Koha 719

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 16 qershor 2016 Viti XV Numër 719 Çmimi 0,50

Kur vërtet ndjehesh krenar që je shqiptar ISSN 1800-5969

Komunikim i ndërsjellët përmes poezisë

Dardania e pazbuluar

2

Përmbajtje

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA Opinion

Podgoricë e enjte, 7 janar 2016 Viti XIV / Numër 696 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Si po tjetërsohet Kraja?!

Javore KOHA

Kulturë

Javore A KOH

Podgoricë e enjte, 14 janar 2016 Viti XV / Numër 697 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Testament për

Vit dështimi vendin magjik për Ulqinin

Kulturë

e HA Javor KO Vit i humbur për shqiptarët në Mal të Zi

Podgoricë e enjte, 21 janar 2016 Viti XV / Numër 698 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Personalitet që sot i mungon Kosovës

Kulturë

ore A OH KJav Shqiptarët vazhdojnë të jenë të ndarë

Podgoricë e enjte, 28 janar 2016 Viti XV / Numër 699 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Dëshmi se Ulqini ka talentë

OoreHA KJav

Kalaja e Ulqinit do të nominohet për UNESCO Podgoricë e enjte, 16 qershor 2016 Viti

Vlerësim meritues për suksesin

XV Numër 719 Çmimi 0,50

fq 4

Kur vërtet ndjehesh krenar që je shqiptar Dardania e pazbuluar

9

ISSN 1800-596

Komunikim i

ndërsjellët përmes poezisë

Javore KOHA

Hiqni dorë nga duhani, merruni me sport dhe kreativitet

fq 5

Nevoja e përballimit me të kaluarën komuniste fq 6

Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi: Fahrudin Gjokaj (Sistem Inxhinjer & redaktor teknik) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Bulevar revolucije 15, Podgoricë Telefon & fax: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen

Si të mbrohemi nga terroristët “e rritur brenda”? fq 8

Shpërblim për angazhimin në mbrojtjen e ambientit fq 12

Përmbajtje

e enjte, 16 qershor 2016

3

Javore KOHA

Gjurmët Ilire në Krajë fq 16

Çelësi, komunikimi dhe fuqizimi i marrëdhënies prind-fëmijë fq 18

Antoinette Kalaj, malësorja që mahnit me bukurinë dhe po ndërton karrierë në Hollywood fq 20

Fitues i medaljes së art dhe i çmimeve kryesore fq 24

Sulm ndaj fjalës së lirë fq 26

Konkurs Dërgoni fotografitë në email: kohajavore@t-com.me

4

Ngjarje javore

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Në Shkollën e Mesme të Përzier në Plavë u ndanë diplomat “Lluça” (Pishtari)

Vlerësim meritues për suksesin

Plavë - Në Shkollën e Mesme të Përzier “Beqo Bashiq” të Plavës, e premtja e kaluar ishte ditë më e veçantë se ditët e tjera të vitit shkollor. Atë ditë, në sallën e Qendrës mësimore të kësaj shkolle ishin tubuar maturantët me sukses të shkëlqyer, prindërit e tyre, mësimdhënësit dhe personalitete të tjera të shquara, për të marrë pjesë në ndarjen e diplomës “Lluça”(Pishtari), për rezultatet madhore mësimore që ata kanë shënuar gjatë tre dhe katër vjetëve në këtë shkollë.

Nga 167 maturantët e nëntë paraleleve mësimore, dy prej të cilave me mësim në gjuhën shqipe, 21 sish gjatë shkollimit fillor dhe të mesëm trevjeçar dhe katërvjeçarë kanë treguar sukses të shkëlqyer dhe sjellje shembullore, 10 prej të cilëve notat në të gjitha lëndët mësimore i kanë pasur të shkëlqyera, të cilëve u është ndarë diploma “Lluça 1”, kurse 11 të tjerëve të cilët kanë pasur sukses të shkëlqyer, por jo në të gjitha lëndët mësimore, u janë ndarë diplomat “Lluça 2”.

Për suksesin e arritur mësimor, me vendimin e kolektivit të mësimdhënësve të shkollës, nxënësit janë shpërblyer me nga një libër.

Drejtori i shkollës Rifat Balliq, i cili ua ka ndarë diplomat maturantëve, në fjalën përshëndetëse ka thënë se dita e dorëzimit të diplomave “Lluça” për nxënësit të cilët me suksesin dhe sjelljet e

veta kanë merituar të bartin epitetin e nxënësve më të mirë të gjeneratës, për shkollën është solemniteti më i rëndësishëm gjatë vitit.

“Ne si shkollë, u jemi mirënjohës këtyre nxënësve që janë këtu, por edhe atyre që nuk janë, të cilët me punën, entuziazmin, vullnetin dhe qëndrimin e tyre korrekt, këtë shkollë e kanë ngritur në nivel mjaft të rëndësishëm në aspektin e cilësisë dhe çdo vit ajo shënon rezultate të cilat janë për çdo respekt.

Me këtë rast, në emër të kolektivit, i falënderoj për kontributin e dhënë në të gjitha aktivitetet e tyre, si nxënës të kësaj shkolle, duke u dëshiruar shëndet, mbarësi dhe sukses në shkollimin e tyre universitar në të ardhmen”, është shprehur ai.

Stafi punëdrejtues i Komunës së Plavës vlerësoi lart suksesin e arritur të maturantëve laureat të diplomës “Lluça” të cilët i shpërbleu me nga një kopje të librit më të ri me titull “Plavljani i gusinjani u anegdotama” (Plavjanët dhe gucijanët në anekdota) të piktorit akademik, publicistit dhe shkrimtarit plavjan Ibrahim-Ibro Rekoviq.

Laureatë të diplomës “Lluça 1” janë : Katarina Bojoviq, Xhenan Gjesheviq, Sajma Purishiq, Amer Haxhimushoviq, Edona Çelliq, Anella Xhemajloviq, Tamara Saviq, Flakon Vuçetaj, Amella Deshiq dhe Angjella Vuçetiq, kurse laureatë të diplomës “Lluça 2” janë: Ronesa

Rexhiq, Vasillije Dashiq, Mujo Delanin, Llazar Paunoviq, Besiana Balidemaj, Dia Balidemaj, Fatjon Gjonbalaj, Amanda Kukiq, Arta Sinanoviq, Fortesa Ulaj dhe Gentijana Emshija.

Kolektivi i mësimdhënësve të shkollës për nxënës të gjeneratës për këtë vit shkollor me mësim në gjuhën malazeze në drejtimin e gjimnazit shpalli maturantët: Xhenan Gjesheviq dhe Tamara Saviq, kurse në drejtimet profesionale maturantet Amella Deshiq dhe Angjella Vuçetiq. Nxënës i gjeneratës në dy paralelet me mësim në gjuhën shqipe u shpall Flakon Vuçetaj. Të gjithë nxënësit e gjeneratës kolektivi i mësimdhënësve të shkollës nergut i shpërbleu edhe me nga një libër.

Të gjithë nxënësit laureatë të diplomës “Lluça“ të kësaj shkolle u deklaruan se do t’i vazhdojnë studimet në fakultetet e ndryshme të universiteteve të Malit të Zi, por edhe në ato të shteteve në rajon dhe më gjerë.

Shtatë nxënësit shqiptarë, laureatë të diplomës “Lluça 1” dhe “Lluça 2”, Flakon Vuçetaj, Besiana Balidemaj,Dia Balidemaj, Fatjon Gjonbalaj, Amanda Kukiq, Arta Sinanoviq dhe Fortesa Ulaj, deklaruan se do t’i vazhdojnë studimet në fakultetet e ndryshme të universiteteve të Republikës së Kosovës dhe të Shqipërisë, por ende nuk janë përcaktuar se çka do të studiojnë.

Sh. Hasangjekaj

Ngjarje javore

e enjte, 16 qershor 2016

5

Javore KOHA

Në QKI “Malësia” u organizua ekspozita e fotografive me temën “Mos pi duhan pasi çdo cigare shkatërron shëndetin“

Hiqni dorë nga duhani, merruni me sport dhe kreativitet Tuz- OJQ “Shoqëria malazeze për luftën kundër kancerit” në bashkëpunim me QKI “Malësia” kanë organizuar hapjen e një ekspozite me fotografi të nxënësve të shkollave fillore me tematikë dëmet që shkakton duhanprija në shëndetin e njeriut.

Në hapje të kësaj se ekspozite në të cilën kanë marrë pjesë nxënës të SHF “Mahmut Lekiq” në Tuz dhe profesorë të tyre, ka folur Seida Belegoviq e cila ka thënë se kjo OJQ nga themelimi i saj e deri më sot, ka ndërmarrë aktivitete preventive në parandalimin e epidemisë nga duhani i cili konsiderohet shkaktari kryesor i riskut për shfaqje të smundjeve të ndyshme.

“Me rastin e 31 majit- Ditës Ndërkombëtare të Luftës kundër Duhanit kemi organizuar konkursin e pesëmbëdhjetë shpërblyes për nxënësit e shkollave fillore me qëllim që tek fëmijët nga mosha të vogla të kultivohen stile të shëndetshme jetësore pasi veset e duhanpirjes më së shumti fitohen

gjatë periudhës së adoleshencës , çfarë është edhe arsyeja që luftën kundër duhanpirjes ta fillojnë që në shkollën fillore”, u shpreh Belegoviq.

Ajo ka sqaruar përpara nxënësve se një numër i madh i punimeve vizatimore nga të gjitha qytetet e Malit të Zi, kanë konfirmuar interesimin e fëmijëve dhe mentorëve të tyre që me krijimtari mund të luftojnë kundër të keqes dhe ky projekt i ekspozitës në temën “Mos pi duhan pasi çdo cigare shkatërron shëndetin“ ka qenë për ta një sfidë e veçantë.

“Të dashur fëmijë, mënyra juaj e të jetuarit ndikon në masë të madhe në gjendjen tuaj shëndetësore, andaj duhet të keni jetë të shëndeshme duke u kushtuar kohë mësimeve dhe arritjeve në punë dhe mos harroni se duhet të merreni me sport në mënyrë që të jeni fizikisht aktivë”, theksoi Belegoviq duke shtuar se ajo çfarë do t’ju mbesë fëmijëve gjatë në kujtesë nga kjo ekspozitë është mendimi pozitiv

që fëmijët kanë, shpresa për të ardhmën dhe dashuria e madhe ndaj stileve të shëndetshme të jetës.

Në këtë ekspozitë të hapur në hollin e QKI “Malësia” janë prezantuar 72 vizatime të cilat kanë bartur mesazhe ndërgjegjësimi për sëmundjet që shkakton duhanpirja si dhe rekomandime për të filluar stile të shëndetshme jetësore duke u marrë ma sport dhe me aktivitete të tjera e në favor të shëndetit të tyre.

Statistikat e Organizatës Botërore për Shëndetësi flasin se numri i duhanpirësve në moshë të vogël është shqetësues dhe në rritje në veçanti kur janë në pyetje moshat nga 1215 vjeç andaj dhashtë zoti që fëmijët dhe të rinjtë që janë konsumatorë të rregullt të duhantit, të ndërgjegjësohen për pasojat shkatërruese që sjell duhanpirja dhe të heqin dorë përfundimisht me qëllim shmangien dhe parandalimin e shumë sëmundjeve t.u. eventuale.

6

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Vështrime & Opinione

Veprimtaria diplomatike e ambasadorit gjerman në Shqipëri

Nevoja e përballim të kaluarën komu Për Koha Javore:

Frank Shkreli Nju Jork

Kryediplomati gjerman, gjatë shërbimit të tij diplomatik trevjeçar vizitoi zona të ndryshme të Shqipërisë për t’u njohur me historinë e vendit, përfshirë edhe ish-kampet e përqendrimit si dhe burgjet e ish regjimit komunist, përfshirë Spaçin dhe Tepelën. Për më tepër, ambasada gjermane nën drejtimin e Z. Hoffmann ka mbajtur konferenca dhe ka zhvilluar takime me publikun shqiptar, kushtuar të kaluarës komuniste në Shqipëri.

Konkretisht, ambasadori Hoffman, në bashkëpunim me zyrën e OSBE-së në Tiranë, gjatë mandatit të tij, kishte sponsorizuar një projekt për të matur njohuritë dhe perceptimet e publikut shqiptar mbi historinë komuniste si edhe mbi trashëgiminë e regjimit të Enver Hoxhës.

Në deklaratën e përbashkët me atë rast ata thanë se qëllimi i këtij projekti ishte, “Për të nxitur shqiptarët që të diskutojnë mënyrat për të trajtuar historinë e shkeljeve flagrante të drejtave të njeriut nga regjimi komunist i Enver Hoxhës”. Gjatë mandatit të tij, Ambasadori Hoffmann e ka paraqitur këtë temë, në përpjekje për të zbardhur sadopak të kaluarën kriminale të regjimit komunist të Enver Hoxhës, duke u bazuar kryesisht në përvojën gjermane në këtë fushë, përvojë që i dha atij kredibilitet ndërsa i mëshoi kësaj teme si përfaqësues i një vendi që është përballur drejtpërdrejt me të kaluarën e vet naziste dhe komuniste. Qëllimi i tij ishte që, duke u bazuar në eksperiencën e ven-

Vizita zyrtare e Ministrit të Jashtëm të Gjermanisë martën në Shqipëri, shënoi gjithashtu edhe ditën matik të Ambasadorit gjerman në Tiranë, Zotit Hel rrëfej që nga fillimi, se ndërsa e kam ndjekur nga l matike në kryeqytetin shqiptar gjatë tre viteve të fu dhe admirim për punën e tij si përfaqësues i një Shqipërisë dhe shqiptarëve. Në të vërtetë, këtë adm shkrime modeste për aktivitetin në përgjithësi të am ambasadës që ai kryesonte deri dje në Tiranë. Por bërë përshtypje ishte serioziteti me të cilin ai trajtoi -- krejtësisht të munguar në Shqipëri -- rreth të kalu dit të tij, por edhe në përvojën e vendeve të tjera ish-komuniste evropiano-lindore, të nxiste sado pak një dialog në radhët e klasës politike, të elitës intelektuale dhe shoqërisë shqiptare në përgjithësi mbi këtë kapitull të tmerrshëm të historisë së kombit shqiptar.

Me gjithë përpjekjet e tij serioze në këtë fushë, ambasadori Hoffmann ishte i vetëdijshëm se ai mund të bënte vetëm aq: të inkurajonte një dialog të tillë dhe të mbështeste projekte mbi këtë temë, ndërkohë që nuk hezitonte tu kujtonte shqiptarëve se përballja me të kaluarën e regjimit komunist në Shqipëri është një detyrë morale dhe e domosdoshme që, nëse do të dalë me sukses, duhet të ndërmerret nga vetë shqiptarët. Ambasadori Hoffmann ka folur shpesh mbi të shkuarën e dhimbshme neper të cilën ka kaluar Gjermania, ndërsa ka venë në dukje se nuk është i lehtë procesi i përballjes me të kaluarën komuniste, por është i rëndësishëm dhe se duhet të shikohet si një detyrim ndaj viktimave të asaj periudhe. “E di mjaft mirë që kjo është një temë

tepër delikate për politikën shqiptare, por do të ishte një kënaqësi nëse asaj do t’i kushtohej më shumë vëmendje, qoftë në opinionin publik, qoftë në jetën politike të vendit”, është shprehur Hoffman.

Fatkeqësisht, klasa politika dhe shoqëria shqiptare në përgjithësi, gjatë 25-viteve të kaluara, kanë dështuar mizorisht në trajtimin e kësaj çështjeje – ndërsa ndryshe nga shumë vende ish-komuniste, Shqipëria nuk ka treguar as më të vogëlinë interesim as vullnet të mirë për t’u përballur me historinë dhe krimet e regjimit komunist të gjysmë shekullit të kaluar. Është e vërtetë, siç ka pohuar edhe Ambasadori Hoffmann, se kjo mund të jetë një histori tepër e vështirë për t’u marrë me të, por as heshtja nuk i sjell ndonjë dobi askujt, e aq më pak të mirës së përbashkët. Përkundrazi, disa ekspertë besojnë se problemet me të cilat përballet sot Shqipëria, siç janë ndër të tjera (mos) reforma në sistemin e drejtësisë dhe korrupsioni, i kanë rrënjët pikërisht këtu, në krimet dhe në trashëgiminë e një sistemi që nuk njihte drejtësi. Përballja me të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Vështrime & Opinione

e enjte, 16 qershor 2016

7

Javore KOHA

mit me uniste

ë, Frank Walter Steinmeier të n e fundit të shërbimit diplollmut Hoffmann. Dëshiroj të arg veprimtarinë e tij diploundit, kam fituar një respekt vendi mik që ia do të mirën mirim e kam shfaqur në disa mbasadorit Hoffmann dhe të ajo, që mbi të gjitha, më ka nxitjen e një dialogu publik uarës komuniste në atë vend kaluarën komuniste, kanë thënë ata, nuk është thjesht vetëm një hapje dosjesh dhe lustracion, por duhet të jetë, siç ka thënë për DW edhe eksperti gjerman Roland Jahn, një ndërmarrje transparente dhe multidimensionale, duke theksuar se “trajtimi i së shkuarës nuk është thjesht punë shqyrtimi dosjesh, pasi në qendër janë njerëzit e vuajtur, janë viktimat e prekura — që atyre t’u garantohet drejtësi dhe një impakt pozitiv nga procesi”. Me fjalë të tjera, procesi i përballimit me të kaluarën komuniste kërkon dhe ka nevojë për DREJTËSI! (Mos) Reforma në drejtësi ishte subjekti kryesor i bisedimeve të Ministrit të Jashtëm të Gjermanisë, Frank-Walter Steinmeier me zyrtarët shqiptarë në Tiranë, në ditën e fundit të Ambasadorit gjerman Hellmut Hoffmann, si përfaqsues i vendit të tij në kryeqytetin shqiptar.

Ndërkaq, Deputeti social-demokrat gjerman Michael Roth dhe ministër shteti për Evropën në Ministrinë e Jashtme të Gjermanisë, në një intervistë për Deutsche Welle tha se për vendet e Ballkanit

Perëndimor, si Shqipëria, të cilat aspirojnë anëtarësimin në BE, nuk do të ketë lëshime në këtë fushë. Ato duhet të jenë të qartë, shtoi ai se “Në qoftë se duan të bashkohen me BE-në, duhet të luftojnë korrupsionin, duhet të forcojnë sundimin e ligjit, duhet të garantojnë pavarësinë e medias dhe natyrisht pluralizmin e medias. Këto nuk janë fjalë boshe, por gjëra thelbësore. Ne si BE jemi në radhë të parë një komunitet vlerash dhe jo një projekt tregu. Kjo duhet të jetë e qartë për të gjithë”, ka theksuar zyrtari gjerman.

Kemi të bëjmë pra me çështje vlerash dhe jo me ndonjë projekt tregu! Këtë, politikanët shqiptarë ose nuk e kanë kuptuar deri tani ose nuk duan ta kuptojnë. Një ndër këto vlera, për të cilat foli deputeti gjerman, është edhe përballimi i shoqërisë dhe i politikës shqiptare me të kaluarën komuniste në atë vend, ashtu siç kanë bërë ish-vendet komuniste të Evropës Lindore, tani krejtësisht të integruara në organizmat euro-atlantike. Po Shqipëria?

Ishte kjo një ndër vlerat që Ambasadori Hoffman u përpoq, gjatë mandatit të tij, të bindte shqiptarët se përballimi me të kaluarën është një vlerë e domosdoshme politike dhe morale drejt të cilës ia vlente të punohej dhe nga e cila do të përfitonte mbarë shoqëria shqiptare. Mbetet për t’u parë nëse porositë dhe veprimtaria diplomatike e ambasadorit gjerman në këtë fushë do të ketë lënë gjurmët e veta.

Por sidoqoftë, Ambasadori Helmutt Hoffmann, në një intervistë lamtumirës me Deutshe Welle shqip, ashtu si të gjithë miqtë perëndimorë të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, iu drejtua me një porosi

të fundit klasës politike shqiptare, duke theksuar se, “ Përsa u përket politikanëve: më e rëndësishmja për mua është që njerëzve t’u përcillet në mënyrë të besueshme -- përmes një angazhimi dhe pune konkrete -- që veprimtaria politike duhet të orientohet për nga e mira e përgjithshme dhe jo për nga interesat personale ekonomike apo interesat partiake në kuptimin e luftës për ruajtjen apo rifitimin e pushtetit pa marrë në konsideratë dëmin, që i shkaktohet kulturës demokratike. Nëse zgjidhet kjo qasje, atëherë njerëzve mund t’u përcillet shpresa e arsyetuar për përmirësimin e gjendjes së tyre në Shqipëri, çka unë e konsideroj si jashtëzakonisht të rëndësishme.”

I pyetur mbi sfidat dhe arritjet në fund të mandatit të tij në Tiranë, Ambasadori Hoffman gjatë intervistës lamtumirës u shpreh gjithashtu se ai konsideron si një prej arritjeve të tij më me rëndësi gjatë mandatit tre vjeçar në Tiranë, përpjekjet e tija për sensibilizimin sado pak të politikës dhe të shoqërisë shqiptare mbi nevojën për t’u përballur me të kaluarën komuniste. Ai u shpreh tekstualisht se, “Në fund dëshiroj të përmend përballjen me historinë e diktaturës komuniste në Shqipëri, për rëndësinë e së cilës kam pasur rastin të shprehem në shumë raste, gjë që në përshtypjen time ka ndikuar që kjo temë e rëndësishme të shkojë më përpara.”

Për veprimtarinë tuaj në këtë fushë iu falënderojmë i nderuar Z. Ambasador, por kam drojë se fjalët dhe këshillat t’uaja fisnike dhe miqësore janë si daullja që bie në veshë të shurdhër.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

8

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

National Interest

Si të mbrohemi n “e rritur brenda” Zalmay Khalilzad

Masakra e Orlandos është unike vetëm sa i përket numrit të vdekurve të shkaktuar në tokën amerikane. Që prej themelimit të Shtetit Islamik në vitin 2014, udhëheqësit e ISIS-it kanë nxitur ndjekësit e tyre të ndërmarrin sulme të tipit të “ujkut të vetmuar” kundër shënjestrave në Shtetet e Bashkuara, si civile ashtu edhe ushtarake. Vetëfillestarët e frymëzuar nga ISIS-i pasuan me sulmet në Çatanoga, Garland dhe San Bernardino.

Edhe para tragjedisë së fundit, dhuna e ISIS-it në shkallën e sulmit në Orlando, ishte bërë një skenë shumë e njohur në Evropë dhe në të gjithë Lindjen e Mesme, ku myslimanët e tjerë mbajnë barrën më të madhe të këtij ekstremizmi. Kërcënimi i terrorizmit islamik do të vazhdojë për aq kohë sa kriza e qytetërimit islam të mbetet e pazgjidhur.

Globalizimi, fluksi i refugjatëve, si dhe përhapja e teknologjisë u sigurojnë ekstremistëve mundësi për të përhapur mesazhe dhe rekrutuar përkrahësit e tyre nëpër botë. Nga ana tjetër, individët e vetë-radikalizuar mund të arrijnë tek grupet e jashtme si ISIS-i për udhëzime dhe ndjenjën e përkatësisë në një grup të rëndësishëm dhe të madh.

Sulmi i Orlandos, si një akt i terrorizmit të lindur në SHBA dhe të ndikuar nga

Terrorizmi islamik sfidon çdo lloj zgjidhje të shpejtë shirëse, për të trajtuar shkaqet rrënjësore të kërcën e Orlandos nënvizojnë faktin se mbrojtja jonë e bre

terroristët jashtë vendit, mund të jetë një shenjë paralajmëruese e sulmeve të ardhshme. Si duhet të përballen Shtetet e Bashkuara me këtë kërcënim?

Ndërkombëtarisht, sulmet e Orlandos apelojnë për një sulm të intensifikuar për të mposhtur ISIS-in dhe grupet e tjera terroriste, të mobilizuara kundër Shteteve të Bashkuara.

Uashingtoni është duke paguar çmimin e tërheqjes së nxituar nga Iraku dhe politikave plot të meta në Siri, çka nxiti edhe rritjen e Shtetit Islamik. Aftësia e ISIS-it për të zënë boshllëkun e pushtetit dhe për të krijuar de fakto një shtet, ka shërbyer si një frymëzim për xhihadistët në mbarë botën. Në mënyrë të veçantë, ne kemi nevojë për rritjen e bashkëpunimit ushtarak midis vendeve që përkrahin të njëjtën linjë kundër terrorizimit për: • Reduktimin e hapësirës së paqeverisur që ushqen bazat terroriste.

• Krijimin e kushteve që mund të lehtësojnë jetën e vendbanimeve të balancuara dhe të qëndrueshme në luftërat civile që janë duke nxitur ekstremizmin islamik.

• Mbështetje ndaj të moderuarve dhe forcave laike, të cilët mund të mbizotërojnë dhe qeverisin në botën islame në një periudhë afatgjatë.

• Izolimin dhe përballjen me shtetet dhe subjektet jo-shtetërore që mbësht-

esin, sigurojnë bazat për terroristët dhe ekstremistët dhe i përdorin këta të fundit si një instrument politik.

Kjo është një përpjekje e disa gjeneratave dhe do të duhet të ndiqet me kujdes. Programet për ndërtimin e shtetit janë të nevojshme për të ndihmuar forcat miqësore të marrin kontrollin e zonave të paqeverisura. Në të njëjtën kohë, në shkallë të gjerë, angazhimet e zgjatura ushtarake në botën myslimane mund të dështojnë. SHBA-ja është e vetmja fuqi që mund të angazhohet diplomatikisht me të gjitha palët dhe të parandalojë çdo fuqi që të bëhet një hegjemon rajonal, derisa të arrihet në një ekuilibër të qëndrueshëm të pushtetit në rajonin e Lindjes së Mesme. Ne duhet të ndërmarrim këta hapa pa u frenuar në luftën sektare sunito-shite.

Teksa përballemi me sfidat e politikës së jashtme, duhet të përforcojmë veten kundër kërcënimit terrorist, duke shqyrtuar masa mbrojtëse në shtëpi. Sfida kryesore është si të nxitet komuniteti mysliman të policojë komunitetet e veta, dhe të bashkëpunojnë në një masë të madhe në zbatimin e ligjit. Çfarëdo që të zbulojnë hetimet rreth Omar Maten, realiteti i vështirë është se vetë-radikalizmi apo radikalizmi i përhapur nga terroristët e llojit ISIS, është duke rezonuar tek një pjesë

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

nga terroristët ”?

ë dhe afat-shkurtër. Është e nevojshme një strategji gjithëpërfnimit, të cilat në fund të fundit burojnë jashtë vendit. Por, sulmet endshme është po aq jetike për të ruajtur liritë tona

e vogël por e rëndësishme e komunitetit mysliman në Perëndim, duke përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara.

SHBA-ja, veçanërisht në krahasim me homologët e saj evropianë, qëndron si një histori suksesi në mënyrën se si ka integruar emigrantët myslimanë. Ndërsa është e vërtetë se disa myslimanë janë duke përqafuar ekstremizmin teksa përballen me sfidat e modernitetit, ka pak dyshim se Shtetet e Bashkuara përfitojnë, vënë në balancë, nga talentet e emigrantëve myslimanë që kontribuojnë në projektin amerikan.

Përvoja e jetës sime është një shembull, por ka miliona të tjerë. Çështja është se si komunitetet myslimane

9

Javore KOHA

mund të bëjnë një punë më të mirë në njohjen e aktiviteteve të dyshimta, dhe identifikimin e atyre që mund të jenë të ndjeshëm ndaj ndikimeve xhihadiste.

Udhëheqësit laikë dhe tolerantë në komunitetet myslimane, janë në fund të fundit për margjinalizimin dhe mundjen e ekstremistëve, që kërkojnë të depërtojnë tek komunitetet myslimane në Shtetet e Bashkuara.

Në angazhimin e komuniteteve myslimane, një dilemë e spikatur është se si t’ia bëjnë me amerikanët të cilët janë të dyshuar për lidhje me ekstremistët dhe grupet terroriste jashtë vendit ose që janë të vetë-radikalizuar. A janë politikat, programet dhe aftësitë tona të pa-

jisura si duhet për të monitoruar këto aktivitete? A kemi bërë mjaftueshëm, brenda kufijve të ligjit, për të vepruar në mënyrë parandaluese, para se “ujqërit e vetmuar” të mund të kryejnë sulme?

Terrorizmi islamik sfidon çdo lloj zgjidhje të shpejtë dhe afatshkurtër. Është e nevojshme një strategji gjithëpërfshirëse, për të trajtuar shkaqet rrënjësore të kërcënimit, të cilat në fund të fundit burojnë jashtë vendit. Por sulmet e Orlandos nënvizojnë faktin se mbrojtja jonë e brendshme, është po aq jetike për të ruajtur liritë tona.

(Autori ishte ambasador amerikan në Afganistan, Irak dhe OKB.)

10

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Në Bibliotekën „Radosav Lumoviq“ në Podgoricë u përurua libri m

Komunikim i ndërsje Podgoricë- Qendra për Zhvillimin e Kulturës së Pakicave në bashkëpunim me Bibliotekën „Radosav Lumoviq“ në Podgoricë organizuan përurimin e përmbledhjes me poezi të poetit Haxhi Shabani në gjuhën malazeze me titullin „Amerika moja”.

Në këtë përurim të zhvilluar në ambientet e bibliotekës së qytetit “Radosav Lumoviq“, për librin kanë folur kritiku letrar Vllatko Simunoviq, recenzenti i librit Bogiq Rakoçeviq dhe autori Haxhi Shabani.

Në vështrimin e tij për këtë përmbledhje poezish recenzenti Bogiq Rakoçeviq ka thënë se fillimet e letërsisë shqipe janë të lidhura me Malin e Zi, çfarë me veprat e tyre e dëshmojnë autorët e njohur të kulturës shqiptare si Buzuku me Mesharin, Hafiz Ali Ulqinaku etj, por edhe shkrimtarë të tjerë shqiptarë në Mal të Zi të cilët siç theksoi ai po japin kontribut të veçantë në zhvillimin dhe kualitetin e përgjithshëm të letërsisë shqipe.

“Haxhi Shabani me veprën e tij në mënyrë të denjë po iu bashkëngjitet shkrimtarëve të shumtë dhe të njohur të zonës së Ulqinit. Shabani me përkthimet e tij ka dhënë kontribut të dukshëm në njohjen e ndërsjellë të letërsisë shqipe dhe malazeze në Mal të Zi. Poezia e tij bazohet në qëndrime të qarta personale dhe intime mbi baza të asaj çfarë ndjen nga jeta që e rrethon”, theksoi ndër të tjera Rakoçeviq.

Recenzenti i librit shtoi se autori përmes veprës “Amerika Moja” në tërësi përmes poetit Janko Gjonoviq, shpreh një histori dhe njerëz nga këto zona të cilëve fati në të shumtën e rasteve nuk ju ka buzëqeshur ose ka qenë tragjik.

Në të njëjtën kohë kritiku letrar Vllatko Rakoçeviq duke kumtuar vështrimin e tij mbi këtë përmbledhje u shpreh se autori Haxhi Shabani me librin „Amerika moja” ofron poezi të ndërtuara me një mjeshtëri të rradhë me një tonalitet krejtësisht ndyshe i cili është i saktë dhe në tërësi vetvetja.

“Nëpërmjet librit në fjalë, unë Shabanin kam arritur ta njoh plotësisht. E kam njohur si poet me ndjeshmëri medit-

erane. Në të janë të zgjedhura poezitë të cilat ekzistojnë si një udhërrëfim i gjatë i jetës së autorit i cili në çdo detaj të poezisë së tij, është vetëvetja dhe integral. Flasë për një poezi e cila është raportuar nga thellësia e rrjetit në të cilin janë ndërthurur letërsia antike dhe romake, mitologjia e topografija, mitet shqiptare, vargu epiko-lirik, letërsia ar-

tistike si dhe ajo moderne dhe antike”, tha ndër të tjera Rakoçeviq.

Autori i librit Haxhi Shabani duke falënderuar mbështetësit e realizimit të këtij projekti, Ministrinë e Kulturës dhe Qendrën për Zhvillimin e Kulturës së Pakicave në pronocimin për Koha Javore theksoi se synimi i botimit të këtij

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

11

KOH Javore A KOHA

me poezi në gjuhën malazeze “Amerika Moja” e autorit Haxhi Shabani

ellët përmes poezisë

libri në gjuhën malazeze ka qenë komunikimi i ndërsjellë pasi si shqiptarë të Malit të Zi, është e rëndësishme të komunikojmë me shumicën.

“Poezia ime ka dalur një poezi e zgjedhur që është punuar relativisht gjatë në përkthimin e saj dhe mendoj që ky përkthim ka arritur nivel. Ky përurim tregon se edhe shqiptarët në Mal të Zi

kanë letërsinë e tyre, ndonëse ka disa emra që e krijojnë, dhe është një letërsi e cila mund të hyjë në konkurrencë me nivelet që krijohen në Mal të Zi dhe në tërësi tek shqiptarët. Nëpërmjet publikimit të këtyre poezive jam përpjekur të sjell në mënyrën time shikimin e jetës, motivin e dashurisë deri në nivelin e erotikës dhe në të njëjtën kohë,

një ironi dhe autoironi për problemet e shqiptarëve në Malin e Zi por edhe të njeriut të thjeshtë i cili realisht ndonjëherë sillet midis globalizmit dhe mbijetesës”, u shpreh Shabani.

Haxhi Shabani lindi më 9 qershor 1963 në Anë të Malit-Ulqin. Shkollën fillore dhe të mesme e kreu në Ulqin. Fakultetin Filozofik, Degën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe e kreu në Prishtinë, më 1987. Kreu studimet pasuniversitare në vitin 2006 në Fakultetin Filologjik, Degën e Gjuhës shqipe duke mbrojtur magjistraturën shkencore me titullin “Dygjuhësia te shqiptarët e Ulqinit” te mentor akademik Rexhep Ismajli.

Në fushë të krijimtarisë letrare botoi tri përmbledhje me poezi: “Të kërkoj” (1995) dhe “Natë e portokalltë” (1998), “Jam ai që nuk jam” (2010) . Është përfshirë në përzgjedhjen e shkrimtarëve shqiptarë në Mal të Zi “Dritaren lëre hapur”, botuar nga Art Club, në vitin 1998. Është përfshirë po ashtu në vëllimin poetik përzgjedhës në shqip e anglisht “Manifestimi letrar ndërkombëtar Ditët e Naimit 2000”. Në takimin ndërkombëtar letrar “Ditët e Naimit” që organizohet në Tetovë, në vitin 2001 për poezinë “Amerika më merr me të mirë” shpërblehet me çmimin e parë “Qiriu i Naimit. Nga viti 2007-2012 është kryetar i Shoqatës së Krijuesve Art Klub nga Ulqini e cila është organizatore e veprimtarive letrare, kulturore, shkencore dhe botuese.

Në vitin 2011 në kuadër të librit “Pet Albanskih knjizevnika u Crnoj Gori” ( Pesë shkrimtarë shqiptarë në Malin e Zi) botohet një zgjedhje nga poezia e tij. Është bashkautor i librave shkollorë per klasën e pestë të shkollës fillore, “Libri më bën të ditur (libër leximi) dhe Shija e leximit (ditar i leximit), botuar në vitin 2013.

Në vitin 2013 botoi librin “Shqiptarët në Malin e Zi, çështje e pazgjidhur”.

Në vitin 2016 boton librin me poezi të zgjedhura në gjuhën malazeze “Amerika moja”. Po gjatë këtij viti ka realizuar filmin dokumentar “Ndërmjet”, film dokumentar për shqiptarët në Malin e Zi. t.u.

12

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Çmimet ndërkombëtare për plazhet e Ulqinit

Shpërblim për a në mbrojtjen e a

Pronarët e plazheve shprehin kënaqësinë që bregdeti i Ulqinit vlerësohet nd Grill”, Anton Nikolla vë në dukje se ky çmim është i një rëndësie të veçantë pastërtia e deri tek shërbimi. Flamuri shpërblen mundin që me vite ia kush Ulqini ka hyrë në sezonin turistik dhe fluksi i vizitorëve po vjen në rritje. Gjatë këtyre muajve është punuar me një plan masash për përgatitjen për këtë sezon. Këtë e dëshmon edhe fakti se shtatë plazhe të Ulqinit sivjet u certifikuan me çmimin “Flamuri i kaltër” duke u renditur në listën botërore të plazheve të pastra. Përfaqësuesi i Ag-

jencisë së të Mirave Detare, Dragolub Markoviq vë në dukje rëndësinë e këtij çmimi për turizmin ndërkombëtar. “Flamuri i kaltër” tregon cilësinë dhe pastërtinë e plazheve, por edhe nivelin e shërbimeve turistike. Ky shpërblim ndërkombëtar është i rëndësishëm edhe në mbrojtjen e ambientit dhe në zhvillimin e tij”- tha z. Markoviq.

Pronarët e plazheve shprehin kënaqësinë që bregdeti i Ulqinit vlerësohet ndër plazhet më të mira në Mal të Zi dhe rajon. Pronari i plazhit “Toni Grill”, Anton Nikolla vë në dukje se ky çmim është i një rëndësie të veçantë pasi siç shprehet ai “janë plotësuar të gjitha kushtet duke nisur nga pastërtia e deri tek shërbimi. Flamuri shpër-

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

13

Javore KOHA

angazhimin ambientit

dër plazhet më të mira në Mal të Zi dhe rajon. Pronari i plazhit “Toni ë pasi siç shprehet ai “janë plotësuar të gjitha kushtet duke nisur nga htojmë plazhit dhe resurseve të tij”, tha ai blen mundin që me vite ia kushtojmë plazhit dhe resurseve të tij”, tha ai.

Në ceremoninë e ndarjes së çmimit “ Flamuri i kaltër” për herë të parë morën pjesë edhe përfaqësuesë të agjencisë turistike nga Shqipëria.

Drejtori i Agjencisë Kombëtare të Bregdetit, Auron Tare thekson rëndësinë e bashkëpunimit mes

dy vendeve në fushën e turizmit.

“Ndarja e flamurit është një eksperiencë e mirë dhe interesante edhe për Shqipërinë. Edhe ne jemi munduar të influencojmë sadopak standardin, rregullat, konceptet e plazheve. Ne kemi bashkëpunim të mire me Malin e Zi në këtë fushë dhe kemi marrë përvoja shumë të mira nga puna e tyre” , tha z. Tare.

Ulqini është i njohur për një mori plazhesh në një hapësirë prej afro 40 km. që lidhen me pjesën e Velipojës në Shqipëri. Në kategorinë e plazheve më të mira në rajon, Ulqini zë vendin e parë dhe ky aktivitet padyshim që ndikon në sektorin e turizmit duke promovuar ofertën dhe nivelin e vlerave turistike të Ulqinit. a.s.

14

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Dardania e p E vërteta asnjëherë nuk mund të zbresë në nivelin e atij që e kërkon, përkundrazi për ta marrë , i takon kërkuesit të ngjitet në nivelin që ajo gjendet. Rruga më e mirë për të përcjellë një të vërtetë është një lloj komunikimi që i kapërcen kufijtë e fjalës : është të kuptuarit intuitiv.

Helena Balvatsky

Për Koha Javore:

Fatbardha Demi/ Tiranë

Për Shqipërinë veri-lindore natyrale, nuk dihet ndonjë emërtim gjeografik më i lashtë sesa toponimi Dardania, origjinën e të cilit janë përpjekur ta zbulojnë pothuaj të gjithë emrat e shquar të historisë dhe gjuhësisë albanologjike dhe botërore. Libri i parë që ka folur për popujt e lashtësisë ka qenë edhe libri i parë i historisë europiane, Iliada e Homerit :“Dardanët i drejton Enea i shquar…” ( Omero, Iliade II, 816-823) (1) dhe më vonë Straboni (64 pK - 19 pas K) “people of the Dardaniatae…”(fis i Dardanisë) në librin e tij (Descriptive Ethnology: Europe, Africa, India).(2)

Ndërsa Edith Durham (Prejardhja e disa fiseve dhe disa kanune e zakone të Ballkanit) pohon se në hartat e vitit 140, të astronomit dhe gjeografit Claude Ptolémée ( 90 - 168 pas K) gjejmë toponimin Dardani dhe vetëm kohët e fundit, emri i saj është fshirë nga hartat tona: “ Mendoj se emri i saj nuk është shkruar në hartat e shekullit të nëntëmbëdhjetë ”.(3) (majtas) Faqja e parë e librit XXVII të Strabonit Rerum geographicarum libri XVII. (1620) (4) Që nga shekulli i 18-19-të, kur studiuesit filluan të gjurmojnë origjinën

e gjuhëve dhe rrjedhimisht edhe të shumë toponimeve, e deri në ditët e sotme, për emrin Dardania (europiane), të gjithë kanë qënë të një mendimi se e ka origjinën nga emri “dardhë”.

- Johann Georg von Hahn (Albanische Studien, I ,1854) qe nga të parët që emrin e dardanëve e lidhi më fjalën shqipe “dardhë” . Duke parë, përveç afërsise në shqiptim edhe faktin se , ” Sidomos shpati i saj lindor (i Dardanisë) ishte i veshur plot me dardha të egra (...) për rrjedhim kuptimi i emrit Dardania në zanafillë gjanë të jetë “vend dard-

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

15

KOH Javore A KOHA

pazbuluar

hash.” (5) - Edith Durhami, duke e mbështetur mendimin e Hahnit, vëren se në gjuhën serbe në tokat fushore përtej Drinit, që u serbizuan në fillim të mesjetës, ndodhen toponime Krushevo, Krushevas dhe Krushenica. Në gjuhën serbo-kroate këto emërtime kanë kuptimin dardhë (kruška).

- Sipas Eqerem Çabejt (Emri i Dardanisë dhe izoglosat shqiptaro-kelte), shpjegimi që dha G.Hahni “ është i mbështetur mirë si materialisht, si gjuhësisht (...) Ky emër del ndër të tjera

në Veri në anët e Iballës e të Mirditës, në krahinën e Lezhës, në Shqipëri të Mesme, në anët e Elbasanit, në Skrapar, në rrethin e Korçës e të Leskovikut, si emër krahine Reç-e-Dardhë në Shqipërinë Verilindore, si kompozitë Dardhëzeza në Mollas afër Gramshit” . Pas trajtimit të një vargu emrash të drurëve dhe të bimëve, në gjuhën kelte dhe shqipe, E.Çabeji mendon se origjina e fjalës “dardhë” mund të jetë nga gjuhët e fiseve kelte të lashtësisë, që kishin hyrë në Ballkan në shkV. (6) - Idriz Ajeti (Studime gjuhësore në fushët të shqipes) e lidh origjinën e emrit Dardania nga “dardhë”, duke u nisur nga emri i fisit dardan Pirustë (Pirustae) të ngjashëm me emrin latin të dardhës “pyrrus” (7) - Skënder Rizaj (Pellazgët Hyjnorë) pohon se : Toponimi dhe antroponimi Dardan është fjalë pellazgjishte – dardanishte – shqipe: Dard (h) + An (ë)= ana e dardhave. Dhe vërtet në Pellgun e Dardanisë sot e kësaj dite ka shumë dardha, madje të llojeve të ndryshme dhe me shije dhe ere të lloj-llojshme. (8) Nuk po zgjatem më tej, meqenëse ky mendim qëndron edhe sot në çdo botim historik mbi këtë toponim. Pra, pavarësisht se emri “Dardania” është nxjerrë nga studiuesit me origjinë nga gjuhë të ndryshme, të gjithë bashkohen tek mendimi se e ka burimin nga emri i pemës së dardhës. Ky përfundim nuk është bindës nga fakti, se emrat e figurave të lashtësisë shprehin simbole të besimit dhe emri i dardhës nuk njihet si i tillë.

Për të njëjtin toponim, (bëhet fjalë për Dardaninë e Azisë së Afërme) historianët e huaj pohojnë se e ka origjinën nga emri i Dardanit, i njohur në mitologji nga veprat e Homerit e të shumë shkrimtarëve të tjerë të lashtësisë. Në rast se Straboni dhe autorët e tjerë e kanë gjetur në popull emërtimin Dardania (europiane) dhe meqenëse deri në kohët moderne nuk ka ndryshuar ,

kjo dëshmon se ky emërtim është zanafillor, dmth. i trashëguar brez pas brezi, që nga koha kur bashkësitë fisnore kishin një identitet tashmë të formuar.

Për rrjedhojë, ky emër ka një origjinë parahistorike dhe rruga e parë që do të ndjekim, do të jenë burimet shkrimore ku përmendet emri Dardan.

Për të vijuar qetësisht kërkimin tonë, duhet t’i japim në fillim përgjigje pyetjes, që shumë studiues modernë e shikojnë të dyshimtë për popujt europianë: A janë shqiptaret e sotëm të Kosovës, pasardhës të fiseve Dardane të Strabonit? Dr. Arif Mati (Odisea e pabesueshme e një populli parahelen “(f21,2007) shkruan se “Është rast unik në Europë, fakti se shqiptaret e sotëm kanë rrjedhur prej një popullsie autoktone”. I pari që e pohoi këtë fakt në vitin 1774 ishte gjuhëtari suedez Johann Erich Thunmann (1746 - 1778). (Über die Geschichte und Sprache der Albaner und der Wlachen) (9) por edhe studiuesit arbëresh të Italisë .

Që nga shekulli i 18-të e deri në ditët tona, kjo tezë është pasuruar me dëshmi shkencore historike, gjuhësore, arkeologjike, të besimit dhe të traditës, nga studiues shqiptarë dhe të huaj, prandaj do të mjaftohem duke sjellë provën e një shkence të kohëve të fundit - të gjenetikës - sistemin HLA. Sipas përfundimeve të studimeve botërore të zhvilluara në këtë fushë, Pr. Genc Sulçebe (Fakte gjenetike që hedhin dritë mbi lashtësinë dhe autoktoninë e popullit shqiptar ) pohon se rivërtetohet autoktonia e popullit shqiptar në trojet e tij.

(10) *** Sipas shkruesve të lashtë, njihen katër figura mitike me emrin Dardan. (Hom. Il. xx. 459; Eustath. ad Il. pp. 380, 1697; Paus. viii. 24. § 2.) (11), por tre prej tyre nuk përmenden që të kenë emërtuar ndonjë qytet, apo hapësirë gjeografike, për rrjedhojë do të ndjekim emrin e ….

16

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Trashëgimi kulturore

Gjurmët Ilire në K Mr. Arben Berjashi

Edhe Kraja ishte një nga trevat e ilirëve të lashtë. Në këtë trevë të Ilirisë, sikurse në pjesën më të madhe pellgut të Liqenit të Shkodrës (Labeatis lacus) siç e quan Tit Livi, jetonin pjesëtarët e fisit ilir me emrin labeatë (Labeates). Fqinjë të tyre në lindje ishin scirtonët (Scirtones), ndërsa në veri të tyre jetonin dokleatët (Docleates), të gjithë këta ishin fise ilire.

Vendi ku jetonin labeatët quhej Labeatis. Qendra më e fuqishme e tyre ishte Shkodra. Tit Livi shkruante se Genti e kishte zgjedhur Shkodrën për kryeqendër (fortesë) të mbarë mbretërisë së tij “duke qenë vendi më i fortë i labeatëve”.

Gjetjet arkeologjike dhe studimet ilirologjike dëshmojnë se ilirët ishin një popull i lashtë dhe autokton i Ballkanit.

Gjithashtu, edhe për praninë e ilirëve në trevën e Krajës ekzistojnë gjurmë dhe dëshmi relevante arkeologjike, etnografike, etnologjike etj. Për këtë dëshmon edhe fakti se, sikurse në shumë lokalitete të tjera ilire, ashtu edhe në Krajë (te Liqeni i Shkodrës) është gjetur një sëpatë ilire e tipit dalmato-alban. Në këtë frymë, Andromaqi Gjergji, duke bërë fjalë për veshjet shqiptare në shekuj, thekson se “më vete qëndron edhe veshja e Krajës, krahinë shqiptare në Mal të Zi.” Kjo dëshmon njëkohësisht edhe për vazhdimësinë iliro-shqiptare në këtë trevë. Dëshmi e tillë, në radhë të parë, është veshja kombëtare e gruas së Shestanit e cila me asnjë detaj nuk dallohet nga veshja e bustit të gruas të zbuluar afër Beratit, e cila i përket shekullit III-II para erës së re. Elemente të tilla ilire vëmë re edhe te gratë të tjera kra-

Mbi praninë e ilirëve në trevën e Krajës ekzistoj arkeologjike, etnografike, etnologjike etj. Mbi n hap mundësi reale për zhvillimin e trashëgimisë elitar ndërkufitar

jane.

Lashtësinë ilire në këtë trevë na kujtojnë edhe motivet e zbukurimit të pëlhurës, të cilën e thurnin në tezgjah (vek), tashmë është shuar plotësisht kjo mjeshtri të cilën e ushtronin mjaft vajza dhe gra krajane.

Kultivimi I traditave paganepjesë e identitetit kombëtar

Te shqiptarët e Krajës dhe Shestanit janë ruajtur dhe kultivuar traditat pagane si pjesë e ndërtimit të identitetit kombëtar. Ata kishin shumë perëndi, me atribute vendesh, objektesh e fenomenesh të natyrës, disa të përbashkët e disa të veçantë për çdo krahinë. Besonin në fuqinë hyjnore të diellit, se nga ai kishin shumë të mira për jetën e tyre, besonin në ujërat se atyre u shërbenin më tepër, besonin në kafshë të ndryshme, nga frika ose mirësia që kishin prej tyre; besonin në drunj, në pyje e maja malesh e kodrash, besonin në vendvarrimet e të parëve a të afërmve të tyre e për këto kishin kulte të posaçme.

Në zonën e Krajës jetojnë sot e kësaj dite rite, legjenda, mite, doke zakonore, monumente kulturore, por ne do të përqendrohemi në disa elemente nga thesari i gjere i kulturës pagane të kesaj treve, siç janë: Banieri, Evenimenti i daljes në majën e malit të Rumisë, Ublat e Krajës, Vallja e Krajës, evenimenti i Ditës së gështenjave, Evenimenti i Ditës së verës, Ora e shtëpisë (gjarpri me fletë), E enjtja e madhe, Dita e Krapit etj.

Në këtë kuadër edhe banieri i Krajës së Sipërme është një flamur sinjalizimi me

rrënjë pagane,i përbërë prej një druri të gjatë, i zbukuruar me gjethe të njoma dhe me lule të bukura,zakonisht me lule kavili dhe devesili.D.Nikollë Gazulli citohet të ketë shkruar se „banieri është një vishkull lisi“,që është ose rregullohet në formë të kryqit, të cilin kranjanët- shestanasit e përgatisin dhe e ngrisin për çdo vit në mëngjesin e Ditës së Korpit të Krishtit dhe Gjakut të Krishtit në një maje mali, në breg ose kodër,rëndom të zhveshur nga pylli që të ketë mundësi për ta shikuar edhe gëzuar i gjithë fshati.Nga biseda me shestanasit e moshuar të zbritur nga Kraja,të cilët jetojnë në Ulqin apo periferinë e tij,sidomos në Braticë, Kollomzë,Krruç mësojmë se pikërisht kjo është arsyeja që Ditën e Korpit dhe Gjakut të Krishtit populli e quan Dita e Banierit.

Dalja në Rumi një pikë e adhuruar e trashëgimisë kulturore

Prof. Dr. Hajrullah Koliqi shkruan se ajo është festë e veçantë e Nënmalit (Gjuraçit) të Shestanit të Krajës së Sipme. „Banorët e Nënmalit e ngrisin banierinme Kunjit; banorët e Bujgërit - me Golikut; banorët e Lukiqit– me Lipovicës; banorët e Gurzës.1) Këto janë disa maje malesh pranë katundeve përkatëse të Shestanit. Ngritja e banierit shoqërohet edhe me një ritual të veçantë. Një ditë para Ditës së banierit, fëmijët e fshatit dalin shtëpi më shtëpi për të mbledhur miell, vaj, djathë, vezë etj. Ka qenë zakon që secila familje të japë diçka, në mënyrë solidare. Me materialin e grumbulluar një grua e fshatit angazhohej të gatuante përpeq. Tepsinë me përpeq e

Kulturë

Krajë

jnë dëshmi relevante një qytetërim pagan që ë kulturore të turizmit

zbukuronte me lule dhe e çonin te banieri i ngritur, gjegjësisht te burrat e fshatit, të cilët e kishin ngritur banierin në mëngjes. Burrat dhe njerëzit e tjerë të pranishëm, ngrënin gatimin, këndonin, hidhnin valle dhe qitnin pushkë. Ishte ditë gëzimi dhe hareje. Sipas zakonit, mjedisi i përpeqit duhej t`i kthehej gatueses me tepsi si shenjë falënderimi dhe admirimi për gatuesen.

Dalja në Rumi, një traditë e kahmotshme e lidhur me këtë bjeshkë të shenjtë, tashmë është rikthyer plotësisht. Edhe sivjet (2016) u shënua si manifestim me karakter gjithëshqiptar, duke ekspozuar lojërat, vlerat sportive dhe kulturore formës pagane: tërheqja e litarit, hedhja e gurit, kërcimi “pup” etj.

Popullata e Krajës, sidomos ajo e Briskut, Ljares dhe mbarë Shestanit gjatë shekujve e ka adhuruar bjeshkën e Rumisë si festën (reliken) më të veçantë.

Me shekuj, gjatë pranverave banorët e Krajës janë ngjitur lart në majën e Rumisë, ku me këngë e valle e lojëra sportive kanë shënuar këtë event. Tani, daljen në Rumi e pëlqejnë adhuruesit nga Ulqini, Ana e Malit, Shkodra, Tirana, Elbasani, Kosova, Presheva, diaspora etj. Në këtë mënyrë, tashmë janë krijuar parakushtet e një pike të vizituar gjithnjë në rritje të turizmit të trashëgimisë kulturore.

1)Për shkak të natyrës së gazetës janë hequr referencat shkencore. ( Autori është magjistër profesional i Trashëgimisë kulturore dhe menaxher i turizmit)

e enjte, 16 qershor 2016

17

Javore KOHA

18

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Si t’i disiplinojmë fëmijët?

Çelësi, komunikim i marrëdhënies pri Disiplinimi i fëmijës nuk përfshin frikësimin, lëndimin e as turpërimin e tij. Me fjalë të tjera, disiplinimi i fëmijës nuk është ndëshkim dhe nuk shprehet me asnjë lloj dhune fizike apo emocionale, asnjë etiketim me emra tallës etj. Disiplinimi i fëmijës synon të ndihmojë në përmirësimin e komunikimit dhe të fuqizojë marrëdhënien prind-fëmijë Arlinda Sukaliqi

T’i disiplinojmë fëmijët nuk do të thotë të kontrollojmë sjelljen e tyre, por t’u mësojmë atyre që të njohin që në moshë të vogël rëndësinë e bashkëpunimit dhe të qenit të përgjegjshëm në vendimet që marrin, për të kryer ose moskryer një veprim ose sjellje të caktuar. Një hulumtim tregon se goditja e fëmijës është e lidhur me rezultate të njëjta negative si kurse të keqtrajtimi, vetëm në një masë paksa më të vogël.

Prindërit janë për t’i disiplinuar dhe jo

për t’i goditur ose ushtruar dhunë ndaj fëmijëve.

Shpesh ndodh që një prind nervoz, i hidhëruar të godasë ose verbalisht ta dhunojë fëmijën, kështu që vjen deri te dëmtimi ose keqtrajtimi fizik i tij. Jo rrallë dëgjojmë shprehjen “derisa ishte dajaku ligj”, fëmijët ishin më të urtë dhe më të dëgjueshëm si në shtëpi ashtu edhe në shkollë. Goditja ose shuplaka shpeshherë konsiderohet si një veprim që i shërben disiplinimit të fëmijës, por

Fëmijët të cilët ndëshkohen nga prindërit shpesh janë të dëgjueshëm vetëm për momentin, që te prindërit mund të krijojnë bindjen se dënimi është masë e mirë edukative. E vërteta është krejt ndryshe sepse fëmija në këte situatë ndjehet i frustruar, i hidhëruar

në të vërtete është vetëm dhunë ose formë keqtrajtimi ndaj fëmijës. Disiplinimi i fëmijës nuk përfshin frikësimin, lëndimin e as turpërimin e tij. Me fjalë të tjera, disiplinimi i fëmijës nuk është ndëshkim dhe nuk shprehet me asnjë lloj dhune fizike apo emocionale, asnjë etiketim me emra tallës etj. Disiplinimi i fëmijës synon të ndihmojë në përmirësimin e komunikimit dhe të fuqizojë marrëdhënien prind-fëmijë.

Fëmijët të cilët ndëshkohen nga prindërit shpesh janë të dëgjueshëm vetëm për momentin, që te prindërit mund të krijojnë bindjen se dënimi është masë e mirë edukative. E vërteta është krejt ndryshe sepse fëmija në këtë situatë ndjehet i frustruar, i hidhëruar.

Nëse në vend të dënimeve përdorim një disiplinë të mirë, ajo do t’i ndihmojë fëmijës që të jetë i përgjegjshëm për veprimet që kryen, më i dashur me

Kulturë

e enjte, 16 qershor 2016

19

Javore KOHA

mi dhe fuqizimi ind-fëmijë

prindër dhe me të tjerët. Nëse ju gjithmonë do të ndëshkoni fëmijën tuaj, atëherë kur fëmija gjendet në shkollë ose bashkë me shokët, ai me siguri do të shfrytëzojë mënyrën e shprehjes të cilën e ka mësuar në shtëpi, pra me dhunë. Përpara se të merrni vendimin si të disiplinoni fëmijën tuaj, si t’i kontrol-

loni sjelljet e këqija të tyre, përpiquni të kuptoni shkaqet që e kanë çuar një fëmijë të kryejë një sjellje të tillë.

Kontrolloni hidhërimin tuaj, përdorni fjalë me vend në vend të kërcënimit sepse në këtë mënyrë fëmija do ta kuptojë çfarë është disiplina dhe pa dyshim do të mësojë dhe do t’ju respektojë

më shumë. Edhe pse fëmijë, ata i kuptojnë më mirë vendimet tuaja nëse ua shpjegoni qartë dhe thjesht se pse po i merrni ato vendime.

Bëhu një shembull pozitiv për fëmijën tuaj sepse ata mësojnë duke imituar sjelljet e të rriturve sepse jo më kot thuhet: “do të korrësh atë që mbolle”.

20

Panoramë

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Antoinette Kalaj është modele dhe aktore shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Ajo ka lindur në Bronks, ndërsa filloi të merret me modelizëm si tinejxhere. Fushatën e parë zyrtare e nisi si 17-vjeçare për brendin e rrobave ‘The Limited’.

Pasi filloi të jetonte në Michigan, ajo nisi të merrej edhe me aktrim. Pas paraqitjes në filmin “Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides”, u vendos në Los Angeles për të ndjekur karrierën e plotë si aktore.

Shumë shpejt u angazhua në serialin “Gossip Girl” (krahas Elizabeth Hurley, Chace Crawford e Blake Lively), ndërkohë që vazhdonte të angazhohej në fushata reklamuese dhe angazhime të modës.

Në vitin 2013 luajti në filmin “Don Jon” me Joseph Gordon Levitt dhe në “Riddick” me Vin Diesel.

Projektet e saj më të fundit janë “Teenage Mutant Ninja Turtles 2” dhe “Chronically Metropolitan”.

Antoinette Kalaj, malësorja që mahnit me bukurinë dhe po ndërton karrierë në Hollywood

Era pushton top-listat e Arabisë Saudite, lë pas Rihannan Nuk po ndalet së bëri një hit botëror.

Kënga e Era Istrefit, ‘BonBon’, e cila ka pushtuar mediat evropiane, tashmë ka arritur edhe në kanalet televizive të Arabisë Saudite.

Kjo këngë është renditur si e treta në top 10-shen e këtij shteti aziatik duke lënë pas vetes emra të mëdhenj, të tillë si Drake, Calvin Harris e Rihanna.

Ndryshe, Era ka paralajmëruar se është duke punuar për projekte të reja nën menaxhmentin e produksionit Ultra Music.

Panoramë

Aktori Bislim Muçaj fitues i Çmimit për vepër jetësore

Marjana Begu, fituese e “Gjeniu i Vogël 7” Marjana Begu, vajza nga Shkodra është fituesja e edicionit të shtatë të spektaklit “Gjeniu i Vogël”.

Pas 14 netësh konkurrim, spektakli i talenteve të vegjël mbyll siparin e tij në ekranin e Televizionit “Klan”.

Në skenë u ngjitën 11 konkurentë. Pas performancave të para, juria përzgjodhi katër më të mirët, që u përballën me njëri–tjetrin në sfida të drejtpërdrejta.

Në fund, mes tre zërave, i takoi Pirro Çakos, që mes lotësh, t’i dorëzonte trofeun zërit më të mirë të këtij edicioni, i cili ishte Marjana.

e enjte, 16 qershor 2016

21

KOH Javore A KOHA

Ministria e Kulturës e Kosovës ka ndarë çmimet vjetore për vepër jetësore “Bekim Fehmiu” dhe për Veprimtari Kinematografike.

Fitues i Çmimit vjetor për vepër jetësore është shpallur aktori Bislim Muçaj, ndërsa për atë të Kinematografisë, producenti Eshref Durmishi.

Kryetarja e jurisë dhe aktorja Igballe Qena, në ceremoninë e dhënies së çmimeve, tha se Muçaj në vazhdimësi ka qenë tejet i përkushtuar në ngritjen e vlerave të artit skenik.

Ndërsa fituesi i çmimit, Muçaj, duke falënderuar për vlerësimin që i është bërë, tha se do të jetë edhe më i përkushtuar në profesionin e tij.

Ministria e Kulturës ka ndarë edhe Çmimin Vjetor për Veprimtari Kinematografike për vitin 2015, të cilin e ka fituar Eshref Durmishi për filmin “Shok”. Çmimi për vepër jetësore shpërblehet nga Ministria e Kulturës me 5 mijë euro, ndërsa Çmimi vjetor për kinematografi shpërblehet me 2500 euro.

22

Te k n o l o g j i

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Asus ka lansuar laptopin e ri ZenBook 3 i cili është më i lehtë dhe më i hollë se MacBook nga Apple.

Me vetëm 11.9mm trashësi, laptopi i ri nga Asus i shfaqur në Computex kalon përmasat e MacBook i cili ka trashësi prej 13.2 mm në një ekran prej 12.5 inç.

Asus ia atribuon materialin e ri të laptopit që është i ndërtuar nga alumini, për teknologjinë e re e cila mundëson një peshë dhe hollësi kaq të madhe.

Zenbook 3 do të ketë procesorin e Intel Core i7, RAM memorie prej 16GB dhe 1 TB hapësirë të brendshme (SSD).

Ekrani i laptopit është i bërë nga Gorilla Glass 4 ndërkohë që për mbushjen me bateri është përdorur teknologjia Thunderbolt 3, që furnizon laptopin me bateri prej 60 për qind në vetëm 49 minuta.

Asus prezanton Zenbook 3, laptopin më të hollë se MacBook

Liderët e teknolgjisë do të takohen gjatë kësaj jave në San Francisco për të diskutuar të ardhmen e internetit.

Ngjarja e quajtur “Decentralized Web Summit” është e fokusuar në bërjen e internetit më të decentralizuar, më të sigurt dhe më pak të censuruar, me theks në privatësi dhe ruajtjen e historisë.

Ideja është që uebi të jetë një vend ku qeveritë nuk spiunojnë apo censurojnë informatat, ku kultura çmohet dhe informata ruhet në mënyrë të decentralizuar.

Ndër folësit e konferencës do të jetë edhe themeluesi i World Wide Web (www), Tim Berners-Lee. Ai deklaroi për New York Times se spiunimi, bllokimi dhe rikanalizimi i përmbajtjeve të njerëzve në internet, e ka humbur dëshirën e krijimit të gjërave të reja.

Një tjetër fokus i kësaj ngjarjeje do të jetë edhe diskutimi i sistemeve të pagesave përmes internetit dhe mënyrat e krijimit të teknologjisë së re që i përgjigjet sigurisë dhe kontrollimit të pagesave.

Krijuesi i internetit do që interneti të ndryshojë

Mozaik

e enjte, 16 qershor 2016

23

Javore KOHA

SHKA “Ana e Malit” mori pjesë në Festivalin e Kulturës Shqiptare në Mantova të Italisë

Jehoi fjala dhe kënga shqipe Në një orë program në sheshin Mantegna, SHKA “Ana e Malit” u paraqit me dy recitime – Hajredin Kovaçi me poezinë e tij “E ke gabim” dhe Edis Luka me poezinë “Jam kosovar”, solistët Suad Shaptafi dhe Elira Kovaçi, dhe me pesë valle të ekzekutuara nga grupi i djemve dhe vajzave Për tri ditë rresht, nga data 10-12 qershor, në Mantova të Italisë është organizuar “Festivali i Kulturës Shqiptare”.

Pjesë e këtij festivali ishte edhe Shoqëria Kulturore Artistike “Ana e Malit” nga Ulqini, si përfaqësuese e vetme e shqiptarëve në Mal të Zi. Grupi nga Ulqini u mirëprit nga organizatori e sidomos nga publiku i shkëlqyeshëm që vallëzoi e këndoi me pjesëtarët e SHKA “Ana e Malit”.

Në fjalën e hapjes, Hajredin Kovaçi në emër të SHKA “Ana e Malit” falënderoi organizatorin dhe të pranishmit për atmosferën e ngrohtë të krijuar.

“SHKA ‘Ana e Malit’ e mirëpriti ftesën tuaj dhe pas paraqitjes sonë në Mal të Zi, Kosovë, Shqipëri dhe SHBA, erdhi momenti i shumëpritur që t’i shprehim vlerat tona artistike edhe këtu, në Man-

tova, qendër e kulturës së shqiptarëve që jetojnë në Itali”, u shpreh ai.

Në një orë program në sheshin Mantegna, SHKA “Ana e Malit” u paraqit me dy recitime – Hajredin Kovaçi me poezinë e tij “E ke gabim” dhe Edis Luka me poezinë “Jam kosovar”, solistët Suad Shaptafi dhe Elira Kovaçi, dhe me pesë valle të ekzekutuara nga grupi i djemve dhe vajzave.

Festivali filloi të premten paradite me një konferencë për shtyp. Përpara gazetarëve u paraqitën drejtues të Komunës së Mantovës dhe organizatorët e Festivalit. Pasdite u bë ceremonia e hapjes dhe vizita në ekspozitën e artistëve të arteve figurative: Llesh Prendi, Alketa Delishaj e Xhimi Hoti. I ftuar special ishte mjeshtri i gdhendjeve në dru, artisti Llesh Biba nga Tirana. Pastaj, në

mjediset magjike të Teatrit “Bibiena” u mbajt konferenca kulturore-artistike: “Udhëtim, nga Garibaldi te Mona Liza shqiptare”, e të talentuarit Klodian Kojashi. Konferenca u shoqërua me pjesë operistike, të interpretuara nga sopranoja Mimoza Rama.

Të shtunën ishte radha e shkrimtarëve dhe artistëve, që gjallëruan jo vetëm ambientet e eskpozitës së hapur në Shtëpinë e Rigoletos, por edhe ato të librarisë “Nautilus”, ku u promovua krijimtaria e poetit Tonin Nikolli.

Ndërsa të dielën përpos SHKA “Ana e Malit” u paraqit me programin e tij Ansambli i Këngëve e Valleve Popullore të Tiranës, i cili ka bërë turne të suksesshme në tërë kontinentet, me të cilin edhe u mbyll Festivali.

(Kohapress)

24

Mozaik

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Shoqata e Artistëve dhe Artizanëve “Globus Art” mori pjesë në panairin dyditor në Mostar

Fitues i medaljes së art dhe i çmimeve kryesore Shoqata e Artistëve dhe Artizanëve “Globus Art” nga Ulqini pas përfundimit të panairit të Strugës i organizuar nga data 25- 27 maj pranë Lumit Drini i Zi në Maqedoni ka qenë edhe bashkorganizator e Panairit Ndërkombëtar “Dani Treshnje 2016” të zhvilluar në Mostar nga data 1- 3 qershor.

“Globus Art” të cilën e udhëheq artizani Ramiz Hajdari, edhe në këtë panair falë një shumëllojshmërie të punimeve kualitative e cila përmes tyre vë në dukje karakteristika të veçanta, ka qenë fituese e të gjitha çmimeve kryesore.

Hajdari është nderuar me medalje të artë për kualitetin e punimeve që ka sjellë në këtë panair, me çmimin e parë për artet pamore është nderuar Melita Çekani. Ndërkaq çmimin e dytë e ka marrë Dragica Gavriq, stiliste nga

Lloznica e artizanatit në tekstil.

Në të njëjtën kohë, me çmimin e dytë janë dekoruar edhe Pjetër Vukaj për Bio Art në lëkurë dhie, Goran Rashkoviq për punimet në dru nga Smederevska Pallanka , Gordana Mitrovska nga Shkupi për qendisje në veshje popullore, dhe Nevenka Popoviq për dekorim pune dore në xham.

Shoqata e Artistëve dhe Artizanëve “Globus Art” kësaj here ka marrë pjesë me grupin më të madh në një shtet të huaj, në mesin e të cilëve kanë qenë 85 artizanë të arteve pamore dhe artizanë të zgjedhur nga Ballkani.

Drejtuesi i kësaj shoqate Ramiz Hajdari për Koha Javore sqaron se rreth 80 përqind e këtij panairi është dominuar nga “Globus Art” duke thënë se shoqata që ai drejton është mirëpritur shumë

mirë nga organizatorët Dr. Salko Salem dhe Miralem Glluhoviq.

“Pjesa e panairit prej 1mijë e 100 metra katrorë ka qenë më e madhja e pajisur me të gjitha standardet bashkëkohore që shoqatës tonë i është ofruar pa pagesë si dhe akomodimi në hotelet më luksoze të Mostarit”, theksoi Hajdari.

Në vijim kjo shoqatë do të jetë pjesëmarrëse e tre panaireve në Prishtinë, Zllatibor dhe Selanik.

Shoqata e Artistëve dhe Artizanëve “Globus Art” ka organizuar brenda tre vitesh afro 40 panaire në Rajon dhe Ballkan si dhe ka qenë bashkorganizatore e mbi 60 panaireve me karakter mbarëkombëtar dhe ndërkombëtar.

Punimet e kësaj shoqate veçohen në çdo panair brenda dhe jashtë vendit. t.u.

Mozaik

e enjte, 16 qershor 2016

25

KOH Javore A KOHA

U hap edhe një xhami në Malindubravë të Rozhajës

Objekt i bashkimit të njerzëve Me rastin e hapjes së xhamisë morën pjesë përfaqësues të Bahkësisë Islame në Mal të Zi, të Komunës ,të shumë fshatrave për rreth dhe nga diaspora. Tubimit ndër të tjerë ju drejtua donatori kryesor i kësaj xhamie Sadrija Daciq i cili tha : ‘’ Dëshiroj që ky objekt fetar të jetë objekt i bashkimit të njerëzve dhe besimtarëve ,të jetë shtëpi e diturisë për rininë tonë, ku gjeneratat e reja do të kryejnë lutjet, të mësojnë për vetveten dhe të rriten e të bëhen njerëz të shëndoshë dhe besimtarë të mirë’’ Disa ditë para fillimit të muajit të Ramazanit u hap edhe një xhami e re në fshatin Malindubravë të Rozhajës. Është kjo xhamia e NJËZETË E TETË në numër ndër objektet fetare në këtë komunë.

Banorët e këtij fshati ,të cilët në shumicë janë të fisit Hot, ishin të parët të cilët morën iniciativën e ndërtimit të kësaj xhamie. Kësaj iniciativë iu bashkuan donatorë të shumtë, nga Sanx-

haku ,Fondi Kombëtar Boshnjak në krye me Hako Duleviq ,nga Diaspora me, (Haxhi) Sadrija Sako Daciq, i cili ishte ndër donatorët më të mëdhenj.

Me rastin e hapjes së xhamisë morën pjesë përfaqësues të Bashkësisë Islame në Mal të Zi, të Komunës ,të shumë fshatrave përreth dhe të diasporës. Tubimit ndër të tjerë ju drejtua donatori kryesor i kësaj xhamie Sadrija Daciq i cili tha : ‘’ Dëshiroj që ky

objekt fetar të jetë objekt i bashkimit të njerëzve dhe besimtarëve ,të jetë shtëpi e diturisë për rininë tonë, ku gjeneratat e reja do të kryejnë lutjet, të mësojnë për vetveten dhe të rriten e të bëhen njerëz të shëndoshë dhe besimtarë të mirë’’.

Banorët e kësaj ane u janë mirënjohës të gjithë atyre që ndihmuan ndërtimin e këtij objekti kaq të bukur dhe me vlerë .

26

Mozaik

e enjte, 16 qershor 2016

Javore A KOHA KOH

Sulm tinëzar ndaj studentit dhe gazetarit Kristijan Dukaj

Sulm ndaj fjal

Kristijani vite me radhë është bërë i njohur me shkrimet e veta në gazeta, kësaj ai, është themelues i portalit DUKAJ-press. Kristjani, me shkrimet e çështje dhe problematika të shumta sidomos për ato që kanë të bëjnë me t sfera e politikës duke theksuar gjithnjë nevojën e veprimtarisë unike të spe nevojave dhe interesave jetike për popullatën shqiptare në Mal të Zi Sulmet ndaj njerëzve të mendimit dhe fjalës së lirë në këto hapësira, për fat të keq, nuk janë fort të rralla, edhe pse me zgjidhjet normative janë paraparë sanksione të rrepta ndaj atyre që kryejnë vepra të këtilla penale. Një sulm i ngjashëm ka ndodhur edhe para disa ditësh, ndaj studentit, Kristjan Dukaj, në terrin e mbrëmjes, rreth orës 22.00, në qendër të Podgoricës. Sulmi i pashembullt, nga mbrapa në errësirë nga persona të panjohur dhe në befasinë më të madhe, me njërën dorë në xhep dhe me tjetrën duke mbyllur veturën e

posaparkuar, e lënë atë pa ndjenja të shtrirë në asfalt. Me të marrur veten, i drejtohet qendrës për urgjencë pranë spitalit të Podgoricës, ku pas ekzaminimeve të duhura mjekësore, janë konstatuar lëndimet e marra prapa kokës dhe pas kontrolleve të nevojshme, mjekët i kanë rekomanduar përcjelljen e mëtejme të gjendjes. Rasti është evidentuar edhe në qendrën për ruajtjen e qetësisë dhe rendit publik dhe organet kompetente janë duke punuar në zbardhjen e këtij rasti. Nuk është e rastit që sulmi ndodh pikërisht në valën e

afatit të provimeve, pasi Kristjani është student i dalluar në UDG - Marrëdhënie ndërkombëtare dhe diplomaci, dhe ndodhej në prag të diplomimit. Ajo që duhet theksuar është se ai, vite me radhë është bërë i njohur me shkrimet e veta në gazeta, revista dhe portale të shumta në hapësirën mbarë shqiptare. Përpos kësaj ai, është themelues i portalit DUKAJ-press. Kristjani, me shkrimet e veta autoriale, më së shpeshti shpreh mendime dhe qëndrimet për çështje dhe problematika të shumta sidomos për ato që kanë të bëjnë me

Mozaik

e enjte, 16 qershor 2016

27

KOH Javore A KOHA

lës së lirë

revista dhe portale të shumta në hapësirën mbarë shqiptare. Përpos veta autoriale, më së shpeshti shpreh mendime dhe qëndrimet për të rinjtë; shkollimi, punësimi, emigrimi, e kështu me radhë; pastaj nga ektrit politik shqiptar si mundësi objektive për zgjidhjen më efikase të të rinjtë; shkollimi, punësimi, emigrimi, e kështu me radhë; pastaj nga sfera e politikës duke theksuar gjithnjë nevojën e veprimtarisë unike të spektrit politik shqiptar si mundësi objektive për zgjidhjen më efikase të nevojave dhe interesave jetike për popullatën shqiptare në Mal të Zi. Së fundmi, ka botuar shkrimin “ NATO , në mbrojtje të drejtave dhe lirive të njeriut”, të publikuar në portalet më prestigjoze në Mal të Zi dhe më gjerë, në gjuhën shqipe dhe atë malazeze. Intervistat e publikuara në gazeta dhe revista të

shumta, me krijues të spikatur nga fusha e kulturës, artit, shkencës, gazetarisë, etj, datojnë nga bankat e shkollës së mesme, kur ai për sukses shembullor ishte fitues i diplomës “Pishtari”( Lluça). Përveç gazetarisë dhe publicistikës, Kristjani, merret edhe me krijimtari letrare, respektivisht me poezi, ku njëra ndër poezitë e tij në vitin 2012, është vlerësuar si poezia më e mirë e vitit. Falë angazhimeve të tija të deritashme ai, këtë fillim vit, ishte i ftuar ( së bashku me motrën e tij), në presidencën e shtetit shqiptar në takimin

e përvitshëm të presidentit, Bujar Nishani , me gazetarët e dalluar nga hapësira mbarëshqiptare. Të rikujtojmë se Krsitjani, është pjesëtar i një familje gazetareske, ku përveç babit të tij i cili është njeri i medias , edhe motra e tij, Dijana, tashmë është emër i njohur i gazetarisë shqiptare, sidomos në mesin e mërgimtarëve tanë. Për veprimtarinë e tyre në fushën e mediave, kanë shkruar gazetar dhe publicist të dalluar shqiptar, duke i veçuar si rast unik në këto hapësira.

(Kohapress)

28

Fejton

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Ulqini në kohën e Hafiz Ali Ulqinakut (2)

Struktura etnike e popullsisë (aspekte socio-gjeografike)

Eshtë dokumentuar se gjatë shekullit XIX, qyteti i Ulqinit arriti lulëzimin e vet më të lartë ekonomik duke qenë qyteti më i zhvillua në pjesën bregdetare të Vilajetit të Shkodrës. Ndryshimi i fizionomisë urbane filloj me ndërtimin e objekteve të kultit(xhamia, kisha), hamameve,mejtepeve, mederes, kullës së sahatit, objekteve të banimit etj.

Dr.Nail Draga

Dominimi i popullsisë shqiptare

Të dhënat e para në shek. XIX, në lidhje me popullsinë e qytetit të Ulqinit i përkasin viteve të 30-ta, ku ceket se ky qytet kishte 6000-7000 banorë.

Nga kjo kohë e më vonë ekziston një vakum në këtë drejtim, deri në vitin 1863-64, ku theksohet se Ulqini kishte 453 shtëpi, e nga ato 451 ishin-shtë-

Gjatë shek.XIX Ulqini ka luajtur rol të veçantë në tregtinë e jashtme shqiptare. Madje për këtë kohë si Ulqini, Tivari, Oboti she Shëngjini, kanë paraqitur bazën e tregtisë në Veriun shqiptar

pi myslimane dhe 2 ortodokse, ndërsa për lagjen Mera thuhet se ishin 7 shtëpi, prej tyre 6 katolike dhe 1 ortodokse. Të dhëna për këtë vit ekzistojnë edhe për Shtojin, i cili kishte 21 shtëpi, të gjitha katolike. Ndërsa për pesë fshatra të tjera më të aferta thuhet se kishin 86 shtëpi myslimane, 87 katolike, apo gjithsej 173 shtëpi.

Pas një rezistence të lavdishme gati dymujore (14.11.1877-10.1.1878), Tivari u bë shkrumb e hi dhe u pushtua nga forcat malazeze, por ato nuk ishin të ngopur me kaq, andaj të përgatitur për aspiratat pushtuese u nisën në drejtim të jugut dhe lindjes. Kështu nga 17-18janari i vitit 1878, Ulqini pushtohet nga forcat malazeze, të cilat djegin qytetin si dhe vetë çarshinë. Ato këtu qëndrojnë deri më 8.

2. 1879, sepse sipas vendimeve të Kongresit të Berlinit, neni 29, Ulqini mbetet nën sovranitetin e Perandorisč Osmane.

Në rrethana të tilla, në një situatë të re kemi emigrimin e parë të popullsisë nga qyteti i Tivarit, Krajës dhe Ulqinit.

Popullsia e shpërngulur është shqiptare kryesisht e konfesionit islam, por ka pasur edhe myslimanë sllavofolës,

sidomos nga qyteti i Tivarit. Popullsia e emigruar është vendosur kryesisht në Shkodër. Kështu, në saje të të dhënave, nga Ulqini, pas rënies së tij nën Mal të Zi në janar të vitit 1878, janë larguar 143 familje dhe janë vendosur në Shkodër.

Të dhënat lidhur me numrin e banorëve të qytetit të Ulqinit duke filluar nga kjo kohë janë më të shumta, sepse ai në saje të qëndrimit të Fuqive të Mëdha ishte në qendër të veprimit të diplomacive ndërkombëtare të shteteve përkatëse. Francezi Bozhur thekson se Ulqini në shek. XIX kishte 6000 banorë, ndërsa më 1878 Gopçeviqi jep shifrën 8000 banorë. Për vitin 1880, na jepet e dhëna prej 5000 banorëvë.

Nga ana tjetër nahia e Mërkotit kishte 315 shtëpi, të gjitha myslimane.Po këtë vit nahia e Krajës kishte 1100 shtëpi, më këtë përbërje konfesionale: 700 myslimane, 150 katolike dhe 250 ortodokse.Por, siç do te shohim më vonë ne saje te rrethanave te reja shoqërore këto raporte te strukturës kombëtare te popullsisë do të ndryshojnë ne disfavor te popullsisë shqiptare e ne veçanti ka të bëj me

Fejton

e enjte, 16 qershor 2016

29

KOH Javore A KOHA

qytetin e Tivarit.

Struktura etnike e popullsisë në këtë mjedis sidomos ne viset shqiptare filloi të ndryshojë pas vendimëve të Kongresit të Berlinit 1878, pas vitit 1880, e po ashtu edhe më vonë pas vitëve 1912-1913, sepse këto vise kaluan nën administrimin e Malit të Zi. Nga një gjendje e re e krijuar me pushtetarët e rinj, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë emigroi në Shkodër e gjetiu. Emigrimi i popullsisë pati përmasa të mëdha sidomos ne qytetin e Ulqinit ku pas vitit 1880, u shperngulen nga qyteti 413 familje me rreth 3000 banorë, duke u vendosur kryesisht ne Shkodër por edhe në Durrës.

Ndryshimi i struktures nacionale të popullsisë

Me aneksimin e territorëve të reja pas vitëve 1878 dhe 1880, politika shtetërore malazeze kishte vendosur objektiva të qarta ne lidhje më këto territore.Çështje parësore ishte ndryshimi i strukturës etnike të popullsisë në këtë mjedis. Kështu më urdhër të Simo Popoviqit i cili ishte ne funksionin e guvernatorit të parë të Ulqinit, organet e pushtetit malazez ia filluan punës për regjistrimin dhe matjen e sipërfaqës tokësore që duhej të kolonizohej.

Ne lidhje më këtë çështje ne mënyrë mjaft transparente na dëshmon letra e vojvodë S.Popoviqit qe ia dërgonte ministrit të punëve të jashtme, ku thuhet: ”Rrethi i Ulqinit për ne është i huaj.

Të gjithë këtu janë turq(shqiptarë të konfesionit islam-N.D.) dhe malësorë.

Kujdesi ynë i parë, për arsye të shumë shkaqeve, duhet të jetë që banorët vendës ti asimilojmë dhe atë sa më parë në dy mënyra: me anë të kolonizimit, duke vendosur këtu 4-5 mijë familje malazeze dhe me anë të hapjës së shkollave.Kolonizimi do të arrihet kur të shpërngulën malësoret nga ky vend.Kur të realizohet ky projekt, atëher ky rajon i bukur dhe i pasur do të jetë krejtësisht dhe përgjithmonë i Malit të Zi.Deri sa të mos realizohet ky qëllim, nuk kemi së çka të gëzohemi”.

Një përmbajtje e tillë nuk meriton të analizohet, sepse çdo gjë është transparente, por i mbetej pushtetit të ri te realizoj ne praktikë kolonizimin e këtyre territorëve me popullsi sllave.

Sipas të dhënave qe disponojmë ne Ulqin e rrethinë nga viti 1881 e deri më 1893,janë vendosur 400 familje

Hafiz Ali Ulqinaku

kolonistësh sllavë, të cilave iu janë ndarë 5000 rrallë tokë. Nga kjo del se një ekonomi shtëpiake ka fituar nga 12,5 rrallë tokë. Ne forma të ndryshme plane kolonizimësh kanë vazhduar të realizohen deri në luftërat ballkanike, sepse deviza shtetërore ishte të ndryshohet struktura etnike e këtyre mjedisëve.

Asipratat ekspansioniste ndaj këtij mjedisi i ka shprehur edhe vetë princ Nikolla i Malit tč Zi, i cili theksonte ”... me vendosjen e malazezeve prej Mozhurit e deri të Buna, tërë qarkun e Ulqinit e malazezojmë”, duke vazhdu-

ar se “...tërë qyteti dhe rrethina është e banuar më banorë shqiptarë të konfesionit islam dhe katolik. Gjuha serbe në ketë anë të Mozhurit nuk është ndier. Me vendosjen e malazezëve zhduket tipi shqiptar i kësaj ane”.

Ndaj një citimi të tillë çdo koment është i tepert sepse politika ekspansioniste ishte platformë politike e Malit të Zi, e cila ishte pothuaj identike sikurse “Naçertania” e Serbisë nga viti 1844, ku parësore ishin asimilimi dhe kolonizimi i territoreve te reja të administruara prej tyre në sajë të vendimeve të Fuqive të Mëdha. (vazhdon)

30

Sport

e enjte, 16 qershor 2016

Javore KOHA

Reportazh: Nga ndeshja Shqipëri - Zvicër

Kur vërtet ndjehesh k

Paramendojeni një qytet që ka një stadium me kapacitet 35 mijë vendesh, pot mend se as në Shqipëri dhe as në Kosovë nuk ekziston një stadium i tillë, me k edhe tek Ulqini ku deri para pak kohësh, po të shkoje në stadium për të ndjek kujdes ishte të ruhesh mos të biesh nga shkallët e tribunave për shkak të dërra Për Koha Javore:

Ismet Kallaba / Francë

bëtares kuq e zi.

Nga Parisi në Lens

Ka kohë që shqiptarët e prisnin këtë moment. Dhe pas shumë pritjeje, ky moment erdhi. Është hera e parë që Shqipëria merr pjesë në një kampionat evropian dhe dëshira e të gjithë shqiptarëve ishte që të bëhen pjesë e historisë duke qenë të pranishëm në Kampionatin Evropian të futbollit në Francë, këtë ngjarje të madhe sportive.

Për dëshirën e madhe të shqiptarëve tregon më së miri fakti se kishte pasur rreth 100 mijë kërkesa nga shqiptarët për të parë ndeshjet e Shqipërisë, ndërkohë që sipas rregullit vetëm 16 për qind e vendeve nga kapaciteti i stadiumit, i takonin Federatës Shqiptare të Futbollit.

Një ditë para ndeshjes, së bashku me shokun tim Fadilin, udhëtuam nga Podgorica për Paris. Në aeroport takojmë Xhabirin, një djalë nga Ulqini, i cili po ashtu udhëtonte për të parë ndeshjet e Shqipërisë. Ai na tregon se vëllai i tij Almiri, së bashku me tre shokë ishin nisur nga SHBA për të ndjekur ndeshjet e kom-

Sipas shortit, Shqipëria bën pjesë në grupin A së bashku me Francën, mikpritësin e Kampionatit Evropian, Zvicrën dhe Rumaninë. Ndeshjen e parë Shqipëria e luan me Zvicrën, e njohur ndryshe edhe si ekipi i dytë shqiptar për shkak të faktit se për këtë skuadër luajnë plot gjashtë lojtarë shqiptarë. Ndeshjen e parë, e cila është ndeshja e dytë sipas kalendarit të Kampionatit Evropian, Shqipëria e luan në Lens.

Rruga jonë për Lens nis nga Parisi. Së bashku me Fadilin dhe nipat e tij, Hafizin dhe Sofianin, të cilët jetojnë në Paris, nisemi për Lens.

Nuk duhen më shumë se dy orë për të mbërritur në këtë qytet të vogël në veri të Francës. Rrugës takojmë me dhjetëra makina me shqiptarë nga Franca, Gjermania, Zvicra, Austria, Italia, Belgjika etj., të cilët i janë drejtuar Lensit, shumica e të cilëve për herë të parë. I dallon nga ngjyrat e bluzave të tyre, flamuri shqiptar, qeleshja etj. se janë shqiptarë. Kur shohim fanelat kuq e zi të njëri-tjetrit, qeleshet, flamurin i përshëndesim dhe na përshëndesin. Duket se të gjithë shpejtojnë për të mbërritur sa më parë në vendin ku pas pak do të zhvillohet dueli i shumëpritur.

Atmosfera nxehet edhe më tepër kur në fushë dalin për nxemje lojtarët e kombëtares shqiptare dhe ata të Zvicrës.

Tashmë i gjithë stadiumi është veshur me të kuqe saqë e ke të vështirë të dallosh tifozët shqiptarë dhe ata zvicerianë.

Në shumë tribuna ata janë bashkë, duke dhënë një leksion për të gjithë ata tifozë anglezë dhe rusë, të cilët në Marsejë kishin shkaktuar akte vandale

Lensi flet shqip

Lensi është një qytet i vogël në veri të Francës, rreth 200 kilomtera larg kryeqytetit të Francës, Parisit, i cili sipas statistikës zyrtare ka 36 mijë banorë.

Paramendojeni një qytet që ka një stadium me kapacitet 35 mijë vendesh, pothuajse aq sa ka banorë. Nuk ka se si të mos shkojë në mend se as në Shqipëri dhe as në Kosovë nuk ekziston një stadium i tillë, me kapacitet 35 mijë vende dhe me kushte moderne. Por edhe tek Ulqini ku deri para pak kohësh, po të shkoje në stadium për të ndjekur ndeshjet e “Otrantit”, gjëja e parë që duhet të bëje kujdes ishte të ruhesh mos të biesh nga shkallët e tribunave për shkak të dërrasave të kalbura.

Një pyetje tjetër që të shkon menjëherë ndër mend është se pse organizatori është përcaktuar për këtë qytet të vogël kur Franca ka edhe shumë qytete të tjera më të mëdha?

Por Lensi është një qytet që e don futbollin. Ekipi i qytetit ka garuar vitin e kaluar në kategorinë e dytë, ndërsa vitin e ardhshëm do të garojë në kategorinë e parë me ekipet më të mira franceze. Mësojmë se tifozët e Lensit janë të zjarrtë.

E lëmë makinën në një parking në hyrje të qytetit, ku takojmë disa dhjetëra tifozë shqiptarë, por edhe zvicerianë që kishin ardhur për të parë ndeshjen. Më pas, në grupe, pothuajse të gjithë të veshur me të kuqe, i drejtohemi qendrës së qytetit dhe stadiumit. Në sytë e të gjithëve sheh dëshirën e madhe për fitore të Shqipërisë, ndonëse e dinë që kjo nuk është e lehtë. Në baret e qytetit, grupe të tifozëve shqiptarë dhe atyre zvicerianë rrinë bashkë me njëri-tjetrin. Madje, nganjëherë është shumë vështirë t’i dallosh ngaqë të dyja skuadrat e kanë simbol të tyre ng-

Sport

e enjte, 16 qershor 2016

31

KOH Javore A KOHA

krenar që je shqiptar

thuajse aq sa ka banorë. Nuk ka se si të mos shkojë në kapacitet 35 mijë vende dhe me kushte moderne. Por kur ndeshjet e “Otrantit”, gjëja e parë që duhet të bëje asave të kalbura

jyrën e kuqe.

Me t’u afruar stadiumit, para nesh shfaqet një objekt impozant. Stadiumi është rikonstruktuar për nevojat e Kampionatit Evropian.

Pasi kryejmë kontrollin rutinor, hyjmë në stadium. Organizatori i kishte marrë të gjitha masat e sigurisë që ndeshja të shkojë siç duhet. Aty janë policia kombëtare franceze, xhandarmëria, stjuardët dhe në mesin e tyre edhe disa policë shqiptarë, të ardhur enkas për Kampionatin Evropian. Përkundër frikës nga terrorizmi, nëse e krahasojmë kontrollin në këtë ndeshje me atë të Shqipërisë kundër Serbisë në Elbasan apo në ndonjë ndeshje tjetër, masat e kontrollit na duken hiçgjë. Të gjithë punonjësit e sigurimit janë të sjellshëm dhe komunikues.

Ankthi i ndeshjes

Portat e stadiumit janë hapur që në orën 12.00, ndërsa ne jemi në stadium rreth orës 13.00, dy orë para fillimit të ndeshjes.

Tifozët vazhdojnë të hyjnë, ndërkohë që ndjehet se atmosfera do të jetë e çmendur. Tifozët “Kuq e zi”, në pjesën pas portës, por edhe tifozët tjerë, brohorasin me të madhe tashmë himnin e njohur “O sa mirë me qenë shqiptar”.

Atmosfera nxehet edhe më tepër kur në fushë dalin për nxemje lojtarët e kombëtares shqiptare dhe ata të Zvicrës.

Tashmë i gjithë stadiumi është veshur me të kuqe saqë e ke të vështirë të dallosh tifozët shqiptarë dhe ata zvicerianë.

Në shumë tribuna ata janë bashkë, duke dhënë një leksion për të gjithë ata tifozë anglezë dhe rusë, të cilët në Marsejë kishin shkaktuar akte vandale. Sipas përllogaritjeve, në stadium ishin 23 mijë shqiptarë, numri më i madh i shqiptarëve që e ka ndjekur ndonjëherë kombëtaren në një ndeshje, qoftë edhe kur ajo ka luajtur në fushën e vet.

Ankthi shtohet më tepër sa më shumë që afron fillimi i ndeshjes. Formacionet e para të dy skuadrave përgatiten për të filluar ndeshjen. Nga 22 lojtarë në fushë, 16 janë shqiptarë, pesë prej të cilëve aktivizohen për Zvicrën. Edhe në futboll pasqyrohen pasojat e emigrimit të popullatës shqiptare nga hapësirat e ish Jugosllavisë.

Ndeshja fillon keq për Shqipërinë e cila pëson gol në minutën e pestë, duke vazhduar me largimin jashtë fushës me kartonin e kuq të kapitenit Lorik Cana.

Ndonëse me dhjetë lojtarë, Shqipëria në pjesën e dytë rrezikon disa herë, por pa arritur të shënojë. Ndeshja e parë

e Shqipërisë në Kampionatin Evropian përfundon me humbje, si rezultat edhe i mungesës së përvojës. Por tifozët shqiptarë treguan që nga fillimi deri në fund se janë besnikë ndaj kombëtares së tyre duke brohoritur në kor gjatë gjithë ndeshjes. Flamuri gjigand, i ekspozuar nga tifozët “Kuq e zi” në tribunë, ishte një koreografi e paparë në ndeshjet e deritashme të Kampionatit Evropian. Për mbështetjen e flaktë të kombëtares së tyre, tifozët shqiptarë morën notat maksimale dhe u bënë lajm në shumë media.

Largohemi të zhgënjyer nga stadiumi për shkak të rezultatit të ndeshjes, por me shpresën se në dy ndeshjet e ardhshme fati do të jetë në anën tonë. Në dalje takojmë Allmirin, Jenuzin dhe Gëzimin nga Ulqini, që kanë ardhur nga SHBA për të mbështetur Shqipërinë, si dhe Zaimin dhe djalin e tij nga Kraja, të cilët jetojnë në Paris. Në stadium kishte edhe shqiptarë të tjerë nga Mali i Zi që kishin qenë pjesëmarrës në këtë ngjarje historike, ku Shqipëria merr pjesë për të parën herë në një kampionat evropian që prej themelimit të Federatës Shqiptare të Futbollit në vitin 1930. Vërtet ishte krenari të shtunën të jesh në Lens dhe të thuash se je shqiptar.