Koha 969 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 8 korrik 2021 Viti XX Numër 969 Çmimi 0,50

Mali i Zi - pa hetime ndaj krimeve të luftës ISSN 1800-5696

Reflektime të një atmosfere intime

Shkolla tradicionale vs shkolla moderne

PËRMBAJTJE

6 Dritan Abazoviq u rizgjodh kryetar

Rëndësia e vërtetë e 4 Korrikut për amerikanët dhe për botën

14 Pandemia - këtë vit më pak e ashpër me turizmin

Modeli i pemës

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

PËRMBAJTJE

23 Monografi për kolosin e Pazarit të Ri

Rikthimi i teatrit për fëmijë pas pandemisë

32 Trajtim i suksesshëm i problemeve shëndetësore

Në plazh

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Në Kongresin e tretë zgjedhor të Lëvizjes Qytetare URA

Dritan Abazoviq u rizgjodh kryetar Kryetari i deritashëm i Lëvizjes Qytetare URA, dr. Dritan Abazoviq, është rizgjedhur kryetar i kësaj partie në konventën e tretë zgjedhore, që u mbajt të dielën në mjediset e Hotelit “Otrant” në Ulqin. Pas rizgjedhjes në krye të LQ URA, ai ka thënë se kjo forcë politike është themeluar që të sjellë ndryshime paqësore dhe demokratike në Malin e Zi. “Kemi ëndërruar që Mali i Zi mund të pajtohet dhe të ndryshohet. Pas këtyre njerëzve nuk qëndron as kurrupsioni, as krimi, as nacionalizmi”, ka thënë Abazoviq. Sipas tij, fitorja më e madhe është kthimi i sovranitetit qytetarit të Malit të Zi. Abazoviq ka theksuar se URA është parti e idealistëve dhe se “ai që ka hyrë për të përfituar para përmes partisë, është i lirë të largohet prej saj”. Delegatët e Kongresit kanë zgjedhur

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

edhe katër nënkryetarët e LQ URA: Millosh Konatar, Filip Axhiq, Jovana Maroviq dhe Goran Gjuroviq. Në pjesën solemne të Kongresit kanë marrë pjesë ndër të tjerë edhe kryministri i Malit të Zi, Zdravko Krivokapiq, kryetari i Kuvendit të Malit të Zi, mr. Aleksa Beçiq, ministrat Sergej Sekulloviq, Gjorgje Radulloviq dhe Tamara Srzentiq, si dhe përfaqësues të partive, korit diplomatik, komuniteteve fetare dhe organizatave joqeveritare. Në fjalën përshëndetëse, kryeministri Zdravko Krivokapiq ka thënë se këto ditë po ndodh zgjedhja – nëse Mali i Zi do të ecë drejt Evropës, apo do të kthehet në vitet e nëntëdhjeta. Kryetari i Kuvendit të Malit të Zi, mr. Aleksa Beçiq, ka thënë se Demokratët dhe URA kanë shkelur pothuajse në të njëjtën kohë në skenën politike komplekse të Malit të Zi, para pak më shumë se gjashtë vitesh, dhe që nga dita e parë janë, siç ka thënë, miq

dhe partnerë të sinqertë. Nga LQ URA më herët është bërë e ditur se zgjedhja e funksionarëve të tjerë partiakë do të bëhet në bazë të statutit në mbledhjet e ardhshme të Këshillit Drejtues. Dritan Abazoviq është zgjedhur kryetar i LQ URA në kongresin e mbajtur më 9 prill 2017, duke qenë kryetari i parë shqiptar i një partie me profil qytetar në Mal të Zi. Ai është njëri ndër themeluesit e Malit të Zi Pozitiv dhe deputet i kësaj force politike, por pas përçarjes do të largohet nga ky subjekt politik duke formuar më pas me bashkëmendimtarët e tij LQ URA. Në zgjedhjet e fundit parlamentare LQ URA nën drejtimin e tij fitoi katër deputetë dhe u bë pjesë e koalicionit qeverësës së bashku me Frontin Demokratit dhe Demokratët. Aktualisht është zëvendëskryeministër i Qeverisë së Malit të Zi. (Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Komunat e Plavës dhe Gucisë nënshkruan Memorandumin për projektin e shtegut ndërkombëtar “Majat e Ballkanit”

Komuna e Gucisë ndër partnerët kyçë të projektit Guci/Plavë – Në iniciativën e Organizatës turistike të Gucisë dhe në konsultim me përfaqësuesit e Organizatës turistike të Pejës, Komuna e Gucisë përfundimisht është renditur si njëri ndër partnerët kyçë në projektin e shtegut ndërkombëtar “Majet e Ballkanit”. Kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, të enjten e kaluar, ka nënshkruar Memorandumin mbi marrëveshjen lidhur me projektin e “Menaxhimit të qëndrueshëm të shtegut malor tejkufitar Majet e Ballkanit dhe me aktivitetet e tij promovues” . Në

këtë mënyrë Gucia edhe formalisht është bërë partner i barabartë me komunat e Plavës, Pejës dhe Shkodrës, në projektin në fjalë. Me këtë rast është arritur marrëveshje edhe për realizimin e projektit të ri që i përket atij të mëparshëm “Majet e Ballkanit”, e që ka të bëjë me “Avancimin e kualitetit të dukshmërisë së trevës Majet e Ballkanit me ngritje të standardit të orientuar kah tregu turistik”. Edhe kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, të mërkurën, ka nënshkruar Memorandumin me të cilin

vazhdohet pjesëmarrja e Komunës së Plavës në projektin “Majet e Ballkanit”, në të cilin përveç Plavës marrin pjesë edhe lideri i projektit Komuna e Pejës, ajo e Gucisë dhe e Shkodrës. Me projektin “Majet e Ballkanit” janë shënuar (caktuar) 192 km të shtigjeve malore në të tri shtetet, kurse rrugëkalimet e futura hartë lidhin fshatrat e Malit të Zi, Shqipërisë dhe Kosovës. Projekti në vitin 2013 ishte shpërblyer me vendin e parë në Samitin e Këshillit Botëror për turizëm dhe udhëtim në Abu Dabi. Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Rëndësia e vërtetë për amerikanët dh Çdo vit më 4 Korrik, Shtetet e Bashkuara të Amerikës festojnë Ditën e Pavarësisë. Sivjet, 4 Korriku shënon 245-vjetorin e shpalljes së pavarësisë së SHBA-së nga Britania e Madhe, kur 13 kolonitë e asaj kohe shpallën pavarësinë e tyre nga qeverisja britanike. Dokumenti i Shpalljes së Pavarësisë së SHBA është njëri ndër dokumentet - ndoshta dokumenti politik më me rëndësi në botë - që përcaktoi jo vetëm fatin dhe kornizën për mbijetimin dhe rritjen e këtij vendi, por është gjithashtu edhe dokumenti i cili frymëzoi lëvizje të njëjta për pavarësi, anembanë botës

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

anembanë botës është se këto mund të jenë fjalët më të rëndësishme në historinë e njerëzimit - se Perëndia dhe natyra dhe jo qeveria, mbreti ose parlamenti - jo vetëm amerikanëve por

të gjithë njerëzëve kudo, ua ka falur këto të drejta themelore dhe të pamohueshme për të gjithë njerëzit kudo në botë dhe se qeveritë krijohen nga populli për të vetmin qëllim - për t’u shër-

Gjatë gjithë historisë, popujt kanë besuar se të drejtat e tyre vinin nga qeveria, nga mbreti ose pushteti cilido qoftë ai dhe si të tilla, ato mund të shkeleshin e të mohoheshin sipas deshirës e qejfit të qeverisë, regjimit, despotit ose mbretit, pasi sipas tyre, ato ishin privilegje që akordoheshin e hiqeshin sipas dëshirës së pushtetit në fuqi. Shpallja e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara hodhi poshtë këtë besim ose nocion, njëherë e mirë, duke shpallur se të drejtat, personit dhe popullit nuk i jepen nga qeveria, por nga vet Krijuesi. Në frazën ndoshta më të famshme tani të nxjerrë nga teksti i Shpalljes së Pavarësisë Amerikane thuhet: ‘’Ne i konsiderojmë këto të vërteta si krejtësisht të qarta, se të gjithë njerëzit janë krijuar me të drejta të barabarta, se Perëndia u ka falë atyre disa të Drejta të pamohueshme, ndër të cilat janë Jeta, liria dhe mundësia për të ndjekur suksesin dhe lumturinë’’. Mesazhi kryesor i kësaj dite si për amerikanët ashtu edhe për popujt

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ë e 4 Korrikut he për botën byer njerëzve duke mbrojtur të drejtat e tyre natyrore dhe duke i zbatuar ato në mbështetje të qytetarëve. Shpallja e Pavarësisë së Amerikës shënoi shkëputjen e kolonive nga Britania e Madhe 245 vjet më parë, por ajo ishte vetëm fillimi i vendosjes së lirisë në këtë vend, pasi në atë kohë në shumë koloni të këtij kontinenti praktikohej skllavëria, ndërsa gratë nuk gëzonin të gjitha të drejtat për të cilat bëhej thirrje në Shpalljen e Pavarësisë. Ndërkohë, fatkeqësisht, indiano-amerikanët vendas u detyruan nga kolonët e ri të shpërnguleshin nga toka e tyre ndërkohë që kolonët e ri kishin filluar të vendoseshin anembanë këtij vendi. Por ç’prej nënshkrimit të këtij akti dramatik para pothuaj dy shekuj e gjysëm më parë, përpjekjet në Shtetet e Bash-

kuara të Amerikës për të siguruar barazi dhe të drejta të barabarta për të gjithë, kanë triumfuar me shumë fitore gjatë dekadave të kaluara, por prapëseparapë ekziston vetëdija se mbetet shumë për t’u bërë dhe se ruajtja e këtyre të drejtave që na i ka falë Perëndia dhe natyra, kërkon vigjilencë të vazhdueshme për t’i ruajtur ato, sidomos nga intervenimet e qeverisë e cila ka për detyrë t’i mbrojë dhe jo të shkatërrojë liritë dhe të drejtat e popullit. Liria, që sot konsiderohet në pjesën më të madhe të botës si e drejtë e njeriut, për herë të parë u vendos në skenën botërore si një e drejtë e pamohueshme më 4 Korrik 1776, me shpalljen e Pavarësisë së Shteve të Bashkuara. Ideja se njerëzit duhet të gëzojnë këto të drejta të pamohueshme, të akorduara nga Përendia dhe jo nga ndonjë pushtet i kësaj bote, ose mbret a diktator i vetshpallur, ishte objekt talljeje nga bota e atëhershme e ‘’qytetëruar’’, madje edhe sot Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të urrehen gjithnjë në shumë pjesë të botës, nga diktatorë e regjime shtypëse por edhe nga individë, të cilët mendojnë se të drejtat dhe liritë e njeriut janë privilegje që ata i rregullojnë sipas dëshirës dhe vullnetit të vet. Ata i urrejnë gjithnjë Shtetet e Bashkuara se kanë mbrojtur dhe mbrojnë parimin e atëhershëm radikal të dalur nga Shpallja e Pavarësisë së Amerikës, më 4 Korrik 1776, për faktin se është e drejta e çdo populli kudo e në çdo vend të ndryshojë regjimin ose qeverinë dhe ta zëvendësojë atë me një tjetër që do të mbrojë këto të drejta e liri të pamohueshme, jo vetëm për amerikanët, por edhe për të gjithë popujt anembanë botës. Ky është një mesazh edhe për Shqipërinë dhe për Kosovën dhe për të gjithë shqiptarët kudo, në këtë 30-vjetor të rivendosjes së marrëdhënieve shqiptaro-amerikane. Ky pra është edhe mesazhi i kësaj dite amerikane edhe për popujt kudo të cilët vlerësojnë lirinë, pa-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

varësinë dhe demokracinë për veten dhe për të tjerët! Për të siguruar se këto të drejta do të ishin gur-themeli i shtetit të ri, kolonitë amerikane miratuan Kushtetutën e re më 1789 me dhjetë amandamente të cilat garantojnë liritë bazë të njeriut, përfshirë lirinë e fesë, lirinë e fjalës dhe të shtypit, si edhe shtesa të tjera në mbrojtje të qytetarit nga abuzimet e mundshme nga shteti dhe qeveritë autoritare. Patrik Henri, njëri prej udhëheqësve të Pavarësisë Amerikane, ka thënë: “Kushtetuta nuk është një instrument i qeverisë për të kufizuar të drejtat e popullit, por është një instrument i popullit për të kufizuar veprimtarinë e qeverisë, për ndryshe, ajo do të dominonte jetën dhe të drejtat tona’’. Është me vend që këto vlera e të drejta të pamohueshme të njeriut të festohen sot në këtë përvjetor të Pavarësisë së Amerikës, por është gjithashtu e arsyeshme që këto ngjarje historike të kujtohet edhe nga popujt anembanë botës, pasi këto parime të mishëruara në Shpalljen e Pavarësisë Amerikane, pasqyrohen gjithashtu në kushtetuta të shumë vendeve dhe çka është më e rëndësishme janë të përfshira në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut. Le të jetë pra edhe ky 4 Korrik një festim i garancisë së të drejtave të njeriut, jo vetëm për çdo shtetas amerikan kudo, por të kujtohet gjithashtu edhe nga mbarë bota që beson në këto vlera të lirisë, demokracisë dhe pavarësisë, e cila nga kjo ditë e shënuar patriotike amerikane mund të mësojë se sipas Mark Tuein, ‘’Patriotizëm do të thotë të duash atdheun tënd gjithmonë, por të mbështetësh qeverinë vetëm kur ajo e meriton të mbështetet’’. As në këtë prëvjetor të Pavarësisë së saj, Amerika nuk është një shtet as qeveri e përsosur! Si e tillë, megjithë të metat dhe pakënaqësitë që shfaqen herë pas here, edhe sot 245 vjet pas Shpalljes së Pavarësisë së saj, Amerika mbetet gjithnjë simboli i lirisë, demokracisë dhe i pavarësisë për popujt anembanë botës. Dita e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara shënohet si një festim i vlerave të përbashkëta njerëzore, të bazuara në lirinë dhe të drejtat e pamohueshme për të gjithë, të pasqyruara në Shpalljen e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Shaip Kamberi

(Vazhdon nga numri i kaluar) Prandaj edhe Gjykata Ndërkombëtare për Krimet në ish Jugosllavi, më 27 maj të vitit 1999, ka bërë publike aktpadinë kundër Sllobodan Millosheviqit dhe katër funksionarëve të lartë shtetërorë të Serbisë për vrasje, përndjekje dhe dëbime në Kosovë. Pas luftës, shumë politikanë serb dhe udhëheqës ushtarak janë dënuar për vrasje, deportim dhe dëbim të popullatës civile nga Kosova. Unë do t’i përmend vetëm disa prej tyre: • Sllobodan Millosheviq, President i Jugosllavisë, komandant supreme i ushtrisë jugosllave – ka vdekur në paraburgim në vitin 2006 – para se ti shqiptohej dënimi. • Dragoljub Ojdaniq, komandant i Shtabit të përgjithshëm – i dënuar me 15 vite burgim. • Nebojsha Pavkoviq – komandant i Armatës së tretë, e cila ka qenë përgjegjëse për Kosovë – i dënuar me 22 vite burg. • Vlladimir Lazareviq, komandant i korpusit të Prishtinës në kuadër të armatës së tretë e cila ka vepruar në Kosovë – i dënuar me 15 vite burgim. • Vllajko Stojilkoviq, ministër i Punëve të Brendshme dhe komandant i policisë serbe – ka kryer vetëvrasje në vitin 2002, pasi është aprovuar Ligji mbi bashkëpunimin me Tribunalin e Hagës. • Sreten Lukiq, kryeshef i shtabit të MPB së Serbisë në Kosovë – i dënuar me 22 vite burgim. • Nikola Shainoviq, nënkryetar i Qeverisë së Jugosllavisë, i dënuar me 22 vite burgim. Nikolla Shainoviq, Nebojsha Pavkoviq dhe Sreten Llukiq janë dënuar si pjesëmarrës të ndërmarrjes së përbashkët kriminale, ndërsa të tjerët janë dënuar për ndihmën që i kanë ofruar dhe që kanë mbështetur krim-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Ne dallojmë, Z. President (Ju në kohën e kryerjes së krimeve në Kosovë keni qenë ministër i atij pushteti, kurse unë jo!)

Pavarësisht që unë përfaqësoj opozitën politike, pa marrë parasysh vështirësitë në të cilat për momentin ndodhet dialogu, fuqishëm besoj në faktin që Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është rruga e vetme për zgjidhjen e jo vetëm të këtij problemi, por edhe për eliminimin e armiqësisë shekullore ndërmjet dy popujve in. Shumë policë të cilët kanë marrë pjesë në aksionet kundër shqiptarëve në Kosovë, në Serbi edhe mëtutje konsiderohen si heronj të luftës. Duhet të jemi të vetëdijshëm që nuk mund të presim rrjedhojë pozitive të dialogut të bazuar në qëndrime të cilat janë produkt të miteve të mesjetës, duke e anashkaluar në tërësi realitetin aktual. Përveç kësaj, duhet që në mënyrë të qartë të ndërtohet dallimi në mes “ ambicieve reale dhe iluzioneve”. Në përputhje me këtë, Serbia do të duhej të definojë rolin e saj dhe të tregojë balancim real në mes të ambicieve të saj dhe mundësive reale. Mesazhet që dërgohen në këtë moment janë të rëndësishme dhe ato duhet të jenë paqësore. Kërkesës së Kryeministrit Kurti për të nënshkruar marrëveshjen e paqes, ju ju keni përgjigjur me fillimin e ushtrimit ushtarak me mbi 10 mijë ushtar pikërisht në ditën e fillimit të dialogut në Bruksel. Kur bëhet fjalë për pjesën e deritanishme të dialogut, e në veçanti të pjesës së Dialogut teknik, (2011 – 2012), është konstatim i Raportit të Progresit rreth Serbisë për vitin 2020 se një pjesë e marrëveshjes aplikohet, pjesa tjetër pjesërisht, e një pjesë aspak.

Gjithsesi palët duhet të mbesin të përkushtuara për vazhdim të dialogut. Çështja e marrëveshjes mbi kadastrin dhe njohja i diplomave të universitetit nuk janë zgjidhur, sikurse duhet të zgjidhet edhe çështja e targave të regjistrimit në kuadër të marrëveshjes për lëvizje të lirë. Serbia duhet të ndalojë me dhënien e dokumentacioneve ose me vendosjen e pullave në kundërshtim me marrëveshjen e nënshkruar. Kur bëhet fjalë për IBM-in Serbia nuk është angazhuar në mënyrë konstruktive në nisjen e vendosjes së këtyre vendkalimeve kufitare në anën e Serbisë (në Jarinjë, Muqibabë dhe Konçul), që ka rezultuar me suspendimin e fondeve të BE-së në Korrik të vitit 2018. Duhet të përmendet po ashtu se satanizimi i përditshëm që bëhet nga kjo pjesë, duke thënë e folur kualifikime të ndryshme e nënçmuese në llogari të shqiptarëve të Kosovës, nuk i bëjnë mirë dialogut. A është pavarësie legale ose jo, është njëra prej çështjeve të cilën e dëgjojmë çdo ditë. Kjo çështje nuk mund të shikohet vetëm nga aspekti i pastër i politikës ditore. Kjo çështje juridike, e shikuar nga aspekti real, na sjell deri tek përfundimi i patejkalueshëm që për këtë çështjepërgjigjen përfundimtare e ka dhënë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND). Unë do t’ju rikujtoj që GJND në vendimin e saj mbi këtë çështje ka konstatuar se “gjykata nuk mund të pranojë argumentin që Rezoluta 1244 përmban ndalesën për shpalljen e pavarësisë, të obligueshme për nënshkruesit e Deklaratës së pavarësisë, e as ndalesa mund të nënkuptohet në gjuhën e Rezolutës, e kuptuar në këtë kontekst dhe duke pasur parasysh qëllimin e saj”. Përfundimi final i GJND-së është, po citoj: “Deklarata e pavarësisë së Kosovës e datës 17 Shkurt 2008 nuk ka shkelur të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare, Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit (1999) as kornizën kushtetuese”, prandaj edhe Gjykata vjen në përfundim që “aprovimi i kësaj deklarate nuk ka shkelur asnjë parim të drejtës ndërkombëtare”. Ju, zotëri president, jeni distancuar nga Vuk Jeremiqi i cili çështjen mbi legalitetin e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës e ka dërguar në GJND. Me qëllim të dhënies së kontributit në dialog, duhet të distancoheni edhe nga politika e Sllobodan Millosheviqit dhe të bëmat e tija në Kosovë. Kosova paraqet vetëm njërin prej problemeve të rënda me të cilat ballafaqohet Serbia e sotme, por nuk është problemi i saj i vetëm. Institucionet e dobëta, fuqia e “faktorëve të pakontrollueshëm”, partia- shtet dhe moszgjidhja e çështjes kryesore “ku tutje”, janë po ashtu probleme të rënda të Serbisë së sotme. Sot Serbia, pa marrë parasysh iniciativat ekzistuese bilaterale dhe multilaterale për bashkëpunim në Ballkanin Perëndimor, ka probleme më shumë prej fqinjëve të saj. Marrëdhëniet e Serbisë me Malin e Zi, Kroacinë dhe Bosnjën janë përkeqësuar. Marrëdhëniet me Shqipërinë do të varen nga dialogu me Kosovën. “Serbia është e lodhur nga konflikti i vet me Evropën të cilin as nuk e njeh e as nuk e kupton. Është e lodhur nga opsioni i saj lindor, nga opsesioni i saj minimesianik, e lodhur nga prometejët e vet popullor, nga ortodoksia e saj fetare dhe politike” ka thënë me një rast Bogdan Bogdanoviq. Unë mendoj që Serbia është e lodhur edhe nga Kosova.

Kur bëhet fjalë për shqiptarët që jetojnë në Bujanoc, Preshevë dhe Medvegjë, e të cilët e përbëjnë njërën prej 3 pakicave nacionale (përveç Hungarezëve dhe Boshnjakve), të cilat janë territorialisht kompakte, ata janë diskriminuar në mënyrë sistematike. Ky diskriminim ka për qëllim zvogëlimin e numrit të Shqiptarëve, por edhe mohimin e vazhdueshëm të kërkesave të shqiptarëve për më shumë të drejta dhe autonomi territoriale. Në këtë moment kur kanë dështuar tri marrëveshjet e nënshkruara në mes të përfaqësuesve politikë të shqiptarëve dhe Qeverisë në Beograd, mund të them që pozita e shqiptarëve në Serbi është ngushtësisht e lidhur me statusin e serbëve të cilët jetojnë në Kosovë. Serbia edhe më tutje ka për qëllim krijimin e një shteti njënacional dhe t’i bashkojë të gjithë serbët në një shtet, ndërsa në anën tjetër po punon në margjinalizimin e pakicave brenda territorit të saj. Sot pakica shqiptare në Serbi, e në veçanti ajo që jeton në Luginë të Preshevës, jeton në pritje të zgjidhjes së statusit të vet në kuadër të dialogut midis Kosovës dhe Serbisë, prandaj është i pakuptueshëm refuzimi Juaj që serbët në Kosovë të kenë Këshillin e tyre nacional, duke e vlerësuar atë si ide të stërvjetra, ndërsa në anën tjetër këtu lavdëroheni që pozita e pakicave në Serbi është përmirësuar pikërisht për shkak mundësisë së tyre për të themeluar këshillat nacionale. Barazia në të drejta dhe standarde të njëjta do duhej të ishte parim i përgjithshëm në definimin e pozitës së pakicave në këtë rajon. Krijimi i kushteve për vendosjen e mirëbesimit midis pakicës shqiptare dhe shtetit nënkupton vullnetin politik të Qeverisë për angazhim serioz për integrimin e shqiptarëve për të cilën Republika e Serbisë është obliguar në kuadër të tre marrëveshjeve që kanë të bëjnë me këto komuna. Pasivizimi i vendbanimeve, e cila për qëllim ka zvogëlimin e numrit të shqiptarëve, duhet urgjentisht të ndalet, ndërsa të gjithë shqiptarëve ndaj të cilëve është aplikuar ky diskriminim t’u kthehen të drejtat qytetare. Përfaqësimi proporcional në sistemin e drejtësisë, në polici, në organe shtetërore dhe në organe të tjera me rëndësi publike, është po ashtu test

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

për demokracinë e këtij shteti. Bashkë me domosdoshmërinë e zhvillimi ekonomik të këtij rajoni, çështja e teksteve dhe nostrifikimi i diplomave, përdorimi zyrtar i gjuhës dhe simboleve poashtu kërkojnë në zgjidhje. Për shkak të shumëllojshmërisë nacionale në Republikën e Serbisë është më se i domosdoshëm decentralizimi, ndërsa në atë proces, për Beogradin do të duhet të ishte kërkesë logjike insistimi i Shqiptarëve për status të njëjtë me serbët në Kosovë. Përshkak të diskursit gjithnjë e më të ashpër të përdorimit të gjuhës së urrejtjes i cili sot përdoret lirshëm dhe pa pengesa nga ana e funksionarëve shtetërorë është i patjetërsueshëm dekonstruktimi i stereotipave mbi “Shqiptarin imagjinar” duke i klasifikuar shqiptarët si kriminelë dhe si faktorë destabilizues dhe terroristë. Për të gjitha këto është i domosdoshëm dialogu në kontinuitet. Para marrëveshjes me Kosovën, Serbia duhet të ketë marrëveshje me Shqiptarët që jetojnë brenda territorit të sajë ndërsa në kuadër të këtij dialogu të respektoj tri marrëveshjet të cilat i ka arritur me përfaqësuesit legjitim të Shqiptarëve të Luginës së Preshevës (2001, 2009, 2013). Z. President, disa herë theksuat se dialogu duhet udhëhequr pa emocione, me mendje të kthjellët, dhe me përgjegjshmëri. Një proverb thotë se “Historia është mësuesja e jetës” me këtë rast dua të citoj një bashkëkombës tuajin, Dimitrije Tucoviqin, i cili kishte thënë: “Ëndrra për daljen në Detin Adriatik duke pushtuar Shqipërinë, i takon së kaluarës., por hija e saj edhe për një kohë të gjatë do ta errësojë qellin mbi popullin serb. Serbia ka dashur dalje në det dhe një koloni për veti, ka mbetur pa dalje në det, ndërsa koloninë e saj të ëndërruar e ka shndërruar në armik të përgjakshëm. Ka dashur të përjashtojë ndikimin e huaj nga Shqipëria, ka arritur vetëm ta forcojë atë. Me plumbin pushtues ka dashur një zgjidhje radikale, zgjidhje përfundimtare për të mirën e shtetit të vet në brigjet e Adriatikut, por, ka arritur që pushtetin e huaj definitivisht ta fortifikojë. Dëshira e saj për det ka dhënë rezultate të mbrapshta, sepse është tentuar me mjete të mbrapshta”. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Janë pjekur kushtet substanciale zgjedh Viti 2021 është vit i zgjedhjeve në Kosovë, siç kanë qenë shumë vite të tjera më parë. Në shkurt, Kosova mbajti zgjedhje të parakohshme parlamentare, ndërsa priten tash në vjeshtë edhe zgjedhjet komunale

Tomash Sunjog BE-ja dërgoi një ekip të vogël ekspertësh për të vëzhguar procesin zgjedhor të muajit shkurt. Përveç kësaj, së bashku me përfaqësuesit e tjerë të bashkësisë ndërkombëtare të vendosur në Kosovë, organizuam edhe vëzhgimin diplomatik. Si rezu-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

ltat, u përgatit një raport gjithëpërfshirës, profesional, me rekomandime konkrete për përmirësime. Unë ua dorëzova Raportin e Misionit të Ekspertëve të BE-së për Zgjedhjet nga zgjedhjet e muajit shkurt Presidentes, Kryeministrit dhe kryetarit të

Komisionit Qendror të Zgjedhjeve. Raporti i plotëson rekomandimet e mëparshme të përgatitura nga Misionet e Vëzhgimit të Zgjedhjeve të BE-së që nga viti 2013. Fatkeqësisht, asnjë nga këto rekomandime, që kërkojnë ndryshime në kornizën

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

t për reformë hore në Kosovë ligjore, nuk janë zbatuar. Unë besoj se është koha më e mirë për t’i adresuar këto rekomandime dhe për ta filluar procesin e reformës së vonuar zgjedhore. Reforma zgjedhore është përpjekje që kërkon angazhim të madh politik dhe kompromis nga të gjithë. Unë e di që reformat zgjedhore janë iniciuar në të kaluarën, por asnjëherë nuk janë përmbyllur me sukses. Më pëlqen thënia e famshme e Simon Sinekut: “Lidershipi nuk ka të bëjë me zgjedhjet e ardhshme, por me brezin e ardhshëm”. Shpresoj shumë që ky parim të jetë forca shtytëse për t’u angazhuar në një reformë të gjithanshme, gjithëpërfshirëse e substanciale, që do t’i sigurojë Kosovës

një kornizë moderne zgjedhore. Kjo është e domosdosshme për ta dëshmuar angazhimin e Kosovës në avancimin e mëtutjeshëm të praktikës së mirë zgjedhore, përmes një procesi të qëndrueshëm dhe të qartë, që është në pajtim me standardet ndërkombëtare dhe që siguron integritet. Është e rëndësishme të përfundohet ky proces sa më përpara zgjedhjeve të ardhshme të përgjithshme. Sot, duket si perspektivë shumë e largët, por nuk ka kohë për të humbur. Puna duhet të fillojë qysh këtë vit. Vlerësimet e ekspertëve tregojnë se si ndryshimet legjislative, ashtu edhe ndryshimet teknike, kërkojnë punë intensive.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Jam optimist se kësaj here, partitë politike, institucionet dhe shoqëria civile do të angazhohen me të vërtetë dhe do të jenë pjesë e punës pozitive që do të sjellë ndikim pozitiv në integritetin e zgjedhjeve të ardhshme. I inkurajoj të gjithë akterët politikë në Kosovë që ta rimarrin iniciativën për përmirësimin dhe forcimin e procesit zgjedhor. Hapi i parë do të ishte krijimi i një komisioni ad-hoc në Kuvend. BE-ja e ka vullnetin dhe është e gatshme që të jetë pjesë e procesit për t’ia siguruar Kosovës standardet evropiane dhe praktikat më të mira. (Autori ëhtë shef i Zyrës së BE-së / Përfaqësues i Posaçëm i BE-së në Kosovë)

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Modeli i pemës Në gjuhësinë historike, modeli i pemës është shprehje e evolucionit të gjuhëve, i ngjashëm me konceptin e pemës biologjike të specieve - secila gjuhë supozohet se ka evoluar nga një gjuhë amtare. Ideja u popullarizua nga gjuhëtari gjerman August Shleiser në 1853

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Sidoqoftë, kjo mbeti kryesisht vetëm ide, dhe gjuhëtarët gjithmonë kanë theksuar rolin e madh që ka luajtur transmetimi horizontal në zhvillimin e gjuhës. Shën Augustini (shek. V) supozoi që secili nga pasardhësit e Noes themeloi një komb dhe secilit komb i ishte dhënë një gjuhë - Augustini identifikoi 72 kombe, themelues fisnorë dhe gjuhë. Konfuzioni dhe shpërndarja ndodhën në kohën e Pelegut që ishte biri i Heberit, ky bir i Semit, dhe ky bir i Noes. Augustini pastaj paraqiti një hipotezë, jo ndryshe nga ato të gjuhëtarëve historikë të mëvonshëm, se familja e Heberit e ruajti atë gjuhë që besohej se ishte gjuha e përbashkët. Që nga ajo kohë gjuha mori emrin e Heberit ose Hebraisht. Shën Augustini e zgjidhi këtë problem duke supozuar se Heberi, i cili jetoi 430 vjet, ishte ende gjallë kur Zoti caktoi gjuhën e parajsës që flitej nga Adami dhe Eva në kopshtin e Edenit. Hipoteza e Shën Augustinit qëndroi për më shumë se një mijë vjet. Pastaj, në vitin 1684, duke shprehur skepticizëm në lidhje me besimet, veçanërisht biblike, eruditi britanik Tomas Braun shkroi: “Megjithëse toka ishte shumë e populluar para përmbytjes është për të dyshuar, nëse, pas një shpërndarjeje të madhe njerëzit mbajtën një gjuhë kaq uniforme.” Deri në atë kohë, zbulimi i Botës së

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Re dhe eksplorimi i Lindjes së Largët kishte sjellë njohuri të gjuhëve të reja përtej 72 të llogaritura nga Shën Augustini. Braun sugjeroi që ngatërrimi i gjuhëve në fillim ra vetëm mbi ata që ishin të pranishëm në punimet e Kullës së Babilonit. Për të tjerët rreth rrëzës së kodrave, ku ndodhej arka, gjuha me kalimin e kohës u degëzua në disa pjesë të Evropës dhe Azisë. Sipas pikëpamjes së Braun, thjeshtimi i gjuhës nga një gjuhë më e madhe mund të llogaritet për ndryshimet e shumta në gjuhë. Ai sugjeroi kinezishten e lashtë, nga e cila gjuhët e tjera erdhën nga “konfuzioni, përzierja dhe ndikimi”. Braun flet mbi një numër aktivitetesh rindërtuese të gjuhëve; se një dialog mund të hartohet në saksonisht, vetëm me fjalë që mund të nxirren nga greqishtja; ose se anglishtja dhe holandishtja kishin të njëjtën prejardhje; apo gjuha e skitëve kalonte nëpër kombet e Evropës. Konfuzioni në Kullën e Babilonit u hoq si pengesë. Përpjekjet për të gjetur ngjashmëri në të gjitha gjuhët rezultuan në zbulimin gradual të një gjuhe master antike nga e cila rrjedhin të gjitha gjuhët e tjera. Në fund të viteve 1600, Xhejms Houell botoi “Epistolae Ho-Elianae”, letra pothuajse imagjinare për persona të ndryshëm të rëndësishëm në fushën që përmbanin informacione të vlefshme historike. Këtu ai sjell për herë të parë metaforën e një peme gjuhësh. “Unë tani do të ngre vela drejt Holandës, gjuha e së cilës është e njëjtë me anglishten, të dyja rrjedhin nga holandishtja e lashtë: Danishtja gjithashtu është degë e së njëjtës peme. Gjuha e Lashtë Holan-

deze ose Teutonikia, është një nga Gjuhët Amtare në Evropë; gjuha e Gotëve dhe Vandalëve vazhdon akoma në pjesën më të madhe të Polonisë dhe Hungarisë, të cilët kanë një Dialekt për gjuhën e të folurit të masave (vulgare). Disa nga shkrimtarët e saj do ta bënin këtë botë të besonte se ajo ishte gjuha që flitej në parajsë”. Kërkimi për “gjuhën e parajsës” përfshiu të gjithë gjuhëtarët. Ata që shkruanin në latinisht e quanin lingua prima, lingua primaeva ose lingua primigenia. Në anglisht ishte gjuha Adamike; në gjermanisht, Ursprache. Hendeku midis familjeve gjerësisht divergjente të gjuhëve mbeti i pa mbyllur. Indo-evropianistët e parë mendonin se atdheu i indo-evropianëve ishte Kazakistani Perëndimor. Ata veçuan 7 grupe që u ndanë nga gjuha mëmë proto-indo-evropiane dhe krijuan degët e tyre: E para ishte Anatolian, rreth 4000 p.e.s. Tokarian e ndoqi në vitet 3500 p.e.s. Pas pak, rreth vitit 3250, Proto-Italo-Celtic u nda, duke u bërë Proto-Italic dhe Proto-Celtic rreth viteve 2500 p.e.s. Rreth vitit 3000, Proto-Albano-Gjermanik u nda, dhe u bënë Proto Shqipe dhe Proto-Gjermanike rreth vitit 2000 p.e.s. Rreth viteve 3000 p.e.s Proto-Greko-Armene u nda, duke u bërë Proto-Grek dhe Proto-Armene në vitet 1800 p.e.s. Balto-Sllavishtja u shfaq rreth viteve 2500, duke u ndarë në Proto-Baltike dhe Proto-Slavike rreth viteve 1000 p.e.s. Më 2 Shkurt 1786, Uilliam Xhons mbajti Diskursin në Shoqatën Azi-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

atike si president i saj me temën e Hindusëve. Në të ai aplikoi logjikën e modelit të pemës në tri gjuhë: greke, latine dhe sanskrite, duke vërejtur “një prirje në rrënjët e foljeve dhe gramatikave që e kishin burimin nga një gjuhë e përbashkët, e cila, mbase, nuk ekziston më.” Xhons nuk e zhvilloi më tej idenë, por ajo u mor nga gjuhëtarët e kohës. Në vitet 1813-1814, Tomas Jang botoi një përmbledhje të librit të Johan Khristof Adelung, “Mithridates, ose një histori e përgjithshme e gjuhëve”. Vepra e Adelungut përshkruan rreth 500 gjuhë dhe dialekte dhe shtron idenë e një prejardhje nga gjuha e parajsës, e vendosur në Kashmir, ku lloji monosilabik është më antik dhe primitiv, dhe flitet në Azi, në lindje të Edenit. Pastaj ai ofron një emër, “Indoeuropean”, që është përdorimi i parë gjuhësor i njohur i fjalës, por jo

përdorimi i saj i parë i njohur. Kompania britanike e Indisë Lindore po përdorte “tregtinë indo-evropiane” për të nënkuptuar tregtinë e mallrave midis Indisë dhe Evropës. Të gjitha dëshmitë që citon Jang për grupin e stërgjyshërve janë fjalët më të ngjashme: mëma, ati, etj. Jang nuk ndan entuziazmin e Adelungut për gjuhën e parajsës dhe e cilëson atë si spekulative. Dhe propozime të tjera dolën midis 1810 dhe 1867: indo-germanique (Konrad Malte-Brun, 1810); japetisk (Rasmus Kristian Rask, 1815); indo-germanisch (Julius Klaproth, 1823); indisch-teutsch (F. Shmitener, 1826); sanskritis (Uilhelm von Humboldt, 1827); indokeltisch (AF Pot, 1840); arioeuropeo (Graciadio Isaia Askoli; 1854), Arian (Maks Myller, 1861); dhe aryaque (H. Çave, 1867). Këta burra ishin të gjithë poliglot. Klaproth,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

autori i idesë Indo-Germanisch, i cili kritikoi Xhonsin për metodën e tij, dinte kinezisht, japonisht, tibetianisht dhe një numër gjuhësh të tjera. Koncepti i një gjuhe Biblike i pëlqente imagjinatës së tyre. Ndërsa shpresa për ta gjetur vdiq gradualisht. Dhe vendin e zunë Neogramarianët që iu rikthyen idesë së Uilliam Xhonsit, Franc Bop dhe August Shleisher. Koncepti i prejardhjes së gjuhëve nuk ishte aspak i ri. Tomas Xheferson, edhe vetë një gjuhëtar i devotshëm, kishte propozuar që nevoja e vazhdueshme për neologjizma nënkupton që gjuhët duhet të përparojnë. Më vonë, Jozef Harold Grinberg, në një seri eseshë më 1950, i dha metaforës së pemës një kuptim të ri, duke e quajtur pemë filogjenetike, ku gjuhët dhe dialektet janë si speciet dhe varietetet, gjithmonë në ndryshim. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Pushimet verore dhe plazhet e Ulqinit

Pandemia - këtë pak e ashpër me tu

Paula Dekaj

Stina verore e një viti më parë do të mbahet mend gjatë për ditët e mbyllura në shtëpi, kafeteritë dhe hotelet e boshatisura, plazhet me pak vizitorë dhe pa investime e përkujdesje, ndërsa

“ 14

për fat të mirë këtë vit situata nuk është e njëjtë. Me lirimin e masave kufizuese për parandalimin e përhapjes së virusit Covid-19 dhe me afrimin e temperaturave të nxehta, njerëzit po shfrytëzojnë

Mbrëmjet tek Qyteti i Vjetër i Ulqinit gjithashu kanë gjallëri tjetër, e sidomos fundjavat. Bar-kafetë mundësojnë muzike live dhe tryezat kanë përreth familje, miq e shoqëri të ndryshme. Në disa net, shetitorja e Plazhit të Vogël mban aq shumë kalimtarë sa është e pamundur të ruhet ndonjë distancë ndërmjet tyre. Duhet theksuar se kjo bie ndesh me masat aktuale kundër përhapjes së virusit Covit-19, për shkak se mbajtja e distancës, edhe në ambient të hapur është ende në fuqi

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

pushimet e kësaj vere dhe po gëzojnë gjithçka që viti 2020 ua mohoi. Shko pranë lumit, shko pranë detit, shko pranë liqenit, shko ndër bjeshkë e shko nëpër qytete, nuk do të jesh ndër të paktët persona që ndodhen aty, por do të shohësh plot njerëz si ty që marrin rreze dielli, notojnë, peshkojnë, bëjnë skarë, zhvillojnë aktivitete sportive, argëtohen mbrëmjeve në lokale me muzikë, të gjitha këto gjëra fare të zakonshme, por që një vit më parë ngase ishin të rralla dukeshin luks. Si përgjigje ndaj kësaj, bizneset që lidhen drejtpërdrejt me turizmin po i presin vizitorët me kushte të reja. Po të vërejmë Plazhin e Madh të Ulqinit, përgatitjet e plazheve jo vetëm që nuk ngjajnë me ato të vjetshmet, por duket sikur pandemia të jetë shuar. Në shu-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

vit më urizmin

Shko pranë lumit, shko pranë detit, shko pranë liqenit, shko ndër bjeshkë e shko nëpër qytete, nuk do të jesh ndër të paktët persona që ndodhen aty, por do të shohësh plot njerëz si ti që marrin rreze dielli, notojnë, peshkojnë, bëjnë zgarë, zhvillojnë aktivitete sportive, argëtohen mbrëmjeve në lokale me muzikë, të gjitha këto gjëra fare të zakonshme, por që një vit më parë ngase ishin të rralla dukeshin luks. Si përgjigje ndaj kësaj, bizneset që lidhen drejtpërdrejt me turizmin po i presin vizitorët me kushte të reja

micën e plazheve edhe pse gjatë muajit qershor ishin në përgatitje e sipër, plazhistët zinin më shumë se gjysmën e shezloneve. Gjatë qëndrimit pranë bregdetit, pushuesit kanë mundësitë për të pirë kafe apo për të ngrënë në bar-restorantet sezonale që janë ndërtuar në rërë. Mbrëmjet tek Qyteti i Vjetër i Ulqinit gjithashu kanë gjallëri tjetër, e sidomos fundjavat. Bar-kafetë mundësojnë muzike live dhe tryezat kanë përreth familje, miq e shoqëri të ndryshme. Në disa net, shetitorja e Plazhit të Vogël mban aq shumë kalimtarë sa është e pamundur të ruhet ndonjë distancë ndërmjet tyre. Duhet theksuar se kjo bie ndesh me masat aktuale kundër përhapjes së virusit Covit-19, për shkak se mbajtja e distancës, edhe në ambient të hapur

“

Po të vërejmë Plazhin e Madh të Ulqinit, përgatitjet e plazheve jo vetëm që nuk ngjajnë me ato të vjetshmet, por duket sikur pandemia të jetë shuar. Në shumicën e plazheve edhe pse gjatë muajit qershor ishin në përgatitje e sipër, plazhistët zinin më shumë se gjysmën e shezloneve. Gjatë qëndrimit pranë bregdetit, pushuesit kanë mundësitë për të pirë kafe apo për të ngrënë në bar-restorantet sezonale që janë ndërtuar në rërë

është ende në fuqi. Besoj se të gjithë duam që ekonomia të rritet, çmimet të zbresin e jo të vazhdojnë të rriten, por për këtë nuk duhet të vazhdojmë me idenë se tashme ‘‘ia hodhëm’’ pandemisë, nga pakujdesia gjendja mund të përkeqësohet përsëri.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Masat kufizuese aktuale vazhdojnë të jenë aktive jo pa arsye, dhe nevojtet që qytetarët vendas apo turistët t’i respektojnë. Të gjithë mund të jemi të lodhur nga kjo, por duhet të kujtojmë që liria që gëzojmë tani pak kohë më parë na mungonte aq shumë... E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Mali i Zi - pa heti ndaj krimeve të l Ali Salaj

Analistët dhe njohësit e çështjeve juridike në Mal të Zi vlerësojnë se sistemi gjyqësor në vend nuk ka vullnet dhe dëshirë për ndjekje penale të

“ 16

krimeve të luftës. Drejtori i Komitetit Malazez të Avokatëve për të Drejtat e Njeriut, Velija Muriq në një intervistë për Zërin e Amerikës tha se gjykatat në Mal të Zi nuk janë të përkushtuara për drejtësi dhe për tu marrë me të kaluarën e kohës së luftës. “Mungon gatishmëria e gjykatave malazeze për procese të drejta gjy-

“Çështja e Husajve dhe vrasja e civilëve shqiptarë, fëmijë, pleqë dhe plaka, ku brenda një dite u ekzekutuan 6 persona, tregon turpin e gjykatës malazeze. Në vend që të bënin një ekspertizë të drejtë dhe të paanshme, ata lejuan që trupat e 6 viktimave nga Spitali i Andrijevicës në Mal të Zi, ku u bë ekzaminimi i trupave të tyre, të transferohen në një fshat të Kosovës, afër Pejës, për të inskenuar se gjoja personat janë vrarë atje në konfrontim me forcat e armatosura serbe,” tha Muriq

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

qësore, pasi vet kam qenë i pranishëm nëpër seanca të ndryshme gjyqësore si mbrojtës i viktimave dhe familjeve të dëmtuara. Kjo sinjalizon se gjykatat në Mal të Zi nuk janë të përkushtuara për drejtësi dhe për tu marrë seriozisht me të kaluarën e kohës së luftës”, tha Muriq. Z. Muriq vlerëson se nga pavarësia e Malit të Zi janë mbajtur vetëm tetë gjyqe për krime lufte, ku vetëm një autor është dënuar. Ai theksoi rastin e Husajve, në kufirin midis Malit të Zi dhe Kosovës ku 6 civilë të pafajshëm u ekzekutuan nga ish-Ushtria Jugosllave. “Çështja e Husajve dhe vrasja e civilëve shqiptarë, fëmijë, pleqë dhe plaka, ku brenda një dite u ekzekutuan 6 persona, tregon turpin e gjykatës malazeze. Në vend që të bënin një ekspertizë të drejtë dhe të paanshme, ata lejuan që trupat e 6 viktimave nga Spitali i Andrijevicës

MOZAIK

ime luftës

“

Drejtori i Komitetit Malazez të Avokatëve për të Drejtat e Njeriut, Velija Muriq në një intervistë dhënë Zërit të Amerikës tha se gjykatat në Malin e Zi nuk janë të përkushtuara për drejtësi dhe për tu marrë seriozisht me rastet e dyshuara për krime lufte. Muriq vlerëson se nga pavarësia e Malit të Zi janë mbajtur vetëm 8 gjyqe për krime lufte dhe vetëm një autor është dënuar. Ai vë në dukje se nëse nuk ndërmerren hapat e duhur në ndriçimin e rasteve të krimeve të luftës, Malin e Zi e presin problemet serioze në Integrimet Evropiane

“Mungon gatishmëria e gjykatave malazeze për procese të drejta gjyqësore, pasi vet kamë qenë i pranishëm nëpër seanca të ndryshme gjyqësore si mbrojtës i viktimave dhe familjeve të dëmtuara. Kjo sinjalizon se gjykatat në Mal të Zi nuk janë të përkushtuara për drejtësi dhe për tu marrë seriozisht me të kaluarën e luftës”, tha Muriq

në Mal të Zi, ku u bë ekzaminimi i trupave të tyre, të transferohen në një fshat të Kosovës, afër Pejës, për të inskenuar se gjoja personat janë vrarë atje në konfrontim me forcat e armatosura serbe,” tha Muriq. Ai vuri në dukje se në Mal të Zi , të dyshuarit për krime lufte vazhdojnë të jenë të lirë, ndërkohë që në progres raportin e tij, Komisioni Evropian përsëriti paralajmërimet se krimet e luftës duhet të jenë një përparësi e

lartë për prokurorët malazezë. “Kriminelët e luftës në Mal të Zi lëvizin të lirë dhe në këtë drejtim nuk ka ndonjë zhvillim pozitiv të gjyqësisë malazeze. Nëse nuk ndërmerren hapat e duhura në ndriçimin e rasteve të shumta të krimeve të luftës, atëherë Malin e Zi e presin problemet serioze në Integrimet Evropiane”, tha Drejtori i Komitetit Malazez të Avokatëve për të Drejtat e Njeriut, Velija Muriq.

“

“Kriminelët e luftës në Mal të Zi lëvizin të lirë dhe në këtë drejtim nuk ka ndonjë zhvillim pozitiv të gjyqësisë malazeze. Nëse nuk ndërmerren hapat e duhura në ndriçimin e rasteve të shumta të krimeve të luftës, atëherë Malin e Zi e presin problemet serioze në Integrimet Evropiane”, tha Drejtori i Komitetit Malazez të Avokatëve për të Drejtat e Njeriut, Velija Muriq

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Për artin e piktorit Naser Hasa

Reflektime të një

Një nga pikëpamjet veçanërisht interesante për pikturën e Hasës është edhe mënyra në të cilën ky artist zgjidh bashkëjetesën e dy botëve të kundërta - të ëndrrës dhe realitetit, të dukshmes dhe të padukshmes, reales dhe imagjinares, të së kaluarës dhe të tashmes. Duke studiuar opusin e tij vërejmë se këtë problem e zgjidh duke krijuar një sferë bipolare të kuptimit, në një hapësirë të ndjeshme ndërmjet planit të parë dhe planit të dytë në pikturë, sidomos te veprat gjysmë abstrakte

Qazim Muja

Ashtu si vetë personaliteti i tij, krijimtaria e Naser Hasës kundërshton klasifikimin stilistik që në një mënyrë do të kufizonte lirinë e pakufishme të shprehjes për të cilën në të njëjtën kohë sublimon si realen ashtu dhe jorealen, si objektiven ashtu dhe abstrakten, impresionisten dhe ekspresionisten, si fiziken ashtu dhe metafiziken, mikrokozmiken dhe makrokozmiken, vijën dhe ngjyrën, sepse në krijimtarinë e tij vija bëhet ngjyrë dhe ngjyra bëhet vijë midis zgjimit dhe ëndërrimit, një kufi midis përmbajtjeve të temave të përgjithshme, të mbështetura në sedimentet dhe frymën e një kohe dhe vendi të papërcaktuar universal. Kjo frymë e pashtershme e krijuesit - vizionar, e shtyn atë vazhdimisht drejt kërkimit të mundësive të panumërta për të zbuluar diçka të fshehtë, të fshehur prej kohësh, diçka të re dhe univer-

“

sale, arketipale që shkëlqen me origjinalitetin e vet. Një nga pikëpamjet veçanërisht interesante për pikturën e Hasës është edhe mënyra në të cilën ky artist zgjidh bashkëjetesën e dy botëve të kundërta - të ëndrrës dhe realitetit, të dukshmes dhe të padukshmes, reales dhe imagjinares, të së kaluarës dhe të tashmes. Duke studiuar opusin e tij vërejmë se këtë problem e zgjidh duke krijuar një sferë bipolare të kuptimit, në një hapësirë të ndjeshme ndërmjet planit të parë dhe planit të dytë në pikturë, sidomos te veprat gjysmë abstrakte. Shpeshherë në plan të parë gjejmë një figurë të caktuar, e cila më pastaj përsëritet si vegim në sfond, e rëndësishme kjo për të kuptuar dridhjet ekzistenciale “poetike” të piktorit, si rrafsh semantik i shprehjes vizuale. Kjo, sepse në format semantike të Hasës na dalin skena të mrekullueshme, një dramaturgji e antinomive, të themi, të kaosit dhe rendit, apo të vendosjes së një rendi ndaj kaosit, një gjendje intimiteti me energji të përjetshme, mbase ironike e shkaktuar nga një jetë e tmerrshme e përditshme (mjafton të shohim skenat e eksodit, dhunës etj.). Pra, do të vërejmë lehtësisht se

Fryma e pashtershme e krijuesit - vizionar, e shtyn atë vazhdimisht drejt kërkimit të mundësive të panumërta për të zbuluar diçka të fshehtë, të fshehur prej kohësh, diçka të re dhe universale, arketipale që shkëlqen me origjinalitetin e vet

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

në pikturën e Hasës shfaqet një moment karakteristik, spiritual, i pazakontë dhe sikur e ndjen thellë këtë mundësi të pikturës. Hasim ndjenjën e levitimit si moment dukurie qiellore duke e shpërfaqur këtë veçanërisht në raportin e formës dhe hapësirës në të cilën ai e përhumb po atë formë që noton në atë hapësirë pothuaj të padukshme, si një fanitje apo diçka që shfaqet, sikur të vinte nga një ëndërr, që rrjedh dhe ndalet në shtresat e sedimenteve të tablosë. Kjo dëshmon për universalitetin e logjikës artistike të tij. Hasa kërkon harmoninë e ritmeve. Megjithatë, fokusi i kuriozitetit të tij ndryshon sipas ndjeshmërisë së tij, ai mbetet pothuajse gjithmonë brenda atyre ekstremeve intime. Në procesin e punës, Hasa modifikon përshtypjet që merr nga mjedisi duke i kthyer

KULTURË

atmosfere intime ato në reflektime të një atmosfere intime të veçantë lirike dhe të rafinuar. Punimet që ekspozon me këtë rast tregojnë bukurinë e formës, bukurinë e lëndës së pikturuar, bindjen e shprehjes, marrëdhëniet harmonike, ndonjëherë të theksuara dhe që herë kthehen në gjeste, në një shtresë prapavije të menduar dhe të realizuar artistikisht në mënyrë sugjeruese koloristike, por dhe monokromë, kryesisht të një game blu të theksuar apo okeri të artë mesdhetar që e bën pikturën nostalgjike dhe psikologjike, të theksuar sidomos te portreti. Ndryshe nga shfaqjet disi dramatike, siç i gjejmë akoma në ndërthurjen e pareshtur të linjave të vizatimeve të Hasës, pikturat e tij me portrete ose figura femërore rrezatojnë qetësi dhe soditje. Të vendosura kryesisht në hapësira të padefinuara kozmike, personazhet e këtyre pikturave, ndonjëherë duken të vetmuara, ata janë të ndarë nga realiteti i përditshëm që kufizohet me metafizikën. Kështu, shikuar nga këndi artistik, Hasa arrin të zotërojë dorëshkrimin e tij origjinal, të ndërtojë poetikën e tij të pikturës, që nënkupton njohjen e shkëlqyer stilistike, gjë që e bën atë një fenomen të dukshëm në pikturën bashkëkohore shqiptare. Struktura formale-semantike e shprehjes artistike të Hasës bazohet në përsosjen e vizatimit virtuoz, në zgjidhjen koloristike intuitive që tregon

“

Si një burim i një fryme rebele, siç ndodh me artistët në përgjithësi, dhe në kërkim të vazhdueshëm, vepra e Naser Hasës ka pësuar vazhdimisht transformime përtej ngjarjeve të përgjithshme që domosdo ndodhin në historinë e artit, duke formuar dhe ruajtur kursin e vet të pavarur dhe zhvillimin artistik autentik

gjendjen aktuale të mendjes, gjithherë në një komplot tematik real-surreal-abstrakt-simbolik. Shumica e veprave të tij karakterizohen nga një sinergji në relacionin e përmendur. Një numër punimesh sugjerojnë stilistikisht një abstraksion pa formë, ku përpara diktatit racional, krijohet një lidhje e ekuilibruar midis formave të lira, ngjyrës dhe pulsimit ritmik të vijës. Më shpesh realizon opusin e tij të pasur artistik në teknikën e vajit dhe të vizatimit. Vija dhe ngjyrat bëhen një pasqyrim simultan i vizioneve dhe mendimeve të brendshme të artistit, të përqendruar në dorën krijuese që materien artistike e shndërron në një organizëm të gjallë që pulson dhe emanon impulse të fuqishme energjie. Hasa, ndërsa pikturon ose vizaton një figurë, portret apo ndonjë përmbajtje, plotësisht drejtpërdrejt, pastër, dhe pothuajse në ekstazë, i dorëzohet temës që e pushton. Derisa tema dhe realizimi i saj përshkojnë qenien e tij, fuqia e pashtershme e shpirtit krijues përshkon çdo detaj

të imazhit të tij: vijën, formën, lëvizjen, ngjyrën, hapësirën, atmosferën..., duke kërkuar lidhjet e fshehura, mistike të universit që ndonjëherë duken të parëndësishme, të zakonshme, të pranishme çdo ditë në jetën tonë, rreth nesh, por të cilat ai i shndërron në simbole të ndryshme me fuqi të jashtëzakonshme energjie të brendshme që pulson në tërë krijimtarinë e tij. Dhe në fund, duke rrumbullakosur opusin e vet artistik, Hasa punon me këmbëngulje për të mbetur në segmente të së vërtetës që predikon arti i pikturës, në kodet e tij dhe në lartësitë e konceptit të komunikimit me veten dhe qenien e reales. Duke vëzhguar botën përreth tij dhe duke depërtuar në atmosferën e saj të tjetërsimit melankolik, por edhe filozofik, Hasa duket se arrin të bindë veten dhe shikuesin se realiteti është vetëm një iluzion i bazuar në nevojën e bashkimit të imagjinatës dhe të idesë në një përshtypje unike të stimuluar, në të njëjtën kohë, nga impulse të ndjesive receptuese dhe atyre krijuese. Andaj, si një burim i një fryme rebele, siç ndodh me artistët në përgjithësi, dhe në kërkim të vazhdueshëm, vepra e Naser Hasës ka pësuar vazhdimisht transformime përtej ngjarjeve të përgjithshme që domosdo ndodhin në historinë e artit, duke formuar dhe ruajtur kursin e vet të pavarur dhe zhvillimin artistik autentik. (Vështrimi është lexuar në hapjen e ekspozitës së piktorit Naser Hasa, në kuadër të edicionit të 28-të të manifestimit “Kalimera Poetike - Basri Çapriqi”, në Galerinë e Qendrës së Kulturës – Ulqin, më 25 qershor 2021)

Foto: Studio PRO

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Monografi për kolosin e Pazarit të Ri

(Ismet Azizi, Aqif Blyta: kolosi i Pazarit të Ri, Botoi: Logos-A, Shkup-Prishtinë-Tiranë, 2019)

Duke e lexuar këtë libër, lexuesit i ofrohet një mundësi e cila më herët i ka munguar që të njihet më në detaje për të kaluarën historike të rajonit të Sanxhakut (sidomos të pjesës jug-lindore) dhe të luftës për mbijetesë së popullsisë boshnjake dhe shqiptare

Nail Draga

Botimi i një libri paraqet moment të veçantë për autorin dhe mjedisin përkatës, por kur objekt hulumtimi janë personalitete, ngjarje e mjedise të veçanta gjeografike, atëherë libri i tillë i tejkalon përmasat personale dhe nxit kureshtjen te lexuesit. Në tërë hapësirën etno-gjeografike shqiptare nga përfundimi i Luftës së Dytë e Botërore deri në vitin 1990 me dështimin e socializmit si sistem shoqëror dhe komunizmit si ideologji, në lidhje me hulumtimet shkencore dhe shoqërore ka pasur pengesa të ndryshme subjektive. Ishte kjo koha e monizmit ku çdo gjë vlerësohej sipas drejtimit ideologjik e jo realitetit e faktografisë shkencore. Por, në rretha të reja shoqërore pas vitit 1990 studiues dhe individë të pasionuar kanë filluar të hulumtojnë dhe të publikojnë botime të profileve të ndryshme shkencore, kulturore e publicistike. Opinioni i gjerë është i njohur se shqiptarët që mbetën jashtë Shqipërisë politike të vitit 1913, ndonëse ishin

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

në trojet e tyre autoktone, përjetuan politikën asimiluese dhe të spastrimit etnik, që realizohej në praktikë sipas projektit serbomadh të Naçertanijës së Vaso Çubrilloviq (1844). Duke marrë parasysh shpërndarjen territoriale, nuk ka dilemë se në pozitë më të pavolitshme ishin shqiptarët në mjediset periferike, duke u kërcënuar vazhdimisht nga pushteti serb i kohës. Në këtë aspekt rast të veçantë paraqesin shqiptarët e rajonit të Sanxhakut, çështje e cila ka kohë që është preokupim personal e profesional i pedagogut e studiuesit Ismet Azizi, i cili në saje të angazhimit e hulumtimit disavjeçar ka botuar librin “Aqif Blyta; kolosi i Pazarit të Ri”. Kemi të bëjmë me libër monografik për një mjedis të veçantë dhe të panjohur sa duhet nga opinioni i gjerë, që përfshin kryesisht përiudhën nga fillimi i shek. XX e deri me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore. Libri ndahet në disa kapituj duke ofruar fillimisht të dhëna për rajonin e Sanxhakut e vazhduar më pas me personalitetin e Aqif Blytës, në lidhje me jetën e veprimtarinë e tij, shkollimin, veprimtarinë në Izmir (Turqi), kthimi në vendlindje dhe përfshirja e tij në politikë, roli i tij në themelimin dhe veprimtaria në Xhemijetit (Bashkimi), aktiviteti i tij parlamentar, an-

gazhimi në pengimin e shpërnguljes së shqiptarëve, si dhe në rrjedhat politike pas shuarjës së Xhemijetit, okupimi i Kosovës dhe i Sanxhakut në Luftën e Dytë Botërore dhe ndarja e tyre në zona okupimi, organizimi i pushtetit për mbrojtjen e Sanxhakut nga sulmet e çetnikëve, pastaj veprimtaria e tij në Lidhjen e Dytë të Prizrenit si dhe pas saj në NDSH, dhe së fundit hyrja e komunistëve dhe vendosja e pushtetit të tyre në Pazar të Ri dhe ekzekutimi i tij nga ana e tyre. Nuk ka dilemë se Aqif Blyta ishte intelektual me vlera të mëdha politike e diplomatike, në shërbim të popullit dhe çështjes kombëtare, duke mbetur simboli i shpëtimit të Pazarit të Ri nga pushtimi i çetnikëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në këtë aspekt ai ka pasur ndihmën vëllazërore të kosovarëve me në krye Shaban Polluzhën dhe bashkëluftëtarët e tij, duke dëshmuar organizim dhe sakrificë në mbrojtje të kauzës kombëtare. Ndonëse në rrethana të vështira Aqif Blyta mbeti politikani më me ndikim në Pazarin e Ri dhe rrethinën e tij, sidomos në mesin e popullsisë boshnjake, simbol i rezistencës kundër pushtetit serb të kohës për barazi kombëtare e shoqërore. Kemi të bëjmë me kohën kur shqiptarëve pushteti iu mohonte të drejtat kombëtare, duke dëshmuar hipokrizi,

KULTURË

sepse pjesëtarëve të popujve tjerë josllavë (gjermanët, hungarezët, italianët) iu lejoheshin të drejtat kombëtare. Në saje të veprimtarisë dhe sakrificave në mbrojtje të popullsisë së Sanxhakut Aqif Blyta, duhet të zënë vendin e merituar në historinë e boshnjakëve dhe të shqiptarëve, në historinë e Kosovës dhe të Shqipërisë, andaj duhet të jetë pjesë e teksteve shkollore. Pak kush e di se në Pazar të Ri ka funksionuar shkolla shqipe “Naim Frashëri”(1941-1944) si dëshmi e identitetit kombëtar të këtij qyteti. Një lëshim i tillë në të kaluarën, është dashur të eliminohet tash në pluralizëm, sepse çështjet nuk duhet të trajtohen me qasje ideologjike si në kohën e monizmit (1945-1990), por me argumente e faktografi shkencore në kontekstin e kohës. Në lidhje me çështjet përkatëse autori ofron të dhëna me interes duke u bazuar në literaturë dhe dokumente arkivore të cilat prezantojnë rrethanat shoqërore e politike të kohës, nga del se pjesëtarët e popujve boshnjak e shqiptar janë përballuar me vështirësi për të mbijetuar. Nuk ka si të ishte ndryshe, sepse ka ekzistuar aleancë mes çetnikeve dhe njësiteve partizane kur në pyetje ishte popullata vendore boshnjake e shqiptare e cila ishte pengesë në realizimin e strategjisë së spastrimit etnik në këtë

rajon. Edhe ndarja e Sanxhakut në dy pjesë në mes të Malit të Zi dhe Serbisë, me të përfunduar Lufta e Dytë Botërore jashtë vullnetit të popullsisë vendore, dëshmon politikën shtetërore hegjemoniste kundër këtij rajoni me pozitë gjeostrategjike. Duke lexuar këtë libër del qartë se Aqif Blyta mbetet një model i rrallë i përpjekjeve dhe i luftës së parreshtur të popullit të Sanxhakut në betejat e shumta për të frenuar aspiratat e Serbisë e të Malit të Zi në zbatimin e programeve të ndryshme për spastrim etnik dhe dalje në det përmes rajonit të Sanxhakut. Një gjendje e tillë kulmoi sidomos në kohën kur Sanxhaku Lindor, me rastin e ardhjes së gjermanëve (1941) mbeti pjesë e Serbisë. Por, Aqif Blyta, duke qenë lider i vërtetë mori përsipër që t’iu prijë proceseve duke marrë situatën në duar të veta e duke mbrojtur popullatën, e cila rrezikohej nga forcat çetnike, të cilat në programin e tyre kishin spastrimin e Sanxhakut nga elementi joserb, si synim i tyre politik e strategjik. Këtë libër e vlerësoj si homazh për Aqif Blytën dhe të gjithë të martirizuarit në Pazarin e Ri, të cilët luftuan për liri e barazi kombëtare, si të gjithë popujt e qytetëruar. Por, në rrethana të reja me rastin e instalimit të ideologjisë komuniste, të gjithë ata që nuk ishin sipas përceptimit të tyre ishin armiq potencial dhe si të tillë të rrezikshëm për pushtetin e ri. Andaj, duke jetuar në një mjedis, ku dominonin paragjykimet ndaj pjesëtarëve të popujve të tjerë, në aspektin kombëtar, gjuhësor e fetar, ndëshkimi ka qenë i pa evitueshëm. Në këtë aspekt boshnjakët e shqiptarët në Pazarin e Ri e përjetuan më shumë se të tjerët, sepse pushtetarët e rinj ideologjik, kishin mision që të eliminojnë kundërshtarët e tyre fetar e kombëtar. Botimin e këtij libri e vlerësojmë si mundësi praktike të njohjes së rrethanave politike e shoqërore të kohës, në Sanxhak, në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Kemi të bëjmë me

rolin dhe kontributin e Aqif Blytës, aktivitetin e tij shoqëror dhe patriotik në kuadër të Xhemijetit, me mision në avancimin e çështjës shqiptare, të mbrotjës së Sanxhakut dhe të trojeve të tjera shqiptare në përgjithësi. Libri “Aqif Blyta, kolosi i Pazarit të Ri” është i mirëseardhur jo vetëm për studiuesit, por edhe për të gjithë të interesuarit për ngjarjet e personalitetet historike, të këtij rajoni dhe më gjerë. Duke e lexuar këtë libër, lexuesit i ofrohet një mundësi e cila më herët i ka munguar që të njoftohet më në detaje për të kaluarën historike të rajonit të Sanxhakut (sidomos të pjesës jug-lindore) dhe të luftës për mbijetesë së popullsisë boshnjake dhe shqiptare. Nga ana tjetër dokumentohet politika asimiluese e pushtetit serb nga viti 1912 e deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Një qasje e tillë nuk përfundoi, por vazhdoi edhe me pas ku në forma të modifikuara është edhe në ditët tona, sepse Serbia mbetet faktori destabilizues numër një në Evropën Juglindore. Edhe kontestimi i Aqif Blytës nga politika ditore dhe pushteti serb është pjesë e paragjykimeve kundër shqiptarëve e boshnjakëve dhe urrejtjes patologjike kundër joserbëve në këtë mjedis. Nga përmbajtja dhe trajtimi i lëndës iu mbetet lexuesve të analizojnë dhe të konkludojnë se sa vështirë ka qenë të përballohen rrethanat shoqërore e politike të kohës në rajonin e Sanxhakut, pa anashkaluar Kosovën dhe Maqedoninë, ku ka dominuar popullsia shqiptare. Ishte pikërisht kjo popullsi në aspektin fetar dhe kombëtar, që dallohej nga ajo ortodokse duke qenë sindrom për pushtetin serb dhe qellimet e tyre hegjemoniste. Kur bëhet fjalë për shqiptarët në aspektin historik dhe atë gjeopolitik në Siujdhesën Ilirike, librin në fjalë nuk duhet trajtuar si të izoluar por si pjesë integrale të çështjes shqiptare në përgjithësi, e cila duhet të jetë preokupim i studiuesve shqiptarë tash dhe në të ardhmen. Nuk ka dilemë se autori iu ka ofruar lexuesve një botim me vlerë, për këtë personalitet historik duke pasuruar fondin e botimeve nga gjeografia historike e hapësirës etnogjeografike shqiptare. (Lexuar me rastin e përurimit të librit në Shkodër) E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Rritja e ndërgjegjësimit për ruajtjen e mjedisit përmes artit Ta ruajmë mjedisin, natyrën? Pse?! Sepse nuk kemi një planet të dytë për të jetuar! Toka na fal aq shumë, një hapsirë për të jetuar, strehuar e vepruar. Minimumi që ne mund të bëjme për të planetin Tokë - ta ruajmë mjedisin që na është falur me një gjesht të thjeshtë, të hedhim mbeturinat në kosh. Duhet ta mbajmë pastër ambientin ku jetojmë dhe veprojmë, jo vetëm për ne, por

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

edhe për gjeneratat e reja që vijnë pas nesh. Në kuadër të ndërgjegjësimit për ruatjen e mjedisit, arsimtarja e artit figurativ Arlinda Lulgjuraj, me bashkëpunim me Organizatën Turistike të Tuzit dhe me nxënësit e Shkollës Fillore “Mahmut Lekiq” dhe të Shkollës së Mesme të Përzier “25 Maji” në Tuz, kanë pikturuar koshat e mbeturinave në pikën e popullarizuar për piknik në Vitojë.

Ky është një lloj edukimi për të rinjtë mbi rëndësinë e ekologjisë dhe zhvillimit të qëndrueshëm, si vlera themelore të nevojshme për ruajtjen e mjedisit. Ky lloj aktiviteti është njëri ndër aksionet që do të realizohen deri në fund të vitit, si pjesë e promovimit të stileve të shëndetshme të jetës dhe ngritjes së vetëdijes ekologjike. Donika Lulgjuraj

KULTURË

Teatri i Fëmijëve i Qendrës së Kulturës – Ulqin shfaqi pjesën “Hirushja”

Rikthimi i teatrit për fëmijë pas pandemisë “Kënaqësia më e madhe është profesionalizmi i fëmijëve, të cilët premtojnë shumë për një të ardhme të suksesshme në fushën e artit dhe kulturës”, shprehet regjisorja Edina Mustafiq Ulqin – Teatri i Fëmijëve i Qendrës së Kulturës ka shfaqur të hënën mbrëma në sallën e kësaj qendre pjesën e njohur “Hirushja”, ku me lojën e tyre të bukur dhe mjeshtërore, aktorët e rinj kanë kënaqur publikun. Shfaqja është vënë në skenë nga regjisorja Edina Mustafiq, me skenografi dhe kostumografi të Jetmira Hoxhës, si dhe me koreografi të Musa Hoxhës. Teksti i shfaqjes është adaptuar nga regjisorja Mustafiq dhe skenografja Hoxha.

Rolet i luajnë Mervana Muçaj, Arbër Seferi, Diandra Koçan, Anesa Veliq, Reina Fici, Anes Kurti, Fiona Avdiu, Imran Sadriu, Eron Draga, Eldar Muçaj, Dorart Çitaku dhe Isar Kaca. Megjithëse në moshë të re, disa prej fëmijëve që kanë luajtur rolet kryesore janë të sprovuar tashmë në fushën e aktrimit pasi që edhe më parë kanë luajtur në shfaqje të tjera. Regjisorja Mustafiq ka treguar se përgatitjet për shfaqjen kanë filluar në muajin shkurt, por për shkak të

pandemisë disa herë është dashur të ndërpriten provat, duke iu përshtatur masave epidemiologjike. Ajo shprehet e kënaqur që më në fund kanë arritur të shfaqin me sukses premierën e kësaj shfaqjeje dhe që është mirëpritur nga publiku. “Kënaqësia më e madhe është profesionalizmi i fëmijëve, të cilët premtojnë shumë për një të ardhme të suksesshme në fushën e artit dhe kulturës”, thotë regjisorja. i. k.

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Lura (2)

Ekocidi i trishtë Binak Ulaj

(vijon nga numri i kaluar) Derisa të rinjtë e të rejat do të rrinë e argëtohen rreth zjarrit deri pas mesnate, unë do ta shfrytëzoj rastin të bisedoj me Nazmiun dhe Mexhit Skanën (70), vendas, rojtar i hotelit, i cili, në gjendjen që ishte vetëm hotel nuk mund të quhej. “Ky hotel është punuar për eprorët ushtarakë... Edhe në Lurë ka pasur disa reparte ushtarake”, tregon Mexhiti. “Atëherë kemi jetuar më mirë. Lura i ka pasur afro 6.000 banorë e sot i ka më pak së 600. Edhe djali e dy vajzat e mia janë jashtë. Kemi pasur siguri, shëndetësi... Tani të mira i kemi vetëm internetin e telefonin”, shton ai. Rakinë time që ia jap e vlerëson me “raki e urtë” dhe kur për shaka e pyes për gratë, thotë “Ato na ngjojnë! Na ngjojnë!” “Asgjë të mirë s’ka pasur”, do të ndërhyjë ca me padurim Nazmiu. “Enveri e ka shkatërruar Shqipërinë...” Po, gjithë ato shkatërrime që u bënë pas ndryshimit të sistemit, si i arsyeton?, e pyes. “Shtetëzimi i pronës private kishte bërë që njerëzit të humbin ndjenjën e pronësisë... Unë kam qenë në Gjermani, Zvicër dhe kam parë se ju kosovarët jeni enveristë...” “Është mirë ta dini”, i përgjigjem, “se pa veprimtarinë dhe sakrificën e tyre,

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Fidanët e mbjella të pishave, fare të vogla, s’dukeshin fare në gjithë ato hapësira që s’mund të quheshin më pyje, por shkretëtira. Djegia e pishave të Lurës, e cila me të drejtë është quajtur Hyjnesha e natyrës dhe e turizmit shqiptar, e shpallur Park Kombëtar në vitin 1966, për të cilën ka shkruar edhe Fishta, të cilën e kishte vizituar edhe udhëpërshkruesja e famshme angleze, Meri Edit Durham, është ekocid i trishtë, pasojë e një periudhe të errësirës mendore, që ka shkaktuar aq shumë viktima e dëme të paçmuara

Kosova do të ishte ende nën robëri?! Ideologji prijëse e tyre ishte çlirimi i pjesëve të okupuara të atdheut...” Të nesërmen, derisa kalonim nëpër sipërfaqet e pyjeve të masakruara, i indinjuar nga ai tmerr që shihja, do ta pyes Nazmiun: Po pyjet që i ka djegur dora e njeriut, i kishte mbjellë Enveri? Si shpjegohet fakti se asnjëri prej atyre që e sollën sistemin e ri, nuk e ngriti zërin kundër shkatërrimit të pasurive të popullit, të bëra me aq mund e sakrifica?! Përkundrazi, i jepnin zjarr. Gjithë ato shkatërrime, vrasje, që vazhdojnë edhe sot e kësaj dite... “Këto janë pasojë e keqqeverisjes”, përgjigjet. Fidanët e mbjella të pishave, fare të vogla, s’dukeshin fare në gjithë ato hapësira që s’mund të quheshin më pyje, por shkretëtira. Djegia e pishave të Lurës, e cila me të drejtë është quajtur Hyjnesha e natyrës dhe e turizmit shqiptar, e shpallur Park Kombëtar në vitin 1966, për të cilën ka shkruar edhe Fishta, të cilën e kishte vizituar edhe udhëpërshkruesja e famshme angleze, Meri Edit Durham, është ekocid i trishtë, pasojë e një periudhe të errësirës mendore, që ka shkaktuar aq shumë viktima e dëme të paçmuara. Siç dihet, Lura është e njohur edhe

për trembëdhjetë liqenet e saj, shtatë prej të cilëve nuk shterojnë kurrë. Të dalluar për bukurinë e tyre janë shpallur Monument Natyror. Ndaj, s’kishte si të kthehemi pa e parë nga afër ndonjërin prej tyre. Pa humbur kohë do të nisemi përpjetë rrugës në të cilën mund të udhëtohet vetëm me makina terreni, siç ishte ajo e Dorit. Kërcimi i rrotave nga gurë në gurë, na i rrotullonte zorrët. “Kjo rrugë për te liqenet është çelur në vitin 1960, tregon Nazmiu. Në vitin 2016, një firme private, shteti i ka dhënë një milion euro për rregullimin e saj, por ja ç’punë ka bërë e përgjegjësi s’jep askush. Ja, edhe

KULTURË ujin e përrenjve e kanë futur në tuba. Ushtima dhe freskia e tyre ia shtonin bukurinë Lurës. Tani HEC-et e vogla private, jo vetëm që po e tretin bukurinë, por po e thajnë edhe vendin. Duke u ngjitur vërejmë se, përveç nga dora e njeriut, pyjeve po u vinte e keqja edhe nga sëmundja. Në shumë degë të thara vareshin qeska të bardha me insekte. “Përpara, dilnin edhe kooperativistët, edhe ushtria dhe me gërshërë që zgjateshin, i prisnim degët e infektuara, por sot s’lodhet kush”, do të më tregojë Mexhiti. Pak para se të arrijmë te liqenet, hasim në borë e cila na pengon të vijojmë tutje. E largojmë një pjesë të saj me shpresë se më tej do të arrijmë deri të Liqeni i Luleve, por jo. Ishte e pamundur. Megjithatë arrijmë te Liqeni i Madh. Kështu quhej, siç na treguan, se ishte më i madh se të tjerët. Shkëlqimi dritërues i ujit të tij, këndshëm i kaltër, dhe hapësira e zhuritur përreth, krijonin një kontrast të papërshkrueshëm. Shkarje mendore e egërsi shpirtërore! Krim që, pa e parë nga afër, s’parafytyrohet dot. Pamjet e degëve dhe e cungjeve të pishave, ca të hedhur edhe në liqen, me format që u kishte dhënë zjarri, zgjonin asociacione trishtimi. Veçmas tek unë që kisha parë nga afër edhe trupa njerëzish të djegur nga togjet kriminale policore e ushtarake serbe në Kosovë. Duke pushuar pranë liqenit e duke menduar se deri ku mund të shkojë çmenduria, më ishte kujtuar kënga e Leonora Jakupit “A vritet pafajësia?!” Larg asaj të bëhen krahasime, por edhe djegia e pyjeve, dhuratë e çmueshme e natyrës, pa të cilat s’mund të paramendohet jeta e njeriut, është krim që s‘e arsyeton asgjë. Ndonëse gjatë rrugëtimit kisha gjykuar se vetëm në skajore të tilla të atdheut, çfarë është edhe vendlindja ime, ka qenë e mundur t’i rezistohet armikut e të ruhen tiparet tona gjenetike, por jo, shekuj robërie... I munduar nga pyetjet e pa përgjigje, kur do të gjykojmë e sillemi si njerëz, kur do të kemi pushtetarë që s‘mendojnë veç për veti, por para së gjithash për popullin dhe përparimin e shtetit, e shfrytëzoj metodën që më ka shpëtuar shumë herë - ngjitjen në maja për të qetësuar shpirtin e për të ruajtur ekuilibrin mendor.

“

Pak para se të arrijmë te liqenet, hasim në borë e cila na pengon të vijojmë tutje. E largojmë një pjesë të saj me shpresë se më tej do të arrijmë deri të Liqeni i Luleve, por jo. Ishte e pamundur. Megjithatë, arrijmë te Liqeni i Madh. Kështu quhej, siç na treguan, se ishte më i madh se të tjerët. Shkëlqimi dritërues i ujit të tij, këndshëm i kaltër, dhe hapësira e zhuritur përreth, krijonin një kontrast të papërshkrueshëm. Shkarje mendore e egërsi shpirtërore! Krim që, pa e parë nga afër, s’parafytyrohet dot. Pamjet e degëve dhe e cungjeve të pishave, ca të hedhur edhe në liqen, me format që u kishte dhënë zjarri, zgjonin asociacione trishtimi. Veçmas tek unë që kisha parë nga afër edhe trupa njerëzish të djegur nga togjet kriminale policore e ushtarake serbe në Kosovë

Pas fotove të bëra dhe incizimeve me dron nga eksperti i ri, Erald Halilaj, kur të gjithë pajtohen me propozimin tim, nisemi për në majën Kurora e Lurës. Meqë ngjitja nëpër gurë ngjyrë bakri e nëpër borë nuk ishte e lehtë dhe jo pa rrezik, shumica vendosin të pushojnë e të kthehen. Nazmiu, Dori, Nerti, Pavli ( nga Çekia) dhe unë, arrijmë në majë prej nga shihej rajoni i Lurës, Peshkopia, Durrësi... Duke i shikuar nga lart liqenet, sytë e maleve, siç i quajnë adhuruesit e bukurisë së maleve, duke shikuar luginën e bukur të Lurës që shtrihej poshtë nesh dhe duke kujtuar të kaluarën e lavdishme të kësaj krahine të Dibrës heroike, s’kishte si të mos gjykoja se, nuk është e rastit që mjediset e tilla lindin dhe frymëzojnë artistë emërndritur siç është edhe biri i kësaj treve, Arif Vladi, interpretuesi i këngëve himne të luftës për liri, ndër to edhe i himnit të UÇK-së. Me atë rast më ishte kujtuar edhe përgjigjja e tij kur ishte pyetur për shpërblimin: “Nuk ka çmim që më paguan për Himnin e UÇK-së!” Ditën e fundit, para se të ktheheshim me plagën e Lurës në shpirt, do të vizitojmë edhe një oazë tjetër bukurie, Lanë - Lurën. Edhe më tej Nazmiu i papërtueshëm tregon: “Në skajin tjetër të Lanë - Lurës ka qenë përmendorja e luftëtarëve shqiptarë të rënë në luftë kundër agresionit serb në vitin 1921. Tani është e shkatërruar. I kanë marrë pjesët metalike dhe i kanë shitur...” Shkakun e rrënimit të

përmendores së partizanëve të rënë në luftë lundër pushtuesve nazistë e fashistë në Kre - Lurë, çfarë kisha parë edhe në shumë vende tjera të Shqipërisë, e dija, por rrënimin e përmendores së luftëtarëve kundër pushtuesve serbë si ta kuptoja?! Sado kisha menduar se gjatë atyre tri ditëve, sa kisha qëndruar e biseduar me Nazmiun dhe ndonjë tjetër, i kishim shteruar bisedat për krimet serbe, veçmas ato të viteve 1998 e 1999, ja që ato, si hije vdekjesjellëse, s’na shqiten nga mendja ngado që shkojmë. Kështu ndodhi edhe pas rrëfimit për fatin e përmendores në Lan - Lurë, por afrimi dhe biseda me deputeten e Parlamentit të Shqipërisë, Almirën, përfaqësuese e Dibrës, për planin e organizimit të aksionit vijues gjithëkombëtar në vjeshtë, për kushtet që ofron Lura për organizim edhe të ekoaktiviteteve tjera, veçmas për organizimin e shkollave verore të mjekësisë malore, siç praktikohet në vende të zhvilluara, veçmas në SHBA, dhe njoftimi i saj se është miratuar projekti për asfaltimin e rrugës Rrëshen - Lurë Peshkopi, ma shton besimin te gjeneratat e reja dhe forcon bindjen se edhe mbesa ime me emrin Lura, kur të rritet edhe pak, do ta vizitojë me gëzim Lurën dhe do të mburret me atë se edhe gjyshi i saj ka kontribuuar në rikthimin e bukurisë, tani të plagosur, të Lurës. (Fund) E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

ARSIM

Përditshmëria jonë

Shkolla tradic vs shkolla mo Arlinda Sukaliqi

Kur flasim për shkollën dhe funksionin që ajo ka, gjithmonë shtrohet pyetja: shkolla tradicionale apo ajo moderne (e reformuar)? Pikërisht, pra, do të flasim për konceptin e shkollës tradicionale dha të asaj moderne që dita-ditës e më shumë po e hasim në përditshmërinë tonë. Thënë ndryshe, shkolla moderne është një kundërvënie e asaj që deri dje ishte tradicionale. Jeta e njeriut gjatë kohës ka ndry-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

shuar shumë, varësisht nga vendi, mjedisi apo shoqëria për të cilën flasim. Edhe edukimi është një sistem shumë i gjerë dhe i larmishëm, i cili nuk mund të jetë asnjëherë i dhënë në mënyrë përfundimtare dhe i pandryshueshëm. Ai ka nevojë për përmirësim dhe punë të vazhdushme për të gjithë ata që marrin pjesë në këtë fushë. Koncepti i shkollave tradicionale - janë institucione të mbyllura, mësimdhënësi është në qendër të vëmendjes, personazhi kryesor, ka në fokus përmbajtjen dhe mësimdhënien, mbështetet në strukturim, pra ka një strukturë të ngurtë me

klasa të vogla, të mbingarkuara me orendi, me mure katrore dhe ngjyra të zbehta që synonin të nxirrnin në pah epërsinë e veprimit të mësuesit në mjedisin e mësimdhënies. Kjo lloj shkolle bazohet në idenë që nxënësi duhet të integrohet në botë sa më shpejt që të jetë e mundur, duke siguruar kështu njohuri abstrakte, skematike dhe verbale. Shkolla tradicionale konsiderohet si nje sistem i ngurtë, jo shumë dinamik, që i distancon mësuesit nga nxënësit e tyre. Për më tepër, ata e konsiderojnë atë si një praktikë që nuk lejon spontanitet e as nuk promovon risi. Në ditët e sotme mësimdhënia nuk

ARSIM

“

cionale oderne ndodh vetëm në shkollë dhe në mjediset e saj tradicionale, por edhe në mjediset e tjera brenda dhe jashtë saj, të pajisura me mjete teknologjike, ato për informim e komunikim, në mjediset ku mundësohet ndërveprimi dhe ku janë krijuar të gjitha kushtet për të mësuar. Duke jetuar në këtë epokë të shoqërisë mund të mësohet në shkollë dhe jashtë saj, gjatë gjithë jetës. Koncepti i shkollave moderne - janë institucione fleksibël që zbatojnë forma të ndryshme për arritjen e synimeve të edukimit. Kjo shkollë po evoluon me hapa të shpejtë nga shkolla tradicionale dhe kjo ka ardhur

Shkollat moderne janë të hapura, të zhurmshme dhe ndonjëherë duken si qendra kaotike aktivitetesh, për shkak të lirisë së madhe të nxënësve dhe mësuesve. Në këto shkolla roli i mësuesit ndryshon nga ajo tradicionalja. Tani mësuesi është vetëm në rolin e një udhëheqësi mësimor duke e nxitur dhe udhëhequr nxënësin drejt mësimit aktiv. Kjo shkollë eliminon metodën e mësimit mekanik dhe kërkon nga mësimdhënësi angazhim të pandërprerë gjatë gjithë kohës

Shkolla tradicionale konsiderohet si një sistem i ngurtë, jo shumë dinamik, që i distancon mësuesit nga nxënësit e tyre. Për më tepër, ata e konsiderojnë atë si një praktikë që nuk lejon spontanitet e as nuk promovon risi

si pasojë e ndryshimit të konceptit të edukimit. Këto shkolla janë të hapura, të zhurmshme dhe ndonjëherë duken si qendra kaotike aktivitetesh, për shkak të lirisë së madhe të nxënësve dhe mësuesve. Në këto shkolla roli i mësuesit ndryshon nga ajo tradicionalja. Tani mësuesi është vetëm në rolin e një udhëheqësi mësimor duke e nxitur dhe udhëhequr nxënësin drejt mësimit aktiv. Kjo shkollë eliminon metodën e mësimit mekanik dhe kërkon nga mësimdhënësi angazhim të pandërprerë gjatë gjithë kohës. Po ashtu kjo shkollë kërkon kushte adekuate të parapara për mësimin e suksesshëm.

Krahas këtyre dallimeve të shprehura më lart lidhur me shkollën tradicionale dhe atë moderne, pa dyshim që ka dhe të tjera të cilat janë vërtetuar nga hulumtues të tjerë. Kuptohet se ndryshimet janë të mëdha edhe pse mund të arrijmë në përfundimin se shkolla tradicionale i ka vlerat e veta. Ajo as sot nuk është e çrrënjosur për arsye se në arsim ende punojnë mësimdhënësit e metodës tradicionale. Megjithatë, nëpërmjet reformës arsimore, shkolla moderne ka një rol kryesor në fushën e arsimit dhe po zhvillohet me një vrull të shpejtë duke u integruar në mënyrën më të mirë të mundshme. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Tregim

Në plazh Asllan Bisha

Dielli depërtonte pamëshirshëm edhe çadrat ku pinim kafen e mëngjesit me shokun tim Basriun, i cili kishte zënë vend në “Sahat Kullë”. - U vonove? - Po, kishte tollovi, trafik i marrë. Dhe e ke të lehtë, unë me motoçikletë, ndërsa ti me mercedes, - i thashë. - Jo, erdha me biçikletë. Me të dëpërtoj dhe s’kam problem për parking. Kamerieri më solli kapuçinon duke më shërbyer me respekt. - A e sheh si më nderojnë nxënësit e mi? - iu drejtova. - Ti je profesor i studentëve, ndërsa unë i edukoja kur ishin të vegjël, - buzëqesha unë. - Ky ka qenë nxënës i dobët. I thoja: Ti do të jesh kamerieri më i mirë. Si duket, më ka dëgjuar. Dhe s’e ka punën keq. Mësimdhënësi i tij duhet të shesë libra, të punojë, sepse pensioni është i vogël. - Po ku ka pension të madh?! As në Amerikë, as në Australi s’kanë pensione të mëdha, - sqaronte ai. Unë s’mund ta kuptoja se shtetet aq të mëdha dhe të rregulluara nuk jepnin pensione të mira. Dhe ashtu biseda nuk do të merrte fund po të mos hynte në kafene Aliu, gazetar, i cili më tha: - Pse humb kohë, nisja punës! Mysafirë kanë ardhë. S’e di se ka pasur më shumë. - Mirë more, po a kanë ardhur fëllanza?! Më mirë thuaj mysafire, - më ngacmonte Basriu. - A ka të huaja se ky nuk u afrohet motrave shqiptare? Aliu zuri vend, i solli kafen kamerieri. Unë desha të paguaj, por Basriu i tha: Ky ende s’ka fituar asnjë lek dhe pas punës paguan. U ngrita në këmbë. Me keqardhje i lashë shokët e mi. Motoçikleta ndezi

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

me të parën. Unë buzëqesha dhe isha disi krenar. Dhe u futa në trafikun e marrë. Por kishte ndalesë dhe çava në trotuar, për ta kaluar tollovinë. U futa në plazhin “Lido”. Motoçikletën e lidha me zinxhirë. Buzëqesha dhe thashë: “’Mercedesi’ im i sigurt. I lidhur për pishe. Atë s’do ta marrë askush, përveç ndonjë endacaku apo hajni i vogël”. Sa do të qeshnin Aliu dhe Basriu me mua sikur të më shihnin. “Kështu është kjo botë, ndoshta lodrova shumë në rini dhe tash duhet të paguaj ‘gabimet’ në pleqëri”. Kapa strajcën plot libra, i hodha në shpinë, ndërsa revistat për fëmijë i mbaja në dorë. Hyra në plazh, disi prishaqejfi. “Duhet të punosh”, qortova unin tim, dhe posa hyra në plazh thërrisja me zë, i cili disi më ngatërrohej: “Revista për fëmijë dhe libra për të rritur”. Vazhdoja, por askush s’e sillte kokën nga unë. Dhe gati pa mbaruar plazhin, një zë burri i prerë më thirri: - Eja këtu more zotni. E përshëndeta. - Dua t’i shikoj ngadalë dhe të përzgjedh. Ashtu je lodhur. - Po, shumë mirë!, fola qetë. - Unë po ju lë librat, - fola i vendosur. - Çdo libër ka çmimin dhe ju mund edhe t’i shitni, - fola me buzën në gaz dhe me një çik ironi. - Unë do shkoj të freskohem pak. - Mirë, kështu edhe më mirë. Seç isha i etur, por më shumë i mërzitur. I fola vetes dhe qortova unin tim. U nisa drejt restorantit të plazhit “Bellevue” në ranë. Aty në restorant, ata që ishin ngopur me rreze dielli ose që donin për pak kohë t’i iknin vapës, freskoheshin. Sa hyra kamerieri që më njihte u gëzua dhe foli me zë të lartë.

- Mirë se erdhe profesor. Ulu këtu pranë këtyre zonjave. Por mos m’i nguc profesor. Simpatia e tij u ngrit në këmbë dhe iu drejtua kamerierit: - Ky profesor?! - Po, i tha anglisht. - Të ulet profesori këtu. - Po, - tha kamerieri dhe më solli birrën. - Ne ruse, - foli ajo e gëzuar. - Ju dini rusisht? - Po, - thashë qetë. – Kam pasur dy semestra nga rusishtja, e njoh edhe klasikën ruse. - Ju pëlqen? Është letërsi botërore e mrekullueshme.

KULTURË

Ajo cakërroi gotën dhe i tha shoqes: - Do kënaqemi, gjeta një njeri që më përgjigjet mua. Kamerieri duke u mahitur buzëqeshte dhe më porositi: - Mbeta pa gjâ, ma more rusen. Po qeshi profesor. Dhe iu tha atyre: - Ky është shkrimtar, shkruan libra. - Mrekulli. Çka shkruani? - Nga jeta. Ashtu siç ka shkruar Çehovi, - qesha dhe cakërrova gotën. Birra e freskët ishte e shijshme, por disi më ra më shpejt në lukth, i cili ishte i uritur, sepse koha e drekës kishte kaluar. - Unë e paguaj birrën për Çehovin,

- tha rusja, e cila tregonte se kishte mbaruar dy universitete. - Thuaj mikut tënd, ai s’më beson. - Dy universitete ka mbaruar, - i thashë. Ajo e puthi kamerierin, pastaj m’u vërsul mua. Unë kisha mbetur i shtangur. - Ah profesor, të do shumë. I pëlqen, por merre ditën, në mbrëmje është imja. - Çka thotë? - Më tha ditën mund ta kaloj me ty, ndërsa në mbrëmje do të dalësh me të. - Ok, - i tha mikut tim dhe e puthi edhe një herë.

- Jemi marrë vesh profesor, - m’u drejtua mua. - Është e dehur pak, por është e lirë. Ka mjaft edhe për mua, edhe për ty, - qeshte kamerieri. Unë i tregoja një urti. “Një plak i lutej Zotit si puna ime. O Zot, je i padrejtë! – Pse? - e pyeti plakun. “Eh më more kivetin e më le lezetin. - Po çfarë don? - e pyeti plakun. Ai i tha: O m’i merr të dyja, ose m’i len të dyja”. Kamerieri gajasi së qeshuri, ndërsa zonjat kërkonin përkthimin në rusisht. Unë porosita një birrë dhe një litër verë të kuqe. ,,Sot kështu është nisur, kështu paska qenë shkruar”, flisja me unin tim, ndërsa rusja më përmblodhi me të dyja duart. “O Zot u bëra gaz i botës. Kush më beson mua se unë rastisa...” Kur e piva gotën e parë të birrës së dytë, më erdhi një guxim dhe një kurajo: “Askush s’i thotë kujt faleminderit... Unë kam të drejtë të pushoj, të çlodhem. Njerëzit gjithmonë merren me thashetheme”. Gati nuk qesha se fjala e urtë në mendjen time të turbullt vinte me ngulm: “S’mbyllen birat e gardhit dhe fjalët e hallkut”. Rusja më cakërroi gotën, më vështroi në sy dhe pyeti: - I don femrat profesor? Unë u shtanga, sikur nuk dija çfarë t’i përgjigjesha. - Nuk kupton? - buzëqeshi. - Don seks? Unë ashtu isha stepur, ngurruar, s’e prisja një pyetje të tillë. Asnjë femër s’ma kishte thënë ashtu prerë. “Është e dehur”, - mendoja me vete. - Të pëlqej unë ty? - foli prerë. - Po, shumë. - Harasho, - buzëqeshi e lumtur. – Pra, shkojmë në Bunë, unë e ti dhe shoqja ime. - Mirë, por unë nuk jam i zoti për dy femra. - Jo me dy femra. Ti je imi, jo i shoqes, - gajasi së qeshuri. Dikur tha: - Profesori frikësohet! Mendoi se unë e ti së bashku. Ai tha s’jam për dy. Qeshnin të dyja dhe unë, kurse kamerieri shërbente dhe vështronte me kureshtje. Ai ishte në orar të punës. - Profesori ka frikë, - qeshi rusja dhe iu drejtua kamerierit. - Shihemi në mbrëmje, në orën 20. - Profesor, i bëre magji. - Jo, s’i bëra unë magji, por vena e kuqe, - i thashë. (vijon) E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

KULTURË

Ramadan Sokoli, stu që u dha zë shekujve Enver Kushi (vazhdon nga numri i kaluar)

6 PRILL 2006. RRETH ORËS DHJETË

Prof. Ramadan Sokoli më mori mbrëmë vonë në telefon… Jashtë bie shi dhe koha është freskuar. Me vete kam të fotokopjuar një fletë të madhe me pentagramet muzikore të Hilë Mosit. E kam fotokopjuar nga arkivi i MHK… Profesori duket i lodhur. E kam edhe nga moti, thotë. Dje dola në diell dhe sikur mora fuqi, shton. Biseda rrjedh ngadalë. Thërret gruan, që i shërben dhe i thotë të sjellë 5 albumet mbi artin dhe kulturën romake. I shoh. Janë të mrekullueshme, them. Emrin e Hil Mosit, vite më parë, ma hoqën nga një studim imi, thotë… Pastaj flet për shtëpinë në Shkodër. Po rrënohet, thotë. Unë jam mashkulli i fundit, i Sokolajve. Jam dega e fundit. Kam pasur dobësi për nënën. Ka vuajtur shumë. Babai hynte e delte nga burgu ose ikte jashtë. Kam qenë shumë i lidhur me nënën. Nuk e kuptoj pse e pati këtë fat të keq familja jonë… Dy vëllezër të burgosur. Edhe unë… Motra ime këndonte shumë bukur… Më duket sikur jam 800 vjeç… Kam rrojtur shumë. Dhe kam parë shumë. Ndjej se më mungon Lili. Iku shpejt. Kalova një jetë me të. As pesë fjalë nuk shkëmbyem bashkë. M’u përkushtua mua Lili… Dhe iku.

12. 12. 2007. E MËRKURË. ORA 11 00

Ditë paksa e përgjumur, herë e dielltë dhe herë e mugët. Me Osman Xhatufën nisemi për tek prof. Ramadan Sokoli. Osmani i bie ziles. Del gruaja që i shërben. Po fle, pyes unë. Jo, thotë ajo. Zbresim shkallët që të çon në bodrumin e shtëpisë dhe dëgjojmë të lehurat e qenit… Ulemi në dhomën ku profesori ka bib-

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

liotekën, fotot e gjyshit, të prindërve dhe Lilit. Hapet dera dhe gruaja sjell ulur në karrocë profesorin. Ai ulet në vendin e tij, ndërsa ne në kolltukun dysh pranë tij. Keni humbur, thotë ai. Kam pasur ekspozitën e Pavarësisë, them unë. Ai sheh herë-herë i papërqendruar jashtë, ku është dritarja dhe duket një pjesë e qiellit dhe oborri. Ndjek vështrimin e tij. Duket sikur pret dikë, ose sheh diçka që ne nuk e shohim… Bota ka ndërruar, thotë befas profesori. Njerëzit janë bërë më të ftohtë. Ke folur me Rexhep Munishin, pyet Osmani. Më ka shkruar, thotë. Çfarë

ka shkruar? Heshtje. Vështrimi i tij në dritare dhe prap fjalët:” Ka ndërruar bota… Shaqir Rexhvelaj më ka marrë në telefon”, thotë pastaj… Prap heshtje… Osman, thotë befas profesori. Gjeje pak statujën. E ke prapa. Osmani kërkon në një kosh, ku është një numërator telefonik. Nuk ka gjë, thotë Osmani. Atje e ke. Është prej qeramike. Nuk ka gjë, thotë prap Osmani. Jam 84 vjeç, thotë me zë të përhumbur. Pyet për motin. Osmani thotë se koha do të ftohet. Vështron prap tek dritarja krejt i përhumbur… Flet edhe për një koncert, ku nuk mundi të marrë pjesë….

KULTURË

udiuesi e

PËRGJIMI I JEHONËS SË LARGËT TË TINGULLIT

Ata që janë marrë me studimin e veprës së prof. Ramadan Sokolit dhe mes tyre do të veçoja prof. Rexhep Munishin me “Mbi veprimtarinë hulumtuese e shkencore të Ramadan Sokolit” (botuar në librin “Probleme muzeologjike”) dhe veçmas ndoshta librin më serioz e më të plotë të mikut tim, Osman Xhatufa, kushtuar jetës dhe veprës së prof. Sokolit, kanë theksuar me të drejtë, se Ramadan Sokoli me veprën e tij përbën një institucion më vete.

Kam pasur fatin të jem një nga miqtë e prof. Ramadan Sokolit. Kthehem dhe rikthehem në kohë të ndryshme, duke sjellë ndërmend bisedat e shumta me të, udhëtimet në Shkodër, Berat, Krujë, Strugë, e deri në Vjenë dhe më pas në Bratislavë. Kujtoj me mall jo vetëm bisedat e herëpashershme me të në telefon, por veçmas vizitat e shpeshta në shtëpinë e tij ose më saktë, në bodrumin e saj, që ndodhej pranë ish kinema ‘’17 nëntori’’ (pikëllohem kur para shumë objekteve të rëndësishme të kulturës shqiptare në Tiranë, vë fjalën “ish”). Dhe, nga vitet “gërmadhë” të së shkuarës jo të largët, më vjen zëri i ngrohtë, bujar dhe mikpritës, e folura e tij karakteristike, me një kolor të veçantë, sjellja fisnike dhe kultura e gjerë që shpaloste gjatë bisedës… Autor i rreth 20 librave, filmave, kumtesave në veprimtari kombëtare e ndërkombëtare, i disa këngëve që janë bërë popullore, ai është personaliteti më i shquar në fushën e muzikës dhe etnomuzikologjisë. Vepra të tilla madhore si “Folklori muzikor shqiptar” (morfologjia) “Veglat muzikore dhe muzika e të parëve tanë”, “Gjurmime foklorike”, “16 shekuj”, “Këngët patriotike”, etj etj janë një kontribut i jashtëzakonshëm në kulturën shqiptare. Ai, siç shkruan në parathënien e librit “Veglat muzikore të popullit shqiptar”, ka “përgjuar jehonën e largët të një muzike me të cilën na ndanë një kohë kaq e gjatë, që na qëndron përpara si një humnerë e pakapërcyeshme”… Përfytyroni prof. Sokolin, si observatorët e fuqishëm që janë vendosur në pika të ndryshme të globit në përgjim të jehonave nga kozmosi, edhe ai gjithë jetën ka qenë në përgjim të tingullit, të tingullit muzikor shqiptar. Duke lexuar veprën madhore të prof. Sokolit, përfytyrimi bëhet konkret dhe fantazia ulet në tokë. Qendrat e mëdha të qyteteve ilire, odeonet, teatrot, arenat e argëtimit, befas mbushen me mijëra spektatorë. Ai, nëpërmjet të dhënave historike dhe arkeologjike, na njeh me pasqyrimin e disa kushteve dhe mjeteve shprehëse të muzikës së të parëve tanë. Prof. Ramadan Sokoli

“theu” heshtjen e përjetshme të të parëve tanë në lëmin e muzikës e veglave muzikore. Ai jetonte në botën e muzikës dhe tingullit ose më saktë, iu kushtua përgjimit të tingullit, lashtësisë së tij dhe jehonës së tij gjatë mijëvjeçarëve. I rrethuar me tingujt, që ai dhe vetëm ai i njihte e dallonte, Ramadan Sokoli ishte më shumë se shok dhe mik me ta. Ai kishte kultin e tingullit, i falej magjisë, lashtësisë dhe veçanësisë së tingullit me ngjyrim shqiptar. Muzika, shkruan ai në parathënien e librit “Veglat muzikore të popullit shqiptar”, është e gatuar me tinguj. Nisur nga tërësia e veglave muzikore që përdor populli ynë, prof. Sokoli flet për “laryshi të madhe tingujsh me lartësi, dendësi dhe ngjyrësi të ndryshme”. Vështrimi i tij i butë shihte thellë mijëvjeçarëve, ndërsa veshët e tij dëgjonin atë, që njeriu i zakonshëm e ka të pamundur…. Mënyra sesi fliste, gjestikulacioni, artikulimi ndryshe nga të tjerët i fjalëve, ecja, bisedat, vështrimi gjithmonë lart, ndoshta edhe gjumi e ëndrrat, kishin diçka nga jehonat e largëta të tingujve. Prof. Ramadan Sokoli është nga ata studiues, që me veprën e tij madhore u dha zë shekujve, historisë dhe kulturës shqiptare. Emri dhe vepra e tij do të mbeten në kujtesën e brezave të paharruara. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Instituti i Igallos dhe vetitë shëruese dhe rehabilituese

Trajtim i suksesshë problemeve shënde Almir Seferoviq

Kushdo e ka vizituar qoftë një herë të vetme Institutin “ Dr. Simo Millosheviq” në qytetin bregdetar malazez Igallo, ka mbetur i mahnitur me vetitë e tij shëruese dhe rehabilituese. Të rralla janë familje në Malin e Zi që gjatë 73 viteve të kaluara, sa ekziston ky institucion, të mos ketë qëndruar në këtë ndërtesë me përmasa monumentale, si nga ana arkitektonike, ashtu edhe për nga rëndësia dhe vlera nga pikëpamja mjekësore, së cilës në kohën e tranzicionit nuk i është kushtuar vëmendje e duhur, për çka edhe ka nevojë të madhe për investime të reja. Fraza më e shpeshtë që dëgjohet në këtë banjë nga vizitorët e shumtë që e frekuentojnë këtyre ditëve është: “ Na ka ndihmuar shumë” , “ Na ka ba hajr”. Nga përvoja e pacientëve me të cilët biseduam në këtë qendër shëndetësore dhe rehabilituese, rezulton se shumë njerëz janë ngritur në këmbë nga Isntituti i Igallos. “Kanë ardhur në karrocë dhe janë kthyer në këmbë të veta”, thonë pacientët e moshuar. Të gjithë bashkëbiseduesit tanë shprehen me bindje të plotë se Instituti Igallo është një qendër evropiane e rehabilitimit, një destinacion shumë i bukur pranë detit e pishave dhe një lokalitet mjaft tërheqës e i përshtatshëm për shërim dhe për rekreacion. Insituti Igallo, duke ndjekur traditën e vjetër evropiane të shërimit natyror, ka arritur një reputacion ndërkombëtar për trajtimin me sukses të klientelës me një gamë të gjerë problemesh shëndetësore në fushën e sëmundjeve reumatizmale, kardiake, neurologjike, pulmonare dhe ortopedike. Falë baltës së këtushme shëruese natyrore është zhvilluar në një nga banjot më të mëdha peloidale në Evropë. Instituti i Igallos, si një kombinim unik i hotelit

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

dhe qendrës shëndetësore dhe rehabilituese, me ndihmën e metodave jo-invazive dhe përmes zbatimit me përvojë të faktorëve natyrorë (baltë deti shëruese, ujë mineral, klimë e butë mesdhetare), i afrohet çdo pacienti përmes një programi individual mjekësor, balneoterapisë, termoterapisë, elektroterapisë, kineziterapisë, programe ushtrimesh të personalizuara dhe lloje të ndryshme masazhesh. Trajtimet me baltë veçmas janë të njohura në të gjithë botën. Vetitë shëruese të baltës bregdetare, por edhe të ujit mineral të

kënetës së kripës “ Igallo” , i zbuluan vetë njerëzit. Në të kaluarën, gjatë stinës së verës, turistët e zhytur në baltë mund të shiheshin të shtrirë në breg të diellit, duke u vetëshëruar. Raste të tilla të vetëshërimit me baltë më shpesh nga sëmundjet reumatizmale vërejtëm edhe ne. Ata baltën e blinin pranë plazhit në enë plasmasi me çmim prej 80 cent deri në 5 euro varësisht nga sasia. Karakteristikat e kësaj baltë, thonë në Institut, u testuan në vitin 1930 në laboratorin e famshëm të shëndetit francez “Vichy”, kur u konfirmuan

MOZAIK

Instituti “ Dr. Simo Millosheviq” – Igallo

ëm i etësore Anton Bojoviq

vetitë e jashtëzakonshme shëruese të peloideve në të. Përveç programeve të parandalimit dhe rehabilitimit shëndetësor, Instituti i Igallos ofron ambiente shëndetësore dhe rekreative që, në thelb, mbështeten në parimet e mjekësisë moderne. Përmbajtje të tilla i kushtohen promovimit të një jetese të shëndetshme, korrigjimit të vetive të këqija të jetës, ose thjesht shijimit të përfitimeve të terapisë me aromë, trajtimeve masazhuese dhe rinovuese për fytyrën, trupin dhe shpirtin. Instituti i Mjekësisë Fizikale, Rehabilitimit

dhe Reumatologjisë “Dr. Simo Miloseviq” - Igallo vërtetë është një nga institucionet më të mëdha dhe më të famshme për trajtimin multidisciplinar të banjës në Ballkan. Ai është themeluesi i mjekësisë moderne fizikale dhe parandaluese, rehabilitimit, talasoterapisë dhe shëndetit dhe është bërë një nga qendrat kryesore ndërkombëtare për rehabilitimin e fëmijëve, të rriturve dhe të moshuarve. Personeli i gjerë mjekësor përfshin më shumë se 300 punonjës - mjekë specialistë - reumatologë, urologë, neurologë, pediatër, pulmologë, fiziatër, psikiatër, kardiologë, imunologë, fizioterapeutë, defektologë, dietologë dhe infermirë të nivelit të mesëm dhe të lartë. Në mesin e tyre u njohëm për herë të parë me magjistrin e fizioterapisë Indrid Ramusheviq nga Kraja dhe bashkëshorten e tij Pamela nga Shkodra. Ata nga data 15 janar të këtij viti janë duke kryer stazhin e punës. Indridi dhe bashkëshortja e tij Pamela, të cilët këtu dallohen për mirësjellje dhe shërbime profesionale, shprehen të kënaqur me kushtet që ofron Insituti dhe me eksperiencën që po marrin atje.

Fjalë miradije dëgjuam edhe nga kolegu i punës dhe cimeri im Almir Seferoviqi, nga fshati Krythë i Anës së Malit, i cili vuan nga paraliza celebrale foshnjore. “Këtu pritja, vendosja, ofrimi i ndihmës shëndetësore, pastërtia, ushqimi, shërbimet e tjera dhe terapia janë të nivelit më të lartë. Çdo gjë që i ofrohet pacientit për shërim është në nivelin e duhur. Jam më se i kënaqur me të gjitha ndihmat mjekësore që më janë ofruar nga mjekët dhe nga personeli në terapi, dhe në të gjitha këndet e tjera të banjës.” thotë Seferoviqi. Përshtypje pozitive shprehu edhe pacienti i ri 22 vjeçar nga Komuna e Tuzit, Anton Bojoviqi, i cili ndodhet këtu në shoqërim të nënës Anës për shërim mjekësor pas një fatkeqësie të papritur e cila i ndodhi verën e kaluar derisa ishte duke pushuar me familje në plazhin e Krruçit në Ulqin. “Jam më se i kënaqur me të gjitha ndihmat mjekësore që më janë ofruar nga mjekët dhe nga personeli në terapi, dhe në të gjitha këndet e tjera të banjës. Nga përvoja ime disaditëshe në këtë qendër shërimi dhe rehabilitimi sinqerisht, nuk mund të them asgjë tjetër përveçse fjalë të mira për mikrpitjen e madhe dhe plotësimin e të gjitha kushteve. Çdo gjë është në nivelin e duhur. Që nga ardhja ime e parë kam ndierë përmirësime dhe më ka bërë mirë”, pohon Bojoviqi. Të njëjtat apo përshtypje të përafërta pozitive me këto të shqiptarëve të intervistuar morëm edhe nga pacientët ( vizitorët) e tjerë nga Mali i Zi, vendet e tjera të Rajonit, të Evropës dhe Gj. Gjonaj vendeve të tjera. E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

MARKETING

Mali i zi Fondi për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave

Nr: 517/21 Podgoricë, 05.07.2021 Në bazë të nenit 36h Ligjit mbi të Drejtat dhe Liritë e Pakicave (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Malit të Zi”, nr. 31/06, 51/06 dhe 38/07 dhe “Gazeta Zyrtare e Malit të Zi”, nr. 2/11 dhe 31/17), lidhur me Vendimin mbi themelimin e Fondit për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave („Gazeta Zyrtare e Malit të Zi nr.13/08, 64/11,068/17), sipas dispozitave të Rregullores për metodin e vlerësimit të projekteve të cilat financohen nga Fondi për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave („Gazeta Zyrtare e Mali të Zi“, nr.64/18), Komiteti drejtues i Fondit, në përputhshmëri me Vendimin e sjellur në seancen e mbajtur me 05.07.2021 shpall Thirrje publike për shpërndarjen e mjeteve për financimin e projekteve për përkrahje të aktiviteteve nga neni 36 paragrafi 1 i Ligjit mbi të Drejtat dhe Liritë e Pakicave, për vitin 2021 Fondi për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave të Malit të Zi (në tekstin e mëtejshëm: Fondi) do të financoj dhe bashkëfinancoj, në vitin 2021, projektet e rëndësishme për mbrojtjen dhe zhvillimin e veçorive nacionale, gjegjësisht veçorive etnike të pjesëtarëve të popujve pakicë si dhe komuniteteve tjera kombëtare minoritare, që realizohen në Mal të Zi. Shpërndarja e mjeteve nga Thirrja publike zhvillohet në bazë të kritereve: 1. ruajtja dhe zhvillimi i identitetit kombëtar, fetar, gjuhësor dhe etnik të popullit minoritar ose të komunitetit kombëtar minoritar; 2. pajtueshmëria e projektit me dokumentet strategjike të Qeverisë së Malit të Zi; 3. kontributi në bashkëpunim ndërkulturor dhe në zvogëlim të distancës etnike; 4. promovimi i frymës së tolerancës, dialogut ndërkulturor dhe respektit e mirëkuptimit të ndërsjelltë; 5. transparenca dhe mundësia e kontrollimit të realizimit të projektit; dhe 6. kapacitetet profesionale dhe teknike të aplikuesit. Të drejtë të marrin pjesë kanë organizatat joqeveritare, subjektet juridike dhe personat fizik, aktivitetet e të cilëve janë të drejtuara drejtë mbrojtjes dhe zhvillimit të veçorive nacionale, gjegjësisht veçorive etnike të popujve pakivë si dhe komuniteteve tjera kombëtare minoritare si dhe pjesëtarëve të tyre, në fushen e identitetit kombëtar, etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar. Të drejtë të marrin pjesë në thirrje publike nuk kanë këshillet e popujve pakicë dhe komuniteteve tjera kombëtare minoritare. Në thirrje publike për shpërndarjen e mjeteve, nuk mund të marrin pjesë organizatat joqeveritare, subjektet juridike dhe personat fizik të cilëve, gjatë vitit kalendarik, me vendim të Fondit, u janë financuar dy projekte, ose një projekt me shumën e 5% të fondit total të mjeteve të përcaktuara për financimin e projekteve për përkrahjen e aktivitetve nga neni 36 paragrafi 1 i Ligjit mbi të Drejtat dhe Liritë e pakicave. Projekti dorëzohet në formularin e duhur, të përcaktuar sipas Rregullores për metodin e vlerësimit të projekteve të cilat financohen nga Fondi për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave („Gazeta Zyrtare e Mali të Zi“, nr.64/18) që përmban: - emërtimin “ FONDI PËR MBROJTJEN DHE REALIZIMIN E TË DREJTAVE TË PAKICAVE” dhe “Formularin e projektit që dorëzohet në thirrjen publike për ndarjen e mjeteve finaciare për mbështetjen e aktiviteteve të përmendura në nenin 36j të Ligjit mbi të Drejtat dhe Liritë e pakicave,” të dhënat mbi aplikuesin e projektit, të dhënat mbi fushat e veprimtarisë së aplikuesit të projektit, të dhënat mbi projektin, të dhënat mbi partnerin nëse aplikohet në partneritet, vendin dhe datën e plotësimit të të dhënave mbi partnerin, vendin për vulë, emrin dhe nënshkrimin e personit të autorizuar për ta përfaqësuar partnerin, gjegjësisht, emrin dhe nënshrimin e personit fizik që është partner në projekt, të dhënat mbi mjetet financiare të nevojshme për realizimin e projektit, vendin dhe datën e dorëzimit të projektit, vendin për vulë, emrin dhe nënshrimin e personit të autorizuar për ta përfaqësuar aplikuesin e projektit dhe një listë dokumentash që i bashkëngjitet këtij projekti, si edhe një shënim se projektet të cilat nuk janë dorëzuar në formën e përshkruar, me të gjithë dokumentacionin e nevojshëm, dhe të cilat nuk janë dorëzuar brenda afatit të caktuar, që nuk i plotësojnë kushtet e parashikuara nga kjo thirrje, nuk do të konsiderohen. Formulari është i disponueshem në web faqen e Fondit www.fzm.me Dokumentacioni i kërkuar: Formulari i lartëpërmëndur duhet të shoqërohet me dokumentacion, si më poshtë vijon: - një raport i hollësishëm për mjetet e shpenzuara në vitin e kaluar, bashkë me një kopje të faturave, kontratave dhe deklaratave nga bankat ku janë paguar, me pasqyrim tabelor të mjeteve të shpenzuara për vitin e kaluar dhe me sqarime, me planin e mediave, me materiale promovuese dhe botime të tjera, gjegjësisht, një deklaratë të verifikuar se aplikanti nuk ka përdorur mjetet nga Fondi për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave (në tekstin e mëtejshëm: Fondi), në vitin e kaluar; - deklarata e verifikuar e aplikuesit, që mjetet për shumën e kërkuar nuk i ka mare nga donatorët tjerë;

Javore KOHA

E ENJTE, 8 KORRIK 2021

MARKETING - deklarata e verifikuar e aplikuesit, që informacionet e dhëna në propozimin e projektit janë të sakta; - deklarata e verifikuar e aplikuesit, që mjetet e marra në bazë të thirrjes publike nuk do të përdoren për të mbuluar humbjet e detyrimeve të tjera; - deklarata e verifikuar e partnerit, për pranimin e pjesëmarrjes në projekt në shumën e mjeteve të treguara në projekt, nëse projekti dorëzohet në partneritet; - deklarata e verifikuar e aplikuesit, se projekti që ai dorëzon nuk do të ketë përdorim komercial ose fitimprurës; - deklarata e verifikuar e aplikuesit, me të cilën konfirmohet se qëllimi i projektit nuk do të jetë krijimi i një organizatë apo shoqate; - deklarata e verifikuar e aplikuesit, si vërtetim që mjetet e kërkuara nuk kanë për qëllim financimin e aktiviteteve zgjedhore, domethënë financimin e partisë politike; - CD me propozimin e projektit dhe me mjetet e nevojshme për realizimin e projektit në formën e përshkruar në format dokumenti Word. Përveç dokumentacionit të referuar, aplikuesi i projektit i cili është: 1) subjekt juridik ose organizatë joqeveritare duhet të dorëzojë edhe: - një kopje të regjistrimit pranë autoritetit kompetent; - një kopje të aktit themelues; - një kopje të Statutit; - deklaratën e aplikuesit të vërtetuar se personi i autorizuar ose anëtarët e autoritetit drejtues të aplikuesit nuk janë në të njëjtën kohë anëtarët e komisionit të Fondit, të komitetit drejtues të Fondit, drejtori, të punësuarit apo vullnetarët e Fondit; - vërtetimin e dorëzimit të raportit financiar për vitin e kaluar (dëshmi e paraqitjes së pasqyrave financiare, formulari IOPPD të nënshkruar nga Administrata Tatimore dhe një llogaritje nga banka ku pagesat e taksave dhe kontributeve janë të regjistruara); 2) personi fizik gjithashtu dorëzon: - një kopje të biografisë - (CV-së), me theks të veçantë mbi përvojën e mëparshme në realizimin e projekteve në fushat e ruajtjes dhe zhvillimit të veçorive kombëtare dhe etnike të popujve pakicë dhe komuniteteve të pakicave të tjera kombëtare dhe pjesëtarëve të tyre në fushën e identitetit kombëtar, kulturor, gjuhësor dhe fetar; - të paktën dy rekomandime ose garanci nga organizata ose institucione, fusha e veprimtarisë së të cilave është objekti i thirrjes publike, duke konfirmuar që aplikuesi i projektit e ka kapacitetin për të realizar projekt; - një kopje të biografisë - (CV-së) e personit përgjegjës për zbatimin e projektit. Vërejtje: Dokumenacioni që nënkupton vërtetim duhet të vërtetohet tek organet kompetente (Gjykata themelore, organi i qeverisjes lokale me juridiksion mbi punët e vërtetimit apo notari). Projektet që janë lajmëruar në thirrje publike do ti vlerësoj Komisioni për vlerësimin e projekteve sipas kritereve të përcaktuara në nenin 4 dhe 9 të Rregullores për metodin e vlerësimit të projekteve që financohen nga mjetet e Fondit për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave (Gazeta Zyrtare e Malit të Zi nr.64/18), në formularin që është pjesë përbërës i Rregullores, që përmban: emërtimin “FORMULARI PËR VLERËSIMIN E PROJEKTEVE” dhe “Komisioni për vlerësimin e projekteve”, emërtimin dhe vitin e publikimit të thirrjes publike, emrin e projektit, emrin dhe mbiemrin e aplikuesit, vendin për futjen e pikëve në bazë të çdo kriterit individual, gjegjësisht kriteret dhe shpjegimet për pikët e fituara, numrin e përgjithshëm të pikëve sipas të gjitha kritereve, vendin për futjen e komenteve të pikëve të dhëna, vendin dhe datën e plotësimit të formularit dhe nënshkrimin e anëtarit të Komisionit, dhe që është i publikuar në web faqen e Fondit për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të njeriut www.fzm.me. Afati i aplikimit në Thirrje publike për shpërndarjen e mjeteve fillon me 06.07.2021, përmbyllur me 06.08.2021. Vendimi për shpërndarjen e mjeteve për financimin e projekteve për përkrahjen e aktiviteteve nga neni 36 paragrafi 1 i Ligjit për të Drejtat dhe Liritë e pakicave per 2021. do të publikohet në web faqen e Fondit www.fzm.me, dhe së paku në një media, me seli në Mal të Zi. Formulari i plotësuar, nënshkruar dhe vërifikuar, me dokumentacion të duhur, për përkrahjen e aktiviteteve nga neni 36j i Ligjit për të Drejtat dhe Liritë e pakicave sjellet në tri kopje në formë të shtypur, një kopije në formë elektronike që është e detyrueshme (Microsoft Office Word dhe mënyrë elektronike CD). I gjithë dokumentacioni te dergohët personalisht në zarf të mbyllur ose në adresen : Fondi për mbrojtjen dhe realizimin e të drejtave të pakicave, Rr. Slobode, nr.85, Podgorica, me shkrim: Mos të hapet – për Thirrje publike për shpërndarjen e mjeteve për financimin e projekteve për përkrahjen e aktiviteteve nga neni 36 paragrafi 1 i Ligjit për të Drejtat dhe Liritë e pakicave, për vitin 2021. Vërejtje: Projektet të cilat nuk janë dorëzuar në formën e përshkruar, me të gjithë dokumentacionin e nevojshëm dhe të cilat nuk janë dorëzuar brenda afatit të caktuar, gjegjësisht, që nuk i plotësojnë kushtet e parashikuara nga ky konkurs, nuk do të konsiderohen. Kontakt tel.+382 20 664 362 Kryetari i këshillit drejtues: Gjorgje Brujiq E ENJTE, 8 KORRIK 2021

Javore KOHA

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me