Koha 894

Koha Javore Podgoricë e enjte, 26 dhjetor 2019 Viti XVlll Numër 894 Çmimi 0,50

Në pritje të Vitit të Ri

Fundvit pa arsye!

ISSN 1800-5696

Popullsia e Ulqinit në vitin 1919

E programuar në pajtim me Platformën politike dhe strategjinë e veprimit të përbashkët

Përmbajtje

12

14 Ana e Malit në mëshirën e “lojërave të fatit”!

Diplomat fantazmë të falsifikuara, sfidë e institucioneve shtetërore

22

24 Vepër me vlerë të lartë për kombin shqiptar

Një jetë përpjekje dhe sakrifica për idealin kombëtar

Koha Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Përmbajtje

26

28 Devastimet në Ulqin

Poet i dy kulturave dhe i urave të miqësisë mes popujve

DHI

var në vitin 1981. Mësimet fillore i mori pranë Shkollës në Anë të Malit - Ulqin. Në vitin 2000 përfundoi xhi Sheh Shamia” në Shkodër, ndërkaq në vitin 2006 Fakultetin e Teologjisë pranë Universitetit Marmara me temën “Periudha Osmane në tekstet mësimore të me të Malit të Zi dhe Turqisë - Vështrim krahasues”.

6 regjistroi studimet pasunivers itare në Universitetin Institutit të Shkencave Sociale, në degën Historia a osmane). Pasioni për historinë bëri që të fokusohet th historisë së Perandorisë Osmane në trevat e in 2009 magjistroi me temën “Arsimi në Vilajetin e itarit-defterit të inspektorit të arsimit Daut Shyqyri ”.

n Osman të Kryeministrisë në Stamboll, më pas në orik të Shkodrës, si edhe në shumë biblioteka me a hulumtuar edhe dokument acionin osmanisht në dhe Krajës.

a të ndryshme shkencore në fushën e teologjisë dhe umë artikujve në fushën e teologjisë, historisë dhe e.

30

33 Rritje e ndërgjegjësimit për të qenë njerëz humanë

Kontribut i veçantë për ndriçimin e historisë dhe antropologjisë së Ulqinit

KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë

Koha Javore NDRYSHIM

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

pozitiv

Podgoricë e enjte, 26 dhjetor 2019 Viti XVlll Numër 894 Çmimi 0,50

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

Në pritje të Vitit të Ri

ISSN 1800-5696 6965-0081 NSSI

1001 HALL EVE

Popullsia e Ulqinit në vitin 1919

E programuar në pajtim me Platformën politike dhe strategjinë e veprimit të përbashkët

vitin 1919 Ulqinit në Popullsia e

përbashkët gjinë e veprimit të politike dhe stratepajtim me Platformën E programuar në

pa arsye!

Fundvit

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 743

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

Fundvit pa arsye!

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Në pritje të Vitit të Ri

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

3

Ngjarje Javore

Ministri në detyrë për Evropën dhe Punët e Jashtme i Republikës së Shqipërisë, Gent Cakaj, priti në takim përfaqësuesit e faktorit politik shqiptar në Mal të Zi

Kërkohet bashkimi i plotë në shërbim të interesave vitale Tiranë – Ministri në detyrë i Ministrisë për Evropën dhe Punët e Jashtme i Republikës së Shqipërisë, Gent Cakaj, ka pritur të martën, më 17 dhjetor, në një takim zyrtar në Tiranë përfaqësuesit e subjekteve politike shqiptare në Mal të Zi. Njoftimin për këtë takim e ka bërë vetë Cakaj nëpërmjet llogarisë së tij në Facebook, ku ka treguar se në këtë mbledhje kanë diskutuar hollësisht për format e bashkëpunimit konkret në interes të forcimit të faktorit shqiptar në përgjithësi.

Në takim kanë marrë pjesë kryetari i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, Faik Nika, deputeti dhe nënkryetari i Kuvendit të Malit të Zi, Genci Nimanbegu, kryetari i Forcës së Re Demokratike, Nazif Cungu, kryetari i Alternativës Shqiptare, Nik Gjeloshaj, kryetari i Partisë Demokra-

4

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

tike, Fatmir Gjeka, kryetari i Unionit Demokratik të Shqiptarëve, Mehmed Zenka, kryetari i LD në MZ, Saubih Mehmeti, kryetari i Lidhjes Demokratike Shqiptare, Nikollë Camaj, kryetari i Lëvizjes Qytetare “Perspektiva”, Amir Hollaj, dhe ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Mal të Zi, Ridi Kurtezi.

Ministri Cakaj ka përmendur disa nga arritjet që janë bërë kur bëhet fjalë për shqiptarët në Mal të Zi. “Vetëm brenda këtij viti kemi marrë vendim për heqjen e lejeve të punës për shqiptarët e Malit të Zi në Shqipëri, financimin e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Mal të Zi dhe hapjen e Konsullatës së Përgjithshme në Ulqin. Këto masa janë në funksion të një strategjie më të përgjithshme për forcimin e marrëdhënieve mes shtetit shqiptar dhe

faktorit politik shqiptar në Mal të Zi. Këto masa, natyrisht, janë të pamjaftueshme krahasuar me nevojat reale të shqiptarëve atje. Angazhimi ynë do të vazhdojë për forcimin e lidhjeve mes faktorit shqiptar në Mal të Zi dhe Shqipërisë në përgjithësi”, ka theksuar ai.

Cakaj ka thënë se Shqipëria mbetet “e përkushtuar për ta lartësuar pozicionin e shqiptarëve në rajon dhe për të vazhduar angazhimin konstruktiv në përputhje me parimet e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore”.

Ai ka thënë po ashtu se ky takim duhet të shërbejë edhe si pikënisje e bashkimit të plotë të të gjithë përfaqësuesve politikë të shqiptarëve në Mal të Zi në shërbim të interesave të tyre vitale.

(Kohapress)

Ngjarje Javore

Në Tiranë u mblodhën përfaqësues të Unionit të Bashkive dhe Komunave Shqiptare në Rajon

Synim, perspektivat e përbashkëta Tiranë – Unioni i Bashkive dhe i Komunave Shqiptare në Rajon, ka organizuar në Tiranë një tryezë të rrumbullakët me tematikë: “Afrimi i rajonit shqipfolës me Bashkimin Evropian dhe thithja e fondeve të Bashkimit Europian”.

Në këtë aktivitet morën pjesë Bashkia e Tiranës, Komuna e Prishtinës, Komuna e Çairit, Komuna e Tuzit, Komuna e Preshevës, Komuna e Prizrenit etj.

Pjesë e këtij aktiviteti ishin edhe tre

ekspertet e njohura: Znj. Daniela Zampini- ekperte e lartë për çështjet e punësimit në zyrën e ILO në Budapest si dhe znj. Aida Gugu- Bushati- eksperte/konsulente në të drejtën e BE-së dhe integrimit Europian të Shqipërisë si dhe znj. Jolanda Trebicka, eksperte në Institucionet e BE-së.

Gjatë këtij takimi pati diskutime, shkëmbime përvojash në menaxhimin dhe drejtimin e strategjive për përthithjen e fondeve si dhe in-

dikacione në lidhje me shkëmbimin e përvojave, duke sugjeruar se cili projekt u nevojitet më së shumti komunave përkatëse.

Qëllimi i Unionit të Bashkive dhe i Komunave Shqiptare në Rajon është të ndërmarrë një seri aktivitetesh të përbashkëta në nivel lokal dhe rajonal për të kontribuar në fushën e kulturës, sportit, trashëgimisë kulturore, turizmit, urbanistikës etj. t. u.

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

5

Vështrim & Opinion

Në pritje të Vitit të Ri

Qani Osmani

Fundviti është periudha kur duhet rikujtuar vitin që po lëmë pas, ditët dhe të arriturat ose atë që ka qenë dashtë të arrihet në dymbëdhjetë muajt e kaluar. Gjithandej në botë, aty ku festohen festat e fundvitit, përkatësisht festa e Vitit të Ri, ngërthen në vete gëzim e mërzi, nostalëgji e shpresë, botëkuptim e motiv për jetën. Ide të reja për një vit të ri, përmbyllje e kapitullit për vitin që iku, duke e ngarkuar atë me telashet e sfidës dhe duke u hapur rrugë relacioneve të reja për një vit më të mbarë se ky që po e lëmë pas.

Në këtë drejtim parashtrohet pyetja se cilat janë arsyet për të festuar.

Arsyeja e parë është se festojmë mbarimin e një viti të mbrapshtë, duke shpresuar që bashkë me këtë vit të mbarojnë edhe telashet e pështjellimet që patëm për plot dymbëdhjetë muaj. Arsyeja e dytë është më e kapshme dhe më e qëndrueshme.

Arsyetimi më real do të ishte se një shumicë e konsiderueshme nuk kanë më çfarë të festojnë. Nuk patën diçka pozitive, për të cilën duhet të cakërrojnë gotën, apo për çfarë të thonë “gëzuar”.

Duhet të pajtohemi me faktin se baba dimri nuk ekziston dhe se vetë duhet

6

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Fundvit pa arsye! t’i zgjedhim dëshirat dhe të kujdesemi që ato të na realizohen, të jemi të zotë të fjalës dhe veprave tona, me një fjalë, secili të bëhet baba dimër i vetes, familjes dhe shoqërisë së tij. Me shumë kënaqësi jam i bindur se shumëkush do ta kishte bojkotuar festimin e këtij ndërrim moti, jo për ndonjë arsye tjetër, pos asaj të mirëqenies tonë të dobët, mjegullimit të arsyes dhe errësimit të ardhmërisë tonë!

Vite me rradhë po paraqiten disa shkëndija shprese për dekriminalizimin e shoqërisë sonë të zhytur thellë në krim, korrupsion, nepotizëm, e çkamos tjetër, është obligim i të gjithë neve si individë, shoqëri dhe institucione që njëher e përgjithmonë të distancohemi nga elementet e tilla kriminogjene të cilat gjenden në çdo cep të përditshmërisë sonë.

Për më tepër, tashmë që edhe faktori ndërkombëtar-ndonëse me vonesëpo tregohet më i vendosur se kurrë në luftimin e këtyre dukurive të cilat po e mbajnë peng këtë shtet dhe këtë shoqëri, është detyrë parësore e të gjithë neve që t’i demaskojmë të gjithë ata “cuba” të mëhallave dhe lagjeve tona, të cilët, krimin, vjedhjen dhe plaçkitjen e tyre ndaj popullit të

vet e mbulojnë me “patriotizmin” dhe “bajraktarizmin” e rrejshëm të tyre, duke shitur “ideale” për liri, ndërsa, populli i mjerë është hipnotizuar deri në atë shkallë, saqë, më lehtë ju beson gënjeshtrave dhe mashtrimeve të tyre, sesa realitetit të hidhur i cili po kundërmon në të gjitha poret e jetës sonë.

Madje, në këtë situatë konfuze në të cilën po kalojmë si kolektivitet, ajo që duhet kuptuar dhe pranuar, është fakti i hidhur se, ky krim, nuk është monopol vetëm i sferës politike, por si i tillë ka kapluar shumë sfera të ndjeshme shoqërore, duke filluar nga shëndetësia dhe arsimi, e deri te sferat e biznesit dhe raporteve ndërnjerëzore. Andaj, injorimi i vazhdueshëm i gjithë këtyre fushave, si dhe fokusimi i vazhdueshëm vetëm tek sfera e veprimtarisë politike dhe ajo e politikbërjes, ka bërë që gjendja dhe situata jonë të arrijë në fazën e metastazës, duke kapluar çdo nyje të jetës sonë; andaj, “shërimi” dhe zgjidhja e gjendjes së mjerueshme aktuale duket gati si mision i pamundur.

Madje, çështja tjetër edhe më e rezikshme konsiston në faktin se, këto probleme dhe anomali rrezikojnë të shndërrohen në “kulturë” (nëse

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Është koha e fundit që t’i shporrim nga lagjet dhe mëhallët tona kriminelët dhe hajdutët të cilët po mbajnë peng shoqërinë tonë dhe perspektivat e saj. Mjaft më “hëngrëm sapunin për djathë”, mjaft na “shitën dardha të kalbura” ata që janë të kalbur në trungun e tyre njerëzor. Është koha e fundit për vetëdijesim dhe ndryshim; përndryshe , do të na mallkojë historia dhe gjeneratat e ardhshme tashmë nuk janë shndërruar në diçka të tillë). Bile-bile, ajo që është edhe më fatale, është tendenca që elementet e tilla kriminale të glorifikohen, duke u shndërruar në “profesione” dhe “biznese” të sukseshme.

Andaj, qasja ndaj gjithë këtyre problemeve dhe anomalive të akumulluara duhet të jetë multidimensionale, dhe se një qasje e tillë kërkon përkushtim, seriozitet dhe vendosmëri.

Kështu, një pjesë nga krimet dhe turpet e llojit të vet, para se të shëndrohen në elemente të tilla kriminogjene, zanafillën e tyre e kanë në elementet patologjike shoqërore, të cilat po që se neglizhohen, anashkalohen dhe nuk trajtohen me kohë, ato rrezikojnë të shndërrohen në “mentalit kolektiv” dhe në normalitet që rrezikon të ngulfatë dhe fundosë të tashmen dhe të ardhmen e gjithë shoqërisë sonë dhe perspektivës të saj.

Së këndejmi, veprat e këtilla, përpara se të ndodhin dhe para se të ngritën para çfardoqoftë prokurorie apo organi tjetër, ato duhet të parandalohen, të “gjykohen” dhe të “dënohen” nga vetë shoqëria dhe kolektivi.

Hapi i parë i domësdoshëm në këtë drejtim do të ishte rifreskimi ose ri-instalimi i vetëdijes së ndërgjegjësuar

si dhe asaj që quhet “turp shoqëror”, me çrast , shoqëria dhe kolektivi do të merrte rolin e prokurorit publik dhe të përgjithshëm në “denoncimin” dhe dënimin e çdo sjelljeje delikuente dhe delitante e cila rrezikon të thyejë normat shoqërore dhe kolektive si dhe të nëpërkëmbë fatin e popullit. E në këtë rast “paditës” do të ishte çdo individ i shoqërisë, duke mos kursyer as fëmijën e vet.

Hapi i dytë tejet i rëndësishëm në këtë aspekt është emërtimi i gjërave me emrat e tyre të vërtetë. Kështu, është koha e fundit që kriminelit t’i themi kriminel, e jo “njeri i zoti”; është koha që injorantin dhe “dallaverxhiun” ta definojmë si të tillë, e jo duke e lavdëruar si të “gjindshëm”; është koha që rryshfetin dhe mitmarrjen ta dënojmë e ta refuzojmë, e jo ta emërojmë me emrin”tender”, ku të gjithë turren për të marë një hise sado të vogël nga i njejti.

Hapi i tretë vendimtar në këtë drejtim është që të ndalemi së glorifikuari dukuritë negative, dhe që fenomenet e tilla destruktive të mos i shndërrojmë në biseda të zakonshme; kjo me qëllim që të mos i “indiktrinojmë” dhe “helmojmë” gjeneratat e reja me ide dhe ambicije të gabuara. Për më

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

tepër, metoda më e mirë për të luftuar dukuritë e këtilla devijante është leçitja dhe amputimi i të njëjtave nga trupi shoqëror, para se të shndërrohen në metastazë dhe të kaplojnë tërë trupin.

Një nga hapat shumë të rëndësishëm që duhet të ndërmerret në këtë drejtim është “izolimi shoqëror” i gjithë atyre që tallen me fatin dhe perspektivat tona. Kështu, personave të llojit të këtillë, nuk duhet ulur në tavolinë si dhe nuk duhet pirë kafenë. Një izolim i këtillë, jo vetëm që do t’i bënte ata të ndjejnë përgjegjësinë dhe fajin për veprat e tyre të shëmtuara, por në të njejtën kohë një qëndrim i këtillë ndaj tyre do të ishte një “leksion” i mirë për të gjithë ata që do të ju shkonte ndërmend të tallen me fatin e popullit të vet. Është koha e fundit që t’i shporrim nga lagjet dhe mëhallat tona kriminelët dhe hajdutët të cilët po mbajnë peng shoqërinë tonë dhe perspektivat e saj. Mjaftë më “hëngrëm sapunin për djath”, mjaftë na “shitën dardha të kalbura” ata që janë të kalbur në trungun e tyre njerëzor. Është koha e fundit për vetëdijesim dhe ndryshim; përndryshe , do të na mallkojë historia dhe gjeneratat e ardhëshme. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

7

Vështrim & Opinion

Mini-Shengeni Ballka dominimi serb në Bal Agim Nesho

Pas refuzimit nga Franca të hapjes së negociatave për statusin kandidat në Bashkimin Evropian të Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërinë, vendet e Ballkanit Perëndimor reaguan me iniciativën e tyre të “Mini-Shengenit Ballkanik”. Dukej që ky ishte një reagim i menduar mirë për t’i treguar Bashkimit Europian se alternativat e tyre mund të jenë të tjera dhe nuk mund të ishin ata të humburit e vetëm në procesin e integrimit.

Kjo iniciativë e iniciuar nga Serbia, por dhe e përkrahur nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, ishte një martesë interesash ku çdo vend do të plotësonte interesat momentale të pushtetit, e jo një iniciativë e domosdoshme e studiuar mirë që do të sillte rezultat dhe impakt pozitiv në rajon. Po të ishte se integrimi rajonal do të ishte një strategji e strukturuar dhe e studiuar në mënyrë themelore, mundësitë kanë qenë të hapura gjatë gjithë kohës së tranzicionit me iniciativën e Berlinit, CEFTA-n, si dhe gjithë iniciativat e tjera rajonale, ku roli drejtues dhe mbikëqyrës i BE-së përbënte një garanci shtesë.

Mini-Shengeni Ballkanik u shërben interesave politike të mbajtjes së pushtetit në vendet e Ballkanit Perëndimor. Serbia, që gjithmonë e më shumë po tregon se nuk ka një synim të shpejtë të integrimit në Perëndim, por ndihet komforte me një baraslargim midis Moskës dhe Brukselit, vazhdon të prodhojë iniciativa të dyshimta dhe vetëm në interes të saj.

Marrëveshja me Unionin Euroaziatik, në një kohë kur BE është e qartë me

8

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

qëndrimet për aleancat joevropiane, i shërben asaj për të treguar hapur këtë balancë, ashtu siç është shprehur se nuk do të jetë pjesë e arkitekturës mbrojtëse të Evropës dhe nuk do të bëhet pjesë e NATO-s. Ajo po rrit nga dita në ditë investimet ruse

në energji, infrastrukturë dhe informacion, si dhe ka rritur dukshëm investimet ruse në vend. Ajo që u intereson serbëve është dominimi i Ballkanit Perëndimor si fuqia relativisht më e madhe dhe ekonomia më e zhvilluar dhe e strukturuar në rajon.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

anik ose llkan

Në mungesë të arritjes së një zgjidhjeje për skenarin e ndryshimit të kufijve në marrëveshjen midis Serbisë dhe Kosovës, marrëveshje që do të siguronte precedentin për krijimin e Serbisë së Madhe, marrëveshja e mini-Shengenit është një skenar

“

Për të mos pranuar njohjen e Kosovës dhe sovranitetin e Republikës së saj, Serbia është përpjekur që mini-Shengenin ta bazojë në një kompromis me Tiranën, duke krijuar boshtin Beograd-Tiranë, ajo që për shumë vende ballkanike është quajtur Mbretëria e re Serbo-Shqiptare që nuk është gjë tjetër veçse një variant i ri i Jugosllavisë së re, ku Kroacia dhe Sllovenia zëvendësohen nga Shqipëria

komplementar i shërbyer sipas parimeve të BE-së dhe i mbështetur nga interesat e pushtetit të liderëve rajonalë. Për të mos pranuar njohjen e Kosovës dhe sovranitetin e Republikës së saj, Serbia është përpjekur që mini-Shengenin ta bazojë në një kompromis me Tiranën, duke krijuar boshtin Beograd-Tiranë, ajo që për shumë vende ballkanike është quajtur Mbretëria e re Serbo-Shqiptare që nuk është gjë tjetër veçse një variant i ri i Jugosllavisë së re, ku Kroacia dhe Sllovenia zëvendësohen nga Shqipëria.

Duke hequr dhe anashkaluar Kosovën, Serbët i japin Tiranës mundësinë të bëhet faktori kryesor i hapësirave shqiptare, e gjitha kjo si një kompensim për bujarinë e Tiranës për të mos insistuar që në fillim që nuk ka Shengen Ballkanik pa Republikën e Kosovës.

Ky naivitet i Tiranës më së paku tregon se sa e panxënë është në politikën e jashtme, tashmë e personalizuar nga kryeministri Rama. Për Kryeministrin Zaev, i cili përballoi në mënyrë të vazhdueshme presionin e faktorit serb dhe shqiptar në Maqedoninë e Veriut, është një mundësi më shumë për të vazhduar qeverisjen pas zgjedhjeve në pranverën e ardhshme. Kjo iniciativë ballkanike është parë në heshtje pozitivisht nga vendet e BE-së për vetë faktin e mosdhënies më shumë për integrimin e mëtejshëm të tyre.

Për Gjermaninë, ky është një kompromis për të fituar kohë në debatin për zgjerimin e BE-së me Francën, duke e ditur që kjo iniciativë mund të jetë problematike më vonë nga mundësia e shtrirjes së influencës së fuqive joevropiane në këtë rajon. Për

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Francën kjo mund të jetë një ‘leverage’ për Serbinë dhe një mundësi për të negociuar dhe gjetur zgjidhje në marrëveshjen Serbi-Kosovë dhe pse jo në politikën e saj të ardhshme me Rusinë. Për Shtetet e Bashkuara çdo iniciativë bashkëpunimi është një hap pozitiv, por kanë thënë qartë përmes përfaqësuesit të tyre Ambasadorin Grenell se pa Kosovën kjo iniciativë do të jetë e cunguar ose e pamundur. Kanë thënë atë që Shqipëria duhet ta kishte kryefjalë. Për shumë institucione amerikane, politikat e sotme të Serbisë po përafrojnë vendin me një satelit të politikave ruse në Ballkan, prandaj interesat e tyre dhe ato perëndimore në Ballkan duhen mbrojtur me Kosovën, si investimin e tyre ne Ballkan.

Kjo që po ndodh krijon një hapësirë për kompeticionin e fuqive të mëdha sot në botë dhe në këtë rajon, ku interesat e politikanëve protagonistë të Ballkanit i kanë hapur derën një skenari të dyshimtë, kur këta të fundit nuk ishin të zotët të ndërtonin shtetin ligjor, të luftonin korrupsionin dhe krimin e organizuar dhe ta bënin rajonin pjesë të Evropës së Bashkuar.

Presidenti Vuçiq, në konferencën për shtyp në Tiranë, theksoi se: “Ballkani nuk duhet të mbetet pjesë e dëshirave të fuqive të mëdha, duke nënkuptuar BE-në”.

Por, iniciativa, në thelb, përveçse ka synim të rrisë dominimin serb, do të rrisë prezencën në rajon të Rusisë, Kinës dhe Turqisë. Këto të fundit, në krahasim me vendet perëndimore, janë regjime joliberale autoritare pa respekt për liritë dhe parimet demokratike që u japin shpresë dhe frymëzim autokratëve ballkanikë të kenë pushtet të pakufizuar. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

9

Vështrim & Opinion

Shqiptarët në Mal të Zi dhe ndihmesa e shtetit amë

E programuar në pajtim me P dhe strategjinë e veprimit të Shqiptarët duhet të faktorizohen dhe pa dyshim ky do të ishte kontributi i paçmueshëm i shtetit amë në vazhdën e angazhimin konstruktiv në përputhje me parimet e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore dhe arritjen e qëllimit përfundimtar - lartësimin e pozicionit të shqiptarëve në Mal të Zi dhe në rajon me një mirëqenie të konsiderueshme sociale, që fatkeqësisht shteti amë sot e kësaj dite nuk i ka arritur.

Hajrullah Hajdari

Trevat shqiptare në Mal të Zi përfshihen në gjashtë komuna dhe janë vendosur përgjatë kufirit ndarës Mali i Zi-Shqipëri. Ato janë si një lashkë e këputur nga trungu amë, janë vazhdim i natyrshëm i Shqipërisë Veriore, si në aspektin historik ashtu edhe në aspektin kulturor, demografik dhe në aspektin e strukturës etnike.

Megjithëse këto treva autoktone u shkëputën padrejtësisht, shteti amë asnjëherë nuk e ngriti zërin, madje as nuk u kujdes për fatin e tyre, për ekzistencën e qenies shqiptare atje, për sakrificat dhe vuajtjet, për vështirësitë e ruajtjes së identitetit kombëtar, për vështirësitë ekonomiko-sociale, kulturore apo arsimore.

Kjo nuk ndodhi në asnjë periudhë kohore të shtetit shqiptar që nga shpallja e Pavarësisë më 1912, as në kohën e Zogut, as në kohën e komunizmit famëkeq, por as në kohën e demokracisë, pothuaj 30 vite pas instalimit të saj. Zatën, për t’u kujdesur për pakicat e veta jashtë kufirit shtetëror, shteti amë së pari duhet të krijojë një qeverisje stabile politiko-ekonomike ku do të mbizotërojë e drejta dhe ligji, me një ekonomi stabile, pa korrupsion e krim ekonomik,

10

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Gjysma e popullit shqiptar sot gjendet jashtë kufijve të shtetit amë

Siç është e ditur, duke filluar nga viti 1878 deri në vitin 1912, jashtë kufirit të shtetit amë mbeti pothuajse gjysma e popullit shqiptar, të ndarë në katër njësi administrative: Kosovë, Maqedoni, Serbi dhe Mal të Zi. Sot pas 140 viteve, çështja e shqiptarëve jashtë kufirit pothuajse po shkon drejtë zgjidhjes përfundimtare të statusit të tyre politiko-juridik. Kosova është shtet i pavarur, shqiptarët në Maqedoni, në bazë të Kushtetutës, janë popull shtet formues, ndërsa për shqiptarët e Luginës së Preshevës po flitet, gjithnjë e më shumë, e po kërkohet që t’i bashkëngjiten Kosovës.

Po shqiptarët në Mal të Zi? Cila është pozita e tyre politiko-juridike, si konsiderohen e trajtohen në shtetin për pavarësinë e të cilit investuan aq shumë dhe kontributi i të cilëve (me votë) ishte vendimtar për pavarësinë e Malit të Zi?! A ua shpagoi Mali i Zi shqiptarëve?! Nëse jo, a duhet dhe çka duhet të ndërmarrë shteti amë për mbrojtjen dhe avancimin e të drejtave dhe lirive civile dhe kombëtare të bashkëkombasve të vet?

Shteti amë duhet të angazhohet në lartësimin e pozicionit të shqiptarëve në Mal të Zi dhe rajon

Sidoqoftë, gëzon fakti se shteti amë,

gjegjësisht Ministria e Punëve të Jashtme, përfundimisht, ka filluar ca aktivitete që, fillimisht, ta mbushin mendjen se po interesohen për pakicën shqiptare këtu në Mal të Zi. Iniciativa për t’u takuar me përfaqësuesit politikë, siç cek vetë Ministri në detyrë, ka për qëllim forcimin e lidhjeve mes faktorit shqiptar në Mal të Zi dhe Shqipërisë në përgjithësi dhe duhet të shërbejë si pikënisje e bashkimit të plotë të të gjithë përfaqësuesve politikë të shqiptarëve në Mal të Zi në shërbim të interesave të tyre vitale, duke theksuar se “mbesin krejtësisht të përkushtuar për ta lartësuar pozicionin e shqiptarëve në rajon dhe për të vazhduar angazhimin konstruktiv në përputhje me parimet e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore”.

Shqiptarët në Mal të Zi ju janë mirënjohës, megjithatë, për të arritur qëllimin e përcaktuar, kjo duhet të studiohet mirë, me përkushtim e profesionalizëm e jo ad hoc, sepse s’duhet të harrojmë se edhe puna më e vogël kërkon një platformë, angazhim, lodhje, punë të gjatë për të mos i lënë vend dëshpërimit, por kënaqësisë e gëzimit, i cili arrihet kur përmbushim detyrën dhe përpiqemi të arrijmë qëllimin. Gjithsesi, ndërtimi i shtëpisë duhet nisur nga themeli e jo kulmi!

Përpjekja e bashkimit të faktorit politik shqiptar, ndonëse jo unike, i ka fillet e saj vite më parë, por siç dihet pa shumë sukses. Duhet cekur se partitë politike shqiptare edhe më parë kanë garuar në zgjedhjet parlamen-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Platformën politike përbashkët

tare së bashku me një listë dhe kishin arritur të fitojnë katër ulëse në Kuvendin e Malit të Zi. Ndërkaq, po këto parti politike shqiptare, në zgjedhjet lokale në Ulqin, së bashku kanë krijuar dhe ushtruar pushtetin vendor vite me radhë e të njëjtën po e bëjnë tani edhe partitë shqiptare në Tuz. Por përfaqësimi dinjitoz i shqiptarëve në Mal të Zi nuk varet vetëm nga dalja me një listë të përbashkët. Ajo është e varur kryesisht nga vullneti i pushtetmbajtësit dhe infrastruktura ligjore zgjedhore, të cilën shqiptarët e konsiderojnë diskriminuese edhe për faktin se u shkurtuan të drejtat e arritura më parë, përkundër zgjidhjeve që parashikon Ligji mbi Pakicat dhe Kushtetuta e Malit të Zi. Për këtë arsye çështja e përfaqësimit të shqiptarëve duhet rregulluar me Kushtetutën e shtetit për të mos i dhënë mundësi pushtetmbajtësit t’i ndërrojë rregullat e lojës sipas nevojave eventuale të partisë në pushtet. Dhe pikërisht këtu shteti amë, Shqipëria, duhet të angazhohet fort e të japë kontributin e saj në zgjidhjen e kësaj çështjeje me rëndësi sepse kështu do të kontribuojë në lartësimin e pozicionit të shqiptarëve dhe, pa dyshim, do të ishte një angazhim konstruktiv në përputhje me parimet e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore.

Nga ana tjetër, të pretendosh bashkimin e plotë të të gjithë përfaqësuesve politikë të shqiptarëve në Mal të Zi në shërbim të interesave të tyre vitale (ndonëse jo personale), vetëm me arritjen e një marrëveshjeje për të dalë në votime me një listë të përbashkët është, as më shumë e as më pak, ironi e fatit, e mbase ashtu ishte

“

Faktori politik shqiptar duhet të lidhet me një program strategjik apo platformë jo vetëm të partive politike, por të mbarë spektrit shqiptar. Në krye të kësaj strategjie duhet të jetë Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve, i cili partive politike duhet t’u ofrojë një dokument në të cilin do të përcaktoheshin objektivat, aktivitetet dhe burimet e nevojshme për të përmirësuar situatën aktuale.

edhe në të kaluarën.

Shqiptarët në Mal të Zi nuk kanë as Platformë politike dhe as strategji veprimi të përbashkët, ndaj angazhimi i shtetit amë në këtë drejtim është më se i nevojshëm

Për të arritur këtë synim së paku, faktori politik shqiptar duhet të lidhet me një program strategjik apo platformë jo vetëm të partive politike, por të mbarë spektrit shqiptar. Në krye të kësaj strategjie duhet të jetë Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve, i cili partive politike duhet t’u ofrojë një dokument në të cilin do të përcaktoheshin objektivat, aktivitetet dhe burimet e nevojshme për të përmirësuar situatën aktuale me qëllim që shqiptarët përmes promovimit dhe avancimit të identitetit të tyre kombëtar të krijojnë parakushtet për zgjidhjen substanciale të problemeve në fushën e jetës shoqërore, sociale dhe politike, jo vetëm si individ por edhe si kolektivitet shqiptar në përgjithësi. Ky dokument, pasi të aprovohet nga të gjitha partitë politike shqiptare, duhet të jetë obligues dhe sanksionues për ata që nuk i përmbahen. Dhe pikërisht për këto çështje madhore, e duke qenë se as Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi dhe as partitë politike shqiptare nuk kanë platformë politike dhe as program veprimi të përbashkët, është më se i nevojshëm angazhimi i shtetit amë për të arritur kështu bashkimin e fak-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

torit shqiptar në Mal të Zi. Në Mal të Zi ka një Kornizë ligjore për pakicat kombëtare, e cila duhet të jetësohet, ligjet duhet të jenë konform të drejtës ndërkombëtare për këto çështje e të zbatohen me rigorozitet. Shqiptarët duhet të faktorizohen dhe pa dyshim ky do të ishte kontributi i paçmueshëm i shtetit amë në vazhdën e angazhimin konstruktiv në përputhje me parimet e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore dhe arritjen e qëllimit përfundimtar - lartësimin e pozicionit të shqiptarëve në Mal të Zi dhe në rajon.

Përkrahja financiare e cila përmendet është e mirëseardhur dhe për falënderim. Megjithatë, ajo duhet të jetë përcaktuese, si në vëllim ashtu edhe dedikim, që në fillim. Kontributi duhet të jetë i programuar dhe duhet të financojë projekte më rëndësi për identitetin kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi dhe të lidhura ngusht me Platformën politike dhe strategjinë e veprimit të tyre e jo sa për të thënë se kontribuuam edhe financiarisht. Çdo lëvizje nga vendi për realizimin e të drejtave dhe lirive të popujve pakicë, veçanërisht kur vjen nga shteti amë, Shqipëria, po qe se nuk përdoret për reklamë, është më se e nevojshme, e duhur dhe pa dyshim e qëlluar dhe e mirëpritur. Kështu së bashku do të arrijmë të përmbushim detyrimin dhe të arrijmë qëllimin madhor – ruajtjen dhe avancimin e identitetit kombëtar të shqiptarëve ne Mal të Zi. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

11

Vështrim & Opinion

Dukuri

Ana e Malit në mëshirën e “lojërave të fatit”!

U binda thellësisht, se këto nuk u çelën për t’i ndihmuar vendasit, por për t’i shkatërruar ata, për t’ju grabitur edhe monedhën e fundit nga xhepat e tyre. E them me dhimbje të thellë se ky vend prej vitesh ka filluar të marrë një pamje tjetër urbanistike nga ndërtimet e pakontrolluara.

Po e them me një nostalgji të theksuar, pasi Katërkolla nuk i ngjan më vendlindjes time të dikurshme që ishte një qendër kulture, një qytezë e dijes

Për Koha Javore:

Haxhi Zeneli

Disa mendojnë se “lojërat e fatit” janë relative dhe nuk ecin më gjatë, por e vërteta e kësaj qëndron ndryshe! Kurioziteti na ka bërë që shumë nga ne nganjëherë të kyçemi për të provuar edhe ne fatin tonë.

Por jo të gjithë jemi të barabartë!

Disa mund të frenojnë impulset e tyre, kurse ata të cilët nuk munden, bëhen viktimat e këtyre “Lojërave të fatit”. Ekspertët kanë konstatuar se këto lojëra(bixhozi), janë të dëmshme për shëndetin mendor, që përcillen me një varg devijimesh, që kalojnë në një shkallë tjetër varësie,

12

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

deri tek abuzimi me alkool dhe substanca të tjera, që radhiten përkrah çrregullimeve si kleptomania dhe piromania. Kurse në vitin 2013, këto lojëra u ri-emëruan dhe u kaluan në kategorinë e çrregullimeve që janë të lidhura me substancat e varësisë së alkoolit dhe drogës.

Ajo për çka na brengos më tutje është se këto “lojëra të fatit të zi “të njohura si kazino, i kam parë edhe në vendlindjen time, në Anë të Malit.

Kur bëra pyetjen se si ka mundësi që këto “kazino” të ndodhen në qendrën e Katerkollës?,më shpjeguan se “në Shqipëri i kanë mbyllur, dhe pasi kanë gjetur terren këtu në Mal të Zi, disa kanë kaluar këtej kufirit pasi këtu nuk i kontrollon askush”, thoshte një banor i këtij vendi.

U binda thellësisht, se këto nuk u

çelën për t’i ndihmuar vendasit, por për ti shkatërruar ata, për t’ju grabitur edhe monedhën e fundit nga xhepat e tyre. E them me dhimbje të thellë, se ky vend prej vitesh ka filluar të marrë një pamje tjetër urbanistike nga ndërtimet e pa kontrolluara. Po e them me një nostalgji të theksuar, pasi Katërkolla nuk i ngjan më vendlindjes time të dikurshme që ishte një qendër kulture, një qytezë e dijes. Aty ishte një shkollë që mahniti tërë ish-Jugosllavin, aty kishte një shtëpi kulture, bashkë me kinemanë, ku shfaqeshin së paku dy herë në javë filma të njohur ndërkombëtarë.

Aty ndoqëm shfaqjet e para teatrale, por dhe koncerte nga ansamble të ndryshme që vinin edhe nga qytete të tjera. Nga grupi teatral i shkollës që udhëhiqej nga profesori i ndjerë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

Bajram Rexha ndoqa dramat e para si Halili dhe Hajrija, Skënderbeu...etj.

Aty u inspirova nga mësuesit tanë, të cilët na mësuan na edukuan se si të vlerësojmë kulturën, artin, gjuhën dhe kombin. Qendra e Anës së Malit kishte edhe bibliotekën qendrore me shumë libra që edukonin brezat e rinj si qytetarë të mirëfilltë, të cilët atje ku shkonin për studime kishim suksese të lakmueshme që nderonin vendin e origjinës. Por sot, çfarë ka ai vend?! Ana e Malit ka rënë në mëshirën e “lojërave të fatit”, duke u lejuar fushë veprimi matrapazëve për pastrime parash. Aty u hapën lokale bixhozi dhe u ngritën qendra pa vlera kombëtare, që promovojnë ndjesi antikombëtare. Aty lartësohen flamuj të huaj, aty po hapen fabrika

“

Ana e Malit ka rënë në mëshirën e “lojërave të fatit”, duke u lejuar fushë veprimi matrapazëve për pastrime parash.

Aty u hapën lokale bixhozi dhe u ngritën qendra pa vlera kombëtare, që promovojnë ndjesi antikombëtare. Aty lartësohen flamuj të huaj, aty po hapën fabrika helmi për të helmuar banorët, aty po bëhet çdo gjë, për të ndryshuar dhe varfëruar shqiptarët, si nga xhepat ashtu edhe nga mendja.

helmi për të helmuar banorët, aty po bëhet çdo gjë, për të ndryshuar dhe varfëruar shqiptarët, si nga xhepat ashtu edhe nga mendja.

Atë që nuk arriti ta bëjë komunizmi, po e përfundon “demokracia” e de-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

gjeneruar. Faji bie mbi të gjithë neve, sepse vazhdojmë ti zgjedhim të papërgjegjshmit, vazhdojmë të heshtim ndaj kriminalizimit...heshtim....heshtim ndaj kësaj katrahure, por deri kur më të heshtim?. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

13

Vështrim & Opinion

“Biznesi” fitimprurës i diplomave pa u munduar fare

Diplomat fantazmë sfidë e institucionev Fenomeni i diplomave të kontestueshme nuk përjashtohet as në Malin e Zi . Për dallim nga shtetet tona fqinje në vendin tonë janë bërë publike shumë më pak diploma të rreme e plagjiatura. Jo pse këtu nuk ka raste të këtilla , por për shkak se tek ne institucionet përkatëse ende nuk i janë qasur seriozisht hulumtimit të diplomave të tilla

Gjekë Gjonaj

Shtetet fqinje Shqipëria, Maqedonia, Serbia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, e disa të tjera janë përfshirë mjaft nga akademikë të rrejshëm, të cilët diplomat e tyre në shumë raste i kanë marrë në universitetet e vendeve fqinje. Për aferën e diplomave të marra pa u munduar fare në shtetet e ish-Jugosllavisë jemi njohur në fillim të vitit 2000, kur siç mësuam nga mediat, filloi zbulimi i një numri të madh diplomash fantazmë të falsifikuara dhe fenomeni zgjat edhe sot e kësaj dite. Edhe pse në disa nga shtetet e sipërpërmendura dhe të tjera në Ballkanin Perëndimor u zbuluan dhe u prenë disa kanale të kontrabandimit të diplomave, ky “ biznes” fitimprurës po merr gjithnjë e më shumë hov dhe po sfidon institucionet shtetërore. Natyrisht se ky fenomen, i cili po shkatërron në radhë të parë sistemin arsimor të këtyre vendeve, diku është i shprehur më pak e diku më shumë. Raste më të shpeshta të diplomave që blihen janë zbuluar në ato vende që kanë treguar vullnet politik dhe të cilat kanë nënshkruar marrëveshje dypalëshe për njohjen (

14

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

nostrifikimin) e ndërsjellë të diplomave . Thuhet që janë shumë të rralla rastet që diploma të blihet nga universitetet e vendit, për shkak të çmimit të lartë dhe nga frika se mos vallë ndokush e zbulon falsifikatin.

Po, si arrihet deri te diploma e falsifikuar!? Njohësit e këtyre punëve thonë se për të ardhur deri te diploma ka dy kanale: njëri, i përbërë nga kontrabandistët e thjeshtë të diplomave dhe tjetri, kanali politik. Ata qytetarë që duan të arrijnë deri te diploma, në të shumtën e rasteve gjejnë njerëz që kanë lidhje që nga universiteti e deri te Ministria e Arsimit. I tërë aktiviteti i paligjshëm zhvillohet në një rreth prej 5-6 vetash, të cilët gjenden në vende dhe pozicione të ndryshme. Thuhet se në disa shtete fqinje secili që ka marrë një diplomë ka paguar 5-10 mijë euro, varësisht se për cilin fakultet është fjala. Kur bëhet fjalë për kanalin politik të marrjes së diplomave, thuhet që ai është shumë më i sofistikuar dhe nuk mund

“

të zbulohet edhe pse është “fshehtësi publike” që disa politikanë në poste të larta shtetërore kanë marrë tituj akademikë pasi janë shndërruar në aktorë relevantë të skenës politike. Sipas njohësve të rrethanave, mundësia e zbulimit të falsifikatit të tyre është më e vështirë, sepse ata, duke shfrytëzuar autoritetin dhe lidhjet e tyre, diplomat në të shumtën e rasteve i marrin “në rregull” nga universitetet shtetërore .

Këta individë ( studentë) , thonë ata që merren me këto punë, regjistrohen në mënyrë të rregullt dhe për ta mbahet dosje e rreme në secilin fakultet, ku evidentohet stazhi i nevojshëm studentor, nënshkrimet, provimet dhe notat, kështu që ata legalisht marrin diplomë të falsifikuar. Duke marrë për bazë faktin që në disa shtete të Ballkanit universitetet shtetërore kontrollohen nga partitë politike, thuhet që marrja e diplomave dhe e titujve shkencorë paraqet një procedurë të thjeshtë për politikanë.

Kjo për fatin e keq se ekziston një treg

Mendojmë se sanksionimi (ndëshkimi ligjor) i të gjithë atyre individëve me diploma të rreme dhe plagjiatorëve është i nevojshëm dhe i domosdoshëm. Në këtë mënyrë do të ruhej autoriteti dhe integriteti i universiteteve tona dhe gjeneratat e reja do të fitojnë dije, kulturë e civilizim, pa të cilat asnjë shtet nuk ka përparim

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

të falsifikuara, ve shtetërore

i zi ku me ndihmën e “ ndërmjetësit ” mund të gjesh personin e duhur dhe siguron diplomën që do pa e lodhur trurin. Përveç njerëzve nga jeta politike, pa pasoja ligjore diplomë fantazmë të falsifikuar e marrin edhe studentët me xhep më të thellë. Në këtë rast, ata për çdo notë u japin mito profesorëve dhe këtë e bëjnë në mënyrë indirekte. Për

shërbimin për studentin, të tjerat shkojnë për profesorin, thonë ata që i dinë mirë këto punë. Falë kësaj perandorie të fshehtë falsifikatorësh, qindra qytetarë shqiptarë e të tjerë veçmas në periudhën e tranzicionit u diplomuan , madje brenda pak orësh. Befas, pa ndjekur asnjë ligjëratë, pa pasur studentë të gjeneratës, pa u njohur me

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

profesorin në katedër dhe pa e përjetuar asnjë minutë të vetëm jetën studentore dhe “ethet” e provimeve”. Nuk përjashtohet mundësia që disa politikanëve u duhej diploma për të zënë vendin e drejtorit, kryeshefit, sekretarit, apo postin e nënkryetarit të komunës e poste të tjera të ngjashme edhe në nivel shtetëror. Ose për të përparuar në partinë e tyre. Thënë shkurt, për punësim ose përparim në hierarki.

Ajo që e rëndon gjithë këtë proces të paligjshëm është fakti se në këtë aferë, siç mësojmë nga mediat, janë përzier dekanë, profesorë, punëtorë të administratës e studentë.

Fenomeni i diplomave të kontestueshme nuk përjashtohet as në Malin e Zi . Për dallim nga shtetet tona fqinje në vendin tonë janë bërë publike shumë më pak diploma të rreme e plagjiatura. Jo, pse këtu nuk ka raste të këtilla , por për shkak se tek ne institucionet përkatëse ende nuk i janë qasur seriozisht hulumtimit të diplomave të tilla. Është imperativ i kohës që institucionet shtetërore t’i qasen në mënyrën e duhur këtij fenomeni shqetësues dhe shkatërrues të shoqërisë . E ajo do të ishte zbulimi ( hulumtimi) i diplomave të tilla dhe procesuimi i rasteve të tilla.

Mendojmë se sanksionimi ( ndëshkimi ligjor) i të gjithë atyre individëve me diploma të rreme dhe plagjiatorëve është i nevojshëm dhe i domosdoshëm. Në këtë mënyrë do të ruhej autoriteti dhe integriteti i universiteteve tona dhe gjeneratat e reja do të fitojnë dije, kulturë e civilizim, pa të cilat asnjë shtet nuk ka përparim. Prandaj është me rëndësi që ky problem të zgjidhet, përmes një hetimi të plotë dhe sistematik të formave të pista të shitblerjes së notave, diplomave, plagjiaturave, apo formave të reja, duke filluar kështu një etapë ( faqe) të re në arsimin e Malit të Zi. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

15

Vështrim & Opinion

Lëkundjet e tokës, shkaqet dhe pasojat (2)

Hajrudin S. Muja

(vijon nga numri i kaluar) Në vështrimin monoteist, qoftë atë islam apo të krishterë, tërmetet janë “vërejtje për njerëzit” ose “paralajmërime për vetëllogaritje”. Në parim janë fenomene natyrore që ndodhin me caktimin hyjnor, arsye e të cilave janë pikërisht njerëzit, por të cilët si fenomen shpesh nuk mund ta kuptojnë. Në Kur’an thuhet: “A u garantuat ju prej Atij që është në qiell, që të mos ju shafit (të mos u lëshojë) toka kur të dridhet” (Kurani, 67:16-17). Aty quhen “er-rrexhfetu” (dridhje e ashpër) prej nga ka ardhur termi “Ez-zilzal” që tek ne është njohur si “zerzele”.

Ato ngjajnë brenda vullnetit hyjnor që përçojnë mesazh ose dënim për një shoqëri të caktuar. Bie fjala, një dridhje të tillë e përjetoi populli i profetit Salih (a.s) për arrogancën ndaj shpalljes dhe të Dërguarit: “Andaj, ata përjetuan tërmetin dhe u gdhinë në shtëpitë e tyre kufoma të ngrira” (Kuran, 7:78).

Në këtë rrëfim dikush mund të pyesë se përse ndëshkimi hyjnor përfshin edhe njerëz të pafajshëm? Natyrisht tërmeti godet një territor të caktuar dhe normalisht që aty mund të ketë edhe njerëz të pafajshëm që mbase nuk e meritojnë dënimin hyjnor, por ata shpjegojnë se ndëshkimi hyjnor ndonjëherë i përfshinë edhe të tjerët, pra “u godet të gjithë juve pa dallim” (Kuran, 8:25). Ato janë të papritura dhe befasuese, askush nuk e din se kur dhe ku do të ngjajë një i tillë. Gazaliu ka thënë se është merimanga ajo që e ndien tërmetin para se të ndodhë (Hasipi:2009, f. 23-24), prandaj para se të fillojnë të dridhurat, merimangat zhduken (fshehen). Disa të tjerë përgjatë shekujsh kanë besuar dhe kanë dyshuar në sjelljet e maceve, të qenve e të lopës në prag të tërmeteve, por

16

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Tërmeti sipas botëkuptimit monoteist

“

Në të kuptuarit tonë modern këto besime mund të duken qesharake, por ato dikur ishin një mënyrë e të kuptuarit të fenomeneve të fuqisë natyrore që mund të ndikonin aq shumë në jetën e njerëzve të lashtë

nuk janë aprovuar si të sakta!

Në një mënyrë ose një tjetër, tërmetet e mëdha janë dëshmuar në Tokën e Shenjtë për një periudhë prej më shumë se 4.000 vjetësh (Journal of Geophysical Research, #96/1991).

Asnjë rajon tjetër nuk ka një kronologji kaq të gjatë dhe të dokumentuar në Bibël. Ajo fillon me ditën e tretë të krijimit të botës, kur engjëjt panë dhe lavdëruan Zotin e Gjithëfuqishëm, ndërsa ndodhi procesi i lëkundjes së tokës (Jobi 38:4 -7; Psalmi 148:1-6).

Një tjetër rast që tregohet aty është lëkundja e madhe e malit Sinai (Eksodi 19:18 dhe Hebrenjve 12:18-21), një tërmet që përgatiste Moisiun dhe Izraelin për të vërtetat e rëndësishme që Zoti do të komunikonte. Pastaj toka u ngrit dhe u mbyll duke fundosur banorët rebelues të Korahut (Numrat, 16:31-33). Për Jerikon, në perëndim të Detit të Vdekur nuk specifikon ndonjë tërmet, por thotë se muret e qytetit u rrëzuan papritmas (Josiu, 6).

Izraeli pushtoi Filistinët afër Geba’s pasi një tërmet ndodhi në kampin e tyre (1 Samuelit, 14:15). Parashikimi i profetit Amos për një tërmet (Amos, 5:18-20) qe i vërtetë dhe ngjau rreth 750 vjetë para Krishtit (Isaiah, 2:1021; 5:25; Mikea, 1:3-6). Bibla flet pastaj për vendin që u trondit nga një tërmet (Veprat, 4:31) dhe për tërmetin që liroi Palin dhe Silën nga burgu i Filipit (Veprat, 16:26).

Natyrisht, Bibla nuk është vetëm histori, por edhe predikim e profeci që i

parashikon tërmetet. Në këtë kontekst studiuesit e Biblës flasin për “fillimet e dhembjeve” që do të pasojnë sipas Ungjillit të Mateut (24:8), Markut (13:8) dhe Lukës (21:10-11) (Christian Research Journal, #21/1999, f. 30-39). Për një tjetër “katastrofë natyrore” që do të vijë flet Ezekiel në kapitullin 38 dhe 39, kur një udhëheqës i quajtur Gog do të pushtojë Izraelin dhe ushtria pushtuese do të shkatërrohet (38: 18-23). Me këtë mbase lidhet edhe “Tërmeti i Mesisë” në Argamedon tek Zbulesa (16:1620), ajo për të cilin profetizon edhe apostulli Gjon tek Zbulesa (6:12), që do të ndodhë pas kthimit të Krishtit në Jerusalem (Veprat 1:9-11; Zakaria 14:1-11). Mesazhi këtu është i qartë: Zoti nuk bën asgjë të madhe pa e theksuar atë me një tërmet!

Në fakt, tërmetet shpesh janë konsideruar si paralajmrime e vërejtje për njerëzit. Françeskani zviceran Gjoni nga Winterthur, shkruante njëherë për termetin që kishte rënë në krahinën Carinthia të Austrisë: “shenjat paralajmëruese për stuhitë e humnerave të fundit, sipas fjalës së Shpëtimtarit në Ungjill”, duke iu referuar Biblës tek Mateu (24:7) dhe Luka (21:11): “do të ketë zi buke, murtajë dhe tërmete në vende të ndryshme” (Lehfeld:2005). Alfonso de Cordoba, në një letër që shkruante për murtajën e mesjetës, thoshte se erdhi si shkatërrim prej “atyre që po rrezikonin krishterimin” dhe se u shkaktua nga

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

një tërmet i fuqishëm, që ngjau në Itali dhe në vendet përreth, në këndin e trekëndëshit përballë shtëpisë së Evropës (një regjion i papërcaktuar i Lindjes), prej nga u përhap pastaj.

Ndërkohë, koniku dhe murgu irlandez John Clynn, i cili edhe vetë u shkatërrua nga murtaja, e llogariste në profecitë e “fundit të botës” për tërmetet që në mijëra kilometra sillnin shkatërrim e vdekje në qytete e fshatra (Lehfeld:2005, f. 85). Ai predikonte një profeci sipas së cilës do të vinte “koha e urisë së madhe”, sëmundje vdekjeprurëse dhe në fund “paraqitja e Antikrishtit” (Lehfeld: 2005, f. 85).

Edhe Heinrich nga Herfordi (“Liber de Rebus memorabilioribus”), sikurse Gjoni i Winterthurit dhe William Dene, e lidhën me “ditën e fundit”, tërmetet që i paraprijnë murtajës së madhe.

Shumë gjermanë besonin atëherë se Perandori Frederik Barbarosa do të ringjallej dhe do të dëbonte klerin mëkatar (Cohn:1970, f. 141).

Historia e tërmeteve në botë

Kur duam të flasim për historikun e tërmeteve në botë, natyrisht ne mund t’u referohemi të dhënave vetëm prej kohës që ka filluar të bëhet regjistrimi i tyre. Në krye të këtij regjistri qëndron tërmeti i 16 dhjetorit 1811, i cili lëkundi New Madrid dhe Missouri të Amerikës Veriore, me magnitudë prej 8 ballësh (Anals of Geophysics, #48/2005, f. 337-345).

Sipas Karl Steinbrugge dhe John Milne deri atëherë kur shkenca ende nuk e kishte dhënë shpjegimin e vet, tërmetet janë konsideruar si “mbinatyrore” (Milne:1886, f. 7; Steinbrug-

ge:1982, f. 1).

Guidoboni duke analizuar teoritë e tërmeteve para shekullit XVII, ka vërejtur se nuk ka pasur një ndarje midis fesë dhe vëzhgimit të natyrës. Ne shpesh i konsiderojmë kulturat më të hershme si primitive, por mendjet e atyre popujve ishin dukshëm të ngjashme me tonat – thotë Guidoboni (Guidoboni:1998, f. 197). Natyrisht ato nuk mund të bënin më shumë për shkak të mungesës së teknologjisë, nga mungesa e një kornize shkencore dhe nga mungesa e regjistrimeve që është pjesë e shkencës.

Vazhdimësia e regjistrimit të fakteve gjatë 500 viteve të kaluara nuk ishte tipike e historisë së mëparshme, pa to nuk ka shkencë. Isak Njutoni (16431727), për shembull, shfrytëzoi njohuritë e Al-Kahvi’t dhe të Galileo Galileut (1564-1642), vetë Galileu njihte punën e el-Masri-it (950-1009) dhe Johannes Keplerit (1571–1630), Kepleri njihte punën e al-Tusi’t (9961067) dhe Tycho Brahe’s (1546– 1601); ky i fundit njihte të arriturat e Nicolaus Copernicus (1473-1543), kurse ky përmend shpesh të arriturat e Alfraganus-it (858-929) dhe të Abubacer-it (1185).

Edhe pse disa kronika e kronologji të lashta na japin disa të dhëna për termetet e hershme në Lindjen e Mesme, Kinë, etj., ato shpesh janë të paqarta (Ambraseys:1971), por megjithatë vlejnë të diskutohen. Nga kronikat e tilla mësojmë se Antioch, njërin prej qyteteve të mëdha antikë të Orientit, e shkatërruan tre tërmete të njëpasnjëshme në vitin 560, duke shkatërruar gjithë strukturën e qytetit, për të mos

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

u bë edhe një herë ai që ishte (Asbridge:2004, f. 154).

Në shekullin VI raportohen edhe disa tërmete të tjera në Lindjen e Mesme.

Sërish pastaj në vitin 740, në prag të epidemisë së kohës së Justinianit.

Konstantinopoli vuajti prej tërmeteve në vitet 525, 533, 548, 554, 557 dhe 740. I pari dhe i fundit ishin më shkatërrimtarët (Lehfeld:2005, f. 69).

Nga një mbishkrim i gjetur rastësisht, ne mësojmë se al-Mutamid e kishte restauruar Xhaminë e madhe të Sevilës, në vitin 1079, pak vite pasi ishte dëmtuar rëndë nga një tërmet i fuqishëm (Fletcher:1993, f. 88).

Një numër tërmetesh shkatërrimtare shëmben sërish Konstantinopolin në vitin 1347, kur u shemb edhe “Shën Sofia”. Ibn Batuta (1304-1369), kur e vizitoi nuk gjeti aty qytet por nja trembëdhjetë fshatra të ndara me fusha. Kur e vizitoi spanjolli Pedro Tafur (1410-1484), gjeti madje edhe Pallatin e Perandorit dhe gjithë qytetin në një gjendje të keqe dhe popullatën e saj duke hequr keq në ato kushte që jetonin (Crowley:2005, f. 34-35).

Ky tërmet i shoqëruar edhe me një valë baticash, kishte dëmtuar edhe Qipron. Një kronist arab thoshte se “kishin frikë se ishte fundi i botës” dhe se një anije tregtare nga Rodesi, që erdhi aty në nëntor të atij viti, nuk gjeti asnjë njeri në port dhe nuk u ndalua fare (Al-Maqrizi:1936-1958, II-III, f. 776). Kroniku Giovani Villani thotë se: “Pjesa më e madhe e tokës mbeti e pabanuar nga murtaja, tërmetet e vetëtimat”, kurse Aberth thotë se: “raca njerëzore ishte në prag të shuarjes dhe po predikohej afërsia e fundit e botës” (Aberth:2005, f. 71-74).

Më 2 mars 1354, një tërmet i madh lëkundi themelet e qytetit Galipoli.

Banorët grekë që i kishin shpëtuar epidemisë së vdekjes së zezë dhjetë vite më parë, hynë nëpër anije për të kërkuar një vend të sigurt, duke e lënë qytetin me rëndësi strategjik pothuaj të zbrazur. Fqinjët turq në anën e Azisë e vërejtën mungesën e tyre dhe sapo erdhi vera, ata e morën qytetin, hapi i parë drejt ‘Perandorisë Evropiane” (O’Shea:2006, f. 243).

Në vitin 1509, në kohën e Sulltan Bajazitit II, një tërmet i tmerrshëm edhe një herë lëkundi Stambollin, mbyti qindra njerëz, rrëzoi 1 070 shtëpi dhe 109 xhami (Diturija, #2/1909).

(vijon) e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

17

Vështrim & Opinion

Diskursi demografik

Popullsia e Ulqinit n Dokumenti për popullsinë e Ulqinit në vitin 1919, që po botohet për herë të parë, paraqet të dhënat nga Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare të Ulqinit, nënshkruar nga Zejnel Gjyli, dërguar Konferencës së Paqes në Paris, duke dëshmuar për numrin e vendbanimeve, popullsisë, familjet dhe strukturën kombëtare të popullsisë, që janë të dhëna me interes shoqëror e demografik për Ulqinin dhe rrethinën e tij, sepse kanë qenë të panjohura deri më tash për opinionin e gjerë Popullsia dhe struktura kombëtare Dr.Nail Draga

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, në Paris i ka zhvilluar punimet Konferenca e Paqes(1919-1920), ku janë marrë vendime për popujt e vendëve përkatëse sepse është përcaktuar statusi i shtetëve në hartën politike të Europës. Në këtë konferencë kanë marrë pjesë delegacione të ndryshme të vendeve përkatëse, të përfaqësuar nga qeveritarët e kohës apo individë të tjerë, duke paraqitur kërkesat e ndryshme për qytetet, viset apo vendet përkatëse. Një veprim i tillë ishte i ligjshëm sepse mendohej se do të përmirsohej padrejtësia e definuar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër(1912/13). Me një qasje të tillë ka marrë pjesë edhe delegacioni i Shqipërisë nën kryesinë e Turhan Pashë Përmetit.

Por, në saje të një dokumenti të datës 5 mars të vitit 1919, f.209, nga ana e Komitetit të Mbrojtjës Kombëtare të Ulqinit (Poue le Comite de la Defense Nationale de Ulqini), nënshkruar nga kryetari Zejnel Gjyli, ofrohen të dhëna statistikore me interes për popullsinë dhe vendbanimet e këtij regjioni.

18

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Në saje të të dhënave të publikuara del se popullsia e përgjithshme numëronte 8190 banorë, ndërsa sipas strukturës kombëtare shqiptarë ishin 6590 banorë apo 80.46%, ndërsa 1600 ishin me përkatësi sllave apo 19.53%. Ndërsa sipas vendbanimeve më i populluar ishte Ulqini me 4861 banorë, ku nga aspekti kombëtar shqiptarë ishin 3500 banorë apo 72 %, ndërsa sllavë 1361 banorë apo 28 %. Të dhënat e tilla dëshmojnë se popullsia sllave (pas vitit 1880) ka qenë e vendosur kryesisht në zonën urbane, ndërsa në zonën rurale, pjesëmarrja e tyre ka qenë simbolike, ku në tërësi ishin 239 banorë, apo 14.93% nga popullsia e përgjithshme, përkatësisht në 8 vendbanime rurale.

Kur bëhët fjalë për strukturën kombëtare të popullsisë në Ulqin në vitin 1919, theksojmë me këtë rast se ndryshimi homogjen i popullsisë shqiptare në Ulqin është realizuar pas vitit 1880, kur nga presioni i Fuqive të Mëdha, Perandoria Osmane ia dorëzoi Ulqinin Malit të Zi. Ishte koha e koncepteve hegjemoniste, sepse ndryshimi i strukturës nacionale të shqiptarëve ishte mision shtetëror i Mali të Zi, ku u realizua në praktikë kolonizimi me popullsi sllave.

Kështu në saje të të dhënave nga viti 1881 e deri në vitin 1892, në Ulqin janë vendosur rreth 400 familje sllave, ndërsa në të njëjtën kohë nga Ulqini kanë emigruar rreth 413 familje

ulqinake, duke u vendosur kryesisht në Shkodër e Durrës në Shqipëri.

Por, të dhënat për strukturën kombëtare të popullsisë në Ulqin dëshmojnë se në këtë regjion me gjithë angazhimin nga pushteti i kohës për kolonizimin e këtij mjedisi, popullsia shqiptare ishte dominuese..

Vendbanimet

Në saje të të dhënave të të dhënave të publikuara del se Ulqinin dhe rrethinën e tij në vitin 1919 e kanë përbërë 17 vendbanime, të cilët ishin: Ulqini, Bratica, Salçi, Krruçi, Pistulli, Kollomza, Zogajt, Shën Gjergji, Qurkaj, Reçi, Shtoji, Sutjela, Gorana, Pelinku, Mali i Brisë, Mozhura e Krytha.

Nga këto të dhëna del se në kuadër të Ulqinit(mendohët rrethinës së tij) del së ishin edhe dy vendbanime të cilat në kohën tonë nuk janë në kuadër të Ulqinit, e ato janë Gorana dhe Pelinku, që sot janë në kuadër të komunës së Tivarit. Këto dy vendbanime ishin në kuadër të Ulqinit duke marrë si kriter përbërjen etnike të popullsisë si dhe raportet shoqërore në të kaluarën. Të dhënat për vendbanimet përkatëse dhe shpërndarjen e tyre territoriale dëshmojnë për zonën gravituese, e cila edhe pas 100 viteve pothuaj është identike, me disa ndryshime minimale në aspektin hapësinor.

Familjet

Sipas të dhënave të prezantuara, gjithsej ishin 1560 familje ku sipas përkatësisë kombëtare nga

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrim & Opinion

në vitin 1919 cio-gjeografik.

Objektet e kultit

Në tabelën e prezentuar jepen të dhëna për objektet e kultit, sipas vendbanimeve përkatëse. Numri më i madh është i objekteve të konfesionit islam, e ato gjithsej ishin 15 xhami, ku nga ato 8 ishin në qytetin e Ulqinit ndërsa 7 në vendbanimet rurale(Krruç, Pistull, Kollomzë, Zogaj, Qurkaj, Goranë e Krythë).

Ndërsa nga objektit e kultit kristian gjithsej ishin 7 kisha, nga të cilat në Ulqin 2 kisha katolike dhe 3 në rrethinë(Shtoj, Braticë e Salç), si dhe 2 kisha ortodokse në Ulqin.

Përfundim

ato 1225 familje ishin me përkatësi shqiptare(78.52%) e 335 me përkatësi sllave(21.47%). Ndërsa sipas vendbanimeve, më së shumti familje kishin Ulqini me 880 banorë e nga të cilat 650 shqiptare(78.31%) e 230 sllave(26.13%) si qendër i këtij regjoni, ku më pas nga vendbanimet rurale me numër më të madh të familjeve ishin: Shtoji me 121 familje, Gorana me 80, Bratica 65, Shën Gjergji 52, Zogajt 52 etj.

Me interes janë të dhënat për

madhësinë e familjeve dhe dallimet në këtë aspekt sipas përkatësisë kombëtare. Nga gjithsej 1225 familjeve shqiptare me popullsi të përgjithshme prej 6530 banorë, del se një familje mesatarisht kishte 5.37 anëtarë, ndërsa për familjet sllave mesatarja e tillë ishte prej 4.77 anëtar, ndërsa në nivel regjioni mesatarja e familjeve ishte 5.25 anëtarë, duke dëshmuar se kanë ekzistuar familje të vogla, që për kohën paraqet çështje për hulumtim të veçantë so-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Nga të dhënat e publikuara del se Komiteti i Mbrojtjës Kombëtare të Ulqinit ka prezantuar të dhëna me interes shoqëror, duke dëshmuar qasje serioze për çështjet demografike në kohën përkatëse. Ndonëse të dhënat e tilla nuk janë nga ndonjë regjistrim zyrtar i popullsisë, ata ofrojnë pasqyrën reale të kohës me të gjitha informatat e publikuara. Andaj të dhënat e tilla duhet të përdoren si referencë e domosdoshme kurdo që të trajtohen çështjet demografike për Ulqinin dhe rrethinën e tij, dhe si të tilla duhet të jenë pjesë e diskursit demografik në statistikën e popullsisë në këtë mjedis.

Ndërsa mbetet obligim profesional për studiuesit tanë që të vazhdojnë hulumtimet në dokumentacionin arkivor nga Konferenca e Paqes në Paris(1919-1920), me mundësi prezantimi të çështjeve të tjera të panjohura deri më tani për Ulqinin në veçanti dhe për shqiptarët në përgjithësi. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

19

kulturë

Trashëgimia historike dhe kulturore e Ulqinit (4)

Transformimi i qytetit nën sundimin otoman Gjatë kësaj periudhe u ndërtuan shumë xhami dhe struktura të tjera. Përveç xhamisë së lartpërmendur në Kala, ka pasur edhe xhami e ndërtesa të tjera që kanë një rëndësi të thellë historike dhe kulturore... Gjatë pushtimit otoman, përveç xhamive, u ndërtuan edhe kisha.

Cafo Boga

(vijon nga numri i kaluar) Nën pushtimin otoman, Ulqini përjetoi një shndërrim si nga pamja ashtu edhe nga mënyra e jetës. Gjatë kësaj periudhe u ndërtuan shumë xhami dhe struktura të tjera. Përveç xhamisë së lartpërmendur në Kala, ka pasur edhe xhami e ndërtesa të tjera që kanë një rëndësi të thellë historike dhe kulturore, disa prej të cilave, por jo të gjitha, renditen në vijim: • Xhamia e Ranës, e njohur edhe si Xhamia e Detarëve - është një nga xhamitë më të vjetra, e ndërtuar rreth vitit 1798 nga Ibrahim Pasha i Shkodrës për nder të detarëve të Ulqinit, në të njëjtin vend ku ndodhej kulla e vrojtimit detar. Në vitin 1931 u shkatërrua nga qeveria e Malit të Zi, por u rindërtua në vitin 2012.

• Xhamia e Pashës - u ngrit në vitin 1719 me një hamam (banjo turke). Është e vetmja ndërtesë e këtij lloji në territorin e Malit të Zi. Hamami u shndërrua më vonë në banjo publike. Ndodhet poshtë Qytetit të Vjetër.

• Xhamia e Mezjahut - u ndërtua në qendër të qytetit më 1828.

Ngjitur me xhaminë ka qenë dikur edhe një medrese (shkollë e mesme fetare).

20

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

• Xhamia e Bregut - u ndërtua në vitin 1783, në anën tjetër të rrugës nga tregu i ri, pikërisht në qendër të qytetit.

• Ka edhe një kullë sahati, e ndërtuar në mes të shekullit të 18-të, me fonde të dhuruara nga qytetarët.

Edhe sot vazhdon të funksionojë, sigurisht pas shumë riparimesh të nevojshme.

Ekziston një histori shumë mbresëlënëse lidhur me Ali Pashën, të cilit i është kushtuar xhamia e Ulqinit. Ka qenë një detar i madh otoman i njohur si Kılıç Ali Pasha, i njohur ndryshe edhe si Okiali në Evropë apo më herët si Uluç Ali Reis. Ai ishte një nga figurat më të shkëlqyera, jo vetëm të historisë së detarisë otomane, por edhe të asaj botërore.

Sipas legjendës, ai ishte një turk, i cili në moshë të vogël ishte rrëmbyer nga kalorësit e Shën Xhonit dhe ishte çuar në Itali. Aty u rrit si shërbërtor i një fisniku italian që jetonte në qytezën Le Castellan në Kalabri (të populluar kryesisht nga arbëreshë që i kishin ikur pushtimin otoman të Arbërisë, Shqipërisë së sotme). Djali turk, të cilit i kishin ngjitur emrin Xhulio Galeni, u dërgua për shkollim në Napoli dhe më pas u kap nga një komandant i flotës otomane, Ali Ahmed Reis (algjerian ose shqiptar), i cili e mori djaloshin me vete, pasi mësoi historinë e tij.

Që nga ky moment, ai u njoh si Uluç Ali (vini re se Uruc, që mund të jetë një shformim i Uluc, është një mbiemër i një familjeje të mirënjohur në Ulqin; për më tepër, legjenda që

tregon për detarët më të famshëm të Ulqinit përmend diku edhe emrin Uluzh Alia). Disa thonë se ai nuk ishte turk por kishte origjinë italiane. Unë do të thoja se është gjithashtu shumë e mundshme që origjina e tij të jetë shqiptare. Pavarësisht nga origjina e tij, Uluç Ali u rrit në komunitetin otoman dhe u bë një nga detarët më të famshëm të botës. Kulmi i karrierës së tij ishte Beteja e Lepantos më 1571, në të cilën flota e aleatëve të Papatit shpartalloi flotën otomane.

Megjithatë, Uluc Ali ia doli mbanë të shpëtonte të gjitha anijet që kishte nën komandën e tij gjatë kësaj beteje, pa humbur asnjë nga njerëzit e tij.

Pas kësaj ngjarjeje ai mori titullin e nderit Kılıç (“Sëord”) dhe u emërua Kaptan-ı Derya (Kryeadmiral). Pas kësaj ai thirrej Kılıç Ali Pasha.

Në Betejën e Lepantos u mbështet nga shumë lundrues, mes tyre edhe Mehmet Siroco, një emër që tingëllon si shqiptar (Siroco—Shiroka, një qytezë afër Liqenit të Shkodrës, jo larg prej Ulqinit). Historianët evropianë e njohin si Okiali (Occhiali), i cili tingëllon më shumë si Olkini dhe banorët e tij Olkiani, ndërsa Miguel de Servantes e quante Ukali në kapitullin XXXIX të librit të tij “Don Kishoti i Mançes”.

Historia e Miguel de Servantesit është e jashtëzakonshme. Dihet se ka qenë ushtar në flotën e Kryqëzatave. Në vitin 1575, kur po kthehej nga Beteja e Lepantos, flota otomane e rrethoi anijen me të cilën po udhëtonte dhe Kılıç Ali Pasha kapi rob Servantesin - ai madje humbi njërën dorë gjatë kësaj beteje. Sipas librave

kulturë

historikë, ai u ble nga një algjerian si skllav dhe e vunë të punonte për ndërtimin e një xhamie, në Stamboll.

Pas disa vjetësh e lanë të lirë dhe u kthye në Spanjë.

Mirëpo, në Ulqin, historia e Servantesit është ndryshe. Atë e sollën në Ulqin (dhe ndoshta punoi për xhamitë e mëparshme që u ngritën aty ku ndodhet sot Xhamia e Ali Pashës).

Qitapet e historisë dhe dokumentet thonë se ai u kap nga piratët algjerianë dhe u dërgua në Algjer ku qëndroi për pesë vjet. Pse nuk përmendet që Servantesi ka qenë në Ulqin?

Kjo është po aq misterioze sa edhe vetë legjenda e qëndrimit të tij aty.

Gjatë pushtimit otoman, përveç xhamive, u ndërtuan edhe kisha. Shumica e tyre përfshihen si më poshtë: • Kisha e Shënkolllit - në rrëzë të Malit të Bardhë, e ndërtuar në vitin 1869, mbi rrënojat e një kishe të vjetër, që mund të ketë qenë aty që nga koha e dinastisë së familjes

Balsha.

• Kisha Katedrale e Shënkollit ndodhet poshtë Meterizit, nga ana tjetër e rrugës, përballë hyrjes veriore të Kalasë. Një xhami e vjetër e ndërtuar në 1670 u shemb (bashkë me varrezat dhe mazoleumet, një prej të cilëve, sipas gojëdhënave, ishte mazoleumi i Shabatai Zevit) për të ndërtuar këtë kishë në vitin 1890, në kujtim të ushtarëve malazezë që ranë në betejat e 1878-ës. Ndërtuesit pretendonin se ka pasur një manastir të vjetër të Shën Arkangjelit të ndërtuar gjatë mbretërimit të Justinianit, por që u prish për të ndërtuar xhaminë.

Kisha që gjeni sot aty është zgjeruar dhe rinovuar thellësisht në vitin 1933 dhe është e vetmja kishë ortodokse në Ulqin.

Jo larg nga Ulqini ndodhen gërmadhat e qytetit mesjetar Sciassi apo Svacia (Shas). Ai ndodhet në një pllajë, mbi Liqenin e Shasit dhe konsiderohet si një nga qytetet e vdeku-

ra më interesante në Bregdetin Adriatik. Shasi përmendet në shekullin e njëmbëdhjetë si qytet episkopal (Svacia Civitas). Rreth vitit 1183, u pushtua nga Stefan Nemania, i cili ia bashkangjiti Rashkës bashkë me qytete të tjera të Zetës. Mongolët e rrafshuan përtokë në vitin 1242 gjatë përpjekjes së tyre për të pushtuar Ulqinin. Qyteza u rindërtua përsëri, por nuk e rifitoi më kurrë fuqinë e dikurshme dhe në fund u shkretua pas pushtimit prej otomanëve në 1571.

Sipas një legjende, gjatë shekujve XIV–XV, Shasi kishte po aq kisha sa ka viti ditë. Sot mund të shihen gërmadhat e themeleve të disa kishave, sidomos dy të mëdha, Katedralja e vjetër romaneske e Shnjonit apo Shën Gjonit, që ndodhet në pikën më të lartë të qytetit, si dhe ajo më e re e Shën Mrisë, një kishë françeskane e stilit gotik. Kjo e dyta ndodhet në një pllajë, në pjesën e ulët të qytetit. Kishat e Shasit ishin të zbukuruara me ornamente arkitektonike dhe disa prej tyre kishin afreskë; edhe sot mund të gjesh gjurmë të ngjyrave në muret e tyre. Pak kërkim arkeologjik është kryer, madje në mënyrë amatoreske apo për synime të tjera, kështu që qyteti i vdekur i Shasit ka mbetur në pritje të ndonjë kujdestari të përgjegjshëm dhe arkeologë që mund të ringjallin historinë e tij të vërtetë dhe mbresëlënëse.

Ulqini ka shumë pasuri të tjera historike, kulturore dhe natyrore që ia vlen të përmenden, përfshirë edhe ujëdhesën mjaft interesante të quajtur Ada, e cila sipas legjendës u formua nga sedimentet e Lumit Buna, të grumbulluara në vendin ku u mbyt një anije. Sot është një parajsë turistike, që ofron veprimtari sportive të ndryshme verore. Nga Ada në Gjerane, Plazhi i Madh (Velika Plaza, në gjuhën malazeze) shtrihet për më shumë se 15 kilometra rëre të pastër, më i madhi në Evropë. Në supin verior të plazhit ndodhet Laguna, një hapësirë e madhe moçalore që përfshin njësitë e prodhimit të kripës dhe më e rëndësishmja një habitat për zogjtë e shumë specieve si dhe një vend pushimi për zogjtë shtegtarë evropianë. Me ndihmën e Bashkimit Evropian po bëhen përpjekje për ta deklaruar këtë zonë një rezervat natyror për të mos lejuar qeverinë që ta shkatërrojë për ndërtime banimi dhe tregtimi.

(Fund) e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

21

kulturë

Mësuesja atdhetare Nazire Curaj

Një jetë përpjekje dhe sakrifica për idealin kombëtar Hajrullah Koliqi /Prishtinë

Nazirja lindi më 1946, në lagjen e Curajve të Krajës së Shkodrës (në Mal të Zi). Rrjedh nga një familje e respektuar dhe përparimtare për kohën.

Ishte njëra nga dy vajzat e para kranjane, të cilat pasi kishin kryer shkollën tetëvjeçare në Krajë (Ostros), vazhduan arsimin e mesëm. “Pse kena metë na qorra me sy në ballë, kjo le të mësojë e le ta njohë botë”, kishte thënë babai i saj (Zeneli), kur e kishte lejuar dhe dërguar për t’u regjistruar në shkollën normale “Zenel Hajdini”

“ 22

“

Më 14 dhjetor të këtij viti (2019) ndërroi jetë mësuesja atdhetare Nazire Curaj. Gjatë gjithë jetës ajo punoi për idealin e çlirimit dhe të bashkimit kombëtar të shqiptarëve, për çka ishte edhe e përndjekur, e burgosur, e torturuar, e leçitur, e divorcuar, fatkeqësisht edhe e harruar

në Ferizaj, në gusht të vitit 1962. Si normaliste ajo ishte nxënëse e dalluar si në mësim, ashtu edhe në sjellje. Ishte model për t’u ndjekur për nxënësit tjerë, sidomos për nxënësit nga Kraja që u regjistruan në këtë shkollë gjatë viteve që pasuan. Pak para diplomimit, për shkaqe ekonomike, në vitin 1966 ajo u punësua si mësuese në shkollën tetëvjeçare në Ostros, ndërsa shkollimin (diplomimin) e përfundoi me korrespondencë.

Kështu, Nazire Curaj ishte mësues-

ja e parë shqiptare e lindur në Krajë (mësuesja e parë në Krajë).

Një vit më vonë, në vitin 1967, mësuesja Nazire Curaj emigron ilegalisht në Shqipëri, ku qëndroi deri në vitin 1971. Atje ishte mësuese dhe studente, siç thotë ajo. Në gusht të vitit 1971, nga Shqipëria u kthye dhe u vendos jo në vendlindje, por në Ferizaj, për t’iu shmangur burgosjes në Mal të Zi. Në Ferizaj punoi si mësuese dhe u angazhua në veprimtari patriotike. Ndërkohë edhe u mar-

Krahas me veprimtarinë patriotike, prej vitit 1967-1992, Nazirja kaloi një kalvar të vërtetë.

Ajo ishte e përndjekur nga UDB-ja, e burgosur disa herë, jetoi në skamje dhe vuajtje.

Prindërit dhe vëllau, ndërkohë i vdiqen, shumë nga të afërmit e leçiten, bashkëshorti e braktisi. Ajo mbeti e vetmuar si një eremit vetëm me vajzat e saj. Kalvari i Nazires do të përkeqësohet shumë me arrestimet dhe burgosjet e shpeshta, në: Ferizaj, Nish, Prishtinë, Beograd, Shpuzë (Mali i Zi) etj. Atë e burgosën edhe në burgun e Mitrovicës, ku “udbashët”, policët, gardianet e burgut, e torturuan në mënyrat më mizore, bashkë me bashkëvuajtëse të tjera në atë burg, anëtare të grupit ilegal “Ideali” të Pejës. Ndër “udbashët” e torturuesit tjerë të saj në Kosovë ishin: Gjergj Berisha, Zymer Zymeri, Sherafedin Ajeti, Selim Brosha, Nezir Sherifi etj., kurse në Mal të Zi “udbashi” famëkeq Millorad Brajeviq me bashkëpunëtorë etj

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

“

kulturë

tua dhe lind tri vajza drenicase. Në vitin 1981, ajo ishte pjesëmarrëse dhe organizatore e demonstratave të nxënësve në Ferizaj. Po atë vit, me porosinë e veprimtarit Abdullah Prapashtica (siç konfirmon ajo), shkoi ilegalisht në Krajë dhe formoi grupin patriotik “Jehona e Krajës”, shkroi pamflete politike dhe i shpërndau ato. Emigron serisht në Shqipëri, tani me detyra politike. I tillë ishte edhe emigrimi ilegal dhe qëndrimi i saj në Shqipëri prej 22-27 dhjetor 1984 “për të marrë udhëzime e instruksione (ndihmë morale e material për fillimin e luftës)” për çlirimin e Kosovës dhe për bashkimin kombëtar.

Krahas me veprimtarinë patriotike, prej vitit 1967-1992, Nazirja kaloi një kalvar të vërtetë. Ajo ishte e përndjekur nga UDB-ja, e burgosur disa herë, jetoi në skamje dhe vua-

jtje. Prindërit dhe vëllau, ndërkohë i vdiqen, shumë nga të afërmit e leçiten, bashkëshorti e braktisi. Ajo mbeti e vetmuar si një eremit vetëm me vajzat e saj. Kalvari i Nazires do të përkeqësohet shumë me arrestimet dhe burgosjet e shpeshta, në: Ferizaj, Nish, Prishtinë, Beograd, Shpuzë (Mali i Zi) etj. Atë e burgosën edhe në burgun e Mitrovicës, ku “udbashët”, policët, gardianet e burgut, e torturuan në mënyrat më mizore, bashkë me bashkëvuajtëse të tjera në atë burg, anëtare të grupit ilegal “Ideali” të Pejës. Ndër “udbashët” e torturuesit tjerë të saj në Kosovë ishin: Gjergj Berisha, Zymer Zymeri, Sherafedin Ajeti, Selim Brosha, Nezir Sherifi etj., kurse në Mal të Zi “udbashi” famëkeq Millorad Brajeviq me bashkëpunëtorë etj. Në burgun e Mitrovicës, thotë ajo, “lashë 15 dhëm-

bë e dhëmballë”, “gjaku më shkonte curril nga hunda, veshi e goja”, “ku shpesh nuk isha e zoja të ngrihem as në këmbë”, por “përpiqesha të qëndroja”. Në një vjershë të pabotuar të saj veçojmë vargjet kuptimplote: “Si feniksi unë jam ba”/ “Shumë herë vdiqa dhe u ngjalla”.

Naziren e torturuan fizikisht dhe mendërisht, por ajo nuk u ligështua as nuk u frikësua, qëndroi e mbijetoi e bindur thellë në idealin e saj kombëtar, siç dëshmon edhe me këto vargje: “Unë veç Zotit i frigohem”/ “Dhe lypi nga Ai bekim”/ “Që në jetë t’sakrifikohem”/ “Për ATDHE e për BASHKIM”.

Udhërrëfyes dhe model për rrugën dhe qëndresën e saj Nazirja kishte atdhetarin e ideologun e çështjes kombëtar, Metush Krasniqin (19271986), të cilit i kushtoi edhe vjershën me titull “Të madhit Metush Krasniqi”, ku veçojmë këto vargje: “O i madhi DAJA METUSH”/ “Sikur Ti s’luftoi ASKUSH”/ “Luftove për SHQIPTARI”/ “Sikur jasht, ashtu n’qeli”.

Respekt të veçantë kishte edhe për shoqet e saj të burgut, sidomos për veprimtaren Hava Shala, të cilën e cilëson si “Lulja e Kombit”. Vargje të tjera u dedikoi edhe shoqeve, bashkëveprimtareve e bashkëveprimtarëve të tjerë, të cilët i ndihmuan asaj gjatë shkollimit, strehimit në ilegalitet dhe veprimtarisë së saj.

Deri në vitin 1992 Nazirja ishte pothuaj e braktisur, e harruar, pa punë e pa kulm mbi kokë. Mbijetoi dhe vajzat e saj i rriti me shumë vështirësi. Në vitin 1992, rifilloi punën dhe u strehua përfundimisht në banesën e saj në Ferizaj. Deri në ditët e fundit të jetës së saj, Nazire Curaj preokupohej me zhvillimet politike e sociale në Kosovën e lirë e demokratike dhe përgjithësisht në SHQIPTARI. Na la në moshën 73 vjeçare. Kështu, pushoi së rrahuri zemra e madhe e kësaj veprimtareje idealiste, të urtë dhe trime për Shqipërinë etnike.

E pavdekshme je Ti dhe do të jesh, o Nazire Curaj (Kraja)! e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

23

Kulturë

Mbi librin “Rruga e vjetër e kombit” të autorit Gjon Keka

Vepër me vlerë të la për kombin shqiptar Autori Gjon Keka thekson se tashmë është fakt i njohur se historia është duke punuar për ne si komb, se ajo po i kryen punët me pedantizëm dhe sipas parimeve dhe fakteve të së vërtetës, porse ne në kuadër të saj ende nuk po i kryejmë siç duhet punët tona, për ta ndihmuar atë dhe për t’u dhënë dorë punëve të dobishme të historisë. Po ashtu është fakt i padiskutueshëm se historia jonë është e mbushur me famë, dhe kjo nuk vjen rastësisht aq e pasur, sepse janë pikërisht personalitetet mbikohore si Konstantini, Aleksandri, Pirro, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu e shumë e shumë të tjerë, që me veprat, urtësinë dhe vizionin e tyre, kanë ngritur në majën e lavdisë kombin e tyre shqiptar dhe historinë e tij.

Shaban Hasangjekaj

“Politikanëve, politologëve, historianëve e shumë të tjerëve, të cilët kanë shkruar për politikën qeverisëse e atë kombëtare, që kanë folur për personalitetet mbikohore të kombeve e për historinë e kombeve, çdokush duhet t’u jetë shumë mirënjohës, sepse ata kanë pasur dhe kanë edhe sot si qëllim fisnik promovimin e kombit. Të gjithë këta e shohin politikën me sytë e urtësisë e me zemër të ndjeshme, jo si leviante apo si përbindësh. Ndërmjet përpjekjeve të tyre të lira, për të hedhur dritë mbi çdo gjë të dobishme, si dhe nëpërmjet mesazheve të urta, për ecjen e kombeve në rrugën e tyre drejt të ardhmes më të mirë, këta njerëz duan mirëqenien e përgjithshme të kombeve”, janë këto fjalë shprehjeje me të cilat e ka filluar parathënien në

24

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Kulturë

artë r librin e vet të radhës me titull “Rruga e vjetër e kombit”, studiuesi i ri Gjon Keka, një autor tashmë i njohur për kulturën shqiptare për një seri monografish kushtuar figurave kombëtare shqiptare dhe ngjarjeve të rëndësishme të rrjedhave historike të kombit shqiptar.

Edhe ky libër, redaktore e të cilit është Dhurata Agalliu, i botuar nga Shtëpia botuese “Botart” në Tiranë dhe i shtypur në Shtypshkronjën “Maluka” në Tiranë në vitin 2013 dhe përbëhet prej 140 faqesh, që në fakt është vepër përmbledhëse e 20 teksteve studimore të cilat autori Keka i ka botuar në vitet 2012 dhe 2013 në gazetat shqiptare: “Kosova Sot”, “Sot”, “Republika”, “Ballkan”, “Zëri”, “Iliria News”, “Shekulli” e gazeta të tjera kombëtare,

“

Sidoqoftë, edhe libri “Rruga e vjetër e kombit” e autorit Gjon Keka, ka për qëllim të hedhë më shumë dritë në rrugën që kishin hartuar paraardhësit, pra në rrugën e vjetër, te rrënjët, tek identiteti e te shpirti ynë kombëtar. Kurdoherë, autori e ka kthyer vëmendjen te shkrimet e veta, duke nënvizuar paraardhësit e kombit të vet, pa të cilët nuk do të mund kuptohet thellësia, gjerësia dhe lartësia e rrënjëve dhe të jetës së kombit tonë, qëllimin që ai duhet të ndjekë për brezat që vijnë, me anë të vizionit të tyre të përjetshëm kombëtar europian.

në revistat “Drini”, “Zemra shqiptare”, në portale dhe media të tjera kombëtare, është një pjesë e gjithë atyre mësimeve të shëndetshme pa ndikime ideologjike që përçon dhe ngre fuqishëm zërin për të rikthyer vlerat, si dhe për të gjetur rrugën e vjetër të kombit, për të cilën ka kohë që po bëhet përpjekje. Por pa një ringjallje dhe pa një unitet të gjallë të kombit shqiptar, është e pamundur të gjendet rruga e vjetër, e cila është rrugë e lashtësisë me gjurmë të paraardhësve tanë.

Autori Gjon Keka thekson se tashmë është fakt i njohur se historia është duke punuar për ne si komb, se ajo po i kryen punët me pedantizëm dhe sipas bazës dhe fakteve të së vërtetës, porse ne në kuadër të saj ende nuk po i kryejmë siç duhet punët tona, për ta ndihmuar atë dhe për t’u dhënë dorë punëve të dobishme të historisë. Po ashtu është fakt i padiskutueshëm se historia jonë është e mbushur me famë, dhe kjo nuk vjen rastësisht aq e pasur, sepse janë pikërisht personalitetet mbikohore si Konstantini, Aleksandri, Pirro, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu e shumë e shumë të tjerë, që me veprat, urtësinë dhe vizionin e tyre, kanë ngritur në majën e lavdisë kombin e tyre shqiptar dhe historinë e tij.

“Mëma e karakterit të një kombi, janë virtytet dhe vlerat e tjera e përjetshme që ai ka, ndërsa shtylla apo llamba në të katër anët e tij, janë gjithashtu vlerat dhe personalitetet mbikohore të flijuara në altarin e kombit, duke shenjtëruar vetveten për lirinë dhe lavdinë e kombit, si dhe të brezave në atdheun e tyre të shenjtë”, shprehet autori Keka dhe në fund të tekstit të parathënies së librit në fjalë reflekton: “Fuqia apo drita e historisë shtrihet në tërë horizontin e botës dhe i

flet asaj sipas gjurmëve të heronjve, mbretërve, princërve dhe liderëve që prekën kohën e madhe dhe u dhanë udhë krahëve të historisë drejt progresit, lirisë e mëvetësisë së kombeve të tyre”.

Sidoqoftë, edhe libri “Rruga e vjetër e kombit” e autorit Gjon Keka, ka për qëllim të hedhë më shumë dritë në rrugën që kishin hartuar paraardhësit, pra në rrugën e vjetër, te rrënjët, tek identiteti e te shpirti ynë kombëtar.

Kurdoherë, autori e ka kthyer vëmendjen te shkrimet e veta, duke nënvizuar paraardhësit e kombit të vet, pa të cilët nuk do të mund kuptohet thellësia, gjerësia dhe lartësia e rrënjëve dhe të jetës së kombit tonë, qëllimin që ai duhet të ndjekë për brezat që vijnë, me anë të vizionit të tyre të përjetshëm kombëtar europian. Prandaj edhe mesazhet historike, për ne sot janë kumte që na e prekin ndërgjegjen, janë porosi që na zgjojnë nga gjumi dhe na e rikthejnë dritën e të parit dhe të gjetjes së rrugës së vjetër, nëpër të cilën kombi ynë duhet të ecë krenar. Me këtë dritë, e duke ecur sigurt drejt të ardhmes, ne do të mund të rikthehemi me dinjitet në familjen e lashtë europiane.

Libri “Rruga e vjetër e kombit” e autorit të ri dhe të mirënjohur shqiptar Gjon Keka, i cili me punën e vet fisnike e studiuese në shpalosjen dhe reflektimin dinjitoz të personaliteteve të shquara kombëtare shqiptare, por edhe të ngjarjeve të shumta në historikun e bujshëm dhe gjithëpërfshirës të kombit shqiptar ndër shekuj, vërtetë ka vlerën e vet të lartë për kombin shqiptar, dhe si i tillë meriton të shfletohet dhe lexohet nga opinioni i gjerë i lexuesve nga të gjitha strukturat e moshës dhe intelektit. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

25

Kulturë

Dukuri

Devastimet në Ulqin Fusha e Ulqinit ishte e kultivuar me ullinj dhe agrume. Por pas kthimit të tokës ish-pronarëve, pushteti vendor aprovoi Planin Urbanistik dhe aty po ndërtohen shumë objekte me leje. Kështu, me ndihmën e pushtetit vendor u prish Fusha e Ulqinit dhe gjelbërimi.

U ndërtua një lagje e re si në Bijello Polje, në qytetin kontinental të Malit të Zi

Gani Karamanaga

Devastimi i ullishtës

Ulliri është pemë e shenjtë, së bashku me fikun dhe palmën përmenden edhe në Kur`an. Ullishta ka qenë gjithmonë njëra prej simboleve të Ulqinit. Janë mbjellur para qindra vitesh.

Thonë se i kanë sjellë nga lundrimet detarët prej vendeve të larta, ullinjtë janë shumuar, janë ndërtuar kilometra mure për të rrethuar dhe mbrojtur ullinjtë.

Dikur, detaria dhe ullishtaria ishin pjesë e jetës së Ulqinit. Vaji prej Ulqinit është shitur edhe në vende tjerë, si në Bokën e Kotorrit, Dalmaci etj.

Ullinjtë janë mbjellur në Lima, Bashbylyk, Qafë, Bisht (Valdanos), Mal të Bardhë, Mendër. Nëpër ullishtë janë ndërtuar krojet: Kroi i Bashbylykut, Kroi i Begut, Kroi te Çinari i Madh, Kroi në rrugën për Lima, Kroi i Zanave në Valdanos, Kroi i Thatë, Kroi Doçe...

Ullishta është punuar në pranverë dhe verë. Në vjeshtë ka filluar stina e mbledhjes Vaji i Ulqinit me aromë të këndshme, me shije të veçantë, ullinjtë e bardhë dhe të zez të kon-

26

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

servuar. Me ullishtë janë rritur gjeneratat, pajisur vajzat, shkolluar nxënësit e studentët. Dikur ulqinakët me fuçi 200 litrash e kanë transportuar vajin me avullore deri në vende të tjera.

Përpara, ai që ka pasur një ose më tepër bylyk ullinjsh ka jetuar mirë, nuk ka qenë i varfër.

Në vitin 1979, Armata e Jugosllavisë i mori 18 000 mijë trunguj ullinj në vendin më të mirë, në Valdanos. Pronarëve u është dhënë një kompensim i vogël. Vetëm disa të cilët nuk janë pajtuar, kanë përfituar në gjykatë çmim më të mirë.

Pas demokratizimit dhe mandej Pavarësisë së Malit të Zi kishte premtime se ullishta do t’u kthehej ish-pronarëve. Por asgjë nuk u bë! Ullishta e Valdanosit mbeti e rrethuar dhe vazhdon devastimi i saj për çdo ditë.

Por, vitet e fundit ndodhi një gjë tjetër. Vetë pronarët filluan në ullishtën tjetër të ndërtojnë pa leje, më tepër për ofertën turistike. Kështu edhe ne vetë me vullnetin dhe dorë tonë vazhduam devastimin e ullishtës së shenjtë. Si çdo gjë tjetër, pushteti vendor dhe ai qendror lejoi këto devastime. Në kohë të fundit janë duke u marrë disa masa, por...

Devastimet në Bunë

Lumi Buna (në gjuhën malazeze “Bojana”, latinisht “Barbana”) buron nga Liqeni i Shkodrës. Është i gjatë 44 kilometra, ndërsa me sasi të ujit që sjell në det, i treti në Mesdhe (pas

Nilit dhe lumit Po në Itali). Ai është rezervat natyror i botës bimore dhe asaj shtazore. Ekspertët e brendshëm dhe ata të jashtëm, në deltën e këtij lumi kanë regjistruar 143 lloje dhe nënlloje peshqish Sot isha në Shënkoll, në afërsi të Lumit Buna. Në këtë vend ajo ka rujtur bukurinë e dikurshme, ngjyrën jeshile të kaltërt. Aty është kisha, arat te bregu, funerali i ndërtuar prej mërgimtarëve nga Amerika. Shtëpitë e mëdha, të bukura, janë pak më larg bregut. Disa vendas jetojnë aty e disa vijnë prej Amerike gjatë verës në pushime.

Buna dikur - Kujtimet e mia më kthyen në vitet ’50, ’60 të shekullit të kaluar.

Në Shënkoll janë ankoruar barkat e vogla prej druri të ulqinakëve. Ishin aty herë pas here: dy lundrat “Zhablaku” dhe “Carev Laz”, “Mendra” e Rexhep dhe Omer Ficit, “Silni” dhe “Lubnica” e Zejnel Ismajlagës dhe Gani Kapllanbegut, “Suka“ e familjes së Bidin Selitës, barka e Osman dhe Shuajb Kromës. Nganjëherë edhe barkat për peshkim “Napredaku”, “Milloradi”, Shasingradi”.

Në Shënkoll kanë qenë shtëpitë e vjetra të vëllezërve Matija dhe Zef Çataliq, ku mysafirë shumë herë ishin detarët nga Kalaja e Ulqinit.

Para Luftës së Dytë Botërore nëpër Bunë kanë lundruar edhe anije më të mëdha deri në Shkodër, mandej edhe deri në Pllavnicë në Malin e Zi. Babai tregonte se me anijen “Bojana” duke lundruar nëpër Bunë janë ndaluar në Lisën, Bore, Fraskanjel.

Komshiu im në shëpinë e re në lagjen Meteriz, Sul Alush Tahiri, më tregonte: “Babën tand dhe Osman Shurdhën i kam pasur miq të mirë. Ata janë ndalue te na në Lisna Bore me ‘Bojanën’. Prej tyre kemi marrë sheqer, krypë, makarule… Na u kemi dhanë prodhimet tona.”

Buna sot - E xhuma (e premte), ditë pazari në tregun e Ulqinit. Takova Xhavit Ustabeqirin, i cili ka vazhduar traditën familjare të peshkimit. Babai i tij ka qenë peshkatar me nam i dekadave të kaluara. E pyeta: “A shkon në Bunë?“ M’u përgjigj me nostalgji: “Buna ka ndryshue shumë, është një laramani e madhe prej shtëpive të mëdha

Kulturë

dhe të vogla në Bunë, çka nuk bahet atje… Tash verës gjoja e peshkut është e pamundshme, më vonë në vjeshtë dhe dimër do të shkoj prep kanjëherë”.

Njeriu është ndërtuesi i botës, por sa i takon natyrës shpesh edhe shkatërruesi më i madh. Buna sot, në afërsi të urës së re, me ndërtimet e parregullta, me ndotje të ambientit, nuk është më ai lumi më i pastër dhe më i bukur.

Të Mirat Detare - Në vitin 2016 lulëzoi ndërtimi i egër në Bunë. Nga Ndërmarrja Publike për menaxhimin e të mirave detare u njoftua që gjatë vitit të kaluar u inicua kontrolli inspektues për 221 objekte në këtë zonë.

Siç mëson Portali Ul-Info, nga ky numër 141 lëndë kishin të bënin me ndërtimin pa leje në komunë të Ulqinit. Ndërsa nga ky numër, madje 124 ishin për ndërtimin ilegal në brigjet e lumit Buna. Përndryshe, në këtë hapësirë tani janë mbi 570 objekte ose 2.5 herë më shumë se para 15 vitesh! .

Lumi Buna më së pari duke iu falënderuar ndërtimit jolegal nga ana e ndërtuesve prej tetë vendeve të Malit të Zi si edhe anës së Shqipërisë, ku derdhen ujërat e fabrikave dhe çdo gjë tjetër e papastër, nuk është më ai që ka qenë dikur.

Devastimet e Kalasë

Dikur në pjesën jugperëndimore të

Kalasë, menjëherë afër bedenit, ishte një sipërfaqe e madhe. Nën këtë vend gjendet Punta e Nuradinit.

Në mes të kësaj fushe, e rrethuar me mur, ka qenë një bahçe me përmasa të përafërta 15x10 metra, të cilën e punonte Petko Lumoviqi. Në anën tjetër është xhebanja (depo për armë në kohë të sundmit turk). Në mes të bedenit, në pjesën juglindore, Myrto Bushati ka pasur kopsht.

Në vitet ’60 të shekullit XX, pushteti i atëhershëm në këtë vend ndërtoi terrenin sportiv me tribuna, ulëse prej betoni.

Në dekadën e kaluar, Gjyqi i Ulqinit dhe ai republikan në Podgoricë këtë sipërfaqe ia kanë dhënë familjarëve të Joko Zecit. Pronarëve të rinj i takoi e tërë sipërfaqja me gjithë bedenet e Kalasë në këtë pjesë.

Sipas tregimeve të të gjithëve, posaçërisht të atyre më të moshuarve, Joko Zeci me Lale Zyberin nga Cetina kanë blerë vetëm pjesën – bahçen të cilën e punonte Petko Lumoviqi.

Më vonë ky vend kaloi në pronësi të shtetasve rusë. Pronarët e rinj filluan ndërtimin e hotelit modern në jugperëndim të Kalasë së lashtë. Para syve të pushtetit vendor, por edhe të atij qendror, filloi ndërtimi i këtij objekti. Pasi u ndërtua disa kate nën tokë, ngritën edhe tre kate mbi tokë.

Më vonë, i ndaluar punimet.

Por, edhe vetë kalalitë nuk u përm-

bajtën rregullave të ndërtimit. Tash shihen objekte me dritare të mëdha, diku edhe me alumin, diku janë qitur edhe lozha, ballkone.

E kam për detyrë që t’i veçoj disa të cilët i respektuan rregullat e ndërtimit në Kala: Myzafer Vogliqi, Ali Peshku, Ruzhdi Karamanaga, Gani Rsulbegu, Hasan Karamanaga. Natyrisht, aty janë edhe ndërtuesit shtetërorë që ndërtuan Pallatin e Ballshajve dhe Venezia.

Devastimi i Fushës së Ulqinit

Fusha e Ulqinit ishte e kultivuar me ullinj dhe agrume. Por, pas kthimit të tokës ish-pronarëve, pushteti vendor aprovoi Planin Urbanistik dhe aty po ndërtohen shumë objekte me leje.

Isha për të vizituar Nikolla Gojniqin, mikun e babait tim. Ai deri për tërmet ka jetuar nën Kala, pranë detit. Tash është në banesë të re, në afërsi të Shtëpisë së Shëndetit. Dola në dritare dhe i thashë Stanës, gruas së Nikollës: „Stano, što imate lijep pogled odavde“ (po shikoja nga Gjeranat). „E moj sine, ovo mi je kao kod moje Rade u Bijelo Polje. Ja sam navikla da gledam more“, ishte përgjigjja e plakës.

Dhe kështu, me ndihmën e pushtetit vendor u prish Fusha e Ulqinit dhe gjelbërimi. U ndërtua një lagje e re si në Bijello Polje, në qytetin kontinental të Malit të Zi. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

27

kulturë

Në Bibliotekën e Qytetit në Ulqin u përurua përmbledhja me poezi “Biseda e brezave” e Dimitrov Popoviqit

Poet i dy kulturave dhe i urave të miqësisë mes popujve “Një krijues, poet a prozator, në rravgimet e tij sado të stërmundimshme, mund të mos mbërrijë kurrë në Itakë. Plot rravgime ka qenë edhe jeta e Dimitrov Popoviqit, por pa droje e them se me rravgimet e tij letrare, publicistike, redaktoriale të librave të gjuhës shqipe në Mal të Zi e në fushën e përkthimeve, ai ka mbërritur në Itakën e tij krijuese. Ndaj me kontributin që ka dhënë e jep, ai përfaqëson sot jo vetëm një Dimitrov, por një personalitet që i ka kaluar kufijtë”, ka thënë recensenti i librit, shkrimtari Skender Temali nga Shkodra Ulqin – Përmbledhja me poezi “Biseda e brezave” e autorit Dimitrov Popoviq është përuruar të premten mbrëma në Bibliotekën e Qytetit në Ulqin, në prani të një numri të konsiderueshëm të dashamirëve të letërsisë dhe kulturës jo vetëm nga Ulqini, por edhe nga Shkodra, Tivari, Malësia dhe Podgorica.

Recensenti i librit, shkrimtari Skender Temali nga Shkodra, ka thënë se Dimitrov Popoviq është një bashkudhëtar i poezisë bashkëkohëse.

Ai ka bërë një portret të autorit duke theksuar se e tërë krijimtaria e tij është një autoportret që flet në vetën e parë.

Në recensionin e tij, Temali ka thënë se një krijues, poet a prozator, në rravgimet e tij sado të stërmundimshme, mund të mos mbërrijë kurrë në Itakë.

“Plot rravgime ka qenë edhe jeta e Dimitrov Popoviqit, por pa droje e them se me rravgimet e tij letrare, publicistike, redaktoriale të librave të gjuhës shqipe në Mal të Zi e në fushën e përkthimeve ai ka mbërritur në

28

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Itakën e tij krijuese. Ndaj me kontributin që ka dhënë e jep, ai përfaqëson sot jo vetëm një Dimitrov, por një personalitet që i ka kaluar kufijtë”, është shprehur ai.

Duke folur për krijimtarinë e autorit, shkrimtari Temali ka thënë se prej një gjysmë shekulli Popoviqi shkruan e boton në gjuhën shqipe, ku gurrë i bëhet letërsia jonë e traditës e ajo moderne dhe muzë ka jetën e gjallë të njerëzve të thjeshtë.

“Në këtë vëllim, shpirti i tij gurgullon, fjala e tij ka peshë, figura të zgjon kënaqësi estetike të veçantë, larmia tematike të bën për vete, pasi ka shumë brumë jete dhe, mbi të gjitha ai shfaqet si individualitet i spikatur.

Duke e ditur se poezia më së pari është shpirt, atë ai ia ka falë çdo fjale e çdo vargu, duke alternuar teknika të ndryshme metrike. Në pothuaj të gjitha poezitë bashkëjeton imazhi me mesazhin; ato shtrihen në një hark kohor që nga hershmëria e vijnë deri në ditët tona”, ka theksuar ai, duke shtuar se “poezia e Dimitrov Popoviqit nuk ka censurë e aq më shumë

autocensurë”.

Për poetin Argëzon Sulejmani, në përmbledhjen “Biseda e brezave” poeti Dimitrov Popoviq tregon një pjekuri të lakmueshme intelektuale e poetike që prek deri në hojet diplomatike.

Ai ka thënë se vetë titulli “Biseda e brezave” zbulon tendencën kryesore të autorit, rrafshin dhe trajektoren e gjurmimit të tij.

“Nisur nga parahyrja mund të aludojmë në një rrafsh vertikal dhe në një trajektore të përthiktë me kahje të pareshtura. Rrafshi vertikal është shtrati ku lumi i brezave rrjedh pareshtur, ku pena e autorit përpiqet të krijojë metaforikisht një pendë të këtij lumi, sa për t’u larë një çikë poezia, Rica apo secili lexues”, ka theksuar Sulejmani në vështrimin e tij.

Mirëpo, sipas tij, veç këtij rrafshi, përmbledhja vazhdimisht i rreket edhe atij horizontal, ku poeti shënon vargëzueshëm vende, data e personazhe të tokës, kohës e jetës së tij.

“Në këtë mënyrë, poeti gjunjëzohet ballë rrafsheve që kryqëzohen. Kësh-

kulturë

tu, ai i këndon Bosnjës, kosovarëve, Drinit, Mirushës, Ballkanit, Bijella Radas, shqiptarëve, shkodranëve, Dragobisë, Malësisë, Valbonës, Sheshit Skënderbej”, është shprehur Sulejmani.

Ai ka thënë se poezia e Dimitrovit ka mesazh të qartë, i cili përmblidhet kryesisht në fundet e strofave apo në përmbyllje të poezisë.

Kritiku Qazim Muja ka thënë në fjalën e tij se Dimitrov Popoviqi “është poet i dy etnoseve dhe dy etoseve, poet i dy kulturave, poet me dy atdhe, poet i urave të miqësisë mes popujve, por thënë me gjuhën Protagoriane, ai është edhe një homo-menzura, për të cilin njeriu dhe njerëzorja janë mbi të gjitha”.

Ai ka thënë se në rrugëtimin jetësor të poetit nuk kanë çelur trëndafila, por madje rrugëtimi i tij ka qenë nëpër fusha të minuara, në kuptimin e kohës së ikjeve dhe të luftrave vëllavrasëse.

“Dua të përmend patjetër se ishin Dimitrovi dhe një plejadë e kolegëve të tij, poetë e shkrimtarë, shqiptarë

e malazezë, që gjithmonë ditën të ndërtojnë ura bashkëpunimi dhe miqësie mes popujve të këtij rajoni, edhe atëherë kur një grup tjetër, po ashtu poetësh e shkrimtarësh, bënin bekimin e formacioneve paramilitare, për t’i dërguar në luftrat vëllavrasëse”, është shprehur Muja.

Kritiku ka thënë se poeti Dimitrov Popoviq me vezullimet e mençura të tij në përmbledhjen “Biseda e brezave” i ofron lexuesit thurje vargjesh që është i bindur se në pergamene letrare do të mbeten përgjithmonë vlerë sublime e pakontestueshme.

“Poeti qëmton gjithandej grimca dhe kolazhe jete për të gjetur atë prerjen e artë, prerjen e shenjtë në art, rreth së cilës kanë hulumtuar shumë krijues, letrarë e artistë, duke thurur, qoftë me vargje lasgushiane apo migjeniane, rrëfimet poetike përplot me motive: motive të fatit, të dashurisë, vdekjes, atdhedashurisë, me refleksione ndjesie”, ka theksuar ndër të tjera Muja.

Për jetën dhe krijimtarinë e Popoviqit ka folur edhe redaktori i librit, Aka-

demiku Zuvdija Hoxhiq, ndërsa vetë autori në fjalën e tij ka treguar disa inserte nga jeta e tij si mësues në zonat veriore të Shqipërisë dhe në vendet tjera ku ka punuar gjatë kohës së komunizmit në Shqipëri.

Në emër të botuesit dhe të organizatorit të përurimit, të pranishmit i kanë përshëndetur Izedina Axhoviq – Shkrijel nga Qendra për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Kulturës së Pakicave, dhe Ismet Kallaba, kryetar i Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”. Ndërkaq disa poezi nga libri i ka lexuar moderatorja e përurimit Dafina Teliqi.

Në fund të takimit, poetit dhe studiuesit Dimitrov Popoviq i është ndarë mirënjohje nga Muzeu Etnografik i Malësisë. Po ashtu autori dhe botuesi kanë ndarë libra falas për të gjithë të pranishmit në përurim.

Përurimi është organizuar nga Qendra për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Kulturës së Pakicave, Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” dhe Biblioteka e Qytetit - Ulqin. i. k.

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

29

kulturë

Mbi librin “Varrezat në Ulqin – Zona e brendshme e qytetit dhe rrethina e afërt” të autorit Ali Bardhi

Kontribut i veçantë për ndriçimin e historisë dhe antropologjisë së Ulqinit Agron Islami

Në fillim këta gurë vendoseshin te varri, respektivisht te koka dhe këmbët me qëllim të shënjimit të varrit.

Kjo formë praktikohej për gjetjen sa më të lehtë të tyre nga ana e familjarëve në raste vizitash. Por, me kalimin e kohës dhe me shtimin e numrit të varrezave, lind nevoja e shkrimit mbi gurë të emrit të të vdekurit. Këto tekste të gdhendura në gurë, që sot paraqesin gjurmët e të parëve tanë, para së gjithash janë vetë faktografia që përcjell mesazhin për të kaluarën, gjuhën dhe kulturën e një populli. Njëherit janë referencë e dorës së parë për gjuhësinë, historinë, gjeografinë, toponiminë etj.

30

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Këta gurë, për të cilët një studiues thotë se lejimi i zhdukjes së këtyre gurëve është i barabartë me lejimin e zhdukjes së regjistrimeve të popullit, hasen në gjithë hapësirën shqiptare, që datojnë nga fillimet e hershme të urbanizimit të qyteteve tona. Rasti konkret është me një gur të gjetur në oborrin e xhamisë Gazi Ali Bej në Vushtrri, të cilin e deshifroi studiuesi amerikan nga Universiteti i Harvardit, Andrea Hercher, dhe që mbante datën 1410, por që fatkeqësisht ky gur tanimë nuk ekziston.

Përkundër vlerës shkencore të këtyre gurëve prej epitafesh, deri në dekadën e fundit nuk është se janë trajtuar mjaftueshëm. Ndër trajtuesit e parë ishte Hasan Kaleshi, i cili në vitin 1968 botoi një punim në gjuhën turke për monumentet e Prizrenit, ku referenca kryesore e punimit shkencor të tij ishin pikërisht mbishkrimet në gurët e varreve të Prizrenit, përmes të cilëve suksesshëm arriti që të vijë deri tek informacioni i saktë mbi ndërtuesit e monumenteve, njëherit

“

Autori, duke i sjellë në fotografi këta gurë prej dokumentesh të dorës së parë, i ka bërë të pavdekshëm për gjeneratat që vijnë pas, njëherit përmes transkriptimit dhe përkthimit i ka bërë të qasshëm për lexuesin shqiptar dhe jo vetëm

nxori edhe biografitë e udhëheqësve të Prizrenit. Megjithatë, kohët e fundit shihet një interesim i shtuar për botimin e këtyre objekteve. Me këtë rast vlen të përmendet vepra kapitale e Mehmet Tutunciut “Corpus of Ottoman Inscriptions from Albania and

kulturë Montenegro“, e cila trajton mbishkrimet osmane në Shqipëri dhe Mal të Zi, dhe që shumë shpejt lexuesi shqiptar do ta ketë në dorë edhe versionin në shqip, të përkthyer nga studiuesi Ardian Muhaj.

Në Kosovë, në vitin 2017, Fakulteti i Studimeve Islame ka botuar vëllimin e parë “Epitafet në gjuhën osmane – Deshifrimi dhe përkthimi i tyre”, Regjioni i Prishtinës, dhe këto ditë doli edhe vëllimi i dytë i regjionit të Mitrovicës, me autor Agron Islami dhe Selim Selimi. Ndërsa Mr. Ali Bardhi, i cili ishte ndër të parët nga autorët shqiptarë që nxori në dritë këta gurë prej monumentesh, në vitin 2016 botoi një vëllim të 600 mbishkrimeve në gur varre të Anës së Malit, dhe këtë vit që po lëmë pas botoi edhe vëllimin e dytë, të cilin po e prezantojmë sot. Në këtë vëllim janë përfshirë 16 vendbanimet e zonës së brendshme të Ulqinit dhe rrethinës së afërt.

Vëllimi i dytë i autorit Ali Bardhi është ndarë në tre kapituj.

Kapitulli i parë i është kushtuar varrezave pa mbishkrime, ku është dhënë një pasqyrim i shkurtër për vendvarret në këtë zone, që nga parahistoria, antikiteti, mesjeta, koha e re e deri në ditët e sotme.

Në kapitullin e dytë janë trajtuar llojet e varreve, llojet e tyrbanëve, më pas gjuha e mbishkrimeve në gurëvarre dhe krejt në fund të kapitullit është trajtuar gjuha e simboleve dhe motiveve që përmbajnë këta gurë.

Ndërsa në kapitullin e fundit dhe më të rëndësishmin për nga informacioni, janë dhënë fotografitë e gurë varreve, transkriptimi dhe përkthimi në gjuhën shqipe, si dhe para shtojcës së fotografive në terren, në formë tabelare janë dhënë gurë varret e meshkujve dhe femrave me mbishkrim arabo-osman, vendndodhja dhe numri i tyre, tyrbanet etj.

400 gurët me mbishkrime të trajtuara në këtë vëllim mbulojnë një periudhe kohore prej 235 vitesh, ndërmjet viteve 1708-1943. Siç është cekur edhe nga vetë autori, gjuha e këtyre teksteve kryesisht është osmane dhe arabe, si gjuhë e liturgjisë fetare islame dhe si gjuhë e letërsisë së bejtexhinjve që ishte që nga shek. XVII. Fakti që autori i veprës vjen nga zona ku janë gjetur këta gurë, mund të konstatohet autenticiteti dhe vërtetësia, respektivisht leximi i drejtë

“

Autori në mënyrë tabelare ka bërë edhe ndarjen e emrave të gurrës shqipe, turke, arabe e persiane. Veçanti e këtyre emrave janë emrat e gurrës shqipe të shkruar me alfabet arabo-osman… Emrat tipikë shqiptarë, përveçqë dëshmojnë pronarët e vërtetë banues të këtyre zonave shqiptare, janë dëshmi e ruajtjes së gjuhës shqipe nga ana e shqiptarëve të besimit islam të Ulqinit

Ali BARDHI U lind në Tivar në vitin 1981.

Mësimet fillore i mori pranë “Bedri Elezaga” në Anë Shkollës të Malit - Ulqin. Në vitin 2000 përfundoi Medresenë “Haxhi Sheh Shamia” në Shkodër, ndërkaq në vitin 2006 u diplomua në Fakultetin e Teologjisë pranë Universit etit Marmara të Stambollit, me temën “Periudha Osmane në tekstet mësimore të shkollave të mesme të Malit të Zi dhe Turqisë - Vështrim krahasues”.

Në vitin 2006 regjistroi studimet pasuniversitare në Universit Marmara, pranë Institutit etin të Shkencave Sociale, në degën Historia islame (periudha osmane).

Pasioni për historinë bëri që të fokusohet në studimet rreth historisë së Perandorisë Osmane në trevat e Ballkanit. Në vitin 2009 magjistroi me temën “Arsimi në Vilajetin e Shkodrës sipas ditarit-de fterit të inspektorit të arsimit Daut Shyqyri Boriçi 1870-1877”.

Nga viti 2005 hulumtoi kohë pas kohe në Arkivin Osman të Kryeministrisë Arkivin Qendror Shtetëror në Stamboll, më pas në në Tiranë, Muzeun Historik rëndësi në Turqi, Mal të të Shkodrës, si edhe në shumë biblioteka me Zi, Shqipëri etj. Njëherit ka hulumtuar edhe dokumen arkivat e xhamive pranë tacionin osmanisht në Bashkësive Islame të Ulqinit dhe Krajës.

Ka marrë pjesë në shumë projekte dhe konferenca të ndryshme shkencore në historisë, brenda dhe jashtë fushën e teologjisë dhe vendit. Është autor i shumë drejtësisë, të botuar në revista artikujve në fushën e teologjisë dhe gazeta të ndryshme. , historisë dhe Aktualisht është kryeimam i Ulqinit.

i emrave të personave, emrave të vendbanimeve apo edhe profesioneve, dhe kjo vërehet edhe në shënimet shtesë që janë dhënë nga autori në rastet kur ai ka identifikuar mbiemra të familjeve që përdoren edhe sot në këto anë të Ulqinit.

Autori në mënyrë tabelare ka bërë edhe ndarjen e emrave të gurrës shqipe, turke, arabe e persishte.

Veçanti e këtyre emrave janë emrat e gurrës shqipe të shkruar me alfabet arabo-osman, siç është rasti me gur varret e gjetura në Kalanë e Ulqinit: “Uku, i biri i Bemol Reisit”; apo “Zoge, e bija e Ali Bylykut”; apo rasti i gur varrit të gjetur në Zogaj: “Zoja, e bija e Mehmed Hoxhës” etj. Emrat tipikë shqiptarë, përveçqë dëshmojnë pronarët e vërtetë banues të këtyre zonave shqiptare, janë dëshmi e ruajtjes së gjuhës shqipe nga ana e shqiptarëve të besimit islam të Ulqinit.

Autori, duke i sjellë në fotografi këta gurë prej dokumentesh të dorës së parë, i ka bërë të pavdekshëm për gjeneratat që vijnë pas, njëherit përmes traskriptimit dhe përkthim-

it i ka bërë të qasshëm për lexuesin shqiptar dhe jo vetëm.

Si përfundim, në cilësinë e recensentit të këtij vëllimi, me përgjegjësi profesionale konstatoj se vepra e Ali Bardhit është një kontribut i veçantë për ndriçimin e historisë dhe të antropologjisë së njërës prej zonave më të rëndësishme të hapësirës shqiptare për kohën, por edhe për ditët e sotme siç është Ulqini. Informacioni që ofrohet në këtë vepër kapitale të gurëve me mbishkrim dëshmon vazhdimësinë e pandërprerë të banimit të popullsisë shqiptare në këto anë.

Njëherit edhe simbioza e emrave që gjenden në këtë vëllim është një vlerë e shtuar dhe referencë e patejkalueshme për studiuesit e antroponimisë historike të shqiptarëve të kësaj ane. Lexuesi i këtij vëllimi me lehtësi mund të bëjë krahasimet e emrave të gurrës shqipe, për të parë si janë përdorur në atë kohë dhe sot.

(Recensioni është lexuar në përurimin e librit në Ulqin, më 13 dhjetor 2019 dhe në Katërkollë, më 14 dhjetor 2019) e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

31

Mozaik

Në mbledhjen e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Mal të Zi

U zgjodhën anëtarët e Këshillit Programor të gazetës “Koha javore” Ulqin – Në mbledhjen e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi, të mbajtur të shtunën, janë zgjedhur pesë anëtarët e rinj të Këshillit Programor të gazetës “Koha javore”.

Anëtarë të Këshillit Programor janë

zgjedhur Tahir Tahiri, dr. Nail Draga, Luigj Junçaj, Gjekë Gjonaj dhe Mem Balidemaj.

Në shpalljen publike për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit Programor të medias publike javore “Koha javore”

Javore Koha kanë aplikuar gjithsej shtatë persona.

Konkursi është shtyrë për shkak se në shpalljen publike të parë nuk ishin paraqitur mjaftueshëm kandidatë.

(Kohapress)

Komuna e Tuzit Uron Gëzuar Festat

32

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Mozaik

OJQ Djeca Crne Gore – Fëmijët e Malit të Zi organizuan ekspozitën e punimeve kreative

Rritje e ndërgjegjësimit për të qenë njerëz humanë

Tuz – Organizata Joqeveritare “Djeca Crne Gore” – Fëmijët e Malit të Zi ka paraqitur një ekspozitë të punimeve të ndryshme kreative e organizuar në Qendrën Kulturore – Informative “Malësia” në Tuz, në të cilën morën pjesë prindër dhe fëmijë të cilët janë pjesë e kësaj organizate.

Drejtoresha ekzekutive e shoqatës në fjalë znj. Sabra Deceviq në hapje të kësaj ekspozite ka thënë se ky është një projekt i filluar që në muajin prill me aktivitete të ndryshme të cilat sipas saj kanë për qëllim që të rrisin vetëdijen e fëmijëve me aftësi ndryshme për filatropinë.

“Qëllimet e shoqatës sonë janë që të luftojmë dhe të punojmë për të mirën

e fëmijëve, duke organizuar dhe duke i kyçur ata në aktivitete të ndryshme të cilat rrisin inkluzivitetin e fëmijëve e duke i vetëdijesuar se secili nga ne, çdo fëmijë në një moment të jetës ka njëfarë nevojë e cila duhet përkrahur, si nga qeverisja lokale ashtu edhe nga të tjerët. Por edhe bashkëpunimi me organizata të tjera joqeveritare është shumë i rëndësishëm për ne”, theksoi Deceviq.

Ajo më tutje u shpreh se gjatë muajit qershor kanë organizuar një ekspozitë e cila sipas saj ka pasur objektiv që të grumbullojë një sasi të hollash të cilat më pas i kanë shfrytëzuar për realizimin e projekteve të kësaj shoqate.

“Herë pas here organizojmë punime të ndryshme kreative siç janë edhe këto sot, por edhe aktivitete të ndryshme të cilat kanë për qëllim që të nxisin lojën dhe bashkëpunimin ndërmjet fëmijëve me aftësi ndryshe por jo vetëm të atyre, sepse dimë se është shumë i rëndësishëm socializimi dhe kjo është mënyra më e mirë për një inkluzion më të mirë”, tha Deceviq.

Gjatë kësaj ekspozite nxënësi Gabriel Gojçaj ka luajtur një pjesë muzikore në piano.

Projekti në fjalë është mbështetur nga Fondi për Qytetari Aktive “FAKT”. t. u.

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

33

Mozaik

Të nderuar besimtarë, më lejoni t`i bashkëngjitëm urimit më të sinqertë për Festën e Madhe të Krishtlindjeve. Kremtja e Krishtlindjes le të sjellë mesazhin e paqes, respektin, dashurinë, mirëkuptimin dhe tolerancën midis popujve. Prandaj, le të festojmë në bashkëjetese e harmoni gjithë shqiptarët së bashku dhe ti gëzojmë festat e njëri-tjetrit pavarësisht nga përkatësia fetare.

Të gjithë besimtarëve shqiptar të fesë katolike në Republikën e Kosovës, Shqipërisë dhe anembanë botës që festojnë këtë natë të shenjtë Gëzuar Krishtlindja.

Ju dëshiroj shëndet, paqe e lumturi me familje tuaja.

Gëzuar dhe për shumë mot!

Kryetar: Nazif Cungu

34

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

kulturë

Në edicionin e 14-të të Festivalit të Këngës për Fëmijë në Ulqin

Fiton Erina Buzuku Çmimin e Parë të Festivalit e ka fituar Erina Buzuku me këngën “Dëshira ime”, me tekst, muzikë dhe orkestrim të Jozo Jakoviqit. Çmimin e Dytë e kanë ndarë Aurora Axhemoviq me këngën “Ta divna subota” dhe Bianka Bojanoviq me këngën “Mojoj drugarici”, kurse Çmimin e Tretë Liara Haxhibrahimi me këngën “Shikoni”, Eliza Zejnelaga me këngën “Unë jam thjesht një fëmijë” dhe Lora dhe Lea Bedra nga Prizreni me këngën “Vallëzim në shi” Ulqin – Për dy net me radhë, të shtunën dhe të dielën mbrëma, në sallën e Qendrës së Kulturës në Ulqin është mbajtur edicioni i 14-të i Festivalit të Këngës për Fëmijë.

Gjatë dy netëve të kësaj feste të fëmijëve janë interpretuar gjithsej 26 këngë, të kënduara nga pjesëmarrës nga Ulqini, por edhe disa qytete tjera në Mal të Zi, Shqipëri dhe Kosovë. Çmimin e Parë të Festivalit e ka fituar Erina Buzuku me këngën “Dëshira ime”, me tekst, muzikë dhe orkestrim të Jozo Jakoviqit. Çmimin e Dytë e kanë ndarë Aurora Axhemoviq me këngën “Ta divna subota” dhe Bianka Bojanoviq me këngën “Mojoj drugarici”, kurse Çmimin e Tretë Liara Haxhibrahimi me këngën “Shikoni”, Eliza Zejnelaga me këngën “Unë jam thjesht një fëmijë” dhe Lora dhe Lea Bedra nga Prizreni me këngën “Vallëzim në shi”.

Çmimi Special “Fiqiri Hasanaga” i ka takuar Ajlin Kollarit me këngën “Dua të jetoj në fshat”, Çmimi i Publikut Anisa Ficit me këngën “Ëndrra”, Çmimi për Zërin më të mirë të Festivalit Violeta Beshirit nga Durrësi me këngën “Gjyshe xhan të kam”, Çmimi për orkestrimin më të mirë Ledion Asllanit me këngën “Pianoja ime”, Çmimi për muzikën më të mirë Beina Çapunit me këngën “Orën” dhe Helena Markoviqit me këngën “Pjesma o bratu”, Çmimi për tekstin më të mirë Yllëza Ramës për këngën “M’fal, o tokë”, Çmimi për paraqitjen skenike Mjellma Rexhës me këngën “Kultura e botës” dhe Lorena Gashit me këngën “Bota jonë”, Çmimi për këngëtarin më sharmant dhe këngëtaren më sharmante Gabriel Jankoviqit dhe Ajana Llunjit, dhe Çmimi për pjesëmarrësit më të vegjël në Festival - Era dhe Rona Kurtit me

këngën “Gëzohuni fëmijë”.

Këngët janë vlerësuar nga juria e përbërë nga mësimdhënësit e Shkollës së Muzikës në Ulqin, pianistja Jelena Knezheviq dhe kitaristi Ares Fani, si dhe Ismet Kallaba, gazetar dhe padagog në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi”. Programi është moderuar nga vogëlushet Mervana Muçaj dhe Laura Maroviq, me ndihmën e gazetareve Dafina Teliqi dhe Stanka Vukçeviq.

Festivali i Këngës për Fëmijë është organizuar nga Qendra e Kulturës – Ulqin, me mbështetjen e Komunës së Ulqinit, Organizatës Turistike të Ulqinit dhe disa ndërmarrjeve private.

Ai vlerësohet si një ndër ngjarjet më të rëndësishme kulturore për fëmijë në Ulqin dhe në përgjithësi te shqiptarët në Malin e Zi. (Kohapress)

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

35

Mozaik MINISTRIA PËR MBROJTJEN E TË DREJTAVE TË NJERIUT DHE PAKICAVE

Gëzuar Festat e Fundvitit

Gëzuar Festat 36

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

kulturë

Botime të reja

Roman mbi fatin e fëmijëve të grave të përdhunuara (Ibrahim Berjashi, Vajza syshkruar e Gjeranave, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2019) Shkrimtari dhe poeti Ibrahim Berjashi vjen këto ditë para lexuesve me një roman të ri, të titulluar “Vajza syshkruar e Gjeranave”. Ky është romani i dytë i tij, pas romanit “Sheshi i tregut me gra”, të botuar vitin e kaluar.

Romani trajton një tematikë shumë prekëse - fatin e fëmijëve të grave të përdhunuara në zonat e prekura nga zjarri i luftës në fund të shekullit të kaluar. Fëmijët sfidojnë çdo sakrificë për të gjetur nënat biologjike. Kryepersonazhja 16-vjeçare e romanit

arrin në lagjen e Gjeranave, në një ambient plotësisht të panjohur të bregdetit të Ulqinit. Aty ajo përballet me paragjykime të natyrave të ndryshme, por në asnjë moment nuk merr shenja ta ketë gjetur nënën biologjike.

Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” dhe është mbështetur nga Ministria e Kulturës së Malit të Zi. Redaktor i librit është Ali Salaj, recensente Rovena Vata, ndërsa përgatitjen teknike dhe artistike të librit

e ka bërë shtypshkronja “Press Studio”.

Ibrahim Berjashi ka botuar deri më tash këto vepra letrare në prozë dhe poezi, për të rritur dhe fëmijë: “Lule prej guri”, “E tej malësi e det”, “Veloret e bardha”, “Lundra e humbur”, “Orët e vetmisë”, “Floçka e liqenit”, “Dritaren lëre hapur” (Antologji e poezisë shqipe - bashkautor), “Ora e Rumisë”, “Gati u harruem”, “Sirena e liqenit”, “Kungulli ziliqar”, “Sheshi i tregut me gra” dhe “Vajza i. k. syshkruar e Gjeranave”. e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

37

Mozaik

KRYETARI I KKSH-SË URON BESIMTARËT E KONFESIONIT KATOLIK GËZUAR KRISHTLINDJET Në emër të Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi dhe në emrin tim personal, me rastin e festës së Krishtlindjeve të gjithë besimtarëve të krishterë, në veçanti atyre shqiptar, Ju urojmë gëzuar festën!

Uroj që këto ditë t’i kaloni në paqe, dashuri, begati dhe respekt ndaj njëri-tjetrit. Festat fetare për shqiptarët, përveç aspektit religjoz, krijojnë atmosferë harmonie, përafrimi dhe uniteti kombëtar, për cka jemi krenar.

Gëzuar të gjithëve dhe për shumë mot!

38

Javore Koha

e enjte, 26 dhjetor 2019

Me respekt, Kryetari, Faik Nika

sport

Në Kampionatin Mbarëkombëtar të Taekwondosë në Tiranë

KT “Ulqini” fitoi 19 medalje dhe 3 trofe Sportistja e këtij klubi, Arta Ismailaga, u shpall garuesja më e suksesshme e Turneut në kategorinë e fëmijëve. Në renditjen e përgjithshme, KT “Ulqini” fitoi vendin e parë dhe u shpall kampion kombëtar në kategorinë e kadetëve, nënkampion në kategorinë e fëmijëve dhe po ashtu nënkampion në kategorinë e seniorëve.

Klubi i Taekwondosë “Ulqini” ka vazhduar me paraqitje të mira në fund të këtij viti, në Turneun Mbarëkombëtar që është mbajtur të dielën në kryeqytetin e Shqipërisë, me pjesëmarrjen e klubeve nga trojet shqiptare – Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi. KT “Ulqini” është përfaqësuar nga 20 garues, të cilët kanë fituar 19 medalje (12 medalje të arta, pesë medalje të argjendta, dy medalje të bronzta) dhe tre trofe. Kampionë mbarëkom-

bëtarë janë shpallur Bledar Kasmi, Enes Dushku, Arta Ismailaga, Amella Nuti, Sara Kraja, Hakush Fici, Enis Kurti, Amell Nuti, Albion Hykaj, Merisa Malokraja, Amra Dushku dhe Medina Kanaqeviq, nënkampionë Nehar Dabi, Hadi Resulbegu, Hana Tivari, Sumeja Bisha dhe Nuri Kanaqeviq, kurse medalje të bronzta kanë fituar Amar Bakalli dhe Edina Kraja.

Sportistja e këtij klubi, Arta Ismailaga, u shpall garuesja më e suksesshme e Turneut në kategorinë e fëmijëve.

Në renditjen e përgjithshme, KT “Ulqini” fitoi vendin e parë dhe u shpall kampion kombëtar në kategorinë e kadetëve, vendin e dytë apo nënkampion në kategorinë e fëmijëve, dhe vendin e dytë apo nënkampion në kategorinë e seniorëve.

Nga KT “Ulqini” kanë falënderuar organizatorët e këtij aktiviteti sportiv dhe shoqëror, Federatën e Taekwondosë së Shqipërisë dhe atë të Kosovës.

(Kohapress)

e enjte, 26 dhjetor 2019

Javore Koha

39

Koha Javore Podgoricë e enjte, 26 dhjetor 2019 Viti XVlll Numër 894 Çmimi 0,50

Në pritje të Vitit të Ri

Fundvit pa arsye!

ISSN 1800-5696

Popullsia e Ulqinit në vitin 1919

E programuar në pajtim me Platformën politike dhe strategjinë e veprimit të përbashkët