Koha 966

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 17 qershor 2021 Viti XX Numër 966 Çmimi 0,50

Mungon koordinimi mes shqiptarëve për ndryshimet në Ligjin zgjedhor ISSN 1800-5696

Pronarëve të ullishtës iu kthehet prona

Kraja, një trevë piktoreske dhe misterioze

PËRMBAJTJE

8

10 Emër 500 vjet

Serbia do të vazhdojë të mos i pranojë përgjegjësitë për luftëra e për krime lufte

12

16 Një fitore e madhe

Mes jetës dhe vdekjes

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

PËRMBAJTJE

18

22 Studim krahasues mbi potencialet turistike të Malit të Zi dhe Shqipërisë

Zbulohet portreti origjinal i Skënderbeut nga Gentile Belini, pikturuar në vitin 1467

24

Meditim mbi artin e fjalës poetike në vëllimin me vjersha “Te vorret e Kshevës” të poetit Ndue Sinishtaj

“Vera e përjetshme”, vlerë e përjetshme!

26

KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Kuvendi i Malit të Zi miratoi Propozimligjin për kthimin e pronës në Valdanos

Pronarëve të ullishtës iu kthehet prona

Parlamenti i Malit të Zi votoi në një seancë të premten ligjin mbi kthimin e pronës së njohur të Valdanosit në Komunën e Ulqinit. Ligji u votua me 49 vota të deputetëve të partive që ushtrojnë pushtetin në Mal të Zi dhe të disa deputetëve opozitarë, në mesin e të cilëve ishin edhe dy deputetët nga forcat politike shqiptare. Në votim nuk mori pjesë Partia Demokratike Socialiste e presidentit Millo Gjukanoviq.

Valdanosi është një zonë e njohur bregdetare me një bukuri të rrallë

4

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

natyrore, me rreth 18 mijë rrënjë ullinj qindravjeçarë që shtrihet në periferi të qytetit të Ulqinit.

Kjo ullishte kap një sipërfaqe mbi 100 hektarë tokë dhe historikisht ka qenë pronë e mbi 200 familjeve që jetojnë në Ulqin. Në vitin 1978 kjo zonë u shtetëzua për nevoja ushtarake duke u kompensuar disa pronarëve shuma të papërfillshme parash. Aty ishte planifikuar të ndërtohej një bazë e madhe ushtarake, por për shkak të shpërbërjes së Jugosllavisë ky plan dështoi.

Qeveritë e ndryshme të Malit të Zi ndër vite, nuk hoqën dorë nga kjo pasuri dhe disa herë bënë përpjekje për t’ia shitur investitorëve dhe agjencive turistike të huaja. Ky synim ka shkaktuar shpesh protesta të mëdha të organizuara nga pronarët, OJQ-të dhe partitë politike shqiptare.

Në Parlament u vlerësua se votimi i Ligjit për kthimin e Valdanosit paraqet një sukses tejet të rëndësishëm për pronarët dhe në përgjithësi për Komunën e Ulqinit. (a.s./VOA)

NGJARJE JAVORE

Në Tiranë u mbajt Samiti i liderëve të Ballkanit Perëndimor

Të vendosur për të ecur drejt një hapësire të përbashkët Tiranë – Gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor janë të vendosura që të ecin drejt një hapësire të përbashkët zhvillimi dhe lirie, me projekte madhore investimi dhe presin nga Bashkimi Evropian që jo vetëm t’i mbështesë, por ta bëjë pjesë të unionit këtë ambicie madhore të popujve të Ballkanit.

Ky ishte mesazhi që mori nga Tirana Komisioneri për Zgjerimin në Bashkimin Evropian, Oliver Varhelyi, në takimin e përbashkët që zhvilloi të enjten me drejtuesit më të lartë të Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi, Bosnjë e Hercegovinës, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë.

Samiti u drejtua nga kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, dhe Komisioneri për Zgjerimin i BE-së, Oliver Varhelyi.

Në konferencën e përbashkët për shtyp me Komisionerin për Zgjerimin të BE-së, Oliver Varheyli, kryeministri Edi Rama ka thënë se Shqipëria mbetet e palëkundur se projekti i “Shengenit rajonal” është një projekt strategjik me përfitime për rajonin.

Rama tha se një nga çështjet e diskutuara në samit ishte dhe kërkesa që liderët e rajonit i adresuan BE-së për lëvizjen e lirë pa detyrime shtesë, pas pandemisë së COVID-19.

Në anën tjetër, Komisioneri për Zgjerim Oliver Varhelyi tha se bashkëpunimi

mes vendeve të Ballkanit Perëndimor do të sjellë një plan rreth 30 miliardë eurosh investime evropiane në rajon.

“Ne jemi të gatshëm që të rikonfirmojmë angazhimin dhe përkushtimin tonë që e kemi vënë në tryezë me planin ekonomik dhe të investimeve, një plan që e kemi treguar që në vjeshtë që mobilizon një të tretën e Prodhimit të Brendshëm Bruto të rajonit. Pothuajse 30 miliardë euro në formë investimesh që do të vijnë në rajon. Ky plan nuk ka për të funksionuar në rast se vetë rajoni nuk funksionon si një i tërë, në rast se nuk kemi një treg rajonal”, u shpreh komisioneri, duke përkrahur përsëri iniciativën për “Shengenin rajonal”.

Për dallim prej vendeve të tjera të rajonit që janë përfaqësuar nga kryeministrat e tyre, Malin e Zi në këtë samit e ka përfaqësur Presidenti Millo Gjukanoviq.

Gjukanoviq ka thënë se në këtë takim është folur për dy aspekte të perspektivës evropiane të rajonit tonë.

“Kemi biseduar për aspektin gjeopolitik, për të cilin nuk kam për të thënë diçka të re. Qëndrimet e Malit të Zi janë të njohura. Sa më pak Evropa të jetë e pranishme në Ballkanin Perëndimor, aq më tepër ka hapësirë për ata që veprojnë nga pozitat antievropiane.

Mendoj se këtë mesazh e kanë kuptuar në Bruksel dhe në qendrat më të

rëndësishme evropiane dhe pres një angazhim më të fuqishëm të BE-së në hapësirën e rajonit tonë, gjë që është shumë inkurajuese edhe për aspiratat evropiane të Malit të Zi”, ka deklaruar ai, duke shtuar se aspekti i dytë për të cilin kanë biseduar është realizimi i planit investues ekonomik të cilin e ka prezantuar Komisioneri për Zgjerim, Oliver Varhelyi.

Në Samitin e liderëve të Ballkanit Perëndimor ka ndodhur edhe përplasja ndërmjet kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti, dhe kryeministres së Serbisë, Ana Bërnabiq. Kurti ka sqaruar se kjo ka ndodhur për shkak se kryeministrja e Serbisë “nuk dëshironte të pranonte që Kosova është shtet i pavarur dhe sovran”.

Samiti i liderëve të Ballkanit Perëndimor në Tiranë, i njohur ndryshe si Procesi i Berlinit, i cili ka si synim përmirësimin e bashkëpunimit rajonal ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor për të mbështetur procesin e anëtarësimit në BE të gjashtë vendeve, vlerësohet si shumë i rëndësishëm pasi vjen vetëm dy javë para vendimit të pritshëm në Bruksel për nisjen e negociatave për anëtarësim në BE të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Diskursi politik

Mungon koordinimi për ndryshimet në L

Pavarësisht se mendimi dhe vërejtjet e shqiptarëve në lidhje me ndryshimet në Ligjin zgjedhor nuk do t ekzistojë një koordinim mes subjekteve politike që përfaqësojnë shqiptarët, duke dëshmuar se një çësh parë, sidomos kur momentalisht kemi pauzë në këtë grup punues si rezultat i bojkotit nga opozita aktua Pasi kemi të bëjmë me çështjen e përfaqësimit dhe të prezantimit të shqiptarëve, duhet dëshmuar ser jetë në favor të barazisë qytetare e nacionale e të demokracisë parlamentare në këtë mjedis multinacio ar shqiptarëve të drejtat e arritura.

Ishte ky veprim destruktiv dhe kundër barazisë nacionale e qytetare të shqiptarëve.

Nail Draga

Në lidhje me këtë çështje opinioni i gjerë është informuar me kohë se ekziston gatishmëri mes shumicës së re parlamentare dhe opozitës për ndryshime në Ligjin zgjedhor. Por, tash kemi një dallim sepse janë ndryshuar rolet. Opozita e tashme ishte në pozitë për tre dekada, ndërsa ish-opozita tash është pozitë, do të thotë pushtet, andaj është rasti që në këtë aspekt të gjindet një kompromis për të gjitha subjektet e jetës parlamentare në Mal të Zi. Çështje të veçantë paraqet përbërja e këtij komisioni dhe sa do të jenë serioz e të gatshëm të ballafaqohen realisht me ndryshimin e Ligjit zgjedhor, që thënë të vërtetën ka qenë i miratuar vazhdimisht sipas shijes së shumicës parlamentare. Madje në këtë aspekt ne shqiptarët jemi dëshmitarë se kur ishte fjala për interesat politike janë bërë bashkë pozita e opozita (PDSFD), sikurse ishte rasti i miratimit të ndryshimeve në Ligjin zgjedhor në shtator të vitit 2011, duke ua mohu-

6

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Grupi punues vetëm me një shqiptar

Sipas të dhënave nga Kuvendi i Malit të Zi grupi punues për reformën zgjedhore përbëhet nga 14 anëtarë (7 nga pozita e 7 nga opozita) që përbëhet prej përfaqësuesëve të partive politike. Nga përbërja e tillë del qartë se shqiptarët përfaqësohen vetëm me një person, deputetin Genci Nimanbegu, që jep për të kuptuar se çështjes së përfaqësimit të popujve pakicë nuk iu është kushtuar kujdesi i duhur.

Pikërisht, kemi të bëjmë me qasjen unitariste që dëshmon se edhe kjo përbërje e ka të vështirë të distancohet nga e kaluara, sepse përfaqësimi i popujve pakicë (shqiptarët, boshnjakët dhe kroatët) mund të bëhët nga përfaqësuesit e tyre autentikë, si kudo në botën demokratike, sepse përfaqësimi dhe prezantimi i tyre, nuk mund të trajtohet si çështje formale.

Në kërkim të të drejtave të mohuara

Se në Mal të Zi kemi të bëjmë me një qeverisje të pakonsoliduar, dëshmon konstatimi se pjesëtarët e popujve pakicë vazhdimisht janë margjinal-

izuar kur është vendosur në lidhje me ndryshimin në Ligjin zgjedhor.

Ndonëse në Mal të Zi sipas Ligjit të pakicave ceket së të drejtat e arritura nuk mund të cenohen, këtu ndodhi pikërisht e kundërta. Me rastin e miratimit të ndryshimeve të Ligjit zgjedhor në vitin 2011, shqiptarëve iu mohuan të drejtat e arritura ku në „njësinë zgjedhore“ e cila jepte pesë deputetë, ai numër u ndryshua duke ua mundësuar të fitojnë maksimalisht tre deputetë me një formulim të veçantë të panjohur deri më tash në Mal të Zi. Ishte pikërisht ky vendimi i shumicës parlamentare që i detyroi deputetët shqiptarë (4) të braktisin seancën e Parlamentit në mënyrë demonstrative (11 shtator 2011), sepse ishte një votim kundër barazisë qytetare e nacionale të shqiptarëve.

Por, shumicës parlamentare as që i interesonte një qëndrim i tillë i shqiptarëve dhe me shumicë votash (PDSFD) miratoi Ligjin e ri zgjedhor, i cili filloi të zbatohet në zgjedhjet vijuese parlamentare (2012), duke dëshmuar rënien e numrit të deputetëve shqiptarë nga katër në dy, sipas skenarit të pushtetit, që ishte dëshmi praktike e diskriminimit përmes Ligjit zgjedhor.

Pse u ndryshua Ligji zgjedhor?

Në saje të zgjedhjeve parlamentare të mbajtura më 29 mars 2009,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

i mes shqiptarëve Ligjin zgjedhor

të merren parasysh, siç ndodhi herën e fundit në vitin 2011, kur u mohuan të drejtat e arritura, duhet të htje e tillë nuk është personale apo partiake, por preokupim i të gjithëve, andaj duhet të takohen sa më ale (PDS) e cila është e pakënaqur me Qeverinë dhe politikën e shumicës së re parlamentare. riozitet në trajtimin e çështjeve identitare sikurse është Ligji zgjedhor, sepse çdo ndryshim i tij duhet të onal dhe multikulturor shqiptarët u moblizuan si rrallë herë dhe arritën një fitore spektakolare, sepse nga 5 deputetë që jepte “njësia e veçantë zgjedhore” e vendvotimeve shqiptare, ata fituan 4 deputetë, ndërsa PDS 1 deputet. Ishte ky një sinjal për pushtetin se shqiptarët po bëhën me peshë, madje me këtë numër mund të vendosin në të ardhmën për formimin e shumicës parlamentare e vetvetiu edhe të Qeverisë.

Andaj për të eliminuar një mundësi të faktorizimit të shqiptarëve në të ardhmën ata menduan të ndryshojnë Ligjin zgjedhor që e realizuan me 11 shtator 2011, që ishte skenar dhe regji e shumicës parlamentare, e cila kësaj here u mbeshtet edhe nga opozita proserbe, të cilët u bashkuan bashkë kundër shqiptarëve, për interesa politike e strategjike.

Madje, duhet cekur se ky Ligj ua mundëson shqiptarëve të përfaqësohen më së shumti me tre deputetë autentikë, por në saje të situatës në terren del qartë së mund të fitohen dy deputetë, ndërsa i treti mbetet si mundësi teorike, ku zgjedhjet parlamentare nga viti 2012-2020 e dëshmojnë me së miri një konstatim të tillë.

Mungon koordinimi në mes shqiptarëve

Duke marrë parasysh se në lidhje

me këtë çështje ky grup punues pavarësisht pengesave të ndryshme subjektive për momentin është në pauzë, si rezultat i bojkotit nga opozita (PDS) besoj se do të vazhdojë të punojë dhe do të arrijë një kompromis për marrëveshje dhe votim në kuvend, është e udhës që të kemi një koordinim mes subjekteve politike të shqiptarëve.

Kujtojmë me ketë rast se në Kuvendin e Malit të Zi (31.10.2018) me ftesë të nënkryetarit të atëhershëm të Parlamentit Genci Nimanbegu është mbajtur takimi i parë i përfaqësuesve të partive shqiptare në Mal të Zi me tematikë reformën e Ligjit zgjedhor.

Në takim kanë marrë pjesë të gjitha subjektet politike përveç PD e LDSH. Pjesëmarrësit nga takimi i tillë kanë vlerësuar se Ligji zgjedhor ekzistues është diskriminues kur ka të bëjë me përfaqësimin autentik të shqiptarëve, sepse nga katër deputetë që i kishim në vitin 2011, më pas përfaqësimi ka rënë në dy apo një deputet, që është diskriminues për shqiptarët.

Çështja shqiptare, jo si pronë private

Duke marrë parasysh peshën e një ligji të tillë, shqiptarët duhet të jenë unikë, duke lënë menjanë interesat personale, partiake e klaneve të ndryshme, sepse të drejtat e shqiptarëve nuk janë pronë personale e

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

partiake, sepse çështja shqiptare u përket të gjithëve.

Pikërisht duke marrë parasysh këtë mision është i udhës mbajtja e një takimi të përbashkët të të gjitha subjekteve politike që përfaqësojnë shqiptarët. Organizimi i një takimi të tillë duhet të bëhet sa ma parë me kuadro të dëshmuar me etikë profesionale duke ofruar përfundime optimale, që janë në favor të avancimit të Ligjit zgjedhor sipas standardeve ndërkombëtare.

Pavarësisht se mendimi dhe vërejtjet e shqiptarëve në lidhje me ndryshimet në Ligjin zgjedhor nuk do të merren parasysh siç ndodhi herën e fundit në vitin 2011 kur u mohuan të drejtat e arritura, duhet të ekzistojë një koordinim mes subjekteve politike që përfaqësojnë shqiptarët. Pasi kemi të bëjmë me çështjen e përfaqësimit dhe të prezantimit të shqiptarëve duhet dëshmuar seriozitet në trajtimin e çështjeve identitare sikurse është Ligji zgjedhor, sepse çdo ndryshim i tij duhet të jetë në favor të barazisë qytetare e nacionale e të demokracisë parlamentare.

Përfundimisht duhet kuptuar të gjithë se pushtetit i intereson që shqiptarët të jenë të përfaqësuar me sa më pak deputetë shqiptarë autentikë, mundësisht vetëm me një deputet, dhe ai të jetë sipas shijes së pushtetit apo i veshur me kostumin e tyre.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Serbia do të vazhdojë përgjegjësitë për luftë Gjenerali serb Ratko Mlladiq, njihet mirë nga publiku ndërkombëtar jo vetëm për krimet që ka kryer në Kroaci dhe Bosnjë- Hercegovinë gjatë luftërave jugosllave nga 1991 deri 1995, për të cilat u dënua në vitin 2017 me burgim të përjetshëm. Por, edhe sepse falë ndihmës nga qeveria demokratike e Serbisë ai arriti të qëndronte i fshehur 16 vjet me radhë, duke i shpëtuar kështu arrestimit

Sonja Biserko

Ditën e martë, Mekanizmi Ndërkombëtar i mbetur për shqyrtimin ad-hoc të çështjeve, e la në fuqi dënimin e dhënë për Mlladiqin. Gjykatësi i Institucionit që pason Gjykatën Ndërkombëtare të OKB-së për krimet në Jugosllavi (UN ICTY), i vlerësoi si të drejta dhjetë nga 11 pikat e akuzës, duke e quajtur Mlladiqin fajtor mes të tjerash për vrasje masive, krime kundër njerëzimit dhe shkelje të ligjeve dhe rregullave të konflikteve të armatosura. Dënimi i Mlladiqit vazhdon të mbetet: i përjetshëm.

Puna e gjykatës që quhet “Tribunal i Hagës” është shumë e rëndësishme për rajonin e Ballkanit Perëndimor, sepse ka dëshmuar shumë nga faktet e luftërave në ish-Jugosllavi dhe i ka bërë ato publike. Pavarësisht se në rastin në fjalë mungojnë dëshmitë për lidhjet e Mlladiqit me Beogradin, kryeqytetin serb, për shembull me ish-pushtetmbajtësin Sllobodan Millosheviq dhe persona të tjerë drejtues. Gjithë emrat e tyre u përmendën në akuzën drejtuar kundër Millosheviqit në vitin 1999. Dënimi më 1997, i Dushko Tadiqit, personit të parë që u akuzua në Hagë,

8

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

tregoi se në luftën e Bosnjës kishim të bënim me një konflikt ndërkombëtar. Kurse në rastin e Ratko Mlladiqit, Gjykata e Hagës nuk është marrë me konfirmimin e lidhjeve të tij me Serbinë, as me vrasjen masive të dokumentuar mirë në gjashtë komuna të tjera boshnjake, menjëherë në fillim të luftës më 1992, për të cilat akuza bën përgjegjës gjeneralin, por gjykatësi nuk e ka përfshirë \në dhënien e dënimit.

Të gjitha vendimet e marra nga Gjykata e Hagës shihen në Serbi edhe sot si antiserbe; 26 vjet pas përfundimit të luftës në Kroaci dhe Bosnjë, në diskutimet serbe flitet vetëm për krimet që kanë bërë kriminelë lufte nga kombet e tjera. Fakti që shteti serb vetë nuk ka nxjerrë në gjyq asnjë person për veprimtaritë kriminale, bën që përgjegjësia që ka pasur Serbia për luftërat dhe krimet e luftës të vazhdojë të mos pranohet.

Në vend që të pranohet përgjegjësia, thuhet se në Bosnje është bërë “luftë çlirimtare e serbëve” dhe se fajin për shkatërrimin e Jugosllavisë e ka fundamentalizmi islamik. Në thelb të këtij qëndrimi u krijua një mënyrë e të treguarit të historisë që e paraqet Serbinë kryesisht si viktimë, ndër të tjera të stigmatizuar nga e gjithë bota për shkak të afrimitetit me Rusinë.

Faktikisht, gjenocidi i Srebrenicës më 1995 ishte pjesë e një strategjie serbe e cila shihte një lloj korridori mysliman që fillonte me qytezat boshnjako-lindore dhe dy zonat

e tjera të mbrojtura nga OKB-ja, Zhepë dhe Gorazhdë, dhe pretendohej se lidhte Sarajevën me Turqinë nëpërmjet rajonit të banuar kryesisht me myslimanë të Sanxhakut, si dhe me Kosovën dhe Shqipërinë, po ashtu me shumicë myslimane. Sipas interpretimeve serbe, kjo “tërthore e gjelbër” përbënte rrezik për Evropën.

Prandaj, që me fillimin e luftës më 1992, Srebrenica ka qenë objektiv i Mlladiqit. Dhe, kjo mënyrë trajtimi e historisë është aktuale edhe sot në Serbi.

Lufta në Bosnjë vuri në provë besueshmërinë dhe vlerat e vetëdeklaruara të Perëndimit dhe Srebrenica diskretitoji gjithë komunitetin ndërkombëtar. Nga pikëpamja morale, Srebrenica ka qenë moment i kthesës në Luftën e Bosnjës, por njëkohësisht simbol për indiferencën dhe injorancën e vendeve perëndimore ndaj vrasjeve që bëheshin në Ballkan.

Prandaj, Srebrenica bëri që kudo në botë të zhvilloheshin diskutime serioze, por vetëm në Serbi jo. Rezoluta e OKB e vitit 2015, për pranimin e gjenodicit në Srebrenicë, ishte një përpjekje për të zhvilluar një mënyrë të përbashkët të interpretimit të historisë dhe për të emëruar një ditë ndërkombëtare përkujtimore për tetë mijë viktimat e masakrës. Shumë vende e kanë nënshkruar ndërkohë këtë rezolutë, disa vende të tjera jo, mes tyre janë Rusia dhe Kina.

Ndërkohë që Bosnja lufton me mish

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

ë të mos i pranojë ëra e për krime lufte

e me shpirt për të pasur një shtet pluralist funksionues, në Beograd rehabilitohen kriminelët e dënuar nga Haga. Ata trajtohen si heronj kombëtarë, që kanë sakrifikuar për “çështjen serbe”.

Prandaj, edhe dhënia e dënimit në procesin e apelit për Mlladiqin, kriminelin më të tmerrshëm serb të luftës, nuk do ketë ndonjë efekt të veçantë në Serbi. Interpretimi që Serbia i bën shpërbërjes së Jugosllavisë e ka bërë të pamundur pranimin e fajit. Transformimi radikal i shoqërisë serbe do e bëjë të mundur që elitat serbe të ballafaqohen me të vërtetën dhe t‘u japin përgjigje: Pyetje vendimtare: A jeni dakord të pranoni se institucionet e ushtrisë jugosllave dhe shërbimet sekrete të Serbisë kanë qenë zbatues të politikës së Millosheviqit për Serbinë e Madhe?

Që ka pasur deportime dhe masakra kundër civilëve të përmendur me emër, për shkak të përkatësisë së tyre kulturore dhe fetare?

Që ka pasur dëshmi për nxjerrjen e trupave të pajetë të viktimave nga varret për t’i futur në varre masive sekondare dhe të treta, dhe që ka pasur gjatë këtij procesi gjymtime dhe nganjëherë djegie të trupave të pajetë të të vdekurve?

Që ka pasur shkatërrime me qëllim të trashëgimisë kulturore dhe fetare, për të zhdukur identitetin etnik dhe fetar të komuniteteve jo serbe?

Që mungesa e vullnetit të elitave politike dhe kulturore të Serbisë për trajtimin e përgjegjshëm të së kaluarës serbe përbëjnë pengesë në perspektivën e Serbisë për pranim në BE? Që vazhdimi i relativizimit të përgjegjësisë që Serbia ka pasur në luftërat

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

jugosllave pengon normalizimin e marrëdhënieve midis vendeve dhe vetë njerëzve të Ballkanit Perëndimor?

Që ky relativizim bën që shoqëria serbe të izolohet në një sistem autist dhe të prapambetur vlerash?

Që ligji themelor i vendosjes para përgjegjësisë për veprimtari të caktuara është një nga elementet kyç për arritjen e shtetit të së drejtës në Serbi?

Pa konfrontimin me Ratko Mlladiqin dhe krimet e tij, Serbia nuk mund të kthehet në shoqëri moderne, evropiane. /DW/

(Autorja është një nga aktivistet më të njohura të të drejtave të njeriut në Serbi. Që nga viti 1994, ajo është presidente e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut) E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Emër 500 vjet Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Ka një lidhje të padukshme midis njeriut dhe vendit; emrit dhe besimit.

Kush krenohet se ka besë, nuk është aspak i besës - tregon ndonjëherë përvoja.

Të parët tanë në mesjetën e vonë ndërruan emrin, toponimin e vendit dhe besimin, thotë historia. Dhe ne sot ecim në gjurmët e tyre, edhe pse rrotull nuk shohim ndonjë osmanli të na detyrojë t’i falemi Zotit si ata, ose të na pengojë të kthehemi tek emri i parë - Albania, për shembull, ose Arbëria. Çfarë e shtyn njeriun t’i besojë fesë së të parëve, kur të parët vetë nuk i kishin qëndruan besnikë fesë së të parëve të tyre? Mendoj se historia

10

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

“

Dhe tradita vazhdoi e vazhdon. Shumica në mos e gjithë udhëheqësia e lartë e PPSH-së rridhte nga familje të pasura e me pozita falë shpërblimeve dhe dhuratave që u kishin dhënë sulltanët. Pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane, Shqipëria, de facto, mbeti një parajsë bejlerësh dhe kaloi në sundim elitash që në kohë të vështira sytë i kthejnë për ndihmë nga “Baba”.

nuk na e thotë të gjithë të vërtetën.

Një popull nuk qëndron dot i shtypur për 500 vjet - por vetëm vdes, tretet, shprishet, humbet, ose bëhet dikush dhe në trojet e tij vjen një tjetër; ashtu si një popull, që kur mbahet për 45 vjet në izolim armiqësohet dhe përçahet.

Rajoni më në perëndim i Perando-

risë Osmane ishte edhe mur ndarës midis Lindjes dhe Perëndimit. Ndonjëri mund të thotë se ishte Deti, të tjerët thonë se ishte Skënderbeu që e caktoi këtë kufi, edhe pse trupat osmane u përpoqën ta kapërcenin.

Pas mposhtjes së Arbërisë, Sulltani mori masa që një qëndresë me të cilën ishte ndeshur për 25 a më

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Çfarë e shtyn njeriun t’i besojë fesë së të parëve, kur të parët vetë nuk i kishin qëndruar besnikë fesë së të parëve të tyre? Mendoj se historia nuk na e thotë të gjithë të vërtetën. Një popull nuk qëndron dot i shtypur për 500 vjet - por vetëm vdes, tretet, shprishet, humbet, ose bëhet dikush dhe në trojet e tij vjen një tjetër; ashtu si një popull, që kur mbahet për 45 vjet në izolim armiqësohet dhe përçahet shumë vjet të mos përsëritej më, të pakten jo nga një shtet i vogël si i Arbërit. Sapo hynë në Lezhë, trupat osmane iu vërsulën si të çmendur varrit të Skënderbeut dhe i zhdukën eshtrat e tij, ose i varën në qafë si ajmali për efekt magjie; Politika e Stambollit pastaj vendosi të merrej me emrin edhe toponimin; banorët filluan të quhen “shqiptarë” dhe vendi “Shqipëri”. Para kësaj, sigurisht, kishte kaluar fshesa, spastrimi steril për të zhdukur çdo gjurmë e kujtesë.

Për një brez a dy kjo u arrit, ndërsa tokat e banorëve autoktonë i zunë kolonët osmanë të ardhur nga skaji më lindor i perandorisë. Dhe këta u begatuan; morën prona e poste për të cilat kishin luftuar; u bënë bejlerë, pashallarë e vezirë në Stamboll - pa harruar çifliqet në tokat e mbetura pa arbëreshë, pa arvanitë të cilët ishin

“

Sapo hynë në Lezhë, trupat osmane iu vërsulën si të çmendur varrit të Skënderbeut dhe i zhdukën eshtrat e tij, ose i varën në qafë si ajmali për efekt magjie; Politika e Stambollit pastaj vendosi të merrej me emrin edhe toponimin; banorët filluan të quhen “shqiptarë” dhe vendi “Shqipëri”.

Para kësaj, sigurisht, kishte kaluar fshesa, spastrimi steril për të zhdukur çdo gjurmë e kujtese. Për një brez a dy kjo u arrit, ndërsa tokat e banorëve autoktonë i zunë kolonët osmanë të ardhur nga skaji më lindor i perandorisë

përzënë e shpërngulur.

Dhe tradita vazhdoi e vazhdon. Shumica në mos e gjithë udhëheqësia e lartë e PPSH-së rridhte nga familje të pasura e me pozita falë shpërblimeve dhe dhuratave që u kishin

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

dhënë sulltanët. Pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane, Shqipëria, de facto, mbeti një parajsë bejlerësh dhe kaloi në sundim elitash që në kohë të vështira sytë i kthejnë për ndihmë nga “Baba”.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Mes jetës dhe vd Nëse doni që të jeni të lumtur, kënaquni me atë që keni. Kujtoni gjërat e mira, por të jeni të gatshëm edhe për të papritura. Gëzohuni gjërave të vogla, që të mund të keni një çast, ditë, javë, vit të lumtur! Mos pritni mrekulli, vetë bëni mrekullirat e jetës. Me atë që keni. Besoni në jetë, por mos harroni se një ditë do të ikni. Patjetër! Mundoheni të lini gjurmë që të jeni gjallë edhe pas vdekjes, ngase disa njerëz vdesin përgjithmonë, s’u mbetet gjurmë, kurse disa të tjerë janë të pavdekshëm, ndonëse fiziku i tyre është tretur, është bërë pjesë e hirit, pluhurit të dheut

Qani Osmani

por deri më sot kot. U mundua që ta margjinalizojë atë, ta qesë mënjanë, ta bëjë atë të padukshme, të ndërtojë një shoqëri të shpërfilljes së vdekjes, që meson se vdekja ekziston, por jo këtu, jo tani, dhe sigurisht, jo për ne. Kjo është shoqëria që s’men-

don rreth vdekjes, ku vdekja është çuar tejandej, ku edhe doktorët, psikologët dhe punëtorët social nuk janë ndihmuar të kuptojnë ndjenjat rreth vdekjes së vet. Njeriu bashkëkohor është rritur me këtë filozofi jete.

Me formulën: “Shfrytëzoje çastin!”

Në këtë kohë të pandemisë aktuale kanë ndryshuar shumë gjëra, shumë shprehi, shumë sjellje tona. Ndryshe frymojmë, keqaz ndjehemi, ditë për ditë përcjellim njerëz, jemi bërë sikur ecim mbi litar, si akrobatë që lëvizim mes jetës dhe vdekjes. Këtë radhë, këta që ikin në botën tjetër edhe i mediatizojmë, i publicizojmë. Çdo ditë s’mund të hapësh rrjetet sociale e të mos vëresh pasazhin hyjnor “Të Zotit jemi, te Ai kthehemi”, forma të shprehjes së dhimbjes si “S’ishte koha të ikje…”, “S’e besoj se s’do të jesh më me ne!”, e shumë të tjera që janë bërë zakon brenda këtyre më pak se dy viteve që jetojmë me Covid-19. Pra, turbulencat ndryshojnë përceptimin për gjërat, por kësaj i shtohet teknologjia informatike, del një produkt sui generis . Gjithë kohën në skenë vdekja, që është bërë përcaktuese e përditshmërisë sonë.

Bile sikur s’ka mbetur jetë dhe gjallni në mesin tonë. Shikuar sociologjikisht jemi shndërruar në shoqëri të vdekjes.

Qytetërimi modern u mundua ta largojë vdekjen, ta eliminojë atë, ta bëjë njeriun të pavdekshëm, të përjetshëm, të gjejë sekretin e pavdeksisë,

12

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dekjes Kënaqu, merr sa të mundesh nga kjo botë, injoro fundin e pashmangshëm.

Kultura tradicionale e mësonte njeriun që “të vdes para vdekjes”, kurse moderniteti premtonte eternalitet human. Një qytetërim i tërë u ndërtua për ta harruar vdekjen – shprehet një shkrimtar amerikan. Por “engjëlli i vdekjes gjithnjë ka qenë në veprim”.

Prej kur është kurdisur kjo botë, çdo ditë vdekje. Në përmasa globale çdo vit vdesin rreth 56 milionë njerëz, pjesa dërmuese e tyre në vendet e zhvilluara. Vdekja është stëraktualizuar në veçanti tani, në kohë pandemie. Atë e ndjejmë më afër se çdoherë, sepse virusi për disa ditë, prej këndej mund të na çojë andej. “Vdekja, sëmundja më tmerruese, s’është asgjë për ne, derisa ekzistojmë, përderisa nuk është me ne, por kur vjen, ne s’jemi, s’ekzistojmë”-thotë Epikuri.

“

Qytetërimi modern u mundua ta largojë vdekjen, ta eliminojë atë, ta bëjë njeriun të pavdekshëm, të përjetshëm, të gjejë sekretin e pavdeksisë, por deri më sot kot. U mundua që ta margjinalizojë atë, ta qesë mënjanë, ta bëjë atë të padukshme, të ndërtojë një shoqëri të shpërfilljes së vdekjes, që meson se vdekja ekziston, por jo këtu, jo tani, dhe sigurisht, jo për ne

Vdekja sado e frikshme dhe e tmerrshme të duket e ka dimensionin e vet humanizues, këshillëdhënës, e bën njeriun më fragjill kur i kujtohet, se lë të faraonizohet, ia tregon fundin e pashmangshëm, e ulë përtokë, e bën më modest. I tregon atij se ç’qenie e vogël dhe e pafuqishme është, e shtynë të solidarizohet me të tjerët, të mos mendojë vetëm për veten. Ia jep leksionin më të fuqishëm: “Ke fillim dhe ke mbarim”. “ Jeto sa të jetosh, ngado që të kthehesh, vdekatar je”. “Çdo shpirt do ta shijojë vdekjen” (Kur’ani). Vdekja e tjetrit na e ftohë jetën, na i këput këmbët dhe shpresat e pafundshme. Por, edhe fatalizmi dhe zezënia e krijuar nga kumtuesit e vdekjes nuk krijon shumë ambient për jetë normale. Narracioni që në epiqendër ka frymën e fundit, llogarinë, ndëshkimin, ta bën jetën ferr qysh këtu. Ky është skaj tjetër, ekstremi tjetër karshi shoqërisë hedoniste, sensualiste.

Imagjinoni të dëgjoni një fëmijë të njomë, 5-6 vjeç, që ju këndon “Më hidhni dhe mbi varrin tim!” Edhe këngët fetare të viteve të fundit, ilahitë, pjesa dërmuese godasin nga teli i vdekshmërisë. Në rregull, kultura jonë, vdekjen e kupton si natyrshmëri nga e cila na ndan një frymë apo ndërprerje fryme, por deprimimi masovik, defetizmi i turmave përmes mesazheve tepër dëshpëruese nuk është diskurs i qëlluar. “ Jeta qenka bosh”, “Shtrati im është dheu”, “Ah moj jetë”, “Pse erdha n’dynja?” janë disa nga tekstet që këndohen nga ilahistët dhe që kanë një ritëm që të ndrydh vullnetin për jetë. Shyqyr Zotit që ka edhe të atillë që frymojnë ndryshe: “Mos u dëshpëro, bashkë do ta kalojmë edhe këtë sprovë!” ka shkruar në mars një dijetar shqiptar lidhur me Covid-19. Bukuritë dhe dhuntitë e jetës janë të pakrahasueshme me

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

shëmtitë dhe sprovat e saj. Në jetë ka vend edhe për kënaqësi, shijime gjërash të bukura, por edhe për eremiteri, edhe për asketizëm, pa teprime, pa ekstreme. Covid-19 na e riaktualizoi vdekjen, na e solli më afër, e bëri atë të dukshme. Por kjo s’është arsye për ta mallkuar jetën.

Nëse doni që të jeni të lumtur, kënaquni me atë që keni. Kujtoni gjërat e mira, por të jeni të gatshëm edhe për të papritura. Gëzojuni gjërave të vogla, që të mund të keni një çast, ditë, javë, vit të lumtur! Mos pritni mrekulli, vetë bëni mrekullitë e jetës me atë që keni. Besoni në jetë, por mos harroni se një ditë do të ikni. Patjetër! Mundoheni të leni gjurmë që të jeni gjallë edhe pas vdekjes, ngase disa njerëz vdesin përgjithmonë, s’u mbetet gjurmë, kurse disa të tjerë janë të pavdekshëm, ndonëse fiziku i tyre është tretur, është bërë pjesë e hirit, pluhurit të dheut.

Lumturinë e keni brenda vetes, edhe në këto kohëra kur jemi bërë një me vdekjen. Secili prej nesh ka një mision dhe gjasat për ta përmbushur atë i kemi deri në çastin apo frymarrjen e fundit! Rutinizmi i vdekjes na ka mësuar të mos të shohim shumë larg, të gjejmë prehjen te gjërat që kemi e që s’ua kemi ditur vlerën në periudhën para vitit 2020. Të mos i shqetësojmë njerëzit me lajme dhe foto, video rreth të vdekurve tanë! Janë bërë rrjetet sociale si skena të defilimit të të vdekurve. Theksi duhet të vihet te të gjallët dhe te përgëzimet, te sukseset dhe të arriturat e të gjallëve të mirë që afirmojnë misionin tonë në këtë botë dhe në univers në përgjithësi. Shkuarja përtej është e pashmangshme, e verifikuar empirikisht, këtë e dimë të gjithë, andaj për të shijuar mirësitë e pavdekësisë atje, duhet bërë më të mirën e mundshme në këtë botë.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Ta pastrojmë veten për ta pastruar Malësinë Vazhdojmë me “ kulturën” tonë të hershme, të hedhim lloj-lloj mbeturinash kudo në hapësira publike, pa menduar fare se ato dëmtojnë shëndetin tonë, të familjarëve tanë dhe të gjithë qytetarëve e mysafirëve që e frekuentojnë këtë trevë. Ne duhet të jemi ata që të ndryshojmë vetëdijen tonë individuale, e pastaj edhe atë kolektive

Gjekë Gjonaj

14

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Mbrojtja e mjedisit nuk duhet të jetë përgjegjësi e vetëm një institucioni, por e të gjithëve dhe për këtë do të duhet të punohet çdo ditë. Do të ishte mirë që të kuptojmë se në fakt rruga, ura, lumi, fusha, parku e

gjithçka tjetër nuk janë vetëm e institucionit përgjegjës. Aq më tepër sot, kur Mali i Zi si shtet ekologjik dhe gjithë bota po përballet me virusin Covid-19, i cili na ka ndërgjegjësuar se në parandalimin e tij, gjëja krye-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

sore është të mbajmë pastërtinë.

Komuna e Tuzit ka akoma nevojë për punë, ka akoma nevojë për angazhim dhe ka nevojë të madhe që të gjithë qytetarët e saj të sensibilizohen dhe të ndërgjegjësohen për të mos ndotur mjedisin. Cilido nga qytetarët e Malësisë aty ku punon dhe jeton, duhet të japë kontributin e vet për të pastruar sadopak. Peisazhi i Malësisë është prekur në një mënyrë të pakëndshme dhe mbeturinat janë të gjithëpranishme në zonat urbane dhe rurale. Imazhi që përcillet lë shumë për të dëshiruar. Është në dinjitetin e Komunës që ajo të jetë e pastër. Për ndotjen e ambientit në këtë trevë nuk duhet fajësuar dikë tjetër. Nuk mund të themi na e ka fajin armiku, jo! Për ndotjen e kemi vet fajin, dhe kur ta pranojmë fajin, mund t’i dalim zot. Po gjetëm arsyetim, siç gjejmë në mënyrë tipike ne ballkanasit, se për gjendjen tonë fajin na e ka armiku imagjinar, atëherë nuk kemi gjë për fill.

Duhet ta kuptojmë se ne jemi pjesë e natyrës dhe se nuk mund të ndahemi nga ajo. Sado që ne të paraqitemi se jemi më të fortë se natyra, ajo gjithmonë na e kthen në një mënyrë.

“

Nuk mund ta pastrojmë Malësinë, pa e pastruar veten.

Vetëm kështu ne mund të fillojmë të ndryshojmë imazhin e Malësisë dhe ta bëjmë atë ( vendlindjen tonë) më të pastër. Prandaj, mos të hezitojmë. Që nga sot mund ta fillojmë një ndryshim të ri, sepse mjedisi është garantues i shëndetit. Është në dinjitetin e Komunës së Tuzit që ajo të jetë e pastër dhe një komunë model për komunat e tjera

E jona është që t’i ndryshojmë këto shprehi. Çdoherë duhet të nisemi nga vetvetja dhe të jemi shembull për të tjerët. Kryesorja është që ne së pari të pastrojmë mbeturinat që ndodhen në ne, të cilat i kemi fituar nga jashtë. Në atë masë do të pastrojmë shtëpinë tonë, oborrin tonë dhe mjedisin ku jetojmë. Nga sjellja jonë do të edukohen edhe fëmijët tanë. Për fat të keq në shoqërinë e sotme është turp të jesh i kulturuar.

Ndërkaq mburremi kur shkojmë në vende të tjera evropiane e botërore me kulturë më të lartë dhe shohim trotuare të pastra , kopshte e parqe të gjelbëruara. E kur kthehemi në vendin tonë sillemi ndryshe nga atje.

Vazhdojmë me “ kulturën” tonë të hershme, të hedhim lloj-lloj mbeturi-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

nash kudo në hapësira publike, pa menduar fare se ato dëmtojnë shëndetin tonë, të familjarëve tanë dhe të gjithë qytetarëve e mysafirëve që e frekuentojnë këtë trevë. Ne duhet të jemi ata që të ndryshojmë vetëdijen tonë individuale, e pastaj edhe atë kolektive. Beteja që duhet fituar është ajo e mentalitetit. Nuk mund ta pastrojmë Malësinë, pa e pastruar veten. Vetëm kështu ne mund të fillojmë të ndryshojmë imazhin e Malësisë dhe ta bëjmë atë ( vendlindjen tonë) më të pastër. Prandaj, mos të hezitojmë. Që nga sot mund ta fillojmë një ndryshim të ri, sepse mjedisi është garantues i shëndetit. Është në dinjitetin e Komunës së Tuzit që ajo të jetë e pastër dhe një komunë model për komunat e tjera.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Kthimi i ullishtës së Valdanosit

Një fitore e madhe Kuvendi i Malit të Zi e zhduki një padrejtësi ndaj popullit të Ulqinit. Valdanosi përsëri bëhet një ndër simbolet tona. Ulqini dhe ulqinakët janë mirënjohës ndaj të gjithëve të cilët luftuan për kthimin e ullishtës në Valdanos. Tash është obligim që të revitalizohet ullishta, por edhe ruajtja e ambientit magjik të Valdanosit. Të ndalohet ndërtimi i paligjshëm në ullishtë

Gani Karamanaga

Nacionalizimi i ullishtës së Valdanosit

Viti 1978 është i rëndësishëm për nacionalizimin e 18 000 rrënjë të ullinjve në Valdanos (Bisht). Armata Popullore e Jugosllavisë në mënyrë të dhunshme i mori ullinjtë më të mirë në Ulqin.

Ullinjtë e Bishtit - Valdanosit ishin të vjetër, “kazana” (katër burra duheshin pë ta rrethuar një ulli). Një pjesë e pronarëve kanë jetuar nga ullishtaria.

Ullishta në Bisht - Valdanos ishte më e mira në tërë ullishtarinë e Ulqinit.

Lugina e Valdanosit dhe shpati i malit, i quajtur Bishti, ishin në afërsi të detit. Ulliri e do afërsinë e detit, brigjet dhe kodrinat. Ullinjtë nga këto lokalitete japin vaj më tepër se të tjerët, nganjëherë edhe 25-30 litra në 100 kg ullinj. Deri diku këto karakteristika i kanë edhe ullinjtë në Lima, ose në Bashbylyk. Ullinjtë në Anë të Malit (nën Malin e Bardhë) japin vaj më pak, sikurse ullinjtë e Krajës.

Pas nacionalizimit, Komisioni iu dha pronarëve një shpërblim simbolik financiar. …

Ulliri është pemë e shenjtë. Së bashku me fikun dhe palmën përmendet edhe në Kur’an. Ullishta ka qenë gjithmonë njëra prej simboleve të

16

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Ulqinit. Janë mbjellë para qindra vitesh. Thonë se i kanë sjellë detarët nga lundrimet nga vendet e largëta.

Ullinjtë janë shumuar, janë ndërtuar kilometra të mureve për t’i rrethuar dhe mbrojtur ato.

Dikur, detaria dhe ullishtaria ishin pjesë e jetës së Ulqinit. Vaji prej Ulqinit është shitur edhe në vende të tjera, si Boka e Kotorrit, Dalmacia.

Ullinjtë janë mbjellë në Lima, Bashbylyk, Qafë, Bisht (Valdanos), në Mal të Bardhë, në Mendër. Nëpër ullishtë janë ndërtuar krojet: Kroi i Bashbylykut, Kroi i Begut, Kroi te Çinari i Madh, kroi në rrugën për Lima, Kroi i Zanave në Valdanos, Kroi i Thatë, Kroi Doçe…

Ullishta është punuar në pranverë dhe verë. Në vjeshtë ka filluar stina e mbledhjes. Vaji i Ulqinit me aromë të këndshme, me shije të veçantë, ullinjtë e bardhë dhe të zinj të konservuar.

Me ullishtë janë rritur gjeneratat, janë pajisur vajzat, janë shkolluar nxënësit e studentët. Dikur ulqinakët me fuçi 200 litërshe e kanë transportuar vajin me avullore deri në vende të tjera.

Përpara, ai që ka pasur një ose më tepër bylykë ullinjsh ka jetuar mirë, nuk ka qenë i varfër. ...

Edhe pas demokratizimit, në vitet e nëntëdhjeta të shekullit XX dhe pas shpalljes së pavarësisë së Malit të Zi është folur dhe kërkuar kthimi i ullishtës së Valdanosit prej disa organizatave joqeveritare, pataj prej partive politike shqiptare, por pushteti i Malit të Zi nuk reagoi dhe ullishta e Val-

danosti nuk iu kthye ish-pronarëve.

Bile, për hir të së vërtetës, pa asnjë farë nevoje janë prerë një mijë ullinj me dijen e “pronarëve të rinj”.

Në organizim të Bashkimit të Krijuesve Shqiptarë në Mal të Zi është mbajtur tubimi i parë për kthimin e Valdanosit. Në sallën e Kuvendit të Komunës së Ulqinit për këtë çështje me rëndësi të posaçme për Ulqinin e më gjerë folën: Prim. Dr. Gani Karamanaga, Mr. Maksud Haxhibrahimi, ekonomisti Xhelal Hoxha, juristi Sabri Buzuku, avokati Gëzim Kalabrezi, ish-kryetari i Komunës së Ulqinit Lluka - Batko Gjakonoviqi dhe shkrimtari Jovan Nikolaidis.

Viteve të fundit aktivitet të madh në këtë drejtim kanë zhvilluar sidomos Shoqata e Ullishtarëve, OJQ “Mogul”, Bashkësia Islame dhe Kisha Ortodokse. …

Më 30.gusht 2020 u ndërrua pushteti në Mal të Zi. Kështu edhe ata që e kishin “hedhur” syrin në luginën e Valdanosit e humbën fuqinë. Aspiratat e tyre u zhdukën.

Së pari, me angazhimin e nënkryetarit të Qeverisë së Malit të Zi, Dritan Abazoviq, e pastaj me propozimin e deputetit Genci Nimanbegu, Parlamenti i Malit të Zi aprovoi vendimin historik për kthimin e ullishtës së Valdanosit ish-pronarëve.

Kthimi i ullishtës së Valdanosit ish-pronarëve

Kjo është fitore e madhe. Kuvendi i Malit të Zi e zhduki një padrejtësi ndaj popullit të Ulqinit. Valdanosi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Kuvendi aprovoi vendimin historik

përsëri bëhet një ndër simbolet tona.

Ulqini dhe ulqinakët janë mirënjohës ndaj të gjithë atyre të cilët luftuan për kthimin e ullishtës në Valdanos.

Tash është obligim që të revitalizohet ullishta, por edhe ruajtja e ambientit magjik të Valdanosit. Të ndalohet ndërtimi i paligjshëm në ullishtë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Më 30.gusht 2020 u ndërrua pushteti në Mal të Zi. Kështu edhe ata që e kishin “hedhur” syrin në luginën e Valdanosit e humbën fuqinë. Aspiratat e tyre u zhdukën.

Së pari, me angazhimin e nënkryetarit të Qeverisë së Malit të Zi, Dritan Abazoviq, e mandej me propozimin e deputetit Genci Nimanbegu, Parlamenti i Malit të Zi aprovoi vendimin historik për kthimin e ullishtës së Valdanosit ish-pronarëve.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

17

KULTURË

Zbulohet portreti orig nga Gentile Belini, pik Studiuesi Fotaq Andrea, autor i album-antologjisë “Skënderbeu, Heroi Kombëtar shqiptar”, së bashku me antikuarin Dritan Muka, Kanada, kanë njoftuar ditët e fundit nëpërmjet portalit të njohur « Zemra Shqiptare », zbulimin e rrallë të portretit origjinal të Skënderbeut nga piktori i shquar i Rilindjes Italiane e Evropiane Gentile Belini (1467).

Portreti mban të shkruar emrin SCANDER BECO, njëlloj si harta portolane e Bartolomeo Pareto-s e vitit 1455, që mban të shkruar emrin SCANDRE BECO. Ky portret u ble në dhjetor 2020 nga antikuarët shqiptarë që morën pjesë drejtpërdrejt në ankandin “Capsule Auctions” të Nju Jorkut, ku u vu në shitje koleksioni i madh i Prof.

Riçard I. Xhonson (1925-2020), me rreth 2.000 objekte.

Kjo vepër e rrallë artistike, që paraqet origjinal, real dhe autentik portretin e Skënderbeut, prej shekujsh dihej e humbur, ndërkohë që, sipas traditës gojore të përcjellë brez pas brezi, ishte e njohur që piktori italian Gentile Belini kishte pikturuar drejtpërdrejt KryeHeroin e shqiptarëve gjatë shekullit XV. Tërë studiuesit e ikonografisë skënderbegiane, nga Paolo Giovio më 1543 e deri te Fridrih Kener më 1893, nga Faik Konica më 1901, te Atë Vinçenc Malaj më 1969, i janë referuar historikisht skicave të humbura të Gentile Belinit për portretin e Skënderbeut, ashtu sikurse gjithë studiuesit e sotëm me në krye prof.

Kristo Frashërin.

Mbi bazën e një analize të thellë shkencore, duke ndjekur e kombinuar metodat kryesore klasike të eksplorimit të një vepre arti, si dhe duke iu referuar rreth 70 autorëve shqiptarë e të huaj, studiuesit Fotaq Andrea dhe Dritan Muka arrijnë në vëzhgime e përfundime të qarta dhe bindëse se portreti i purpurt i Skën-

18

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

derbeut është vepër unikale e Gentile Belinit e vitit 1467, kur “Atleti i Krishtit” dhe Mbrojtësi i Evropës - Gjergj Kastrioti ka pozuar përpara Belinit, portretistit zyrtar të dozhëve të Venedikut.

Studiuesit vërtetojnë për herë të parë se Skënderbeu ka shkuar për vizitë të fshehtë në Venedik, me sugjerim edhe të Papa Palit II, për të kërkuar ndihma e të holla që të vazhdohej qëndresa dhe lufta e paepur shqiptare kundër pushtuesit osman. Gjatë kësaj vizite të fshehtë, që përkonte edhe me Karnavalet e Venecias të shkurtit 1467, Skënderbeu shoqërohej nga e shoqja Donika Arianiti Kastrioti dhe i biri 12 vjeçar Gjoni II Kastrioti. Po ashtu edhe nga Dhimitër Frangu, thesarmbajtësi i Skënderbeut dhe pesë apo gjashtë kalorës arbër.

Portreti i Skënderbeut, realizuar nga Gentile Belini, piktori zyrtar portretist i Senatit të Venedikut, është bërë me vendim dhe porosi të drejpërdrejtë të Dhomës së Dozhëve në Venecia si një dhuratë për KryeTrimin shqiptar në shenjë mirënjohjeje e nderimi. Dy protagonistët Belini dhe Skënderbeu janë takuar në Venedik në shkurt 1467, njëmbëdhjetë muaj para vdekjes së Skënderbeut.

Portreti origjinal i Skënderbeut është dhënë me saktësi të habitshme ravijëzimi portretual dhe me interpretim të thellë artistik , në periudhën kur kishte filluar të përdorej në pikturën italiane teknika e pasqyrave, e quajtur kamera luçida, si dhe teknika e pikturës në vaj mbi panel druri.

Ky portret i Skënderbeut të vërtetë, i vitit 1467 nga Belini, dallon dukshëm me portretin më të njohur deri më sot të Skënderbeut “legjendar” të piktorit Kris-

KULTURË

gjinal i Skënderbeut kturuar në vitin 1467 tofano del Altisimo të vitit 1553, që ndodhet në Galerinë Ufizi të Firencës, pikturuar mbi bazën e përshkrimit fizik që i ka bërë Marin Barleti portretit të Skënderbeut në vitin 1508 dhe historiani italian Paolo Giovio në vitin 1543, si dhe mbi bazën e gravurave të fillimi të shekullit XVI. Në bazë të metodës krahasimore dhe metodës vizu, studiuesit Fotaq Andrea dhe Dritan Muka nxjerrin në pah se organi i hundës tek portreti origjinal i Skënderbeut nuk është i kërrutë apo me kurriz a gungëz në mes dhe me majën e rënë poshtë, sikurse shfaqet përgjithësisht ky organ në tipologjinë skanderbegiane krijuar mbi bazën e mitit të hundës shqiponjë te Skënderbeu.

Përkundrazi, është hundë e drejtë, e fortë, tepër lehtë e lakuar dhe me maje po ashtu të drejtë.

Nga ana tjetër, edhe pse portreti është i dëmtuar rëndë e i sfumuar pas gjashtë shekujsh e gjysmë sprove mbijetese, krejt tiparet, balli i gjerë e i lartë, syri i pastër gjithë shkëlqim, mustaku me mjekrën e derdhur të përhime e në të mëndafshtë, buza e poshtme mjaft e dukshme, si dhe pjesa e fortë kockore e fytyrës, shfaqin një portret të paparë gjer më sot të Skënderbeut të Madh, portretin gjithë madhështi të Burrit të shtetit të Arbërit, plot seriozitet, dinjitet e personalitet të lartë, me vendosmëri e siguri në vetvete, plot krenari e largpamësi.

Veç kësaj, në lojën hije-dritë të teknikës piktoriale të Gentile Belinit, bie në sy mbi portret një ndriçim i veçantë mbi ballin e KryeHeroit shqiptar, që shfaqet si reflektim i një kuadrati dritareje ballore nga ku ka hyrë drita e diellit. Po ky ndriçim në formë kuadrati shfaqet edhe në një portret tjetër të Belinit mbi ballin e portretit të dozhit Leonardo Loredano, të cilit Barleti i kushtoi parathënien e librit të tij “Rrethimi i Shkodrës”. Të dyja këto vepra artistike belineske dëshmojnë se Mjeshtri i madh venecian pikturon me saktësi drejtpërdrejt në natyrë, sur le vif, duke pasur personazhin historik përballë tij.

Në studim i bëhet një analizë e hollësishme, mbi bazë faktesh historike, “rrugëtimit” të kësaj vepre artistike humbur në thellësi të kohërave, por ruajtur me fanatizëm nga antikuarët italianë, deri në mesin e viteve 1950, kur Prof. Riçard I. Xhonson duhet ta ketë blerë portretin e Skënderbeut në Itali dhe ndoshta në Venecia.

Studiuesit Andrea dhe Muka nënvizojnë se këtë vepër fatlume për mbarë kombin shqiptar, titulluar SCANDER BECO, që e kemi sot para syve, e ruajti nga shkatërrimi dhe zhdukja e plotë, DASHURIA, emri i Belinit të Madh dhe vetë emri i Skënderbeut të Madh shkruar me germa të arta mbi portret.

Për studiuesit e këtij portreti të Skënderbeut, të “Babait të Kombit shqiptar”, siç e ka pagëzuar i pari Faik Konica, ky zbulim SCANDER BECO ka një rëndësi të trefishtë: si pasaportë nderi dhe krenarie për kombin shqiptar; si pasuri e çmuar kombëtare dhe më në fund si pasuri po aq e çmuar për trashëgiminë kulturore evropiane e ndërkombëtare, ku sintetizohen dhe shkrihen në një tablo të vetme emri i Skënderbeut të Madh nga Gentile Belini i Madh.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

19

KULTURË

Kraja, një trevë piktoreske dhe misterioze Vetëm tridhjetë kilometra nga qendra e Ulqinit, mes Detit Adriatik dhe Liqenit të Shkodrës, gjendet një trevë sa misterioze aq edhe piktoreske. Është e njohur me gështenjat dhe ublat mijëvjeçare e mbi të gjitha historitë e shumta që vendasit tregojnë

Teksti dhe fotografitë:

Gazmend Çitaku

Besoj se menjëherë ia qëlluat se për cilin vend bëhet fjalë? Po. Kemi të bëjmë me trevën e Krajës e cila lehtë lëshohet shpatijeve të Malit të Rumisë (1.593m) dhe shtrihet përgjatë bregut jug-perëndimor të Liqenit të Shkodrës, duke filluar nga fshati Shirokë e deri në Cërmnicë. Kjo trevë edhe pse jo shumë e madhe në territor përbëhet prej dy mikroregjioneve: ana e sipërme, apo e njohur te populli si Shestani me 14 vendbanime dhe ana e poshtme apo Kraja me 8 vendbanime. Ne në këtë rast do t’i trajtojmë si një tërësi, ashtu siç edhe janë, duke i ikur grackave të ndasive rajonale, fetare, kombëtare e çfarëdo ndasie që pjell mendja e ligë.

Kraja si rajon gjithmonë më ka zgjuar

20

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

kureshtjen, e kohëve të fundit mundohesha të përmbledhi diçka karakteristike në mënyrë që të bëj një shkrim. Por, të shkruash për Krajën shumë informata njëkohësisht të imponohen saqë është shumë e vështirë të vendosësh se çka është më shumë e çka pak më pak e rëndësishme. Kranjanët (të gjithë shqiptarë me gjysh, stërgjysh e katragjysh) edhe pse çdo ditë në numër më të pakët janë shumë mikpritës. Sapo të kalosh kthesën rrugore që ndodhet në Shtegvashë hyn në territorin e Krajës ku hapet pamja mahnitëse e liqenit. Duke u lëshuar teposhtë fshatit Arbnesh fillon pylli i dendur me drunjë mijëvjeçarë të gështenjave për të cilët vendasit nuk dinë të tregojnë se sa të vjetër janë, mirëpo duke u bazuar në trashësinë e trungut, afro dhjetë metrash, arrijmë në përfundim se secili prej tyre ka më shumë se njëmijë vjet. Këtë trevë e mundon mungesa e ujit. Por, kranjanët kanë hapur puset apo siç i quajnë ata -

ublat për depozitimin e ujit të pijshëm dhe lerat që kanë të njejtin qëllim por për pojitjen e bagëtisë. Secili vendbanim i Krajës ka ublat e saj por më të njohurat janë Ubla e Krajës të cilën mendohet se e ka ndërtuar princi Gjon Vladimiri dhe bashkëshortja e tij Kosara rreth vitit 1001. Kjo ubël, pra që e ndërtoi Gjon Vladimiri, është e vetmja ubël e cila gjatë gjithë vitit ka burim uji të gjallë dhe mbushet falë saj, andaj edhe supozohet se kjo krahinë edhe e ka marrë emrin nga ky krua i rrallë. Pra, Krajë=Kroj=Krue prej nga shohim edhe një gjasim me Krujën e Skënderbeut. Pastaj kemi Ublat e Ljarës (gjithsejt 12 sosh) për të cilat tregohet se të parën ubël në Ljarë, duke parë hallin e vendasve, e ndërtoi mbretëresha Helena (Anzhuine) në vitin 1290. Vazhdojmë me Ublat e Bolajve (gjithsejt 12 sosh), në Arbnesh (5 ubla) dhe të tjera që i ka secili fshat por në numër më të vogël. Ostrosi është një njësi administrative, qendra e të cilit është

KULTURË

realtivisht e re, pasi që është e ndërtuar sipër varreve të tjetërsuara pas Luftës së Dytë Botërore me vendim të regjimit të atëhershëm komunist.

Dikur ky vend quhej Vorri Kurt.

Në Krajë, prej objekteve të kultit, më e vjetra është Kisha e Shën Mërisë së Krajës. Supozohet se e ka ndërtuar Pjetri, babai i Gjon Vladimirit rreth viteve 970-980 por që padyshim se ai e ka ngritur në themelet e një kishe më të vjetër që ka ekzistuar po aty. Pastaj Kisha e Briskut (1550) ka supozime se këtu ka shërbyer dhe e ka shkruar Mesharin, Gjon Buzuku (1555), Kisha e Thtjanit (1603), dy Kishat e Ljares (1635) këtu një periudhë kohore transferohet Arqipeshkvia e Tivarit, Kisha e Pinçit (1639) etj. Prej xhamive më të vjetrat janë Xhamia Plakë e Qyrjanit dhe Xhamia e Muriqit të ndërtuara në vitin 1602.

Interesante janë shumë emërtimet e fshatrave. P.sh. Arbnesh është emër tipik shqiptar, Kështenjë, Brisk, Pinç, Ljare, Thtjan. Secila prej tyre përplot

mistere dhe histori. Në fshatin Kështenjë është lagja Dragoviq që në formën e sodit padyshim se si emër është i sllavizuar mirëpo rrjedh nga emri Dragovol, Dragovojë (mbiemër në Ulqin) e që baza është Dragua.

Këtë mendim e forcon edhe toponimi aty afër e që quhet Shpella e Dragonit. Pastaj në vitin 1726-1735, të ndihmuar nga Arqipeshkvi i Tivarit Vinçenc Zmajeviqi bëhet shpërngulja e popullsisë nga fshatrat Ljare, Brisk dhe Thtjan dhe vendosen në afërsi të Zarës (sot Kroaci) duke formuar vendbanimin e quajtur Arbanas e që edhe sot e gjithë ditën pasardhësit e tyre krenohen me origjinën e tyre shqiptare. Mua më ngacmon pak mendimi se ndoshta më i saktë do të ishte pohimi se këta të shpërngulur ikën nga fshati jonë Arbnesh andaj edhe vendbanimin e ri të tyre e quajtën Arbanas duke dashtë që përveç identitetit të ruajnë edhe kujtimin e fshatit të origjinës, përndyshe emri i kompromisit të vendit të ri do ishte

Shestan. Por kjo sot ka pak rëndësi, më e rëndësishme është se ata janë krenarë me origjinën e tyre shqiptare.

Si për ironi, miku im Shefqet Luca më tregon një anekdotë lidhur me fshatin Ljare. Ai tregon se nga ky vend ka origjinën aktori i madh Rikard Ljarja.

Kur ai për herë të parë, para disa vitesh, kishte vizituar Ljaren dhe ishte takuar me njërin nga kusherinjtë e tij të afërm por sot i sllavizuar e që nuk dinte shqip aspak, ata nuk kishin mundur të kuptohen pa përkthyes dhe se pastaj që të dy kishin shpërthyer në lot. Ja pra sa i pamëshirshëm është fati. Ljarja si vendbanim është shumë e vjetër. Këtë e vërteton ekspedita e vitit 2011 kur konstatohet se në kodrën Gradishtë dikur kishte pasë një vendbanim të hershëm e që kjo së bashku me Fushën e Mogilës në Thtjan ku janë gjetur tumat ilire si dhe sopata ilire të tipit dalmato-shkodran , përbëjnë dëshmitë se kjo trevë është e banuar që nga neoliti.

(Vazhdon) E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

21

KULTURË

Botime të reja

Studim krahasues mbi potencialet turistike të Malit të Zi dhe Shqipërisë (Nexhat Avdiu, Zhvillimi i turizmit midis Shqipërisë dhe Malit të Zi – mundësi bashkëpunimi ndërshqiptar dhe rajonal, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2021) Autori Nexhat Avdiu është paraqitur këto ditë para lexuesit me librin “Zhvillimi i turizmit midis Shqipërisë dhe Malit të Zi – mundësi bashkëpunimi ndërshqiptar dhe rajonal”. Libri përbën punimin e doktoraturës së autorit dhe është një studim krahasues mbi potencialet turistike të Malit të Zi dhe Shqipërisë dhe mundësitë e shfrytëzimit të tyre për zhvillimin e përgjithshëm ekonomik të dy vendeve.

Ai është i ndarë në gjashtë kapituj, që trajtojnë çështje të ndryshme që lidhen me objektin e studimit. Në kapitullin e parë autori paraqet një qasje teorike të turizmit si fenomen zhvillimor dhe prirjet e sotme të tij me ndikimin e tyre në hapësirën e marrë në studim, në kapitullin e dytë bën një analizë krahasuese të potencialeve turistike të Shqipërisë dhe Malit të Zi, në kapitullin e tretë jepet gjendja dhe zhvillimi turistik në Shqipëri dhe Mal të Zi, në kapitullin e katërt flitet për mundësitë e bashkëpunimit ndërkufitar dhe rolin e tyre në nxitjen e zhvillimit të turizmit, në kapitullin e pestë trajtohen problematikat e sotme dhe e ardhmja e zhvillimit turistik në Shqipëri dhe Mal të Zi, kurse në kapitullin e gjashtë strategjitë dhe politikat turistike me ndikimin e tyre në zhvillimin e përbashkët dhe të veçantë turistik të të dy vendeve. Në fund të librit, autori jep edhe përfundimet dhe rekomandimet e studimit

22

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

të tij.

Libri është mbështetur në një literaturë të pasur, ku bëjnë pjesë libra nga fusha e turizmit, strategji dhe dokumente të ndryshme planifikimi të dy vendeve, vjetarë etj.

Në parathënien e librit, autori shprehet se punimi “Zhvillimi i turizmit midis Shqipërisë dhe Malit të Zi – mundësi bashkëpunimi ndërshqiptar dhe rajonal” synon të paraqesë rëndësinë që ka turizmi në të dy vendet përkrah degëve tjera të ekonomisë.

“Detyra kryesore e studimit përqendrohet në njohjen sa më të plotë të potencialeve turistike që kanë të dy vendet dhe vlerësimin e tyre në ecurinë e zhvillimit turistik që kanë

ndjekur të dy vendet, të ndikuar nga faktorët e ndryshëm, si dhe problemet dhe perspektivat e zhvillimit turistik që ato kanë, duke u fokusuar edhe në faktorin shqiptar si mundësi bashkëpunimi”, shprehet ai.

Në recensionin e tij, redaktori shkencor Prof. dr. Dhimitër Doka vlerëson se ky libër “vjen në kohën e duhur dhe në vendin e duhur, kur tashmë është e qartë për të gjithë roli prioritar i industrisë së turizmit në zhvillimin e ekonomisë së të dy vendeve (Shqipërisë dhe Malit të Zi) dhe shkalla e rëndësisë së tij në këtë zhvillim”.

Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” me mbështetjen e Komunës së Ulqinit, kurse është shtypur në Shtypshkronjën IVPE – Cetinë. Libri është botim cilësor dhe me lidhje të fortë.

Redaktor shkencor i librit është Prof. dr. Dhimitër Doka, ndërsa redaktor teknik Gazmend Çitaku.

Nexhat Avdiu ka kryer studimet e larta për gjeografi në Universitetin e Tiranës, në vitin 1997. Po në këtë universitet ndoqi studimet master dhe të doktoraturës, duke fituar gradën shkencore “Doktor” në gjeografi në vitin 2012. Punon në Shkollën e Mesme të Kombinuar “Vëllazërim-Bashkim” në Ulqin.

Ka marrë pjesë në disa konferenca shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare. Ky është libri i tij i parë. i. k.

KULTURË

Në Tiranë u mbajt takimi i Unionit të Bashkive Shqiptare në Rajon

Promovohet projekti i turizmit rajonal Tiranë – Unioni i Bashkive dhe Komunave Shqiptare në Rajon ka mbajtur të enjten e kaluar takimin e radhës në Tiranë, në qendër të të cilit ka qenë rimëkëmbja ekonomike pas pandemisë së COVID-19.

Takimi ka nisur me mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, pjesë e së cilës ishin 15 kryetarë bashkish dhe komunash të qyteteve shqiptare në rajon, për të vijuar më pas me punimet e Forumit Ekonomik Rajonal, në fokus të të cilit ishin “turizmi, të rinjtë dhe ngritja e një strategjie funksionimi të prekshme për qytetarët e të gjitha vendeve anëtare”.

Unioni i Bashkive Shqiptare në Rajon ka prezantuar projektin për promovimin e turizmit rajonal, me moton “Eja n’shpinë tënde”. Në qendër të projektit janë turizmi rajonal dhe bashkëpunimi me të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, i cili përfshin të gjitha qytetet shqipfolëse.

Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, në cilësinë e mikpritësit, ka deklaruar se temat e takimit janë

fokusuar te rimëkëmbja ekonomike, kryesisht nëpërmjet turizmit pas pandemisë.

“Duhet të sigurohemi që mbijeton ekonomia e vendeve tona që bazohen te turizmi, ndaj edhe turi ‘Eja në shtëpinë tënde’ ka rëndësi. Kemi idenë e skemës së kufijve të hapur për të siguruar që paratë e turizmit të mbeten në xhepat e shqiptarëve, të mbeten në strukturat turistike të qyteteve tona”, ka thënë ai.

Në takim kanë marrë pjesë edhe kryetari i Komunës së Ulqinit, Aleksandar Daboviq, kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj, dhe kryetari i Kuvendit të Komunës së Gucisë, Bujar Hasangjekaj.

Kryetari i Komunës së Ulqinit, Aleksandar Daboviq, ka thënë ndër të tjera se gëzohet që Ulqini është pjesë e këtyre nismave dhe projekteve.

Ndërkaq, në një postim në profilin e tij në Facebook, kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj, ka thënë se në këtë takim është vendosur që përveç selisë në Tiranë, Unioni i

Bashkive Shqiptare në Rajon të ketë zyrat e veta edhe në Tuz, Prishtinë, Tetovë dhe Preshevë.

Pjesëmarrësit e takimit morën pjesë edhe në pritjen zyrtare për hapjen e sezonit turistik në qytetet shqipfolëse të rajonit të Ballkanit Perëndimor. Ky aktivitet ishte konceptuar si një takim mes autoritetesh të disa vendeve të rajonit, të cilët u pritën nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, së bashku me të ftuar të tjerë si: ministri i Turizmit dhe Mjedisit, Blendi Klosi, sekretarja e Përgjithshme e Këshillit për Bashkëpunim Rajonal, Majlinda Bregu, si dhe kryetarë e përfaqësues të të gjitha qyteteve anëtare të UBSHR-së etj. Gjatë këtij aktiviteti u ndanë mirënjohje të UBSHR-së për disa figura publike që kanë dhënë kontribut në promovimin e turizmit rajonal.

Takimi i UBSHR-së përkoi me ditën kur përkujtohet Lidhja Shqiptare e Prizrenit.

(Kohapress)

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

23

KULTURË

Skicë për ese

“Vera e përjetshme”, vlerë e përjetshme!

(Sa kënaqësi (e tundim e siklet njëkohësisht), me solli leximi i vonuar – kurrë s’është vonë, të lexohet diçka e mirë, sikurse është ky libër i Preç Zogajt. Botues “Dita”, Tiranë 1998!)

më shumë, është edhe libër letrar.

Kronikë e një vere të nxehtë (pa shí!).

Nëse nuk i besoni kësaj “teorie” time, Për Koha Javore:

Bajram Sefaj Francë Arsyet e mia që të hedh në letër (kompjuteri!), këtë mbresë të thellë, pas leximit të vëllimit “Vera e përjetshme” me gjithsej 128 faqe, pjesëtuar në trembëdhjetë (13) kapituj, kryesisht janë të natyrës krejt intime (private, personale) por, ja se, po aq, janë të pakapërcyeshme, detyruese. Në rend të parë, (sado që ata kapituj përmbyllen me shifrën famëkeqe 13!), ata nuk janë kapituj, por, me zemër (bërthamë) e trajtim, janë tregime që, herë - herë, ta trazojnë e ngurtësojnë (shtrëngojnë) zemrën (sado të fortë që qëllon ta ketë lexuesi). Kjo është arsyeja e parë. Ka edhe shumë e shumë të tjera arsye, por, me këtë rast, po i radhis vetëm disa prej tyre, ato më kryesoret. Në radhë të parë, ky libër është shembull tipik dhe, ndoshta më i miri rast, i përzierjes së gjinive dhe zhanreve shkrimore. Sado që ky libër (formalisht) i takon korpusit të botimeve, ashtu të quajtur, publicistike (me komente e analiza brenda kapakëve të tyre), “Vera e përjetshme” e Preç Zogajt, mund të lexohet edhe si vëllim tregimesh, me vlera të ndritshme (të qëndrueshme e të lakmueshme) letrare. Është pra, libër, me fjalë të tjera, që relativizon përkatësinë e përpiktë absolute (shkencore) të një libri. Ngase “Vera e përjetshme”, aq sa është libër dokumentar, po aq e

24

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

urdhëroni e lexoni librin e hollë, jo vëllimor “Vera e përjetshme”. I hollë, i hollë dhe shumë i preftë e i qartë,

KULTURË

në mendim, reflektim e shkrirje artistike. (Nuk di të shpjegoj pse gjatë gjithë kohës sa po lexoja këtë libër të mrekullueshëm, në mendje me sillej vërdallë kujtimi i romanit “Vera pa kthim”, i mikut tim besnik, Besnik Mustafaj. Ndoshta pse që të dy këta autorë (Preçi e Besniku) i përkasin të njëjtës gjenerate, janë moshatarë, (Kanë pi ujë nga i njëjti krua!).

Këta dy libra, në tituj kanë stinën e verës. Derisa Vera e Besnikut sigurisht se nuk kthehet kurrë më, “Vera e përjetshme” e Preç Zogajt, është e përjetshme, dhe, ja ku e kemi, në këtë verë që jemi në të, të këtij viti,

2021! Edhe një dëshmi plus se, libri cilido qoftë ai, mban vetëm datën (ditën) e leximit. Data e botimit nuk ka asnjë vlerë! (Për mua të vonuarin e përjetshëm), “Vera e përjetshme” e Preç Zogajt, ka dalë nga shtypi dje, unë e lexova sot! Me të njëjtën ndjenjë kënaqësie e aktualiteti si ditën që është shkruar (gusht-shtator 1996!).

Nuk mund të mbyll portat e kësaj skice (sprove) për ese, pa i shtuar edhe disa imtësi sado të imta që janë. U ngazëlleva shumë, ndoshta më shumë se asnjëherë më parë, kur me ra ndërmend, titull (emri) që do t’ia ngjis këtij shënimi të rastit. Fjalës

(emrit) Vera ia shtova edhe (vetëm) një germë, një bashkëtingëllore: “l”!

Vera e përjetshme sakaq veshi rrobën e bardhë e doli Vlera e përjetshme.

Dhe, si rrallë herë në jetën time të gjatë e të mundimshme prej gaze(p) tari, njëzëri, u pajtova me vetën time, nga se njëmend, vlera është vlerë, pra, është e përjetshme. Si e vërteta, që nuk plaket kurrë, është e përjetshme dhe mbetet e përjetshme. Si rrallë herë, ndoshta asnjëherë në jetë nuk më ka ngjarë që jo vetëm gjatë leximit të një kapitulli, por shumë më shpesh, të iku e të dalë prej këtij libri e të “gjendëm” në kapakun përmbyllës së tij. Vështrimi, paksa nostalgjik për aq sa edhe mallëngjyes, me ndalet në fytyrën gati-gati djaloshare (rinore) të autorit, Preçit të ri, të sapo zbritur nga Lezha e lindjes, me kryet plot flokë kaçurrela, me këmishë pa kostum-kravatë. Në heshtje pyes veten, a është i njëjti ky Preç që, (në shoqëri me Lorenc Angjelin, si kronistë të shquar që janë, (për çdo mbrëmje të ditës se premte, i shoh në ekranin e TVSH, në emisionin serioz dhe mjaft të popullarizuar “Java”.

Jo, jo, i përgjigjem vetës, Preçi i kopertinës se librit, është Preçi i Lezhës, e ky i televizionit dhe emisionit “Java”, është Preçi i Tiranës! Poshtë emrit të tij, një regjistër i tërë librash të zhanreve të ndryshme, të botuara, në moshën e tij të re. Poezi: Emrat tuaj (1985); E pakryer (1987); A thua do të vish duke qeshur (1989); Bashkudhëtar kam dashurinë (1991); Qielli i gjithkujt (1990); Këmbësor në qiell (1994); Tokë pa kontinent (frëngjisht), 1996). Prozë: Njëri nga ata (tregime, 1986); Vonesa (tregime, 1988); Shëtitorja (tregime e novela, 1990); Agjenti i gjyshit (roman, 1993); Pa histori (Roman, 1995); Gruaja e të gjithëve, (novelë, italisht 1997). Ese: Rënia e zgjedhjeve (1997), Lufta jocivile (1998).

Derisa përshkruaj këtë listë të gjatë veprash e, kur atyre i shtohen edhe ato që Preçi i ka shkruar ndërkohë, në moshë më të pjekur e më me përvojë, ndjehem mëkatar, bashkë më të gjithë ata kabahatlinjë e tjerë, që nuk i kanë lexuar, nëse jo të gjithat, se paku pjesën më të madhe të veprave të këtij autori, mendje preftë e penë preftë!

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

25

KULTURË

Në shenjë përkujtimi dhe nderimi për Ndue(Nokë ) Sinishtaj dhe si homazh me rastin e vdekjes

Meditim mbi artin e fjal në vëllimin me vjersha Kshevës” të poetit Ndu U larguem prej tejet si frute t’nji rastit të vebër e kocat na i bren pamëshira si gëlbaza mushknitë e berrit

Rrok Gjolaj

Peizazhi i krijimtarisë dhe i poezisë së Ndue Sinishtaj është i gjerë dhe i thellë. Poezia për poetin, në çdo varg të poezisë të Sinishtaj është arti që të fisnikëron shpirtin dhe të bën të dashurosh me shpirt. Atdheu i zvogëluar është drama e tij poetike, drama që dhemb, dhe zjarri që i jep flakë vargjeve. E kaluara që ka ikur, e tashmja që ekziston dhe e ardhmja që s’ka ardhur është studioja ku krijon Ndue Sinishtaj. Ky mision i tij poetik për lirinë dhe letërsinë, e bën këtë poet thuajse kombëtar, bir të artit dhe të letërsisë. Vepra e tij është përmbledhje me motive, frymëzime dhe me tematika nga më të ndryshmet, ngase ato nxjerrin në pah aktin e lindjes, atdheun, ëndrrat fëmijërore dhe fëmijërinë, mallin për vendlindje, dashurinë, përkushtime ndaj njerëzve të tokës së tij, të gjakut të tij, sakrificën për lirinë e vendit, ku me mjeshtri ka poetizuar: O ish-gjaku im, pa dhambë ke lind e t’lypet me jetue s’bashku me ujq Në Kshevë, në vendlindje, aty ku edhe varret janë të shenjta dhe hyjnore, poeti këtë ambientit do ta ketë në çdo çast të jetës me vete.

26

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Vepra “Te vorret e Kshevës” hapet me poezinë “Metamorfoza e gjakut tim”, që njëherit është prolog dhe çelës, ndër të tjera shkruhet: Gjysmaku im mes Dje dhe Sot qëndron një urë zjarri ku vjet për vjet përzihen e ndahen liritë dhe vargonjt Kur flasim për vargun poetik të poetit Ndue Sinishtaj, kemi parasysh se kemi të bëjmë me një krijues të mirëfilltë, i cili në letërsinë shqiptare bashkëkohore është krijuesi frytdhënës, ku kultivohet fjala e bukur poetike. Poeti Sinishtaj me zell të madh, përkushtim, pasion, dashuri dhe energji të pashtershme i dedikohet poezisë. Me punë të palodhshme dhe kontribut të jashtëzakonshëm për avancimin e kauzës kombëtare dhe shoqërore poeti kërkon nga të gjithë shumë punë, mirëkuptim, dashuri, harmoni dhe përkushtim në ndërtimin e vendit të vet, në konsolidimin dhe përparimin e atdheut sepse sipas poetit përgjumja askujt nuk i bënë mirë. Vargu që shkruan Sinishtaj pulson fuqishëm me vendlindjen e tij Kshevën. Rrënjët e vargut poetik janë ngulur nga veriu, deri në skajin më jugor të Shqipërisë, atje deri te deti Jon, duke bërë kështu që poezia e tij të pëlqehet kudo që ka shqiptarë.

Motiv krysor e poezisë në vëllimin poetik “Te vorret e Kshevës janë pikërisht njerëzit e tij më të afërt, më

të dashur, janë lidhjet e gjakut të tij, janë fijet të dukshme e të padukshme që lidhin individin poet me vendlindjen e tij. Babai, gjyshja, vëllai, mësuesi, bashkëfshatari janë heronjtë lirikë që marrin përmasa thuajse afër të së jashtëzakonshmes në poezinë e Sinishtajt. E poetik është njëri prej tyre, frymë balte, shpirt e zjarr, njëlloj si ata. Ata i dhanë kuptimin, Noka u ktheu sharmin. Ata i dhuruan filozofinë me pafajësinë e tyre, poeti u ndezi dëshirën të ndihen më mirë, të kuptojnë më bukur; ata i dhanë padashur frymëzim edhe ndjenjë, njeriu i poezisë i shndërroi, përmes vargjeve, në përsosmëri dhe autoritet.

Pjesa më e madhe e poezive e kanë një përkushtim çka tregon edhe kredon poetike të ngulitur mirë të autorit tonë.

Kështu në poezinë “Tim At” autori shprehej O babëlok, Ka do gjana që i prekë Veç dora e syni Apo përmëtej, ai na vë në dukje edhe mundimet e Lokës (nanës) së vet. Ngarkuar me barrën e rëndë të të gjithë punëve si të gjitha gratë e vendit tonë në kthimin e lodhshëm të përnatshëm.

Në perëndim Kalojshin gratë malësore Tue u kthye nga pazari Të ngarkueme me harxh Të veshuna me xhubleta Tue u kapë përpjetë malit Pikë të zeza Në horizont Nga një lexim i kujdesshëm mund të dallosh edhe nota të holla të

KULTURË

lës poetike “Te vorret e ue Sinishtaj

Vepra që e kemi në dorë “Te vorret e Kshevës”, është përmbledhje me poezi ku autori, Ndue Sinishtaj, shpreh dhe pasqyron ngjyrime të kohës, jetës e katrahurave të saj që burojnë ëmbël e artistikisht nga frymëzimet e poetit Poezitë e Sinishtaj janë të thjeshta në dukje për lexuesin dhe për çdo lexues të thjeshtë. Kanë një rrjedhshmëri të pastër kur lexon, por aty do ndjesh krenari të ligjshme e hyjnore që të ndez zjarr.

Poezia e Ndue Sinishtaj çel si lulet.

Prushi i kraharorit të poetit është tymosur, poeti Sinishtaj është në betejë të pareshtur për të pathënën, për të pafituarën e së tërës. Në bisedë me flamurin, poeti Sinishtaj e merr amanetin nga i nderuari flamuri ynë, se liria dhe atdheu janë dy gjërat më të çmuara për shpirtin dhe qenien time: Në gjirin tonë do të flakojë Flamuri- Kuq e Zi

protestës. Kështu shihet qartë në krijimtarinë e tij e zëri protestues i poetit shqafet me nota dhembshurie dhe të ashpra ai tenton që përmes vargut në mendjet e atyre te cilët me vetëdije hapin plagë të pashlyeshme në jetën njerëzore. Në më së shumti e gjithë kjo është thuajse e pandjeshme, por gëluese në nëntekst.

Poezitë e këtij poeti janë shkruar me gjuhë artistike që lexuesin e bëjnë për vete dhe veprat i ngre në nivel ideoartistik. Pikërisht ky nivel i fjalës poetike të Ndue Sinishtës të obligon që në rradhë të parë të kalosh nëpër filtrin e mendimit e të fjalës së shkruar prej tij. Çdo fjalë e rresht që ka shkruar në libra me poezi Sinishtaj, sigurisht ai e ka “ matur e peshuar”

mirë brenda vetes mendimin e fjalës, pastaj e shkruan në letër. Ai gjurmon si skifter mes skutave të fshehta të mendimeve dhe i përpin ato brenda shpirtit. Pastaj, si një hekurpunues dredh ujvarën e shpirtit në letërmallin e dhimbjen e mallin, lotin e gazin.

Me krijimet e tij, poeti Ndue Sinishtaj ka formuar “liqenin” e vet me fjalën e bukur shqipe. Ai dallohet për vargun “migjenian” e herë-herë shihet të jetë fort i afërt edhe me Camajn në hermetizimin a simbolizmin e tij: Qielli i shpirtit tim A i moti para shiut Ku dejkat fluturojnë Kryq-tërthuer në ajër Se mendimet e mia

Si ëndrra në natën e shekujve ngritet fjala, fryma e përjetshme e tokës dhe maleve, i gjelbërimeve të fushave dhe maleve, rrezet e purpurta të diellit, dhe valët që na i jep lumi, janë fjala e dalë nga shpirti i trazuar i poetit. Fjala që s’resht kurrë së krijuari.

Krijimtaria e Ndue Sinishtaj është e gjërë dhe e thellë. Në peisazhin poetik të poezisë së Sinishtës, nuk ka vetëm dheun e Kshevës, apo kaos vuajtjesh e dhimbjesh, por ka të përpjeta me vetima dhe bubullima. Qielli i poetit vazhdon të jetë i ndyshueshëm si në eposet e legjendave në botën e pafund të krijimit, loti i zemrës është i përvuajturi, një i afërm hero i dramave njerëzore. Liria e njeriut nis me punën. Ndërsa drama e njeriut nis me dashurinë, dhimbjen dhe trishtimin.

Bërja e një libri dhe botimi i tij, është hapësirë e lirisë, dhe art i të qënit.

Realitetet e këqija, kaosi dhe anarkia, janë muzat ku merr të korrat shkrimtari dhe poeti.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

27

MOZAIK

Vegjetarianizmi dhe veganizmi!

Dietat vegjetariane dhe ato vegane mund të ofrojnë përfitime shëndetësore, duke përfshirë peshën e zvogëluar të trupit, nivelet më të ulëta të kolesterolit dhe uljen e rrezikut nga sëmundjet kardiovaskulare. Sidoqoftë, është e rëndësishme për vegjetarianët dhe veganët të sigurohen që ata janë duke i përmbushur të gjitha kërkesat e tyre ushqyese. Për shembull, bimët nuk përmbajnë natyrshëm vitaminë B-12, kështu që veganët dhe vegjetarianët mund të kenë nevojë të konsumojnë ushqime të sforcuara ose të marrin shtesa dietike për të marrë mjaftueshëm vitaminë B-12

Donika Lulgjuraj

Vegjetarianizmi është praktikë e abstenimit nga konsumi i mishit (mish i kuq, shpendë, prodhime deti dhe mish i ndonjë kafshe tjetër), dhe gjithashtu mund të përfshijë abstenimin nga nënproduktet e therjes së kafshëve. . Përdorimi i parë me shkrim i termit “vegjetarian” filloi në fillim të shekullit të 19-të, kur autorët iu referuan një diete me regjim perimesh. Termi u popullarizua me themelimin e Shoqërisë Vegjetariane në Mançester në 1847, megjithëse mund të jetë shfaqur në shtyp para vitit 1847 . Njerëzit bëhen vegjetarianë për shumë arsye, duke përfshirë shëndetin, bindjet fetare, shqetësimet në lidhje me mirëqenien e kafshëve ose përdorimin e antibiotikëve dhe hormoneve në bagëti, ose dëshirën për të ngrënë në një mënyrë që shmang përdorimin e tepruar të burimeve mjedisore. Disa

28

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

njerëz ndjekin një dietë kryesisht vegjetarianë, sepse nuk kanë mundësi të hanë mish. Bërja vegjetarian është bërë më tërheqëse dhe e arritshme, falë disponibilitetit gjatë gjithë vitit të produkteve të freskëta, me shumë opsione vegjetariane të ngrënies dhe ndikimit në rritje të kulinarisë së kulturave me dieta kryesisht të bazuara në bimë. Tradicionalisht, hulumtimi në vegjetarianizëm u përqendrua kryesisht në mangësi të mundshme ushqyese, por në vitet e fundit, lavjerrësi është zhvendosur në anën tjetër dhe studimet po konfirmojnë përfitimet shëndetësore të ngrënies pa mish. Në ditët e sotme, ushqimi me bazë bimore njihet si jo vetëm i ushqyeshëm i mjaftueshëm, por edhe si një mënyrë për të zvogëluar rrezikun ndaj shumë sëmundjeve kronike. Veganët dhe vegjetarianët zgjedhin të mos hanë mish. Sidoqoftë, veganizmi është më i rreptë dhe gjithashtu ndalon qumështin, vezët, mjaltin dhe çdo send tjetër që buron nga produktet e kafshëve, të tilla si lëkura dhe mëndafshi. Veganizmi dhe vegjetarianizmi po rriten deri në popullaritet. Sidoqoftë, disa njerëz mund t’i konsiderojnë ndryshimet midis këtyre dy dietave pak konfuze,

veçanërisht pasi ekzistojnë disa variacione të vegjetarianizmit. Një dietë vegane përjashton të gjitha produktet shtazore, përfshirë vezët dhe qumështoren. Ushqimet e paketuara dhe të përpunuara, të tilla si ëmbëlsira, biskota, ëmbëlsira, çokollatë, kos dhe mançmelloa, shpesh përmbajnë përbërës të panjohur të kafshëve dhe kështu mund të jetë një shqetësim i veçantë për vegjetarianët për shkak të gjasave të aditivëve të tillë. Ndjenjat midis vegjetarianëve ndryshojnë në lidhje me këta përbërës. Disa vegjetarianë rishikojnë etiketat e produkteve për përbërësit me prejardhje nga kafshët, të tilla si djathi i bërë me mulli, ndërsa vegjetarianët e tjerë nuk kundërshtojnë t’i konsumojnë ato ose nuk janë të vetëdijshëm për praninë e tyre.

Sidoqoftë, është e rëndësishme për vegjetarianët dhe veganët që të sigurojnë që ata janë duke ngrënë një dietë të ekuilibruar dhe të shëndetshme që i plotëson të gjitha kërkesat e tyre ushqyese. Sipas një studimi të vitit 2017 nga Zvicra, disa vegjetarianë mund të mos marrin mjaftueshëm vitaminë B-6 dhe niacinë nga dietat e tyre, ndërsa veganët mund të kenë një rrezik më të lartë të mungesës

MOZAIK

së zinkut dhe omega-3 sesa ata që hanë disa produkte shtazore. Shembuj të ushqimeve të bimëve jo të shëndetshme përfshijnë: patatet e skuqura, pije te ëmbla, kokrra të rafinuara. Kjo ngrënie e bazuar në bimë jo të shëndetshme shpesh rezulton në një konsum më të ulët të fibrave, perimeve dhe mikroelementeve së bashku me një konsum të shtuar të sheqerit dhe përbërësve të për-

punuar.

Dietat vegjetariane dhe ato vegane mund të ofrojnë përfitime shëndetësore, duke përfshirë peshën e zvogëluar të trupit, nivelet më të ulëta të kolesterolit dhe uljen e rrezikut të sëmundjeve kardiovaskulare.

Sidoqoftë, është e rëndësishme për vegjetarianët dhe veganët të sigurohen që ata janë duke përmbushur të gjitha kërkesat e tyre ushqyese.

Për shembull, bimët nuk përmbajnë natyrshëm vitaminë B-12, kështu që veganët dhe vegjetarianët mund të kenë nevojë të konsumojnë ushqime të fortifikuara ose të marrin shtesa dietike për të marrë mjaftueshëm vitaminë B-12. Në fund të fundit nuk ju gjykon njëri në qoftë se jeni apo jo vegan , e rëndësishme është ta jetoni jetën ashtu siç mendoni se është më mirë për ju.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

29

IN MEMORIAM

Përkushtim të ndjerit Zenel (Adem) Berjashi

Porosia e fundit

“Më fal, nuk mund të flas, as të shkruaj, jam shumë i lodhur... Faleminderit për interesimin tënd, nuk jam mirë me shëndet!”

Ishte kjo porosia e fundit që kisha me të ndjerin, Zenel Ademin - Berjashin (65), i cili ditë më parë iku vjedhurazi në amshim.

Unë me Zenelin kisha komunikim të shpeshtë në viber. Distanca e pajisjet tjera me shumë disiplinë i zbatonim, sepse kjo belaçore e pandemisë shumë e pamëshirshme. Ku nuk ta merr mendja fshehej edhe qëllonte...

Ashtu edhe ndodhi. Rastësisht e takova të shqetësuar në derë të Shtëpisë së Shëndetit në Ulqin, edhe “cakërruam” bërrylat, siç apelonin institucionet shëndetësore. Më sugjeroi që të largohem...

“Bëra testin edhe ja, dola pozitiv...”

“Mos u shqetëso se ti rrëzon Malin e Gjanë, e po të frikëson Covidi-19!”, i thashë.

Pas 24 orësh Zeneli më thotë se është shtruar në Spitalin e Tivarit.

Familjarët e tij më përgjigjen se është transportuar në Podgoricë, edhe ndodhet në oksigjenoterapi.

Nuk lejojnë askënd që ta vizitojë. Në

30

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

atë repart shëndetësor shërben një mjeke e re nga Ulqini, e cila i ka informuar rregullisht familjarët e Zenelit për gjendjen e tij.

Sëmundja bëhej gjithnjë e më e rëndë. Para se të biente në koma, kishte kërkuar ta shohë të bijën e tij të vetme, Mimozën. Ajo menjëherë ka udhëtuar për në Podgoricë, por pa djalin e saj të vogël, nipin e Zenelit, që aq shumë e donin njëri-tjetrin.

Babai hapi sytë e mbushur me lotë, shikoi të bijen e tij edhe nuk i hapi më!

Lajmi mori dhenë se ndërroi jetë Zenel Ademi - Berjashi.

Derisa shkruaj këtë përkushtim, shfletoj historinë jetësore të komshiut, mikut tim të nderuar, Zenelit. Ose, më mirë të them, bashkëshortes së tij të respektuar, Minires. Së pari, asaj i vdes babai, por kulmi i tragjedisë familjare ndodh vdekja aksidentale e djalit të tyre të vetëm Agimit, në udhëtim për në Prishtinë, ku studionte drejtësinë. Një dhimbje shumë e madhe për prindërit edhe motrën.

Disa ditë para se të ndërronte jetë Zeneli, bashkëshortes së tij i vdes e ëma.

“E kisha si shoqe që më trimëronte në këto sfida jetësore!”, shprehet Minirja.

Vdekja e Zenelit më ka tronditur tej mase, por lus Zotin të më ruaj Mimozën e djalin e saj që na pat freskuar shpirtin.

Ai i thërret me zë të lartë, sepse është mësuar t’i përqafojë, të lozin me lodra edhe të recitojnë ndonjë vjershë!

Zenel Berjashi ka qenë inxhinier i radiolidhjeve në Ndërmarrjen Tejoqeanike të Tivarit. I vetmi kuadër i përkatësisë shqiptare, i shkolluar në Kotorr.

Pas shpërbërjes së shtetit të përbashkët jugosllav, si shumica prej nesh, edhe Zeneli kishte shumë vështirësi administrative për të kompletuar dokumentacionin për t’u pensionuar.

Zeneli në kujtesë mbetet si njeri shumë parimor, inteligjent, simpatizues i shoqërisë civile, hulumtues i origjinës. Ka lënë pas pemën e prejardhjes së vëllazërisë dhe farefisit të gjerë në Krajë e Shkodër. Ka komunikuar mirë në disa gjuhë, si shqip, sllavisht, anglisht dhe italisht.

Ibrahim Berjashi

MOZAIK

Përfaqësuesit e Ambasadës së Mbretërisë së Norvegjisë në Mal të Zi vizituan Komunën e Gucisë

Projekte të përbashkëta për zhvillimin e zonës Guci – Sekretari i parë i Ambasadës së Mbretërisë së Norvegjisë në Mal të Zi, Stefan Sandstad Almehagen, me bashkëpunëtorë, para pak ditësh ka vizituar Komunën e Gucisë, me ç’rast është njoftuar me projektet të cilat kanë për qëllim avancimin zhvillimor në trevën e Komunës së Gucisë, përmes projektit “Norvegjia për ju – Mali i Zi”, thuhet në njoftimin për media të Komunës së Gucisë.

Në takim me mysafirin e lartë norvegjez kanë qenë të pranishëm kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq, nënkryetari i Komunës dhe menaxheri i projektit në fjalë, mr. Huso Brdakiq, dhe shefi i Policisë Komunale dhe anëtari i ekipit të projektit, Semih Rexhepagiq.

Përmes projektit “Norvegjia për ju – Mali i Zi”, banorët e lagjes Beglluci në Guci, tani kanë ndriçimin e ri rrugor LED, i cili siguron kursim të

energjisë elektrike edhe deri në 70 për qind. Pos kësaj, Komuna e Gucisë ka zbatuar aktivitetet bashkë me Agjencinë Zhvillimore Rajonale “Bjellasicë, Komet dhe Bjeshkët e Nëmuna” për avancimin e përpunimit të qumështit, pemëve dhe perimeve, kurse bujqit nga Gucia, Plava, Andrijevica dhe Berani kanë fituar pajisjet e domosdoshme për prodhim. Norvegjia i ka financuar këto projekte në Guci me rreth 110 mijë euro.

“Përkrahja e Mbretërisë së Norvegjisë është jashtëzakonisht e rëndësishme për komunat më pak të zhvilluara në Mal të Zi, siç është Komuna e Gucisë, ngase financimi i projekteve për zhvillim të infrastrukturës dhe përkrahje të bujqve, është me rëndësi të madhe për zhvillim”, ka thënë kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq.

Projekti “Norvegjia për ju – Mali i Zi” gjatë dy viteve e gjysmë të fundit është i fokusuar në rritjen e mundësisë për punësim, përkrahjen e kohezionit social edhe avancimin e infrastrukturës lokale në komunat më pak të zhvilluara të Malit të Zi. “Jashtëzakonisht jam i lumtur që kam rastin të shoh rezultatet e përpjekjeve të përbashkëta në avancimin e kushteve të jetës për qytetarët e komunave më pak të zhvilluara në Mal të Zi. Jam i kënaqur që projekti ‘Norvegjia për ju – Mali i Zi’ i ka kontribuar zhvillimit socio-ekonomik të komunave në veri të Malit të Zi”, ka deklaruar sekretari i parë i Ambasadës së Mbretërisë së Norvegjisë në Mal të Zi, Stefan Sandstad Almehagen, thuhet në faqen e internetit të Komunës së Gucisë.

Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

31

KULTURË

OJQ “Fëmijët e Malit të Zi” organizon seminarin “Marrëdhëniet me publikun dhe prezantimi mediatik i personave me invaliditet”

Qëllimi i seminarit - përmirësimi i raportimit për personat me invaliditet Organizata Joqeveritare “Fëmijët e Malit të Zi” zhvillon të premtën dhe të shtunën më 18 dhe 19 qershor seminarin e radhës, “Public Relations dhe prezantimi mediatik i personave me invaliditet”, që do të mbahet në Kollashin në kuadër të projektit “E drejta për jetë pa diskriminim”.

Nga kjo OJQ, për gazetën “Koha Javore” theksojnë se në këtë seminar, përveç përfaqësuesve të Shoqatës së Prindërve të Fëmijëve me Aftësi të Kufizuara, personave me aftësi të kufizuara, do të marrin pjesë gazetarë të cilët do të kenë mundësinë të shkruajnë dhe botojnë histori, artikuj mbi prezantimin e mediave dhe avokimin e personave me invaliditet në Mal të Zi. Drejtoresha ekzekutive e OJQ-së “Fëmijët e Malit të Zi”, Sabra Deceviq tha se pritshmëritë e tyre janë që të kenë të pranishëm gazetarë nga i gjithë Mali i Zi, sepse qëllimi i këtij moduli sipas saj, është që të ndikohet në përmirësimin e raportimit për personat me invaliditet.

“Jemi të vetëdijshëm që edhe gazetarët nganjëherë mund të përdorin terma jo të favorshëm kur botojnë tekste në media apo kur raportojnë, dhe ne shpresojmë se me këtë seminar do të lidhim vetë personat me inavliditet, shoqatat që punojnë me ta, apo edhe prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara me gazetarët të cilët janë të interesuar që të shkruajnë për arritjet e tyre, apo proble-

32

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

met me të cilat ballafaqohen. Qëllimi tjetër është që të ndërgjegjësohemi që personat me invaliditet kanë jetën e tyre dhe kanë çfarë të na rrëfejnë e të na tregojnë, dhe janë po aq të vlefshëm në shoqëri”, thekson Deceviq në prononcimin për gazetën ”Koha Javore”.

Ajo më tej u shpreh se do të bëjnë edhe hulimtimin e realizimit të të drejtave të personave me invaliditet dhe diskriminimin e personave me invaliditet në tri komuna në Mal të Zi: Tuz, Tivar dhe Ulqin, rezultatet e të cilit siç tha, do të shpallen në korrik të vitit 2021.

“Ky projekt ka rëndësi të veçantë, sepse kërkon të ndikojë në rritjen e

përfshirjes sociale dhe nivelit të informimit të personave me invaliditet në Tuz, Ulqin, Tivar dhe Podgoricë, si dhe përcjell dhe promovon realizimin e planit lokal të veprimit për mbrojtjen e personave me invaliditet nga diskriminimi dhe promovimin e barazisë, i cili u aprovua nga Komuna e Tuzit vitin e kaluar. Shoqata “Fëmijët e Malit të Zi” e ka inicuar këtë plan dhe ka udhëhequr planifikimin, duke angazhuar ekspertë që plani të jetë real dhe i arritshëm që të realizohet”, u shpreh Deceviq.

Projekti në fjalë mbështetet financiarisht nga Ministria e Drejtësisë, të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave t. u. në Mal të Zi.

MOZAIK

Takimi i ekspertëve për projektet ndërkufitare

Realizim i përbashkët i projektit nga ekipet e Gucisë dhe Pejës Guci – Të mërkurën e kaluar, në Komunën e Gucisë, është mbajtur takimi i ekspertëve për projektin tejkufitar “Trashëgimia kulturore – Thesar i rajonit ndërkufitar të Pejës dhe Gucisë (Culture Heritage – Treasure of crossborder region Peja – Gusinje)”, i cili realizohet sipas ftesës së bashkëpunimit tjekufitar Mali i Zi – Kosovë 2014-2020 (IPA II), kurse financohet nga mjetet e Bashkësisë

Evropiane.

Mysafirët i ka pritur dhe u ka dëshiruar mirëseardhje nënkryetari i Komunës së Gucisë dhe menaxheri i projektit, mr. Huso Brdakiq, me bashkëpunëtorët e vet. Përmes këtij projekti, Komuna e Gucisë ka blerë automjetin e markës Dacia Stepway, i cili do të shfrytëzohet për nevojat e Komunës.

Në kuadër të projektit në fjalë, është

përfshirë edhe blerja e pajisjeve, punimi i sinjalizimit, broshurave dhe katalogëve, udhërrëfyesve audio dhe interasktiv, si dhe valorizimi i trashëgimisë kulturore. Realizimi i projektit do të zgjatë 24 muaj. Ky projekt, njëkohësisht do të ketë aspekt ekonomik, duke ndikuar drejtpërdrejt në rritjen e numrit të vizituesve në këto destinacione.

Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

33

KULTURË

Në Tuz u shënua Dita Botërore e luftës kundër duhanpirjes

Nxënësit ekspozuan piktura mbi rreziqet që sjell duhanprirja Tuz – Dita Botërore e Luftës Kundër Duhanpirjes me tematikë “Kushtoju ndërprerjes”, është shënuar në Tuz nga Organizata Joqeveritare “Shoqëria Malazeze për Luftën Kundër Kancerit”, në bashkëpunim me Komunën e Tuzit dhe Shkollën Fillore “Mahmut Lekiq”.

Ekspozita e shpalosur e pikturave më të mira të nxënësve nga shkollat fillore në Mal të Zi (pesëdhjetë piktura) mbi tematikën- rreziqet të cilat i sjell duhanpirja për shëndetin, u shfaq në hollin e SHF “Mahmut Lekiq”.

Nga OJQ “Shoqëria Malazeze për Luftën Kundër Kancerit” theksuan

34

Javore KOHA

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

se në këtë ekspozitë me disa punime janë prezantuar edhe nxënës nga Tuzi, çfarë, sipas tyre, përbën një kontribut në luftën kundër duhanprirjes, për jetë të shëndetshme.

“Ky është një rast i mirë që edhe në Tuz të shënohet në këtë mënyrë Dita Botërore Kundër Duhaprirjes, e cila këtë vit shënohet në mbarë globin në temën: “Commit to quit”, që përbën një apel jo vetëm për këtë ditë por për gjithë vitin, për të luftuar dhe për të eleminuar duhanpirjen”, njoftuan nga kjo shoqatë.

Ata më tej kanë risjellë në kujtesë për të disatën herë se nga pasojat e duhanpirjes, si njëra ndër sëmund-

jet më të rënda, gjatë vitit të kaluar, referuar OBSH-së, në mbarë globin kanë humbur jetën mbi 6 milionë persona, kurse në Mal të Zi mbi 1.500.

“Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në dhjetë vitet e ardhshme, çfarë është më e keqja, numri i duhanpirësve deri në vitin 2030, sigurisht do të arrijë shifrën e mbi 1.6 miliardë personave të cilët në botë do të konsumojnë prodhimet e duhanit, derisa numri i të vdekurve do të tejkalojë shifrën e nëntë milionëve”, theksojnë nga kjo ojq. t. u.

SPORT

Me ndeshjen Itali – Turqi, e cila u mbyll me rezultatin 3-0, filloi të premten festa e madhe e futbollit, Kampionati Evropian EURO 2020.

Cilat janë momentet më të rëndësishme të kësaj gare të shtyrë për shkak të pandemisë?

Filloi EURO 2020

Një kampionat ndryshe A duhet të quhet EURO 2021?

Sipas logjikës, kështu duhet të jetë.

Por UEFA i përmbahet emrit EURO 2020, pasi Kampionati Evropian është dashur të mbahet vitin e kaluar dhe është shtyrë për shkak të pandemisë së Covid-19. Mbajtja e emrit ka arsye të komplikuara tregtare që janë të vështira për t’u kuptuar, por ka edhe shumë pragmatike: çdo biletë, çdo zbukurim stadiumi, çdo artikull marketingu, sado i vogël, do të duhej të hidhej dhe të bëhet nga e para. Por për sa i përket qëndrueshmërisë - kjo është absurde.

Ku do të zhvillohen lojërat?

Njëmbëdhjetë qytete kanë mbetur në fund si vende ku do të zhvillohen ndeshjet, pasi UEFA bëri presion në pranverë. UEFA këmbënguli në një premtim të vendosur që - megjithë pandeminë, spektatorët mund të futen në stadium. Kjo shkaktoi shumë kritika. Autoritetet në tre qytete nuk pranonin praninë e shikuesve - përfshirë këtu edhe Mynihun e Gjermanisë. Por

Mynihu mbeti në listë, ndërsa Dublin dhe Bilbao jo. Lojërat e planifikuara të zhvillohen në kryeqytetin irlandez do të mbahen në stadiume të tjera.

Ndërsa lojërat e planifikuara të mbahen në Bilbao do të zhvillohen në Sevilë. Futboll do të ketë edhe në Romë, Baku, Shën Petersburg, Budapest, Bukuresht, Amsterdam, Glasgou dhe Kopenhagë. Synimi i skuadrave do të jetë stadiumi Wembley në Londër, ku do të zhvillohen dy ndeshjet e gjysmëfinales, dhe finalja e madhe.

Kush ka të drejtë të futet në stadiume?

Sigurisht që në stadiume nuk do të mund të futen të gjithë ata që kishin siguruar një biletë. UEFA tashmë ka anuluar biletat dhe i ka informuar tifozët për këtë. Stadium të plotë me shikues do të ketë vetëm në Budapest. Autoritetet e Hungarisë kanë konfirmuar se në stadiumin Ferenc Puskas do të mund të futen 68 000 spektatorë. Sikur edhe në Ligën e Kampionëve, autoritetet hungareze po tregohen shumë miqësore ndaj shi-

kuesve. Kjo trajtohet shumë ndryshe në të gjitha vendet e tjera dhe mund të ndryshojë në varësi të situatës me virusin Corona. Mynihu, për shembull, planifikon - në varësi të situatës me pandeminë, me tre skenarë të ndryshëm - me më pak se 7 000 tifozë, me 14 500 ose me 27 000 shikues.

Glasgou do të donte të lejonte në stadium 13 000 tifozë, që është një e katërta e numrit që mund të futen në Hampden Park.

E ngjashme është gjendja në Londër.

Për tri ndeshjet në grupe të ekipit kombëtar anglez, lejohen 22.500 spektatorë. Kapaciteti për gjysmëfinale dhe finale në mes të korrikut është ende i hapur. Federata Angleze e Futbollit dhe UEFA shpresojnë se gjendja me pandeminë Corona do të vazhdojë të përmirësohet dhe se në përputhje me rrethanat, në gjysmëfinale dhe në finale do të ketë më shumë spektatorë.

Biletat për të gjitha ndeshjet jepen nga UEFA me short.

Si funksionon modeli i garave?

Në Kampionatin Evropian marrin pjesë 24 ekipe. Në garat paraprake, ekipet janë të ndara në gjashtë grupe me nga katër ekipe, ku secila ndeshet me secilën. Dy ekipet e para në grup kualifikohen automatikisht në gara të mëtutjeshme, si dhe katër ekipet e treta më të mira në grupe. Më pas fillojnë garat nokaut, që do të thotë se ekipi që fiton vazhdon garat, të tjerat largohen nga Kampionati Evropian. Ndeshje për vendin e tretë nuk do të ketë, por do të zhvillohet vetëm finalja.

E ENJTE, 17 QERSHOR 2021

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me