2
bach
zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad
Alle noten op de ze tekst Gert de Looze beeld Prestare cd-productions/ Silhouette
Hoe speel ik Bach? Die vraag bezorgde Jolanda Zwoferink (42) jarenlang hoofdbrekens. Soms gooide ze wanhopig een partituur van het orgelbalkon. Maar nu weet ze wat ze wil en is de eerste Bach-cd een feit. Haar techniek en interpretatie wortelen in de traditie van Marcel Dupré, want ze heeft weinig op met de Nederlandse aanpak. e eerste kennismaking met Bach was niet zo geslaagd. „Toen ik als klein kind in huis rondkroop, was ik soms bang van de enorme plenumklank van de orgelplaten die werden gedraaid. Toch raakte ik al snel vertrouwd met Bach, omdat m n vader vaak diens muziek speelde.” Luisteren naar anderen is heel wat makkel ker dan Bach zelf ten gehore brengen, ontdekte Zwoferink. De in Zw ndrecht woonachtige organiste kiest met zorg haar woorden om dit duidel k te maken. Hedi, de vroegere geleidehond van haar vriend, de blinde organist Henco de Berg, mengt zich niet in het gesprek. Ook niet als er soms een stilte valt. „Bachs orgeloeuvre kent in technisch en muzikaal opzicht een extreem hoge moeil kheidsgraad. En niemand heeft de sleutel voor dé interpretatie in handen. Ik heb de afgelopen jaren wat geworsteld met deze muziek. Soms gooide ik ten einde raad een boek van het orgelbalkon. Opmerkingen van docenten over de articulatie van dit of dat nootje maakten het er niet makkel ker op. Ik begreep vaak niet welke kant ze op wilden.” Zwoferink kr gt vanaf haar zevende orgelles van haar vader, Bert Zwoferink. „H nam m ook mee naar orgelconcerten. Op m n dertiende wist ik dat ik naar het conservatorium wilde.” Jan van G n bereidt haar voor op die studie. Ze volgt uiteindel k aan de conservatoria in Rotterdam en Tilburg lessen b Arie Ke zer, Folkert Grondsma en Bram Beekman. Naderhand steekt ze haar licht onder anderen op b de onlangs overleden Charles de Wolff en Olivier Latry. Ze is als organiste aan drie
D
kerken verbonden: de Prinsekerk in Rotterdam, de Dorpskerk van Oostvoorne en de sseld kkerk in Krimpen aan den ssel. Daar staan instrumenten van respectievel k Witte/Van Leeuwen, Bätz/Friedrichs en Proper. Al jong raakt Zwoferink onder de indruk van orgels vanwege de imposante én jnzinnige klank van deze instrumenten. Inmiddels beleeft ze orgel spelen als beroep en ervaart ze de orgelbank als werkplek. „Ik studeer vr wel dagel ks minstens drie à vier uur in de sseld kkerk. Dat maakt m n dag goed. Gedurende perioden van concerten en opnamesessies studeer ik soms hele dagen. Het romantische Properorgel bezit warme stemmen en is een jn studie-instrument. Ik deel al 25 jaar lief en leed met dit orgel. Het instrument weet alles van m . Heerl k toch dat die p pen niets kunnen doorvertellen van m n broddelwerk?” Zwoferink is sinds dit jaar huisorganist van het Muziekcentrum Eindhoven, waar een symfonisch instrument van Pels en Van Leeu-
wen staat. Daarnaast is ze artistiek adviseur van de stichting die orgelconcerten organiseert op het Holtgräveorgel in de Bergkerk van Deventer. In beide gevallen leidde een spontaan gesprek over het gebruik van het orgel met de mensen ter plaatse tot de genoemde functies. „Er gebeurde b na niets met deze instrumenten. Eindhoven wil ik internationaal op de kaart zetten. De zomerserie dit jaar verliep succesvol. We gaan hiermee door. Daarnaast probeer ik meer concerten met orgel en orkest te programmeren. Ook in Deventer is dit jaar een orgelserie opgezet met elke maand een concert, afwisselend door een bekende speler en een conservatoriumstudent.” De organiste bereidde haar Bach-cd (Prestare, ZWF3331566) in Krimpen aan den ssel voor. Voor de opname zelf verkaste ze naar de kathedraal, de vroegere Hofkirche, in het Duitse Dresden. Daar staat een drieklaviers reus van Silbermann uit 1755, die 47 stemmen telt. „Met dit instrument van Gottfried Silbermann denk ik de bron te hebben gevonden.”
Wat maakt dit instrument van Gottfried Silbermann tot hét Bachorgel? „Bach componeerde naar m n overtuiging voor dit Midden-Duitse orgeltype, voor instrumenten met een monumentale, brede en lie ke klank, die ook voorzien waren van een pittig klinkend hoofdwerk. Het orgel in de kathedraal van Dresden bezit alle registers waarvan bekend is dat Bach die wenste: de Untersatz 32’ en Fagott 16’, en diverse str kers en tremulanten. Voeg daar de voortreffel ke akoestiek b en het plaatje is compleet. De plenumklank van Dresden gaat enorm diep. Het volle werk van het grootste orgel in Nederland in de Rotterdamse Laurens kan daar niet tegenop. De NoordDuitse orgels van onder anderen Schnitger z n statiger, maar bezitten minder grond. En Schnitgers uitregisters z n b voorbeeld wat penetranter dan de liefel ke uiten van Silbermann.” Waarom Bach, waarom nu? „Ik had de behoefte eens wat
anders op de markt te brengen dan cd’s met Messiaen en Ke zer. Mensen associëren m daardoor met moderne orgelmuziek. Verder vond m n vader dat het t d werd voor een Bach-cd. Ik ben nu op een leeft d dat ik dit aandurf, na de afgelopen jaren helder gekregen te hebben hoe ik Bach moet spelen. Ach, ik neem op voor m n eigen label Prestare. Als ik achteraf ontevreden was geweest, had ik de opname op de plank kunnen laten liggen.” Wat voegt uw Bach-cd toe aan de talloze Bachopnames? „Bachs muziek is bekend en er z n veel organisten die deze composities uitstekend spelen. M n kracht als Nederlandse organiste zit denk ik in m n keuze voor een in Nederland relatief onbekend instrument.” Wat is de ideale Bachinterpretatie? „Niet de Nederlandse uitvoeringsprakt k van de afgelopen twintig jaar, die gekenmerkt wordt door non-legatospel, alle noten los. In dat hokje wil ik niet geplaatst
„Ik kies soms een eigenzinnige registratie”
Jolanda Zwoferink koos het Silbermannorgel in Dresden als instrument voor haar eerste Bach-cd. „Bach schreef zijn muziek voor dergelijke monumentale, breed en lielijk klinkende orgels.”