Koha 1025

shqiptareShenjtorjaqëilutenserbët Ngjarje nëshkencorekulturorerëndësishmeedhevend KOHA Javore 1800-5696ISSN Podgoricë e enjte, 1 shtator 2022 Viti XXl Numër 1025 Çmimi 0,50 Ulqini në neolit

2 KOHA Javore PËRMBAJTJE Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Botues: Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Qani Osmani Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.mewww.kohajavore.me Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. KOHA Javore Mali i Zi fajëson shërbimet ruse Putini i bllokuar dhe e djathta ekstreme europiane ‘Asociacioni’ - instrumenti i fundit i Serbisë për sabotimin e shtetësisë së Kosovës! Shembull për të gjithë Malësinë e Madhe dhe më gjerë 4 6 8 12 E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

KOHA Javore 3 PËRMBAJTJE ARKIVI: www.kohajavore.me Pse u ktheva? Ismet Karamanaga apo mohikani i fundit Monografi për pedagogun dhe intelektualin e nderuar Nga Artemisa Kastrioti, Nju Jork 16 20 22 28 E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Mali i Zi shërbimetfajësonruse

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Ministri Dukaj ka deklaruar se për sh kak të reagimit në kohë të zyrtarëve të Ministrisë së Administratës Pub like, u parandaluan pasojat e rënda të sulmit kibernetik ndaj Malit të Zi. “Pres që në ditët në vijim të vendo sim gradualisht shërbimet. Është jashtëzakonisht e rëndësishme që këto aktivitete të mos rrezikojnë infra strukturën kyçe, ndaj duhet të jemi të kujdesshëm dhe të durueshëm”, ka thënë ai. Sipas ministrit Dukaj, “të dhënat per sonale të qytetarëve janë të mbrojtu ra, por është shumë e rëndësishme të ngritet ndërgjegjja dhe të edukohemi që sulmet kibernetike janë shumë të pranishme në çdo vend të botës”. Ai ka thënë po ashtu se “gjëja më e rëndësishme është që sistemet kyçe të infrastrukturës shtetërore të mos dëmtohen përgjithmonë”. Dukaj ka theksuar se nga këto sulme kibernetike ndaj Malit të Zi janë nxjer rë disa mësime. “Pa investuar në sistemet e sigurisë kibernetike, këto lloj sulmesh mund të bëhen përditshmëria jonë. Ne nuk kemi investuar mjaftueshëm në këtë fushë. Ne do të propozojmë inves time urgjente prioritare”, ka thënë ai. Ministri i Administratës Publike ka premtuar se do të përgatisin një pro jektligj të ri për sigurinë e informa cionit në përputhje me Programin e punës së Qeverisë së 43-të të Malit të Zi dhe se planifikojnë të formojmë një agjenci të specializuar të sigurisë Malikibernetike.iZinuk është i vetmi vend në rajon që po përballet me sfidën e sulmeve kibernetike. Më herët, edhe strukturat e informacionit të Qeverisë së Shqipërisë kanë pësuar sulm të ngjashëm kibernetik. Zyrat e brendshme dhe prokuroria shtetërore kanë deklaruar se po het ojnë sulmet e deritanishme në infra strukturën informative të Qeverisë së Malit të Zi. (Kohapress)

KOHA Javore4 NGJARJE JAVORE Podgoricë – Strukturat shtetërore të informacionit të Qeverisë së Malit të Zi kanë përjetuar të premten një sulm të fuqishëm kibernetik, për të cilin Agjencia e Sigurisë së Malit të Zi (ANB) ka bërë përgjegjëse shër bimet ruse. Sipas agjencisë, sulmi i së premtes ishte i parapërgatitur prej kohësh dhe se një sulm i të tilla përmasave ishte i paprecedent në shtetin ballkanik.

Sulm kibernetik ndaj strukturës së informacionit të Qeverisë së Malit të Zi

Kryeministri me mandat teknik, Dritan Abazoviq, ka konfirmuar se qeveria e Malit të Zi është sulmuar nga hakerat për herë të dytë në pesë ditë, duke i quajtur sulmet të motivuara poli “Nëtikisht.gjykimin tim modest, ky është një sulm i motivuar politikisht”, ka thënë Abazoviq, duke kujtuar edhe sulmin e mëparshëm kibernetik më 23 gusht pasi qeveria e tij u rrëzua pas mo cionit të mosbesimit. Ministri i Administratës Publike, Marash Dukaj, ishte i pari që e bëri njoftimin mëngjesin e së premtes në llogarinë e tij në Twitter, kur deklaroi se Mali i Zi ishte i ekspozuar ndaj një serie të re sulmesh kibernetike mbi infrastrukturën informative të qeverisë. “Objektivi kryesor është struktura e organeve shtetërore”, ka thënë Du kaj, duke shtuar se “aleatët janë in formuar” për sulmet. Lidhur me sulmet kibernetike, min istri i Administratës Publike, Marash Dukaj, dhe shefi i Ekipit operativ për luftimin e sulmeve kibernetike, Du shan Polloviq, kanë mbajtur të hënën një konferencë për shtyp.

“Emarrëveshjeje.falënderojemisarin Escobar dhe diplomacinë amerikane për përkush timin e fuqishëm të tyre në mbështet jen e dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja”, shkroi ai në Twitter. Drejtori i Zyrës për Kosovën në Qeverinë e Serbisë, Petar Petkoviq, ka thënë se marrëveshja e arritur për dokumentet për hyrje-dalje, siguron paqe dhe stabilitet. “Falë përpjekjeve të fuqishme diplo matike të presidentit Aleksandar Vuçiq, sot arritëm të marrim garancitë e nevojshme nga BE-ja dhe në këtë mënyrë të arrijmë marrëveshje për lir inë e lëvizjes dhe dokumentet serbe. Me të, ne arritëm të sigurojmë paqe dhe stabilitet në Kosovë e Metohi dhe të ruajmë letërnjoftimet serbe për serbët në krahinën jugore, si në veri ashtu edhe në jug të Ibrit. Pran daj mund të them se kemi lajme të rëndësishme”, ka thënë ai përmes një deklarate me shkrime. Kosova, më 1 gusht, për disa orë lëshoi dokumente të tilla, por vendimi u përcoll me barrikada nga serbët në veri të Kosovës. Pasi ata i hoqën bar rikadat, Qeveria në Prishtinë shtyu vendimin për 1 shtator. Ndërkaq, për çështjen tjetër, atë të targave, palët ende nuk kanë mar rëveshje dhe ky vendim pritet të hyjë në fuqi më 1 shtator. Presidenti i Ser bisë, Aleksandar Vuçiq, ka thënë se ky vendim do të nisë së zbatuari më 1 shtator, pasi Kosova dhe Serbia nuk kanë arritur, siç ka thënë ai, një “zg jidhje kompromisi”. (Kohapress/REL)

Kosova dhe Serbia arrijnë marrëveshje për dokumentet E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

KOHA Javore 5 NGJARJE JAVORE

Hiqen dokumentet për hyrje-dalje

“Fryma e bisedimeve parimore e të barabarta në Bruksel është reciproc iteti. Zgjidhjet normalizuese duhet ta kenë reciprocitetin përbrenda, tek sa marrëdhëniet e mira fqinjësore e nënkuptojnë atë”, ka shkruar Kurti në Ndërkaq,Facebook.i dërguari i BE-së për di alogun Kosovë-Serbi, Mirosllav La jçak, falënderoi të dërguarin e Uash ingtonit për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, për arritjen e kësaj

Kosova dhe Serbia janë pajtuar të shtunën që të heqin dorë nga lëshimi i dokumentit për hyrje-dalje për shtetasit e të dy vendeve. Lajmin e ka bërë të ditur shefi i diplo macisë së Bashkimit Evropian, Josep KjoBorrell.marrëveshje nënkupton se Ser bia, pas 11 vjetësh, do të ndalë së lëshuari dokument për hyrje-dalje për shtetasit e Kosovës, kur ata hyjnë në territorin e saj. Deri te marrëveshja për dokumentet erdhi pas angazhimit të diplomatëve evropianë dhe amerikanë, të cilët kërkuan nga palët që të arrinin një ujdi dhe të shmangnin dhunën në veri të BorrellKosovës.kathënë se kjo marrëvesh je do të mundësojë që qytetarët e Kosovës dhe Serbisë të lëvizin me letërnjoftimet përkatëse. “Në kuadër të dialogut të ndërmjetë suar nga BE-ja, Serbia është pajtuar që të heqë dokumentet për hyrje-dal je për qytetarët me letërnjoftime të Kosovës dhe Kosova është pajtuar që të mos lëshojë dokumente të til la për qytetarët që posedojnë karta të identitetit të Serbisë. Serbët e Kosovës, por edhe të gjithë qytetarët, do të mund të lëvizin lirshëm mes Kosovës dhe Serbisë duke përdorur letërnjoftimet e tyre. BE-ja sapo ka marrë garanci nga kryeministri Kurti për këtë çështje”, ka thënë ai përmes një postimi në Twitter. Sipas Borrell, kjo ishte një zgjidhje Krerëtevropiane.nëKosovë kanë thënë se rec iprociteti është thelbi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, ndërkaq zyrtarët serbë nënvizuan se kjo marrëveshje nuk nënkupton njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Presidentja e Kosovës, Vjosa Osma ni, ka falënderuar SHBA-në dhe BEnë për mbështetjen e tyre në arritjen e kësaj marrëveshjeje, duke shtuar se reciprociteti nënkupton barazi. “Liria e lëvizjes është themeli i sho qërive demokratike e i vlerave evro piane. Republika e Kosovës çdo ditë e më shumë po kontribuon në paqe dhe stabilitet”, ka shkruar ajo në KryeministriFacebook. i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se me marrëveshjen e arri tur do të mundësohet që qytetarët e Kosovës dhe ata të Serbisë të mund të kalojnë “pa pengesa” pikëkalimet kufitare midis dy shteteve.

‘Asociacioni’ - instrumenti për sabotimin e shtetësisë E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 XheladinZeneli

KOHA Javore6 VËSHTRIM & OPINION Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Por, kjo nuk do të thotë se Serbia ka hequr dorë nga qëllimet e veta për sab otimin dhe shkatërrimin e shtetësisë së Kosovës. Pra , politikanët e shkollës së Millosheviqit që udhëheqin sot Serbinë, duke përfshirë në rend të parë presi dentin e saj, Aleksandër Vuçiq, kanë ndërruar mjetin por jo edhe qëllimin e tyre destruktiv ndaj Kosovës. Një ndër këto mënyra për tentimin e shkatërrimit të shtetësisë së Kosovës nga brenda, është themelimi i të ash tuquajturit “Asociacioni i komunave me shumicë serbe”, gjithnjë me preteksin e avancimit të të drejtave të komunitetit serb në Kosovë. Por, të drejtat e këtij komuniteti në Kosovë jo vetëm që janë të avancuara, por ata në fakt gëzojnë një status juri dik të privilegjuar në krahasim me pa kicat apo minoritetet e tjera etnike në rajon.

Serbia e Aleksandër Vuçiqit e di shumë mirë se Kosovën nuk mund ta mar rë kurrë me luftë. Herën e fundit kur Serbia u mundua ta marrë me luftë Kosovën u ballafaqua me bombardimet e NATO-s, me ç’rast ajo e humbi atë një herë e përgjithmonë.

Dihet që komuniteti serb përbën rreth 4-7% të strukturës etnike të popull sisë së Kosovës, ku rreth gjysma e tyre gravitojnë në pjesën veriore të këtij Atashteti.janë të përfaqësuar në Kuven din e Kosovës, organin më të lartë legjislativ, me 10 ulëse (mandate) të garantuara. Gjithashtu, pothuajse në përbërjen e çdo qeverie të Kosovës, pakica serbe është e përfaqësuar me zëvendëskryeministër, me disa minis tra dhe zv.ministra dhe në organet dhe institucionet e tjera të administratës shtetërore. Një ndër gjashtë yjet e ven dosur në flamurin shtetëror të Kosovës, simbolizon pakicën serbe. Komunat ku serbët janë shumicë e popullsisë, në veçanti Mitrovica e Veriut, gëzojnë

Pra serbët e Kosovës veçse kanë arri tur zenitin e të drejtave të tyre politike dhe shoqërore dhe këto të drejta ata po i (keq)përdorin për qëllimet tenden cioze të Serbisë. Është një absurd i llojit të vet kur dëg jon disa politikanë në Kosovë kur thonë se pakicës serbe “duhet tu of rohen kushtet për integrimin e tyre në Kosovë” (!?). Nëse ka ndonjë shtet në rajon por edhe më gjërë që i ka ofruar kaq shumë kushte për integrimin e një komuniteti pakicë në shoqërinë e vet, atëherë është shteti i Kosovës që e ka bërë këtë. Por, Beogradit zyrtar nuk i intereson aspak integrimi i pakicës serbe në shoqërinë e Kosovës, por sabotimi I shtetësisë së saj dhe këtë janë mun duar ta bëjnë tash 23 vite më radhë përmes organizimit të strukturave para lele në komunat ku ata përbëjnë shu micën , mosnjohjen e kartave të iden titetit të shtetit ku ata jetojnë, tentime për organizime të referendumeve të njëanëshme, kohë pas kohe vendos jen e barrikadave në veri të Kosovës, inskenimin e situatave tensionuese dhe destabilizuese si dhe së kërkesën për themelimin e ‘Asociacionit të komu nave me shumicë serbe’ në Kosovë, si instrument i fundit kundër shtetësisë së Kosovës. Serbët në Kosovë janë shembulli më i mirë tipik i instrumen talizimit të tyre nga Beogradi zyrtar për qëllime politike. Mënyra dhe forma se si e parashikojnë ta realizojnë serbët e Kosovës, për katësisht Serbia e Aleksandër Vuçiqit ‘Asociacionin e komunave me shumicë serbe’, është tepër i rrezikshëm për shtetësinë e Kosovës dhe kërcënon integritetin e saj territorial, prandaj si i tillë duhet të refuzohet njëzëri dhe unanimisht jo vetëm nga Qeveria e Kosovës por edhe nga forcat politike opozitare të saj. Nëse ka ndonjë pikë të përbashkët e faktorit politik shqiptar në Kosovë i cili i shërben mbrojtjes së interesit nacional dhe shtetëror të Kosovës, atëherë kjo do të duhej të ishte moslejimi i realizim it të modelit serb të ‘Asociacionit’ në Kosovë.

instrumenti i fundit i Serbisë shtetësisë së Kosovës! E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

„KOHA javore„

KOHA Javore 7 VËSHTRIM & OPINION Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të

decentralizimin e plotë nga pushteti qendror dhe ushtrojnë dhe praktikojnë nivelin më lartë të vetëqerisjes lokale.

The Guardian E ENJTE, 1 SHTATOR

Ata e dinë se Putini po luan kumar se ata do të zmbrapsen. Problemi është te ankthi në rritje për energjinë dhe për krizat e kostos së jetesës në Evropë, të shkaktu ara kryesisht nga pushtimi dhe nga shkurtimet e Kremlinit për furnizimet me gaz. Mund të jenë paralizuese pa sojat e dimrit të shkaktuara nga më e ftohta luftë e luftërave të ftohta. Megjithatë, Putini mbase vetëm ka fil luar. Ka shumë mjete me të cilat mund ta minojë unitetin perëndimor dhe të qëndrojë në pushtet. Evropa është e mbushur me pika potencialisht lehtë sisht të ndezshme, si dhe me defekte gjeopolitike të trashëguara nga koha sovjetike. Po kështu, Rusia ka një numër befasues të aleatëve dhe të simpatizantëve të shpërndarë përg jatë peizazhit të copëtuar politik ev Pra,ropian.ado të ndihmojnë miqtë e Putinit në Perëndim, në shpëtimin e bishës nga Lindja? Aleksandër Lukashen ko i Bjellorusisë tashmë gjendet në xhepin e Putinit. Moska ia siguroi mbijetesën diktatorit, pasi vjedhja që bëri gjatë zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020 ka provokuar protesta mbarëkombëtare. Lukashenko do të bëjë ashtu siç i thotë. Brenda BE-së, si Kalë i Trojës i Pu tinit shihet Viktor Orbani – kryemi nistri i Hungarisë. Ashtu si shumica në të djathtën ekstreme të Evropës, Orbani e admiron ideologjinë e tij in tolerante nacionaliste dhe mbështet pikëpamjen e tij raciste, homofobike. Ai vazhdimisht i ka penguar sank sionet e BE-së. Muajin e kaluar në mënyrë të njëanshme e ndërpreu një marrëveshje të njëanshme të gazit, me Kremlinin. Orbanit nuk mund t’i besosh shumë.

Italia ka gjithashtu shumë tifozë të Putinit. Udhëheqësit e dy partive të ekstremit të djathtë – që pritet t’i bashkohen një koalicioni qeverisës pas zgjedhjeve të muajit të ardhshëm – përgjatë viteve i kanë pëlqyer lidh jet e ngushta me Moskën. Liga e Mateo Salvinit, në vitin 2017 formoi aleancë me Rusinë e Bashkuar të Putinit. Silvio Berluskoni i Forza Italia, është mik personal i tij. Kryeministri i rrëzuar i Italisë, Mario Dragi, mbajti

nëse gjeneralët e tij kanë aftësi ose gatishmëri për të rrezikuar. Ai ashiqare nuk guxon të tërhiqet.

“Turmat e njerëzve bëjnë jetë goxha të mjerë”. Kështu shkruante më 1854, autori amerikan Henri Dejvid Toreau. Është ky fati që shpejtë po e mbërthen Vladimir Putinin, teksa lufton për t’i shpëtuar kurthit katastrofik që ia ngriti vetes në Ukrainë Simon Tisdall

Është e kuptueshme që presidenti i Rusisë do që të mbetet i heshtur për “operacionin e tij special ushtarak”. Por, ngërçi i paqartë nuk është ajo që priste. Nuk priste as makina me bom bë në Moskë dhe as sulme të tjera poshtëruese në fortesën e Krimesë. Më së paku Putini i ka parashikuar 80 mijë ushtarë rusë të vdekur ose të plagosur. Vdekja me ta është ëndrra e paarritshme e tij për Pjetrin e Madh për “Rusinë më të madhe”. Pos si vrasës dhe kopuk, tashmë ka marrë fund çdo tjetër reputacion për të. Moçali i pafund ushtarak nuk është skenari që Putini mund ta përballo jë, pasi sanksionet perëndimore po ia ndryshkin dalëngadalë ekonominë dhe fuqinë njerëzore, ndërsa materi alet për ushtrinë e tij vazhdimisht janë duke u shterrur. Pra, cilat janë opsio net e tij? Ai mund ta shpallë një fitore të çu ditshme, të pretendojë se “kërcënimi” i NATO-s është neutralizuar dhe do të propozojë zgjidhjen që njeh anek simin e zonave të pushtuara nga Rusia. Por, me siguri e di se Kievi me dëshirë nuk do t’i pranojë kurrë kushtet e tilla. Ai mund të luajë ku mar me një përshkallëzim të madh në fushëbetejë, për shembull duke e përdorur Bjellorusinë për ta hapur një front të dytë në veri të Kievit –rajonin të cilin nuk arriti ta kapërce jë në shkurt. Por, nuk është e sigurt

Pra, derisa rritet presioni ndaj tij për të shënuar ndonjë përparim, Putini mund të përcaktohet se alternati va e tij më e mirë është që të rrisë koston e luftës ndaj mbështetësve të Ukrainës – dhe në këtë mënyrë ta mi nojë rezistencën e Kievit. Në fakt, tashmë ka filluar me këtë. Është domethënës fakti se liderët bri tanikë, francezë dhe gjermanë, që të gjithë këta, javën e kaluar e shpallën mbështetjen afatgjate për Ukrainën.

Rënia në qershor e qeverisë reform iste të Bullgarisë dhe bisedat pa suese për riparimin e marrëdhënieve me Moskën, po ushqejnë brengën se Putini po fiton leva për ta ndarë BEEdhenë.

KOHA Javore8 Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ VËSHTRIM & OPINION

Putini i bllokuar dhe djathta ekstreme europiane 2022

KOHA Javore 9Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ qëndrim të ashpër ndaj Ukrainës. Kjo mund të ndryshojë. Partitë tjera revolucionare dhe popu liste evropiane të ekstremit të djathtë (dhe të majtë), në shkallë të ndryshme identifikohen me ideologjinë putiniste dhe me vlerat konservatore sociale. Ato i bëjnë jehonë armiqësisë së tij ndaj BE-së. Një studim përfundim tar i vitit 2016 i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, si “proruse” renditi Alternativën e Gjermanisë për Gjermaninë, Frontin Kombëtar të Francës (tani Tubimi Kombëtar), Partinë e Lirisë së Austrisë dhe Vlams Belangun e Belgjikës. Ekipi gjithashtu nuk bën përjashtim. “Palët … ndihmojnë në legjitimim in e politikave të Kremlinit dhe në përforcimin e dezinformatave ruse. Ndonjëherë ato mund t’i zhvendosin debatet e brendshme të Evropës në favor të Rusisë”, ka thënë studimi. Në botën e Putinit, kanalet e tilla janë armë e fuqishme për ndikim. Për dëgjueshmëri, Putini gjithashtu mund të mbështetet te politikanët e zakonshëm që nuk janë pjesë e BEsë, si Aleksandër Vuçiqi, presidenti i Serbisë. Vuçiqi nga kundërshtarët quhet “Putini i vogël”. Serbia ka lidh je të thella historike me Rusinë, sllave dhe fetare, plus një mosbesim të për bashkët ndaj NATO-s. Nuk harrohet bombardimi i Beogradit nga Aleanca më BE-ja1999.dhe

VËSHTRIM & OPINION

Britania e Madhe kanë frikë se Ballkani i paqëndrueshëm Perëndimor është pikë kritike e pre sionit që Putini mund të përdorë për t’i nxitur konfliktet e vjetra dhe për ta larguar vëmendjen nga Ukraina. Kosova, ku agjitacioni etnik serb sër ish po ndërtohet, paraqet një rast të tillë. Javën e kaluar Vuçiqi i kërcënoi me ndërhyrje paqeruajtësit ndërkom bëtarë. “Do ta shpëtojmë popullin tonë nga persekutimi dhe masakrat nëse NATO nuk dëshiron ta bëjë këtë”, tha ai. Udhëheqësit serbë të Bosnjës, që janë të lidhur me Moskën, gjithashtu kërcënojnë me përçarje të reja në Bosnje-Hercegovinë. Bosnja i ka bërë jehonë refuzimit të Serbisë të sanksioneve “histerike” perëndi more. Në mars, çiklistët boshnjakë serbë që janë pro-Putinit, “Ujqërit e natës”, kanë mirëpritur pushtimin e MoldaviaUkrainës. dhe Gjeorgjia e ndarë, me popullsi të ndara dhe me trupat ruse në tokat e tyre, janë gjithashtu pika të mundshme të ndezjes. Tjetri është Kaliningradi, ku Putini këtë muaj ven dosi raketa hipersonike për të frikë suar fqinjët e NATO-s. Sidomos Es tonia – me pakicën e saj etnike ruse – duket si një objektiv. Përpjekjet e Putinit për të përhapur frikë dhe paqëndrueshmëri, përçar je dhe dhimbje ekonomike – duke i shtyrë vendet të mendojnë dy herë për ta kundërshtuar Rusinë – shtri hen përtej Evropës. Vetot e tij e kanë ngrirë në kohë Këshillin e Sigurim it të OKB-së. Tashti, në lidhje me Ukrainën, ai dhe Xi Jinpingu i Kinës duket se do ta kthejnë samitin e rëndësishëm post-pandemik të G20shit, në nëntor në Bali – në një për ballje të ashpër të Perëndimin kundër pjesës tjetër. Pa marrë parasysh se i gjithë argumenti i Rusisë bazohet në Lojagënjeshtër.epamatur e Putinit me zjarr, në termocentralin bërthamor të okupuar të Ukrainës në Zaporozhja, sugjeron se ai do të rrezikojë pothuajse gjithç ka për të fituar. Ashtu siç është goxha në gjendje të mjerë, nga dita në ditë bëhet edhe më i rrezikshëm.

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

europianee

Angjelina Komneni u martua me Despotin serb Stefan Brankoviq (1417-1476), i cili ishte i verbër, ceremonia e kurorëzimit të tyre u bë në qytetin e Shkodrës në nëntor 1460. Nën mbrojtjen e Skënderbeut, çifti i ri qëndroi një vit në Shqipëri ku lindi edhe djali i tyre i parë Georgio Brankoviq. Më tej me këshillimin të Skënderbeut familja Brankoviq nëpërmjet Lezhës kaluan në Itali pasi Serbia ishte pushtuar nga Turqit. Derisa vdiq Despot Stefani, jetoi me dhurata bamirësie nga Venediku, Dubrovniku dhe Papa. Ai ishte Despot i Serbisë nga viti 1458-1459 “

Javore

VËSHTRIM

OPINION E ENJTE,

SHTATOR

KOHA10 Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ & 1 2022

KOHA Javore 11Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ VËSHTRIM & OPINION

Shqiptarët janë një popull euforik, me ndjenja të forta emocionale dhe tolerantë, të cilët nuk janë kujdesur shumë për të shkruar historinë e tyre në përgjithësi. Kanë qenë të huajt ata që kanë shkruar në përgjithësi his torinë e popullit shqiptar, dhe është e kuptueshme që këta të huaj të bëjnë shpeshherë edhe shtrembërimet e ngjarjeve historike ose të fshehin të vërtetat e krenarisë të kombit shqip tar. Arkivat dhe bibliotekat e botës dhe manastiret e vendeve fqinje me Shqipërinë, fshehin shumë të dhëna rreth shqiptarëve, ndoshta në këto vende gjenden edhe libra të shkruar në gjuhën shqipe të shek XI. Si pa sojë e këtyre që cekëm më lart, kemi mungesa të lidhjeve të shumë ngjar jeve duke krijuar një boshllëk të madh në historinë tonë kombëtare. Shën Angjelina ose Nëna Angjelinë, që serbët i përkulen dhe i falen me aq dashuri dhe përkushtim, është një vajzë shqiptare. Për këtë figurë ne do japim disa të dhëna për t’ia bërë të njohur opinionit se shqiptarët janë një popull vital e me kulturë dhe nga ky popull kanë dalë shumë shenjtorë që bota e krishterë i respekton dhe përkulet para tyre. Prandaj është më e pëlqyeshme kështu se sa të mba het në heshtje dhe ky fakt i vërtetë që Shën Angelina e Serbisë është shqiptare me gjak, gjuhë dhe edu katë. Angjelina Komneni-Brankoviq (1440- 1520) ishte e bija e princit Gjergj Arianit Komnenit (13831462). Gjergj Arianit Komnen Go lemi Topia kishte për grua Marinë e cila ishte e bija e Despot Gjin Mu Angjelinazakës. Komneni u martua me Des potin serb Stefan Brankoviq (14171476), i cili ishte i verbër, ceremonia e kurorëzimit të tyre u bë në qytetin e Shkodrës në nëntor 1460. Nën mbrojtjen e Skënderbeut, çifti i ri qëndroi një vit në Shqipëri ku lindi edhe djali i tyre i parë Georgio Bran koviq. Më tej me këshillimin të Skën derbeut familja Brankoviq nëpërmjet Lezhës kaluan në Itali pasi Serbia ishte pushtuar nga Turqit. Derisa vdiq Despot Stefani, jetoi me dhurata bamirësie nga Venediku, Dubrovniku dhe Papa. Ai ishte Despot i Serbisë nga viti Angjelina1458-1459.Komneninga martesa me Despotin e Serbisë Stefan Brankov iq, lindi tre fëmijë, Gjergjin-Geor gion, Gjonin-Jovanin dhe Marinë. Pas vdekjes së Despot Stefanit në 9 tetor 1476, Angjelina bashkë me fëmijët jetonin në mjerim dhe kështu ajo i shkroi një letër mbretit të Hun garisë Matias, i cili i ftoi për të jetuar në Hungari duke i dhënë titull Des pot në Mërgim të Serbisë Georgit më 1486. Në vitin 1496 Georgi u bë murg dhe titullin mbretër ia la vëllait të tij Gjonit-Jovanit. Georgio u bë Kryepeshkop i Beogradit me emrin Maksim-Maxim në vitin 1508, dhe ishte Argjipeshkëv derisa vdiq më 1516. (Titulli Argjipeshkëv i përket kishës katolike dhe jo ortodokse). Gjon-Jovan Brankoviqi e mori titullin Despot më 1496 dhe e mbajti këtë titull derisa vdiq më 1502, dhe ishte trashëgimtari i fundit i familjes Bran koviq, pasi nuk lanë trashëgimtarë të gjinisë Shumëmashkullore.reliktedheeshtra të familjes Brankoviq ndodhen në Manastirin e Krushedolac, midis tyre edhe krahu i majtë i Nënës së Nderuar Shën Ang jelinës. Ky manastir që është ndërtuar nga vetë Angjelina ndodhet në Vo jvodinë afër Sremit. Nëse historianët shqiptarë do të ishin marrë pak më shumë rreth shenjtorëve me origjinë shqiptare që bota i respekton dhe u lutet, atëherë ne sot do t’u luteshim shenjtorëve shqiptarë dhe jo atyre grekë e sllavë.

E ENJTE, 1 SHTATOR

Shën Angjelina ose Nëna Angjelinë, që serbët i përkulen dhe i falen me aq dashuri dhe përkushtim, është një vajzë shqiptare. Për këtë figurë ne do japim disa të dhëna për t’ia bërë të njohur opinionit se shqiptarët janë një popull vital e me kulturë dhe nga ky popull kanë dalë shumë shenjtorë që bota e krishterë i respekton dhe përkulet para tyre Arben Llalla

shqiptareShenjtorjaqë i luten serbët 2022

Me rastin e 215-vjetorit të lindjes, më 23 gusht u vendos në Grudë shtatorja e Baca Kurtit, burrit E ENJTE, 1 2022

KOHA Javore12 VËSHTRIM & OPINION Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ Këto ditë në Milesh të Grudës në Malësi u zbulua shtatorja e trim it legjendar Baca Kurtit. Aktivitetin për këtë vepër përkujtimore e kishte filluar vëllazëria e tij në diasporën e Shteteve të Bashkuara, më mirë me thënë në Kaliforni, dhe meritën krye sore për themelimin e “Fondit Baca Kurti” e kishte pinjolli i kësaj familje je, Enver Gjokaj, përndryshe afarist dhe aktivist i njohur për çështjen shqiptare. Z. Enver Gjokaj, që është i vëllazërisë së Baca Kurtit, kishte dhënë çekun prej 5.000 dollarësh atë ditë që ishte themeluar ky fond. Në fillim, fushatën financiare e kishin filluar vëllazëria Gjokaj, por pas do kohe kësaj fushate iu bashkua një numër i konsiderueshëm malësorësh në Miçigan dhe në Nju Jork. Fushata u mbështet kryesisht nga diaspora e Malësisë në Shtetet e Bashkuara. Aty-këtu kontribuan edhe shqiptarë nga rajonet e tjera. Për Baca Kurt Gjekën e Gjokajve kisha dëgjuar qysh në fëmijëri. Në vendlindjen time në Triesh, emri i Baca Kurt Gjekës lakohej shumë, sidomos për aktetet e tij të mrekul lueshme patriotike dhe shoqërore. Baca Kurti kishte lindur në Dinoshë, në vitin 1807, dhe ishte pagëzuar në Kishën e Shën Mëhillit. Ai kishte vdekur në vitin 1881 dhe ishte var rosur në varret e asaj kishe historike. Për Baca Kurtin, trimëritë dhe atd hetarizmin e tij kisha dëgjuar shumë nga vajtorët dhe vajtoret në vdekjen e Dak Lekës para 54 vjetësh. Cer emonia e mortit të Dak Lekës ishte bërë në oborrin e shkollës tetëv jeçare në Tuz. Në atë ceremoni mor tore ishin dalluar vajtorët e Malë sisë, sidomos Tomë Bishi dhe Rrok Pjetër Zeku e Cak Gjoni. Sot e kësaj dite ata që kanë qenë të pranishëm atje, i mbajnë mend sidomos vargjet epike dhe homerike të Tomë Bishit

Shembull për të gjithë

Malësinë e Madhe dhe më gjerë

SHTATOR

për heroizmin dhe qëndrueshmërinë patriotike të Baca Kurtit, i cili kishte qenë shumë i përmendur në gjithë Shqipërinë e Veriut deri edhe në NjëKosovë.princ ballkanik shumë i djallëzuar, që kishte për qëllim pushtimin e to kave shqiptare, kishte thënë se Baca Kurti dhe Çun Mula kishin qenë pri jësit më të dalluar të Malësisë së Madhe. Baca Kurti, edhe pse malë sor katolik, kishte drejtuar me shumë respekt e dashuri pothuajse 300 shtëpi malësore, shumica të besimit islam. Ndërsa Çun Mula i Hotit, duke qenë malësor shqiptar mysliman, kishte drejtuar pothuajse 500 shtëpi malësore katolike të Hotit. Baca Kurti ishte shumë i dashur dhe

Për Koha Javore: GjonlekajGjekë/NjuJork Baca Kurti tërë jetën e kishte kaluar në Shqipërinë e bashkuar, por nën sundimin otoman. Ai dhe bashkëluftëtarët e tij nuk e pranonin diktaturën e egër osmane. Ky fisnik i Malësisë ishte i njohur jo vetëm për trimëri, por edhe për bujari. Dera e tij e famshme ishte njëra prej dyerve më bujare të Shqipërisë së Veriut. Shtëpia e tij ishte në qendër të vëmendjes për pritje bujare dhe bisedime serioze. Sot e kësaj dite flitet për kandilin e ndezur deri në orët e vona të natës për udhëtarë të ndryshëm që vinin nga Plavë-Gucia ose Shqipëria

KOHA Javore 13 VËSHTRIM & OPINION

i nderuar nga të gjithë malësorët e Grudës të besimit muhamedan. Ai ishte pjesëmarrës në të gjitha gëzimet dhe hidhërimet e tyre. Kur do dhe kudo shfaqej ndonjë ndjenjë e urrejtjes fetare, ai ndërhynte me shpejtësi që të mos përhapej më gjerë. Urrejtjet fetare i quante së mundje shkatërruese. Baca Kurti i respektonte të gjitha normat fetare të malësorëve, qofshin ata kristianë ose muhamedanë. Njësoj si Çun Mula, edhe Baca Kurti ishte shembull për të gjithë Malësinë e Madhe dhe më gjerë. Meri Durham kishte thënë se në Malësinë e Madhe marrëdhëniet ndërfetare kishin qenë të përsosura. Baca Kurti ishte mburojë e fortë në mbrojtjen e vendit kundër dhunës turke, por edhe më shumë kundër hordhive serbo-malazeze, të cilat e sulmonin vazhdimisht Dinoshën dhe katundet përreth. Baca Kurti u bal lafaqua me ato sulme barbare më shumë si asnjë prijës tjetër i Malë sisë. Dinosha ishte atëherë, siç është edhe sot, njëra prej trevave më të bukura të Malësisë së Madhe. Kështu janë edhe fshatrat përreth. Serbo-malazëzët kishin për qëllim pushtimin e atyre trojeve. Rruga e Vermoshit lidhej me Dinoshën. Kjo rrugë bënte të mundur lidhjet e Malë sisë me Plavë-Gucinë dhe Kosovën. Profesori i mirënjohur britanik, Noel Malkolm, thotë se Malësia e Mad he ishte ura kryesore e lidhjeve të Shqipërisë së Veriut me Kosovën dhe serbo-malazezët kishin bërë çmos për ta djegur e shkatërru ar atë urë të madhe të bashkimit kombëtar. Baca Kurti ishte strategu kryesor i këtyre lidhjeve shqiptare dhe për këtë ishte në shënjestër të shumë rreziqeve personale dhe familjare. Bandat serbo-malazeze ia kishin vrarë disa anëtarë të familjes duke ua prerë kokën. Këto banda kishin vrarë edhe shumë malësorë të besimit islam, që do të thotë sa ata vërsuleshin kundër malësorëve pa dallim besimi. Mali i Zi kishte bur gosur djalin e Baca Kurtit, Sokol Ba cin, kur ishte në moshën 25-vjeçare, dhe si pasojë Sokoli kishte vdekur në burgun malazez. Sot e kësaj dite jetojnë njerëz që përmendin të gjitha këto humbje dhe tragjedi. Gjatë këtyre sulmeve ishin vrarë shumë di noshjanë dhe malësorë të fshatrave përreth. Ura e Zharnicës ishte njëra prej pikave më strategjike dhe gjatë sulmeve serbo-malazeze atje vrapo nin me shpejtësi Baca Kurti, Smajl Martini, Halil Haka, Palokë Gjoka dhe shumë trima të tjerë të atyre tro jeve. Duke qenë përballë agresorëve të shfrenuar, Baca Kurti ballafaqo hej me sulmet e para të papritura dhe ishte i detyruar të kushtrimonte Grudën dhe Malësinë për rreziqet dhe rrebeshet e atyre bandave. Serbo-malazezët gjatë sulmeve të ndryshme prisnin koka shqiptarësh, ngase ata i kishin traditë këto akte barbare të mizorive të Lindjes. Dhe si pasojë e këtyre monstruoziteteve, Evropa nuk e pranonte pavarësinë e Malit të Zi. Serbia dhe Mali i Zi bënin çmos për të krijuar ngatërresa ndërfetare mid is të krishterëve dhe muhamedanëve që kishin për qëllim atë veprën e mbrapshtë “përçaj e sundo” (divido et impera). Por fatbardhësisht, Baca Kurti dhe krerët e tjerë të Malësisë nuk kishin ra pre e këtyre kurtheve antishqiptare. Baca Kurti tërë jetën e kishte kaluar në Shqipërinë e bash kuar, por nën sundimin otoman. Ai dhe bashkëluftëtarët e tij nuk e pra nonin diktaturën e egër osmane. Ky fisnik i Malësisë ishte i njohur jo vetëm për trimëri, por edhe për bujari. Dera e tij e famshme ishte njëra prej dyerve më bujare të Shqipërisë së Veriut. Shtëpia e tij ishte në qendër të vëmendjes për pritje bujare dhe bisedime serioze. Sot e kësaj dite flitet për kandilin e ndezur deri në orët e vona të natës për udhëtarë të ndryshëm që vinin nga Plavë-Gucia ose Shqipëria. Kjo shtëpi ishte njëra prej shtëpive më fisnike dhe kishte lidhje me familjet më bujare të Veriut e deri edhe me familjen e Vrionëve të Shqipërisë së Jugut. Për atdhedashurinë dhe ndershmërinë e madhe, Baca Kurti ishte ftuar në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Atje e kishin pritur shumë mirë udhëheqësit kryesorë të Lidhjes Shqiptare. Baca Kurti ishte treguar bujar edhe në Kongresin e Prizren it, sepse kishte porositur kafe për 300 pjesëmarrës të asaj konference gjithëkombëtare, të cilën historianët e cilësojnë si mbledhjen më historike pas Besëlidhjes së princave shqip tarë në Lezhë, në krye me Skënder Nëbeun.Kongresin e Berlinit, që e drejton te Bizmarku, Fuqitë e Mëdha ishin pajtuar për copëtimin e Shqipërisë që bëhej për interesat ruso-oto mane. Copëtimin e Shqipërisë, Baca Kurti e shikonte si veprën më antish qiptare dhe për këtë e kishin zgjed burrit legjendar të Malësisë

Pikëpamjet e në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

shprehura

Një princ ballkanik shumë i djallëzuar, që kishte për qëllim pushtimin e tokave shqiptare, kishte thënë se Baca Kurti dhe Çun Mula kishin qenë prijësit më të dalluar të Malë sisë së Madhe. Baca Kurti, edhe pse malësor katolik, kishte drejtuar me shumë respekt e dashuri pothuajse 300 shtëpi malësore, shumica të besimit islam. Ndërsa Çun Mula i Hotit, duke qenë malësor shqiptar mysliman, kishte drejtuar pothuajse 500 shtëpi malësore katolike të Hotit “ Vazhdon ne faqen 14 >>>

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

OPINION

Në Tuz u mbajt Edicioni i tretë i Panairit

VËSHTRIM

Baca Kurti ishte mburojë e fortë në mbrojtjen e vendit kundër dhunës turke, por edhe më shumë kundër hordhive serbo-malazeze, të cilat e sulmonin vazhdimisht Dinoshën dhe katundet përreth… Baca Kurti ishte strategu kryesor i lidhjeve shqiptare dhe për këtë ishte në shënjestër të shumë rreziqeve personale dhe familjare “

KOHA Javore14

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„ & E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 Në natën e parë të Panairit, Komuna e Tuzit për herë të parë është prezantuar me botimin e Monografisë në gjuhën shqipe dhe atë angleze, kushtuar piktorit të madh, maestro Gjelosh Gjokaj, për të cilën folën Sead Gjokaj, redaktor dhe përgatitës i monografisë në fjalë, Luan Molliqi, skulptor dhe piktor, Shkëlzen Maliqi, kritik arti, dhe Nikollë Berishaj, përkthyes i Monografisë në gjuhën shqipe. Kjo monografi, në këtë botim të ri, është pothuajse e dyfishuar me materiale bibliografike dhe të dhëna të reja në krahasim me botimin e parë

hur të shkonte për të thënë fjalën e tij kundër Kongresit famëkeq të Berlinit. Gazeta “Rilindja” e Kosovës shkru ante në qershor të vitit 1978 për pjesëmarrjen dhe 300 kafetë e Baca Kurtit në Lidhjen Shqiptare të Priz renit. Këtë shënim “Rilindja” e kishte botuar me rastin e 100-vjetorit të asaj lidhjeje historike. S’ka dyshim se Baca Kurti në atë mbledhje të madhe kombëtare kishte takuar Ab dyl Frashërin, Sulejman Vokshin, Ali Pashë Gucinë dhe shumë krerë të lartë të Lidhjes Shqiptare. Baca Kurti ishte betuar se do të luftonte kundër atyre që kishin për qëllim copëtimin e tokave arbërore. Edhe pse në moshën 71-vjeçare, Baca Kurti kishte pranuar rrugën e gjatë dhe shumë të mundimshme për moshën e tij. Vajtja me kal prej Grude në Priz ren kishte qenë rrugë e vështirë për Baca Kurtin, por i kishte përballuar të gjitha vështirësitë e asaj rruge për të mirën e popullit shqiptar. Pas kthimit nga Prizreni, serbo-malazezët e kishin në sy për të keq, gjithashtu edhe Turqia kishte humbur besimin te Baca Kurti, sepse nuk pranonte copëtimin e tokave shqiptare, siç e kërkonte Turqia. Pas Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Baca Kurti dhe krerët tjerë e të Malë sisë u gjetën para dy zjarresh, para dy pushtuesve që kishin rënë dakord për copëtimin e Shqipërisë. Malë sia e Baca Kurtit kurrë nuk u push tua nga serbo-malazezët, ngase ai vdiq ne vitin 1881, vetëm tri vjet pas Lidhjes së Prizrenit. Ai kishte jetuar nën sundimin turk, por jo asn jëherë nën sundimin serbo-malazez, ngase Malësia u copëtua zyrtarisht në vitin 1913. Pas këtij viti famëkeq, populli shqiptar këndonte këngën: “Mallkua po kjoftë Evropa që e ndau Shqipëninë copa-copa”. Një kapadai me emrin Omer Bozhi kishte sulmuar fizikisht babain e tij, Kurt Gjekën, dhe për këtë i gjithë farefisi ishte shqetësuar, saqë nuk kishte zgjidhje tjetër vetëm vrasjen e Omer Bozhit. Sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit, rënia shuplakë ose rënia me grusht një burri dënohet me vdekje, ngase Kanuni nuk lejon asnjë lloj goditjeje në trup, sepse si pas këtij kodi të vjetër shqiptar trupi është i paprekur. Për të mos e dënuar me vdekje Omer Bozhin, krerët e Malësisë i kishin shkuar te dera Baca Kurtit për ta falur armikun më të madh të tij. E kishte pothuajse të pamundur faljen e atij që kishte shkelur nderin dhe dinjitetin e babait të tij, Kurt Gjekës. Në vendlindjen time në Triesh flitej vazhdimisht për ndërhyrjen e Hasa Nikë Gjeloshit në këtë mospajtim. Flitej se një ditë prej ditësh, Hasa Nika kishte vendosur që të shkonte në shtëpinë më mirë me thënë, në ox hakun e Baca Kurtit për mundësinë e pajtimit me Omer Bozhin. S’ka dyshim se Hasa Nikë Gjeloshi ishte shumë i nderuar në Triesh dhe në Malësi. Hasa Nika kishte bisedu ar gjërësisht me Baca Kurtin për pajtimin e tij me Omer Bozhin, por e kishte shumë të vështirë të mer rte këtë vendim. Gjatë bisedimeve të gjata, Hasa Nika i kishte thënë në qoftë se e falë Omer Bozhin do të jesh shëmbull për të mirë për të gjithë Malësinë, sepse janë të gjitha ato gjaqe të pafalura dhe në qoftë se ju pajtoheni me Omer Bozhin, ata do të përdorin emrin tuaj si shembull për pajtime. Dëgjo, o Baca Kurti, i kishte thënë trimi i Trieshit, Hasa Nika. Shembulli juaj do të jetë ndera dhe vepra më e madhe që mund të bëni sot për Malësinë. Atëherë Baca Kurti i kishte dhënë besën se do të pajto hej me Omer Bozhin “duke i shtrirë dorën e pajtimit”, do të kishte thënë profeti i Kosovës, Adem Demaçi.

Tuz – Në prani të një numri të madh të publikut, u hap Edicioni i tretë i Panair it Ndërkombëtar të Librit, në kuadër të manifestimit kulturor “Vera në Malësi”. Panairi hapi dyert të mërkurën mbrë ma, më 24 gusht 2022, në ambientet e Qendrës Kulturore-Informative “Malë sia” në Tuz, ku u bë edhe hapja zyrtare e tij në ambientin e jashtëm, përpara Panairingodinës. e shpalli të hapur kryetari i Ko munës së Tuzit, Nik Gjeloshaj i cili këtë ngjarje kulturore e konsideroi si ngjarje shumë të rëndësishme, duke thënë se ai tashmë është bërë edhe ndërkom “Ndoshtabëtar. panairi ynë është i vogël, ndoshta ka pak pjesëmarrës, por gjithsesi do të dëshironim që ju si pjesëmarrës, si nga ana e botuesve, ashtu edhe autorëve bashkë me aktivi tetet që e pasurojnë panairin, të ndjeni

>>>

të dytë e kemi dhënë, dhe e kemi real izuar”, theksoi Gjeloshaj. Ndërkaq, sekretarja e Sekretariatit për vetëqeverisje lokale, Marina Ujkaj thek soi se dëshira e kahmotshme për të realizuar një veprimtari të tillë në mesin tonë, u bë realitet që nga krijimi i ko munës së pavarur të Tuzit. “Një veprimtari që tashmë mund ta quajmë tradicionale. Panairi i sivjet shëm na sjell mbi 25 botues nga Mali i Zi, Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Turqia, të cilët me vete sollën mbi pesë mijë libra, tituj të botu ar më parë dhe botime të autorëve të njohur që botohen për herë të parë”, u shpreh ndër të tjera Ujkaj. Në natën e parë të Panairit, Komuna e Tuzit për herë të parë është prezantuar me botimin e Monografisë në gjuhën shqipe dhe atë angleze, kushtuar pik torit të madh, maestro Gjelosh Gjokaj, për të cilën folën Sead Gjokaj, reda ktor dhe përgatitës i monografisë në fjalë, Luan Molliqi, skulptor dhe piktor, Shkëlzen Maliqi, kritik arti, dhe Nikollë Berishaj, përkthyes i Monografisë në gjuhën shqipe. Kjo monografi, në këtë botim të ri, është pothuajse e dyfish uar me materiale bibliografike dhe të dhëna të reja në krahasim me botimin e Nëparë.natën e dytë të Panairit të Librit, publiku i pranishëm kishte mundësi të ndiqte nga afër dy promovime librash të autorëve Gjovalin Shkurtaj “Fjalor leksiko-frazeologjik dhe etnolinguis tik i Malësisë së Madhe”, për të cilin folën: akademik Shaban Sinani, akade mik Gjovalin Shkurtaj dhe Gjekë Gjo naj, dhe promovimin e librit, “Gjerdani nga Shanllëurfa” të Ruzhdija Axhoviq, për të cilin folën: përkthyesi i librit, Ni kollë Camaj, Dimitrov Popoviq, Salko Luboder dhe vetë autori, Ruzhdija Ax Ndërkaq,hoviq. në natën e tretë dhe përm byllëse të Panairit, u bë primovimi i ve prave letrare të Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”- “Poeti i detit” dhe “Kalimera rrëfen” për të cilat folën: Anton Gojçaj dhe Liridona Sin ishtaj-Doçe dhe vepra letrare “Biseda me gjyshin imagjinar” të autorit Fran Camaj, për veprën e të cilit folën: Anton Gojçaj, Frano Kulli dhe Haxhi Shabani. Në kuadër të Panairit të Librit, një hapësirë e veçantë i është kushtuar më të vegjëlve, ku është bërë promovimi i librave për fëmijë. Panariti i sivjetshëm i librit në Tuz, për të gjithë admiruesit e fjalës së shkruar, qëndroi i hapur për vizitorë deri më 26 gusht, çdo ditë nga ora 10 deri në orën 13, dhe nga ora 16 deri në orën 23. t. u.

KOHA Javore 15 kënaqësi që jeni këtu me ne, së paku aq sa na nderon prezenca juaj në me sin tonë. Se kjo veprimtari është me rëndësi për ne si komunë, flet edhe vet fakti se edhe ne po paraqitemi për herë të parë si botues me Monografinë kushtuar piktorit tonë të madh Gjelosh Gjokaj, premtim që në hapjen e panairit

Panairit Ndërkombëtar të Librit KULTURË E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

nëshkencorekulturorerëndësishmeedhevend

Ngjarje

Kthimi në vendlindje 2022

përitur me zë të ulët : “Mos i harro ato vorre e gjakun që e kena derdh aty. Amanet”. E amaneti pasha të madhin Zot është i rëndë. Peshon më shumë se ata gurë të gëlqeres që dikur i dogjëm me javë të tëra për t’i zbukuruar ato kullat e gurit që me djersë e gjak u ndërtuen. Ato kulla që sot janë të rrënuera, e njerëzit ua marrin ata gurë një nga një e kulla harrohet porsi edhe his toria. E si mos me u kthye te Kisha e Shna Ndout që për herë të parë e mora Lahuten e Malsis nga Padër Kolë Berishaj në sekret “se na fusin n’burg me ba me dijtë se e kem”, më tha i ndjeri. E Padër Kola kishte qenë nxënës i Fishtës. Imagjinoje me u ulur në bankën e shkollës e të del mësuesi përpara, e ai është

E ENJTE, 1 SHTATOR

Padër Gjergji. Po, po ai i njëjti padër që e quajti Evropën “Kurva e Motit”. 40 vjet diku në një qoshe të trurit tim i dëgjova fjalët e mësuesit tim të parë Sefer Qosjes: “Mësoni fëmijt e mi, Pashamësoni”.bukën me thënë se më ka marrë malli për Guci nuk është reale. Jo se më ka marrë malli, por më është djegur zëmra çdo ditë nga pak. Më ka dhembur shpirti çdo ditë sikur të ishte duke ma vajtuar shpirtin Zadja e Selmanit që me një mjeshtëri të rrallë i ka lidhur fjalët si më i miri poet e ta ka prekur bash pikën më sensitive të shpirtit. Duhet ta kesh dorën e Fishtës ose të Kadaresë, për ta pershkruar atë moment kur ngjitesh në qershinë e gjyshit dhe e kafshon atë pëmë

KOHA Javore16 Pse? E pse jo. U ktheva në para jsën e vogël të tokës. Në rrënzë të bjeshkës së Gjo Nik Sykut. Aty ku uji del nga toka, e shqiponja fluturon lirshëm mbi Bjeshkët e Nëmuna e konakun e zanave të Fishtës. 40 vjet në emigrim pash në ëndërr çdo natë Lugun e Harushës e fshatin tim të bekuar. 40 vjet dëgjova zërat e të parëve të mi duke më përsh

VËSHTRIM & OPINION

GjovalinNikçi Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Pse u ktheva?

KOHA Javore 17 të kuqe, e memoria të kthehet në moshën 8 vjeçare duke dëgjuar zërin e nënës që të bërtet: “Ulu more dreq se po rrëzohesh”. Nëna nuk është më këtu të më bër tasë, por zëmra mu bë sa Mali i Rosit kur në tavan e gjeta xhubleten e saj qindra vjeçare dhe e vendosa afër çakshirëve të babës në mur. Jam i sigurt se nga Parajsa po shikojnë poshtë e thonë: “Qyre, qyre se çka është kujtuar”. Lotët më shkuan kur e kalova atë urën e Dolit që së bashku me 20 e ca fëmijë, e kalonim përditë duke shkuar në ato bankat me shkronjat e Alfabetit të Manastirit. Sot katuni im ka popullatën që numëron 7 vetë. 6 deri dje, unë jam i shtati. 13 shtëpia janë në katun e ne jemi 7 që jetojmë

habet. Ndoshta njerëzit mendojnë se mi ka marrë Amerika mëndtë, por unë jam i bindur se bleta më kupton. Kan ditur diçka pellazgo-ilirët që na kanë thënë se bleta nuk cofë, por vdes si njeriu. Shokët e mi nuk e besuan se po kthehem. E, ja pra, këtu jam. Ju që më premtuat se nëse unë kthehem, do të ktheheni edhe ju: “Hajdeni pra”! Ju pres. Dera është e hapur. Ju pres me bukë e krypë e mjaltë. Inshalla ua kam hapur rrugën. As Aleksandri i Madh nuk mori asgjë me vete, edhe pse e pati pushtuar botën. Unë e di se kur të shkoj në Gllavicë (në varrezat familjare), do të marr vetëm qetësinë e shpirtit e amanetin e të parëve. Po edhe paqen e Zotit shpresoj. Hajdeni! ENJTE, 1 SHTATOR 2022Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ktheva? E

VËSHTRIM & OPINION

në 3 shtëpi. Ato 10 të tjera si ti kishte nëmur ndonjë zanë e Bjeshkëve të Nëmuna. Ndoshta sepse s’ka kush të dalë me i mbledhë ato boronicat e zeza që ta kënaqin shpirtin kur i shtrydh e prodhojnë pijen më të mirë e freskuese në ketë dynja. “Ka thanë frati shko te shtrati, n’mos t’kapt gjumi t’pushon shtati” Ishte kënga që nënat tona na e kën donin kur nuk i dëgjonim të flenim gjumë. Mua sot, jo vetëm që më pushon shtati, por zemra e shpirti flenë të qetë. Në gjashtë të mëngjesit unë shkoj te bleta që ma dhuroi Va loni nga fshati Martinaj, pasi u bind që me të vertetë jam kthyer. Shkoj e flas me bletën e bekuar e bëjmë mu

KOHA Javore18 KULTURË

Ulqini në neolit

Bazuar në gërmimet e deritanishme arkeologjike, apo të gjetjeve të ras tit, është e sigurt se bashkësitë e para njerëzore, pra banorët e parë të trevës së Ulqinit që kanë jetuar këtu dhe kanë krijuar të mira materiale e kulturore, padyshim se janë parail irët e që gjurmët e tyre i hasim këtu që nga epoka e gurit dhe më herët.

Lidhur me parahistorinë të kujtojmë pak lexuesin se: paleoliti (epoka e gurit të vjetër) fillon që nga paraqitja e njeriut. Pasohet nga mezoliti (epo ka e mesme e gurit) dhe kap harkun kohor prej 10.000-7.000 vjet p.e.r. dhe vazhdon me neolitin (epoka e gurit të ri), epokë kjo që përthakon harkun kohor prej 7.000-3.000 vjet p.e.r. Kjo periudhë sipas studiuesve njihet edhe si periudha e kalimit prej jetesës nomade në atë sedentare. Me fjalë tjera kalim nga periudha ekonomike e gjuetisë dhe vjeljes së fruteve të gatshme në ekonomi të kultivimit të kulturave bujqësore dhe zbutjen e kafshëve.

Kur flasim për fillet e jetës në Ul qin atë duhet lidhur në kontekstin hapësinor mes detit dhe kontinentit. Ulqini historikisht njihet si vend me rëndësi të veçantë, pasi që përveç se ishte port detar, ai ishte edhe vend nëpër të cilin kalonin rrugë të rëndë sishme që lidhnin qytetet në brend inë e kontinentit me detin e përmes detit me të gjitha qytetet kryesore të Mesdheut. Pra, Ulqini duke qenë pjesë e kësaj hapësire gjeografike, gjurmë të jetës së organizuar në të i hasim që në parahistori. Në Ulqin, konkretisht në Kalanë e Ulqinit pran murit ciklopik, gjatë gërmimeve arke ologjike nga shekulli i kaluar janë zb uluar edhe gjurmë të neolitit (periud hë kohore që zgjati nga 6000-2600 p.e.r ), e që i takojnë një nëngrupi të

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 GazmendÇitaku

materiale dhe shpirtërore gjatë gjithë Neolitit të hershëm si në Kalanë e Ulqinit, ash tu edhe në rrethinën e ngushtë të saj ka mbizotëruar kulti i Hyjneshës së Ngatokës.pjesa veriore e Kalasë së Ul qinit kemi figurën antropomorfe të Nënës së madhe (Magna mater), e cila gjendet në Muzeun Arkeolog jik të Ulqinit dhe flet për një kulturë shpirtërore të hershme të para-ul qinakëve apo para-ilirëve ulqinakë. Kjo figurë antropomorfe e femrës e gjetur brenda pjesës veriore të Ka lasë së Ulqinit është unike dhe ndër të rrallat e këtij lloji dhe e kësaj peri udhe kohore që është gjetur brenda territorit të sotëm të Malit të Zi. Kjo flet qartë për një nivel zhvillimi të lartë kulturor të këtyre banorëve dhe se muri ciklopik që daton nga shekulli i pestë p.e.r, nuk ishte rastësi në ndër tim, por një vazhdimësi e ndërtimeve të një vendbanimi më të hershëm që ka ekzistuar aty. Gjithashtu gjetja e rastësishme e çekiçit të gurit të peri udhës së Neolitit në fshatin Krythë të Ulqinit vetëm vërteton se kjo zonë falë klimës së butë mesdhetare, to kave pjellore, ujit të bollshëm ka qenë shumë heret e banuar dhe ka zhvillu ar një lloj kulture të neolitit të Adria tikut. Aleksandër Stipçeviqi, sëpatën e shpjegon si simbol të plleshmërisë te ilirët dhe bën lidhjen direkte me nënën e madhe. Andaj mund të the mi se që nga koha e gurit të ri ajo ka patur vend të rëndësishëm në veprimet e kulteve magjike të njeriut. Gjithashtu në territorin e Ulqinit janë gjetur disa sëpata. Këto janë sëpatat e llojit shkodrano-dalmat të gjetura në Kalanë e Ulqinit dhe në Katërkollë. Ato janë të veçanta dhe gjasojnë me lloje të ngjashme të sëpatave apo çekiçëve të hapësirës territoriale të Kolkidës e që të shtyn të mendosh se lidhjet tregtare mes Ulqinit dhe Kolkidës kanë qenë të vendosura shumë herët, që në kohën e bronzit. Andaj kjo ishte edhe një nga shtyset që disa studiues lidhjen e emrit të Ul qinit e bëjnë me Kolkidën duke thënë se Ulqinin e themeluan kolkidasit, prej nga merr spjegim edhe emri i Ulqinit. Nëse kjo do të mund të dëshmohej, atëherë edhe legjenda për Kadmin i cili kur ikën nga qyteti i tij dhe vjen e vendoset te fisi i Enkelejve, që para dyndjeve kanë jetuar në arealin te Gjiri i Kotorit, duhet të jetë e vërtetë se ka themeluar njërin nga tri qytetet e hershme ilire: Ulqinin, Budvën ose Risanin, por nuk duhet anashkalu ar as mendimin se ai duhet t’i ketë themeluar që të tri këto qytete. Kulti i Nënës së madhe është përc jellë deri në antikitetin e vonshëm. Ajo më pastaj personifikohet përmes Artemidës, e që po ashtu në Kalanë e Ulqinit prej gjetjeve më të vlefshme të antikitetit të hershëm i përket edhe Altari i Artemidës. Çitaku (vazhdon)

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

KOHA Javore 19 KULTURË ashtuquajtur neoliti i Adriatikut. Pra, harta e gjetjeve nga terreni që dësh mojnë periudhën e neolitit të Adriati kut përfshijnë zbulimet nga: Odmuti (Plluzhinë, Vrbica, brigjet e Pivës), Guri i kuq (Nikshiq), Spila (përmbi Perast), Lipci (vizatmet në shkëmb) dhe zbulimet nga Ulqini. Ky territor, që përkon me një trajektore prej afro 200 km, i vogël në dukje të parë, por është shumë i rëndësishëm, sepse na jep dëshmi të shumta lidhur me jetën dhe aktivitetet ditore të banorëve të kësaj treve në periudhën e neolitit e çka është më kryesorja përkon me territorin e sotëm të Malit të Zi. Të rralla janë vendet sikurse Ulqini i cili në një hapësirë territoriale rel ativisht të vogël, njeriu të ketë lënë gjurmë të shumta të kulturës materi ale dhe shpirtërore. Vëmendjen tonë, kur flasim për Ulqinin, na e rrëmbejnë disa zbulime arkeologjike që i tako jnë periudhës së neolitit. Hulumtime serioze arkeologjike brenda Kalasë së Ulqinit, por as në rrethinën e ngushtë e të gjërë nuk janë zhvillu ar, mirëpo sipas disa sondazheve të shumë viteve më parë në dritë kanë dalë disa materiale arkeologjike që flasin shumë dhe se datën e Ulqinit si vendbanim e zhvendosin shumë heret, që në parahistori. Para-ar dhësit tanë para-ilirë të Ulqinit, në periudhën e diferencimit të grupi meve të mëdha shoqërore-etnike të asaj kohe, arrijnë në një pikë zhvillimi ku përgatitën idole antropomorfe prej balte të pjekur të tipit magna mater, gjë që është një dëshmi për një or ganizim të jetës shpirtërore të bazuar në ideologjinë e origjinës dhe bash Nëkësisë.krijimtarinë

Gazmend

Dukeda”. marrë parasysh kontekstin e kohës, del qartë se kemi të bëjmë me një person ambicioz i cili me pasion është angazhuar dhe dëshmuar si askush në atë kohë për çështjet ar simore, gjuhësore, kulturore e sho qërore të shqiptarëve në viset e tyre në Mal të Zi. Ishte nder të rrallët që kishte bashkëpunim me Institutin Al banologjik në Prishtinë dhe Institutin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në NëTiranë.saje të angazhimit disa vjeçar në mbledhjen e foklorit shqiptar në viset shqiptare në Mal të Zi, Gjergji botoi veprën “Malësori këndon” në vitin 1971, në Cetinë me shpenzime vetanake. Kemi të bëjmë me veprën e tij jetësore, që është vlerësuar si botim me vlerë të veçantë, jo vetëm për shqiptarët në Mal të Zi, por edhe më gjerë.

Në këtë botim, autori fillimisht ofron të dhëna për rregullimin shoqëror në Malësi në përgjithësi, e për Trieshin në veçanti, prejardhjen e Hasanajve, duke vazhduar me shkollimin e Gjerg jit dhe kthimin e tij në vendlindje si mësues, e më pas si arsimtar i gjuhës shqipe dhe drejtor i shkollës përreth njëzet vite. Të dhënat e prezantuara në këtë botim monografik dëshmo jnë përpjekjen e autorit për të ofruar të dhëna të cilat kanë qenë pothua jse të panjohura për opinion e gjerë. Pushteti mbylli shkollat me mësim në gjuhën shqipe Pikërisht, duke e lexuar këtë libër, lex uesi do të ballafaqohet me sfidat e shqiptarëve për të mbijetuar në këtë mjedis sikurse edhe në viset e tjera shqiptare në Mal të Zi. Ishin këto kohë të vështira ku pushteti me qas je hegjemoniste bënte eksperimente në fushën e arsimit në shkollat me mësim në gjuhën shqipe, sepse në vitin shkollor 1956/57 mbylli shkollat me mësim në gjuhën shqipe në Ul qin, Shtoj, Malësi e Guci. Ishte ky një diskrimin kombëtar i realizuar edhe me ndihmën e disa shqipfolësve, të cilët ishin bashkëpunëtorë të pushte tit. Me këtë rast duhet të themi se kishte pakënaqësi nga prindërit e nga nxënësit për mbylljen e shkollave me mësim në gjuhën shqipe, ku rasti më tipik është nga shkolla e Gucisë ku u larguan 22 nxënës të cilët shkuan

KOHA Javore20

Pasioni veprimtarinëpër botuese Ndonëse për nga profili profesional ishte mësimdhënës, ai nuk ishte sta tik, por ka treguar interesim në bot imin e artikujve të ndryshëm nga fus ha e pedagogjisë, gjuhësisë, letersisë dhe historisë. Ishte ky një angazhim me plot pasion duke dhënë kontrib utin e tij për çështjet e trajtuara, të cilat janë botuar në revistat në gjuhën shqipe si “Përparimi”, “Fjala”,”Rilind ja”, në Prishtinë. Ndërsa një numër i konsideruar i këngëve i janë botuar në blenët e këngëve popullore të In stitutit Albanologjik në Prishtinë. Po ashtu ka botuar artikuj edhe në gjuhën serbo-kroate në disa gazeta në Podgoricë siç ishin “Titogradska tribina”, “Prosvjetni rad” dhe “Pobje

Monografi për pedagogun dhe intelektualin e nderuar dhe veprimtaria Gjergj Hasanajt”, BKSHMZ, Ulqin,

e

në Shqipëri. Vlerësim për punën arsimore Të gjithë ata të cilët e kanë njohur Gjergj Hasanajn, e vlerësojnë dhe e kujtojnë si njëri modest, pegagog model, arsimtar të gjuhës shqipe, drejtor shkolle, mbledhës të folklorit dhe intelektual të veçantë për kohën në mjedisin e tij. Angazhimi i tij në fushën e arsimit sfidoi rrethanat e kohës, që dëshmohet me avancimin e shkollës katërvjeçare në atë tetëv jeçare, që ishte një fitore e madhe në rrethanat e kohës, për pozitën e drejtorit të shkollës, detyrë të cilën e ka ushtruar rreth dy dekada. Ai ka merita të mëdha që më mbeshtetjen e disa mësimdhënësve arriti ta emër tojë shkollën me emrin e heroit tonë kombëtar “Gjergj Kastrioti-Skënder beu”, më 25.5.1968, dëshmi e gux imit intelektual e patriotik në rrethanat shoqërore të kohës.

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 Palokë Berisha, “Biografia

2020 DragaNail KULTURË

Përpjekjet që të punësohej jashtë arsimit Ndonëse ishte i dalluar në fushën e arsimit, fillimisht si mësues e më pas si arsimtar i gjuhës shqipe dhe dre jtor i shkollës, ai është përpjekur që të punësohej jashtë arsimit. Sipas të dhënave që ofron autori i mono grafisë, ai ka treguar interesim për tu punësuar në cilësinë e këshilltarit pedagogjik për shkollat me mësim në gjuhën shqipe, bashkëpunëtor për emisionin në gjuhën shqipe në Radio Televizionin e Malit të Zi dhe së fundi gazetar-korrespondent për Malin e Zi në gazetën “Rilindja”. Ndonëse në saje të përgatitjes profesionale dhe të përvojës së punës, në çdo vend që konkuronte kishte përparësi në krahasim me konkurentët e tjerë, por ai nuk u pranua në asnjë vend pune. Nuk ka dilemë se refuzimi i tij ishte i motivuar politikisht ndonëse ishte anëtar i partisë, pushteti nuk kishte besim, duke refuzuar çdo ankesë të tij. Nuk ka dilemë se pushteti mo nist ka mbeshtetur individë të tjerë më të përshtashëm që ishte prak tikë e kohës, duke refuzuar kuadrot me integritet personal e profesional që punonin në favor të mbrojtjes së identitetit kombëtar të shqiptarëve në këtë mjedis. Emigrimi i imponuar në SHBA Pas botimit të veprës “Malësori kën don”, e cila ishte e para për folklor in shqiptar të shqiptarëve në këtë mjedis, sipas dëshmive ai nuk ishte i qetë nga ana e pushtetit. Fillimisht e larguan nga partia, e më të edhe nga puna. I ndodhur në rrethana të pa përshtashme për të jetuar, u detyrua ta lëshojë vendlindjen në vitin 1972, duke u vendosur në Detroit, SHBA. Ishte ky vendim i imponuar duke u larguar me familje nga vendlindja ku kishte kontribuar si rrallë kush, jo vetëm në fushën e arsimit në Triesh e NukMalësi.ka dilemë se Gjergj Hasanaj është shembulli tipik se si pushteti i kohës ka përdorur të gjitha meto dat destruktive, madje edhe bash këvendësit dhe disa mësimdhënës gjelozë dhe egoistë të shkollës ku punonte, për të eliminuar këtë per sonalitet me vlera arsimore, sho qërore dhe kombëtare. Një veprim i tillë nuk ishte rastësi, por metodë perfide e pushtetit komunist i cili kudo kishte bashkëpunëtorët e vet, ku Gjergj Hasanaj është dëshmi autentike e fushatës antishqiptare.

Veprime të tilla destruktive kundër drejtuesve të shkollave ka pasur edhe në Ulqin, Katërkollë etj, sepse pushtetit i pengonin personat me dinjitet profesional e kombëtar. Vrasja enigmatike Vendosja e tij me familje në De troit, nuk ishte e lehtë për t’u për shtatur në rrethana të reja jete e pune.Por, ai edhe atje survejohej nga UDB-ja jugosllave e cila kishte bashkëpunëtorët e vet, fatkeqësisht shqipfolës, të cilët edhe në emigrim punonin për të tjerët kundër shqip Utarëve.vranë banesë me 26.6.1978 në rrethana të paqarta, ndërsa me nder ime është varrosur në Malësi. Në lidhje me vrasjen e tij është folur se është realizuar nga ana e UDB-së përmes bashkëpunëtorëve të tyre shqipfolës, por, kjo çështje ende nuk është ndriçuar. Kemi të bëjmë me këtë periudhë ko hore e cila duhet të hulumtohet nga studiues në të ardhmën, sepse kjo vrasje nuk është e vetmja e realizuar kundër shqiptarëve në Detroit. Një veprim i tillë është obligim moral dhe profesional, si kompletim me rastin e ribotimit eventual të këtij libri. Në veçanti kemi të bëjmë me dosjen e Gjergj Hasanajt dhe shumë shqip tarëve të tjerë, të cilat janë në sirtarët e arkivit të UDB-së së kohës në Pod goricë, që ende janë të panjohura si për individët, familjarët e tyre dhe opinion e gjërë. Një gjë është e sigurt, ai u vra sepse antishqiptareve u pengonte qëndrimi dhe ndikimi i tij tek malësorët në di asporë në ruajtjen e identitetit kom bëtar shqiptar. Mungon nderimi në Malësi Për personalitetet e ndryshme që kanë bërë emër në saje të punës dhe veprimtarisë, thuhet se janë të pavdekshëm. Pikërisht i tillë është Gjergj Hasanaj, sepse ai ka lënë emër si mësimdhënës, drejtor i shkollës, publicist e folklorist, ku ve pra ”Malësori këndon” është dëshmi e vlerave etnokulturore mbarëkom Andaj,bëtare. duke marrë parasysh këto vlerësime do të ishte në nderin e Komunës së Malësisë me qendër në Tuz, që emri i Gjergj Hasanajt t`i vendoset ndonjë sheshi, rruge apo subjekti edukativ e arsimor në Malë si. Një veprim i tillë kur Malësia është komunë e pavarur, është obligim moral për të nderuar personalitetet sikurse vepron bota e qytetëruar, pa hezituar, sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët. (Lexuar me rastin e përurimit të librit në Tuz, më 25 gusht 2022) ENJTE, 1 SHTATOR 2022

E

Në lidhje me zhvillimin e arsimit te shqiptarët në Mal të Zi, opinioni është i njohur për kontributin e pedagogut dhe studi uesit Prof. Dr.Palokë Berisha, i cili deri më tash ka publikuar në një numër të konsiderueshëm të botimeve të veçanta, duke e trajtuar këtë çështje në mënyrë profesionale si rrallë kush deri në ditët tona. Gamës së këtyre botimeve kohë më parë i shtohet edhe Monografia kushtuar Gjergj Hasanajt, mësimdhënësit, publicistit, fokloristit dhe intelektualit, i cili ishte model për kohën e tij, jo vetëm në Malësi “

KULTURË

KOHA Javore 21 pedagogunnderuar

Libri “Ulqini, florini – Portrete, In me moriame” është i treti nga ky cikël kushtuar disa figurave që kanë lënë gjurmë në jetën e këtij qyteti (Ul qinit). Autori ka përzgjedhur disa figura, qofshin ato fetare (klerikë), arsimore (mësues), kulturore, kuzhin ierë, këngëtarë, muzikantë, ekologë, aktivistë, muratorë etj. Shumica e tyre janë njerëz të thjeshtë, por që kanë bërë diçka të veçantë në jetën e tyre. Përzgjedhja e tyre nuk është bërë as mbi baza të përkatësisë kombëtare, as fetare etj., sepse për autorin ka dy kategori njerëzish: të mirë dhe të tjerë (nuk po them jo të mirë). Dhe autori portretizon disa prej atyre që i përkasin kategorisë së parë. Ren ditja e portreteve në libër është bërë sipas kriterit alfabetik, gjë që mendoj se është një zgjidhje (apo zgjedhje) e Kyduhur.është një libër i shkruar me (shumë) dashuri. Përshkrimi që autori u bën këtyre figurave është mbresëlënës. Ka prej tyre që nuk janë nga Ulqi ni, si muratori Spartak Kurtolli, “një mjeshtër i cili flet me gurë”. “Spar taku ka punuar 14 vjet mësues në shkollën fillore. Ka mbetur pa punë dhe i është rikthyer dashurisë së tij më të madhe – gurit”. Karamanaga e krahason atë me mjeshtrit e dikur shëm, ata që kanë ndërtuar bedenat e Kalasë. I duket sikur çdo gur i ven dosur në Kala, qoftë edhe në rrugicat e saj, e bën atë më të bukur dhe më të Pjesalavdishme.mëemadhe e portreteve dhe in memoriameve janë shkruar gjatë

KOHA Javore22

Ismet Karamanaga apo mohikani i fundit

KallabaIsmet

Pjesa më e madhe e portreteve dhe in memoriameve janë shkruar gjatë periudhës së koronavirusit. Pandemia nuk e ka ndaluar autorin në punën e tij të përditshme. Por koronavirusi ka marrë shumë jetë njerëzish, apo edhe të tjerë kanë vdekur gjatë kësaj periudhe. Si besimtar, ai është i vetëdi jshëm se vdekja është diçka e natyrshme, por atij i dhimbet çdo vdekje, sepse i duket një humbje e madhe për qytetin, i duket sikur ka ikur një pjesë e tij. Ismetit i dhimben, sepse nuk do t’i shohë më në vendet ku është mësuar t’i shohë… rrugëve të Kalasë, në Ranë, kafenetë ku ata pinin kafen etj. Ato vende i duken tashmë bosh! Është i sigurt se vendin e tyre nuk mund ta zëjë askush! Prandaj edhe s’e honeps dot dhe (shpesh) sikur ofshan me vete: “Na iku (ose “Na la”) edhe nje kalali” “

Mbi librin “ULQINI FLORINI – Portrete, In Memoriame III” KULTURË E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

KOHA Javore 23

Karamanagafundit

KULTURË E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

periudhës së koronavirusit. Pan demia nuk e ka ndaluar autorin në punën e tij të përditshme. Por korona virusi ka marrë shumë jetë njerëzish, apo edhe të tjerë kanë vdekur gjatë kësaj periudhe. Si besimtar, ai është i vetëdijshëm se vdekja është diçka e natyrshme, por atij i dhimbet çdo vdekje, sepse i duket një humbje e madhe për qytetin, i duket sikur ka ikur një pjesë e tij. Ismetit i dhimben, sepse nuk do t’i shohë më në vendet ku është mësuar t’i shohë… rrugëve të Kalasë, në Ranë, kafenetë ku ata pinin kafen etj. Ato vende i duken tashmë bosh! Është i sigurt se ven din e tyre nuk mund ta zëjë askush! Prandaj edhe s’e honeps dot dhe (shpesh) sikur ofshan me vete: “Na iku (ose “Na la”) edhe nje kalali”. Ja çfarë shkruan, ndër të tjera, në përkujtimin për udhëheqësen shumëvjeçare të Muzeut të Ulqinit, Mileva Nikolaidis – Vojvodiq: „Të gjitha shikimet kur hyn në Qyte tin e Vjetër edhe sot përqendrohen në dritaren e sipërme të godinës ad ministrative të Muzeut, e cila ndodhet në të famshmin Shesh të Robërve, përballë portës kryesore të qytetit, pas grilave të së cilës ishte tavolina e punës e tashmë të ndjerës Mileva Nikolaidis. Silueta dhe karakteri i saj do të mbeten përgjithmonë në ku jtesën e të gjithë neve që e njohëm, e vlerësuam, e respektuam dhe e donim. Kjo vlen veçanërisht për mua, si shoku i saj i shkollës, por edhe si një njeri që bashkëpunoi ngushtë me të për afirmimin e qytetit tonë të vjetër dhe kulturës sonë”. Kalaja është dashuri e përjetshme por dhe burim frymëzimi për autorin. Të shkruaj portrete dhe in memori ame për figura të veçanta, njerëz të cilët ai i ka njohur apo me të cilët ka punuar, ka ndarë të mirën dhe të keqen, ai e ndien si një obligim mor al dhe borxh. Në këtë mision që i ka përcaktuar vetes, Ismet Karamanaga më duket sikur ai mohikani i fundit. (Vështrimi është lexuar në përurimin e librit/librave në mjediset e Muzeut në Kalanë e Ulqinit, më 282022)gusht

Kalaja është dashuri e përjetshme por dhe burim frymëzimi për autorin. Të shkruaj portrete dhe in memoriame për figura të veçanta, njerëz të cilët ai i ka njohur apo me të cilët ka punuar, ka ndarë të mirën dhe të keqen, ai e ndien si një obligim moral dhe borxh. Në këtë mision që i ka përcaktuar vetes, Ismet Karamanaga më duket sikur ai mohikani i fundit

Milesh – Në qendër të fshatit Milesh, të marten më 23 gusht, 2022 u bë inaugurimi i shtatores së strategut, luftëtarit, heroit dhe pjesëmarrësit në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, Baca Kurtit Gjokaj. Në prani të një numri të madh të pub likut vendas, të atyre nga Shqipëria, Kosova dhe dijaspora shqiptare, të përfaqësueseve të pushtetit vendor, të deputetëve dhe ministrave nga partitë shqiptare, të ambasadave të Shqipërisë dhe Kosovës në Mal të Zi, ceremonia e inaugurimit filloi me in tonimin e himbit kombëtar, e më pas u bë zbulimi i shtatores së Baca Kur tit Gjokaj nga antëtarë të shoqatës kulturore-artistike “Liria”nga Mileshi. Në emër të vëllazërisë Gjokaj të pranishmit i përshëndeti, Enver Vero Gjokaj i cili duke falënderuar të gjithë kontribuesit dhe donatorët e realizim it të këtij projekti, tha se Baca Kurt Gjeka Gjokaj u kthye në pragun e vet me gjithë historinë e lavdishme që vjen nga pas. “Brezave që vijnë pas nesh po ju lutem që ta trashëgojnë. Do ta kenë shembull të dinjitetit dhe integritetit shqiptar në këto troje. Shpresoj se legjenda e tij këtu prezente, do të ringjallë identitetin tonë kombëtar. Uroj që ky të jetë shembull i të gjithë shqiptarëve kudo janë dhe sado larg, që të gjithë të punojnë për qëllimin tonë shekullor për amanetin e Baca Kurtit dhe shokëve të tij- një komb i bashkuar dhe i orientuar ka vlerat perëndimore”, tha në mes tjerash Gjokaj.

KOHA Javore24 KULTURË

Ai më tutje shpalosi emrat e nismëtarëve dhe donatorëve nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës që jetësuan ngritjen e kësaj shtatoreje.

Nderim dhe personifikim figurës së shquar kombëtare Në Milesh u bë inaugurimi i shtatores së Baca Kurtit Gjokaj E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

“Kemi nevojë ta mbështesim më shumë njëri-tjetrin, të jemi më të fortë krah njëri-tjetrit. Të mos harrojmë fjalët e njeriut të madh, At. Gjergj Fishtës: “vërtetë ne kemi bajram dhe pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë”, dhe për këtë shqiptari mundemi dhe duhet të sakrifikojmë të gjithë. Mbajeni fort Malësinë, sepse kjo është tokë e ngjyer pëllëmb për pëllëmb me gjak”, u shpreh gazetari dhe publicisti i njohur, Marin Mema

“Kemi nevojë të jemi bashkë, sepse bashkë jemi më të fortë. Kemi nevojë t’i lëmë mëritë, përçarjet dhe proble met mes nesh dhe të jemi kështu siç jemi sot, për të bërë gjithçka. Askush tjetër nuk do të bëjë për shqiptarinë, sa ç’mund të bëjmë ne vetë. Kanë dashur të na përçajnë, të na nda jnë, të na krijojnë edhe probleme mes nesh, por jemi ne vetë që duhet t’i japim fund çdo lloj problemi dhe të shohim nga e ardhmnja”, theksoi AiMema.katreguar mesazhin që këta her onj e përçojnë tek gjeneratat pasard “Kemihëse. nevojë ta mbështesim më shumë njëri-tjetrin, të jemi më të fortë krah njëri-tjetrit. Të mos harro jmë fjalët e njeriut të madh, At. Gjergj Fishtës: “vërtetë ne kemi bajram dhe pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë”, dhe për këtë shqiptari mun demi dhe duhet të sakrifikojmë të gjithë. Mbajeni fort Malësinë, sepse kjo është tokë e ngjyer pëllëmb për pëllëmb me gjak”, u shpreh gazetari dhe publicisti i njohur, Marin Mema. Në të njëjtën kohë ka përshëndes Adi Hoxha, përfaqësues i ambasadës së Shqipërisë në Mal të Zi i cili në mes tjerash, duke vlerësuar ngritjen e kësaj përmendoreje, tha se Baca Kurti ishte një nga personat më të rëndësishëm të shek 19 në Malësinë e “NëMadhe.kohët e sotshme është shumë e rëndësishme që Malësia dhe më gjerë të kenë mundësi të mësojnë më shumë rreth heronjve tonë si Baca Kurti dhe të njohin më së miri trimërinë, heroizmin dhe dashurinë që kanë pasur për atdheun”, u shpreh Gjithashtu,Hoxha.këtë tubim e përshën deti skulptori i kësaj vepre artistike e punuar mjeshërisht dhe me profe sionalizëm, Tal Istrefi nga Gjakova, i cili tha se fjalët për mundin dhe pro cesin e punës në ndërtimin e kësaj shtatore, i ka shkrirë në bronzë.

“Faleminderit që më dhatë mundësinë që të jem unë autor i kësaj vepre dhe e gëzofshin gjeneratat e reja dhe e paçin si figurë frymëzuese për të ar dhmen”, tha Istrefi.

Kjo ceremoni u gërshetua edhe me poezi dhe këngë kushtuar Baca Kur tit. t. u.

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Kongresin e Berlinit po tentohej që përsëri trojet shqiptare të bëhen pre e fqinjëve gllabërues” tha ndër të tjera Gjeloshaj. Ai shtoi se Baca Kurti ishte një malë sor i devotshëm e luftëtar për trojet shqiptare, i cili mori rrugën për në Prizrenin, atëbotë të largët, për t’i dëgjuar dhe kthyer në realitet idetë e vëllezërve Frashëri për krijimin e një shteti shqiptar plot 410 vjet pas vdekjes së kryetrimit tonë, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, që mbrojti fatin tonë dhe të mbarë Evropës. “Ngritja e kësaj përmendoreje le të jetë përkujtim për të gjithë ne dhe gjeneratat e sotme se si duhet të angazhohemi dhe të punojmë për të mirën e vendit. Qoftë i pavdek shëm kujtimi në Bacin dhe të gjithë malësorët tanë që luftuan për mbro jtjen e trevave tona” u shpreh Gje Ndërkaq,loshaj. i ftuar në këtë ceremoni qe edhe gazetari dhe publicisti i njohur shqiptar, Marin Mema i cili tha se ashtu siç në këtë tubim, do dëshiron te t’a shihte Malësinë të bashkuar.

KOHA Javore 25 KULTURË personifikim

kombëtarendaj Ndërkohë, në këtë tubim përshën deti kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj i cili Baca Kurtin Gjokaj e quajti si njërin nga veprimtarët më të mëdhenj të çështjes kombëtare, jo vetëm të Malësisë por edhe të mbarë kombit shqiptar. “Baca Kurti ishte njëri nga ata bur ra që, duke mos pyetur fare për fa tin e vet dhe të familjes, por duke e parë momentin kur kombi shqiptar po zgjohej nga letargjia shekullore e robërimit otoman pas gati pesë shekujsh, për ta marrë fatin në duar të veta, u bashkëngjit bijve më të zg jedhur të kombit në Lidhjen historike të Prizrenit, më 1878. Ishte koha kur me paqen e San Stefanit dhe me

vendlindjepopullinndihmojmëtanë

KOHA Javore26 MOZAIK

Ai sqaron se një pjesë e komunite tit tonë mendon kështu, sepse te ne ende nuk është në nivelin e duhur kultura për të dhuruar. Sipas Ahmetit, ndihmë humanitare nuk është të ndihmosh të afërmit, por të ndihmosh ata njerëz që nuk i njeh, e që janë në nevojë dhe kanë më pak Nëfat. të kaluarën e afërt, Dina dhe Ahmet Kurmemaj kanë kontribuar me rreth 200 mijë dollarë në Nik shiq, Bijello Polje, Youth Center dhe Qendrën e pacientëve me nevoja të veçanta në Komanski Most, në Pod goricë, pastaj shkollat me nevoja të veçanta në Ulqin dhe Katërkollë, kanë sponsorizuar seminarë për di abetikët, si dhe aparatet për matjen e glukozës e insulinës. Ndihma e këtij çifti lidhet me këto zona dhe me këto kategori të popullatës e të insti tucioneve, sepse Ahmeti një pjesë të jetës së tij si fëmi dhe i ri e ka kaluar në Tivar e Nikshiq.

Ahmet Kurmemaj prej kohësh ka pa sur dëshirë që të ndihmojë edhe Ul qinin dhe Anën e Malit (vendlindjen e të parëve të tij), por nuk ka gjetur mënyrën e duhur. Ai rastësisht ka dëgjuar për punën dhe kontributin e Fondit Humanitar Shqiptaro-Amer ikan “Trojet tona”. Kontakti i parë i Ahmetit me “Trojet tona” është bërë në fund të vitit të kaluar. Në këtë fond pohojnë se ky ishte një rast i pashembullt, pasi pa u takuar fare, vetëm pas një bisede telefon ike, Dina dhe Ahmeti kanë paguar 5 mijë dollarë për të ndihmuar fëmijët jetimë, për të vazhduar pastaj me donimin e 15 mijë dollarëve dedi kuar për rinovimin e shkollës fillore në Krythë. Kurse kulmi ka qenë pag esa e 100 mijë dollarëve (ende pa u takuar me përfaqësuesit e Fondit) nga Dina e Ahmeti të dedikuara për pacientët me sëmundjen e sheqerit në komunat: Ulqin, Tivar, Tuz, Plavë e Guci. Ndërkaq, në maj të këtij viti ata dhuruan edhe 7 mijë dollarë për edukim, sport e kulturë. Kështu vetëm në gjysmën e parë të këtij viti Dina dhe Ahmet Kurmemaj dhuruan 127 mijë dollarë. Por, sipas pohimeve të tyre, dhurimi nuk mbaron me kaq: deri në mbarim të vitit do të dhurojnë 150 mijë dol larë për Spitalin e Tivarit, për të blerë një autoambulancë dhe një tavolinë operacioni dhe mjete të tjera të nev Përojshme.këto donacione në Fondin “Trojet tona” shprehen shumë të kënaqur. Të njëjtën konsideratë e shprehin edhe donatorët Dina dhe Ahmet Kurmemaj për punën dhe angazhimin vullnetar në kuadër të Fondit Humanitar “Trojet tona” për të ndihmuar në vendlindje. H. Sh.

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Deri më tash çifti Dina dhe Ahmet Kurmemaj, të cilët janë nga anët tona dhe jetojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanë ndihmuar me rreth gjysmë milioni dollarë dhe nuk do të ndalen me kaq

Ahmet Kurmemaj është i lindur në vitin 1965 në Tivar. Rrënjët i ka nga Krytha e Anës së Malit (babain krythacak, kurse nënën krajane). Qysh në vitin 1970 jeton përfundi misht në SHBA, ku ka themeluar një kompani e cila merret me transport në nivel ndërkombëtar. Ai së bashku me bashkëshorten e tij Dinën (e lin dur në SHBA, prindërit nga Mërkoti - komuna e Tivarit) deri më tash kanë ndihmuar në forma të ndryshme në Malin e Zi, me rreth 500 mijë dollarë. Ahmet Kurmemaj qysh fëmi ka pasur probleme shëndetësore, me përkul jen e gjunjëve, për ç’arsye është bërë operacion shumë herë, por kjo nuk e ka penguar që me dedikim e punë të shkollohet dhe të bëhet afarist i suk sesshëm. Ai në vitin 2006, në Nju Jork ka krijuar firmën Kayla Logistics DukeCorps.u shprehur për arsyen se pse ndihmon, ai thekson: “Disa do të thoshin, sepse jam budalla”.

Çifti Kurmemaj - ndihma prej gjysmë milioni dollarë

Duam

“ndihmojnë gratë në përgjithësi”. Kjo është shije e keqe. Nëse është diçka që ato duan të bëjnë, duhet ta bëjnë atë për veten e tyre; nuk kanë nevo jë për një justifikim se po “ndihmojnë gratë në përgjithësi”. Niçe iu përgjigj padrejtësisë me ‘fuqinë e vullnetit’ dhe kryesimin e ‘të dështuarve’. Është pak e çuditshme

KOHA Javore 27 MOZAIK

të dërgosh gratë në një zonë lufte, në mënyrë figurative, të themi, për t’u Nuksulmuar.mendoj se koncepti i një “gabi mi filozofik” vlen plotësisht për Niçen, siç mund të ishte për Platonin me “format” e tij. A nuk ishte ai lloj siste matisti me qëndrimin më pak të do bishëm për gratë? Nëse dikush përpiqet të krijojë një sistem politik që funksionon, atëherë nuk dëshironi të keni diçka në të që Niçedështon.ishte nga ata endacakët që kri tikojnë gjithçka, pa propozuar ndon jë sistem alternativ të vetin. Kohë e madhe. Nuk tingëllon si një gabim filozofik. Thjesht dikush nga koha e tij nuk e shihte vlerën e grave përtej rolit të tyre normal në atë shoqëri. Niçe nuk mund të bëjë gabime në filozofi, sepse ai ishte profesor gje nial në moshën 24 vjeç, në filologji. Ai nuk e kuptoi se cili ishte kuptimi dhe qëllimet e filozofisë. Ai nuk e kuptoi pse u krijuan 10 urdhërimet dhe pse të lashtët vendosën të krijonin Zotin. Ai nuk ishte filozof, por filolog. Gabi mi i tij më i madh është se ai vendosi natyrën mbi shoqërinë. Ai e urrente Jezusin dhe tha se “më i forti ka të drejtë të sundojë mbi të dobëtit”; dhe ashtu ndodh kur fjala sundon mbi mendjen dhe jo anasjelltas.

Niçe ishte nga ata endacakët që kritikojnë gjithçka, pa propozuar ndonjë sistem alternativ të vetin. Kohë e madhe. Nuk tingëllon si një gabim filozofik. Thjesht dikush nga koha e tij nuk e shihte vlerën e grave përtej rolit të tyre normal në atë shoqëri “ Për Koha

Javore: UashingtonLulushiAstrit/

Niçe filozof- e filolog

Gabimi më i madh filozofik i Niçesmë i qartë nga këndvështrimi i shek ullit 21 - është mohimi i arsyetimit të disa grave që donin të kishin një nd ikim feminist. Ai i këshilloi që thjesht të shkonin e të hynin në ato fusha që më parë ishin rezervuar për burrat, por pa u përpjekur t’i ndryshonin në favor të tyre. Ne tani e dimë se çfarë ndodh me gratë që përpiqen të bëjnë punën e burrave. Rezultatet nuk kanë qenë saktësisht të bukura. Gratë e rralla që ia dolën të depërtonin në një fushë që më parë përcaktohej si “punë burrash”, duhej të kishin mbështetje morale shumë të fortë nga burrat shumë afër tyre. (Merrni si shembull Marie Kyri). Në të vërtetë nuk është një çësht je që thjesht duhet të kesh “vull net” për ta bërë këtë. Janë disa gra të jashtëzakonshme që do të donin të bëheshin fizikante apo matem atikane, dhe ato japin arsyen se po

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Artemisa Kastrioti, Aktori Nelson Sejdija: Besimi në vete është çelësi i suksesit E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 Artemisa Kastrioti, Nju Jork

KOHA Javore28 INTERVISTË Aktori Nelson Sejdija njihet për rolet në serialin e famshmëm turk “Grand Family” (2015-2021) dhe serialin e Netflix “Ertugrul” (2014-2019), një prej serialeve më të shikuara në Ev ropë. Ka lindur në Shkup, Maqedo ni e Veriut në vitin 1994 me prindër shqiptarë nga Kosova (Fehmi dhe Dashurie Sejdija). Në vitin 2004, Nelsoni dhe familja e tij u zhvendosën në Prishtinë, ku jetojnë aktualisht. Në vitin 2017 kreu studimet për aktrim te Akademia e Arteve në Shkup. Nelsoni krenohet se është shqip tar. Në projektet dhe intervistat e tij ndërkombëtare ai gjithmonë tregon për origjinën shqiptare dhe pasionin për botën e aktrimit. Karriera e tij ar tistike i ka dhënë emër përtej trevave shqiptare, në Itali, Turqi, dhe Gjer Nelsonmani. Sejdija e ka treguar veten të suksesshmëm në fusha të ndryshme, si në teatër, film, dhe modë. Në ak trim ai cilësohet si aktor profesion ist i shkëlqyer dhe i fortë. Ai mund të portretizojë çdo karakter që i është dhënë me besueshmëri dhe sinqeritet. Përveç karrierës së tij në aktrim, ai modelon edhe veshje, kostume klasike për meshkuj.

Koha Javore: Në cilat projekte tjera keni qenë pjesë? Nelson Sejdija: Në vitin 2019 kam marrë pjesë në sezonin e fundit të serialit të njohur “Ertugrul”, me regji të Metin Günay. Ertugrul është një dramë historike mjaft e vlerësuar dhe

Koha Javore: A mund të na tregoni për personazhin tuaj në serialin Grand Family? Nelson Sejdija: Seriali është xhiru ar në Stamboll. Kam luajtur rolin e një gangsteri, i cili ishte një vrasës me pagesë. Koha Javore: Si ishte të punoje me regjisorin e mirënjohur Onur Tan? Nelson Sejdija: Kam qenë pjesë e xhirimeve gjatë sezonit 2019-2020 dhe kam respekt të madh për reg jisorin Onur Tan. Regjisori Onur kishte një vizion të qartë për serial in “Familja e Madhe”, dhe e komu nikoi lehtësisht me ekipin. Ai i dha drejtim projektit, ishte shumë pozitiv dhe motivues gjatë gjithë xhirimit. Më pëlqeu puna me regjisorin Tan dhe respektoj profesionalizmin dhe etikën e tij të punës.

Nga

Koha Javore: Z. Sejdija, cili është projekti juaj i fundit filmik?

Nelson Sejdija: Projekti im i fun dit quhet “Familja e Madhe” (Grand Family), një serial turk me pesë se zone, me regji të Onur Tan. Grand Family është një serial shumë i njo hur i zhanrit aksion-krim-dramë që flet për jetën e një të riu që bëhet pjesë e mafias. Historia shpalos një komplot të ndërlikuar rreth familjes, pushtetit dhe botës së krimit.

Kastrioti, Nju Jork

Koha Javore: Çfarë mësimesh në jetë u ka dhënë aktrimi? Cila është këshilla Juaj për aktorët aspirantë?

e përfolur me gjashtë seri, ku unë luaj rolin e rojes së mbretit. Koha Javore: Sa ndryshon kinemaja evropiane nga industria e filmit amerikan? Nelson Sejdija: Filmat amerikanë krenohen për xhirimet në destina cione të famshme evropiane, kurse filmat evropianë njihen për skenaret e tyre të forta dhe kreative. Holly wood-i ofron përfitimet e tij duke pasur parasysh madhësinë e buxhe tit organizativ dhe numrin e madh të producentëve. Koha Javore: A keni hobi të tjerë? Nelson Sejdija: Aktrimi është pa sioni im kryesor por gjithashtu më pëlqen të modeloj për kostume të stilit klasik. Koha Javore: Për cilat arritje jeni krenar? Nelson Sejdija: Punoj shumë për të arritur qëllimet që i kam vënë syn im vetes. Të gjitha arritjet dhe suk seset e mia ia kushtoj familjes sime. I jam shumë mirënjohës familjes për dashurinë dhe mbështetjen dhe gjithçka që bëj është për ta. Vitin e kaluar në 2021 humba të dy prindërit e mi dhe kam kaluar një periudhë shumë të vështirë gjatë kësaj kohe. Humba dy njerëzit më të çmuar në jetën time, por vendosa të mos dorëzohem. Dua t’i bëj prindërit e mi krenarë me punën time duke realizuar ëndrrat e mia. E vlerësoj mirësinë e prindërve të mi dhe i ku jtoj gjithmonë ata duke u treguar dashamirës me të tjerët.

KOHA Javore 29 INTERVISTË

Nelson Sejdija: Aktrimi është një fushë e vështirë në një industri tepër të vështirë. Nëse nuk e keni pasion si profesion dhe nuk e bëni me mund dhe zemër, do jetë e pamundur të përballoni presionet e industrisë. Shumë aktorë të rinj humbasin besi min ose vetëbesimin kur përballen me refuzimin dhe pasiguri. Vetëbesimi është mjeti më i fortë për njeriun për të luftuar pasiguritë që hasni në jetë. Kontrolli i ndjenjave dhe i të menduarit pozitiv ju ndihmon të qëndroni të motivuar drejt qëlli meve tuaja. Mësimi kryesor për mua është se shqetësimi nuk të ndihmon në planin afatgjatë; nuk të bën aktor më të mirë, thjesht të pengon në ar ritjen e ëndrrave të tua. Sa më shumë të shqetësoheni dhe të mendoni për aftësitë tuaja, aq më pak fokus do të keni dhe kjo do të reflektohet në per formancën tuaj. Suksesi varet nga ju nëse i kapërceni pengesat. Gjithmonë i them vetes se një karri erë në aktrim do të jetë e mbushur me shumë ulje-ngritje dhe sfida, por përveç gjithë kësaj, ti je i vetmi per son që mund ta kontrollosh. Nëse vendosni energjinë tuaj në pasionet tuaja në vend të frikës tuaj, atëherë mundësitë janë të pafundme!

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Sipërmarrësi shqiptar Osman Kalla ba nga fshati Zhej i Anës së Malit, është një shembull i një biznesme ni të suksesshëm në mërgim. Nga shkuarja e tij në Nju Jork, SHBA në vitet 70-të të shekullit të kalu ar ka punuar fort, dy dhe tri punë në ditë për të krijuar një mirëqenie ekonomike për veten, familjen e tij të ngushtë dhe familjarët e tij në vendlindje, të cilët i kishte lënë në një varfëri të madhe, sikurse ishin shu mica e familjeve të tjera shqiptare ,jo vetëm në vendlindjen e tij, por në të gjitha trevat shqiptare në Mal të Zi .

KOHA Javore30

Kontributi i tij vullnetar humanitar Nuk kishte synim vetëm të jetë (bëhet) një milioner koprrac, sepse një i pasur mund të jetë i palumtur, ashtu si një i varfër që mund të jetë i palumtur. Dëshira e tij ishte që një pjesë të pasurisë së tij t’ia dediko jë popullit të tij të varfër pa dallim se në cilat shtete jetojnë, për të ngjallur shpresën dhe për të rritur besimin tek ata se nuk janë të vetmuar në për ballimin e vështirësive të përditshme të tyre. Këtë ndjenjë fisnikërie e bamirësie e kishte trashëguar nga shtëpia e lindjes, nga nëna Sanija dhe babai Ramë Bajrami, të cilët shquheshin për nga shpirti i tyre paqësor fisnik, mikpritës e shumë punëtorë të dalluar në Anë të Malit. Osmani nuk kënaqej vetëm me mirëqenie personale, pa u ndihmuar edhe njerëzve të tjerë në nevo jë. Është shumë i ndjeshëm ndaj të varfërve, ngase vetë nga mo sha e fëmijërisë e kishte përjetuar varfërinë. I brumosur dhe i udhëhequr nga ky akt human e njerëzor nuk ka munguar kurrë kontributi i tij vullne tar. Shpesh në komunikim e dëgjon të thotë: “ Bamirësia nuk të varfëron, përkundrazi ajo të lumturon. Unë nd jehem keq, kur nuk mund t’i ndihmojë të tjerët në nevojë”. Vullnetarizmi i tij mund të perceptohet si një detyrim i tij personal në dobi të komunitetit, dhe si një dëshirë e përkushtuar që buron nga vetë ai dhe nevoja për të qenë i dobishëm për komunitetin.

Në shërbim të vazhdueshëm për zgjidhjen e çështjes kombëtare Duke marrë parasysh të gjitha këto virtyte të tij njerëzore, ai bashkëpunoi ngusht me shumë mërgimtarë shqip taro-amerikanë për të ndihmuar së pari vendlindjen, e pastaj për t’u vënë në shërbim të zgjidhjesh së çështjes shqiptare. Për këtë kauzë kombëtare ai u angazhua me gjithë qenien dhe mundësinë e tij për më se tri dekada.

Sikur shumë shqiptarë në Amerikë të cilët kanë qenë gjithnjë të grumbul luar pranë organizatave dhe shoqa tave të ndryshme politike, institucio nale, shoqërore e kulturore, klube e fondacione, ka vepruar edhe Osman Kallaba , gjithherë duke dhënë kon tributin e tij për të mirën e vendlindjes dhe të atdheut të tij. Së bashku me veprimtarët e tjerë atdhetarë shqip tarë në Amerikë u organizua për të dhënë kontributin e tij fillimisht në sensibilizimin e zgjidhjes së çështjes së Kosovës në Kongresin Amerikan. Ky angazhim është zhvilluar përmes takimeve të veprimtarëve të këtij ko muniteti dhe të Osman Kallabës, me zyrtarë të lartë të politikëbërjes amerikane. Po ashtu edhe përmes demonstratave dhe protestave të organizuara nëpër shtete e qytete të ndryshme të Amerikës, me qëllim që Kallaba, biznesmen sesshëm, humanist dhe çështjes shqiptare në mërgim

MOZAIK Osman

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 GjonajGjekë

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

biznesmen i sukdhe kontribues i mërgim

KOHA Javore 31 zyrtarët e lartë të politikës amerikane, deri te presidentët e Amerikës, në fil lim të kryetarit Xhorxh W. Bush dhe të Bill Klinton, të cilët njëherësh janë edhe kontribues shumë të mëdhenj në realizimin e aspiratave të popullit të Kosovës dhe të shqiptarëve. Kontributi i komunitetit shqiptar, edhe i Osman Kallabës, në inter nacionalizimin dhe sensibilizimin e çështjes së Kosovës dhe asaj shqip tare, tregon për kontributin dhe an gazhimin për popullin e Kosovës dhe komunitetit shqiptar në përgjithësi. Ky veprimtar i palodhshëm dhe bash këveprues i idealistëve në shërbim të çështjes shqiptare, ka marrë pjesë edhe në fushata të shpeshta për legjislatorët amerikanë, presidentët amerikanë, veprimtari të cilat i kanë kushtuar atij dhe veprimtarëve të tjerë shqiptarë shpenzime të mëdha financiare. “ Qëllimi ynë kryesor ka qenë të ngrisnim zërin tonë, të nd jehemi edhe ne dikush në këtë vend dhe të bëjmë sa më shumë të jetë e mundur kongresistë e politikanë amerikanë për vete, duke menduar se kjo është mënyra më e mirë dhe më e suksesshme për ta ndihmuar zgjidhjen e çështjes së Kosovës, e cila rrezikohej nga forcat ushtarake zaptuese serbe të bëhej një Bosnjë e dytë, dhe të asaj shqiptare në përg jithësi” , shprehet veprimtari Kallaba. Mbështetës i denjë i presidentit historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugovës Ishte përkrahës i denjë i konceptit politik, filozofik dhe humanist të Dr. Ibrahim Rugovës, kryetar i LDKsë dhe president i Republikës së Kosovës. “ Sa herë që ka ardhur Dr. I. Rugova në Amerikë e kemi prit ur me dashamirësi të madhe. Nga ai mësonim shumë gjëra, si nga fu sha e politikës, ashtu edhe të tjera, sepse ishte një personalitet i madh me shumë kulturë e njohje politike, dhe jo vetëm. Një intelektual me vizion shumëdimensional, largpamës, atdhetar i vendosur, njeri i paqes dhe optimist në proceset politike dhe ekonomike të Kosovës”, thekson PoKallaba.kyveprimtar i dalluar u ka dhënë mbështetje të madhe lëvizjeve nacio nale që ishin aktive në Amerikë, të Fondit “ Vendlindja Thërret” e Ush trisë Çlirimtare të Kosovës. Përveç kësaj ka ndihmuar edhe shumë aktivitete të tjera kulturore, përvjetorë e përkujtime, pritje e përc jellje të liderëve të politikës shqiptare gjatë vizitave në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pastaj ka ndërtuar xhaminë në Nju Jork dhe ka spon sorizuar shumë aktivitete të tjera politike e kulturore. Kontaktet e tij me senatorë e kongresistë amerikanë për të ndihmuar përmirësimin e statusit të shqiptarëve në Mal të Zi Osman Kallaba ka sjellë në Ulqin senatorë e kongresistë të njohur amerikanë si Tomas Peter Lantos, Eliot Lance Engel, dhe Xhozef J. Di oguard, miqtë e mëdhenj të shqip tarëve, për të ndihmuar përmirësimin e statusit të shqiptarëve në Mal të Zi. Në të gjitha takimet që ka marrë pjesë ai, atij nuk i ka interesuar se kush i zhvillon këto aktivitete. Për të, me rëndësi ka qenë që t’i bënin për vete senatorët e kongresistët për të cilët kishte nevojë aq shumë Koso va dhe gjithë kombi shqiptar. Filozo fia e tij për të kontribuar materialisht ka qenë dhe mbetet tejet e thjeshtë, të ndihmojë çështjen kombëtare e jo ata që i organizonin këto tubime, por edhe objektet fetare, për t’u ndihmuar jo prijësve fetarë, por per sonave që besojnë në Zot. Fjalëpak, i palodhur dhe i bindur se çdo gjë ar rihet me punë, kështu e përshkruajnë biznesmenin e suksesshëm shqiptar, njeriun bamirës dhe kontribuesin e çështjes shqiptare personat që e njohin, punojnë dhe bashkëveprojnë me të, i cili vitet e pensionit dhe ditët e pleqërisë po i kalon mes Ulqinit dhe Amerikës. MOZAIK

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

Rrëfimi 1 Fillimi i dekadës së shtatë. Ishte koha për ndërtimin e rrugës magjistrale prej Tivarit deri në Ulqin. Rruga deri në Tivar ishte përfunduar para shumë viteve. Ulqinin, si gjithmonë e kanë lënë mbrapa. Para se të ndërtohet rruga, u takova me kryetarin e Komunës së Ulqinit Fadil Taipin. Fadili ishte atëherë prej vitit 1968 kryetar në mandatin e parë, energjik, komunikativ. U bë fjala për mundësinë që rruga e re me e përc jellë bregdetin e Ulqinit. Por ndodhi ndryshe: prej Tivarit rruga e re kaloi në afërsi te Dobra Voda (Ujmirit), pjesësës me ullinjë e qujtuar Kamin dhe Utjeha, dhe kështu deri te tuneli ku fillon territori i komunës së Ulqinit. Prej aty rruga magjistrale shkon mbrapa maleve-kodrava të Mavri janit dhe Malit të Bardhë, duke lënë mbrapa shpine pjesët e bukura të bregdetit shkëmbor të Ulqinit: Gjirin e Valdanosit, Mendrën (Hijën), Bash bylykun dhe Limanin. Rrëfimi 2 Fusha e Ulqinit ishte e kultivuar me ullinjë dhe agrume. Por, pas kthimit ish-pronarëve, pushteti vendor apro voi Planin Urbanistik dhe aty po ndër tohen shumë objekte me leje. Isha duke vizituar Nikola Gojniqin, mikun e babait tim. Ai deri në tërmet ka jetuar nën Kala pranë detit. Tash ishte në banesë të re në afërsi të Shtëpisë së Shëndetit. Dola në dri tare dhe i thashë Stanës gruas së „Stano,Nikollës:što imate lijep pogled oda vde” (Stano, sa pamje të bukur keni prej këtu), (po shikoja nga Gjerana). “E moj sine, ovo mi je kao kod moje Rade u Bijelo Polje, ja sam navikla da gledam more”.( Eh djali im, unë jam mësua me pa detin, këtu jemi si te vajza ime në Bijello Pole), ishte përg jigja e plakës. Edhe kështu, me ndihmesën e pushtetit vendor u prish Fusha e Ul qinit dhe gjelbërimi. U ndërtua një lagje e re si në Bijello Pole në qytetin kontinental të Malit të Zi. Rrëfimi 3 Jallija-Kacemja (jallia, nga turqishtjafushë në bregdet) gjendet në pjesën juglindore nën Kalanë e Ulqint. Në anë të majtë është Moli i Vogël, kurse në anë të djathtë Moli i Madh. Plazhi i Jallisë ka qenë me zhavor, me cektinë ranore, gjatësi prej 50 metra, kurse gjërësi deri në 7 metra. Në pjesën e majtë të bregut gjendet Guri i zi dhe shkëmbi i madh - Kacemja e lartë deri në tri metra mbi sipërfaqen e detit. Sipër Jallisë-Kacemes është Bedeni i Kanunes, Pallati Venediku dhe Tabja. Në rrugë që shkon për në Kala është Porta (hyrja) e Kalasë në pjesën jugore.

Largimi nga deti KaramanagaGani

Rrëfimi 5 E dielë, ditë prilli, Pashktët e për bashkëta, nga deti erdhi stuhia, dielli u mbyll, toka filloi të dridhet, shtëpitë u rrënuan, rrugat u mbyllën.. Tërmeti më 15 prill 1979 i rrënoi shumë shtë pi në Kala. Shkaktoi edhe 6 viktima. Më vonë, kam dëgjua si kanë thënë:

Jallisë-Kacemes u ndër tua një marinë e vogël. Plazhi i Jallisë u zhduk, Kacemja u thye, Moli i Vogël humbi pamjen e dikurshme. Sot në Molin e Madh parkohen automobilat. Nuk ka ma anije dhe barka të anko ruara. Edhe larja në det në këtë vend u Meprish...siguri edhe marina e sotme ka bukurinë e vet. Edhe një gjë tjetër: të gjithë e kemi vërtetetuar se marina e sotme nuk është vendstrehim i sigurt kur deti Jallija-Kacemjatrazohet. e dikurshme ka pasur zemër e shpirt, ka qenë një ndër sim bolet e Ulqinit të vjetër. Një gjë e bukur: në Molin e Vogël janë barka dhe flluga për transportin e turistëve. Rrëfimi 4 Ulqini mbeti vendi i vetëm në breg det i cili nuk ka limanin (portin). Para disa dekadave ishte ideja që prej Molit të Madh të formohet rruga deri në Puntën e Nuradinit, dhe pastaj bashkimi i kësaj me Gurin e Vogël në Lima. Ideja tjetër ishte që të hapet nën Kala tuneli prej vendit ku ishin Shkallat e Peshkaxhive deri nën Kala. Por, nuk u bë asgjë. Një detar i vjetër “Detishprehet:naka dhan të gjithë të mirat, detit nuk i kemi kthye kurgja..”

KOHA Javore32 MOZAIK

Në Jalli jemi larë në det, kemi bërë notimin e parë. Edhe katër fëmijët e mi, si edhe tre nipat e mbesat e kanë filluar notimin e parë dhe larjen në det aty. Më të vegjëlit kanë notuar deri te Guri i Zi, më të rriturit kanë hypur dhe kërcyer prej Kacemes. Ndërmjet dy moleve djemtë e rinj kanë lujtu ar vaterpol. Më kujtohen në dekadën e pestë-gjashtë të shekullit XX lo jtarët: Xhavid dhe Sani Ismajlaga, Rashko Zhivanoviq, Sllobo Markoviq, Sabri Kapllanbegu, Mustafë Niman begu. Më vonë kanë lujtuar edhe Lluka Gjuroviqi, Zuhdi Dema. Edhe ne nxënësit e shkollës tetëvjeçare kemi bërë gara në det. Më kujtohen edhe djemtë të cilët notonin dhe u zhyteshin në det: Jakup Nimanbegu, Selatin-Tino Vogliqi, Zuhdi Bushati e të Nëtjerë.Molin e Madh janë gastuar barkat e vogla, kurse në Molin e Vogël san dallat dhe fllugat e peshkatarëve. Në pjesën tjetër të Molit të Madh kanë ardhur barka më të mëdha si edhe anijet për transport të mallërave dhe udhëtarëve. Pas tërmetit të vitit 1979 niveli i i sipërfaqesë së detit u ngrit 50-60 cm. Guri i Zi humbi në rërë, por larja në det ishte prap e NëSot...këndshme.vendtë

Në vend të konkludimit: Magjistralja Ulqin-Tivar u largua prej Jallija-Kacemja,detit. një ndër simbolet e Ulqinit u prish. Ulqini u bashkua me Pllazhinë e Madh (Zalli) nëpër Fushën e Ulqinit, duke lënë mbrapa Pyllin e Pishave dhe pjesën deri te Kepi i Gjeranave. Limani (porti) nuk u ndërtua kurrë. Ulqinit të njohur me detari të madhe dhe të famshme i nevojitet muzeu i detarisë.

“Kalaja ishte e mbuluar me tym, kemi mendue se askush nuk shpëtoi prej Kështjellaaty..” shumëshekullore qëndroi në këmbë, tërmeti e dëmtoi, por ajo -mbijetoi..kalalitë e ruajtën vendlindjen e tyre - nuk lejuan që të mbyllen portat e Jetasaja. vazhdonte edhe pas tërmetit. Në kampin ku ishin të strehuar dy të rinjë u fejuan, pas disa ditëve u bë edhe martesa e parë pas tërmetit.. Tërmetin e përcolli solidaritet i madh prej të gjithë Malit të Zi, si edhe prej republikave të tjera të ish-Jugosl Nëlavisë.atë ditë, para sëmundjes Josip Broz Tito ishte në rezidencën e tij në Igalo. Me helikopter e vizitoi bregde tin e Malit të Zi ku ishin pasojat dhe rrënimet më të mëdha. Prej atëherë u nis ndihma dhe lufta që të tejkalohen pasojat e tërmetit. Por, rindërtimi në Ulqin shkoi shumë ngadalë. Një herë ishte në vizitë një delegacion e ur banistëve, arkitektëve dhe ata thanë: “Për planifikim duhet t’u drejtoheni arkitektëve nga Spliti të cilët kanë dituri për ndërtimin mediteran. Ul qinin e vjetër duhet me e rindërtua, por Ulqinin e Ri duhet mee ndërtua në Pllazhin e Madh. Nuk duhet të ndërtohet në pjesën e Mahallës së Re dhe Fushës së Ulqinit. Ato janë zona e 9-të për tërmet.”Ndodhi fare ndryshe: projektantët kryesorë për Ulqin ishin nga Titogradi dhe Shkupi. Këta me siguri nuk kanë pasur dituri ( po as dashuri të madhe) për detin dhe bregdetin. Filloi ndërtimi edhe në Fushën e Ulqinit, u lanë të paur banizuara pjesët e bukura shkëmbo re prej hotel “Albatrosit” deri te Kepi Gjeranave, pjesët e Mendrës (Hija), Bashbylykut. U lejua ndërtimi i par regullt në Liman.

KOHA Javore 33 MOZAIK E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

në një thes dhe në një burg të ngritur mbi një ujdhesë të izoluar në Detin Adriatik. Ishte ky burgu me i errët e me famëkeq i ish-Jugosllavisë, Goli Otok. Aty gjendej edhe një numër i madh shqiptarësh të tjerë të burgo sur. Vet emri Goli Otok, apo “Ishulli i zhveshur”, për ironi, sikur përkonte me qëllimin e pushtetit, zhveshjen nga dinjiteti, liritë personale e per sonaliteti i të burgosurve dhe “krijimi i njeriut të ri” sipas dizajnimit komunist të kohës. Mulliqi nuk u thye... Pas përfundimit të burgut, në vitin 1953, Rexho Mulliqi do ta lidhë ar dhmërinë e tij me Kosovën, së pari me Prizrenin, ku punoi si pedagog, pastaj me Prishtinën më 1956, ku do të bëhet përgjegjës i Programit

Veprimtari shumëpërfshirëse e muzikës artistike

“Duket se koha po e bën gjithnjë e më të madh. Ngase edhe sot, katër dekada pas vdekjes, disa etnicitete e rrethe kulturore, akoma debatojnë rreth faktit se kujt i takon. Kompozi torin Rexho Mulliqin për së gjalli e ndoqën, izoluan, burgosën, heshtën e anatemuan. Pas vdekjes, kombe e institucione u përpoqën ta ‘për vetësojnë’, e bëjnë pjesë të kulturës së tyre”, janë këto fjalë me të cilat e fillon shkrimin e shënimit të vet vër tetë me vlerë, veprimtari i mirënjohur kosovar i çështjeve muzikore Hys Shkreli, kushtuar biografisë së bu jshme dhe voluminoze të kompozi torit të famshëm me prejardhje nga Gucia, Rexho Mulliqi. Rexho Mulliqi, i njohur në rini si Rex hep Mullaj, u lind më 18 mars 1923 në Guci, mirëpo sipas deklaratës së nipit të tij (djalit të vëllait) Rifat Mul liq, ai është lindur dy vite më parë, në vitin 1921. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, për të vazhduar si shumë të tjerë nga kjo anë Medresenë e Shkupit deri në vitin 1941. Shumë herët i la imazhet idilike të vendlindjes – Gucisë, të cilën e don te shumë, dhe bukuritë piktoreske të Bjeshkëve të Nëmuna për t’u shkol luar në Shkup. U regjistrua në Me dresenë e madhe të këtij qyteti, e cila ndonëse ishte menduar si shkollë fe tare, u shndërrua në vatër intelektu alësh, patriotësh e disidentësh politik nga të gjitha viset shqiptare. Mulliqi shumë shpejt ra në sy në këtë shkollë për talentin e tij, jo në muzikë, por në pikturë. Në këtë shkollë aso kohe, pos shumë lëndëve të tjera mësohej edhe muzika, e pesë gjuhë të huaja. Megjithëkëtë, pak kush ka mundur të parashikoj që nga një medrese të dalë një krijues i muzikës klasike. Aty Mulliqi kishte arsimtar muzike një rus (Aleksandër Zalijev), i cili i pari e zbu loi talentin e djaloshit për muzikë dhe i sugjeroi regjistrimin në Akademinë e Muzikës. E futi në korin e shkollës dhe i propozoi violinën, instrument në të cilën Mulliqi do të dashurohet shpejt. Mirëpo, kjo përkrahje e arsim tarit rus, një dit do t’i kushtojë Mul liqit. Do t’i hakmerret e bëhet njollë politike, e akuzë e mëvonshme. Nga vitet e Shkupit, dashuria e Rex ho Mulliqit do të bëhet violina. Me atë instrument, Mulliqi i ri do t’u bie në sy edhe ushtarëve pushtues italian në vendlindje, ku ushtronte në një depo të zbrazët pranë rezervuarit të ujës jellësit. Ushtarët italian një ditë rre thojnë vendin, mirëpo me të dëgjuar violinën, ulin armët dhe të befasuar me virtuozin e ri, e pagëzojnë atë “Paganini i vogël”.

HasangjekajShaban

Portret: Kompozitori Rexho Mulliqi (1923-1982)

KOHA Javore34 PORTRET

Nga Shkupi ku qëndroi deri në vitin 1941, Mulliqi transferohet ne Shkollën Normale të Prishtinës. Tri vite më vonë, fillon studimet në Ak ademinë e Muzikës në Beograd. Në këtë qytet, një ditë, të gjitha planet e ëndrrat e tij krijuese do të thyhen. Në vend të diplomës, do t’i dorëzo het fletë-arresti, dhe do të përfundojë në burg si anti-titist e kundërshtar i sistemit. Në vitin 1948, Jugosllavia prishi marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik dhe Stalinin. Pushteti filloi gjuetinë kundër poli tikanëve e intelektualëve opozitarë. Kjo atmosferë, do të shfrytëzohet për të akuzuar, etiketuar e dënuar shumë njerëz të pafajshëm. Te gjithë kritikët e opozitarët e sistemit jugosllav u futën

E ENJTE, 1 SHTATOR 2022

të simfonisë, si gjini e rëndësishme e këtij arti. “E ndiej veten të hendikepuar që nuk i takoj profesionalisht kësaj fushe për t’u thelluar në vlerësimin e veprave të Mulliqit. Mirëpo duke studiuar jetëhecjen e tij, më lehtë kuptohet e përjetohet muzika që ai krijoi dhe anasjelltas: duke dëgjuar veprat e tij, ne sot lexojmë jetën e kompozitorit”, shprehet në shënimin e vet kushtuar biografisë së kompozitorit, veprimtari Hys RexhoShkreli.Mulliqi është autori i sim fonisë së parë shqiptare të krijuar në Kosovë dhe pionier i muzikës kamertale në këtë ambient. Ai është edhe shqiptari i parë që shkroi muz ikë filmi në Kosovë. Me përjashtim të operas, Mulliqi krijoi në të gjitha gjinitë, nga muzika kamertale e deri te këngët për fëmijë. Ndër veprat e tjera të njohura të tij janë Simfonia nr. 1 (1955), Simfonia e dytë Koso vare, Fantazia simfonike, “Akuarelet e Prizrenit”, “Legjenda për violinë dhe piano”, pastaj kantatat “Vdekja e heroit”, “Poema për ata”, “Baresha”, kompozimet vokale për kor “Vjeshta” I dhe II, “Kosova”, “Suita e vogël” etj. Në opusin e tij të pasur artistik, veçohen veprat orkestrale, nga të cilat kurorë e punës së tij është Sim fonia e Dytë Kosovare. Ajo është një biografi e Kosovës dhe poetit. Fillon me një shpërthim jete në tinguj, si një frymëlindje e nevojë për hapësirë e energji, dhe pastaj qetësohet me pi ano, flautë e instrumente të lehta që sikur pikturojnë natyrën shqiptare të fëmijërisë së autorit, apo edhe Dar daninë antike, para një shkundjeje që sikur paralajmëron fortunat historike nëpër të cilat kaloi ky vend. Në pjesën e dytë ashtu si edhe jeta e kompozi torit dhe ambientit ku jetoi, ky motiv përshkrues piktural ngritet në një di alog dramatik me orkestrën e plotë, zhvilluar në etapat që secila në vete përbën një rrëfim të veçantë muzikor, ndonëse kompakte në tërësinë e ve prës. Është një vepër antologjike, që nuk ka ekzistuar më herët si gjini në Kosovë. Elemente nga kjo simfoni janë shfrytëzuar nga autori edhe në muzikën për filmin “Uka i Bjeshkëve të Nëmura”, i cili ishte i pari kopro duksion i shtëpisë së dikurshme film ike “Kosovafilmi”.

KOHA Javore 35 PORTRET artistikeshumëpërfshirësetëKosovës E ENJTE, 1 SHTATOR 2022 Muzikor të Radio Prishtinës, të vetmit radiostacion me program në gjuhën shqipe në Kosovë. Aty themeloi Ko rin e Radio Prishtinës, dhe së bashku me Lorenc Antonin, i vunë themelet institucionale traditës popullore dhe muzikës artistike në Kosovë. Edhe pse tani në liri, etiketa e zezë – ish i burgosur politik, do ti rri mbi kokë edhe për shumë vite të tjera. Meg jithëkëtë, jeta në Prishtinë do ta aktiv izojë shpirtin e tij krijues. Me Kosovën do ta lidhë jo vetëm muzika, por edhe gjëra të tjera... Mulliqi kishte një fjali, si totem mo tivues: “Muzika ishte dashuria ime e parë dhe e fundit”, thoshte ai. Mirëpo në jetën e tij është një përjashtim nga kjo thënie. Ishte një kohë kur Rexho Mulliqi kishte edhe një dashuri të dytë, pos muzikës. Duke punuar në Prishtinë, ai afrohet me një këngëtare të re e të bukur, e cila përmbledhte në unin e saj tërë atë që një krijues muzikor mund ta ketë ëndërr fry mëzuese - bukurinë, sharmin e zërin. Ajo këngëtare quhej Nexhmije Pa garusha, dhe aso kohe punonte në fonotekën e Radio Prishtinës. Dashu ria midis Mulliqit e Nexhmijes u rrit në martesë. Nga kjo martesë lindi i vetmi djalë, Leonardi, kurse nga ajo dashu ri, lindi kënga e famshme “Baresha”. Sot, mund të supozojmë se inspirimi krijues për “Bareshën”, mbështetej nga dy burime: zërin brilant të Nexh mije Pagarushës dhe natyrën mag jepse të vendlindjes së kompozitorit - Gucisë. Ai ishte lindur e rritur pranë Bjeshkëve të Nëmuna, midis pei zazheve kolorite, ku baresha është fry mëzim e simbol i bukurisë femërore. Baresha, mbase ishte një Nexhmije e ëndërruar dikur moti, larg në rininë e jetën pastorale të lënë në vendlind je. Ndonëse martesa e Mulliqit me Nexhmijen një ditë përfundoi, ata mbeten në lidhje të pafund nëpërm jet këngës së përbashkët “Baresha”. Kjo këngë ka një strukturë të pasur dhe komplekse për zhanrin të cilit i përket. Duket se kompozitori duke krijuar atë, kishte në mend një projekt më të madh. Në të vërtetë elemente e sentenca muzikore të “Bareshës”, hasën edhe në dy simfonitë e Mul liqit. Më vonë, ai bëri edhe një variant orkestral të “Bareshës” dhe kështu, ky kompozim, u bë kriter i standar deve për komponimin e këngëve në frymën e melosit popullor për krijuesit e Vitettjerë.e Prishtinës, do te jenë periu dha më e frytshme në jetën artistike të Rexho Mulliqit. Ai u shndërrua në institucion që vuri themelet e muz ikës artistike në Kosovë, posaçërisht

kohajavore.me