Koha 1018

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 7 korrik 2022 Viti XXl Numër 1018 Çmimi 0,50

“Open Balkan” - eksperiment që kushton

ISSN 1800-5696

Poeti që ka ndërtuar kullën e tij poetike

Afroulqinakët

PËRMBAJTJE

6

8 Para dhe pas

Moska duhet të zgjedhë – ose gjalpë ose armë

12

16 Pjetër Budi dhe kultura e fasadës

Si i lejoi Google lajmet e rreme për gjenocidin në Srebrenicë?

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

PËRMBAJTJE

18

20 Trashëgimia e Piter Bruk është kudo në teatrin e sotëm

tjen për shtetinkomb, duke pas tueshme dhe ur parasysh se as përfundimt ajo are parashikohen që do të përp dhe që shumë lloje uthe menti im nuk është se shteti-k shin me nevojat e omb është e ëkohore të qev vetmja erisjes, por ësh të e vetmja përg ndim që të eks peri jigj e kësaj shkalle mentojmë me forma të tjer e a të janë të rreziksh t’i zhbëjë rezu me, sepse ask ltatet e tyre.“ ush Roger Scruton

(autori)

mbron shtetinkomb. Sulmon rritjen e fuqisë pjegon përse e kanë gabim së intelekt e normalisht mund të cilësoh ualët liberalë b që e bën Scr et si mendim uton-i nuk mun tar d të kategorizoh politik. Argume et nti i tij bazohe mopolite, që t në themelet mund të josh e in të majtën ashtu Profesor Emerit

us, Universiteti

Tivari, dashuria dhe makthi im!

NEVOJA PËR KOMBE Roger Scruto n Përktheu: Albe

rt Bikaj

i Kembrixhit

ar se legjitim iteti patriotizmi ang i patriotizmit bazohet në lez nuk përbën lizmi gjerman kërcënim për , sepse ky i fun dit nuk njihte David G. Gre

en, Civitas

i është arritje e suksesshme mel të shtetit e qytetërimit dhe shoqërisë bashkëkohore, rikisht është sprovuar të jetë n rendit, lirisë, organizimi drejtësisë dhe demokracisë Albert Bikaj

zof anglez i shq uar për promov mit tradicional. imin Ka punuar si profeitete prestigjoze si Bërkbek, Bos janë: Filozofi a moderne: nga ton he Si të jesh i Arisdjathtë.

22

31 Në mbrojtje të shtetit-komb

Manifestimi “Pranvera në Triesh 2022”

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Ish-kryetari Ferhat Dinosha jep dorëheqje nga Unioni Demokratik i Shqiptarëve

Hapi më i vështirë e më i padëshirueshmi në karrierën time politike Ish-kryetari i Unionit Demokratik të Shqiptarëve, Ferhat Dinosha, ka dhënë dorëheqje nga kjo parti dhe ka deklaruar se nuk do të jetë më Kryetar Nderi e as anëtar i UDSH-së.

Dorëheqja ka ardhur si rezultat i mosmarrëveshjeve dhe ftohjes së marrëdhënieve me kryetarin aktual të UDSH-së, Mehmed Zenka.

Përmes një deklarate për shtyp, Dinosha ka njoftuar për arsyet që e kanë shtyrë të ndërmarrë një hap të tillë i cili, sipas tij, “mund të jetë më i vështiri e më i padëshirueshmi” në karrierën e tij politike.

Ai ka thënë se pauza disavjeçare, gjatë së cilës ka qenë ambasador i Malit të Zi në Republikën e Shqipërisë dhe në Republikën e Kosovës ka bërë që të bjerë dukshëm potenca politike e partisë dhe të ftohen marrëdhëniet me kryetarin aktual të saj, Mehmed Zenka.

“Veç kësaj, partia ka përjetuar përçarje në Degën e Malësisë, duke përgjysmuar votat dhe duke krijuar dy grupime politike”, ka theksuar Dinosha.

Ai ka thënë se me t’u kthyer në vendlindje, para një muaji, ka bërë përp-

4

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

jekje për t’i bashkuar dy grupimet e UDSH-së në Malësi, por që nuk ka pasur sukses.

“Jam interesuar shumë per t’i ribashkuar dy grupimet, përkatësisht për ta rikthyer në Degë grupin e përjashtuar nga partia, të profilizuar tashmë si Unioni i Tuzit. Ky grup ka pranuar të rikthehet në Degë dhe të bëhet sërish pjesë e Kryesisë së saj, me kusht që unë, si koordinator, të marr përsipër udhëheqjen e Degës, kurse nga posti i kryetarit të saj të tërhiqet z. Enis Gjokaj, deri në riorganizimin e strukturës së re të Degës, përmes ndonjë vendimi të organeve partiake ose kuvendit të ri zgjedhor lokal.

Këtë ia kam përcjellë kryetarit të Degës dhe disa bashkëpunëtorëve të tij, duke u thënë që ta informojnë edhe kryetarin e partisë dhe të më kthejnë gjegje. I kam thënë kryetarit të Degës se do t’ia vlente të sakrifikonim ne të dy, ai me tërheqjen e unë me marrjen e përkohshme të të parit të Degës, por nuk kam marrë përgjigjen e pritur”, thekson ai në deklaratën për media.

Dinosha ka thënë se kjo “dhe shumë çështje të tjera të metabolizmit par-

tiak të partisë më të fortë të pakicave në Mal të Zi, në fazën e përgatitjeve dhe të vetë mbajtjes së Referendumit të Pavarësisë, më bëjnë të ndërmarr këtë hap, që mund të jetë më i vështiri e më i padëshirueshmi në karrierën time politike”.

Ai i ka falënderuar anëtarët, simpatizuesit dhe votuesit e UDSHsë, të cilëve u ka premtuar se “në dhashtë Zoti shëndet e jetë, do të vazhdoj, në një formë a tjetër, të jap kontribut për të mirën e shqiptarëve dhe të proceseve demokratike në Mal të Zi. Ky që jam, jam falë tyre. Në e kanë mirë aty ku janë, u vazhdoftë e mira! Në e paçin ngushtë, i pres në bashkudhëtim të ri, me sjellje e mirëkuptim të vjetër”.

Ferhat Dinosha ka qenë kryetar dhe deputet i UDSH-së në Kuvendin e Malit të Zi. Ai ka qenë po ashtu ministër pa portofol dhe ministër për të Drejtat e Njeriut dhe Pakicave në Qeverinë e Malit të Zi. Së fundmi ka shërbyer si ambasador i Malit të Zi në Republikën e Shqipërisë dhe Republikën e Kosovës.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Arrihet marrëveshja mbi modelin e menaxhimit të Parkut Natyror “Kriporja e Ulqinit”

Do të krijohet shoqëria me përgjegjësi të kufizuar Ulqin – Modeli i menaxhimit të Parkut Natyror “Kriporja e Ulqinit” do të jetë shoqëria me përgjegjësi të kufizuar, e cila duhet të themelohet deri në tetor të këtij viti.

Ky është vendimi që është marrë në takimin që është mbajtur të mërkurën e kaluar (29 qershor 2022) në mjediset e Komunës së Ulqinit, ku kanë marrë pjesë ambasadori i Gjermanisë në Malin e Zi, Robert Weber me bashkëpunëtor, drejtoresha e përgjithshme e Drejtorisë për Natyrë në Ministrinë e Ekologjisë, Planifikimit Hapësinor dhe Urbanizmit, Tamara Brajoviq me bashkëpunëtorë, kryetari i Komunës së Ulqinit, Omer Bajraktari me bashkëpunëtorë, eksperti i GIZ-it, Goran Gugiq, përfaqësuesit e NP “Parqet Natyrore”, drejtoresha e Shoqatës “Martin Schneider-Jacoby”, Zenepa Lika, drejtoresha ekzekutive e Qendrës për Mbrojtjen dhe Hulumtimin e Zogjve, Jovana Janju-

sheviq, dhe administratori i falimentimit, Zharko Ostojiq.

Bashkëthemelues të shoqërisë me përgjegjësi të përkufizuar është propozuar që të jenë Qeveria e Malit të Zi dhe Komuna e Ulqinit.

Në deklaratën për shtyp të Ministrisë së Ekologjisë, Planifikimit Hapësinor dhe Urbanizmit thuhet se qëllimi i takimit ka qenë definimi i qartë i hapave dhe procedurave të mëtejme drejt formimit të shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar dhe menaxhimit të suksesshëm në të ardhmen. Lidhur me këtë është miratuar përfundimi që në kuadër të strukturës drejtuese të formohet organi nga përfaqësuesit e të gjitha institucioneve dhe organizatave pjesëmarrëse në këtë takim, si dhe që bashku, në mënyrë precize të përcaktohen kriteret për zgjedhjen e drejtorit të shoqërisë së ardhshme dhe që si kriter bazë të jetë profesionalizmi i tij.

Deri në tetor të këtij viti, kur pritet të themelohet shoqëria me përgjegjësi të kufizuar, NP “Parqet Natyrore” do të vazhdojë kontratën për marrjen me qira të Parkut të Natyrës “Kriporja e Ulqinit”.

Drejtoria për Kadastër dhe Pronën Shtetërore ka regjistruar të enjten shtetin si pronar të 15 milionë metrave katrore të Kripores së Ulqinit, në bazë të vendimit të Ministrisë së Financave, ndërsa objektet e shkatërruara të administrarës, hangaret dhe objektet ndihmëse do të mbeten në pronësi të ndërmarrjes.

Ndaj këtij vendimi kanë reaguar aksionarët pakicë të Kripores së Ulqinit, të cilët kanë paralajmëruar se do të kërkojnë dëmshpërblim në vlerë prej 200 milionë eurosh për shkak të lëshimit në treg të aksioneve pa mbulesë.

(Kohapress)

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Para dhe pas Për sa i përket asaj që përdorej si referencë në vitet p.e.s. ose para Krishtit, çdo popull përdorte një kalendar me një pikë tjetër referimi. Romakët përdornin vitet e sundimtarëve të tyre si pikë referimi (vitin para dhe pas), kur një perandor merrte detyrën

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Çështja është se kohën, si shumë të tjera, e marrim të mirëqenë. Vitet maten para dhe pas ngjarjes më të rëndësishme në botën e krishterë, që është lindja e Krishtit. Por nuk është kështu në çdo rast. Në fakt nuk ishte kështu as në kohën bizantine. Romakët gjatë epokës bizantine ishin të krishterë, por ende nuk përdornin A.D. dhe B.C. dhe

6

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

i numëronin vitet duke u nisur nga “krijimi i botës” diku rreth vitit 5500 para Krishtit. Në mënyrë të ngjashme sot ka kalendarë të tjerë. Arkeologët në fushën e arkaometrisë shpesh përdorin B.P. (before present). Ata i numërojnë vitet para fillimit të takimit me radiokarbonin në vitin 1950. Shkurtesa “B.P.” është interpretuar në mënyrë retrospektive si “para [ph]fizikës”, që i referohet kohës përpara se testimi i armëve bërthamore të ndryshonte artificialisht proporcionin e izotopeve të karbonit në atmosferë.

Për sa i përket asaj që përdorej si referencë në vitet p.e.s. ose para Krishtit, çdo popull përdorte një kalendar me një pikë tjetër referimi. Romakët përdornin vitet e sundimtarëve të tyre si

pikë referimi (vitin para dhe pas), kur një perandor merrte detyrën.

Në disa raste ishte ndonjë ngjarje e rëndësishme që përdorej si pikënisje e epokës. Për helenët mund të ketë qenë një fitore olimpike, për ilirët një luftë apo ndryshimi i emrit nga ilir në alban ose arbënor, romakët i referoheshin edhe vitit që nga themelimi i qytetit të Romës.

Nuk kishte asnjë sistem matës universal të kohës mijëra vjet para Krishtit.

Përveç kësaj, nëse shkojmë shumë mijëra vjet përpara, arrijmë në një pikë ku njerëzit nuk kishin as një sistem shkrimi. Kështu, është e pamundur të dihet se si njerëzit në epokën paleolitike i numëronin vitet.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Një person mund të numërojë vitet nga ndryshimi i stinëve. Por duke i vënë numra, ne nuk e dimë se çfarë ka përdorur si referencë, sepse nuk kemi burime të shkruara. Por kjo është çështje tjetër.

Në vitin 525, një murg i quajtur Denis ose Dionysius Exigus ndonjëherë i quajtur Dionisi në Gjunjë (Dionisi i Vogël) nga Scythia, prezantoi sistemin A.D. (Anno Domini) duke numëruar vitet që nga lindja e Krishit.

Dionisi e përcaktoi këtë datë duke përdorur shkrime të mbijetuara nga të krishterët e hershëm si Klementi i Aleksandrisë dhe Eusebius i Cezaresë. Ai u përpoq të caktonte vitin 1 të e.s. si vitin e lindjes së Jezu Krishtit. Vlerësimet moderne e vendosin lindjen e Krishtit rreth vitit 4 p.e.s.

Dionisi krijoi sistemin e tij posaçërisht për të hequr kujtimin e Dioklecianit, i cili kishte persekutuar ashpër të krishterët kur kishte qenë Perandor. Dionisi bëri që “Anno Domini” të zëvendësojë “Anno Diocletiani”.

Shtimi B.C. ndodhi dy shekuj pas Dionisit, dhe u zgjerua për të treguar numrin e viteve që një ngjarje kishte ndodhur B.C. (Para Krishtit).

Nuk kishte “vit zero” në sistemin e përditësuar pasi koncepti i numrit zero nuk

“

Forma alternative e “Para epokës së zakonshme” dhe “Epokës së zakonshme” daton në 1715, ku përdoret në një libër astronomie në mënyrë të ndërsjellë me “Epokën Vulgare”. Në atë kohë, vulgare do të thoshte “i zakonshëm” dhe jo “i papërpunuar”. Termi “Epoka Vulgare” është edhe më i vjetër, duke u shfaqur për herë të parë në një libër të vitit 1615 nga Johanes Kepler

ishte shfaqur në Evropë.

Koncepti i zeros u botua për herë të parë në vitin 628 pas Krishtit nga studiuesi indian Brahmagupta. Ideja e tij nuk do të përhapej në Evropën e krishterë mesjetare deri në shekullin e 13-të.

Sistemi B.C. dhe A.D. u bënë më të popullarizuar në shekullin e 9-të pasi Perandori i Shenjtë Romak Charlemagne miratoi sistemin për datimin e akteve të qeverisjes në të gjithë Evropën.

Deri në shekullin e 15-të, e gjithë Evropa kishte miratuar sistemin B.C. dhe A.D. Përfshirja e sistemit ishte e nënkuptuar në prezantimin e kalendarit gregorian të shekullit të 16-të dhe më vonë do të bëhej standard ndërkombëtar në 1988 kur Organizata Ndërkombëtare për Standardizim miratoi vendimin i cili përshkruan një mënyrë të pranuar ndërkombëtarisht për të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

paraqitur datat.

Forma alternative e “Para epokës së zakonshme” dhe “Epokës së zakonshme” daton në 1715, ku përdoret në një libër astronomie në mënyrë të ndërsjellë me “Epokën Vulgare”. Në atë kohë, vulgare do të thoshte “i zakonshëm” dhe jo “i papërpunuar”. Termi “Epoka Vulgare” është edhe më i vjetër, duke u shfaqur për herë të parë në një libër të vitit 1615 nga Johanes Kepler.

Ka një sërë arsyesh pse disa individë dhe organizata kanë ndryshuar nga A.D. në C.E.(common era) Këto përfshijnë shfaqjen e ndjeshmërisë ndaj jo të krishterëve që përdorin këtë sistem datash. Ato përfshijnë gjithashtu faktin se “Anno Domini” është ndoshta i pasaktë, pasi studiuesit përgjithësisht besojnë se Krishti ka lindur disa vite para vitit 1.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Moska duhet të zg – ose gjalpë ose a Xhozep Borel Qëkur Rusia shkeli qëllimisht të drejtën ndërkombëtare duke pushtuar Ukrainën, BE-ja ka miratuar gjashtë pako sanksionesh kundër Moskës.

Masat tona tani kanë në shënjestër afër 1.200 individë dhe 98 subjekte në Rusi, si dhe një numër të konsiderueshëm të sektorëve të ekonomisë ruse. Këto sanksione janë miratuar në bashkërendim me anëtarët e G7.

Efektiviteti i tyre rritet nga fakti se mbi dyzet vende të tjera (përfshirë vende tradicionalisht neutrale), i kanë miratuar ato ose kanë marrë masa të ngjashme.

Deri në fund të vitit 2022, do ta ulim importin e naftës ruse për 90 përqind dhe po e ulim me shpejtësi importin e gazit. Këto vendime po na çlirojnë gradualisht nga një varësi që prej kohësh ka frenuar zgjedhjet tona politike përballë agresivitetit të Vladimir Putinit. Ai me gjasë besonte se Evropa nuk do të guxonte të përfshihej në sanksione për shkak të varësisë nga energjia. Kjo nuk është gjëja më e parëndësishme e shumë kalkulimeve të gabuara të regjimit rus gjatë këtij konflikti. Natyrisht, heqja dorë nga energjia ruse në mënyrë kaq të shpejtë krijon gjithashtu vështirësi serioze për shumë vende të BE-së dhe për disa sektorë ekonomikë. Por, ky është çmimi që duhet të paguajmë për t’i mbrojtur demokracitë tona dhe të drejtën ndërkombëtare dhe ne po ndërmarrim hapat e nevojshëm për t’i trajtuar këto probleme në solidaritet të plotë.

Disa mund të pyesin se a kanë vërtetë ndikim këto sanksione në ekonominë ruse? Përgjigja e thjeshtë është po.

Edhe pse Rusia eksporton shumë lëndë të para, ajo gjithashtu nuk ka zgjidhje tjetër përveçse të importojë

8

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

shumë produkte me vlerë të shtuar të lartë të cilat nuk i prodhon vet. Për të gjitha teknologjitë e avancuara, ajo është 45 përqind e varur nga Evropa dhe me 21 përqind nga Shtetet e Bashkuara – krahasuar me vetëm 11 përqind nga Kina.

Në aspektin ushtarak – i cili është thelbësor në kontekstin e luftës në Ukrainë – sanksionet kufizojnë aftësinë e Rusisë për të prodhuar raketa precize siç janë ato Iskander ose KH 101. Pothuajse të gjithë prodhuesit e huaj të veturave kanë vendosur gjithashtu të tërhiqen nga Rusia dhe ato pak vetura të prodhuara nga

prodhuesit rusë do të shiten pa “airbag” ose transmision automatik.

Industria e naftës po pëson jo vetëm nga largimi i operatorëve të huaj por edhe nga vështirësia e qasjes në teknologji të avancuara – siç janë shpimet horizontale. Aftësia e industrisë ruse për të futur në qarkullim puse të reja ka shumë gjasa që të jetë e kufizuar. Në fund, për të ruajtur trafikun ajror, Rusisë do t’i duhet të tërheq shumicën e aeroplanëve të saj nga qarkullimi në mënyrë që të marrë pjesët rezervë të nevojshme për të mundësuar fluturimin e aeroplanëve të tjerë. Kësaj i shtohet edhe hum-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

gjedhë armë

A janë frytdhënëse sanksionet kundër Rusisë? Po, ato tashmë po e godasin rëndë Vladimir Putinin dhe bashkëpunëtorët e tij dhe me kalimin e kohës efektet e tyre në ekonominë ruse do të rriten

bja e qasjes në tregjet financiare, shkëputja nga rrjetet kryesore kërkimore globale dhe nga ikja masive e trurit.

Sa i përket alternativës së ofruar nga Kina për ekonominë ruse, në realitet ajo mbetet e kufizuar, veçanërisht për produktet e teknologjisë së lartë.

Deri më sot, qeveria kineze – e cila është shumë e varur nga eksportet e saj drejt vendeve të zhvilluara – nuk e ka ndihmuar Rusinë në anashkalimin e sanksioneve perëndimore.

Eksportet e Kinës në Rusi kanë rënë në përputhshmëri me ato të vendeve perëndimore.

A do ta shtyjnë këto ndikime domethënëse dhe në rritje Vladimir Putinin që të modifikojë kalkulimet e tij strategjike? Me gjasë jo, në të ardhmen e afërt: veprimet e tij kryesisht nuk udhëhiqen nga logjika ekonomike. Megjithatë, duke e detyruar të zgjedhë ose gjalpin ose armët, sanksionet e mbyllin atë në një rreth që po shtrëngohet gradualisht.

Lidhur me ndikimin e këtyre sanksioneve në vendet e treta, veçanërisht në vendet afrikane të cilat varen nga gruri dhe nga plehrat ruse dhe ukrainase, është e qartë se ku qëndron përgjegjësia sa i përket krizës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ushqimore. Sanksionet tona nuk kanë në shënjestër, në asnjë trajtë apo formë, eksportet ruse të grurit apo të plehrave, ndërsa Ukraina pengohet të eksportojë grurin e saj nga bllokada e Detit të Zi dhe nga shkatërrimi i shkaktuar nga agresioni rus. Nëse do të lindin çështje të tilla që lidhen me sanksionet tona, ne jemi të gatshëm të vendosim mekanizmat e duhur për trajtimin e tyre. I kam informuar homologët e mi afrikanë për këtë dhe kam kërkuar nga ata që të mos mashtrohen nga të pavërtetat e autoriteteve ruse në lidhje me sanksionet tona.

Përgjigja e vërtetë ndaj vështirësive në tregjet botërore të energjisë dhe të ushqimit është përfundimi i luftës.

Kjo nuk mund të arrihet duke pranuar diktatin rus; kjo mund të arrihet vetëm me tërheqjen e Rusisë nga Ukraina.

Respektimi i integritetit territorial të shteteve dhe mospërdorimi i forcës nuk janë parime perëndimore apo evropiane. Ato janë baza e të drejtës ndërkombëtare në tërësi. Rusia po i nëpërkëmbë ato pa pikë konsiderate.

Pranimi i një shkeljeje të tillë do t’ia hapte derën e ligjit të xhunglës në përmasa globale.

Ndryshe nga ajo që mendonim në mënyrë mjaft naive vetëm disa vite më parë, ndërvarësia ekonomike nuk nënkupton automatikisht qetësimin e marrëdhënieve ndërkombëtare. Kjo është arsyeja pse shndërrimi i Evropës në një fuqi të vërtetë – të cilën e kam kërkuar që në fillim të mandatit tim – është i domosdoshëm. Të ballafaquar me pushtimin e Ukrainës, ne kemi filluar të kalojmë nga fjalët në vepra duke treguar që, kur provokohet, Evropa mund të përgjigjet.

Meqenëse nuk duam të hyjmë në luftë me Rusinë, sanksionet ekonomike janë tani në thelb të kësaj përgjigje. Ato tashmë kanë filluar të kenë efekt dhe do të kenë edhe më shumë në muajt e ardhshëm.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

“Open Balkan” - eksperiment që kushton “Ballkani i Hapur” është një formë e shkrirjes ekonomike dhe sociale, në të cilën shumica e pjesëtarëve gradualisht e paaftësojnë veten, në favor të liderëve, të cilët “rriten” dhe shndërrohen në kult. Dhe siç dihet, me formimin e cilitdo kult politik, ndjekësit lihen mënjanë dhe bëhen të pafuqishëm për t’i rezistuar rendit të ri politik.

Klement Camaj

Meqenëse tema e Ballkanit të Hapur është bërë “hit” ndër shqiptarët, përmes këtij opinioni të shkurtër po shpreh mendimin tim se pse “Open Balkan”, si një tryezë e të pabarabartëve, paraqet, jo vetëm një gabim moral dhe drejtim inferior, por edhe hap mbrapa në skenën gjeopolitike shqiptare.

“Ballkani i Hapur” është një formë e shkrirjes ekonomike dhe sociale, në të cilën shumica e pjesëtarëve

“ 10

gradualisht e paaftësojnë veten, në favor të liderëve, të cilët “rriten” dhe shndërrohen në kult. Dhe siç dihet, me formimin e cilitdo kult politik, ndjekësit lihen mënjanë dhe bëhen të pafuqishëm për t’i rezistuar rendit te ri politik. Po sjelli më poshtë disa mendime.

Së pari, edhe pse flitet shumë për rritje të tregut dhe përfitime eventuale që do të mund të sillte ky eksperiment, duket se injoranca, apo interesi, nuk lejon që të shihen pabarazitë e qarta. Nëse analizohen faktet ekonomike shihet qartë, se kush përfiton.

Prodhimi i brendshëm bruto (PPB) i përbashkët, i Malit të Zi, Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, nuk barazohet me atë të Serbisë vetëm. PPB i Malit të Zi, sipas Bankës

Botërore për vitin 2020, është 4.77 miliardë dollarë, ndërsa i Shqipërisë 14.88 miliardë dollarë. Ndërkaq i Kosovës është 7.72 miliardë dollarë, kurse i Maqedonisë së Veriut 12.27 miliardë dollarë. Kështu, PPB i përbashkët i katër anëtarëve potencialë, prej 39.5 miliardë dollarësh, është diçka më shumë se gjysma e PPBsë së Serbisë, e cila, sipas të njëjtin burim, ka PPB-në prej 53.33 miliardë dollarësh. Pra, edhe pse flitet se të gjitha vendet që supozohet se do të marrin pjesë në Ballkanin e Hapur, do përfitojnë nga tregu i përbashkët, Serbia do të jetë ajo që gjithmonë do të përfitojë më shumë. E një Serbi më e fortë se të gjitha anëtarët e tjerë së bashku, nuk jep shpresë se do të kemi një bashkëpunim partnerësh.

Edhe pse flitet shumë për rritje të tregut dhe përfitime eventuale që do të mund të sillte ky eksperiment, duket se injoranca, apo interesi, nuk lejon që të shihen pabarazitë e qarta. Nëse analizohen faktet ekonomike shihet qartë, se kush përfiton. Prodhimi i brendshëm bruto (PPB) i përbashkët, i Malit të Zi, Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, nuk barazohet me atë të Serbisë vetëm. PPB i Malit të Zi, sipas Bankës Botërore për vitin 2020, është 4.77 miliardë dollarë, ndërsa i Shqipërisë 14.88 miliardë dollarë. Ndërkaq i Kosovës është 7.72 miliardë dollarë, kurse i Maqedonisë së Veriut 12.27 miliardë dollarë. Kështu, PPB i përbashkët i katër anëtarëve potencialë, prej 39.5 miliardë dollarësh, është diçka më shumë se gjysma e PPB-së së Serbisë, e cila, sipas të njëjtin burim, ka PPB-në prej 53.33 miliardë dollarësh

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Së dyti, Rusia, përmes Lavrovit, publikisht ka përkrahur këtë iniciativë, çka me të drejtë e klasifikon si një projekt Serbo-Rus. Pastaj, Vuçiq, këtë iniciativë e sheh si një shumëzues forcash për ambiciet e Serbisë, e jo një zëvendësim i të njëjtave ambicie. Shkurtimisht, kjo iniciativë nuk do te këtë sukses, nëse dikush mendon se do të ulë ambiciet serbe për të dominuar në Ballkan. Madje, kjo nismë, as nuk është e projektuar që të detyrojë Serbinë t’i miratojë standardet e Bashkimit Evropian, sa u përket praktikave demokratike. Edhe pse në konceptin bazë, Bashkimi Evropian dhe Amerika e mbështesin idenë e bashkëpunimit ekonomik rajonal, mendoj se është një qëndrim i gabuar i Fuqive të Mëdha në Ballkan, kur kërkojnë bashkëpunim me çdo kusht, pa kuptuar sa duhet gjeografinë kulturore të rajonit, e me çka u hapin ambiciet liderëve nacionalistë që nxisin dhunë. Për më tepër, nëse injorojmë historinë, ajo mund të rezultojë në përsëritjen e saj. Vlen vetëm të kthejmë filmin mbrapa te Traktati i Londrës (1913), i Bukureshtit

(1913), apo edhe më mbrapa, te Kongresi i Berlin (1884-1885), e të shihet qartë se qëllimet dhe objektivat e Serbisë pak a shumë gjithmonë kanë qenë te ngjashme; Serbia e Madhe, Serbia e Grashaninit dhe e Akademisë serbe, Serbia e cila akoma vazhdon të ëndërrojë mbretërinë e Car Dushanit.

Përfundimisht, nëse shikohen faktet nga burimet e ndryshme arkivore e akademike, lehtësisht mund të vihet deri te konkludimi se zgjerimi dhe forcimi i Serbisë gjithmonë është bërë në dëm të territoreve shqiptare dhe “Ballkani i Hapur” nuk është

“

asgjë më pak se forcim i pozicioneve dominuese serbe. Prandaj, në këtë moment, shqiptari që mbështet këtë nocion pragpanik, ose nuk i njeh faktet, sepse ato nuk janë paraqitur në mënyrë të drejtë, ose mendojnë se do të kenë përfitime personale, apo për grupin e vet politik. Sido që të jetë, mbështetja e kësaj iniciative nga shqiptarët, në përgjithësi, paraqet jo vetëm gabim moral, por edhe hap të madh mbrapa, politik dhe shoqëror.

(Autori është profesor i shkencave politike – Manhattan College dhe Doktorant i Diplomacisë Kulturore dhe Migracionit – UWS & ICD)

Rusia, përmes Lavrovit, publikisht ka përkrahur këtë iniciativë, çka me të drejtë e klasifikon si një projekt serbo-rus.

Pastaj, Vuçiq, këtë iniciativë e sheh si një shumëzues forcash për ambiciet e Serbisë, e jo një zëvendësim i të njëjtave ambicie. Shkurtimisht, kjo iniciativë nuk do te këtë sukses, nëse dikush mendon se do të ulë ambiciet serbe për të dominuar në Ballkan

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Si i lejoi Google laj për gjenocidin në S Shkruani “Srebrenica është…” në motorin më të njohur të kërkimeve në botë dhe rezultatet, në disa gjuhë, do të jenë tronditëse. Ato do të përfshijnë përgjigje si: “Srebrenica është gënjeshtër”. Kur një kërkesë shtypet në Google, motori i kërkimit llogarit shumë faktorë, përfshirë “gjuhën e pyetjes”, “vendndodhjen nga vjen pyetja” dhe “kërkimet tuaja të kaluara” Imagjinojeni të hyni në një librari për të blerë një libër për gjenocidin në Srebrenicë të Bosnje e Hercegovinës dhe titulli i parë që shihni është: “Srebrenica është gënjeshtër”. Dhe, ai nuk është i vetmi. Gjashtë ose shtatë titujt tjerë në raft janë të ngjashëm. Çfarë do të mendonit?

Kaloni nga një dyqan i ndërtuar me tulla e llaç tek interneti… dhe është pothuajse e njëjta gjë. Kjo është shqetësuese, pasi njerëzit sot, kur kërkojnë informacione, rrallë marrin një libër, por hapin Google, ose YouTube, ose burime të tjera në mediat sociale.

Në Bosnje, të rinjtë e moshës 18 deri në 30 vjeç mbështeten në informacionet e mbledhura në rrjetet e mediave online dhe sociale, tregon një sondazh i vitit të kaluar, i realizuar nga Mediacentar Sarajevo. Kjo e fundit është një organizatë joqeveritare, që mbështet dhe ndihmon zhvillimin e mediave të pavarura në Bosnje.

Merreni shembull Google. Shkruani “Srebrenica është…” në motorin më të njohur të kërkimeve në botë dhe rezultatet, në disa gjuhë, do të jenë tronditëse. Ato do të përfshi-

12

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

jnë përgjigje si: “Srebrenica është gënjeshtër”.

Kur Shërbimi Ballkanik i Radios Evropa e Lirë ka kontaktuar Google, duke ia vënë në dukje këtë, kompania ka ndërmarrë veprime për ta hequr përmbajtjen që e mohon gjenocidin në Srebrenicë.

Megjithatë, kjo duket se zbatohet vetëm për rezultatet e kërkimit në gjuhën angleze në Google. Kërkimet për gjenocidin e Srebrenicës në gjuhë të tjera vazhdojnë të nxjerrin dezinformata.

Më 11 korrik të vitit 1995, më shumë se 8.000 burra dhe djem myslimanë të Bosnjës janë mbledhur dhe janë vrarë nga forcat serbe pranë qytetit lindor të Srebrenicës. Ka qenë kjo vrasja më e rëndë masive në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore. Masakra në Srebrenicë është cilësuar si gjenocid nga Gjykata Ndërkombëtare për Krime në ish-Jugosllavi, edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë.

Komandanti i ushtrisë serbe të Bosnjës gjatë kohës së luftës, Ratko Mlladiq, dhe ish-udhëheqësi politik i serbëve në Bosnje, Radovan Karax-

hiq, janë dënuar me burgim të përjetshëm nga Gjykata Ndërkombëtare për Krime në ish-Jugosllavi, për shkak të roleve të tyre në gjenocidin e Srebrenicës.

Zyrtarët serbë mohojnë se forcat serbe kanë kryer gjenocid. Për Qeverinë në Serbi, ky është një “krim i tmerrshëm”, ka thënë presidenti Aleksandër Vuçiq në një fjalim në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, qershorin e vitit të kaluar.

Në qendër të Beogradit, një mural i Mlladiqit është vizatuar në fasadën e një ndërtese, çfarë nxjerr në pah faktin se për shumë serbë ai mbetet hero.

Për ata që jetojnë sot në Srebrenicë, qytetin që ndodhet në Republikën Serbe – rajon i banuar me shumicë serbe në Bosnje – dominimi i mohimit të gjenocidit në internet nuk është befasues.

“Kur e pashë të shkruar ‘Srebrenica është gënjeshtër’, nuk u çudita, sepse, për fat të keq, edhe sot shumë njerëz e mohojnë gjenocidin, duke thënë se e gjitha ishte gënjeshtër, se nuk ka ndodhur”, thotë Azemina Suliq, një nxënëse e shkollës së mesme në Srebrenicë, për Shërbimin Ballkanik të Radios Evropa e Lirë.

Në vitin 2021, Valentin Inzko, kreu i atëhershëm i Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë në Bosnje, e ka shpallur të jashtëligjshëm mohimin e gjenocidit.

Ligji është kritikuar ashpër nga udhëheqësit serbë të Bosnjës.

Google – në pronësi të kompanisë mëmë Alphabet – ka thënë se për-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

jmet e rreme Srebrenicë? punon 63.000 pyetje çdo sekondë, ose 5.6 miliardë “google-ime” çdo ditë, përfshirë ato të nxënëses Suliq.

Edhe pse mendon se shumica e informacioneve të mbledhura nga ky motor i kërkimeve, nuk janë 100 përqind të sakta, Suliq thotë se Google është një burim i shpeshtë informacioni për të. “Kryesisht për shkollën, kur jam duke bërë ndonjë punim për një temë të caktuar”, thotë ajo.

Tijana Stefanoviq, nga qyteti Gornji Millanovac në Serbinë Qendrore, gjithashtu mbështetet te Google për gjetjen e informacioneve.

“Unë e kontrolloj internetin fillimisht”, thotë Stefanoviq për Radion Evropa e Lirë dhe shton se ajo përdor edhe burime të tjera online.

Pasi të shkruash “Srebrenica është…” jo vetëm në Google, por edhe në YouTube, dalin rezultate të ngjashme; “Srebrenica është gënjeshtër”, është ndër rezultatet e para që shfaqen.

“Nuk u befasova, por as nuk e prisja që të ishte rezultati i parë i kërkimit. Është ndoshta tema më e kërkuar në vendin tonë, kështu që është në krye”, thotë Stefanoviq.

Si funksionon motori i kërkimit i Google?

Kur një kërkesë shtypet në Google, motori i kërkimit llogarit shumë faktorë, përfshirë “gjuhën e pyetjes”, “vendndodhjen nga vjen pyetja” dhe “kërkimet tuaja të kaluara”.

Të gjithë këta faktorë ndikojnë në atë që shfaqet në fund në ekranin e kompjuterit, thotë Filip Millosheviq nga Fondacioni Share, një OJQ që mbron dhe promovon të drejtat dhe liritë në internet.

“Për të vendosur se çfarë të shfaqin, sistemet i analizojnë pyetjet e shpeshta dhe të njohura, por gjithashtu marrin parasysh faktorë të tjerë, si: gjuha dhe vendndodhja e përdoruesit që bën kërkimin”, thotë Millosheviq për Radion Evropa e Lirë.

“Sisteme të tilla që punojnë në bazë të algoritmeve, nuk mund të jenë të përsosura dhe neutrale, për shkak të vetë natyrës së të dhënave që përpunojnë, të cilat krijohen nga njerëzit, të cilët nuk janë neutralë”, shton ai.

Për rrjedhojë, thotë Millosheviq, shpesh ndodh që motorët e kërkimit “të kthejnë rezultate që janë të njëanshme, diskriminuese, fyese, ose madje fakte që nuk janë të verifikuara ose të njohura”.

Google ka thënë për Radion Evropa e Lirë se “kur komuniteti na tërheq vërejtjen për rezultate që, për çfarëdo arsyesh, duken të papërshtatshme për të, ne i vlerësojmë dhe marrim masa”. “Çdo përdorues mund të raportojë një rezultat të papërshtatshëm direkt në kutinë e plotësimit automatik”, ka thënë Google.

“Në rastin e frazës ‘Srebrenica është gënjeshtër’, ne kemi ndërmarrë veprime dhe e kemi hequr këtë rezultat automatikisht”, ka thënë kompania.

Sipas Millosheviqit, “Google trajnon sisteme të inteligjencës artificiale, por gjithashtu punëson ekipe njerëzish që i vënë re shkeljet e politikave të kompanisë”.

Interneti dhe realiteti

Qendra Përkujtimore e Srebrenicës thotë se rezultatet e kërkimit në Google nuk janë befasuese, sepse shumica e njerëzve “në Serbi dhe në entitetin Republika Serbe besojnë se nuk ka pasur gjenocid në Sre-

“

brenicë”.

“Ajo që mund të them është se njerëzit që duan të kërkojnë për Srebrenicën dhe vijnë nga një rajon që e mohon gjenocidin, preferojnë të gjejnë të pavërteta, për ta bërë më të lehtë për veten e tyre dhe pastaj i ndalojnë kërkimet e tyre aty”, thotë zëdhënësja e Qendrës Përkujtimore të Srebrenicës, Almasa Salihoviq, për Radion Evropa e Lirë.

“Fakt është se njerëzit në këto zona shpesh preferojnë të besojnë në mite dhe deklarata të paverifikuara, më shumë se në fakte dhe vlerësime”, shton ajo.

Një raport nga Qendra Përkujtimore e Srebrenicës ka mbledhur 234 raste të mohimit të gjenocidit, që janë shfaqur në mediat në Bosnje midis majit 2020 dhe majit 2021.

“Më shumë se dy dekada pas gjenocidit, ndoshta më shumë se kurrë, ne po përballemi me faktin se të gjitha gjeneratat dhe kategoritë e njerëzve në Republikën Serbe dhe në Serbi, po përpiqen të thonë sa më fort që të jetë e mundur se në Srebrenicë nuk ka ndodhur gjenocid. Këta njerëz nuk kanë qenë kurrë të interesuar për të vërtetën. E vërteta është shumë më e vështirë për t’u pranuar sesa gënjeshtra”, thotë Salihoviq.

Në fillim të këtij viti, në Priboj, një qytet në kufirin ndërmjet Serbisë dhe Bosnjës, ku jetojnë serbë dhe boshnjakë, është kënduar një këngë, në prani të policëve serbë, që bënte thirrje për përsëritjen e Srebrenicës dhe përdhunimin dhe vrasjen e boshnjakëve.

Së voni, në rrjetet sociale është postuar një video, ku shfaqen fëmijë të vegjël duke kënduar një këngë të këngëtarit popullor, Mirko Pajçin, i njohur më mirë me pseudonimin Baja Malli Kninxha. Kënga “Nuk të dua, Alija” madhëron krimet kundër popullatës boshnjake, gjatë luftës. (REL)

Më 11 korrik të vitit 1995, më shumë se 8.000 burra dhe djem myslimanë të Bosnjës janë mbledhur dhe janë vrarë nga forcat serbe pranë qytetit lindor të Srebrenicës. Ka qenë kjo vrasja më e rëndë masive në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore. Masakra në Srebrenicë është cilësuar si gjenocid nga Gjykata Ndërkombëtare për Krime në ish-Jugosllavi, edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

13

KULTURË

Mbi krijimtarinë poetike të Ibrahim Berjashit (1)

Poeti që ka ndërtuar kullën e tij poetike Poezia apo hapësirat poetike nëpër të cilat lëviz Ibrahim Berjashi janë një ndërthurje e imazheve shumëdimensionale dhe shumëplanëshe, si në rrafshin tematik ashtu edhe në atë stilistik e motivor që përshkojnë pa pësuar manifestime shtesë dekorimi, dhe si të tilla në vetvete janë mjaft të fuqishme për të dërguar mesazhe domethënëse me shprehje konstante që karakterizohet me bartjen e vazhdueshme të disa motiveve apo toposeve të përhershme poetike në formë konceptuale, me konstruktet poetike origjinale, duke hequr dorë nga çdo referencialitet

Qazim Muja

Artisti është gjithmonë një i burgosur i frymëzimit dhe vetëm përmes poetikës së poetëve të vërtetë mund ta shohim rrugën e luftës së tyre me intimitetin e vet, që ashtu siç di ta lartësojë dhe ta çlirojë krijuesin e saj, edhe më shumë mund ta frenojë atë. Poezia është një kopje e shpirtit të poetit, mendimeve, ndjenjave, frymëzimeve, përvojave, pikëpamjeve të botës dhe të njeriut, dashurisë, jetës, madje edhe vdekjes, kuptuar si vazhdimësi metafizike e jetës. “Poezia është ajo që njeriu ëndërron, ajo që imagjinon, ajo që dëshiron dhe ajo që ndodh shpesh. Është një

“ 14

emër më real dhe më i dobishëm për jetën”, do të thoshte Zhak Prever. Asnjë art nuk mund të prekë shpirtin dhe zemrën e njeriut si një poezi, madje dhe një varg i vetëm i saj. Prandaj ajo krijohet dhe lexohet me kënaqësi dhe ngjall përjetime intensive të lexuesve.

E themi këtë sepse të kërkosh nëpër emocione apo kujtime, është një proces i mundimshëm, ndërsa regjistrimi i asaj gjendjeje shpirtërore mund të jetë edhe shumë i dhimbshëm. Takimi me poezinë është takimi me njerëzit dhe dëshirat e tyre, me botën, me shpresat dhe dashuritë e tyre, me qiellin, atdheun, shpirtin dhe zemrën e tyre. Por takimi me poezinë është dhe takimi me një poet dhe jetën, mendimet, shpirtin, zemrën e tij.

Nuk është rastësi që këtë paraqitje për poezinë e poetit Ibrahim Berjashi e filloj kështu, me një hyrje paksa eseistike për poezinë, për poetin dhe kujtimet e tij, sepse poezia e tij tanimë është bërë

Një dozë nostalgjie përshkon poezinë e tij, sidomos ato të fillimeve, për diçka që ishte dhe më nuk është, gjegjësisht për vendlindjen shumë të dashur për të, mu ashtu si ato personazhet e tij, atëherë kur merr hov procesi i mërgimit, poeti vajton për atë që lë përgjithmonë, për të mbetur vetëm në kujtime

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

një shenjë njohëse në poezinë tonë kombëtare, ndërsa emri i tij një emër i njohur në plejadën e poetëve kombëtarë të modernes letrare.

Poezia apo hapësirat poetike nëpër të cilat lëviz Ibrahim Berjashi janë një ndërthurje e imazheve shumëdimensionale dhe shumëplanëshe, si në rrafshin tematik ashtu edhe në atë stilistik e motivor që përshkojnë pa pësuar manifestime shtesë dekorimi, dhe si të tilla në vetvete janë mjaft të fuqishme

KULTURË për të dërguar mesazhe domethënëse me shprehje konstante që karakterizohet me bartjen e vazhdueshme të disa motiveve apo toposeve të përhershme poetike në formë konceptuale, me konstruktet poetike origjinale, duke hequr dorë nga çdo referencialitet.

Dikujt do t’i duket se këto hapësira në të cilat lëviz poeti qëndrojnë në kufirin e imagjinatës së fuqishme, dikujt si një rrëfim intim i një njeriu që thërret për sa më shumë dritë. Ndërsa realiteti, ai i vërteti, shpërbëhet në një ëndërr onirike dhe më pastaj kthehet si këndim i poetit për të vërtetën, në përpjekje për të mos e shpërndarë atë si ëndërr ngushëllimi apo si iluzion.

I udhëhequr nga frymëzimi, si kronik i jetës shpirtërore të njerëzve të ambientit të vet, Ibrahim Berjashi ndërton kullën e tij të poetikës për të rritur në katër vëllime me poezi: “Lule prej guri”, “E tej malësi e det”, “Orët e vetmisë” dhe “Gati u harruem”, në të cilat që nga fillimi e deri në fund eksploron kodet poetike të praktikës së vargëzimit modern, duke kërkuar në mënyrë selektive nuanca, ngjyra, imazhe, duke kompozuar metafora, duke luajtur me ritmikën, me shprehje të figurshme me komunikimin poetik të lirë… Shumë sinestezi kontribuojnë që imazhet lirike dhe jo vetëm, të bëhen të pëlqyeshme, të pazakonta dhe madje edhe të prekshme.

Një dozë nostalgjie përshkon poezinë e tij, sidomos ato të fillimeve, për diçka që ishte dhe më nuk është, gjegjësisht

“

I udhëhequr nga frymëzimi, si kronik i jetës shpirtërore të njerëzve të ambientit të vet, Ibrahim Berjashi ndërton kullën e tij të poetikës për të rritur në katër vëllime me poezi: “Lule prej guri”, “E tej malësi e det”, “Orët e vetmisë” dhe “Gati u harruem”, në të cilat që nga fillimi e deri në fund eksploron kodet poetike të praktikës së vargëzimit modern, duke kërkuar në mënyrë selektive nuanca, ngjyra, imazhe, duke kompozuar metafora, duke luajtur me ritmikën, me shprehje të figurshme me komunikimin poetik të lirë…

për vendlindjen shumë të dashur për të, mu ashtu si ato personazhet e tij, atëherë kur merr hov procesi i mërgimit, poeti vajton për atë që lë përgjithmonë, për të mbetur vetëm në kujtime.

Si një zog kur del nga foleja dhe kthehet disa herë për të parë nëse gjithçka është në rregull për të ardhur përsëri tek ajo. Por zogu kthehet, e njeriu, fatkeqësisht, shpeshherë jo, sepse proceset fatale dhe shoqërore nuk janë gjithmonë të favorshme. Kështu Berjashi mbetet brenda po asaj dhembjeje që ai dhe njerëzit e tij të botës reale kanë në shpirt, duke kujtuar Etlevën ilire, Tanushën - nusen e ublave, zanat e krojeve, personazhe të legjendave dhe miteve - Rozafën, Doruntinën, Gjergj Elez Alinë, Ago Ymerin, Gjeto Basho Mujin etj., por edhe ata pleqtë gojëmbël që u dridhet zemra - Halilin, Islamin, Qazimin, Nurijen, gurgdhendësin Nuh Ymerin, Xha Selën, Musë Tahir Ba-

jraktarin që bën dasmë të madhe për të marrë nuse Gjylën e Riza Topallit e të tjerë, që të gjithë njerëz të thjeshtë e të dashur të vendlindjes, mbeten pjesë të pandara të jetës së tij, në çdo vend ku poeti gjendet, duke mbjellë një pjesë të vetes aty në rrënjët e tokës së vet dhe duke u dhënë jetë, shpirt, ujë, bukë e kripë e zemër sipas zakoneve të moçme. Me mesazhe të tilla janë pothuaj të gjitha poezitë në përmbledhjet “Lule prej guri” dhe “E tej malësi e det”, përmendim: Në Vaun e Peshkut, Nata në Shestan, Kur shkoj në Arbnesh, Natja e mirë, Maja e Rumisë, Në Liqenin e Labeatëve, Këngë majekrahu, Varri i Kurtit... Dhe, të gjitha këto poezi, në kuptimin e ndjesisë së tejskajshme shpirtërore, seç e kanë një element Shirokian (të tipit “Shko dallëndyshe”, të një nostalgjie dhe idile të jashtëzakonshme, sepse dikur kishte frymë dhe jetë në vendlindjen e poetit, në Krajë: “ - Natja e mirë! / shpërthejnë urimet /si potpuri këngësh popullore / kur vjen mëngjesi në Krajë”. Ose: “E kur ia merr këngës / Mehë Beqë Nila / malet ngrihen në këmbë / Bien pushkë”. Dhe e gjithë kjo më vonë, bëhet mall i papërmbajtshëm për poetin: “Biro, na dogji malli”, varg që poeti na e thotë përmes gojës së babait, që në Krajë dhe jo vetëm prore do të mbetet si moto e kodizuar e dhembjes së shkaktuar nga plagët e mërgimit (poezia “Kur shkoj në vendlindje”), sepse tani “Dhentë i ka vrarë moti / kulla është shembur deri në themele” (poezia Fqinji im). (vijon) (Vështrimi është lexuar në mbrëmjen autoriale me shkrimtarin Ibrahim Berjashi, mbajtur në Librarinë “Ulqini”, më 24 qershor 2022, në kuadër të edicionit të 29-të të manifestimit letrar “Kalimera Poetike – Basri Çapriqi”) E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

15

KULTURË

Pjetër Budi dhe kultura e fasadës Në këtë 400-vjetorin e Pjetër Budit, larg kulturës së fasadës, të përdorimit të politikës për të larë mëkatet me përkujtesën zyrtare, është rasti të përveçojmë albanologun danez, që punoi mbi librat e Budit nga viti 1954-1985

Behar Gjoka Poeti pa varr, Pjetër Budi, që e mbytën në valët e Lumit Drin, në prag të Krishtlindjes në dhjetorin e largët të motit 1622. Thuhet aksidentalisht, ndërkohë shoqëruesit e tij, bashkë me Nikollë Lekën, që e pati gjurmuar nga viti 1616, kur po-

16

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

eti shkoi për herë të parë në Romë, për çudi shpëtuan. Viti 2022 shënon 400-vjetorin e ndarjes nga jeta të autorit, e ikjes së parakohshme, duke shënuar të parin martir të besimit dhe të gjuhës shqipe. Në këtë përvjetor, si gjithherë, hienat e pushtetit përpiqen që të shpëlajnë fytyrën me gjoja vëmendjen dhe përkujdesjen e panjohur.

Dy fjalë për kulturën e fasadës, e cila

ka të bëjë me uzurpimin prej politikës të gjithë hapësirës, të jetës, kulturës, letërsisë dhe historisë, gjithnjë në shërbim të pushtetit. Atëbotë kur pushteti, sidomos pushteti që shemb teatrin, që nxjerr në ankand Butrintin, merr në sqetullat e përdorimit kinse kujdesin për artin, kulturën, figurat e historisë dhe kulturës, ndërpritet marrëdhënia dhe thuret lavdia e përkujdesjes, ose kultura e fasadës.

KULTURË

Kultura e shpërdorimit të figurës realisht ka nisur pak më herët. Vite më parë, në një festival poetik me emrin e Budit, nga organizatorët u theksua se veprimtaria kryhet nën kujdesin e Dh. Çupit, deputete e Matit, përfaqësuese e PD-së. Atëherë, në prani të pjesëmarrësve të festivalit, kërkova që të mos lodhen me pajisë me teserë partia Pjetër Budin, sepse nuk pranon.

Në vitin 2019, festivali poetik, gjithnjë sipas drejtuesve ishte organizuar nën kujdesin e Agron Malajt, kryetar i Bashkisë Mat, që nuk di të ketë lidhje specifike me kulturën dhe letërsinë, apo me veprën e Pjetër Budit. Qysh asokohe, tanimë e shtuar në përvjetorin e 400-të të ndarjes nga jeta të shkrimtarit, u shfaq prirja për ta bërë socialist Budin, madje edhe “rilindas” të fundit. Në fakt, Budi nuk ka nevojë të jetë as socialist, as demokrat.

O njerëz, lëreni të qetë, në prehjen e përjetësisë në valët e Drinit!

Përpjekja për ta hipotekuar si përkujtim zyrtar, si model i udhëzuar nga Dr. që e kanë marrë titullin me patate, e veçmas nga shabanizmi i albanologjisë dhe studimeve letrare, asgjëmangut nuk i lë kujdesit fasadesk, ku as miza nuk fluturon pa praninë e Ramës, si dhe ku asnjë pemë nuk mbillet në televizor pa qenë aty Erioni i Bashkisë së Tiranës.

Pra, një model zyrtar, që nga qendra ka mbërritur në periferi, anekënd republikës së rrumpallës rilindase, ku liderët e radhës, të qeverisë, të bashkisë, të mëhallave apo katundit, me gjoja kujdes të posaçëm, si dikur nën udhëheqjen e partisë, udhëheqin kulturën, sportin, madje edhe fluturimin e harabelave të qiellit.

Budi, dhe asnjë figurë e rëndësishme e kulturës dhe e historisë sonë, nuk ka pse privatizohet, zyrtarizohet dhe mozomakeq të paraqitet në nivelin më mediokër të mundshëm. Pushteti në sistemin demokratik, nëse i ka mbetur hija të paktën, mbështet dhe krijon hapësira për përkujtimin e jo të udhëheqë përmasat e kulturës, shkencës dhe sportit. Çfarë nuk kam parë dhe dëgjuar për Pjetër Budin?!

Kam parë në qytetin e Burrelit, ku përpara bustit kishin ngulur një pemë që ia zinte pamjen.

Kam dëgjuar që më 7 maj 2022, e paska përmendur Skënder Gjinushi,

që me siguri e ka mësuar emrin e Budit, kur u bë kryetar i Akademisë së Shkencave, pasi la amanetet e PSD-së te Tom Doshi. Kam parë se sa shëmtuar është vendosur busti i Pjetër Budit tek oborri i shkollës së mesme të përgjithshme që mban emrin e tij në qytetin e Burrelit. Këtu mundet të vërë dorë bashkia, për të krijuar një pamje estetike, në hapësirën ku qëndron busti.

Në vitet e monizmit, kam dëgjuar pedagogë të UT-së, që e përmendnin si autor, pa lexuar asnjë nga librat e tij. Prej Budit kemi katër libra: “Doktrina e Kërshtenë” (1618), “Pasqyra e t’rrëfyemit”, “Rituali Roman” (ku gjendet edhe libri “Kush thotë meshë këtë kafshë (libër – B. Gj.) i duhet me shelbuom” në vitin 1621. Kam dëgjuar marrinat e analfabetizmit funksional, se Budi është përkthyes dhe përshtatës dhe nuk ka lidhje me poezinë. Në fakt, në librat e vet, Budi është përkthyes, poet dhe prozator.

Lënda e përkthyer, “Doktrina e Kërshtenë”, nga vepra homonime e Roberto Belarminos; “Pasqyra e t’rrëfyemit”, nga libri “Specvlum confessionis” të Emerio de Bonis; “Rituali Roman”, një kodifikim ritesh, ceremonish e lutjesh fetare, të cilat përbëjnë teksturën që trashëgojmë prej Budit.

Përgjithësisht, në studimet gjuhësore dhe letrare, materiali i përkthyer është përdorur si pasqyrë për të analizuar tekstet e autorit në gjuhën shqipe, pa hyrë në analizën e sjelljes në gjuhën shqipe të akteve të ceremonive fetare, madje duke lënë në hije të dyja anët e medaljes, përkthimin dhe praninë e shenjave letrare origjinale. Kontribut thelbësor është shkrimi, poeti, ku materia poetike përbëhet nga faqet e fundit të librit “Doktrina e Kërshtenë”, ku gjenden 19 poezi, e librit “Pasqyra e t’rrëfyemit”, ku ndodhen tri poezi dhe e “Rituali Roman”, ku ndodhet një poezi. Pra, janë 23 poezi gjithsej, me 3.139 vargje në gjuhën shqipe, e organizuar nëpërmjet tetërrokëshit trokaik, vargut më të përhapur të poezisë shqipe, si dhe strofës katërshe/kuaternës, me përjashtim të poezisë që gjendet te “Rituali Roman”, e cila derdhet me vargje monokolonë, si dhe me tetërrokësh të dyzuar, pra me gjashtëmbëdhjetër-

rokësh, një varg që do ta hasim më vonë në vargjet e poemës “Bagëti e bujqësi” të Naim Frashërit, si dhe në disa poezi të Lasgush Poradecit. Zef Skiroi, njëri prej njohësve të parë të librave të Budit, shprehej: “… është e çuditshme se prej atyre që kanë thënë, ndoshta edhe me mospërfillje olimpike, ndonjë fjalë rreth Doktrinës së Budit askush të mos ketë ndjerë detyrën (përgjegjësinë) për të vënë në rëndësinë e duhur faktin që 110 faqet e fundit të saj përmbajnë 2.884 vargje, pothuaj gjithnjë të zbritshme, të radhitura në 721 kuartina me rimë të alternuar… Kam lexuar “Historia e Letërsisë Shqiptare”, botim i Akademisë së Shkencave, në mes tjerash nënvizohet: “… duke mos qenë shprehje artistike e një qëndrimi të caktuar ideor emocional ndaj jetës, nuk mund të quhet letërsi në kuptimin e mirëfilltë të fjalës”, duke vendosur vulën përfundimtare të qëndrimit zyrtar ndaj poezisë së Budit.

Ndihmesa e autorit shqiptohet edhe në lëvrimin e prozës, e cila përbëhet nga parathënie, pasthënie dhe sidomos proza epistolare/letërkëmbimi (më i përhapur si shkrim), mbërrin në rreth 170 faqe, e shtrirë në të tre librat, si dhe në lëndën e librit më vete “Kush thotë meshë këtë kafshë i duhet me shelbuom”, që është analizuar dhe madje theksohet se si me këto tekste ka zënë fill proza shqipe, e cila u botua në vitin 2020, falë kontributit të Anton N. Berishës.

Në këtë 400-vjetorin e Pjetër Budit, larg kulturës së fasadës, të përdorimit të politikës për të larë mëkatet me përkujtesën zyrtare, është rasti të përveçojmë albanologun danez, që punoi mbi librat e Budit nga viti 1954-1985, duke realizuar transliterimin e veprës, analizën dhe vlerësimin e krijimtarisë së gjerë letrare të Pjetër Budit, ku do të veçoja thënien e tij: “E marrë në tërësi së bashku me parathënien, letrën pastorale edhe përpjekjet poetike – vepra e Budit nuk është vetëm një manual i të rrëfyerit katolik; ajo është gjithashtu një tekst publicistik, një dokument i historisë kulturore. Dhe është pikërisht stili i Budit që e ngre atë në sferën e letërsisë” , pra si një portretizim i qartë, i formuluar pa ekuivok, mbi vlerat e pranishme letrare në librin e dytë të Budit.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

17

KULTURË

The Guardian

Trashëgimia e Piter Bru është kudo në teatrin e Reputacioni njerëzve u bën gjëra qesharake; veçanërisht në teatër, një formë arti që i jepet krijimit të miteve, ku historitë për shfaqjet e famshme që nuk i keni parë zgjerohen përmes rrëfimeve Endrju Dikson 21 mars 1925 – 2 korrik 2022 Thuhet: mos i tako kurrë heronjtë tu. Kur u takova për herë të parë me Piter Brukun (21 mars 1925 – 2 korrik 2022) në vitin 2010, nuk ishte aq hero sa legjendë: guru, shaman, magjistar, maestro. Ishte i brishtë – i vogël gjithashtu, duke u futur në teatër me këpucë të bardha me taban të trashë. Por, në momentin që e vuri mbi ju shikimin e tij të famshëm me ngjyrë akulli të kaltër, ishte e qartë se mendja e tij ishte prej çeliku.

Reputacioni njerëzve u bën gjëra qesharake; veçanërisht në teatër, një formë arti që i jepet krijimit të miteve, ku historitë për shfaqjet e famshme që nuk i keni parë zgjerohen përmes rrëfimeve. Unë për shembull jam shumë i ri për të parë ndonjë nga veprat e hershme ose të periudhës së mesme të Brukut, spektaklet si “Konferenca e zogjve” ose “Mahabharata”. Regjisori që takova ishte minimalisti i vonshëm, lustrues i shëmbëlltyrës së pjesëve që shkëlqejnë si guralecë nën sipërfaqen e një lumi. Shpesh ishin të fshehtë, ndonjëherë krejtësisht të çuditshëm. Por, aftësia e Brukut për të krijuar imazh të shkëlqyer teatral – duke bashkëpunuar që nga mesi i viteve 1970 me zëvendësen e tij të besuar, Marie-Hélène Estiene – ishte e pashembullt. Më kujtohet aktori Uilliam Nadilam te “Kostumi” duke nxjerrë një shami nga xhepi dhe duke e kthyer në mbulesë tavoline, voilà, mu ashtu. Më pas pati një mbrëmje

18

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

me tregime të shkurtra të Beketit me Marçelo Magnin, Kalifa Natourin dhe Kethrin Hanterin. Jam në gjendje jo

vetëm ta përfytyroj atë në mendjen time, por pothuajse ta riprodhoj, se aq therëse ishte qartësia e tij.

KULTURË

uk e sotëm

Bruk ishte gjithashtu – dhe kjo është më e rrallë se sa mund të mendohej – një regjisor intensiv muzikor. “Flauti magjik” i tij i thellë me piano dhe me një kastë prej nëntë vetash, të cilin e pashë në vitin 2011, kap delikatesën e madhe të shkrimit të Mocartit dhe nxjerr harenë e kënaqësisë së jetës. Bruk kishte krijimtari të ngjashme të trazuar që ishte plotësisht mocartiane, si dhe aftësinë e kalim-

it të menjëhershëm nga entuziazmi në seriozitet të madh. Bruk e kishte gjithashtu artin e veçantë të shoumenit që e bënte atë të dukej pa art.

Kur e intervistova Estienen në vitin 2015, më tha se aktorët e tij – zakonisht në të tridhjetat dhe në të dyzetat – i merrnin si rraskapitëse kërkesat e provave të pafundme, por jo edhe Bruku.

“Fusha e betejës” (2015), e bazuar te “Mahabharata”, e tërhoqi vëmendjen time: herë drithërimë e qartë, herë gnome deri në pikën e paqartësisë. “I burgosuri” që erdhi në Londër në vitin 2018, supozohet se u bazua në një takim nga jeta e vetë Brukut, katër dekada më parë; u

ndje si jashtë kohe e po ashtu edhe çorientuese, veçanërisht në portretizimin e temave si përdhunimi incest dhe kolonializmi. Por, është mahnitës secili që ka karrierë mbi 70-vjeçare në teatër, e lëre më që ndryshon drejtime siç bënte Bruku. Bruk dukej se ishte varur në rininë e vet, pjesërisht përmes përfshirjes së tij me krijuesit e rinj të teatrit. Përveçse ishte bashkëpunëtor bujar, mirëpriti një valë të madhe të bashkëpunëtorëve në teatrin “Bouffes du Nord” dhe në vitet e tij të mëvonshme ishte mjeshtër vizitor në teatrin “Young Vic” të Londrës.

Kopjet me faqe të thyera të librit të tij “Hapësira e zbrazët”, mund të mos jenë më aksesor i domosdoshëm për regjisorët e ardhshëm (dhe faleminderit Zotit për këtë, mund të ketë thënë Bruk), por ndikimi i tij është kudo: në shpikjen hektike të trupës “Complicité”, te esencializmi i zhveshur i teatrit “Cheek nga Jowl”, si dhe në stilet e krijuesve të ndryshëm të teatrit, si Mariane Eliot, Robert Icke, Ema Rajs dhe Ivo van Hove.

Shihni trupat e tilla si “1927” ose “Frantic Assembly”, ose eksperimentalizmin i regjisorëve si Yaël Farber, Kwame Kwei-Armah dhe Tim Suple, dhe do të shihni ndikimin e Brukut, shpeshherë nga puna e bërë më shumë se një brez më parë.

Trashëgimia e tij më e rëndësishme është bërja e dramës multikulturore.

Projektet e tij me artistë nga e gjithë bota, të shumë prejardhjeve kulturore dhe etnive, kanë kritikët e tyre, por ato ishin vërtet pioniere. Ndihmuan të ndryshonin për të mirë fytyrën – dhe fytyrat – e teatrit dhe ta mbushnin teatrin britanik me një ndjenjë të elanit kontinental.

Një nga takimet e mia të fundit me Brukun ndodhi në vitin 2015, në “Bouffes”. Aktorët dhanë përshëndetjen, publiku nisi të shpërndahej.

Isha në lozhë kur e pashë Brukun më poshtë. Fshihej në hije; më thanë më vonë se nuk kishte menduar të jetë në shfaqjen e asaj nate. Por, nuk mund të rezistonte të mos dilte për të parë se si po shkonte shfaqja. E pashë duke e prirë me butësi nëpër harkun e prosceniumit për t’u dhënë vërejtje aktorëve. Disa këshilla të lehta dhe u largua.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

19

REPORTAZH

Tivari, dashuria dhe makthi im!

Sami Flamuri

Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë, Gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë, Asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë Kush mos na e preki, se desim t’tanë Të desim si burrat që vdiqnë motit Edhe mos marrohna përpara zotit.

Pashko Vasa Vetëm 22 km larg nga Ulqini, Tivari të pret nën hijen e Rumisë, ku qëndron edhe kalaja, një xhevahir i së kaluarës së tij kur njihej si Antivari i Albania Venetos. E vetmja kala që nuk gjendet buzë detit, por mu në brendësi, diku rreth 4 km larg.

Rruga kryesore e Tivarit të Vjetër, nën bedemet e kalasë së rrethuar me mure veneciane, në ditën që vendosa ta vizitoj me mikun tim Mentor Llunjin, shkëlqente nga aroma e verës.

Tani po fillonte të ndihej në ajër një zhurmë e gurgdhendësve të cilët po meremetonin kalldrëmin e ri.

- Po këta, pohoi Mentori, s’ka tjetër përveçse shqiptarë! “Tungjatjeta burra?”, u foli shqip.

- Puna e mbarë!, as një as dy unë…

- Mbarë paç! Mos je ti Samiu i “Përputhen”?

Filluan të gjithë të qeshnin me të madhe, edhe pse që nga pushtimi nga Mali i Zi më 1878, shqip-tarët janë mu ata që dinë të flasin me gurë, bëjnë be mbi gurë dhe mbi të gjitha tani ata po e punonin rishtas atë çka të parët e tyre punuan moti…

Zëri i imamit së xhamisë së Omerbashës (ndërtuar më 1662), thirrja për lutje (ezani) i Ismail ef. Hysajt e thyen disi monotoninë e një dite jo të

20

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

zakontë. Edhe ky, shqiptar nga Sjerçi i Krajës, ligjëron shqip, flet shqip, edhe pse shkollimin e ka kryer në gjuhën sllave…

- E dini ju pse shqiptarët gjuhës sllave i thonë “nashke”, i pyes unë?!

Kur u dyndën sllavët në trojet tona, shqiptarëve u thanë të flasin gjuhën e tyre. Fjala “nashke” domethënë “e jona”, kurse vojvoda malazezo-shqiptar Marko (Miljanov) Milani pohon: “Në Kuç ne flasim edhe nashke dhe me shqiptarët malësorë arbanashke”.

Edhe pse kanë kaluar shumë vite nga pushtimi i saj, ku pas një rrethimi dymujor (10 000 gjyle to-pi) qyteti u rrafshua tërësisht nga forcat malazeze dhe më 9 janar 1878 Kalaja e Tivarit iu dorëzua përfundimisht forcave malazeze, të udhëhequra nga vojvoda Masho Vrbica, dëshmitë rrëqethëse mbi rezistencën e shqiptarëve të Tivarit janë të gjalla.

“Në kala nuk kishte mbetur asnjë vend i mbrojtur, sikurse edhe asnjë hapësirë e sigurt ku të mund të transportoheshin të plagosurit. Ibrahim Beu dha urdhër që xhamia, e cila gjendej në një pikë të lartë të kasabasë, të përdorej si spital dhe këtu ngriti flamurin e gjysmëhënës së kuqe. Por malazezët vijuan të gjuanin edhe në drejtim të këtij objekti duke i shtuar edhe më shumë dhimbjet dhe vuajtjet e të sëmurëve dhe të plagosurve.

Në fillimin e rrethimit popullsia e Tivarit kishte reaguar pozitivisht duke marrë pjesë me zell në aksionet mbrojtëse të kalasë. Por, me rënien dëshmor çdo ditë të 30-40 personave, me shtimin e problemeve dhe vuajtjeve, me shtimin e dënesjeve dhe kërkesës për ndihmë që vinte nga gratë dhe fëmijët, me djegien e shtëpive dhe, si përfundim, dëmet që shkaktonin çdo ditë bombardimet e 18 topave, kishin nisur ta thyenin qëndrueshmërinë e ushtarëve dhe të popullsisë vendase

për t’i bërë ballë sulmit malazez.

Megjithë mungesat dhe vështirësitë e shumta me të cilat u përball, kalaja i bëri ballë rrethimit për 59 ditë. Ajo ishte shkretuar e gjitha si pasojë e dëmtimeve që kishte pësuar dhe, në këtë mënyrë, malazezët kishin shtënë në dorë vetëm një rrënojë. Nëpër tunelet dhe kthinat e saj u gjetën të fshehur rreth 2 600 pleq, gra e fëmijë, të cilët ishin në kulmin e varfërisë.

Rreth 800 roje të sëmurë dhe 200 trupa të tjerë të plagosur u dorëzuan te malazezët. Gjatë gjithë kohës së rrethimit kishin rënë rreth 800 dëshmorë, prej të cilëve 500 qenë ushtarë. Ndërsa numri i atyre që vdiqën si pasojë e sëmundjeve nuk janë llogaritur në shifrën e mësipërme.”

Pas një mbrojtjeje heroike, komandanti i Kalasë së Tivarit, Ibrahim begu, së bashku me Selim be-gun dhe Shaban beg Bushatliun, kur deshën t’ia dorëzonin shpatën Knjazit Nikollë, ai e refuzoi atë duke u thënë trimave shqiptarë: “Mbasi e keni ruajtur dinjitetin ushtarak, mbani me krenari shpatat tuaja” Kalaja e Tivarit ende sot nuk e ka rimarrë veten. Më kujtohet që një vizitor i kohës, Mihail Pe-troviç Varava, në librin e tij ”Mali i Zi”, botuar më 1903, shkruan: “Qyteti ka një pamje të trishtë. Kam një ndjenjë pakënaqësie në zemër. Në çdo hap ndihet lidhja ndërmjet jetës dhe vdekjes.”

Nga vjen emri i Tivarit? Sipas Hyancinthe Hecquard, në librin e tij “Historie de la Haute Albanie ou Guégarie”, ai shkruan: “Tivari (Antivari), kryeqendra e krahinës me të njëjtin emër, është rezidenca e nji mudiri, i zgjedhur zakonisht ndërmjet bejlerëve vendas e nji kadiu dhe selia e një kryepeshkopi latin (përdo-rimi i fjalës latin me kuptimin katolik). Emri Antivari (Ante-Barium) lidhet me vendosjen e tij për-

REPORTAZH

ballë Barit, qytet i Puljes”.

Kurse te studiuesi Jahja Drançolli (libri “Në kërkim të historisë mesjetare arbërore”), gjejmë këto fakte që duhet t’i përmendim; “Këtej Tivari (Antibari, lat. mesjetare Antibarum, Antivarum, ital. Antivari), gjente mbështetje te fortifikata bizantine Antipargoi, të cilën e përmend kronisti bizantin i shek. VI Prokopi.

Qyteti gjendet 5 km larg buzës së detit me një fushë me ullishtë dhe me vreshta rrushi, e cila gjatë gjithë shekujve ruajti bukurinë e saj. Qyteti gjatë mesjetës ishte i rrethuar me mure të larta, të cilat në perëndim formonin një bastion (il batone detto Gavodolla, Gavadola)”.

Sa është praktikuar gjuha shqipe në Tivar? Nga burimet mesjetare Noel Malcolm (Agents of Em-pire) pohon: “Pavarësisht nga përkatësia fetare, shumica e popullsisë ishte sllavishtfolëse. Një studim i të mërguarve nga Tivari në Venedik tregon se ata ishin shumë të lidhur me të mërguarit nga qytetet lart në Veri - Budva dhe Kotorri - sesa me ulqinakët; për këtë ndoshta luante rol gjuha.

Por, ndërsa shqiptarët ishin pakicë në popullsinë e vetë Tivarit, në raportin e vitit 1553, Guistini-an-i vërente se në fshatrat përreth përdoreshin të dyja gjuhët; e tërë kjo anë ishte zonë ku botët shqipfolëse dhe sllavishtfolëse puqeshin me njëra-tjetrën dhe dygjuhësia duhet të ketë qenë e zakonshme”.

Siç vërente Gistunian-i, “disa njerëz e mendonin Tivarin si pikën fundore të Shqipërisë dhe filli-min (duke shkuar në kah të veriut) e Dalmacisë”

Mu për këtë më bën përshtypje kur zyrtari i lartë venedikas Giovanni Battista Guistinian-i, në një vizitë Ulqinit thotë: “Këta shqiptarë kanë zakone barbare”. Fill pas këtyre fjalëve, ai shtonte: “A thua se kjo dëshmi e barbarisë së shqiptarëve - se ‘ata flasin gjuhën shqipe, që është krejt e ndryshme nga ajo dalmate (sllave)”.

Në mesin e shekullit XIV, qyteti i Tivarit ishte më i madh se Ulqini (me 2 500 banorë kundrejt Ul-qinit me 1 600 banorë) dhe më i begatë: territori bujqësor që i përkiste Tivarit kishte sipërfaqe më të madhe dhe qyteti ishte në gjendje të eksportonte sasi të mëdha vere dhe vaji.

Nuk duhet harruar edhe Argjipeshkvia e Tivarit, e ngritur në vitin 1089, që pasqyronte mëvetësinë e rajonit; ajo numëronte ndër sufraganet e veta Ulqinin, Suaciumin (Shasin), Shkodrën, Drishtin dhe Polatumin (Pultin), në veri Kotorrin dhe së fundmi trevat e Serbisë dhe Bosnjes që ishin më në varësi prej papatit.

Rreth vitit të kalimit të Tivarit nga sundimi i Venedikut nën Perandorinë Osmane ka mendime të ndryshme.

Historiografia zyrtare e Malit të Zi, Shqipërisë etj. mbajnë qëndrimin se në vitin 1571 Tivari kaloi nga sundimi i Venedikut tek osmanët. Po le të shohim se çfarë faktesh të reja na sjell studiuesi Ali Bardhi: “Sipas një hulumtimi të vitit 2016 nga studiuesi turk Mehmet Yavuz Erler dhe ai slloven Dušan Mlačović, duke u referuar të dhënave që jep Evlija Çelebiu në Sejahatname dhe një qëndrimi se si fillim kalimi i Tivarit nga Venediku tek osmanët të ketë ndodhur disa dekada përpara vitit 1571, Tivari supozohet të këtë kaluar nën sundimin osman në periudhën e sulltan Mehmedit II, porse përgjatë kohës së kryengritjes së Skënderbeut, Tivari t’i ketë kaluar përsëri Venedikut. Fakti që Tivari ka qenë nën adminstrimin e Skënderbeut dhe më pas t’i ketë kaluar Venedikut si rezultat i luftës ndërmjet tyre në qershorin e vitit 1448, e shohim nga një dokument arkivi, i cili u publikua nga studiuesi Jovan Radonić (“Djuradj Kastriot Skenderbeg i Arbanija u XV veku”, 1942): “Më 1448 Skënderbeu humbi betejën kundrejt venedikasve dhe mbrojtësi i Tivarit Giacommo Delfini Anti-

vari i shkakton Skënderbeut humbje 1 600 ushtarë me shumë të burgosur, ku thelbi i qëndresës ishte ndihma që mërkotasit dhe fshatrat rreth e përqark i dhanë Delfinit.”

Gërmimet e vjetra, të publikuara qysh në vitin 1962, kanë nxjerrë në dritë një kishë paleokristiane në Tivarin e vjetër, e cila i kushtohet Shën Theodorit. Deri më sot është ruajtur një pjesë e murit jugor, një pjesë e vogël e dyshemesë bërë me pllaka guri dhe një kolonë me prerje katrore të mureve bërë nga pllaka prej guri, të cilat gjenden sot poshtë murit jugor të kishës më të re të Shën Gjergjit.

Francezi Guillaume Lejean e vizitoi Tivarin në vitin 1858. Ja si e përshkruan gjendjen e qytetit të vjetër: “Qyteti i vjetër venecian është gati prej treqind vjetësh një qytet turk, domethënë një rrënim.

Nga ura e tij prej mermeri kanë mbetur vetëm disa kolona. Qyteti i mbyllur nuk ka më shumë se 50 shtëpi; disa qindra banesa që formojnë rrethinat, pothuaj të gjitha të ulëta dhe me një pamje të mjerë: në disa prej tyre sheh ende të gdhendura armët e patricëve venecianë…”

Në fillimin e parë të shek. XVIII, tregtia e Tivarit bëhej me Dubrovnikun, zakonishit me prodhime nga bregdeti shqiptar. Shumica e tregtarëve ishin të besimit islam dhe shumë pak të krishterë. Bëhej tregti me lëkurë, duhan, lesh, peshk të tymosur etj.

Duhet përmendur se edhe Tivari është marrë me pirateri, por vetëm në mënyrë sporadike. Sipas Çelebiut, në vitin 1662, vendet kryesore të veprimeve pirateske ishin Pulja (Puglia), Kalabria (Ca-labria) dhe qytetet e tjera venedikase, nga ku ata “kurrë nuk kthehen me duar bosh”.

Tivarit sot i ka mbetur vetëm një hije nga ditët e tij të lavdishme, sepse faktori shqiptar është tjetërsuar në atë mysliman, kurse ai katolik në malazez…

Spitali rajonal i Tivarit është ndërtuar mbi varrezat e hershme myslimane dhe si i tillë i përngjanë një gur varri.

Po ashtu edhe shkolla fillore “Srbija” e bëri të njëjtin gabim.

Por si duket, dikujt kjo trashëgimi nuk i pëlqen dhe fillon ta devijojë një histori ku shqiptarët nuk ishin vetëm gurgdhendësit e fillimit të këtij shkrimi, por ajka e cila e drejtoi Tivarin me shekuj.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

21

KULTURË

Botime të reja

Në mbrojtje të shtetit-komb

(Roger Scruton, Nevoja për kombe, Përktheu: Albert Bikaj, Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Malin e Zi, Ulqin, 2022)

Pas librave “Filozofia moderne: nga Roger Scruton, nga perspektiva an- ndërsa është shtypur në shtypshAristoteli te filozofia analitike”, “Si të gleze, ndonëse duke mbajtur qën- kronjën “Fiorentia” në Shkodër. Rejesh i djathtë” dhe “E bukura”, vjen drim kritik ndaj nacionalizmit, mbron daktor gjuhësor është Ismet Kallaba, në gjuhën shqipe një libër tjetër i filo- në mënyrë elokuente konceptin dhe korrektorë Albana Bikaj dhe Ilir Shalzofit të njohur anglez, Roger Scruton. rolin e rëndësishëm të atdhedashu- lo, kurse faqosja është bërë nga StuPara disa ditësh ka dalë nga shtypi risë dhe kombësisë, si dhe para- dio Bernino – Tuz libri “Nevoja për kombe”, përkthyer lajmëron pasojat fatale në rast të sh- Roger Scruton (1944-2020) ishte mjeshtërisht nga Albert Bikaj. katërrimit të këtij koncepti. Sipas tij, filozof anglez i shquar për promoviNë këtë libër autori mbron konceptin kozmopolitizmi utopik është po aq i min elokuent të estetikës dhe kone shtetit-komb, si një formë e spr- rrezikshëm sa nacionalizmi shovin- servatorizmit tradicional. Ka punuar si ovuar e qeverisjes. Megjithëse nuk ist”, shkrun Bikaj në Fjala e përkthy- profesor i filozofisë dhe estetikës në është një formë e përsosur e orga- esit. universitetet prestigjoze në Bërkbek, nizimit shtetëror, Scruton nuk pa- Libri fillon me parathënien e Robert Boston dhe Oksford. Është autor i jtohet me ata që mendojnë se kjo Rowthorn nga Universiteti i Kembrix- mbi 30 librave, përfshirë veprat filoështë një formë e vjetëruar dhe e hit, parathënien e redaktorit David zofike, letrare. Veprat e tij janë përktejkaluar e shtetit. Autori argumenton G. Green dhe fjalën e përkthyesit në thyer në shumicën e gjuhëve kryese shteti-komb është vënë në rrezik gjuhën shqipe Albert Bikaj. sore botërore, ndërsa veprat e tij më përballë përpjekjeve për krijimin e Libri është botuar nga Këshilli Kom- të njohura edhe në gjuhën shqipe. i. k. institucioneve dhe organizatave mbi- bëtar i Shqiptarëve në Malin e Zi, kombëtare,“Nsiç janë për shembull Orë këtë pamflet par aqe htjen për shtetin dua të them nuk tës çës ganizata e qëKombeve Bashkuara, -komb, duke është e kuptueshm të tjera sovranitet e dhe as përfundim pasur parasysh se ajo esh mund të par tare dhe që shumë Bashkimi Evropian ashikohen që do shoqërisë bashkëdhe të ngjashme lloje të përputheshin koh me nevojat e përgjigje ndaj pro ore. Argumenti im nuk është se ble sht me etive komb është e vet bashkëkoh me to. Ai eshprehet guxojmë ore të qeverisjes, sprovuar. Mund se nuk mja por është e vetmja të përgjigje rendit politik, por ndiejmë tundim që të eksperime ntojmë me forma eksper të eksperimentojmë me imentet forma e kësaj shkalletë të nuk e din se si t’i tjer a të janë të rreziks parashikojë apo t’i zhbëjë rezulta reja, sepse jemi duke vënë në rreziktet e tyre.“ hme, sepse askush Mbi libr të arriturat e inderitashme, konkretisht Roger Scruton (au tori) “Në këtë libërth, shtetin komb.

Roger Scruton mb organizatave mb ron shtetin-komb ikombëtare dhe shp . Sulmon rritjen e fuqisë së Megjithëse përshkruan jegon përse e kan që mbëshScruton tesin këtë modë. ë gabim inte Ndonëse norma konservator, mb lisht mund të cilë lektualët liberalë Roger Scruton rojt ja e sht sohet si mendimta etit-komb dhe i referohet anglez, ky lehtësisht në sperealitetit që e bën Scruto r n-i nuk mund të ktrin e zakonshëm kategorizohet politik. Argument përgjithshme dem i okr i tij bazohet në the atike dhe kozmo libër i përshtatet mirë Përktheu: Albert edhe të djathtën.” shumë melet e polite, qëremund të joshin Bikaj të majtën ashtu alitetit shqiptar dhe sfidave të shoRobert Rowthorn Profesor Emeritus, qërisë shqiptare përballë ,rritjes së Universiteti i Kembrixhit “Ky libër është botdhe propaganduesve të uar për të ithtarëve the ksu atdhe. Ashtu siç e shpjegon Scruto ar se legjitimiteti i patriotizmit baz n-i, patriotizmi ang të tjerët në mënyr kozmopolitizmit utopik.

Pikërisht kjo lez nuk përbën kër ohet në ën që ishte nac ionalizmi gjerma cënim për kufij territorialë.” n, sepse ky i fun dit nuk njihte është arsyeja që e ka nxitur intelektualin e ri nga Malësia, Albert Bikaj, David G. Green, Civitas për të përkthyer “Për filozofin konkëtë libër në gjuhën servator anglez kom perëndimor të cili bi është arritje e n e mbron si gur suksesshme e qyt shqipe.duk themel etërim e argumentuar se shteti-komb histori të shtetit dhe shoqërisë bashkëkoh it shoqëror më i qën ore, kis ht ësh të sprovuar të jetë dru “Sot koncepti i esh kombit botën ëm për sa i taknë org moderne.” ani on rendit, lirisë, zimi drejtësisë dhe dem okr aci së perëndimore është shumë në rrezik, e bashkë me Perëndimin, në forma Albert Bikaj Roger Scruton (1944-2020) edhe të ndryshme, ishte filozofkombet elokuent tëpërballen anglez i shquar për estetikës promovimin sor i filozofisë dhe dhe konservatorizmit tradicional e tjera tëdhe Evropës, etikëndër tositeedhe ai. Ka punuar este s në univer si profeOksford. Ndër vep te prestigjoze si Bër rat e tij kryesore kbek, li te filozofi Filozofia moderne: Boston yni. Kjo tote është edhe ejanë:përzga analitikarsyeja e, E bukura, dhe nga ArisSi të jesh i djathtë . jedhjes, përkthimit dhe botimit të këtij libri në gjuhën shqipe, në të cilin Sir

NEVOJA PËR KOMBE

22

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

FOTOGRAFIA E JAVËS

SAMIRA GJOKAJ LIQENI I SHKODRËS

„Qesh pak, shiko këtu”

„Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi„.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

23

FEJTON

Çarmatimi dhe kalimi me dhunë i shqiptarëve në Mal të Zi në fenë ortodokse sipas dokumenteve

Shteti kishte dijeni për të pushtetit vendor dhe Nga veprimet e shëmtuara ndaj popullatës shqiptare, populli i kishte braktisur shtëpitë e tyre, kishin ikur e dalë në mal dhe kjo çështje po e komprometonte Malin e Zi në arenën ndërkombëtare, prandaj ministri i Brendshëm kishte nxjerrë vendimin nr. 1716, datë 18 / 31 maj 1913, me të cilin e detyronte kapedanin Gj. Vërbica të hetonte në mënyrë të padiskutueshme punën e organeve të pushtetit në krahinën e Plavës dhe Gucisë

Hajrullah Hajdari

(vijon nga numri i kaluar) Edhe raporti i brigadierit Mashan Bozhoviq, komandantit të ri të emëruar për Qarkun Ushtarak të Plavës e të Gucisë, dërguar kryetarit të qeverisë, njëkohësisht ministër i Ushtrisë, Serdar Janko Vukotiqit (DACG, MV – Kabinet, 1913, f. 7), vërteton terrorin, keqtrajtimet e keqpërdorimet e pushtetit malazez ndaj shqiptarëve e myslimanëve. Në raportin e tij, të datës 8 maj 1913, ndër të tjera thuhej: “Për sa kam parë dhe për sa jam i informuar, për gjendjen e kaluar dhe të tashme në këtë qark, në pika të shkurtra po paraqes gjëndjen, edhe pse jo në mënyrë të detajuar e gjithëpërfshirëse, por vetëm sa për dijeni: Pas një kohe që ju (Janko Vukotiqi) shkuat nga këtu, si duket, sipas udhëzimeve të dhëna nga Ju, punët, sipas rrjedhave të ngjarjeve, shkuan bukur në rregull, deri në një kohë kur disa zyrtarë të caktuar u zëvëndësuan, punët ndërruan dhe ata u bënë terror i vërtetë në çdo pikëpamje.

Si ka ndodhur dhe si janë krijuar komplotet për disa muhamedanë, nuk dëshiroj të hyj, edhe pse kam

24

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

dyshime… Kanë vrarë njerëz në zë dhe të pasur vetëm për të grabitur atë çka kanë në trupin e tyre, pa i kursyer aspak dhe duke i porositur që të përgatitën për çdo gjë, të shkojnë të bashkohen me Gospodarin, e pastaj në pyll, ua lexonin aktgjykimin ose edhe pa të i vritnin.

Nga kjo kanë qenë të kursyer vetëm ata të cilët kanë kërkuar të kryqëzohen, ose kanë shpëtuar duke ikur, sepse këtu dhe gjithkund është folur: Kush nuk don kështu, do të shkojë në “kërkim”, çka do thotë do jetë i vrarë.

Qëkur unë kam ardhur dhe kam dhënë shpalljen për sigurinë e jetës dhe pasurisë si dhe për përdorimin e lirë të fesë, populli është qetësuar pak, e sidomos qëkur janë çelur përsëri xhamitë, kanë besimin e plotë dhe nga shkuarja në xhami shihet se sa ka qenë shtrëngesa për ndërrimin e fesë. Akoma nuk mund të them, por si duket, as një e pesta e të kryqëzuarve nuk do të mbesë në fenë ortodokse...”.

Nga ata që kanë ikur, edhe nëse kthehen, sigurisht asnjëri nuk do të mbesë i kryqëzuar, edhe pse, përgjithësisht anëtarët e familjeve që kanë mbetur këtu, kërkojnë që sa më parë të kthehen, dhe atëherë rendi e qetësia do të shkonte mirë…

Po ashtu, me emblema dhe me shpata kam gjetur 5-6 vetë nga Vasojeviqi dhe nga nahija e Beranit, të cilët përpara kanë qenë xhandarë apo ushtarë të thjeshtë, e tani u janë dhënë në shërbim atyre komandantëve të

rinj si një lloj adjutanti dhe përkthyesi, por para disa ditësh i ka thirrur Komanda e Brigadës së Beranit”.

Pushteti kishte dijeni për të gjitha veprimet e shëmtuara të pushtetit vendor dhe ushtarako-policor në këto treva. Nga veprimet e shëmtuara ndaj popullatës shqiptare, populli i kishte braktisur shtëpitë e tyre, kishin ikur e dalë në mal dhe kjo çështje po e komprometonte Malin e Zi në arenën ndërkombëtare, prandaj ministri i Brendshëm kishte nxjerrë vendimin nr. 1716, datë 18 / 31 maj 1913, me të cilin e detyronte kapedanin Gj. Vërbica, të hetonte në mënyrë të padiskutueshme punën e organeve të pushtetit në krahinën e Plavës dhe Gucisë, i cili shkoi atje dhe më 20 maj / 2 qershor 1913 i raportoi ministrit në fjalë si vijon: “Gjatë qëndrimit tim atje populli nuk pati dhunë nga ana e pushtetit të atjeshëm, por me sa mora vesh nga persona të paanshëm, pati plaçkitje dhe kërcënime nga ana e pushtetit në kohën e kapitenit të Kapetanisë së Gucisë, Milivoje

FEJTON

e arkivore të Arkivit Shtetëror të Malit të Zi në Cetinë (5)

veprimet e shëmtuara e ushtarako-policor

“

Myftiu i Kazasë së Gucisë, Shabani, i dërgon letër Kryemyftiut të Malit të Zi, Ali Myrteza Efendiut (shkresa nuk ka datë, vetëm se është shënuar: muaji maj), të cilin e lajmëron se pasi gjenerali Vukotiq ishte larguar nga Gucia, në vend të tij filluan të qeverisin kajmekami i Kazasë së Gucisë, Milutini, dhe kryetari i Bashkisë së Gucisë, z. Miliq, të cilët po e mundojnë popullin me lloj-lloj torturash

Dragoviq. Pas kësaj kohe u ndërpre dhuna në pikëpamje të plaçkitjes dhe përfitimit personal. Për këto keqtrajtime përmendën, midis të tjerëve, kapiteni Mileta Grançiq dhe shefi i policisë Milan Veshoviq, po ashtu edhe Milutin Radoniqi dhe sekretari tij Bakiq. Ata e shfrytëzuan pozitën e tyre sikurse edhe kryetari i komunës, Marko Bozhoviq, të cilët ushtronin terror duke i rrahur njerëzit me shkop... Sa i takon kryqëzimit të myslimanëve të atjeshëm, mësova si nga personat pa kompetencë ashtu edhe nga autoritetet e atjeshme ushtarake dhe civile, se pushteti i ra në gjurmë qëllimit të plavjanëve dhe gucianëve për të çuar krye e për t’i vrarë zyrtarët, prandaj erdhi ushtria së bashku me gjykatën ushtarake në krye me brigadierin Cemoviq. Atëherë kjo gjykatë zuri t’i vrasë. Nuk ia dola të informohem se cili ishte numri i saktë i të vrarëve. Thuhej se ishin vrarë 70 apo 100 veta, por flitej se janë vrarë deri në 250 veta, dhe se këto vrasje i detyruan gucianët të kryqëzohen që

t’u shmangën vrasjeve të reja....” (Po aty) 20 maj 1913 Myftiu i Kazasë së Gucisë, Shabani, i dërgon letër Kryemyftiut të Malit të Zi, Ali Myrteza Efendiut (Zekeria Cana, Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913, Prishtinë 1977, fq. 205), (shkresa nuk ka datë, vetëm se është shënuar: muaji maj), të cilin e lajmëron se pasi gjenerali Vukotiq ishte larguar nga Gucia, në vend të tij filluan të qeverisin kajmekami i Kazasë së Gucisë, Milutini, dhe kryetari i bashkisë së Gucisë, z. Miliq, të cilët po e mundojnë popullin me lloj-lloj torturash. “Këta pushtetarë për çdo ditë dhe nga 20 herë bënin kontrollimin e qytezës sonë, keqtrajtonin dhe terrorizonin nevojtarët dhe kalimtarët e përditshëm, banorët e pafajshëm si dhe parinë; dhe tregtarët, të cilët i shanin dhe i poshtëronin bile edhe 80-vjeçarëve u jepnin dajak dhe i shkelmonin midis çarshisë. Popullsia e gjorë dhe e pafajshme, e pambrojtur, keqtrajtohej dhe terrorizohej deri në atë shkallë sa as penda nuk mund ta përshkruajë. Duke menduar me lot, me zemër të pikëlluar e të lënduar, me mendje të ndrydhur dhe shpirt të përvëluar se çfarë rrugëdalje duhet kërkuar nga kjo gjendje tragjike, vendosa të njoftoj Hirësinë Tuaj fisnike në mënyrë që të shkoni dhe të ndërhyni sa më parë te mbreti Nikolla i Malit të Zi”.

Më 2 mars 1913 doli një shpallje me të cilën thirrej e gjithë popullsia e krahinës se Plavës e Gucisë që të brak-

tisë menjëherë fenë e tashme. Në shpallje thuhej: “Të gjithë ju banorë jeni të detyruar të vini në selinë e pushtetit. Mirëpo, ne u përgjigjem me fjalë: këtë urdhëresë të pushtetit malazez e refuzojmë në mënyrë kategorike. Të nesërmen, pushteti malazez përdori menjëherë metodat e egra dhe masakruese”.

“Pushtuesit bënë seleksionimin e njerëzve, duke marrë më të zotët e më të mirët: tetë personalitetet më të njohura të Ulemasë, shtatë haxhinj (të pasur), dy profesorë, tridhjetë persona të parisë, pesëdhjetë e dy burra – trima. Dhe jo vetëm kaq, po edhe njëqind meshkuj të tjerë i morën nga krahina e Gucisë dhe e Plavës, dhe të gjithë këta njerëz të pafajshëm i pushkatuan dhe i masakruan në mënyrë të papërshkrueshme.

Nga dhjetëra mijëra njerëz që pushteti malazez i kishte marrë me dhunë për t’i konvertuar, katërqind vetë shpëtuan duke ikur malit, kurse nga dymbëdhjetë mijë veta, burra, gra, që i kishin mbledhur për t’i kryqëzuar, së pari zgjodhën treqind veta, i poshtëruan dhe i dërguan me dhunë në kishën ortodokse. Familjet tona, ndërkaq, u nxorën nga shtëpia me forcën e policisë dhe u dërguan në kishë për t’i kthyer në fenë ortodokse. Për ngjarje të tjera vërtet nuk kam çka të shtoj, vetëm se tashti mbeta pa mend. Zoti qoftë me ne!

Kryemyftiu i Malit të Zi, më 17 maj 1913, e njofton Myftiun e Gucisë, se kishin protestuar rreptë te mbreti Nikolla dhe se me urdhrin e Tij, Mashan Bozhoviqi, ministër i Luftës, kishte shkuar në Plavë e Guci dhe në vise të tjera ku është bërë kryqëzimi i popullsisë. I falem Zotit të Madhërishëm dhe të Gjithëfuqishëm, me ndihmën e tij, shton më tej kryemyftiu i Malit të Zi, gjithë popullsia islame, botërisht, u kthye përsëri në fenë islame”.

(DACG, MUD, 1913, telegram nr.

974 / 14 mars 1913) (vijon) E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

25

HISTORI

Afro-ulqinakët Në Ulqin, deri vonë ka jetuar një komunitet shumë i respektuar i afro-ulqinakëve. Po çka ishte ky komunitet? Si mbërritën në Ulqin? Kush i solli? Përmes këtij shkrimi do të përpiqem që t’u përgjigjem këtyre dhe pyetjeve të tjera

Gazmend Çitaku

Qytetet bregdetare si Ulqini, historikisht janë marrë me detari dhe kjo ka qenë veprimtaria e tyre kryesore jetësore. Me anë të detarisë ata bënin tregti me qytete të ndryshme të Adriatikut, por edhe të të gjithë Mesdheut. Të lundrosh, apo të merresh me detari nuk ka qenë gjithmonë e lehtë, sepse kërcënoheshe nga ata të cilët merreshin me piratëri apo kusari.

Kështu, ndodhte shpeshherë që një anije tregtare të sulmohej nga rivalet lundruese me flamur kundërshtar. Të tilla sulme bënin të gjitha anijet që lundronin, andaj edhe të flitet se janë marrë vetëm me plaçkitje nuk do të ishte e drejtë, sepse tregtia dhe sulmi i anijeve më të dobëta ishte metodë e të mbijetuarit të detarëve.

Me pretekst për shuarjen e piratërisë, në vitin 230 p.e.r., fillon edhe ekspansioni i Perandorisë Romake në drejtim të lindjes apo më mirë të themi në drejtim të tokave ilire. Më vonë, në Mesdhe ka lulëzuar piratëria në mes të viteve 1500-1800 dhe kjo ka të bëjë kryesisht me piraterinë që organizohej nga vendet e Afrikës Veriore, apo siç kanë qenë të njohura si Bregu i Barbarisë (Tripoli, Algjeri, Tunis, Rabat). E veçanta e kësaj është se piratët barbarë (berberët) i paguanin tatim sulltanit për çdo lloj plaçke dhe pastaj kjo i bënte të ishin të lirë të vepronin më gjatë. Udhëheqësit kryesorë të këtyre piratëve historikisht të njohur ishin shumica renegatë të konvertuar në myslimanë. Këta ren-

26

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

egatë merrnin guximin të sulmonin, jo vetëm anijet e ndryshme, por guxonin të bënin edhe sulme ndaj qyteteve bregdetare në të gjithë Mesdheun, madje edhe në Atlantik dhe kështu për një kohë të gjatë ka qenë aktuale piratëria e njohur si Ari i bardhë (White gold), piratëri kjo që kishte të bënte me marrjen rob të njerëzve të bardhë në mënyrë që nga familjarët e tyre të nxjerrin sa më shumë të holla.

Ulqini, duke i takuar rajonit Albania Veneta, së bashku me Tivarin janë dy qytetet e fundit që ranë nën pushtimin osman në vitin 1571, si dhe përfaqësojnë dy qytetet e para që iu shkëputen po kësaj perandorie dhe i bashkëngjiten Malit të Zi – së pari Tivari më 1879 dhe pastaj Ulqini më 1880. Në Adriatik, përveç ulqinakëve, me veprimtari piraterie apo kusarie janë të njohur edhe kusarët e Senjit, pastaj uskokët apo kusarët e Pashtroviqit etj. Mirëpo, para se të vazhdojmë, le të shpjegojmë dallimin në mes të kusarit dhe piratit. Fjalori shqip-shqip jep këtë shpjegim: KUSAR m. sh. - 1. Njeri që vjedh, plaçkit e grabit me dhunë; vjedhës, hajdut.

PIRAT m. sh. - 1. Kusar që sillej me anije nëpër dete për të sulmuar dhe për të grabitur anijet tregtare, kusar deti.

Në të vërtetë, nëse e vendosim veten në kohën kur këto dy veprimtari detare kanë qenë aktuale, dallimi në mes tyre ka qenë shumë më i madh. Kusaria ka qenë veprimtari e kontrolluar nga shteti dhe e drejtuar kryesisht në sulmimin e anijeve nën flamurin e shteteve që nuk ishin mike dhe kusarët nuk kishin leje të vrisnin e plaçkitnin. Mirëpo, atë çka grabisnin duhej lajmëruar dhe assesi ta përvetësonin për nevoja personale.

Në anën tjetër, piratëria ishte veprim-

tari që zhvillohej në mënyrë të egër dhe kryesisht për nevoja personale të piratit dhe ekuipazhit të tij. Këta merreshin me punë të ndyra, vrisnin, plaçkitnin dhe zinin rob për t’i shitur në tregjet e ndryshme. Piratët janë pasqyrë e shëmbëlltyrave nga filmat si tipa me mjekrra, këmbë druri dhe papagall.

Po si erdhi në Ulqin komuniteti afro-ulqinak?

Sa i përket origjinës së këtij komunitetit ata kryesisht janë nga Sudani, Çadi, Etiopia dhe të gjithë janë blerë në periudha të ndryshme kohore nga detarë ulqinakë për nevojë pune në anije ose në bujqësi, por edhe për punë shtëpie në Ulqin. Këta afro-ulqinakë janë blerë në tregjet e Tripolit (Tarabulluz), Bengazit, Port Said-it, Aleksandrisë etj, dhe sipas një rregulli të pashkruar të gjithë ishin të moshës 6-12 vjeçe të të dy gjinive. Zakonisht kapidani ulqinak e ka ditur që sipas fesë nuk ka të drejtë të mbajë rob, andaj me të konvertuar në fenë islame, afro-ulqinaku nga pronari i tij fitonte mbiemrin e tij (nëse dëshironte) dhe një copë tokë ku do të krijonte jetën e vet të re. Duke qenë se afro-ulqinakët ishin shumë të rinj kur u sollën në Ulqin, ata shumë shpejt u integruan në shoqëri dhe nuk kanë arritur që të mbajnë mend fjalë nga jeta e mëparshme në Afrikë.

Për komunitetin afro-ulqinak janë bërë disa studime, kryesisht nga autorë të huaj dhe i pari që ka shkruar për këtë komunitet është Tihomir Gjorgjeviq, i cili në një publikim të botuar në Beograd në vitin 1933 e të quajtur “Naš narodni život”, sjell dëshmi nga qëndrimi i tij në Ulqin në vitin 1928. Ai atëbotë tregon se në Shtoj ndodhen 5 shtëpi afro-ulqinake, në tri prej tyre

HISTORI

jetojnë të vetëm kurse në dy familje me gra e fëmijë, kurse befasohet shumë kur duke ecur rrugës kryesore të Ulqinit i shoqëruar nga profesor Lubomir Bullatoviqi, ndalon një djalë të vogël negro për ta pyetur se prej nga ishte. Ky me një shqipe ulqinake i përgjigjet nga Ulqini dhe ikën në lojën e tij.

Gjurgjica Petroviq në botimin e saj “Crnci u Ulcinju”, nga viti 1972 sjell të dhëna krahasuese, duke thënë se gjatë periudhës osmane në Ulqin, pra deri para 1880, kanë jetuar rreth 100 shtëpi me afërsisht 500 banorë, kurse menjëherë pas aneksimit të Ulqinit Malit të Zi (1880), evidentohet rënie e numrit të tyre në 50 shtëpi me afro 150 banorë. Kjo do të thotë se ata e lëshuan Ulqinin së bashku me familjet e tjera shqiptare në drejtim të Shkodrës.

Aleksandër Lopaçiq sjell një studim antropologjik më seriozin të quajtur “A negro community in YU”, botu-

ar në vitin 1958 në revistën “MAN”.

Gjatë vizitës së tij në Ulqin ai na lë të dhëna të jashtëzakonshme për këtë komunitet. Gjatë kësaj vizite evidenton dhjetëra puro afro-ulqinakë dhe disa melezë. Lopaçiqi përmend faktin se me rënien e Ulqinit vetëm familja e Haxhi Beg Gjylit dhe Haxhi Mehmet Becit gjatë ikjes së tyre për në Shkodër me vete marrin edhe afro-ulqinakët. I pari tetë, kurse i dyti pesë afro-ulqinakë.

Maksut Haxhibrahimi në librin e tij “Detaria e Ulqinit nëpër shekuj”, sjell të dhëna nga vitet e shtatëdhjeta të shekullit XX, ku në Ulqin evidentohen 7 puro afro-ulqinakë autoktonë, 8 fëmijë nga martesat e përziera dhe një plak i ve.

Ali Llunji në librin e tij “Harapët e Ulqinit”, na sjell të dhëna për ulqinakun Haxhi Halil Fici, i cili kishte qenë bimbash në ushtrinë e Perandorisë Osmane, dhe me rastin e kthimit të tij në Ulqin ai me vete sjell edhe gruan

e tij me ngjyrë të quajtur Zehra dhe vajzën e tyre Zylihaja. Ai e kishte përgatitur atë se kur të kthehej në Ulqin, ky e kishte për obligim familjar së pari të martohet me një vajzë të bardhë e nëse kjo dëshironte, mund ose të vinte ose të priste një kohë në Sudan. Zehra vjen në Ulqin dhe me lejen e Halil Ficit ajo martohet për Jakup Harapin, i cili ishte pronar i kafenesë në Ulqin.

Ylber Hysa në librin e tij “Shqiptarët dhe të tjerët”, na sjell një përmbledhje të studimeve nga autorët e cituar më lart dhe ai në një mënyrë profesionale dhe shumë serioze e elaboron praninë e komunitetit afro-ulqinak në Ulqin duke na përmbledhë këto të dhëna me komentet e tij të qëlluara dhe shumë korrekte. Andaj edhe unë propozoj që kushdo që merret me çështjen e komunitetit afro-ulqinak, duhet patjetër të konsultojë të gjithë këta autorë të sipërpërmendur. (vazhdon) E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

27

ARSIM

Më 15 dhe 16 maj 2022

Kremtimi solemn i Dit fillore “Bedri Elezaga” IP Shkolla Fillore “Bedri Elezaga”, në kohëra të ndryshme e cilësuar me emra të ndryshëm, është institucioni i parë shtetëror në hapësirën e gjërë të Anës së Malit. Ka traditë të gjatë në përhapjen e arsimit fillor të dhjetra gjenerata nxënësish dhe të rriturish, si edhe zhvillimin e jetës bashkëkohore në vend.

Shkolla fillore “Bedri Elezaga”, djepi i dijes dhe kulturës në qendër të Anës së Malit, mban emrin e djalit liridashës - atdhetarit Bedri Elezaga.

Gjatë kohës së kaluar ka ndërruar emra me të cilët është përfaqësuar, dhe objekte pune në të cilat është mësuar. Nga themelimi i këtij institucioni kanë kaluar mijëra nxënës e

28

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

qindra mësimdhënës që kanë lënë gjurmë në zhvillimin e arsimimit dhe nivelit kulturor.

Hapat e parë të nisur në mejtepe, kisha e shtëpia me ambiente të ngushta, puna me shumë nxënës por me mësues entuziastë, me kohë u rritën dhe u shëndrruan në fakte përmirësimi, zhvillimi dhe zgjerimi të sotëm, me çka kjo shkollë hyn në radhën e institucioneve të quajtura shkollë model. Secila gjeneratë me punën dhe përkushtimin e vet ka lënë gjurmë sipas mënyrës së vet.

Prej fillimit të punës, deri në vitin 1962, shkolla ka qenë institucion juridik me emërtim Shkolla Fillore Popullore në Katërkollë. Në shtator

të vitit 1962 shkollat fillore popullore të kësaj treve përfshihen në kuadër të kësaj shkolle me status paralele të ndara.

Deri në vitin 1978, Dita e shkollës u kremtua më 13 qeshor. Trupi punues i shkollës me datë 3.3.1979 vendosi që nga ky vit Dita e shkollës të festohet me datën 15 maj.

Me vendim të drejtorisë këtë vit shkollor (2021/22) me rastin e shënimit të 153-vjetorit të themeliit të kësaj shkolle, Dita e Shkollës fillore “Bedri Elezaga” u festua dy ditë, me datat 15 dhe 16 maj. Me datën 15 maj në mbrëmje në prezencën e personaliteteve të ndryshme, përfaqësuesve të institucioneve, veteranëve të ar-

ARSIM

tës së Shkollës ”- Katërkollë simit, si edhe të stafit të shkollës dhe gjysmë maturantëve, Dita e shkollës u kremtua me një program solemn madhështor.

Një pjesë e stafit të shkollës mirëpriti stafin tjerët të shkollës dhe mysafirët, me çka u dëshmua se këtij institucioni nuk i mungon tradita e mikpritjes.

Programi filloi me diçka madhështore siç ishte intonimi i hymneve të dy shteteve, atij amë dhe shtetit ku punojmë e japim kontribut. Hymnet janë thirrja për respekt, dinjitet dhe thirrja për përkushtim ndaj vendit, kombit dhe profesionit. Kishte vite që nuk dëgjoja intonimin e dy hymneve në mjediset e shkollës sonë, ashtu siç kishte vite që nuk shihja në oborr

të shkollës valëvitjen e flamurit kombëtar përkrah atij shtetëror.

Imazhe të tilla janë të një rëndësie të veçantë, sepse edukojnë brezin e ri me këto vlera, frymëzojnë brezin e ri me respekt të ndërsjelltë për simbolet kombëtare dhe shtetërore.

Por, programet e shkollës nuk mund të imagjinohen pa pjesëmarrjen e korit të shkollës, të cilin me një seriozitet të madh dhe përkushtim e përgaditi arsimtari i muzikës Ardit Nika.

Fjala përshëndetëse e drejtorit Mustaf Bardhi, sigurisht nderoi mysafirët e shkollës sonë të cilët padyshim ishin të fushave të ndryshme.

Shfaqja e dokumentarit “Aktivitetet e shkollës gjatë vitit shkollor 2021/22”,

punuar nga Luljeta Avdiu Cura dhe Jeti Çobaj, përmblodhi punën dhe aktivitetin që karakterizoi vitin shkollor përkatës.

Ndarja e mirënjohjeve për mësuesit veteran ishte një gjest për të shprehur falënderim për këtë brez që me përkushtim dhe pasion të veçantë edukuan dhe arsimuan gjenerata e gjenerata nxënësish, për vite me radhë.

Pikat muzikore me violinë nga Arenc Avdiu dhe Ledion Asllani, magjepsën të pranishmit me interpretimin e tyre.

Emocion të veçantë nuk mund të mos përcillnin gjysmë maturantët të veshur me veshjen e diplomimit, ku disa prej tyre iu drejtuan stafit të shkollës me mesazhe falënderimi.

Një kënd i shkollës përcolli një pasqyrë të së shkuarës. Ai ishte këndi tradicional i cili tërhoqi vemendjen e të pranishmëve.

Ekspozita me punimet nga lënda e artit figurativ, për të cilën u përkujdes profesor Jozo Koçaj, zbukuroi mjediset e shkollës sonë dhe shfaqi ngjyrat e shpirtit të nxënësve.

Për nder të Ditës së shkollës çdo vit botohet revista e shkollës “Shkëndijat”.

Luljeta Avdiu - Cura

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Plani lokal për punësueshmërinë e të rinjve të Komunës së Ulqinit Javën që shkoi, OJQ “Horizonti i Ri” prezantoi para zyrtarëve tëQ vetëqeverisjes lokale, institucioneve publike dhe akterëve të tjerë vendorë, dokumentin “Plani lokal për punësueshmërinë e të rinjve të Komunës së Ulqinit”.

Ky plan paraqet një vlerë të shtuar për Komunën e Ulqinit, pas miratimit të Strategjisë së punësimit për periudhën 2021-2025. Plani është krijuar si një dokument zhvillimor i cili potencon kujdesin ndaj të rinjve si një fushë me rëndësi të veçantë për të përmirësuar pozitën dhe punësimin e të rinjve në komunën tonë.

Për hartimin e këtij dokumenti, “Horizonti i Ri” ka ngritur një grup të veçantë pune, të formuar ekskluzivisht nga aktivistë rinorë dhe të udhëhequr nga ekspertë me përvojë në krijimin e politikave rinore.

Vizioni i Planit të punësueshmërisë është: Komuna e Ulqinit – një vend me arsim cilësor dhe mundësi të barabarta punësimi për të gjithë të rinjtë.

Gjatë prezantimit të Planit, të pranishmit njëzëri potencuan nevojën që në Ulqin duhet bërë më shumë përpjekje për promovimin e ndërmarrësisë përmes një bashkëpunimi të vazhdueshëm ndërsektorial, por edhe të punohet më shumë në lidhjen e shkollave të mesme me sektorin e biznesit, veçanërisht me kompanitë turistike, të cilat mund të kontribuo-

30

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

jnë fuqishëm në përfitimin e përvojës së të rinjve në punë. Në takim po ashtu u theksua se zhvillimi i frymës sipërmarrëse duhet të fillohet të ushqehet te nxënësit që nga shkolla fillore e deri te kolegjet, për t’u dhënë mundësi të rinjve të fitojnë shprehitë e punës në kohën e duhur. Kjo sepse, ndërmarrësia konsiderohet si një nga mënyrat më adekuate për zgjidhjen e problemeve, për krijimin e vendeve të punës, përmirësimin e standardit të jetesës dhe pavarësinë ekonomike të të rinjve. Lidhur me këtë çështje, nënkryetari i Komunës së Ulqinit z. Beqir Sella deklaroi se Komuna e Ulqinit për vitin 2023 do të zgjerojë buxhetin vet, duke rritur numrin e aktiviteteve dhe projekteve që u dedikohen të rinjve, ndërsa kryetari i Kuvendit z. Ardijan Mavriq theksoi se Kuvendi i komunës së Ulqinit do të jetë gjithmonë i gatshëm të miratojë vendime, plane dhe strategji të cilat ndihmojnë në zhvillimin dhe afirmimin e potencialeve të të rinjve.

Objektivat kryesore të përcaktuara në këtë plan janë: rritja e punësueshmërisë së të rinjve përmes fuqizimit të kapaciteteve për të filluar një biznes të vetin; harmonizimi i programeve formale dhe joformale për përvetësimin e njohurive dhe aftësive për kërkesat e tregut të punës; rritja e mundësive për të rinjtë e moshës 15-30 vjeç për të fituar përvojën e tyre të parë të punës si dhe forcimi

i bashkëpunimit në fushën e punësueshmërisë të të rinjve ndërmjet partnerëve socialë relevantë (institucioneve arsimore, pushtetit vendor, OJQ-ve, Dhomës zejtare, kompanive hoteliere, Organizatës Turistike, etj). „Në këtë mënyrë, synojmë të ndërtojmë një komunitet lokal më të drejtë, më gjithëpërfshirës, më të pasur dhe më të larmishëm, që u ofron të rinjve mekanizmat, burimet dhe mundësitë e nevojshme për të marrë pjesë në mënyrë aktive në tregun e punës“, theksuan nga Grupi Punues i cili ka hartuar këtë plan.

Dokumenti i është dorëzuar qeverisjes vendore të Ulqinit dhe institucioneve të tjera publike relevante me qëllim të dhënies së sugjerimeve dhe mendimeve për miratimin dhe zbatimin përfundimtar të tij.

Ky aktivitet ishte pjesë e projektit “Rrugët e zhvillimit të karrierës: Përgatitja e të rinjve nga Shqipëria dhe Mali i Zi për mundësitë e karrierës në sektorin e turizmit”, i cili realizohet me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian: Programi IPA II për Bashkëpunim Ndërkufitar Mal i Zi – Shqipëri. Projekti zbatohet nga Organizata World Vision Albania në partneritet me OJQ “Horizonti i Ri”, si dhe Shkollat e Mesme “Vëllazërim Bashkim” nga Ulqini dhe “Hamdi Bushati” nga Shkodra. Projekti bashkëfinancohet nga Ministria e Administratës Publike e Malit të Zi.

MOZAIK

Manifestimi “Pranvera në Triesh 2022” Të dielën, më 19 qershor, pranë Qendrës Kulturore “Besa” në Triesh, u mbajt eventi “Pranvera në Triesh 2022“, një manifestim i organizuar enkas për fëmijë. Organizatorët e eventit ishin: Miran Gashaj, Pash-

ko Lucaj, Petrit Gjokaj, Kolë Lucaj, Simon Dukaj, Vinko Prënkoçaj, Ivan Gjonaj dhe Luigj Lucaj. Programi filloi në orën 16. Udhëheqëse e programit ishte Fedra Raiçeviq, e cila fjalën përshëndetëse ia dha njërit nga organi-

zatorët të këtij manifestimi z. Gashaj, i cili përshendeti të pranishimit dhe i falënderoi përzemërsisht për kohën që ndanë për të qënë prezent në këtë ditë. Ai gjithashtu falendëroi bashkëpunëtorët e tij për organizimin e këtij aktiviteti, në veçanti diasporën, Komunën e Tuzit , Organizatën Turistike, Fondin Humanitar “Trieshi”, SHF “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”, e shumë të tjerë.

Fjala përshëndetëse iu dha edhe drejtorit të SHF “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” në Triesh, z.Leon Gjuravçaj, i cili i përshëndeti të pranishmit dhe falënderoi organizatorët për punën e bërë dhe veçoi rëndësinë e aktiviteve të tilla, jo vetëm për Trieshin por edhe për trevat e tjera të Malësisë.

Progami vazhdoi me disa pika recitimi, të cilat nxënësit e kësaj shkolle me ndihmën e mësimëdhenësve i kishin përgaditur. Më pas vijuan këngë, vallëzime dhe lojëra garuese të ndryshme. Për fëmijët ishin përgaditur edhe ushqimi dhe pijet. Mes tjerash, për këtë aktivitet, bashkëvendësit kishin shpalosur prodhimet e veta vendore ku vizorët kishin mundësinë ti shijonin. Në fund të këtij evenimenti, z. Gashaj ndau dhuratat e përgaditura për fëmijë. Të rikujtjmë se kjo ishte hera e dytë që u mbajt ky manifestim. Edhe vjet, sikurse sivjet, u shënua në qershor.

Donika Lulgjuraj

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

31

MOZAIK

Në ambientet e hapura të natyrës së Plavës dhe Gucisë

Është mbajtur “Sprint Triatlloni i parë - Bjeshkët e Nemuna” Plavë/Guci – Ngadhënjimtarë të “Sprint Triatllonit të parë - Bjeshkët e Nëmuna”, i organizuar nga Organizatat Turistike të Plavës dhe Gucisë, në bashkëpunim me Klubin Triatllon nga Kotorri, i mbajtur para pak ditësh në ambientet e hapura të natyrës të komunave të Plavës dhe Gucisë, janë garuesit Filip Krgoviq, në konkurrencën e meshkujve, dhe Jelena Tomasheviq, në konkurrencën e femrave.

Garuesit kanë startuar me disiplinën e notit në Liqenin e Plavës, në gjatësi prej 750 metra, pastaj kanë vozitur biçikletat në rrugën e gjatë 20 kilometra deri në Guci, pas së cilës kanë pasur vrapimin në shtegun e gjatë 5 kilometra i cili ka përshkuar nëpër Krojet e Ali Pashës - njërit ndër burimet në të mëdha dhe më atraktive në viset krasike të Malit të Zi, e njëherazi destinacionit të pa tërthortë turistik të atyre që vizitojnë Bjeshkët

32

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

e Nëmuna.

Ngadhënjyesi (fituesi) i vrapimit, Filip Krgoviq, i cili është anëtar i Klubit Triatllon nga Podgorica, ka thënë se ky është ngadhënjimi (fitorja) e parë në Triatllon, në karrierën e tij dhjetëvjeçare.

“Ka qenë kënaqësi e vërtetë të jesh pjesëmarrës i këtij vrapimi. Noti në liqe ka qenë nxitës e po ashtu edhe rruga e vozitjes së biçikletës dhe vrapimi. Përkrahja e publikut dhe mikpritja e nikoqirit, e bëjnë këtë përvojë të paharrueshme”, ka thënë në fjalën e rastit pas përfundimit të vrapimit zoti Krgoviq.

“Vrapim vërtet i mirë dhe i suksesshëm”, ka thënë fituesja (ngadhënjyesja) në konkurrencën e femrave, Jelena Tomasheviq, nga klubi Triatllon i Herceg Novit, duke shtuar se shpreson që vitin e ardhshëm do të jetë më masiv sepse atë e meriton.

Drejtoresha e Organizatës Turistike të Plavës, Samira Canoviq, ka theksuar se ky manifestim sportiv për ta paraqet rastin që të promovojnë Plavën, Liqenin e Plavës dhe Bjeshkët e Nëmuna, si destinacion në të cilat mund të organizohen gara dhe manifestime të ndryshme sportive.

“Se e gjithë kjo është reale, dëshmon e dhëna se në liqe është mbajtur Kampionati Evropian në Flyfishing, kurse Regata ndërkombëtare e Limit çdo vit niset nga trapi (moli) i Liqenit të Plavës. Po ashtu, garuesit kanë pasur rastin që të binden edhe në potencialin për zhvillimin e çiklizmit.

Nga kjo ngjarje sportive, padyshim, benefit ka edhe ekonomia, ngase në Plavë dhe Guci, tri ditë ka qëndruar ekipi i shumënumërt i pjesëmarrësve të garës”, ka konfirmuar drejtoresha Canoviq.

Drejtori i Organizatës Turistike të Gucisë, Irfan Radonçiq, në fjalën e rastit ka deklaruar se ky Triatllon-vrapim është projekt në të cilin fuqishëm janë krenarë, i cili në mënyrën më të mirë promovon ofertën e kësaj treve kur është në pyetje pushimi aktiv.

Ndërkaq, drejtori i Triatllon vrapimit, Kristijan Sindik, ka falënderuar administratat lokale të komunave të Plavës dhe Gucisë dhe organizatat e tyre turistike në mbështetje dhe përkrahje të madhe në organizimin e ngjarjes sportive.

Në fjalën përshëndetëse dhe falënderuese, ai ka konfirmuar se “në Sprint Triatllonin e parë - Bjeshkët e Nëmuna’, kanë marrë pjesë 46 garues nga gjashtë shtete, dhe se vërtetë ka qenë privilegj të marrësh pjesë në këtë garë. Të gjithë janë më se të kënaqur, edhe me rrugë, edhe me vet ambientin në të cilin Triatlloni është realizuar”.

Kryetari i Lidhjes Triatllon të Malit të Zi, ka thënë se lidhja është krenare që Triatlloni zgjerohet edhe në Veri të Malit të Zi, duke theksuar se do të ofrojë mbështetjen logjistike dhe infrastrukturore që projektet e këtilla të jetojnë.

Si nikoqirët, ashtu edhe organizatorët, unanimisht janë dakord në qëllimin që ky manifestim sportiv të bëhet tradicional, dhe që prej vitit në vit sa më shumë të zhvillohet dhe Sh. Hasangjekaj masovizohet.

MOZAIK

Në seancën e dytë të rregullt të Kuvendit të Komunës së Gucisë për vitin 2022

U miratua llogaria përfundimtare e Buxhetit për vitin 2021 Guci – Në seancën e dytë të rregullt të Kuvendit të Komunës së Gucisë, të mbajtur të enjten, më 30 qershor 2022, në sallën e Komunës për seanca, takime dhe tubime, janë shqyrtuar dhe miratuar një sërë propozim-vendimesh të organeve të qeverisjes lokale dhe të institucioneve e organizatave që punojnë dhe veprojnë në kuadër të Komunës së Gucisë.

Në seancë, në rendin e ditës të së cilës ishin të propozuara shtatë pika të rendit të ditës, kanë qenë të pranishëm 24 këshilltarë prej gjithsej 30 sa numëron Kuvendi i komunës së Gucisë.

Në fillim të seancës, të cilën e hapi kryetari i Kuvendit, Bujar Hasangjekaj, u verifikua mandati i këshilltarit të ri të Partisë Social Demokrate në opozitë, Sead Feratoviq, në vend të këshilltarit të deritashëm të këtij subjekti politik, Dr. Ellvis Omeragiq, i cili paraprakisht kishte dhënë dorëheqje nga detyra e këshilltarit për shkak se është emëruar sekretar shtetëror në Ministrinë e Shëndetësisë të Qeverisë aktuale të Malit të Zi. Pastaj pa vërejtje, njëzëri u miratua procesverbali nga seanca e parë e rregullt e mbajtur më 31 mars 2022 dhe rendi i propozuar i ditës, pa ndryshime dhe plotësime, po ashtu njëzëri.

Seanca filloi punën me shqyrtimin e propozim-vendimit mbi Llogarinë

përfundimtare të buxhetit të Komunës së Gucisë për vitin 2021, të cilin e parashtroi në mënyrë analitike dhe koncize sekretari i Sekretariatit për ekonomi, zhvillim dhe financa, Mirallem Bektesheviq.

Ai konfirmoi se Buxheti i Komunës së Gucisë për vitin 2021 ishte planifikuar në shumën 2.153.550,00 euro dhe është realizuar 78,38%.

Të hyrat janë realizuar në shumën 1.688.089,10 euro, shpenzimet në shumën 1.566,715,75 euro, kurse gjendje e depozitit më 31 dhjetor 2021, ka qenë 121.373,35 euro, i cili transferohet në buxhetin e komunës për vitin 2022.

Pas trajtimit dhe shqyrtimit analitik e konciz, në të cilin me diskutimet e veta kanë marrë pjesë këshilltarët e pozitës dhe opozitës: Dardan Qosaj i Koalicionit “Shqiptarët bashkë për Gucinë” (pozitë) dhe Llakiq Baboviq i PSP (në opozitë), kanë dhënë vërejtje dhe sugjerime. Llogaria përfundimtare e buxhetit të Komunës së Gucisë për vitin 2021 është miratuar më 22 vota “për”, një “kundër” dhe një “të përmbajtur”.

Në punën e mëtejme të seancës, e cila zgjati rreth një orë, këshilltarët e pranishëm shqyrtuan dhe njëzëri miratuan edhe pesë propozim-vendime tjera të rendit të ditës: Propozim-vendimi mbi përcaktimin e zonave akustike në

Komunën e Gucisë, të cilën e parashtroi dhe e argumentoi nëpunësi kompetent i komunës, Enes Radonçiq; propozim-vendimi mbi miratimin e programit lokal të banesave sociale të Komunës së Gucisë për vitin 2022, në trajtimin dhe shqyrtimin e të cilit me diskutimet e veta mori pjesë këshilltari i PSP-së në opozitë, Llakiq Baboviq; propozim-vendimi mbi lirimin nga detyrimi për pagesën e tarifës për pajisjen komunale te tokës ndërtimore, të cilin e prezantoi sekretarja e Sekretariatit për administratë të përgjithshme dhe veprimtari shoqërore, Samra Balliq, në shqyrtimin e të cilit me vërejtjet dhe sugjerimet e veta, morën pjesë këshilltarët Ali Kukaj, Adell Damjanoviq, Ferka Jaroviq, Naser Radonçiq dhe Dardan Qosaj.

Këshilltarët po ashtu njëzëri miratuan dy propozim-vendime të tjera: Propozim-vendimin që nga pozita e anëtarit të Bordit të drejtorëve të SHPK “Veprimtaritë Komunale” të shkarkohet Emir Çekiq dhe në vend të tij të emërohet anëtari i ri Ramo Nikoçeviq dhe propozim-vendimin që nga pozita e anëtarit të Komisionit për çështje komunale, banesore, mbrojtje të mjedisit, zhvillim, ekonomi dhe financa, të shkarkohet Dr. Ellvis Omeragiq dhe në vend të tij të zgjedhet Sead Feratoviq.

Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

33

MARKETING

Urime Kurban Bajramin

Urime Bajramin 34

Javore KOHA

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

MARKETING/SPORT

Urime Bajramin Roma nuk dëshiron ta shesë Kumbullën 22-vjeçari nuk ka pasur hapësira të mjaftueshme në formacionin bazë të trajnerit Jose Mourinho edicionin e shkuar Skuadra e Romës nuk dëshiron ta shesë mbrojtësin Marash Kumbulla.

Sipas “Corriere dello Sport” janë drejtuesit e klubit kryeqytetas që nuk dëshirojnë ta lejojnë largimin e mbrojtësit gjatë kësaj vere.

Interesim të vazhdueshëm për reprezentuesin e Shqipërisë ka shprehur skuadra e Torinos, që ka nisur negociatat me Romën për blerjen e kartonit të mbrojtësit.

Por krerët e Romës ua kanë bërë me dije drejtuesve të Torinos se Kumbulla nuk do të shitet gjatë këtij afati kalimtar.

22-vjeçari nuk ka pasur hapësira të mjaftueshme në formacionin bazë të trajnerit Jose Mourinho edicionin e shkuar.

E ENJTE, 7 KORRIK 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me