Koha 967 by fgjokaj

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 24 qershor 2021 Viti XX Numër 967 Çmimi 0,50

Femra shqiptare në jetën politike në Mal të Zi ISSN 1800-5696

Albanologët e huaj sot

Thellohen përplasjet politike në Mal të Zi

PËRMBAJTJE

12 Vazhdim i dialogut në një format të ri

Fishta vazhdon të jetë i padëshiruar në vendin e vet

18 Varësia nga telefoni, fobi e modernitetit

Masakra e Tivarit – preludi i zbatimit të gjenocidit serb kundër shqiptarëve në përfundim të Luftës së Dytë Botërore

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

PËRMBAJTJE

24 Kraja, një trevë piktoreske dhe misterioze

Shkrimi është punë e mundimshme

28 Malësia përherë do ta kujtojë mjekun e saj të përkushtuar Abedin Axhoviqin KOHA Javore KOHA Javore

Perasti, qyteti i luksit dhe romantizmit KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

NGJARJE JAVORE

Nënkryetari i Qeverisë së Malit të Zi, dr. Dritan Abazoviq, u takua në Vjenë me kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti

Marrëveshje për heqjen e taksës së sigurimit të automjeteve

Nënkryetari i Qeverisë së Malit të Zi, dr. Dritan Abazoviq, ka zhvilluar të premten një takim me kryeministrin e Republikës së Kosovës, Albin Kurti, në margjina të Samitit të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor, që është mbajtur në Pallatin e Kancelarisë Federale në Vjenë, nën organizimin e Kancelarit austriak, Sebastian Kurz. Dy palët janë pajtuar që të zhvillojnë politikë të mirëfilltë rajonale dhe si një hap i mirë informuan se do të hiqet taksa për sigurimin e automjeteve për hyrjen në të dy shtetet përkatëse.

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Është parajmëruar se marrëveshja midis përfaqësuesve të Malit të Zi dhe Kosovës, në nivel të drejtorëve të Agjencive për Sigurim, do të firmoset sot në hotelin “Hilton” në Podgoricë. Ata kanë vlerësuar se ky është edhe një hap më shumë për lehtësimin e procedurave për të gjithë pushuesit kosovarë që duan të kalojnë pushimet në bregdetin e Ulqinit dhe të Malit të Zi. Ka mbi dy dekada që ndërmjet Malit të Zi dhe Kosovës aplikohen polisat e sigurimit, gjë që u ka shkaktuar miliona euro shqiptarëve nga Kosova

dhe Mali i Zi gjatë vajtje-ardhjeve në Malin e Zi dhe Kosovë. Në takim, të parin mes dy liderëve pas ndryshimeve që janë bërë në dy shtetet e Ballkanit, është folur edhe për të ardhmen e dy vendeve dhe zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve dhe bashkëpunimit dypalësh. Gjatë vizitës në Vjenë, Abazoviq ka zhvilluar takim dypalësh edhe me nënkryetarin e Qeverisë së Kosovës, Prof. as. Dr. Besnik Bislimi. (Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Kosova padit Malin e Zi

Kërkon kthimin e 4.500 metrave katrorë në Rafailoviqi Ministria e Drejtësisë së Kosovës ka ngritur padi kundër Komunës së Budvës dhe kompanisë “Sunraf Beach Areas”, duke kërkuar kthimin e 4 mijë e 500 metrave katrorë tokë në shëtitoren “Rafailoviq”, vend ku dikur ishte vendosur një vendpushim për fëmijë. Komuna e Budvës, sipas gazetës “Vijesti”, e përfaqësuar nga Sekretariati për Mbrojtjen e Pronës, i kryesuar nga Nikola Plamenac, kundërshtoi procesin gjyqësor, duke kërkuar nga gjykata ta hedhë poshtë atë si të parregullt. Padia që kanë bërë institucionet e Kosovës ndërkaq thotë se ata kanë blerë vendpushimin me emrin “Ganimete Tërbeshi”, gjashtë dekada më parë. Padia për përcaktimin e të drejtave pronësore u paraqit në Gjykatën Themelore të Kotorrit. Ministria e Drejtësisë të Kosovës po kërkon që gjykata e Kotorrit të lëshojë një masë të përkohshme që ndalon hedhjen dhe tjetërsimin e tokës deri në përfundimin e procedurës gjyqësore.

Vendpushimi më vonë u emërtua “Lahor”, sipas ndërmarrjes me të njëjtin emër nga Prishtina. Pas luftës së fundit në Kosovë, selia e ndërmarrjes nga Prishtina u zhvendos në Malin e Zi dhe më pas u privatizua ose u shit. Ndërtesa e rrënuar e ish-vendpushimit u shkatërrua dhe filloi ndërtimi i një ndërtese shumëkatëshe. Institucionet e Kosovës në padi theksojnë se janë pronarë të pronës së përmendur dhe si provë kanë bashkëngjitur një marrëveshje blerjeje të lidhur më 22 mars 1961 në Gjykatën e Qarkut në Kotorr, kur ngastra prej 4.555 metra katrorë ishte blerë. Nga Komuna e Budvës ndërkaq thanë se nga provat e bashkëngjitura nga pala kosovare nuk është e mundur të nxirret një përfundim i sigurt në lidhje me ekzistencën e kartës identifikuese aktive të paditësit në lidhje me parcelat e diskutueshme. “Çështja nëse paditësi është” pasardhës “i SAP Kosova nuk është subjekt i së drejtës private ndërkombëtare, por është një çështje e

karakterit të së drejtës publike ndërkombëtare dhe gjykata nuk është kompetente për t’i dhënë një përgjigje “kësaj çështjeje“, thuhet në përgjigje. Komuna më tej është e mendimit se pretendimi nuk ka asnjë bazë ligjore. “Të gjitha dekretet, urdhrat dhe rregulloret e tjera të lëshuara nga UNMIK-u, si Administratë e Përkohshme e Misionit të KB në Kosovë, nuk mund të zbatohen në territorin e Malit të Zi, veçanërisht në mosmarrëveshjet në lidhje me blerjen, përfundimin, përmbajtjen dhe ushtrimin e të drejtave reale të pronave të paluajtshme, sepse në atë rast, ligji i zbatueshëm është ai i shtetit në të cilin ndodhet çështja”, thuhet në përgjigjen e padisë. Qeveria e Kosovës po kërkon kthimin e 172 pronave, nga të cilat të paktën 42 janë në Mal të Zi, në mesin e të cilave është edhe vendpushimi i punëtorëve të ndërmarrjeve publike dhe nxënësve të Kosovës në Gjirin e Kamenovës, me sipërfaqe 33 mijë metra katrorë.

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Gazetari e angazhuar

Femra shqiptare në politike në Mal të Z Aktualisht, funksionojnë më tepër se dhjetë subjekte nacionale shqiptare të cilat në një apo në mënyrën tjetër participojnë në vendimmarrje, respektivisht në drejtimin e njësive qeverisëse vendore. Mirëpo, asnjëherë nga jetësimi i sistemit pluralist në Mal të Zi, nuk ka ndodhur që ndonjëra nga femrat funksionare të subjekteve përkatëse, të jetë në krye të ndonjë vetëqeverisjeje lokale. Së paku, për të ndjekur shembullin e ndonjë subjekti tjetër që praktikon një gjë të tillë Kristina Margjonoviq Ndërtimi i një shoqërie demokratike nuk është i mundur nëse një grup shoqëror mungon ose nuk përfaqësohet sistematikisht nga procesi i vendimmarrjes politike, duke përmbushur standardet dhe rekomandimet ndërkombëtare për arritjen e barazisë gjinore në hartimin dhe zbatimin e politikave, si kusht për demokratizimin e mëtejshëm të shoqërisë. Sfera e politikës është një profesion kryesisht mashkullor dhe duke pasur parasysh rëndësinë dhe peshën e politikës në Malin e Zi, gratë janë në margjinat e jetës politike, megjithëse në vitet e fundit ka pasur një ndryshim në ngritjen e vetëdijes së grave për nevojën për t’u përfshirë më shumë në jetën politike, Mali i Zi, është ende larg përmbushjes së standardeve ndërkombëtare në lidhje me barazinë gjinore në politikë. Për gratë, më së shpeshti flitet politikisht në kontekstin e familjes, duke u kujdesur për fëmijët dhe të moshuarit, ndërsa temat e pushtetit dhe politikës mbeten ekskluzivisht brenda kornizës së “profesioneve mashkullore”. Përfaqësimi më i ulët i grave në jetën parlamentare ishte nga 1946 në 1947 (2.8%). Sot, ky numër është më i lartë se 30% por kjo nuk do të thotë që

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

numri i grave në Parlament është rritur vazhdimisht. Të dhënat gjithashtu tregojnë një nivel të ulët të përfaqësimit të grave në kuvendet komunale. Partitë politike kanë përdorur një mënyrë për të anashkaluar këtë detyrim, në mënyrë që 30% e kandidateve femra t’i vënë në fund të listës, e cila në përzgjedhjen përfundimtare të mandateve të fituara të kandidatëve, redukton ndjeshëm numrin e deputeteve dhe këshilltareve. Prandaj, në vitin 2014

është miratuar rregull i ri: përveç 30% të kandidatëve, çdo i katërti kandidat, në renditjen e listës së partisë, duhet të jetë një person i gjinisë më pak të përfaqësuar. Asnjë femër shqiptare në Kuvendin e Malit të Zi Është një hap i keq prapa se, në politikën shqiptare në periudhën e pluralizmit politik në Mal të Zi nga viti 19902016, asnjë femër shqiptare nuk është ulur në ulëset e Kuvendit të Malit të Zi. Kjo tregon se barazia gjinore në vitet

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ë jetën Zi e pluralizmit tek shqiptarët nuk është barazi dhe se kundërshtar për femrat ka qenë dhe po vazhdon të jetë mentaliteti i meshkujve. Frymë më e mirë politike e përfaqësimit të grave shqiptare në Kuvendin e Malit të Zi ka ekzistuar në kohën e regjimit komunist, në periudhën kohore 1946-1990, kur shqiptarët patën një deputete – znj. Dushë Dushaj. Një ndër arsyet kryesore që kontribuoi në margjinalizmin e femrave në politikën shqiptare është

mungesa e vullnetit politik të lidershipit partiak që të avancojë pjesëmarrjen e plotë të grave në procesin politik dhe

në vendimmarrje. Asnjë femër kryetare Komune nga radhët e partive nacionale shqiptare Aktualisht, funksionojnë më tepër se dhjetë subjekte nacionale shqiptare të cilat në njërën apo mënyrën tjetër participojnë në vendimmarrje, respektivisht në drejtimin e njësive vendore. Mirëpo, asnjëherë nga jetësimi i sistemit pluralist në Mal të Zi, nuk ka ndodhur që ndonjëra nga femrat funksionare të subjekteve përkatëse, të jetë në krye të ndonjë vetëqeverisjeje lokale. Së paku, për të ndjekur shembullin e ndonjë subjekti tjetër që praktikon një gjë të tillë. Mjafton të përmendim këtu shembullin e vetëqeverisjes lokale të Gucisë, e cila edhe pse komunë e re, udhëhiqet nga kryetare femër. Vetëkënaqësia me punën dhe kontributin e vet, pa marrë para sysh rezultatet zgjedhore, kanë ndikuar që liderët partiakë të mos tërhiqen nga drejtimi i subjektit duke e arsyetuar rezultatin zgjedhor me shkaqe dhe rrethana të ndryshme. Asnjë femër kryetare e ndonjë partie nacionale shqiptare Formimi i subjekteve nacionale shqiptare është mirëpritur nga popullata shqiptare, sidomos pas shembjes së sistemit monist i cili mbijetoi deri në vitet e 90-ta të shekullit të kaluar. Shpresat për një avancim më të fuqishëm të shoqërisë në përgjithësi, në sistemin pluralist ishin të mëdha. Edhe pse me një pluralizëm masiv partiak, asnjëherë ndonjëra prej tyre nuk është udhëhequr nga ndonjë femër, respektivisht që ndonjëra nga ato të udhëheq subjektin politik nacional. Jo se ato nuk ishin aktive në jetën partiake, pasi e dëshmuan me pjesëmarrje në listat zgjedhore dhe në legjislaturat vendore, për aq sa u është dhënë hapësirë brenda organizimit partiak. Duke marrë parasysh se pjesëmarrja e femrave në jetën arsimore, kulturë, sport dhe krijimtari është gjithnjë e më e madhe, kjo e vërteton se ato me kapacitetin e vet, njohuritë dhe shkathtësitë e dëshmuara, janë në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

gjendje të udhëheqin edhe subjektet politike, që sot është dukuri shumë e shpeshtë dhe e suksesshme në qendra të mëdha. Ndërkohë, nëse marrim para sysh faktin se nga numri i përgjithshëm i elektoratit, femrat përbëjnë jo më pak se 50%, të elektoratit, parashtrohet pyetja se përse ndonjërës nga ato nuk i takoi ndonjëherë të udhëheqin ndonjërin nga subjektet politike shqiptare. Asnjë femër bartëse e listës zgjedhore (lokale apo parlamentare) Përvoja na mëson se bartës të veprimeve të tilla, janë kryesisht meshkujt, njëjtë sikur edhe të listave zgjedhore. Ata, duke pas fjalën kryesore në prezantimin e programeve të veta partiake dhe të rezultateve të arritura, në këtë mënyrë pozicionohen në vendet e para në listat zgjedhore dhe kështu në vazhdimësi që nga themelimi i partisë së parë nacionale shqiptare në vitin 1990. Sigurisht se vullneti i femrave në këtë drejtim nuk mungon, kurse përgjigjen më së miri e dinë ato që me kontributin e vet kanë ndikuar në rezultatin sa më të mirë të subjekteve përkatëse në zgjedhje. Kuptohet se një dukuri e tillë nuk do ndonjë analizë tepër të thelluar, pasi situata faktike është dëshmia më e mirë e gjendjes aktuale edhe asaj nga e kaluara. Parashtrohet pyetja se sa do të ishte hapësira e dhënë në listat zgjedhore me kandidatë femra sikur të mos ishte detyrim ligjor për përmbushjen e standardeve demokratike në proceset zgjedhore. Ky shkrim publikohet në kuadër te projektit “Parandalimi i Korrupsionit dhe Promovimi i Pjesëmarrjes Qytetare” i mbështetur nga Departamenti i Shtetit të SHBA-së, Byroja për Çështjet Ndërkombëtare të Narkotikëve dhe Zbatimit të Ligjit (INL). Përmbajtja e këtij teksti është përgjegjësi vetëm e autorit dhe nuk përfaqëson medoemos pikëpamjet apo qëndrimin e donatorit.

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Takimi Kurti – Vuçiq në Bruksel

Vazhdim i dialogut Marrëveshjet duhet të jenë fryt i mirëkuptimit dhe i vullnetit të mirë për të përmirësuar jetën e qytetarëve dhe për të siguruar paqen afatgjate në këto hapësira. Ky dialog duhet shikuar si proces, jo si duel në mes të dy delegacioneve, proces i cili do të rezultojë me një marrëveshje pozitive për të dyja palët

Fiqret Mujeziqi

Dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, i nisur më 2011, vazhdoi më 15 qershor 2021. Nuk pati asgjë për t’u çuditur, përveç asaj se pala serbe i dha atij një karakter të shfaqjes mediatike me stilin se „ai më tha“ dhe „unë iu përgjigja“. Dialogu nuk është çështje e dy apo tre politikanëve, por e dy shteteve që kanë probleme mes vetes dhe këto probleme duhet zgjidhur përmes bisedimeve. Duhet të theksojmë se është gabim të themi se nga fillimi i bisedimeve e deri më sot nuk është arritur kurrgjë, por se janë bërë lëshime, nuk ka dyshim. Qeveria e re e Kosovës (mbase është edhe manovrim politik) e paraqet si një dialog të ri që fillon nga e para. Kjo qasje, gjithsesi (për mendimin tim) është e gabuar, sepse duhet të jetë vazhdim i dialogut, por duhet ndryshuar qasja ndaj bisedimeve. Shumë marrëveshje gjatë këtyre bisedimeve janë arritje pozitive për të dyja palët dhe nuk duhet filluar nga e para, por ato që janë tërësisht të papranueshme nga njëra palë duhet diskutuar, patjetër. Sidomos ato gjëra që janë në kundërshtim të plotë me kushtetutën. Me gjithë respektin dhe autoritetin që gëzon kjo shumicë politike në

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Kosovë, nuk duhet filluar nga e para, sikur asgjë s’ka ndodhur. Vazhdimësia e politikës së jashtme tregon seriozitetin dhe pjekurinë e shtetit duke krijuar një bazë të drejtë dhe tipike të karakterit shtetëror. Kur bëhet fjalë për marrëveshjet me shtetin serb, gjithmonë duhet pasur parasysh që të arrihet një marrëveshje e cila do të jetë në dobi të qytet-

“

arëve. Marrëveshjet duhet të jenë fryt i mirëkuptimit dhe i vullnetit të mirë për të përmirësuar jetën e qytetarëve dhe për të siguruar paqen afatgjate në këto hapësira. Ky dialog duhet shikuar si proces, jo si duel në mes të dy delegacioneve, proces i cili do të rezultojë me një marrëveshje pozitive për të dyja palët.

Gabimet e qeverive të mëparshme nuk mund të pranohen si të vetat, por edhe çdo fillim nga zero do të thotë gjendje “vendnumëro”. Dialogu kurrsesi nuk duhet ta ndalojë qeverinë të vazhdojë rrugën për çkapjen e shtetit, e sidomos ndaljen e gjakderdhjes financiare dhe korrupsionit në përgjithësi. Nëse në politikën e brendshme do të ketë sukses, atëherë edhe dialogu do të jetë më i lehtë dhe shpresëdhënës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

në një format të ri Këto marrëveshje duhen të konsiderohen të dëmshme dhe nuk duhet të ndodhin kurrë: - Një marrëveshje që shtetin e Kosovës e bën jofunksional; - Një marrëveshje që cenon dhe dëmton sovranitetin e Kosovës; - Një marrëveshje që do të cenonte interesin e aleatëve tanë strategjikë; - Një marrëveshje që krijon një konflikt të ngrirë; - Një marrëveshje që destabilizon rajonin; - Një marrëveshje që do të kishte pasoja negative për ekonominë dhe të ardhmen e vendit; - Një marrëveshje që do të ishte diskriminuese dhe do të bëhej për “sy e faqe” vetëm për të përmbushur një objektiv të njërës pale; - Një marrëveshje që do të mbante peng ardhmërinë e gjeneratave të reja. Përfaqësuesit e Kosovës dukeshin më mirë të përgatitur se kurrë dhe në nivelin e detyrave dhe stimuluan dialogun, duke prezantuar agjenda dhe formate të reja për një marrëveshje. Ajo çka vihet re si pozitive është se nga fillimi po shohim një transparencë më të madhe sa i përket dialogut dhe një palë kosovare që duket e përgatitur dhe serioze në bisedime. Kryeministri Albin Kurti nuk tha asgjë çka nuk thonë perëndimorët, por pala serbe reagoi në mënyrë dramatike duke u orvatur të luajë rolin e viktimës. Pragmatizmi i palës kosovare e vuri në vështirësi palën serbe. Shtypi serb po vazhdon me avazin e vjetër antishqiptar, kurse kazanët në

“

kuzhinat nacionaliste serbe po vlojnë. Pala kosovare informoi përfaqësuesit dhe mbarë opinionin ndërkombëtar se politika shoviniste e Millosheviqit ndaj Kosovës po vazhdon edhe sot e kësaj dite, ndërsa në krye të institucioneve serbe janë njerëz që kishin pozicione të larta edhe gjatë okupimit të Kosovës nga Serbia, siç janë: Vuçiq, Daçiq, Odalloviq, Angjellkoviq dhe të tjerët. Për herë të parë, kryeministri i Kosovës përcaktoi se kush është viktima dhe kush është agresori. Deri më tani, pala serbe ka luajtur rolin e viktimës, sikur diçka t’i ishte marrë me forcë dhe sikur NATO-ja ta kishte bombarduar Serbinë kot, pa ndonjë arsye. Është shqetësues fakti që qeveria e re e Kosovës, me një opozitë të lodhur dhe të çorientuar, vështirë se mund të arrijë një konsensus të brendshëm shoqëror dhe politik mbi mundësinë e një dialogu me Serbinë. Opozita kosovare duket se ka problemet e veta. Jo vetëm që dëmton punën e qeverisë, por është gjithashtu shumë destruktive për sa i përket negociatave. Dështimet e tyre ia atribuojnë qeverisë së re. Ata nuk pajtohen me faktin që kanë humbur privilegjet dhe kështu kritikat ndaj pozitës, në vend që të jenë konstruktive, shkojnë deri në banalitet dhe bëhen qesharake. Sidoqoftë, populli i Kosovës nuk harron se kur LVV, që atëherë ishte në opozitë, gjuante gaz lotsjellës në Kuvend, shteti ishte i kapur dhe gazi ishte e vetmja mënyrë për të ruajtur vendin nga marrëveshjet e dëmshme dhe nga pushtetarët e korruptuar.

Pavarësisht se si reagon delegacioni serb, delegacioni kosovar duhet të jetë i përgatitur dhe pragmatik për të adresuar çështje që janë jetike për të ardhmen e vendit. Kërkesat për zgjerim të bashkëpunimit ekonomik, gjetjen e të zhdukurve dhe kërkesa për mos sulmim me shtetin serb janë jashtëzakonisht të qëlluara. Kjo e bën Kosovën një faktor stabilizues dhe një shtet serioz ballkanik në sytë e botës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Opozita kosovare duhet të pasurohet me fytyra të reja inteligjente dhe të pashantazhuara. Përveç LDK-së me kryetarin e ri, Lumir Abdixhiku, partitë e tjera vështirë se mund të bëjnë rolin e opozitës konstruktive. Përparësi e kësaj qeverie është se kryeministri Kurti ka një legjitimitet politik të paprecedent. Kjo e fuqizon dhe e bën serioz deri në atë pikë sa të këtë mundësinë që të imponojë mbarëvajtjen e dialogut. Kërkesat e palës Kosovare duhet të trajtohen në një mënyrë koherente dhe transparente. Një qasje më parimore ndaj bisedimeve mund të bindë aleatët dhe miqtë e Kosovës për një forcim të procesit dhe një dialog ndryshe nga sa është zhvilluar deri më tani. Gabimet e qeverive të mëparshme nuk mund të pranohen si të vetat, por edhe çdo fillim nga zero do të thotë gjendje “vendnumëro”. Dialogu kurrsesi nuk duhet ta ndalojë qeverinë që të vazhdojë rrugën për çkapjen e shtetit e sidomos ndaljen e gjakderdhjes financiare dhe korrupsionit në përgjithësi. Nëse në politikën e brendshme do të ketë sukses, atëherë edhe dialogu do të jetë më i lehtë dhe shpresëdhënës. Kryeministri Kurti ka propozuar katër ide të reja për vazhdimin e dialogut. Kjo është një gjë pozitive se ky i fundit dialogun e ka marrë me seriozitet. Duhet shtuar se epilogu në fund të rezultatit është i vlefshëm, prandaj është shumë herët të japim ndonjë vlerësim pa u përfunduar ky proces, por një fjalë e urtë thotë se “dita e mirë shihet në mëngjes”. Pavarësisht se si reagon delegacioni serb, delegacioni kosovar duhet të jetë i përgatitur dhe pragmatik për të adresuar çështje që janë jetike për të ardhmen e vendit. Kërkesat për zgjerim të bashkëpunimit ekonomik, gjetjen e të zhdukurve dhe kërkesa për mos sulmim me shtetin serb janë jashtëzakonisht të qëlluara. Kjo e bën Kosovën një faktor stabilizues dhe një shtet serioz ballkanik në sytë e botës. E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Duke iu kthyer studimeve të Joklit rreth 75 vjet më parë, Matzinger dhe Schumacher të Universitetit të Vienës po punojnë për një fjalor toponimesh, dhe po përpiqen të sigurojnë një themel për të gjitha hetimet e ardhshme në sistemin verbal të shqipes. Gjithashtu, kjo përpjekje e tyre do të rezultojë e paçmuar për studimet indo-evropiane dhe gjuhësinë në tërësi Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Gjuha shqipe e mesjetës së vonë: kush mund të ngazëllehet për këtë, përveç studiuesve vendas? Jo vetëm që tema është larg mundësive, por është edhe e pakapshme. Asnjë tekst i vetëm i mbijetuar në gjuhën shqipe nuk daton në shekullin e pesëmbëdhjetë; në fakt, nuk ka asnjë dokument që përmend gjuhën para vitit 1285. Kjo nuk do të thotë që shqipja nuk ekzistonte më parë. Në një moment në të kaluarën e largët, ajo duhet të jetë ndarë nga familja indo-evropiane, së cilës i përkasin pothuajse të gjitha gjuhët evropiane. Për një kohë mund të ishte quajtur me emrin Thrakisht, Dakisht ose Ilirisht: këto gjuhë ekzistuan dhe njëra prej tyre mund të ketë qenë pararendëse e shqipes moderne. Në çdo rast, gjatë shekujve të pushtimit Romak, shqiptarët huazuan qindra fjalë nga latinishtja, të cilat pasardhësit e tyre i përdorin akoma në forma të transformuara: bekoj vjen nga benedicere, gaz (‘gëzim’) nga gaudium. Deri në shekullin e njëmbëdhjetë shqiptarët ndoshta jetonin si fermerë në brendësi të Ballkanit, më në veri se tokat e tyre të sotme, me botën e jashtme që i vinte shumë pak në vëmendje - e lëre më të interesohej për mënyrën se si flisnin. Vetëm më vonë ata arritën të zinin një territor

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Albanol e huaj s

të konsiderueshëm dhe një zonë gjuhësore. Shqipja tani është gjuha shumicë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në pjesën më të madhe të Kosovës dhe pjesë të Maqedonisë dhe Malit të Zi. Më tej, ka pakica të lashta shqipfolëse në Greqi, Itali, Turqi dhe pothuajse në të gjitha vendet e Ballkanit. Por mjaft për këtë - në fund të fundit, kush mund të interesohej për historinë e shqipes? Sigurisht, Norbert Jokli, është një. I ashtuquajturi Ati i Albanologjisë lindi nga prindër hebrenj në Bisenz (sot e njohur si Bzenec, në Republikën Çeke), në 1877. Ai ishte austriak dhe u bë profesor i gjuhësisë indo-evropiane në Universitetin e Vjenës, ku studioi - ndër të tjera - etimologjinë shqipe dhe ndërveprimin gjuhësor midis Greqisë dhe Shqipërisë. Ai ishte i pa martuar, poliglot dhe shoqërisht i ngathët - studiues kryetipik i paraluftës. Pas aneksimit të Austrisë nga Gjermania Naziste në 1938, Jokl u shkarkua nga universiteti, për shkak të prejardhjes hebraike. Për t’i shpëtuar përndjekjeve të mëtejshme, ai aplikoi për statusin e ‘gjysmë hebreut’, që iu refuzua; u përpoq të merrte një punë jashtë Austrisë, por përpjekjet e tij ishin të kota. Një koleg italian u përpoq ta ndihmojë të transferohej - me gjithë bibliotekën e tij - në Shqipëri, por pa fat. Pastaj, në maj 1942, Jokl u dëbua, ndoshta në një kamp shfarosjeje në Bjellorusi. Pikërisht ajo që ndodhi atje mbetet mister, por një gjë është e sigurt: Jokl vdiq për shkaqe të panatyrshme pikërisht atë muaj, ose menjëherë pas kësaj.

Për dekada, kërkimi i Joklit ishte i harruar; qindra faqe me tekste nga shekujt XVI, XVII dhe XVIII ishin në pritje të dikujt që të tregonte një interes. Ishte sikur, me vrasjen e Norbert Joklit, gjuha e vjetër shqipe mbeti e ve. Gjuhëtarët e huaj kishin pak njohuri për shqipen moderne, dhe aq më pak për gjuhën e vjetër. Dhe në Shqipëri, studiuesit u shmangeshin dokumenteve. Shqipëria drejto-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

logët “ sot hej nga një diktaturë komuniste dhe studimi i teksteve para-marksiste nuk inkurajohej. Më keq akoma, ato ishin tekste katolike; Shqipëria ishte konvertuar zyrtarisht në ateizëm në 1967. Nazistët vranë ekspertin kryesor të fushës albanologjike sepse nuk u pëlqente besimi i tij; dhe komunistët injoruan tekstet kryesore historike sepse nuk u pëlqente besimi i njerëzve që i kishin shkruar.

Shqipëria drejtohej nga një diktaturë komuniste dhe studimi i teksteve para-marksiste nuk inkurajohej. Më keq akoma, ato ishin tekste katolike; Shqipëria ishte konvertuar zyrtarisht në ateizëm në 1967. Nazistët vranë ekspertin kryesor të fushës albanologjike sepse nuk u pëlqente besimi i tij; dhe komunistët injoruan tekstet kryesore historike sepse nuk u pëlqente besimi i njerëzve që i kishin shkruar

Që nga fillimi i viteve 1990, Shqipëria ka bërë rrugën e saj në normalitet. Njerëzit lejohen edhe një herë të interesohen për të kaluarën e tyre dhe për historinë e gjuhës së tyre. Por kush do ta kënaqë kuriozitetin e tyre? Studiuesit vendas që dëshirojnë të studiojnë librat e vjetër përballen me pengesa të jashtëzakonshme. Mungesa e fondeve është një prej tyre, por natyra katolike e teksteve

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

mbetet gjithashtu një çështje. Të rritur si ateistë, brezi aktual i studiuesve ka pak njohuri për çështjet fetare; për më tepër, në këtë pjesë të botës ku krishterimi i dha udhë Islamit shekuj më parë. As nuk ka shumë interes nga jashtë. Këto ditë, një propozim kërkimor pa perspektivë të ndonjë përfitimi ekonomik ndikon pak për të hapur apetitet e fuqive akademike. Por siç provoi Jokli, një njeri i vetëm nganjëherë mund të sjellë në jetë një fushë kërkimore. Dhe tani një tjetër albanolog ka marrë hovin. Emri i tij është Joachim Matzinger, dhe së bashku me udhëheqësin e ekipit të tij, indo-evropianistin Stefan Schumacher, kanë vendosur përsëri tekstet e Joklit nën mikroskop; dhe kanë arritur të nxjerrin prej tyre disa njohuri të reja befasuese. Gjuha shqipe, thonë ata, rezulton të jetë origjina e shtesës së artikujve në fund të emrave dhe burimi i një numri të mirë të fjalëve huazuese në shumë gjuhë të Ballkanit. Jokli pa dyshim që do të kishte qenë krenar të dëshmonte përfaqësimin e parë të plotë të sistemit të shqipes së vjetër në formën e leksikut, që pritet të dalë në përfundim të kërkimit. Duke iu kthyer studimeve të Joklit rreth 75 vjet më parë, Matzinger dhe Schumacher të Universitetit të Vienës po punojnë për një fjalor toponimesh, dhe po përpiqen të sigurojnë një themel për të gjitha hetimet e ardhshme në sistemin verbal të shqipes. Gjithashtu kjo përpjekje e tyre do të rezultojë e paçmuar për studimet indo-evropiane dhe gjuhësinë në tërësi. E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Atë Gjergj Fishta- arkitekt i marrëdhënieve shqiptaro-amerikane Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Viti 2021 shënon 30-vjetorin e rivendosjes së marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, me 15 mars, 1991 -- pas një ndërprerjeje prej gjysmë shekulli nga regjimi komunist i Enver Hoxhës -- dhe hapjen e parë të ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Tiranë, me 1 tetor, 1991. Këto data më sollën në kujtesë një artikull që kam shkruar kohë më parë mbi vizitën e At Gjergj Fishtës në Shtetet e Bashkuara e që ndoshta ia vlen të përmendet në lidhje me këta përvjetorë të rëndësishëm të historisë së marrëdhënieve shqiptaro-amerikane dhe rolit që ka luajtur At Gjergj Fishta si njëri prej arkitektëve kryesorë në zanafillën e këtyre marrëdhënieve, në fillim të shekullit të kaluar. E shoh të arsyeshme të kujtoj vizitën e At Gjergj Fishtës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1922, si dhe veprimtarinë e tij lobuese me atë rast, në mbështetje të interesave të Shqiptarëve – për të cilat pak njerëz janë të informuar dhe më pak dëshirojnë të flasin e të shkruajnë për të - përfshirë lobimin që Fishta zhvilloi gjatë vizitës së tij të parë në Uashington me zyrtarët më të lartë amerikanë në favor të njohjes diplomatike të Shqipërisë si shtet i pavarur nga ana e Shteteve të Bashkuara. Këto shënime janë bazuar në disa të dhëna dhe korrespondenca në librin e vjetër përkujtimor, “At Gjergj Fishta 1871-1940”, botuar nën përkujdesjen e At Benedikt Dema, me rastin e vdekjes së At Gjergj Fishtës më 30-dhjetor, 1940. Nga këto të dhëna na del se historia e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane e ka zanafillën shumë më herët se këto tre dekadat e fundit, megjithëse protagonistët aktualë të këtyre marrëdhënieve do të donin të na bindnin sot se historia e këtyre marrëdhënieve fillon me ta (e ndoshta po të mos jemi të kujdesshëm, edhe mbaron me ta). Komuniteti shqiptaro-amerikan me të drejtë njihet si mbrojtës historik i kau-

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Vazhdon të jetë i padëshiruar në vendin e vet

20 qershor (i vitit 1919) shënon përvjetorin e fjalimit të Atë Gjergj Fishtës në Konferencën e Paqes në Paris mbi “Shqiptarët e të drejtat e tyre”. Fjalimi ka si autor Atë Gjergj Fishtën, Sekretar i Delegacionit shqiptar por është lexuar në frëngjisht në Konferencën e Paqes nga Imzot Luigj Bumçi, Kryetar i delegacionit shqiptar zave kombëtare shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke filluar nga veprimtaritë e diasporës më të vjetër shqiptare në Amerikë. Këto veprimtari, në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve në trojet e tyre në Ballkanin Perëndimor dhe kudo në botë, e që në fjalorin e sotëm politik njihen si “veprimtari lobingu”, për shqiptarët e Amerikës kanë filluar me takimin e Fan Nolit me Presidentin amerikan Woodrow Wilson, kur ish-Presidenti Wilson, sipas Nolit, i kishte premtuar se, “një zë do të ketë në Konferencën e Paqes në Paris dhe atë zë do ta përdorte në mbështetje të Shqipërisë”. Shumë është shkruar për këtë rast si dhe për veprimtaritë lobiste të komunitetit shqiptaro-amerikan, sidomos gjatë 40-viteve të fundit, në mbrojtje të të drejtave dhe interesave kombëtare të shqiptarëve kudo. Por falë urrejtjes, shpalljes së tij si armik e tradhtar i popullit, harresës dhe anashkalimit zyrtar të personalitetit dhe veprës së At Gjergj Fishtës për pothuajse një gjysmë shekulli nga regjimi komunist sllavo-aziatik – por edhe në 30-vitet e regjimeve post-komuniste, përfshirë median dhe historiografinë shqiptare të influencuar nga komunizmi - pak njerëz mund ta dinë se përveç kontributeve të shumta në fusha të ndryshme, si në letërsi, gjuhë, kulturë dhe politikë shqiptare, Gjergj Fishta ka dhënë një kontribut të çmueshëm edhe

në atë që sot e quajmë “lobing”, në mbrojtje të interesave kombëtare, në konferenca dhe takime ndërkombëtare të nivelit të lartë. Veçanërisht, roli që ka luajtur Gjergj Fishta në njohjen e pavarësisë së Shqipërisë nga Shtetet e Bashkuara dhe në lidhjen e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve. Përpjekjet lobiste të Fishtës janë bazuar në disa të dhëna dhe korrespondenca përfshirë në librin përkujtimor, të lartë përmendur, “At Gjergj Fishta 18711940”, botuar nën përkujdesjen e At Benedikt Dema, me rastin e vdekjes së At Gjergj Fishtës me 30-dhjetor, 1940. Bazuar në korrespondencën e pasqyruar në këtë botim të veçantë përkujtimor -- midis Fishtës, At Justin Rrotës dhe At Pal Dodaj -- Gjergj Fishta njoftonte Kuvendin françeskan në Shqipëri për arritjen e tij në Amerikë, duke shkruar se, “Me 8 të këtij muaji (Mars, 1922) në ora 2:30 mbasdite vuna kambën në Amerikë, në New York”. Nga të dhënat që paraqiten në këtë libër, del se vizita e At Gjergj Fishtës në Amerikë kishte dy objektiva: Një, të “kujdesej për interesat e Shqipënisë”, sipas porosisë së Imzot Luigj Bumçit, Kryetar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Objektivi i dytë ishte që Fishta të takohej me personalitetet më të dalluara të diasporës shqiptare në Amerikë. I rëndësishëm është fakti se -- nga korrespondenca

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION e Poetit Kombëtar që ai ka shkëmbyer nga Amerika me pjesëtarë të Urdhrit Françeskan në Atdhe -- pas takimeve me përfaqësues të shquar të komunitetit shqiptaro-amerikan, si Faik Konica gjatë vizitës së tij të parë në Amerikë në vitin 1922 – mësojmë, ndër të tjera, edhe për veprimtarinë lobiste të At Gjergj Fishtës në Uashington. (I vetëdijshëm për rëndësinë historike të këtyre letrave, At Pal Dodaj ka shkruar se përmbledhja e letrave të Fishtës që dërgonte nga Amerika më 1922 do t’u interesojë, eventualisht, studiuesve të historisë, megjithëse deri më sot nuk duket që ky dokumentacion të ketë zgjuar interesimin e historiografisë pseudo-komuniste që gjithnjë dominon në interpretimin e historisë së Kombit shqiptar). Sidoqoftë, le t’i kthehemi disa prej komunikimeve midis Fishtës në Amerikë dhe Kuvendit Françeskan në Shkodër, të cilat pasqyrojnë veprimtarinë lobiste të Fishtës në Uashington. Provinciali i Kuvendit Françeskan në Shqipëri në atë kohë, At Pal Dodaj shënon në librin përkujtimor (më sipër), “At Gjergj Fishta – 1871-1940”, se në një letër të datës 8-V-22, dërguar atij nga At Gjergj Fishta nga Uashingtoni, Fishta flet për veprimtarinë e tij lobiste në favor të njohjes diplomatike të Shqipërisë nga Shtetet e Bashkuara, si dhe për takimet që kishte zhvilluar ai me senatorë katolikë amerikanë, me ndihmën e françeskanit amerikan, Godfried Shilling, i cili në atë kohë gëzonte influencë të madhe në qarqet politike dhe diplomatike të Uashingtonit, sipas të dhënave në këtë libër: “Këtu në Uashington kam kontaktue me nji senator katolik, siç të kam shkrue (29.4. 1922), dhe i jam lutë me u interesue pranë Qeverisë së Tij për njohjen e Shqypnisë si Shtet i Pamvarun”, thuhet në letrën e Fishtës. “Ai ka folë sot me Senatorin e Partisë Republikane, Henry Cabot Lodge…”, (politikan me autoritet i asaj periudhe dhe mbështetës i madh i rolit amerikan në punët botërore -- shënim i autorit), “…i cili më tha se njohja e Shqypnisë asht e mundshme, prandej Qeveria e Tiranës, t’a paraqesi kërkesën e Saj me shkrim në Nensekretariatin e Shteteve të Bashkueme t’Amerikës.” Në faqen tjetër të letrës, sipas At Palë Dodaj, Fishta ishte shpre-

hur se, “Ndërkaq, vizita eme në Washington ka pasë, si përfundim, njohjen e Shqypnisë prej anës së Shteteve të Bashkueme të Amerikës. Të gjitha përpjekjet e maparshme të Qeverisë sonë, si edhe ato të (Federatës Panshqiptare) “Vatra”, s’kanë pasë sukses… Kjenë Senatorët katolikë — të cilëve ua pata paraqitë çashtjen, sidomos, nga pikëpamja fetare– ata të cilët me ndërhymje të veta siguruan njohjen zyrtare të Shqypnisë nga Qeverija amerikane”, citohet letra e At Gjergj Fishtës dërguar nga Uashingtoni në adresën e At Pal Dodajt. Data e njohjes zyrtare e vendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Uashingtonit dhe Tiranës, përputhet plotësisht me vizitën e At Gjergj Fishtës në Uashington si dhe me përmbajtjen e letrave të tija, cituar më lart. Sipas Zyrës së Historianit të Departamentit Amerikan të Shtetit -- me anë të një telegrami që mban datën 25 Korrik, 1922 -- Sekretari Amerikan i Shtetit (DASH) në atë kohë, Charles Evans Hughes, informon Komisionerin Amerikan në Shqipëri, Maxwell Blake se në datën 28 Korrik, 1922 ai mund t’i, “Dorëzojë Ministrit të Jashtëm të Shqipërisë njoftimin me shkrim për njohjen de jure të Shqipërisë, nga ana e Shteteve të Bashkuara.” Sipas Zyrës Historiografike të (DASH) njohja e shtetit shqiptar nga Uashingtoni u pasua me vendosjen zyrtare të marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona më 4 Dhjetor, 1922, kur Përfaqësuesi i Jashtëzakonshëm dhe Ministri Fuqiplotë i Shteteve të Bashkuara në Tiranë, Ulysses Grant-Smith i paraqiti letër-kredencialet Qeverisë së Shqipërisë në Tiranë, pikërisht me 4 Dhjetor, 1922, theksohet në tekstin e Zyrës Historiografike të (DASH). Thonë se njerëzit e mëdhenj të një kombi, siç është Fishta, vlerësohen më shumë pas vdekjes se kur janë gjallë. Fatkeqësisht, kjo nuk ka ndodhur me At Gjergj Fishtën, pasi edhe sot pas 30-vjet “post-komunizëm”, Poeti i Kombit dhe Mbrojtësi më i vendosur i të drejtave, vlerave dhe identitetit kombëtar të shqiptarëve edhe sot e kësaj dite është i stigmatizuar si tradhtar, si një personi i padëshiruar në Shqipëri – persona non grata në vendin e vet – atdheun, për të cilin punoi e veproi aq shumë. Unë e kam shumë të vështirë gjithnjë të konstatoj se ku e ka hallin Tirana zyrtare me At Gjergj Fishtën, i

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

cili me veprat e tij përjetësoi çdo gjë me të cilat mund të krenohet Kombi Shqiptar ndër shekuj, qoftë veprimtaria e tij shumë dimensionale, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar në përgjithësi, qoftë kontributi i tij në njohjen dhe vendosjen e lidhjeve diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara në fillim të shekullit të kaluar, në veçanti. Unë ende nuk e kuptoj se pse sot, gjoja në demokraci, “At Gjergj Fishta sakrifikohet pikërisht si përfaqësuesi madhor i vlerave kombëtare”, siç është shprehur me një rast i ndjeri Profesor Arshi Pipa. Kemi arritur në një pikë të historisë pas kaq vitesh, që të themi me keqardhje të madhe, se me ketë klasë politike në Shqipëri dhe në Kosovë, e cila kontrollon çdo aktivitet të jetës së shqiptarëve në një sistem që guxojnë ta cilësojnë si “demokraci”- e kemi humbur shpresën se shqiptarët, si komb madje edhe 30vjet post komunizëm – do të jenë të lirë të vlerësonin më në fund njerëzit e mëdhenj të Kombit si At Gjergj Fishta për meritat historike që kanë. Me këtë nivel kulture bolshevike që tregon kjo klasë politike aktuale politike e shqiptarëve sot, ajo nuk është e denjë të përfaqësojë një komb të përparuar, që dëshiron të jetë i lirë dhe demokratik, në fillim të shekullit 21! Si të tillë, kot e kini se nuk mund të bindni askënd se ndani vlerat me botën perëndimore. Fatkeqësisht për Kombin shqiptar, po shihet tashti se vlerat tuaja i kanë rrënjët thellë në trashëgiminë e Enver Hoxhës, nga e cila duket se e kini shumë të vështirë të distancoheni. Kot e keni se me Enver Hoxhën dhe me gënjeshtrat tuaja nuk do të bëheni kurrë pjesë e botës së qytetëruar. Pyetja për këtë klasë aktuale politike, “post-komuniste” e të gjitha ngjyrave, vazhdon të jetë: me cilat vlera doni të shkoni drejt Evropës dhe drejt lidhjeve të ngushta me Shtetet e Bashkuara: me vlerat anti-kombëtare të sllavo-aziatikut Enver Hoxha a po me vlerat e At Gjergj Fishtës, “Përfaqësuesit madhor të vlerave kombëtare” dhe të vlerave të vërteta pro-perëndimore ndër shqiptarët, si dhe të njërit prej arkitektëve kryesorë marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, një shekull më parë. Sa më parë që t’i përgjigjeni kësaj pyetjeje – për mirë ose për keq -- aq më e qartë do të bëhet rruga në të cilën keni ndër mend ta çoni Kombin shqiptar në të ardhmen! E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Dukuri

Varësia nga telefoni Varësia nga celulari apo ndryshe termi “nomofobi” është krijuar në vitin 2008 nga Stewart Fox-Mills gjatë prezantimit të rezultateve të një ankete të realizuar lidhur me përdorimin e celularëve nga qytetarët britanikë. Ky term shënon një sëmundje të re të shekullit të teknologjive informatike: “fobia nga mospasja e celularit apo telefonit”

Qani Osmani

Pas epokës bujqësore dhe industriale, tanimë shoqëria njerëzore ka hyrë në periudhën informatike, madje edhe në atë të robotikës apo të inteligjencës artificiale. Zhvillimi marramendës i shekullit XXI (digjitalizimi, iPhonë, iPad, PlayStation, video-lojërat etj), përveç shumë të mirave shkakton edhe kokëçarje, në veçanti për familjet në raport me pasardhësit, me fëmijët e tyre, që i duan shumë por edhe druajnë për qenien e tyre të sfiduar nga veglat e shoqërisë virtuale, që krijon varësi që dobëson muskujt, që dërmon trurin në zhvillimin e sipër të fëmijës, por edhe të të rriturve. Ju ka ndodhur që të bëheni nevrikë me fëmijën tuaj për shkak të përdorimit të gjatë të celularit apo tabletit, t’ia merrni dhe më pas të mëshiroheni dhe t’ia ktheni? Dhe sërish të keni dilema dhe droje. Me gjasë: Po! Ka kohë që si individ dhe si familje i kemi hyrë një aventure apo beteje të re: asaj të racionalizmit apo normalizimit të raporteve fëmijë-celularë apo fëmijë-teknologji informatike. Ndërkohë do shënuar se edhe një pjesë e të rriturve janë pre e këtij problemi botëror. Varësia nga celulari apo ndryshe termi “nomofobi” është krijuar në vitin 2008 nga Stewart Fox-Mills gjatë prezantimit të rezultateve të një ankete të realizuar lidhur me përdorimin e celularëve nga

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

qytetarët britanik. Ky term shënjon një sëmundje të re të shekullit të teknologjive informatike: “fobia nga mospasja e celularit apo telefonit”. Sipas tij nomofobia është një ndjenjë irracionale dhe ngulmuese që vjen nga frika për të mos qenë i lidhur me internetin përmes “telefonit të urtë”. Kjo varësi konsiderohet si fobi e modernitetit që është futur në jetën tonë si rrjedhim i ndërveprimit mes njerëzve, informatave mobile dhe teknologjive të komunikimit; dukuri për të cilën komuniteti mjekësor diskuton që të cilësohet apo të kategorizohet, edhe zyrtarisht si gjendje psikiatrike, si çrregullim i mënyrës së jetesës. Është një varësi nga telefoni që formëson sjelljet sociale dhe shëndetin mental të një pjese të mirë të njerëzve; një varësi ekstreme nga telefoni që brengos prindërit, institucionet, shoqërinë. Një sëmundje që po na i vjedh fëmijët dhe brezin. Varësia nga telefonat e mençur apo smartfonat nuk ndikon vetëm te mendja, por edhe te raportet ndërnjerëzore, ku një person fizikisht është prezent por psikologjiskëshit s’është aty, gjendet në një botë tjetër, në një botë të tij, që e ndan nga rrethina, nga realiteti konkret. Kjo varësi shkakton probleme të natyrave të ndryshme, mes tjerash edhe ato oftalmologjike apo të syve, në performancën në vendin e punës, në raportet brendafamiljare, bashkëshortore e të ngjashme. Sa punëtor janë spostruar për shkak të pasivitetit! Sa divorce ndodhin për shkak të dhunës së ushtruar si rrjedhim i psikologjisë së prishur, i lidhjeve të fshehta me persona të tjerë që janë pykë e vënë mbi trungun familjar! Si tregues tipik të nomofobisë janë

shprehia e mbajtjes aktiv të telefonit përgjatë gjithë ditës, tendenca e shqetësimit kur s’ke celular, postimet e shpeshta online për veten dhe përvojat, kontrollimi i vazhdueshëm i mobilit, i disa aplikacioneve, si dhe shpeshtësia e pranimit dhe bërjes thirrjeve, e shkrimit permanent të porosive. Hulumtimi i shkencëtarëve ka treguar se 53% e britanikëve ndjehen në siklet të madh nëse e humbnin telefonin mobil, ose janë jashtë rrjetit. Rezultate më trazuese kanë dalë edhe nga sondazhi për SHBA nga Harris Interactiv: 63% të anketuarit janë shprehur se ndjehen keq nëse për një periudhë të gjatë qëndrojnë larg celularëve të vet. Qytetarët digjitalë Italianë besojnë se smartfonët, interneti dhe rrjetet sociale ua kanë përmirësuar jetën sociale (54%), duke shtuar se s’mund ta imagjinojnë jetën pa celular. 81% i mbajnë aktivë telefonat e tyre edhe natën, kurse 68% i hapin menjëherë me t’u ngritur në mëngjes. Disa shkencëtar ëe lidhin këtë problematikë me një ndryshim të madh në histori dhe me panikun moral. Hulumtimet tregojnë se varësia nga telefoni është klinike. Simptome kryesore janë djersitja, dridhja, frymëmarrja abnormale dhe ndjenja e frikës. Bota akademike tregon se si te brezi i ri të qenët i shkëputur nga telefoni ose kompjuteri mund të shkaktojë shqetësim, irritim, stres, panik, madje edhe depresion. Natyrisht që jo të gjitha sjelljet që kanë të bëjnë me përdorimin e smartfonëve mund të quhen patologjike, por ama është e qartë se përdorimi i tepruar e këtyre mjeteve ka rezultuar me shfaqjen e një rreziku të ri masovik që kërkon trajtim serioz nga shumë perspektiva.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

i, fobi e modernitetit

Si përfundim mund të themi se teknologjia po krijon një kategori të re të “robëve”. Andaj për të rifituar lirinë dhe për ta shijuar jetën duhet që t’i lëmë kohë edhe vetes, familjes dhe miqve tanë që i kemi pranë. Teknologjia nuk është uni jonë i zgjatur siç pohojnë disa. Ajo është tjetri afër nesh, me tendencë për t’u përbrendësuar në ne. Andaj të bëhemi vetja: të shkëputemi nga celulari së paku në dhomën e gjumit dhe në tavolinën e bukës. Të fillojmë ne të rriturit, që të ndikojmë te fëmijët. S.O.S për gjeneratën e re! Për të gjithë ne bien kambanat! Për ardhmërinë e shoqërisë dhe njerëzimit.

“

Si tregues tipikë të nomofobisë janë shprehia e mbajtjes aktive të telefonit përgjatë gjithë ditës, tendenca e shqetësimit kur s’ke celular, postimet e shpeshta online për veten dhe përvojat, kontrollimi i vazhdueshëm i celularit, i disa aplikacioneve, si dhe shpeshtësia e pranimit dhe bërjes thirrjeve, e shkrimit permanent të porosive. Hulumtimi i shkencëtarëve ka treguar se 53% e britanikëve ndjehen në siklet të madh nëse e humbnin telefonin mobil, ose janë jashtë rrjetit. Rezultate më trazuese kanë dalë edhe nga sondazhi për SHBA nga Harris Interactiv: 63% të anketuarit janë shprehur se ndjehen keq nëse për një periudhë të gjatë qëndrojnë larg celularëve të vet

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

VËSHTRIM & OPINION

Miratimi i Rezolutës për Srebrenicën

Thellon përplas politike në Mal

Në Mal të Zi janë thelluar mosmarrëveshjet dhe përplasjet politike, jo vetëm midis shumicës dhe opozitës, por edhe brenda koalicionit qeverisës. Shkarkimi i ministrit të Drejtësisë dhe të Drejtave të Njeriut dhe Pakicave, Vladimir Leposaviq për qëndrimin e tij mohues ndaj gjenocidit në Srebrenicë dhe miratimi i një rezolute për Srebrenicën, nxitën tensione politike

“ 16

duke shkaktuar një krizë qeveritare që mund të sjellë edhe zgjedhje të parakohshme në Mal të Zi. Partia pro-ruse, Fronti demokratik, vuri në dukje se shumica parlamentare aktuale në Mal të Zi nuk ekziston më, duke paralajmëruar bojkotimin e parlamentin dhe krizën qeveritare në vend. Përfaqësuesit e kësaj partie theksuan se “ votimi për rezolutën e Sre-

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq iu drejtua popullit serb në Mal të Zi duke i mbështetur në qëndrimin e tyre. Ai tha se “ Rezoluta e miratuar është kundër interesave të Serbisë, por serbët në Mal të Zi duhet ta mbajnë kokën lartë”. Ndërkaq, ministri i Punëve të Brendshme të Serbisë, Aleksandar Vulin theksoi se do të kërkojë që ndaj deputetëve malazezë që votuan për rezolutën tu ndalohet hyrja në Serbi. “ Unë do të kërkoj që të ndalohet hyrja në Serbi të atyre që votuan për rezolutën. Le të takohen me familjarët e tyre, të sistemuara mirë në Beograd, në Mal të Zi, “tha Vulin

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

brenicës, e cila nuk u votua as nga Parlamenti i Bosnje-Hercegovinës, është në dëm të popullit serb dhe Republikës Serbe”. Edhe autoritetet e Beogradit reaguan në mënyrë të ashpër, duke i cilësuar veprimet e Podgoricës si “tradhtare dhe kundër popullit serb.” Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq iu drejtua popullit serb në Mal të Zi, duke i mbështetur në qëndrimin e tyre. Ai tha se “ Rezoluta e miratuar është kundër interesave të Serbisë, por serbët në Mal të Zi duhet ta mbajnë kokën lartë”. Ndërkaq, ministri i Punëve të Brendshme të Serbisë, Aleksandar Vulin theksoi se do të kërkojë që deputetëve malazezë që votuan për rezolutën t’u ndalohet hyrja në Serbi. “ Unë do të kërkoj që t’u ndalohet hyrja në Serbi të atyre që votuan për rezolutën. Le të takohen me familjarët e tyre, të sistemuara mirë në Beograd, në Mal të Zi, “tha Vulin. Kryeministri aktual i Malit të Zi, Zdravko Krivokapiq ka dhënë propozimin për shkarkimin e minis-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

“

Kryeministri aktual i Malit të Zi, Zdravko Krivokapiq ka dhënë propozimin për shkarkimin e ministrit të Drejtësisë, Vladimir Leposaviq, pasi ai nuk pranoi të jepte dorëheqje. Ai ka thënë se ministri është dashur të flasë rreth Srebrenicës në frymën e politikës së Qeverisë. Megjithatë, Krivokapiq e cilësoi si të panevojshme miratimin e rezolutës për Srebrenicën. “Rezoluta për Srebrenicën nuk është dashur të miratohet në parlament, pasi Mali i Zi e ka mbështetë Deklaratën e Parlamentit Europian për ngjarjet në Srebrenicë,” tha zoti Krivokapiq

sjet l të Zi trit të Drejtësisë, Vladimir Leposaviq, pasi ai nuk pranoi të jepte dorëheqje. Ai ka thënë se ministri është dashur të flasë rreth Srebrenicës në frymën e politikës së Qeverisë. Megjithatë, Krivokapiq e cilësoi si të panevojshme miratimin e rezolutës

“

për Srebrenicën. “Rezoluta për Srebrenicën nuk është dashur të miratohet në parlament, pasi Mali i Zi e ka mbështetur Deklaratën e Parlamentit Europian për ngjarjet në Srebrenicë,” tha zoti Krivokapiq.

Analistët thanë se ndarjet midis komuniteteve, kohëve të fundit kanë qenë mjaft të thelluara si pasojë e mosmarrëveshjeve fetare të nxitura edhe nga Kisha Ortodokse Serbe në Mal të Zi. Protestat e shpeshta dhe gjuha e urrejtjes ka ndikuar në rritjen e incidenteve ndëretnike në vend. Në këtë kuadër edhe Këshilli i Europës ka ngritur alarmin për ndarjet ndëretnike në Mal të Zi. Në raportin mbi Konventën për mbrojtjen e Zbatimit të pakicave Kombëtare në Malin e Zi K.E. i ka bërë thirrje autoriteteve “ të punojnë në uljen e tensioneve dhe në parandalimin e gjuhës së urrejtjes.”

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Krivokapiq akuzoi partinë pro-ruse Fronti Demokratik, e cila, sipas tij, në bashkëpunim me Beogradin ka për qëllim rrëzimin e qeverisë aktuale të Malit të Zi. Sidoqoftë, ngjarjet e fundit, sipas analistëve malazezë, do të shkaktojnë ndarje të reja në opinionin e Malit të Zi dhe ndarje mbi baza kombëtare. Analistët thanë se ndarjet midis komuniteteve, kohëve të fundit kanë qenë mjaft të thelluara si pasojë e mosmarrëveshjeve fetare, të nxitura nga Kisha Ortodokse Serbe në Mal të Zi. Protestat e shpeshta dhe gjuha e urrejtjes ka ndikuar në rritjen e incidenteve ndëretnike në vend. Në këtë kuadër edhe Këshilli i Europës kanë ngritur alarmin për ndarjet ndëretnike në Mal të Zi. Në raportin mbi Konventën për Mbrojtjen e Zbatimit të pakicave Kombëtare në Malin e Zi K.E. i ka bërë thirrje autoriteteve “ të punojnë në uljen e tensioneve dhe në parandalimin e gjuhës së urrejtjes.” a.s. (VOA) E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

KULTURË

Masakra e Tivarit

Preludi i zbatimit të gjenocidit serb kundër shqiptarëve në përfundim të Luftës së Dytë Botërore (Nail Draga, Masakra e Tivarit - Gjenocid kundër shqiptarëve, Botoi: Art Club, Ulqin, 2020)

Nga studimet e përmbledhura në librin e Nail Dragës potencohet agjenda e një plani të gjenocidit të drejtuar kundër një populli. Masakra e Tivarit në asnjë variant nuk rezulton të ketë qenë e rastit, apo si hakmarrje e zakonshme e një formacioni ushtarak kundër formacioni tjetër ushtarak Adrian Haxhaj

Përkufizimi që i ka bërë që në titull të librit Masakrës së Tivarit studiuesi Nail Draga, si, “gjenocid kundër shqiptarëve”, është përkufizim adekuat, së pari në aspektin juridik, e natyrisht edhe në aspektin politik e ushtarak. I përmbledhur dhe i redaktuar nga artikuj të shumtë, studime, recensione e intervista nga autorë të ndryshëm, libri i Nail Dragës ia arrin ta sforcojë rëndësinë e trajtimit të një masakre që ka ndodhur në përfundim të Luftës së Dytë Botërore kundër shqiptarëve të viseve etnike të mbetura jashtë Shqipërisë londineze, respektivisht kundër shqiptarëve të ish-Jugosllavisë. Pa dyshim se një prej autorëve më kontributdhënës në trajtimin e çështjes së Masakrës së Tivarit është historiani Uran Butka, i cili këtë masakër e përkufizon saktësisht si “gjenocid me motive politike dhe spastrim etnik”, studimin e të cilit Nail Draga e ka përfshirë në këtë libër. Nga të gjitha studimet dhe intervistat e përmbledhura nga studiuesi Nail Draga, rezulton se Masakra e Tivarit i ka të gjithë elementët përbërës të një gjenocidi të përgatitur nga përfaqësuesit ushtarakë të një grupi et-

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

nik-shtetëror, kundër një grupi tjetër etnik. Nga autorët e ndryshëm, por edhe nga dëshmitarët okularë vërtetohet mënyra e organizimit të spastrimit etnik në përbërje të shumë akterëve të parapërgatitur e të mirepërgatitur, me një metodë me perfiditet të lartë të maskimit dhe zbatimit të gjenocidit me kosto shumë të lirë nga gjenocidkryesit e me kosto shumë të lartë për viktimat. Pushteti i ri jugosllav, i kryesuar nga shovinistët serbë, me futjen në lojë të komunistëve të Shqipërisë londineze, partinë e të cilës, Partinë Komuniste të Shqipërisë, e kishin themeluar në vitin 1941 agjentët serbë Milladin Popoviqi dhe Dushan Mugosha, e zbatuan planin e shfarosjes së trevave etnike shqiptare, duke filluar me pjesën më vitale të saj, me të rinjtë dhe me burrat shqiptarë. Shovinistët serbë i futën në lojë krerët komunistë të Shqipërisë, që ishin vazalë të komunistëve jugosllavë e sovjetikë, për t’i bindur shqiptarët e trevave shqiptare të ish-Mbretërisë së Jugosllavisë për t’u mobilizuar kinse kundër pushtuesve të përbashkët, nazistëve. Kështu, partizanët serbë e malazezë ia arritën t’i grumbullonin mijëra shqiptarë nga të gjitha viset shqiptare të ish-Jugosllavisë, kinse për ta luftuar ushtrinë naziste, në kohën kur atëbotë ushtria hitleriane e shkatërruar nuk mund t’i mbronte

as dyert e kryeqytetit të tyre, Berlinit, pra në kohën e shpartallimit të saj. Strategjia për shfarosjen e burrave të aftë për mbrojtje, një pjesë të skenarit të cilën e realizuan në Tivar, bëri që pushtuesit serbë në vitin 1945 me lehtësi ta fusnin nën kontroll krejt Kosovën dhe viset e tjera shqiptare. Nga studimet e përmbledhura në librin e Nail Dragës potencohet agjenda e një plani të gjenocidit të drejtuar kundër një populli. Masakra e Tivarit në asnjë variant nuk rezulton të ketë qenë e rastit, apo si hakmarrje e zakonshme e një formacioni ushtarak kundër formacioni tjetër ushtarak. Leximi i vëmendshëm i këtyre studimeve, leximi i faksimileve të dokumentuara nga arkivat, me akterë si: Enver Hoxha, Ramiz Alia, Gjin Marku, Rrahman Perllaku, e të tjerë, e shpërfaq vërtetësinë e një masakre me plane gjenocidi, ku emrat e lartpërmendur janë bashkëpjesëmarrës në shfarosjen e një pjese të kombit të vet shqiptar. Artikulli i 2 i Konventës për Gjenocid i miratuar më 9 dhjetor 1948 nga Asambleja e Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, gjenocidin dhe format e gjenocidit i përkufizon si më poshtë: “të gjitha aktet e kryera me qëllim të shkatërrimit, tërësisht ose pjesërisht, të një kombi, etnie, grupi fetar ose racor, si: (a) vrasja e anëtarëve të grupit;

KULTURË

(b) lëndimi i rëndë fizik ose mental i anëtarëve të grupit; (c) vënia e grupit qëllimisht në aso kushte të jetës që rezultojnë me zhdukjen e plotë fizike ose të pjesshme të tij”. Të tria këto kategori të përcaktuara në Konventën për Gjenocid e përbëjnë realitetin e Masakrës së Tivarit si gjenocid, që me të drejtë autori e përkufizon si të tillë. Për Masakrën e Tivarit duhet të hulumtohen me ngulm arkivat e ushtrisë jugosllave në Beograd e Podgoricë, por edhe arkivat anglezë, amerikanë e gjermanë dhe tash e tutje kjo masakër të trajtohet me vërtetësi si gjenocid për të cilën kërkohen veprime adekuate juridike. Historinë duhet mësuar e kuptuar me të gjithë përbërësit e saj, me vërtetësi e me

“

Përpjekja e Nail Dragës për t’i hulumtuar të gjitha referencat e dokumentuara për Masakrën e Tivarit e ndihmon historiografinë të fokusohet në një temë që për më shumë se shtatëdhjetë vjet nuk është trajtuar me prioritetin e duhur sipas përmasës që e ka pasur: njërin prej gjenocideve serbe kundër shqiptarëve etnikë

syçeltësi. Popujt që nuk dinë ta kuptojnë e kujtojnë të kaluarën e kanë të paqartë dhe të rrezikuar të ardhmen. Kuptohet se studiuesi nga Ulqini, Nail Draga, e ka pasur si synim parësor ndriçimin e Masakrës së Tivarit nga shumë qasje dhe rrëfime nga dëshmitarët e mbijetuar. Përpjekja e Nail Dragës për t’i hulumtuar të gjitha referencat e doku-

mentuara për Masakrën e Tivarit e ndihmon historiografinë të fokusohet në një temë që për më shumë se shtatëdhjetë vjet nuk është trajtuar me prioritetin e duhur sipas përmasës që e ka pasur: njërin prej gjenocideve serbe kundër shqiptarëve etnikë. (Lexuar me rastin e përurimit të librit në Prizren, më 11.6.2021) E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

KULTURË

Kraja, një trevë piktoreske dhe misterioze Vetëm tridhjetë kilometra nga qendra e Ulqinit, mes Detit Adriatik dhe Liqenit të Shkodrës, gjendet një trevë sa misterioze aq edhe piktoreske. Është e njohur me gështenjat dhe ublat mijëvjeçare e mbi të gjitha historitë e shumta që vendasit tregojnë

Teksti dhe fotografitë:

Gazmend Çitaku

(vijon nga numri i kaluar) Në të vërtetë deri më sot kemi trashëguar veshjen tradicionale të gruas shestanase e cila është identike me bustin e gruas ilire nga shek. II p.e.r e gjetur në Krotinë afër Beratit (Dimali antik). Po ashtu deri në ditët e sotme ka mbijetuar Festa e Rrëshajave (Potecostes) e cila festohet nga të gjithë banorët e Krajës pa dallim feje dhe në mënyrë simbolike para se të lindë dielli ngjiten në majën e Malit Rumi me çrast në logun atje lart këndojnë, hedhin valle dhe zhvillojnë lojëra popullore. Gjithashtu fshati Pinç emri i të cilit, sipas studiuesve dikur ishte quajtur Binç, rrjedh nga ilirishtja gjegjësisht hyu Bind. Unë më shumë parapëlqej që Pinçi të jetë derivat i fjalës së sotme Përbindësh apo siç i thonë banorët lokal Përpinç. Në këtë fshat gjenden edhe disa toponime të vjetra e interesante si Zana (mal), Vorret e grave, Guri birë etj. Duke ecur në drejtim të Kishës së Ljarës, miqve të mi Shefqetit dhe

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Samir Ismailit u dha një informatë interesante që ka të bëjë me zonën e Krajës e që daton nga mesjeta. Kjo informatë ka të bëjë me faktin se nga ky fshat është edhe Konti i parë shqiptar i çertifikuar me dokumente vërtetësie. Ky dokument i përket familjes Junku dhe origjinali i cili edhe sot gjendet në arkivën familjare të Mark Junkut. Sipas dokumenteve, familjes Junku këtë titull fisnik ua ka dhënë Helena (Anzhuine në vitin 1290) pasi që ajo u strehua në këtë familje për një kohë pothuaj dy mujore me rastin e një moti të keq që e kishte zënë gjatë rrugës së saj për në Tivar. E mahnitur me mikpritjen dhe duke dëshiruar që t’i shpërblejë sadopak ajo u jep titullin Kont dhe nga ajo kohë stemë e familjes ka qenë Muzati. Po ashtu pas pushtimit të këtyre anëve nga Perandoria Osmane një periudhë kohore Arqipeshkvia e Tivarit ka qenë e detyruar që selinë e vet ta zhvendosë përkohësisht në Ljarë prej nga me vite të tëra ka ushtruar veprimtarinë e vet fetare. Ditën që vizituam Ljaren në varret lokale Shefqeti vërejti se unë kërkoja diçka nëpër emrat e gurëvarreve dhe normalish se më pyet se çka po kërkoja. I them atij se kam dëgjuar për një shestanas që është i mbijetuar i tragjedisë së mbytjes së anijes Titanik në vitin 1912, e ka varrin dikund

këtu u them. Por, informata kishte një të dhënë mangu sepse unë kisha ngatërruar fshatin. Kishim të bënim me fshatin Gjuraç i cili ishte edhe disa kilometra më larg. Morëm veturën dhe vazhduam rrugëtimin tonë drejt varrit të të mbijetuarit të rrallë të Titanikut. Nga rruga kryesore vërejtëm poshtë Kishën e Gjuraçit dhe menjëherë u drejtuam atje. Parkuam para kishe dhe hapëm derën e oborrit. Menjëherë ma zuri syri pllakën e varrit të cilën e kisha parë vite më parë në një artikull të revistës Gjon Buzuku të cilën e redaktonte Nderi i kombit dr. Simë Gjon Dobreci. U afrova dhe kot mundohem të gjej shkrimin që të marr të dhënat. Atëherë edhe një herë i falënderohem plakut të urtë, doktorit tonë të nderuar Simë, ai na jep informatat nga revista e tij Buzuku dhe lexojmë Preçi Gjoks Nils Vuks-Gjuronj nga Gjuraçi është i mbijetuari shqiptar nga tragjedia e Titanikut më 1912. Ka jetuar një kohë në SHBA, mirëpo kthehet në vendlindje dhe vdes në vitin 1963 në moshën 75 vjeçare. Duke ikur nga Gjuraçi para se të futemi në makinë ia behu një djalë i cili nuk kishte më shumë se 30 vjet. E ndala dhe e pyeta në gjuhën shqipe për varrin që e kërkoja sepse dëshiroja të vërtetohem por ai më thotë se nuk di shqip. Atëherë unë në gjuhën sllave ia parashtroj sërish

KULTURË

pyetjen dhe ai pa përtuar ma tregon varrin e të ndjerit Preç dhe me këtë rast më vërteton se unë kisha gjetë të duhurin. Në pyetjen time pasuese për emrin e të ndjerit, djali nuk diti të më japë informata më shumë dhe në fytyrë ia lexoja refuzimin për dhënien e informatave për shkak se e dinte se shkrimi im për këtë trevë do jetë në frymën kombëtare shqiptare. Atëherë ai më udhëzoi që të pyes tri gratë që kishte në veturën e tij e që ishin më të vjetra dhe me siguri se do dinin më shumë. Pa përtesë shkoj kah vetura e djalit dhe ai hap derën e kishës dhe futet brenda. Unë ia parashtroj pyetjen në gjuhën shqipe grave. Për disa sekonda nuk u përgjigjen, por pastaj si me magji të trija njëkohësisht fillojnë të flasin shqip. Njëra jep emrin, tjetra diç ankohet e treta pyet nga jemi. Por unë jam i vendosur të vërtetoj të dhënat që kam, njëra më e vjetra thotë së ai është Preçi Gjuroviq por që nuk e di vitin se kur ka vdek. Unë i falënderoj, duke mos dashtë t’i besdis me pyetjet e mia sepse ndjeja një tension pakënaqësie në ajër, por ndjej vërejtjen e njëres nga to e cila më këshillon: “Mos shkruaj edhe ti si

ai Gjon Buzuku sepse i ka shtrembëru ato që kemi thënë”. Unë duke e ditë se ku e ka fjalën e marr me sportivitet vërejtjen duke u thënë se unë jam më i ri se Buzuku dhe me siguri se dëgjoj më mirë. Besoj se edhe ju e kuptoni të gjithë prapavinë e kësaj vërejtje. U përshëndetem me zonjat dhe djalin që i shoqëronte dhe vazhduam udhëtimin tonë. Pasi dolëm në rrugën kryesore pas 1-2 minutash poshtë në pyll vërejtëm një këmbanare të bukur kishe dhe shumë shtëpi të vjetra e të rrënuara. Nuk dinim ku ishte rruga për atje apo si quhet vendi. Duke thënë se po e lëmë për herën tjetër ta vizitojmë dhe eksplorojmë, vazhduam përpara dhe vetëm më vonë në mbrëmje unë mora informata se ajo ishte gjithashtu kisha tjetër e Gjuraçit. Atë ditë vizituam edhe fshatin Muriq i poshtëm i cili është i njohur me plazhin shumë të mirë dhe që verës është shumë i vizitueshëm dhe i pëlqyer nga turistët e shumtë që e frekuentojnë. Shefqeti mundohej ta kontaktonte një mik të tij nga po ky fshat por që nuk kishte qasje në rrjetin telefonik. Vazhduam rrugën tonë

drejt Virpazarit dhe morëm magjistralen e Adriatikut që të kthehemi prapë në Ulqinin tonë legjendar. Kësisoji kaluam një ditë përplot me impresione shumë pozitive nga aspekti kulturo-historik, sepse patëm mundësi të vizitojmë shumë gjëra interesante, por tragjedia më e madhe është se kjo zonë ishte pothuaj e zbrazët. Për çdo vit ka banorë më pak dhe shumë lehtë vërehej se rrugët që çojnë në fshatra ishin të pamirëmbajutra, që sinjalizonte se aty nuk kishte banorë apo ndoshta vetëm disa të moshuar të cilët edhe nuk i lëshojnë vendbanimet e tyre. Kjo zonë ka shumë mundësi për një zhvillim të qëndrueshëm jo vetëm turistik por edhe bujqësor. Sot edhe pse në mungesë të ujit mundësitë janë shumë të mira që me teknikën e re të rregullohet dhe të mos ndjehet mungesa e tij. Eko fshatrat turistike me prodhime bio, pastaj shtigjet përmes pyllit të gështenjave mijëvjeçare, pushtimi i majave më të larta, liqeni, monumentet e shumta kulturo-historike, e bëjnë që kjo trevë të ketë një potencial të madh për zhvillimin e turizmit aktiv. E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Panairi i të rinjve: rrugët e zhvillimit të karrierës në sektorin e turizmit Fundjavën që shkoi, në Shkodër u organizua “Panairi i të rinjve: Rrugët e zhvillimit të karrierës në sektorin e turizmit”, i cili mblodhi së bashku nxënës nga Shkolla e Mesme e Kombinuar “Vëllazërim-Bashkim” në Ulqin dhe Shkolla Profesionale “Hamdi Bushati” në Shkodër. Panairi synoi të sjellë bashkë të rinjtë dhe punëdhënësit nga rajoni ndërkufitar Mali i Zi – Shqipëri, duke krijuar kështu mundësi për bashkëbisedim dhe hapësira të reja për aftësimin dhe punësimin e të rinjve në sektorin e turizmit. Aktiviteti u organizua në një format miqësor ku të rinjtë nga Ulqini dhe Shkodra patën mundësi të krijojnë kontakte dhe shkëmbejnë eksperienca me njëri tjetrin, të shpalosin aftësitë e tyre krijuese, të prezantojnë potencialet turistike të rajonit ndërkufitar përmes katalogëve dhe broshurave si dhe të promovojnë specialitetet e kuzhinave tradicionale

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

të të dy qyteteve. Të rinjtë po ashtu patën mundësi të komunikojnë me biznese të ndryshme për të eksploruar mundësitë e angazhimit gjatë stinës së verës. Të rinjtë nga Ulqini, së bashku me mësimdhënësit e tyre, u prezantuan në këtë panair me udhëzuesin turistik të titulluar “Për fundjavë në Ulqin”, i cili ofron një informacion të ilustruar për pikat më interesante që duhet të vizitohen, duke filluar nga pika kufitare në Sukubinë e deri në Limanin e Ulqinit. Vlerësimet që shoqata Horizonti i Ri ka nxjerrë nga puna me të rinjtë përmes sesioneve trajnuese dhe aktiviteteve tjera, tregojnë se ata kane një qëndrim pozitiv dhe optimist për tu angazhuar në sektorin e turizmit, fillimisht përmes punës praktike gjatë stinës së verës e më pas duke krijuar edhe idetë e veta të biznesit, të cilat do të mbështeten nga projekti që po

zhvillohet në të dy anët e kufirit. Në te njëjtën kohë, kjo shoqatë ka zhvilluar edhe një hulumtim në terren, sipas të cilit rezultoi se edhe punëdhënësit lokal janë te gatshëm t’iu sigurojnë te rinjve mundësi që të angazhohen në bizneset e tyre, të fitojnë shkathtësi të reja pune e pse jo edhe të punësohen në një periudhë më të gjatë. Panairi i punës për të rinjtë u realizua në kuadër të projektit “Rrugët e zhvillimit të karrierës: Përgatitja e të rinjve nga Shqipëria dhe Mali i Zi për mundësi karriere në sektorin e turizmit”, financuar nga Bashkimi Evropian përmes programit ndërkufitar IPA II, i cili menaxhohet nga Ministria e Financave dhe Mirëqenies Sociale e Malit të Zi (CFCU). Projekti zbatohet nga organizata World Vision Albania në partneritet me OJQ Horizonti i Ri, si dhe shkollat e mesme “Vëllazërim-Bashkim” nga Ulqini dhe “Hamdi Bushati” nga Shkodra.

FOTOGRAFIA E JAVËS

FAHRUDIN GJOKAJ LIQENI I SHKODRËS

„Qesh pak, shiko këtu”

„Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi„.

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

KULTURË

Mbrëmje autoriale me shkrimtarin Muzafer Çaushi në kuadër të edicionit të 28-të të manifestimit letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi”

Shkrimi është punë e mundimshme “Beloja është shkrimtar i mirë dhe serioz. Ai nuk është as shkrimtar i mirë ulqinak, nuk është as shkrimtar i mirë malazez, nuk është as shkrimtar i mirë shqiptar, sepse thjesht nuk mund të jesh shkrimtar i mirë lokal ose nacional. Ose je shkrimtar i mirë, ose nuk je”, ka theksuar shkrimtari Andrej Nikolaidis

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

kujtimet e tyre nga fëmijëria dhe rinia e hershme. Foto: Studio PRO

Ulqin – Në mjediset e jashtme përpara Bibliotekës së Qytetit në Ulqin, të enjten mbrëma u mbajt mbrëmje autoriale me shkrimtarin vendas Muzafer Çaushi. Në bisedë me shkrimtarin Andrej Nikolaidis, Çaushi ka rrëfyer rrugëtimin e tij në letërsi, ka folur për temat e tij të preferuara që lidhen me rrethin ku jeton, pse ka disa vite që nuk ka botuar libër të ri etj. Në pyetjen se cila ka qenë arsyeja që ka hyrë “vonë” në botën e letërsisë dhe në moshën 49-vjeçare ka botuar përmbledhjen e parë me tregime “Predstave subotom uveče“, Çaushi ka thënë se nuk mendon se është vonuar. “Konsideroj se çdo kohë që mendon se ke për të thënë diçka, është koha e duhur për krijimtari. Kështu që nuk është se kam humbur diçka në këtë drejtim”, është shprehur ai. Çaushi ka treguar se në ujërat e letërsisë ka hyrë “rastësisht”, pavarësisht se që në shkollën fillore ka filluar të shkruaj poezi dhe tregime. “Rastësisht në kuptimin që atë që e kam shkruar në fillim, nuk e kam shkruar që të botoj libër. Nuk jam ulur dhe të them që do të botoj libër”, ka thënë shkrimtari. Ai ka treguar se libri i tij i parë ka lindur si rezultat i komunikimit me shokët e tij të gjeneratës në çat dhe platforma të ndryshme në internet, ku ai dhe kolegët e tij kanë shkruar për

“Unë kam shkruar disa tregime, pa pretendime që të formojnë një vepër

KULTURË

letrare. Por më kanë befasuar reagimet. Kanë filluar reagimet që këto tregime vlejnë... Dhe kur janë mbledhur disa tregime të tilla, bisedat dhe korrespondencat kanë zgjatur me muaj, një ditë jam ulur dhe kam vendosur që ato t’i rregulloj dhe t’i sjell në formën e tregimeve”, ka thënë Çaushi. Sipas tij, shkrimi është punë e mundimshme, kërkon të mbyllesh mes katër mureve dhe të jesh në një botë të posaçme. Çaushi i ka cilësuar të pakuptimta pohimet e atyre që thonë se shkruajnë vetëm për veten e tyre, sepse njeriu flet, shkruan dhe krijon për t’ia treguar dikujt atë. Shkrimtari Andrej Nikolaidis ka thënë se Çaushi është shkrimtar i mirë në kuptimin e vërtetë të fjalës. “Ai nuk është as shkrimtar i mirë ulqinak, nuk është as shkrimtar i mirë malazez, nuk është as shkrimtar i mirë shqiptar, sepse thjesht nuk mund të

jesh shkrimtar i mirë lokal ose nacional. Ose je shkrimtar i mirë, ose nuk je”, ka theksuar ai. Nikolaidis ka thënë se Çaushi është një shkrimtar serioz, gjë që e ka vërtetuar qëkur ka marrë në dorë dorëshkrimin e librit të tij të parë. “Ato kanë qenë tregime të shkurtra, pa pretendime. Dhe jopretencioziteti është i mirë në letërsi, tregime të cilat në mënyrë perfekte e kanë trajtuar dhe përshkruar shpirtin e Ulqinit, shpirtin e Ranës, aq sa unë e njoh atë shpirt... Më vonë tregimet e Belos janë bërë gjithnjë e më komplekse, ashtu që janë bërë kompozicione komplekse”, ka thënë ndër të tjera ai. Nikolaidis ka thënë se Çaushi nuk është i vlerësuar sa duhet si shkrimtar në vendin e vet. “Shpeshherë biejmë në atë rutinën ku minimizojmë diçka që është lokale, që është e jona, dhe e shohim si diçka të mirë atë që vjen nga mjediset tjera. Jo, ne kemi këtu vërtet një

shkrimtar të jashtëzakonshëm. Letërsia e tij është letërsi e mirë, e letërsia e mirë është e rrallë”, ka nënvizuar ai. Udhëheqësja e mbrëmjes Ardita Rama ka thënë se tregimet e Çaushit edhe pse të shkurtra mund të lexohen si roman, duke të kthyer në kohë e duke përjetuar me autorin çdo emocion, personazh e ngjarje. “Me tregimet e tij Çaushi i ruajti nga harresa ata njerëz që jetonin e vdisnin për detin, duke i përjetësuar me lapsin e tij ato biseda të zakonshme që bënin peshkatarët ulqinakë nëpër kafene, ku mblidheshin për t’u çlodhur nga betejat e jetës. Personazhet shfaqen para syrit të lexuesit aq të afërt e të gjallë, sikur të njiheshin qëmoti. Besoj se ai lexues që e ka marrë në dorë librin e Çaushit, e ka lexuar me një frymë, sepse ngjall kërshëri që në rreshtin e parë, jo vetëm për shkak të shkrimit të bukur, por edhe për faktin se këto tregime janë dëshmi autentike të jetës së përditshme ulqinake, përplot detaje, por edhe nostalgji për të shkuarën”, ka thënë ajo. Gjatë mbrëmjes autoriale vetë shkrimtari Muzafer Çaushi dhe udhëheqësja e mbrëmjes Ardita Rama kanë lexuar fragmente në gjuhën shqipe dhe malazeze nga krijimtaria e autorit. Muzafer Çaushi ka lindur në vitin 1959. Ka përfunduar studimet për gazetari në Sarajevë. Deri tash ka botuar dy vëllime me tregime “Predstave subotom uveče” (i përkthyer në gjuhën shqipe “Shfaqjet e së shtunës mbrëma”) dhe “Svako mora imati nekog”. Po ashtu është autor i librit didaktik për fëmijë “Kush e shëroi Elefantushin” dhe bashkautor i librit për fëmijë “Tutuja dhe Elefantushi kërkojnë fëmijët”. Tregimet e tij janë botuar në shumë antologji e revista letrare. Shkruan në gjuhën malazeze dhe shquhet për stilin karakteristik, plot lokalizma dhe shprehje frazeologjike. Mbrëmja autoriale është organizuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, me mbështetjen e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave, në kuadër të edicionit të 28-të të manifestimit letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi”. i. k. E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

REPORTAZH

Perasti, qyteti i l dhe romantizmi

Perasti është një qytet i vjetër në Gjirin e Kotorrit në Malin e Zi. Ndodhet disa kilometra në veriperëndim të Kotorrit dhe shquhet për afërsinë e saj me ishujt e Shën Gjergjit dhe Zojës së Shkëmbinjve. Perast ndodhet në mes të Gjirit të Kotorrit, vetëm 12 kilometra nga Qytetit të Vjetër i Kotorrit, 30 kilometra nga Herceg- Novi dhe 80 kilometra nga Dubrovniku. Prandaj, shumë turne dhe udhëtime ditore për në Perast ofrohen nga Kotorri ose Dubrovniku. Sipas supozimeve të arkeologëve, vendbanimet e para u shfaqën në zonën e Perastit në Neolitik; Ka edhe monumente të periudhës ilire, romake dhe asaj të krishterë të hershme. Qyteti u themelua nga Ilirët, të quajtur me emrin e një prej fiseve lokale - Pirusti. Kujtimet e para të Perastit i referohen vitit 1336 kur

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

në atë kohë ishte një fshat të vogël peshkimi, i cili kishte një kantier detar dhe kishte gjithnjë disa anije tregtare dhe peshkimi në port. Perasti ka një histori të gjatë, e cila daton që nga shekulli i 13-të. Si qendër për anijet, kapitenët dhe marinarët, qyteti i vogël u rrit në mënyrë të qëndrueshme dhe fitoi pasuri në shekullin e 16-të. Gjatë një shëtitjeje nëpër qytetin e vjetër mund të admiroheni edhe me shumë vila të shkëlqyera dhe ndërtesa të mrekullueshme, të cilat tashmë janë restauruar mirë. Brenda qytetit të vjetër përgjatë rrugëve të ngushta do të gjeni rreth 16 kisha të ndryshme. Ndoshta kisha më e famshme në Perast dhe një nga atraksionet kryesore është Kisha e Shën Nikollës. Me një kambanë të lartë 55 metra, është ndërtesa më e lartë në të gjithë Gjirin

e Kotorrit. Pa dyshim, tërheqja më e bukur e Perast janë dy ishujt e vegjël të ishullit Shën George (Sveti Đorđe) dhe Zoja e Shkëmbinjve (Gospa od Škrpjela). Vetëm Gospa od Shrpjella mund të vizitohet në një udhëtim me anije. Anijet nisen rregullisht çdo 15 minuta direkt nga Perasti. Udhëtimi me anije aktualisht kushton 5, - Euro për person dhe mund të rezervonin pranë hotelit dhe restorantit Conte , ku pse jo mund të shijonin edhe një drekë ose darkë apo thjesht të qëndroni gjatë pushimeve tuaja . Gjithashtu noti është i mundur në Perast. Megjithëse plazhi i Perast nuk është një nga plazhet më të bukura në Malin e Zi, përsëri do të gjeni një vend të këndshëm për t’u zhytur në ujë. Plazhi është i vendosur në veri të fshatit dhe seksioni i vogël i plazhit

REPORTAZH

luksit it “

është lehtësisht i arritshëm përmes një shkalle. Kur shëtisni në rrugën kryesore përgjatë bregdetit, është shumë e lehtë të imagjinosh një zot që qëndron në një prej atyre ballkoneve të stolisura të pallatit që shikon nga flota e tij e anijeve, ose një zonjë që pret burrin e saj të kthehet nga deti. Perasti ka edhe legjenda, një ndër to është versioni i Romeot e Xhuljetës. Sipas kësaj legjende, në vitin 1813, një ushtar francez vjen të shërbejë pranë ishullit të Shën Gjergjit dhe takohet me vajzën malazeze. Këtu fillon historia e dashurisë mes Francit dhe Katias , takimet të fshehta dhe planet për një të ardhme dhe martesën. Banorët e Perast vendosën të ngrihen në kryengritjen dhe të dëbojnë francezët nga toka e tyre. Franz u urdhërua të hidhte

Perasti është unik sepse qyteti ka mbajtur pamjen e tij tradicionale, që do të thotë se nuk ka një arkitekturë moderne, të gjitha ndërtesat janë ndërtuar në stilin tradicional të gurit. Pallatet prej guri dhe kambanoret e kishës janë të ndërthurura me palma, gjelbërim të gjallë dhe lule të ndritshme bougainvillea të purpurta që ngjiten sipër tarracave dhe oborreve të hijeve. pothuajse sikur koha në këtë qyteti të ketë ndaluar

menjëherë një top dhe të ndalonte kryengritjen. Vetëm kjo e shtënë që u gjuajt nga ishulli i Shën Gjergjit, i mori jetën të dashurisë të tij. Banorët e qytetit varrosën Katjen . Ai vendosi të bëhej murg në atë ishull që të ishte gjithnjë pranë Katies. Çdo natë në varrin e saj ai ndezi dhjetëra qirinj. Dikur njerëzit nuk e panë dritën nga qirinjtë në ishull. Dhe në mëngjes ata gjetën murgun e vdekur në varrin e të dashurës së tij. Në dorën e tij ishte një shënim që kërkonte ta varrosnin pranë të dashurës së tij Manastiri katolik në ishullin e Shën Gjergjit me selvi të lartë, e cila u mboll nga Franz, tani shërben si një strehë për ministrantët katolikë. Turistët në ishull nuk lejohen. Por çdo natë në varret e Katies dhe Franzit murgjit ndezin qirinj dhe kjo dritë shihet nga njerëzit,

duke lundruar me anije përtej ishullit. Kjo është vetëm një nga legjendat e shumta që sjell Perasti . Kohën e fundit, qyteti i Perasti ka filluar të shfrytëzohet edhe për organizmin e dasmave, sete fotografike e çdo gjë tjetër që ju nevojitet për një dasmë përrallore. Perasti është unik sepse qyteti ka ruajtur pamjen e tij tradicionale, që do të thotë se nuk ka një arkitekturë moderne. Të gjitha ndërtesat janë ndërtuar në stilin tradicional, prej gurit, pallatet prej guri dhe kambanoret e kishës janë të ndërthurura me palma, me gjelbërim të gjallë dhe lule të ndritshme bougainvillea të purpurta që ngjiten nëpër tarraca dhe oborre me hije pothuajse sikur koha në këtë qytet të ketë ndaluar. Donika Lulgjuraj E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

IN MEMORIAM

Malësia përherë do e saj të përkushtua Më 21 janar të këtij viti, pas një sëmundjeje të rëndë, dr. Abedin Axhoviqi udhëtoi drejt një toke të panjohur që do ta prekim të gjithë një ditë. Ky mjek i përkushtuar fjalëpakë e punëmadh, u nis në fluturimin e fundit drejt engjëjve! Engjëll i të bardhë, engjëll mantelbardhë. U nis në këtë udhë në kohën kur ende kishte për të bërë . Rrugë të mbarë doktor! Do të takohemi të gjithë një ditë. Për të shkruar për dr. Abedin Axhoviqin nuk e zgjodha unë, por atë ma preferoi puna e tij e palodhshme. Mirësjellja e tij. Buzëqeshja, gjeturia dhe profesionalizmi i tij ndaj pacientit. Unë që e kam njohur për së afërmi, dr. Axhoviqin e mbaj mend gjithherë pedant. Fjalë ëmbël. Të sjellshëm. Të afërt për bisedë e korrekt. Gjithsesi ishte dhe mbeti edhe shembull ndër kolegë ashtu siç e kërkon nevoja . E sidomos profesioni human i mjekut. Ishte vërtetë një “ “Yll” në mesin e “ Yjeve mantelbardhë”. I rregullt në punë. I përpiktë dhe gjithherë i gatshëm t’i ndihmojë pacientët. T’i orientojë të sëmurit në vendin e caktuar dhe t’i këshillojë për çdo gjë, për përdorimin e barnave (medikamenteve) dhe për kujdesin që duhet treguar ndaj të sëmurëve. Profesionalizmi, aftësia, mirësjellja dhe butësia e tij kanë bërë që dr. Axhoviqi të kërkohet nga pacientët për t’u kontrolluar kur ata i drejtoheshin Spitalit të Podgoricës. Ishte njeri që e donte profesionin dhe e respektonte atë. Profesionin e mjekut e ushtroi si i kishte hije. Ai gjithherë, edhe kur kishte shumë punë me pacientë ishte në krye të detyrës me mirësjellje, shpjegim e këshilla për secilin pacient në përfundim të çdo kontrollimi mjekësor. Në një takim në Tuz, pas orarit të punës, e pyeta: -Si e kalon me pacientët? -Zakonisht e kalojmë mirë. Shpresoj se edhe ata ndahen të kënaqur me sjelljen, punën, kontrollin dhe mjekim-

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

in që ne ua bëjmë. -A keni probleme në punën dhe profesionin Tuaj prej mjeku në vendin e punës? -“ Jo, më tha. Probleme nuk kam pasur. Dhe nëse ato janë paraqitur ne i kemi zgjidhur aty për aty, nga se ne mjekët jemi për të qetësuar e shëruar të sëmurët. Dhe jo vetëm ata, por kontaktet dhe bisedat me përcjellësit dhe të afërmit e tyre në të shumtën e rasteve e kanë bërë të vetën”. -Si sillen pacientët apo përcjellësit e tyre kur vijnë në kontroll tek Ju? -Ne jemi këtu për t’i ndihmuar dhe shëruar të sëmurët. Ndaj tyre sillemi në nënyrën më të mirë të mundshme, pasi kjo është detyra jonë që e kemi zgjedhur vetë. Ndërsa pacientët dhe përcjellësit e tyre e vlerësojnë shumë këtë veprim, andaj edhe janë mirënjohës dhe falënderues. Kjo na bënë të ndjehemi mirë dhe na jep shtysë që të vazhdojmë punën tonë- mjekimin e të sëmurëve. -Puna e mjekut është pa orar, pasi e tillë është edhe sëmundja tek njeriu.Ju duhet të jeni në gatishmëri edhe në ditët e pushimit pasi rastet janë nga më të ndryshmet. Si ia dilni të jeni njerëzor me pacientët? -Ana profesionale në fushën e mjekësisë është e lidhur ngushtë edhe me ndjesinë njerëzore. Nëse nuk e ke të dytën nuk mund të jesh i suksesshëm as tek e para, mu përgjigj ai. Në fund të kësaj bisede të shkurtër e të sinqertë me thjeshtësinë që e ka karak-

terizuar ngaherë doktor Abedini kujton në fillimet e punës së tij se “nuk ishte aq e thjeshtë të përballej me të sëmurin për një mjek pa shumë përvojë si ai, por gëzohej kur njerëzit i thonin: “ Je doktor i mirë!” Falë punës me përkushtim të dr. Abedin Axhoviqit në Shtëpinë e Shëndetit në Tuz, ku ka punuar

IN MEMORIAM

o ta kujtojë mjekun ar Abedin Axhoviqin

shumë vite ishte dhe mbeti një nga ata mjekë, bashkë me kolegun e tij të ndjerë dr. Lukë Gjokajn, që nuk e ka humbur besimin ndaj parimeve të Hipokratit, për të cilat është betuar para më se tri dekada të shkuara kur përfundoi me sukses Fakultetin e Mjekësisë në Sarajevë. Një besnikëri që tregon shumë për vlerat e karakterit të tij, duke qenë se profesionin

e mjekut dhe specializimin si mjek i mjekësisë së përgjithshme erdhën si rrjedhojë e zgjedhjes personale. Doktor Axhoviqi fitoi autoritet dhe besueshmëri të gjerë në Malësi për karakteristikat e tij humane e njerëzore, të cilat nuk i ka humbur me kalimin e kohës deri në vdekje. Ai dinte të shpjegojë me një gjuhë të thjeshtë –me të folmen e Malësisë,

gjendjen shëndetësore të pacientit, duke fituar kështu bashkëpunimin dhe besimin e të sëmurit, që cilido profesionist me përvojë e di se është thelbësisht e rëndësishme për të fituar betejën me çdo sëmundje. Ky njeri i mirë dhe humanist është një nga ata mjekë që, duke gërshetuar përvojën me bamirësinë, ia doli të ngrisë popullaritetin e tij në Malësi dhe kudo tjetër ku ka punuar. Ndihmesa e pakursyer dhënë njerëzve si mjek i palodhur shënon kontributin e tij të veçantë në përkujdesjen e pacientëve. Figura e tij është vlerësuar lartë në Malësi, si një figurë e mjekut profesionist, të palodhur dhe humanist i shquar, i cili gjithmonë ka përcjell vetëm mirësi e buzëqeshje tek njerëzit që e kanë rrethuar dhe me të cilët është shoqëruar. Vdekjen e tij Malësia e përjetoi si një humbje jo vetëm për familjen, por edhe për tërë qytetarët e kësaj trevë. Malësia humbi doktorin që ishte i të gjithëve, i gatshëm që në çdo rast dhe në çdo kohë të jetë në shërbim të secilit njeri që kishte nevojë. Doktori i nderuar krahas mjekësisë është marrë edhe me politikë, ku u aktivizua që nga viti 2009 Ka qenë kryetar i Komunës Urbane të Tuzit në periudhën 2014-2019. Malësia, e them me bindje, se përherë do ta nderojë doktorin e saj të përkushtuar. Nder dhe respekt për jetën dhe veprën e doktor Abedin Axhoviqit ! Gj. Gjonaj E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

TEKNOLOGJI

Teknologjia dhe va e fëmijëve ndaj sa Ky vit ka pasur një fillim të lodhshëm për të gjithë ne, si nga ana psikologjike, mendimeve të kufizuara rreth temave shqetësuese për ekonominë, shëndetin, politiken, të ardhmen, ekzistencën e qëndrueshmërinë normale të familjes etj. Disa nga ne, si pasojë e pandemisë së Covid-19 kanë humbur njerëz të njohur apo edhe familjarë dhe kanë kaluar shumë çaste të vështira. Pavarësisht të gjithave që na ndodhin në jetën tonë, ne duhet të përqendrohemi të gjithë ndërtimin e një shoqërie të fortë, të një familjeje të fortë, posaçërisht fëmijë të fortë dhe të ditur. Në këtë kuadër, duhet t’i mbrojmë ata nga rreziqet që ju kanosen edhe nëse ata vetë iu prijnë atyre përmes teknologjisë dhe përdorimit të saj të pakontrolluar.

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Një nga karakteristikat themelore të këtij shekulli që ne po e jetojmë është zhvillimi i madh teknologjik. Teknologjia ka ardhur në mënyrë të përshpejtuar tek ne dhe nuk na ka lënë kohë për të menduar aspak për të dyja anët e saj (anën pozitive dhe negative ).Ne e kemi përvetësuar dhe shfrytëzuar për kënaqësinë dhe lehtësimin në kryerjen e punëve tona. Teknologjia tek ne pranohet pas asnjë mendim kritik. Ne punojmë çdo ditë dhe proceset tona të domosdoshme për punë janë ngushtë të lidhura me pajisjet ‘’tona’’ teknologjike. Në qoftë se ne nuk posedojmë pajisje teknologjike, gjë që mund të ndodhë rrallë, dhe mund të jetë ekzistente vetëm ne rrethana të jashtëzakonshme menjëherë krijohet paragjykimi se ’’si jeton ky njeri?’’.

Jemi lidhur ngushtë me teknologjinë dhe po marrim shumë nga ajo duke e shfrytëzuar deri në maksimum. Por, lind pyetja a po merr teknologjia diçka nga ne? Unë dua të vë në dukje anët negative të teknologjisë apo format në të cilat ajo po na ’’viktimizon’’ edhe neve si komunitet. Ne si një komunitet jemi mësuar të jetojmë me probleme sociale dhe shumë pak na bëjnë përshtypje gjërat rreth nesh. Çdo gjë ne e përshëndesim me fjalët apo mendimet ’’hajt së mirë është’’. Përdorimi në mënyrë të pakontrolluar i pajisjeve teknologjike tek moshat e vogla mund të ketë pasoja shumë të dëmshme. Në këtë drejtim ne punojmë fare pak në këtë aspekt. Mendoj se edhe institucionet arsimore duhet të tërheqin më shumë vëmendjen

TEKNOLOGJI

arësia aj fëmijëve se ato mund të dëmtohen nga përdorimi i tepruar i celularit apo kompjuterit. Po ashtu fare pak merremi me aspektin se a mund ta përmirësojmë gjendjen tonë më këtë ’’armë të kohës’’ pasi teknologjia është një problem botërorë. Në këtë kuadër do të ishte e domosdoshme që ky problem në hapësirën tonë të trajtohet më shumë dhe t’i kushtohet një kujdes i veçantë. Sidomos duhet të analizohet se çfarë po merr teknologjia nga ne në këmbim të shërbimit dhe sa jemi të gatshëm t’i bëjmë rezistencë këtij ndikimi. Duhet të shqetësohemi, në radhë të parë për kohën dhe shëndetin. Kur jemi të lidhur me teknologjinë nëpërmjet formave të ndryshme, lojërave në telefon apo kompjuter, rrjeteve sociale, koha kalon pady-

“

Teknologjia po e zëvendëson një pjesë të mirë të dashurisë së përgjithshme tek njerëzit tonë dhe sigurisht ne duhet të mendojmë më shumë për këtë për arsye sepse nganjëherë më ngjanë se do të krijohet apo të formohet një brez i cili i bindet vetëm teknologjisë dhe i jep më pak rëndësi familjes dhe jetës në komunitetin rreth tij

shim më shpejt për neve ,sytë lodhen, përqendrimi për në mësime vështirësohet. Nëse analizojmë për shumë aplikacione të lojërave të ndryshme, të cilat përdoren posaçërisht nga fëmijët, nëse lexohen komentet e përdoruesve shpesh mund të takojmë edhe komentin ’’addictive’’ që në përkthim nga gjuha angleze është ‘’varësi’’. Duhet punuar më shumë me fëmijët, por nëse je një prind që luan tërë ditën në ndonjë pajisje, nuk të shkon mëndja ta këshillosh fëmijën të mos luajë. Këto aplikacione më të vërtetë krijojnë varësi tek përdoruesit e tyre dhe ju marrin gati krejt ditën. Ditët kalojnë, ndërsa nga aplikacionet e lojërave posaçërisht nuk mund të merret asnjë e mirë. Teknologjia po e zëvendëson një

pjesë të mirë të dashurisë së përgjithshme tek njerëzit tanë dhe sigurisht ne duhet të mendojmë më shumë për këtë për arsye sepse nganjëherë më ngjan se do të krijohet apo të formohet një brez i cili i bindet vetëm teknologjisë dhe i jep më pak rëndësi familjes dhe jetës në komunitetin rreth tij. Ne duhet të flasim shumë më fëmijët, të luajmë më to në natyrë dhe ti mësojmë ato të lexojnë. Fëmijët janë gjithçka e mirë për shoqërinë tonë dhe ato janë e vetmja shpresë se më të vërtetë një ditë do të bëhet mirë për nëse familjarët punojnë në vazhdimësi me ata. Fëmijët janë rrënjët e reja që duhen ujitur me dije dhe këshillë që pema e shoqërisë tonë të japë fruta të mira përgjithmonë. Besmir Asllani

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

MOZAIK

Maturantët e Plavës shënuan mbrëmjen e maturës

Sa të lumtur e të disp po aq edhe të emocio Ndër shtatë paralelet me gjithsej 131 maturantë të Shkollës së Mesme të Përzier “Beqo Bashiq” në Plavë, që këtë vit shkollor kryen shkollën e mesme, gjashtë në shkollën amë në Plavë dhe një në paralelen e ndarë fizike në Guci, është edhe paralelja e gjimnazit me mësim në gjuhën shqipe me 17 nxënës – dhjetë vajza: Aferdita Hysenaj, Agnesa Hasangjekaj, Ajeslla Brahaj, Blearta Dedushaj, Bleona Hasangjekaj, Farie Hasangjekaj, Fiona Gjonbalaj, Krenare Prelvukaj, Nora Sinanaj e Vanesa Vuçetaj, dhe shtatë djem: Endi Ulaj, Endrit Dedushaj, Faruk Hakaj, Fatlind Gjonbalaj, Kristijan Vushaj, Muzli Haxhaj dhe Rigon Vuçetaj, me kujdestar klase, Faruk Novaj, të shtunën e kaluar, më 19 qershor 2021, shënuan Mbrëmjen e maturës. Që në orët e hershme të mbrëmjes, para godinës së shkollës, ku përfunduan maturën, u tubuan djem e vajza maturantë, të veshur me rroba asnjëherë më të bukura – vajzat me fustane të modës ngjyrash dhe dizajnësh të ndryshme, kurse djemtë me kostume të larmishme më moderne. Rrobat i kishin përgatitur më parë, falë mirësisë, mirëkuptimit dhe përkujdesjes së prindërve të tyre të cilët nga buxheti familjar ua kishin siguruar, por edhe nga të afërmit e tjerë, për të shënuar dhe përjetuar në mënyrë sa më madhështore njërën ndër festat më të mëdha të jetës së tyre – Mbrëmjen e maturës, mbrëmjen e lumturisë e disponimit, po aq edhe të emocionimit. Ajo ishte mbrëmje kur ata njëri-tjetrit me buzë në gaz, por edhe me lot në sy, i thanë lamtumirën e fundit pas shumë vitesh të kaluara bashkë, me disa nga katër, me ca të tjerë nga nëntë, por edhe me disa nga 13 vite shkollore, duke ndarë bashkë të mirën dhe të keqen, gëzimin, e ndonjëherë edhe hidhërimin, lojën dhe piknikun, vizitat

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

e ndërsjella, por edhe ekskursionet njëditore brenda komunës, jashtë saj dhe më gjerë. Në dallim nga vitet e kaluara shkollore, kur djemtë dhe vashëzat maturantë, të vargëzuar nga dy dhe tre parakalonin nëpër rrugët e qendrës së qytetit të Plavës, e më pas edhe nëpër ato të Gucisë, këtë vit, sikur edhe vitin e kaluar shkollor, maturantët për shkak të pandemisë së korona virusit Covid-19, e patën shumë më të shkurtër (të reduktuar). Të rreshtuar nga dy, pikënisje patën platoun e oborrit të shkollës, për të vazhduar pastaj parakalimin nëpër sheshin e ri të qytetit të gjatë disa dhjetëra metra, e i cili gjendet mu pranë objekteve shkollore (fillore dhe të mesme), në praninë e një numri të konsiderueshëm personash, prindërve, familjarëve të ngushtë, por edhe të tjerëve, të cilët kishin ardhur që gëzimin e mbrëmjes së maturës ta ndajnë me fëmijët dhe të afërmit e tyre, e të cilët gjendeshin në distancë nga maturantët, për të vazhduar rrugëtimin me autobus në restorantin e kompleksit mini turistik “Aqua”, që gjendet përballë liqenit të Plavës, mu pranë rrugës rajonale Guci-Plavë, në lagjen Llatek të fshatit Brezojevicë, jo larg Plavës. Të shoqëruar nga kujdestarët e klasëve e nga profesorët e tjerë, maturantët festuan deri në orët e hershme të ditës së nesërme.

Drejtori i shkollës, Rifat Balliq, në vizitën që ua bëri maturantëve në lokalet e restorantit të sipërpërmendur, në fjalën e vet të rastit, atyre me admirim, por edhe me dozë emocioni, iu drejtua: “Kam kënaqësi, obligim dhe nderë që t’u përshëndes në emër të kolektivit të shkollës, ku përfunduat maturën, por edhe në emër timin personal. Jam i sigurt se ju nga kjo shkollë do të bartni përplot kujtime të bukura, por edhe dituri, të cilat do t’u ndihmojnë që të sigurt të hapëroni rrugëve jetësore, por edhe të pajiseni me njohuri të reja dhe të sendërtoni ardhmërinë tuaj të lumtur”, është shprehur ai dhe në vazhdim ka shtuar: “U drejtohem juve – mjekëve, inxhinierëve, juristëve, ekonomistëve, profesorëve, programerëve dhe specializantëve të profileve të reja të ardhshme, me të cilët padyshim shkolla do të krenohet. Ajo që është në radhë, por edhe ajo në të cilën ne besojmë, është se ju do të vazhdoni zhvillimin dhe përsosjen tuaj profesionale intelektuale “Maturantë të dashur, prej sot ju presin nxitje e sfida të reja, dhe me këtë rast dua t’ju porosis se mu prej kësaj dite nxitoni hapëroni rrugët e reja deri diku të panjohura. Ekzistojnë gjëra për të cilat nuk kemi mundur t’u përgatisin, takimet me njerëz dhe ngjarje për të cilat nuk keni mundur t’i mësoni nga librat.

MOZAIK

ponuar, onuar Por, ajo që së bashku ja kemi dalë, është se jeni bërë madhor, njerëz të pjekur e të kalitur, të vetëdijshëm për rëndësinë e përgjegjësinë personale. Edhe njëherë, me tërë zemër, ua uroj mbrëmjen e maturës dhe ju dëshiroj çdo të mirë, shëndet dhe fat në jetë”, ka përfunduar drejtori i shkollës, Rifat Balliq. Maturantët, sa ishin të lumtur e të disponuar, po aq ishin edhe të emocionuar. Të lumtur e disponuar se po finalizonin punën e tyre 12 dhe 13 vjeçare të edukimit e të arsimimit të mesëm, e të emocionuar se po ndaheshin përgjithmonë si pjesëtarë të bashkësisë së klasës të cilës i takonit, të shoqërisë së ngushtë që kishin dhe shumëçka tjetër në këtë drejtim. Mirëpo, edhe përkundër gjithë kësaj, maturantët janë zotuar se nuk do të jenë larg njëri-tjetrit, pa marrë parasysh se ku do të vazhdojnë shkollimin e mëtejmë superior në universitetet e ndryshme, kryesisht të Malit të Zi, ata me mësim në gjuhën malazeze, dhe në universitete të Kosovës, Shqipërisë e Malit të Zi, ata me mësim në gjuhën shqipe. Në lokalet e restorantit “Aqua”, deri në orët e vona të natës, nuk kanë pushuar tingujt e muzikës, me të cilat janë përcjellë vallet dhe këngët e maturantëve të hareshëm e të disponuar, të cilët nuk hezituan për të ngritur ndonjë gotë uiski, birre, vere dhe pijeve të tjera freskuese joalkoolike, bashkë me profesorët e vet të cilët i shoqëronin. Ndarja e maturantëve në fund, ka qenë momenti më i vështirë. Përqafimet me lot në faqe, ndonjëherë edhe me vaj, shtrëngimi i dorës lamtumirëse, kanë qenë momente që për shumë kohë dhe mot ata nuk do t’i harrojnë, dhe në përjetimet e tyre do të qëndrojnë të pashlyera. Sh. Hasangjekaj

Në Shkollën e Mesme të Përzier “Beqo Bashiq” në Plavë, u ndanë diplomat “Lluça” (Pishtari)

Vlerësime të merituara për rezultate të larta në mësim Të mërkurën, më 16 qershor, në hollin e shkollës, janë tubuar maturantët me sukses të shkëlqyer, prindërit e tyre, mësimdhënësit, stafi punëdrejtues i shkollës dhe kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, për të marrë pjesë në ndarjen e diplomave “Lluça” (Pishtari), për rezultatet e larta në mësim, që ata kanë shënuar gjatë tri dhe katër viteve shkollore në këtë shkollë. Nga 131 maturantët e shtatë paraleleve mësimore, një prej të cilave me 17 sish me mësim në gjuhën shqipe, 27 maturantë gjatë shkollimit nëntëvjeçar fillor dhe tre e katërvjeçar të mesëm, kanë treguar sukses të shkëlqyer dhe sjellje shembullore, 11 prej të cilëve notat në të gjitha lëndët mësimore i kanë pasur të shkëlqyera, të cilëve u është ndarë diploma “Lluça I”, kurse 16 të tjerëve, të cilët kanë pasur sukses të shkëlqyer, por jo në të gjitha lëndët mësimore, u janë ndarë diplomat “Lluça II”. Për suksesin e arritur mësimor, me vendimin e kolektivit të mësimdhënësve të shkollës, maturantët janë shpërblyer me nga një libër. Drejtori i shkollës, Rifat Balliq, i cili bashkë me kryetarin e Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, maturantëve ua kanë dorëzuar diplomat, pasi ka përshëndetur gjithë të pranishmit, ka thënë se “dita e dorëzimit të diplomave ‘Lluça’, për nxënësit të cilët me suksesin dhe sjelljet e veta kanë merituar të bartin epitetin e nxënësve më të mirë të gjeneratës, për shkollën është solemniteti më i rëndësishëm gjatë vitit shkollor”. Ai në vazhdim ka theksuar se “ne si shkollë u jemi mirënjohës këtyre nxënësve, të cilët para tri dhe katër vitesh kanë trokitur në dyert e kësaj shkolle, e sot mu atyre ua dorëzojmë diplomat ‘Lluça’ “. Kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, në fjalën e vet përshëndetëse, maturantëve të suksesshëm – laureatëve të diplomës “Lluça” (Pishtari), u ka dëshiruar fat, shëndet dhe sukses në vazhdimin e shkollimit të mëtejmë universitar.. Laureatë të diplomës “Lluça I” (Pishtari) janë: Ellma Krciq, Marko Bolleviq, Amill Gjesheviq, Adellisa Huseinoviq, Arijan Musiq, Allmir Llalliçiq, Adnan Shahmanoviq, Bellma Markishiq, Ervina Omeragiq, Samra Cikotiq dhe Gresa Rugovac, kurse laureatë të diplomës “Lluça II” (Pishtari) janë: Shejlla Cecunjanin, Llejlla Deshiq, Semra Markishiq, Sellima Musiq, Damjan Rajkoviq, Denis Olleviq, Allija Canoviq, Amar Delanin, Hajria Lluceviq, Amar Delanin, Samed Mehmedoviq, Blearta Dedushaj, Agnesa Hasangjekaj, Farije Hasangjekaj, Ajlla Rexhepagiq dhe Ahmed Kollashinac. Kolektivi i mësimdhënësve të shkollës, për nxënës të gjeneratës, për këtë vit shkollor, në drejtimin e gjimnazit me mësim në gjuhën malazeze, shpalli nxënësit: Ellma Krciq dhe Marko Bolleviq, nxënës të gjeneratës në paralelen e ndarë – drejtimi i gjimnazit në Guci, maturantin Allmir Llalliçiq, Belarta Dedushaj, nxënëse të gjeneratës në drejtimin e gjimnazit në gjuhën shqipe dhe maturanten Bellma Markishiq – nxënëse e gjeneratës në drejtime profesionale të shkollës. Të gjithë nxënësve të gjeneratës, shkolla ua ndau Certifikatën përkatëse dhe nergut i shpërbleu edhe me nga një libër. Tri nxënëset shqiptare, laureate të diplomës “Lluça” (Pishtari), Blearta Dedushaj, Agnesa Hasangjekaj dhe Farije Hasangjekaj, u deklaruan se do t’i Sh. H. vazhdojnë studimet në fakultete të universiteteve të Kosovës. E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

IN MEMORIAM

Për Koha Javore:

Bajram Sefaj

Para një kohe, miku dhe fqinji im fort i dashur, Ali Gagica, ndërroi jetë. Miqtë e mirë, gojëmbël e fisnik, sikurse ishte z. A. Gagica, nuk vdesin kurrë. Ata prej një jete të përkohshme, sikur ndërrojnë vendbanim. Ikin në një jetë tjetër, Jetë të matanshme, të amshueshme, të përjetshme. Aliu i ndjerë, ndonëse ishte ekonomist i shquar, magjistër i ekonomisë, ai ishte edhe dashamirës i paepur i letërsisë. Mik besnik i librit. Me zell e pandërprerë lexonte. Me pasion e vëmendje, përqendrim lexonte shkrimtarët shqiptarë. Nga Kosova dhe Shqipëria, por edhe letërsi botërore. Duke e pasur mik, deceniet e fundit edhe komshi të dashur, shumëherë ndërronin librat e preferuar. Një ditë prej ditësh, duke njohur mirësinë e bujarinë e tij, ia besova një dorëshkrim bajagi të gjatë (afro 800 faqesh!),i bindur se, po të jetë teksti im, akoma më i vëllimshëm, Aliu e lexon pikë për pikë e fjalë për fjalë, në cilësinë e recenzentit. Në shenjë mirënjohjeje dhe kujtimi të paharrueshëm për të, e riprodhoj në tërësi këtë tekst të tij.. Kështu u shpreh, i ndjeri Ali Gagica, në cilësinë e recenzuesit të librit tim (në dorëshkrim), “Shpen’ udhëtar”. (Shtëpia botuese “Rosafa”, Prshtinë – 2014) Ali Gagica: Reportazhet, si tregime që ishin, e Bajram Sefajt, të përmbledhura e të seleksionuara me kujdes, në një libër me titull “Tregime udhëtimi”, janë një margaritar i vërtetë në zhanrin e këtij lloj shkrimi. Ato kanë një shtrije kohore të gjatë. Nga të shtatëdhjetat deri në fund të viteve ’90 e më tutje, deri në ditët sotme, kur ishin një pasuri e mirëfilltë në gazetat dhe revistat tona. Vrojtues i vëmendshëm e kronist i regjur, autori i takon plejadës së gazetarëve të shquar të këtij lloj shkrimi, gjatë gjithë jetës si gazetar, si reporter i lirë dhe si krijues, e ka dëshmuar

Javore KOHA

E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Në shenjë kujtimi e mirënjohjeje të ndjerit mik, Ali Gagica

se reportazhi, si lloj i veçantë i gazetarisë, për të nuk është vetëm detyrë, por, në rend të parë, është pasion, dashuri dhe shtytës hulumtimi dhe kërkimi gjithnjë me qëllim që të realizojë diç të re, tërheqëse dhe interesante për lexuesin. Ai e ka shfrytëzuar më së miri pozitën e tij, në redaksitë e Rilindjes dhe të Radio Televizionit të Kosovës, që çdo udhëtim dhe “ikje” nga redaksitë ta shfrytëzojë për të sjellë diç të re e të dobishme, si për redaksitë, po ashtu interesante për lexuesin. Rrëfimet e autorit gjatë bredhjeve të tij, herë me detyrë nga redaksitë ku punoi e herë në regji të vetë, i shtyrë nga pasioni për të udhëtuar, gjithmonë i nxitur nga e panjohura, nga hulumtimi dhe nga sensacioni që do t’i ofrojë lexuesit besnik e të vëmendshëm të tij, ishin dhe mbetën perla të zhurnalistikës së Kosovës. Rrëfimet e rreshtuara sipas udhëtimeve nëpër “katër anët e botës”, janë një mozaik i vërtetë i këtij zhanri të rrëfimeve, si vrojtime, biseda, intervista apo përshkrime të ngjarjeve dhe përjetimeve të tij nga ato vende apo ngjarje. Autori është gjithnjë i etshëm dhe në vëzhgim për të paraqitur jetën e njerëzve tanë nëpër botë në të gjitha nivelet sociale, nga

punëtori i thjeshtë, mjeshtri i zejeve të ndryshme, intelektuali, e deri te personalitetet më të shquara të popullit tonë, kudo qofshin ata. Bajram Sefaj, si pakkush, ka arritur shumë në gjininë e këtij shkrimi. Duke lexuar këto reportazhe, apo rrëfime të ndryshme, të cilat autori i përmbledh në këtë libër, lexuesi vetvetiu provokohet të mendojë dhe të pyesë për atë se si është e mundur që gjatë jetës sonë kalojmë shkarazi pranë ngjarjeve të tilla, pa i hetuar fare. Vlen thënia se “një ngjarje e vërejtur, por e pashkruar, doemos është e harruar”. Autori i librit në shqyrtim, e thotë edhe më mirë “Udhëtoj – do të thotë jetoj”. Prandaj, reportazhi i tij, herëherë i letrarizuar, i emocioneve hedhur në letër, ngacmon vëmendjen e tij. Kështu gjen shprehje fuqia retorike e të shprehurit, duke hedhur dritë në të panjohurën, në të brendshmen e temës. Gjatë leximit të këtij libri, fitova bindjen se, siç ka lundruar (lexo: udhëtuar) autori nëpër botë, edhe lexuesi do të lundrojë në anijen e ngjarjeve që provokojnë dhe nxisin, duke lexuar shkrimet që të përplasin në çdo skaj të botës me civilizime të ndryshme. Duhet përmendur gjithashtu se gjatë punës së tij jo të lehtë, jo rrallë vërehet se autori bie në eufori, e cila e tërheq nga irrealja dhe hiperbolizimi, qoftë i ngjarjeve apo personave, që janë temë trajtimi në këto shkrime. Mirëpo, kjo aspak nuk ia zbeh vlerën artistike këtij libri. Dalja në dritë e këtij libri, me tërë koloritin e shkrimeve, që atëbotë janë botuar kryesisht në të përditshmen Rilindja, është e udhës, në mos për tjetër, si shprishje kujtese për një kohë të afërt e të largët. Mendoj se numri jo i vogël i veprave të këtilla të krijuara ndërkohë, në gjuhën shqipe do të ishte i mangët, pa botimin e këtij libri të arrirë. Krejt në fund, si të mos pajtohem(i) me autorin, kur thotë se: “Ajo për të cilën nuk shkruhet ... as që ka ngjarë fare”!

SPORT

Shqiptarët në Kampionatin Evropian në futboll

Nëntë futbollistët e Zvicrës dhe Maqedonisë së Veriut Lojtarët shqiptarë janë të ndarë në dy kombëtare, ndërsa luajnë rol kryesor te skuadrat e tyre. Tre lojtarë shqiptarë janë te Zvicra. Përpos kapitenit Granit Xhaka, për helvetët luajnë edhe Xherdan Shaqiri dhe Admir Mehmedi. Ndërkohë janë gjashtë shqiptarë që janë te Maqedonia e Veriut: Visar Musliu, Egzon Bejtullai, Ezgjan Alioski, Arijan Ademi, Enis Bardhi dhe Ferhan Hasani. Dy prej lojtarëve shqiptarë (Xherdan Shaqiri dhe Ezgjan Alioski) kanë arritur madje edhe të shënojnë për kombëtaret e tyre Shqipëria dhe Kosova nuk kanë arritur që të jenë pjesë e Kampionatit Evropian, por në EURO 2020 që po mbahet këto ditë në dymbëdhjetë vende evropiane është folur shqip. Kjo pasi janë plot nëntë lojtarë shqiptarë që marrin pjesë në këtë ngjarje të madhe sportive. Lojtarët shqiptarë janë të ndarë në dy kombëtare, ndërsa luajnë rol kryesor te skuadrat e tyre. Tre lojtarë shqiptarë janë të Zvicra, që janë ftuar nga trajneri serb Vlladimir Petkoviq. Përpos kapitenit Granit Xhaka, për helvetët luajnë edhe

Xherdan Shaqiri dhe Admir Mehmedi. Ndërkohë janë gjashtë shqiptarë që janë te Maqedonia e Veriut, e cila u kualifikua për të parën herë në histori në Kampionatin Evropian. Visar Musliu, Egzon Bejtullai, Ezgjan Alioski, Arijan Ademi, Enis Bardhi dhe Ferhan Hasani janë lojtarët shqiptarë që luajnë me Maqedoninë e Veriut në Euro 2020. Ishte pikërisht Maqedonia e Veriut që e eliminoi Kosovën në ndeshjen e parë play-off për EURO 2020. Dy prej lojtarëve shqiptarë kanë ar-

ritur madje edhe të shënojnë për kombëtaret e tyre. Xherdan Shaqiri ka shënuar dy gola në fitoren e Zvicrës kundër Turqisë me rezultatin 3:1, kur Ezgjan Alioski ka shënuar golin e vetëm për Maqedoninë e Veriut në humbjen kundër Ukrainës me rezultatin 1:2. Në Grupin A Zvicra është renditur në vendin e tretë, me katër pikë, pas Italisë dhe Uellsit, kurse Maqedonia e Veriut në debutimin e saj ka shënuar tri humbje në Grupin C duke mos arritur të kualiafikohet në 1/16. (Kohapress) E ENJTE, 24 QERSHOR 2021

Javore KOHA

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me