndërronin fe e gjuhë, nuk dëshironin të braktisnin zakone e tradita, të cilat i ruajtën me dashuri prekëse ndër shekuj e deri më sot, ndërsa sot ata – të quajtur Arbëreshë të Italisë vijojnë të flasin me atë gjuhë që flisnin gjyshërit e tyre në kohën e lavdishme të Skënderbeut. Ajo pllakë sot simbolizon gjithashtu, siç u shpreh edhe kryebashkiaku italian De Magistris, miqësinë dhe lidhjet aktuale të banorëve të këtij qyteti italian me shqiptarët që jetojnë në trojet e veta, matanë Adriatikut, por edhe u kujton historinë e lashtë të kombit të vet, qindra mijëra shqiptarëve që janë vendosur në Itali tri dekadat e fundit pas shembjes së komunizmit, shumë

prej të cilëve jetojnë e punojnë në Napoli me rrethe. Pllaka në kujtim të Mbretëreshës shqiptare do vendoset pra në rrugën që tani mban emrin Santa Kiara të Napolit, pasi thuhet se pikërisht në atë rrugë ka jetuar për një kohë Donika Kastrioti, në shtëpinë e familjes fisnike Alesandro, por nën mbrojtjen e Mbretërisë së atëhershme të Napolit, aleate e Skënderbeut, në luftërat kundër turqve otomanë. Sipas disa të dhënave, ajo ka jetuar në atë rrugë që nga viti 1469 derisa është detyruar, për arsye të luftrave që kishin përfshirë mbarë Italinë midis viteve 1494-1498, të vendosej më në fund në Valencia të Spanjës, ku thuhet se ajo ka vdekur më 1506, dhe ku sipas një zbulimi të kohëve të fundit, në një kishë të këtij qyteti të vjetër gjëndet edhe varri i Donika Kastriotit, bashkëshortes së Heroit Kombëtar të shqiptarëve. Donika është martuar me Gjergj Kastriotin - Skënderbeun më 23 prill 1451. Sipas gojëdhënave, darsma është bërë në Kaninë, e sipas traditës ka zgjatur tri ditë (21-23 prill), siç ishte zakon edhe në viset tona dikur. Për këtë darsëm tregohen shumë gojëdhëna, ruhen këngë popullore, që arrijnë deri në kohët tona, si dhe të dhëna historike. Sipas tyre, Skënderbeu shkoi t’a merrte nusen i shoqëruar nga 500 kalorës, aq sa të dukej se po nisej për një betejë të re dhe jo për darsmën e tij. Sipas gojëdhënave, thuhet se kënga dhe vallja buçitën dhe Kalaja e Kaninës llamburiti nga pishat dhe fenerët e shumtë. Aty u bë shkëmbimi i unazave.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Kurora u bekua në Kishën e Bardhë afër Kaninës. Ndërsa për bukurinë e pashinë e çiftit Donika Arianiti-Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, mjafton të kujtojmë vargjet e Naim Frashërit, shkëputur nga “Historia e Skenderbeut:”...Dhëndëri si dielli ndriste,/ Edhe nuseja që prunë,/Porsi hëna vetëtinte,/Dritë në ditën e shtunë...” Mirënjohje Bashkisë së Napolit dhe kryebashkiakun të saj Luigi de Magistris që me vendosjen e një pllake në rrugën e atij qyteti ku jetoi shekuj më parë bashkëshortja e Skënderbeut, Donika, na e kujton familjen e Heroit Kombëtar të Gjergj Kastriotit –Skënderbeut : kontributet e saj, por edhe vuajtjet e asaj familjeje në mërgim, përfshirë Donika Kastriotin. Ajo pllakë do t’u kujtojë shqiptarëve por edhe të huajve që kalojnë pranë saj, fisnikërinë, trimërinë dhe burrërinë e Kryetrimit të kombit shqiptar, Gjergj Kastriotit -Skënderbeut dhe familjes së tij të ngushtë, sepse ishin ata të cilët mbrojtën nderin e Kombit dhe identitetin e shqiptarit, kudo dhe kurdoherë, nën rrethana shumë të vështira. Madje edhe sot pas më shumë se pesë shekujsh, nderi dhe dinjiteti i kombit shqiptar, po sulmohen e nepërkëmben, jo nga të huajt si dikur nga otomanët, por nga vet shqiptarët. Këto vlera kombëtare shekullore shqiptare sot kanë renë pre e një klase politike të shqiptarëve të shekullit 21, viktima të influencave të huaja politike, ekonomike dhe kulturore, për qëllime personale e partiake, që fatkeqësisht, po ndihmon në zbehjen e identitetit dhe dinjitetit kombëtar të shqiptarëve, vlera këto që Skënderbeu dhe familja e tij, mbrojtën me aq trimëri, atdhedashuri dhe devotshmëri. I përjetshëm qoftë kujtimi i tyre në trojet shqiptare, në Evropë dhe në mbarë botën, ku ata kujtohen, vlerësohen dhe nderohen për kontributin e tyre ndaj shtetformimit të kombit shqiptar dhe në mbrojtjen e qytetërimit perëndimor. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

“Ecja drejt së d Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington

“Ecja drejt së djathtës, dëshmi morale dhe mençurie” është libri i ri i Prof. Thanas L. Gjikës, ku ai rendit disa figura që çajnë këtë udhë. Libri ka vlera për studimet shkencore, vlerësime autorësh e veprash letrare, portrete, kujtime, letra. Është një libër për të gjithë, jo vetëm për brezin e ri; është edhe për ata që votën e përdorin si kartë pa vlerë, ose e shesin për një thes miell Shqipëria ka nevojë për një krah të djathtë politik dhe opinion. Por gjendja mbetet e cunguar nga lufta e egër e klasave, dje, dhe nga trajtimi me ironi, shpërfillje e sarkazëm nga krahu i majtë, sot. Gjika sjell në libër personalitete si,

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Lek Pervizi, Sami Repishti, Jozef Radi e Visar Zhiti që provuan diktaturën e majtë në formën e saj më të

“

ashpër me burgje, internime, përndjekje; dhe të tjerë si, Dino Martiko që u shua burgjeve; ose më të rinj

Gjika sjell në libër personalitete si, Lek Pervizi, Sami Repishti, Jozef Radi e Visar Zhiti që provuan diktaturën e majtë në formën e saj më të ashpër me burgje, internime, përndjekje; dhe të tjerë si, Dino Martiko që u shua burgjeve; ose më të rinj si, Fotaq Andrea e Luan Rama që i janë kushtuar zbardhjes së gjurmëve nëpër botë të shqiptarëve dhe miqve të tyre në shekuj. Libri është një zë jo vetëm për ata që shpëtuan, por për Atdheun në përgjithësi, i cili duket se ka mbetur në kohë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

“

djathtës…” Shqipëria ka nevojë për një krah të djathtë politik dhe opinion. Por gjendja mbetet e cunguar nga lufta e egër e klasave, dje, dhe nga trajtimi me ironi, shpërfillje e sarkazëm nga krahu i majtë, sot si, Fotaq Andrea e Luan Rama që i janë kushtuar zbardhjes së gjurmëve nëpër botë të shqiptarëve dhe miqve të tyre në shekuj. Libri është një zë jo vetëm për ata që shpëtuan, por për Atdheun në përgjithësi, i cili duket se ka mbetur në kohë. Libri “Ecja drejt së djathtës dëshmi morale dhe mençurie” përmban studimin e Thanas Gjikës mbi apostulin Lukë dhe Dhiatën e Re, ku vë në dukje dobësitë e studimeve të derisotme. Pjesa më nostalgjike e librit është kapitulli V, ku Gjika, veç pjesëzave nga koha e rinisë së tij, sjell kujtime rreth njohjes me figura të shquara, si Lasgush Poradeci. Letër-këmbimi i

“

Libri “Ecja drejt së djathtës dëshmi morale dhe mençurie” përmban studimin e Thanas Gjikës mbi apostulin Lukë dhe Dhiatën e Re, ku vë në dukje dobësitë e studimeve të derisotme. Pjesa më nostaligjike e librit ështē kapitulli V, ku Gjika, veç pjesëzave nga koha e rinisë së tij, sjell kujtime rreth njohjes me figura të shquara, si Lasgush Poradeci. Letër-këmbimi i Prof. Gjikës me autorë të ndryshëm, vendosur si kapitull i veçantë në libër, tregon gjithashtu respektin që autori gëzon në fushën e studimeve

Prof. Gjikës me autorë të ndryshëm, vendosur si kapitull i veçantë në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

libër, tregon gjithashtu respektin që autori gëzon në fushën e studimeve. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Monografi e emancipimit të kombit tonë Në këtë libër Dr. Gani Karamanaga si mjek me profesion, bëri një punë të jashtëzakonshme për evidentimin e punëtorëve shëndetësor shqiptar (mjekë, infermieristë dhe stomatologë), bashkimin e tyre në një libër, në këtë mënyrë sfidoi kohën duke mos i lënë të zhduken në harresën e viteve e shekujve që i kemi para nesh duke i bërë një shërbim të madh kombit shqiptar dhe familjarëve dhe pasardhësve të tyre

Faik Nika

Monografia “Mjekët Shqiptarë në Mal të Zi” është një vepër me vlera të veçanta për shqiptarët në përgjithësi, e në veçanti për ata në Malin e Zi. Për herë të parë lexuesit do te kenë në dorë një monografi e cila përfshin një numër të lartë të punëtorëve shëndetësor që janë me prejardhje nga trevat shqiptare në Malin e Zi e që kanë shërbyer në qytet të ndryshme në Mal të Zi, rajon dhe botë në shërbim të jetës në luftë me sëmundjet e ndryshme. Shqiptarët në Malin e Zi edhe pse një komunitet i vogël në numër, përgjatë

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

shekujve kanë dhënë personalitete me vlera të mëdha për botën shqiptare në përgjithësi, në fusha të ndryshme të jetës shoqërore. Në këtë libër Dr. Gani Karamanaga si mjek me profesion, bëri një punë të jashtëzakonshme për evidentimin e punëtorëve shëndetësorë shqiptarë (mjekë, infermieristë dhe stomatologë), bashkimin e tyre në një libër, në këtë mënyrë sfidoj kohën duke mos i lënë të zhduken në harresën e viteve e shekujve që i kemi para nesh duke i bërë një shërbim të madh kombit shqiptar dhe

familjarëve dhe pasardhësve të tyre. Kjo vepër mund dhe duhet të shërbej si shembull edhe për profesionistët e fushave tjera, të shqiptarëve nga Mali i Zi, të cilët kanë dhënë kontribute të çmueshme për botën shqiptare në përgjithësi, duke dëshmuar në këtë mënyrë, se jemi pjesë e pa ndashme e kombit pavarësisht kufijve dhe ndarjes në disa shtete në Ballkan, kësisoj ne funksionojmë si një trup i vetëm duke marrë dhe dhënë, por edhe duke kontribuar edhe në vende të ndryshme të rajonit dhe botës.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Ne si shqiptar në Mal të Zi, duhet të ndihemi krenarë për figura të tilla, nga më të mirët që kombi ynë ka nxjerrë dhe vazhdon të nxjerrë çdo ditë duke kontribuar kështu në zhvillimin dhe emancipimin e kombit tonë si komb i barabartë mes kombeve tjera të botës. Nga ky botim ne si shqiptar duhet të inkurajohemi edhe më shumë për shkollimin dhe arsimimin sa më të mirë të pasardhësve tanë, në shërbim të vendit, kombit, identitetit dhe zhvillimit dhe progresit të përgjithshëm si shoqëri.

“

Kjo vepër mund dhe duhet të shërbej si shembull edhe për profesionistët e fushave tjera, të shqiptarëve nga Mali i Zi, të cilët kanë dhënë kontribute të çmueshme për botën shqiptare në përgjithësi, duke dëshmuar në këtë mënyrë, se jemi pjesë e pa ndashme e kombit pa varësisht kufijve dhe ndarjes në disa shtete në Ballkan, kësisoj ne funksionojmë si një trup i vetëm duke marrë dhe dhënë, por edhe duke kontribuar për dhe në vende të ndryshme të rajonit dhe botës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Në Vuthaj të Komunës së Gucisë

U shënua 85-vjeto së akademik Rexh

Të shtunën e kaluar, më 31 korrik 2021, në fashit Vuthaj të Komunës së Gucisë, në mënyrë solemne u shënua 85-vjetori i lindjes së akademik Rexhep Qosjes. Salla e Shtëpisë së kulturës, ku u mbajt akademia solemne e manifestimit, ishte e ngushtë dhe e pamjaftueshme për kah hapësira, për t’u vendosur të gjithë ata që kishin ardhur nga Vuthajt, por edhe nga të gjitha vendbanimet me popullatë shqiptare në trevën e komunave Plavë dhe Guci e më gjerë, e në veçanti një numër i konsiderueshëm mërgimtarësh në Diasporë, për të marrë pjesë në akademinë solemne të bashkëvendësit e bashkëkombësit të nderuar e respektuar, kolosit dhe veprimtarit të denjë e të pa epur të letërsisë shqipe, akademik Rexhep Qosjes, në shënimin e 85-vjetorit të lindjes së tij, mu në vendlindje ku i ka filluar hapat e parë të jetës dhe dijes. Ceremonialin e rastit solemn në fjalë, e filluan gjashtë të rinj dhe të reja me recitalin gjithëpërfshirës nga veprimtaria letrare e profesor Qosjes, kurse atë e hapi moderatorja e programit, Arbenita Vukaj, e cila i përshëndeti të pranishmit, kurse akademik Qosjes ia uroi përvjetorin e 85 të lindjes së tij, duke i dëshiruar shëndet të mirë e jetë të gjatë, që mu në këtë vend sërish të tubohemi për të shënuar vitin jubilar – 100 vjetorin e lindjes së tij. Profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, publicisti e përkthyesi dhe ish studenti i profesor Qosjes, dhe organizuesi kryesor i manifestimit në fjalë, Binak Ulaj, me admirim dhe dinjitet elaboroi mbi jetën dhe veprimtarinë e bujshme të akademik Rexhep Qosjes. Fjalën e rastit në tubimin madhështor e filloi me shprehjen: “Është gëzim dhe nder i veçantë për mua, që së bashku me ju dhe profesorin tonë emërndritur, ta shënojmë 85-vjetorin e lindjes së tij”.

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

“Vepra të shumta letrare, vepra të artit muzikor, të artit figurativ dhe të artit pamor, u janë kushtuar gjeneralëve të luftërave çlirimtare, por ja, ndodhë edhe e kundërta. Gjenerali i luftës dhe i paqes Kudusi Lame, do t’ia kushtojë një vepër vëllimore monumentale prej 700 faqesh profesor Qosjes, në të cilën ndër të tjera shkruan: ‘Filozofia e Qosjes ka dhënë prova të pakontestueshme të saktësisë së mendimit parashikues dhe të ideve vizionare’ “, ka theksuar Ulaj dhe në vazhdim është shprehur: “Një vlerësim i tillë i gjeneralit Lame, nuk është i rastësishëm. Jo! Duke qenë ushtar me përvojë profesionale, pjesëmarrës në Luftën e UÇK-së, syrit dhe vëmendjes së tij, nuk do t’i shpëtojë qëndrimi dhe veprimtaria e personaliteteve të politikës dhe të artit në Kosovë. E prof. Qosja, me punën e vet krijuese, mendore e shpirtërore, letërsisë, historisë dhe kritikës së letërsisë, polemikës dhe publicistikës politike e shoqërore, veçmas publicistikës dokumentare shqiptare, i ka dhuruar 50 vepra të botuara, një numër i të cilave janë përkthyer në disa gjuhë kryesore të huaja. Së shpejti do ta kemi në dorë edhe Ditarin e tij – të nëntin me radhë”. Duke elaboruar për veprimtarinë letrare të akademik Qosjes, Ulaj ka thënë se “temë kryesore në veprat e Qosjes është fati i popullit tonë, i popullit të pambrojtur, siç e quan ai, përpjekjet dhe lufta e tij për liri, lufta kundër dhunës dhe të keqes. Se me çfarë përkushtimi janë shkruar gjithë këto vepra të denja edhe për një institucion të mirëfilltë shkencor, mësojmë nga jetëshkrimi i profesorit, i cili nuk kursen as shëndetin e vet, as përkushtimin e pazëvendësueshëm të familjes së vet. ‘Çdo ditë e kaluar pa shkruar më bëhet si një copë e shqyer e mishit të trupit që më sjell dhëmbje’ – shkruan ai dhe të gjithë këtë jo për një javë, muaj apo

për një vit, por për afro shtatë dekada. Duke elaboruar për veprimtarinë letrare të profesor Qosjes, Ulaj konfirmon se Qosja sjell një frymë të re, moderne, çfarë nuk i kishit hasur më parë në letërsinë dhe studimet letrare. Përveç kësaj fryme, ajo që e karakterizon veprën e Qosjes, veçmas prozën e tij, është përzgjedhja dhe shtjellimi i temave të ndaluara për atë kohë, për të cilat askush nuk kishte guxim të shkruante më përpara. Përveç krijimtarisë letrare, profesor Qosja është studiuesi më i dalluar dhe më gjithëpërfshirës i historisë së letërsisë shqipe. Vepra e tij kapitale “Historia e letërsisë shqipe”, e botuar në tri vëllime dhe “Porosia e madhe”, janë kryevepra të kësaj fushe, pohon Ulaj. Prof. Binak Ulaj në elaborimin e vet konciz shprehet se: “Kritika letrare e Rexhep Qosjes kundër skematizmit, anakronizmit, folklorizmit, kiçit në art, është shprehje e vetëdijes së tij të lartë kritike”.

KULTURË

ori i lindjes hep Qosjes

Ulaj po ashtu bën me dije se prof. Qosja krijimtarinë e vet mendore – intelektuale ia kushton edhe publicistikës dhe shkrimit të veprave dokumentare. Vepra publicistike e dokumentare e prof. Qosjes shtjellon tema për veprime e ngjarje historike vendimtare për fatin e popullit shqiptar. Vet titujt e këtyre veprave tregojnë për përmbajtjen që kanë. Ja disa prej këtyre titujve: “Populli i ndaluar”, “Strategjia e bashkimit kombëtar”, “Çështja shqiptare – Historia dhe politika”, “Shqipëria dhe Kosova”. “Me demonstratat e vitit 1981, dhe me botimin e këtyre veprave publicistike të Qosjes, fillon dejugosllavizimi i mendimit politik shqiptar në Kosovë”, thekson Ulaj dhe në vazhdim shton: “Përveç polemikave me intelektualët kundërshqiptar, serb, malazez e maqedonas, me shkrimet publicistike, Qosja do të jetë zë i fuqishëm kundër veprimeve të dëmshme çintegruese edhe në të dy krahët e atdheut tonë”.

Përveç rolit vendimtar të demonstratave të vitit 1981, shkrimet e prof. Qosjes dhe intervistat e tij dhënë mediave të huaja, do të jenë zë i pazëvendësueshëm vendimtar për aktualizimin e çështjes së Kosovës në botë. Binak Ulaj në elaborimin e vet konfirmon se Qosja nuk është shkrimtar që shkruan me porosi. Jo, sepse është i vendosur ta thotë të vërtetën, me këtë ta ruajë ndërgjegjen e vet. Duke i mbetur besnik misionit të tij për vetëdijesimin e popullit, prof. Qosja edhe sot shkruan e kritikon ashpër dukuritë që cenojnë rend ndërtimin e shtetit demokratik, si në Shqipërinë shtetërore, ashtu edhe në Republikën e Kosovës. Në fund të Elaborimit, Binak Ulaj theksoi se akademik Qosja i kushton kujdes të jashtëzakonshëm gjuhës. Para se t’i publikojë shkrimet e veta, ai do t’i lexojë e rilexojë nga disa herë. Ndaj, mendimet e tij dalin aq të sakta dhe të ngjeshura. Përveç kësaj, prof. Qosja ka krijuar shumë fjalë e nocione të reja ashtu siç vepronin edhe rilindasit tanë. Në veprën e Qosjes ka shumë aforizma, dëshmi kjo e përvojës së tij krijuese. Në njërën prej veprave dokumentare të tij, Qosja shkruan: “Nuk i kushtoj rëndësi ditëlindjes. Dhe, kurrë s’i kam kushtuar. Jam lindur rastësisht, ka mundur të mos lindem”, thekson Binaku dhe shton: “Po sikur mos të lindej, kultura shqiptare do të mbetej pa krijuesin më të përkushtuar dhe më të dinjitetshëm shqiptar”. Prof. Binak Ulaj, elaborimin e vet mbi jetën dhe veprimtarinë e akademik Rexhep Qosjes e përfundoi me shprehjen shumëpërfshirëse: “Gjenerali i mendjes profesor Qosja. E ka përfunduar misionin e vet intelektual. Ndaj na mbetet t’i urojmë të ketë edhe mëtej shëndet fizik e mendor për ta

përplotësuar misionin e tij dhe përjetuar Rilindjen e tretë – atë të bashkimit kombëtar. Për jetën dhe veprimtarinë letrare të akademik Rexhep Qosjes, me admirim dhe mënyrë koncize e analitike, foli edhe bashkëvendësi i tij i mirënjohur, epidemiologu vuthjan në pension, prof. dr. Jusuf Dedushaj, i cili Qosjes i dhuroi veprën e vet voluminoze “Enciklopedia e mjekëve shqiptar”. Akademik Rexhep Qosja në fjalën e vet të rastit, falënderoi parafolësit bashkëvendës Ulaj e Dedushaj për evokimet e shprehura kushtuar jetës dhe veprimtarisë së tij letrare, kurse të pranishmit i përshëndeti dhe i falënderoi për pjesëmarrjen në akademinë solemne në 85-vjetorin e lindjes së tij. Në elaborimin e vet konciz e dinjitoz, profesor Qosja u përqendrua kryesisht në kohezionin e popullit shqiptar. Në këtë drejtim ai është shprehur: “Këtu kam një pyetje: A ka kohezion sot populli shqiptar, d.m.th. unitet? Kohezion do të thotë për bashkësi shpirtërore, shoqërore e kombëtare e një populli. A e kemi sot këtë kohezion të zhvilluar sa duhet, e para? Dhe e dyta, a mos kemi veprimtari të bëra. Do sjellje, do ide e do mendime që e cenojnë këtë kohezion shpirtëror, shoqëror de kombëtar? Mos harroni se kohezioni është një gjendje shumë, shumë e rëndësishme e një populli. Populli që s’ka kohezion nuk mund të arrijë qëllime të mëdha, të rëndësishme historike, shoqërore e kombëtare”, është shprehur profesor Qosja. Akademik Rexhep Qosja, në mënyrë koncize dhe dinjitoze, është përgjigjur edhe në shumë pyetje të publikut të pranishëm. Ai në fund ka iniciuar mundësinë që në të ardhmen fshati Vuthaj të bëhet qendër e rëndësishme kulturore. Piktorja e mirënjohur nga Hoti i Kujit i Komunës së Plavës, Kaltrina Hoti, profesor Qosjes i dhuroi pikturën e vet të kornizuar, kurse autori i këtij teksti, Qosjes ia dhuroi katër numrat e gazetës “Koha Javore”, në të cilat në vazhdime kishte shkruar për veprimtarinë e tij letrare, me theks të veçantë në veprën vëllimore “Ditar – dëshmitar në kohë historike”, si dhe ia dhuroi librin e vet të posabotuar “Gjurmë në kohë dhe refleksione”, për të cilat prof. Rexhep Qosja përzemërsisht u Sh. Hasangjekaj falënderua. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Në Rashtishë të Anës së Malit u përurua libri “Pa idealizime” i autorit Islam Pali

Temat e trajtuara edhe sot janë shu

Islam Pali u lind në Krythë të Anës së Malit, në vitin 1959. Shkollën fillore e kreu në Krythë dhe Katërkollë, kurse shkollën e mesme në Ulqin. Studimet e larta i ndoqi në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës në degën Letërsi dhe gjuhë shqipe. Ai ka qenë ndër themeluesit e Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, si dhe ndër themeluesit dhe kryetari i parë i Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë në Mal të Zi. Përpos punës në Radion e Malit të Zi, ai ka bashkëpunuar me revistën “Koha”, “Fati”, “Lemba” etj. Në vitin 2002 u vendos në Nju Jork të SHBA-së, dhe deri vonë është marrë me shkrime gazetareske dhe jo vetëm, të cilat i ka botuar në gazetën “Koha Javore”. Vdiq në Nju Jork, më 19 korrik 2019. “Pa Idealizime” u botua në dhjetor të vitit të kaluar dhe është libri i parë dhe i vetëm i autorit Të mërkurën në mbrëmje, më 28 korrik, në Rashtishë të Anës së Malit u bë përurimi i librit “Pa idealizime” i autorit Islam Pali, pak ditë pas dyvjetorit të ndarjes së tij nga jeta. Organizator i këtij përurimi ishte Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” në bashkëpunim me familjen e autorit, ndërsa përzgjedhjen dhe përgatitjen e librit për botim e kanë bërë Sabri Halili dhe Ismet Kallaba. Ndihmesë për mbledhjen e artikujve kanë dhënë edhe Nail Draga, Ali Salaj si dhe djali i autorit, Lani, ndërsa recensent i librit është Haxhi Shabani dhe redaktor teknik Qazim Muja. Përmbajtja e këtij libri na njeh me një autor jo vetëm si gazetar, por edhe si poet, si mbledhës i toponomisë në Anën e Malit, si kritik letrar, përkthyes etj. Ismet Kallaba, kryetar i kësaj Shoqatës “Art Club” dhe moderator i mbrëmjes tha mes të pranishmëve se që nga vdekja e Islam Palit kanë ndjerë obligim moral, si kolegë, por edhe si Shoqatë, që të përgatisin një libër me përmbledhje nga shkrimet e

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Islamit. Kallaba tregoi gjithashtu se si në çdo punë kanë hasur në vështirësi, si për shembull me gjetjen e mate-

rialeve ku Islami ka punuar si gazetar në Radion e Malit të Zi, për shkak se materialet e emetuara në këtë medie

KULTURË

nga autori, umë aktuale nuk janë ruajtur në formën audio e as në fletoret e shënimeve të autorit, me ndonjë përjashtim. Ndërkohë, Sabri Halili si kontribues për botimin e këtij libri rrëfeu se ideja për grumbullimin e shkrimeve të Islam Palit lindi gjatë një takimi që pat me kryetarin e Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, Ismet Kallaba, siç thotë ai me ç’rast arsyetuam se Islami e meriton t’i botohet një libër, sepse kontributi i tij si në “Art Club”, ashtu edhe në gazetarinë te shqiptarët në Mal të Zi, ka qenë i madh. Halili po ashtu tha se “temat e trajtuara nga Islami para dhjetë e më shumë vjetësh, edhe sot janë shumë aktuale.” Një ndër kolegët e Islam Palit në Redaksinë në gjuhën shqipe të Radios së Malit të Zi ka qenë dhe redaktori i librit Fran Camaj, i cili po ashtu ishte i pranishëm në përurim dhe lexoi për të pranishmit një pjesë nga recen-

sioni që i paraprin librit. Camaj tha se përkundër mungesës së madhe të materialeve, ato që janë radhitur në këtë libër tregojnë se Islam Pali ka qenë gazetar i shkëlqyeshëm, dhe se e ka njohur shumë mirë profesionin e gazetarisë, se ka ditur të hyjë në thelbin e problemit duke respektuar gjithherë parimet themelore të gazetarisë, duke u bazuar vetëm në të vërtetën, sado e hidhur të ketë qenë ajo. Ai ka respektuar në maksimum parimin kryesor të gazetarisë, sipas të cilit është më mirë të mos informosh se të dezinformosh. Ndër të tjera Fran Camaj u shpreh se “Islami e dinte shumë mirë se ku qëndron faji për pozitën e palakmueshme të shqiptarëve në këtë republikë të ish-Jugosllavisë, sot shtet i pavarur dhe për këtë në shkrimet e veta nuk e kursen pushtetin, por as faktorin politik shqiptar, i cili në momente vendimtare nuk ishte në gjendje të

bashkohej”. Sipas Camajt, autori vëren shumë mirë mungesën e tolerancës së partive shqiptare në Mal të Zi e cila shkon në dëm të shqiptarëve dhe për këtë ai citoi nga komenti me titull “Me jotolerancë politike varroset vetvetja”, pjesën ku thuhet se “me jotolerancën e tashme duket se shqiptarët në Mal të Zi nuk janë të vetëdijshëm se varrosin vetveten dhe ua lehtësojnë punën të tjerëve”. Një vështrim tjetër për librin dha edhe Ali Salaj, po ashtu koleg i Islamit, i cili siç shprehet: “Në kohën kur mediat sociale, portalet e ndryshme, fejsbuku apo tviteri po bëjnë shpërdorimin e lirisë së shprehjes dhe të informacionit, artikujt problemorë, analizat dhe komentet e Islam Palit mbesin margaritarët e informimit me një këndvështrim të guximshëm dhe interesant.” Për Islamin si gazetar, Ali Salaj vlerësoi se ai ishte ndër gazetarët e paktë që nxiti kulturën e debatit, e cila mungonte në mediat në gjuhën shqipe në Mal të Zi. Gjatë mbrëmjes u lexuan edhe disa poezi nga libri. Ndërsa në emër të familjes përshëndeti djali i autorit Lan Pali, i cili falënderoi “Art Club”-in dhe kolegët e babait për kontributin e tyre. Familja gjithashtu pat sponsorizuar një koktej për të pranishmit, në fund të këtij aktiviteti. Islam Pali u lind në Krythë të Anës së Malit, në vitin 1959. Shkollën fillore e kreu në Krythë dhe Katërkollë, kurse shkollën e mesme në Ulqin. Studimet e larta i ndoqi në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës në degën Letërsi dhe gjuhë shqipe. Ai ka qenë ndër themeluesit e Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, si dhe ndër themeluesit dhe kryetari i parë i Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë në Mal të Zi. Përpos punës në Radion e Malit të Zi, ai ka bashkëpunuar me revistën “Koha”, “Fati”, “Lemba” etj. Në vitin 2002 u vendos në Nju Jork të SHBA-së, dhe deri vonë është marrë me shkrime gazetareske dhe jo vetëm, të cilat i ka botuar në gazetën “Koha Javore”. Vdiq në Nju Jork, më 19 korrik 2019. “Pa Idealizime” u botua në dhjetor të vitit të kaluar dhe është libri i parë dhe i vetëm i autorit. Paula Dekaj E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

U mbajt edicioni i 20-të i Panairit të Librit në Ulqin

Vazhdimësi e një manifestimi të veçantë Ulqin – Edicioni jubilar i 20-të i Panairit të Librit në Ulqin është mbajtur në shëtitoren në Ranë nga data 29 korrik deri më 2 gusht. Ai është organizuar nga Instituti i Librit dhe i Promocionit – Tiranë, Organizata Turistike e Ulqinit dhe Qendra për Kulturë – Ulqin, me mbështetjen e Komunës së Ulqinit. Në ceremoninë e hapjes së Panairit, të enjten mbrëma, kanë marrë pjesë krerët e akademive të shkencave të Malit të Zi, Shqipërisë dhe Kosovës, shkrimtarë, përfaqësues të institucioneve vendore etj. Drejtori i Organizatës Turstike të Ulqinit, Gzim Hajdinaga, ka thënë se ky panair ka bërë të mundur që në qytetin e Ulqinit të vijnë emra të nderuar të letrave, qeveritarë të ndryshëm dhe burrështetas, por edhe të tjerë që e kanë nderuar këtë skenë të bukur. Duke iu drejtuar botuesve pjesëmarrës në Panairin e Librit, ai ka thënë se

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

“krenaria jeni ju botuesit nga rajoni, që e bëni Ulqinin jo vetëm qendër të turizmit, por edhe qendër të librarisë më të madhe në shëtitoren më të bukur të bregdetit, e që është shëtitorja e Plazhit të Vogël”. Drejtoresha e Institutit të Librit dhe Promocionit, Irena Toçi, ka shprehur kënaqësi që pas vitit të kaluar, të cilin ajo e ka quajtur “vit i zymtë”, kur për shkak të pandemisë së Covid-19 nuk është mbajtur Panairi i Librit në Ulqin, kanë arritur që këtë vit të sigurojnë vazhdimësinë e këtij panairi të librit. “Nuk është gjë e lehtë kjo në ditët moderne. Të kesh mundësi që të kesh në një panair të tillë 50 botues nga rajoni, të gjithë vullnetplotë e besimplotë, e me ndërgjegje të lartë profesionale që na bashkohen çdo vit për të ardhur në qytetin e bukur të Ulqinit për të takuar me qindra e qindra lexues, të cilët ne nuk kemi mundësi t’i takojmë ndryshe gjatë punës sonë të një viti”, ka thënë ajo.

Kryetari i Komunës së Ulqinit, Aleksandar Daboviq, ka thënë se libri është kulturë dhe se edhe sot në kohët e digjitalizimit libri ishte dhe do të mbetet dritë e cila nuk shuhet. “Mysafirët të cilët po pushojnë këto ditë në qytetin tonë kanë rast të mirë që përveç mbresave nga Ulqini të sigurojnë edhe ndonjë titull libri, i cili do t’i kujtojë në verën e Ulqinit”, ka thënë ai. Shkrimtari Rudolf Marku, i ftuar nderi i edicionit të sivjetshëm të Panairit të Librit, ka thënë se “letërsia duket se asnjëherë tjetër nuk ka qenë më e çmuar se në kohën e sotme, në mënyrë paradoksale kur profetët e rremë duan të na thonë se librave u ka ikur koha, se elektronika e zhvleftëson çdo ditë e më tepër librin, se facebooku na qenka më i rëndësishëm sesa poezia”. Nënkryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Malit të Zi, Gjorgje Borozan, ka thënë se Panairi i Librit

KULTURË

në Ulqin është një model i veçantë i bashkëpunimit ndërkombëtar, ku libri është treguar si rruga më e mirë. “Ai ka qenë gjithnjë urë përmes të cilit në mënyrën më të mirë ndërthuren të arriturat e popujve dhe shteteve në këtë hapësirë”, ka theksuar Borozan, duke shtuar se AShAMZ-ja e çmon lart rolin dhe rëndësinë e këtij panairi ndërkombëtar për vendosjen e bashkëpunimit ndërmjet vendeve të rajonit. Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja, ka vlerësuar punën e organizatorëve të Panairit të Librit në Ulqin, të cilët, siç ka thënë ai, “kanë meritë që për kaq vite arrijnë të mbajnë gjallë këtë manifestim pak të veçantë, për shkak të rrethanave në të cilat sot jetojmë, që nuk janë shumë të favorshme për librin”. Kraja ka thënë se vetëm ata që e kanë mbajtur, e dinë se çfarë sakrifice është për të organizuar Panairin e Librit në Ulqin, të cilin ai e ka quajtur si njërin nga më të rëndësishmit në hapësirën shqiptare. Kryetari i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Skënder Gjinushi, ka thënë se mesazhi kryesor që vjen nga Panairi i Librit është që kontakti me librin mbetet gjithmonë i pazëvendësueshëm dhe ai ka rolin e vet. “Ashtu siç komunikimi midis njerëzve, marrëdhëniet midis njerëzve, marrëdhëniet virtuale, marrëdhëniet ndërmjet mjeteve të informacionit

nuk i zëvendësojnë dot marrëdhëniet fizike, ashtu ndodh edhe në marrëdhëniet midis librit dhe botuesit, librit dhe krijuesit. Kjo është edhe rëndësia kryesore e këtij panairi”, ka thënë ai. Në natën e parë të Panairit është shfaqur dokumentari i përgatitur nga gazetari Engjëll Ndocaj, i cili flet për rrugëtimin 20-vjeçar të Panairit të Librit në Ulqin.

Mbrëmje letrare kushtuar Radovan Zogoviqit dhe Rudolf Markut

Në ditën e dytë të Panairit, në mjediset e Hotelit “Albatros” është mbajtur mbrëmje letrare kushtuar shkrimtarit të ndjerë malazias Radovan Zogoviq dhe shkrimtarit shqiptar Rudolf Marku. Për Zogoviqin dhe krijimtarinë e tij kanë folur poeti, studiuesi i letërsisë dhe profesori universitar Agim Vinca, shkrimtari Mirash Martinoviq dhe profesoresha e gjuhës dhe letërsisë malazeze, mr. Aleksandra Vukoviq. Duke folur për “Këngët e Ali Binakut”, si njërën prej veprave më përfaqësuese të Zogoviqit, Vinca ka thënë se ajo u shkrua në vitet ’30 të shekullit të 20-të si reagim poetik ndaj situatës së rëndë në të cilën gjendeshin shqiptarët në Jugosllavinë e atëhershme, e cila zhvilloi ndaj tyre një politikë shfarosëse. “I ardhur si fëmijë në Kosovë nga një familje kolonësh malazezë, Zogoviqi

e pa me sytë e tij këtë tragjedi... I brumosur me idetë e mëdha letrare, politike të së majtës, e cila në atë kohë kishte përfshirë jo vetëm Gadishullin Ballkanik, por tërë kontinentin evropian, poeti i ri malazias nuk mund të heshtte para kësaj padrejtësie që iu bëhej njerëzve me të cilët ishte rritur dhe i kishte njohur nga afër”, është shprehur ai. Shkrimtari Mirash Martinoviq ka thënë se “që shkrimtarët e mëdhenj nuk vdesin, dëshmi është edhe Radovan Zogoviqi dhe vepra e tij, e cila edhe pas më shumë se 100 vitesh është këtu me ne dhe në mesin tonë”. Ai ka nënvizuar se Zogoviqi është një figurë e madhe e shekullit të njëzetë, i cili e përjetoi censurën qysh si poet i ri. Në kuadër të mbrëmjes kushtuar Zogoviqit u bë edhe përurimi i përmbledhjes poetike “Artikulisana riječ”. Drejtoresha e Institutit të Librit dhe Promocionit, Irena Toçi, ka treguar arsyen e përzgjedhjes së poetit Rudolf Marku si i ftuar i posaçëm i edicionit të Panairit të këtij viti. “Ajo që ne dëshironim duke sjellë Rudolf Markun në qendër të këtij Panairi ishte të kthenim vëmendjen përsëri te poezia dhe te roli i saj në jetën tonë. Në jetën tonë që po bëhet gjithnjë e më tepër prozaike, ka nevojë për poezi dhe poetët janë shumë të çmuar”, ka thënë ajo. Shkrimtari Besnik Mustafaj ka thënë se Rudolf Marku është një poet E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Çmimet letrare për Besnik Mustafajn, Bujar Hudhrin dhe Diana Çulin Për të dytën herë, këtë edicion janë ndarë çmimet letrare për veprën më të mirë në prozë, veprën më të mirë për fëmijë dhe për të parën herë për veprën më të mirë të përkthyer në shqip, që janë botuar në vitet 2020-2021 dhe janë ekspozuar në Panairin e Librit në Ulqin. Juria me kryetare kritiken e letërsisë dhe gazetaren Arta Marku, dhe me anëtarë profesor Agim Vinca, drejtoresha e Qendrës Kombëtare të Librit – Tiranë, Alda Bardhyli, studiuesi i letërsisë Behar Gjoka dhe gazetari Ismet Kallaba kanë vlerësuar me Çmimin “Liburnia” shkrimtarin Besnik Mustafaj për romanin “Historia si një mushkë”, me motivacionin “për hulumtimin e thelbit të njeriut të sotëm duke përdorur historinë”. Çmimi “Servantes” i është ndarë Bujar Hudhrit për përkthimin në shqip të veprës “Lumturia martesore” e Lev Tolstoit, me motivacionin “për elegancën në zgjedhje dhe në përkthim”. Çmimin “Dega e ullirit” e ka fituar shkrimtarja Diana Çuli për librin “Aventurat e Zozos dhe Zhuzhusë” me motivacionin “për gërshetimin e përvojës së shkrimtares me zbulimin e botës së sotme fëmijërore”. Kryetarja e jurisë për ndarjen e çmimeve letrare, Arta Marku, ka thënë se sot shkruhet letërsi shumë e mirë shqipe, e krahasueshme me letërsinë që shkruhet kudo në botë. “Këtë gjë e vërteton edhe prurja e sivjetshme në Panair. Kemi pasur autorë shumë të rëndësishëm, shumë të mirë, dhe juria nuk e ka pasur të lehtë të zgjidhte librin më të mirë midis librave shumë të mirë”, ka thënë ajo.

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

që ka, pa asnjë diskutim, një vend të nderuar në poezinë shqipe, një vend në vijën e parë të krijuesve në letërsinë shqipe. “Rudolf Marku është pjesë e një grupi që erdhi në letërsinë shqipe fill pas brezit të artë të poetëve, që janë Arapi, Agolli dhe Kadareja... Ishte shumë e vështirë të vish në poezinë shqipe pas atyre dhe të bëje një emër”, ka thënë Mustafaj, duke e cilësuar Markun si “një lloj avantgarde e këtij brezi të poetëve që erdhën në vitet ’70”. Poeti Rudolf Marku ka thënë se Ballkani është gadishulli i poezisë dhe në të do të flitet gjithmonë për poezinë. “Poezia, mendoj unë, ka aftësinë, është arti i bashkimit, i komunikimit, i bashkësisë dhe i paqes. Dhe mendoj që kjo veti e poezisë është më e dobishme se asnjëherë tjetër”, ka thënë ai.

Mirënjohje për kontribuesit e Panairit të Librit

Me rastin e edicionit jubilar të 20-të

të Panairit të Librit në Ulqin, në natën e dytë, organizatorët kanë ndarë mirënjohje për individë dhe organizata të cilët kanë kontribuar ndër vite për organizimin e këtij panairi. Kështu Instituti i Librit dhe i Promocionit ka ndarë “Mirënjohje të Veçantë” për Fuad Nimanin (pas vdekjes), ish-kryetar i Komunës së Ulqinit dhe ish-ministër për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Pakicave; Gzim Hajdinagën, drejtor i Organizatës Turistike të Ulqinit, ish-ministër i të Drejtave të Njeriut dhe Pakicave dhe ish-kryetar i Komunës së Ulqinit, si dhe për Shoqatën e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”. Ndërkaq Komuna e Ulqinit dhe Organizata Turistike e Ulqinit ka ndarë mirënjohje për Institutin e Librit dhe Promocionit dhe për drejtuesen e tij, Irena Toçi. Në Panairin e Librit në Ulqin, sipas organizatorit, kanë marrë pjesë rreth 50 shtëpi botuese nga Shqipëria, Mali i Zi, Kosova dhe Maqedonia e i. k. Veriut.

KULTURË

Akademia e Shkencave e Shqipërisë i dhuroi botimet e saj Bibliotekës së Qytetit në Ulqin

Përhapja e dijes dhe kulturës, politikë e ASHSH-së Ulqin – Akademia e Shkencave e Shqipërisë i ka dhuruar Bibliotekës së Qytetit në Ulqin rreth 400 kopje të botimeve të saj të viteve të fundit. Ceremonia e dorëzimit të librave është zhvilluar të premten, në mjediset e Bibliotekës së Ulqinit. Librat ia ka dorëzuar udhëheqëses së Bibliotekës së Ulqinit, Ardita Rama, kryetari i ASHSH-së, akademik Skënder Gjinushi, i shoqëruar nga sekretari shkencor i ASHSH-së, akademik Shaban Sinani. Kryetari Gjinushi ka thënë me rastin e dorëzimit të librave se në politikën e ASHSH-së nuk është fitimi, por përhapja e dijes, kulturës, veçanërisht në fushën e albanologjisë, që janë edhe botimet kryesore të këtij

institucioni. “Në këtë kuadër, dhurimi i botimeve të Akademisë, veçanërisht qendrave kryesore të shqiptarisë, ku flitet shqip, kultivohet shqipja, përdoret gjuha shqipe, është në politikën tonë. Të jeni të sigurt që çdo vit, tërë botimet e atij viti, më së pari apo ndër të parët do t’i dërgohen bibliotekës suaj”, ka theksuar ai, duke premtuar se edhe në të ardhmen ASHSH-ja do t’i dhurojë libra kësaj biblioteke. Gjinushi ka thënë se këtë nuk e sheh si një dhuratë, por si një detyrim. Udhëheqësja e Bibliotekës së Ulqinit, Ardita Rama, ka folur për gjendjen e fondit të librave të kësaj biblioteke, duke nënvizuar se ka mungesë të theksuar të botimeve të fundit.

“Kjo (dhurimi i librave) është një gjë shumë e mirë, është një përkrahje mjaft e madhe ndaj bibliotekës sonë, por duhet të gjejmë edhe mënyra të tjera të bashkëpunimit me institucione”, ka thënë ajo, duke falënderuar ASHSH-në për donancionin. Rama ka treguar se edhe në të kaluarën ka pasur donacione të librave nga donatorë të ndryshëm. Ajo ka thënë se shpreson që “edhe të tjerët të ndjekin shembullin e ASH-së, jo vetëm në rastin e Panairit të Librit, por edhe në raste të tjera”. Dhurimi i librave u bë ditën e dytë të Panairit të Librit në Ulqin, ku i ftuar ishte edhe kryetari i ASHSH-së, akademik Skënder Gjinushi. i. k.

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Konturat e pakryera për një vepër të përkryer (Bajram Sefaj, “Përballë Kolosit”, Faik Konica, 2021 - Prishtinë)

I ndodhur në prag të tetëdhjetave, më se gjashtëdhjetë prej të cilave i ka kaluar me penë e mikrofon në dorë, para letrës së bardhë e llambave të ndezura të kamerës, Bajram Sefaj mëton të vërë kulmin e tërë kësaj përvoje krijuese brenda kapakëve të një libri aspak të rëndomtë për Ismail Kadarenë dhe për veten e vet

Shaip Beqiri E kujtoj shkrimin e parë të këtij autori “Shkruan Ymeri pa u ndalur…”, botuar në Prishtinë para plot gjashtëdhjetë vjetësh, një portret krejt i rëndomtë për një djalosh që kishte botuar vjershën, skicën dhe tregimin e parë, për të ndjekur një jetë të tërë njeriun që në tërë këtë kohë epokash të ndryshme nuk ka bërë asgjë tjetër përveç që ka mbajtur të gërshetuara deri në shkrirje të plotë gazetarinë dhe letërsinë. Janë shumë autorë gjithandej që kanë ndjekur një udhë të tillë në krijimtarinë e tyre, të tillë ka paksa tepër edhe ndër ne, por në këtë cak asnjëri nuk është si Bajram Sefaj. Në kapërcyell mileniumesh, koha kur Ismail Kadare zuri majat e afirmimit të veprës së tij letrare në përmasa botërore, siç nuk e kishte bërë askush tjetër nga shqiptarët e

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

as nga harku i gjerë i Gadishullit Ilirik përpara tij, natyrisht që përafërsisht në atë përmasë u bënë edhe botime librash nga më të ndryshëm për të, dhe sidomos për veprën e tij me vlerë të jashtëzakonshme artistike. Pikërisht në këtë periudhë kohore tridhjetëvjeçare, kur u mbarështuan, u shkruan dhe u krijuan afërsisht aq tituj librash për Kadarenë dhe veprën e tij, Bajram Sefaj përgjatë tërë kësaj kohe mblodhi lëndën e librit të vet për kolosin. Ai nuk e fsheh drojën, ngurrimin e hamendjen që kishte nëse do t’ia dilte ta bënte të prekshme një ëndërr të vet kaq të paarritshme. Ndjekja në kohë të gjatë e gjurmëve të penës vetjake, duke parë emrin e vet në ballina jo të pakta librash, e ka mësuar se çdo libër, qoftë edhe me përmbajtje sado të vogël, së paku duhet të ketë shtyllën e vet kurrizore. Mbërthimi pas asaj shtylle, që është përkthimi dhe ndikimi i fenomenit të tij në njohjen kaq të gjerë të veprës

së Kadaresë në botë, autorit tonë i jep shkas të gjurmojë, duke gërmuar pareshtur për të shpënë më tej idenë e tij të ballafaqimit me kolosin. Veshja me pjesëza e copëza të tjera, duke ngallmuar nëpër skeletin e idesë për përkthimin e çdo gjëje tjetër që po i vjen për dore, sigurisht që ka jo pak përparësi, por nuk mbetet pa dobësi e pa ngathtësi të caktuara. Kjo mënyrë shkrimi i detyrohet pikësëpari përsëritjes së të njëjtave të dhëna, cilësime, epitete e formulime pafundësisht të pakursyera. Herën e parë, të gjitha këto të japin përshtypjen sikur je duke soditur shkumëzimin e një rrjedhe në reliev të ashpër guror, që është natyra e shkrimit me pasion e emfazë, por paskëtaj të shfaqet papritur uji i kulluar i asaj rrjedhe që shpërthen vetvetishëm, duke u shpërndarë gjithandej atij relievi rrëfimor, tek i cili lë prapa vazhdën e ndritur… Autori ka vënë në përdorim çdo formë të shkrimit, të gjitha mënyrat

KULTURË

e thurjes së tij, që nga skica, miniatura, monologu pa fund, dialogu i përkorë, reportazhi, rrëfenja, eseja e trajtesa. Kur ndalesh dhe i vëzhgon me kujdes, të del se ai në të vërtetë ka bërë konturët e hollësishme të një poeme të pakryer për veprën e përkryer të shkrimtarit gjenial shqiptar. Në soditjen time të kësaj ngrehine të Sefajt, dua të bëj një parantezë që e jep më të plotë vëzhgimin e autorit te hollësitë çmeritëse. Nuk është thënë më kot që edhe djal-

li atje fshihet. Tërë shkumëzimi prej sharjesh, shpifjesh e shtjellash të tjera të adhurimit apo të zhgënjimit, nuk do ta bënin më mirë, më bukur e më thellë portretin e Kadaresë sesa e bën Sefaj me dy fjali krejtësisht të rëndomta: “Më kujtohet, si të kishte ndodhur sot paradite, Kadare as që më falënderoi për këtë gjest modest. Ani, s’ka lidhje, shkrimtari i shquar, ka punë më të rëndësishme”! Nëse është e mjaftueshme dashuria në punë të shkrimit, ky libër i Bajram

Sefajt qëndron te majat e kësaj piramide. Disa mesazhe jo rrallë lexohen më thellë e më bukur në shkëlqimin e syve të atij që i përçon ato sesa në gjëmimin e artilerisë së rëndë të fjalëve kumbuese. Për të tjerat mund të flitet gjerësisht dhe me jo pak vërejtje. Derisa autori me kaq përvojë krijuese e urtësi njerëzore e shpall një libër të vet jetësor, le të jetë për ne një libër dashurie, të cilit i japin ngjyrim përmasat e letërsisë të papërsëritshme të Ismail Kadaresë. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

POEZI Anton Gjuravçaj

UDHËTIM NË MES TË SYVE A thua ëndrrës sime frymë i ke thëne apo kujtimin tim e ke bërë të ec të lashë me lotin prej syrit të kaltër lëshuar e tani më buzëqesh me sy të zezë Nëntë rrathët e qiellit ishin lëshuar të kullojnë atë fytyrë të bardhë shtatë lulet më të bukura në prehër zunë vend me pushua përsosmëri verbuese me gjurmën zjarr Dëshmi kam diellin se hijen tënde kurrë se lashë me tretë dëshmi kam hënën që të kërkonte nëpër netë kur më shumë i vdekur se i gjallë ecsha i humbur në largësi të vetë Me të njëjtën ëmbëlsirë në buzë

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

me të njëjtin epsh në gji njëra anë e qafës e gjatë e bardhë tjetra mbuluar me kaçurrel të zi Me trup të hedhur ec si në valle anë e mbanë derdh jetë e gjallëri lamtumirë njëherë u thashë syve të kaltër mirë se vjen tani më thonë sytë e zi Dromcat e veta koha i ka bashkuar për herë të parë ka çelë një derë ke ardhur me vete me më marr dikur qiell në dy pika mbledh Si vesa e mëngjesit që pa lënë gjurmë tretë vetë ashtu netët pa gjumë e gjumi pa netë

Harresat kokë me kokë bashkuar si farë gruri hedhin mrekullinë a ka shkruar kush deri më sot dëgjuar se e kaluara përsëri mund të vinë Apo bie nata A është duke aguar ngjyra e kaltër ka kaluar në të zezë dashuria ajo vjellacake e marrë edhe njëherë gjakun e ka ndezë A thua ai vend paqe tokës i ka lejuar shkronjave me pluhur floriri të u nisë një puhi të lashë me lotin prej syrit të kaltër lëshuar e tani më buzëqesh me sy të zi

KULTURË

DIKTATURA E KOMPLEKSEVE E befasuam edhe historinë /ishte mësuar me vuajtjet që na i shkaktonin të tjerët/ atëherë dëshmuam se kurrkush nuk mund të na mundojë sikur ne vetën Në provinca /që u zumë frymën me “liri” të “shkolluarit” e demokracisë disa“uça” të ditëve tona /më shumë letra anonime padie se sa shkollë në program studimor/ zbuluan diktaturën e kompleksit /sistemin më të ri dhe unikat të prosperitetit shoqëror dhe kombëtar/ “Rilindja e re” e shekullit njëzet e një me moton nuk nevojitet dija po partia Fillimi i përfundimit të karnavaleve

me maska shqiptare Erdhën si të “zgjedhur” e shkuan të fundit / racë që karrigen e lëshon vështirë sa edhe shpirtin pasqyra ka herë është thye..../ pa ditur si ata ashtu edhe ne se cili ishte roli i tyre në arsimin që me vite e “përparuan” në cirk.... /kur në gjak ngatërrohen arsimi e sigurimi..../ Të parët u ofronin shërbime vullnetare /duke bredhur në fshat për të bërë ndonjë bisht kose falas / gjatë shkollimit fillor për nxjerrë notë kalimtare të mos flasim më tej….

Demokracia “jonë” hidhi poshtë edhe ligjin e gravitacionit se dardha bien gjithmonë nën dardhë e promovoi kulturën e harresës... Kur duhet me shkund fajin shokët e vetë me petk qytetar i shpallin kuaj Troje “politika” i thyen qafën vetit /qëllimin e formimit....ekzistencës../ kur partitë e pakicave shndërrohen në grupe interesi… apo shoqata shtrigash... Më në fund po kuptojmë se mbiemri me të cilin kemi njohur disa parti paska qenë mbiemër i vajzërisë….

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Arkitekt Sinani (2)

Shqiptari i shquar Sinanajt e Tepelen

Elitari me identitet të vjedhur. A nuk meriton emrin e madh të këtij gjeniu të arkitekturës ta mbajë një institucion, një shesh apo një rrugë?! Përse ky mohim? Për Koha Javore:

Vilhelme Vrana - Haxhiraj (vazhdon nga numri i kaluar) Karriera artistike e arkitekt Sinanit Si arkitekt Mimari, nisi të njihet pas ndërtimit të urës mbi Lumin Prut në Moldavi më 1538. Këtë urë, Sinani e projektoi dhe e ndërtoi brenda 13 ditëve që t’i shërbente Ushtrisë së Sulltan Sulejmanit (të ashtëquajturit “Kanuni” ose “Ligjvënësi”) i cili merrte pjesë në fushatën e Kara Budanit. Që nga kjo betejë Sulltan Sulejmani e mbante Sinanin afër dhe pak më vonë e emëroi kryeartitekt të perandorisë osmane. Kultura evropiane, Sinanin e ka krahasuar me Mikelanxhelon dhe e thërrisnin “Mikelanxheloja i Orientit”. Sinani si kryarkitekt, punoi edhe gjatë kohës së sundimit të Selimit II dhe Muratit III. Pra ka punuar me 3 perandorë. Projektet e tij dhe që i zbatoi vetë apo nën drejtimin e tij ndahen ne tri grupime: a-Ndërtimet e Kultit, b-Ndërtimet Ushtarake, c-Ndërtimet Civile. Gjatë karrierës së tij në disa dekada, arkitekti projektoi objekte të mëdha që me kohë shërbyen si simbole të perandorisë si: Xhamia Shehzade Mehmetit (djali i vdekur i Sulltan Sulejmanit), xhamia Sulejmanie në Stamboll si edhe Selimijen në Edrene. Për shërbimet e larta ndaj perandorisë osmane, mori titullin

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

“Koxha Sinan” që do të thotë, Sinani i Madh. Nga arktitektet e kohës moderne, të ditëve tona, ai vlerësohet si mjeshtër në përdorimin e gurit dhe për akustikën e objekteve. Historia e arkitekturës e ka ndarë aktivitetin e tij në tri periudha: 1-Faza e çirakllëkut (ndihmësarkitekt), ku hynë Xhamia e Shehzade Mehmetit në Stamboll. 2-Faza e kallfës (mjeshtrit) gjatë së cilës ndërtoi Sulejmanien Madhështore në Stamboll në 7 vite, kushtuar Sulltan Sulejmanit. 3-Faza e ustallëkut ose kryemjeshtërit, Sinani ndërtoi Selimijen në Edrene, kur mbretëronte Selimi i Dytë. Arkitekt Sinani ka meritën e ndërtimit të ujësjellësit``40``çezmat (Kërkçeshme) në Stamboll. Ai që çoi ujin në gjithë Stambollin, vdiq me buzë e shpirt të tharë për një pikë ujë. Sinani ndertoi 92 xhami, 52 mesxhide (xhami të vogla), 55 medrese, 7 daryl-kurra (shkolla për kuran), 20 tyrbe, 17 imarete (vende ku shpërndahet ushqim për të varfërit), 13 daryshifa (spitale), 6 rrugë uji, 10 ura, 20 karvansaraje (hotele), 36 saraje, 8 bodrume, 48 hamëme (banja avulli) dhe gjithsej bëjnë 384 vepra. Në Shqipërinë otomane të asaj kohe, arkitekt Sinani ka ndërtuar xhaminë Muradie -Vlorë, xhaminë e PlumbitShkodër dhe kalanë e Vlorës te Stadiumi “Flamurtari”, sot nën pallatin e ndërtuar në ditët tona. *Vepra e Mimar Sinanit, arkitekti i

bërë copash Ballkanit... Ishte djalë i ri kur Sinani hyri në radhët e jeniçerëve, ku luftoi për vite të tëra. Gjatë betejave në shtete të ndryshme si në Egjipt, Irak, Rodos, Krime, Beograd, e deri në Vjenë, ai njohu arkitekturën e tyre dhe mësoi si autodidakt, duke mbajtur shënime. Më pas lundroi në Korfuz dhe Pulje të Italisë. Viti 1538 shënoi një kthesë në jetën e tij. Projektimi e ndërtimi i urës në Moldavi, në 13 ditë, ndikoi te Sulltani, i cili e vlerësoi shumë. Ndaj kërkoi që ai të qëndronte pranë tij. Qysh aty nisi karriera e lavdishme e Sinanit, i cili ndërtoi rreth 400 vepra që nga Meka, në Krime e deri në Vjenë. Me punë dhe talent të pakrahasueshëm, Sulltani e emëroi kryearkitekt të oborrit perandorak. Sinani ia ndryshoi faqen Stambollit. Xhaminë Sulejmanie (Stamboll) e projekoi dhe e ndërtoi në 7 vite. Për shërbimet u quajt Koxha Sinan (Sinani i Madh). Ai njihej për thjeshtësinë dhe vullnetin për punë. Arkitektët evropianë, e kanë quajtur “ jashtëtokësor”, ose “kulmi i punës me gurë”. Ai merret si një nga shembujt e mjeshtërisë më të mirë të akustikës deri në atë kohë. Me punën e tij kolosale ai u shërbeu 3 sulltanëve. Jo vetëm ishte i zgjuar, por dhe me dinjitet, gjë që e bënte të veçantë personalitetin e tij. Si njeri me karakter të papërkulur, ai përherë mbronte tezën, njohuritë dhe punën e tij. Ndaj ishte i pabindur dhe në mosmarrëveshje me 3 sulltanët për të cilët punoi. Për shkak të dhuntive të tij gjeniale, afërsisë me sulltanin, privilegjeve që gëzonte, shkaktu-

KULTURË

r nga nës

an zili në oborrin perandorak. Ishin shumë smirëzinjtë që shpifnin kundër tij. Arritën deri sa i çuan fjalë sulltanit se, Sinani bënte qejf në xhaminë e Shehzade Mehmetit, kushtuar djalit të vdekur të Sulejmanit. Sulltani i Madhërishëm shkoi në xhami dhe e gjen mjeshtrin në mes të xhamisë ulur këmbëkryq duke pirë nargjile (lloj duhani turk që pihet me një llullë të gjatë). Ai turret drejt Sinanit, i cili me qetësi ngrihet në këmbë. “Për këtë të paguaj unë ty?``,-pyeti Kanuni ndërsa ai iu përgjigj:“Dëgjo! Ai i fryn nargjiles së tij, ndërsa shushurima e saj shpërndahet nëpër gjithë xhaminë,”- me shumë takt e mençuri ai i tregoi sulltanit se po maste akustikën e xhamisë, ku zëri dëgjohej në çdo kënd të saj. Dihej se mikrofonat dolën në kohët moderne. Sulltan Sulejmani vërtetoi sesa pa vend ishin thashethemet kundër Sinanit. Një fushatë kundër tij nisi edhe kur atij iu dha urdhëri të dizenjonte dhe të zbatonte projektin e quajtur “40 çezmat”(Kërkçeshme), që do t`i sillte ujë gjithë Stambollit. Ziliqarët i

Tyrbeja ku është varrosur Sinani në Xhaminë Sylejmanije

fryn sulltanit në vesh. I shtyrë nga thashethemet, Kanuni përsëri i kërkoi sqarime Sinanit, i cili e qartësoi dhe së fundi e solli ujin në Stamboll. Ky projekt i synuar që nga Perandori Bizantin, Justiniani, në shek. VI p.k. Sulejmani i thotë arkitekt Sinanit të kërkojë ç`të dojë për shërbimin e tij dhe për ujin që shoi etjen e kryeqytetit perandorak. “-Madhëri, punën time Ju e paguani me para dhe unë s`kam të drejtë të kërkoj asgjë”, - iu përgjigj Sinani. -Nëse ti nuk ke dëshirë të zgjedhësh diçka, atëherë është dëshira ime, ajo, që do të të ofrojë diçka,”- tha Sulltani, dëshira e të cilit nuk mund të thyhej. -Madhëri, dëshira juaj u plotësoftë! Do doja që nga ujësjellësi i Stambollit, të më vinte një çezmë edhe në konakun tim”. -Qoftë e thënë dhe e bërë!”- Sulejmani dha urdhër me gojë që të bëhet, por nuk e dha me shkrim si dokument zyrtar. Kryearkitekti deri në moshën 97 vjeçare, piu ujë nga çezma e tij. Ankesat e njerëzve të

këqij, të mësuar me thashetheme, shkuan deri tek Sulltani. Në këtë kohë në fronin perandorak ishte Murati i Tretë, nipi i Sulejmanit. Këshilltarët e Sulltanit u ankuan duke shpifur se Sinani merrte ujë në rrugë jo të ligjshme. Në moshë të madhe, kryearkitekti 97 vjeç u gjykua para parisë së Stambollit dhe u shpall fajtor për çezmën që kishte në konak. Me gjithë kundërshtinë e mjeshtrit se çezmën e kishte dhuratë nga Sulltani i Madhërishëm, Murati i Tretë nuk e besoi dhe urdhëroi t’i pritej uji. I moshuar, i fyer publikisht, dilte më rrallë nga shtëpia, çezma e mëhallës (lagjes) ishte shumë larg, mjeshtri nisi të vuante nga etja. Sa ditë kalonin gjendja e tij rëndohej, deri sa zuri shtratin. Një natë korriku të vitit 1490, ndërsa lutej për një pikë ujë, sa për të shuar zjarrin që e digjte, përpëlitej në shtratin e vdekjes pa ia ofruar askush. Arkitekt Sinani, që shoi etjen e një qyteti, dha shpirt i zhuritur nga etja për një pikë ujë mes harrimit dhe mosmirënjohjes njerëzore. (fund) E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

KULTURË

Në Traboin të Hotit u organizua mbrëmja letrare “Takohemi te Kroni i Traboinit”

Njohje nga afër e krijimtarisë letrare të shkrimtarëve të ftuar

Në këtë mbrëmje letrare të ftuar ishin shkrimtarë/e të spikatur/a nga Kraja, Shkodra, Malësia dhe Kosova, si: Fran Camaj, Anton Gjuravçaj, Zija Vukaj, Mimoza Rexhvelaj, Majlinda Bregasi, Fiqeret Mujeziqi dhe Rrok Berishaj Traboin – Në fshatin Traboin të Bashkësisë Lokale të Hotit, në një ambient të hapur e të freskët u organizua mbrëmje letrare në kuadër të manifestimit “Vera në Malësi”, ku morën pjesë një numër i konsiderueshëm i admiruesve të fjalës së shkruar dhe i personaliteteve të fushave të ndryshme jetësore, e bashkëatdhetarë nga diaspora. Në këtë mbrëmje letrare të ftuar ishin shkrimtarë/e të spikatur/a nga Kraja, Shkodra, Malësia dhe Kosova, si: Fran Camaj, Anton Gjuravçaj, Zija Vukaj, Mimoza Rexhvelaj, Majlinda Bregasi, Fiqeret Mujeziqi dhe Rrok Berishaj. Moderatori i mbrëmjes, Nikollë Berishaj në hapje të këtij evenimenti kulturor theksoi se shoqata “Ilyricum”

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

para dy dekadash e kishte filluar një veprimtari letrare pikërisht mu te Kroni i Traboinit, me dëshirën që një takim i tillë të bëhet tradicional. “Atë kohë nuk kishim komunë, ishin kohë të vështira për ne, por kohë që duheshin shfrytëzuar pikërisht në fushën e kulturës. Me javën e kulturës 2000 dhe 2001 menduam se i vendosëm themelet e një tradite. Vitin e kaluar, Komuna e Tuzit duke parë vlerën e asaj që punuam dikur si shoqatë, vendosi që ky takim të bëhet tradicional, dhe ja është viti i dytë që organizohet manifestimi “Takohemi te Kroni i Traboinit”, u shpreh moderatori i mbrëmjes, Nikollë Berishaj. Ai më tej ka bërë prezantimin e shkrimtarëve të pranishëm, jetësh-

krimin e tyre dhe veprat letrare të secilit, veç e veç. Nga ana tjetër, shkrimtarët duke iu përgjigjur pyetjeve të moderatorit, i sollën publikut një njohje më në detaje të krijimtarisë së tyre të pasur letrare. Ata gjithashtu lexuan pjesë të ndryshme si poezi dhe prozë nga veprat e tyre letrare. Ndërkaq, gjatë kësaj mbrëmjeje u shpalos ekspozita e pikturave, “Kolonia Artistike – Gjelosh Gjokaj”, ndërsa në fund është shtruar një koktej modest. Ky është viti i dytë me radhë që Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit organizon mbrëmje letrare në të njëjtin vend, te Kroni i t. u. Traboinit.

MOZAIK

Në Delaj të Trieshit u bë zbulimi i trupores së Shenjtores Nënë Tereza

Kontribut i vyer në nderim të veprës së humanistes botërore Triesh – Në nderim të jetës dhe të veprës së humanistes dhe nobelistes së parë shqiptare të paqes, të diel në fshatin Delaj të Trieshit u bë zbulimi i trupores së Shenjtores Nënë Tereza, një vepër e ideuar dhe e realizuar nga familja e Lekë Pjetrit Lucaj nga Delajt e Trieshit, me banim në Shtete të Bashkuara të Amerikës. Kjo ceremoni u mbajt në prani të një numri të madh të publikut të ardhur nga të gjitha viset e Malësisë, Ulqinit, por edhe të mysafirëve nga Shqipëria, Kosova dhe të bashkatdhetarëve nga diaspora. Zbulimit të trupores së Nënë Terezes i parapriu mesha shenjte e udhëhequr nga Rrok Gjonlleshaj, Arqipeshkëv i Tivarit dhe nga meshtarë të tjerë. Meshtari, Patër Pashko Gojçaj, pas celebrimit të meshës, u shpreh se këtë vepër skulpturore, Lekë Lucaj e realizoi duke qenë i motivuar nga dashuria që ka ndaj vendlindjes dhe ndaj Nënë Terezës. “Nuk besoj se në një vend kaq të

“

Lartësimi dhe nderimi i figurave kombëtare dhe fetare që kanë lënë gjurmë për veprimtarinë dhe kontributin e tyre ndër vite, qofshin ato iniciativa të individëve, të grupeve shoqërore apo të institucioneve, janë akte të cilat duhen përgëzuar

vogël të ketë më shumë trupore të Nënë Terezës sesa në Malësi, çfarë dëshmon jo vetëm dashurinë e një familje për Nënë Terezën por dashurinë e të gjithë malësorëve kudo që ndodhen nëpër botë”, u shpeh Gojçaj. Ai shtoi se Malësia kohëve të fundit, pothuajse çdo vit, po përuron trupore e buste të ndryshme, personave kombëtar, fetar, etj. Ndërkohë, të pranishmit i ka përshëndetur donatori i kësaj vepre, z. Lekë Lucaj, duke i falënderuar të gjithë pjesmarrësit në këtë ceremoni. Në të njëjtën kohë, nga familja Lucaj ka përshëndetur dhe falënderuar për pjesëmarrje të pranishmit, Kolë

Kujtojmë se të Shenjtes Nënë Tereza për veprimtarinë shumëdimensionale dhe kontributin e saj të pamohueshëm në përmasa botërore, edhe qytetet dhe vendet më të emancipuara i kanë ngritur trupore, për humanizmin që ajo u dha të gjjthë njerëzve, pa dallim përkatësie kombëtare, fetare, gjuhësore, etj.

Lucaj, i cili ndër të tjera tha se ky popull me veprat e tij deri në flijim, ka dëshmuar ndër shekuj se di ta ruaj identitetin kombëtar dhe fetar. Në fund të këtij manifestimi është shtruar një koktej për të gjithë, ndërsa publiku u argëtua nga rapsodët e njohur Ndue Shytani dhe Fran Kodra. Lartësimi dhe nderimi i figurave kombëtare dhe fetare që kanë lënë gjurmë për veprimtarinë dhe kontributin e tyre ndër vite, qofshin ato iniciativa të individëve, të grupeve shoqërore apo të institucioneve, janë akte të cilat duhen përgëzuar. Kujtojmë se të Shenjtes Nënë Tereza për veprimtarinë shumëdimensionale dhe kontributin e saj të pamohueshëm në përmasa botërore, edhe qytetet dhe vendet më të emancipuara i kanë ngritur trupore, për humanizmin që ajo u dha të gjjthë njerëzve, pa dallim përkatësie kombëtare, fetare, gjuhësore, etj. Kjo është shtatorja e katërt e Shenjtores Nënë Tereza e vendosur në Malësi, pas asaj në oborrin e Kishës së Tuzit, pranë Funeralit të Malësisë t. u. dhe tek Kisha e Kojës. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Solemnisht shënohet Dita e Komunës në Plavë Plavë – Të premten e kaluar, më 30 korrik 2021, në mënyrë solemne është shënuar Dita e Komunës së Plavës. Pas intonimit të himnit dhe një minutë heshtjeje në shenjë nderimi viktimave nga korona virusi, me seancën solemne ka filluar manifestimi i mbajtur në sallën e madhe të Qendrës për kulturë “Husein Bashiq”, ku përpos këshilltarëve të Kuvendit të Komunës dhe një numri të konsiderueshëm të kësaj komune dhe bashkëvendësve nga Diaspora, ishin të pranishëm edhe shumë personalitete të shquara të jetës politiko-shoqërore, kulturore, artistike, shkencore, sportive dhe fetare nga Komuna e Plavës, por edhe jo nga komunat e tjera të Malit të Zi. Seancën solemne e hapi kryetarja e Kuvendit të Komunës, Jasmina Cikotiq, e cila në fjalën përshëndetëse bëri me dije se Plava Ditën e Komunës e shënon dhe kremton sipas vendimit të kësaj komune, të datës 10 korrik 2009, kur është konfirmuar termini i ditës së manifestimit – e premtja e fundit e muajit korrik, e cila është në harmoni të plotë me poli-

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

tikën moderne të qyteteve evropiane. Kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, në fjalën e vet të rastit ka theksuar rrethanat e jashtëzakonshme për shkak të situatës me pandeminë. “Ditën e Komunës së Plavës e shënojmë në rrethana të jashtëzakonshme, me përkufizime të shumta të kushtëzuara me shfaqjen e korona virusit Covid-19. Për këtë arsye,ne për herë të parë në këtë mënyrë organizojmë kremtimin e festës sonë, festës së të gjithë plavjanëve, si të atyre që janë këtu, po ashtu edhe të atyre në Diasporë”, ka theksuar kryetari Canoviq. Kryetari Canoviq, në elaborimin e vet analitik dhe konciz, ka theksuar se ajo që është qenësore të veçohet, është fakti se në veçanti jemi krenar në bashkëpunimin me Diasporën, e cila në periudhën kur i tërë Mali i Zi ka qenë i mbyllur për shkak të situatës epidemiologjike, ka gjetur mënyra që të na ndihmojë si edhe shumë herë deri më tani të tregojë solidaritet dhe empati me banorët e Plavës. Në fund, kryetari i Komunës së

Plavës, Nihad Canoviq, ka falënderuar të gjitha institucionet shtetërore, organizatat ndërkombëtare, qytetarët dhe banorët, të cilët me mjetet e veta dhe ndihma të tjera kanë marrë ose marrin pjesë në realizimin e projekteve të komunës. Ai ka falënderuar këshilltarët dhe organet e qeverisjes lokale në bashkëpunim të deritashëm dhe i ka ftuar që edhe më të bashkuar dhe me efikasitet më të madh, të gjejnë zgjidhjet më të mira për realizimin e nevojave të të gjithë qytetarëve të Plavës. Në programin e seancës solemne të shënimit të Ditës së Komunës, kanë marrë pjesë kori i grupit muzikor “O Dive Bell Canto” nga Berani, nxënësit e paraleles së ndarë fizike të shkollës muzikore në Plavë në seksionin për piano, harmonikë e violinë, si dhe SHKA “Plavsko Jezero”. Gjatë seancës, është shfaqur filmi dokumentar – promovues “Plave, kraj jezera moga” (Plavë, pranë ligjenit tim), i cili është krijuar në bashkëpunim të Komunës së Plavës me profesorin e artit muzikor, Senad Gaçeviq, të cilët pos punës vullnetare në film, kryetari i Komunës së Plavës ia ka dorëzuar “Fletëfalënderimin”, për kontribut të pa rezervë në organizimin e manifestimit tradicional “Ditët e Boronicës. Për Ditën e Komunës së Plavës, telegrame urimi kryetarit të Komunës, Nihad Canoviq, kryetares së Kuvendit, Jasmina Cikotiq, këshilltarëve dhe qytetarëve u kanë dërguar kryetari i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, kryeparlamentari Alleksa Beçiq, ca ministra të Qeverisë së Malit të Zi, si dhe personalitete të tjera të institucioneve shtetërore. Sh. Hasangjekaj

MOZAIK

Promovimi i vendeve turistike të Malit të Zi nga paketat që ofron Shqipëria Në qoftë se keni një shpirt aventurieri dhe jeni nga ata që kërkojnë oferta të shumta për të eksploruar sa më shumë vende, atëherë nuk ka rëndësi edhe nëse eksploroni shtetin në të cilin jeni lindur. Oferta të shumta turistike për vendet në Malin e Zi ofrohen edhe nga Shqipëria, kryesisht Tirana dhe Shkodra, madje ofrohen me një çmim minimal sa lind pyetja a më leverdis të udhëtoj nga një qytet në Mal të Zi në një tjetër apo të udhëtoj me një agjenci që i ofron disa vende me të njëjtin çmim, që mund të shohësh vetëm një vend po udhëtove brenda për brenda Malit të Zi. Këtë javë eksploruam me një agjenci nga Tirana vendet : Kotorr, Tivat , Shën Stefan, Budva dhe Perast. Për arsye etike dhe personale nuk do cekim as çmimin e as emrin e agjencisë turis-

tike. Mjafton vetëm të themi që agjencia ishte e Tiranës. Ora 6:40 e mëngjesit na gjen në një hostel të Shkodrës. Nga aty nisemi drejt urës së re të Bunës, ku agjencia përkatësisht shoferi na merr. Në minibus janë bashkë me ne edhe 16 persona të tjerë, grup të rinjsh që na presin me këngë dhe muzikë shqipe. Atmosfera në minibus është e lezetshme. Vazhdojmë drejt pikës doganore të Muriqanit. Pasi kryejmë procedurat doganore hymë në territorin e Malit të Zi. Bëmë ndalesën e parë 15 minutëshe tek kafe -restorant “Lamiga”. Vazhdojmë rrugën për në Shën Stefan, përkatësisht te pjesa ku shihet ishulli. Ndalesa ishte 15-20 minuta, sa për foto. Rruga për te ndalesa e radhës kalon me një lojë tek-tuk dhe ca këngë. Kalojmë me tragetin e Tivarit për në Risan për të ndalesa e dytë që është qyteti i bukur i Perastit. Monumente, kisha të shumta, shtëpi që kanë ruajtur antikitetin e tyre. Aty na presin legjenda të shumta e me gjithë atë guida jonë nuk e thotë as edhe një fjalë për këtë qytet. I afrohemi vendit ku marrin një varkë për të shkuar drejt Ishullit të Zojës nga Shkpeli. Gjatë udhëtimit shijuam pamjen që na ofron deti i Perastit. Mbërrijmë në ishull dhe kërkojmë që varka të vijë për ne pas 15 minutash, pasi që sipas guidës aq mjafton ta eksplorosh ishullin. Përsëri nga ana e guidës tonë ose shoqëruesit nuk mar-

rim asnjë i informacion rreth tij, në fakt marrim vetëm një informacion që nuk është aq informativ dhe as që ka lidhje me ishullin , por me disa prona private që supozohet që u përkasin disa personave të famshëm. Pasi kthehemi nga ishulli vazhdojmë rrugën drejt Kotorrit, ku guida na jep një orë e gjysmë kohë për t’u takuar sërish tek hyrja e Qytetit të Vjetër. Ulemi tek piceri dhe restorant “Sara” për një pushim dhe pije, ku kamarieri na drejtohet me fjalën shqipe “përshëndetje”. Diskutojmë me vajzat krejt guidën, gjërat që do duheshin thënë, diskutua e bërë. Me shoqet eksplorojmë Kotorrin, vetëm për aq sa kohë kemi në dispozicion. Destinacioni i fundit i guidës është qyteti i Budvës. Përsëri si me Kotorrin ndodhë e njëjta gjë, kemi dy orë për ta eksploruar dhe ashtu bëjmë. Nga Budva nisemi në orën 18:30 për të mbërritur në Shqipëri, përkatësisht në Shkodër diku rreth orës 20:00. Ndihemi paska të lodhura nga shëtitja, por secila nga ne ka krijuar përshtypje personale dhe kemi ca fotografi për t’i ruajtur si kujtime. Mangësitë e kësaj shëtitjeje për ne ishin këto : mungesa e informacionit për vendet që vizituam, mos informimi i pagesave shtesë që për disa mund të ishte edhe problem në atë çast (si çmimi i varkës, pagesa për hyrjen në Kotorr), si dhe vetë shoqëruesi ynë i cili atë ditë veç guidë nuk ka dhënë edhe pse ishte i caktuar nga agjencia për një punë të tillë. Mund të themi disa anë pozitive nga kjo shëtitje : çmimet e ulta për të vizituar vendet e përmendura. Këtu numërojmë Perastin (vizitë 40 minutash), Kotorin (një orë e gjysmë) dhe Budvën (dy orë), Shën Stefanin dhe Tivarin i kemi kaluar si me shpejtësi mjegulle. Edhe pse i eksploruam vetëm, pa guidën, kjo gjë është edhe pozitive, pasi që disa persona preferojnë t’i eksplorojnë vetë vendet. Ne nuk themi që të gjitha agjencitë turistike që promovojnë vendet turistike të Malit të Zi mund të jenë të njëjta si kjo që kishim ne, sepse çdo agjenci bën guida në mënyra të ndryshme. Tek e fundit s’ka rëndësi edhe aq guida, rëndësi ka koha e kaluar mirë me Donika Lulgjuraj shoqëri. E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

IN MEMORIAM

In memoriam: Hajdar Axhemoviq (1945-2021)

Profesori që tërë jetën ia kushtoi edukimit muzikor të të rinjve Pas sëmundjes së rëndë ndërroi jetë profesori i muzikës Hajdar (Islam) Axhemoviqi. Ai u lind në Ulqin, në vitin 1945. Shkollën fillore e përfundoi në Ulqin, kurse të mesmen për muzikë në Titograd (Podgoricë), në vitin 1966. Akademinë e Muzikës e përfundoi në Sarajevë, në vitin 1972. Një kohë të shkurtër punoi në Sarajevë, ku është vërejtur puna dhe prirja e tij për muzikë dhe folklor. U kthye në vendlindje dhe tërë jetën ia kushtoi edukimit të shumë brezave të rinj në Gjimnazin e Ulqinit.

Javore KOHA

E ENJTE, 5 GUSHT 2021

U muar me aktivitete të llojllojshme. Ka qenë udhëheqës i orkestrës së parë muzikore në Gjimnazin e Ulqinit. Ka përcjellur shumë këngëtarë të njohur në shfaqjet e tyre në Ulqin, si psh edhe këngëtaren e njohur Maja Oxhaklijevska etj. Më vonë formoi grupin e parë të femrave në Ulqin “Consonanca”, me të cilin disa vite mori pjesë në aktivitete muzikore në Ulqin dhe rajon. Gjithashtu është themelues dhe udhëheqës muzikor i grupit të meshkujve “Ligatura”. Hajdar Axhemoviqi ka qenë edhe sportist i njohur. Ka luajtur edhe

për përfaqësuesen e Malit të Zi në hendboll në Ohër. Si student, me Hajdarin dhe Rexhep Spuzhën i kemi kaluar pushimet verore. Kemi shëtitur nëpër plazhin e qytetit, kaluar mbrëmje të bukura në lokalet e hotelet e Ulqinit. Është pensionuar në vitin 1999. Hajdar Axhemoviqi ka dhënë një kontribut të veçantë në edukimin e shumë brezave të rinj, posaçërisht ka rëndësi për kombin shqiptar. Ka qenë laureat i Mirënjohjes vjetore të Kuvendit të Komunës së Ulqinit. Gani Karamanaga

SPORT

Në Lojërat Olimpike “Tokio 2020”

Kosova fiton njohjen ndërkombëtare... Dy medalje të arta mund të mos jenë gjë e madhe për ekipet e mëdha olimpike si Kina ose SHBA-ja, por ky sukses është lloji i arritjes që mund ta vendosë një vend të vogël si Kosova në qendër të vëmendjes ndërkombëtare dhe të ndihmojë në përmirësimin e reputacionit të saj. Triumfet e kanë vënë Kosovën ndër vendet kryesore në Lojërat Olimpike të Tokios, kur bëhet fjalë për medaljet e arta të fituara për kokë të banorit Mund ta quani diplomaci të xhudos. Kosova, vendi ballkanik që ka tendencë të prodhojë disa nga problemet më të pazgjidhshme të rajonit, ka fituar vëmendje ditët e fundit për kampionet e saj të xhudos në Lojërat Olimpike të Tokios. Miliona njerëz shikuan javën e kaluar kur dy vajza të Kosovës, Nora Gjakova dhe Distria Krasniqi, fituan medalje të arta në kategoritë e tyre. Dy medalje të arta mund të mos jenë gjë e madhe për ekipet e mëdha olimpike si Kina ose SHBA-ja, por ky sukses është lloji i arritjes që mund ta vendosë një vend të vogël si Kosova në qendër të vëmendjes ndërkombëtare dhe të ndihmojë në ndryshimin e reputacionit të saj. Triumfet e kanë vënë Kosovën ndër vendet kryesore në Lojërat Olimpike të Tokios, kur bëhet fjalë për medaljet e arta të fituara për kokë të banorit. “Fitoret si kjo na bëjnë të harrojmë se jemi të vegjël dhe na bëjnë mjaft mirë për të luftuar kundër shteteve të mëdha”, tha Kushtrim Krasniqi, zyrtar për shtyp në Komitetin Olimpik të

Kosovës. Dhe kjo është pikërisht ajo që Kosova po përpiqet të bëjë në disa fronte. Vendi ka zhvilluar një fushatë shumëvjeçare për të fituar njohjen ndërkombëtare si një shtet i pavarur - dhe përfundimisht të bashkohet me organizatat kryesore si OKB-ja dhe BE-ja. Aktualisht rreth 100 vende e njohin pavarësinë e Kosovës, por përpjekja për t’u bashkuar me OKBnë ka hasur në mur, për shkak të kundërshtimit nga armiku i luftës, Serbia dhe aleatët e saj, siç është Rusia. Ngurrimi i Serbisë për të njohur Kosovën u pasqyrua në raportet e lajmeve mbi fitoret në Tokio, duke shfaqur tituj të tillë si: “E ashtuquajtura Kosova fiton të artën në Tokio” dhe duke iu referuar vendit si “krahina jugore e Serbisë” - pavarësisht se Kosova dhe Serbia konkurrojnë kundër njëra-tjetrës dhe garojnë veç e veç. Transmetuesi publik serb RTS, ndërpreu befas transmetimin e meçit në të cilin Gjakova e fitoi medaljen e

artë, duke pretenduar se i mungonte ekuipazhi në terren. “Ne i transmetojmë të gjitha ndeshjet dhe duelet për medalje, madje edhe ato të Kosovës së vetëshpallur”, tha redaktorja e lajmeve, Olivera Kovaçeviq, për Radion Evropa e Lirë. Anëtarësimi në BE për Kosovën duket një perspektivë shumë e largët. Bisedimet e sponsorizuara nga BEja për të prodhuar një zgjidhje të përhershme midis Kosovës dhe Serbisë si një hap në rrugën e gjatë për t’u bashkuar me bllokun e vendeve tjera, nuk kanë shkuar askund prej vitesh. Sidoqoftë, Kosova ka pasur më shumë sukses duke hyrë në organizatat kryesore sportive, siç janë ato të futbollit - FIFA e UEFA - dhe Komitetin Olimpik Ndërkombëtar (IOC). Kampionet e Lojërave të Tokios po ndjekin gjurmët e një ylli tjetër të xhudos në Kosovë, Majlinda Kelmendi, e cila fitoi të artën në Lojërat Olimpike “Rio 2016” dhe ishte kampionia e parë botërore në xhudo e Kosovës. Të tri medalistet e arta kosovare ndajnë një qytet të lindjes, Pejën dhe një trajner, Driton Kukën. Në fakt, ato të gjitha jetojnë rreth 300 metra nga vendi ku stërviten. Peja është qyteti më perëndimor i Kosovës dhe rrethohet nga male të thepisura dhe gryka të thella që shtrihen përgjatë kufirit të saj me Shqipërinë. (Përshtatur nga Politico.eu) E ENJTE, 5 GUSHT 2021

Javore KOHA

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me