Diyalog Avrasya №24

771302 568000 9

ISSN 1302-5686

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Весна / Bahar 2007

Türkiye fiyat› 7.50 YTL.

24

24

Вместе навстречу миру Bar›fla beraber yürüyelim В Туркменистане сохраняется стабильность Türkmenistan’da istikrar devam ediyor

МЕСРОП II:

Геноцид армян – козырная карта в руках Запада MESROP II:

Bat› ‘soyk›r›m’dan rant elde etmeye çal›fl›yor

В глазах месхетинцев жива надежда...

Ah›skal›n›n gözlerinde umut...

ВЛАДИМИР ЖИРИНОВСКИЙ:

Россия не обязана никого кормить!

VLAD‹M‹R J‹R‹NOVSK‹:

Rusya herkesi beslemek zorunda de¤il!

редактор editör

Прощание с Мери Невваль Севинди Главный редактор

Meri’nin ard›ndan Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Наши сердца всегда бились в унисон, ведь у нас была единая цель – развивать гуманитарные связи между культурами и народами. И нам всегда будет не хватать энергии, которой у Мери Эмильяновны было так много. Ülkeler ve kültürler aras› çal›flan Meri Trifonenko ile kalbimiz hep ayn› h›zda att›. Kibar ve nazik Meri’yi hep arayaca¤›z.

ÛÔ͇fl ÏË·fl ÊÂÌ˘Ë̇... ë Ì ÒıÓ‰fl˘ÂÈ Ò Îˈ‡ ÛÎ˚·ÍÓÈ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ‚ ‡·ÓÚÂ. Ö Á‚‡ÎË å Ë. åÂ Ë í ËÙÓÌÂÌÍÓ. å˚ ÔÓÚ flÎË Â ‚ ÍÓ̈ ÌÓfl· fl. åÂ Ë ùÏËθflÌӂ̇ ·˚· ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθÌˈÂÈ Ë „·‚Ì˚Ï Ô‡ ÚÌ ÓÏ ÊÛ Ì‡Î‡ «ÑÄ» ̇ Ú ËÚÓ ËË êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰ ‡ˆËË. Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â ˜ÎÂ̇ 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó äÓÏËÚÂÚ‡ è·ÚÙÓ Ï˚ ÑÄ ‚ êî, Ó̇ Ô ËÌËχ· ‡ÍÚË‚ÌÓ ۘ‡ÒÚË ‚ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË è·ÚÙÓ Ï˚, Ì ‰ÍÓ fl‚ÎflflÒ¸ ‡‚ÚÓ ÓÏ Ó Ë„Ë̇θÌ˚ı ˉÂÈ Ë Ô ÓÂÍÚÓ‚. äÓ„‰‡ Ï˚ ÔÓÁ̇ÍÓÏËÎËÒ¸, åÂ Ë ùÏËθflÌӂ̇ ·˚· ‰Ë ÂÍÚÓ ÓÏ ñÂÌÚ ‡ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË. ü ÌËÍÓ„‰‡ Ì Á‡·Û‰Û ÚÓÚ ÚÂÔÎ˚È Ô ËÂÏ. ᇠÓÍÌÓÏ ¯ÂÎ ÒÌ„, ‡ Ï˚ ÒˉÂÎË ‚ Ì·Óθ¯ÓÈ Û˛ÚÌÓÈ ÍÓÏ̇ÚÂ Ë ÔËÎË „Ó fl˜ËÈ ˜‡È. ìÒËÎËflÏË åÂ Ë ùÏËθflÌÓ‚Ì˚ ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍ ·˚ÎË Ó·Ó Û‰Ó‚‡Ì˚ Á‡Î˚ ÎËÚ ‡ÚÛ ‡ÁÌ˚ı ̇ Ó‰Ó‚ ÇÓÒÚÓ͇. ä‡Ê‰˚È Á‡Î ÒÎÓ‚ÌÓ ÏËÌËÏÛÁÂÈ: Ú‡Ï Ô ÓıÓ‰flÚ ‚˚ÒÚ‡‚ÍË Ë Ô ÂÁÂÌÚ‡ˆËË, Ú‡Ï ˜‡Ò‡ÏË ÏÓÊÌÓ ˜ËÚ‡Ú¸ Ë ‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸. åÂ Ë ùÏËθflÌӂ̇ ·˚· ÏËÌˇڲ ÌÓÈ ıÓÁflÈÍÓÈ ÒÚ‡ Ó„Ó Á‰‡ÌËfl, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÊË‚ÛÚ ÍÌË„Ë. Ö ÏË ÒÓÒÚÓflÎ ËÁ ÏÓÁ‡ËÍË ÍÛθÚÛ , ÎËÚ ‡ÚÛ , ËÁ Í ‡ÒÓÍ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ÇÓÒÚÓ͇. Ö ÏË ÒÓ„ ‚‡Î ÚÂÔÎ˚È „ÓÎÓÒ Â Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎfl å‡ ËÌ˚. ë ÛıÓ‰ÓÏ åÂ Ë ùÏËθflÌÓ‚Ì˚ Ï˚ ÚÓÊÂ Í‡Í ·Û‰ÚÓ ÔÓÚ flÎË ˝ÚÓÚ ÏË , Ï˚ ·Û‰ÂÏ ÔÓ ÌÂÏÛ ÒÍÛ˜‡Ú¸. à ÌÂθÁfl Ì Òӄ·ÒËÚ¸Òfl Ò å‡ ËÌÓÈ, ÍÓÚÓ ‡fl, Ì ҉ ÊË‚‡fl ÒÎÂÁ, „Ó‚Ó Ë·, ˜ÚÓ «ÒÎÓ‚ÌÓ ÔÓÚ fl· χÏÛ». åÂ Ë ·˚· «Ï‡ÏÓÈ» ÏÌÓ„Ëı Ô ÓÂÍÚÓ‚ ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÂ. èÓÏËÏÓ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ñÂÌÚ ÓÏ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚, åÂ Ë ùÏËθflÌӂ̇ ‚· ÔÓÒÚÓflÌÌÛ˛ ‡·ÓÚÛ, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌÛ˛ ̇ ‡Á‚ËÚËÂ Ë ÛÍ ÂÔÎÂÌË „ÛχÌËÚ‡ Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ êÓÒÒËË ÒÓ ÒÚ ‡Ì‡ÏË ÄÁËË Ë ÄÙ ËÍË. é̇ ‚ÓÁ„·‚Îfl· îÓ̉ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ‡Á‚ËÚ˲ ÍÛθÚÛ Ì˚ı ˆÂÌÚ Ó‚ Á‡ Û·ÂÊÓÏ, Ô Ë ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËË ÍÓÚÓ Ó„Ó ·˚ÎË ÓÚÍ ˚Ú˚ ÛÒÒÍË ÍÛθÚÛ Ì˚ ˆÂÌÚ ˚ ‚ Ö„ËÔÚÂ, äËÚ‡Â, ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ, fl‰Â ‚ ÓÔÂÈÒÍËı ÒÚ ‡Ì. Ç íÛ ˆËË ÚÂÔ ¸ ÌÂÒÍÓθÍÓ Ú‡ÍËı ˆÂÌÚ Ó‚: ‚ ëڇϷÛθÒÍÓÏ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚÂ, ìÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡ı «î‡ÚËı» Ë «é͇̻, ‚ ìÌË‚Â ÒËÚÂÚ ËÏ. ëÛÎÂÈχ̇ ÑÂÏË ÂÎfl ‚ àÒÔ‡ ÚÂ. ü ÔÓÏÌ˛  ‚ÓÎÌÂÌË ̇ ˆÂ ÂÏÓÌËË Ô ‰‡˜Ë ÍÌË„ ëڇϷÛθÒÍÓÏÛ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚÛ. ꇉÓÒÚ¸ Ô ÂÔÓÎÌfl· ÂÂ. ç‡Ï ÚÓÊ ·˚ÎÓ Ô ËflÚÌÓ, ˜ÚÓ íÛ ˆË˛ Ë êÓÒÒ˲ ÒÓ‰ËÌflÚ ÌÓ‚˚ ÍÛθÚÛ Ì˚ ÏÓÒÚ˚. ç‡¯Ë Ò ‰ˆ‡ ‚Ò„‰‡ ·ËÎËÒ¸ ‚ ÛÌËÒÓÌ, ‚‰¸ Û Ì‡Ò ·˚· ‰Ë̇fl ˆÂθ – ‡Á‚Ë‚‡Ú¸ „ÛχÌËÚ‡ Ì˚ ҂flÁË ÏÂÊ‰Û ÍÛθÚÛ ‡ÏË Ë Ì‡ Ó‰‡ÏË. à Ì‡Ï ‚Ò„‰‡ ·Û‰ÂÚ Ì ı‚‡Ú‡Ú¸ ˝Ì „ËË, ÍÓÚÓ ÓÈ Û åÂ Ë ùÏËθflÌÓ‚Ì˚ ·˚ÎÓ Ú‡Í ÏÌÓ„Ó. ÇÒ Ï˚ Á̇ÂÏ, ˜ÚÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ ÏË Â. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ô Ó‰ÓÎʇڸ ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò Ú‡ÍËÏË Î˛‰¸ÏË, Í‡Í å Ë, ÍÓÚÓ ˚Ï Ì ‡‚ËÚÒfl ÏË , ÒËfl˛˘ËÈ ‚ÒÂÏË ˆ‚ÂÚ‡ÏË ‡‰Û„Ë. ëÏ ڸ ̇ÒÚ˄· åÂ Ë ùÏËθflÌÓ‚ÌÛ ÔÓÒΠ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËfl ËÁ äËÚ‡fl. í‡Ï ÚÓÊ ÓÚÍ ˚ÎÒfl ñÂÌÚ ÛÒÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚. ÑÓ ÔÓÒΉÌÂ„Ó ‰Ìfl Ó̇ Ô Ó‰ÓÎʇ· ÊËÚ¸ Ò‚ÓËÏË Ë‰Â‡Î‡ÏË. ÇÒfl ÒÂϸfl ÊÛ Ì‡Î‡ «ÑÄ» Ë è·ÚÙÓ Ï˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl ÒÍÓ ·ËÚ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÒÏ ÚË åÂ Ë ùÏËθflÌÓ‚Ì˚ í ËÙÓÌÂÌÍÓ. é̇ ̇‚Ò„‰‡ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl ‚ ̇¯ÂÈ Ô‡ÏflÚË. ü ıÓ˜Û ÔÓÔ Ó˘‡Ú¸Òfl Ò ÌÂÈ Á̇ÏÂÌËÚ˚Ï ÒÚËıÓÚ‚Ó ÂÌËÂÏ Ä. ë. èÛ¯ÍË̇, ÍÓÚÓ Ó Ó̇, fl Û‚Â Â̇, ÚÓÊ ӘÂ̸ β·Ë·: ü ‚‡Ò β·ËÎ: β·Ó‚¸ ¢Â, ·˚Ú¸ ÏÓÊÂÚ, Ç ‰Û¯Â ÏÓÂÈ Û„‡Ò· Ì ÒÓ‚ÒÂÏ; çÓ ÔÛÒÚ¸ Ó̇ ‚‡Ò ·Óθ¯Â ÌÂ Ú Â‚ÓÊËÚ; ü Ì ıÓ˜Û Ô˜‡ÎËÚ¸ ‚‡Ò Ì˘ÂÏ. ü ‚‡Ò β·ËÎ ·ÂÁÏÓ΂ÌÓ, ·ÂÁ̇‰ÂÊÌÓ, íÓ Ó·ÓÒÚ¸˛, ÚÓ Â‚ÌÓÒÚ¸˛ ÚÓÏËÏ; ü ‚‡Ò β·ËÎ Ú‡Í ËÒÍ ÂÌÌÓ, Ú‡Í ÌÂÊÌÓ, ä‡Í ‰‡È ‚‡Ï ·Ó„ β·ËÏÓÈ ·˚Ú¸ ‰ Û„ËÏ.

ï

Ç

›t› p›t› minyon. Her zaman gülümseyen, çal›flkan bir kad›n. Ad› Meri Trifonenko. Onu Kas›m 2006’da kaybettik.

Meri Trifonenko Diyalog Avrasya dergisinin Rusya’daki hamisi ve en önemli partneriydi. DA Platformu Rusya Milli Komitesinin üyesi olarak platform çal›flmalar›nda çok aktif rol alan Meri, her an yeni fikirlere ve projelere öncülük yapmaya haz›rd›. ‹lk tan›d›¤›mda Rusya Federasyonu Merkez Kütüphanesi Do¤u Edebiyatlar› Bölüm Baflkan›yd›.

Bize hemen çay yapm›fl ve çikolatal› bisküvilerle sunmufltu. Her ülkenin bir odas› vard›. Orada ülkelerle ilgili kitaplar, afifller ve objelerle o ülkeleri tan›tmay› amaçlayan sergiler yap›yordu. Çok güzel ve eski bir binada baflka zamanlarda yaflar gibiydi. Frakl› kültürler ve sanatla dolu bir dünya.

Onu çok seven Marina’n›n flefkatli sesiyle dolu bir dünya. Bizi de gidince içine al›veren bu dünyay› çok özleyece¤iz.

Marina “annemi kaybetmifl gibi hissediyorum” derken hakl›yd›. Kütüphane etkinlikleri anas›n› kaybetmifl oldu.

“Rus Kültürünü Yurtd›fl›nda Yayma” proje çerçevesinde kütüphaneler aras› çal›fl›yordu. Rus dilini, kültürünü yayМери / Meri mak için çal›fl›rken Türk kütüphaneleriyle de iliflki kurmufltu. ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Okan Üniversitesi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi ve Fatih Üniversitesi yönetimleri ile yak›n iliflkiler kurdu. Bu üniversitelere Rus edebiyat›n›n ve dilinin seçkin örneklerinden kitaplar ba¤›fllad›. ‹stanbul Üniversitesi’ndeki ba¤›fl töreninde onun ne kadar heyecanl› oldu¤unu hat›rl›yorum. Sevinçliydi. ‹ki ülke aras›nda kurulacak köprülerden dolay› biz de çok mutluyduk. Ülkeler ve kültürler aras› çal›flan Meri Trifonenko ile kalbimiz hep ayn› h›zda att›. Kibar ve nazik Meri’yi hep arayaca¤›z. Dünyan›n bar›fla çok ihtiyac› oldu¤unu biliyoruz. Meri gibi insanlarla, farkl›l›¤› seven ve koruyan dostlarla köprüler kurmaya devam edece¤iz.

Meri yukar›da sözünü etti¤im proje kapsam›nda Çin’e gitmiflti ve dönüflte aram›zdan ayr›ld›.

Yani son nefesini vermeden yine bir kültür köprüsü kurdu. Biz DA ailesi olarak onu çok özleyecek ve her zaman iyilikle yad edece¤iz.

Ruhunu Puflkin’in bir fliiriyle u¤urlayal›m.

Seviyordum sizi ve bu aflk belki ‹çimde sönmedi bütünüyle; Fakat üzmesin sizi art›k bu sevgi; ‹stemem üzülmenizi hiçbir fleyle.

Sessizce, umutsuzca seviyordum sizi, Kah ürkeklik,kah k›skançl›kla üzgün; Bu öyle içten,öyle candan bir sevgiydi ki, Dilerim bir baflkas›nca da böyle sevilin.

Редколлегия Yay›n Kurulu Азербайджан Azerbaycan Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade Низами Джафаров Nizami Caferov Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli Энес Джансевер Enes Cansever Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev Грузия Gürcistan

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le bafllar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r. Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Шахан Ekrem fiahan

Yayg›n Süreli Yay›n / T. C. Kültür Bakanl›¤› Sertifika No: 1106-34-002992

Казахстан Kazakistan Учредители ‹mtiyaz Sahibi От имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав и Некоммерческая организация «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav

Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Али Челикбаш Ali Çelikbafl Кыргызстан K›rg›zistan

Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Главный консультант Yazar-Bafldan›flman Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an

Монголия Mo¤olistan

Лилия Якимова Liliya Yakimova Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl Консультативный совет Dan›flma Kurulu АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye)

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.

Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü

Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü

Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin

Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Молдова Moldova Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m

Муневвер Караташ Münevver Karatafl

Таджикистан Tacikistan

(abone@da.com.tr) Дизайн Görsel Tasar›m

Мурат Аджар Murat Acar

Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi

Салих Яйладжы Salih Yaylac› Турция Türkiye Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34 Bask›: Zaman Gazetesi Bask› Tesisleri / Yenibosna - ‹stanbul Tel: +90 (212) 454 14 54

Представительства Temsilcilikler: Турция Türkiye +90 (212) 232 17 51 Азербайджан Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) +994 (12) 498 17 24 Грузия Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) +995 (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) +7 (327) 291 31 60 Кыргызстан K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) +996 (312) 59 65 30 Молдова Moldova (moldova@da.com.tr) +373 (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) +34 29 66 32 54 63

Нахчеван Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) +994 502 12 02 17 Российская Федерация Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) +7 (495) 514 13 83 Татарстан Tataristan (tataristan@da.com.tr) +7 (843) 238 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan (baskurdistan@da.com.tr) +7 (3472) 66 58 38 Таджикистан Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) +992 (372) 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) +99 (312) 41 14 05-06-07 Украина Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) +38 (044) 235 66 53

Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, YTL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7.

TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi (850) YTL: 45359102-5001 USD: 45359102-5002 EURO: 45359102-5003 Posta çeki no: 1612101 Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

www.da.com.tr • da@da.com.tr

Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Гокхан Демир Gökhan Demir Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova Игорь Коваль ‹gor Koval

содержание ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

глобальный взгляд global bak›fl

6

16 Уж не национационализм ли это? Ростислав Рыбаков

Sak›n bu da milliyetçilik olmas›n?

Rostislav R›bakov

26 Исфандияр Вахабзаде: Отец научил меня гордиться тем, что я - азербайджанец Беседовал: Мехмет Зор Кая

‹sfandiyar Vahapzade: Azeri olmakla gurur duymay› bana babam ö¤retti

Станет ли ООН Организацией Объединенных Цивилизаций? Мумтазер Тюрконе

BM Birleflmifl Medeniyetler olabilir mi?

Mümtaz’er Türköne

Konuflan: Mehmet Zor Kaya

30 Я – живая часть Таджикистана

политика siyaset

10

С. Сухоян

Tacikistan’›n ayr›lmaz parças›y›m S. Suhoyan

34 Возможна ли Евразия без Армении? Ибрагим Мамедов

Ermenistans›z bir Avrasya mümkün mü? ‹brahim Mamedov

38 В. Жириновский: Национализм означает любовь к Родине Беседовал: Кубейси Тархан

Vladimir Jirinovski: Milliyetçilik vatan› sevmektir Konuflan: Kubeysi Tarhan

46 Национализм: не раса, а культура Наджи Бостанджи

Milliyetçilik: Irk de¤il kültür Naci Bostanc›

Оранжевое на бело-голубом Валерий Дружбинский

52 М. Языджиоглу: Турецкий национализм в опасности? Беседовал: Дженгиз Шимшек

Beyaz-Mavi Üzerinde Turuncu Valeriy Drujbinskiy

Muhsin Yaz›c›o¤lu: Türklük tehlikede mi?

Konuflan: Cengiz fiimflek

общество toplum

65 Патриарх Месроп II: Два лица Арарата Беседовал: Джемаль Ушак

Mesrop Mutafyan: Ararat’›n iki yüzü Konuflan: Cemal Uflak

72 Голос братства в Казахстане звучит все громче Бахтияр Асылханулы

Kazakistan’dan yükselen kardefllik sesi Bahtiyar As›lhanul›

76 Борис Жебровский: «Неудачная наша география» Беседовала: Светлана Йора

В Грузии крепнет культура совместного проживания

Boris Jebrovsky: Talihsiz bir co¤rafyada yafl›yoruz

Кетеван Хуцишвили

Konuflan: Svetlana Yora

Gürcistan’da birlikte yaflama kültürü gelifliyor Ketevan Hutsiflvili

82

içindekiler

актуально güncel

96

В Туркменистане сохраняется стабильность Джемиль Йылдыз

Türkmenistan’da istikrar devam ediyor Cemil Y›ld›z

экономика ekonomi

86

общество toplum искусство sanat

108

86

Фатма Фырат Топчуоглу Привлекательный центр для турецких предпринимателей: Молдова Беседовал: Мехмет Зор Кая

Глаза месхетинцев

Fatma F›rat Topçuo¤lu Türk yat›r›mc›s› için cazip bir ülke: Moldova

Садык Эрен

Ah›ska’n›n gözleri Sad›k Eren

Konuflan: Mehmet Zor Kaya книжное обозрение kitabiyat лицом к лицу yüz yüze

92

Чингиз Айтматов предлагает создать Институт развития тюркских языков

Женские туфли шагают во имя мира

Турки предпочитают слушать

Беседовал: Реджеп Эрен

Жюлиде Карахан

Айла Буз

Cengiz Aytmatov: Türk dillerini geliflim enstitüsü kurulmal›

Ayakkab›lar bar›fla yürüdü

Türkler okumaktan çok dinlemeyi seviyor

Konuflan: Recep Eren

Jülide Karahan

Ayla Buz

116

глобальный взгляд global bak›fl

Станет ли ООН Организацией Объединенных Цивилизаций? Мумтазер Тюрконе Профессор, доктор политологических наук, Университет Гази (Анкара).

BM Birleflmifl Medeniyetler olabilir mi?

Mümtaz’er Türköne Prof. Dr., Gazi Üniversitesi (Ankara).

ÂÚ‚Â Ú‡fl Ó·˘‡fl ‚ÒÚ Â˜‡ ̇ ‚˚Ò¯ÂÏ Û Ó‚ÌÂ, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡flÒfl ‚ ëڇϷÛΠ‚ ‡Ï͇ı Ô ÓÂÍÚ‡ «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» ÔÓ‰ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ‡ íÛ ˆËË ê‰ÊÂÔ‡ í‡ÈËÔ‡ ù ‰Ó„‡Ì‡ Ë Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ‡ àÒÔ‡ÌËË ïÓÒ ãÛËÒ‡ êÓ‰ Ë„ÂÒ‡ ë‡Ô‡ÚÂ Ó Ë ÔÓ‰ Ô‡Ú Ó̇ÚÓÏ é „‡ÌËÁ‡ˆËË é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ, ‰‡Î‡ ÌÓ‚Ó ‰˚ı‡ÌË ˉ ‚ÒÂÓ·˘Â„Ó Ô ËÏË ÂÌËfl.

ó

B

ÑÓÒÚË„ÌÛÚ¸ Û Ó‚Ìfl ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – ÌÂËÁÏÂÌ̇fl ˆÂθ, ÍÓÚÓ Û˛ ÔÓÒÚ‡‚ËÎË Ô ‰ ̇ÏË ÒÓÁ‰‡ÚÂÎË Ì‡¯ÂÈ ÂÒÔÛ·ÎËÍË. èÓ˜ÂÏÛ ˝ÚÓÚ ‚˚ÒÓÍËÈ Ó ËÂÌÚË , Ó ÍÓÚÓ ÓÏ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ì‡ÔÓÏË̇ÂÚ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡¯Â„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÌÂ Ô ËıÓ‰ËÚ ÌËÍÓÏÛ ‚ „ÓÎÓ‚Û ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ ÒÔÓ flÚ Ó· «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ»? èÓ˜ÂÏÛ ÌËÍÚÓ ÌÂ Ô Ó‚Ó‰ËÚ Ô‡ ‡ÎÎÂÎË ÏÂÊ‰Û «ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ» Ë «ÄθflÌÒÓÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ»? äÓ„‰‡ ̇¯ Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ Ô ËÁ˚‚‡ÂÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Í ‡Î¸flÌÒÛ, ͇ÍÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÌ? Ç ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ ‚ÓÁ„·‚ÎflÂÚ Ë ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚ ‰‡ÌÌ˚È Ô ÓÂÍÚ, ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ Í‡ÍÓ„Ó ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡ Á‡Í·‰˚‚‡ÂÚ ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ?

“Muas›r medeniyet seviyesine ulaflmak”, Cumhuriyet’in kurucular›n›n önümüze koyduklar› de¤iflmez hedefti.

Her vesile ile devlet büyüklerimizin tekrarlad›¤› bu yüce hedef; “Medeniyetler ittifak›” tart›fl›l›rken neden kimsenin akl›na gelmiyor? “Muas›r Medeniyet” ile “Medeniyetler ‹ttifak›” aras›nda neden kimse herhangi bir iliflki kurmuyor? Baflbakan›m›z medeniyetleri ittifaka ça¤›r›rken, hangi medeniyetin sözcüsü olarak hareket ediyor?

Birleflmifl Milletler, bu projeyi sahiplenip yürütürken medeniyetler dünyas›, ne tür bir uluslararas› düzene zemin sa¤l›yor?

ë‡Ï Ô ÓÂÍÚ «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» Ô ‚ӉËÚ é „‡ÌËÁ‡ˆË˛ é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ ‚ ÒÚ‡ÚÛÒ é „‡ÌËÁ‡ˆËË é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı ñË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚Ó, ÙÓ ÏË Ó‚‡‚¯ÂÂÒfl ÔÓ Ô Ë̈ËÔÛ «é‰ÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó – Ӊ̇ ̇ˆËfl», ÛÒÚÛÔ‡ÂÚ ÏÂÒÚÓ ‡Á΢Ì˚Ï ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏ. ÇÒÂÏË Ì‡fl é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ Ô Â‚ ‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ÒÚ ÛÍÚÛ Û, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Û˛ ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. Ç ÔÓÎÌÓÏ Ô ÓÚË‚Ó Â˜ËÈ

6

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

aflbakan Tayyip Erdo¤an ile ‹spanya Baflbakan› Zapatero’nun efl baflkanl›¤›nda ve Birleflmifl Milletler himayesinde sürdürülen “Medeniyetler ‹ttifak›” projesi kapsam›nda, ‹stanbul’da düzenlenen “4.

Yüksek Düzeyli Grup Toplant›s›”, Küresel Bar›fl Projesine yeni bir soluk kazand›rd›.

Премьер-министр Испании Хосе Луис Родригес Сапатеро и премьер-министр Турции Реджеп Тайип Эрдоган ‹spanya Baflbakan› Jose Luis Zapatero ve Baflbakan Tayyip Erdo¤an

ÏË Â íÛ ˆËfl Á‡ÌËχÂÚ ÔÓÎÓÊÂÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ Ó ̇ θ„ÓÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı Á̇ÍÓÏËÚ á‡Ô‡‰ Ò ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ÓÈ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ Ï˚ ÛÔÛÒ͇ÂÏ ËÁ ‚Ë‰Û ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ ÏË Â, ‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÏ Ì‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ë ‡Ò˜Â ÚË‚¯ÂÏ Òӄ·ÒÌÓ ËÏ „ ‡Ìˈ˚.

Цивилизованный и нецивилизованный мир ë ‡ÒÔ‡‰ÓÏ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ ÔÓÎÛ˜ËÎË ‡Á‚ËÚË ËÏÔ ÒÍË ˉÂÓÎÓ„ËË, ÍÓÚÓ ˚ ÒÍ ˚ÚÓ ËÎË fl‚ÌÓ ÓÔË ‡˛ÚÒfl ̇ ÍÓ̈ÂÔˆË˛ ‰ÂÎÂÌËfl ÏË ‡ ÔÓ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ.

“Medeniyetler ‹ttifak›” projesinin bizzat kendisi, Birleflmifl Milletler’i, “Birleflmifl Medeniyetler” statüsüne sokuyor. Her devletin bir millete dayand›¤› iddias›na göre flekillenen milletleraras› düzen, yerini medeniyetlere b›rak›yor. Dünya örgütü BM, medeniyetleri temsil eden bir organizasyona dönüflüyor. Türkiye, çat›flan medeniyetler dünyas›nda ‹slâm Medeniyeti’ni Bat› için ehven flartlarda temsil eden bir ülke konumuna giriyor. Bu arada

global bak›fl глобальный взгляд

Сам проект «Альянс цивилизаций» переводит Организацию Объединенных Наций в статус Организации Объединенных Цивилизаций. Международное устройство, формировавшееся по принципу «Одно государство – одна нация», уступает место различным цивилизациям.

“Medeniyetler ‹ttifak›” projesinin bizzat kendisi, Birleflmifl Milletler’i, “Birleflmifl Medeniyetler” statüsüne sokuyor.

Her devletin bir millete dayand›¤› iddias›na göre flekillenen milletleraras› düzen, yerini medeniyetlere b›rak›yor. ÇÓÁ‚ ‡˘‡ÂÚÒfl ÔÓÔÛÎfl ̇fl ‚ XIX ‚. ˉÂÓÎÓ„Ëfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. é‰Ì‡ÍÓ ÏË Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠ‰ÂÎËÚÒfl Ì ̇ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ‡ ̇‰‚ÓÂ: ̇ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È Ë Ìˆ˂ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È ÏË . çˆ˂ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï ÏË ÓÏ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÏË , ÍÓÚÓ ˚È Ì ҘËÚ‡ÂÚ ÌÛÊÌ˚Ï ÔÓ‰˜ËÌflÚ¸Òfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÏÛ á‡Ô‡‰ÓÏ ÔÓ fl‰ÍÛ. àÏÔ ÒÍË ÒÚ ÛÍÚÛ ˚ Á‡fl‚Îfl˛Ú: «Ç ‰ËÍÓÏ ÎÂÒÛ ‚˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Òfl Ì ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË Ô ‡‚‡ÏË, ‡ Á‡ÍÓ̇ÏË ÎÂÒ‡» Ë Ô ËÏÂÌfl˛Ú ‚ χүڇ·‡ı ÏË ‡ ÙÓ ÏÛÎÛ ‰‚ÓÈÌ˚ı Òڇ̉‡ ÚÓ‚. éÚ˜ÂÚ, Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È Ô ÂÊÌÂÏÛ ÉÂÌ ‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÂÍ ÂÚ‡ ˛ ééç äÓÙË ÄÌ̇ÌÛ Ì‡ ÒڇϷÛθÒÍÓÈ ‚ÒÚ Â˜Â «ÄθflÌÒ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ», ·˚Î ÓÁ‡„·‚ÎÂÌ Ú‡Í: «Ç ÓÒÌÓ‚Â ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡˛˘Â„Ó Á‡Ô‡‰ÌÓÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ÎÂÊËÚ Ì ÂÎË„Ëfl, ‡ ÔÓÎËÚË͇», ˜ÚÓ Â˘Â ‡Á ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ‡‚ÚÓ ˚ ˝ÚÓ„Ó Ûڂ ʉÂÌËfl ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÌËχ˛Ú ËÒÚËÌÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ‰ÂÎ. «é‰ÌËÏ ËÁ Ù‡ÍÚÓ Ó‚, ÍÓÚÓ ˚È ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÓÒÚÛ ˝ÍÒÚ ÂÏËÁχ,

fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓ‰‡‚ÎÂÌË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ò‚Ó·Ó‰˚ ‚ ÏÛÒÛθχÌÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ı. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËÂ Ô ‡‚fl˘ËÏË Í Û„‡ÏË ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó ÏË ‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Û˜‡ÒÚËfl ‚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË „ ÛÔÔ, Ì ËÒÔÓθÁÛ˛˘Ëı ‚ Ò‚ÓÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË Ì‡ÒËÎËÂ, ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ËÎË Ò‚ÂÚÒÍËı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÔÓÒÎÛÊËÚ ÔÓθÁÂ Í‡Í ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡». Ä͈ÂÌÚ Ì‡ «Ò‚ÂÚÒÍÓÒÚË» ‰Â·ÂÚ Ó˜Â‚Ë‰Ì˚Ï, ˜ÚÓ Ô Ë˜ËÌÓÈ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ì ÂÎË„ËÓÁÌ˚ ۷ÂʉÂÌËfl, ‡ ÏË ÓÊˉ‡ÂÚ «Ò‚ÂÚÒ͇fl» Ô ÒÔÂÍÚË‚‡. ç‡ Ô ‚˚È ÔÎ‡Ì ‚˚ıÓ‰ËÚ ÔÓÎËÚË͇, ÏÛÒÛθχÌÒÍËÈ ÏË ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ‚‚Ó‰ËÚÒfl ‚ ÛÒÎÓ ‚ÒÂÏË Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. íÛ ˆËfl Ô Â‚ ‡˘‡ÂÚ Ò‚Ó˛ ˆÂθ «ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË» ‚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È Ó ËÂÌÚË ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ÏË ‡, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÂÒÚ¸ ÏÂÒÚÓ Ú‡ÍËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, Í‡Í ‰ÂÏÓÍ ‡ÚËfl, Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡ Ë Ô ‡‚‡ ˜ÂÎÓ‚Â͇. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ ‚˚ ‡Ê‡ÂÚÒfl Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚Ë ‰ÂÎÂÌ˲ ÏË ‡ ̇ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È Ë Ìˆ˂ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È.

biz, medeniyetlere göre kutuplaflm›fl, medeniyetlere göre s›n›rlar› çizilmifl bir dünyada var olman›n tehlikelerini gözden kaç›r›yoruz.

Medenî ve medenî olmayan dünya Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› ile birlikte gelifltirilmeye bafllanan hegemonya ve imparatorluk kuramlar›, örtük veya aç›k biçimde bir medeniyet kurgusuna dayan›yor. 19. yüzy›l›n yayg›n “medeniyet ideolojisi” geri dönüyor. Dünya gerçekte medeniyetlere de¤il, “medeni olan ve olmayan dünya” fleklinde ikiye bölünüyor. Medenî olmayan dünya, Bat›’n›n sahip oldu¤u hukukun uygulanmas›na gerek duyulmayan vahfli bölgeler olarak tan›mlan›yor. ‹mparatorluk kuramc›lar›: “Yolunuz vahfli bir ormana düflerse orada kendi hukukunuzu de¤il “orman kanunlar›”n› uygulamak zorundas›n›z” diyerek, dünya ölçe¤inde bir çifte standard›n formülünü sunuyorlar. ‹stanbul Toplant›s›’nda BM Genel Sekreteri Kofi Annan’a da sunulan rapora “Büyüyen Müslüman-Bat› ayr›m›n›n temelinde din de¤il, siyaset yat›yor” bafll›¤›n›n verilmesi, bu ifadeyi koyanlar›n durumun bütünüyle fark›nda olduklar›n› gösteriyor. “Afl›r›l›¤›n artmas›na yol açan faktörlerden biri ‹slâm dünyas›ndaki siyasi hareketlerin bast›r›lm›fl olmas›d›r. Bu nedenle ‹slam dünyas›ndaki iktidar çevreleri taraf›ndan, fliddet

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

7

глобальный взгляд global bak›fl

Не попасть в ловушку «столкновения цивилизаций» «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ËÒÍβ˜ËÚ¸ Û„ ÓÁÛ ÔÓÎfl ËÁ‡ˆËË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ‚ ÚÓ Ê ‚ ÂÏfl ÓÚÍ ˚Ú¸ ‰Ó Ó„Û ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚‡Ï. ÄθflÌÒ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ‚ÒÂÏË Ì˚È ‡ÁÛÏ Ë Á‰ ‡‚ÓÏ˚ÒÎËÂ, ÒÚ ÂÏËÚÒfl Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ Ô ËÏË ÂÌË ‚Ó ‚ÒÂÏË ÌÓÏ Ï‡Ò¯Ú‡·Â, Ô Â‰Î‡„‡ÂÚ ‚ÏÂÒÚÓ ‚ ‡Ê‰˚ Ë Ì‡ÒËÎËfl ÏË , ‡ ‚ÏÂÒÚÓ ÌÂÚ ÔËÏÓÒÚË Í Ë̇ÍÓÏ˚ÒÎ˲ – ‰Ó· ÓÊ·ÚÂθÌÓÒÚ¸. çÂχÎÓ ÒËÎ ·˚ÎÓ Ô ËÎÓÊÂÌÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ˉÂÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ëfl «ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚» Á‡ÏÂÌËÚ¸ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂÏ ÂÎË„ËÈ, Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÂÏ ÏÛÒÛθχÌÒÚ‚‡ Ë ı ËÒÚˇÌÒÚ‚‡. ëËθÌ˚ ÏË ‡ ÒÂ„Ó Ô˚Ú‡ÎËÒ¸ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ËÁ ËÒ·χ Ó· ‡Á «‚˚„Ó‰ÌÓ„Ó ‚ ‡„‡» ‚Á‡ÏÂÌ ÔÓÍËÌÛ‚¯Â„Ó Ò‚ÂÚ «Ô ËÁ ‡Í‡ ÍÓÏÏÛÌËÁχ». äÓ̈ÂÔˆËfl ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ·˚· Ô Ë‰Ûχ̇ ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ Ô ‡‚fl˘ÂÈ ˝ÎËÚÓÈ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ËÚ¸  ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ËÏÂÚ¸ ‚ ‡„‡. àÌˈˇÚË‚‡ «ÄθflÌÒ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» Ò‚Ó‰ËÚ ˝ÚÓ Ì‡Ï ÂÌË ̇ ÌÂÚ Ë Ô ‚ӉËÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ì‡ Óθ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘Ëı Îˈ ‚ÒÂÓ·˘Â„Ó ÏË ‡.

Есть ли у исламского мира свой цивилизационный проект? ÖÒÚ¸ ÎË Û ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ÏË ‡ Ò‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È Ô ÓÂÍÚ, Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÎË ÏÛÒÛθχÌÒÍËÈ ÏË ÓÚ‰ÂθÌÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛? í Û‰ÌÓ ‰‡Ú¸ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È ÓÚ‚ÂÚ Ì‡ ˝ÚË ‚ÓÔ ÓÒ˚. çÓ Í‡Í Ê ÚÓ„‰‡ ÏÓÊÌÓ ‚ÓÈÚË ‚ «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ»? lj¸ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó ÌÛÊÌÓ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ͇ÍÛ˛-ÎË·Ó ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛. çÂÛÊÂÎË Ì ÏÓÊÂÚ ‚ÓÁ Ó‰ËÚ¸Òfl ÏÛÒÛθχÌÒ͇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ÍÓÚÓ ‡fl Ì ÚÓθÍÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Î‡, ÌÓ Ë ·ÎËÒڇ· ̇ ‚ÂÒ¸ ÏË ‚ Ô Ó¯ÎÓÏ? èÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È ÓÚ‚ÂÚ Ì‡ ‰‡ÌÌ˚È ‚ÓÔ ÓÒ ·Û‰ÂÚ Ì‡ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂÏ ÚÂÏ, ÍÚÓ ÓÚÓʉÂÒÚ‚ÎflÂÚ ËÒÎ‡Ï Ò ÚÂ Ó ËÁÏÓÏ. Ç˚ ̇˜Ë̇ÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„ Ò ÏË ÓÏ Í‡Í ıÓÁfl‚‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó Ô ÓÂÍÚ‡. Ç˚ Ô Â‰Î‡„‡ÂÚ ÚÓ, ‚ ˜ÂÏ ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó, ÓÒÌÓ‚˚‚‡flÒ¸ ̇ Ò‚ÓÂÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. Ç˚ ӷ¢‡ÂÚ ÏË , ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Û˛Ú ‰ ÛÊ·‡, ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚ËÂ, Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ÒÓÒÚ ‡‰‡ÌËÂ. ñË‚ËÎËÁ‡ˆËË „Ó‚Ó flÚ Ì‡ Ó‰ÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. Ç˚ Á‡ÌËχÂÚ ҂Ó ÏÂÒÚÓ ‚ ÏË Â ·Î‡„Ó‰‡ fl ̇ÎË˜Ë˛ ‰ËÌÓ„Ó flÁ˚͇ Ô ‡‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ò‚Ó·Ó‰˚ ÒÎÓ‚‡ Ë ‰ÂÏÓÍ ‡ÚËË. ùÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ÔÓÒÚ ÓÂÌ̇fl Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó·˘Â„Ó flÁ˚͇, Ô ËÌÂÒÂÚ ‚‡Ï ÔÎÓ‰˚ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ Ë ˜ÂÒÚË.

8

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

çˢÂÚ‡ Ë Ì‡ÒËÎË Ô ÂÒÚ‡˛Ú ·˚Ú¸ ‚‡¯ËÏ Û‰ÂÎÓÏ. ñË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – ˝ÚÓ ÏË , ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ‡ÁÛÏ, ˝ÒÚÂÚ˘ÂÒÍË Ô ÂÊË‚‡ÌËfl, ˆÂÌÌÓÒÚË, ‰Â·˛˘Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ, ÒÛ‚Â ÂÌÌ˚. ùÚÓ Á̇˜ËÚ Ì‡Ô ‡‚ËÚ¸ Ò‚Ó˛ ˝Ì „˲, ÒËÎ˚ Ë ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ ‰‡Ú¸ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û Ô ÒÔÂÍÚË‚Û ‰ÓÒÚÓÈÌÓÈ ÊËÁÌË. ùÚÓ Á̇˜ËÚ ËÁ„̇ڸ ËÁ ̇¯Â„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÛʇÒ, ‚‡ ‚‡ ÒÚ‚Ó, ÒÒÓ ˚ Ë ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl. በ‡‚˚È ÒÏ˚ÒÎ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒËÎÓ‚˚ ÏÂÚÓ‰˚ ÌË Í ˜ÂÏÛ ÌÂ Ô Ë‚Â‰ÛÚ. Ç «ÄθflÌÒ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» ‚˚ ·Û‰ÂÚÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ͇ÍÛ˛-ÎË·Ó ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛. ä‡Í Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ Ò‚ÓÂÈ ÍÛθÚÛ ˚, ‚˚ ÒÏÓÚ ËÚ ‚ÓÍ Û„ Ò „Ó ‰ÓÒÚ¸˛ Ë ‰ÓÒÚÓËÌÒÚ‚ÓÏ. Ç˚ ÒÓÁ‰‡ÂÚÂ Ó Ë„Ë̇θÌÛ˛, ‰ÓÒÚÓÈÌÛ˛ ‚ÌËχÌËfl, ËÁfl˘ÌÛ˛ ÒÍÛθÔÚÛ Û. ìÒËÎËfl, Ô ËÎÓÊÂÌÌ˚ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ‚ÓÁ Ó‰ËÚ¸ ‚‡¯Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛, ҉·˛Ú ‚‡¯Â Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÒËθÌ˚Ï Ë ·Ó„‡Ú˚Ï. äÓ„‰‡ ‚˚ ҉·ÂÚ ҂Ó ӷ˘ÂÒÚ‚Ó ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËÏ ÎˈÓÏ «ÄθflÌÒ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ», ‚˚ ÔÓÎÛ˜ËÚ ‡‚‡ÌÒÓÏ ÚÓ, ˜ÚÓ ‚‡Ï ÔÓ·„‡ÂÚÒfl ÓÚ ‚ÒÂı. ñË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – ˝ÚÓ Ô ÓÂÍÚ Ì ÓÚ‰ÂθÌÓ ‚ÁflÚÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ËÎË ˜ËÌÓ‚ÌË͇, ‡ Í‡Ê‰Ó„Ó „ ‡Ê‰‡ÌË̇ Ë ‚ÒÂ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ùÚÓÚ Ô ÓÂÍÚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚÒfl ·Î‡„Ó‰‡ fl ‚Í·‰Û Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ ̇Ò. ÇÒÂÏ Ì‡Ï ÌÛÊÌÓ ‰Ûχڸ ÒÓÓ·˘‡. I

yanl›s› olmayan siyasi gruplara, dinci veya laik nitelikleri gözetilmeksizin, siyasete kat›l›m imkân› sa¤lanmas›, hem Müslüman, hem Bat›l› toplumlar›n ç›karlar›na hizmet edecektir.” Laiklik tak›nt›s›n›n göremedi¤i fley, bu ibarelerle dinî inanc›n, medeniyetler çat›flmas›n›n sebebi olmaktan ç›kart›lmas› ve asl›nda dünyan›n laik bir perspektifin içine sokulmas›d›r. Siyaset ön plana ç›kart›lmakta, ‹slâm dünyas› bu yolla evrensel de¤erlerin bulundu¤u alana tafl›nmaktad›r. Türkiye, kendisine hedef koydu¤u “muas›r medeniyet”i, bütün ‹slâm Dünyas› için, demokrasi, hukuk ve insan haklar› gibi evrensel de¤erlerin yer ald›¤› medenî bir hedefe dönüfltürmektedir. Böylelikle, medenî-medenî olmayan ayr›m›na itiraz edilmektedir.

“Medeniyetler çat›flmas›” tuza¤›na düflmemek Birleflmifl Medeniyetler düzeninde bu istikamet, medeniyet kutuplaflmas› tuza¤›na düflmeden medenî dünyada var olman›n ve ayn› zamanda ‹slâm toplumlar›n›n da önünü açman›n yoludur.

global bak›fl глобальный взгляд

Турция превращает свою цель «современной цивилизации» в цивилизационный ориентир для всего исламского мира, в котором есть место таким ценностям, как демократия, свобода слова и права человека.

Türkiye, kendisine hedef koydu¤u “muas›r medeniyet”i, bütün ‹slâm Dünyas› için, demokrasi, hukuk ve insan haklar› gibi evrensel de¤erlerin yer ald›¤› medenî bir hedefe dönüfltürmektedir.

Farkl› olana, ötekine tahammülsüzlük yerine hoflgörüyü; düflmanl›k ve fliddet yerine bar›fl› öneren ve küresel ölçekte bir uzlaflma arayan “Medeniyetler ‹ttifak›”, küresel akl› ve sa¤duyuyu temsil ediyor. So¤uk Savafl’›n ideolojik çat›flmalar› yerine dinler aras›ndaki çeliflkileri, münhas›ran ‹slâmiyet ile H›ristiyanl›k aras›ndaki kutuplaflmay› temel çat›flma ekseni olarak yerlefltirmek için çok çaba harcand›. Komünizm hayaleti dünyadan elini ete¤ini çektikten sonra onun yerine ‹slâmiyet, “elveriflli bir düflman” olarak güç sahipleri taraf›ndan hedef tahtas›na yerlefltirildi. “Medeniyetler çat›flmas›” tezi, Amerikan hegemonyas›n›n düflman ihtiyac›n› karfl›lamak için üretilmiflti. “Medeniyetler ittifak›” teflebbüsü, düflmanl›k ve çat›flma üreten bu tezi tersine çevirerek, medeniyetleri “küresel bar›fl”›n temel aktörleri haline getiriyor.

‹slam dünyas›n›n bir “medeniyet” projesi var m›? “‹slâm dünyas›n›n bir medeniyet projesi var m›?” veya “‹slâm dünyas› bugün

bir medeniyeti temsil ediyor mu?” Bu sorulara olumlu cevap vermek zor. O zaman “medeniyetler ittifak›”nda taraf olmak nas›l mümkün olacak? Bu ittifakta yer alabilmek için bir medeniyet infla etmeniz gerekir. Geçmiflte var olan, hatta göz kamaflt›r›c› bir flekilde bütün dünyay› etkisi alt›na alan ‹slâm medeniyeti yeniden dirilemez mi? Bu soruya verilecek olumlu cevap, ‹slâm ile terörü özdefl görenlere bir meydan okuma niteli¤i tafl›yor. Dünya ile, bir medeniyet projesinin sahibi olarak diyaloga giriyorsunuz. ‹nsanl›¤›n ihtiyaç duydu¤u her fleyi, medeniyetinizin içinden devflirip sunuyorsunuz. Bar›fl›n, huzurun, insanî de¤erlerin, merhametin hakim oldu¤u bir dünya vaat ediyorsunuz. Medeniyetler ortak bir dil kullan›r. ‹nsan haklar›n›n, hukukun ve demokrasinin ortak dili ile dünyada yerinizi al›yorsunuz. Bu ortak dil ile infla etti¤iniz medeniyet size zenginlik ve onur olarak geri dönüyor. Yoksulluk ve zulüm kaderiniz olmaktan ç›k›yor.

Medeniyet insan akl›n›n, estetik kayg›lar›n, insan› insan yapan de¤erlerin egemen oldu¤u bir dünya de-

mek. Bütün enerjinizi, imkânlar›n›z›, yeteneklerinizi insan›n›za daha ileri bir hayat yaflatmak üzere seferber etmek demek. Vahfleti, fliddeti, kavga ve çat›flmay› toplumunuzdan sürüp ç›kartmak demek. Ak›l, fliddet araçlar› ile varabilece¤iniz bir yer olmad›¤›n› gösteriyor.

“Medeniyetler ittifak›”nda yer ald›¤›n›z zaman, bir medeniyet iddias›nda bulunuyorsunuz. Bütün dünyaya bir medeniyetin sahibi olarak özgüven ve gururla bak›yorsunuz. Y›k›mlardan uzakta, ayr›nt›lara yönelmifl bir dikkat ve ince iflçilikle zengin bir mimariye girifliyorsunuz. Medeniyetinizi diriltmek için gösterdi¤iniz çaba, sizi de zengin ve güçlü bir toplum haline getiriyor.

Kendi toplumunuzu medeniyetler ittifak›n›n aktörü haline getirdi¤iniz zaman, küresel bar›fltan pay›n›za düflecek olanlar› peflinen elde etmifl oluyorsunuz. Medeniyet bir proje; bir kiflinin veya iktidarlar›n de¤il, her ferdi ile toplumun bütününün projesi. Herkesin katk›s› ile vücut bulacak bu projeye hep birlikte kafa yormam›z gerekiyor. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

9

политика siyaset

Оранжевое на бело-голубом Валерий Дружбинский Журналист (Украина).

Beyaz-Mavi Üzerinde Turuncu Valeriy Drujbinskiy Gazeteci (Ukrayna).

ÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ ìÍ ‡ËÌ 15 ÎÂÚ. ÇÓÁ ‡ÒÚ Ì ÒÚÓθÍÓ ˛ÌÓ¯ÂÒÍËÈ, ÒÍÓθÍÓ ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚˚È, ‡ Á̇˜ËÚ, ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ÓÚ ÌÂ„Ó Ê‰‡Ú¸. à·Ó ÔÓ‰ ÓÒÚÓÍ ‚ Ú‡ÍÓÏ ‚ÓÁ ‡ÒÚ ‚‰ÂÚ Ò·fl ÌÂÔ Â‰Ò͇ÁÛÂÏÓ: ÚÓ Ô·˜ÂÚ, ÚÓ ÒÏÂÂÚÒfl, ÚÓ ¯ÓÙ ÓÏ ıÓ˜ÂÚ ·˚Ú¸, ÚÓ ÍÓÒÏÓ̇‚ÚÓÏ, ÚÓ Ì‡ á‡Ô‡‰ ÒÏÓÚ ËÚ, ÚÓ Ì‡ ÇÓÒÚÓÍ, ÚÓ Î¸ÒÚËÚ, ÚÓ „ Û·ËÚ, ÚÓ ÂÏÛ Ó ‡ÌÊ‚˚È ˆ‚ÂÚ Ì ‡‚ËÚÒfl, ÚÓ ·ÂÎÓ„ÓÎÛ·ÓÈ. é‰ÌËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ, Ú Û‰Ì˚È ‚ÓÁ ‡ÒÚ. ëÚ ‡Ì‡ ˝ÚÓÏÛ ‚ÓÁ ‡ÒÚÛ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Ë‰Â‡Î¸ÌÓ.

ç

Ç Ì˚̯ÌÂÈ Ì‡¯ÂÈ Í Û„Ó‚Â ÚË Ë ÒӈˇθÌÓÈ ÌÂÛÒÚ ÓÂÌÌÓÒÚË ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÂ Ô Ó¯ÎÓ ͇Á‡ÎÓÒ¸ Ò‚ÂÚÎ˚Ï Ë ‡‰ÓÒÚÌ˚Ï, ÍÓ„‰‡ ·˚ÎË ·ÂÒÔ·ÚÌ˚ÏË ÊËθÂ, ωˈË̇ Ë Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÍÓ„‰‡ ‚˚ÔÛÒ͇·Ҹ ҇χfl ÒÂΉӘ̇fl ‚ ÏË Â ÒÂΉ͇, Ò‡Ï˚ ÒÓÎÂÌ˚Â Ó„Û ˆ˚ Ë Ò‡ÏÓ ıÓÎÓ‰ÌÓ ÏÓ ÓÊÂÌÓÂ... à ÚÂÏ Ì ÏÂÌ ÛÍ ‡ËÌÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ ͇ÚÂ„Ó Ë˜ÂÒÍË ÔÓ ‚‡Î Ò ÒÓ‚ÂÚÒÍËÏ Ô Ó¯Î˚Ï, Ë·Ó Ì‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ‰ÂÒflÚËÎÂÚËÈ ‡ÒÒÚ‡‚‡ÎÒfl Ò ËÎβÁËflÏË ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ÒӈˇÎËÁχ Ë ÔÓÌflΠ̇ÍÓ̈, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ Ú‡ÍÓÈ ÒÚ ÓÈ ÏÓÊÌÓ Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÔÓ‰ÎËÌÌÓ ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËÏ, Ô Ë ÍÓÚÓ ÓÏ Ì ̇‰Ó ıÓ‰ËÚ¸ ÒÚ ÓÂÏ. àÚ‡Í, Ò‚Ó·Ó‰‡! çÓ Ì Á̇ÎË Ï˚, ˜ÚÓ Ò‚Ó·Ó‰‡ – ˝ÚÓ Â˘Â Ì ıÓ Ó¯‡fl ÊËÁ̸. ljӷ‡‚ÓÍ ÌÛÊÌ˚ ÛÏÌ˚Â, „ ‡ÏÓÚÌ˚Â Ë ÔÓ fl‰Ó˜Ì˚ β‰Ë, ÍÓÚÓ ˚ ·˚ÎË ·˚ ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ Ò‚Ó·Ó‰Û ‚ ıÓ Ó¯Û˛ ÊËÁ̸. é͇Á‡ÎÓÒ¸, β‰ÂÈ Ú‡ÍËı Û Ì‡Ò — ·Óθ¯ÓÈ ‰ÂÙˈËÚ (‚Ô Ó˜ÂÏ, Í‡Í Ë ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì‡ı).

10

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

15 лет – возраст не столько юношеский, сколько подростковый, а значит, неизвестно, что от него ждать.

15 yafl, genç olmaktan ziyade ergen bir yafl demektir.

Böyle bir yafltan ne beklenece¤i meçhuldür.

Откуда следует, что мы стали иными? ëÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ, ÓÚÍÛ‰‡ ÒΉÛÂÚ, ˜ÚÓ Ï˚ ‚ Ó‰ÌÓ˜‡Ò¸Â ‰ÓÎÊÌ˚ Ë ÏÓÊÂÏ ÒÚ‡Ú¸ ËÌ˚ÏË, ÂÒÎË ‚Â͇ Ì‡Ò Ì ËÁÏÂÌËÎË? ÖÒÎË Ì ÒÚ‡ÎË ÎÛ˜¯Â ‰Ó Ó„Ë, Ì ÛÏÂ̸¯ËÎÓÒ¸ ˜ËÒÎÓ ‰Û ‡ÍÓ‚. ÖÒÎË Ï˚ Í‡Í ËÁ·‡‚ÎflÎËÒ¸, Ú‡Í Ë ËÁ·‡‚ÎflÂÏÒfl ÓÚ ÏË Ì˚ı Ë ÚÓÎÍÓ‚˚ı ÂÙÓ Ï‡ÚÓ Ó‚, ‡ β·ËÏ ‡Á Û¯ËÚÂÎÂÈ Ë ·ÛÌÚÓ‚˘ËÍÓ‚. ê‡Ì¸¯Â Ï˚ Ê„ÎË ÔÓÏÂ˘Ë˜¸Ë ÛÒ‡‰¸·˚, ÚÂÔ ¸ ‰Â·ÂÏ ÚÓ Ê ҇ÏÓÂ Ò Ù Ï ‡ÏË, ˝ÎÂÍÚ Ë˜Í‡ÏË Ë ÎËÙÚ‡ÏË ‚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔÓ‰˙ÂÁ‰‡ı... ч, · ÓÊÂÌË ÛÏÓ‚ ‚Ò„‰‡ ̇˜Ë̇ÂÚÒfl Ò Û ˜‡ÌËfl ÔÛÒÚ˚ı ÊÂÎÛ‰ÍÓ‚, ÌÛ, ‡ „ÓÎÓ‰ÌÓÏÛ Î˛·‡fl ˉÂfl ÔÓ ‚ÍÛÒÛ... çÂθÁfl, Í Ô ËÏ Û, Ì ӷ ‡ÚËÚ¸ ‚ÌËχÌËfl, ˜ÚÓ ‚ ̇Á‚‡ÌËflı ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı, ‡ÒÚÛ˘Ëı, Í‡Í „ Ë·˚ ÔÓÒΠ‰Óʉfl, Ô‡ ÚËflı ÌÂÚ ÌË Ó‰ÌÓ„Ó, „‰Â Ô ËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ·˚ ÒÎÓ‚Ó «˜ÂÎÓ‚ÂÍ». å‡ÒÒ‡

a¤›ms›z Ukrayna 15 yafl›nda. Bu yafl; genç olmaktan ziyade ergen bir yafl demektir. Böyle bir yafltan her fley beklenir. Çünkü bu yafltaki bir ergenin davran›fllar› önceden kestirilemez; kâh a¤lar, kâh güler, bazen floför olmak ister, bazen astronot, kâh Do¤u’ya bakar, kâh Bat›’ya, bazen dalkavukluk eder, bazen kabal›k eder, bazen turuncu renk hofluna gider bazen mavi – beyaz. Tek kelimeyle zor bir evredir. Bu nedenle ülkemiz yafl›na uygun davran›yor.

B

Anlafl›lan sosyal düzensizlik içinde bulundu¤umuz bu girdapta; evlerin, sa¤l›k ve e¤itim hizmetlerinin bedava verildi¤i, en lezzetli ringa bal›klar›n›n, en tuzlu turfluluk salatal›klar›n›n ve en so¤uk buz gibi dondurmalar›n üretildi¤i Sovyet geçmifli parlak ve hofl görünüyor. Ukrayna milleti yine de Sovyet geçmifliyle kati surette ba¤lar›n› kopard›, çünkü y›llard›r hayal edilen Sovyet Sosyalizmi terk edildi ve nihayet tabur halinde yürümeden idare edilen bir yönetimin gerçek demokrasi olabilece¤ini anlad›.

Ve iflte özgürlük! Fakat biz sadece özgürlü¤ün iyi bir hayat tarz› olmad›¤›n›, bunun yan›nda özgürlü¤ü iyi bir hayat tarz› haline getirecek ak›ll›, e¤itimli ve dürüst insanlar›n da gerekti¤ini anlad›k. Fakat böyle insanlar›n eksikli¤inin bizde (asl›nda di¤er birçok ülkede) büyük bir aç›k oldu¤u fark edildi.

siyaset политика

Á‡Ï˜‡ÚÂθÌ˚ı ˝ÔËÚÂÚÓ‚: ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒ͇fl, ÎË·Â ‡Î¸Ì‡fl, ̇ Ӊ̇fl, ÒӈˇÎËÒÚ˘ÂÒ͇fl, „ËÓ̇θ̇fl, Ô‡Ú ËÓÚ˘ÂÒ͇fl, ‡ ‚ÓÚ ÒÎÓ‚‡ «˜ÂÎÓ‚ÂÍ» ÌÂÚ. à ˝ÚÓ — Ì ÎËÌ„‚ËÒÚ˘ÂÒ͇fl ˜‡ÒÚÌÓÒÚ¸, ‡ ÓÚ ‡ÊÂÌË ÌÂÍÓÈ Á‡ÍÓÌÓÏ ÌÓÒÚË. à ‚ÓÓ·˘Â, ÔÓ äÓÌÒÚËÚÛˆËË ‚Ò ˝ÚË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ԇ ÚËË Ë Ëı Îˉ ˚, ÒÚ‡‚¯Ë ̇ Ó‰Ì˚ÏË ‰ÂÔÛÚ‡Ú‡ÏË, ˜ËÒÎflÚÒfl ÒÎÛ„‡ÏË Ì‡ Ó‰‡, ‡ ̇ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠ‰Â Ê‡Ú Â„Ó Á‡ Ô ËÒÎÛ„Û. àÎË Ì‡¯‡ ‚ÂҸχ ÒÚ ‡Ì̇fl ˆÂÌÌÓÒÚ̇fl ÒËÒÚÂχ ÍÓÓ ‰Ë̇Ú, Ô Ë ÍÓÚÓ ÓÈ ‚ÓÒÂϸ ̇¯Ëı „ ‡Ê‰‡Ì ӷ·‰‡˛Ú ÒÓÒÚÓflÌËflÏË ‚ ‰Óη ‡ı ëòÄ, ‚˚ ‡Ê‡ÂÏ˚ÏË ˆËÙ ‡ÏË Ò ‰Â‚flÚ¸˛ Ë ·Óθ¯Â ÌÛÎflÏË. ëӄ·ÒËÚÂÒ¸, ‰Îfl ìÍ ‡ËÌ˚, Á‡ÌËχ˛˘ÂÈ 108- ÏÂÒÚÓ ‚ ÏË Â ÔÓ ÇÇè ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl, ˝ÚÓ ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ Ò Â‰Ì‚ ÓÔÂÈÒÍËÈ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ. Ä ÍÚÓ ‚ ÓÚ‚ÂÚ Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÒÚ ‡Ì‡ Ú‡Í ÏÛ˜ËÚÂθÌÓ ‰ÓÎ„Ó Ì ÏÓÊÂÚ ‰Ó͇Á‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÓÒÚÓflÚÂθÌÓÒÚ¸? ᇠÚÓ, ˜ÚÓ ‰Ó ÒËı ÔÓ Ì‡ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚‡ı ÌÂÓ·˙flÚÌÓÈ Ì‡¯ÂÈ Ó‰ËÌ˚ ÂÒÚ¸ „Ó Ó‰‡ Ë Ò·, „‰Â Á‡ Ô Ó¯Â‰¯Ë 15 ÎÂÚ ÌÂÚ ËÁÏÂÌÂÌËÈ Í ÎÛ˜¯ÂÏÛ, ‚ Ì – Ó‚Ì˚Ï Ò˜ÂÚÓÏ ÌË˜Â„Ó Ì ËÁÏÂÌËÎÓÒ¸. àÁÏÂÌËÎËÒ¸ Î˯¸ ˆ‚ÂÚ‡ Ù·„‡.

Мы многому научились за эти 15 лет à ‚ÒÂ-Ú‡ÍË Ï˚ ÏÌÓ„ÓÏÛ Ì‡Û˜ËÎËÒ¸ Á‡ ˝ÚË 15 ÎÂÚ. à ÏÌÓ„Ó ҉·ÎË. ìÍ ‡Ë̇ – Ô ‚Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ÔÓ Ò‚ÓÂÈ ‚ÓΠÓÚ͇Á‡‚¯ÂÂÒfl ÓÚ fl‰Â ÌÓ„Ó Ó ÛÊËfl. Ç 20002001 „„. ìÍ ‡Ë̇ ÛÒÔ· ÔÓ·˚‚‡Ú¸ ÌÂÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï ˜ÎÂÌÓÏ ëÓ‚ÂÚ‡ ÅÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ééç, ‡ ‚ 1998-Ï ‚ÓÁ„·‚Îfl· ÉÂÌ ‡Î¸ÌÛ˛ ÄÒ҇Ϸβ. Ç ‰ Û„ÓÈ ‡Á Ú‡ÍË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔÓ‰‚ ÌÛÚÒfl ‡Á‚ ˜ÚÓ ÎÂÚ ˜Â ÂÁ 100-150, Û˜ËÚ˚‚‡fl ̇΢ˠӘ ‰ÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ Ô·ÌÂÚ˚. ᇠ„Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ «„Ó fl˜Ëı ÚӘ͇ı» ÔÓ‰ ˝„ˉÓÈ ééç ÔÓ·˚‚‡ÎÓ 23 Ú˚Ò. ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ÒÓΉ‡Ú Ë ÓÙˈ ӂ. ìÍ ‡Ë̇ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÏË Ó‚Û˛ ‰ÂÒflÚÍÛ ˝ÍÒÔÓ Ú ӂ Ó ÛÊËfl Ë ‚ÓÂÌÌÓÈ ÚÂıÌËÍË, ‡ Ú‡ÍÊ ‚ ˜ËÒÎÓ 12 „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ӷ·‰‡˛˘Ëı ‚ÒÂÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ‰Îfl Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ò‡ÏÓÎÂÚÓ‚ Ë ‡ÍÂÚ. ó ÂÁ ̇¯Û ÒÚ ‡ÌÛ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚË ÛÂÚÒfl ‚ Ö‚ ÓÔÛ ÔÓ˜ÚË 90% ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó „‡Á‡. è Ë ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ‚·ÒÚË ‚Ò ÛÍ ‡ËÌÒÍËÂ Ô Â‰Ô ËflÚËfl Ô Ë̇‰ÎÂʇÎË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Û. Ä ÒÂȘ‡Ò ÛÊ 75% Ô Â‰Ô ËflÚËÈ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ‚ ˜‡ÒÚÌ˚ı Û͇ı. ÖÒÎË ÓˆÂÌËÚ¸ ˝ÚÓ Ò ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó Ô Ó‰ÛÍÚ‡, ÚÓ Ô ÂÏÂÌ˚ ÔÓ¯ÎË ÒÚ ‡Ì ̇ ÔÓθÁÛ. ÑÎfl Ò ‡‚ÌÂÌËfl: ‚ 19911997-Ï ÂÊ„ӉÌÓ ԇ‰ÂÌË ÇÇè ÒÓÒÚ‡‚ËÎÓ 9,5%, ‚ ÍÓ̈ 1998 „Ó‰‡ Ô‡‰ÂÌË ÒÓÍ ‡ÚËÎÓÒ¸ ‰Ó 0,2%, ‡ ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË 2000-2005 „„. Ò Â‰Ì„ӉӂÓÈ ÓÒÚ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 7,4%, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÎÛ˜¯Ëı ÔÓ͇Á‡ÚÂÎÂÈ ‚ ëçÉ.

ч, ìÍ ‡Ë̇ ‡Á‚ËÚ‡fl ÒÚ ‡Ì‡, Û Ì‡Ò ıÓÎÓ‰ËθÌËÍË Ë ÚÂ΂ËÁÓ ˚ ÔÓ˜ÚË ‚ ͇ʉÓÏ ‰ÓÏÂ, ÌÓ Ô Ë ˝ÚÓÏ... 55% ÛÍ ‡Ë̈‚ ÊË‚ÛÚ Á‡ ˜Â ÚÓÈ ·Â‰ÌÓÒÚË. å˚ ÏÌÓ„Ó ÛÔÛÒÚËÎË. ç‡Ô ËÏ , ËÏÂfl ÎÛ˜¯Ë ‚ ÏË Â ˜Â ÌÓÁÂÏ˚, ìÍ ‡Ë̇ ÔÓ͇ Ì ÓÔ ‡‚‰˚‚‡ÂÚ Á‚‡ÌËfl «ÊËÚÌˈ˚ Ö‚ ÓÔ˚», ÛÒÚÛÔ‡fl ÔÓ ÔÓ͇Á‡ÚÂÎflÏ Û ÓʇÈÌÓÒÚË Í Ó¯Â˜Ì˚Ï çˉ ·̉‡Ï Ë ·ÎËʇȯËÏ ÒÓÒ‰flÏ. ᇠ„Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ËÁ-Á‡ ÍÓ ÛÔˆËË ·˚Î ÔÓÚ flÌ Ó‰ËÌ ËÁ ÏÓ˘ÌÂȯËı ‚ ÏË Â ÚÓ „Ó‚˚ı ÙÎÓÚÓ‚. àÏÂfl Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚ ÁÂÏÎË Ë ÍÛ Ó ÚÌ˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ä ˚χ Ë ä‡ Ô‡Ú, ìÍ ‡Ë̇ Ì ÒÛÏ· ÒÚ‡Ú¸ ÚÛ ËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒÚ ‡ÌÓÈ, ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÚÛ ËÒÚÓ‚ ÌÂÛÍÎÓÌÌÓ Ô‡‰‡ÂÚ. éÍÓÎÓ ÏËÎÎËÓ̇ ÛÍ ‡Ë̈‚ ‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ êÓÒÒËË, ¢ ÔÓÎÚÓ ‡ ÏËÎÎËÓ̇ ˢÂÚ ÌÂ΄‡Î¸Ì˚È Á‡ ‡·ÓÚÓÍ ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı Ö‚ ÓÔ˚... ÇÒ Á̇˛Ú, ˜ÚÓ ÛÍ ‡ËÌÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ ËÒÍβ˜ËÚÂθÌÓ Ú Û‰Óβ·Ë‚˚È, ‰Ó· ˚È Ë ÚÓΠ‡ÌÚÌ˚È. ç‡ Ó‰, ÍÓÚÓ ˚È ÌËÍÓ„‰‡ Ô ‚˚Ï Ì ‚‚flÁ˚‚‡ÎÒfl ‚ ‰ ‡ÍÛ, ÌËÍÓ„‰‡ Ì ·˚Î Á‡‚Ó‚‡ÚÂÎÂÏ.

De¤iflti¤imiz fikri de nereden ç›kt›?

Asl›nda, e¤er yollar daha iyi de¤ilse, ahmaklar azalmad›ysa, biz bar›flç›l ve ak›ll› reformistlerden geçmiflte oldu¤u gibi flimdi de kurtulmaya çal›fl›yorsak, y›k›c›lar› ve isyanc›lar› seviyorsak ve e¤er as›rlar da bizi de¤ifltirmediyse, bizim an›nda de¤iflmemiz gerekti¤i veya de¤iflebilece¤imiz de nereden ç›kt›? Önceleri köy a¤alar›n›n evlerini yakard›k, flimdi ayn› fleyi çiftlik sahiplerine, banliyö trenlerine ve kendi apartmanlar›m›zdaki asansörlere yap›yoruz… Evet ak›llar›n isyan› bofl midelerin gurultusuyla bafllar, aç insan›nsa her düflünce hofluna gider.

Mesela ya¤murdan sonra biten mantarlar gibi çok say›daki partinin tek birisinin bile ad›nda “insan” keli-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

11

политика siyaset

mesinin olmamas› dikkat çekici de¤il mi? Y›¤›nla mükemmel s›fat var; demokratik, liberal, ulusal, sosyalist, bölgesel, vatansever ama iflte “insan” sözcü¤ü yok... Bu bir dilbilimi ayr›nt›s› de¤il, bir düzenin yans›mas›d›r. Anayasaya göre bütün bu politik partiler ve milletvekilleri “milletin hizmetçisi” olarak bilinir ama asl›nda milleti hizmetçi olarak tutuyorlar.

Veya sekiz vatandafl›m›z›n dokuz rakaml› ve çok say›da s›f›rla ifade edilen servetlerinin ABD dolarlar›yla de¤erlendirildi¤i oldukça ilginç bir fiyat sistemimiz var. ‹nan›n, GSMH’de kifli bafl›na düflen gelir s›ralamas›nda 108. s›rada yer alan Ukrayna için bu, hiç de bir Orta Avrupa göstergesi de¤ildir.

Мы многому научились за эти 15 лет. И многое сделали. Украина – первое государство, по своей воле отказавшееся от ядерного оружия.

15 y›lda çok fley ö¤rendik. Ve çok fley yapt›k. Ukrayna kendi iradesiyle nükleer silahlardan vazgeçen ilk devlettir. «Ю-щен-ко!» «Ю-щен-ко!» Ñ‚‡ „Ó‰‡ ÚÓÏÛ ÏËÎÎËÓÌ˚ „ÓÎÓÒÓ‚ ÒÍ‡Ì‰Ë Ó‚‡ÎË: «û-˘ÂÌ-ÍÓ!», Ò‚flÁ˚‚‡fl Ò ˝ÚËÏ ËÏÂÌÂÏ Ò‚ÓË Ì‡‰Âʉ˚ ̇ ÎÛ˜¯Û˛ ÊËÁ̸, ̇ Ô ÂÍ ‡˘ÂÌË ÛÌËÊÂÌËÈ. ìÍ ‡Ë̈˚ ÚÓ„‰‡ ۉ˂ËÎË Ì ÚÓθÍÓ ÏË , ÌÓ Ë Ò‡ÏËı Ò·fl. ë‚ ¯ËÎÓÒ¸ χÎÓÔÓÌflÚÌÓÂ, Ì ı‡ ‡ÍÚ ÌÓÂ, Ì ÚËÔ˘ÌÓÂ, ÌÓ ÏÌÓ„Óӷ¢‡˛˘ÂÂ. ÅÓ„ÓÏ Á‡·˚Ú‡fl Ô Ó‚Ë̈Ëfl Ò Ï‡ „Ë̇ÎËÁË Ó‚‡ÌÌ˚Ï Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ Ë ÛÚ ‡˜ÂÌÌÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ˝ÎËÚÓÈ ‚‰ Û„ fl‚Ë· ˜Û‰ÂÒ‡ ‚ÓÎË, ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍÓÈ ÒÓÎˉ‡ ÌÓÒÚË, ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl Ë ı ËÒÚˇÌÒÍÓÈ Ú ÔËÏÓÒÚË. í ÂÚËÈ Ô ÂÁˉÂÌÚ ìÍ ‡ËÌ˚ ÔÓÎÛ˜ËÎ ·ÂÒÔ ÂˆÂ‰ÂÌÚÌ˚È Í Â‰ËÚ ‰Ó‚ Ëfl β‰ÂÈ. û˘ÂÌÍÓ Ì‡Á‚‡Î Ò‚ÓÂÈ Ô ‚ÓӘ ‰ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ ·Ó ¸·Û Ò ÍÓ ÛÔˆËÂÈ, ‚˚ÒÚÛÔËÎ Á‡ ‡Á‰ÂÎÂÌË ·ËÁÌÂÒ‡ Ë ÔÓÎËÚËÍË, Á‡ Ò‚Ó·Ó‰Û ÒÎÓ‚‡ Ë ÓÚÍ ˚ÚÓÒÚ¸ ‚·ÒÚË. Ç ÒÚ ‡Ì ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ‰˚¯‡Ú¸ ‚ÓθÌÂÈ, Ë ÍÓ ÛÔˆËfl, ͇ÊÂÚÒfl, Ô ÂÒڇ· ·˚Ú¸ ÒËÒÚÂÏÌÓÈ. à ‚ÒÂ-Ú‡ÍË ÒÔÛÒÚfl ‰‚‡ „Ó‰‡ ÔÓÒΠ«Ó ‡ÌÊ‚ÓÈ» ‚ÓβˆËË ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ËÒÔ˚Ú˚‚‡ÂÚ ‡ÁÓ˜‡ Ó‚‡ÌËÂ: ˆÂÌ˚ ‡ÒÚÛÚ ·ÛÍ‚‡Î¸ÌÓ Ì‡ ‚ÒÂ, ‡ ÊËÁÌÂÌÌ˚È Û Ó‚Â̸ Ô‡‰‡ÂÚ. é͇Á‡ÎÓÒ¸, ‚ÓβˆËfl ËÁÏÂÌË· ·Óθ¯Â ̇ Ó‰, ˜ÂÏ ÔÓÎËÚËÍÓ‚. É·‚Ì˚ ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË ÒÚ ‡Ì˚ ÓÒÚ‡˛ÚÒfl ‰ËÎÂÚ‡ÌÚ‡ÏË, ËÒÔÓθÁÛ˛˘ËÏË Ò‚ÓË ÔÓ ÚÙÂÎË ‰Îfl Ó·Ó„‡˘ÂÌËfl ËÎË ÔÓÎÛ˜ÂÌËfl ¢ ·Óθ¯ÂÈ ‚·ÒÚË. äÓ̘ÌÓ,

12

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÓÌË ÎÛ˜¯Â Ò‚ÓËı Ô Â‰¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚ ÒÓÁ̇˛Ú, ˜ÚÓ ‚·ÒÚ¸ ËÏ ‰‡Î ̇ Ó‰, ÌÓ ‚Ò ¢ Ì ÛÏÂ˛Ú (ËÎË Ì ıÓÚflÚ) ÓÚ‰‡‚‡Ú¸ ÂÏÛ ‰Ó΄Ë. à ‚ÓÓ·˘Â, ̇¯ËÏ ÔÓÎËÚËÍ‡Ï fl‚ÌÓ Ì ı‚‡Ú‡ÂÚ ÍÛ ‡Ê‡, ÓÒÚ ÓÛÏËfl, Ë ÓÌËË Ë Ò‡ÏÓË ÓÌËË, ‡ „·‚ÌÓ ÏÛ‰ ˚ı Ï˚ÒÎÂÈ Ë ÍÓÌÒÚ ÛÍÚË‚Ì˚ı ˉÂÈ. èÓÔ ÂÊÌÂÏÛ Û Ì‡Ò Ê·˛˘Ëı ‡Á· ‡Ò˚‚‡Ú¸ ͇ÏÌË Á̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ÒÓ·Ë ‡Ú¸ Ëı. Ç ˝ÚÓÏ Û·Âʉ‡Â¯¸Òfl ‚ÒflÍËÈ ‡Á, ÍÓ„‰‡ ˜¸ Á‡ıÓ‰ËÚ Ó ÔÓËÒ͇ı ˝ÚËÏË Ò‡Ï˚ÏË ÔÓÎËÚË͇ÏË ÍÓÏÔ ÓÏËÒÒ‡. ëÚ ‡ÌÛ ·ÛÍ‚‡Î¸ÌÓ ÔÓÚ flÒÎË Ë ‡Á‰ÂÎËÎË Ì‡ ‰‚ ‡‚Ì˚ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ÔÓÒΉÌË ԇ ·ÏÂÌÚÒÍË ‚˚·Ó ˚: Ӊ̇ ˜‡ÒÚ¸ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Á‡ Ô ÂÚ‚Ó ÂÌË ˉÂÈ «Ó ‡ÌÊ‚ÓÈ» ‚ÓβˆËË ‚ ÊËÁ̸, ‰ Û„‡fl — Ô ÓÚË‚. ÑÓ΄Ë ÏÂÒflˆ˚ ¯ÂÎ ÒÔÓ : ÍÚÓ ÍÓ„Ó, ˜¸fl ‚ÓÁ¸ÏÂÚ? ÖÒÎË ·˚Ú¸ ˜ÂÒÚÌ˚Ï ‰Ó ÍÓ̈‡, ÚÓ ‚ËÌËÚ¸ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÔÓÎËÚËÍÓ‚ ·˚ÎÓ ·˚ ӯ˷ÍÓÈ. å˚, ̇ Ó‰, ‚‰¸ ÚÓÊ Ì ‚Ò„‰‡ ̇ ‚˚ÒÓÚÂ. à·Ó ÂÒÎË ‚ ‰ÓÏ Ú˜ÂÚ ÒÎË‚ÌÓÈ ·‡˜ÓÍ ËÎË ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ÚË‚ÌÓ ÏÓΘËÚ ÊÂ̇, ÚÓ Ï˚ „ÓÚÓ‚˚ ‚ËÌËÚ¸ ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡¯Û ËÒÚÓ Ë˛, Ì˚̯ÌËÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ Í ËÁËÒ, Ì ‡ÒÚÓ ÓÔÌÓÒÚ¸ ‚·ÒÚÂÈ... çÓ ÚÓθÍÓ Ì ҇ÏËı Ò·fl! à ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ‚ ÌÛÚ¸Òfl ‰ÓÏÓÈ Ú ÂÁ‚˚ÏË, ‚ÂÒÂÎ˚ÏË, ‚ÁflÚ¸ ̇ ÛÍË ‰ÂÚÂÈ, Ò͇Á‡Ú¸ ‰Ó· Ó ÒÎÓ‚Ó Ï‡ÚÂ Ë Ë ÊÂÌÂ, Ï˚ Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡ÂÏ ‰Ó ËÁÌÂÏÓÊÂÌËfl ÒÔÓ ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ͇͇fl ÔÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl Ô‡ ÚËfl ÎÛ˜¯Â.

Peki, ülkenin uzun süre bu kadar ac› duyarak zenginli¤ini ispat edemeyece¤inin sorumlusu kimdir? fiimdiye kadar uçsuz bucaks›z vatan›m›zda, içinde 15 y›l boyunca iyiye giden geliflmelerin olmad›¤›, daha do¤rusu hiçbir fleyin de¤iflmedi¤i flehirlerin, köylerin oldu¤unun cevab›n› kim verecek? Sadece bayra¤›n rengi de¤iflti.

15 y›lda çok fley ö¤rendik Yine de bu 15 y›lda çok fley ö¤rendik ve çok fley yapt›k. Ukrayna kendi iradesiyle nükleer silahlardan vazgeçen ilk devlettir. 2000 – 2001 y›llar›nda BM Güvenlik Konseyi’nin geçici üyesi olmay› baflard›, 1998 y›l›nda ise Genel Kurul’a baflkanl›k etti. Yeryüzündeki devletlerin s›ras›n› hesaba katacak olursak, bu imkan bir daha ancak 100 – 150 y›l sonra ele geçecektir. Ba¤›ms›zl›k y›llar› boyunca 23 bin Ukrayna askeri ve subay› BM’nin himayesinde “çat›flma noktalarda” bulundu.

Ukrayna silah ve askeri teknoloji ihraç eden on ülke aras›ndad›r, uçak ve roket üretimi için bütün flartlara sahip 12 ülke listesine de giriyor. Rusya gaz›n›n neredeyse %90’› ülkemizden Avrupa’ya ulaflt›r›l›yor.

Sovyet hakimiyeti zaman›nda bütün Ukrayna iflletmeleri devlete aitti. fiimdi bu iflletmelerin %75’i özel sektörün elinde bulunuyor. E¤er kifli bafl›na düflen gelir aç›s›ndan de¤erlendirilirse, bu de¤ifliklikler ülke faydas›na oldu.

Karfl›laflt›rmak için 1991 – 1997 y›llar› aras›nda GSMH’n›n y›ll›k düflüflü

siyaset политика

å˚ ÛÊ ‰‡‚ÌÓ Ô Ë‚˚ÍÎË ÊËÚ¸ ‚ ‚ÓÂÌÌÓÔÓ΂˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı Ë ‚ ·Ó ¸·Â Á‡ ÎÛ˜¯Â ·Û‰Û˘Â ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÛÒÚ ‡Ë‚‡Ú¸ ÔÓÎÛ˜¯Â ·Û‰Û˘Â ‰Îfl Ò‚ÓÂÈ ÒÂϸ˅ à ‚ÓÚ Ò‚Â ¯ËÎÓÒ¸! ìÍ ‡ËÌÒÍËÈ ÔÓÎËÚËÍÛÏ ÔÓÌflÎ, ̇ÍÓ̈, ˜ÚÓ ÌË Ó‰Ì‡ ·‡ Ë͇‰‡ Ì ËÏÂÂÚ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ˜ÚÓ Ì‡‰Ó ‰ Û„ Ò ‰ Û„ÓÏ ‰Ó„Ó‚‡ Ë‚‡Ú¸Òfl, ‡ Ì ‰ÂÎËÚ¸ ÒÚ ‡ÌÛ ÔÓ ˆ‚ÂÚ‡Ï Ô‡ ÚËÈ Ë ·ÎÓÍÓ‚. ֢ „Ó‰ ̇Á‡‰ ‰‡Ê ‚ ÔÓ ˚‚ ҇ÏÓÈ ·ÂÁÛÏÌÓÈ Ù‡ÌÚ‡ÁËË ÌÂθÁfl ·˚ÎÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚ¸, ˜ÚÓ «Á‡ÍÎflÚ˚ ‰ ÛÁ¸fl» ÇËÍÚÓ û˘ÂÌÍÓ Ë ÇËÍÚÓ üÌÛÍӂ˘ ÔÓÊÏÛÚ ‰ Û„ ‰ Û„Û ÛÍË. çÓ ˝ÚÓ ÒÎÛ˜ËÎÓÒ¸. ÅÓΠÚÓ„Ó, ̇ Ò‚ÂÚ ÔÓfl‚ËÎÒfl ÓÒflÁ‡ÂÏ˚È ËÚÓ„ Ëı ÌÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ: ÓÙˈˇθÌ˚È ‰ÓÍÛÏÂÌÚ ÔÓ‰ ̇Á‚‡ÌËÂÏ «ìÌ˂ ҇Π̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡». à ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ë ÒÓ·˚ÚËfl ̇„Îfl‰ÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚ Ë Û˛Ú „ÎÛ·ËÌÛ ÊËÚÂÈÒÍÓÈ ÏÛ‰ ÓÒÚË ÒÚ‡ Ë͇ ó ˜ËÎÎfl, ÌÂÍÓ„‰‡ Ò͇Á‡‚¯Â„Ó, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÎËÚËÍ Ì ·˚‚‡ÂÚ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı ‰ ÛÁÂÈ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı ‚ ‡„Ó‚ ·˚‚‡˛Ú ÚÓθÍÓ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ ËÌÚ ÂÒ˚...

Украина набирается сил, взрослеет, мужает ç‡Ï ‚ÒÂ„Ó Î˯¸ 15. çÓ ÛÊÂ Ô ÓȉÂÌ ÔÛÚ¸ ÓÚ ˝ÈÙÓ ËË, Á‡‚˚¯ÂÌÌÓÈ ÓˆÂÌÍË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ ‰Ó ÓÒÓÁ̇ÌËfl ÒÛ Ó‚˚ı ‡ÎËÈ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÌÂ΄ÍÓÈ Ë ‰ÎËÚÂθÌÓÈ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÈ ‡·ÓÚ˚. ëÚ ‡Ì‡-ÔÓ‰ ÓÒÚÓÍ Ì‡·Ë ‡ÂÚÒfl ÒËÎ, ‚Á ÓÒÎÂÂÚ, ÏÛʇÂÚ. Ä ÛÍ ‡Ë̈˚ ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ÌÓ Ì‡ÒÚÓȘ˂Ó

̇˜Ë̇˛Ú ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇‰ ÌÓ‚˚Ï ËÏˉÊÂÏ Ò‚ÓÂÈ ÒÚ ‡Ì˚, ÔÓ͇Á˚‚‡fl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Ë ÓÔ Ó‚Â „‡fl ÒÚ ÂÓÚËÔ˚. lj¸ «ÏË ÒÓ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚ Ì ÚÂÏ, ÍÓ„Ó ·¸˛Ú, ‡ ÚÂÏ, ÍÚÓ ÓÚ·Ë‚‡ÂÚÒfl», — Ú‡Í „Ó‚Ó ËÎ ÅÓ ËÒ É Ë̘ÂÌÍÓ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ÔÓÏÓ„‡˛Ú Ì ÚÂÏ, ÍÚÓ ‚ ·Â‰Â Ë ·ÂÁ˚ÒıÓ‰ÌÓÒÚË, ‡ ÚÂÏ, ÍÚÓ ÓÚ˜‡flÌÌÓ ·Ó ÂÚÒfl Ò‡Ï. ÇÒ ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ̇ ÔÛÚË ÂÙÓ Ï ÒΉÛÂÚ Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ÛÏÂÎÓ ÔÓ͇Á˚‚‡Ú¸, ‚Ò ÒÚ ÂÓÚËÔ˚ Ë «ÒÂÌÒ‡ˆËË» ۷‰ËÚÂθÌÓ ÓÔ Ó‚Â „‡Ú¸. ç‡Ô ËÏ , ‚ ëåà „ÛÎflÂÚ «ÒÂÌÒ‡ˆËfl» Ó ÔflÚË-ÒÂÏË ÏËÎÎËÓ̇ı ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ÌÂ΄‡ÎÓ‚, flÍÓ·˚ ‡·ÓÚ‡˛˘Ëı ‚ Ö‚ ÓÔ ( ‡θÌÓ ÔÓÎÚÓ ‡ ÏËÎÎËÓ̇), ËÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÏÌÓ„Ë ̇¯Ë ÌÂ΄‡Î˚ Ô Ë˜‡ÒÚÌ˚ Í Û„ÓÎÓ‚Ì˚Ï Ô ÂÒÚÛÔÎÂÌËflÏ ( ‡θÌÓ Û Ó‚Â̸ Ô ÂÒÚÛÔÌÓÒÚË Ò Â‰Ë ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ËÏÏË„ ‡ÌÚÓ‚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌËÊÂ, ˜ÂÏ Ò Â‰Ë ÏÂÒÚÌ˚ı ÊËÚÂÎÂÈ), ËÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ìÍ ‡Ë̇ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ò ¸ÂÁÌÛ˛ Û„ ÓÁÛ ‚ Ô·Ì ÏË„ ‡ˆËË ( ‡θÌÓ Ì‡¯Ë Ô ÂÒÂÎÂ̈˚ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÏÂ̸¯Â ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ Ô ÓˆÂÌÚ‡ ÛÂÁʇ˛˘Ëı ‚ Ö‚ ÓÔÛ)… ë„ӉÌfl Á‡‰‡˜‡ ‚·ÒÚË (͇ÊÂÚÒfl, Ó̇ ÛÊ ˝ÚÓ ÔÓÌËχÂÚ) – ҉·ڸ ÛÍ ‡Ë̈‚ ıÓÚ¸ ÌÂÏÌÓ„Ó Ò˜‡ÒÚÎË‚ÂÂ. é Í ËÚ Ëflı Ò˜‡ÒÚ¸fl ÏÓÊÌÓ, ‡ÁÛÏÂÂÚÒfl, ÒÔÓ ËÚ¸, ÌÓ ‚ fl‰ ÎË ÍÚÓ-ÚÓ ·Û‰ÂÚ ÓÚ Ëˆ‡Ú¸, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘Ëı ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ˝ÚÓ„Ó ˜Û‚ÒÚ‚‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‡ÏÓˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÂÒÚ¸ ‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÂ Ô ‡‚Ó ·˚Ú¸ Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ. ÑÛχ˛, Í‡Í ‡Á ˝ÚÓÈ Ò‡ÏÓˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚË Ë Ì ı‚‡Ú‡ÂÚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ìÍ ‡ËÌ ·Óθ¯Â ‚Ò„Ó. I

%9.5’ti, 1998 y›l›n›n sonunda düflüfl %0.2’ye geriledi. 2000 – 2005 y›llar› boyunca ortalama y›ll›k büyüme %7.4 oldu. Bu da BDT üyeleri aras›ndaki en iyi göstergedir.

Evet, Ukrayna geliflmifl bir ülkedir, nerdeyse her evde buzdolab› ve televizyon var fakat bununla birlikte… Ukraynal›lar›n %55’i fakirlik s›n›r›n›n alt›nda yafl›yor. Birçok fleyi elden kaç›rd›k. Mesela dünyan›n en verimli topraklar›na sahip olmas›na ra¤men, Ukrayna bu imkan›, verim göstergelerine göre küçük Hollanda ve yak›n komflular›na kapt›r›nca flimdilik “Avrupa’n›n zahire ambar›” unvan›n› hak etmiyor. Ba¤›ms›zl›k y›llar›nda yolsuzluk yüzünden dünyan›n en büyük ticari donanmas› kaybedildi. K›r›m ve Karpat gibi harika kapl›calara sahip Ukrayna turizmin Mekkesi olamad›, zira turist say›s› devaml› düflüyor. Bir milyon dolay›nda Ukraynal› Rusya’da çal›fl›yor, bir buçuk milyon da Avrupa ülkelerinde illegal kazanç ar›yor. Ukraynal›lar›n son derece çal›flkan, iyi ve hoflgörülü oldu¤unu herkes bilir. Asla kavgaya ilk bulaflmayan, hiçbir zaman iflgalci olmayan bir millet.

“Yu-flen-ko!..”, “Yu-flen-ko!..” ‹ki y›l önce milyonlarca ses daha iyi bir hayat beklentisi ve afla¤›lanmaya son verme umuduyla “Yu-flen-ko” diye tempo tutuyordu. Ukraynal›lar o zaman sadece dünyay› de¤il, kendi kendilerini de fla-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

13

политика siyaset

ti ve bloklara ay›rmamak gerekti¤ini nihayet anlad›. Daha bir y›l önce bile iki az›l› muhalif olarak görülen Viktor Yuflenko ve Viktor Yanukoviç’in birbirlerinin ellerini s›kacaklar› hayal bile edilemezdi. Fakat bu gerçekleflti. Bir de yeni iliflkilerinin kutsanm›fl sonucu olarak resmi bir belge yay›mland›: Milli Birlik Belgesi. Ve devam eden olaylar, bir zamanlar “politikada daimi dost ve düflman yoktur, yaln›z sürekli menfaatler vard›r” diyen ihtiyar Churchill’in hayat bilgeli¤inin derinli¤ini gözle görülür bir flekilde gösteriyor.

Ukrayna büyüyor, olgunlafl›yor ve güçleniyor

fl›rtt›lar. Az anlafl›lan, kendine özgü ve tipik olmayan ama çok fley vadeden bir fley oldu. Tanr› taraf›ndan unutulmufl, marjinallefltirilmifl insanlar› ve yitirilmifl milli eliti ile taflra, birdenbire iradenin mucizelerini, demokratik dayan›flmay›, ulusal bilinci ve H›ristiyan hoflgörüsünü ortaya koydu. Ukrayna’n›n üçüncü cumhurbaflkan› insanlar›n efline rastlanmayan güvenini ald›.

Yuflenko ilk görevinin yolsuzlukla mücadele oldu¤unu ilan etti, ticaretin ve politikan›n ayr›lmas›ndan, ifade özgürlü¤ü ve fleffaf yönetimden yana oldu. Ülkede gerçekten özgürlük teneffüs edildi ve yolsuzluk sistemli olmaktan ç›kt› gibi. Turuncu devriminden iki y›l sonra insanlar›n ço¤u hayal k›r›kl›¤› yafl›yor: Hemen her fleyin fiyat› yükseliyor, hayat seviyesi düflüyor. Anlafl›lan, devrim politikac›lardan çok milleti de¤ifltirdi. Ülkenin önde gelen yöneticileri makamlar›n› zenginlik için veya daha fazla iktidara sahip olmak için kullanan amatörler olarak kald›lar. ‹ktidar› onlara halk›n verdi¤ini ama hâlâ halka borcunu ödemediklerini (veya ödemek istemediklerin) seleflerinden daha iyi biliyorlar. Belli ki, politikac›lar›m›zda at›lganl›k, nüktedanl›k, ironi ve kendisiyle alay etme, daha da önemlisi hikmetli fikirler ve yap›c› düflünceler yok. Eskiden de oldu¤u gibi bizde y›kmak isteyenler, yapmak isteyenlerden

14

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

daha fazla. Bizzat politikac›lar›n kendileri uzlaflma yollar›n›n aranmas›n› söz konusu ettiklerinde her defa buna flahit olursunuz.

Son parlamento seçimleri ülkeyi iki eflite bölerek adeta sarst›. Bir taraf Turuncu devriminin düflüncelerinin hayata geçirilmesini savunuyor, di¤eri buna karfl›. Uzun süredir “kim kimi alt eder ve kim kazan›r?” tart›flmas› sürdü.

E¤er tamamen dürüst olmak gerekirse her fleyde politikac›lar› suçlamak hata olur. Halk olarak biz de her zaman tatmin olmay›z. Çünkü e¤er mutfaktaki f›ç› ak›yorsa ve han›m protesto edercesine susuyorsa bunda tarihimizi, bugünkü politik krizi, hükümetin a¤›r kal›fl›n› suçlamaya haz›r›z. Ama kendimizi de¤il! Eve ay›k, nefleli dönmek, çocuklar›n› kuca¤›na almak, anne eflimize güzel sözler söylemek yerine, yorgun düflünceye kadar hangi siyasi partinin daha iyi oldu¤unu tart›flmay› tercih ediyoruz. Biz çoktan beridir seferberlik flartlar›nda yaflamaya al›flt›k.

Kendi ailemiz için daha iyi bir gelecek sa¤lama mücadelesi yerine bütün insanl›¤a daha iyi bir gelecek mücadelesi veriyoruz.

Ve iflte beklenen oldu! Ukrayna politik çevreleri hiçbir grubun olumlu bir yönü olmad›¤›n›, birbirileriyle anlaflmalar› gerekti¤ini, ülkeyi renklere, par-

Biz topu topu 15 yafl›nday›z. Fakat taflk›nl›klara, kendi imkanlar›m›z›n oldu¤undan çok gösterilmesine, zor ve uzun bir müddet beraber çal›flma zaruretinin fark›na var›lmas›na giden yol art›k geçildi. Ülke güçleniyor, büyüyor ve olgunlafl›yor. Ukraynal›lar ise baflar›lar›n› göstererek, önyarg›lar› k›rarak sakin ama ›srarla ülkelerinin yeni imaj› üzerinde çal›flmaya bafll›yorlar. Çünkü “dünya dövülene de¤il, kendini savunana ac›r” derdi Boris Grinçenko. Baflka deyiflle s›k›nt›da, çaresiz olana de¤il, mücadele edene yard›m ederler. Reform yolunda kazan›lan baflar›lar› ustal›kla göstermeyi ö¤renmeli, bütün önyarg› ve “sansasyonlar›” ikna edici bir flekilde çürütmek gerekir. Mesela bas›n yay›n organlar›nda Avrupa’da güya befl – yedi milyon aras›nda (gerçekte bir buçuk milyon) çal›flan kaçak Ukraynal›n›n oldu¤u veya bizim birçok kaça¤›m›z›n suç faaliyetlerine kar›flt›¤› (Ukraynal› göçmenler aras›nda suça ifltirak oran› yerel nüfusa oranla çok düflüktür) veya Ukrayna’n›n göç konusunda ciddi tehdit oluflturdu¤u (gerçekte bizim göçmenlerimiz Avrupa’ya gidenlerin yar› oran›ndad›r) ile ilgili “sansasyonlar” dolafl›yor…

Bugün iktidar›n görevi (iktidar bunu galiba art›k anl›yor) Ukraynal›lar› biraz daha mutlu yapmakt›r. Mutlulu¤un ölçüleri elbette tart›fl›labilir fakat bu duyguyu oluflturan esaslardan birinin kendi öz kimli¤i yani kendi olman›n hayata geçirilmifl hakk› oldu¤unu herhalde kimse inkar etmeyecektir. ‹flte Ukrayna’n›n da as›l bu öz kimli¤e ihtiyaç duydu¤unu düflünüyorum. I

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

16

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Уж не национационализм ли это? Ростислав Рыбаков Доктор исторических наук, директор Института востоковедения Российской Академии наук.

Sak›n bu da milliyetçilik olmas›n?

Rostislav R›bakov Tarih Bilimleri Doktoru, Rusya Federasyonu Bilimler Akademisi fiarkiyat Enstitüsü Müdürü.

ü Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ ‚ ÏÓÂÏ ‰ÓÏ ·˚ÎË ÓÚÍ ˚Ú˚ ‚Ò ÓÍ̇ Ë ˜ÚÓ·˚ ‚ ÌËı ‰ÛÎË ‚ÂÚ ˚ ‚ÒÂı ÍÛθÚÛ . çÓ fl Ô ÓÚË‚ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚ ‚ÂÚ ҷ˂‡Î ÏÂÌfl Ò ÌÓ„. å‡ı‡Úχ ɇ̉Ë

̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÒÔÓ flÚ ˜‡ÒÚÓ, ÔÓ‰ÓÎ„Û Ë Ó·˚˜ÌÓ ·ÂÁ ÂÁÛθڇÚÌÓ, ÒÔÓ flÚ ÛÊ Ì Ô ‚Ó ÒÚÓÎÂÚËÂ. íÓÏÛ Ô Ë˜ËÌÓÈ Ì ÚÓθÍÓ ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ Ó·ÓÁ̇˜‡ÂÏÓÈ ˝ÚËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ Ô Ó·ÎÂÏ˚, Á̇˜ÂÌË ÍÓÚÓ ÓÈ ÚÓ ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡ÂÚ, ÚÓ ÒÔ‡‰‡ÂÚ, Ӊ̇ÍÓ ÌËÍÓ„‰‡ Ì ÒıÓ‰ËÚ Ì‡ ÌÂÚ, ÌÓ Ë ‡ÒÔÎ˚‚˜‡ÚÓÒÚ¸ Ú ÏË̇, Û ‡ÁÌ˚ı ‡‚ÚÓ Ó‚ Ë ‚ ‡ÁÌ˚ı flÁ˚͇ı Ëϲ˘Â„Ó ‡Á΢ÌÛ˛ ˝ÏÓˆËÓ̇θÌÛ˛ ÓÍ ‡ÒÍÛ. éÚÏÂÚËÏ, ˜ÚÓ Ë Ú ÏËÌ ˝ÚÓÚ, Ë fl‚ÎÂÌË ‚Ò„‰‡ ÓÍ ‡¯ÂÌ˚ „Ó fl˜ËÏË ˝ÏÓˆËflÏË – Ë̉˂ˉÛÛÏÓ‚, Ô‡ ÚËÈ Ë ÒÚ ‡Ì. ÑÓıÓ‰ËÚ ‰Ó, ͇Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‡·ÒÛ ‰‡: ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, Ó͇Á˚‚‡ÎË ‚ÒÂÏ ÌÛ˛ ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ ‚ ÄÁËË Ë ÄÙ ËÍÂ, ‡ Ò ‰ Û„ÓÈ – Ô ÂÒΉӂ‡ÎË, ÒÛ‰ËÎË Ë ‰‡Ê ‡ÒÒÚ ÂÎË‚‡ÎË ‰ÂflÚÂÎÂÈ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ‡ÁˇÚÒÍËı, Á‡ «Ì‡ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍË ̇ÒÚ ÓÂÌËfl». ÑÓ ÒËı ÔÓ ‚ ÛÒÒÍÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Â˜Ë Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÏÓÊÂÚ ‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ Í‡Í „Ó ‰ÂÎË‚ÓÂ Í Â‰Ó, ‡ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ Ó·‚ËÌÂÌËÂÏ ‚ ÒÚ ‡¯Ì˚ı „ Âı‡ı. ì˜ËÚ˚‚‡fl ‚˚ÒÓÍÛ˛ ÒËÌÓÌËÏ˘ÌÓÒÚ¸ ̇¯Â„Ó flÁ˚͇, ÔÓÔ Ó·ÛÂÏ ÔÓ‰ÓÈÚË Í ‡Á„Ó‚Ó Û Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ˜Â ÂÁ ÔÓÌflÚËfl, ‚ χÒÒÓ‚ÓÏ ÒÓÁ̇ÌËË ÒÚÓfl˘Ë ‚ Ó‰ÌÓÏ Ò ÌËÏ fl‰Û, – Í‡Í Ì„‡ÚË‚ÌÓ, Ú‡Í Ë ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ÓÍ ‡¯ÂÌÌ˚Â.

é

(‡ ˜‡˘Â ̇Á˚‚‡˛ÚÒfl ̇·Î˛‰‡ÚÂÎflÏË ÒÓ ÒÚÓ ÓÌ˚) ÚÂ, ÍÚÓ Ï‡Î˛˛Ú ÎÓÁÛÌ„Ë «êÓÒÒËfl ‰Îfl ÛÒÒÍËı» ËÎË «É χÌËfl ‰Îfl ÌÂψ‚» Ë ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓ Ô ÂÒÎÂ‰Û˛Ú Î˛‰ÂÈ ‰ Û„ÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÒÚË, ‰ Û„Ó„Ó ˆ‚ÂÚ‡ ÍÓÊË, ‰ Û„Ó„Ó ‚ ÓËÒÔӂ‰‡ÌËfl. ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠ˝ÚÓ ÌË͇ÍÓÈ Ì ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ, ‡ ÍÒÂÌÓÙÓ·Ëfl. ùÚ‡ Ë ‡ˆËÓ̇θ̇fl, ÒÚ ‡¯Ì‡fl, ÏÛÚ̇fl ÒË· ÌÂ̇‚ËÒÚË, ÏÓ˘Ì˚ÏË ‡ÁÌӂˉÌÓÒÚflÏË ÍÓÚÓ ÓÈ ·˚ÎË Ù‡¯ËÁÏ Ë ‡ÒËÁÏ, ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ıÓÚ¸ Ë Ì ËÒ˜ÂÁÌÛ‚¯Ë ÒÓ‚ÒÂÏ, ÌÓ ‚ ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı Ó ËÂÌÚ‡ˆËflı ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Ì Ëϲ˘Ë ÛÊÂ Ë ÔÓ‰Ó·Ëfl ÓÔ ‡‚‰‡ÌÌÓÒÚË: Ëı Á‚ Ë̇fl Ô ‚Ó·˚ÚÌÓÒÚ¸ ‰‚‡ ÎË Ì ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓ ‚˚‚‰Â̇ Á‡ ‡ÏÍË Á‡ÍÓÌÓ‚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÊËÚËfl – Í‡Í ÏÓ ‡Î¸Ì˚ı, Ú‡Í Ë ˛ ˉ˘ÂÒÍËı. Ä ÍÒÂÌÓÙÓ·Ëfl, Í ‚ÂÎËÍÓÏÛ ÒÓʇÎÂÌ˲,

“Ben evimin bütün pencerelerinin aç›k olmas›ndan ve onlardan bütün kültürlerden rüzgarlar esmesinden yanay›m. Ama bu rüzgar›n beni yere y›kmas›na karfl›y›m.”

Mahatma Gandi

illiyetçilik as›rlard›r, s›k s›k ve genellikle bofl yere tart›fl›lan bir konu. Sebebi yaln›z, bu kelimeyle belirtilen konunun probleminin bazen büyüyen, bazen küçülen ama hiçbir zaman ortadan kalkmayan önemi de¤ildir, farkl› yazarlar ve dillerde coflkun bir içeri¤e sahip olan bu terimin müphemiyeti de buna neden oluyor. Bu terim de, olgu da her zaman birey, parti ve ülkelerin hararetli duygular›n›n izle-

M

Нехватка «места под солнцем» ç‡ˆËÓ̇ÎËÒÚ‡ÏË Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ò·fl

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

17

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

НАЦИИ И НАЦИОНАЛИЗМ M‹LL‹YETLER VE M‹LL‹YETÇ‹L‹KLER

Халид Али Аден / Йемен

Halid Ali Aden / Yemen

Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ÊËÚ¸ Ë Ì‡ ·˚ÚÓ‚ÓÏ Û Ó‚ÌÂ, Ë ‚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ ‚ˉÂ, Ô Ë˜ÂÏ ‚ Ò‡Ï˚ı ‡ÁÌ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı, Ò‡ÏÓ‚ÓÒÔ ÓËÁ‚Ó‰flÒ¸ Ë ÚÂ Ó ËÁË Ûfl. è ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ Á‡ ˝ÚËÏ ÔÓÁÓ Ì˚Ï Ë ÔÓÒÚ˚‰Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ ÒÚÓËÚ Ì ÚÓθÍÓ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ë ÍÛθÚÛ ˚ (‡ ˜‡ÒÚÓ Ë Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl), Û˘Â ·ÌÓÒÚ¸ ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌËfl Ë ‡Ú ÓÙËfl ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ Ì˚ı ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ˜Û‚ÒÚ‚ – ˝ÚÓ ·ÂÒÒÔÓ ÌÓ, ÌÓ Ë Ô Ë˜ËÌ˚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ı‡ ‡ÍÚ ‡. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ÌÂı‚‡Ú͇ «ÏÂÒÚ‡ ÔÓ‰ ÒÓÎ̈ÂÏ».

Предотвратить ксенофобию поможет семья Я уже третий год живу в Казани. В этом городе я не заметил расизма. В других городах замечал плохое отношение к иностранцам, но здесь этого нет. В Йемене много русских. Часто они благодарят за то, что мы хорошо относимся к ним, говорят, что им стыдно, что в России нетерпимо относятся к иностранцам. Эти слова говорят о высоком культурном уровне россиян. Если в стране есть тенденции к росту ксенофобии, то останавливать этот процесс надо начинать в семье.

Yabanc› düflmanl›¤› aile e¤itimiyle çözülür Üç senedir Kazan’da yafl›yorum. Di¤er flehirlerde yabanc›lara karfl› kötü muameleler hissedilirken burada onu hissetmedim. Yemen’de kalabal›k bir Rus nüfusu var.

Yemen’deki Ruslar, dostane iliflkilerimizden ötürü memnuniyetlerini dile getirirken, Rusya’da yabanc›lara karfl› uygulanan muamelelerden utanç duyduklar›n› belirtiyorlar.

Bu sözler Ruslar›n kültür seviyesinin yüksek oldu¤unu gösteriyor. E¤er bir ülkede yabanc›lara karfl› düflmanl›k e¤ilimi bafllam›flsa, bunu düzeltme ifli önce aileden bafllar.

Куту Рикеш Республика Маврикий, Студент Государственного университета аэрокосмического приборостроения

Kutu Rikefl Ma¤rib Cumhuriyeti, Devlet Üniversitesi Kozmik Hava aletleri yap›m› ö¤rencisi

У ксенофобии есть экономические причины После распада Советского Союза в России обострились политические и социально-экономические проблемы. Многие русские оказались без работы и без денег. В то же время в Россию стали приезжать иностранцы, которые «захватили» свободные рабочие места. Все это привело к тому, что к иностранцам стали относиться с антипатией. За шесть лет жизни здесь мне ни разу не приходилось сталкиваться с плохим отношением к себе. У меня хорошие отношения с русскими. Но на рынках, например, ситуация абсолютно противоположная. Выходцы с Кавказа, из стран СНГ иногда ведут себя неуважительно по отношению к русским. К сожалению, чаще всего они способствуют созданию негативного имиджа всех иностранцев, проживающих в России. Есть такой лозунг «Россия для русских». Это совершенно неверно. В России живут не только русские. Везде есть сумасшедшие. Я, например, слышал, что в общежитии пьяные ребята избили москвича только за то, что он приехал из Москвы. Они выкрикивали: «Питер – для питерцев!». После серии нападений на иностранцев со мной приключился такой случай. Поздно вечером на троллейбусной остановке ко мне подошел незнакомый человек. Он посмотрел мне в глаза, улыбнулся и, взяв меня за руку, произнес: «Не думайте, что все русские плохие».

Yabanc› düflmanl›¤›n›n ekonomik sebepleri var Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› sonras›nda Rusya’da politik ve sosyo-ekonomik problemler bafl göstermeye bafllad›. Pek çok Rus iflsiz ve paras›z kald›. Ayn› zamanda Rusya’da tüm ifl alanlar›na yabanc› ak›n› bafllad›. Tüm bunlar yabanc›lara karfl› antipatik bir yaklafl›ma sebep olmufltur. Geçen alt› sene boyunca bana karfl› kötü bir yaklafl›m olmad›. Benim Ruslarla iyi bir iliflkim var. Ama örne¤in pazarlarda durum, bunun tam tersi diyebilirim. Kafkaslardan ve BDT ülkelerinden gelen insanlar Ruslarla olan iliflkilerinde sayg› ölçülerini aflabiliyorlar. Maalesef bu da Rusya’da yaflayan tüm yabanc›lar› töhmet alt›nda b›rakan kötü bir imaj yarat›yor. “Rusya Ruslar›nd›r” gibi bir slogan var. Bu, kesinlikle yanl›fl. Örne¤in bir yurtta sarhofl bir grup, Moskoval› bir genci linç etmifl. Sebebi ise onun Moskova’dan gelmifl olmas›ym›fl. “Petersburg Petersburglular›nd›r” diye 盤l›k at›yorlard›.

Bu bir dizi yabanc› sald›r›lar› sonras›nda benim de bafl›mdan komik bir fley geçti: Oldukça geç bir vakitte troleybüs dura¤›nda beklerken, yan›ma tan›mad›¤›m bir kifli yanaflt›. Gözlerime bakt›, güldü ve ellerimden tutarak flöyle dedi: “Zannetmeyin ki bütün Ruslar kötüdür”.

18

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Чужие объявляются виновниками всех бед ç‡ıÓ‰fl Ò‚Ó ‚˚ ‡ÊÂÌË ‚ ̇ÒËÎËË Ì‡‰ ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ÏË Î˛‰¸ÏË, ˝Ú‡ ÏÓ‰Âθ ‡ÒӈˇθÌÓ„Ó Ôӂ‰ÂÌËfl ÒÚ ÓËÚÒfl ̇ Ë ‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ‡·ÒÚ ‡ÍˆËË Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl «Ò‚ÓËı» Ë «ËÌ˚ı», Ú.Â. ˜ÛÊËı ÔÓ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˲. óÛÊËÂ Ô Ë ˝ÚÓÏ ‚Òfl˜ÂÒÍË ‰ÂÏÓÌËÁË Û˛ÚÒfl Ë Ó·˙fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ËÌÓ‚ÌË͇ÏË ‚ÒÂı ·Â‰ «Ò‚ÓËı», Ô Ë˜ÂÏ ‚Ò ‚ÏÂÒÚÂ, ·ÂÁ ËÒÍβ˜ÂÌËfl, ·ÂÁ ‡Á·Ë‚ÍË Ì‡ Ë̉˂ˉÛÛÏÓ‚. ã˛·ÓÈ ˜ÛÊÓÈ ‡Ô ËÓ Ë ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚÒfl Í‡Í ÌÓÒËÚÂθ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓÈ ÒÍ‚Â Ì˚ Ë Í‡ ‡ÂÚÒfl Á‡ ˝ÚÓ. òÓ‚ËÌËÁÏ Ë Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ Á‡˜‡ÒÚÛ˛ ÚÓÊ ÔÓ‰Ô‡‰‡˛Ú ÔÓ‰ ÔÓÌflÚË «Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ». ÅÓΠÚÓ„Ó, ‚ ÛÒÚ‡ı ÏÌÓ„Ëı ÓÔÔÓÌÂÌÚÓ‚ ˝ÚË Ô ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ ÔÓ ÒÛÚË ÔÓÌflÚËfl Á‚Û˜‡Ú Í‡Í ‚Á‡ËÏÓÁ‡ÏÂÌflÂÏ˚Â. àı ÒıÓ‰ÒÚ‚Ó ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ë ÚÓÚ Ë ‰ Û„ÓÈ ËÒıÓ‰flÚ ËÁ „ËÔÂ Ú ÓÙË Ó‚‡ÌÌÓ„Ó

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

rini tafl›r. Bu Sovyetler Birli¤i’nde bazen absürde kadar var›yordu. Bir taraftan Asya ve Afrika’daki milliyetçili¤e elden gelen yard›m› etti, di¤er taraftan takip etti, yarg›lad›, hatta “milliyetçi e¤ilim” tafl›yanlar› kurfluna dizdi, tabi bu arada bu iflle u¤raflan Asyal›lar› da unutmad›.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

НАЦИИ И НАЦИОНАЛИЗМ M‹LL‹YETLER VE M‹LL‹YETÇ‹L‹KLER

Сонхюб Но Сеул / Южная Корея

Buraya kadar Rus politika dilinde milliyetçilik gururlu bir dünya görüflü olarak öne ç›kabilir, belki korkunç günahlar›n suçlusu da olabilir. Milliyetçilik hakk›ndaki düflüncelerimizi Rus dilinin zengin; eflanlaml› yap›s›n› dikkate alarak, kitlesel bilinçte olumlu ve olumsuz yap›lar›yla milliyetçilikle ayn› safta yer alan kavramlardan yola ç›k›p ele alal›m.

Sonhüb No Seul / Güney Kore

Мое мнение о русских изменилось после приезда в Казань Я приехал в Казань на практику. Я люблю Казань, хотя здесь не очень любят корейцев. Но в городе много национальностей, поэтому особых проблем нет. В Корее люди боятся России, потому что страна большая и она может быть опасной. Но мое мнение о стране изменилось после того, как я сюда приехал. Мне нравятся люди, здесь дружно живут мусульмане и христиане. Я даже планирую остаться здесь жить.

Kazan’a gelince Ruslar hakk›ndaki fikirlerim de¤iflti “Günefl alt›nda yer” s›k›nt›s› “Rusya Ruslar›nd›r!” veya “Almanya Almanlar›nd›r!” slogan›n› beceriksizce hayk›ranlar ve sald›rgan bir tav›rla baflka bir ulustan olanlar›, derisinin rengi farkl› ve ayr› bir inanca sahip insanlar› takip edenler kendilerine “milliyetçi” diyorlar (daha çok d›flar›dan bakan gözlemciler onlar› böyle adland›r›yor). Asl›nda bunlar›n hiçbiri milliyetçilik de¤il, öteki korkusudur. Nefretin irrasyonel, korkunç ve donuk gücüdür bu. Faflizm ve ›rkç›l›k gibi güçlü çeflitleri olan bu nefret, günümüzde büsbütün kaybolmam›fl olsa da insanl›¤›n de¤er tercih-

Ben Kazan’a dil prati¤i yapmak amac›yla geldim. Onlar Korelileri pek sevmez ama ben Kazan’› seviyorum. Buna ra¤men, flehirde di¤er milletlerden çok oldu¤u için ciddi bir problem de yok. Kore’de insanlar “Rusya” deyince ürker, çünkü büyük bir ülke ve tehlikeli olma ihtimali de var. Ama benim bu konudaki fikirlerim buraya geldikten sonra de¤iflti. ‹nsanlar hofluma gidiyor. Burada H›ristiyan ve Müslümanlar dostça yaflayabiliyorlar. Ben burada kalmay› bile düflünüyorum.

Александр Деведеров РФ. Магистр международных отношений

Aleksandr Devederov Rusya. Uluslararas› iliflkiler mast›r ö¤rencisi

Большинство турок – патриоты Я девять лет учился в Турции. Отношение людей ко мне было замечательным, все звали в гости, предлагали помощь. Но при этом расстояние между нами сохранялось, потому что мы воспитаны в разных культурах. Я люблю турок. Они очень активны в бизнесе, предприимчивы. Что касается их национальных чувств, то они выражают их по-разному. Кто-то сильно увлекается идеями тюркизма. Вообще, большинство турок – националисты. Но не в плохом смысле этого слова. Скорее их следует называть патриотами. Но есть и радикальные националисты. И они играют важную роль в политике. Меня очень расстраивают известия о нападениях на иностранцев в России. Это может быть на руку только ультранационалистическим группам. Народ же против этого. Потому что студенты-иностранцы нужны России. Они будут рассказывать о России в своих странах, Россию будут знать с их слов. Причина антипатии к иностранцам, на мой взгляд, кроется в неконтролируемом росте числа приезжающих иностранцев, в подавляющем большинстве из стран Ближнего зарубежья.

Türklerin geneli vatansever Ben dokuz sene Türkiye’de okudum. ‹nsanlar›n bana olan yaklafl›mlar› mükemmeldi.

Herkes misafirli¤e davet ediyor, yard›m teklif ediyordu. Buna ra¤men aram›zdaki mesafe aynen kald›. Bizler farkl› kültürlerden gelmifltik çünkü. Ben Türkleri seviyorum. ‹fl hayat›nda çok aktif ve çok giriflken insanlar. Türklerin oldukça büyük bir ço¤unlu¤unun milliyetçi oldu¤u söylenebilir. Ama kötü manada bir milliyetçilik yok. Vatansever de diyebiliriz onlara. Tabii radikal milliyetçilik de yok de¤il.

Rusya’da yabanc›lara yap›lan sald›r› haberleri beni oldukça üzüyor. Bu belki de sadece afl›r› milliyetçi gruplar›n ç›kar›na olan bir fley. Halk buna karfl›. Çünkü yabanc› ö¤renciler Rusya için gerekli. Onlar Rusya’y› kendi ülkelerinde anlatacak ve Rusya onlar›n söyledikleriyle bilinecek. Yabanc›lara duyulan antipatinin sebebi, özellikle yak›n ülkelerden gelen yabanc› nüfusun haddinden fazla bir say›ya ulaflmas›.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

19

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

НАЦИИ И НАЦИОНАЛИЗМ M‹LL‹YETLER VE M‹LL‹YETÇ‹L‹KLER

Атамурадов Сувхан Туркменистан. Студент Московского государственного университета дизайна и технологии

Atamuradov Suvhan

Чужие всячески демонизируются и объявляются виновниками всех бед «своих», причем все вместе, без исключения, без разбивки на индивидуумов.

Türkmenistan. Moskova Devlet Üniversitesi Dizayn ve Teknoloji Ö¤rencisi.

Государство должно пресекать крайний национализм Я считаю, что рост антипатии по отношению к иностранцам в постсоветской России связан с притоком в страну большого количества мигрантов. Я лично не сталкивался с негативным отношением к себе, но какова бы ни была моя реакция на нападение, как бы я ни реагировал, это останется незамеченным и неуслышанным. Важно, как реагирует на это государство, компетентные органы, примут ли они меры пресечения насилия по отношению к представителям других национальностей, в том числе к иностранным гражданам, проживающим в России. Ведь Россия – это общий дом многих народов.

Devlet afl›r› milliyetçili¤e tedbir almal› Bana göre, eski Sovyet ülkelerinde yabanc›lara duyulan antipatinin artmas›nda, yüksek oranlarda gerçekleflen göçmen ak›nlar› büyük rol oynuyor. fiahsen bana karfl› böyle olumsuz bir yaklafl›m sezmedim. Ancak tüm bu kötü davran›fl ve sald›r›lara karfl› benim tepkim ne olursa olsun, bu pek etkili olmayan ve kendi halinde bir tepkiden öteye geçmez. Önemli olan devletin buna nas›l tepki gösterdi¤idir. Devletin ilgili mercileri, di¤er devletlerin temsilcisi konumundakilerle, yabanc› vatandafllara yap›lan bu muamelelere karfl› gerekli önlemleri alabilmeliler. Çünkü Rusya pek çok ulusun ortak evidir.

Пандия Пряг Индия. Студент Государственного университета аэрокосмического приборостроения (ГУАП), Санкт-Петербург

Pandiya Pryag Hindistan. Devlet Üniversitesi Kozmik Hava aletleri yap›m› ö¤rencisi, St. Petersburg

Ксенофобия искуственно раздувается Я не знаю, в чем причина негативного отношения к иностранцам. Может быть, безделье и безденежье молодежи. Мне кажется, что какие-то организации дают им деньги, чтобы нападать на иностранцев. Похоже, что ксенофобия искусственно раздувается. Слава Богу, со мной ничего подобного не случалось. А вот мой друг из Твери, тоже индиец, рассказал мне, как на него напали. Три месяца назад возле студенческого общежития в него стреляли из пистолета, но, к счастью, пуля прошла мимо. Осталась только небольшая царапина у виска. Мой друг сразу же вызвал милицию. Представитель правопорядка прибыл на место происшествия и сказал, что за 200 долларов он найдет человека, который стрелял. Я считаю, что скинхеды – единственная проблема для иностранцев в России. В остальном здесь очень здорово. Санкт-Петербург – прекрасный город с прекрасными людьми.

Yabanc› düflmanl›¤› yapay Yabanc›larla yaflanan olumsuz iliflkilerin sebebini bilmiyorum. Belki, gençlik iflsiz ve paras›z oldu¤u içindir. Bence baz› kurulufllar onlara, yabanc›lara sald›rmalar› için para veriyor. Sanki yabanc› düflmanl›¤› yapay bir flekilde büyütülmeye çal›fl›l›yor. Çok flükür benim bafl›ma böyle bir fley gelmedi. ‹flte arkadafl›m. Kendisi Tver’den. O da Hindistanl›.

Bana kendisine nas›l sald›r›ld›¤›n› anlatt›. Üç ay önce ö¤renci yurdu yak›nlar›nda silahla atefl aç›lm›fl ve flans›na kurflun s›y›r›p geçmifl. Arkadafl, hemen polisi ça¤›rm›fl. Yasal düzenin temsilcisi, olay yerine gelmifl ve anlay›fll› bir flekilde, 200$ karfl›l›¤›nda atefl eden flahs› yakalayaca¤›n› söylemifl.

Bence yabanc›lar›n Rusya’daki en büyük problemleri dazlaklar. Onun d›fl›nda her fley mükemmel. St. Petersburg mükemmel insanlar›yla flahane bir flehir.

20

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

hiçbir ayr›m yapmadan, istisnas›z bütün yabanc›lar her flekilde kötülü¤ün temsilcisi olarak görülür ve bütün problemlerin suçlular› ilan edilirler. ‚ÓÁ‚Â΢˂‡ÌËfl «Ò‚Ó„ӻ. çÓ Ô Ë ˝ÚÓÏ ‰ÓÏË̇ÌÚÓÈ ¯Ó‚ËÌËÁχ, Í‡Í Ë ÍÒÂÌÓÙÓ·ËË (ÚÓθÍÓ Ì‡ ·ÓΠ‚˚ÒÓÍÓÏ Û Ó‚ÌÂ), ÒÎÛÊËÚ ÌÂ̇‚ËÒÚ¸. òÓ‚ËÌËÒÚ Î˛·ËÚ Ò‚Ó˛ ÍÛθÚÛ Û, ÌÓ ÌÂÔ ÂÏÂÌÌÓ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Â ‰ Û„ËÏ ÍÛθÚÛ ‡Ï, Ú ‡‰ËˆËflÏ, ̇ Ó‰‡Ï, ÓÌ ‚ÓÒı‚‡ÎflÂÚ «Ò‚Ó» ˜Â ÂÁ ÛÌËÊÂÌË ‰ Û„Ëı. Ç Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ β·Ó‚¸ Í «Ò‚ÓÂÏÛ» ÂÒÚ¸ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘ËÈ Ô Ë̈ËÔ – ‡ Ó «Ì ҂ÓËı» ÏÓÊÌÓ ‚ÓÓ·˘Â Ì „Ó‚Ó ËÚ¸ Ë ‰‡Ê ‚Ó‚Ò Ì Á̇ڸ Ëı. à ‚Ò Ê ÏÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ë Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ Ì ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚ ÔÓ Á̇˜ÂÌ˲ Ò Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÓÏ. åÓÊÂÚ, fl ÌÂ Ô ‡‚, ÌÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ Û‚flÁ‡Ì Ì‡Í ÂÔÍÓ Ò „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛. ÑÎfl Ô‡Ú ËÓÚ‡ Ô ‚˘̇ β·Ó‚¸ Í ÒÚ ‡ÌÂ, Í Â Ôӷ‰‡Ï, Í Â Ò·‚Â. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, ‰Îfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ‚ ˜ËÒÚÓÏ ‚ˉ ı‡ ‡ÍÚ ̇ Ô Âʉ ‚Ò„Ó

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

β·Ó‚¸ Í Ò‚ÓÂÏÛ Ì‡ Ó‰Û (Ë Ì ‚Ò„‰‡ Í „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Û!), Í Ò‚ÓÂÈ ÍÛθÚÛ Â, Ò‚ÓÂÏÛ flÁ˚ÍÛ. Ç Ë‰Â‡Î ˝Ú‡ β·Ó‚¸, ͇ÍÓÈ ·˚ ÒÎÂÔÓÈ Ó̇ ËÌÓ„‰‡ ÌË ·˚‚‡Î‡, ̠ϯ‡ÂÚ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÈ Ë ·Î‡„ÓÊ·ÚÂθÌÓÈ ÓˆÂÌÍ ÓÍ Ûʇ˛˘Â„Ó ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó ÏË ‡. Ç ÓÚ΢ˠÓÚ ¯Ó‚ËÌËÒÚ‡, ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ, Ò‡ÏÓÁ‡·‚ÂÌÌÓ Î˛·fl «Ò‚Ó», Ì ÛÌËʇÂÚ «ËÌÓ», Ì ÒÏÓÚ ËÚ Ì‡ ÌÂ„Ó Ò‚˚ÒÓ͇ Ë Ò ÔÓ‰ÓÁ ÂÌËÂÏ, Ì ÔÓ‚ÚÓ flÂÚ, ÛÒÎÓ‚ÌÓ „Ó‚Ó fl, Á‡ åÓÌÚÂÒ͸Â: «Ô ÒËflÌËÌ... Ô ÒËflÌËÌ... ä‡Í ˝ÚÓ ÏÓÊÌÓ ·˚Ú¸ Ô ÒËflÌËÌÓÏ ?!». åË ‚ÓÒÔ ËÌËχÂÚÒfl ËÏ Í‡Í ‰ÛıÓ‚ÌÓ ‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÍÛθÚÛ ÌÓÏ ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËË – ‡Á‚ ÌÂ Ô ËıÓ‰ËÚ Ì‡ ÛÏ Ô Ë ˝ÚÓÏ ‰ ‚ÌÂË̉ËÈÒÍÓ «Ö‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËË»? ùÚÓÚ ÔÓ‰ıÓ‰ ÍÛ‰‡ ·ÓΠÍÓÌÒÚ ÛÍÚË‚ÂÌ, ˜ÂÏ Ô ÂÒÎÓ‚ÛÚ‡fl ÚÓΠ‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ËÎË Ú ÔËÏÓÒÚ¸, Ë ÔÓ ÒÛÚË Ò‚ÓÂÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ËÌÓÒ͇Á‡ÌËÂÏ ÂÏÍÓ„Ó Ó ËÂÌÚË ‡, Ô Â‰ÎÓÊÂÌÌÓ„Ó ‚ ÔÓÒ·ÌËË ë‚flÚÂÈ¯Â„Ó è‡Ú ˇ ı‡ ÄÎÂÍÒËfl II è·ÚÙÓ Ï ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl, ‡ ËÏÂÌÌÓ – Å·„ÓÊ·ÚÂθÌÓ ÑÓ· ÓÒÓÒ‰ÒÚ‚Ó. Ä ‡Á‚ ‚Ò ̇ Ó‰˚ Ë ÍÛθÚÛ ˚ Ì ÒÓÒÂ‰Ë Ì‡¯Ë ÔÓ Ô·ÌÂÚÂ? çÓ, ÌÂ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚Îflfl Ò·fl «ËÌ˚Ï», Ì ËÁӷ΢‡fl «˜ÛÊËı»,

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Шовинист любит свою культуру, но непременно противопоставляет ее другим культурам, традициям, народам, он восхваляет «свое» через унижение других. fioven, kültürünü sever ama onu mutlaka baflka kültür, gelenek, milletlere karfl› yöneltir, o kendisine ait olan› baflkalar›n› afla¤›lamakla över. lerinde en küçük bir aklanmaya bile sahip de¤ildir. Onlar›n ilkel vahfleti nerdeyse hemen her yerde; insanlar›n gerek ahlak, gerekse hukuksal ortak hayat kanunlar›n›n d›fl›na at›lm›flt›r. Öteki korkusu ise, maalesef hem günlük hayat düzeyinde, hem de organizeli bir flekilde; üstelik en renkli toplumlarda yeniden kendili¤inden üreyerek ve sürekli korkutarak yaflamaya devam ediyor. Bu zararl› ve utanç verici olgunun arkas›nda kültürsüzlük (ve en çok e¤itimsizlik), zararl› bir dünya görüflü, en basit insani duygular›n dumura u¤ramas›n›n yatt›¤› tart›fl›lmaz fakat sebepler ekonomik bir yap›ya sahip. Baflka bir deyiflle “günefl alt›nda yer” s›k›nt›s›.

Ötekiler kötülü¤ün temsilcisi(!)

Asosyal bir davran›fl modeli olan bu hareket tarz›, belirli insanlara yönelik fliddette ifadesini bularak, “bizimkiler” ve “ötekilerin” karfl› karfl›ya getirilmesinin irrasyonel soyutlamas›n›n üzerine bina edilir. Bunun yan›nda, hiçbir ayr›m yapmadan, istisnas›z bütün ötekiler her flekilde kötülü¤ün temsilcisi olarak görülür ve bütün problemlerin suçlular› ilan edilirler. Her yabanc› do¤al olarak kolektif pisli¤in tafl›y›c›s› görülür ve bunun için cezaland›r›l›r. fiovenizm de, vatanseverlik de ço¤u zaman milliyetçilik kavram›n›n etkisi

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

21

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

В отличие от шовиниста, националист, самозабвенно любя «свое», не унижает «иное», не смотрит на него свысока и с подозрением.

Ну, как там на Западе?

alt›na girerler. Üstelik bu teze itiraz eden birço¤u, yap›lar› itibariyle z›t olan bu kavramlar›n birbiriyle de¤ifltirilebilir oldu¤unu iddia ederler. Aralar›ndaki tek benzerlik, her ikisinin de “kendinden” olan› ola¤anüstü yüceltmesidir.

Buna ra¤men yabanc› korkusunda oldu¤u gibi, flovenizmde de (yaln›z daha yüksek seviyede) temel düflünce nefrettir. fioven, kültürünü sever ama onu mutlaka baflka kültür, gelenek, milletlere karfl› yöneltir, kendisine ait olan› baflkalar›n› afla¤›lamakla över.

åÌ Î˘ÌÓ, ‰ÓÎÊÂÌ Ô ËÁ̇ڸÒfl, ·ÎËÊ ‚ÒÂ„Ó ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌË «„ ‡Ê‰‡Ì ÏË ‡», ÍÓÒÏÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ¯Ë ÓÍÓÂ Ô ËÌflÚË ÍÛθÚÛ Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‡ÁÌ˚ı ÍÛθÚÛ . óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ – ÛÒÒÍÓÈ, – fl Á‡˜‡ÒÚÛ˛ ‰‡Ê ÒÎ˯ÍÓÏ Ô Ë‰Ë ˜Ë‚ Í ÌÂÈ, Í ËÚ˘ÂÌ ÍÓ ‚ÒÂÏÛ, ˜ÚÓ ‚ Ӊ ·˚ Ì ‰ÓÚfl„Ë‚‡ÂÚ ‰Ó ˉ‡·, ÌÓ Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛ ͇ÍÓÂ-ÚÓ Ú ÂÔÂÚÌÓ ˘ÂÏfl˘Â ˜Û‚ÒÚ‚Ó ÒÓÔ Ë˜‡ÒÚÌÓÒÚË. à ¢ ӉËÌ, ÒÓ‚ÒÂÏ ÛÊ Î˘Ì˚È, ¯Ú ˯ÓÍ. Ç ÍÓ̈ 70-ı, ÔÓÒΠ‰Ó΄Ëı ÎÂÚ ÊËÁÌË Ì‡ á‡Ô‡‰Â, ‰ ÛÁ¸fl ‚ åÓÒÍ‚Â ÒÔ ‡¯Ë‚‡ÎË ÏÂÌfl: «çÛ, Í‡Í Ú‡Ï?» à fl ÌÂËÁÏÂÌÌÓ Óڂ˜‡Î: «í‡Ï – ‚Ò ıÓ Ó¯Ó, Ë ‚Ò ‡‚ÌÓ ÔÎÓıÓ; Û Ì‡Ò ‚Ò ÔÎÓıÓ, Ë ‚Ò ‡‚ÌÓ ıÓ Ó¯Ó!». ìÊ Ì ̇ˆËÓ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÎË ˝ÚÓ? I

Vatanseverlikte “kendine ait olan›” sevmek bafll›ca prensipken, “yabanc›lar›” hiç konuflmamak, hatta onlar› bilmemek de mümkündür. Yine de bana öyle geliyor ki, anlam olarak vatanseverlik de milliyetçilikle uyuflmuyor. Belki hakl› olmayabilirim fakat vatanseverli¤in devletle s›k› s›k›ya ba¤l› oldu¤u görülüyor. Vatansever için ülkeye, onun zaferlerine ve flan›na olan sevgi önce gelir. Oysa salt milliyetçilik için milletine, kültürüne, diline duyulan aflk derecesindeki sevgi (bu sevgi her zaman devlete duyulmaz) karakteristiktir. ‹dealde bu aflk, bazen gözü kör de olsa çevresindeki kültür dünyas›na karfl› objek-

Milliyetçi, flovenden farkl› olarak kendini unutacak derecede “kendine ait olan›” severken “ötekini” afla¤›lamaz, ona flüpheyle yüksekten bakmaz. ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ „ÓÚÓ‚ ÓÚÒڇ˂‡Ú¸ Ò‚ÓË ÍÛθÚÛ Ì˚ ˆÂÌÌÓÒÚË Ë Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÌÂÓ·˙ÂÍÚË‚Ì˚Ï Ì‡Ô‡‰Í‡Ï ̇ Â„Ó Ò‚flÚ˚ÌË, ‰‡‚‡fl ÓÚÔÓ Í‡Í ÍÒÂÌÓÙÓ·‡Ï, Ú‡Í Ë «˜ÛÊËÏ» ¯Ó‚ËÌËÒÚ‡Ï. à ˝Ú‡ Á‡˘ËÚ‡ Ì ‡„ ÂÒÒ˂̇. óÂÎÓ‚ÂÍÛ Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓ Î˛·ËÚ¸ Ë Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ò‚Ó˛ χڸ Ë ˝ÚÓ Ì ‰Â·ÂÚ Â„Ó Û·ËȈÂÈ ‰ Û„Ëı χÚ ÂÈ. ÇÒ ˝ÚÓ ‚ ÂÏfl fl „Ó‚Ó ˛ Ó ÍÛθÚÛ ÌÓÏ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÂ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÌÂθÁfl ÌÂ Ô ËÁ̇ڸ, ˜ÚÓ, ÒÛ‰fl ÔÓ ÚÂ΂ËÁËÓÌÌ˚Ï ÌÓ‚ÓÒÚflÏ, „Ó ‡Á‰Ó ˜‡˘Â ‚ÒÚ Â˜‡ÂÚÒfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÌÂÒÍÓθÍÓ ËÌÓ„Ó ‚ˉ‡ – Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚È. à ÏÌÓ„Ë ·Â‰˚ Ò„ӉÌfl¯ÌÂ„Ó Ë – Û‚˚! Á‡‚Ú ‡¯ÌÂ„Ó ‰Ìfl ‚ÓÒıÓ‰flÚ Í ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflÏ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚ı ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏÓ‚. ëÚÓËÚ ÍÓÏÛ-ÎË·Ó ‚ ̇¯ÂÏ Á‡ÔÛÚ‡ÌÌÓÔ ÂÔÎÂÚÂÌÌÓÏ ÏË Â Ì‡˜‡Ú¸ ‚˚flÒÌflÚ¸, ˜¸fl Ú ËÚÓ Ëfl, ÍÚÓ Â Ô ‚˚È Á‡ÒÂÎËÎ, Û Í‡ÍÓ„Ó Ì‡ Ó‰‡ ·Óθ¯Â Ô ‡‚ ̇ „Ó ˚ Ë

22

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÏÓ fl – Ë ‰Ó Ó„‡ ÔÓ‚Ó ‡˜Ë‚‡ÂÚ Í ¯Ó‚ËÌËÁÏÛ.

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

В конце 70-х, после долгих лет жизни на Западе, друзья в Москве спрашивали меня: «Ну, как там?» И я неизменно отвечал: «Там – все хорошо, и все равно плохо; у нас все плохо, и все равно хорошо!». tif ve hay›rhah olmas›na engel de¤ildir.

Milliyetçi, flovenden farkl› olarak kendini unutacak derecede “kendine ait olan›” severken “ötekini” afla¤›lamaz, ona flüpheyle, yüksekten bakmaz, Montesquie’nün “Farsl›… Farsl›… insan nas›l Farsl› olabilir?!” sözünü tekrarlamaz. O dünyay› kültürel çeflitlilikte manevi bir birlik olarak benimser. Burada eski Hind’deki “çoklukta birlik” anlay›fl› akla gelmez mi?

Bu yaklafl›m tolerans ve hoflgörüden çok daha yap›c›d›r, Moskova ve Bütün Rusya Patri¤i II. Aleksey’in Diyalog Avrasya Platformu’na gönderdi¤i mesajda teklif etti¤i genifl hareket alan›n›n mecaz›d›r, yani birbirinin iyili¤ini isteyen bir komfluluktur. Bütün uluslar ve kültürler bizim yeryüzündeki komflular›m›z de¤iller mi zaten?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Bat›’dan dönünce arkadafllar›m “oralar nas›l?” diye sorunca her zamanki gibi “orada her fley iyi ama yine de kötü, bizde her fley kötü ama her halükarda iyi” demifltim.

Milliyetçi, kendini “ötekilerin” karfl›s›na koymadan, “yabanc›n›n” maskesini düflürmeden kendi kültür de¤erlerini savunur ve yabanc› düflmanlar›n› ve “öteki” flovenleri püskürterek kutsallar›na yap›lan tarafgirane sald›r›lara direnir. Bu savunma sald›rgan de¤ildir. ‹nsan annesini sever ve korur bu onu di¤er annelerin katili yapmaz.

Buraya kadar kültür milliyetçili¤inden bahsettim. Bununla beraber televizyon haberlerine bak›l›rsa, biraz farkl› çeflidine; toprak milliyetçili¤ine çok daha s›k rastlan›yor. Günümüzün bütün felaketleri toprak milliyetçilerinin çarp›flmalar›ndan do¤uyor ve maalesef yar›n da bu böyle olacak. Karmakar›fl›k bir flekilde birbirine giren dünyam›zda birilerinin “bu kimin topra¤›, oraya ilk kim yerleflti, hangi ulusun da¤ ve denizlerde daha çok hakk› var?” bunlar› ortaya ç›-

karmas› gerekir, aksi hâlde bu gidiflat flovenizme dönüflecektir.

Bat›’da durum nas›l? fiahsen itiraf etmeliyim ki, “dünya vatandafl›n›n” farkl› kültürleri kabul eden kozmopolitik geniflli¤indeki dünya görüflü bana daha yak›nd›r. Öz kültürüm Rus kültürüne gelince, ço¤u zaman ona karfl› haddinden fazla titizim, ideale varm›yor gibi her fleye elefltirel yaklafl›yorum fakat ayn› zamanda karfl›l›kl› ilginin ç›rp›nan, s›z› veren duygusunu hissediyorum.

Ve tamamen özel bir detay daha: 70’li y›llar›n sonunda uzun süre yaflad›¤›m Bat›’dan dönünce arkadafllar›m “oralar nas›l?” diye sorunca her zamanki gibi “orada her fley iyi ama yine de kötü, bizde her fley kötü ama her halükârda iyi” derdim.

Bu da milliyetçilik olmas›n sak›n? I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

23

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Люди разучились прощать Беседовал: Расим Хуснутдинов Корреспондент «ДА» в Татарстане/РФ .

‹nsanlar affetmeyi unuttu Konuflan: Rasim Husnutdinov Da Tataristan muhabiri.

ã˛·Ó‚¸ èÂÚ Ó‚Ì‡ äӘ̂‡ – ‰Ë ÂÍÚÓ ¯ÍÓÎ˚-„ËÏ̇ÁËË ‚ ä‡Á‡ÌË, ‰ ‚ÌÂÏ „Ó Ó‰Â, ÍÓÚÓ ˚È Á‡ÌËχÂÚ ‚‡ÊÌÓ ÏÂÒÚÓ ‚ ËÒÚÓ ËË Í‡Í Ú‡Ú‡ ÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë ÛÒÒÍÓ„Ó Ì‡ Ó‰‡. í ‡‰ËˆËfl ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó „Ó Ó‰‡ Ô Ó‰ÓÎʇÂÚÒfl Ë Ì˚ÌÂ. à Ì ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ, ˜ÚÓ ËÏÂÌÌÓ Í‡Á‡ÌÒ͇fl „ËÏ̇ÁËfl Òڇ· Ôӷ‰ËÚÂÎÂÏ ÇÒ ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ÍÓÌÍÛ Ò‡ «ãÛ˜¯‡fl ¯ÍÓ·-2004» ‚ ÌÓÏË̇ˆËË «òÍÓ· „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl». lj¸ Û ä‡Á‡ÌË „ÎÛ·ÓÍËÈ ÓÔ˚Ú ÏÂÊ ÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ê‡ÒËÏ ïÛÒÌÛÚ‰ËÌÓ‚: ã˛·Ó‚¸ èÂÚ Ó‚Ì‡, Ç˚ – ‰Ë ÂÍÚÓ ¯ÍÓÎ˚, ÍÓÚÓ ‡fl ‚ 2004 „. ·˚· Ô ËÁ̇̇ ÎÛ˜¯ÂÈ ‚ ÌÓÏË̇ˆËË «òÍÓ· „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl». àÁ ˝ÚÓ„Ó ÒΉÛÂÚ, ˜ÚÓ ‚‡¯‡ ¯ÍÓ· Ô Ë‰‡ÂÚ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ‚ÓÒÔËÚ‡Ì˲ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍËı ͇˜ÂÒÚ‚ ‚ ÓÒÒËÈÒÍËı ‰ÂÚflı. ëÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÎË ˝ÚÓÏÛ Ô ÓˆÂÒÒÛ Ô ÂÔÓ‰‡‚‡ÌË ‚ Ó·˘ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚ı ¯ÍÓ·ı ÓÒÌÓ‚ Ô ‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ÂÎË„ËË? lj¸ ˝ÚÓÚ Ô Â‰ÏÂÚ ‚‚‰ÂÌ ‚Ó ÏÌÓ„Ëı „ËÓ̇ı êÓÒÒËË... ã˛·Ó‚¸ äӘ̂‡: ü Ô ÓÚË‚ ‚‚‰ÂÌËfl Ô ‡‚ÓÒ·‚Ëfl ‚ ÓÒÒËÈÒÍËı ¯ÍÓ·ı. ü ‚Â Û˛˘ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ıÓÊÛ ‚ ˆÂ ÍÓ‚¸, Ô ÂÍÎÓÌfl˛Ò¸ Ô ‰ ÅÓ„ÓÏ. Ç ‡ – Ò‚flÚÓ ÔÓÌflÚË ‰Îfl ÏÂÌfl. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, Á̇˜ËÚÂθ̇fl ˜‡ÒÚ¸ Û˜ÂÌËÍÓ‚ ‚ ÏÓÂÈ ¯ÍÓΠ– ‰ÂÚË ËÁ ÏÛÒÛθχÌÒÍËı ÒÂÏÂÈ. á̇˜ËÚ, fl ‰ÓÎÊ̇ Ô Ë„Î‡¯‡Ú¸ ‚ ¯ÍÓÎÛ Ì ÚÓθÍÓ Ô ‡‚ÓÒ·‚ÌÓ„Ó ·‡Ú˛¯ÍÛ, ÌÓ Ë ÏÛÎÎÛ. Ä ‚‰¸ Ô ËÓ·˘ÂÌËÂ Í ‚  – ˝ÚÓ Á‡‰‡˜‡ ı ‡ÏÓ‚, Ú.Â. ˆÂ Í‚ÂÈ Ë Ï˜ÂÚÂÈ, ‡ Ú‡ÍÊ ÒÂϸË. ì˜Â·Ì˚ Á‡‚‰ÂÌËfl Ô ËÁ‚‡Ì˚ ÔÓÏÓ„‡Ú¸ ÒÂϸÂ, ‡ Ì Á‡ÏÂÌflÚ¸ ÂÂ. ÑÛıÓ‚Ì˚È ÏË Â·ÂÌ͇ ÙÓ ÏË ÛÂÚÒfl ‚

24

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Любовь Кочнева / Lubov Koçneva

ÒÂϸÂ. èÓ˝ÚÓÏÛ fl Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ÒÂϸfl ҇χ ‰ÓÎÊ̇ Ô Â‰ÔÓ˜ÂÒÚ¸, Í Í‡ÍÓÈ ‚  ÂÈ Ô ËÓ·˘‡Ú¸ ·ÂÌ͇. òÍÓ· ÓÚ‰ÂÎÂ̇ ÓÚ ˆÂ Í‚Ë, ‰‡ Ë Ó‰ËÚÂÎË ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ô ÓÚË‚ Ô ÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ÂÎË„ËË ‚ ¯ÍÓÎÂ. å˚ ‚ ̇¯ÂÈ ¯ÍÓΠÒÚ ÂÏËÏÒfl ̇ۘËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ Û‚‡Ê‡Ú¸ ‰ Û„ ‰ Û„‡ ‚Ì Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÂÎË„ËË Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÒÚË, ‡ Ú‡ÍÊ ÔÓÏÓ˜¸ ‰ÂÚflÏ Û‚‡Ê‡Ú¸ Ò‚ÓË Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ ÍÓ ÌË. à ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó Ï˚ ËÒÔÓθÁÛÂÏ Ò‡Ï˚ ‡ÁÌ˚ ÏÂÚÓ‰˚. ç‡Ô ËÏ , ÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÓÏ àÌÚ ÌÂÚ‡ Ï˚ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÂÏ Ò‚flÁ¸ Ò 13 ‰Ë‡ÒÔÓ ‡ÏË ‚ ‡ÁÌ˚ı Û„ÓÎ͇ı Ô·ÌÂÚ˚. å˚ Ó·˘‡ÂÏÒfl Ò Ú‡Ú‡ ‡ÏË, ÊË‚Û˘ËÏË ‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ Ò‚ÓÂÈ Ó‰ËÌ˚, Ë ‚ ˝ÚÓÏ Ó·˘ÂÌËË ‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú ÛÒÒÍËÂ, ‚ ÂÈÒÍËÂ, ˜Û‚‡¯ÒÍË ‰ÂÚË. ÑÎfl Ç‡Ò Ô ËÓ ËÚÂÚÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ‡Á‚ËÚË ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl... äÓ̘ÌÓ. å˚ ÒÓÁ̇ÂÏ ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ ÍÛθÚÛ ÓÎӄ˘ÂÒÍËı Á̇ÌËÈ. äÓ„‰‡ Á̇¯¸ ÍÛθÚÛ Û ‰ Û„Ó„Ó Ì‡ Ó‰‡, ÚÓ„‰‡ ÔÓÌËχ¯¸ ‰ Û„Û˛ ̇ˆË˛. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‰ÂÚË Ì Á̇˛Ú Ë Ò‚ÓÂÈ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛ ˚. é˜Â̸ ËÒ͇ÊÂÌ˚ ÏÌÓ„Ë ËÚÛ‡Î˚ Ë Ú ‡‰ËˆËË. èÓ˝ÚÓÏÛ Ï˚ ÒÚ‡ ‡ÂÏÒfl Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ‰ÓÒÚÛÔ

Lubov Petrovna Koçneva, Kazan’ da bir ortaokul Müdürü. Kazan, Tatar tarihinde oldu¤u kadar Rus tarihinde de önemli bir yer iflgal eden eski bir flehir. Çok uluslu flehrin gelenekleri bugün de devam etmekte. Ve tesadüf olmasa gerek, özellikle Kazan orta okulu “En ‹yi Vatandafl Okulu” program› kapsam›nda “2004’ün en iyi okulu” ödülüne lay›k görüldü. Kazan’›n ayr›ca dinler ve etnik unsurlar aras›ndaki münasebetlere dayal› derin bir bilgi tecrübesi var.

Rasim Husnutdinov: Lubov Petrovna, siz, “En ‹yi Vatandafl Okulu” kapsam›nda birinci seçilen okulun müdürüsünüz. Bundan da, sizin çocuklar› yetifltirirken yurttafl niteli¤ine büyük önem atfetti¤iniz sonucunu ç›kar›yoruz. Ortodoksluk dersi Rusya’da pek çok bölgede okutulmaya bafllad›. Siz bu dersin ö¤rencilerin iyi bir vatandafl olmas›nda bir etkisi oldu¤unu düflünüyor musunuz?

Lubov Koçneva: Ben Ortodokslu¤un okullarda okutulmas›na karfl›y›m. ‹nançl› bir insan›m. Kiliseye giderim.

Tanr›’ya ibadet ederim. ‹nanç, çok de¤erli bir kavramd›r bana göre. Bununla birlikte okulun hat›r› say›l›r bir ço¤unlu¤unu Müslüman ailelerin çocuklar› oluflturuyor. Demek ki ben, sadece papaz› de¤il, ayn› zamanda imam› da davet edebilmeliyim. Ne var ki, inanç konusunda özel yerler var. Bunlar kilise ve camiler. Bu vazife onlara ve tabii ki aileye ait. E¤itim kurumlar› ailelere yard›m amac› ile kurulmufl yerler, onlar›n

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Мне кажется, что беда российского общества в том, что оно разучилось прощать. Очень трудно признать свой грех, свою ошибку.

Rus toplumunun içinde bulundu¤u bu felakete yol açan sebebin affetmeyi unutmas› oldu¤u düflüncesindeyim. Kendi hatalar›n›, günahlar›n› itiraf etmek çok zordur. ‰ÂÚÂÈ Í Ô ‡‚‰Ë‚ÓÈ ËÌÙÓ Ï‡ˆËË. çÓ Ô Ë ˝ÚÓÏ ‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÏ Ó· Ó·˚˜‡flı Ë Ú ‡‰ËˆËflı ‚ÒÂı ̇ Ó‰Ó‚, Ô ÓÊË‚‡˛˘Ëı ‚ í‡Ú‡ ÒÚ‡ÌÂ. å˚ „Ó‚Ó ËÏ Ó Ú‡Ú‡ ‡ı, ÛÒÒÍËı, ‚ Âflı, ‰‡ÂÏ ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛ Ó ÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ˝ÚËı ̇ Ó‰Ó‚. ä‡Ê‰‡fl ÂÎË„Ëfl – ˝ÚÓ ÒÓÍ Ó‚Ë˘Ìˈ‡ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚ı Ô ËÏ ӂ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. Ö‚ ÂË Ó˜Â̸ ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú χÚ ÂÈ, ‰‡Ê ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚ¸ Û ˝ÚÓÈ Ì‡ˆËË Ô ‰‡ÂÚÒfl ÔÓ Ï‡Ú ËÌÒÍÓÈ ÎËÌËË. è ËÏ ۂ‡ÊÂÌËfl Í ÊÂÌ˘ËÌ Ô ÂÌÓÒËÚÒfl ̇ ‚Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. í‡ÍËÂ Ô ËÏ ˚ Ï˚ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÏ ‰ÂÚflÏ, ‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÏ Ó· Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı, ÍÓÚÓ ˚ ÔÓÌflÚÌ˚ ‚ÒÂÏ. å˚ ‰Â·ÂÏ ‡ÍˆÂÌÚ Ì‡ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚ ͇˜ÂÒÚ‚‡ ̇ˆËÈ Ë ÂÎË„ËÈ. Ç˚ „Ó‚Ó ËÚÂ, ˜ÚÓ ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒ͇fl ‡ÁÓ·˘ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ‚ ͇ÍÓÏ-ÚÓ ÒÏ˚ÒΠÌÂÔ ËflÁ̸ Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÈ ËÌÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌÓÒÚ¸˛ β‰ÂÈ ‰ Û„ Ó ‰ Û„Â. ùÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ̇fl Ô Ë˜Ë̇? è ˘ËÌ ÏÌÓ„Ó. çÓ ÏÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ·Â‰‡ ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌÓ ‡ÁÛ˜ËÎÓÒ¸ Ô Ó˘‡Ú¸. é˜Â̸ Ú Û‰ÌÓ Ô ËÁ̇ڸ Ò‚ÓÈ „ Âı, Ò‚Ó˛ ӯ˷ÍÛ. ÇÒ„‰‡ ΄˜Â Ó·‚ËÌËÚ¸ ÍÓ„Ó-ÚÓ Ë Ì‡ÈÚË ÓÔ ‡‚‰‡ÌË ‰Îfl Ò·fl. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÌÂÏÌÓ„Ó Ô ‡„χÚËÍÓÏ ‚ Ò‚ÓËı ÔÓÒÚÛÔ͇ı. éÌ ‰ÓÎÊÂÌ ÛÏÂÚ¸ ·Ó ÓÚ¸Òfl Ë ÒÚ ÂÏËÚ¸Òfl Í ‚ÌÛÚ ÂÌÌÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. LJÊÌÓ ÓÔ Â‰ÂÎËÚ¸ ‰Îfl Ò·fl ˆÂθ Ë ÒÚ ÂÏËÚ¸Òfl Í ÌÂÈ, ÌÂ Ò‚Ó ‡˜Ë‚‡fl Ò ÔÛÚË. çÓ Ë‰ÚË Í ˆÂÎË - Ì Á̇˜ËÚ Û„ÌÂÚ‡Ú¸ ËÎË ÛÌËʇڸ ÚÓ„Ó, ÍÚÓ ÒÚÓËÚ Ì‡ Ú‚ÓÂÏ ÔÛÚË. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ‡‰Ó‚‡Ú¸Òfl ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ËÏÂÂÚ. è Ë ˝ÚÓÏ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ̇ۘËÚ¸Òfl ‰‡‚‡Ú¸, ‰ÂÎËÚ¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ËÏÂÂÏ. çÓ ·ÂÁ Í ÂÔÍÓ„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÒÚ ÊÌfl ˝ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. I

yerini almak için de¤il. Çocu¤un manevi dünyas› ailede flekillenir. Bundan dolay›d›r ki, bence aile çocu¤una hangi inanç sistemine dayal› bir e¤itim verilmesi hususunda kendi karar verebilmelidir. Okul kiliseden ayr› bir yerdir. Aileler de dilerlerse bu kurumda din e¤itimine tamamen karfl› ç›kabilirler.

Biz okulumuzda, birbirlerine olan sayg›y› dinden, milli köklerinden ba¤›ms›z bir flekilde ö¤retmeye çal›fl›yoruz. Ayr›ca, kendi milli köklerine sayg› duymalar›na yard›mc› olmaya çal›fl›yoruz. Bunun için de pek çok de¤iflik yöntem kullan›yoruz. Örne¤in internet kanal› ile dünyan›n farkl› noktalar›ndan 13 diaspora ile ba¤lant› kuruyoruz. Kendi devletinden uzaklardaki Tatar çocuklarla ba¤lant› kuruyor ve bu arada da Rus, Yahudi, Çuvafl v.b. milletlerden çocuklarla aktif iletiflime giriyoruz.

larla ve dinleri ile özdeflleflen bilgiler aktar›yoruz. Her din, insanl›k için pek çok faydal› s›rlar içeriyor. Yahudiler anneye çok önem verir. Onlar›n milliyetçilikleri bile bu çizgidedir. “Kad›na sayg›y›” ise tüm insanl›k ayn› ba¤lamda de¤erlendiriyor diyebiliriz. Çocuklara böyle örneklemelerle herkesin anlayabilece¤i flekilde insanl›k de¤erlerinden bahsediyoruz. Farkl› dinlerin ve milletlerin olumlu yanlar›n› öne ç›kar›yoruz.

Diyorsunuz ki, etnik gruplar aras›ndaki ayr›l›klar›n ve bir manada birbirlerine duyduklar› antipatinin sebebi, birbirleri hakk›ndaki bilgi eksikli¤idir. Sizce tek sebep bu mudur?

Sizin için öncelik, etnik unsurlar aras› karfl›l›kl› anlay›fl›n gelifltirilmesi diyebiliriz...

Sebep çok. Ancak ben, Rus toplumunun içinde bulundu¤u bu felakete yol açan sebebin, affetmeyi unutmas› oldu¤u düflüncesindeyim. Kendi hatalar›n›, günahlar›n› itiraf etmek çok zordur.

Hep baflkalar›n› suçlay›p, kendi do¤rulu¤unu baflkalar›n›n hatalar›n› bularak ispata çal›flmak daha kolay gelmifltir.

Tabiî ki. Kültürel bilginin ne kadar önemli oldu¤unu kavrayabiliyoruz. Di¤er milletin kültürünü bilmek, o milleti anlamay› da sa¤l›yor. Daha da önemlisi, çocuklar kendi öz kültürlerini bile bilmiyor. Pek çok töre ve gelenek deforme olmufl. Bu sebeple de biz, çocuklar›n en do¤ru bilgiye ulaflmas›na gayret ediyoruz. Ancak bunun yan›nda Tataristan’da yaflayan di¤er halklar›n adet ve geleneklerinden de bahsediyoruz. Tatarlardan, Ruslardan, Yahudilerden, on-

‹nsan yapaca¤› ifllerde biraz pragmatik olmal›. Mücadele edebilmeli ve kendi vicdan›n› rahatlatabilmelidir. Kendine bir hedef belirleyip, yolundan sapmamas› önemlidir. Ama hedefinde gitmek, yolunda kim varsa yutup yok edebilece¤in anlam›n› tafl›m›yor. ‹nsan elindeki ile mutlu olmas›n› bilmeli. Bunun yan›nda da sahip olduklar›n› vermeyi ve paylaflmay› ö¤renmeli. Ancak bunun olmas› için kuvvetli bir maneviyat gereklidir. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Исфандияр Вахабзаде:

Отец научил меня гордиться тем, что я - азербайджанец Беседовал: Мехмет Зор Кая Представитель «ДА» в Молдове.

‹sfandiyar Vahapzade:

Azeri olmakla gurur duymay› bana babam ö¤retti Konuflan: Mehmet Zor Kaya Da Moldova temsilcisi.

àÏfl ŇıÚËfl ‡ LJı‡·Á‡‰Â ¯Ë ÓÍÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â. Ç ÒÓ‚ÂÚÒÍË „Ó‰˚ ÓÌ ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ ÚÂı ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌˆÂ‚, ÍÚÓ ‚ÌÂÒ Á̇˜ËÚÂθÌ˚È ‚Í·‰ ‚ ÒÓı ‡ÌÂÌËÂ Ë ‡Á‚ËÚË ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ Ë flÁ˚͇. Ö„Ó Á‡ÒÎÛ„Ë Ô ‰ Ó‰ËÌÓÈ Ë ‚Í·‰ ‚ Ô Ó·ÛʉÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌÓÌ ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl ÓÚϘÂÌ˚ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏË Ô ÂÏËflÏË Ë Ì‡„ ‡‰‡ÏË. è ÓËÁ‚‰ÂÌËfl ŇıÚËfl ‡ LJı‡·Á‡‰Â Ô ‚‰ÂÌ˚ ̇ ÏÌÓ„Ë flÁ˚ÍË ÏË ‡. Ç ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÂ, ‚ êÓÒÒËË Ë Ì‡ ìÍ ‡ËÌ ·Óθ¯ËÏ ÛÒÔÂıÓÏ ÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÚÂ‡Ú ‡Î¸Ì˚ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ÔÓ Â„Ó Ô¸ÂÒ‡Ï. äÓ ÂÒÔÓ̉ÂÌÚ ÊÛ Ì‡Î‡ «ÑÄ» ‚ åÓΉӂ åÂıÏÂÚ áÓ ä‡fl ‚ÒÚ ÂÚËÎÒfl Ò Ò˚ÌÓÏ ˝ÚÓ„Ó Î„Ẩ‡ ÌÓ„Ó Û˜ÂÌÓ„Ó Ë ÔËÒ‡ÚÂÎfl – àÒه̉Ëfl ÓÏ Ç‡ı‡·Á‡‰Â, ÍÓÚÓ ˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ó ÂÁ‚˚˜‡ÈÌ˚Ï Ë èÓÎÌÓÏÓ˜Ì˚Ï èÓÒÎÓÏ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍ åÓΉӂ‡. àÒه̉Ëfl LJı‡·Á‡‰Â ‡ÒÒ͇Á‡Î Ó· ÓÚˆÂ, ‡ Ú‡ÍÊ ÔÓ‰ÂÎËÎÒfl Ò‚ÓËÏË Ï˚ÒÎflÏË ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌËfl ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â. åÂıÏÂÚ áÓ ä‡fl: LJ¯ ÓÚˆ, ‚ÒÂÏË ÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÔÓ˝Ú Ë Ï˚ÒÎËÚÂθ ŇıÚËfl LJı‡·Á‡‰Â, ‚ÌÂÒ Ó„ ÓÏÌ˚È ‚Í·‰ ‚ ‡Á‚ËÚË ÍÛθÚÛ ˚ Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌËfl ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ Ì‡ˆËË. ç ÏÓ„ÎË ·˚ ‚˚ ‡ÒÒ͇Á‡Ú¸ Ó· ÓÚˆÂ Ë Â„Ó ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË?

26

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

àÒه̉Ëfl LJı‡·Á‡‰Â: ü ÔÓÒÚ‡ ‡˛Ò¸ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó Å‡ıÚËfl  LJı‡·Á‡‰Â ÌÂ Í‡Í Ó· ÓÚˆÂ, ‡ Í‡Í Ó ‚ÂÎËÍÓÏ ÔÓ˝Ú ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ Ó‰‡. èÓ˝Ú Å‡ıÚËfl LJı‡·Á‡‰Â ̇ۘËΠ̇¯Â ÔÓÍÓÎÂÌË β·ËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛθÚÛ Û, „Ó ‰ËÚ¸Òfl Ò‚ÓËÏË ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏË ÍÓ ÌflÏË. ü ÔÓÎÛ˜ËÎ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌË ̇ ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚Í ¢ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍË „Ó‰˚. çÓ ÒÂϸ‰ÂÒflÚ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì‡ ÔÓÎÛ˜‡ÎË Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌË ̇ ÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. ü Ì ‚ÓÁ ‡Ê‡˛ Ô ÓÚË‚ Á̇ÌËfl ÛÒÒÍÓ„Ó flÁ˚͇. êÓÒÒËfl

Bahtiyar Vahapzade, tüm dünyan›n bildi¤i ünlü bir isim. Daha SSCB y›llar›nda, Azerbaycan’›n kültür ve dilinin korunup gelifltirilmesi ad›na önemli ifller yapanlar›n bafl›nda onun da ad› zikredilmekte.

Kendi vatan› ve milli-ahlaki uyan›fl ad›na sergiledi¤i çal›flmalar› say›s›z ödül ve niflanla taltif edilmifl. Bahtiyar Vahapzade’nin eserleri pek çok dile çevrilmifl.

Azerbaycan’da, Rusya’da ve Ukrayna’da yazar›n eserlerinden yola ç›k›larak gösterime sunulan tiyatro ve piyesler büyük bir baflar› ile sahneleniyor. Dergimizin Moldova muhabiri Mehmet Zor Kaya, bu büyük e¤itimci ve yazar›n, Azerbaycan Moldova Büyükelçisi olan o¤lu ‹sfandiyar Vahapzade ile bir söylefli yapt›. Kendisinden, babas› hakk›nda ve toplumda milliyetçilik ve milliyetçilik bilinci üzerine fikirlerini ald›k.

Mehmet Zor Kaya: Baban›z, dünyaca ünlü flair ve düflünür Bahtiyar Vahapzade, Azerbaycan kültürüne ve halk›n milli bilince ulaflmas›na çok büyük emekler verdi. Bize baban›zdan ve onun yapt›klar›ndan bahseder misiniz? ‹sfandiyar Vahapzade: Ben, Bahtiyar Vahapzade’yi babam olarak de¤il de, Azerbaycan’›n büyük halk flairi olarak anlatmaya çal›flay›m. fiair Bahtiyar Vahapzade benim ça¤›mdaki kufla¤a kendi

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

̇¯ ÒÓÒ‰, Ë Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Á̇ڸ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í, ÌÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰Â·ڸ ˝ÚÓ Ì ‚ Û˘Â · ̇¯ÂÏÛ Ó‰ÌÓÏÛ Ú˛ ÍÒÍÓÏÛ flÁ˚ÍÛ. åË Ó‚Û˛ ÎËÚ ‡ÚÛ Û fl ËÁÛ˜‡Î ̇ ÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. åÓÎÓ‰Âʸ Á̇· Ó‰ÌÓÈ ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ flÁ˚Í Ì‡ ÌËÁÍÓÏ Û Ó‚Ì ËÎË ÔÓ˜ÚË Ì Á̇·. à Í‡Í ÌË ÒÚ ‡ÌÌÓ, ˜‡ÒÚ¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË „Ó ‰Ë·Ҹ ˝ÚËÏ ÔÓ ÓÍÓÏ. ŇıÚËfl LJı‡·Á‡‰Â Ó·˙flÒÌflÎ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Á̇˜ÂÌË ӉÌÓ„Ó flÁ˚͇ Ë Ú ‡„˘ÂÒÍË ÔÓÒΉÒÚ‚Ëfl ‰Îfl ̇ˆËË ËÒÍÓ ÂÌÂÌËfl Ó‰ÌÓ„Ó flÁ˚͇, ‡ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ ÍÛθÚÛ ˚ Ë ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. Ç Ú ‰‡ÎfiÍËÂ Ë ÚflÊfiÎ˚ „Ó‰˚, ÍÓ„‰‡ Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡ Ë Ï˚ÒÎË ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Î‡, ŇıÚËfl LJı‡·Á‡‰Â ‚ Ò‚ÓËı Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËflı Ë ÎÂ͈Ëflı „Ó‚Ó ËÎ Ó ÚÓÏ, Í‡Í ‚‡ÊÌÓ ÔÓÏÌËÚ¸ Ó Ò‚ÓËı ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ÍÓ Ìflı Ë Ì Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ Ú˛ ÍË. Ö„Ó Ú Û‰˚, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚ ̇ ÛÍ ÂÔÎÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‰Ûı‡ ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ Ó‰‡, ‰‡ÎË Ò‚ÓË ÔÎÓ‰˚ ‚ 1988 „. ëÓ·˚ÚËfl 1988 „. ‚Ó¯ÎË ‚ ËÒÚÓ Ë˛ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì‡ Í‡Í Ì‡˜‡ÎÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÓÒ‚Ó·ÓʉÂÌËfl, ÍÓ„‰‡ ‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ ÔÓ‰ ÎÓÁÛÌ„‡ÏË Å‡ıÚËfl ‡ LJı‡·Á‡‰Â ÒÓ· ‡ÎÒfl ̇ ÔÎÓ˘‡‰Ë «ÄÁ‡‰Î˚„», ËÎË «ë‚Ó·Ó‰˚», ˜ÚÓ·˚ ÓÚÒÚÓflÚ¸ Ò‚Ófi Ô ‡‚Ó Ì‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸.

Коран я прочитал по совету отца ÇÓÁÌË͇ÎË ÎË Û ‚‡Ò Ò ‚‡¯ËÏ ÓÚˆÓÏ ‡ÁÌӄ·ÒËfl ‚Ó ‚Á„Îfl‰‡ı? éÚˆ ÒÓ‚ÂÚÓ‚‡Î Ì‡Ï ·˚Ú¸ ÓÒÚÓ ÓÊÌ˚ÏË ‚ ‚˚ ‡ÊÂÌËË Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ˉÂÈ. äÓ„‰‡ fl ·˚Î ÒÚÛ‰ÂÌÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡ ‚ 1971-1972 „„., Ï˚ Ò ÒÓÍÛ ÒÌË͇ÏË Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË ÔÓ‰ÔÓθÌ˚ ‰‚ËÊÂÌËfl Á‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸. ìÁ̇‚ Ó· ˝ÚÓÏ, ÓÚˆ ÒÓ‚ÂÚÓ‚‡Î Ì‡Ï ·˚Ú¸ ÔÓÓÒÚÓ ÓÊÌÂÂ, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ï˚ ÏÓ„ÎË ·˚Ú¸ ÒËθÌÓ Ì‡Í‡Á‡Ì˚. çÓ Ï˚ Ô Ó‰ÓÎʇÎË Ò‚Ó˛ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸, ÓÒÌÓ‚˚‚‡flÒ¸ ̇ ˉÂflı ÓÚˆ‡. ä‡ÍË ÍÌË„Ë Å‡ıÚËfl LJı‡·Á‡‰Â ÒÓ‚ÂÚÓ‚‡Î ‚‡Ï Ô Ó˜ËÚ‡Ú¸? è Âʉ ‚ÒÂ„Ó ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓ ‡Ì. à fl Ò Ô Â‚ÂÎËÍËÏ ËÌÚ ÂÒÓÏ Ô Ó˜ËڇΠ„Ó. óÚÓ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÂÏÛ Ì‡Û˜ËÎ ‚‡Ò ÓÚˆ, ‚˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ ҇Ï˚Ï ‚‡ÊÌ˚Ï? éÚ ÓÚˆ‡ fl Ô ÂÌflÎ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, ‚Á„Îfl‰˚ ̇ ̇ˆËÓ̇θÌ˚È ‚ÓÔ ÓÒ. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÏÌÓ„Ë ÓÔ‡Ò‡˛ÚÒfl ÒÎÓ‚‡ «Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ», ÌÓ ‰Îfl ÏÂÌfl ˝ÚÓ ÔÓÌflÚË ҂flÚÓ.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

kültürümüzü sevmeyi ve geçmifl tarihsel köklerimizle gurur duymay› ö¤retti.

Бахтияр Вахабзаде объяснял молодежи значение родного языка и трагические последствия для нации искоренения родного языка, а вместе с тем культуры и исторических ценностей.

Bahtiyar Vahapzade, gençlere öz dilin anlam›n› ve anadilin yok olmas› durumunda olabilecekleri, bunun yan›nda ise tarihî ve kültürel de¤erlerden bahsederdi. Интернационализм отдаляет от национальных ценностей ä‡ÍÓÈ ÒÏ˚ÒÎ ‚˚ ‚Í·‰˚‚‡ÂÚ ‚ ÔÓÌflÚË «Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ»? ë„ӉÌfl Ï˚ ÊË‚fiÏ ‚ ÏË Â, „‰Â ͇ʉÓÈ Ì‡ˆËË, ÍÓÚÓ ‡fl Ì ËÏÂÂÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó Ò‚ÓËı ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚflı, „ ÓÁËÚ Â‡Î¸Ì‡fl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl. Ç ÒÓ‚ÂÚÒÍË ‚ ÂÏÂ̇ ‚·Ҹ ‡ÍÚ˂̇fl Ô ÓÔ‡„‡Ì‰‡

Ben Sovyet y›llar›nda bile e¤itimimi Azerice ald›m. Ama ne var ki, genç nüfusun %70’i e¤itimini Rusça gördü. Ben Rusça bilmenin kötü bir fley oldu¤unu söylemek istemiyorum. Rusya bizim komflumuz ve bu ba¤lamda Rusçan›n bilinmesi flart, ancak bunun, bizim Türki dilimizin yap›s›n› bozmamas› önemli.

Ben dünya edebiyat›n› Rusçadan okudum. Öz Azerbaycan dili gençler aras›nda ya çok düflük seviyede, yahut hiç bilinmemekteydi. Ve ne gariptir ki, baz› gençler bu ac› durumlar›n› övünç meselesi say›yorlard›. Bahtiyar Vahapzade, gençlere öz dilin anlam›n› ve anadilin yok olmas› durumunda olabilecekleri, bunun yan›nda ise tarihî ve kültürel de¤erlerden bahsederdi. Konuflma ve düflünme özgürlü¤üne gem vurulan o uzun ve meflakkatli y›llarda Bahtiyar Vahapzade yazm›fl oldu¤u eselerlerinde ve yapt›¤› konferanslarda tarihsel ba¤lar›m›zdan ve Türk oldu¤umuzun unutulmamas› gerekti¤inden bahsederdi.

Onun, Azerbaycan halk›n›n milli ruhunun pekiflmesi yönündeki çabalar›n›n ilk meyvesini 1988 y›l›nda gördük.

Azerbaycan halk›n›n, “Azadl›k” meydan›nda özgürlük hakk›n› elde etmek amac›yla toplan›p Bahtiyar Vahapzade sloganlar› alt›nda sergiledi¤i 1988 olaylar›, Azerbaycan tarihinde milli kurtulufl hareketinin bafllang›c› say›l›r.

Kuran’› babam›n tavsiyesi ile okudum Baban›zla hiç görüfl ayr›l›¤›na düfltü¤ünüz oldu mu?

Babam bize, milli fikirlerimizi ifade ederken hep dikkatli olmam›z uyar›s›nda bulunurdu. Devlet üniversitesinde okudu¤um 1971-1972 senelerinde arkadafllar›m›zla gizlice özgürlük hareketleri tertiplerdik. Bunu duyan babam, bize daha dikkatli olmam›z gerekti¤ini, cezas›n›n a¤›r olabilece¤ini söylemiflti. Bu nedenle hep onun fikirleri ›fl›¤›nda faaliyetlerimize devam ettik.

Bahtiyar Vahapzade hangi kitaplar› okuman›z› tavsiye ederdi? Öncelikli olarak Kur’an-› Kerim’i tabiî ki. Ben de hep büyük bir haz alarak okudum.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

27

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ËÌÚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ. ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ Û ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ÒӈˇÎËÁχ ·˚ÎÓ ‰‚‡ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËfl: ËÌÚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚È Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÒӈˇÎËÁÏ. ÇÒ ÒÚ ‡Ì˚ è Ë·‡ÎÚËÍË, ìÍ ‡Ë̇, É ÛÁËfl, Ä ÏÂÌËfl Ë Ò‡Ï‡ êÓÒÒËfl fl‚ÎflÎËÒ¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ÏË ÂÒÔÛ·ÎË͇ÏË. ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÛ, ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÛ, íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÛ, äË „ËÁËË Ë ‰ Û„ËÏ Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚Ï ÒÚ ‡Ì‡Ï ·˚· ‚ÌÛ¯Â̇ ˉÂÓÎÓ„Ëfl ËÌÚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ. èÓÒΠ‡ÒÔ‡‰‡ ëëëê ÔÓÌflÚË ËÌÚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ Ô ÂÒÚ‡ÎÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ÂÏÛ Ì‡¯Î‡Ò¸ Á‡ÏÂ̇ – „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl. ÑÎfl ÏÂÌfl ËÌÚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ë „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl – ˝ÚÓ ÓÚ‰‡ÎÂÌË ÓÚ Ò‚ÓËı ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ÍÓ ÌÂÈ. ÇÂÎËÍËÈ Ù ‡ÌˆÛÁÒÍËÈ ‰ËÔÎÓÏ‡Ú Ë ÙËÎÓÒÓÙ ÜÓÁÂÙ Ä ÚÛ ÉÓ·ËÌÓ „Ó‚Ó ËÎ, ˜ÚÓ ÒÎËflÌË ̇ˆËÈ – ˝ÚÓ ‚ÂÎË͇fl ÏË Ó‚‡fl Ú ‡„‰Ëfl. ÖÒÎË Ô ÓËÁÓȉfiÚ ÒÎËflÌË ̇ˆËÈ, ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ β‰Ë ÛÚ ‡ÚflÚ Ó˘Û˘ÂÌË êÓ‰ËÌ˚, ˜ÚÓ ÔӂΘÂÚ Á‡ ÒÓ·ÓÈ ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌË ÔÓÌflÚËfl ̇ˆËË, ‡ ·ÂÁ ˝ÚÓ„Ó Ì ÏÓÊÂÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ë ÒÂϸfl. Ç Ú‡ÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Î˯ËÚÒfl ËÌÒÚËÚÛÚ‡ ÒÂϸË, ÒÂÏÂÈÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë Ô Ó‰ÓÎÊËÚ Ò‚Ófi ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Í‡Í ÊË‚ÓÚÌÓÂ. É·‚Ì˚Ï ‰Îfl ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ë ‡Á‚ËÚËfl Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Â„Ó Ô Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Í Ò‚ÓÂÏÛ Ó‰ÌÓÏÛ flÁ˚ÍÛ, ËÒÚÓ ËË, Ú ‡‰ËˆËflÏ Ë ‰ Û„ËÏ ÍÛθÚÛ Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. ùÚÓ Ë ÂÒÚ¸ ÌÂÓÚ˙ÂÏÎÂχfl ˜‡ÒÚ¸ ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‰ÓÒÚÓflÌËfl ͇ʉÓÈ Ì‡ˆËË. ë„ӉÌfl ‚˚ – ‰ËÔÎÓχÚ, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÈ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍ åÓΉӂ‡. Ä ÍÂÏ ‚˚ ϘڇÎË ·˚Ú¸ ‚ ‰ÂÚÒÚ‚Â? ä‡ÍËÏ ‚ˉÂÎË Ò‚Ó ·Û‰Û˘ÂÂ? ÑÓ΄Ë „Ó‰˚ fl ‡·ÓÚ‡˛ ‚ Á‡ Û·ÂÊÌ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı. ֢ ‚Ó ‚ ÂÏfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ fl ‡·ÓڇΠÁ‡ „ ‡ÌˈÂÈ Í‡Í Ô ‚Ӊ˜ËÍ. åÓfl ‡·ÓÚ‡ ‚ åÓΉӂ – Ú Âڸ ̇Á̇˜ÂÌË ÔÓÒÎÓÏ. Ç 1996 „. fl ·˚Π̇Á̇˜ÂÌ Ì‡ ‰ÓÎÊÌÓÒÚ¸ ó ÂÁ‚˚˜‡ÈÌÓ„Ó Ë èÓÎÌÓÏÓ˜ÌÓ„Ó èÓÒ· ‚ àÒ·ÏÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍ è‡ÍËÒÚ‡Ì, ÔÓÒΠ˝ÚÓ„Ó ‡·ÓڇΠ‚ ò‚ÂȈ‡ ËË, ‡ ÒÂȘ‡Ò Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛ ËÌÚ ÂÒ˚ ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍ åÓΉӂ‡. Ç ‰ÂÚÒÚ‚Â fl ϘڇΠÒÚ‡Ú¸ ‚ ‡˜ÓÏ, ÌÓ ÒÛ‰¸·‡ ‡ÒÔÓ fl‰Ë·Ҹ Ë̇˜Â. ç‡ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ fl ËÒÔÓÎÌfl˛ Ò‚ÓÈ ‰Ó΄ Ô ‰ ̇ˆËÂÈ Ë Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛ ËÌÚ ÂÒ˚ ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. çÓ ÂÒÎË ·˚ Û ÏÂÌfl ·˚Î ¯‡ÌÒ ‚ ÌÛÚ¸Òfl ‚ Ô Ó¯ÎÓÂ, fl ‚Òfi-Ú‡ÍË Ò‰Â·Π·˚ ÔÓÔ˚ÚÍÛ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ ϘÚÛ ‰ÂÚÒÚ‚‡ ÒÚ‡Ú¸ ‚ ‡˜ÓÏ. I

28

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Baban›z›n size ö¤rettikleri aras›nda, sizce en önemlisi neydi?

Her fleyden evvel, babam›n etnik problemlere bak›fl aç›s›n› benimsedim.

Maalesef üzülerek söylemeliyim ki, milliyetçilik kelimesinden pek çoklar› çekiniyor ama benim için çok de¤erli.

Enternasyonalizm milli köklerden uzaklaflt›r›yor Milliyetçilikten anlad›¤›n›z ne?

Kendi milli de¤erleri hakk›nda hiçbir düflüncesi olmayan halklar, bugünkü yaflad›¤›m›z dünyada yok olma tehlikesi ile karfl› karfl›yad›r. Sovyet döneminde enternasyonalist propagandalar çok aktif bir seyir izliyordu. Gerçekte Sovyet sosyalizmi iki yöne kanalize olmufltu: Enternasyonalizm ve sosyalist milliyetçilik. Tüm Balt›k ülkeleri, Ukrayna, Gürcistan, Kazakistan, Türkmenistan, K›rg›zistan ve di¤er Türkî cumhuriyetlere enternasyonalizm empoze edilmeye çal›fl›l›yordu. SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan enternasyonalizm varl›k gösteremedi. Onun yerini Küreselleflme ald›.

Benim için enternasyonalizm ve küreselleflme, kendi milli de¤erlerinden ve tarihi köklerinden uzaklaflmak anlam›na geliyor.

Büyük Frans›z diplomat ve düflünür Joseph Arthur Gobineau der ki: Dünyada, milletlerin birbiriyle kaynaflmas› kadar trajik baflka bir olay yoktur. Milletlerin birbiriyle kaynaflmaya bafllamas› ile önce vatan kavram› varl›¤›n› kaybeder,

ard›ndan millet kavram›n› da pefli s›ra sürükleyerek yok eder. Millet kavram› ayn› zamanda, ailenin de var olma sebebidir; millet yoksa, ailede yoktur. Bu durum, aile kavram›n›n ve aile de¤erlerinin yok olmas›na, böylece de hayvani bir yaflay›fla neden olur. Tüm halklar›n yaflayabilmesi ve geliflim gösterebilmesi için kendi diline, milletine, tarihine, gelenek ve görenekleri ile kültürel de¤erlerine sahip ç›kmas› flartt›r. Bu tüm halklar›n millet olarak olmazsa olmazlar›ndand›r.

Siz, bugün Moldova Cumhuriyeti’nde Azerbaycan’› temsil eden bir diplomats›n›z. Peki küçükken ne olmak isterdiniz?

Gelece¤inizi nas›l görürdünüz?

Y›llard›r yurtd›fl›nda çal›fl›yorum.

Sovyetler zaman›nda da yurt d›fl›nda tercüman olarak çal›fl›rd›m. Moldova’daki görevim, yurtd›fl›nda temsil etti¤im üçüncü Büyükelçilik vazifem.

1996 y›l›nda Büyükelçi olarak Pakistan’a atand›m. Daha sonra ise ‹sviçre’ye tayin edildim. fiimdi ise Azerbaycan Cumhuriyeti’ni temsilen burada, Moldova’da bulunuyorum.

Küçüklü¤ümde ise hep doktor olmay› isterdim. Ama ne var ki, kader bambaflka bir çizgi çizdi. Ülkeme, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bürokraside hizmet ediyorum. Devletimin ç›karlar› için çal›fl›yorum. E¤er geçmifle dönüp tekrar çocuk olma gibi bir flans›m olsayd›, herhalde o zaman hayalini kurdu¤um gibi, yine doktor olmak için gayret ederdim. I

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Этнический состав некоторых евразийских стран (%) Baz› Avrasya ülkelerindeki etnik da¤›l›m (%) Азербайджан / Azerbaycan

Кыргызстан / K›rg›zistan

Туркменистан / Türkmenistan

8,4 млн / 8.4 milyon Азербайджанцы / Azeri ..................................... 90 Дагестанские народности / Da¤›stanl› ....... 3.2 Евреи / Yahudi ......................................................... 2 Русские / Rus ......................................................... 2.5 Армяне / Ermeni .................................................. 2.5 Другие / Di¤er ........................................................ 2.3

5,05 млн / 5.05 milyon Кыргызы / K›rg›z ............................................... 66.3 Русские / Rus ......................................................... 11.2 Узбеки / Özbek ........................................................ 14 Украинцы / Ukraynal› ........................................ 0.8 Татары / Tatar ....................................................... 0.9 Дунгане / Dungan ................................................. 1.1 Уйгуры / Uygur .......................................................... 1 Турки / Türk ............................................................ 0.7 Корейцы / Koreli .................................................. 0.4 Немцы / Alman .................................................... 0.3 Другие / Di¤er ........................................................ 3.3

5,5 млн / 5.5 milyon Туркмены / Türkmen ........................................... 91 Узбеки / Özbek .......................................................... 3 Русские / Rus ......................................................... 2.0 Казахи / Kazak ........................................................... 1 Другие / Di¤er ......................................................... 1.1

Молдова / Moldova

Армения / Ermenistan 3,34 млн / 3.34 milyon Армяне / Ermeni ................................................... 93 Русские / Rus ............................................................. 2 Другие / Di¤er ........................................................... 5

Беларусь / Beyaz Rusya 9,72 млн / 9.72 milyon Белорусы / Beyaz Rus ....................................... 81.2 Русские / Rus ........................................................ 11.4 Другие / Di¤er ....................................................... 7.4

Грузия / Gürcistan 4,7 млн / 4.7 milyon Грузины / Gürcü ................................................. 83,8 Армяне / Ermeni .................................................. 5.7 Русские / Rus .......................................................... 1.5 Азербайджанцы / Azeri ..................................... 6.5 Осетины / Osetyal› ............................................. 0.9 Абхазцы / Abhaz .................................................. 0.8 Другие / Di¤er ........................................................... 5

73 млн / 73 milyon Турки / Türk ....................................................... 86.21 Курды / Kürt ....................................................... 8.89 Черкесы / Çerkez ................................................ 2.14 Арабы / Arap ........................................................ 1.63 Другие / Di¤er ........................................................... 1

3,4 млн / 3.4 milyon Молдоване и румыны / Moldovan ............. 64.5 Украинцы / Ukraynal› ....................................... 13.8 Русские / Rus ........................................................... 13 Гагаузы / Gagauz .................................................. 3.5 Евреи / Yahudi ....................................................... 1.5 Болгары / Bulgar ..................................................... 2 Другие / Di¤er ........................................................ 1.7

Российская Федерация Rusya Federasyonu 142,4 млн / 142.4 milyon Русские / Rus ...................................................... 79.8 Татары / Tatar ....................................................... 4.0 Украинцы / Ukraynal› ......................................... 3.2 Чуваши / Çuvafl ..................................................... 1.2 Башкиры / Baflkurt ............................................. 0.9 Белорусы / Beyaz Rusyal› ................................ 0.8 Молдоване / Moldoval› ..................................... 0.7 Другие / Di¤er ........................................................ 8.1

Узбекистан / Özbekistan 25,5 млн / 25.5 milyon Узбеки / Özbek ...................................................... 80 Русские / Rus .......................................................... 5.5 Таджики / Tacik ........................................................ 5 Казахи / Kazak .......................................................... 3 Каракалпаки / Karakalpak ............................... 2.5 Татары / Tatar ......................................................... 1.5 Другие / Di¤er ....................................................... 2.5

Украина / Ukrayna

Казахстан / Kazakistan 15,31 млн / 15.31 milyon Казахи / Kazak ................................................... 58.9 Русские / Rus ....................................................... 25.9 Украинцы / Ukraynal› ......................................... 3.7 Узбеки / Özbek ...................................................... 2.5 Немцы / Alman ..................................................... 2.4 Уйгуры / Uygur ...................................................... 1.4 Другие / Di¤er ...................................................... 6.6

Турция / Türkiye

Таджикистан / Tacikistan 6,2 млн / 6.2 milyon Таджики / Tacik .................................................. 62.2 Узбеки / Özbek .................................................... 23.5 Русские / Rus ........................................................ 9.6 Татары / Tatar ........................................................ 1.4 Кыргызы / K›rg›z ................................................. 1.25 Другие / Di¤er ........................................................... 1

48,457 млн / 48.457 milyon Украинцы / Ukraynal› ...................................... 77.8 Русские / Rus ........................................................ 17.3 Белорусы / Beyaz Rus ....................................... 0.6 Молдоване / Moldoval› .................................... 0.5 Крымские татары / K›r›m Tatarlar› .............. 0.5 Болгары / Bulgar ................................................. 0.4 Венгры / Macar .................................................... 0.3 Румыны / Romen ................................................. 0.3 Поляки / Polonyal› .............................................. 0.3 Евреи / Yahudi ..................................................... 0.2 Другие / Di¤er ........................................................ 1.8

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

29

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Я – живая часть Таджикистана Сергей Сухоян Ответственный секретарь журнала «Памир» Союза писателей Таджикистана.

Tacikistan’›n ayr›lmaz parças›y›m Sergey Suhoyan Tacikistan Yazarlar Cemiyeti Rusça Pamir dergisi sorumlu sekreteri.

‡ ‰ÓÎ„Û˛ ÊËÁ̸ ÌÂχÎÓ Ôӂˉ‡Î fl ÏÂÒÚ Ì‡ ÁÂÏÎÂ. çÓ ‚ÒflÍËÈ ‡Á, ‚ÓÁ‚ ‡˘‡flÒ¸ Ò˛‰‡, ËÒÔ˚Ú˚‚‡Î Ì‚˚ ‡ÁËÏÛ˛ ‡‰ÓÒÚ¸ Ë ÌÂÓ·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚È ‰Û¯Â‚Ì˚È ÔÓ‰˙ÂÏ. ç‡ÍÓ̈-ÚÓ fl ‰Óχ! ÇÌÓ‚¸ ‚ËÊÛ ˝ÚË ‚Â΢ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ „Ó ˚, ÒÎÓ‚ÌÓ Ó·ÌËχ˛˘Ë ڇ‰ÊËÍÒÍÛ˛ ÒÚÓÎËˆÛ – ÑÛ¯‡Ì·Â, ÒÎ˚¯Û ÚÂÔ ¸ ÛÊ ıÓ Ó¯Ó Á̇ÍÓÏÛ˛, Á‚Û˜ÌÛ˛ Ú‡‰ÊËÍÒÍÛ˛ ˜¸, ‚ÒÚ Â˜‡˛ ÂÁ‚˚ı Ú‡‰ÊËÍÒÍËı ·flÚ˯ÂÍ Ë ÒÚÂÔÂÌÌ˚ı Ú‡‰ÊËÍÒÍËı ÒÚ‡ ˆÂ‚, β·Û˛Ò¸ ÒÚ ÓÈÌ˚ÏË ÙË„Û Í‡ÏË Ú‡‰ÊËÍÒÍËı ‰Â‚Û¯ÂÍ ‚ ÛÁÓ ˜‡Ú˚ı ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ̇ fl‰‡ı… ëÔÂ¯Û Í Ó‰Ì˚Ï, ·ÎËÁÍËÏ, Í ‰ ÛÁ¸flÏ. óÚÓ Ê ÏÂÌfl, Ӊ˂¯Â„ÓÒfl ‚ êÓÒÒËË, ‰Â ÊËÚ Á‰ÂÒ¸, ‚ 퇉ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ‰ÂÒflÚÍË ÎÂÚ? ë 퇉ÊËÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò‡ÏÓ ‚‡ÊÌÓÂ Ë Ò‡ÏÓ ‰Ó Ó„Ó ‰Îfl ÏÂÌfl: Á‰ÂÒ¸ fl Ó· ÂÎ Á ÂÎÓÒÚ¸, β·Ó‚¸, ÒÂϸ˛, ‰ ÛÊ·Û, ÔÓÎÛ˜ËÎ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚÒÍÓ ӷ ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ë Ô ÓÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ ̇‚˚ÍË ‚ ÊÛ Ì‡ÎËÒÚËÍÂ, ¢ ‚ 1960 „Ó‰Û ·˚Î Ô ËÌflÚ ‚ ëÓ˛Á ÊÛ Ì‡ÎËÒÚÓ‚. èÓÒÚÓflÌÌÓ ӷ˘ÂÌËÂ Ò ÏÂÒÚÌ˚ÏË ÊËÚÂÎflÏË Ó·Ó„‡ÚËÎÓ ÏÂÌfl ˆÂÌÌ˚Ï ÊËÁÌÂÌÌ˚Ï ÓÔ˚ÚÓÏ Ë ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ÏÓËı Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô Ë̈ËÔÓ‚. á‰ÂÒ¸ Ó˘ÛÚËÎ fl Ò·‰ÓÒÚ¸ ‚‰ÓıÌÓ‚ÂÌËfl Ë ÔÓÎÛ˜ËÎ „·‚ÌÓÂ: ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‡Á‚ËÚËfl ÎËÚ ‡ÚÛ Ì˚ı ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÂÈ Ë Ú‚Ó ˜ÂÒÍÓ„Ó Ò‡ÏÓ‚˚ ‡ÊÂÌËfl ‚ ÔÓ˝ÁËË, Ô ‚Ӊ‡ı Ò Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ„Ó flÁ˚͇ ̇ ÛÒÒÍËÈ ÔÓ˝Ú˘ÂÒÍËı Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËÈ, ‚ Í ËÚËÍÂ. à ‚ÓÚ ÛÊ ‰Â‚flÚ¸ ÎÂÚ fl‚Îfl˛Ò¸ ˜ÎÂÌÓÏ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ í‡‰ÊËÍËÒڇ̇. è ˘ÂÏ ‰‚ ËÁ Ú Âı ÂÍÓÏẨ‡ˆËÈ ‰‡ÎË ÏÌ ÔËÒ‡ÚÂÎË-Ú‡‰ÊËÍË. åÓË ÒÚËıË, Ô ‚Ӊ˚, ˆÂÌÁËË ·ÂÒÔ ÂÔflÚÒÚ‚ÂÌÌÓ ÔÛ·ÎËÍÛ˛ÚÒfl ‚ ÊÛ Ì‡Î‡ı Ë „‡ÁÂÚ‡ı, ÏÂÌfl Ô Ë„Î‡¯‡˛Ú ̇ ‡‰ËÓÔ ‰‡˜Ë, ̇ ‚ÒÚ Â˜Ë Ò ˜ËÚ‡ÚÂÎflÏË, Ú‡Í ˜ÚÓ fl, ÛÒÒÍÓflÁ˚˜Ì˚È ÔÓ˝Ú, ÌËÍÓ„‰‡ Ì ˜Û‚ÒÚ‚Û˛ ͇ÍËı-ÎË·Ó Ó„ ‡Ì˘ÂÌËÈ. ÉÓ ÊÛÒ¸ ÏÌÓ„ÓÎÂÚÌÂÈ ‰ ÛÊ·ÓÈ Ò Ì‡ Ó‰Ì˚ÏË ÔÓ˝Ú‡ÏË í‡‰ÊËÍËÒڇ̇ ÉÛÎ̇Á‡ ÓÏ äÂΉË, ë‡Ë‰‡ÎË å‡˙ÏÛ ÓÏ.

á

30

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ç ‡Á Ò Ô ËÁ̇ÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔ ËÌËχΠ‚ÌËχÌËÂ ç‡ Ó‰ÌÓ„Ó ÔÓ˝Ú‡ 퇉ÊËÍËÒڇ̇ åÛÏË̇ ä‡ÌÓ‡Ú‡ Ë, ÍÓ̘ÌÓ, ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ. ì Ì‡Ò ÏÌÓ„ÓÎÂÚÌËÂ Ú‚Ó ˜ÂÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚ˚ Ò Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚ÏË Ú‡‰ÊËÍÒÍËÏË ÔÓ˝ÚÂÒÒ‡ÏË áÛÎÙËfiÈ ÄÚÓË Ë çÛÍ ÓÈ ëÛÌ̇ÚÌËfi. èÓÎÛ˜‡˛ ·Óθ¯Ó ۉӂÎÂÚ‚Ó ÂÌË ÓÚ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ò ËÁ‰‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ «Ä‰Ë·» («èËÒ‡ÚÂθ») Ë Ú‡‰ÊËÍÒÍËÏ é·˘ÂÒÚ‚ÓÏ ‰ ÛÊ·˚ Ë ÍÛθÚÛ Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ Ò Á‡ Û·ÂÊÌ˚ÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. òË ÓÍËÈ ‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÓÚÍ ˚ÎË ‰Îfl ÏÂÌfl ÏÓË Ú‡‰ÊËÍÒÍË · ‡Ú¸fl ÔÓ Ô Û! Ç 1997 „. ·˚Î ËÁ‰‡Ì ÏÓÈ Ò·Ó ÌËÍ ÒÚËıÓ‚ «è ÓÁ ÂÌË» (àÁ‰. «ÑÓÌ˯» – «á̇ÌË»). Ä 2005 „. ËÁ‰‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ «Ä‰Ë·» («èËÒ‡ÚÂθ») ‚˚ÔÛ˘Â̇ ÍÌË„‡ ÏÓËı ÒÚËıÓÚ‚Ó ÂÌËÈ, ÔÓ˝Ï Ë Ô ‚Ӊӂ «èÓÒÚËÊÂÌË». ç‡ Â ÚËÚÛθÌÓÏ ÎËÒÚ Û͇Á‡ÌÓ: «ùÚ‡ ÍÌË„‡ ËÁ‰‡Ì‡ Ô Ë ÔÓ‰‰Â ÊÍ è ÂÁˉÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ùÏÓχÎË ò‡ ËÔӂ˘‡ ê‡ıÏÓÌÓ‚‡». ÑÎfl ÏÂÌfl ˝ÚÓ Ó„ ÓÏ̇fl ˜ÂÒÚ¸ Ë ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚ 퇉ÊËÍËÒڇ̠̠‰Â·ÂÚÒfl ‡ÁÌˈ˚ ‚ ÓˆÂÌ͇ı Ë ÔÓÓ˘ ÂÌËË ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË. ÑÛ¯Ë ÍÓ ÂÌÌ˚ı ÊËÚÂÎÂÈ ÓÚÍ ˚‚‡˛ÚÒfl ÚÓθÍÓ Ì‡‚ÒÚ Â˜Û ÚÓÏÛ, ÍÚÓ Ò‡Ï

u dünyada yaflad›¤›m uzun hayat serüvenim boyunca az›msanmayacak kadar çok yer gördüm. Ama her defas›nda buraya; Tacikistan’a dönüflümde tarifi mümkün olmayan bir sevinç ve fevkalade bir iç rahatl›¤› hissederim. Oh, sonunda evimdeyim!.. Baflkent Duflanbe’yi kucaklarcas›na duran o heybetli da¤lar› tekrar karfl›mda bulurum…

Art›k o bana çok tan›d›k olan, aflina oldu¤um Tacikçeyi duyuyor, ele avuca s›¤ma-

fi

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Души коренных жителей открываются только навстречу тому, кто сам приезжает с открытой душой и приживается среди них, с уважением воспринимает их обычаи и традиции. Приобщается к их духовным и культурным ценностям, проявляет чуткость к их национальной гордости.

Yerli halk›n gönlü, kendi iste¤iyle buraya gelmifl, aç›k kalplilikle onlar›n içinde tutunmufl ve onlar›n gelenek göreneklerini sayg›yla benimsemifl olan herkese kucak aç›yor. Onlar›n manevi ve kültürel de¤erlerini ö¤renir, milli gururlar›na karfl› hassasiyet gösterir hâle gelirsiniz. Ô ËÂÁʇÂÚ Ò ÓÚÍ ˚ÚÓÈ ‰Û¯ÓÈ Ë Ô ËÊË‚‡ÂÚÒfl Ò Â‰Ë ÌËı, ÂÒÎË Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ‚ÓÒÔ ËÌËχÂÚ Ëı Ó·˚˜‡Ë Ë Ú ‡‰ËˆËË. ëÚ‡ÌÂÚ Ô ËÓ·˘‡Ú¸Òfl Í Ëı ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï Ë ÍÛθÚÛ Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, Ô Ófl‚ËÚ ˜ÛÚÍÓÒÚ¸ Í Ëı ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ „Ó ‰ÓÒÚË. ë Ú‡ÍËÏ Û·ÂʉÂÌËÂÏ Ô ËÂı‡ÎË Ò˛‰‡ 60 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ÏÓfl χڸ – ‚ ‡˜ Ë ÏÓfl ·‡·Û¯Í‡ – Û˜ËÚÂθÌˈ‡, ÍÓÚÓ ˚ı Ô Ë„Î‡ÒËÎË ‚ 퇉ÊËÍËÒÚ‡Ì ‡·ÓÚ‡Ú¸. à fl, Ô ËÂı‡‚¯Ë Ò ÌËÏË ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓÏ, Ô Ë‚˚Í ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Ú‡Í ÊÂ Í Ò‚ÓËÏ ÌÓ‚˚Ï ÁÂÏÎfl͇Ï, Í Ò‚ÓËÏ · ‡Ú¸flÏ – Ú‡‰ÊË͇Ï. èÓÒ‚flÚËΠ퇉ÊËÍËÒÚ‡ÌÛ ÏÌÓ„Ó ÒÚËıÓ‚, Ë ‚ ·˚ÚÛ ‚

ÒÓÒ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Û Ì‡Ò Î‡‰ Ë ‚Á‡ËÏÌÓ ۂ‡ÊÂÌËÂ. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, Ì ‚ÒÂ Ô ËÊË‚‡˛ÚÒfl Û Ì‡Ò ÎË·Ó ÔÓ ÔÛÒÚÓÚ ‰Û¯Â‚ÌÓÈ, ÎË·Ó ÔÓ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ·ÂÒÍÛθÚÛ ¸˛, „ÎÛıÓÏÛ Ë ÒÎÂÔÓÏÛ Í ÍÛθÚÛ Â ˜ÛÊÓÈ. é ÔÓ‰Ó·ÌÓÏ ÚËÔ β‰ÂÈ Û ÏÂÌfl ÂÒÚ¸ Ú‡ÍË ÒÚ ÓÍË: Ç ˝ÚÛ ÁÂÏβ ‚ÏÂÒÚÂ Ò Ì‡ÏË ç ‚ ‡ÒÚË ÂÏÛ ÍÓ ÌflÏË: çÂÚ Ô Ó·ÎÂÏ ‡ÒÒÚ‡Ú¸Òfl Ò ÌÂÈ, ÖÒÎË ÒÓÁ‰‡Ì ·ÂÁ ÍÓ ÌÂÈ! èÓÏÌfl Ë ÔÓ˜ËÚ‡fl Ò‚Ó ÏÂÒÚÓ ÓʉÂÌËfl ‚ êÓÒÒËË, fl ‚ ÚÓ Ê ‚ ÂÏfl ÌÂÓÚ‰ÂÎËÏ ÓÚ í‡‰ÊËÍËÒڇ̇ – ÒÚ ‡Ì˚ ÌÂÓ·˚˜‡ÈÌÓÈ Í ‡ÒÓÚ˚ β‰ÂÈ Ë Ô Ë Ó‰˚. I

yan Tacik çocuklar›, nak›fll› milli k›yafetleriyle gezinen fidan gibi Tacik gençleri ve onlar› hayran hayran izleyen yafll›lar› görürüm… fiu manzaray› ne kadar çok özledi¤imi fark ederim. Hemen yak›nlar›ma, eflime dostuma koflar›m…

Onlarca y›l beni; Rusya’da do¤mufl birini Tacikistan’da tutan neydi acaba? Benim için en önemli; en k›ymetli fleyler Tacikistan’la irtibatl›. Ben olgunlu¤a burada ulaflt›m. Sevgiyi, sevmeyi, dostlu¤u burada ö¤rendim. Üniversite tahsilimi ve gazetecilikteki tecrübemi burada

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

31

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

alakalar›na defalarca flükranla flahit oldum. Tacikistan kad›n flairleri Zülfiye Atoi ve Nukra Sunnatniye ile de sanat çal›flmalar›m›z›n uzun y›llar devam etmesinden mutluluk duyuyorum. Yabanc› Ülkelerle Dostluk ve Kültürel ‹liflkiler Cemiyeti ve “Edip” yay›neviyle iflbirli¤i yapmaktan büyük bir haz almaktay›m. Has›l› ben Tacik kalem kardefllerimle olan ba¤lar›mdan dolay› kendilerine ve Tacik halk›na bu samimiyetlerinden ötürü ne kadar teflekkür etsem azd›r.

На титульном листе моей книги «Постижение» указано: «Эта книга издана при поддержке Президента Республики Таджикистан Эмомали Шариповича Рахмонова». Для меня это огромная честь. “‹drak” adl› kitab›m›n ilk sayfas›nda “Bu kitap Tacikistan Cumhurbaflkan› Emomali fiaripoviç Rahmanov’un teflvikleriyle yay›mlanm›flt›r.” ibaresi bulunmaktad›r. Bu benim için büyük bir flereftir. edindim. Daha 1960 y›l›nda Gazeteciler Cemiyeti’ne kabul edildim. Halkla sürekli temasta oluflum paha biçilmez hayat tecrübeleriyle zenginleflmemi ve ahlakî prensiplerimin flekillenmesini sa¤lad›.

Ben ilham›n tad›na burada vard›m.

As›l önemlisi ise edebî yeteneklerimi, naz›mda bilhassa Tacikçeden Rusçaya çevirdi¤im fliir ve elefltirilerde kendini ifade etme sanat›n› gelifltirme imkan›n› buldum. Ve iflte dokuz y›ld›r Tacikistan’da Yazarlar Cemiyeti’nin üyesiyim. Üstelik gerekli üç referanstan ikisini Tacik yazarlar bana verdiler. Benim fliirlerim, tercümelerim, elefltiri yaz›lar›m serbestçe gazete ve dergilerde bas›l›yor. Beni radyo programlar›na ça¤›r›yorlar, okuyucuyla buluflturuyorlar. Yani ben, Rus kökenli bir flair olarak burada hiçbir engelle karfl›laflm›yorum. Ben Tacikistan milli flairleri Gülnazar Keldi ve Saidali Mamur ile olan uzun dostlu¤umla gurur duyuyorum. Tacikistan milli flairi Mumin Kanoat’›n ve Yazarlar Cemiyeti yönetiminin

32

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

fiiir kitab›m Uyan›fl 1997’de “Donifl” (Bilgi) yay›nlar› taraf›ndan yay›mland›.

2005 y›l›nda “Edip” yay›nevi taraf›ndan fliirlerimin ve çevirilerimin yer ald›¤› ‹drak adl› kitab›m yay›mland›. Bu kitab›m›n ilk sayfas›nda “Bu kitap Tacikistan Cumhurbaflkan› Emomali fiaripoviç Rahmanov’un teflvikleriyle yay›mlanm›flt›r.” ibaresi bulunmaktad›r. Bu benim için büyük bir flereftir. Ve ayn› zamanda yazarlar›n teflvik edilmesinde ve de¤erlendirilmelerinde milliyetinin gözetilmedi¤inin bir göstergesidir. Yerli halk›n gönlü, kendi iste¤iyle buraya gelmifl, aç›k kalplilikle onlar›n içinde tutunmufl ve onlar›n gelenek göreneklerini sayg›yla benimsemifl olan herkese kucak aç›yor.

Onlar›n manevi ve kültürel de¤erlerini ö¤renir, milli gururlar›na karfl› hassasiyet gösterir hâle gelirsiniz. Doktor annem ve ö¤retmen ninem 60 y›l önce çal›flmak için davet edildikleri Tacikistan’a bu düflüncelerle gelmifllerdi. Ben de akl› bafl›nda bir çocukken onlarla geldim ve yeni hemflerilerime; Tacik kardefllerime al›flt›m. Tacikistan’a çok fliir ithaf ettim.

Ve günlük hayatta da, komfluluk iliflkilerimde de karfl›l›kl› anlay›fl ve sayg› içerisindeyiz.

Maalesef içimizde ya kalbinin darl›¤›ndan ya da kendi taasubundan dolay› baflka kültürlere gözünü yummufl, kula¤›n› t›kam›fl insanlar da yok de¤il. Bu tip insanlar için flunlar dökülür dudaklar›mdan: Bu topraklara bizimle beraber Kök salamaz onlar.

Topraktan ayr›lmalar› zor de¤il, Köksüz yarat›lanlar›n! ‹çtenlikle, en samimi duygularla ifade edebilirim ki; ben do¤um yerimin Rusya oldu¤unu hat›rlamama ve bilmeme ra¤men Tacikistan’›n; insanlar› ve tabiat› güzel o ülkenin ayr›lmaz bir parças›y›m. I

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

34

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Возможна ли Евразия без Армении? Ибрагим Мамедов Главный редактор Азербайджанского телевидения.

Ermenistans›z bir Avrasya mümkün mü? ‹brahim Mamedov Azerbaycan Televizyonu Haber yorumcusu.

ÓÒÍÓθÍÛ ‚Ò ÒËÎÓ‚˚ ˆÂÌÚ ˚ ÏË ‡ ÒÚ ÂÏflÚÒfl Í ä‡ÒÔËÈÒÍÓÏÛ Ë ó ÌÓÏÓ ÒÍÓÏÛ Â„ËÓÌ‡Ï ‚ ÒËÎÛ Ëı „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÎÓÊÂÌËfl, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ì‡ÈÚË Ë ‡Á ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ˉÂÓÎӄ˲, ÍÓÚÓ ‡fl Ïӄ· ·˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌ˲ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Í‡Ê‰Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. í‡Í Í‡Í ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ÏË Ì‡ˆËflÏË, ÚÓ Ëı ˉÂÓÎÓ„ËË ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‚ ÚÓÏ ËÎË ËÌÓÏ ‚‡ ˇÌÚ Á‡Íβ˜‡˛Ú ‚ Ò· ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ.

è

ì˜ËÚ˚‚‡fl ÚÓÚ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ÌÓ‚˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ̇ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â Ì ÏÓ„ÎË ·˚ ‚ÓÁÌËÍÌÛÚ¸ ·ÂÁ Ô Ófl‚ÎÂÌËfl ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍËı ÚẨÂ̈ËÈ, ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ә‚ˉÌ˚Ï, ˜ÚÓ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ì‡ ‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â, Ú‡Í ÊÂ Í‡Í Ë ‚ ‰ Û„Ëı „ËÓ̇ı ÏË ‡, ËÏÂÂÚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÍÓ ÌË. Ä Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ì‡ ë ‰ÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ Ô Ófl‚ÎflÂÚ Ò·fl ‚ ÌÂÒÍÓθÍËı ‚ˉ‡ı. ç‡Ô ËÏ , ‚ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓ ‡fl, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚ ‚ÂÍÚÓ ‡Á‚ËÚËfl ÒÓ·˚ÚËÈ ‚ ‰‡ÌÌÓÏ Â„ËÓÌÂ, ̇·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÎË·Â ‡Î¸Ì˚È Ë ËÏÔ ˇÎËÒÚ˘ÂÒÍËÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ. çÓ ‚ÚÓ Ó Ú˜ÂÌËÂ Ô Ófl‚ÎflÂÚ Ò·fl ÔÓÎÛ΄‡Î¸ÌÓ Ë, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ì ̇ıÓ‰ËÚÒfl Û ‚·ÒÚË. É·‚Ì˚ÏË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË ˝ÚÓ„Ó Ú˜ÂÌËfl ÒÚ‡ÎË: «ëÚ ‡Ì‡ ‚ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË», Ô ÓÚË‚ ëòÄ Ë çÄíé, Ô ÂÔflÚÒÚ‚Ë ËÏÏË„ ‡ˆËË ËÁ ÅÎËÊÌÂ„Ó Á‡ Û·Âʸfl Ë ÒÚ ÂÏÎÂÌËÂ Í ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ „ ‡Ìˈ ·˚‚¯Â„Ó ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. ç‡‰Ó ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Ò„ӉÌfl ‰ÓÏËÌË Û˛˘Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ̇ ˜Â ÌÓÏÓ ÒÍÓ-͇ÒÔËÈÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â ÛÔ ‡‚Îfl˛ÚÒfl ÚÂÏË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏË ÒË·ÏË, ÍÓÚÓ ˚ ‚ flÚ ‚ ÎË·Â ‡Î¸ÌÓ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË.

Без изменения внешней, в том числе региональной, политики Армении трудно осуществлять сотрудничество на евразийском пространстве, которое невозможно без сотрудничества России с Турцией и без мирного Кавказа.

Ermenistan d›fl ve bölge politikas›n› de¤ifltirmedi¤i, iflbirli¤ine dayal› bir Rusya Türkiye iliflkisi olmad›¤› ve bar›fl›n yaflanmad›¤› bir Kafkasya olmad›¤› müddetçe Avrasya co¤rafyas›nda iflbirli¤ini gerçeklefltirmek zor. éÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÚẨÂ̈ËË Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ Ô ‡‚ ̇ˆËË ·˚Ú¸ ÒÛ‚Â ÂÌÌÓÈ Ë Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ Ò‡ÏÓÓÔ Â‰ÂÎËÚ¸Òfl. ç‡Ô ËÏ , ÎË·Â ‡Î¸Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‚ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì ËÏÂÂÚ Ò‚ÓÂÈ ˆÂθ˛ Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ò‚ÓË Á‡ÍÓÌÌ˚ „ ‡Ìˈ˚, ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸ÌÛ˛ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸ ÒÚ ‡Ì˚, Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÂ, ÍÛθÚÛ ÌÓ ‡Á‚ËÚË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë Á‡˘Ë˘‡Ú¸Òfl ÓÚ ‚̯ÌÂÈ Û„ ÓÁ˚. í‡ÍËÏË Ê ˆÂÌÌÓÒÚflÏË ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Û˛ÚÒfl Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì „ËÓ̇, Ú‡ÍËı Í‡Í É ÛÁËfl, íÛ ˆËfl, êÓÒÒËfl Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì. í‡Í Í‡Í ˝ÚË

ünyan›n bütün güç odaklar› co¤rafi durumlar›ndan dolay› Hazar denizi ve Karadeniz bölgelerine yöneldikleri için, her devletin ulusal güvenli¤ini garanti edecek milli bir ideoloji bulmas› ve gelifltirmesi gerekiyor. Çünkü günümüz devletleri ulusal devletlerdir, bu nedenle sahip olduklar› ideolojilerde flu veya bu flekilde milliyetçi unsurlar bar›nd›r›rlar.

D

Sovyet sonras› co¤rafyada kurulan yeni devletlerin milliyetçi e¤ilimler olmadan do¤malar›n›n mümkün olmayaca¤› faktörünü göz önüne alarak, milliyetçili¤in dünyan›n di¤er bölgelerinde oldu¤u gibi Avrasya co¤rafyas›nda da do¤al köklere sahip oldu¤u ortaya ç›k›yor. Do¤u’da ise milliyetçilik kendini farkl› flekillerde gösteriyor. Mesela söz konusu bölgede geliflmelerin yönünü belirleyen Rusya’da liberal ve emperyalist milliyetçilik gözlemleniyor. Fakat ikinci ak›m kendisini yar› legal bir flekilde belli ediyor ve elbette yönetimde yer alm›yor. Bu ak›m›n bafll›ca sloganlar› “vatan tehlikede”, “ABD ve NATO’ya hay›r”, yak›n ülkelerden yap›lan göçe engel olmak ve eski Sovyetler Birli¤i s›n›rlar›n›n tekrar kurulmas› gayretleridir.

Bugün Karadeniz ve Hazar denizi co¤rafyas›ndaki ço¤unlu¤u teflkil eden devletlerde bu güçleri liberal milliyetçi de¤erlere inananlar›n yönettiklerini belirtmek gerekir. Bu e¤ilimin özelli¤i; ulusun egemenlik hakk› ve kendi mukadderat›n› özgürce tayin etmekten ibarettir. Mesela, Azerbaycan’da liberal milliyetçili¤in,

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

35

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Учитывая тот исторический факт, что новые государства на постсоветском пространстве не могли бы возникнуть без проявления националистических тенденций, становится очевидным, что национализм на евразийском пространстве, так же как и в других регионах мира, имеет естественные корни.

Sovyet sonras› co¤rafyada kurulan yeni devletlerin milliyetçi e¤ilimler olmadan do¤malar›n›n mümkün olmayaca¤› faktörünü göz önüne alarak, milliyetçili¤in dünyan›n di¤er bölgelerinde oldu¤u gibi Avrasya co¤rafyas›nda da do¤al köklere sahip oldu¤u ortaya ç›k›yor. Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ Ô ÂÒÎÂ‰Û˛Ú Ó‰ÌË Ë Ú Ê ˆÂÎË, ÓÌË Î„ÍÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘‡˛Ú. ë‡Ï˚Ï fl ÍËÏ Ô ËÏ ÓÏ ÚÓÏÛ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û êÓÒÒËÂÈ Ë íÛ ˆËÂÈ. ÑÓ΄Ë „Ó‰˚ ‚Ó‚‡‚¯Ë ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÛÒÔ¯ÌÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘‡˛Ú Ë ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓ Ì‡ ‡˘Ë‚‡˛Ú ÚÓ‚‡ ÓÓ·Ó ÓÚ. ëÙ ˚ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û íÛ ˆËÂÈ Ë êÓÒÒËÂÈ Óı‚‡Ú˚‚‡˛Ú Ú‡ÍË ӷ·ÒÚË, Í‡Í ˝Ì „ÂÚË͇ Ë Ó·Ó Ó̇. èÓÒΠÒÂÏˉÂÒflÚËÎÂÚÌÂ„Ó Ô  ˚‚‡ Îˉ ˚ ‰‚Ûı ÒÚ ‡Ì ÒÚ‡ÎË ˜‡ÒÚÓ ÔÓÒ¢‡Ú¸ ‰ Û„ ‰ Û„‡. ÇÒÂı Ô ËflÚÌÓ Û‰Ë‚ËÎÓ Ì‡„ ‡Ê‰ÂÌËÂ Ô ÂÁˉÂÌÚÓÏ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰ ‡ˆËË Ç·‰ËÏË ÓÏ èÛÚËÌ˚Ï Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ‡ íÛ ˆËË ê‰ÊÂÔ‡

í‡ÈËÔ‡ ù ‰Ó„‡Ì‡ Ë Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ÄıÏÂÚ‡ çÂʉÂÚ‡ ëÂÁ ‡.

Россия заново выстраивает отношения со странами региона Ñ Û„ËÏ Ô ËÏ ÓÏ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÒıÓÊËı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ˉÂÓÎÓ„ËÈ ÏÓÊÌÓ Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û É ÛÁËÂÈ Ë íÛ ˆËÂÈ Ë Ì˚̯Ì ÒÓÒÚÓflÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÓÏ Ë êÓÒÒËÂÈ. èÓ˜ÂÏÛ fl ÓÒÓ·Ó ÓÚϘ‡˛ Ì˚̯Ì ÒÓÒÚÓflÌË ÓÒÒËÈÒÍÓ-‡Á ·‡È‰Ê‡ÌÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ? èÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ‰Ó 2001 „. ‚·ÒÚË êÓÒÒËË Ë ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì‡ ·˚ÎË ÌÓÒËÚÂÎflÏË

Армения враждует с Турцией, но самый близкий ее союзник Россия интенсивно развивает экономические и политические отношения с Анкарой.

Ermenistan’›n Türkiye ile aras› aç›k fakat en yak›n müttefiki Rusya, Ankara ile ekonomik ve politik iliflkilerini yo¤un bir flekilde gelifltirmekte.

36

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ülkenin yasal s›n›rlar›n› savunma ve toprak bütünlü¤ünü tekrar sa¤lama, devletin ekonomik, kültürel geliflmesini sa¤lama ve d›fl tehditlerden koruma hedefleri var. Gürcistan, Türkiye, Rusya, Kazakistan ve bölgenin di¤er devletlerinin hükümetleri de ayn› de¤erlere göre hareket ediyorlar. Çünkü bu hükümetler ayn› hedefleri takip ediyor, bu nedenle de kolay bir flekilde iflbirli¤i yap›yorlar. Bunun en parlak örne¤i Rusya ve Türkiye aras›ndaki iliflkilerdir. Uzun süre birbirleriyle savaflan devletler baflar›l› bir flekilde ticaret hacimlerini art›r›yorlar. Rusya ve Türkiye aras›nda iflbirli¤i enerji ve güvenlik sahalar›n› kaps›yor. Yetmifl y›ll›k aradan sonra iki ülke liderleri birbirlerini s›k s›k ziyaret etmeye bafllad›lar. Rusya Federasyonu Devlet Baflkan› Vladimir Putin’in Türkiye Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer’e ve Baflbakan Recep Tayip Erdo¤an’a ödül vermesi herkesi hofl bir flekilde flafl›rtt›.

Rusya bölge ülkeleriyle iliflkilerini yeniden düzenliyor Benzer devlet ideolojileri aras›ndaki iflbirli¤ine di¤er bir örnek olarak, Gürcistan ve Türkiye aras›ndaki iliflkileri ve Azerbaycan ile Rusya aras›ndaki bugünkü durumu gösterebiliriz. Niçin özellikle Azerbaycan ile Rusya aras›nda iliflkilerin bugünkü durumunu yaz›yorum? Çünkü 2001 y›l›na kadar Azerbaycan ve Rusya hükümetleri farkl› de¤erleri temsil ediyorlard›. Bu zamana kadarki Rusya hükümetleri, güç kullanma yoluyla Azerbaycan’› kendi nüfuz sahas›nda tutmaya çal›fl›yorlard›. Azerbaycan’da ise liberal milliyetçi yönetim, ulusal ba¤›ms›zl›¤›n› koruyarak buna direniyordu. Bölge rejimlerinin farkl› görüflleri aras›ndaki bu ihtilaf, komflu ülkeler aras›ndaki ekonomik iliflkileri en aza indirdi. Vladimir Putin’in iktidara gelmesinden sonra Rusya’n›n

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

‡Á΢‡˛˘ËıÒfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. êÓÒÒËÈÒÍË ‚·ÒÚË ÒÚ‡ ‡ÎËÒ¸ ÔÛÚÂÏ ÒËÎÓ‚˚ı ÏÂÚÓ‰Ó‚ ‰Â ʇڸ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì ‚ ÒÙ  ҂ÓÂ„Ó ‚ÎËflÌËfl. Ä ‚ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì ÎË·Â ‡Î¸ÌÓ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒ͇fl ‚·ÒÚ¸ ÒÓÔ ÓÚË‚Îfl·Ҹ ˝ÚÓÏÛ, Ô˚Ú‡flÒ¸ ÒÓı ‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸. ùÚÓÚ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÏÂÊ‰Û ‡Á΢Ì˚ÏË ‚ˉÂÌËflÏË Â„ËÓ̇θÌÓ„Ó ÏË ÓÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ Ô Ë‚ÂÎ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ҂flÁË ÏÂÊ‰Û ÒÓÒ‰ÌËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË ·˚ÎË Ò‚Â‰ÂÌ˚ Í ÏËÌËÏÛÏÛ. Ä ÔÓÒÎÂ Ô ËıÓ‰‡ Í ‚·ÒÚË Ç·‰ËÏË ‡ èÛÚË̇ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ËÌÚ ÂÒ˚ êÓÒÒËË ·˚ÎË Ô Ë‚Â‰ÂÌ˚ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËÂ Ò ËÌÚ ÂÒ‡ÏË ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì‡, Ë ÔÓÎËÚË͇ êÓÒÒËË Òڇ· ÓÔË ‡Ú¸Òfl ̇ ‡θÌ˚È Ù‡ÍÚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ì‡¯ÂÈ ÒÚ ‡Ì˚. çÓ‚˚È ·‡ÁÓ‚˚È Ô Ë̈ËÔ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÓÚÍ ˚Î ıÓ Ó¯Ë ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡, Û˜ËÚ˚‚‡˛˘Ë ËÌÚ ÂÒ˚ ‰ Û„ ‰ Û„‡. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú Ì‡ÎˈÓ: ÚÓ‚‡ ÓÓ·Ó ÓÚ ÏÂÊ‰Û êÓÒÒËÂÈ Ë ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÓÏ ‰ÓÒÚË„ Ó‰ÌÓ„Ó ÏËÎΡ ‰‡ ‰Óη Ó‚ ‚ Ú˜ÂÌË ˜ÂÚ˚ Âı ÎÂÚ. íÓθÍÓ ÔÓÎËÚË͇ Ä ÏÂÌËË Ì ‚ıÓ‰ËÚ ‚ Ó·˘ËÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ÍÓÌÚÂÍÒÚ Â„ËÓ̇. Ä ÏÂÌËfl ‚˚‰‚Ë„‡ÂÚ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚Â Ô ÂÚÂÌÁËË Í ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÛ, íÛ ˆËË Ë É ÛÁËË. í ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚Â Ô ÂÚÂÌÁËË Í íÛ ˆËË Ì‡¯ÎË ÓÚ ‡ÊÂÌË ‚ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËË Ä ÏÂÌËË. Ä ÔÓÒÍÓθÍÛ ˝Ú‡ ˉÂÓÎÓ„Ëfl ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓ ÔÓ‰ÔËÚ˚‚‡ÂÚÒfl ËÁ‚ÌÂ, Ô ‡„χÚ˘Ì˚Ï ‡ ÏflÌÒÍËÏ ÔÓÎËÚËÍ‡Ï Ú Û‰ÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ˜ÚÓ-ÎË·Ó. çÓ flÒÌÓ Ó‰ÌÓ: ·ÂÁ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚̯ÌÂÈ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠ„ËÓ̇θÌÓÈ, ÔÓÎËÚËÍË Ä ÏÂÌËË Ú Û‰ÌÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â, ÍÓÚÓ Ó Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ·ÂÁ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ êÓÒÒËË Ò íÛ ˆËÂÈ Ë ·ÂÁ ÏË ÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡. ëÓ·˚ÚËfl ÏÓ„ÛÚ Ô ËÌflÚ¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ËÈ Ó·Ó ÓÚ. ëÚ ‡Ì˚ ‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚‡ ÒÓÚ Û‰Ì˘‡˛Ú Ë Ì‡ ‡˘Ë‚‡˛Ú ÚÓ‚‡ ÓÓ·Ó ÓÚ ‚ÓÔ ÂÍË Ê·Ì˲ ‡ ÏflÌÒÍËı ‚·ÒÚÂÈ, ‚ ÂÁÛθڇÚÂ Ä ÏÂÌËfl ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ̇ Ó·Ó˜ËÌ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ËÌÚ„ ‡ˆËÓÌÌ˚ı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚ „ËÓ̇. ä‡Í ‚ˉÌÓ, ‚Ò ˉÂÚ Í Ú‡ÍÓÏÛ ‡Á‚ËÚ˲ ÒÓ·˚ÚËÈ. Ä ÏÂÌËfl ‚ ‡Ê‰ÛÂÚ Ò íÛ ˆËÂÈ, ÌÓ Ò‡Ï˚È ·ÎËÁÍËÈ Â ÒÓ˛ÁÌËÍ êÓÒÒËfl – ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ÄÌ͇ ÓÈ. ê‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl Ë ‡ÌÒÍÓ-ÚÛ ÂˆÍËÂ Ë „ ÛÁËÌÒÍÓ-ÚÛ ÂˆÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. ùÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ҂flÁË ÏÂÊ‰Û ÄÁ ·‡È‰Ê‡ÌÓÏ Ë êÓÒÒËÂÈ ·Û ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl, Ë ÚÓ‚‡ ÓÓ·Ó ÓÚ ÒÍÓ Ó ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ÔÓÎÛÚÓ ‡ ÏËÎΡ ‰Ó‚ ‰Óη Ó‚. ê„ËÓÌ ÛÊ ̇˜‡Î Ô Ó„ ÂÒÒË Ó‚‡Ú¸ ·ÂÁ Ä ÏÂÌËË Ë Ô Ë‚˚͇ÂÚ Í Â ÓÚÒÛÚÒÚ‚Û˛ ‚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı Ô ÓÂÍÚ‡ı. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ‡ ÏflÌÒÍËÏ ÔÓÎËÚËÍ‡Ï ÒΉÛÂÚ Ô ÂÒÏÓÚ ÂÚ¸ Ò‚Ó˛ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ˉÂÓÎӄ˲ ˝ÍÒÔ‡ÌÒËÓÌËÒÚÒÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Ë Ô Ë‚ÂÒÚË Â ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Ë ‡θÌÓÏÛ ÔÓÎÓÊÂÌ˲ ‚ „ËÓÌÂ Ë ÏË Â. I

milli ç›karlar› Azerbaycan’›n menfaatleriyle uyumlu hâle getirildi ve Rusya’n›n politikas› “ülkemizin ba¤›ms›zl›¤›” gerçe¤ine dayanmaya bafllad›. ‹liflkilerin inflas›n›n yeni temel prensibi, iflbirli¤i için birbirlerinin ç›karlar›n› dikkate alan iyi imkânlar sa¤lad›. Sonuç ortada: Rusya ile Azerbaycan aras›ndaki ticaret hacmi dört y›l içinde bir milyar dolara ulaflt›.

Ancak Ermenistan’›n politikas› bölgenin ortak politika anlay›fl›na uymuyor. Ermenistan; Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan’›n topraklar›nda hak iddia ediyor. Türkiye topraklar›yla ilgili ortaya koydu¤u iddia Ermenistan anayasas›na girdi. Bu politika, d›flar›dan yo¤un bir flekilde enjekte edildi¤i için pragmatist Ermeni politikac›lar›n›n bir fleyleri de¤ifltirmesi zor. Fakat ortada bir gerçek var; Ermenistan d›fl ve bölge politikas›n› de¤ifltirmedi¤i, iflbirli¤ine dayal› bir Rusya - Türkiye iliflkisi olmad›¤› ve bar›fl›n yaflanmad›¤› bir Kafkasya olmad›¤› müddetçe Avrasya co¤rafyas›nda iflbir-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

li¤ini gerçeklefltirmek zor. Buna ra¤men olaylar farkl› bir seyirde takip edebilir; Avrasya bölgesi ülkeleri Ermeni yönetiminin muhalefetine ra¤men iflbirli¤i yapar, ticaret hacimlerini art›r›rlar ve sonuçta Ermenistan, bölgenin ekonomik ve politik uyum süreçlerinin d›fl›nda kal›r. Bölgedeki günümüz geliflmeleri, bölgenin bu yönde flekillenece¤ini gösteriyor. Ermenistan’›n Türkiye ile aras› aç›k fakat en yak›n müttefiki Rusya, Ankara ile ekonomik ve politik iliflkilerini yo¤un bir flekilde gelifltirmekte. ‹ran-Türkiye, Gürcistan-Türkiye iliflkileri de gelifliyor. Azerbaycan ile Rusya aras›nda ekonomik iliflkiler h›zla ilerliyor, ticaret hacmi yak›nda bir buçuk milyar dolara ulaflacak. Bölge art›k Ermenistan olmadan geliflmeye bafllad› ve ekonomik projelerde onun yoklu¤una al›fl›yor.

Belki, Ermeni politikac›lar›n›n yay›lmac› milliyetçi devlet ideolojilerini gözden geçirmeleri ve onu bölge ve dünyan›n reel durumuna uyumlu hâle getirmeleri gerekiyor. I

После прихода к власти Владимира Путина национальные интересы России были приведены в соответствие с интересами Азербайджана, и политика России стала опираться на реальный факт независимости нашей страны.

Vladimir Putin’in iktidara gelmesinden sonra Rusya’n›n milli ç›karlar› Azerbaycan’›n menfaatleriyle uyumlu hâle getirildi ve Rusya’n›n politikas› “ülkemizin ba¤›ms›zl›¤›” gerçe¤ine dayanmaya bafllad›.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

37

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Владимир Жириновский ирокую известность на политической сцене Владимир Вольфович Жириновский получил еще в 1989 г., когда им была создана Либерально-демократическая партия СССР, в 1992 г. переименованная в Либерально-демократическую партию России (ЛДПР). С тех пор его имя не сходит со страниц газет, он активный и частый участник теле- и радиопередач. Скандальные высказывания В. Жириновского в адрес Америки и вообще Запада, обильно сдобренные крепкими выражениями, участие в потасовках с политиками нередко способствуют росту его рейтинга.

Ш

Владимир Жириновский трижды выдвигался кандидатом на пост президента России, с 1993 г. является депутатом Государственной Думы. Его высказывания националистической направленности снискали ему во всем мире славу крайнего националиста и даже шовиниста, с чем сам Жириновский категорически не согласен, утверждая, что является не националистом, а патриотом России, делая акцент на необходимости возрождения, развития и прекращения дискриминации в родном государстве русского народа, который является единственным консолидирующим элементом Российской Федерации, способным стать двигателем прогресса на территории не только России, но и всего евразийского региона. В беседе с известным политиком нас интересовало, прежде всего, его понимание национализма и взгляд на быстро растущие проблемы насилия и ксенофобии по отношению к представителям других наций, живущих в России.

Vladimir Jirinovski

V

ladimir Volfoviç Jirinovski siyasi arenadaki ününü, Sovyetler Birli¤i zaman›nda 1989 y›l›nda kurdu¤u fakat ad›n› 1992’de Rusya Liberal Demokrat Partisi (LDPR) olarak de¤ifltirdi¤i Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli¤i Liberal Demokrat Parti’yi kurdu¤unda elde etmiflti. O günden beri ad› gazete sayfalar›ndan hiç düflmedi, televizyon ve radyo programlar›n›n aktif kat›l›mc›s› oldu.

Gerek Amerika ve ekseriyetle Bat› ile alakal› sansür gerektiren ifadeleri ve di¤er politikac›larla hararetli tart›flmalar› siyasette reytingini yükseltti.

Jirinovski Rusya Baflkanl›¤›na üç defa aday olmufl ve 1993 y›l›ndan bu yana parlamento üyesi. Milliyetçi söylemleri onun dünyada afl›r› milliyetçi ve hatta flovenist birisi olarak tan›nmas›na sebep oldu. O kendisiyle ilgili bu yarg›lara kat›lmad›¤›n› belirerek, sadece Rusya Federasyonu’nda de¤il, bütün Avrasya’daki di¤er halklar› birbiriyle kaynaflt›r›c› ve onlar›n gelifliminde motor gücü niteli¤ine sahip tek millet Ruslar›n öz vatan› Rusya’da ayr›mc›l›¤a itildi¤ine vurgu yaparak, kendisini milliyetçi de¤il, Rusya’n›n vatanperveri olarak niteliyor.

Kendisiyle yapt›¤›m›z sohbette özellikle milliyetçilik, buna ba¤l› olarak son zamanlarda artan fliddet ve Rusya’da yaflayan di¤er milletlere karfl› nefret e¤ilimli olaylarla ilgili düflüncelerini konufltuk.

38

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

D‹YALOG

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

EVET’LE

BAfiLAR

39

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Национализм означает любовь к Родине Беседовал: Кубейси Тархан Корреспондент журнала «ДА» в Москве.

Milliyetçilik vatan› sevmektir Konuflan: Kubeysi Tarhan DA dergisi Moskova Muhabiri.

äÛ·ÂÈÒË í‡ ı‡Ì: Ç ÛÒÚ‡‚ ‚‡¯ÂÈ Ô‡ ÚËË Á‡ÔËÒ‡ÌÓ, ˜ÚÓ Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ãÑèê – Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ, Ú.Â. β·Ó‚¸ Í êÓÒÒËË. è Ë ˝ÚÓÏ ÏÌÓ„Ë ‚‡¯Û Ô‡ Ú˲ Ò˜ËÚ‡˛Ú ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍËÏ Ë ‰‡Ê ¯Ó‚ËÌËÒÚÒÍËÏ ‰‚ËÊÂÌËÂÏ. óÚÓ Ç˚ ΢ÌÓ ‚Í·‰˚‚‡ÂÚ ‚ ÔÓÌflÚË «Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ»? Ç·‰ËÏË ÜË ËÌÓ‚ÒÍËÈ: 燈ËÓ̇ÎËÁÏ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ô Â‰ÒÚ‡ÂÚ Í‡Í Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ. ëÎÓ‚Ó «Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ» ÓÁ̇˜‡ÂÚ «Î˛·Ó‚¸ Í Ó‰ËÌ». å˚ ‚Ò ıÓÚËÏ, ˜ÚÓ·˚ ÁÂÏÎfl, ̇ ÍÓÚÓ ÓÈ Ï˚ ‚˚ ÓÒÎË, Ô Óˆ‚Âڇ·, Ô Ë˜ÂÏ Ì‡ ˝ÚÓÈ ÁÂÏΠÏÓ„ÛÚ ·ÓÍ Ó ·ÓÍ Ô ÓÊË‚‡Ú¸ β‰Ë Ò‡Ï˚ı ‡ÁÌ˚ı ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ. ü, Í Ô ËÏ Û, Ó‰ËÎÒfl ‚ ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ Ë Î˛·ËÎ Ó‰Ì˚ ÏÂÒÚ‡, ÏÓÈ Ó‰ÌÓÈ „Ó Ó‰ – ÄÎχ-ÄÚ‡, fl‰ÓÏ ÒÓ ÏÌÓ˛ ÊËÎË Í‡Á‡ıË, ÛÁ·ÂÍË, ÛÈ„Û ˚, ÌÂψ˚, ‚ ÂË, Ú‡Ú‡ ˚ Ë ‰‡Ê ÍËڇȈ˚. Ç ÂÁÛθڇÚÂ Ú ‡ÌÒÙÓ Ï‡ˆËË ëëëê Ô ÓËÁÓ¯ÂÎ ‡ÁÎÓÏ, Ë ÏÓË Ó‰Ì˚Â Í ‡fl Ó͇Á‡ÎËÒ¸ Á‡ „ ‡ÌˈÂÈ. ë„ӉÌfl ÄÎχ-ÄÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ‰Îfl ÏÂÌfl ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚Ï „Ó Ó‰ÓÏ. í‡ÍÓ‚‡ ÒÔˆËÙË͇ ̇¯Ëı Ô‡Ú ËÓÚ˘ÂÒÍËı ˜Û‚ÒÚ‚. êÛÒÒÍË ÊË‚ÛÚ ‚ è Ë·‡ÎÚËÍÂ, ̇ ìÍ ‡ËÌÂ, ‡ ˜ÎÂÌ˚ Ëı ÒÂÏÂÈ – ‚ êÓÒÒËË, ÏÌÓ„Ë ÒÂÏ¸Ë Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ‡Á‰ÂÎÂÌÌ˚ÏË. á‰ÂÒ¸ ÌÂÚ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, Á‰ÂÒ¸ ÂÒÚ¸ Ê·ÌË ÒÓı ‡ÌËÚ¸ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÛ˛ Ô‡ÏflÚ¸, ˜ÚÓ·˚ β‰Ë ÏÓ„ÎË ‚ÒÚ Â˜‡Ú¸Òfl, Ó·˘‡Ú¸Òfl. ɉÂ-ÚÓ ÛÒÒÍËı ‚˚‰‡‚ÎË‚‡˛Ú Ò ÛÍÓ‚Ó‰fl˘Ëı ‰ÓÎÊÌÓÒÚÂÈ, ÒÓÍ ‡˘‡˛Ú ÔÓÎÂ Ô ËÏÂÌÂÌËfl ÛÒÒÍÓ„Ó flÁ˚͇, ˜ÚÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ̇Í·‰˚‚‡ÂÚ ÓÚÔ˜‡ÚÓÍ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË. ÇÒΉÒÚ‚Ë ˝ÚÓ„Ó ‚ÓÁÌË͇ÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Á‡˘Ë˘‡Ú¸ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í. 燈ËÓ̇ÎËÁÏ ÏÓÊÌÓ Ú ‡ÍÚÓ‚‡Ú¸ Ë Í‡Í ËÌÒÚËÌÍÚ Ò‡ÏÓÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ò‚Ó„Ó

40

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. äÓ„‰‡-ÚÓ Ú ËÚÓ Ëfl êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔ ËË ÒÓÒÚ‡‚Îfl· 23 ÏÎÌ Í‚. ÍÏ., ÔÓÚÓÏ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ 17 ÏÎÌ. ëÚ ‡ÌÛ ‡Á ÂÁ‡ÎË «ÔÓ ÊË‚ÓÏÛ», Ë fl‰ÓÏ Ò Ô‡Ú ËÓÚËÁÏÓÏ Ó‰ËÎÓÒ¸ „Ó ¸ÍÓ ˜Û‚ÒÚ‚Ó Ó·Ë‰˚ Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡ ̇¯Ëı ·˚‚¯Ëı Ú ËÚÓ Ëflı ‡Á‚‚‡ÂÚÒfl ˜ÛÊÓÈ Ù·„, ‡ ÚÂ, ÍÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Ò·fl ÛÒÒÍËÏË, Ó͇Á˚‚‡˛ÚÒfl ÌÂ Ô ÓÒÚÓ ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡ÏË, ÌÓ Ë Î˛‰¸ÏË ‚ÚÓ Ó„Ó ÒÓ Ú‡. ó‡ÒÚÓ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ËÒÔÓθÁÛ˛Ú ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ‡Á‰ÂÎflÚ¸ ̇ Ó‰˚ Ë Î„˜Â ËÏË ÛÔ ‡‚ÎflÚ¸. í‡Í ÛıÌÛÎË û„ÓÒ·‚Ëfl, Ä‚ÒÚ Ó-ÇÂÌ„ Ëfl, êÓÒÒËÈÒ͇fl Ë éÒχÌÒ͇fl ËÏÔ ËË. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, êÓÒÒËÈÒ͇fl ËÏÔ Ëfl ·˚· ‰ËÌ˚Ï „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ, „‰Â ‚Ò ·˚ÎË ÔÓ‰‰‡ÌÌ˚ÏË ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ËÏÔ ‡ÚÓ ‡. Ä ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á ÒÓÁ‰‡ÎË ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ, ‚ ˝ÚÓÏ Ë Á‡Íβ˜‡Î‡Ò¸ ӯ˷͇:

Kubeysi Tarhan: Partinizin program›nda “LDPR partisinin ideolojisi vatanseverlik yani Rusya’ya olan sevgidir” olarak belirtilmektedir. Fakat partiniz milliyetçi, hatta flovenist bir hareket olarak görülüyor. Milliyetçilik kavram›na neleri dâhil ediyorsunuz?

Vladimir Jirinovski: Milliyetçilik her fleyden önce vatanseverliktir. Vatanseverlik, vatana karfl› besledi¤imiz sevgi anlam›na gelir. Hepimiz belli bir co¤rafyada yafl›yoruz ve oturdu¤umuz, büyüdü¤ümüz memleketin geliflmesini, güzelleflmesini isteriz. Ayn› zamanda, bu memlekette birçok milliyetten olanlar yan yana yaflayabilirler. Ben Kazakistan’da do¤dum ve oray› çok seviyorum. Almat› ise

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

̇ˆËÓ̇θÌ˚ ÂÒÔÛ·ÎËÍË ÒÓ‰ËÌËÎËÒ¸ ‚ ‡ÏÓ ÙÌÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. Ç ÂÁÛθڇÚ ·˚Π̇ÌÂÒÂÌ Û‰‡ ÔÓ ÛÒÒÍÓÏÛ Ì‡ Ó‰Û. ë 1917 „Ó‰‡ ÒÚ‡ÎË ‰‡‚‡Ú¸ ‰ÓÔÓÎÌËÚÂθÌ˚Â Ô Ë‚Ë΄ËË Ï‡Î˚Ï Ì‡ Ó‰‡Ï, ‡ ÛÒÒÍË Ó͇Á˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ ÒÚÓ ÓÌÂ, ̇ ‚ÚÓ ÓÒÚÂÔÂÌÌ˚ı ÓÎflı. à Ú‡Í ‰ÎËÎÓÒ¸ ‰Ó 1991 „Ó‰‡, ÔÓ͇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚ÓÓ·˘Â Ì ‡Á‰ÂÎËÎË Ì‡ 15 ˜‡ÒÚÂÈ. ë„ӉÌfl Ë ‚ Ò‡ÏÓÈ êÓÒÒËË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ ÒËÎ˚ Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÓÒÓ·˚Â Ô Ë‚Ë΄ËË ‰Îfl Ú‡Ú‡ , flÍÛÚÓ‚, ˜Â˜Â̈‚ Ë Ú.‰. 燯‡ Ô‡ ÚËfl, ãÑèê, fl‚ÎflÂÚÒfl Ô ÓÚË‚ÌËÍÓÏ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ β‰ÂÈ ‰ÂÎËÎË ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ. å˚, Ì‡Ô ËÏ , ‰Ó·ËÎËÒ¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚ ÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ô‡ÒÔÓ Ú ·Óθ¯Â Ì Û͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚ¸. Ç ÓÚ‰ÂθÌ˚ı „ËÓ̇ı ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ‚Í·‰˚¯, „‰Â ̇ Ò‚ÓÂÏ flÁ˚Í Û͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚ¸. é‰Ì‡ÍÓ ÌË Í ˜ÂÏÛ ıÓ Ó¯ÂÏÛ ˝ÚÓ ÌÂ Ô Ë‚Ó‰ËÚ. Ç „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Â ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘ËÏ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÔÓÌflÚË „ ‡Ê‰‡ÌÒÚ‚‡, Ë „ ‡Ê‰‡ÌËÌ ‰‡ÌÌÓÈ ÒÚ ‡Ì˚ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÂÂ Ô‡Ú ËÓÚÓÏ.

«Я буду защищать русских» Ç Ó‰ÌÓÏ ËÁ ËÌÚ ‚¸˛ Ç˚ Ò͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÛÒÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ – „·‚Ì˚È ‚ êÓÒÒËË, Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÒÚ ‡ÌËÚ¸ ‰ËÒÍ ËÏË̇ˆË˛ ÛÒÒÍËı Í‡Í Ì‡ÒΉÒÚ‚Ó ËÌÚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ äèëë. Ç ˜ÂÏ ‚˚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ˝Ú‡ ‰ËÒÍ ËÏË̇ˆËfl? Ç ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ò 1917 „Ó‰‡ ‚Ò ÂÒÛ Ò˚ ÒÚ ‡Ì˚ ¯ÎË ÚÓθÍÓ ‚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ „ËÓÌ˚: 䇂͇Á, ë Â‰Ì˛˛ ÄÁ˲, è Ë·‡ÎÚËÍÛ, ìÍ ‡ËÌÛ. íÛ‰‡ ¯ÎË Ï‡¯ËÌ˚, ‚Òfl Ô Ó‰Û͈Ëfl, ‰Â̸„Ë, Í Â‰ËÚ˚. í‡Ï ÒÚ ÓËÎËÒ¸ „Ó Ó‰‡, ‰Ó Ó„Ë, ÔÓ Ú˚ Ë ‚ÒÂ, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ ÏÓÊÌÓ. ùÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÎÓ Á‡ Ò˜ÂÚ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ·Â‰ÌÂÎË ˝ÚÌ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚÓ ÛÒÒÍË „ËÓÌ˚. ùÚÓ ·˚· ÎÂÌËÌÒ͇fl ̇ˆËÓ̇θ̇fl ÔÓÎËÚË͇, ÂÂ Ô Ó‰ÓÎÊËÎË ëÚ‡ÎËÌ, Å ÂÊÌ‚, ÉÓ ·‡˜Â‚ Ë ‰‡Ê ÖθˆËÌ. é‰Ì‡ÍÓ ˝ÚÓ ·˚· ÌÂÔ ‡‚Ëθ̇fl ÔÓÎËÚË͇. êÛÒÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ – ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ êÓÒÒËË, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ò‡Ï˚È ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚È, Ô ÓÊË‚‡ÂÚ ‚Ó ‚ÒÂı „ËÓ̇ı. à ÂÒÎË ÓÌ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚ Ò·fl ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ÒÔÓÍÓÈÌÓ ·Û‰ÛÚ Ò·fl ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚Ò ÊË‚Û˘ËÂ Ò ÌËÏ fl‰ÓÏ. ÖÒÎË ÛÒÒÍËÈ Ì‡ Ó‰ ·Û‰ÂÚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ò·fl ÌÂÍÓÏÙÓ ÚÌÓ, ÚÓ Ì‡ Û¯ËÚÒfl ÏË Ì‡ Ú ËÚÓ ËË ‚ÒÂÈ ÒÚ ‡Ì˚, ̇˜ÌÛÚÒfl ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍË ÍÓÌÙÎËÍÚ˚. ì Ì‡Ò ‰‡Ê ‚ äÓÌÒÚËÚÛˆËË ÌË˜Â„Ó Ì Ò͇Á‡ÌÓ Ô Ó ÛÒÒÍËÈ Ì‡ Ó‰, Ú‡Ï Ô ˜ËÒÎÂÌ˚ ‚Ò ̇ Ó‰˚, Í ÓÏ ÛÒÒÍÓ„Ó. Ç äÓÌÒÚËÚÛˆËË ÛÔÓÏË̇ÂÚÒfl ÚÓθÍÓ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í Í‡Í „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚È. ùÚÓ Ó¯Ë·Í‡. 燯‡ Ô‡ ÚËfl, ãÑèê, „Ó‚Ó Ë· Ó· ˝ÚÓÏ, ‡ fl, ·Û‰Û˜Ë ͇̉ˉ‡ÚÓÏ ‚ Ô ÂÁˉÂÌÚ˚

êÓÒÒËË, ÛÊ ‚ χ 1991 „Ó‰‡ ‚˚‰‚ËÌÛÎ ÎÓÁÛÌ„: «ü ·Û‰Û Á‡˘Ë˘‡Ú¸ ÛÒÒÍËı». êÓÒÒËfl ‚ÒÂı ÍÓ ÏËÚ. ùÚÓ ÔÎÓıÓ Ë ‰ÓÎ„Ó Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl Ì ÏÓÊÂÚ. å˚ ÌËÍÓ„Ó Ì ıÓÚËÏ Á‡ı‚‡Ú˚‚‡Ú¸ Ë Ú Â·Ó‚‡Ú¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ͇ÍËÂ-ÚÓ Ú ËÚÓ ËË Í Ì‡Ï ‚ ÌÛÎËÒ¸, ÌÓ Ï˚ Ú‡ÍÊ Ì ıÓÚËÏ ÌËÍÓ„Ó ÒӉ ʇڸ Á‡ Ò˜ÂÚ êÓÒÒËË. èÛÒÚ¸ ͇ʉ˚È ÊË‚ÂÚ Ú‡Í, Í‡Í ÓÌ ÏÓÊÂÚ Á‡ ‡·ÓÚ‡Ú¸. ë˜ËÚ‡ÂÚ ÎË Ç˚ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï Ì‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡Ô ËÒÚÓ ËË ‚ÓÒÒÓ‰ËÌÂÌË ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ Ë ‚ ͇ÍÓÈ ÙÓ ÏÂ? ç‡Ï ϯ‡˛Ú ˝ÚÓ ‰Â·ڸ. 寇˛Ú ÚÓ „Ó‚‡Ú¸ ÔÓ ÏË Ó‚˚Ï ˆÂ̇Ï, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÂÒÎË Ô ÂÈÚË Ì‡ ÚÓ „ӂβ ‚ÒÂÏË ÚÓ‚‡ ‡ÏË ÔÓ ÏË Ó‚˚Ï ˆÂ̇Ï, ‚Ò 14 „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ÛıÌÛÚ ‚ Ú˜ÂÌË ·ÎËʇȯËı ÎÂÚ Ë ÒÌÓ‚‡ ÔÓÔ ÓÒflÚ ‚ÓÒÒÓ‰ËÌËÚ¸Òfl Ò êÓÒÒËÂÈ, ÌÓ á‡Ô‡‰ ˝ÚÓÏÛ Ï¯‡ÂÚ. ÖÒÎË Ò„ӉÌfl Ô Ó‚ÂÒÚË ÂÙ ẨÛÏ, ÚÓ 80% „ ‡Ê‰‡Ì ·˚‚¯Â„Ó ëëëê Á‡ıÓÚflÚ ÊËÚ¸ ‚Ó ‚ÌÓ‚¸ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÏ ÒÓ˛ÁÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Â. ëëëê ÒÔˆˇθÌÓ ‡Á‰ÂÎËÎË ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ. ùÚÓ ·Óθ¯‡fl ӯ˷͇, Ú ‡„‰Ëfl. á‡Ô‡‰ Á‰ÂÒ¸ ËÒÔÓθÁÛÂÚ ËÏÂÌÌÓ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‚

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

do¤du¤um flehir. Orada benimle birlikte Kazaklar, Özbekler, Uygurlar, Almanlar, Yahudiler, Tatarlar ve hatta Çinliler yafl›yordu. SSCB’nin geçirdi¤i de¤iflim sürecinden sonra memleketim yurt d›fl›nda kald› ve bugün Almat› benim için art›k yabanc› bir flehridir. Bizim vatanseverlik duygular›m›z›n özelli¤i böyledir. Ruslar Balt›k ülkelerinde ve Ukrayna’da yaflarken kimi aile fertlerinin Rusya’da yafl›yor olmas›, aile üyelerini birbirinden ay›rd›.

Burada milliyetçilik de¤il, insanlar›n görüflmeleri ve irtibat içersinde olmalar› için tarihi bir hat›ray› koruma dile¤i söz konusudur. Baz› yerlerde Ruslar› yönetici rollerden al›yorlar, Rus dilinin kullan›m›n› daralt›yorlar, bu da do¤al olarak insanlar aras› iliflkileri de etkiliyor. Bunun sonucu olarak Rus dilini koruma gereksinimi ortaya ç›k›yor.

Часто национализм используют для того, чтобы разделять народы и легче ими управлять.

Milliyetçili¤i, ülkeyi koruma içgüdüsü olarak da nitelendirebiliriz. Bir zamanlar Rusya ‹mparatorlu¤u’nun alan› 23 milyon km2 iken, daha sonralar› 17 milyon km2’ye kadar inmifltir. Ülke canl› canl› do¤rand› ve vatanseverlik duygusu yan› s›ra eski topraklarda yabanc› bayraklar›n dikilmifl olmas›ndan, kendini Rus sayanlar›n sadece bir yabanc› de¤il, ayn› zamanda ikinci s›n›f insanlar olarak da karfl›m›za ç›kmas›ndan kaynaklanan ac› bir üzüntü hissi olufltu.

Milliyetçilik s›k s›k halklar› bölmek ve onlar› daha kolay idare edebilmek için kullan›lmaktad›r.

Milliyetçilik s›k s›k halklar› bölmek ve onlar› daha kolay idare edebilmek için kullan›lmaktad›r. Avusturya-Macaristan, Rusya ve Osmanl› ‹mparatorluklar› ve Yugoslavya’n›n da¤›lmalar› bu flekilde oldu.

Bu arada Rusya ‹mparatorlu¤u herkesin

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

41

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Мы никого не хотим захватывать и требовать того, чтобы какие-то территории к нам вернулись, но мы также не хотим никого содержать за счет России. Пусть каждый живет так, как он может заработать.

Biz ne kimseyi iflgal etmek istiyor, ne de co¤rafyalar›n bize geri verilmesini istiyoruz. Ama biz ayn› zamanda kimseyi Rusya hesab›na beslemek de istemiyoruz. Herkes kazanabildi¤i kadar yaflas›n. ·Ó ¸·Â Ò êÓÒÒËÂÈ, ‚Òfl˜ÂÒÍË ÔÓÓ˘ flfl ‡ÌÚË ÛÒÒÍË ̇ÒÚ ÓÂÌËfl.

Мы никого не завоевывали ä‡Í Ç˚ ÏÓÊÂÚÂ Ô ÓÍÓÏÏÂÌÚË Ó‚‡Ú¸ ÓÒÚ ÍÒÂÌÓÙÓ·ËË Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÌÂ̇‚ËÒÚË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡Ï ‚ êÓÒÒËË? ùÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ. ì ̇¯Ëı „ ‡Ê‰‡Ì ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍË Ì ·˚ÎÓ ÌË͇ÍÓ„Ó ÓÚ˜ÛʉÂÌËfl Ë ÔÎÓıÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡Ï. çÓ Á‡ „Ó‰˚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ‚·ÒÚË Ô ÓÔ‡„‡Ì‰‡ ‚·Ҹ ‚ ÔÓθÁÛ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚, Ë ÛÒÒÍË ÛÒÚ‡ÎË ÓÚ Ú‡ÍÓÈ Ô ÓÔ‡„‡Ì‰˚. ë„ӉÌfl¯Ìflfl ˝ÍÓÌÓÏË͇ ÓÔflÚ¸ Ê ̇ˆÂÎÂ̇ ‚ ÔÓθÁÛ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚. ü ıÓ˜Û, ˜ÚÓ·˚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚È ‚ÓÔ ÓÒ ‚ êÓÒÒËË Â¯‡ÎÒfl Ú‡Í ÊÂ, Í‡Í ‚ íÛ ˆËË, „‰Â ÊË‚ÛÚ ÍÛ ‰˚,

42

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

‡ ÏflÌÂ, „ ÛÁËÌ˚, ÌÓ ‚Ò ÓÌË, Òӄ·ÒÌÓ äÓÌÒÚËÚÛˆËË, – ÚÛ ÍË. ÇÒÂ, ÍÚÓ ÊË‚ÂÚ ‚ ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡ÌÂ, ‰ÓÎÊÌ˚ Ò‡ÏË Á‡ ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ò· ̇ ÊËÁ̸, Ë ÛÒÒÍË ÌËÍÓ„Ó ÒӉ ʇڸ Ì ӷflÁ‡Ì˚, ÚÂÏ ·ÓΠ˜ÚÓ Ï˚ ÌËÍÓ„Ó Ì Á‡‚Ó‚˚‚‡ÎË: ‡Á ·‡È‰Ê‡Ìˆ˚, ‡·ı‡Á˚, ÓÒÂÚËÌ˚, „ ÛÁËÌ˚ Ë ‰ Û„Ë ̇ Ó‰˚ Í Ì‡Ï Ô Ë¯ÎË Ò‡ÏË, Ô ÓÒËÎË Á‡˘ËÚ˚ Û ÛÒÒÍÓ„Ó ˆ‡ fl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ë̇˜Â ·ÓΠÒËθÌ˚ ÒÓÒÂ‰Ë ÛÌ˘ÚÓÊËÎË ·˚ Ëı. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ó·˙‰ËÌËÚ¸Òfl Ë ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÌÓ‚˚È ÒÓ˛Á, ÌÓ‚Û˛ ÄÌÚ‡ÌÚÛ: åÓÒÍ‚‡ – ÄÌ͇ ‡ – í„ ‡Ì, ËÎË ıÓÚfl ·˚ åÓÒÍ‚‡ – ÄÌ͇ ‡, Ë ÚÓ„‰‡ Ï˚ ‰Ó·¸ÂÏÒfl ·Óθ¯Ëı ÛÒÔÂıÓ‚. çÓ ÔÓ͇ ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ Ì‡Ò ‡Á˙‰ËÌflÂÚ, ÒÓÁ‰‡ÂÚ ‡ÌÚË ÛÒÒÍË ̇ÒÚ ÓÂÌËfl ‚ íÛ ˆËË, ‡ÌÚËÚÛ ÂˆÍË – ‚ êÓÒÒËË. çÛÊÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ÒÚ‡Î Ú ÂÚ¸ËÏ flÁ˚ÍÓÏ ‚ íÛ ˆËË, ÔÓÒΠÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ë ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ„Ó. à ‚ Ö‚ ÓÔÛ ÚÛ Í‡Ï ÌÂÁ‡˜ÂÏ Ë‰ÚË, ÓÌË ‚Ò ÏÓ„ÛÚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ‚ ÒÓ˛ÁÂ Ò êÓÒÒËÂÈ.

imparatora tabi bulundu¤u bütün bir ülkeydi. Sovyetler Birli¤i ise halklar›n milliyet özelliklerine göre kurulmufltu. Hata da burada yap›lm›fl, milli cumhuriyetler yapay bir ülke oluflturmak üzere bir araya getirilmifl bulunmaktayd›lar. Bunun sonucunda Rus halk› darbe yedi. 1917 senesinden beri az nüfuslu halklara öncelik verilirken, Ruslar ikinci s›rada kald›lar. Ülke 1991’de 15 parçaya ayr›ld›. Bugün Rusya’da belli çevreler Tatar, Yakut, Çeçenler ve baflkalar› için belli öncelikler tan›maya çal›flmaktad›rlar. Partimiz LDPR (Rusya Liberal Demokratik Parti) insanlar›n milli özelliklerine bakarak ayr›lmalar›na karfl› ç›kmaktad›r. Biz Rusya pasaportunda bundan böyle milliyet bölümünün gösterilmemesini baflard›k. Baz› bölgelerde pasaporta kendi dilinde milliyet bilgileri yaz›l› özel sayfalar eklenmektedir. Yaln›z bunun yararl› hiçbir taraf› yoktur. ‹nsan kendi milliyetini öne atmamal›d›r. Ülkede temel unsur vatandafll›k olmal›d›r ve bir ülkenin vatandafl› o ülkenin vatanseveri olmal›d›r.

“Ben Ruslar› koruyaca¤›m” Bir röportaj›n›zda “Rus halk›, Rusya’n›n ana unsuru ve Sovyetler Birli¤i Komünist Partisi enternasyonalizminin miras› olan Ruslara karfl› ay›r›m uygula-

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ç‡ÒÍÓθÍÓ Â‡Î¸ÌÓ Â¯ÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı Ô Ó·ÎÂÏ ‚ ‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ Â„ËÓÌÂ? é·Î‡‰‡ÂÚ ÎË êÓÒÒËfl ͇ÍÓÈ-ÚÓ ËÒÍβ˜ËÚÂθÌÓÈ Óθ˛ ‚ ˝ÚÓÏ Ô ÓˆÂÒÒÂ? äÓ̘ÌÓ, ‚‰¸ êÓÒÒËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÈÚ ‡Î¸ÌÓÈ ÒÚ ‡ÌÓÈ. ìÁ·ÂÍË ÌËÍÓ„‰‡ Ò Í‡Á‡ı‡ÏË Ì ‰Ó„Ó‚Ó flÚÒfl, ÚÛ ÍÏÂÌ˚ Ò ÛÁ·Â͇ÏË, ÍË „ËÁ˚ Ò Ú‡‰ÊË͇ÏË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÌÛÊÂÌ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ Ó·˘ËÈ ˚˜‡„ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ „ÛÎË Ó‚‡Ú¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚Â Ô Ó·ÎÂÏ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ êÓÒÒËfl Á‰ÂÒ¸ Ë„ ‡ÂÚ Ú‡ÍÛ˛ ‚ÓÚ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÛ˛ Óθ, Ô ËÏË fl˛˘Û˛ Ë „ÓÚÓ‚Û˛ Û Â„ÛÎË Ó‚‡Ú¸ ‚Ò ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚. lj¸ Ú‡Ï Ú ËÚÓ ËË ‚Ò ËÁ ÂÁ‡Ì˚, ‚Ò Ô Âϯ‡ÌÓ, „ ‡Ìˈ˚ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚Â, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ·Û‰ÂÚ ÎÛ˜¯Â, ÂÒÎË ·Û‰ÂÚ Â‰ËÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ‚Ò ÒÏÓ„ÛÚ Ô ÂÏ¢‡Ú¸Òfl Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ. ä‡ÍÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Ó‚Ó‰ËÚ¸ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡Ï ‚ êÓÒÒËË? ÖÒÎË ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ˚ ‚‰ÛÚ Ò·fl ıÓ Ó¯Ó, ÚÓ ÌË͇ÍÓÈ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ì ‚ÓÁÌË͇ÂÚ. Å˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˜Â ÂÁ ÌÂÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô ËÒ˚·˛Ú Í Ì‡Ï ¯ÔËÓÌÓ‚, β‰ÂÈ, ÍÓÚÓ ˚ ÒÓ·Ë ‡˛Ú ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛; ÒÚ ‡‚ÎË‚‡˛Ú ̇¯Ë ÒӈˇθÌ˚Â, ˝ÚÌ˘ÂÒÍË „ ÛÔÔ˚; Ô ÓÌË͇˛Ú ˝ÍÒÚ ÂÏËÒÚ˚, ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ÎËÒÚ˚; ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡Ìfl˛Ú ‚ ‰ÌÛ˛ ÎËÚ ‡ÚÛ Û; ÛÒÚ ‡Ë‚‡˛Ú Ú ‡ÍÚ˚. ÇÒ ˝ÚÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ‚˚Á˚‚‡ÂÚ Ì„‡ÚË‚ÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡Ï. ç ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÌË͇ÍÓ„Ó Ì‡ÒËÎËfl Ë Ô ÓÔ‡„‡Ì‰˚, β‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ÊËÚ¸ Ë ‡·ÓÚ‡Ú¸ ÒÔÓÍÓÈÌÓ. É ÛÔÔË Ó‚ÍË ÒÚ‡ ‡˛ÚÒfl Á‡ı‚‡ÚËÚ¸ ͇ÍËÂ-ÚÓ ‚Â‰Û˘Ë ÔÓÁˈËË, ˉÛÚ ËÁ à ‡Í‡, ë‡Û‰Ó‚ÒÍÓÈ Ä ‡‚ËË, ËÁ Ö„ËÔÚ‡, ËÁ ÚÂı „ËÓÌÓ‚, „‰Â ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú «Äθ-ä‡Ë‰‡», «ïÂÁ·Óη», «ï‡Ï‡Ò» Ë Ú.‰. éÌË Ô ÓÌË͇˛Ú ‚ êÓÒÒ˲, Ó ËÂÌÚË Û˛Ú ÏÓÎÓ‰Âʸ ̇ ÚÂ Ó , ̇ ·Ó ¸·Û ÒÓ Ò‚ÂÚÒÍËÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ. ì ÌËı ÌÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ó „‡ÌËÁÓ‚‡Ú¸ «Ó ‡ÌÊÂ‚Û˛ ‚ÓβˆË˛», ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÓÌË ‰Â·˛Ú ‚Ò ÔÓ‰ÔÓθÌÓ. è ËÒ˚·˛Ú ‚ˉÂÓ‡ÔÔ‡ ‡ÚÛ Û, ‰Â̸„Ë, Ó ÛÊËÂ, ̇ ÍÓÚËÍË. ëÓÁ‰‡˛Ú Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË ÔÓ‰ ÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ÏË Ù·„‡ÏË, Ô ËÍ ˚‚‡˛ÚÒfl ÎÓÁÛÌ„‡ÏË Á‡˘ËÚ˚ ÍÛθÚÛ ˚ Ë Ô ‡‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇. à ‚ÓÚ ˝ÚÓÚ ‚ ‰ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÚ˜ÛʉÂÌËÂ Û Ì‡¯Ëı „ ‡Ê‰‡Ì. Ç˚ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÂÚ ‚ÒÚÛÔÎÂÌË êÓÒÒËË ‚ éàä (é „‡ÌËÁ‡ˆËfl àÒ·ÏÒÍÓÈ äÓÌÙ Â̈ËË). ä‡ÍÛ˛ ‚˚„Ó‰Û Ô ËÌÂÒÂÚ êÓÒÒËË ˜ÎÂÌÒÚ‚Ó ‚ éàä? Ç êÓÒÒËË ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı, ÍÓÚÓ ˚ ‚ıÓ‰flÚ ‚ ÒÓÒÚ‡‚ éàä, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Û Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ‚ÒÂ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

mas›n› ortadan kald›rmak gerek” dediniz. Bu ay›r›m uygulamas›n› nelerle belirtiyorsunuz?

Переселенцы живут лучше местных жителей

1917 senesinden beri ülkenin tüm kaynaklar› sadece Kafkasya, Orta Asya, Balt›klar, Ukrayna gibi milli bölgelere yönlendirilmifl olmas›yla belirtebilirim. Oralara arabalar, mallar, para ve krediler akt›. Oralarda flehirler, yollar, limanlar kuruldu. Bu uygulama etnik Rus olan bölgelerin fakirleflmesinden dolay› yap›ld›. Bu, Lenin’in milli politikas›yd›. Onu Stalin, Brejnev, Gorbaçov ve hatta Yeltsin devam ettirdiler. Yaln›z bu yanl›fl bir politikayd›.

Rus halk› say› olarak en fazla ve tüm bölgelerde yerleflik oldu¤undan Rusya’n›n temel niteli¤ini tafl›yan halkt›r. Rus halk› kendini güvende hissetti¤i zaman di¤er

Мы вовсе не говорим, чтобы были какието привилегии для русских; прежде всего, не должно быть привилегий для других. Все должно быть в соответствии с количеством населения, на душу человека, независимо от его национальности. В Якутии, например, вздумали ввести английский язык как рабочий, пытались проводить самостоятельную внешнюю политику, создавать свои вооруженные силы. Мы видим, как в национальных регионах пытаются в кадровом отношении выжить русских или сузить поле русского языка, русской культуры. Поэтому естественна ответная реакция русских на это. Русские сами ничего не начинают, всегда ко всем хорошо относятся, у них нет никакой ксенофобии, никакого расизма. Но сегодняшняя молодежь в возрасте от 14 до 20 лет видит, как по всему миру происходят межэтнические конфликты, и остро реагирует на ситуацию. Переселенцы приезжают в другие города и живут лучше местных жителей. Это раздражает местное население. Поэтому мы ввели новые правила, по которым на рынках половина мест должна отдаваться местным жителям, независимо от их национальности.

У нас в Конституции ничего не сказано про русский народ, там перечислены все народы, кроме русского. В Конституции упоминается только русский язык как государственный.

Anayasam›zda Ruslar d›fl›nda tüm milletler s›ralanm›fl, Rus halk›ndan söz edilmemifltir. Rusçan›n resmi dil olarak an›lmas›yla yetinilmifltir.

Göçmen, yerli halka göre daha iyi yafl›yor Biz Ruslar için herhangi bir önceliklerin tan›nmas›n› dile getirmiyoruz, her fleyden önce baflkalar› için öncelikler tan›nmamal›. E¤er Tataristan’a di¤er bölgelere daha fazla para ak›yorsa bu kötüdür, neden öyle olsun? Her fley bölgenin milli özelliklerine bak›lmaks›z›n nüfus say›s› ile alakaland›r›larak yap›lmal›d›r.

Yakutistan ‹ngilizceyi ifl dili olarak tan›mak, kendi d›fl politika ve askeri kuvvetlerini oluflturmak istedi. Milli bölgelerde Ruslar› iflten ç›kartma, Rus dili ve kültürünün alan›n› daraltma çal›flmalar›n› görüyoruz. Ruslar›n buna reaksiyonu da gayet do¤al bir fley. Bu gibi olaylar› bafllatan hiçbir zaman Ruslar olmam›flt›r. Onlar her zaman baflkalar› ile iyi geçiniyorlar, yabanc› düflmanl›¤› ve ›rkç›l›klar› yoktur. 14-20 yafllar›ndaki günümüz gençleri dünya genelinde cereyan eden etnik çat›flmalar› görüyor ve do¤al olarak olaylarla karfl›laflt›klar›nda sert tepki gösteriyorlar. Göçmen, bir flehre yerleflti¤inde oradaki halka göre daha iyi yafl›yor, bu da yerli halka dokunuyor.

Bu yüzden biz pazarlarda sat›fl yerlerinin yar›s›n›n milliyetine bakmadan yerli halka verilmesi ile ilgili yeni kurallar tan›d›k.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

43

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Я хочу, чтобы национальный вопрос в России решался так же, как в Турции.

Rusya’daki milliyetçilik sorununun Türkiye örne¤iyle çözümlenmesini istiyorum.

Мы – Россия, Россия для всех Национальный вопрос мы не возбуждали. Он возник в 1917 году, был закреплен при создании СССР в 1922 году, обострен в 1991 году при создании Российской Федерации. Мы лишь откликаемся на него и говорим, что не должно быть никакого национализма: ни еврейского, ни чеченского, ни татарского, ни якутского, ни русского. Мы – Россия, Россия для всех. Наша партия никогда не выдвигала лозунг «Россия для русских». Но мы против того, чтобы шло ущемление прав русских как за пределами России, так и в национальных регионах страны. Ярлыки «националисты», «шовинисты» и т.д. на нашу партию вешают с единственной целью – подорвать ее авторитет.

Biz Rusyay›z, Rusya herkes içindir Milliyetçilik sorununu biz ortaya ç›karmad›k. O 1917 senesinde ç›km›fl, 1922’de SSCB’nin kuruluflu esnas›nda pekifltirilmifl, Rusya Federasyonu’nu kurarken de 1991 y›l›nda gündeme gelmifltir. Biz sadece buna cevap veriyoruz, herhangi bir milliyetçili¤in olmamas› gerekti¤ini vurguluyoruz. Ne Yahudi, ne Çeçen, ne Tatar, ne Yakut, ne de Rus milliyetçili¤i. Biz Rusyay›z, Rusya herkes içindir. Partimiz hiçbir zaman “Rusya – Ruslar içindir” slogan›n› öne almam›flt›r. Ama biz Ruslar›n ister Rusya d›fl› olan Kazakistan’da, Orta Asya’da, Kafkasyalarda, Balt›klarda, Ukrayna’da, ister Rusya içersindeki Yakutistan, Baflkurdistan, Tataristan, Çeçenistan ve baflka bölgelerde haklar›n›n çi¤nenmesine karfl› ç›k›yoruz. Partimize “Milliyetçi”, “fiovenist” veya baflka yak›flt›rmalar tek bir amaçla yap›lmamaktad›r. Bu, partimizin itibar›n› düflürmek için yap›l›yor.

Ô ‡‚Ó‚˚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ·˚Ú¸ ˜ÎÂÌÓÏ ˝ÚÓÈ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË. ÖÒÎË êÓÒÒËfl ÒÚ‡ÌÂÚ ˜ÎÂÌÓÏ é „‡ÌËÁ‡ˆËË àÒ·ÏÒ͇fl äÓÌÙ Â̈Ëfl, Ï˚ ̇˜ÌÂÏ ÎÛ˜¯Â ‰ Û„ ‰ Û„‡ ÔÓÌËχڸ, ·˚ÒÚ Â ̇‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ ‰ ÛÊ·˚, ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ‰‡Ú¸ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÏÛ ÏË Û ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl ÌËÍÓ„‰‡ Ì ·˚· ‚ ‡„ÓÏ ÏÛÒÛθχÌ. å˚ ‚ÏÂÒÚ ÏÓÊÂÏ ÒÔÓÍÓÈÌÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘‡Ú¸, ·ÂÁ ‚ÒflÍÓ„Ó Ì‡ÒËÎËfl, ·ÂÁ ‚ÒflÍÓ„Ó ¯Ó‚ËÌËÁχ Ë ‰ËÍÚ‡ÚÛ ˚. I

44

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

halklar da kendilerini güvende hissedeceklerdir. Rus halk› rahats›zl›k içersinde olursa tüm ülke genelinde huzur ve bar›fl zedelenmifl olur, etnik yap›lar aras› çat›flmalar söz konusu olur. Bunlar›n hepsi durumun kötüleflmesine sebep olabilir.

Bu sebeple Ruslar›n s›k›flt›r›lmas› kesinlikle söz konusu olmamal›d›r. Anayasam›zda Ruslar d›fl›nda tüm milletler s›ra-

lanm›fl, Rus halk›ndan söz edilmemifltir.

Rusçan›n resmi dil olarak an›lmas›yla yetinilmifltir. Partimiz LDPR bu konuyu dile getirmiflti, ben ise Rusya Cumhurbaflkan› aday› olarak 1991 senesi May›s ay›nda flöyle bir slogan att›m: “Ben Ruslar› koruyaca¤›m”. Rusya herkesi besliyor. Bu çok kötü bir gidiflat ve böyle devam edemez.

Biz ne kimseyi iflgal etmek istiyor, ne de co¤rafyalar›n bize geri verilmesini istiyoruz. Ama biz ayn› zamanda kimseyi Rusya hesab›na beslemek de istemiyoruz.

Herkes kazanabildi¤i kadar yaflas›n.

Sizce Sovyetler Birli¤i’nin yeniden birleflmesi mümkün mü?

Bunu yapmam›za engel oluyorlar.

Dünya fiyatlar› ile ticarete engel oluyorlar çünkü bütün mallar dünya fiyatlar›yla sat›l›rsa, bir - iki sene içerisinde bütün on dört devlet y›k›lacak ve tekrar Rusya ile birleflmeyi isteyeceklerdir ama Bat› buna engel olacakt›r. Bugün bir referandum yap›lacak olsa, eski SSCB vatandafllar›n›n 80%’i yeniden kurulacak Cumhuriyetler Birli¤i’nde yaflamay› tercih ederlerdi. Dolay›s›yla, bu bir problemdir, çünkü bu güçlü bir devletti ve o milli niteliklere göre parçaland›. Bat› Rus karfl›t› görüflleri

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

her flekilde teflvik ederek Rusya ile olan çat›flmada milliyetçili¤i kullanmaktad›r.

Biz kimsenin topra¤›n› iflgal etmedik Rusya’da yabanc›lar› kabullenememe ve yabanc› nefretindeki art›fl› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Bu yapay bir flekilde yap›lmaktad›r. Tarih perspektifinden bak›ld›¤›nda da bizim vatandafllar›m›z›n yabanc›lara karfl› kötü davran›fllar› olmam›flt›r. Sovyet iktidar› döneminde ise milli az›nl›¤a yönelik yap›lm›fl olan teflvikler Ruslar› b›kt›rm›flt›r.

Günümüz ekonomisi de yine milli az›nl›klar›n ç›kar›na hedeflenmifltir. Ben Rusya’daki milliyetçilik sorununun Türkiye örne¤iyle çözümlenmesini istiyorum.

Türkiye anayasas›na göre ülke genelinde yaflayan Kürt, Ermeni ve Gürcü, hepsi Türktür. Bizim ülkemizde yaflayan herkes kendi geçimlerini kendileri sa¤lamal›d›rlar. Ruslar kimseyi beslemek zorunda de¤iller. Biz kimseyi iflgal etmifl de¤iliz, Azeri, Abhaz, Osetyal› ve Gürcüler ve di¤erleri bize Rus çar›ndan koruma isteyerek kendileri gelmifller, di¤er türlü de onlar› daha güçlü olan komflular› yok edeceklerdi.

Bizim birleflmemiz gerekiyor. Bizim birleflerek yeni bir Moskova – Ankara – Tahran ittifak›n› ya da olmad›, Moskova – Ankara ittifak›n› kurmam›z gerekiyor, o zaman daha baflar›l› oluruz. Ama flimdilik Bat› bizi ay›r›yor, Türkiye’de Rusya karfl›t›, Rusya’da da Türkiye karfl›t› görüfller olufluyor. Türkiye’de Türkçe ve ‹ngilizceden sonra Rusçan›n üçüncü dil olarak kabul edilmesi gerekiyor. Türklerin Avrupa’ya gitmelerine hiç gerek yok, gerekenin hepsinin Rusya ile ittifaktan alabilirler.

Rusya’daki yabanc›lara yönelik hangi politikan›n güdülmesi gerekir?

E¤er yabanc›lar düzgün hareket ederlerse, herhangi bir problem olmaz. Sivil örgütler arac›l›¤›yla casus ve bilgi toplayan insanlar gönderiliyor. Bunlar bizim sosyal ve etnik gruplar›m›z› birbirine düflürüyorlar, aram›za dini radikaller girerek zararl› neflriyat›n da¤›t›m›n› ve terör olaylar›n› gerçeklefltiriyorlar. Bunlar›n hepsi vatandafllar›m›zda do¤al olarak yabanc›lara karfl› olumsuz bir tepki oluflturuyor.

Herhangi bir zorlama ve yapt›r›m olmaks›z›n insanlar rahat ve huzurlu bir flekilde yaflam sürdürmelidirler. Baz› gruplar Irak, Suudi Arabistan, M›s›r’dan El-Kaide, Hizbullah, Hamas v.b. örgütlerin faaliyet gösterdi¤i bölgelerden gelerek önemli pozisyonlar› ele geçirmeye çal›fl›yorlar.

Rusya’ya girerek gençli¤i teröre, devlete

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

karfl› k›flk›rt›yorlar. Burada Turuncu Devrim’in yap›lmas›na imkan yok, o yüzden yeralt›ndan hareket ediyorlar. Video, para, silah ve uyuflturucu madde yolluyorlar. Din, milliyet, kültür, insan haklar› bayra¤› alt›nda kurumlar oluflturuyorlar. ‹flte bu zarar, bizim vatandafllar›m›zdan ters tepki al›yor.

Rusya’n›n ‹KÖ (‹slam Konferans› Örgütü) girmesine destek oldu¤unuzu biliyoruz. ‹KÖ’ye üyelik Rusya’ya nas›l bir fayda getirir?

Müslümanlar›n Rusya’daki say›s› ‹KÖ üyesi baz› ülkelerden daha fazla. Bu sebeple ‹KÖ üyeli¤i için Rusya’n›n hukuksal temeli mevcut. Rusya hiç bir zaman Müslümanlar›n düflman› olmad›. Biz hiçbir zorlama olmadan, flovenizm ve diktatörlük yapmadan problemsiz bir flekilde iflbirli¤i yapabilir. I

Турция и Россия должны быть союзниками Национализм использовался в отношениях между Российской и Османской империями. Англичане уговорили Петра повернуть армию на юг против турок, и мы с турками воевали 30 раз, хотя не должны были делать этого, поскольку турки не были для нас врагами. Лондон 300 лет стравливал наши страны. Турция и Россия потеряли в итоге огромные территории. Западная Европа разгромила две империи – Российскую и Османскую, а нам нужно было быть союзниками, тогда не было бы ни коммунизма, ни фашизма. Под господством русского и турецкого флага пользы было бы больше.

Rusya ve Türkiye ittifak etmeli Milliyetçilik Rus ve Osmanl› ‹mparatorluklar›n›n iliflkisinde kullan›lm›flt›r. ‹ngilizler Petro’yu ordusunun güneye, Türklere karfl› yönlendirmesi için ikna ettiler. Biz de Türklerle düflman olmad›¤›m›z için hiç yapmamam›z gerekirken 30 kere savafl yapm›fl›z. Londra 300 senedir ülkelerimizi birbirine karfl› getirmifltir. Bunun sonucunda Türkiye ve Rusya büyük topraklar kaybetti. Bat› Avrupa iki imparatorlu¤u; Rus ve Osmanl› imparatorluklar›n› yerle bir etti. Halbuki, bizim ittifak etmemiz gerekirdi, bu durumda Türklerin eline Güney Avrupa, Ruslara ise Kuzey Avrupa geçer, ne komünizm, ne de faflizme ihtiyaç kal›rd›.

Avrasya bölgesinde ulusal problemlerin çözülmesi mümkün müdür? Rusya’n›n bu problemin çözülmesinde özel bir rolü var m›?

Tabii ki, zira Rusya onlar için tarafs›z bir ülkedir. Ne Özbekler Kazaklarla, ne Türkmenler Özbeklerle, ne de K›rg›zlar Taciklerle ortak bir dil bulabilecekler. Bu sebeple milli problemlerinin çözülebilmesi için ortak bir etki unsuru olmas› gerekiyor. Bu sebepten dolay› Rusya burada bütün anlaflmas›zl›klar› çözebilecek, yat›flt›racak pozitif bir rol oynamaktad›r. Oralarda alanlar içiçe girmifl, s›n›rlar yapay, bu yüzden bütün bir ülke olmas› iyi olacak, herkes rahatça hareket edebilecektir.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

45

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Национализм: не раса, а культура Наджи Бостанджи Профессор, Университет Гази (Анкара).

Milliyetçilik: Irk de¤il kültür Naci Bostanc› Prof. Dr. Gazi Üniversitesi (Ankara).

‡˜Ë̇fl Ò XIX ‚., ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚ ‰Ë̇ÏËÍÛ ËÒÚÓ ËË Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË ‚ ÏË Â. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÓÒÚ ÔÓÔÛÎfl ÌÓÒÚË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, Â„Ó ‡Á΢Ì˚Â Ô Ófl‚ÎÂÌËfl ‚ ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı, Ô Â‚ ‡˘ÂÌËÂ Â„Ó ‚ ÙÛ̉‡ÏÂÌڇθÌÛ˛ ˉÂÓÎӄ˲ ÏÌÓ„Ëı ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÂÊËÏÓ‚ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÂÒÌÓÈ Ò‚flÁË ˝ÚÓ„Ó ÙÂÌÓÏÂ̇ Ò ı‡ ‡ÍÚ ÌÓÈ ˜Â ÚÓÈ Ì‡¯Â„Ó ‚ ÂÏÂÌË – ÏӉ ÌËÁÏÓÏ. èÓÌflÚË ̇ˆËË Ë Â ˜‡ÒÚ˘ÌÓ„Ó ˝Í‚Ë‚‡ÎÂÌÚ‡ – ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓ„Ó ‡ÁÛχ ·˚ÎË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ë ‡Ì¸¯Â. ÄÌ„Î˘‡ÌÂ, Ù ‡ÌˆÛÁ˚ Ë ÌÂψ˚ ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ̇ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÈ ‡ ÂÌ Á‡‰ÓÎ„Ó ‰Ó XIX ‚., ÌÓ ËÏÂÌÌÓ ‚ XIX ‚. Ô ÓËÁÓ¯ÎÓ ÒÓ‚Ï¢ÂÌË ÔÓÌflÚËÈ «Ì‡ˆËfl» Ë «„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó». èÓ ÒÎÓ‚‡Ï ÉÂθÌ ‡, Û·ÂʉÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Û Í‡Ê‰ÓÈ Ì‡ˆËË ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ËÎË ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒÚ ÛÍÚÛ ÓÈ, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ì‡ˆËË, ÛÍ ÂÔËÎÓÒ¸ ÚÓÊ ‚ XIX ‚. é‰ËÌ ËÁ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı Ò˛ÊÂÚÓ‚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ˝ÚËÏ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ, ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÚÂÏ «å‡ ÍÒ Ë Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ». ÑÎfl ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ‡‰Ë͇θÌ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô ÂÏÂÌ å‡ ÍÒ Ó· ‡˘‡ÂÚÒfl Í Ô ÓÎÂÚ‡ ˇÚÛ. é‰Ì‡ÍÓ Ô ËÁ˚‚ å‡ ÍÒ‡ ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ Ì ‚ Ú ÛÍË, Ë ÔÂ Â‚Ó ÓÚ ÒÓ‚Â ¯‡ÂÚ ÌÂ Ô ÓÎÂÚ‡ ˇÚ, ‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‡Ì„ÎËÈÒÍËÈ ‡·Ó˜ËÈ Í·ÒÒ, ̇ ÍÓÚÓ ˚È å‡ ÍÒ ‚ÓÁ·„‡Î ·Óθ¯Ë ̇‰Âʉ˚, Ì ‚ÓÒÔÓθÁÓ‚‡ÎÒfl ‚˚ÒÓÍËÏ ‡Á‚ËÚËÂÏ Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂθÌ˚ı ÒËÎ Ë, ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ è ‚ÓÈ ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ ‚ Òڇ̠·Ó ˆÓ‚ Ò ËÏÔ ˇÎËÁÏÓÏ, Ô Ófl‚Îflfl ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÒÓÎˉ‡ ÌÓÒÚ¸ Ò ÏË Ó‚˚Ï Ô ÓÎÂÚ‡ ˇÚÓÏ, Ì ÓÚ͇Á‡ÎÒfl ‚˚ÒÚÛÔËÚ¸ ̇ ÒÚÓ ÓÌ · ËÚ‡ÌÒÍÓÈ ÍÓ ÓÌ˚. îÓ ÏË Ó‚‡ÌË ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ÒӈˇθÌÓ-ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÈ ‰ÓÍÚ ËÌ˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ÓÒÚÛ Â„Ó ‚ÎËflÌËfl Ë Á̇˜ÂÌËfl Í‡Í Ô Ó‰ÛÍÚ‡ ÒӈˇθÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, Í‡Í Ë Î˛·Ó ËÌÓ ӷ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ, ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÔÓ‰‚ „Òfl Á̇˜ËÚÂθÌ˚Ï ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ. åÓ‰ÂÎË

ç

46

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

illiyetçilik, 19. yüzy›ldan itibaren tarihin ve siyasetin temel dinamiklerinden birisi oldu.

Milliyetçili¤in bu yüzy›lda böylesine önemli bir konuma yükselmesi, çeflitli ülkelerde kendisine coflku dolu karfl›l›klar bulmas›, siyasal toplumlar›n üzerine infla oldu¤u temel ideoloji haline gelmesi flüphesiz ça¤›n karakteristi¤i olan modernleflmeyle ilgili. Millet kavram›, belli düzeyde de olsa bunun karfl›l›¤› olan kolektif bilinç geçmiflte de vard› elbette. ‹ngiliz, Frans›z, Alman uluslar› 19. yüzy›lda keflfedilmedi. Ancak 19. yüzy›l›n “kendili¤inden uluslar”a katt›¤› yeni anlam, ulusla devletin örtüflmesiydi. Gellner’in ifadesiyle her millete bir devlet, diyebilece¤imiz anlay›fl, devletin millete ait bir siyasi organizasyon olmas› gerekti¤i yolundaki inanç bu yüzy›lda kuvvet kazand›. Hatta bu konuda Marks ve milliyetçilik konusuna iliflkin olarak bildik de¤erlendirmelerden birisi flöyledir: Marks radikal bir toplumsal de¤iflim için proleteryaya mektup yazd› ama mektup yanl›fl adrese gitti, de¤iflimi yapan milliyetçilik oldu. Nitekim Marks’›n en fazla umut ba¤lad›¤› ‹ngiliz iflçi s›n›f›, ileri sanayi iliflkilerinin tüm elveriflli flartlar›na ra¤men, Birinci Dünya Savafl›’nda “emperyalist savafl”ta saf tutmaktan, evrensel proleter dayan›flma yerine Kraliçe için eme¤ini ortaya koymaktan imtina etmemifltir.

M

̇ˆËÓ̇ÎËÁχ XX ‚. ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÓÚ΢‡˛ÚÒfl ÓÚ Ú‡ÍÓ‚˚ı XIX ‚.: Û ÌËı ‡ÁÌ˚ ˆÂÎË Ë ÓÊˉ‡ÌËfl. ÅÓΠÚÓ„Ó, ÓÔ˚Ú Ô Ó¯ÎÓ„Ó ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡Î Ò‡ÏÛ ÒÛÚ¸ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ. Ç XXI ‚. ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ ÒÌÓ‚‡ Ô Â‰ÒÚÓflÚ Á̇˜ËÚÂθÌ˚ Ô ÂÏÂÌ˚, ÍÓÚÓ ˚ ҂flÁ‡Ì˚ Ò „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËÂÈ, ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËÂÏ Í·ÒÒ‡ ÌÓ‚ÓÈ ·Û ÊÛ‡ÁËË, ÔÓÁˈËÂÈ ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË, ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ÏË ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏË. 燈ËÓ̇ÎËÁÏÛ ÒÛʉÂÌÓ ‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ‚ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËË Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ XXI ‚. ÇÒfi ˝ÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ‚ÒÂÏ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏ Ô ÓˆÂÒÒ‡Ï.

Национализм в последний период Османской империи ᇠ·ÓΠ˜ÂÏ ÒÚÓÎÂÚÌ˛˛ ËÒÚÓ Ë˛ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ‚ íÛ ˆËË ÓÌ ËÒÔ˚ڇΠ‚ÎËflÌË ‡Á΢Ì˚ı ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍËı Ú˜ÂÌËÈ, ÍÓÚÓ ˚Â

Milliyetçili¤in tarihsel ve sosyal bir kategori oluflu, belli dinamiklerin ürünü olarak anlam ve etkinlik kazanmas›n› destekler. Sadece bu kadar da de¤ildir, her tarihsel ve sosyal kategori gibi milliyetçilik de kendi tarihi içinde de¤iflime u¤ram›flt›r. 20. yüzy›ldaki milliyetçilikler 19. yüzy›l›n tasavvurlar›na, beklentilerine sahip de¤illerdi, geç-

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

‚ÓÁÌËÍÎË Ì‡ ·‡Á ÏÂÒÚÌ˚ı ‡ÎËÈ. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ íÛ ˆËË ÒÙÓ ÏË Ó‚‡ÎÒfl ÓÒÓ·˚È ÚËÔ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚È ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡ÌÂ Ò Â „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ, ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏ ‡Á‚ËÚËÂÏ, ÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË Ú˜ÂÌËflÏË, ÒӈˇθÌÓÈ Ú̸͇˛. Ç Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÂ Ô ËÒÛÚÒÚ‚Û˛Ú Í‡Í Ó·˘Ë ˜Â Ú˚, Ú‡Í Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ͇ʉÓÏÛ ÓÚ‰ÂθÌÓ ‚ÁflÚÓÏÛ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Û. íÛ ÂˆÍËÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ì‡˜‡Î ÒÍ·‰˚‚‡Ú¸Òfl Í ÍÓÌˆÛ XIX ‚. ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ÓÒ··ÎÂÌËfl éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË. Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË ÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ‰‚Ûı Ô ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ı ÚẨÂ̈Ëflı. ÇÓÔ ‚˚ı, ÚÛ ÍË, Ò˜ËÚ‡˛˘Ë Ò·fl ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘ÂÈ Ì‡ˆËÂÈ ËÏÔ ËË, ÒÚ ÂÏËÎËÒ¸ ÒÓı ‡ÌËÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ‡ ÔÓÚÓÏÛ Ò˜ËÚ‡ÎË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï Â‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ Ô ÓÂÍÚ˚, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚ ̇ ÒÓÁ‰‡ÌË ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ„Ó Ë ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ùÚÓ ÔÓ·Ûʉ‡ÎÓ Ëı Á‡ÌflÚ¸ „Ë·ÍÛ˛ Ë ÎÓflθÌÛ˛ ÔÓÁËˆË˛ ‚ ‡ÁÌÓ Ó‰ÌÓÈ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒÚ ÛÍÚÛ Â ËÏÔ ËË. ÇÓ‚ÚÓ ˚ı, ÍÓ„‰‡ ÒÚ‡ÎÓ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ‡Á‚‡Î ËÏÔ ËË ÌÂËÁ·ÂÊÂÌ, ·˚· ҉·̇ ÔÓÔ˚Ú͇ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl, ÓÔË ‡˛˘Â„ÓÒfl ̇ Ú˛ ÍÒÍËÈ ˝ÎÂÏÂÌÚ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ·‡ÁÓ‚Ó„Ó ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ ̇ˆËË. çÂÒÎÓÊÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ̇ÒÍÓθÍÓ Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ë‚˚ ˝ÚË ÚẨÂ̈ËË, Ëϲ˘Ë ÚÓʉÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÎÓ‚ÂÒÌÓ ̇ËÏÂÌÓ‚‡ÌËÂ. çÓ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ÚÓ„Ó ‚ ÂÏÂÌË Ó·‡ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËfl ËÏÂÎË „ÎÛ·ÓÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ Ë Ô ‡‚Ó Ì‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. èÓÒΉÌËÈ ˝Ú‡Ô ËÏÔ ËË ·˚Î ÓÁ̇ÏÂÌÓ‚‡Ì ÔÓfl‚ÎÂÌËÂÏ Ì‡ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ‡ ÂÌÂ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË, ˜¸fl ˉÂÓÎÓ„Ëfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡Î‡Ò¸ ̇ Ô Ë̈ËÔ‡ı ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ. ꘸ ˉÂÚ Ó Ô‡ ÚËË «àÚÚËı‡Ú ‚˝ í ‡ÍË» («Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ»). ë ‡ÁÛ ÓÚÏÂÚËÏ, ˜ÚÓ Îˉ ˚ Ô‡ ÚËË ·˚ÎË ‚˚ÔÛÒÍÌË͇ÏË Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚‰ÂÌËÈ, ÔÓfl‚ÎÂÌË ÍÓÚÓ ˚ı Ò˜ËÚ‡ÎÓÒ¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı fl ÍËı Ô ËÏÂÚ ÏӉ ÌËÁ‡ˆËË ‚ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË XIX ‚. àÒÚÓ Ëfl ¢ ‰ÓÎ„Ó ·Û‰ÂÚ ı ‡ÌËÚ¸ ËÏÂ̇ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Îˉ ӂ Ô ËÓ‰‡ í‡ÌÁËχڇ, ‡ÍÚË‚ÌÓ Ô Ó‚Ó‰Ë‚¯Ëı ÏӉ ÌËÁ‡ˆË˛, ¢ ‰ÓÎ„Ó ·Û‰ÛÚ Ó·ÒÛʉ‡Ú¸Òfl ÔÓ ÓʉÂÌÌ˚ ÏӉ ÌËÁ‡ˆËÂÈ Ë‰ÂÓÎӄ˘ÂÒÍË ÚẨÂ̈ËË ‚Ó ‚ÒÂÈ Ëı Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ë‚ÓÒÚË. é‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÒÓ·˚ÚËÈ, ‰‡‚¯Ëı ËÏÔÛÎ¸Ò ÓÒÚÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ‚ ÚÓÚ Ô ËÓ‰, ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÒÒÚ‡ÌË „ ÂÍÓ‚. ùÚÓ ‚ÓÒÒÚ‡ÌËÂ, ËÏ‚¯Â ̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û, Ô Ë‚ÂÎÓ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë ‰Ë‡ÎÂÍÚ˘ÂÒÍËÈ ÏÂı‡ÌËÁÏ, ÍÓÚÓ ˚È Ô Ë‚ÂÎ Í ÓÒÚÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍËı ̇ÒÚ ÓÂÌËÈ. íÓ„‰‡ ‚ ëڇϷÛΠÒÓÒÚÓflÎËÒ¸ ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËË, ‚˚ ‡ÁË‚¯Ë ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚‡ ̇ Ó‰‡.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Турецкий национализм начал складываться к концу XIX в. в условиях ослабления Османской империи.

Türk milliyetçili¤i 19. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru, gerilemekte olan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun flartlar›nda belirmeye bafllad›. å·‰ÓÚÛ ÂˆÍ‡fl ‚ÓβˆËfl 1908 „. Ë Ô ËıÓ‰ Í ‚·ÒÚË Ô‡ ÚËË «Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ» ‰‡ÎË ÌÓ‚˚È ÚÓΘÓÍ ‡Á‚ËÚ˲ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ, Ó·ÂÒÔ˜˂¯ËÈ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ ‡Á‚ËÚË ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚ ‚ ËÏÔ ËË. 燘‡ÎÓ ˝ÚËı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚ ·˚ÎÓ ÔÓÎÓÊÂÌÓ Á‡ 30 ÎÂÚ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó ÂÙÓ Ï‡ÏË ‚ flÁ˚ÍÂ Ë ÎËÚ ‡ÚÛ Â, ÍÓ„‰‡ ‚ ÒÎÓ‚Â «ÚÛ ÓÍ» ÒÚ‡ÎË ÔËÒ‡Ú¸ ‡ ‡·ÒÍÛ˛ ·ÛÍ‚Û «‚‡‚», ‰‡˛˘Û˛ Á‚ÛÍ «Û». íÂÔ ¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚Â Ô ÓˆÂÒÒ˚ ÒÚ‡ÎË ÓÔË ‡Ú¸Òfl ̇ ÓÔ˚Ú „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl Ë ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl ÛÏÓ‚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ̇ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡‚¯Û˛ ‚ ÏË Â Ô ‡ÍÚËÍÛ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡. ÑÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ Ú‡ÍËı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ, Í‡Í àÒχËΠɇÒÔ ËÌÒÍËÈ, ÄÎË ÉÛÒÂÈÌÁ‡‰Â Ë áËfl ÉÓ͇θÔ, Ú‡ÍËı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ, Í‡Í «í˛ Í é‰Ê‡Í· ˚» («íÛ ÂˆÍËÈ Ó˜‡„») Ë ÊÛ Ì‡Î «ÉÂ̘ ä‡ÎÂÏΠ» («åÓÎÓ‰˚ Ô ¸fl»), ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Îˈ‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ, Ô ÂÒÚ‡‚¯Â„Ó ·˚Ú¸ Ô ÓÒÚÓ ÒÂÌÚËÏÂÌڇθÌ˚ÏË Ô ÂÊË‚‡ÌËflÏË. èÓ ‡ÊÂÌË ‚ è ‚ÓÈ ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌÂ Ë ‡Á‰ÂÎ ËÏÔ ËË Ó·ÓÁ̇˜ËÎË ÍÓ̈ Ô ‡‚ÎÂÌËfl Ô‡ ÚËË

miflin birikimi, tecrübesi onlar› yeni bir ba¤lama tafl›m›flt›. 21. yüzy›lda da milliyetçilikler küreselleflme, yeni burjuva s›n›f›n›n nitelikleri, entelektüellerin konumu, ülkelerin iliflkileri, öne ç›kan genel de¤erler istikametinde bir faz de¤iflikli¤i yaflayacakt›r. Bunlar, insan›n tarih içindeki ak›fl›nda ola¤an geliflmelerdir.

Osmanl›’n›n son dönemindeki milliyetçilik Türkiye’deki milliyetçilik, yaklafl›k yüz küsur y›ll›k tarihi içinde hem genel manadaki milliyetçi e¤ilimlerden etkilendi, onlar›n iddialar›n› kendi ba¤lam›na tafl›d›, içsellefltirdi, hem de tarihinden, sosyal co¤rafyas›ndan, inançlar›ndan kaynaklanan niteliklerle ba¤dafl›k bir milliyetçilik tasavvurunu infla etmeye çal›flt›. Bu genel olan›n yan›nda kendine has özgünlükler tafl›mak sadece Türk milliyetçili¤ine has da de¤il; tüm

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

47

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

«Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ», ÍÓÚÓ ÓÈ Ì ۉ‡ÎÓÒ¸ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ Ò‚ÓË ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ Á‡Ï˚ÒÎ˚. èÓ ˝ÚÓÈ Ô Ë˜ËÌ Ì ·˚ÎË ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌ˚ ‚ ÊËÁ̸ Ô·Ì˚ Ó͇Á‡ÌËfl ÔÓ‰‰Â ÊÍË ÏÂÒÚÌÓÈ ÏÓÎÓ‰ÓÈ ·Û ÊÛ‡ÁËË, ÂÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl ‡ÎÙ‡‚ËÚ‡, ¯ÂÌËfl ÏÌÓ„Ëı ·˚ÚÓ‚˚ı ‚ÓÔ ÓÒÓ‚. èÓÔÛÎËÒÚÒÍË ‚˚‚Ó‰˚ Ó Ô Ë˜Ë̇ı Ë ÛÒÎÓ‚Ëflı ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl íÛ ˆËË ‚ è ‚Û˛ ÏË Ó‚Û˛ ‚ÓÈÌÛ, ‡ Ú‡ÍÊ ӈÂÌ͇ ÓÎË, ÍÓÚÓ Û˛ Ò˚„ ‡Î‡ ‚ ˝ÚÓÏ Ô‡ ÚËfl «Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ», ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ·Ó ¸·˚ Á‡ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ‚·ÒÚ¸. çÂθÁfl Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ò ÓÍÓ̘‡ÌËÂÏ è ‚ÓÈ ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ Á‡‚ ¯Ë·Ҹ ˝ÔÓı‡ ËÏÔ ËÈ. ç‡ fl‰Û Ò éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËÂÈ, Ô ÂÍ ‡ÚË· ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË ĂÒÚ Ó-ÇÂÌ„Â Ò͇fl, ÔÓ‰Ó¯ÎÓ Í ÍÓÌˆÛ Ô ‡‚ÎÂÌË ‰Ë̇ÒÚËË êÓχÌÓ‚˚ı. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸ Ë ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ éÒχÌÒÍÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÔÓ‰ÚÓÎÍÌÛÎË Í Á‡Í‡ÚÛ Ó„ ‡Ì˘ÂÌÌ˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‚˚·Ó ‡ ÔÛÚË Ë Ô Ófl‚ÎÂÌËfl ËÌˈˇÚË‚˚ Ô ‡‚fl˘ËÏË ÒË·ÏË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. ü‰ Ó

͇‰ Ó‚ é·˘ÂÒÚ‚ Á‡˘ËÚ˚ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË, ÒÓÁ‰‡‚‡‚¯ËıÒfl ̇ Ú ËÚÓ ËË Ä̇ÚÓÎËË Ë î ‡ÍËË ÔÓÒΠÓÍÓ̘‡ÌËfl ‚ÓÈÌ˚, ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎË ‚˚ıÓ‰ˆ˚ ËÁ Ô‡ ÚËË «Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ», Ë ÚÓθÍÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ ˜Û‚ÒÚ‚Ó ‰‡‚‡ÎÓ ËÏ ÒËÎ˚ · ‡Ú¸ ̇ Ò·fl Óθ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Îˉ ӂ. åÛÒÚ‡Ù‡ äÂχθ ÄÚ‡Ú˛ Í, àÒÏÂÚ àÌÂÌ˛, ÑÊ·ΠŇfl , ä‡Á˚Ï ä‡ ‡·ÂÍË , î‚ÁË ó‡ÍχÍ, ÅÂÍË ë‡ÏË Ú‡ÍÊ ·˚ÎË ‚˚ıÓ‰ˆ‡ÏË ËÁ ˝ÚÓÈ Ô‡ ÚËË. àÏÂÌÌÓ Ì‡  ÓÔ˚Ú Ë Ú ‡‰ËˆËË ÓÔË ‡ÎËÒ¸ Ô ‡‚fl˘Ë ÒËÎ˚ ÒÚ ‡Ì˚ Ô Ë ÒÓÁ‰‡ÌËË ÌÓ‚Ó„Ó ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËË ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ¯‡„Ó‚ ÔÓ ÏӉ ÌËÁ‡ˆËË ÒÚ ‡Ì˚.

Каким быть турецкому национализму? Ä̇ÎËÁ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl Ë ÓÎË ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Ì‡Ò Í ‚˚‚Ó‰Û, ˜ÚÓ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ‰‡ÎÂÍ ÓÚ ‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÍÓ̈ÂÔˆËÈ, Ô Ó‚ÓÁ„·¯‡˛˘Ëı Ô Â‚ÓÒıÓ‰ÒÚ‚Ó

Рост популярности национализма, его различные проявления в разных странах, превращение его в фундаментальную идеологию многих политических режимов говорит о тесной связи этого феномена с характерной чертой нашего времени – модернизмом.

Milliyetçili¤in bu yüzy›lda böylesine önemli bir konuma yükselmesi, çeflitli ülkelerde kendisine coflku dolu karfl›l›klar bulmas›, siyasal toplumlar›n üzerine infla oldu¤u temel ideoloji haline gelmesi flüphesiz ça¤›n karakteristi¤i olan modernleflmeyle ilgili.

milliyetçiliklerin böyle bir karakterleri oldu¤u unutulmamal›d›r.

Türk milliyetçili¤i 19. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru, gerilemekte olan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun flartlar›nda belirmeye bafllad›. Burada birbirine z›t iki e¤ilimden bahsedilebilir. Bunlardan birincisi, kendisini imparatorlu¤un asli unsuru olarak gören Türklerin imparatorlu¤u ayakta tutmaya, dolay›s›yla çok milletli ve dinli yap›y› muhafaza etmeye dönük projeler, yaklafl›mlar gelifltirmeye ihtiyaç duymalar›d›r. Bu e¤ilim, onlar› heterojen toplumsal ve siyasal yap›lar karfl›s›nda daha esnek bir söyleme, tutuma sevk etmifltir. ‹kincisi ise, özellikle imparatorlu¤un son zamanlar›na do¤ru art›k da¤›lmay› mukadder gördüklerinde bir ulusal bilinç infla ederek Türk unsuruna dayal› bir siyasal yap› oluflturma çabas› içine girmifllerdir. Bu ikisinin birbiriyle ne kadar çeliflik dile, tahayyüle, iddiaya sahip oldu¤u aç›kt›r. Ancak bu çeliflik durum, yaflanan flartlar›n ve tarihi dinamiklerin içinde anlaml› bir yere oturmakta, kendini ifllevi üzerinden meflrulaflt›rmaktad›r. ‹mparatorlu¤un son döneminde en önemli milliyetçi örgütlenme ‹ttihat ve Terakki’nin çat›s› alt›nda olmufltur.

Hemen ifade edelim ki bu partinin kuruluflunda öncü rolü oynayan insanlar, 19. yüzy›l Osmanl› modernleflmesinin en önemli at›l›mlar›ndan say›lmas› gereken okullardan ç›km›fllard›r. Tanzimat’tan itibaren modernleflme hamlesini gerçeklefltiren yönetici kadro ile bunun bir ürünü olarak ortaya ç›kan yeni ideolojik e¤ilimler ve bu arada milliyetçi öncülerin anlaflmazl›klar›, çeliflkileri, siyasi e¤ilimlerindeki farkl›l›klar herhalde ilginç bir paradoks olarak tarihteki yerini muhafaza edecektir. Bu dönemde milliyetçili¤i besleyen önemli bir geliflme, yüzy›l›n sonunda yaflanan Yunan isyan›d›r. Bu milliyetçi isyan, milliyetçiliklerin teflvikçisi say›lan o diyalektik iliflkiyi devreye sokmufl, ‹stanbul’da gerçeklefltirilen kitlesel gösteriler halk›n millici duygular›n› atefllemifltir.

1908’de ilan edilen II. Meflrutiyet dönemi ve sonras›nda ‹ttihat ve Terakki’nin iktidara gelifli milliyetçili¤e imparatorlukta yeni bir ivme kazand›rm›flt›r. Bu ivme, daha yaklafl›k otuz y›l

48

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

Ó‰ÌÓ„Ó Ë ÛÌËÊÂÌË ‰ Û„Ó„Ó ËÎË ‰ Û„Ëı ̇ Ó‰Ó‚. 燈ËÓ̇ÎËÁÏ ÚÓ„Ó ÚËÔ‡, ÍÓÚÓ ˚È ÔÓÎÛ˜ËÎ ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ‚ íÛ ˆËË, ÒÎÛÊËÚ Á‡˘ËÚ ÒËÎ˚ Ë Â‰ËÌÒÚ‚‡ ̇ˆËË. à ˝ÚÓ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÚËÔ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚ ı‡ ‡ÍÚÂ Â„Ó ÔÓÎËÚËÍË. àÌÓ„‰‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‚ÓÁÌË͇ÂÚ ‚ ͇˜ÂÒڂ ˉÂÓÎÓ„ËË, ÓÔ ‡‚‰˚‚‡˛˘ÂÈ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌË ÍÓÎÓÌˇθÌÓ„Ó Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚‡, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ„Ó ‰Îfl Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ÂÌËfl ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚÂÈ ·Û ÊÛ‡ÁËË ‚ Ò˚ ¸Â Ë ˚Ì͇ı Ò·˚Ú‡. çÓ ÂÒÚ¸ ËÌÓÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ, Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ËÈ ˝ÚÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË, ‚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÈ Ò ÌÂÈ ‚ ÍÓÌÙÎËÍÚ. åÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ˝ÚËÏË Ô ËÏ ‡ÏË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ÌÂÚ ÌË˜Â„Ó Ó·˘Â„Ó, Í ÓÏ ̇Á‚‡ÌËfl. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ íÛ ˆËfl Ì ËÒÔ˚ڇ· ̇ Ò·Â, ˜ÚÓ Á̇˜ËÚ ·˚Ú¸ Û„ÌÂÚ‡ÂÏÓÈ, ÚÛ ÂˆÍËÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ËÏÂÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ ÙÛÌ͈ËË Ò‡ÏÓÁ‡˘ËÚ˚. ùÚÓÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎË, ‚Ó-Ô ‚˚ı, ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ Ô‡ ÚËË «Ö‰ËÌÂÌËÂ Ë è Ó„ ÂÒÒ», Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌ̇fl ̇ ÒÓı ‡ÌÂÌË ‡Á‚‡ÎË‚‡˛˘ÂÈÒfl ËÏÔ ËË, ÓÒÌÓ‚‡Ì̇fl ̇ Ô Ë̈ËÔ‡ı ÚÓΠ‡ÌÚÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÍÓ ‚ÒÂÏ ÊËÚÂÎflÏ ÒÚ ‡Ì˚ Ë, ‚Ó-‚ÚÓ ˚ı, „ÛχÌËÒÚ˘ÂÒ͇fl Ó ËÂÌÚ‡ˆËfl Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË, ˆÂθ ÍÓÚÓ ÓÈ ÒÓÒÚÓfl· ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ ÒÓı ‡ÌËÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. èÓÒΠÓÒÌÓ‚‡ÌËfl íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ô Ó‰ÓÎÊËÎ ÚÂÓ ÂÚ˘ÂÒÍÓÂ Ë Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ Í‡Í ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘‡fl ÍÛ Ò‡ ̇ ÏӉ ÌËÁ‡ˆË˛-‚ÂÒÚ ÌËÁ‡ˆË˛, ÓÙÓ ÏË‚¯ËÒ¸ ‚ Ó‰ÌÓ ËÁ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËÈ ÔÓÎËÚËÍË Ô ‡‚fl˘ÂÈ Ô‡ ÚËË. ÑÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ÎÓÁÛÌ„Ë ÚÓ„Ó ‚ ÂÏÂÌË, ˜Û‚ÒÚ‚‡ β‰ÂÈ, Ô Ë·„‡˛˘Ëı ÛÒËÎËfl ‰Îfl ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ‡ÚÏÓÒÙ Û, ÒÓÁ‰‡‚‡‚¯Û˛Òfl ÔÛ·ÎË͇ˆËflÏË ‚Â‰Û˘Ëı „‡ÁÂÚ, ˜ÚÓ·˚ ۂˉÂÚ¸ ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓÂ Ô ËÒÛÚÒÚ‚Ë ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ‚ ÊËÁÌË ÚÓÈ

önce Türk kelimesini “vav” harfiyle yazarak, dil ve edebiyatta milliyetçili¤i öne ç›kartarak bafllayan sürecin, devlet tecrübesi, entelektüel deste¤i, dünya ile gerçek iliflkiler üzerinden evrensel tecrübeyi yedekleyerek yoluna devam etmesini sa¤lam›flt›r. ‹smail Gasp›ral›, Hüseyinzade Ali, nihayet Ziya Gökalp gibi öncü entelektüeller, Türk Oca¤› gibi kurulufllar, Genç Kalemler gibi dergiler, milliyetçili¤i sadece bir duygu olmaktan ç›kartm›fllar, onun politik, toplumsal, siyasal kimlik kazanmas›na imkan sa¤lam›fllard›r. Birinci Dünya Savafl’›yla birlikte imparatorlu¤un talihsiz yenilgisi, tasfiyesi, ‹ttihat Terakki’nin büyük umutlarla geldi¤i yönetimine de son vermifltir. Bu sonuç, yerli burjuvaziyi destekleme, alfabede, gündelik hayatta, k›l›k k›yafette de¤ifliklikler yapma yolundaki tohum halindeki düflüncelerin de kuvveden fiile ç›kmas›na mani olmufltur.

Birinci Dünya Savafl›’na girifl flartlar›m›za, burada ‹ttihat ve Terakki’nin oynad›¤› role iliflkin ucuz ve popüler de¤erlendirmeler fazlas›yla güncel politik mücadelelerin bir ürünü olarak do¤mufllard›r. Unutmayal›m ki, Birinci Dünya Savafl’›yla birlikte dünyada imparatorluklar ça¤› sona ermifl, sadece Osmanl› ‹mparatorlu¤u de¤il, Avusturya-Macaristan imparatorlu¤u ve Romanov hanedanl›¤› da son bulmufltur.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu çöküfle götüren flartlar›n, yöneticilerin inisiyatif ve seçimlerinin s›n›rl› oldu¤u bir genel trend içinde flekillendi¤ine dikkat etmek gerekir. Savafl sonras›nda Anado-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

КРП разожгла национальные чувства Роль национализма и его влияние на государственную политику не уменьшились после военного переворота 1980 г. События в регионе и деятельность Курдской рабочей партии (КРП), избравшей насилие главным методом борьбы, всколыхнули националистические настроения в стране. В этот период даже совершенно далекие от подобных идей люди, которым и в голову не приходило причислять себя к какой-то определенной национально ориентированной группе, обнаружили пробуждение национального сознания. Рост популярности Демократической левой партии, успешно проявившей себя на выборах 1999 г., показал, что национализм получил широкое развитие и признание не только в политических кругах, но и в широких народных массах.

PKK Türk milliyetçili¤ini körükledi 1980 askeri darbesi ve sonras›ndaki geliflmelerde milliyetçilik önemini ve siyaset üzerindeki etkinli¤ini sürdürmüfltür. Bu defa bölgedeki geliflmeler, özellikle fliddeti bir yöntem olarak benimsemifl olan PKK hareketi genel manada milliyetçili¤i yükselten bir etki yaratm›flt›r. Bu dönemde, ola¤an zamanlarda milli kimlikleri, milliyetçili¤e odaklanan aidiyet ve dayan›flma duygusu hiç akl›na gelmeyecek olan insanlar dahi “içlerindeki milliyetçi e¤ilimi” keflfetmifller, kolektif varl›¤› koruma duygusunun bir parças› haline gelmifllerdir. Özellikle 99 seçimlerinde yükselen DSP örne¤i, milliyetçili¤in sadece siyasi olarak de¤il, toplumsal olarak da genifl bir co¤rafyaya sahip oldu¤unun anlat›m›d›r.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

49

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Существует глубокая связь между национализмом и исламом. Ислам отрицает национализм на этнической почве, способствует формированию толерантной по отношению ко всем народам и культурам модели национализма.

Milliyetçilikle ‹slâm dini aras›ndaki derin ba¤ ve ‹slamiyet’in soya, kökene dayal› bir milliyetçi tasavvura geçit vermeyen ilkeleri Türk milliyetçili¤ini baflka fikirlerle, baflka milletlerle, baflka kültürlerle iliflkisinde toleransl›, dikkat çekici ölçüde eflitlikçi bir çizgiye tafl›m›flt›r. ˝ÔÓıË. àÚÓ„Ó‚‡fl ‰ÂÍ· ‡ˆËfl ùÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÍÓÌ„ ÂÒÒ‡, ÒÓ· ‡‚¯Â„ÓÒfl ‚ 1923 „. ‚ àÁÏË Â, ËÁÓ·ËÎÛÂÚ Ô ËÁ˚‚‡ÏË ‚ ÚÓÏ Ê ‰ÛıÂ, Ë ÚÂÏ Ê ԇÙÓÒÓÏ Ô ÓÌËÍÌÛÚÓ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ‡ íÛ ˆËË àÒÏÂÚ‡ àÌÂÌ˛ ̇ ÓÚÍ ˚ÚËË ëË‚‡ÒÒÍÓ„Ó Û˜‡ÒÚ͇ ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰Ó Ó„Ë ‚ 1930 „.

lu’da, Rumeli’de Müdafa-i Hukuk Cemiyetlerini kurarak yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atan kadrolar›n da ‹ttihat Terakki kadrolar› oldu¤u, bu tür bir toplumsal önderlik rolünü bu insanlar›n milliyetçilikleri sayesinde oynad›klar›n› da bir kenara not etmekte fayda vard›r.

è ÂıÓ‰ Í ÏÌÓ„ÓÔ‡ ÚËÈÌÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ, Ú.Â. ‡ÍÚË‚ÌÓ ۘ‡ÒÚË ‚ ÛÔ ‡‚ÎÂÌËË ÒÚ ‡ÌÓÈ ‰ Û„Ëı Ô‡ ÚËÈ, ÔÓÏËÏÓ êÂÒÔÛ·ÎË͇ÌÒÍÓÈ Ì‡ Ó‰ÌÓÈ Ô‡ ÚËË (êçè), Ì ËÁÏÂÌËÎÓ ÒËÚÛ‡ˆË˛. Ç Ô Ó„ ‡Ïχı ÑÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍÓÈ Ô‡ ÚËË (Ñè) Ë ‰ Û„Ëı ÒÓÁ‰‡‚‡‚¯ËıÒfl Ô‡ ÚËÈ Ô ËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Î ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚ˘ÂÒÍËÈ ‰Ûı.

Baflta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere ‹smet ‹nönü, Celal Bayar, Kaz›m Karabekir, Fevzi Çakmak, Bekir Sami gibi isimler ‹ttihat ve Terakki gelene¤inden gelen insanlard›r. Önce Türkiye Cumhuriyeti’ni kurarken, sonras›nda ise modernleflme istikametindeki ink›-

50

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

laplar› yaparlarken bu gelene¤in birikimi ve tecrübesiyle davran›rlar.

Nas›l bir Türk milliyetçili¤i?

Burada Türk milliyetçili¤inin gerek teflekkülü, gerekse sonras›nda siyasetteki yeri bize flunu söyler: Bu milliyetçilik biçimi, “pan” nitelikli bir hareket olmaktan, baflka milletleri daha alt düzeyde gören bir dünya tasavvuruyla davranmaktan bütünüyle uzak, kendi varl›¤›n›, birli¤ini sa¤lamaya dönük müdafaa ekseninde teflekkül etmifl bir milliyetçiliktir. Bu önemlidir. Çünkü milliyetçiliklerin teflekkül biçimi onlar›n karakterlerini ve siyasetlerini belirler. Yükselen burjuva s›n›f›n›n pazar ve ham madde talebi do¤rultusunda kolonyal bir yap› kurmaya dönük giriflimlerin ideolojisi olarak ortaya ç›kan milliyetçilikle, buna itiraz eden, buna isyan eden milliyetçilikler aras›ndaki derin mahiyet fark› isim benzerli¤inin çok ötesindedir. Esasen Türk milliyetçili¤i bu ölçekte bir ezen-ezilen iliflkisi yaflamam›fl olmakla birlikte, kendini müdafaa etmeye dönük tüm pratikleri, tüm nitelikleri bünyesinde tafl›maktad›r. Bunu sa¤layan, biraz önce de zikretti¤imiz gibi çöken

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ã˛·ÓÔ˚ÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚ 1960 „. Ñè ·˚· Ò‚Â „ÌÛÚ‡ ÍÓÏËÚÂÚÓÏ, ̇Á˚‚‡‚¯ËÏÒfl «äÓÏËÚÂÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡». Ç ÍÓ̈ 60-ı „„. ̇ ÒˆÂÌ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË ÒÚ ‡Ì˚ ÔÓfl‚Ë·Ҹ è‡ ÚËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl (èçÑ), ÍÓÚÓ ‡fl ËÁ· ‡Î‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ò‚ÓËÏ „·‚Ì˚Ï ‰Â‚ËÁÓÏ. ç ·Û‰ÂÏ Ó·ÒÛʉ‡Ú¸ Ô ‡‚ÓÏ ÌÓÒÚ¸ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÎÓÁÛÌ„Ó‚ èçÑ, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚ı ̇ ·Ó ¸·Û Ò ÍÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ Û„ ÓÁÓÈ, ÌÓ Á‡ÏÂÚËÏ, ˜ÚÓ ˝Ú‡ Ô‡ ÚËfl ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡Î‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Í‡Í ÏÂı‡ÌËÁÏ Á‡˘ËÚ˚ ‰ËÌÒÚ‚‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡.

Опора национализма – не раса, а культура ë„ӉÌfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‚ íÛ ˆËË, ÒÓı ‡Ìfl˛˘ËÈ Ò‚Ó˛ ÙÛÌÍˆË˛ Á‡˘ËÚÌÓ„Ó ÏÂı‡ÌËÁχ, ÔÓ‰ÔËÚ˚‚‡ÂÚÒfl ÓÒÓÁ̇ÌËÂÏ ‚Á ˚‚ÓÓÔ‡ÒÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË, ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl ‚ „ËÓÌÂ. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÈ ÓÔ˚Ú ÂÒÔÛ·ÎË͇ÌÒÍÓÈ íÛ ˆËË, ÏÌÓ„ÓÔ‡ ÚËÈ̇fl ÒËÒÚÂχ, ÎË·Â ‡Î¸Ì˚ ̇ÒÚ ÓÂÌËfl Ô ËÓ‰‡ ÔÓÒΠ80-ı „„. Ó͇Á‡ÎË Ó„ ÓÏÌÓ ‚ÎËflÌËÂ Í‡Í Ì‡ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ Ó·ÎËÍ ÒÚ ‡Ì˚, Ú‡Í Ë ÌÂÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì‡ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ. LJÊ̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÂÏÛ Û‰‡ÎÓÒ¸ ‚˚ÈÚË Á‡ Ô Â‰ÂÎ˚ ÛÁÍÓ„Ó, ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÌËχÌËfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ Ë Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‡θÌÛ˛ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÒÚ ÛÍÚÛ Û ÒÚ ‡Ì˚. LJÊÌÛ˛ Óθ ‚ ˝ÚÓÏ Ò˚„ ‡ÎÓ ÒÚ ÂÏÎÂÌË ÍÓÌÒ ‚‡ÚË‚ÌÓ„Ó Ò Â‰ÌÂ„Ó Í·ÒÒ‡ – „·‚ÌÓÈ ÓÔÓ ˚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ – ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó ÒÓ ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ, ‡ Ú‡ÍÊ ‚˚‰‚ËÌÛÚ¸ ‚˚ÒÓÍÓÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌÌÓÂ Ë ‚ÎËflÚÂθÌÓ ÌÓ‚Ó ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. à ÍÓ̘ÌÓ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ „ÎÛ·Ó͇fl Ò‚flÁ¸ ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÓÏ Ë ËÒ·ÏÓÏ. àÒÎ‡Ï ÓÚ Ëˆ‡ÂÚ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ì‡ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÈ ÔÓ˜‚Â, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ÚÓΠ‡ÌÚÌÓÈ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ ÍÓ ‚ÒÂÏ Ì‡ Ó‰‡Ï Ë ÍÛθÚÛ ‡Ï ÏÓ‰ÂÎË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ. è ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÚÛ ÂˆÍËÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ·Û‰ÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸ Ò‚Ó ‰‚ËÊÂÌË ÔÓ Ô ÓÚÓ ÂÌÌÓÏÛ ÔÛÚË. ç ÚÓθÍÓ ‚ íÛ ˆËË, ÌÓ Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ó· ÂÒÚË Á ÂÎÓÒÚ¸, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ‡ÁÛÏÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ÏË ÓÏ, Ô Ó‰ÓÎÊËÚ¸ Ò‚Ó ‡Á‚ËÚË ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ÍÛθÚÛ ˚, ӷ·‰‡˛˘ÂÈ Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÂÈ ÒӉ ʇÌËÂÏ. èÓ͇ ̇ „Ó ËÁÓÌÚ ¢ Ì ‚ˉ̇ ‡Î¸Ú ̇Ú˂̇fl ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ ÒËÒÚÂχ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl, ÒÔÓÒӷ̇fl Á‡ÔÓÎÌËÚ¸ ˆÂÌÌÓÒÚÌÓÂ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÚ¸ ÏË ÌÓ‚ÓÈ ÍÛθÚÛ ÌÓÈ Ô‡ ‡‰Ë„ÏÓÈ, ˜ÚÓ·˚ ‚ÂÒÚË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÔÓ ÔÛÚË ‡Á‚ËÚËfl Ë ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. I

bir imparatorlu¤u ayakta tutmaya çal›flman›n toleransl› bak›fl aç›s› ile, nihai noktada varl›¤›n› korumaya dönük örgütlenmenin insani nitelikleridir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmas›ndan sonra milliyetçilik bat›l›laflmamodernleflme ekseninin bir ilkesi ve iktidar partisinin oklar›ndan birisi olarak hem teoride, hem de pratikte kendisine yer bulmufltur. O dönemdeki siyasi beyanlara, kalk›nma giriflimi heyecan›n›n arkas›ndaki duygulara, gazete köfle yazarlar›n›n temsil etti¤i iklime bak›ld›¤›nda milliyetçili¤in do¤rudan ve dolayl› olarak yo¤un bir flekilde zikredildi¤i görülür. Daha yeni yönetimin hemen bafllar›nda 1923’de toplanan ilk ‹zmir ‹ktisat Kongresi’nin sonuç bildirgesi dahi bu manada göndermelerle doludur. 1930’da demiryolunun Sivas’a ulaflmas› dolay›s›yla Baflvekil ‹nönü’nün yapm›fl oldu¤u konuflma da yine ayn› minval üzeredir. Çok partili hayata geçmek, CHP d›fl›nda baflka partilerin de ortaya ç›kmas›, milliyetçili¤in sadece CHP’ye ait oldu¤u türünden bir alg›lama do¤urmam›flt›r. Baflta DP olmak üzere hemen hemen kurulan tüm partilerde milliyetçi bir tonlama vard›r. ‹lginç bir durum, DP’yi 1960 y›l›nda iktidardan indiren komite üyelerinin ad›n›n da “Milli Birlik Komitesi” olmas›d›r.

Altm›fll› y›llar›n sonuna do¤ru milliyetçili¤i tematik bir özellik olarak alan MHP ortaya ç›km›flt›r. MHP’nin “komünizm tehlikesine dikkat çeken, komü-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

nizmle mücadeleyi esas alan” siyasi yaklafl›m›n›n hakl›l›¤›, tutarl›¤› ayr› bir tart›flma konusudur, ancak burada dikkat çeken önemli bir nitelik, bu co¤rafyadaki milliyetçili¤in o genel müdafaa ekseniyle bar›fl›k çizgisini MHP’nin de muhafaza etti¤idir.

Soya de¤il, kültüre dayal› bir Türk milliyetçili¤i Bugün Türkiye’deki milliyetçilik, ülkenin üzerinde bulundu¤u co¤rafyaya ait muhataral› durumdan beslenmeye devam etmekte, müdafaay› esas alan temel karakteristi¤iyle birlikte varl›¤›n› sürdürmektedir. fiüphesiz uzun tarihî birikim, Cumhuriyet döneminde yaflananlar, çok partili hayat, seksen sonras›n›n liberal, d›fla aç›k dünyas› bir çok politik projeyi oldu¤u gibi milliyetçili¤i de derinden etkilemifltir. Türk milliyetçili¤inin son derece k›flk›rt›c› baz› flartlara ra¤men etnik çekirde¤inin ça¤r›s›na kulak vermeyifli, millet kavram›n› soya dayal› bir kurmaca olarak de¤il, yaflayan toplumsal gerçekli¤in bir ifadesi olarak görmesi önemli özelliklerdir. Bunda, milliyetçili¤in dayana¤› olan muhafazakar orta s›n›flar›n gerek ticaret ve sanayi kanal›ndan dünya ile ba¤lar kurmas›, gerekse yetkin entelektüel kuflaklar yetifltirmesi önemli rol oynam›flt›r. Nihayet milliyetçilikle ‹slâm dini aras›ndaki derin ba¤ ve ‹slamiyet’in soya, kökene dayal› bir milliyetçi tasavvura geçit vermeyen ilkeleri Türk milliyetçili¤ini baflka fikirlerle, baflka milletlerle, baflka kültürlerle iliflkisinde toleransl›, dikkat çekici ölçüde eflitlikçi bir çizgiye tafl›m›flt›r.

Türkiye’de milliyetçilik zikredilen çizgide daha da olgunlaflarak varl›¤›n› sürdürmeye devam edecek görünmektedir. Sadece Türkiye’de de¤il, tüm dünyada milliyetçiliklerin çocukluk hastal›klar›ndan kurtularak tekamül etmeleri, dünya ile anlaml› ba¤lar kurmalar›, farkl› bir kimlik ve kültür biçimi olarak hayatiyetlerini sürdürmeleri önemlidir. Çünkü milliyetçili¤in insanlara sundu¤u de¤erlerin ve anlamlar dizgesinin yerini dolduracak, onlar› kalk›nma, geliflme yolunda seferber edecek, farkl› kültürel evreniyle dünyay› renklendirecek alternatif bir kolektif kimlik biçimi henüz ufukta görülmemektedir. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

51

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Турецкий национализм в опасности? Беседовал: Дженгиз Шимшек Ответственный редактор журнала «ДА» (Турция).

Türklük tehlikede mi?

Konuflan: Cengiz fiimflek Da dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (Türkiye).

çÂÓ·˙flÚ̇fl Ú ËÚÓ Ëfl ‚ÎËflÌËfl éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Ó·flÁ˚‚‡Î‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚˚ ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ÓÒÓ·˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Í Ì‡ Ó‰‡Ï, ̇ÒÂÎfl‚¯ËÏ ËÏÔ ˲. àÌÓ„‰‡ ‚Ò ÒËÎ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚˚ÌÛʉÂÌÓ ·˚ÎÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl ÔÓ‰‡‚ÎÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ‚ÓÒÒÚ‡ÌËÈ. ì ‚ ÓÔÂÈÒÍËı ÔÓÎËÚËÍÓ‚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ú ‡‰ËˆËfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ËÌÒÚ ÛÏÂÌÚ‡ ‰‡‚ÎÂÌËfl ̇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. Ç ˝ÚÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË í‡ÌÁËÏ‡Ú fl‚ËÎÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï ¯‡„ÓÏ ‚ ‰ÂΠÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ô ‡‚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÚÓθÍÓ Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚Ëfl ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚ Ë Ëı ‚ ÓÔÂÈÒÍËı ÒÚÓ ÓÌÌËÍÓ‚. êÓθ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÓÁ ÓÒ·. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ÍÓÌÒÚËÚÛˆË˛ íÛ ˆËË 1982 „. ·˚· ‚Íβ˜Â̇ ÒÚ‡Ú¸fl, Òӄ·ÒÌÓ ÍÓÚÓ ÓÈ «Í‡Ê‰˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, fl‚Îfl˛˘ËÈÒfl „ ‡Ê‰‡ÌËÌÓÏ íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÚÛ ÍÓÏ». ùÚËÏ íÛ ˆËfl Ó·˙fl‚Ë·, ˜ÚÓ ‚ ÒÚ ‡Ì ÌÂÚ ‡Á‰ÂÎÂÌËfl ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ. çÓ ˝ÚÓ Ê ‚˚Á‚‡ÎÓ Â‡ÍˆË˛ Í Û„Ó‚, ÍÓÚÓ ˚ ҘËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ËÒÚËÌÌ˚ÏË ıÓÁfl‚‡ÏË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ì‡ˆËË. ë‚ÓË Ë‰ÂË ÓÌË ÔÓ‰Í ÂÔÎflÎË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË ÚËÔ‡ «ùÈ, ÚÛ ÓÍ! è Ë‰Ë ‚ Ò·fl, Á‡ÒÚ‡‚¸ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ Ò‚ÓÈ „ÓÎÓÒ!» à‰ÂÓÎÓ„Ëfl Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó «Ú˛ ÍËÁχ» ·˚· Ó˜Â̸ ÔÓÔÛÎfl ̇ ‚ Ò ‰ËÌ XX ‚., ÌÓ Ò ‡Á‚ËÚËÂÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÛÚ ‡ÚË· Ò‚ÓÈ ‚ÂÒ, ·ÓΠÚÓ„Ó – Ûڂ ʉ‡Ú¸ Ò‚Ó˛ Ô Ë˜‡ÒÚÌÓÒÚ¸ Í ÚÛ Í‡Ï ËÎË Ú˛ Í‡Ï ËÌÓ„‰‡ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ô ËÁ̇ÍÓÏ ÛÒÚ‡ ‚¯Â„Ó Ï˚¯ÎÂÌËfl. äÚÓ Ê ڇÍÓÈ «ÚÛ ÓÍ», ͇ÍËÏË ı‡ ‡ÍÚ ËÒÚË͇ÏË ÓÌ Ó·Î‡‰‡ÂÚ, ÔÓ˜ÂÏÛ ‚ ÒÚ ‡Ì ÚÛ ÓÍ íÛ ˆËË Ú‡Í ÌÂÔÓÔÛÎfl ÌÓ ·˚Ú¸ ÒÚÓ ÓÌÌËÍÓÏ Ú˛ ÍËÁχ? Ä ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ú˛ ÍËÁÏ Ë Ò‡ÏÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ì‡ˆËË ‚ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË? ᇠÓÚ‚ÂÚ‡ÏË Ì‡ ˝ÚË ‚ÓÔ ÓÒ˚ Ï˚

52

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ó· ‡ÚËÎËÒ¸ Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓÏÛ ÔÓÎËÚËÍÛ, ÎË‰Â Û è‡ ÚËË ‚ÂÎËÍÓ„Ó Ó·˙‰ËÌÂÌËfl (èÇé) åÛıÒËÌÛ üÁ˚‰ÊËÓ„ÎÛ, ÍÓÚÓ ˚È Ì‡Á˚‚‡ÂÚ Ú˛ ÍÒÍËÈ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ «ÍÛθÚÛ Ì˚Ï Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÓÏ». ÇÓ ‚ ÂÏfl ÔÂ Â‚Ó ÓÚ‡ 12 ÒÂÌÚfl· fl 1980 „. ÓÌ ËÒÍ ÂÌÌ Á‡˘Ë˘‡Î ˉÂË Ú˛ ÍËÁχ, ·˚Î Ô Ë„Ó‚Ó ÂÌ Í Ú˛ ÂÏÌÓÏÛ Á‡Íβ˜ÂÌ˲, ÌÓ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË Ò‚ÓÂÈ Ì ËÁÏÂÌËÎ. ÑÊÂÌ„ËÁ òËϯÂÍ: ê‡Ì¸¯Â ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓ·ÓÈ ÔÛÚ¸ Ûڂ ʉÂÌËfl ̇ˆËË,  ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë Ë‰Â‡ÎÓ‚. ÉÓ‚Ó fl «ÏÓfl ̇ˆËfl», ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÒÔ˚Ú˚‚‡Î „Ó ‰ÓÒÚ¸. çÓ ÔÓÁ‰Ì ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ô Â‚ ‡ÚËÎÒfl ‚ Ó‰ÌÛ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÒÔÓ Ì˚ı Ë ÌÂÓ‰ÌÓÁ̇˜Ì˚ı ͇ÚÂ„Ó ËÈ. ä‡Í ÒΉÛÂÚ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡Ú¸ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ò ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl íÛ ˆËË? åÛıÒËÌ üÁ˚‰ÊËÓ„ÎÛ: ç‡

Varl›¤›n› çok kültürlü ve milletli bir co¤rafyada sürdüren Osmanl›, farkl› milletleri her zaman dikkate alm›flt›r. S›k s›k ortaya ç›kan ayr›l›kç› ayaklanmalarla u¤raflmak, Osmanl›’n›n bir dönem en önemli meflgalesi olmufl. Az›nl›k haklar›n› koruma ve bu yolla kimi ülkelerden ödünler alma ise, Avrupal› politikac›lar›n ifli haline gelmifl. Bu anlamda Tanzimat, Osmanl› içindeki az›nl›klar›n haklar›n› korumak ad›na ciddi bir at›l›md›. Zira az›nl›klar ve onlar›n Avrupal› destekçileri ancak bu flekilde susturulabilmiflti. Bu dönemde Türklük önemli bir misyon haline geldi. Fakat Türkiye 82 anayasas›na ekledi¤i “Türkiye Cumhuriyeti’ne vatandafll›k ba¤›yla ba¤l› herkes Türktür” maddesiyle ›rka dayal› bir ülke olmad›¤›n› deklare etti. Buna ra¤men Ülkenin as›l sahiplerinin Türk milleti oldu¤u düflüncesinden hareketle çal›flmalar “Ey Türk,

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

kükre ve kendine gel!” slogan›yla bayraklaflt›r›ld›. 20. yüzy›l›n ortalar›nda iyice serpilen bu düflünce küreselleflmenin h›z kazanmas›yla yavafllad›, saflar terk edildi, hatta yer yer “Türk” oldu¤unu dile getirmek, köhneleflmifl bir ideolojiyi savunmak gibi alg›land›, itildi ve cezaland›r›ld›.

“Türk” kimdi, ne gibi özellikleri vard›, bir Türk ülkesi olan Türkiye’de Türklü¤ü savunmak neden problem görüldü, bugün Türklü¤ü bir tehlike bekliyor mu? Bütün bu sorular›n cevab›n› 12 Eylül’de Türklük ad›na ön saflarda yer alm›fl, hapis yatm›fl ama davas›ndan asla vazgeçmemifl bir politikac›; Türk milliyetçili¤ini, kültür milliyetçili¤i olarak bayraklaflt›ran Büyük Birlik Partisi lideri Say›n Muhsin Yaz›c›o¤lu’nun cevaplar›nda arad›k.

Cengiz fiimflek: Bir zamanlar milliyetçilik milli var oluflun ve kendi de¤erlerini ortaya koyuflun bir yoluydu. Herkes “milletim” derken gurur duyuyordu. Fakat ne olduysa belli bir dönemden sonra art›k milliyetçiler irdelenmeye baflland›. Türkiye aç›s›ndan milliyetçili¤i nas›l alg›lamam›z gerek?

Muhsin Yaz›c›o¤lu: Bugün insanl›¤›n en önemli problemi adalettir; yani paylafl›mdaki adaletsizliktir. ‹ster küçük topluluklar, ister devletler, isterseniz devletleraras›nda iliflkiler ve bir de bütün bir dünyadaki güç dengeleri aç›s›ndan düflünelim, en önemli sorun, adaletli paylafl›m›n olmamas›ndad›r. Topra¤›nda alt›n olan, maden olan, petrol olan birçok toplum köle hayat› yaflarken o co¤rafyay› sömürge yapan güçlü devletler bu topraklardaki nimetleri götürerek kendi ülkelerini daha çok güçlendirmifllerdir. Türk milleti olarak bu tarihin safhalar› aras›na girdi¤imizde, övünç duyabilece¤imiz bir tarihi geçmifle sahip oldu¤umuzu görüyoruz. Gitti¤imiz yerlere hep adaleti, hakk›, hukuku götürmüflüz. Ço¤unlukla hep kuvvetlinin de¤il, hakl›n›n yan›nda olmaya çal›flm›fl›z. Selçuklu, Osmanl› ve Türkiye Cumhuriyeti devletinin tarihî geçmifline bakt›¤›m›zda, s›n›flara ay›rma, sömürme, asimile etme yerine daha çok kaynaflt›rma, birlefltirme, bütünlefltirme, asgari müfltereklerde bir araya getirmek ve bunun bir sonucu olarak da birlikte yönetme çabas›nda oldu¤umuzu görüyoruz. Türkiye aç›c›ndan milliyetçili¤i bu tarihi geçmifle sahip ç›kmakta görüyorum.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

53

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ „·‚̇fl Ô Ó·ÎÂχ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ – ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ë ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË, Ú.Â. Ì ‡‚ÌÓÏ ÌÓ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌË χÚ ˇθÌ˚ı ·Î‡„. ùÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ë Ï‡Î˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, Ë Í ÛÔÌ˚ı, Ò ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌËÂÏ Ï‡Ú ˇθÌ˚ı ·Î‡„ Ì‡Ô flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡ÌÓ ‡‚ÌÓ‚ÂÒË ÒËÎ ‚ ÏË Â. ʼnÒÚ‚Û˛Ú ÒÚ ‡Ì˚, ̇ Ú ËÚÓ ËË ÍÓÚÓ ˚ı ÒÓÒ Â‰ÓÚÓ˜ÂÌ˚ Á‡Ô‡Ò˚ ÁÓÎÓÚ‡, ÌÂÙÚË, ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚, Ô Ë ˝ÚÓÏ ÒÚ ‡Ì˚ÍÓÎÓÌËÁ‡ÚÓ ˚ Ô Ó‰ÓÎʇ˛Ú ·Ó„‡ÚÂÚ¸ Á‡ Ò˜ÂÚ Ò··˚ı. ÉÓ‚Ó fl Ó íÛ ˆËË, Ï˚ ÔÓÌËχÂÏ, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÌ˚ „Ó ‰ËÚ¸Òfl Ò‚ÓÂÈ ÒÚ ‡ÌÓÈ. äÛ‰‡ ·˚ Ï˚ ÌË ¯ÎË, Ï˚ ÌÂÒÎË Ò ÒÓ·ÓÈ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚ¸. å˚ ‚Ò„‰‡ ÒÚ‡ ‡ÎËÒ¸ ·˚Ú¸ Ì ̇ ÒÚÓ ÓÌ ÒËÎ˚, ‡ ̇ ÒÚÓ ÓÌ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË. ÑÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ·Â„ÎÓ„Ó ‚Á„Îfl‰‡ ̇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ëÂθ‰ÊÛÍˉӂ, éÒχÌÒÍÛ˛ ËÏÔ ˲ ËÎË ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÛ˛ íÛ ˆË˛, ˜ÚÓ·˚ ۷‰ËÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ‚ÏÂÒÚÓ ÔÓÎËÚËÍË ‡ÒÒËÏËÎflˆËË íÛ ˆËfl ‚˚·Ë ‡Î‡ ÔÛÚ¸ ÔÓËÒ͇ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl ‡ÁÌ˚ı ̇ Ó‰Ó‚ ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ, ‚ÏÂÒÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËfl ̇ Í·ÒÒ˚, ‚ÏÂÒÚÓ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÍÓÎÓÌËÈ Ï˚ ÒÚ ÂÏËÎËÒ¸ Ó·˙‰ËÌËÚ¸ ‡ÁÌ˚ ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ ̇ ÓÒÌÓ‚Â ÏËÌËχθÌ˚ı Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ‚˚ ‡·‡Ú˚‚‡Î‡Ò¸ ÒÚ ‡Ú„Ëfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ. åÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ

̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ íÛ ˆËË Ë ‰ÓÎÊÂÌ Á‡Íβ˜‡Ú¸Òfl ‚ Ô ËÁ̇ÌËË Ë „Ó ‰ÓÒÚË Á‡ ˝ÚÓ Ô Ó¯ÎÓÂ. ä‡ÍÛ˛ Óθ Ë„ ‡ÂÚ ‚‡¯‡ Ô‡ ÚËfl ‚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËË ˝ÚÓÈ ÏËÒÒËË? 燯‡ Ô‡ ÚËfl Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÒÏÓÚ ËÚ Ì‡ ÒÓ·˚ÚËfl ‚ ÏË Â Ì ÚÓθÍÓ Ò ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl íÛ ˆËË, ‡ Ò ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. ÑÎfl Ì‡Ò „·‚ÌÓ – ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ‰Îfl Ì‡Ò ‚‡ÊÌ˚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË, Ï˚ Ô Ë‰‡ÂÏ Á̇˜ÂÌË ÚÓÈ Ò‚flÁË, ÍÓÚÓ ‡fl ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÏÂÊ‰Û ÏË ÓÏ, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÊË‚ÂÚ ÒÂȘ‡Ò, Ë ÚÂÏ, „‰Â ÓÌ ·Û‰ÂÚ ÊËÚ¸ ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ. Ç 13-Ï ‡flÚ ÒÛ ˚ «äÓÏ̇Ú˚» „Ó‚Ó ËÚÒfl: «å˚ ÒÓÁ‰‡ÎË ‚‡Ò ÏÛʘËÌÓÈ Ë ÊÂÌ˘ËÌÓÈ, ҉·ÎË ‚‡Ò ̇ Ó‰‡ÏË Ë ÔÎÂÏÂ̇ÏË, ˜ÚÓ·˚ ‚˚ Á̇ÎË ‰ Û„ ‰ Û„‡...» ÇÒ β‰Ë ·Â ÛÚ Ì‡˜‡ÎÓ ÓÚ Ä‰‡Ï‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ, fl‚Îfl˛ÚÒfl · ‡Ú¸flÏË. ë ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl ËÒ·χ, · ‡Ú¸flÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÚÓθÍÓ ÏÛÒÛθχÌÂ, Ò ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, · ‡Ú¸flÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl ̇ Ó‰˚, ÍÓÚÓ ˚ ËÏÂ˛Ú Ó·˘ÂÂ Ô Ó¯ÎÓÂ, Ó·˘Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ÊË‚ÛÚ ‚ÏÂÒÚ ̇ Ó‰ÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË. ÑÎfl ÛÒÔ¯ÌÓ„Ó ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓÊË‚‡ÌËfl Ì ÒÚÓËÚ Á‡ÓÒÚ flÚ¸ ‚ÌËχÌË ̇ ‡Á΢Ëflı, ÎÛ˜¯Â ‡Á΢Ëfl Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ ‚ Ì˛‡ÌÒ˚,

Мы никогда не поддерживали расизм, который опирается на анализ крови и параметры черепа. Мы отрицаем научность подобных выводов. Мы придерживаемся культурного национализма.

Biz hiçbir zaman kan tahliline dayanan, kafatas› ölçeklerine dayanan bir ›rkç›l›¤› benimsemedik. Böyle bir fleyi kesinlikle ilmî bulmuyoruz, do¤ru bulmuyoruz. Biz kültür milliyetçili¤inden yanay›z.

54

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Peki, Büyük Birlik Partisi olarak bu misyonun neresindesiniz?

Biz Büyük Birlik Partisi (BBP) olarak, öncelikle kendi ülkemiz aç›s›ndan de¤il, bütün insanl›k aç›s›ndan objektif bir bak›fl aç›s›na sahibiz. ‹nsan› merkeze koymaya, insan› bütün de¤erleri ile sevmeye, insan›n var olufl sebeplerine, dünya da var oldu¤u dönem içerisinde yapt›klar›yla bir gelecekte yaflayaca¤› dünya aras›nda irtibat› koparmamas›na dikkat ediyoruz. Tabi ki Hucurat Suresi 13. ayette “Ey insanlar, Biz sizi bir erkekle bir difliden yaratt›k ve birbirinizle tan›flan›z diye sizi milletlere, kabilelere ay›rd›k….” diye buyurmaktad›r. ‹nsanlar Âdem’le (a.s) ba¤lar› nedeniyle kardefltir. Müslümanlar aç›s›ndan bakt›¤›m›zda “ancak müminler kardefltirler”, millet aç›s›ndan bakt›¤›m›z da, ortak bir geçmifli, de¤erleri ve birlikte yaflama iradesi ortaya koymufl topluluklar da millettirler, yani kardefltirler. Onlar›n bir arada yaflamas› için farkl›l›klar›, nüanslar› derinlefltirmek ve o çat›flma alan› oluflturmak yerine farkl›l›klar› nüansa indirerek ortak de¤erleri öne ç›kar›p, ortak de¤erlerde bir arada yaflamalar›n› esas al›yoruz.

T.C devletine vatandafll›k ba¤›yla ba¤lanm›fl olan herkes Türktür Yani kafatas› milliyetçisi de¤ilsiniz…

Biz hiçbir zaman kan tahliline dayanan, kafatas› ölçeklerine dayanan bir ›rkç›l›¤› benimsemedik. Böyle bir fleyi kesinlikle ilmî bulmuyoruz, do¤ru bulmuyoruz. Biz kültür milliyetçili¤inden yanay›z. Çünkü kültür milliyetçili¤i, ayn› co¤rafya da duygu, düflünce, gelecek kurgusu ve birlikte yaflama arzusu olan topluluklara “millet” gözüyle bakar. T.C. anayasas›nda da “T.C devletine vatandafll›k ba¤›yla ba¤lanm›fl olan herkes Türktür” diyor. Demek ki, buradaki “Türk” kavram› bir ›rk›n ad› de¤il, bir kültür birli¤inin, birlikte yaflama iradesinin ortak de¤erlerinden meydana gelen bir tarihî sürecin infla etti¤i insanlar toplulu¤u demektir. Devlet bir manevi çat›d›r, o birli¤i oluflturan bir ayg›tt›r. Millet de o devleti infla eden varl›kt›r. Dolay›s›yla biz, Kürdü, Türkmeni, Alevisi, Laz› ve Boflna¤›yla Türkiye Cumhuriyeti devletinin inflas›n› gerçeklefltiren ve bu devleti var

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

eden, bu devlete vatandafll›k ba¤›yla ba¤lanm›fl herkesi “Türk” kabul ediyoruz. Kesinlikle ›rkç›l›¤› kabul etmiyoruz.

Bize göre milliyetçilik; ait oldu¤un milleti sevmek, ona hizmet duygusuyla dolu olmak, flehit kan›yla de¤er kazanm›fl vatan› sevmek, o vatan ve millet için ve milletin ortak de¤erleri için bir tak›m art› de¤erler katabilmektir. Yani edebiyat›nda, fliirinde, mimarisinde musikisinde ve bilimin her alan›na bir gram dahi olsa art› katabiliyorsan›z, “milliyetçisiniz” demektir.

1992 y›l›nda Milliyetçi Hareket Partisi’nden (MHP) ayr›ld›n›z. Sizi ayr›lmaya iten sebep, farkl› bir milliyetçilik anlay›fl› m›yd›?

Kimileri “her fley devlet içindir” diyor.

Bunlar› ifade ederken bunu “milliyetçilik” ad›na yap›yorlar. Kimileri ise “devlet hiç önemli de¤ildir, önemli olan milletin inançlar›n› yaflamas›d›r. Millet inançlar›n› yafl›yorsa, bireysel olarak inanç özgürlü¤ü varsa, onu yaflama hakk› varsa o zaman üstünde dalgalanan bayrak önemli de¤ildir. Bu ba¤lamda devletin ad› da önemli de¤ildir. Kimin devlet oldu¤u da mühim de¤ildir” anlay›fl›n› tafl›yor. Ben iki yaklafl›m›n da do¤ru olmad›¤›n› düflünüyorum. Medeniyet kodlar›m›z› kaybetmeden bize ait de¤erlerle bir medeniyet önderli¤i yapabiliriz ve sonrada o medeniyetin bütün dünya insanl›¤›na faydal› yönlendirmeler yapmas›n› sa¤layabiliriz. “Çat›flmadan, savaflmadan, bunu yapabiliriz” diyorum.

Sizin üstünüze zulümle, a¤›r silahlar›yla gelebilirler ve sizi kölelefltirmek isteyebilirler. Böyle bir ortamda “bu yüzümü döndüm, tokatlad›n. Öbür yüzümü de döneyim, o tarafa da vur. Çünkü ben bar›fltan yanay›m” diyemezsiniz. Cayd›r›c› olacaks›n›z. Savaflmak isteyenleri bar›fla mecbur edeceksiniz. Bunu yaparken önemli olan, ç›k›fl noktan›z ve varmak istedi¤iniz hedeftir. Bizim ç›k›fl noktam›z sevgi, varmak istedi¤imiz hedef, sevgi medeniyeti. Ama ç›kt›¤›m›z noktayla varmak istedi¤imiz yer aras›nda bize müdahale edilirse, bizi kölelefltirmek isterlerse, bize kendi de¤erlerini giydirmeye kalk›fl›rlarsa elbette direnece¤iz, savaflaca¤›z. Hem kendimizi müdafaa edece¤iz, hem de¤erlerimizi, hem de devletimizi koruyaca¤›z. O devlet olmadan da bunlar› yapamay›z.

Нападки на тюркизм Т

урция и тюркизм находятся в опасности. К сожалению, под влиянием определенных идеологий даже на территории проживания тюрков «тюркизм» стал наказуем. И ценности, связанные с принадлежностью к тюркской культуре: язык, обычаи и традиции, верования подверглись жесткой ассимиляции. Попытки противостоять этому процессу заканчивались ссылками. Достаточно беглого взгляда на тюркские республики, чтобы понять, что они нуждаются в серьезном культурном возрождении. После заката Османской империи Турция столкнулась с серьезными угрозами. Был заключен Севрский договор, который предусматривал раздробление османских земель. Часть земель, объединившись под знаменем единой веры, стала частью Национального договора, который стал основой Турецкой Республики. Но до сих пор некоторые страны Запада мечтают о реализации Севрского соглашения. Военные чиновники США давно составили новую карту Ближнего Востока. Ничуть не стесняясь, они заявляют о необходимости создания независимого Курдистана, в который должны войти и 22 турецких города. Армения стремится к расширению своих земель за счет местности вблизи Арарата. На это нельзя не обращать внимания.

Türklü¤e karfl› bir sald›r› var ürkiye’ye ve Türklü¤e karfl› bir tehlike var. Bir zamanlar baz› ideolojilerin kuflatmas› alt›na girmifl ve “Türklük” Türk co¤rafyas›nda suç haline getirilmifl, Türklü¤e ait de¤erler, töreler, gelenekler, inançlar, dil ve kendine ait hususiyetleri bir asimilasyon sürecine tabi tutulmufl. Bu de¤erleri yaflamak isteyenler sürgüne gönderilmifllerdir.

Türki Cumhuriyetlere bir bak›n, bunlar›n hemen hepsinde bir yeniden toparlanma ihtiyac› vard›r. Türkiye Osmanl›’dan sonra tehditlerle karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Sevr diye bir harita önüne konulmufl, bu topraklar paramparça edilmek istenmifltir.

Topraklar›m›z üzerinde, Misak-› Milli içerisinde kalan toplulu¤u ‹slâm ortak paydas›nda birlefltirip Türk üst kimli¤iyle bir araya getirmifliz ve devletimizin ad›na da Türkiye Cumhuriyeti demifliz. Bugün hâlâ bir tak›m Bat›l› devletler Sevr’i bir hayal olarak kafalar›nda yaflatmaktalar. ABD’nin resmi elbiseli subaylar› çantalar›ndan yeni Ortado¤u haritalar› ç›kar›yorlar. Türkiye’nin 22 ilini içine alarak sözde özgür Kürdistan devleti kurmak istediklerini söylemekten çekinmiyorlar. Ermenistan A¤r›’y› içine alacak flekilde topraklar›n› geniflletmek istiyor. Bunlar› dikkate almamak mümkün de¤il.

T

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

55

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ÓÔ Â‰ÂÎËÚ¸ Ó·˘Ë ˆÂÌÌÓÒÚË Ë Ì‡ Ëı ÓÒÌÓ‚Â ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ.

Kifli kavmini sevmekle k›nanamaz

Каждый гражданин Турции считается турком àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ‰Îfl ‚‡Ò Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í Ó·˘ÂÈ Ì‡ˆËË Ì ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ÒıÓ‰ÒÚ‚ÓÏ ˜Â ÂÔÌÓÈ ÍÓ Ó·ÍË... å˚ ÌËÍÓ„‰‡ Ì ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÎË ‡ÒËÁÏ, ÍÓÚÓ ˚È ÓÔË ‡ÂÚÒfl ̇ ‡Ì‡ÎËÁ Í Ó‚Ë Ë Ô‡ ‡ÏÂÚ ˚ ˜Â ÂÔ‡. å˚ ÓÚ Ëˆ‡ÂÏ Ì‡Û˜ÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ‚˚‚Ó‰Ó‚. å˚ Ô Ë‰Â ÊË‚‡ÂÏÒfl ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÍÛθÚÛ Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ̇ˆËÂÈ „ ÛÔÔÛ Î˛‰ÂÈ, ÍÓÚÓ ‡fl ÊË‚ÂÚ Ì‡ Ó‰ÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË, ÒÚ ÓËÚ Ó·˘Â ·Û‰Û˘ÂÂ Ë ÒÚ ÂÏËÚÒfl Í ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÏÛ Ô ÓÊË‚‡Ì˲. äÓÌÒÚËÚÛˆËfl íÛ ˆËË Ûڂ ʉ‡ÂÚ: «ä‡Ê‰˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, fl‚Îfl˛˘ËÈÒfl „ ‡Ê‰‡ÌËÌÓÏ íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÚÛ ÍÓÏ». íÓ ÂÒÚ¸ Ô Ë̇‰ÎÂʇڸ Í ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ì‡ˆËË – Á̇˜ËÚ ·˚Ú¸ ˜‡ÒÚ¸˛ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÒÎÓÊË‚¯Â„ÓÒfl ‚ ıӉ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓ„Ó Ô ÓˆÂÒÒ‡, ÍÓÚÓ Ó ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ë̉˂ˉ˚, ӷ·‰‡˛˘Ë ‚ÓÎÂÈ Ë ÒÚ ÂÏÎÂÌËÂÏ ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó – ‰ÛıÓ‚Ì˚È ÍÛÔÓΠ̇ˆËË, ÏÂı‡ÌËÁÏ, ‰Â·˛˘ËÈ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï Ó·˙‰ËÌÂÌËÂ. 燈Ëfl – ÊË‚Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÍÓÚÓ ÓÂ Ë ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ Á‰‡ÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. äÛ ‰˚, ÚÛ ÍÏÂÌ˚, ‡Î‚ËÚ˚, ·Á˚ ËÎË ·ÓÒÌËȈ˚ – ‚Ò ˝ÚË Ì‡ Ó‰˚ Ô ËÌËχÎË Ë Ô Ó‰ÓÎʇ˛Ú Ô ËÌËχڸ Û˜‡ÒÚË ‚ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Â ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ÒÂı, ÍÚÓ ËÏÂÂÚ ÚÛ ÂˆÍÓ „ ‡Ê‰‡ÌÒÚ‚Ó, Ï˚ ̇Á˚‚‡ÂÏ ÚÛ Í‡ÏË. çÓ Ï˚ Ó‰ÌÓÁ̇˜ÌÓ Ô ÓÚË‚ ‡ÒËÁχ. 燈ËÓ̇ÎËÁÏ ‚ ̇¯ÂÏ ÔÓÌËχÌËË – ‚ ÌÓÒÚ¸ ̇ˆËË, Í ÍÓÚÓ ÓÈ Ô Ë̇‰ÎÂÊËÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÚ ÂÏÎÂÌË ÒÎÛÊËÚ¸ ˝ÚÓÈ Ì‡ˆËË, β·ËÚ¸ Ó‰ËÌÛ, Á‡ ÍÓÚÓ Û˛ Ô ÓÎË‚‡ÎË Í Ó‚¸ ÏËÎÎËÓÌ˚ β‰ÂÈ, Ó·Ó„‡˘‡Ú¸ ˝ÚÛ Ì‡ˆË˛ ‚ÒÂÏ ÎÛ˜¯ËÏ, ˜ÂÏ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ÖÒÎË ‚˚ ‚ÌÓÒËÚ ÔÓÁËÚË‚Ì˚È ‚Í·‰ ‚ ‡Á‚ËÚË ÎËÚ ‡ÚÛ ˚, ÔÓ˝ÁËË, ‡ ıËÚÂÍÚÛ ˚ ËÎË Ì‡ÛÍË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ‚‡Ò ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ ̇ˆËÓ̇ÎËÒÚÓÏ. Ç 1992 „. ‚˚ ‚˚¯ÎË ËÁ ÒÓÒÚ‡‚‡ Ô‡ ÚËË «ç‡ˆËÓ̇θÌÓ ‰‚ËÊÂÌË» (èçÑ). óÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓ ‚‡Ò Ô ËÌflÚ¸ Ú‡ÍÓ ¯ÂÌËÂ? ì ‚‡Ò ·˚ÎÓ ËÌÓ ÔÓÌËχÌË ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ? äÚÓ-ÚÓ Ô Ë‰Â ÊË‚‡ÂÚÒfl ÎÓÁÛÌ„‡ «ÇÒ ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡» Ë Ò˜ËÚ‡ÂÚ ˝ÚÓÚ ÎÓÁÛÌ„

56

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Если вас ударят по левой щеке, вы не захотите подставить правую только потому, что придерживаетесь мирных методов. Вы должны будете принудить к миру тех, кто жаждет войны.

“Bu yüzümü döndüm, tokatlad›n. Öbür yüzümü de döneyim, o tarafa da vur. Çünkü ben bar›fltan yanay›m” diyemezsiniz.

Cayd›r›c› olacaks›n›z.

Savaflmak isteyenleri bar›fla mecbur edeceksiniz. ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂÏ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ. äÚÓ-ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÓÒÓ·Ó„Ó Á̇˜ÂÌËfl Ì ËÏÂÂÚ, „·‚ÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ ̇ Ó‰ ÏÓ„ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ËÒÔӂ‰ӂ‡Ú¸ ‚ Û. ÖÒÎË Ì‡ Ó‰ ‚ ËÚ, ӷ·‰‡ÂÚ Ô ‡‚‡ÏË Ë Ò‚Ó·Ó‰‡ÏË, Ò ˝ÚËÏ Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ÏË, ÚÓ ÌÂ Ú‡Í ÛÊ ‚‡ÊÌÓ, ͇ÍÓÈ Ù·„ ‡Á‚‚‡ÂÚÒfl ̇‰ ÌËÏ. à ̇Á‚‡ÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÚÓÊ Ì ËÏÂÂÚ ÓÒÓ·Ó„Ó Á̇˜ÂÌËfl, Ì‚‡ÊÌÓ Ë ÚÓ, ˜¸Â ˝ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. é·‡ ÔÓ‰ıÓ‰‡, ̇ ÏÓÈ ‚Á„Îfl‰, Ì ÒÓ‚ÒÂÏ Ô ‡‚ËθÌ˚Â. ç Ú flfl Ò‚ÓËı ÍÛθÚÛ Ì˚ı ÍÓ‰Ó‚, ÒÓı ‡ÌË‚ Ò‚ÓË ˆÂÌÌÓÒÚË, ̇¯‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÒÔÓÒӷ̇ ÒÚ‡Ú¸ Îˉ ÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, ·˚Ú¸ ÔÓÎÂÁÌÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡. ü Ûڂ ʉ‡˛, ˜ÚÓ Ï˚

Kimileri evrensellik ad›na devleti, hususi de¤erlerimizi bize ait olan inanç de¤erlerimizi önemsemiyor. Bunlar› muhafaza ve müdafaa etme noktas›nda bir sorumluluk tafl›m›yor. Kimileri dinî de¤erlere dayand›rarak evrensel düflünmek gerekti¤ini, yerel düflünmenin bölücülük oldu¤unu, hususi de¤erlerin yaflat›lmaya çal›fl›lmas›n› inanç d›fl›, din d›fl› gibi telkin ettiklerini de görüyoruz. Bunlar do¤ru de¤ildir. Peygamber Efendimizin hadisleri var: “Kifli kavmini sevmekle k›nanamaz. Ancak asabiyet yoktur.” Yani ‹slâm milliyetçili¤e müsaade ediyor ama asabiyetçili¤e müsaade etmiyor. Bir kifli kendi kardeflinin baflka birisi ile ihtilaf› oldu¤unda, haks›z oldu¤u halde s›rf kan ba¤›ndan dolay› haks›zl›k üzerindeki kendi kardeflinden yana olamaz. Bu asabiyettir.

Son zamanlardaki geliflmeleri de göz önünde bulunduracak olursak, Türklü¤ü bir tehlike bekliyor mu?

Bugün kültür emperyalizmiyle karfl› karfl›yay›z. Bat› de¤erlerini bize bir elbise gibi giydirmek istiyor. Bize ait de¤erleri Bat›l› de¤erlerle de¤ifltirme çabalar› var.

Bu Bat›l› de¤erlerle de¤ifltirirken bireysellik öne ç›k›yor, ferdiyetçilik art›yor.

“Ben” duygusu putlafl›yor. Bu anlay›fl Bat›’n›n vahfli kapitalizminin yans›mas›d›r.

Bu de¤erler flöhret olma, meflhur olma, servet kazanma, makam kazanma h›rs› ve kavgas›yla beraber uyuflturucuyu, fuhflu, yoz ahlaki de¤erleri öne ç›kart›yor. Bunlar da bizi içten içe kemiriyor, yok ediyor. Zaten bu de¤erlerimizi kaybetmiflsek o zaman “Türklük” diye bir de¤erden bahsetmek mümkün de¤il.

Peki Avrupa Birli¤i’ne girersek?

Bask›n bir kültürüz, bask›n de¤erlerimiz var. Bu bizim asimilasyoncu, emperyalist oldu¤umuzdan de¤il, tam tersine bütün ça¤lara hitap edecek, bütün ça¤lar›n üstünde insan›n f›trat›na en uygun olan de¤erlere sahip oldu¤umuzdand›r. Korku içerisinde, “aman kaybederiz” diye, dünya medeniyetle-

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ˝ÚÓ Ò‰Â·ڸ ·ÂÁ Ô ËÏÂÌÂÌËfl ‚ÓÈÌ Ë Ì‡ÒËÎËfl. Å˚‚‡˛Ú ‚‰¸ Ë ‰ Û„Ë ÏÂÚÓ‰˚, ̇ ‚‡Ò ÏÓ„ÛÚ Ë‰ÚË Ò Ó ÛÊËÂÏ, ÔÓ ‡·Ó˘‡Ú¸. à ÚÓ„‰‡, ÂÒÎË ‚‡Ò Û‰‡ flÚ ÔÓ Î‚ÓÈ ˘ÂÍÂ, ‚˚ Ì Á‡ıÓÚËÚ ÔÓ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ô ‡‚Û˛ ÚÓθÍÓ ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ô Ë‰Â ÊË‚‡ÂÚÂÒ¸ ÏË Ì˚ı ÏÂÚÓ‰Ó‚. Ç˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ·Û‰ÂÚÂ Ô ËÌÛ‰ËÚ¸ Í ÏË Û ÚÂı, ÍÚÓ Ê‡Ê‰ÂÚ ‚ÓÈÌ˚. LJÊÌÓ ÚÓ, ËÁ ˜Â„Ó ‚˚ ËÒıÓ‰ËÚ ‚ Ò‚ÓËı ‰ÂÈÒÚ‚Ëflı Ë Í‡ÍÓ‚‡ ‚‡¯‡ ÍÓ̘̇fl ˆÂθ. 燯‡ ËÒıӉ̇fl ÚӘ͇ – β·Ó‚¸, ‡ ÍÓ̘̇fl ˆÂθ – ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl β·‚Ë. çÓ ÂÒÎË Ì‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË Ï˚ ÒÚÓÎÍÌÂÏÒfl Ò Ì‡ÒËÎËÂÏ, ÂÒÎË Ì‡Ï ÔÓÔ˚Ú‡˛ÚÒfl ̇‚flÁ‡Ú¸ ˜Ûʉ˚ ˆÂÌÌÓÒÚË, Ï˚, ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, Ó͇ÊÂÏ ÒÓÔ ÓÚË‚ÎÂÌËÂ. å˚ ·Û‰ÂÏ Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ò·fl, ̇¯Ë ˆÂÌÌÓÒÚË Ë Ì‡¯Â „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. çÓ ·ÂÁ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ˝ÚÓ Ò‰Â·ڸ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ.

Человека нельзя обвинить в том, что он любит свой народ äÚÓ-ÚÓ ‡‰Ë Ô·ÌÂÚ‡ Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ò Ì· ÂÊÌÓÈ Î„ÍÓÒÚ¸˛ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í Ò‚ÓÂÏÛ Î˘ÌÓÏÛ ÒӈˇθÌÓÏÛ Ë ÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ‚˚·Ó Û, Ô ÂÌ· „‡ÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸˛ ÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ë Á‡˘ËÚ˚ Ò‚ÓÂÈ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË. ÖÒÚ¸ Ë ‰ Û„ÓÈ ‚Á„Îfl‰, ÍÓ„‰‡ Ûڂ ʉ‡ÂÚÒfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÂÎË„ËÓÁÌ˚ı, Ô Ë ˝ÚÓÏ ÎÓ͇θÌÓ Ï˚¯ÎÂÌË ̇Á˚‚‡ÂÚÒfl ÒÂÔ‡ ‡ÚËÒÚÒÍËÏ, ‡Á‚ËÚË ҇ÏÓ·˚ÚÌ˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‚ÓÒÔ ËÌËχÂÚÒfl Í‡Í ÓÚıÓ‰ ÓÚ ÂÎË„ËË. ùÚÓ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÌÓ ÌÂÔ ‡‚ËθÌÓ. è Ó ÓÍ

åÛı‡Ïω „Ó‚Ó ËÎ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÌÂθÁfl Ó·‚ËÌËÚ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌ Î˛·ËÚ Ò‚ÓÈ Ì‡ Ó‰, ÌÓ ÌÂθÁfl ‰ÓÔÛÒ͇ڸ ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓÒÚË. íÓ ÂÒÚ¸ ËÒÎ‡Ï ‰ÓÔÛÒ͇ÂÚ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ, ÌÓ Á‡Ô ¢‡ÂÚ ‡„ ÂÒÒ˲. Ç ÍÓÌÙÎËÍÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ‰ÓÎÊÂÌ Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ò‚ÓÂ„Ó · ‡Ú‡ ÚÓθÍÓ ËÁ-Á‡ Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ò‚flÁÂÈ, Á‡·˚‚‡fl Ó ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË. ùÚÓ ÚÓÊ ‚ˉ ÌÂÓ·‰ÛχÌÌÓÈ ‡„ ÂÒÒËË. åÓÊÌÓ ÎË „Ó‚Ó ËÚ¸ ‚ Ò‚ÂÚ ÒÓ·˚ÚËÈ ‚ ÏË Â Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ú˛ ÍËÁÏ ‚ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË? äÓ̘ÌÓ Ë íÛ ˆËfl, Ë Ú˛ ÍËÁÏ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ‚ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. å˚ ÒÚ‡ÎÍË‚‡ÂÏÒfl Ò ÍÛθÚÛ Ì˚Ï ËÏÔ ˇÎËÁÏÓÏ. ç‡ Ì‡Ò Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ̇ÚflÌÛÚ¸, ÒÎÓ‚ÌÓ Í‡ÍÓÂ-ÚÓ Ô·ڸÂ, Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ ÍÛθÚÛ Û. àÎË Ì‡¯Ë ˆÂÌÌÓÒÚË Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ÔÓ‰ÏÂÌËÚ¸ Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË, ‚ ÂÁÛθڇÚ ‡ÒÚÂÚ Ë̉˂ˉۇÎËÁÏ. óÂÎӂ˜ÂÒÍÓ ˝„Ó ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ˉÓÎÓÏ. í‡ÍÓ Ï˚¯ÎÂÌË – ÓÚ ‡ÊÂÌË ‰ËÍÓ„Ó Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó Í‡ÔËÚ‡ÎËÁχ. ì ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl χÚ ˇθÌ˚ ‡Ï·ËˆËË, ÓÌ ÒÚ ÂÏËÚÒfl Í Ò·‚Â, ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡Ìfl˛ÚÒfl Ô ÓÒÚËÚÛˆËfl, ̇ ÍÓχÌËfl, ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ‡ÏÓ ‡ÎËÁÏ. ÇÒ ˝ÚÓ ÔÓ‰Ú‡˜Ë‚‡ÂÚ Ì‡¯Â Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ËÁÌÛÚ Ë. ÖÒÎË Ï˚ ÔÓÚ flÂÏ Ò‚Ó˛ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÌË Ó Í‡ÍÓÏ Ú˛ ÍËÁÏÂ Ë „Ó‚Ó ËÚ¸ ÌÂ Ô Ë‰ÂÚÒfl. Ä ÂÒÎË Ï˚ ‚ÒÚÛÔËÏ ‚ Öë? å˚ ÒËθ̇fl ÍÛθÚÛ ‡, ÍÓÚÓ ‡fl Í ÂÔÍÓ ÒÚÓËÚ Ì‡ ÌÓ„‡ı. ùÚÓ Ì „Ó‚Ó ËÚ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

riyle ve di¤er kültürlerle temastan çekinmeyiz. Ama kendi de¤erlerimizi de muhafaza ve müdafaa edebilmek için dünya kültürleriyle karfl›laflt›¤›m›zda kendimizi koruyabilecek seviyede bir geliflmifllik elde etmek mecburiyetindeyiz. Avrupa Birli¤i bize ne zarar verebilir ki? Avrupa Birli¤i öncelikle samimi de¤il, iyi niyetli de¤il. Çünkü kendi medeniyetlerinden gelen emperyalist kodlar› var. Onlar›n asimilasyoncu düflünceleri var, soyk›r›mc› ahlaklar› ve anlay›fllar› var. Bu nedenle Avrupa Birli¤i daha tekelci hale gelecektir. Bizi kendi bask›n de¤erlerinin içine almak isteyecektir.

Buna ra¤men biz kültürümüzden kayg› duymuyoruz.

O halde sizi kayg›land›ran ne?

Avrupa Birli¤i’nin as›l baflka talepleri var ve bizi onlar kayg›land›r›yor. ‹stanbul’da Vatikan benzeri, uluslararas› güvence alt›na girmifl, bizim hukukumuzun üstünde haklara sahip bir Patrikhane oluflturmak istiyorlar. Topraklar›m›zdan ak›p giden F›rat-Dicle havzalar›n›, içinde ‹srail’in yer ald›¤› Uluslararas› Su Komisyonu’na devretmek ve K›br›s’tan vazgeçmemizi, Türkiye’de az›nl›klar üretilmesini, Ermeni soyk›r›m iftiras›n› kabul etmemizi istiyorlar. Yeni ürettikleri az›nl›klarla bu ülkede bir Yugoslav-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

57

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Ó· ËÏÔ ˇÎËÒÚ˘ÂÒÍÓÏ ı‡ ‡ÍÚ  ̇¯ÂÈ ÍÛθÚÛ ˚, ÒÍÓ ÂÂ, ˝ÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó Â ‚˚ÒÓÍÓÏ Û Ó‚ÌÂ. é̇ ÒÓı ‡ÌflÂÚ ‡ÍÚۇθÌÓÒÚ¸ ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ï˚ fl‚ÎflÂÏÒfl ÌÓÒËÚÂÎflÏË ÍÛθÚÛ ˚, ̇˷ÓΠÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ÂÈ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â͇. å˚ Ì ÏÓÊÂÏ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ ·ÎËÁÍÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ò ÏË Ó‚˚ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË ËÁ-Á‡ Ô ÓÒÚÓ„Ó ÒÚ ‡ı‡ ÔÓÚ flÚ¸ Ò·fl. çÓ Ï˚ Ó·flÁ‡Ì˚ ‰ÓÒÚ˘¸ Ú‡ÍÓ„Ó Û Ó‚Ìfl ‡Á‚ËÚËfl Ë Á ÂÎÓÒÚË, ÍÓÚÓ ˚È ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ì‡Ï ÒÓı ‡ÌËÚ¸ Ò·fl Ô Ë Ó·˘ÂÌËË Ò Î˛·ÓÈ ÍÛθÚÛ ÓÈ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ. ä‡ÍÓÈ ‚ ‰ ÏÓÊÂÚ Ô ËÌÂÒÚË Ì‡Ï ‚ÒÚÛÔÎÂÌË ‚ Öë? ä ÒÓʇÎÂÌ˲, Öë Ì ËÒÍ ÂÌÂÌ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ò íÛ ˆËÂÈ. Öë ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Òӄ·ÒÌÓ ËÏÔ ˇÎËÒÚ˘ÂÒÍËÏ ÍÓ‰‡Ï ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ˝ÚÓÚ ÒÓ˛Á „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚. Ç Öë ˆ‡ ËÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ‡ÒÒËÏËÎflˆËË, ÓÌË „ÓÚÓ‚˚ Í „ÂÌӈˉÛ. èÓ˝ÚÓÏÛ Öë ·Û‰ÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸ Ô ÓˆÂÒÒ ÏÓÌÓÔÓÎËÁ‡ˆËË, ÔÓÔ˚Ú‡ÂÚÒfl Á‡‚Θ¸ Ì‡Ò ‚ ÔÓΠ҂ÓËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ, Ï˚ ‚ ËÏ ‚ ÒËÎÛ Ò‚ÓÂÈ ÍÛθÚÛ ˚ Ë Ì Ô ÂÊË‚‡ÂÏ Á‡  ·Û‰Û˘ÂÂ. é ˜ÂÏ Ê ‚˚ Ô ÂÊË‚‡ÂÚÂ? Öë Ô Â‰˙fl‚ÎflÂÚ Ì‡Ï ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚Â Ú Â·Ó‚‡ÌËfl, ÍÓÚÓ ˚Â Ë Á‡ÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ì‡Ò Ô ÂÊË‚‡Ú¸. èÓ‰Ó·Ì˚ LJÚË͇ÌÛ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ëڇϷÛΠÁ‡ Û˜ËÎËÒ¸ ÔÓ‰‰Â ÊÍÓÈ ÏË Ó‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚ íÛ ˆËË è‡Ú ˇ ı˲, ÔÓÎÌÓÏÓ˜Ëfl ÍÓÚÓ ÓÈ ‚˚ıÓ‰ËÎË ·˚ Á‡ ‡ÏÍË ÍÓÌÒÚËÚÛˆËË íÛ ˆËË. ŇÒÒÂÈÌ˚ íË„ ‡ Ë Ö‚Ù ‡Ú‡, ÍÓÚÓ ˚ ˜‡ÒÚ˘ÌÓ Á‡ı‚‡Ú˚‚‡˛Ú Ú ËÚÓ Ë˛ íÛ ˆËË, ıÓÚflÚ Ô ‰‡Ú¸ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË ÔÓ ‚Ó‰Â, ‚ ÒÓÒÚ‡‚ ÍÓÚÓ ÓÈ ‚ıÓ‰ËÚ àÁ ‡Ëθ, Ì‡Ò Ô˚Ú‡˛ÚÒfl Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ äËÔ ‡, ‚ íÛ ˆËË ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÓÁ‰‡˛ÚÒfl ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚‡, Ì‡Ò Ô ËÌÛʉ‡˛Ú Í Ô ËÁ̇Ì˲ ÏËÙ‡ Ó „ÂÌӈˉ ‡ ÏflÌ. àÁ íÛ ˆËË ıÓÚflÚ Ò‰Â·ڸ ‚ÚÓ Û˛ û„ÓÒ·‚˲. ÇÒ ˝ÚÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ó˜Â̸ Ò ¸ÂÁÌÛ˛ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ̇Ò. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ï˚ Ó͇Á˚‚‡ÂÏ ÒÓÔ ÓÚË‚ÎÂÌË ˝ÚÓÏÛ. è ÂÊËÎ ÎË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Û‰‡ ÔÓÒΠÔÂ Â‚Ó ÓÚ‡ 12 ÒÂÌÚfl· fl? ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÔÂ Â‚Ó ÓÚ 12 ÒÂÌÚfl· fl Ì ÓÒÚ‡ÎÒfl ·ÂÁ ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ. è Âʉ ‚Ò„Ó, ·˚ÎË ÔÓ‰‡‚ÎÂÌ˚ ÏÓÎÓ‰˚Â Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl, ÍÓÚÓ ˚ ËÒÍ ÂÌÌ ‚ ËÎË ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ Á‡˘Ë˘‡˛Ú ÚÛ ÂˆÍËÈ Ì‡ Ó‰, ÍÓÚÓ ˚ ·Ó ÓÎËÒ¸ Ò Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflÏË, ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡‚¯ËÏËÒfl ËÁ‚ÌÂ. ç‡ ÌËı ·˚ÎË Ó· Û¯ÂÌ˚ ÔÛ·Î˘Ì˚ ÓÒÍÓ ·ÎÂÌËfl, ˜‡ÒÚ¸ ËÁ ÌËı ·˚· ͇ÁÌÂ̇, ˜‡ÒÚ¸ ÔÓ‰‚ „·Ҹ ÊÂÒÚÓÍËÏ Ô˚Ú͇Ï, ‚ ÂÁÛθڇÚ ÒÚ ‡Ì‡ Òڇ· ¢ ·ÓÎÂÂ

58

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ya maceras› yaflanmas›n› istiyorlar.

Bunlar› daha büyük tehlike olarak görüyoruz. Biz bunlara tepki gösteriyoruz.

12 Eylül’den sonra milliyetçilik bir darbe ald› m›?

ÌÂÁ‡˘Ë˘ÂÌÌÓÈ. ùÚÓ ·˚Î ÏÓÏÂÌÚ ÔÓÚÂ Ë Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÓÏ ÒÚ ÂÊÌfl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÒÓ·˚ÚËfl 12 ÒÂÌÚfl· fl ·˚ÎË Ô ÓÌËÁ‡Ì˚ ÌÂÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚ¸˛. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó Ì‡˜‡ÎÒfl Ô ÓˆÂÒÒ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl χÙËË. åÓÎÓ‰Âʸ, ÍÓÚÓ ‡fl ¢ ÒÓ‚ÒÂÏ Ì‰‡‚ÌÓ ÊË· ̇ˆËÓ̇θÌ˚ÏË Ë‰Â‡Î‡ÏË, ̇¯Î‡ ‚˚ıÓ‰ ‚ χÙËÓÁÌÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. 燈ËÓ̇ÎËÁÏ ‰Â„ ‡‰Ë Ó‚‡Î. ùÚÓ ·˚Î ÒÔ·ÌË Ó‚‡ÌÌ˚È Ô ÓˆÂÒÒ. éÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚Ï ÒËÎ‡Ï ‚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Â ˝ÚÓ ·˚ÎÓ ‚˚„Ó‰ÌÓ. LJ¯Â ÏÌÂÌË ӷ é ı‡Ì è‡ÏÛÍÂ? è ËÁ̇ÌË ̇ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ‡ ÂÌ „ ‡Ê‰‡ÌË̇ íÛ ˆËË, ÍÓÚÓ ˚È ‚˚ ÓÒ ‚ ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡ÌÂ Ë Ò‚flÁ‡Ì Ò ÌÂÈ, ‰Îfl ‚ÒÂı Ì‡Ò ·Óθ¯‡fl ˜ÂÒÚ¸. çÓ Â˜¸ ˉÂÚ Ó· é ı‡Ì è‡ÏÛÍÂ, ÍÓÚÓ ˚È ÔÛ·Î˘ÌÓ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ «Ï˚ Á‡ ÂÁ‡ÎË ÔÓÎÚÓ ‡ ÏËÎÎËÓ̇ ‡ ÏflÌ Ë 30 Ú˚Òfl˜ ÍÛ ‰Ó‚». Å·„Ó‰‡ fl ˝ÚËÏ ÒÎÓ‚‡Ï è‡ÏÛÍ ÔÓÎÛ˜ËÎ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÛ˛ Ô ÂÏ˲. ÖÒÎË ÓÌ ÓÚÍ ˚ÚÓ Á‡fl‚ËÚ, ˜ÚÓ Â„Ó Ûڂ ʉÂÌËfl Ì‚ Ì˚, ˜ÚÓ Ô Ë˜Ë̇ ÒÏ ÚË Î˛‰ÂÈ Í ÓÂÚÒfl ‚ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÏ ÚÂ Ó ËÁÏÂ Ë ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflı, ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡˛˘Ëı „Ó, fl ΢ÌÓ ÔÓÁ‰ ‡‚β „Ó. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ „ÂÌӈˉ ‡ ÏflÌ – ‚˚‰ÛÏ͇ ˜ËÒÚÓÈ ‚Ó‰˚. Å˚ÎÓ ÒÏÛÚÌÓ ‚ ÂÏfl. ꘸ ˉÂÚ Ó Ô Â‰‡ÚÂθÒڂ ̇ Ó‰ÓÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ Ó ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ‰ÂÎËÎÓ Ò ˝ÚËÏ Ì‡ Ó‰ÓÏ ÔË˘Û Ë Í Ó‚. à ÂÁÛθڇÚÓÏ ˝ÚÓ„Ó Ô Â‰‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎË Í Ó‚¸ Ë ‰ÂÔÓ Ú‡ˆËfl. àÏÔ Ëfl ·˚· ̇ „ ‡ÌË ‡Á‚‡Î‡, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ ÒÓı ‡ÌÂÌ˚ ‚Ò ‡ ıË‚˚ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ‰Â· ‡ ÏflÌ, ËÏ ·˚ÎË Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ‚Ò ÛÒÎÓ‚Ëfl. éÒχÌÒÍÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÌË Ì‡ ¯‡„ Ì ÓÚÒÚÛÔËÎÓ ÓÚ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË. èÓ˝ÚÓÏÛ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó Ó‰‡ Ó·‚ËÌÂÌËfl – Ì ˜ÚÓ ËÌÓÂ, Í‡Í Í΂ÂÚ‡ Ë ÌÂÛ‚‡ÊÂÌËÂ Í ËÒÚÓ ËË. I

12 Eylül’de elbette darbe ald›. Bir defa Türk milletini, ülkesi ve milletiyle müdafaa etti¤ini düflünen ve uluslararas› uzant›s› olan örgütlerle gerçekten mücadele eden milliyetçi bir gençli¤e zulüm yap›ld›. Bu kifliler a¤›r hakaretlere u¤rayarak, idam edilerek, iflkenceler görerek büyük ma¤duriyetler yaflam›fl olmalar›ndan dolay›, 12 Eylül’den sonra devletin ve milletin de¤erleri daha müdafaas›z hale geldi. Milliyetçilik de o ana ekseninden kopar›ld›. Bir yozlaflmaya do¤ru sürüklendi. Çünkü 12 Eylül’le beraber çok ma¤duriyet yafland›. Bunun ard›ndan bir mafyalaflt›rma sürecine sokuldu. Dünün idealist gençli¤inin aras›na 12 Eylül’den sonra bir mafya düflüncesi sokuldu. Milliyetçilik böylece yozlaflt›r›ld›. Bu bilinçli olarak yap›ld›.

Devletin içindeki baz› unsurlar da bunu teflvik ettiler.

Orhan Pamuk’un Nobel ödülü almas›yla ilgili ne düflünüyorsunuz?

Türkiye’de yetiflmifl ya da Türkiye ile irtibat›n› koparmam›fl bir vatandafl›m›z›n uluslararas› arenada takdir edilen bir baflar›s› söz konusu olursa, bundan büyük onur duyar›z. Fakat burada Orhan Pamuk söz konusu olursa, “bir buçuk milyon Ermeniyi kestik. 30 bin Kürdü katlettik” dedi¤i için kendisine ödül takdir edilmifl olursa, kabul etmemiz mümkün de¤il. Orhan Pamuk e¤er aç›k bir flekilde, bu iddialar›n do¤ru olmad›¤›na, Türkiye’de ölenler varsa, esas sebebinin terör ve onun uluslararas› uzant›lar›n›n oldu¤unu belirtirse, o zaman tebrik ederim. Zira Ermeni soyk›r›m›, tamamen iftirad›r. O günlerde içeride oluflmufl bir arbede vard›r. Türkiye topraklar›na düflman girdi¤inde düflman saflar›nda yer alarak, as›rlarca kendisine her türlü nimeti vermifl bir devlete ihanetten kaynaklanan bir çat›flma ve sürgün vard›r. Osmanl› y›k›lmakta olan bir imparatorlukken dahi, tehcirde bütün kay›tlar› do¤ru tutmufltur, bütün imkânlar› sunmufltur. Adaletten hiçbir zaman da ayr›lmam›flt›r.

Dolay›s›yla bu, tarihe ve hepimize bir iftirad›r. I

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Bar›fl› ve huzuru önceleyen bir ‹slam âlimi

Исламский мыслитель, для которого приоритетом был мир едиуззаман Саид Нурси жил в 1877 – 1960 гг. Первая конституция Османской империи, годы перемирия, создание Турецкой Республики и модернизация государства происходили в период жизни и деятельности этого мыслителя. В рядах народного ополчения Саид Нурси участвовал в Первой мировой войне. Вторая мировая война вызвала в нем противоречивые чувства. Его сочинения, занявшие 5 тысяч страниц печатного текста, переведены на 40 языков, у него много сторонников и последователей во всем мире. Регион, где он родился и провел юность, в османский период назывался Курдистаном. Вплоть до начала Первой мировой войны Саид Нурси поддерживал очень близкие отношения с жившими в этом регионе армянами. Еще до того, как между турками и армянами произошла кровавая драма, Саид Нурси говорил, что «благополучие и освобождение турецкого народа напрямую зависит от дружбы с армянами». А в годы Первой мировой войны он возглавил отряд «войлочных колпаков», как называли бойцов народного ополчения, сражавшихся против русской армии и армянских военизированных групп. Но и в этой борьбе он проявлял благородство. Своим бойцам он велел не просто не трогать женщин и детей, а доставлять их в безопасные места целыми и невредимыми. В первые годы республики в его взглядах пытались обнаружить крамольные идеи о разделе государства. Ведь он не был турком и жил в неспокойном регионе. За ним следила полиция, он обвинялся в вымышленных преступлениях и не раз представал перед судом. Но, вопреки всем наговорам, он всегда стремился к миру, главным жизненным правилом для себя и своих близких считал мир, согласие и преданность турецкому государству.

ediüzzaman Said Nursi, 1877-1960 y›llar› aras›nda yaflam›fl; Osmanl›’n›n Meflrutiyet ve Mütareke y›llar›n› ve Cumhuriyet dönemini görmüfl; Birinci Dünya Savafl›’na “Milis Albay›” olarak kat›lm›fl, ikinci dünya savafl›n› ise, birçok akran› gibi yaflamakla birlikte, savafl ac›lar›n› farkl› de¤erlendirmifl, “s›ra d›fl›” bir ‹slâm alimi. Te’lif etti¤i “befl bin sayfal›k” eser külliyat› bugün k›rktan fazla dünya diline tercüme edilmifl; dünyan›n her taraf›nda takipçileri ve sevenleri var.

Gençlik y›llar›nda ‹slâm düflüncesi alan›nda ortaya koydu¤u fikirler nedeniyle kendisine “zaman›n en iyisi” anlam›na gelen “Bediüzzaman” ön ismi verilmifl.

B

Б

60

«Идея национализма состоит из двух сторон: одна ипостась национализма негативная, вредная и опасная. Пожирая других, действуя постепенно, она усиливается, наполняется ненавистью, это ведет к войнам и беспорядкам. Потому и сказано в одном из хадисов Пророка Мухаммеда: «Ислам отменил расизм и племенные междоусобицы как пережитки невежества...».

“Fikr-i milliyet iki k›s›md›r: Bir k›sm› menfidir, fleametlidir, zararl›d›r. Baflkas›n› yutmakla beslenir, di¤erlerine adavetle devam eder, müteyakk›z davran›r. fiu ise, muhasemet ve keflmekefle sebeptir. Onun içindir ki, hadis-i flerifte ferman etmifl: “‹slâm, cahiliyetten kalma ›rkç›l›k ve kabilecili¤i ortadan kald›rm›flt›r....”

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Dünyaya geldi¤i ve ilk gençlik dönemlerini yaflad›¤› bölge Osmanl› zaman›nda “Kürdistan” olarak vas›fland›r›l›yordu. Bu bölgede, Birinci Dünya Savafl› öncesine kadar Ermeni vatandafllarla çok yak›n iliflkiler içinde oldu. O “büyük ac›”n›n, yani Türkler ve Ermeniler aras›nda geçen kanl› olaylar›n yaflanmas›ndan önce, “Milletin mutluluk ve kurtuluflu Ermenilerle dostlu¤a ba¤l›d›r.” dedi¤i gibi; Birinci Dünya Savafl› s›ras›nda da, bafl›nda bulundu¤u “Keçe Külahl›lar” tabir edilen Milis Alay› ile hem Rus kuvvetleriyle, hem de Ermeni çeteleri ile mücadele etti. Ama onun bu mücadelesi de “centilmence” idi. Fedailerine, Ermeni kad›n ve çocuklara asla dokunmamalar›n› ve hatta salimen emin bölgelere ulaflt›r›lmalar›n› emrediyordu.

Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni flekillendi¤i dönemlerde de gerek yaflad›¤› bölge ve gerekse Türk ›rk›ndan olmamas› nedeniyle, ülke içinde ondan hep ayr›l›kç› fikirler beklendi. Hatta kimi zaman as›ls›z zanlarla kolluk kuvvetlerince takip edildi ve mahkeme edildi. Fakat o aksine uzlaflmac›, birlikte yaflama ve maiyetinde yaflanan devlete ba¤l›l›k fikirlerini kendisine ve sevenlerine düstur edindi, bütün art düflünce beklentilerini bofla ç›kard›.

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Мусульманам не нужен расизм Сафа Мюрсель Публицист, юрист (Стамбул).

Müslümanlar ›rkç›l›k peflinde koflamazlar Safâ Mürsel Hukukçu, yazar (‹stanbul).

‡Ô‡‰Ì˚ ӷ˘ÂÒÚ‚‡ ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ÛÔ ‡‚ÎflÎËÒ¸ ÏÓ̇ ı˘ÂÒÍËÏË ‰Ë̇ÒÚËflÏË. åÌÓ„Ë ‚Â͇ χÒÒ˚ ̇ıÓ‰ËÎËÒ¸ ÔÓ‰ „ÌÂÚÓÏ Ò‡ÏӉ ʇ‚ÌÓÈ ‚·ÒÚË ÍÓ ÓÎÂÈ Ë ÙÂÓ‰‡ÎÓ‚, ‚ ˜¸Ëı Û͇ı ̇ıӉ˷Ҹ ÁÂÏÎfl. ñ ÍÓ‚¸ Ì ÚÓθÍÓ ÌÂ Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Î‡ Ú‡ÍÓÏÛ ÔÓÎÓÊÂÌ˲ ‚¢ÂÈ, ÌÓ Ì ‰ÍÓ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Î‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡‚¯ËÈ ÔÓ fl‰ÓÍ. é‰Ì‡ÍÓ ÒÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ Ô Ó„ ÂÒÒË‚Ì˚ ÒÎÓË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎË ‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ Ô ÓÚË‚ Ò‡ÏӉ ʇ‚Ëfl, ÙÂÓ‰‡ÎËÁχ Ë ˆÂ Í‚Ë. à‰ÂË è ÓÒ‚Â˘ÂÌËfl Ô ÓÌËÍÎË Ë ‚ ÔÓÎËÚËÍÛ, Ë Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡-̇ˆËË. Ç Ï‡ÒÒ‡ı ÔÓÎÛ˜ËÎË ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ˉÂË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ – ˉÂÓÎÓ„ËË, ‡Á‚Ë‚¯ÂÈÒfl ‚ XVIII ‚. ̇ á‡Ô‡‰Â. Å·„Ó‰‡ fl ˝ÚÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ‚ Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı ‚ÓÁÌËÍ· ÌÓ‚‡fl ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚ¸, ÒÙÓ ÏË Ó‚‡‚ ÏÓ‰Âθ ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ Ô Ë Û˜‡ÒÚËË „ ‡Ê‰‡Ì, Ò ÓÔÓ ÓÈ Ì‡ Ëı Ò‚Ó·Ó‰ÌÛ˛ ‚Óβ Ë Ôβ ‡ÎËÁÏ. íÓ„‰‡ Ê ̇˜‡ÎÓÒ¸ ‚ÓÒıÓʉÂÌËÂ Í ÚÓÏÛ Û Ó‚Ì˛ ‰ÂÏÓÍ ‡ÚËË, ÍÓÚÓ Ó„Ó ‰ÓÒÚË„ á‡Ô‡‰ Ò„ӉÌfl. ùÚ‡ ÏËÒÒËfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ, ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, Òڇ· Ò ¸ÂÁÌ˚Ï ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÏ.

á

èÓÒÚ ÓÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ÏË Ì ÚÓθÍÓ ‰‡ÎÓ ËÏ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ Ë Ò‚Ó·Ó‰Û, ÌÓ Ë ÒÚ‡ÎÓ Ô ËÏ ÓÏ ‰Îfl ‰ Û„Ëı. ÇÓÁÌËÍÌÛ‚ ̇ á‡Ô‡‰Â, ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÒÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ Ô Â‚ ‡ÚËÎÒfl ‚ ͇ڇÎËÁ‡ÚÓ Â‚ÓβˆËÈ ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı Ò ÌÂÓ‰ÌÓ Ó‰Ì˚Ï ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÏ ÒÓÒÚ‡‚ÓÏ. è ‚˚È Ë ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ò‡Ï˚È ÒÚ ‡¯Ì˚È Û‰‡ ·˚Π̇ÌÂÒÂÌ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, ÒËÒÚÂχ ‚·ÒÚË ‚ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË, ÓÒÌÓ‚‡Ì̇fl ̇

Возникнув на Западе, национализм со временем превратился в катализатор революций в странах с неоднородным этническим составом.

Bat›’da do¤an milliyetçilik, farkl› ›rklar› bar›nd›ran devletleri parçalamak için ihraç edilen bir devrim meta›na dönüfltü. Ô Ë̈ËÔ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË, ÔÓÁ‚ÓÎfl· ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‡Ï͇ı ‰ËÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÒÚ ‡Ì‡Ï ŇÎ͇ÌÒÍÓ„Ó ÔÓÎÛÓÒÚ Ó‚‡, ë‚ ÌÓÈ ÄÙ ËÍË, á‡Í‡‚͇Á¸fl Ë ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇. ç‡ Ú ËÚÓ Ëflı, „‰Â Ô ÓÊË‚‡ÎË Ì‡ Ó‰˚, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Ë ‡Á΢Ì˚ ÂÎË„ËË Ë „Ó‚Ó fl˘Ë ̇ ‡ÁÌ˚ı flÁ˚͇ı, éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Û‰‡ÎÓÒ¸ Ó· ÂÒÚË ‰Ó‚ ËÂ Ë ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ú¸ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó‰ÌÓ Ó‰Ì˚È ÚËÔ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl. èÓ‰ Í ˚¯ÂÈ ˝ÚÓÈ ‚·ÒÚË Í‡Ê‰˚È, ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ‡Ò˚ Ë ‚ ÓËÒÔӂ‰‡ÌËfl, ̇ıÓ‰ËÎ ‰Îfl Ò·fl ̇‰ÂÊÌÛ˛ Ó·ËÚÂθ ÏË ‡ Ë ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË. ë‡Ë‰ çÛ ÒË „Ó‚Ó ËÎ: «äÓ„‰‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÓÒ¸ ̇ ˝ÚÓÈ ÁÂÏΠËÒ·ÏÒÍÓÂ Ô ‡‚ÎÂÌËÂ, ÏÌÓ„Ë ËÁ ËÌ˚ı ̇ Ó‰Ó‚, Í‡Í ÏÓÚ˚θÍË, ÒÎÂÚÂÎËÒ¸ Ò˛‰‡ Ë ‡ÒÒÂÎËÎËÒ¸ Á‰ÂÒ¸» (ëÓ˜., I, 501). è ËÒÓ‰ËÌÂÌÌ˚Â Í éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Ì‡ Ó‰˚ ÔÓβ·ËÎË ˝ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó Ë, ·ÂÁ ‚ÒflÍÓ„Ó ÒÓÏÌÂÌËfl, ÒÚ‡ÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸ Â„Ó Ò‚ÓÂÈ Ó‰ËÌÓÈ. è ËÌËχfl ‚Ó ‚ÌËχÌËÂ

at› toplumlar›n› as›rlarca kral veya hanedanlar yönetti. Kitleler, yüzy›llarca krallar›n kiflisel yönetimi veya topra¤a hükmeden feodalitenin bask›s› alt›nda kald›lar. Kilise, bu yap›lanmaya yeterince karfl› ç›kmad›¤› gibi zaman zaman destek de verdi. Bu durum, zamanla ayd›n çevrelerde krala, feodaliteye ve kiliseye karfl› ortak bir tepkiye dönüfltü. Ayd›nlar›n bafl›n› çekti¤i ayd›nlanma mücadelesi, siyasi alana “ulus devlet”i getirdi. Kitleler, giderek ulus bilinci kazanmaya bafllad›lar.

Milliyetçilik, böyle bir sürecin sonunda Bat› co¤rafyas›nda 18. as›rdan itibaren görülmeye bafllanan ideolojinin ad›d›r. Bat› toplumlar› milliyetçi ideoloji ile yeni bir kimlik buldular ve bu sayede özgür iradeye dayal›, ço¤ulcu, kat›l›mc› yönetim modelinin temelini att›lar. Bat› toplumlar›n›n bugün ulaflt›¤› demokratik merhaleye bu çabalarla ulafl›lm›flt›r. Milliyetçilik, Bat› toplumlar› için bu misyonu ile elbette bir kazan›m olmufltur.

B

Bat› toplumlar›n›n hür siyasi geleceklerini infla etmede kulland›klar› “ulus devlet” süreci, sadece onlar› özgürlefltirmekle kalmad›, k›sa sürede sistemli bir yay›lman›n da arac› haline getirildi. Bat›’da do¤an milliyetçilik, farkl› ›rklar› bar›nd›ran devletleri parçalamak için ihraç edilen bir devrim meta›na dönüfltü.

Bat› kaynakl› milliyetçili¤in ürünü olan “ulus devlet” modelinin ilk ve belki en büyük darbesini Osmanl› devleti yedi. Hâlbuki Osmanl› devleti, Balkanlar’dan, Kafkasya’ya, Ortado¤u’dan ve Kuzey Afrika’ya kadar uzanan bir co¤rafyada as›rlarca adalete dayal› istikrarl› bir yönetim kurmufltu.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

61

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ Ë ÒӈˇθÌÛ˛ „‡ ÏÓÌ˲ Ë ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸, ˆ‡ Ë‚¯Ë ̇ ˝ÚÓÈ Ó·¯Ë ÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË, ÏÓÊÌÓ ÔÓ‚ÚÓ ËÚ¸ ‚ÒΉ Á‡ ‰ÓÍÚÓ ÓÏ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ̇ÛÍ àθ·Â ÓÏ é Ú‡ÈÎ˚, ˜ÚÓ «ËÏÔ Ëfl ÒÎÓ‚ÌÓ Ô Â‚ ‡ÚË·Ҹ ‚ ‰ËÌÛ˛ ̇ˆË˛», ̇ÒÚÓθÍÓ „ÓÏÓ„ÂÌÌÓÈ ·˚· Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. èÓ ÒÎÓ‚‡Ï ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó Ï˚ÒÎËÚÂÎfl ë‡Ë‰‡ çÛ ÒË, «ÍÛθÚÛ Ì˚Â Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ËÒÚÓÍË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Ô Ë̇‰ÎÂÊ‡Ú Ì ̇ϻ. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‚ËÌÛ Á‡ ÏÌÓ„Ë Ì„‡ÚË‚Ì˚ fl‚ÎÂÌËfl ÓÌ ‚ÓÁ·„‡Î ËÏÂÌÌÓ Ì‡ Á‡Ô‡‰Ì˚È «ÌÂÍÓÌÒÚ ÛÍÚË‚Ì˚È Ë ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌ˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ», Ò²˘ËÈ ‚ ‡Ê‰Â·ÌÓÒÚ¸ Ë ÌÂ̇‚ËÒÚ¸. á‡Ô‡‰ Ô Â‚ ‡ÚËΠ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‚ Ò Â‰ÒÚ‚Ó Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ÂÌËfl ËÏÔ ˇÎËÒÚ˘ÂÒÍËı ‡Ï·ËˆËÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ ë‡Ë‰ çÛ ÒË Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ «Ò‚ÓËÏË ËÌÚ Ë„‡ÏË Â‚ ÓÔÂÈÒÍË ÚË ‡Ì˚ Ô˚Ú‡˛ÚÒfl Ô Ó·Û‰ËÚ¸ ˝ÚË ˜Û‚ÒÚ‚‡ (˜Û‚ÒÚ‚‡ ‡ÒËÁχ) ‚ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈ Ò Â‰Â, ˜ÚÓ·˚ ‚ÌÂÒÚË ‡Á‰Ó Ë ÔÓ„ÎÓÚËÚ¸ ÏÛÒÛθχ̻ (ëÓ˜., I, 499).

Ë ‡ÒËÁχ? ë‡Ë‰ çÛ ÒË Ô Â‰ÓÒÚ „‡ÂÚ éÒχÌÒÍÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÓÚ ÔÓÔ‡‰‡ÌËfl ‚ ÎÓ‚Û¯ÍÛ Ö‚ ÓÔ˚. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÏÛÒÛθχÌÒÍËÈ ÏË ÌÂ Ô ËÒÎÛ¯‡ÎÒfl Í ˝ÚÓÏÛ Ô Â‰ÓÒÚ ÂÊÂÌ˲, Ô ÓÁ‚Û˜‡‚¯ÂÏÛ ‚ Ò‡ÏÓÏ Ì‡˜‡Î XX ‚. åÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ӯ˷ÍË Ô Ë‚ÂÎË Í ‡ÒÔ‡‰Û ‰ËÌÓ„Ó ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó ÏË ‡, ÍÓÚÓ ˚È Ô Â‚ ‡ÚËÎÒfl ‚ «Ï‰ÊÎËÒ, „‰Â ‚‰ Û„ Ì ÒÚ‡ÎÓ ‰ËÒˆËÔÎËÌ˚» (ëÓ˜., II, 1954). ᇠۉ˂ËÚÂθÌÓ ÍÓ ÓÚÍËÈ Ò ÓÍ ‰Û˛˘Ë ÒÓ ‚ÒÂı ÒÚÓ ÓÌ ‚ÂÚ ˚ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ Ô Â‚ ‡ÚËÎË ÒÚÓÎÂÚËflÏË ÒÓı ‡Ìfl‚¯Û˛ ÒËÎÛ Ë ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚Ó ËÏÔ ˲ ‚ ͇ÎÂÍÛ.

Мы созданы в виде наций и народов, чтобы познавать друг друга é· ‡ÚË‚ ‚ÌËχÌË ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ Ë‰Û˘‡fl Ò Á‡Ô‡‰‡ ‚ÓÎ̇ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ÌÂÒÂÚ ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Ë ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓÒÚ¸, ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì Ì ÓÒÚ‡‚ËÎ ·ÂÁ ‚ÌËχÌËfl ˝ÚÓ fl‚ÎÂÌËÂ: «à‰Âfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ Ú¯ËÚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ «˝„Ó», Ó̇ ӷ·‰‡ÂÚ Ò·‰ÍËÏ ‚ÍÛÒÓÏ Ì‚ÂÊÂÒÚ‚‡, ‚ ÌÂÈ ÂÒÚ¸

По словам Саида Нурси, «культурные и политические истоки национализма принадлежат не нам». Более того, вину за многие негативные явления он возлагал именно на западный «отрицательный национализм». Ça¤dafl ‹slâm düflünürü Bediüzzaman’a göre, milliyetçilik kültürel ve siyasi kökeni itibariyle bize ait bir kavram de¤ildir. Hatta Bat› kaynakl› “menfi fikr-i milliyet” onun nazar›nda suçlu idi. à ıÓÚfl ËÒ·ÏÒÍËÈ ÏË , Ó ÍÓÚÓ ÓÏ „Ó‚Ó ËÚ çÛ ÒË, Á‡ÌËχΠ‡Á΢Ì˚ Ú ËÚÓ ËË Ë Ó·˙‰ËÌflÎ ‡ÁÌ˚ ̇ Ó‰˚, ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Î Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÒÓ·ÓÈ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. éÌ Ì ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Î ÔÓ‰‰‡‚‡Ú¸Òfl ËÌÚ Ë„‡Ï ËÏÔ ˇÎËÒÚÓ‚, Ì ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Î ÔÓÁ‚ÓÎËÚ¸ ËÏ ÔÓ„ÎÓÚËÚ¸ Ò·fl. àÒÎ‡Ï ÎÂʇΠ‚ ÓÒÌÓ‚Â Ó· ‡Á‡ Ï˚¯ÎÂÌËfl ë‡Ë‰‡ çÛ ÒË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÚÂÏÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ÓÌ Ú‡ÍÊ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡Î Ò ˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl: «ÑÎfl ÏÂÌfl ̇¯‡ ̇ˆËfl – ˝ÚÓ ÏÛÒÛθχÌÂ, ÔÓ ˝ÚÓÈ Ô Ë˜ËÌ fl Ó·Ó ‚ÒÂÏ ÒÛÊÛ Ò ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl ËÒ·χ» (ëÓ˜., II, 1920). ä ÓÏ ÚÓ„Ó, «ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ú˚Òfl˜‡ Ë Ó‰ËÌ ‡ÒÔÂÍÚ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È Ó·˙‰ËÌËÚ¸ ̇ Ó‰˚. ì ÌËı ‰ËÌ˚È ÒÓÁ‰‡ÚÂθ, Ó‰ÌË Ë Ú ÊÂ Ô Ó ÓÍË, Ó‰ÌË Ë Ú Ê ҂fl˘ÂÌÌ˚ ÍÌË„Ë, ‰ËÌÓ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌË ÍË·Î˚ Ë Ó‰Ë̇ Û ÌËı ‰Ë̇» (ëÓ˜., I, 498). äÓ„‰‡ ÂÒÚ¸ Ú‡ÍÓÂ Ô Ó˜ÌÓ ÒÓ‰ËÌfl˛˘Â Á‚ÂÌÓ, Á‡˜ÂÏ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡Ï Ë‰ÂË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ

62

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÓÍÓ‚‡fl ÒË·, ÍÓÚÓ ‡fl Ì ‚‰ÂÚ Í ‰Ó· Û. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ ˝ÚÓÈ Ë‰ÂË ÚÂı, ÍÚÓ ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ӂΘÂÌ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÊËÁ̸». ë‡Ë‰ çÛ ÒË Û͇Á˚‚‡Î ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ Ë‰Âfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ Ó˜Ë˘Â̇ ÓÚ ÓÔ‡ÒÌ˚ı Ô ËÏÂÒÂÈ, ·ÓΠÚÓ„Ó – ̇ ̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ‚ÓÁÎÓÊÂ̇ ÔÓÁËÚ˂̇fl ÏËÒÒËfl. ÉÓ‚Ó fl ˝ÚÓ, ÓÌ ÓÔË ‡ÎÒfl ̇ 13-È ‡flÚ ÒÛ ˚ ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓ ‡Ì‡ «äÓÏ̇Ú˚» («ïÛ‰ÊÛ ‡Ú»): «é β‰Ë! å˚ ÒÓÁ‰‡ÎË ‚‡Ò ÏÛʘËÌÓÈ Ë ÊÂÌ˘ËÌÓÈ Ë Ò‰Â·ÎË ‚‡Ò ̇ Ó‰‡ÏË Ë ÔÎÂÏÂ̇ÏË, ˜ÚÓ·˚ ‚˚ Á̇ÎË ‰ Û„ ‰ Û„‡. Ä Ì Á‡ÚÂÏ, ˜ÚÓ·˚ ‚˚ Íˉ‡ÎË ‰ Û„ ̇ ‰ Û„‡ ıˢÌ˚ ‚Á„Îfl‰˚, ‚ ‡Ê‰Ó‚‡ÎË Ë ÌÂ̇‚ˉÂÎË ‰ Û„ ‰ Û„‡» (ëÓ˜., I, 498). ë‡Ë‰ çÛ ÒË Ô˚Ú‡ÂÚÒfl ÔÓ͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ‚ ‚ˉ ‡ÁÌ˚ı ̇ Ó‰Ó‚ Ë ÔÎÂÏÂÌ ÒÓÁ‰‡ÌÓ Ì ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÓÌË ÌÂ Ô ËÁ̇‚‡ÎË Ë ‚ ‡Ê‰Ó‚‡ÎË ‰ Û„ Ò ‰ Û„ÓÏ. ùÚÓ ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓ ‡Ì, ‚

Osmanl› yönetimleri, dini, dili birbirinden çok farkl› unsurlar›n r›zas›n› alan, kabulünü sa¤layan oldukça homojen ve mütecanis bir yönetim üslubu oluflturmufltu. Her ›rktan ve dinden insan o yönetim çat›s›nda insaniyete yak›fl›r bir güven ve bar›fl ortam› bulmufltu. Bediüzzaman’›n ifadesiyle “merkez-i hükümet-i ‹slâmiyye bu vatanda teflekkül etti¤inde akvam-› saireden pervane gibi çoklar› içine at›l›p tavattun etmifller.”di.(Külliyat I, 501) Yani her co¤rafyadan Osmanl›’ya kat›lan kitleler, bu topraklar› severek vatan edinmekte tereddüt göstermediler. Say›s›z unsurlar›n bu genifl co¤rafyadaki toplumsal ve siyasal insicam› ve bu istikrar›n as›rlara varan süreklili¤i dikkate al›nd›¤›nda, Prof. ‹lber Ortayl›’n›n tabiri ile “‹mparatorluk adeta uluslaflm›fl” bir homojenite kazanm›flt›. Ça¤dafl ‹slâm düflünürü Bediüzzaman’a göre, milliyetçilik kültürel ve siyasi kökeni itibariyle bize ait bir kavram de¤ildir. Hatta Bat› kaynakl› “menfi fikr-i milliyet” onun nazar›nda suçlu idi. Husumet tohumlar› eken, nefret üreten negatif bir ak›m›n ad›yd›. Bat›, bu milliyetçili¤i emperyal amaçlar›n arac› haline getirmiflti.

Bu sebeple “dessas Avrupa zalimleri bunu (ulusalc›l›k hareketlerini) ‹slâmlar içinde menfi bir surette uyand›r›yorlar, ta ki parçalay›p onlar› yutsunlar.”(Külliyat I, 499) demekteydi. Hâlbuki onun “heyet-i içtimaiye-i ‹slâmiye “dedi¤i ‹slâm dünyas›, de¤iflik bölgelerde, farkl› kavimler halinde yay›lm›fl olsa da, kesrette vahdet teflkil etmek zorunda idi. Yay›lmac› güçlerin tahrikleriyle parçalan›p yutulmak gibi zaaflardan uzak durmal›yd›lar. ‹nanç ve düflünce hayat›nda ‹slâm’› temel alan Bediüzzaman, milliyet konusuna da bu aç›dan bak›yordu: “Milliyetimizi yaln›z ‹slâmiyet biliyorum. Onun için her fleyi de ‹slâmiyet nokta-i nazar›ndan muhakeme ediyorum” (Külliyat II, 1920) diyordu.

Kald› ki, ‹slâm toplumlar›n› birbirine ba¤layan “bin birler adedince cihet-i vahdetleri var”d›r. Yarat›c›lar›, peygamberleri, k›bleleri, kitaplar› ve vatanlar› birdir.(Külliyat I, 498) Bu kadar sa¤lam bütünleflme vesilesi varken, Müslümanlar ‘fikr-i milliyet’ ve ›rkç›l›k peflinde koflamazlar. Onun bu yaklafl›m›, Avrupa’n›n Osmanl›’y› parçalay›p yutmak için gelifltirdi¤i milliyetçilik projesinin tuza¤›na düflmemek konusunda önemli bir uyar› idi. ‹slâm dünyas›, 20. asr›n bafllar›ndaki bu erken uyar›n›n gere¤ini, ne yaz›k ki yapamad›. Müslüman co¤rafya, unsurlar›n karfl›l›kl› hatalar›yla da¤›ld› ve “intizam› bozulmufl bir meclis-i

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ÍÓÚÓ ÓÏ „Ó‚Ó ËÚÒfl, ˜ÚÓ Î˛‰Ë ÒÓÁ‰‡Ì˚ ‡ÁÌ˚ÏË ‰Îfl ÔÓÁ̇ÌËfl ‰ Û„ ‰ Û„‡ Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl Í ÂÔÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. óÚÓ·˚ ÛÍÓ‚Ó‰ËÚ¸ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÏ ÒÓ·ÓÈ ÒÚ ÛÍÚÛ Û ‡Á΢Ì˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı Ë ‰ Û„Ëı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ‡ÎËÒÚ˘ÂÒÍËÏ ÔÓ‰ıÓ‰ÓÏ Í Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ. é¯Ë·ÍË Ì‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË Ô Ë‚Â‰ÛÚ «Í ÌÂÏËÌÛÂÏÓÏÛ ‡ÒÍÓÎÛ, ÔÓÔ ‡‚ËÚ¸ ÍÓÚÓ ˚È ·Û‰ÂÚ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ» (ëÓ˜., I, 472), ËÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË – Í ÌÂÔÓÔ ‡‚ËÏÓÏÛ „ÎÛ·ÓÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ Í ËÁËÒÛ. èÓ˝ÚÓÏÛ Ò²˘ËÈ ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Á‡Ô‡‰Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ ‚ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÛ˛ Ë „ÛχÌËÒÚ˘ÂÒÍÛ˛ ͇ÚÂ„Ó Ë˛. é ÚÓÏ, ͇ÍËÏ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÔÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ, ë‡Ë‰ çÛ ÒË „Ó‚Ó ËÎ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ: «à‰Âfl ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ ÒÓÒÚÓËÚ ËÁ ‰‚Ûı ÒÚÓ ÓÌ: Ӊ̇ ËÔÓÒÚ‡Ò¸ ̇ˆËÓ̇ÎËÁχ Ì„‡Ú˂̇fl, ‚ ‰̇fl Ë ÓÔ‡Ò̇fl. èÓÊË ‡fl ‰ Û„Ëı, ‰ÂÈÒÚ‚Ûfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, Ó̇ ÛÒËÎË‚‡ÂÚÒfl, ̇ÔÓÎÌflÂÚÒfl ÌÂ̇‚ËÒÚ¸˛, ˝ÚÓ ‚‰ÂÚ Í ‚ÓÈÌ‡Ï Ë ·ÂÒÔÓ fl‰Í‡Ï. èÓÚÓÏÛ Ë Ò͇Á‡ÌÓ ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ı‡‰ËÒÓ‚ è Ó Ó͇ åÛı‡Ïω‡: «àÒÎ‡Ï ÓÚÏÂÌËÎ ‡ÒËÁÏ Ë ÔÎÂÏÂÌÌ˚ ÏÂʉÓÛÒӷˈ˚ Í‡Í Ô ÂÊËÚÍË Ì‚ÂÊÂÒÚ‚‡...». Ç 26-Ï ‡flÚ ÒÛ ˚ «èӷ‰‡» («îÂÚËı») Ú‡ÍÊ Û͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ Äηı Ò˜ËÚ‡ÂÚ ‡ÒËÁÏ Ë ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Ó·˚˜‡flÏË ˝ÔÓıË Ì‚‰ÂÌËfl, Ú.Â. ‰ÓËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ‚ ÂÏÂÌË. чΠë‡Ë‰ „Ó‚Ó ËÚ, ˜ÚÓ Ë «ÒÎÓ‚‡ è Ó Ó͇, Ë ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓ ‡Ì ÓÚ‚Â „‡˛Ú ‡„ ÂÒÒË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ë ‚Ò ҂flÁ‡ÌÌÓÂ Ò ˝ÚÓÈ Ë‰ÂÂÈ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÔÓÁËÚ˂̇fl Ë Ò‚fl˘ÂÌ̇fl ̇ˆËfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì Ì ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ ÌÂÏ» (ëÓ˜., I, 499). è Ë‚Ó‰fl Ô ËÏ ˚ ËÁ ËÒÚÓ ËË ËÒ·χ Ë á‡Ô‡‰‡, ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì ‡ÒÒÛʉ‡ÂÚ Ó· ÓÔ‡ÒÌÓÒÚflı ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓ„Ó Ì‡ ‡ÒËÁÏÂ Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÈ ÌÂÚ ÔËÏÓÒÚË.

Позитивный национализм – требование жизни ëÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË ‚Ó ‚Á‡ËÏÌÓÏ ÏË Â Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Ó·˘ÌÓÒÚÂÈ, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Ëı ‡ÁÌ˚ ÂÎË„ËË, „Ó‚Ó fl˘Ëı ̇ ‡ÁÌ˚ı flÁ˚͇ı Ë ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ‡ÁÌ˚ ˝ÚÌ˘ÂÒÍË „ ÛÔÔ˚, – Ó‰ËÌ ËÁ „·‚Ì˚ı Ô Ë̈ËÔÓ‚ ËÒ·χ. ê‡Á΢Ëfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË Ì ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÎÛÊËÚ¸ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ‰Îfl ÊËÁÌË Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔÓ‚Ó‰ÓÏ ‰Îfl ÓÁÌË. óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÏÛÒÛθχÌ, ÚÓ Ô ÓÔӂ‰ÛÂÏÓ ËÒ·ÏÓÏ · ‡ÚÒÚ‚Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌÓ Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó Ì‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Ë ‰Ó΄Â, ÔÓ Óʉ‡˛˘Ëı ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸. Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒΠÏÓÊÌÓ

„Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ‰ Û„ÓÈ ËÔÓÒÚ‡ÒË Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ. ê‡ÁÏ˚¯Îflfl Ó· ˝ÚÓÏ, ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì ÓÚϘ‡ÂÚ, ˜ÚÓ «ÔÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸˛ Ò‡ÏÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÒÎÛÊËÚ ÒÔÎÓ˜ÂÌÌÓÒÚË, ‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ˜Û‚ÒÚ‚‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘Ë, ÌÂÒÂÚ ÒËÎÛ, ÒÎÛʇ˘Û˛ Ó·˘ËÏ ËÌÚ ÂÒ‡Ï, fl‚ÎflÂÚÒfl Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ, Ô Ë ÔÓÏÓ˘Ë ÍÓÚÓ Ó„Ó Í ÂÔÌÂÚ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ · ‡ÚÒÚ‚Ó. à‰Âfl ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ ‰ÓÎÊ̇ ÒÎÛÊËÚ¸ ËÒ·ÏÛ, ·˚Ú¸ Â„Ó Í ÂÔÓÒÚ¸˛ Ë ˘ËÚÓÏ, ÌÓ Ì Á‡ÏÂÌflÚ¸ ÒÓ·Ó˛ ËÒ·Ï. àÒ·ÏÒÍÓ · ‡ÚÒÚ‚Ó Óʉ‡ÂÚ ‰ Û„Ó ÔÓ‰Ó·ÌÓ · ‡ÚÒÚ‚Ó, ÍÓÚÓ Ó Óʉ‡ÂÚ Â˘Â Ó‰ÌÓ Ë Ú‡Í ‰Ó ·ÂÒÍÓ̘ÌÓÒÚË...» (ëÓ˜., I, 500). ëӄ·ÒÌÓ ˝ÚÓÏÛ ÔÓÎÓÊÂÌ˲, ÔÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ÒÓÎˉ‡ ÌÓÒÚ¸ ‡ÁÌÓ Ó‰Ì˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚, ÍÓÚÓ ˚ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú, ÓÔË ‡flÒ¸ ̇ Ô Ë̈ËÔ ‡Á‰ÂÎÂÌËfl Ô ‡‚ Ë Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚÂÈ, Ì ËÒÔ˚Ú˚‚‡fl ÌÂ̇‚ËÒÚË ‰ Û„ Í ‰ Û„Û.

äÓ„‰‡ ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì‡ ÒÔ ÓÒËÎË, ÔÓ˜ÂÏÛ ÓÌ Í ËÚ˘ÂÒÍË ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÓÌ ÓÚ‚ÂÚËÎ, ˜ÚÓ ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠËÁ-Á‡ ÛÍ ÂÔË‚¯Â„ÓÒfl ̇ á‡Ô‡‰Â Ì„‡ÚË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ. «Ç ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Ì‡ Ó‰‡ÏË ÒÚ ÓflÚÒfl ̇ ÓÒÌÓ‚Â Ì„‡ÚË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ, Ú.Â. ‡ÒËÁχ» (ëÓ˜., I, 183). Ç ‰ Û„ÓÏ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËË ë‡Ë‰ çÛ ÒË Ô ËıÓ‰ËÚ Í ‚˚‚Ó‰Û, ˜ÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡˛Ú ÔflÚ¸ Ì„‡ÚË‚Ì˚ı ÒÚÓÎÔÓ‚, Ó‰ËÌ ËÁ ÍÓÚÓ ˚ı – ‡ÒËÁÏ: «éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Ì‡ Ó‰‡ÏË – ‡ÒËÁÏ, ÍÓÚÓ ˚È ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒËθÌÂÂ, ÔÓ‰‡‚Îflfl ‰ Û„Ëı. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ˝ÚÓ„Ó – Ì ‡Á ¯ËÏ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ Ë ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl. Ç ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ̇ Ó‰Ó‚ ‚ ËÒ·Ï ÒÚ ÓflÚÒfl Ì ÔÓ ‡ÒÓ‚ÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ, ‡ ̇ ÓÒÌÓ‚Â ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÂÎË„ËÈ, ÒӈˇθÌ˚ı „ ÛÔÔ Ë Â‰ËÌÓÈ Ó‰ËÌ˚. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ˝ÚÓ„Ó – ËÒÍ ÂÌÌ · ‡ÚÒÚ‚Ó Ë ÒÔÎÓ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Ô ‰ ÎˈÓÏ ‚̯ÌÂÈ ‡„ ÂÒÒËË» (ëÓ˜., I, 573).

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Meb’usan”a (Külliyat II,1954) dönüfltü. Her yönden esen milliyetçilik rüzgarlar›, as›rlar›n ba¤r›nda kök salan bu cihan devletini k›sa sürede malul hale getirdi.

Millet millet yarat›lm›fl›z ki, birbirimizi tan›yal›m diye Bat›’dan gelen milliyetçili¤in sald›rgan ve nefret üreten özelli¤ine dikkat çeken Bediüzzaman, bu kavrama ilgisiz kalmam›flt›r: “Fikr-i milliyette bir zevk-i nefsani var, gafletkarane bir lezzet var, fleametli bir kuvvet var. Onun için flu zamanda hayat-› içtimaiye ile meflgul olanlara fikr-i milliyeti b›rak›n›z denilmez” görüflündedir. Milliyet fikrinin sak›ncalardan ar›nd›r›lmas› ve pozitif bir misyon yüklenmesi gere¤ine iflaret etmifltir. Bu görüflünün dayana¤›, Kur’an’daki Hucurat suresinin 13. ayeti idi. “..Sizi taife taife, millet millet, kabile kabile yaratm›fl›m, ta birbirinizi tan›mal›s›n›z ve birbirinizdeki hayat-› içtimaiyeye ait münasebetlerinizi bilesiniz, birbirinize muavenet edesiniz.Yoksa sizi kabile kabile yapt›m ki, yekdi¤erinize karfl› inkarla yabani bakas›n›z, husumet ve adavet edesiniz de¤ildir.” (Külliyat I, 498) Mealini verdi¤i bu ayette görüldü¤ü gibi, farkl› milletler halinde yarat›lm›fl olman›n maksad›, toplumlar›n birbirini inkar etmesi ve birbirinden nefret etmesi de¤ildir. Kur’an’a göre, farkl› kavim ve milletler halinde yarat›lm›fl olmak, toplumlar›n birbiriyle tan›flmas›n›, medeni ve insani iliflkiler kurmas›n› teflvik ve temin içindir.

Farkl› ›rk ve unsurlar›n yaflad›¤› bir toplumda yönetim sorumlulu¤u tafl›yanlar›n milliyet kavram›na gerçekçi yaklafl›m içinde olmalar› gerekecektir. Bu konudaki hatalar›n sonucu, “kabil-i iltiyam olmamak suretinde bir inflikak”t›r (Külliyat I, 472).

Yani sonu parçalanmaya varan derin toplumsal krizlerdir. Bu yüzden milliyet kavram›, Bat› düflüncesinin telkin etti¤i nefret üreten ba¤lamdan al›n›p, daha medeni ve insani bir anlam kat›na ç›kar›lmak gerekir.

Milliyet kavram›na farkl› bir anlam boyutu kazand›rmada Bediüzzaman’›n flu aç›l›m› yol göstericidir “Fikr-i milliyet iki k›s›md›r: Bir k›sm› menfidir, fleametlidir, zararl›d›r. Baflkas›n› yutmakla beslenir, di¤erlerine adavetle devam eder, müteyakk›z davran›r. fiu ise, muhasemet ve keflmekefle sebeptir. Onun içindir ki, hadis-i flerifte ferman etmifl: “‹slâm, cahiliyetten kalma ›rkç›l›k ve kabilecili¤i ortadan kald›rm›flt›r....” demekte ve Kur’anda da Fetih suresinin

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

63

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Позитивный национализм способен обеспечить солидарность разнородных элементов, которые сосуществуют, опираясь на принцип разделения прав и обязанностей, не испытывая ненависти друг к другу.

Farkl› unsurlar, birbirlerinden nefret etmeden, müspet milliyet kavram›n›n dayan›flma öngörüsü ile hayat›n hak ve yükümlülüklerini paylaflmak durumundad›rlar.

Единственное средство выстоять против Запада – образование Ç Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÏË Â ‡ÒËÁÏ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È ˝ÎÂÏÂÌÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÓÎˉ‡ ÌÓÒÚË. á‰ÂÒ¸ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ ËÌÓÈ ‡Ò˚ ÓÚ˜Ûʉ‡ÂÚÒfl. íÂÏ Ò‡Ï˚Ï á‡Ô‡‰ Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ Ú ‡‰ËˆË˛ ÓÚÚ‡ÎÍË‚‡ÌËfl «‰ Û„Ó„Ó», ÔÓ Óʉ‡fl ÔÓ‚Ó‰ ‰Îfl ‚ÓÁÌËÍÌÓ‚ÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì ‚ˉËÚ ‰‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ö‚ ÓÔ˚: Û Ó‰ÌÓÈ Ö‚ ÓÔ˚ Ô Ë‚ÂÚÎË‚Ó ÎˈÓ, Ó̇ ÓÔË ‡ÂÚÒfl ‚ Ò‚ÓËı ‰ÂÈÒÚ‚Ëflı ̇ ̇ÛÍÛ, «ÒÎÛÊËÚ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË Ë Á‡˘Ë˘‡ÂÚ Ô ‡‚‡». çÓ ÂÒÚ¸ Ö‚ ÓÔ‡, «ÚÓÎ͇˛˘‡fl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Í ‡ÒÚÓ˜ËÚÂθÌÓÒÚË Ë ÒÓ‚Â ¯ÂÌ˲ ӯ˷ÓÍ» (ëÓ˜., I, 643), Ëϲ˘‡fl ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓ ÎˈÓ. ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì Ì ÏÓ„ Ì ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ËÚ˘ÂÒÍË Í ˝ÚÓÈ «‰ Û„ÓÈ» Ö‚ ÓÔÂ. ë‡Ë‰ çÛ ÒË Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ „·‚Ì˚Ï ˘ËÚÓÏ, ÍÓÚÓ ˚È ÒÏÓÊÂÚ Á‡˘ËÚËÚ¸ ËÒ·ÏÒÍËÈ ÏË ÓÚ ‡ÒËÒÚÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË á‡Ô‡‰‡, fl‚ÎflÂÚÒfl ͇˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ӷ ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ. éÌ Ï˜ڇΠӷ ÓÚÍ ˚ÚËË ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡, „‰Â ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚ÏÛÒÛθχÌ ËÏÂÎË ·˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÁÛ˜‡Ú¸ ÔÓÁËÚË‚Ì˚ ̇ÛÍË Ë Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ ıÓ Ó¯Â ÂÎË„ËÓÁÌÓ ӷ ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ. Ç Ú‡ÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â «Ì„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏ Ì ÒÏÓÊÂÚ Ô Ë˜ËÌËÚ¸ ‚ ‰ ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏ Ì‡ Ó‰‡Ï» (ëÓ˜., I, 1904). ç‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂÈ Ò‚ÓÂÈ ÊËÁÌË ÓÌ ÒÚ ÂÏËÎÒfl ‡ÎËÁÓ‚‡Ú¸ ˝ÚÛ Ï˜ÚÛ, ‰Îfl ˜Â„Ó ÌÂÓ‰ÌÓÍ ‡ÚÌÓ Ó· ‡˘‡ÎÒfl Í ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Û ÒÚ ‡Ì˚. Ç 1930- „Ó‰˚ ʼnËÛÁÁ‡Ï‡Ì ÔËÒ‡Î, ˜ÚÓ «Ô Ó¯Î˚È ‚ÂÍ ÏÓ„ ÒÚ‡Ú¸ ‚ÂÍÓÏ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ. çÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ‚ÂÍ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ‚ÂÍÓÏ ‡Á‰ÂÎÂÌËfl ̇ „ ÛÔÔ˚» (ëÓ˜., I, 559). èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ XIX ‚. ·˚Î ‚ÂÍÓÏ ÔÓ‰˙Âχ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ˉÂÈ, ‡ ‚ XX ‚. Ô ÓËÁÓ¯ÎÓ ‡Á‰ÂÎÂÌË ÏË ‡ ̇ ·ÎÓÍË. åËÍ Ó̇ˆËÓ̇ÎËÁÏ ·˚Î Ì ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ˝ÚËÏ ·ÎÓ͇Ï. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·˚ÎÓ ËÒ͇ڸ ËÌ˚ ÔÛÚË Â¯ÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ëfl, ÓÒÌÓ‚˚‚‡flÒ¸ ̇ „ÛχÌÌ˚ı Ë ÏË Óβ·Ë‚˚ı Ô Ë̈ËÔ‡ı ËÒ·χ. Ç ˝ÚÓÏ Ë ÒÓÒÚÓfl· „·‚̇fl ˆÂθ ë‡Ë‰‡ çÛ ÒË. I

64

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

26. ayetinde de, ›rkç›l›¤›n, ‹slâmiyet öncesi vahflet ve karanl›k döneme iflaret eden adeti olarak görüldü¤üne vurgu yapmaktad›r. ‹fadelerinin devam›nda “‹flte flu Hadis-i flerif ve ayet-i kerime, kati bir surette menfi bir milliyeti ve fikr-i unsuriyeti kabul etmiyorlar. Çünkü müspet ve mukaddes ‹slâmiyet milliyeti ona ihtiyaç b›rakm›yor.”(Külliyat I, 499) demektedir. Bediüzzaman ‹slâm ve Bat› tarihinden verdi¤i örneklerle düflmanl›k ve nefret üreten ›rkç›l›k ve kavmiyetçilik anlam›ndaki menfi milliyetin zararlar›na dikkat çekmektedir.

Müspet milliyetçilik hayat›n gere¤idir Farkl› din, dil ve ›rka ba¤l› topluluklar›n bir arada güven içinde yaflamas› ‹slâm’›n temel öngörülerinden birisidir. Toplumdaki farkl›l›klar, insanlar›n can ve mal güvenlikleri aç›s›ndan ayr›mc›l›k sebebi olamaz. Hele Müslüman unsurlar aras›nda dinin telkin etti¤i kardefllik zemininde buluflmak, siyasi yükümlülükten önce, manevi bir mükellefiyet ve mecburiyettir.

Burada milliyet kavram›n›n ikinci anlam boyutu karfl›m›za ç›k›yor: Bediüzzaman bu kavram›n anlam› ile ilgili olarak “müsbet milliyet, hayat-› içtimaiyenin ihtiyac-› dâhilîsinden ileri geliyor. Teavüne, tesanüde sebeptir; menfaatli bir kuvvet temin eder, uhuvvet-i ‹slâmiyeyi daha ziyade teyit edecek bir vas›ta olur. fiu müspet fikr-i milliyet, ‹slâmiyet’e hâdim olmal›, kale olmal›, z›rh› olmal›; yerine geçmemeli. Çünkü ‹slâmiyet’in verdi¤i uhuvvet içinde bin uhuvvet var.” (Külliyat I, 500).

Buna göre, farkl› unsurlar, birbirlerinden nefret etmeden, müspet milliyet kavram›n›n dayan›flma öngörüsü ile hayat›n hak ve yükümlülüklerini paylaflmak durumundad›rlar. ‹slâmiyet’in, “medeniyet-i haz›raya” niçin so¤uk bakt›¤› Bediüzzaman’a soruldu¤unda bunun sebeplerinden birisini Ba-

t›’n›n benimsedi¤i “menfi milliyet” anlay›fl›yla aç›klam›flt›r. “Medeniyet-i haz›ra cemaatlerin rab›tas›n› unsuriyet ve menfi milliyet bilir.” demektedir (Külliyat I, 183).

Baflka bir eserinde Bat› medeniyetinin befl menfi esas üzerine kuruldu¤unu, bunlardan birisinin de ›rkç›l›k oldu¤una dikkat çekiyor: “Kitleler mabeynindeki rab›tas›, aheri (baflkas›n›) yutmakla beslenen unsuriyet ve menfi milliyettir. O ise fle’ni, (neticesi) böyle müthifl tesadümdür.” Halbuki ‹slâm’›n toplum bütünlü¤ünü sa¤lamada kabul etti¤i esas, “unsuriyet ve milliyet yerine, rab›ta-› dini, vatani, s›n›f›d›r ki, fle’ni samimi uhuvvet ve müsalemet ve haricin tecavüzat›na karfl› yaln›z tedafüdür.” (Külliyat I,573).

Bat›’ya karfl› tek çare e¤itim Bat› kültüründe ›rkç›l›k toplumsal bütünleflmenin önemli bir belirleyicisidir. Kendi ›rk›ndan olmayan› d›fllama anlay›fl›na dayanan Bat› dünyas›, halen kendinden olmayan› d›fllama gelene¤ini sürdürmeye ve bu yüzden çat›flma kültürünü yer yer beslemeye devam ediyor. Bediüzzaman, bu noktada “Avrupa ikidir” ayr›m› yapmak gere¤i duymufltur. Birinci Avrupa “Adale ve hakkaniyete hizmet eden” bilime dayal› olumlu yüzüdür. ‹nsanl›¤› “sefahat ve dalalete sevkeden” (Külliyat I, 643) sald›rgan özelli¤i Avrupa’n›n ikinci yüzüdür. Bu yönünü fliddetle elefltirmifltir.

Bat›’n›n ›rkç› temele dayanan fikirlerinin ‹slâm dünyas›n› menfi etkilememesi için e¤itime önem verilmesini öncelikli tedbir olarak görmüfltür. ‹slâm dünyas›ndan gelen ö¤rencilere fen ve din bilimlerinin birlikte ve kaynaflt›rarak e¤itim verecek “bir dar-ül fünun, bir ‹slâm üniversitesi” aç›lmas›n› bu maksatla istemifltir.

Böylece “‹slâm kavimlerini menfi ›rkç›l›k” ifsat edemeyecektir (Külliyat I, 1904). E¤itimin bu yönde yap›lanmas›n› temin için hayat› boyunca yönetimleri ikaz çabas› içinde olmufltur.

Bediüzzaman, 1930’lu y›llarda “geçen as›r milliyet asr› olabilirdi. fiu as›r unsuriyet asr› de¤il”(Külliyat I, 559) diyordu. Zira 19. as›r milliyetçi ak›mlar›n geçerli oldu¤u bir dönemdi. Fakat 20. as›rda beynelmilel görüfllere dayal› bir bloklaflma süreci yaflanmaktayd›. Siyasi ve askerî alanda yaflanan bloklaflmaya mikro milliyetçilikle karfl› koyman›n imkan› yoktu. ‹slâm’›n insani ve bar›flç› boyutundan hareketle çözümler üretmek gerekiyordu. O da bunu yapt›. I

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Два лица Арарата глазами патриарха Армянской Апостольской церкви в Турции Месропа II Беседовал: Джемаль Ушак Генеральный секретарь Платформы межкультурного диалога (КАДИП), редактор отдела культуры журнала «ДА» (Стамбул).

Türkiye Ermenileri Patri¤i Mesrop Mutafyan’›n gözüyle

Ararat’›n iki yüzü Konuflan: Cemal Uflak Kültürleraras› Diyalog Platformu Genel Sekreteri, DA dergisi kültür editörü (‹stanbul).

ä ‚ÂÎËÍÓÏÛ ÒÓʇÎÂÌ˲, ‰Ó΄Ó ‚ ÂÏfl ÚÛ ÂˆÍÓ-‡ ÏflÌÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡˛ÚÒfl ˜Â ÂÁ Ô ËÁÏÛ ÒÔÓ Ó‚ Ó «„ÂÌӈˉ ‡ ÏflÌ». Ä ‚‰¸ ·ÎËÁÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚ˚ ‡ ÏflÌ Ë ÚÛ ÓÍ Ì‡˜‡ÎËÒ¸ ·ÓΠÒÂÏËÒÓÚ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, ËÒÚÓ Ëfl ˝ÚËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ì‡ÒÚÓθÍÓ ·Ó„‡Ú‡ Ë Û‰Ë‚ËÚÂθ̇, ˜ÚÓ ÓÌË Ì ÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ ÛÁÌË͇ÏË «Ú ‡„‰ËË 1915 „.» Ë ·˚Ú¸ ÔÓÁ‡·˚Ú˚ÏË ‚ÒÂÏË. äÓÌÙÎËÍÚ ‰‚Ûı ̇ Ó‰Ó‚, ÓÍÓÎÓ ¯ÂÒÚËÒÓÚ ÎÂÚ ÊË‚¯Ëı fl‰ÓÏ ‚ ÏË Â, ·˚Î ÒÔ Ó‚ÓˆË Ó‚‡Ì ‚ϯ‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ ‚̯ÌËı ÒËÎ. Ç Ó·˚˜‡flı Ë Ú ‡‰ËˆËflı ˝ÚËı ‰‚Ûı ̇ Ó‰Ó‚ ÌÂÚ Û‰ÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ÍÛθÚÛ Ì˚ ԇ ‡ÎÎÂÎË. Ç Ó˜Â Â‰ÌÓÈ ‡Á ۷‰ËÚ¸Òfl ‚ ˝ÚÓÏ ÏÌ ÔÓÁ‚ÓÎË· ÔÓÂÁ‰Í‡ ‚ Ö Â‚‡Ì ‚ χ 2005 „., ‡ Ú‡ÍÊ ÔÛÚ¯ÂÒÚ‚Ë ‚ ÒË ËÈÒÍËÈ „Ó Ó‰ ï‡Î· (ÄÎÂÔÔÓ). è Ó„ÛÎË‚‡flÒ¸ ÔÓ ˚ÌÍÛ, fl Ó· ‡ÚËÎ ‚ÌËχÌË ̇ „ ÛÔÔÛ Ï‡Î¸˜Ë¯ÂÍ, „Ó‚Ó fl˘Ëı ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ ÔÓ-ÚÛ ÂˆÍË. ü ·˚Î Û‚Â ÂÌ, ˜ÚÓ Ï‡Î¸˜ËÍË ËÏÂ˛Ú ÚÛ ÂˆÍÓÂ Ô ÓËÒıÓʉÂÌËÂ, ÌÓ ÍÓ„‰‡ ÒÔ ÓÒËÎ Ëı ËÏÂ̇, Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓ„Ó ÁÓ‚ÛÚ Ä ÚËÌ, ‰ Û„Ó„Ó – äË ÍÓ , Ú ÂÚ¸Â„Ó – 뇇Í. ìÊ ˜ÂÚ˚  ÔÓÍÓÎÂÌËfl ˝ÚËı ‡ ÏflÌÒÍËı ÒÂÏÂÈ ÊË‚ÛÚ ‚ ÄÎÂÔÔÓ. åÂÌfl ۉ˂ËÎÓ, ˜ÚÓ ‰ÂÚË „Ó‚Ó ËÎË Ì‡ ‡ÌÚÂÔÒÍÓÏ, χ ‡¯ÒÍÓÏ Ë Í‡ÈÒ ËÌÒÍÓÏ „Ó‚Ó ‡ı, ÍÓÚÓ ˚ ‚ Ò‡ÏÓÈ íÛ ˆËË ÛÊ ÒÚ‡ÎË Á‡·˚‚‡Ú¸Òfl. ֢ ÒËθÌ ÏÂÌfl ۉ˂ËÎÓ ÚÓ, ˜ÚÓ „Ó‚Ó ËÎË ÓÌË Ó· ÛÒÔÂı‡ı ÚÛ ÂˆÍËı ÙÛÚ·ÓθÌ˚ı ÍÓχ̉. 蘇θÌÓ, ˜ÚÓ ÔÓÎËÚË͇ Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡ÂÚ Á‡ÌËχڸÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ÏË ÒËÚÛ‡ˆËflÏË, Ì‡Ô Ó˜¸ Á‡·˚‚‡fl Ó·Ó ‚ÒÂÏ ÔÓÁËÚË‚ÌÓÏ. É·‚Ì˚È Â‰‡ÍÚÓ ÚÛ ÂˆÍÓ-‡ ÏflÌÒÍÓÈ „‡ÁÂÚ˚ «Ä„ÓÒ» É ‡ÌÚ ÑËÌÍ ÔÓ‰‚ „Òfl ·ÂÁʇÎÓÒÚÌÓÏÛ Ì‡Ô‡‰ÂÌ˲ ̇ ÙÓÌ ڇÍÓÈ Ì‡Ô flÊÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚ÍË. àÁ‚ÂÒÚËÂ Ó ÒÏ ÚË É ‡ÌÚ‡ „ÎÛ·ÓÍÓ ‡ÒÒÚ ÓËÎÓ ‚ÒÂı ̇Ò. É ‡ÌÚ Ô Ë‚ÎÂ͇Π‚ÌËχÌË ÒÏÂÎ˚ÏË ‡ÒÒÛʉÂÌËflÏË Ó·

‡ ÏflÌÒÍÓÈ ‰Ë‡ÒÔÓ Â Ë „ÂÌӈˉ ‡ ÏflÌ. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ˆÂθ «ÚÂÏÌ˚ı ÒËλ Ò‚Ó‰ËÚÒfl Í ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ÒÓÁ‰‡Ì˲ ÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ˝ÚÌÓÒ‡ÏË. çÓ ÛÊ ÒÂȘ‡Ò ÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Í Ó‚‡‚ÓÂ Ô ÂÒÚÛÔÎÂÌË Ì ÒÓÒÎÛÊËÎÓ ÒÎÛÊ·˚ ÌËÁÍËÏ ÔÎ‡Ì‡Ï ÚÂı, ÍÚÓ ÒÚÓËÚ Á‡ ˝ÚËÏ ÒÓ·˚ÚËÂÏ. 燉ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ Ë Ì ÒÓÒÎÛÊËÚ. å˚ Ó· ‡ÚËÎËÒ¸ Í ‡‚ÚÓ ËÚÂÚÌÓÏÛ ÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ‰ÂflÚÂβ è‡Ú ˇ ıÛ Ä ÏflÌÒÍÓÈ ÄÔÓÒÚÓθÒÍÓÈ ˆÂ Í‚Ë ‚ íÛ ˆËË åÂÒ ÓÔÛ II Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ Ô ÓÍÓÏÏÂÌÚË Ó‚‡Î ÒÎۘ˂¯ÂÂÒfl Ë ÔÓ‰ÂÎËÎÒfl Ò‚ÓËÏ ÏÌÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ÚÛ ÂˆÍÓ-‡ ÏflÌÒÍÓ„Ó ‚ÓÔ ÓÒ‡. åÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚Á„Îfl‰˚ è‡Ú ˇ ı‡ Ó͇ÊÛÚ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË Ì ÚÓθÍÓ Ì‡ Ô ÓˆÂÒÒ Ò·ÎËÊÂÌËfl ̇ Ó‰Ó‚, ÊË‚Û˘Ëı ÔÓ ‡ÁÌ˚ ÒÚÓ ÓÌ˚ Ä ‡ ‡ Ú‡, ÌÓ Ëϲ˘Ëı Ú‡Í ÏÌÓ„Ó Ó·˘Â„Ó, ÌÓ Ë Ì‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË ÏË ‡ Ë Òӄ·ÒËfl ‚ Ö‚ ‡ÁËË Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â.

Maalesef, Türk-Ermeni ‹liflkileri, nice zamandan beri hep, “soyk›r›m” tart›flmalar› çerçevesinde ele al›na gelmifltir.

Halbuki yedi yüz y›l öncesine dayanan Türklerin ve Ermenilerin beraberli¤i, “1915 Büyük Ac›s›” sonras›na hapsedilemeyecek kadar zengin, derin ve olumlu iliflkilere dayanmaktad›r. Genel hatlar›yla alt› yüz y›l büyük ölçüde birlikte bar›fl içinde yaflayan bu halklar›n ihtilaf›, son yüzy›lda, yabanc› unsurlar›n devreye girmesiyle bafllam›flt›r.

Yüzy›llardan beri, Anadolu topraklar›n› paylaflan bu iki milletin görenek ve geleneklerinde çok anlaml› paralellikler vard›r. Bunun unutulmaz bir tezahürünü 2005 y›l› May›s ay›nda Erivan’a; Eylül ay›nda ise Suriye’nin Halep flehrine yapt›¤›m seyahat s›ras›nda müflahede etmifltim. Tarihî Halep çarfl›s›nda arala-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

65

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ÑÊÂχθ 쯇Í: ä‡Í-ÚÓ ‚˚ Ò͇Á‡ÎË: «ç Á‡ÒÚ‡‚ÎflÈÚÂ Ì‡Ò ‰Â·ڸ ‚˚·Ó ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl β·ËÏ˚ÏË». óÚÓ ‰Îfl ‚‡Ò ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ Á̇˜ËÚ ·˚Ú¸ „ ‡Ê‰‡ÌËÌÓÏ íÛ ˆËË Ë ‡ ÏflÌËÌÓÏ? ä‡ÍË هÍÚÓ ˚ Á‡ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ‚‡Ò ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl Ô ‰ ‚˚·Ó ÓÏ? è‡Ú ˇ ı åÂÒ ÓÔ II: ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·˚Ú¸ ‡ÎËÒÚÓÏ Ë Ô ‡„χÚËÍÓÏ. å˚ – „ ‡Ê‰‡Ì íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. ɉ ·˚ Ï˚ ÌË ·˚ÎË, Û Ì‡Ò ‚ Û͇ı ÚÛ ÂˆÍËÈ Ô‡ÒÔÓ Ú. ë ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl „ ‡Ê‰‡ÌÒÚ‚‡, Ï˚ ÊËÚÂÎË íÛ ˆËË. ä‡Í Ë ‚Ò „ ‡Ê‰‡Ì ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡Ì˚, Ï˚ ÒÎÛÊËÏ ‚ ‡ ÏËË Ë Ô·ÚËÏ Ì‡ÎÓ„Ë. ֢ ‡Á ÔÓ‚ÚÓ ˛: Ï˚ Ò‡Ï˚ ̇ÒÚÓfl˘Ë „ ‡Ê‰‡Ì íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. é‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Ò ˝ÚËÏ, Ï˚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ÍÓ ÂÌÌÓÈ Ì‡ Ó‰ Ä̇ÚÓÎËË, ·ÓÎÂÂ Ú Âı Ú˚Òfl˜ ÎÂÚ Ô ÓÊË‚‡˛˘ËÈ Ì‡ ˝ÚËı ÁÂÏÎflı. å˚ – ‡ ÏflÌÂ, ı ËÒÚˇÌÂ, Û Ì‡Ò ·Ó„‡Ú˚ ӷ˚˜‡Ë Ë Ú ‡‰ËˆËË, ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÈ ‡ÎÙ‡‚ËÚ Ë ÎËÚ ‡ÚÛ ‡. à Ï˚ Ò‡ÏË, Ë ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÚ ‡Ì˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ Ó˜Â̸ ÓÒÚÓ ÓÊÌ˚ Ë Ì ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ÒËÚÛ‡ˆËÈ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ÂÈ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸˛ Ë ÚÛ ÂˆÍËÏ „ ‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÓÏ. ᇠÔ ËÓ‰ ÒÓ ‚ ÂÏÂÌ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Ë ‰Ó Ò„ӉÌfl¯ÌÂ„Ó ‰Ìfl ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Î‡Ò¸ ÍÛθÚÛ ‡ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓÊË‚‡ÌËfl. à Ó̇ ‰ÓÎÊ̇ ÔÓ‰ÔËÚ˚‚‡Ú¸Òfl Ë ‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl. è ‚˚ ÍÓÌÚ‡ÍÚ˚ ‡ ÏflÌ Ò ı‡Á‡ ÒÍËÏË ÔÎÂÏÂ̇ÏË ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í V ‚. ùÚÓ ‰ÎËÚÂθÌ˚È ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ Ô ÓÏÂÊÛÚÓÍ, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ Í Ó‚¸ Ë Ì‡ÒËÎËÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ Â‰ÍË ٠‡„ÏÂÌÚ˚. ÉÓ‚Ó fl Ó Ú ‡„‰ËË 1915 „., ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô ËÁ̇ڸ, ˜ÚÓ Ó‰Ì‡ ËÁ Ô Ë˜ËÌ – ӯ˷ÍË Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó ‚ ÂÏÂÌË, ‡ ‚ÚÓ ‡fl – ‚ϯ‡ÚÂθÒÚ‚Ó ‰ Û„Ëı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚. çÓ Ë ‡ ÏflÌÒÍË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ԇ ÚËË ÚÓÊ ÌÂ

66

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Месроп II на конференции, посвященной теме «межрелигиозному диалогу». Май 2005 г., Швеция/Гетебург Mesrop II, May›s 2005’te ‹sveç’in Göteburg flehrinde gerçekleflen “Dinleraras› Diyalog” toplant›s›nda

ÒˉÂÎË ÒÎÓʇ ÛÍË. Ä ÏflÌÒÍËÂ Ô‡Ú Ë‡ ıË Ú‡ÍÊ ҉·ÎË fl‰ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ӯ˷ÓÍ. çÓ ÒÂȘ‡Ò ̇‰Ó ÒÏÓÚ ÂÚ¸ ‚Ô ‰. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ ‚Ò ÚÓ ıÓ Ó¯ÂÂ, ˜ÚÓ ·˚ÎÓ ‚ ËÒÚÓ ËË, „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó Ôӷ‰‡ı Ë ÛÒÔÂı‡ı, ÍÓÚÓ ˚ ·˚ÎË ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ÏË ÛÒËÎËflÏË ÚÛ ÓÍ Ë ‡ ÏflÌ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Ë·„‡Ú¸ ÛÒËÎËfl, ÍÓÚÓ ˚ ÔÓÒÎÛÊ‡Ú Ô ËÏË ÂÌ˲ ˝ÚËı ̇ Ó‰Ó‚. ç‡Ô flÊÂÌ̇fl ‡ÚÏÓÒÙ ‡ ÌËÍÓÏÛ Ì ÌÛÊ̇.

И смешанные браки тоже есть!

r›nda Türkçe konuflmakta ve flakalaflmakta olan bir grup genci Türk zannederek yanlar›na yaklaflm›flt›m. Me¤er, adlar› Artin, Kirkor ve Sahak olan gençler, dört kuflak öncesi Anadolu’dan gelerek Halep’e yerleflen Ermeni ailelerin çocuklar› imifl. Çok gariptir ki, Anadolu’ da dahi, kaybolmaya yüz tutmufl, Antep, Marafl ve Kayseri flivesi ile ama pürüzsüz bir ifade ile konufluyorlard›. Yine çok gariptir ki, muhabbetin konusu da, Türk futbol tak›mlar›n›n baflar›s› idi.

ä‡ÍÓ‚Ó ‚‡¯Â ÏÌÂÌËÂ Ó ÔÓÁˈËË Ä ÏÂÌËË, î ‡ÌˆËË Ë ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì ‚

Maalesef, siyaset arenas›, ortakl›klardan veya beraberlikten ziyade ihtilaf ve

Месроп II и представители мировых религий на конференции «По следам Авраама». Ноябрь 2006 г., Турция/Шанлыурфа Mesrop II ve semavi dinler temsilcileri, “Hz. ‹brahim’in ‹zinde” konulu toplant›da. fianl›urfa, Kas›m 2006

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

tart›flmalar üzerine odaklanm›fl durumda. Türk Ermeni gazetesi Agos’un Genel Yay›n Yönetmeni H›rant Dink böyle bir siyasi atmosferde menfur bir sald›r› sonucu hayata veda etti. Yaflananlar birçoklar› gibi bizi de derin üzüntüye bo¤du. Dink, diaspora Ermenileri ve soyk›r›m› konular›ndaki fikirleriyle gündeme gelen birisiydi. Besbelli ki, birtak›m “karanl›k mihraklar”›n bir hedefi de, iki toplum aras›nda ihtilaf› derinlefltirerek; olay› “çat›flma rant›na” dönüfltürmek. Ancak flimdiden flunu söyleyebiliriz ki, bu kanl› cinayet inflallah böyle bir amaca hizmet etmeyecek.

Yaflanan bu olay da dahil olmak üzere Ermeni-Türk iliflkilerine dönük fikirlerine müracaat etti¤imiz Say›n Mesrop II’nin bak›fl aç›s›n›n, sadece “Ararat’›n iki taraf›nda yaflayan” ama ortak çok fleyi olan topluluklar›n kaynaflmas›na de¤il, hem Avrasya insan›n›n, hem de dünya halklar›n›n bar›fl içinde, huzurla yaflamas›na katk› sa¤layaca¤›na inan›yorum.

Cemal Uflak: Bir vesileyle “Bizi iki sevgili aras›nda tercihe mecbur b›rakmay›n›z” mealinde bir söz söylemifltiniz. Bu ba¤lamda, Türkiye Cumhuriyeti vatandafll›¤› ve Ermeni kimli¤i kavramlar› sizin için ne ifade ediyor? Sizi bu anlamda tercihe zorlayan etken ve nedenler nelerdir?

Mesrop II: Bu konuda “her fleyden önce gerçekçi ve pragmatik olmak gerekir” diye düflünüyorum. Biz T.C. vatandafl›y›z. Dünyada nereye gidersek gidelim, tafl›d›¤›m›z pasaport ve kimlik T.C.’ne aittir. Vatandafll›k ba¤lar›m›zla biz Türkiyeliyiz. Vatani vazifemiz olan askerlik görevini yap›yor, vergilerimizi ödüyoruz. Tek sözle, biz öz be öz T.C. vatandafl›y›z. Ancak ayn› zamanda da bu topraklarda yaklafl›k 3000 y›ll›k tarihiyle Anadolu’nun öz halklar›ndan olan bir kavmin üyeleriyiz. Ermeniyiz, H›ristiyan›z, örf ve adetlerimiz, gelenek-göreneklerimiz gayet zengin, kendi yaz›m›z ve edebiyat›m›z var. Bunlar› T.C. vatandafll›¤› kimli¤imizle çat›flt›rmaktan hem biz, hem de yöneticilerimiz dikkatle kaç›nmal›d›r. Osmanl›’dan bu güne bir “birlikte yaflama kültürü” gelifltirilmifl. Bunun beslenmesi, gelifltirilmesi gerekir. ‹lk Hazar boylar›yla Ermenilerin tan›fl›kl›¤›, 5. yüzy›la dayan›r. Bu uzun

В последний путь Гранта Динка провожали десятки тысяч людей. В руках они несли плакаты с надписью: «Мы все — Грант. Мы все — армяне».

Hrant Dink’in cenazesini onbinler “Hepimiz Hrant’›z, Hepimiz Ermeni’yiz” pankart›yla u¤urlad›.

Смерть Гранта Динка стала для всех нас большой потерей Грант был гражданином Турции армянского происхождения, этим он жил. Я спрашиваю: Насколько оправданы политические спекуляции над еще не остывшим телом погибшего? Неужели такое поведение соответствует вселенским законам этики? Это наша общая боль. Наша общая потеря. Соболезновать – значит разделять горе и печаль. Поэтому, осуждая это преступление, ни в коем случае нельзя делать отрицательных выводов относительно нашей страны. Это лишь ведет к появлению новых ран в сердцах людей. Подобные выпады совершенно не соответствуют принципам покойного Гранта. Грант был борцом за установление и развитие турецко-армянского диалога. Он вел серьезную последовательную борьбу, стойко отстаивал свои принципы, смело встречал критику. По мистическому стечению обстоятельств лидеры Турции и Армении встретились на церемонии похорон Гранта. Все мы знаем, что превращение этой встречи в реальный продуктивный диалог, сделало бы по-настоящему счастливым Гранта и всех нас.

Dink’in ölümü hepimiz için kay›pt›r Hrant, Türkiye Cumhuriyeti vatandafl› bir Ermeni’ydi ve tüm yaflam› boyunca böyle çal›flt›. Bu vesileyle flu soruyu sormak istiyorum, bu gibi suikastlardan sonra maktulün kefeni üzerinden siyaset yapmak evrensel ahlak kurallar›na ne kadar s›¤ar? Ac› hepimizindir. Kay›p hepimizindir. Taziye ac›y› paylaflmak, ac›y› hafifletmek demektir. Bu nedenle olay› k›narken ülkemiz aleyhine yap›lan olumsuz aç›klamalar yüreklerde yeni yaralar açmaktad›r. Bu tür davran›fllar merhum Hrant’›n yaklafl›m›na tamamen ayk›r› düflmektedir.

Hrant’›n mücadele etti¤i konular›n bafl›nda Türk-Ermeni diyalogunun geliflmesi vard›. Bu konuda önemli mücadeleler verdi ve bu mücadelesi karfl›s›nda oluflan tepkileri cesurca gö¤üsledi. Ne mistik bir olgudur ki, kendi cenaze merasimi, Türkiye ve Ermenistan yetkililerinin bir araya gelmesi için bir vesile oldu. Biliyoruz ki bu vesilenin gerçek bir diyaloga dönüflmesi hepimiz gibi onu da mutlu ederdi.

ÓÚÌÓ¯ÂÌËË Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó «„ÂÌӈˉ‡ ‡ ÏflÌ», ÍÓÚÓ ˚È ÌÂ Ô ËÁ̇ÂÚ íÛ ˆËfl? ä‡Í ˝Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËfl ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ̇ LJÒ, ‰ÛıÓ‚ÌÓÏ Îˉ  ÚÛ ÂˆÍËı ‡ ÏflÌ? á‡Ô‡‰Ì˚ ÒÚ ‡Ì˚ ËÒÔÓθÁÛ˛Ú „ÂÌӈˉ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ÍÓÁ˚ ÌÓÈ Í‡ Ú˚ ‚ Ë„ Â Ô ÓÚË‚ íÛ ˆËË. Ç „ÎÛ·ËÌ ‰Û¯Ë ‡ ÏflÌÒ͇fl ‰Ë‡ÒÔÓ ‡ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ ˝ÚÓ ÔÓÌËχÂÚ. çË Ó‰ËÌ Á‡Ô‡‰Ì˚È Ô‡ ·ÏÂÌÚ ÌÂ Ô ËÏÂÚ

bir zaman süreci. Bu uzun süreçte fliddetli-kanl› olaylar nispeten çok az rastlanan olaylard›r. 1915’te yaflanan k›r›mda, itiraf etmek gerekir ki, hem zaman›n hükümetinin hatas› ve hem de o dönemin yabanc› hükümetlerinin parma¤› vard›r. Ermeni siyasi partileri de rahat durmam›fllard›r. ‹stanbul Ermeni patrikleri de bazen do¤ru politikalar

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

67

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Я влюблен в Стамбул и никогда не хотел бы жить в другом месте Мне известно, что вы знаете много языков, обладаете богатым духовным опытом. Как случилось, что вы стали священнослужителем? Я знаю армянский, классический армянский, турецкий и английский языки. Немного говорю по-французски и на иврите, немного знаю итальянский и немецкий и совсем чуть-чуть арабский. Я очень люблю изучать языки, «играть» с ними. Каждый язык – новое окно в мир. Мне становится очень грустно, когда я еду в какую-либо страну и не понимаю языка. Сразу же беру в руки какую-нибудь книгу и стараюсь выучить хотя бы несколько слов. Когда вы говорите с людьми на их языке, появляется теплота в отношениях. Ваши старания говорят людям о вашей искренности. Мое детство прошло в Стамбуле. Я влюблен в этот город и никогда не хотел бы жить в другом месте. Я учился в Штутгарте, Мемфисе, Иерусалиме и Риме, я очень люблю эти города, но жить за границей не хочу. Мой мир здесь. Фракия, Босфор, Принцевы острова, Анатолия, Средиземное море, Киликия, Ликия – в этом моя жизнь. Перенесенная мной травма стала причиной увлечения метафизикой. В автомобильной катастрофе я потерял самого близкого друга по имени Петр, он был ребенком от смешанного еврейско-греческого брака. В той аварии я тоже должен был погибнуть, но случилось так, что я выжил и отделался переломами. Словно мне был дан в жизни еще один шанс. И я решил посвятить свою жизнь Богу. У меня появился интерес к теологии, философии и социологии. Завязалась переписка со стамбульским армянским патриархом Шинорхом. Он стал моим духовным наставником. В 1979 г. я принял монашество, в 1986 г. стал епископом. А 14 октября 1998 г. община избрала меня патриархом. 21 ноября 1998 г. я официально был признан 84-м Патриархом Армянской Апостольской церкви в Турции.

‹stanbul’a afl›¤›m ve baflka hiçbir yerde yaflamak istemedim Hareketli bir çocukluk yaflad›¤›n›z›, çok dil bildi¤inizi ve entelektüel yönlerinizin oldu¤unu biliyoruz. Din adaml›¤› maceran›z› anlat›r m›s›n›z?

Ermenice, Klasik Ermenice, Türkçe, ‹ngilizce, biraz Frans›zca, biraz ‹branice, biraz ‹talyanca, biraz Almanca, çok az Arapça biliyorum. Dil ö¤renmeyi, dillerle “oynamay›” çok severim. Her biri dünyaya aç›lan ayr› bir pencere gibi. Bir ülkeye gidip de oradaki dili anlamad›¤›mda çok hay›flan›r›m. Hemen bir kitap bulup, birkaç kelime olsun ö¤renmeye çal›fl›r›m. ‹nsanlara kendi dilleriyle konuflmaya çal›flt›¤›n›zda hemen s›cak bir iliflki olufluveriyor. Çaban›z› gördüklerinde içtenli¤inize inan›yorlar. Siz de gerçekten içtenseniz, ne güzel, de¤il mi? Çocuklu¤um ‹stanbul’da geçti. Bu flehre afl›¤›m ve baflka hiçbir yerde yaflamak istemedim.

Stuttgart, Memphis, Kudüs ve Roma’da geçirdi¤im zaman hep e¤itim içindi, hepsini de sevdim, ama yurtd›fl›nda yaflamay› hiç düflünmedim. Benim dünyam buras›. Trakya, Bo¤aziçi, Adalar, Anadolu, Akdeniz, Kilikya, Likya, benim dünyam bu. Bir travma, beni metafizi¤e yöneltti. Bir otomobil kazas›nda en sevdi¤im arkadafl›m›, Yahudi-Rum karma evlili¤inden do¤an Petro ad›ndaki can›m arkadafl›m› kaybettim. Kazada benim de ölmem gerekirken, nas›l olduysa k›r›klarla atlatt›m ve hayatta kald›m. Sanki bana yeni bir f›rsat verilmiflti.

Hayat›m› Allah’a adamak istedim. Teoloji, felsefe ve sosyolojiye büyük bir merak duymaya bafllad›m. ‹stanbul Ermeni Patri¤i fi›norhk Hazretleriyle yo¤un olarak mektuplaflmaya bafllad›m. Bana ruhani rehberlik yapt›. 1979’da Patrik fi›norhk bana rahiplik and›n› içirdi.

1986’da episkopos oldum. 14 Ekim 1998’de, cemaatim taraf›ndan Türkiye Ermenileri Patri¤i seçildim. 21 Kas›m 1998’de de 84. Türkiye Ermenileri Patri¤i olarak resmen kabul edildim.

68

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

¯ÂÌËfl «Ó Ô ËÁ̇ÌËË Ë ÓÒÛʉÂÌËË „ÂÌӈˉ‡ ‡ ÏflÌ» ÚÓθÍÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ҉·ڸ ‡ ÏflÌ‡Ï Ô ËflÚÌÓÂ. Ç ËÒÚÓ ËË Í‡Ê‰Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÂÒÚ¸ ÔÓ‰Ó·Ì˚ ÒÓ·˚ÚËfl. çÓ ˝ÚÓ Ì Á̇˜ËÚ, ÍÓ̘ÌÓ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÌÛÊÌÓ Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚˚ÏË. ÉÂÌӈˉ, χÒÒÓ‚‡fl ÂÁÌfl – Ô ÂÒÚÛÔÎÂÌËfl Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡. é‰Ì‡ÍÓ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓ Ô ‡‚ËθÌÓ ÔÓÌflÚ¸, ‚ ˜ÂÏ ˆÂθ Ú‡ÍËı Ô ÂÒÚÛÔÎÂÌËÈ. äÚÓ-ÚÓ Ì‡‰ÂÂÚÒfl ̇ÊËÚ¸Òfl ̇ „Ó Â Ë ÒÚ ‡‰‡ÌËË Î˛‰ÂÈ? àÎË ÒÚ‡Ú¸ Á̇ÏÂÌËÚ˚Ï, ËÁ‚Θ¸ ¢ ͇ÍÛ˛-ÚÓ ÔÓθÁÛ? ÑÂÚË ‰ÂÔÓ ÚË Ó‚‡ÌÌ˚ı Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ Ì‡¯Â„Ó Ì‡ Ó‰‡ ËÎË ÚÂı, ÍÚÓ ÔÓ„Ë· ‚ ÔÛÚË, ‰ÓÎÊÌ˚ ËÒ͇ڸ ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË, ÓÌË ËÏÂ˛Ú ÔÓÎÌÓÂ Ô ‡‚Ó Ì‡ ˝ÚÓ. óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÊË‚Û˘Ëı ‚ íÛ ˆËË ‡ ÏflÌ, ÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, Ô ÓËÒıӉ˂¯Â ÔÎÓıÓ ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ̇ ̇Ò. Ç Ì‡¯ÂÈ Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË Ï˚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ì‡ıÓ‰ËÏÒfl ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ò ÚÛ Í‡ÏË-ÏÛÒÛθχ̇ÏË. å˚ ‚ÏÂÒÚ Á‡ ‡·‡Ú˚‚‡ÂÏ Ë ‚ÏÂÒÚÂ Ú ‡ÚËÏ. ÖÒÚ¸ Ë Òϯ‡ÌÌ˚ · ‡ÍË. èÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í Ô‡ ·ÏÂÌÚ˚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÒÚ ‡Ì Ô ËÌflÎË Â¯ÂÌËfl Ó Ô ËÁ̇ÌËË „ÂÌӈˉ‡, ÒËÚÛ‡ˆËfl Òڇ· Ó˜Â̸ Ì‡Ô flÊÂÌÌÓÈ Ë, ÊË‚fl ‚ íÛ ˆËË, Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ‚ ÒÚÓ ÓÌÂ. lj¸ Ï˚ „ ‡Ê‰‡Ì ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡Ì˚, Ë ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡ Û¯‡ÂÚ ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚Ë ̇¯Â„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ̇ Û¯‡ÂÚ Ë Ì‡¯Â ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚ËÂ. à ÍÓ̘ÌÓ, ˝Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËfl Ò͇Á˚‚‡ÂÚÒfl Ë Ì‡ ÏÌÂ Í‡Í Ì‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓÏ ÎËˆÂ Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÏ Îˉ Â. ü ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ‚˚ÌÛʉÂÌ Ó·˘‡Ú¸Òfl ÒÓ Ò Â‰ÒÚ‚‡ÏË Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓ Ï‡ˆËË, ˜ÚÓ ‰Â·˛ Ë ÒÂȘ‡Ò, ‰‡‚‡fl ‚‡Ï ËÌÚ ‚¸˛, ıÓÚfl ˝ÚÓ Ì ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÏÓÂÈ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸˛. Ç Ï‡Â 2006 „. ‚ ù ‰ÊËÂÒÒÍÓÏ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ ‚ ÚÛ ÂˆÍÓÏ „Ó Ó‰Â ä‡ÈÒÂ Ë ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ÍÓÌÙ Â̈Ëfl ̇ ÚÂÏÛ «äÛθÚÛ ‡ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓÊË‚‡ÌËfl ‚ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Ì‡ Ô ËÏ  ÚÛ ÂˆÍÓ-‡ ÏflÌÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ». Ç˚ Ú‡ÍÊÂ Ô ËÌËχÎË Û˜‡ÒÚË ‚ ˝ÚÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË. äÓÌÚ‡ÍÚ˚ ‰‚Ûı ̇ Ó‰Ó‚ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÎËÒ¸ ‚ÌÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚ „ÂÌӈˉ‡. óÚÓ ‚˚ ÏÓÊÂÚ Ò͇Á‡Ú¸ Ó ÔÓ‰Ó·ÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â? ü Ó˜Â̸ ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ÓÚÌÓ¯ÛÒ¸ Í Ú‡ÍÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û. ùÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ‰ÓÎÊÂÌ Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl. íÛ ÍË Ë ‡ ÏflÌ ‚ÏÂÒÚ ‰Ó·ËÎËÒ¸ ·Óθ¯Ëı ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ Ò‡Ï˚ı ‡ÁÌ˚ı ÒÙ ‡ı ÊËÁÌË. à fl ‚ ˛, ˜ÚÓ, ÂÒÎË Û‰‡ÒÚÒfl ÌÓ Ï‡ÎËÁÓ‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Ä ÏÂÌËÂÈ Ë íÛ ˆËÂÈ, ÚÓ Ë ÒÂȘ‡Ò ˝ÚË ‰‚‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ‚ÏÂÒÚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Ô ÓÂÍÚÓ‚. É·‚ÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ ̇Ï ÂÌËfl ·˚ÎË ‰Ó· ˚Â. É·‚ÌÓ – Á‡ıÓÚÂÚ¸. ä‡ÍÛ˛ ÔÓÁËˆË˛ Á‡ÌËχ˛Ú ÚÛ ÂˆÍË ‡ ÏflÌ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Ä ÏÂÌËÂÈ ËÎË ‡ ÏflÌÒÍËÏË ‰Ë‡ÒÔÓ ‡ÏË ‚ ‡ÁÌ˚ı „ËÓ̇ı ÏË ‡? èÓ ˝ÚËÏ ‚ÓÔ ÓÒ‡Ï ÌË Ä ÏÂÌËfl, ÌË ‡ ÏflÌÒÍË ‰Ë‡ÒÔÓ ˚ Ì ËÌÚ ÂÒÛ˛ÚÒfl ÏÌÂÌËÂÏ ‡ ÏflÌ, ÊË‚Û˘Ëı ‚ íÛ ˆËË. ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ï˚ ÒÓÚ Û‰Ì˘‡ÂÏ Ò ÚÛ ÂˆÍËÏ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÓÏ. å˚ Ë Ì Ô˚Ú‡ÂÏÒfl ̇ ͇ʉÓÏ ¯‡„Û ‰Ó͇Á˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ Ï˚ ÚÓÊ ‡ ÏflÌÂ. å˚ „Ó ‰ËÏÒfl ̇¯ÂÈ ËÒÚÓ ËÂÈ, ̇¯ËÏ Ô Ó¯Î˚Ï, ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏË Ì‡¯Â„Ó Ì‡ Ó‰‡. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ï˚ Ì ‡‚ÌÓ‰Û¯Ì˚ Í ÏË Ó‚ÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ. çÓ fl ıÓ˜Û ÔÓ‚ÚÓ ËÚ¸: Ï˚ Ì ӷflÁ‡Ì˚ ÌËÍÓÏÛ ÌË˜Â„Ó ‰Ó͇Á˚‚‡Ú¸. íÛ ÂˆÍË ‡ ÏflÌ – ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‡ÔÓÎËÚ˘ÌÓ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó. äÓ̘ÌÓ, Ë Ò Â‰Ë Ì‡Ò ·˚‚‡˛Ú β‰Ë, Û‚ÎÂ͇˛˘ËÂÒfl ÔÓÎËÚËÍÓÈ, ÌÓ ÓÌË Ô ËÌÓÒflÚ Ó·˘ËÌ ·Óθ¯Â ‚ ‰‡, ˜ÂÏ ÔÓθÁ˚. é‰Ì‡ÍÓ, Í‡Í ˝ÚÓ Ë ·˚ÎÓ ‚ Ô Ó¯ÎÓÏ, fl ·˚ ıÓÚÂÎ, ˜ÚÓ·˚, Ô Ë ÛÒÎÓ‚ËË Ûڂ ʉÂÌËfl ͇̉ˉ‡ÚÛ ˚ ̇¯ÂÈ Ó·˘ËÌÓÈ, ‚ Ô‡ ·ÏÂÌÚ íÛ ˆËË ·˚Î Ó‰ËÌ ‰ÂÔÛÚ‡Ú ÓÚ ‡ ÏflÌÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ Ì‡ ÔÛÚË Í ‰Ë‡ÎÓ„Û ÏÌÓ„Ó Ô Â„ ‡‰. ä‡Í Ëı Ô ÂÓ‰ÓÎÂÚ¸? óÂÎӂ˜ÂÒÍËÏË ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏË. ÇÒÚ Â˜‡ÏË ÊÛ Ì‡ÎËÒÚÓ‚, Û˜ÂÌ˚ı, ÏÓÎÓ‰ÂÊË, ÒÔÓ ÚÒÏÂÌÓ‚ Ë Ú.‰. ÇÒÂÏ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÒÎÛÊËÚ ‰ ÛÊ·Â Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌ˲. ìÒËÎËfl ÚÓθÍÓ ‰‚Ûı ÒÚ ‡Ì ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËË Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚.

Диаспора с подозрением относится к турецким армянам Ç Ó‰ÌÓÏ ËÁ ËÌÚ ‚¸˛ Ç˚ ‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÎË, ˜ÚÓ Ó· ‡ÚËÎËÒ¸ Í ‡ ÏflÌÒÍÓÈ ‰Ë‡ÒÔÓ Â ‚ ëòÄ Á‡ ÔÓÏÓ˘¸˛ ‚ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Â Á‰‡ÌËfl Ô‡Ú Ë‡ ıËË, ÌÓ Ì ÔÓÎÛ˜ËÎË ÓÚÍÎË͇ Ë Ì‡˜‡ÎË ÒÓ·Ë ‡Ú¸ ‰Â̸„Ë Ò Â‰Ë ˝ÏË„ Ë Ó‚‡‚¯Ëı ËÁ íÛ ˆËË. ä‡ÍËÂ Û ‚‡Ò ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ‰Ë‡ÒÔÓ ÓÈ? ü ÛÊ „Ó‚Ó ËÎ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰Ë‡ÒÔÓ ‡ Ò ÔÓ‰ÓÁ ÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÚÛ ÂˆÍËÏ ‡ Ïfl̇Ï, Í Ô‡Ú Ë‡ ıËË Ë Ô‡Ú Ë‡ ı‡Ï. éÚ Ì‡Ò Ê‰ÛÚ, ˜ÚÓ Ï˚ ·Û‰ÂÏ Òӄ·¯‡Ú¸Òfl Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Ú¸ ‰Ë‡ÒÔÓ Û. çÓ ˝ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Karma evlilikler bile var Türkiye’nin kabul etmedi¤i “Ermeni soyk›r›m›” iddialar› konusunda gerek Ermenistan’›n ve gerekse Fransa baflta olmak üzere di¤er Bat›l› ülkelerin yaklafl›mlar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Bunun Türkiye Ermenilerine ve bir Ruhani reis olarak size yans›mas› nedir?

gütmemifllerdir. fiimdi ileriye bakma zaman›d›r. Tarihteki, olumlu kesitler ön plana ç›kar›lmal› ve Türklerle Ermenilerin birlikte imzalad›klar› baflar›lardan söz edilmeli, bu iki komflu halk aras›nda bar›fl ve huzur sa¤lanmal›d›r. Bugünkü gergin atmosferden kimseye yarar gelmez.

Bat›l› ülkeler, bunu sadece Türkiye’ye karfl› bir koz gibi kullan›yorlar. Diaspora Ermenileri de yüreklerinin derinli¤inde bunun bal gibi fark›ndalar. Hiçbir Bat›l› ülke parlamentosu, Ermenilerin gözükafl› için “soyk›r›m› k›nama” karar› alm›yor. Hepsinin de kendi tarihinde benzer olaylar var. Bu tabii ki insanlar›n k›r›mlar›n› hiçbir flekilde adil gösteremez.

Soyk›r›m, katliam, k›tal ve cinayet insanl›k suçlar›d›r. Ancak, hedefin ne oldu¤u konusunu berraklaflt›rmak gerekir. Ölen ve eziyet çeken insanlar›n ac›s›ndan rant m› elde edilmeye çal›fl›lmaktad›r? Birileri veya belli kurumlar rant sa¤layarak ünlü veya zengin olmak m› istemektedir? Sürülen veya yolda yaflam›n› yitiren insanlar›m›z›n evlatlar›, belgelerini ibraz ederek yarg› yoluyla haklar›n› arayabilirler, aramal›d›rlar.

Мы испытываем и внутриконфессиональные проблемы. У нас нет проблем с армянскими католиками, но армянские протестанты при каждом удобном случае с помощью СМИ нападают на нас.

Ermeni Katoliklerle çok iyi anlafl›yorken, ne yaz›k ki Ermeni Protestanlar her f›rsatta medya yoluyla Patrikli¤imiz’e sald›r›yorlar.

ëΉÛfl ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÈ Ú ‡‰ËˆËË, ‚ íÛ ˆËË ËÌÚ ÂÒ˚ ‡ ÏflÌ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ô‡Ú Ë‡ ıËfl. ëÓÁ‰‡ÂÚ ÎË ˝ÚÓ ÌÂÛ‰Ó·ÒÚ‚‡ ‰Îfl ‰‡ÎÂÍËı ÓÚ ÂÎË„ËË Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ Ó·˘ËÌ˚? ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ. ä‡Í Ë ‚ β·ÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, Ò Â‰Ë Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ÌÂ‚Â Û˛˘ËÂ. å˚ Ê – ÂÎË„ËÓÁ̇fl Ó·˘Ë̇, ÒÓÒÚÓfl˘‡fl ËÁ ˜ÎÂÌÓ‚ ‡ ÏflÌÒÍÓÈ ˆÂ Í‚Ë. å˚ ËÒÔ˚Ú˚‚‡ÂÏ Ë ‚ÌÛÚ ËÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚Â Ô Ó·ÎÂÏ˚. ì Ì‡Ò ÌÂÚ Ô Ó·ÎÂÏ Ò ‡ ÏflÌÒÍËÏË Í‡ÚÓÎË͇ÏË, ÌÓ ‡ ÏflÌÒÍËÂ Ô ÓÚÂÒÚ‡ÌÚ˚ Ô Ë Í‡Ê‰ÓÏ Û‰Ó·ÌÓÏ ÒÎÛ˜‡Â Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ ëåà ̇ԇ‰‡˛Ú ̇ ̇Ò. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

69

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Как это и было в прошлом, я бы хотел, чтобы, при условии утверждения кандидатуры нашей общиной, в парламенте Турции был один депутат от армянской общины.

Eskiden oldu¤u gibi, cemaatimiz taraf›ndan seçilmesi flart›yla Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Ermeni kökenli bir milletvekilimizin bulunmas›n› isterdim.

Türkiye Ermenilerine gelince, tabii ki menfi flekilde etkileniyoruz. Çünkü Türk Müslüman dostlar›m›zla bir yaflam diyalo¤u içindeyiz. Birlikte çal›fl›yor, birlikte tüketiyoruz. Karma evlilikler bile var.

Ortam soyk›r›m karar› alan parlamentolar nedeniyle gerildi¤inde, Türkiye’de bundan etkilenmemek mümkün mü?

Sonuçta, burada bizler de vatandafl›z, ve ülkenin huzurunu bozan her fley bizim de huzurumuzu bozuyor. Bu, ruhani reis olarak bize de yans›yor. Aynen flimdi sizin yapt›¤›n›z gibi, devaml› bu konuda medyan›n siyasi sorular›na muhatap olmak zorunda kal›yoruz. Halbuki, bizim görevimiz bu olmamal›.

Geçti¤imiz May›s ay›nda Kayseri Erciyes Üniversitesi taraf›ndan organize edilen “Türk-Ermeni ‹liflkileri Örne¤inde Osmanl›’da Birlikte Yaflama” Sempozyumu’na kat›ld›n›z. Bu iki milletin tarihi birlikteli¤i bu toplant›da, “soyk›r›m iddialar›” d›fl›nda de¤erlendirildi.

Bu ve benzeri yaklafl›mlar› nas›l buluyorsunuz? Çok olumlu buluyorum. ‹flte bu süreç devam ettirilmeli. Türklerle Ermeniler birlikte epey çok fley baflarabilmifller.

Bugün de Türkiye ile Ermenistan ara-

70

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

s›ndaki iliflkiler normalleflirse, birçok ortak projeye baflar›yla imza at›labilece¤ine inan›yorum. Yeter ki, iyi niyet olsun.

Yeter ki, istensin.

Türkiye Ermenileri olarak, Ermenistan ya da d›fl dünya Ermenilerini konu edinen siyasi geliflmelere karfl› tutumunuz nas›l?

Bu konuda ne Ermenistan, ne de Diaspora, Türkiye Ermenilerini pek kaale almazlar. Bizleri, Türk Hükümeti’nin kollaboratörleri olarak görürler. Biz de durduk yerde kimseye “Ermenili¤imizi” kan›tlayacak de¤iliz. Yaflatt›¤›m›z kurumlarla, tarihimizle, geçmiflimizle biz onur duyuyoruz. Günün siyasi geliflmelerini ise ilgiyle izliyoruz tabii ki. Tekrar ediyorum, kimseye bir fley kan›tlamak zorunda de¤iliz. Türkiye Ermenileri gayet apolitik bir toplumdur. Siyasete soyunan baz› h›rsl› fertler aram›zda bulunsa da, bugüne kadar yarardan çok cemaate zarar getirdiler. Ancak eskiden oldu¤u gibi, cemaatimiz taraf›ndan seçilmesi flart›yla Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Ermeni kökenli bir milletvekilimizin bulunmas›n› isterdim.

Diyalogda birçok engelin oldu¤u

malum. Peki, çözümü nerede görüyorsunuz?

Befleri iliflkilerde. Gazetecilerin, akademisyenlerin, gençlerin, sporcular›n karfl›l›kl› ziyaretlerinde... Dostluk tesis edici hamlelerde... Bunu her iki ülke de yeterince yapm›yor. Her iki taraf da bugüne kadar düflmanl›k tohumlar›yla yo¤urdu¤u kendi taban›ndan çekiniyor.

Diaspora, Türkiye Ermenilerine kuflkuyla yaklafl›yor Bir röportaj›n›zda ABD Ermeni diasporas›ndan patrikhane inflaat› için para toplamaya gitti¤inizi ama oradakilerden bir fayda göremeyince, buradan gidenlerden para toplayabildi¤inizi belirtmiflsiniz. Genel manada, Diaspora ile iliflkileriniz nas›l?

Az önce belirtti¤im gibi, Diaspora, Türkiye Ermenilerine, ‹stanbul Ermeni Patrikli¤i’ne ve Patriklerine her zaman kuflkuyla yaklaflm›flt›r. ‹stenen, herhalde her zaman onlarla mutab›k kalmam›zd›r. Bu mümkün de¤il.

Tarihte oldu¤u gibi bugün de Türkiye Ermenilerinin temsilcili¤ini Patrikli¤in yap›yor olmas›, dinle aras› olmayan Ermeniler için bir s›k›nt› teflkil ediyor mu?

Teflkil etmez olur mu? ‹nanmayanlar, her toplumda oldu¤u gibi tabii ki var.

Bizse, Ermeni Kilisesi üyelerinden müteflekkil dinî bir cemaatiz. Mezhepsel problemler de var. Mesela Ermeni Katoliklerle çok iyi anlafl›yorken, ne yaz›k ki Ermeni Protestanlar her f›rsatta medya yoluyla Patrikli¤imiz’e sald›r›yorlar. I

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Голос братства в Казахстане звучит все громче Бахтияр Асылханулы Журналист (Казахстан).

Kazakistan’dan yükselen kardefllik sesi Bahtiyar As›lhanul› Gazeteci (Kazakistan).

ünyan›n tüm ülkelerinde, kendi öz nüfusunun yan›nda baflka milletlerden insanlar›n da nüfusta yer etmesi tarihsel bir karmafl›kl›kt›r. Hiçbir ülke yoktur ki, o ülkede sadece yerli etnik halk yaflas›n. Bu, belki de küreselleflmenin getirdi¤i bir fley ya da insanl›k var olal› beri devam eden bir süreçtir.

D

ÒÚÓ Ë˜ÂÒÍË ÒÎÓÊËÎÓÒ¸ Ú‡Í, ˜ÚÓ Î˛·Û˛ ÒÚ ‡ÌÛ ÏË ‡ ̇ÒÂÎfl˛Ú, Í ÓÏ ÍÓ ÂÌÌ˚ı Ó·ËÚ‡ÚÂÎÂÈ, ‰ Û„Ë ̇ Ó‰˚. ëÎÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, „‰Â Ô ÓÊË‚‡Î ·˚ ÚÓθÍÓ Ó‰ËÌ ˝ÚÌÓÒ. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, ˝ÚÓ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ‡ ÏÓÊÂÚ, Ú‡ÍÓ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌË β‰ÂÈ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ‚ ÂÏÂÌÂÏ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡.

à

삇ʇڸ Ë Î˛·ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ì ҂flÁ‡ÌÌÓ„Ó Ò ÚÓ·ÓÈ Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÛÁ‡ÏË ËÎË Í‡ÍËÏË-ÎË·Ó ‰ Û„ËÏË Ò‚flÁflÏË, ÌÂ Ô ÓÒÚÓ. ä Ô ËÏ Û, ÏÓÊÌÓ ıÓ Ó¯Ó ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ÌÂψ‡Ï, Ô ÓÊË‚‡˛˘ËÏ ‚ É χÌËË, ÌÓ „Ó ‡Á‰Ó ÒÎÓÊÌ ·˚‚‡ÂÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÚÂÏ ÌÂψ‡Ï, ˜ÚÓ ÊË‚ÛÚ Ì‡ Ú‚ÓÂÈ Ó‰ËÌÂ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ó‰ÌË ‰‡ÎÂÍÓ, ‡ ‰ Û„Ë fl‰ÓÏ. çÓ Ú‡ÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ‰ÂÎ ÌË ‚ ÍÓÂÏ ÒÎÛ˜‡Â Ì ‰‡ÂÚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ ‰Îfl Û˘ÂÏÎÂÌËfl Ô ‡‚ ËÌÓ„Ó ˝ÚÌÓÒ‡. à ÚÓÏÛ fl ÍËÈ Ô ËÏ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì. ìÌË͇θÌÓÒÚ¸ ä‡Á‡ıÒڇ̇ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ì‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ Á‰ÂÒ¸ ÊËÎË Ë ÊË‚ÛÚ, ÒÓı ‡Ìflfl Ò‚Ó˛ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÛ˛ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸, ÍÛθÚÛ Û Ë flÁ˚Í, ·ÓΠ130 ˝ÚÌÓÒÓ‚. ÑÎfl β·Ó„Ó Ì‡ Ó‰‡ ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÂ Ô ‡‚‡ Á̇˜‡Ú Ì ÏÂ̸¯Â, ˜ÂÏ Ô ‡‚‡ ˜ÂÎÓ‚Â͇. Ç ÒÚ ‡ÌÂ Ò ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌ˚Ï ÒÓÒÚ‡‚ÓÏ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÈ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ ·ÂÁ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. è ‡‚Ó Ì‡ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÓÒÚ¸ ËÏÂÂÚ Î˛·‡fl ̇ˆËfl, ÌÓ Ô Ë ˝ÚÓÏ Ó̇ Ì ‰ÓÎÊ̇ Û˘ÂÏÎflÚ¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ‰ÓÒÚÓËÌÒÚ‚‡ Ë Ô ‡‚‡ β‰ÂÈ ‰ Û„Ëı ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ. ëÚÓËÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌË ÍÛθÚÛ ˚ ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı

72

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ – ‰ÂÎÓ Ì ÚÓθÍÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÌÓ Ë Ò Â‰ÒÚ‚ χÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓ Ï‡ˆËË, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ Ë ‰‚ËÊÂÌËÈ, ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË – ‚ÒÂı, ÍÚÓ ËÏÂÂÚ ‚ÎËflÌË ̇ ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÒÙÂ Û Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl Ë ÒÚ ÂÏËÚÒfl ÛÍ ÂÔËÚ¸ Ò‚Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. í‡Í‡fl ÍÛθÚÛ ‡ Ô Â‰ÔÓ·„‡ÂÚ Û Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ˜fiÚÍË ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó ËÂÌÚË ˚. çË͇ÍË Á‡ÍÓÌ˚, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ, Ì ÒÏÓ„ÛÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÒÚ ‡ÌÂ, „‰Â Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌ̇fl ÍÛθÚÛ ‡ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ̇ ÌËÁÍÓÏ Û Ó‚ÌÂ. Ö ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘ËÏË Ô Ë̈ËÔ‡ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl „ÛχÌËÁÏ, Òӈˇθ̇fl ÒÔ ‡‚‰ÎË‚ÓÒÚ¸, ‡‚ÂÌÒÚ‚Ó Ô ‡‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ Ë ÊËÁ̸ ÔÓ Ô Ë̈ËÔÛ «ê‡Á‚ËÚËÂ Í‡Ê‰Ó„Ó ÂÒÚ¸ ‡Á‚ËÚË ‚ÒÂı». ÇÒÂ, ˜ÚÓ Ô ËÒÛ˘Â Î˛·ÓÏÛ ˝ÚÌÓÒÛ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‚ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ó·ÓÎÓ˜ÍÂ. ÇÌÂ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ë ·ÂÁ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ‚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË Â ÌÂÚ Ë ·˚Ú¸ ÌÂ

Hiçbir akrabal›k veya benzeri bir ba¤› olmayan insanlar›n birbirlerine sevgi ve sayg› duymalar› pek basit bir fley de¤ildir. Örnek vermek gerekirse; Almanya’da yaflayan Almanlara iyi gözle bak›l›r da, kendi ülkenizde yaflayan Almanlara ayn› gözle bakman›z o derece kolay olmayabilir. Ancak bu durum, her ne suretle olursa olsun baflka bir etnik grubun haklar›n›n gasp edilmesine temel teflkil etmez. Bunun da en iyi örne¤i Kazakistan’d›r.

Kazakistan’› eflsiz yapan, yüzy›llar boyunca bu topraklarda yaflam›fl ve halen yaflamakta olan, kendi etnik kimliklerini, kültür ve dillerini bugüne dek saklayabilmifl 130’dan fazla etnik grubu topraklar›nda bar›nd›r›yor olmas›d›r. Hangi millet için olursa olsun kolektif etnik haklar, insan haklar› kadar de¤erlidir. Çok uluslu toplumlarda, di¤er milletlerin kültürleri ile kaynaflmam›fl bir devlet kültüründen söz edilemez. Her millet kendinin ayr› bir yere konmas›n› isteyebilir ama bu durum onun baflka milletlerinin haklar›n› gasp edebilece¤i anlam›na gelmemeli.

Belirtmek gerekir ki, milletleraras› iliflkiler kültürünün flekillenmesi yaln›zca devletin ifli de¤il, ayn› zamanda medya-

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ÏÓÊÂÚ. ÇÒfl͇fl ̇ˆËÓ̇θ̇fl ÍÛθÚÛ ‡ ÛÌË͇θ̇. Ö ҇ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ Á‡ÏÂÌÂ̇ ÌË͇ÍËÏË, ‰‡Ê ҇Ï˚ÏË ‚˚ÒÓÍËÏË ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏË Í‡ÍËı-ÎË·Ó ‰ Û„Ëı ÍÛθÚÛ . àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó fl‚ÎflÂÚÒfl ̇‰ÂÊÌÓÈ ÓÒÌÓ‚ÓÈ ‰Îfl Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ‡‚ÌÓÔ ‡‚Ëfl ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ÏË ÍÛθÚÛ ‡ÏË. üÁ˚Í fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ ‚˚ ‡ÊÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ·˚ÚËfl. àÏÂÌÌÓ ÓÌ ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ˉÂÌÚËÙËˆË Ó‚‡Ú¸ Ò·fl Ò ÚÂÏË, ÍÚÓ Ì‡ ÌfiÏ „Ó‚Ó ËÚ, Ë ‰ËÙÙ ÂÌˆË Ó‚‡Ú¸ Ò ÚÂÏË, ÍÚÓ ËÏ Ì ‚·‰ÂÂÚ. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó·ÓÒÚ fiÌÌÓ ‚ÌËχÌËÂ Í flÁ˚ÍÓ‚˚Ï Ô Ó·ÎÂχÏ, ˝ÏÓˆËÓ̇θÌ˚È Ì‡Í‡Î ‚ÓÍ Û„ Ó·ÒÛʉÂÌËfl Ô Ó·ÎÂÏ˚ «„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚È flÁ˚Í – ͇Á‡ıÒÍËÈ», ÓÁ‡·Ó˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ fl‰‡ ˝ÚÌÓÒÓ‚ ÒÛÊÂÌËÂÏ ÒÙ ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ó‰ÌÓ„Ó flÁ˚͇, Á‡·ÓÚ‡ Ó ˜ËÒÚÓÚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı flÁ˚ÍÓ‚, ÒÚ ÂÏÎÂÌË ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Ú¸, Ó·Ó„‡˘‡Ú¸ Ë ‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ̇ÛÍÛ, Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÎËÚ ‡ÚÛ Û Ì‡ Ó‰ÌÓÏ flÁ˚Í – fl‚ÎÂÌËfl ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â. ë„ӉÌfl ‚ ÒÙ  flÁ˚͇ ‚˚fl‚ËÎËÒ¸ Ò ¸fiÁÌ˚Â Ô Ó·ÎÂÏ˚ ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ë ËÌÚ ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚÓ‚. ÇÓÔ ÓÒ Ó ‰‚ÛflÁ˚˜ËË Ë ÏÓÌÓflÁ˚˜ËË ‰Îfl fl‰‡ ̇ Ó‰Ó‚ Ö‚ ‡ÁËË ÒڇΠӉÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÓÒÚ ˚ı. ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÌÂÔÓ‚ÚÓ ËÏÓÒÚ¸ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÒÚÓ ËË Ë Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ Ú Â·Û˛Ú ·Â ÂÊÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ flÁ˚ÍÛ. ë ‰ Û„ÓÈ – ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ Û˜‡ÒÚËfl ‚

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Уникальность Казахстана состоит в том, что на протяжении веков здесь жили и живут, сохраняя свою этническую самобытность, культуру и язык, более 130 этносов.

Kazakistan’› eflsiz yapan, yüzy›llar boyunca bu topraklarda yaflam›fl ve halen yaflamakta olan, kendi etnik kimliklerini, kültür ve dillerini bugüne dek saklayabilmifl 130’dan fazla etnik grubu topraklar›nda bar›nd›r›yor olmas›d›r. Ó·˘Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË ‰ËÍÚÛÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ӂ·‰ÂÌËfl flÁ˚͇ÏËÔÓÒ Â‰ÌË͇ÏË, ̇˷ÓΠ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌÌ˚ÏË ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı á‡Ô‡‰‡ Ë ÇÓÒÚÓ͇. ìڂ ʉ‡fl Á̇˜ËÏÓÒÚ¸ flÁ˚͇ Í‡Í Ò Â‰ÒÚ‚‡ ‚˚fl‚ÎÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ÒÔˆËÙËÍË, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÏÂÚ¸ ‚ ‚Ë‰Û ÒÎÂ‰Û˛˘Â ӷÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó. üÁ˚Í ‚˚ ‡Ê‡ÂÚ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ̇ Ó‰ÌÓÈ ÊËÁÌË, Á̇ÌË flÁ˚͇ ‚‡ÊÌÓ ‰Îfl ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ ÌÂÁ̇ÌË flÁ˚͇ Ì ÏÓÊÂÚ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ÌÂ Â„Ó ˝ÚÌÓÒ‡, Á‡˜Â ÍÌÛÚ¸ Â„Ó Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í ÓÔ Â‰ÂÎfiÌÌÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÍÛθÚÛ Â. ì ä‡Á‡ıÒڇ̇ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ·Û‰Û˘Â„Ó ·ÂÁ ÔÓÎËÚËÍË, ÒÔÓÒÓ·ÌÓÈ Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ „‡ ÏÓÌ˲ ‚ ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı, ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó ‚ÒÂı ̇ÒÂÎfl˛˘Ëı ÒÚ ‡ÌÛ Ì‡ Ó‰Ó‚, Ú.Â. ·ÂÁ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË ÓÚÏÂÚËÏ Ë

n›n, sivil toplum örgütlerinin, toplumun manevi, ahlaki çevrelerinde söz sahibi entelektüellerin ve ülkesinin daha güçlü olmas›na çabalayan herkesin görevidir. Bu kültür herkesin belirgin bir flekilde ruhsal ve ahlaki bir e¤ilim içinde oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Ekonomik kanunlar da dahil olmak üzere, hangi kanun olursa olsun, o ülkede ahlaki kültür düflük seviyedeyse, uygulanabilirli¤inden söz edilemez. Bu kültürün bafll›ca prensipleri hümanizm, sosyal adalet, insan haklar› eflitli¤i, vatanperverlik ve “kiflinin geliflmesi, herkesin geliflmesi demektir” düsturunca yaflamakt›r.

Ulusal bir zar›n içerisinde var olmak, etnik gruplar›n tümüne özgü bir fleydir.

Ulus ve etnik yap›dan uzak olan oluflumlar›n günümüz dünyas›nda varl›k göstermesi imkâns›zd›r. Tüm milletlerin kendi

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

73

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Ассамблея народов Казахстана отразила глубинную суть казахстанского общества, взаимопонимание людей разных национальностей.

Kazakistan Halklar› Toplulu¤u, Kazakistan halk›n›n, farkl› milletlere mensup insanlar›n karfl›l›kl› anlay›fl›na dönük, derin özünü yans›tmaktad›r. ÌÓ‚˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˲ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË. ùÚÓ ‚ÓÔ ÓÒ Î˘ÌÓÒÚÌ˚È. íÓθÍÓ Ô ËÁ̇ÌËÂ Ô ‡‚‡ ̇ Ú‡ÍÛ˛ Ò‡ÏÓˉÂÌÚËÙË͇ˆË˛ fl‚ÎflÂÚÒfl ËÒÚËÌÌÓ ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËÏ. ë‚Ó·Ó‰ÌÓ ̇ˆËÓ̇θÌÓ ‡Á‚ËÚË ÛÒËÎË‚‡ÂÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌÛ˛ ÍÓÌÒÓÎˉ‡ˆË˛ ̇ ÓÒÌÓ‚Â Ó·˘Â„Ó Ô Ó¯ÎÓ„Ó, ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ËÌÚ ÂÒÓ‚. ä‡Í ‰Îfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ÍÓÌÍ ÂÚÌÓ„Ó ˝ÚÌÓÒ‡, Ú‡Í Ë ‰Îfl ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÒÓÚ‚Ó ˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ‰Ì˚ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌË ӉÌÓ„Ó Ì‡ Ó‰‡ ‰ Û„ÓÏÛ, Ô Ófl‚ÎÂÌË ‡„ ÂÒÒË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχ Ë ¯Ó‚ËÌËÁχ, ÍÛθÚË‚Ë Ó‚‡ÌË ÔÒËıÓÎÓ„ËË Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ËÒÍβ˜ËÚÂθÌÓÒÚË Ë Ô Â‰‚ÁflÚÓÒÚË. ì˜ËÚ˚‚‡fl ‚Òfi Ò͇Á‡ÌÌÓÂ, ÏÓÊÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÒڇΠ„‡ ‡ÌÚÓÏ ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË ‚ ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı. ÄÒ҇ϷÎÂfl ̇ Ó‰Ó‚ ä‡Á‡ıÒڇ̇ – ÛÌË͇θÌ˚È ËÌÒÚËÚÛÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. Ö„Ó ÔÓfl‚ÎÂÌË ÒÓ‚Ô‡ÎÓ Ò Ô ÂıÓ‰Ì˚Ï Ô ËÓ‰ÓÏ ‚ ÊËÁÌË ÏÓÎÓ‰ÓÈ ÂÒÔÛ·ÎËÍË. íÓ„‰‡, ‚ χ Ú 1995 „Ó‰‡, ̇ Á‡  çÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, ̇˷ÓΠÓÒÚ Ó ÒÚÓflÎ ËÏÂÌÌÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ‚ÓÔ ÓÒ. àÏÂÌÌÓ ÓÌ

74

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÓÔ Â‰ÂÎflÎ ı‡ ‡ÍÚ ‚ÌÛÚ ËÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ÒÚ ‡ÌÂ. çÓ, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ ‰ Û„Ëı ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÒÛÏÂÎ ËÁ·Âʇڸ ÎÓ‚Û¯ÍË ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı ‡ÒÔ ÂÈ Ë ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ, ‰ÂÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË Ë ‡ÒÍÓ· Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ùÚÓ Ô ÓËÁÓ¯ÎÓ ·Î‡„Ó‰‡ fl ÔÓÎÌÓÏÛ ÓÒÓÁ̇Ì˲ ͇Á‡ıÒڇ̈‡ÏË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‚Ó ËÏfl ÔÓÒÚ ÓÂÌËfl ÌÓ‚Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ‡‚Ì˚ı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ. ÑÓÒÚËÊÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Òӄ·ÒËfl ÒÚ‡ÎÓ „·‚Ì˚Ï Ô ËÓ ËÚÂÚÓÏ ‚ÌÛÚ ËÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÂÙÓ Ï. ÄÒ҇ϷÎÂfl ̇ Ó‰Ó‚ ä‡Á‡ıÒڇ̇ ÓÚ ‡ÁË· „ÎÛ·ËÌÌÛ˛ ÒÛÚ¸ ͇Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌË β‰ÂÈ ‡ÁÌ˚ı ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ. íÂÔ ¸ ˝ÚÓÚ ÓÔ˚Ú ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ „‡ ÏÓÌËË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ó„ ÓÏÌÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸ ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ‡ÁÌ˚ı ÍÓÌÚËÌÂÌÚÓ‚. ë„ӉÌfl ÄÒ҇ϷÎÂfl ÒÓÒÚÓfl·Ҹ Í‡Í „‡ ‡ÌÚ ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Òӄ·ÒËfl.

Мир становится лучше ÄÒ҇ϷÎÂfl ÔÓ͇Á‡Î‡, ˜ÚÓ Û Ì‡ Ó‰Ó‚ ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl Ó·˘ÂÌËfl, ˜ÚÓ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍËÈ ÏË Ë Òӄ·ÒË ‚

kültürleri benzersizlik arz eder. Onun yerini baflka hiçbir fleyle, hatta çok geliflmifl herhangi bir kültürle dahi de¤ifltiremezsiniz. Özellikle bu durum milletleraras› kültürlerle olan iliflkilerde eflitli¤in gereklili¤ine sebep teflkil etmektedir. Ulusal varl›¤› idame ettiren dildir. Onun sayesinde kiminle özdeflleflece¤ine ve yine onun sayesinde de kiminle ayr›flaca¤›na karar verebilmektedir. Bu yüzden dil sorununa pürdikkat kesilip, “devletin resmi dili-Kazakçad›r” dendi¤inde bir k›s›m etnik grup liderlerinde gerginlik havas› oluflturmas›, ana dili çevresinde ciddi daralmalar hissedilmesi ve ana dilinin bozulmadan temiz kalabilmesi için bilimi, e¤itimi, edebiyat› anadilde destekleyip, zenginlefltirme çabalar› do¤al karfl›lanmaktad›r. Bugün dil çevresinde milli ve uluslararas› anlamda iliflkilendirebilece¤imiz pek çok sorun yer almaktad›r. Avrasya ülkelerini meflgul eden en önemli sorunlardan biri, “iki dilli mi yoksa tek dilli mi olunaca¤›” sorunudur. Bir yandan de¤erlendirildi¤inde, kendine has tarihi ve özgün kültürü olan milli kültürler milli dile hassas bir yaklafl›m› gerekli k›larlar.

Di¤er yandan ise, Avrasya’ya dönük etkinliklerde yer almak Bat› ve Do¤u ülkelerinde konuflulan dillere de hakim olmay› mecbur k›l›yor. Dilin halka özgülü¤ü vurgulayan bir araç oldu¤unu iddia ederken flunlar›n da bilinmesi gerekmektedir: Dil halk yaflam›n›n ruhunu yans›t›r. Dilin bilinmesi, hangi millete ait oldu¤unuz sonucunun ç›kmas› bak›m›ndan önemlidir.

Bununla birlikte dilin bilinmemesi de kifliyi tamamen o etnik yap›n›n d›fl›na atmaz, zira belirli bir milli kültüre ait olmak da önemlidir.

Kazakistan’›n uluslararas› dengeye dayal› olarak izledi¤i politikalar ve onlarla yap›lan iflbirlikleri Kazakistan’›n gelece¤i için yap›lan ulusal politikalar›n d›fl›nda önemli birer siyasi yat›r›mlard›r. Bu ba¤lamda milli aidiyet esas›na dayal› çok önemli bir ad›m at›ld›¤›n› belirtmek gerekir. Bu, bir kimlik sorunudur. Bunu kabul etmek, demokrasinin en güzel örne¤ini oluflturur.

Halk›n özgür geliflimi, milli de¤erleri ve alaka duydu¤u fleylerle geçmifle dayal› milli bir güç oluflturmas›n› daha da kuvvetlendiriyor. Belli bir etnik grubun milli geliflimi için oldu¤u kadar, ulusal yarat›c›l›k boyutunda da bir milletin baflka bir milletle karfl› karfl›ya getirilmesi hofl olma-

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ä‡Á‡ıÒڇ̠– ˝ÚÓ ÓÒÓÁ̇Ì̇fl „ ‡Ê‰‡Ì‡ÏË ÒÚ ‡Ì˚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÚÓΠ‡ÌÚÌÓ„Ó, Û‚‡ÊËÚÂθÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÍÛθÚÛ Â, flÁ˚ÍÛ Ë Ú ‡‰ËˆËflÏ ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ. ÄÒ҇ϷÎÂfl ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ÓÒÚÛ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ‡‚ÚÓ ËÚÂÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Í‡Í ÒÚ ‡Ì˚, ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ Â¯‡˛˘ÂÈ Ô Ó·ÎÂÏ˚ ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. Ç ˝ÚÓÏ Ô·Ì Ó̇ ÔÓ Ô ‡‚Û Á‡ÌËχÂÚ ÎË‰Ë Û˛˘Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. Ç ÒÚ ‡Ì ۉ‡ÎÓÒ¸ ‚˚ ‡·ÓÚ‡Ú¸ ‰ËÌ˚È Ë‰Â‡Î, ÍÓÚÓ ˚È ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ‚ ̇ˆËÓ̇θÌÓÏ ÏÂÌÚ‡ÎËÚÂÚÂ. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌ̇fl ̇ˆËÓ̇θ̇fl ÔÓÎËÚË͇ Ó·ÂÒԘ˷ ÔÓ‰ÎËÌÌ˚È Ô Ó ˚‚ ‚ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËË ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÒÙ ˚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó ‚ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÏ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËË Ë ÍÛθÚÛ Â Í‡Á‡ıÒڇ̈‚. Ç ä‡Á‡ıÒڇ̠۷ÂʉÂÌ˚, ˜ÚÓ, ͇ÍËÏ ·˚ ÚflÊÂÎ˚Ï ÌË ·˚ÎÓ Ì‡ÒΉˠÚÓÚ‡ÎËÚ‡ ËÁχ, ÔÓÎË˝ÚÌ˘ÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÏÓÊÂÚ ‰Ë̇Ï˘ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ÏË Ì˚Ï ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËÏ ÔÛÚÂÏ, ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ‰Ó‚ Ëfl, Òӄ·ÒËfl Ë Û‚‡ÊÂÌËfl Í Ô ‡‚‡Ï ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë Ì‡ Ó‰Ó‚, ̇ ·‡Á ÒӈˇθÌÓ„Ó Ô‡ ÚÌ ÒÚ‚‡ Ë ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡. è ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È Ô ËÏ ËÌÒÚËÚÛÚ‡ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ – ÄÒ҇ϷÎÂfl ̇ Ó‰Ó‚ ä‡Á‡ıÒڇ̇, Ô ‚‡fl ‚ÂÒÚӘ͇ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÎÛ˜¯Â. Ö ÔÓfl‚ÎÂÌË ‰Â·ÂÚ ÊËÁ̸ ̇ Ó‰Ó‚ ÒÔÓÍÓÈÌÓÈ Ë „‡ ÏÓÌ˘ÌÓÈ, ‡ ‰ ÛÊ·‡ ̇ Ó‰Ó‚ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ô·ÚÙÓ ÏÓÈ Ë ÓÚÔ ‡‚ÌÓÈ ÚÓ˜ÍÓÈ ·Û‰Û˘Ëı Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËÈ. I

yan, sald›rgan bir milliyetçili¤e, flovenizme ve kültürel bir d›fllanm›fll›k psikolojisinin do¤mas›na sebep olabilir.

Tüm bu sayd›klar›m›zdan sonra flunu söyleyebiliriz ki, Kazakistan istikrar›n, etnik gruplar aras›ndaki iliflkilerin garantisi durumundad›r.

Kazakistan Halklar› Toplulu¤u, milli siyasetin eflsiz bir kurumudur. Ba¤›ms›zl›k geçifl dönemlerini yaflad›¤› 1995 Mart ay›, genç cumhuriyet için milli meselenin doru¤a ç›kt›¤› bir zaman olmufltu. Ülkenin iç politikas›n› özellikle bu durum belirliyordu. Ancak di¤er Sovyet idaresindeki uluslardan farkl› olarak Kazakistan, etnik kavga ve çat›flmalardan, toplumun içe sindirilmesi ve istikrars›zlaflt›r›lmas› gibi tuzaklardan uzak durmas›n› bildi. Bu ise, Kazak halk›n›n yekvücut olarak kendi devletlerini kurmay› ve eflit flartlara sahip olmay› istemeleri sayesinde olmufltur. Milli birli¤in sa¤lanmas› iç siyaset reformunun birincil unsurunu oluflturmufltur.

Kazakistan Halklar› Toplulu¤u, Kazakistan halk›n›n, farkl› milletlere mensup insanlar›n karfl›l›kl› anlay›fl›na dönük, derin özünü yans›tmaktad›r. fiimdi, milletleraras› uyum ile sa¤lanan bu tecrübe, farkl› k›talardaki devletler içinde büyük bir de¤er olarak görünmektedir. Bugün bu topluluk ulusal bar›fl›n bir nevi garantisi say›lmaktad›r.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Dünya iyiye gidiyor Kazakistan’daki medeni bar›fl ve mutabakat toplulu¤u, halklar›n birbiriyle temas kurma imkân›na sahip oldu¤unu ortaya ç›kard›. Bu toplulukla etnik gruplar›n kültürlerine, dillerine, geleneklerine olan sayg›y›, toleransa olan ihtiyac› dillendirmifltir. Topluluk, etnik yap›lar aras›ndaki problemlerin çözümüyle u¤raflan ülkelerin oldu¤u gibi Kazakistan’›n da ulusal otoritesinin büyümesini sa¤lam›flt›r. Kazakistan bu konuda ön saflarda yer almaktad›r. Ülke, tek bir ideale odaklanmay› baflarm›fl, bu ise, ulusal mantalitede olumlu yans›malar bulmufltur. Ulusal devlet politikas›, manevi flekillenme aç›s›ndan etnik e¤itime ve kültüre büyük önem vermifltir. Kazakistan, totaliter miras ne kadar a¤›r olursa olsun, çok milletli bir devletin demokratik yollarla güven, mutabakat ve sayg› atmosferinde, insan haklar›na ve halka dönük sosyal iflbirli¤i içerisinde dinamik bir geliflim gösterebilece¤ini iyi bilir.

Farkl› milletler aras›ndaki iliflkileri gösterme bak›m›ndan Kazakistan Halklar› Asamlesi, dünyan›n iyiye gitti¤inin ilk habercisi. Ortaya ç›k›fl› halklar›n yaflam›na sükunet ve ahenk katm›flt›r.

Halklar›n dostlu¤u ise, gelece¤in oluflumu için bir platform olmufltur. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

75

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

Борис Жебровский:

«Неудачная наша география» Беседовала: Светлана Йора Журналист (Украина).

Boris Jebrovsky:

Talihsiz bir co¤rafyada yafl›yoruz Konuflan: Svetlana Yora Gazeteci (Ukaryna).

óÚÓ Ú‡ÍÓÂ Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ? ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÎË Ò„ӉÌfl ˝ÚÓ ÔÓÌflÚËÂ? åÓÊÌÓ ÎË Â„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ Ë Í‡Í ‚˚ ‡ÒÚËÚ¸ ıÓ Ó¯Â„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë ËÒÚËÌÌÓ„Ó „ ‡Ê‰‡ÌË̇? ç‡ ˝ÚË ÚÂÏ˚ ‡ÁÏ˚¯ÎflÂÚ Ô ‚˚È Á‡ÏÂÒÚËÚÂθ ÏËÌËÒÚ ‡ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË ìÍ ‡ËÌ˚ ÅÓ ËÒ Ü· Ó‚ÒÍËÈ – Ô‰‡„Ó„, Û˜ÂÌ˚È, ËÒÚÓ ËÍ. ë‚ÂÚ·̇ âÓ ‡: ÅÓ ËÒ åËı‡ÈÎӂ˘! Ç Ò‚Ó ‚ ÂÏfl ëëëê ·˚Î ËÁ‚ÂÒÚÂÌ Í‡Í ‰Â ʇ‚‡ Ò ÏÓ˘ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏÓÈ Ô‡Ú ËÓÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. èÓ˜ÂÏÛ ‚ ìÍ ‡ËÌ Ì ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ˝ÚË ÏÂÚÓ‰˚? ÅÓ ËÒ Ü· Ó‚ÒÍËÈ: ÖÒÎË ·˚ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍË ‚ ÂÏÂ̇ Ò ÔÓÌflÚËÂÏ «Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ» ‚Ò ·˚ÎÓ ıÓ Ó¯Ó, ÚÓ ‰Ó ÒËı ÔÓ Ì‡ ̇¯ÂÏ Ó·˘ÂÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â ‚Ò ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ·˚ ÔÓÔ ÂÊÌÂÏÛ. å˚ ·˚ ÔÓÌ˚Ì ÊËÎË ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ. á̇˜ËÚ, ÚÓ„‰‡ ·˚· ËÁ̇˜‡Î¸ÌÓ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ì‡ ÎÓÊ̇fl ÒËÒÚÂχ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. Ä ÏÓÊÂÚ, ˝ÚÓ ÒÛ‰¸·‡ β·ÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ – Ô ÓÈÚË ‚Ò ÒÚ‡‰ËË ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl, ‡Òˆ‚ÂÚ‡ Ë ÛÔ‡‰Í‡? ë‡ÏÓ ÔÓÌflÚË «Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ» ÚÓÊÂ Ô ÂÚ Ô‚‡ÂÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl Ò „Ó‰‡ÏË ‚ ͇ʉÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ. ü Á‡‰‡˛ Ò· ‚ÓÔ ÓÒ:

76

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Yurtseverlik ne demek? Günümüzde böyle bir kavramdan söz edilebilir mi? ‹yi bir insan ve gerçek bir vatandafl yetifltirmek için nas›l bir terbiye yönteminden söz edilebilir? Ukrayna Milli E¤itim Bakan› birinci yard›mc›s›, e¤itimci ve ayn› zamanda tarihçi olan Boris Jebrovsky, bu konudaki düflüncelerini bizimle paylaflt›.

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ – ˝ÚÓ ÔÓÌflÚË ˛ ˉ˘ÂÒÍÓÂ, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ ËÎË Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ? éÚ ˜Â„Ó ÓÌÓ Á‡‚ËÒËÚ? ü β·Î˛ ˝ÚÛ ÒÚ ‡ÌÛ ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ó̇ ·Ó„‡Ú‡fl Ë ‡Á‚ËÚ‡fl? àÎË ÒÚ ‡Ì‡ ÏÓfl – Ìˢ‡fl, ÌÓ fl  ‚Ò ‡‚ÌÓ Î˛·Î˛? àÎË fl  · ÓÒ‡˛ Ë ÛÂÁʇ˛, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰Îfl ÏÂÌfl ‚‡ÊÌÓ Ô ÓÍÓ ÏËÚ¸ ÒÂϸ˛, Ë ÛıÓÊÛ ‚ ‰ Û„Û˛ ‡ Ï˲, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ó̇ ÒËθÌÂÂ? è‡Ú ËÓÚËÁÏ – ˝ÚÓ ÏÓ ‡Î¸Ì‡fl ͇ÚÂ„Ó Ëfl. Ç˚ ÌËÍÓ„‰‡ Ì Á‡‰ÛÏ˚‚‡ÎËÒ¸, ÔÓ˜ÂÏÛ ‚ Ó‰ÌÓÈ Ë ÚÓÈ Ê ÒÚ ‡ÌÂ, ‚ Ó‰ÌËı Ë ÚÂı Ê ÛÒÎÓ‚Ëflı, ‚ Ó‰ÌÓÈ Ë ÚÓÈ Ê ÒÂϸÂ, ‚ Ó‰ÌÓÈ Ë ÚÓÈ Ê ¯ÍÓΠ‚˚ ‡ÒÚ‡ÎË ‡ÁÌ˚ ‰ÂÚË, ‡ÁÌ˚ β‰Ë? é‰ËÌ ·˚Î Á‡ Í ‡ÒÌ˚ı, ‰ Û„ÓÈ – Á‡ ·ÂÎ˚ı… é‰ËÌ · ÓÒËÎ ‚ÒÂ Ë ÛÂı‡Î ̇ Á‡ ‡·ÓÚÍË, ‡ ‚ÚÓ ÓÈ Í‡ ‡·Í‡ÂÚÒfl ̇ ÚÓÈ ÁÂÏÎÂ, „‰Â Â„Ó ÔÛÔÓ‚Ë̇ Á‡ ˚Ú‡. ä‡ÚÂ„Ó Ëfl Ô‡Ú ËÓÚËÁχ – Ó̇ ÓÚ Ô Ë Ó‰˚, ÓÚ ÚÓ„Ó, ̇ÒÍÓθÍÓ ÒËÎÂÌ ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÈ ÒÚ ÊÂ̸ ΢ÌÓÒÚË. ùÚÓ Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‡ÒÔÂÍÚ. ÖÒÎË Ú˚ Ì ÔÓÌËχ¯¸ ÍÓ ÌÂÈ – Ú˚ ÏÂ̸¯Â Ô Ë‚flÁ‡Ì Í ÁÂÏÎÂ. ÅÂÁ ÍÓ ÌÂÈ ÌÂθÁfl ·˚Ú¸ Ô Ë‚flÁ‡ÌÌ˚Ï Í ÁÂÏÎÂ. çÂθÁfl Ô ÂÊËÚ¸ ΢ÌÓ ÔÓÚ flÒÂÌËÂ. ë„ӉÌfl¯Ì ÒӈˇθÌÓ Ì ‡‚ÂÌÒÚ‚Ó ‚ ìÍ ‡ËÌ ˜ÂÚÍÓ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ÍÚÓ Ô‡Ú ËÓÚ, ‡ ÍÚÓ – ÌÂÚ. ÇÒÂ Ô ÓÒÚÓ. è‡Ú ËÓÚ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Ò Ó‰ËÌÓÈ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ÌˢÂÚÛ Ë ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ë Ô ÒÔÂÍÚË‚.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Вы никогда не задумывались, почему в одной и той же стране, в одних и тех же условиях, в одной и той же семье, в одной и той же школе вырастали разные дети, разные люди?

Hiç düflündünüz mü, neden ayn› ülkede, ayn› flartlar alt›nda, ayn› ailede ve ayn› okulda birbirinden farkl› çocuklar, farkl› farkl› insanlar yetiflti? Biri k›z›lc› oldu, di¤eri beyazc›… åÓÊÌÓ ÎË Ì‡Û˜ËÚ¸ Ô‡Ú ËÓÚËÁÏÛ? çÂÚ. çÂθÁfl. ü Ò‡Ï Û Ò·fl ÒÔ ‡¯Ë‚‡˛, Í‡Í fl, Û˜ËÚÂθ, ÏÓ„Û Ò͇Á‡Ú¸: Ú˚ Ó·flÁ‡Ì ·˚Ú¸ Ô‡Ú ËÓÚÓÏ? ùÚÓÏÛ ÌÂθÁfl ̇ۘËÚ¸. é·Û˜‡˛Ú Ë ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡˛Ú Ì ۘ·ÌËÍË Ë Ô Ó„ ‡ÏÏ˚, ‡ ΢ÌÓÒÚ¸ Û˜ËÚÂÎfl. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÂ, ˜ÚÓ ˆÂÔÎflÂÚ ‰ÂÚÂÈ, – ΢Ì˚È Ô ËÏ ۘËÚÂÎfl. ä‡Í ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È, Ú‡Í Ë ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌ˚È. ì˜ËÚÂθ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÍÛÏË ÓÏ? çÂÚ. ÉÓ‚Ó ËÚÒfl: Ì ÒÓÚ‚Ó Ë Ò· ÍÛÏË ‡. çÓ Ú‚Ó flÚ ÊÂ! ùÚÓ ÔÎÓıÓ. äÚÓ ÍÛÏË ˚ Ò„ӉÌfl¯ÌÂÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË? ÄÍÚ ˚ Ë ÒÔÓ ÚÒÏÂÌ˚. Ä ‚ÓÚ Á‰ÂÒ¸ ÚÓÊ ‚ÓÁÌË͇ÂÚ ‚ÓÔ ÓÒ: ÔÓ˜ÂÏÛ? èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌË ÛÒÔ¯Ì˚Â Ë ·Ó„‡Ú˚ ËÎË ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌË Ô ÓÒ·‚Îfl˛Ú ÒÚ ‡ÌÛ? Ä ÔÓ˜ÂÏÛ Ò Â‰Ë ÍÛÏË Ó‚ ÌÂÚ Û˜ÂÌ˚ı? ëÂȘ‡Ò ÏÓÎÓ‰Âʸ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ÔÓ‰ ÒËθÌ˚Ï ‚ÎËflÌËÂÏ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ Ë ÒÔÓ Ú‡.

Svetlana Yora: Boris Mihayloviç!

SSCB döneminde, ülkenin güçlü bir yurtseverlik terbiye sistemi oldu¤u bilinirdi. Peki, Ukrayna neden bu metotlar› kullanm›yor?

Boris Jebrovsky: E¤er Sovyet döneminin “yurtseverlik” anlay›fl› iyi olsayd›, flu genifl ortamda hiçbir fley de¤iflmez, her fley ayn› kal›rd›. Biz yine eskisi gibi SSCB’de yaflamaya devam ederdik. Demek ki, o zaman, daha bafltan kurmaca bir terbiye sistemi oluflturuldu¤u anlafl›l›yor. Belki de, tüm sistemlerin kaderi bu; tüm zorluklar› afl›p zirveye ç›kmak ve da¤›lmak olamaz m›? Bir kavram olarak “yurtseverlik”, di¤er sistemlerde de y›llar içerisinde de¤ifliklik arz edebiliyor. fiimdi ben kendime “Yurtseverlik, hukuki mi, ekonomik mi, yoksa ahlaki bir kavram

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

77

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ùÚÓ ‚˚Í ËÒÚ‡ÎÎËÁÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl ËÁ Ó·˘ÂÈ ÍÛθÚÛ ˚. í‡ÍÓ‚Ó Ò„ӉÌfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. Ö„Ó Ó·˘Â ‡Á‚ËÚË ÔÓ͇ ˜ÚÓ Ô ËÏËÚË‚ÌÓ. ü ÒÍÎÓÌÂÌ ‚ ËÚ¸ ÚÂÏ Û˜ÂÌ˚Ï, ÍÚÓ „Ó‚Ó ËÚ, ˜ÚÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ‚Ó¯ÎÓ ‚ Ù‡ÁÛ ‰Â„ ‡‰‡ˆËË, ˜ÚÓ ÓÌÓ ‚ ÂÏÂÌÌÓ ÓÔÛÒ͇ÂÚÒfl ‚ÌËÁ.

Патриотизм в эпоху глобализма Ç˚ ‡ÒÚÛÚ ÎË ËÁ ̇¯Ëı Ò„ӉÌfl¯ÌËı ‰ÂÚÂÈ Ë ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚ Ô‡Ú ËÓÚ˚, ÔÓÎÌÓˆÂÌÌ˚ „ ‡Ê‰‡ÌÂ? í Û‰ÌÓ Ò͇Á‡Ú¸. ùÚÓÚ ‚ÓÔ ÓÒ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ ÒÓˆËÓÎÓ„Ë Ì ËÁÛ˜‡˛Ú. äÚÓ Ò͇ÊÂÚ, ˜ÚÓ Ò„ӉÌfl Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ Ò Â‰Â, ˜Â„Ó ÓÌË ıÓÚflÚ? è‡Ú ËÓÚ˚ ÓÌË ËÎË ÌÂ Ô‡Ú ËÓÚ˚? ëÓˆËÓÎÓ„Ë Ì ËÁÛ˜‡˛Ú Ë ‚ÂÒ¸ ̇ Ó‰ ‚ χÒÒÂ. Ä ÒÚÓËÎÓ ·˚. ÖÒÎË ÔÓÒÏÓÚ ÂÚ¸ ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ Ò Ì‡ÏË Ô ÓËÁÓ¯ÎÓ ÔÓÒΠ86-„Ó ËÎË 91-„Ó „Ó‰‡, ÍÓ„‰‡ Ï˚ Ô ÂÊËÎË ‰‚ ͇ڇÒÚ ÓÙ˚ – ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÛ˛ Ë ÒӈˇθÌÛ˛, ˝ÚÓ ·Û‰ÂÚ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓÂ Ë ËÌÚ ÂÒÌÓ ̇·Î˛‰ÂÌËÂ. èÓ˜ÂÏÛ ˝ÚÓ„Ó ÌËÍÚÓ Ì ËÁÛ˜‡ÂÚ? å˚ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸ – ˝ÚÓ

Ô ‡‚‰‡. àÁÏÂÌËÎÒfl ÏË ‚ÓÍ Û„ Ì‡Ò – ˝ÚÓ ÚÓÊÂ Ô ‡‚‰‡. ÑÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó· ‡ÚËÚ¸ ‚ÌËχÌË ̇ ‰‚‡ β·ÓÔ˚ÚÌ˚ı ÏÓÏÂÌÚ‡. í‡ÍÓÈ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ÏË„ ‡ˆËË Ò ìÍ ‡ËÌ˚ ‡Ì¸¯Â ÌËÍÓ„‰‡ Ì ·˚ÎÓ Ë Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Ú‡Í Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙ˘ÂÒÍË ÌËÍÓ„‰‡ Ì ÛÏÂ̸¯‡ÎÓÒ¸… ç‡¯Ë Ô Â‰ÍË ‚Â͇ÏË ‚ÓÒÔ‚‡ÎË Î˛·Ó‚¸ Í Ó‰ÌÓÈ ÁÂÏÎÂ. åÓÊÌÓ ÎË Ì‡Á‚‡Ú¸ Ò·‚flÌ ·ÂÒÍÓ ˚ÒÚÌ˚ÏË Ô‡Ú ËÓÚ‡ÏË? çÂÚ, ˝ÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ô ËÁ̇ÍÛ. çÂθÁfl „Ó‚Ó ËÚ¸ ÚÓθÍÓ: «ìÍ ‡Ë̇ Ë ÛÍ ‡ËÌÒÍËÈ Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ». ë„ӉÌfl ÏË Ó˜Â̸ ‚Á‡ËÏÓÁ‡‚ËÒËÏ, ̇ˆËË Ë ÍÛθÚÛ ˚ Ô ÂÔÎÂÚÂÌ˚, ‚Á‡ËÏÌÓ Ô Ó ÓÒÎË ‰ Û„ ‚ ‰ Û„‡, Ò·ÎËÁËÎËÒ¸ ‰Ó Ô Â‰Â·. ë„ӉÌfl, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, Ï˚ Ó˘Û˘‡ÂÏ, ˜ÚÓ Ï˚ Ó˜Â̸ χÎÂ̸ÍË – ÔÂÒ˜ËÌ͇ ‚ ÏË ÓÁ‰‡ÌËË. ÇÂÒ¸ ÏË ÒʇÎÒfl. ëÔ ÂÒÒÓ‚‡ÎÒfl. ì‚Â΢ËÎËÒ¸ ÒÍÓ ÓÒÚË – ËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌ˚Â, Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚Â, ˝ÏÓˆËÓ̇θÌ˚Â. å˚Òθ Òڇ· „Ó ‡Á‰Ó ·˚ÒÚ ÂÂ. íÓθÍÓ Ì‡ ͇ Ú ÏÓÊÌÓ Ô Ó‚ÂÒÚË „ ‡Ìˈ˚ Ë Ì‡ ËÒÓ‚‡Ú¸ ‡ÁÌ˚Â

Формула ура-патриотизма: если я лучше, ты – хуже, если я умный, ты – дурак. Молодежь с желто-голубыми ленточками и в вышиванках может зайти куда угодно, зависит от того, что у нее в руках: цветы или оружие, книга или бита.

“Yaflas›n vatanperverlik”in formülü: E¤er ben iyiysem, sen kötüsün. Ben ak›ll›ysam, sen aptals›n. Gençlik sar›l›, mavili bantlarla ve armalarla bir yerlere do¤ru gidebilir. Gidece¤i yerin neresi olaca¤› elindekinin çiçek ya da silah, kitap ya da sopa olmas›na ba¤l›.

m›?” diye soruyorum. Ne ile ba¤lant›l›?

Ben bu ülkeyi zengin ve geliflmifl oldu¤u için mi seviyorum? Ülke berbat ama ne olursa olsun seviyor muyum? Ben b›rak›p gidiyorum, çünkü benim için önemli olan ailemin karn›n›n doymas› m›? Ben di¤er orduya gidiyorum çünkü oras› daha m› güçlü?

Yurtseverlik, manevi bir kategori. Hiç düflündünüz mü, neden ayn› ülkede, ayn› flartlar alt›nda, ayn› ailede ve ayn› okulda birbirinden farkl› çocuklar, farkl› farkl› insanlar yetiflti? Biri k›z›lc› oldu, di¤eri beyazc›… Biri her fleyini b›rak›p ekme¤ini baflka yerlerde kazanmaya gitti, di¤eri ise göbek ba¤›n›n gömüldü¤ü yerde kalmay› tercih etti. Yurtseverli¤in derecesi, yarat›l›fltan gelen, insan›n duygu yo¤unlu¤u ile ilgili bir fley. Bu, iflin ahlaki taraf›. E¤er geçmiflini anlamazsan, topra¤›nla ba¤lant›n da zay›f olur. Kökleri olmayan›n toprakla ilifli¤i olmaz ve içinde f›rt›nalar kopmaz. Ukrayna’n›n bugün içinde bulundu¤u sosyal adaletsizlik, belirgin bir flekilde kimin vatanperver, kimin ise vatanperver olmad›¤›n› gösteriyor. Bu kadar basit.

Fakirlik ve baflka tercihlerin kalmad›¤› durumlarda dahi, vatanperver her zaman vatan›ylad›r.

Vatanperverlik sonradan ö¤renilir mi?

Hay›r. ‹mkans›z. Ben kendi kendime soruyorum: Ben bir ö¤retmen olarak “sen vatanperver olmak zorundas›n” diyebilir miyim? Bu ö¤retilmez. E¤iten ve terbiye veren, ders kitaplar› veya programlar de¤il, ö¤retmenin flahsiyetidir. Ö¤rencileri gerçek manada etkileyen tek fley, ö¤retmen örne¤idir. Hem olumlu hem de olumsuz. Ö¤retmen bir idol mü olmal›?

Hay›r. Derler ki: Kendine idol yapma, ama yap›yorlar iflte! Bu iyi bir fley de¤il.

Bugününün gençli¤inin idolleri kim?

Aktörler ve sporcular. ‹flte burada yine bir soru ç›k›yor: Neden? Çünkü onlar baflar›l› ya da zengin oldu¤undan veya ülkenin parlayan yüzü olduklar›ndan m›?

Peki, neden idollerin içinde hiç bilim adam› yok. fiimdiki gençler, popüler kültür ve sporun güçlü etkisi alt›nda. Bu genel kültürle flekillenen bir fley. ‹nsanl›¤›n bugünkü durumu bu. fiimdilik insanl›¤›n geliflme seyri ilkel seviyelerde. ‹nsanl›¤›n bugün bir itibars›zl›k evresi

78

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

yükseltilen milliyetçilik раздуваемый национализм

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

geçirdi¤ini ve bir süredir afla¤› do¤ru ivme gösterdi¤ini söyleyen e¤itimcinin önünde e¤ilirim.

Globalleflme ça¤›nda Yurtseverlik fiimdiki çocuklar›m›zdan vatanperver bir vatandafl ç›kaca¤›na inan›yor musunuz?

Söylemek çok zor. Ça¤dafl sosyoloji bu sonucu vermiyor. Bugün gençler aras›nda neler olup bitti¤ini, neyi istediklerini kim söyleyebilir? Vatanperver mi, yoksa de¤iller mi? Sosyologlar toplumun tümünü incelemez. E¤er 86 ya da 91 y›llar›nda yaflad›¤›m›z ekolojik ve sosyal felaketlere bakacak olursak, bunlar bizim için iyi birer gözlem olacaklard›r. Neden bunu kimse araflt›rm›yor? Biz de¤ifltik – bu bir gerçek. Çevremizdeki dünya de¤iflti – bu da do¤ru. fiu çok ilginç: ‹ki âna dikkat etmek yeterli. Ukrayna’dan böyle bir toplumsal göç, daha önce hiç yaflanmam›fl ve neslin felaket derecede azalmas› vuku bulmam›flt›r.

Kendi topraklar›na duydu¤u sevgi atalar›m›z taraf›ndan yüzy›llarca dillendirilmifl. Slavyanlar› “karfl›l›k beklemeyen vatanperverler” olarak adland›rabilir miyiz?

Hay›r, bu nitelik milli belirtilerle belirlenemez. Sadece, “Ukrayna ve Ukrayna vatanseverli¤i” denemez. Bugün dünya, birbirine milletsel ve kültürel iç içelikle o kadar yak›n ve ba¤l› ki… fiimdi hiç olmad›¤› kadar dünyan›n küçük oldu¤unu hissedebiliyoruz. Dünya küçüldü. Haberleflme, ulafl›m ve tepkilerimizin h›z› artt›. Hayatta bir daha bunlar olmayacak. Tüm renkler birbirine kar›fl›yor. Genel bir globalleflmede vatanperverlikten bahsedilebilir mi? Galiba evet. Herkes kendi parçac›¤›n›, ufak ülkesini ve ufak vatan›n›, kendi evini sevdi¤i taktirde, hep birlikte kendi topraklar›m›z› da sevece¤iz.

Bugün gençler aras›nda milli sembol çok popüler oldu. Bu nedir? Milli duygular›n yeniden canlanmas› m›, yoksa h›zla de¤iflen bir moda m›?

“Yaflas›n vatanperverlik”in formülü: E¤er ben iyiysem, sen kötüsün. Ben ak›ll›ysam, sen aptals›n. Gençlik sar›l›, mavili bantlarla ve armalarla bir yerlere do¤-

«…Несчастная наша история и неудачная наша география» Как украинскую социальную систему воспринимают в мире, в Европе? Раньше, лет десять назад, уезжая на работу или в командировку за границу, большинство соотечественников писали в графе «национальность»: русский. Сейчас с гордостью указывают свою истинную национальную принадлежность. Мы взрослеем как нация. Но о нас все еще знают далеко не везде. О нас в иностранных учебниках почти ничего нет! Украина как страна миром еще не изведана. И знают о ней только по отдельным ее достижениям и именам: Шевченко, Лыжичко, оранжевая революция, Чернобыль... У нашей страны не везде позитивный имидж. Что мы можем сегодня дать миру? От этого и зависит наш имидж. Почему не говорят о том, что Украина первой отказалась от ядерного оружия? Мы никогда не начинали первыми войну. Мы – трудолюбивые, миролюбивые. Красивые. Способные. Талантливые. Это надо помнить и развивать. Мы слишком молоды как нация. Мы народ не менее удивительный, чем евреи. Те были по всему свету разбросаны, без государства, но сохранились. Мы имели свою землю, но тоже не имели государства и тоже сохранились. У нас не было государства, но попытки все время были – достаточно вспомнить те же казацкие вольные образования. Однако мы не имели опыта государственного устройства, своих государственных институтов. Как историк, я все время поражаюсь, как же все-таки нам удалось сохранить все это: территорию, язык, культуру? Думаю, мы сохранили свой язык и свою культуру потому, что мы пели, танцевали и вышивали – всегда, даже в самые трудные времена. Хочется верить, что мы действительно – древняя нация. Что Триполье – наши истоки. И Киевская Русь – это тоже мы.

“Tarihimiz talihsiz, co¤rafyam›z talihsiz” Ukrayna’n›n sosyal durumu dünyada ve Avrupa’da nas›l alg›lan›yor?

10 y›l kadar önce çal›flmak için veya ifl yolculu¤una ç›kmak amac› ile yurt d›fl›na ç›k›ld›¤›nda, yurttafllar›n ço¤unlu¤u “milliyet” hanesine: Rus yazarlard›. fiimdi ise kendi gerçek milliyetini aç›kça belirtmekten çekinmiyorlar. Bir millet gibi yetifliyoruz.

Ne var ki, d›fl dünyada bizi tan›mayanlar da var. Yabanc› ders kitaplar›nda hakk›m›zda hemen hemen hiçbir fley yok! Dünya daha Ukrayna’n›n fark›na varamad›. Bildikleri sadece belli bafll› isim ve olaylardan öteye geçmiyor: fievçenko, Ruslana, Turuncu devrim, Çernobil... Ülkemiz her yerde pozitif bir imaja sahip de¤il. Biz bu dünyaya ne verebiliriz? Bu, biraz da imaj›n›zla ilgili bir fley. Niçin atom bombas›n› ilk reddeden ülkenin Ukrayna oldu¤unu söylemezler? Hiçbir zaman savafla ilk bafllayan biz olmad›k. Biz, çal›flkan, dünyaya tutkun, güzel, baflar›l›, yetenekli bir halk›z. Bunu her zaman hat›rlamal› ve gelifltirmeliyiz.

Biz oldukça genç bir halk›z. ‹lginçlikte, Yahudilerden altta kal›r bir yan›m›z yok.

Yahudilere nazaran çok genç bir milletiz. Onlar dünyan›n her yan›na yay›lm›fl, da¤›n›k ve bir devlet kimli¤i yokken bile benliklerini kaybetmemifller. Bizim devletimiz yoktu ama her zaman çabalar›m›z olmufltu. Bu konuda Kozak özgürlük hareketlerini hat›rlaman›z yeterli. Devletin oluflumu için gerekli tecrübemiz ve kurumlar›m›z yoktu.

Bir tarihçi olarak beni flafl›rtan konu, nas›l oldu da biz bunca zaman s›n›rlar›m›z›, dilimizi ve kültürümüzü koruyabildik? Galiba dilimizi ve kültürümüzü koruyabilmemizin nedeni, her zaman ve ne kadar a¤›r flartlar alt›nda da olsa, flark› söyleyip, dans ederek nak›fl ifllememizdi. Gerçekten eski bir millet oldu¤umuza inanmak istiyorum. Tripoli do¤du¤umuz yer. Ve Kiev Rusu da gene bizleriz.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

79

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

раздуваемый национализм yükseltilen milliyetçilik

ru gidebilir. Gidece¤i yerin neresi olaca¤› elindekinin çiçek ya da silah, kitap ya da sopa olmas›na ba¤l›.

Ukrayna ve Ukraynal›lar›n k›smen dünya ve Avrupa olmak üzere ne gibi bir rol üstlendiklerini söyleyebilir misiniz?

ˆ‚ÂÚ‡. Ç ÊËÁÌË ˝ÚÓ„Ó ÛÊ Ì ·Û‰ÂÚ. ÇÒ ˆ‚ÂÚ‡ Òϯ˂‡˛ÚÒfl. ÇÓÁÏÓÊÂÌ ÎË Ô‡Ú ËÓÚËÁÏ ‚ ÒËÚÛ‡ˆËË Ó·˘Â„Ó „ÎÓ·‡ÎËÁχ? ч, ̇‚ Ìfl͇. ÖÒÎË Í‡Ê‰˚È ·Û‰ÂÚ Î˛·ËÚ¸ Ò‚ÓÈ ÍÛÒÓ˜ÂÍ, Ò‚Ó˛ χÎÂ̸ÍÛ˛ ÒÚ ‡ÌÛ Ë Ï‡ÎÂ̸ÍÛ˛ Ó‰ËÌÛ, Ò‚ÓÈ ‰ÓÏ, ÚÓ ‚Ò ‚ÏÂÒÚ Ï˚ ·Û‰ÂÏ Î˛·ËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÁÂÏβ. ë„ӉÌfl ‚ ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ Ò Â‰Â Ó˜Â̸ ÔÓÔÛÎfl ̇ ̇ˆËÓ̇θ̇fl ÒËÏ‚ÓÎË͇. óÚÓ ˝ÚÓ, Á‡ ÓʉÂÌË ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ò‡ÏÓˉÂÌÚËÙË͇ˆËË ËÎË ·˚ÒÚ Ó ÛıÓ‰fl˘‡fl ÏÓ‰‡? îÓ ÏÛ· Û ‡-Ô‡Ú ËÓÚËÁχ: ÂÒÎË fl ÎÛ˜¯Â, Ú˚ – ıÛÊÂ, ÂÒÎË fl ÛÏÌ˚È, Ú˚ – ‰Û ‡Í. åÓÎÓ‰Âʸ Ò ÊÂÎÚÓ-„ÓÎÛ·˚ÏË ÎÂÌÚӘ͇ÏË Ë ‚ ‚˚¯Ë‚‡Ì͇ı ÏÓÊÂÚ Á‡ÈÚË ÍÛ‰‡ Û„Ó‰ÌÓ, Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Û Ì ‚ Û͇ı: ˆ‚ÂÚ˚ ËÎË Ó ÛÊËÂ, ÍÌË„‡ ËÎË ·ËÚ‡. ä‡ÍÓ‚‡ Óθ ìÍ ‡ËÌ˚ ‚ ˆÂÎÓÏ Ë ÛÍ ‡ËÌÒÍËı „ ‡Ê‰‡Ì, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ‚ ÏË Ó‚ÓÏ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚Â, ‚ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚Â Ö‚ ÓÔ˚? Ç ‰Ì‚ÌË͇ı ‚ÂÎËÍÓ„Ó ÑÓ‚ÊÂÌÍÓ fl Ӊ̇ʉ˚ Ô Ó˜ËڇΠ٠‡ÁÛ, ÍÓÚÓ ‡fl ‚Ò ӷ˙flÒÌflÂÚ: «…çÂÒ˜‡ÒÚ̇fl ̇¯‡ ËÒÚÓ Ëfl Ë ÌÂÛ‰‡˜Ì‡fl ̇¯‡ „ÂÓ„ ‡ÙËfl». à ‚Ò ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔÓÌflÚÌ˚Ï. é‰ÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ô ËıÓ‰flÚ, ‰ Û„Ë ÛıÓ‰flÚ. ÉÓ Ó‰‡-„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ô ËıÓ‰flÚ ‚ ÛÔ‡‰ÓÍ. íÓ „Ó‚˚ ÔÛÚË ÒÏ¢‡˛ÚÒfl… åÓÊÂÚ, ̇¯Â Ô ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÙÓÌ ÒÚ‡ Ó„Ó ÏË ‡, ÒÚ‡ ÓÈ Ö‚ ÓÔ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ – ÏÓÎÓ‰Ó ÌÓ‚Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó? åÓÊÂÚ, ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÏË Â, – ˝ÚÓ Ì‡‰Âʉ‡ ‰Îfl Ú‡ÍËı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ‰Îfl Á‡ Óʉ‡˛˘ËıÒfl ̇ˆËÈ? à ÏÓÊÂÚ, ÚÂ,

80

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÍÚÓ Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËflÏË Ì ËÏÂÎË Ò‚ÓÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë ÔÓ ˜¸ËÏ ÁÂÏÎflÏ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ıÓ‰ËÎË ‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌ˚Â Ó ‰˚, – ÏÓÊÂÚ, ÓÌË Ò„ӉÌfl – Ò‡Ï˚È Û‰‡˜Ì˚È ‚‡ ˇÌÚ? ìÌË͇θÌÓÒÚ¸ ̇¯ÂÈ Ú ËÚÓ ËË Ë ËÒÚÓ ËË Ë ÂÒÚ¸ ̇¯Â ÒÔ‡ÒÂÌËÂ. ëÍÓθÍÓ ·˚ ÌË ·˚ÎÓ ‚ÓÈÌ Ë ÂÔ ÂÒÒËÈ, „ÓÎÓ‰ÓÏÓ Ó‚, ÌÓ ‚‰¸ ÊË‚˚ ÛÍ ‡Ë̈˚, ڇ·ÌÚÎË‚˚, Ô‚ۘË, ÊÂÌ˘ËÌ˚ Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚, ‰ÂÚË ÛÏÌ˚. äÛ‰‡ Ì‡Ï Ë‰ÚË ‰‡Î¸¯Â? ч, Ï˚ – ‚ Ö‚ ÓÔÂ. çÓ ÚÓθÍÓ Û͇ÏË. Ä Á‡ ÌÓ„Ë Ì‡Ò ‰Â ÊËÚ ÄÁËfl. ïÓÚËÏ Ï˚ ÚÓ„Ó ËÎË ÌÂÚ. å˚ Ò‚ÓÂ„Ó Ó‰‡ ÏÓÒÚËÍ Ì‡‰ Ô ÓÔ‡ÒÚ¸˛ ÏÂÊ‰Û Á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË. à Ï˚ Ô ÓÒÚÓ Ó·flÁ‡ÚÂθÌÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ‚˚ÊËÚ¸, Ë ÚÓ„‰‡, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ï˚ ÒÚ‡ÌÂÏ ÚÂÏ Ò‚flÁÛ˛˘ËÏ Á‚ÂÌÓÏ, ˜ÚÓ Ó·˙‰ËÌËÚ Ë Ô ËÏË ËÚ ˝ÚË ‰‚‡ ‚ÂÎËÍËı ÏË ‡. ùÚÓ Ó˜Â̸ ÒËÏ‚Ó΢Ì˚È Ó· ‡Á – ìÍ ‡Ë̇ Í‡Í ÏÓÒÚËÍ. í‡Í ·˚ÎÓ ‚Ò„‰‡. ÇÒÔÓÏÌËÏ ËÒÚÓ Ë˛. ê‡Ì¸¯Â ÔÓ ˝ÚÓÏÛ ÏÓÒÚÛ ıÓ‰ËÎË Ò Ó ÛÊËÂÏ ‚ Û͇ı. è ˯ÎÓ ‚ ÂÏfl, ÍÓ„‰‡ ‰ ‡Ï‡Ú˘ÂÒÍÓ ‚ÓÒÍÎˈ‡ÌË ÑÓ‚ÊÂÌÍÓ Ó ÌÂÛ‰‡˜ÌÓÈ „ÂÓ„ ‡ÙËË ÌÂÒÂÚ ËÌÓÈ ÒÏ˚ÒÎ. í‡Í‡fl „ÂÓ„ ‡ÙËfl – ÒÔ‡ÒÂÌË ‰Îfl ìÍ ‡ËÌ˚. çÂÚ, Ï˚ Ì ˆÂÌÚ Ö‚ ÓÔ˚. å˚ – Ô ÂÍ ÂÒÚÓÍ ÏË Ó‚. åÂÊ‰Û ‚˜Â ‡ Ë Á‡‚Ú ‡. é˜Â̸ ̇‰Â˛Ò¸, ˜ÚÓ ÒÍÓ Ó ‚ ìÍ ‡ËÌÛ ‚ ÌÛÚÒfl ÚÂ, ÍÚÓ ÔÓ ‡ÁÌ˚Ï Ô Ë˜ËÌ‡Ï ÛÂı‡Î. ç‡Ï ̇‰Ó, ˜ÚÓ·˚ ÏÓÎÓ‰Ó ÔÓÍÓÎÂÌË ӢÛÚËÎÓ, ˜ÚÓ ÓÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ìÍ ‡ËÌÂ. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ËÏ ÌÛÊÌÓ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÛÒÎÓ‚Ëfl. ç‡Ï Ò„ӉÌfl ÌÛÊ̇ Ô Ó„ ‡Ïχ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËfl ‚ ìÍ ‡ËÌÛ Â ÏÓÁ„Ó‚ Ë Ú‡Î‡ÌÚÓ‚, ‚Á ‡˘Ë‚‡ÌËfl ˝ÚËı ڇ·ÌÚÓ‚. íÓθÍÓ ÚÓ„‰‡ Ï˚ ‚ÓÁ Ó‰ËÏÒfl. I

Büyük Dovjenko günlü¤ünde, her fleyin özeti diye tabir edilebilecek bir pasaj›n› okumufltum: “…Tarihimiz talihsiz, co¤rafyam›z talihsiz ”. Ve her fley anlafl›l›r hale geliyor. Bir medeniyet geliyor, di¤eri gidiyor. fiehirler, devletler düflüfller yafl›yor. Ticaret yollar› birbirine giriyor.

Belki, bizim ön planda, eski dünyan›n ve eski Avrupa’n›n ise arka planda olmas› bizim genç bir devlet oldu¤umuzu gösteriyor olamaz m›? Belki yeryüzünde olup bitenler, yeni do¤makta olan devletlere, bir umut niteli¤i tafl›yordur? Yine belki de bu zamana dek, binlerce y›ld›r hiç devlet olamam›fl, onun-bunun topra¤›nda kendince varl›k göstermifl halklar, en flansl› zamanlar›n› yafl›yorlard›r? Bizim kurtuluflumuzu, s›n›rlar›m›z›n ve geçmiflimizin benzeri olmay›fl›na ba¤l›yorum. Kaç savafl, kaç bask› geçirmifl olsa da, aç gözlülere karfl›, Ukraynal›lar gene baflar›l›, gene melodik, kad›n›yla güzel, çocu¤uyla ak›ll›.

Nereye mi gidelim? Avrupa’day›z. Ancak kollar›m›z orada, ayaklar›m›z ise Asya’da. Peki bunu istiyor muyuz, yoksa istemiyor muyuz? Biz Bat› ve Do¤u medeniyetlerinin bir nevi köprüsü konumunday›z. Hayatta kalmay› baflarabilmeliyiz ki, bu iki dünyay› birlefltiren ve bar›flt›ran halka olabilelim. Bir köprü olarak Ukrayna, oldukça sembolik bir flekil. Her zaman böyle oldu. Tarihi hat›rlarsak, eskiden köprüde ellerinde silahlarla yürürlerdi. Zaman de¤iflti, Dovjenko’nun talihsiz co¤rafya hakk›ndaki dramatik 盤l›¤›, bambaflka bir anlam tafl›r oldu. Bu co¤rafya Ukrayna’n›n kurtulufludur. Biz Avrupa’n›n merkezi de¤iliz. Biz, dünyay› birbirine ba¤layan, dünün ve bugünün aras›nda kavflak noktas›y›z. Öyle umut ediyorum ki, dün, her ne sebeple olursa olsun, bu topraklar› terk edenler bir an evvel dönerler. Genç neslin Ukrayna’n›n kendilerine muhtaç oldu¤unu hissetmesi flart. Onlara gereken flartlar› haz›rlamal›y›z. Bugün bize düflen, Ukrayna’n›n beyinlerinin ve dahilerinin dönmelerini sa¤layacak bir program haz›rlamak. Yeniden do¤uflumuz ancak o zaman gerçekleflir. I

общество toplum

В Грузии крепнет культура совместного проживания Кетеван Хуцишвили Доктор социологических наук (Грузия).

Gürcistan’da birlikte yaflama kültürü gelifliyor Ketevan Hutsiflvili Sosyal bilimler doktoru (Gürcistan).

ÓˆÂÒÒ‡Ï ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â, ‚Á‡ËÏÌÓÈ ‡‰‡ÔÚ‡ˆËË Ë ËÌÚ„ ‡ˆËË ˝ÚÌÓÍÛθÚÛ ‚ ÌÓ‚˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÓÔÛÚÒÚ‚Û˛Ú Ú Û‰ÌÓÒÚË, ı‡ ‡ÍÚ Ì˚ ‰Îfl Ô ÂıÓ‰ÌÓ„Ó Ô ËÓ‰‡. Ç Í‡Ê‰ÓÈ ÓÚ‰ÂθÌÓ ‚ÁflÚÓÈ ÒÚ ‡Ì ÓÌË ËÏÂ˛Ú ˜‡ÒÚÌ˚Â Ë ÒÔˆËÙ˘Ì˚ ÙÓ Ï˚, Ӊ̇ÍÓ Ô ÓÒÎÂÊË‚‡˛ÚÒfl Ë Ó·˘ËÂ

è

82

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Á‡ÍÓÌÓÏ ÌÓÒÚË, Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚ ӉË̇ÍÓ‚˚ÏË ÒÚ‡ ÚÓ‚˚ÏË ÛÒÎÓ‚ËflÏË Ë Ë‰ÂÌÚ˘Ì˚ÏË ÚẨÂ̈ËflÏË ‡Á‚ËÚËfl.

Формируется гражданское общество ï‡ ‡ÍÚ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ËÁÏÂÌÂÌËÈ, Ô ÓÚÂ͇˛˘Ëı ‚ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËı, Ô ÂıÓ‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı, ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl

ovyetler Birli¤i’nden sonra yeniden flekillenen co¤rafyada sivil toplumun yaflad›¤› adaptasyon ve kültürel-etnik entegrasyonlar›n, oluflan yeni flartlar alt›nda büyük zorluklarla ilerlemifl olmas›, bu geçifl süreci için belirgin karakteristik özellik tafl›r. Bu toplumlar›n kurulufl ve geliflim sürecinde izlemifl olduklar› yollar ve ç›k›fl noktalar› birbiriyle özdefl ve

S

toplum общество

ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Á‡ÏÂ̇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ï‡¯ËÌ˚, ÔÓÒÚ ÓÂÌÌÓÈ Ì‡ ÍÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒÍËı Ô Ë̈ËÔ‡ı ÒӈˇÎËÒÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓÌflÚËÈ «ÒÓ‚ÂÚÒÍËÈ Ì‡ Ó‰» Ë «ÒÓ‚ÂÚÒÍËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ» ̇ ‡·ÒÓβÚÌÓ ‰ Û„Ë ˆÂÌÌÓÒÚË: „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó, ΢ÌÓÒÚ¸ Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÌÒÚËÚÛÚ˚, ÔÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚Â, ‡ ÔÓ ÙÓ ÏÂ Ó ËÂÌÚË Ó‚‡ÌÌ˚ ̇ ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˲. Ä̇ÎËÁ ÒÓ·˚ÚËÈ ÔÓÒΉÌÂ„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚Ò͇Á‡Ú¸ ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ Ô ÓÚÂ͇ÂÚ ·ÓÎÂÁÌÂÌÌ˚È Ô ÓˆÂÒÒ «ÛÏË ‡ÌËfl» «ÒÚ‡ ˚ı» Ó·˘ÂÒÚ‚ Ë Ëı ÔÓ‚ÚÓ ÌÓ„Ó « ÓʉÂÌËfl», ‚ ıӉ ÍÓÚÓ Ó„Ó ÓÌË Ô ÓıÓ‰flÚ ÒÎÓÊÌ˚È ÔÛÚ¸ ‡‰‡ÔÚ‡ˆËË Í ÌÓ‚ÓÈ Ò Â‰Â Ó·ËÚ‡ÌËfl. ùÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÔÓ Ò‚ÓÂÈ Ô Ë Ó‰Â ËÒÍβ˜ËÚÂθÌÓ Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ë‚. Ç ÓÚ΢ˠÓÚ Á‡Ô‡‰Ì˚ı ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚, „‰Â ËÁ‰‡‚̇ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ò‡ÏÓ Â„ÛÎË Û˛˘ËÂÒfl Ô ‡‚Ó‚˚Â, ÒӈˇθÌ˚Â, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ, ÍÛθÚÛ Ì˚ ÒËÒÚÂÏ˚, ËÌÒÚËÚÛÚ˚ Ë Ú ‡‰ËˆËË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓÊË‚‡ÌËfl Ë ËÌÚ„ ‡ˆËË ˝ÚÌÓÍÛθÚÛ Ë ÍÓÌÙÂÒÒËÈ, ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚‡Ï Ô ÂıÓ‰ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ Ô Â‰ÒÚÓËÚ Ô ÓÈÚË ÒÎÓÊÌ˚È ÔÛÚ¸ Ô Ó· Ë Ó¯Ë·ÓÍ Í ‰ÓÒÚËÊÂÌ˲ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Òӄ·ÒËfl Ë Ó·˙‰ËÌÂÌ˲ Ó·˘Ëı ËÌÚ ÂÒÓ‚. Ç ˝ÚÓÏ Ô ÂÎÓÏÌÓÏ Ô ËӉ ‚ ÓËÒÔӂ‰‡ÌËÂ Ë ÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ÒËÒÚÂÏÓÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ë„ ‡˛˘ÂÈ ‚‡ÊÌÂÈ¯Û˛ Óθ ‚ ˝ÚÌÓÍÛθÚÛ ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ‚ÌÛÚ Ë „ ÛÔÔ˚, ËÌÚ„ ‡ˆËË ˝ÚÌÓÍÛθÚÛ ‚ ÔÓÎË˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ‚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË ÒÚ‡·ËθÌÓÈ Ò Â‰˚ ‰Îfl „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, Ì ‰ÍÓ ‚ÂÍÚÓ ˚ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ‚ ÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÒÙ Â, Í‡Í ‚ ÎÓ͇θÌÓÏ, Ú‡Í Ë ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ‡Á ÂÁÂ, ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl Ô Ë˜ËÌÓÈ ˝ÚÌÓÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ‰ÂÁËÌÚ„ ‡ˆËË ˝ÚÌÓÍÛθÚÛ , χ „Ë̇ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‡Á‚‡Î‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. èÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó, Ô ÓÊË‚¯Â 70 ÎÂÚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ‚ÓËÌÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ‡ÚÂËÁχ, ÂÁÍÓ Ë ‚ χÒÒÓ‚ÓÏ ÔÓ fl‰Í ӷ ‡ÚËÎÓÒ¸ Í ÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï ÍÓ ÌflÏ.

Ó ËÂÌÚË Ô Ë Ò‡ÏÓˉÂÌÚËÙË͇ˆËË Ë̉˂ˉӂ Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ô Ë ÔÓÒÚ ÓÂÌËË ÍÛθÚÛ Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ô ËÓ· ÂÎÓ Ó„ ÓÏÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ. é‰Ì‡ÍÓ Ô Ë Ò‚ÓÂÏ ‚ÌÛÚ Ë˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÏ ËÌÚ„ Ë Û˛˘ÂÏ Ò‚ÓÈÒÚ‚Â ÂÎË„Ëfl ‚ ÚÓ Ê ‚ ÂÏfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ù‡ÍÚÓ ÓÏ ‰ËÙÙ Â̈ˇˆËË ÏÂÊ‰Û ˝ÚÌÓÒ‡ÏË. è ‡ÍÚË͇ 90-ı „Ó‰Ó‚ ‚ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θ̇fl Ë ÂÎË„ËÓÁ̇fl Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ ÌÂÒÂÚ ‚ Ò· Á‡ fl‰, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È Ô Ë ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÏ ÒÚ˜ÂÌËË ÒӈˇθÌÓ-ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚ Û„ÎÛ·ËÚ¸ ÛÊ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÈ ËÎË ‡Áʘ¸ ÌÓ‚˚È Ó˜‡„ ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ„Ó, ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ËÎË Ó·ÓËı ÚËÔÓ‚ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. É ÛÁËfl, „‰Â ÒÓ ‚ÒÂÈ ÓÒÚ ÓÚÓÈ Ô Ófl‚ËÎËÒ¸ Ú Û‰ÌÓÒÚË Ô ÂıÓ‰ÌÓ„Ó Ô ËÓ‰‡, ‚ ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒΠ̠fl‚ÎflÂÚÒfl ËÒÍβ˜ÂÌËÂÏ. ᇠÔÓÒΉÌ ‰ÂÒflÚËÎÂÚË Ó̇ Ô ÂÊË· ‰‚‡ ÓÚÍ ˚Ú˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚ‡, „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÛ˛ ‚ÓÈÌÛ, ‡Á‚‡Î ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÚflÊÂÎÂȯËÂ

ayn› fikirler içermektedir. Fakat her biri ayr› ayr› ele al›narak incelendi¤inde, her ülkenin kendine özgü yöntemleri oldu¤u görülür.

Sivil toplum gelifliyor Sovyetler Birli¤i’nden sonraki geçifl dönemi toplumlar›n›n yaflad›klar› karakteristik de¤iflimler; sosyalist bir toplumda komünizm prensiplerine göre yap›land›r›lm›fl devlet mekanizmalar›ndaki “Sovyet halk›” ve “Sovyet insan›” kavramlar›n›n yerini “sivil toplum”, “flahsiyet” ve nitelik olarak milli, yap› olarak demokratik “devlet kurumlar›” kavramlar›n›n almas›yla aç›klanmaktad›r.

Son 10 y›l içerisinde meydana gelen olaylara göre yap›lan analizler bize, “eski” toplumlar›n hastal›kl› bir “ölüm” süreci yaflad›klar› ve uymakta zorland›klar› tamamen yeni hayat flartlar›nda yeniden

Анализ событий последнего десятилетия дает возможность высказать мнение, что протекает болезненный процесс «умирания» «старых» обществ и их повторного «рождения», в ходе которого они проходят сложный путь адаптации к новой среде обитания.

Son 10 y›l içerisinde meydana gelen olaylara göre yap›lan analizler bize, “eski” toplumlar›n hastal›kl› bir “ölüm” süreci yaflad›klar› ve uymakta zorland›klar› tamamen yeni hayat flartlar›nda yeniden “do¤duklar›” fikrini vermektedir.

Радикальные измения в обществе ÇÒΉÒÚ‚Ë Ô ÂÓˆÂÌÍË ÒÓ‚ÂÚÒÍËı Ô ËÓ ËÚÂÚÓ‚ ‡‰Ë͇θÌÓ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸ ΢ÌÓÒÚÌ˚Â Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ô ËÒÚ ‡ÒÚËfl, ÂÎË„ËÓÁÌÓÒÚ¸ Òڇ· ÓÔ Â‰ÂÎfl˛˘ËÏ Ù‡ÍÚÓ ÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ·˚ÚËfl. êÂÎË„ËÓÁÌÓ ‚ ÓËÒÔӂ‰‡ÌËÂ Í‡Í ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÈ

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

83

общество toplum

Ô ÓˆÂÒÒ˚ ‰ÂÍ·ÒÒË Ó‚‡ÌËfl Ë Í ËÏË̇ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡. Ç É ÛÁËË ÔÓÒΉÌËı ÎÂÚ ÂÎË„ËÓÁÌ˚È Ù‡ÍÚÓ ÒڇΠÓÔ Â‰ÂÎfl˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. ùÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ú‡Í Í‡Í „ ÛÁËÌÒÍÓ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÏÓÁ‡ËÍÛ „ ÛÔÔ, ÌÓÒËÚÂÎÂÈ ‡Á΢Ì˚ı ÍÛθÚÛ Ì˚ı Ú ‡‰ËˆËÈ. ëÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸ Ú‡ÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÈ Ï  Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó Û‚‡ÊÂÌËfl Ë ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË. è ÓˆÂÒÒ˚, Ô ÓÚÂ͇˛˘Ë ‚ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â, ÔӉڂ ʉ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÎË˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ˝ÚÌÓÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ÏË „ ÛÔÔ‡ÏË Ë ‰‡Ê ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂθÌ˚ÏË ˜ÎÂ̇ÏË ˝ÚËı „ ÛÔÔ Á‡‚ËÒflÚ ÓÚ ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚË Ú‡ÍËı Ù‡ÍÚÓ Ó‚, Í‡Í Ú ÔËÏÓÒÚ¸ – ÌÂÚ ÔËÏÓÒÚ¸, ÚÓΠ‡ÌÚÌÓÒÚ¸, Ú ‡‰ËˆËË ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-Ô ‡‚Ó‚‡fl Ô ‡ÍÚË͇. ë ˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl ‰Îfl „ ÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, Í‡Í Ë ‰Îfl ‰ Û„Ëı ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËı Ó·˘ÂÒÚ‚, ı‡ ‡ÍÚ ÌÓ ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁË ÔÛÚÂÈ ‡Á‚ËÚËfl. ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÛÒËÎË‚‡ÂÚÒfl ÚẨÂ̈Ëfl Í ‚Á‡ËÏÌÓÏÛ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Û Ë ‰Ë‡ÎÓ„Û ‚Ó ËÏfl ‰ËÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ËÌÚ ÂÒÓ‚, ‡ Ò ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ô ËÏ ˚ ‰ÂÁËÌÚ„ ‡ˆËË Ë ÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÌÂÚ ÔËÏÓÒÚË. ᇠÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ ‚ÓÁÌËÍÌÓ‚ÂÌË ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı χ „Ë̇θÌ˚ı ÁÓÌ ‚ É ÛÁËË ·˚ÎÓ Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÏ Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚ı Ë ÒÛ·˙ÂÍÚË‚Ì˚ı Ù‡ÍÚÓ Ó‚. éÚ‰ÂθÌ˚Ï „ ÛÔÔ‡Ï Ë ÍÓÌÙÂÒÒËflÏ „ ÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, Ëϲ˘ËÏ ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚˚Â Ú ‡‰ËˆËË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓÊË‚‡ÌËfl, ËÁ-Á‡ Ò··ÓÒÚË ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ Ë „ÎÛ·ÓÍÓ„Ó ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Í ËÁËÒ‡ Ô Ë¯ÎÓÒ¸ ‚ ˝ÍÒÚ ÂχθÌ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ‚˚ ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚ ̇‚˚ÍË ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÌÚ„ ‡ˆËË, ‚ÒΉÒÚ‚Ë ˜Â„Ó Ô ÓˆÂÒÒ Ô Ó‰‚Ë„‡ÎÒfl Ô ÓÚË‚Ó Â˜Ë‚Ó Ë Ï‰ÎÂÌÌÓ. ë Â‰Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ, Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ ËÎË ‚ ‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ‡ı ËÌÚ„ ‡ˆËfl, Á‡ ‰ÍËÏ ËÒÍβ˜ÂÌËÂÏ, Ô ÓÚÂ͇· ·ÓΠËÎË ÏÂÌ ÏË ÌÓ, ˜Â„Ó ÌÂθÁfl Ò͇Á‡Ú¸ Ó ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰Û Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË Ë ÌÂÚ ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË ËÎË ÏÂÊ‰Û Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÌÂÚ ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ. àÏÂÌÌÓ ÔÓ ˝ÚËÏ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ Ô ÓıÓ‰flÚ ÎËÌËË ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÈ. I

84

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

toplum общество

“do¤duklar›” fikrini vermektedir. Öz itibariyle bu süreç bir biriyle çeliflmektedir. Geçifl dönemi yaflayan Sovyet sonras› toplumlar, “sivil toplum” ve “birlikte yaflama kültürü”ne sahip olabilmeleri için, eskiden beri süre gelen intizaml› kurallara, sosyal, ekonomik, kültürel sisteme, kurumlara; yaflam tarzlar›ndaki örf ve adetlere; farkl› etnik, kültürel ve dini alanlarda birlikte yaflama ve entegrasyon kültürüne sahip olan Bat› toplumlar›na nazaran, zorlu bir deneme-yan›lma yolundan geçmek zorunda kalacaklar.

Bu k›r›lgan süreçte din ve inanç de¤erlerinin, grup içindeki etnik kültürel aidiyette, çok kültürlü bir topluma entegrasyonda ve sivil toplumun oluflmas› için düzenli bir ortam›n sa¤lanmas›nda önemli rol oynad›¤› anlafl›lm›flt›r. Bununla birlikte, s›k olmasa da dini çevreler aras›nda yaflanan ihtilaflar gerek yerel ve gerekse küresel çapta etnik çat›flma ve ayr›flmalar›n, toplumun marjinalleflmesinin, devlet düzeni ve güvenli¤inin bozulmas›n›n ana sebebi olarak ortaya ç›kmaktad›r. 70 y›l boyunca ateizmle mücadele etmifl bu Sovyet sonras› topluluklar toplumsal düzeni sa¤lamak amac›yla s›k s›k dinî kökenlere müracaat etmifllerdir.

Toplumdaki radikal de¤iflimler Bunu takip eden süreçte Sovyetler döneminden kalma baflat prensipler yeniden gözden geçirilmifl, bireysel ve toplumsal e¤ilimler radikal bir biçimde de¤iflmifl ve din, toplumda belirleyici bir faktör haline gelmifltir. Gerek etnik gruplar›n, gerek bireylerin iç de¤erlerini ve gerekse kültürel de¤erleri oluflturan dinî inançlar hiç de yads›namayacak derecede belirleyici rol oynamaktad›r.

Ayr›ca, etnik grup içinde entegrasyon özelli¤i tafl›yan din, di¤er etnik unsurlar aras›nda da ay›rt edici nitelik tafl›maktad›r. Sovyet sisteminden sonra 90’l› y›llardaki tecrübeler, herhangi bir dine veya mezhebe aidiyetin sosyo-politik oluflumlarda dine ve etnik köke ya da her ikisine ba¤l› ayr›flmalar› alevlendirici ya da derinlefltirici bir faktör oldu¤unu göstermifltir.

Geçifl döneminin bütün zorluklar›yla yaflam›fl olan Gürcistan bu tecrübeler içerisinde bir istisna olarak gösterilemez. Gürcistan geçti¤imiz son 10 y›l içersinde iki aç›k çat›flma ve iç savafl› yaflam›fl, ekonomi bozulmufl, toplumda s›n›fsal ayr›flmalar

В Грузии последних лет религиозный фактор стал определяющим элементом общественной стабильности и безопасности. Это естественно, так как грузинское гражданское общество представляет собой мозаику групп, носителей различных культурных традиций.

Son y›llarda Gürcistan’da din, toplumsal istikrar›n ve güvenin sa¤lanmas›nda çok önemli bir faktör haline gelmifltir. Zira Gürcistan, içinde çeflitli kültürlerin bar›nd›¤› bir sivil toplum mozai¤idir. ve suç oran› artm›flt›r. Son y›llarda Gürcistan’da din, toplumsal istikrar›n ve güvenin sa¤lanmas›nda çok önemli bir faktör haline gelmifltir. Zira Gürcistan, içinde çeflitli kültürlerin bar›nd›¤› bir sivil toplum mozayi¤idir. Böyle bir toplumun huzur ve istikrar›, farkl› inanç ve kültürel oluflumlar aras›ndaki diyalog, hoflgörü ve iflbirli¤i ortam›n›n oluflmas›na ba¤l›d›r.

Sovyetler Birli¤i döneminden sonra yaflanan bu geçifl süreci gösteriyor ki, gerek farkl› etnik gruplar aras›nda ve gerekse grup içindeki bireyler aras›ndaki uzlafl›, karfl›l›kl› hoflgörü-hoflgörüsüzlük, iflbirli¤i, toplumsal ve hukuki tecrübenin bir arada bulunmas›na ba¤l›d›r. Buradan hareketle, geçifl döneminde oluflan di¤er toplumlar gibi Gürcistan için de çok çeflitli yollar vard›r. Bir taraftan bak›ld›¤›nda, devletin ortak ç›karlar› ad›na oluflturulan bir diyalog ve iflbirli¤i ortam› kuvvetlenirken, di¤er taraftan farkl› kültürler aras›nda bir ayr›fl-

ma ve dine dayal› hoflgörüsüzlük örnekleri de varl›¤›n› korumaktad›r.

Son y›llardaki marjinal dinî gruplar›n oluflturduklar› bölgeler Gürcistan’da baz› objektif ve sübjektif faktörlerin oluflmas›na sebep oldu. Uzun y›llar birlikte yaflama tecrübesine sahip Gürcü toplumu, demokratik kurumlar›n zay›fl›¤› ve yaflanan sosyo-ekonomik kriz yüzünden yeni entegrasyon ve iflbirli¤i yollar›na yönelmifl ve bundan ötürü de geçifl süreci çok yavafl ve kendi içinde çeliflkilerle dolu geçmifltir. Baz› farkl› etnik gruplar aras›nda ve geleneksel inançlar aras›nda seyrek de olsa az çok bir mutabakat sa¤lanm›fl ve bar›fl ortam› sa¤lanm›flt›r fakat bunu geleneksel ya da geleneksel olmayan inançlar aras›nda ya da geleneksel olmayan inançlar›n temsilcileri aras›ndaki bir iliflki olarak ifade etmek zor. ‹nançlar aras›ndaki farkl›laflma çizgisi özellikle bu iliflkiler düzleminde ortaya ç›kmaktad›r. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

85

экономика ekonomi

Привлекательный центр для турецких предпринимателей: Молдова Беседовал: Мехмет Зор Кая Представитель журнала «ДА» в Молдове.

Türk yat›r›mc›s› için cazip bir ülke: Moldova Konuflan: Mehmet Zor Kaya Da dergisi Moldova temsilcisi.

äÓ„‰‡ ˜¸ Á‡ıÓ‰ËÚ Ó ÚÛ ÂˆÍÓÏÓΉ‡‚ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı, ÌÂÔ ÂÏÂÌÌÓ ‰Â·ÂÚÒfl ÒÒ˚Î͇ ̇ éÒχÌÒÍËÈ Ô ËÓ‰, Á‡ÚÂÏ ‚˚ ‡Ê‡˛ÚÒfl ̇‰Âʉ˚ ̇ Ô ÒÔÂÍÚË‚ÌÓ ·Û‰Û˘Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ë ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛ÚÒfl Ô·Ì˚ ÚÓ„Ó, Í‡Í ˝ÚÓ„Ó ÎÛ˜¯Â ‰ÓÒÚ˘¸. èÓÒÚÓflÌ̇fl ÚÂχ ‚ÒÚ Â˜ – ÚÛ ÍË-„‡„‡ÛÁ˚, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘ËÂ Ô ‡‚ÓÒ·‚ËÂ, Ë ‰‚Ó Âˆ ÑÏËÚ Ëfl ä‡ÌÚÂÏË ‡ ‚ ëڇϷÛÎÂ, ÍÓÚÓ ˚È Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ‡Á Û¯‡Ú¸Òfl. ᇠ҂ÂÊÂÈ ËÌÙÓ Ï‡ˆËÂÈ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ÚÛ ÂˆÍÓÏÓΉ‡‚ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ï˚ Ó· ‡ÚËÎËÒ¸ Í ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂβ ‰ËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÏËÒÒËË íÛ ˆËË ‚ åÓΉӂ „-Ê î‡Úχ î˚ ‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ. åÂıÏÂÚ áÓ ä‡fl: ç ÏÓ„ÎË ·˚ Ç˚ ‰‡Ú¸ Ó·˘Û˛ ÓˆÂÌÍÛ ÚÛ ÂˆÍÓÏÓΉ‡‚ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ? î‡Úχ î˚ ‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ: ÑÎfl íÛ ˆËË åÓΉӂ‡ – ˝ÚÓ ‰ÂÎÓ‚ÓÈ Ô‡ ÚÌÂ Ë ‰ ÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. ÑËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò åÓΉӂÓÈ ·˚ÎË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˚ ‚ 1992 „. Ë Ò ˝ÚÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÌË ÛÒÔ¯ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl ‚Ó ‚ÒÂı ӷ·ÒÚflı ˝ÍÓÌÓÏËÍË, Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl, Ó·Ó ÓÌ˚, ÍÛθÚÛ ˚ Ë ÒӈˇθÌÓÈ ÊËÁÌË. Ç Ù‚ ‡Î 2006 „. Á‡ÏÂÒÚËÚÂθ Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ‡ Ë ÏËÌËÒÚ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ åÓΉӂ˚ Ä̉ ÂÈ ëÚ ‡Ú‡Ì ÔÓ Ô Ë„Î‡¯ÂÌ˲ ÏËÌËÒÚ ‡ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛ ˆËË ÔÓÒÂÚËÎ íÛ ÂˆÍÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ, Á‡ÚÂÏ ‚ ˲Ì 2006 „. åÓÎ‰Ó‚Û ÔÓÒÂÚË· ‰Â΄‡ˆËfl, ‚ ÒÓÒÚ‡‚ ÍÓÚÓ ÓÈ Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl Ô ‚˚È Á‡ÏÂÒÚËÚÂθ ÒÔËÍ ‡ Ô‡ ·ÏÂÌÚ‡

86

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

íÛ ˆËË ÄÎË ÑË̘ . Å·„Ó‰‡ fl ˝ÚËÏ ‚ËÁËÚ‡Ï ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ Ó·ÒÛʉÂÌË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı, ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı, ÍÛθÚÛ Ì˚ı Ë ‰ËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË, ‡ÍÚۇθÌ˚ı „ËÓ̇θÌ˚ı Ë ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı ‚ÓÔ ÓÒÓ‚. åÓΉӂ‡ Ô ÂÊË‚‡ÂÚ Ô ÂıÓ‰Ì˚È Ô ËÓ‰, ÔÓÒÍÓθÍÛ ‚ 2005 „. ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì èÎ‡Ì ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ Öë – åÓΉӂ‡ Ë Ì‡˜‡Ú˚ ÂÙÓ Ï˚ ÔÓ ËÌÚ„ ‡ˆËË ‚ ‚ ÓÔÂÈÒÍÓ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó. íÛ ˆËfl ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÂÚ åÓÎ‰Ó‚Û Ë ÒÚ ÂÏËÚÒfl Ô ‰‡Ú¸ ÂÈ Ò‚ÓÈ ÓÔ˚Ú. ä‡ÍËÏ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ‡Á‚ËÚË ÚÓ „Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ? åÓΉӂ‡ Ô Â‚ ‡ÚË·Ҹ ‚ Ó‰ËÌ ËÁ ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌ˚ı ˆÂÌÚ Ó‚ ‰Îfl ÚÛ ÂˆÍËı Ô Â‰Ô ËÌËχÚÂÎÂÈ. í ËÚÓ Ë‡Î¸Ì‡fl ·ÎËÁÓÒÚ¸, ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÂ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ, Í‚‡ÎËÙËˆË Ó‚‡Ì̇fl ‡·Ó˜‡fl ÒË· ‰Â·˛Ú åÓÎ‰Ó‚Û ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ô Ë‚ÎÂ͇ÚÂθÌÓÈ ‰Îfl ËÌ‚ÂÒÚÓ Ó‚ ËÁ íÛ ˆËË. é·˘ËÈ Ó·˙ÂÏ

Ne zaman Moldova ve Türkiye iliflkileri gündeme gelse Osmanl› ‹mparatorlu¤u dönemindeki iliflkilere at›flar yap›l›r, iyi niyetler tazelenir ve gelecekte daha iyi olaca¤›yla ilgili düflünceler paylafl›l›r. H›ristiyan olmalar›yla di¤er Türklerden ayr›flan Gagavuzlar meselesi ve ‹stanbul’da y›k›nt› halde duran Dimitri Kantemir Saray› sohbetlerin ana konusu olur. Türkiye Kiflinev Büyükelçisi Say›n Fatma F›rat Topçuo¤lu ile bu iliflkileri bir de diplomat gözüyle de¤erlendirdik.

Mehmet Zor Kaya: Türkiye-Moldova iliflkilerini genel olarak de¤erlendirir misiniz?

Fatma F›rat Topçuo¤lu: Türkiye, Moldova’y› bölgede önemli bir iflbirli¤i orta¤› ve yak›n bir dost ülke olarak görmektedir. Bu kapsamda, diplomatik iliflkilerin tesis edildi¤i 1992 y›l›ndan bu yana Moldova ile iyi iliflkilerimiz siyasetten ekonomiye, e¤itimden spora, ticari ve askerî alanlara kadar yay›lan genifl bir yelpaze üzerinde artan bir ivmeyle istikrarl› bir biçimde devam ediyor.

Moldova Baflbakan Yard›mc›s› ve D›fliflleri Bakan› Andrei Stratan’›n geçen y›l fiubat ay›nda ülkemizi ziyareti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkanvekili Say›n Ali Dinçer baflkanl›¤›ndaki parlamento heyetimizin Haziran ay›nda Moldova’y› ziyareti, siyasi, ekono-

ekonomi экономика

ÚÛ ÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‚ åÓÎ‰Ó‚Û ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 1 ÏÎ ‰ ‰ÓÎÎ. îË Ï˚ Á‡ÌËχ˛ÚÒfl Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ Ôˢ‚˚ı Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ Ë Ì‡ÔËÚÍÓ‚, „ÓÚÓ‚ÓÈ Ó‰Âʉ˚, Á‡ÌflÚ˚ ‚ ÒÂÍÚÓ Â ÛÒÎÛ„, Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl, Ù‡ χÍÓÎÓ„ËË, ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Â, ÚÛ ËÁÏÂ, „ ÛÁÓÔ ‚ÓÁ͇ı. å˚ ̇‰ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ËÌ‚ÂÒÚˈËË ·Û‰ÛÚ ‡ÒÚË Ë ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌËÏË ·Û‰ÂÚ ‡Ò¯Ë flÚ¸Òfl ÒÂÍÚÓ Á‡ÌflÚÓÒÚË ÚÛ ÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ. Ñ‚ÛÒÚÓ ÓÌÌËÈ Ó·˙ÂÏ ÚÓ „Ó‚ÎË Á‡ ÔÓÒΉÌËÂ Ú Ë „Ó‰‡ Û‚Â΢ËÎÒfl ÔÓ˜ÚË ‚‰‚ÓÂ, ÒÓÒÚ‡‚Ë‚ 120 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌË ëϯ‡ÌÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË ÔÓ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ ‚ÓÔ ÓÒ‡Ï, ¯ÂÌË ӷ Û˜ ÂʉÂÌËË ÍÓÚÓ ÓÈ ·˚ÎÓ Ô ËÌflÚÓ ‚Ó ‚ ÂÏfl ‚ËÁËÚ‡ ‚ 2005 „. „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏËÌËÒÚ ‡ íÛ ˆËË äÛ ¯‡‰‡ í˛ÁÏÂ̇, ‡ Ú‡ÍÊ ÓÚÍ ˚ÚË èÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ÔÓ ‚̯ÌÂÚÓ „Ó‚˚Ï Ò‚flÁflÏ ‚ åÓΉӂÂ. é‰ÌËÏ ËÁ ÔÓ͇Á‡ÚÂÎÂÈ ‡Á‚ËÚËfl ‰‚ÛÒÚÓ ÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÓÒÚ ‚ 2005-2006 „„. ‚ËÁËÚÓ‚ ÚÛ ÂˆÍËı „ ‡Ê‰‡Ì ‚ åÓÎ‰Ó‚Û Ë ÏÓΉ‡‚ÒÍËı „ ‡Ê‰‡Ì ‚ íÛ ˆË˛ Ò ˆÂθ˛ ÚÛ ËÁχ Ë ·ËÁÌÂÒ‡. Ç 2005 „. 13 Ú˚Ò. ÚÛ ÂˆÍËı „ ‡Ê‰‡Ì ÔÓÒÂÚËÎË åÓÎ‰Ó‚Û Ë 90 Ú˚Ò. ÏÓΉ‡‚ÒÍËı „ ‡Ê‰‡Ì ÔÓÒÂÚËÎË íÛ ˆË˛. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, ‡‚ˇ ÂÈÒ ä˯ËÌ‚ – ëڇϷÛÎ ÒڇΠ҇Ï˚Ï ‚ÓÒÚ Â·Ó‚‡ÌÌ˚Ï ‚ åÓΉӂÂ. Ç Ì‰Âβ ÒÓ‚Â ¯‡ÂÚÒfl 14 ÂÈÒÓ‚. äÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÂÈÒÓ‚ ËÁ åÓΉӂ˚ ‚ ‰ Û„Ë ÒÓÒ‰ÌË ÒÚ ‡Ì˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÏÂ̸¯Â ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ˝ÚÓ„Ó ÔÓ͇Á‡ÚÂÎfl, ˜ÚÓ ‰‡ÂÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÔÓÚÂ̈ˇÎ ÚÓ „Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. 燉ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ÂÙÓ Ï˚, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚ ̇ ÛÎÛ˜¯ÂÌË ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌÓ„Ó ÍÎËχڇ ‚ åÓΉӂÂ, Ú‡ÍÊ ·Û‰ÛÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‡Á‚ËÚ˲ ̇¯Ëı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ.

Гагаузы укрепляют наше соседство àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚ åÓÎ‰Ó‚Â Ô ÓÊË‚‡˛Ú „‡„‡ÛÁ˚. ä‡Í ˝ÚÓ ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ̇ ÚÛ ÂˆÍÓÏÓΉ‡‚ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı? ë „‡„‡ÛÁ‡ÏË Ì‡Ò Ò‚flÁ˚‚‡ÂÚ ÍÛθÚÛ ÌÓÂ Ë flÁ˚ÍÓ‚Ó ӉÒÚ‚Ó. Ç åÓΉӂ ̇ҘËÚ˚‚‡ÂÚÒfl ÓÍÓÎÓ 160 Ú˚Ò. „‡„‡ÛÁÓ‚, ÍÓÚÓ ˚Â Ô ÓÊË‚‡˛Ú ̇ ˛„ ÒÚ ‡Ì˚. Ç 1995 „. ·˚· Ó·˙fl‚ÎÂ̇ ‡‚ÚÓÌÓÏ̇fl ӷ·ÒÚ¸ ɇ„‡ÛÁ-Ö Ë, ÒÚ‡ÚÛÒ ÍÓÚÓ ÓÈ ·˚Î „‡ ‡ÌÚË Ó‚‡Ì ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ 2003 „. äÓ̘ÌÓ, Ô ÓÊË‚‡ÌË ‚ åÓΉӂ „‡„‡ÛÁÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl ¢ ӉÌËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ, ÛÍ ÂÔÎfl˛˘ËÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. ê‡ÎËÁ‡ˆËfl

mik, kültürel, konsolosluk alanlar›ndaki ikili iliflkilerimizin yan› s›ra, güncel bölgesel ve uluslararas› konular›n ele al›nmas›na vesile oldu. Moldova, Avrupa Birli¤i ile 2005 y›l›nda imzalad›¤› Eylem Plan› ve Avrupa kurumlar›yla bütünleflme hedefi çerçevesinde önemli yap›sal reformlardan geçti¤i bir dönemi yafl›yor. Bu süreçte Türkiye olarak Moldova’y› ikili ve uluslararas› alanda destekliyor ve tecrübelerimizi paylafl›yoruz.

Ticari ve ekonomik iliflkilerin geliflimini nas›l görüyorsunuz?

Молдова переживает переходный период, поскольку в 2005 г. был подписан План действий ЕС – Молдова и начаты реформы по интеграции в европейское сообщество. Турция поддерживает Молдову и стремится передать ей свой опыт.

Moldova, Avrupa Birli¤i ile 2005 y›l›nda imzalad›¤› Eylem Plan› ve Avrupa kurumlar›yla bütünleflme hedefi çerçevesinde önemli yap›sal reformlardan geçti¤i bir dönemi yafl›yor. Bu süreçte Türkiye olarak Moldova’y› ikili ve uluslararas› alanda destekliyor ve tecrübelerimizi paylafl›yoruz. ‰‚ÛÒÚÓ ÓÌÌËı Ô ÓÂÍÚÓ‚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò É‡„‡ÛÁ-Ö Ë, ÒÎÛÊËÚ ÛÍ ÂÔÎÂÌ˲ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û íÛ ˆËÂÈ Ë åÓΉӂÓÈ. ÅÓθ¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ Ô ÓÂÍÚÓ‚, ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ åÓΉӂ ìÔ ‡‚ÎÂÌËÂÏ ÔÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Û Ë ‡Á‚ËÚ˲ íÛ ˆËË (íàäÄ), Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌ˚ ̇ ‡Á‚ËÚË ɇ„‡ÛÁ-Ö Ë.

Moldova, yurt d›fl›nda yat›r›m imkânlar›n› araflt›ran Türk sermayesi aç›s›ndan hedef yat›r›m ülkelerinden biri haline geldi. Co¤rafi yak›nl›¤›, ulafl›m a¤lar› üzerindeki elveriflli konumu, sahip oldu¤u kalifiye iflgücü ile Moldova, Türk ifladamlar› için cazip bir merkez.

Moldova’da bulunan Türk sermayeli flirketlerin toplam yat›r›m miktar› 1 milyar dolara yaklafl›yor. Söz konusu flirketler g›da, içecek, telekomünikasyon, tekstil, haz›r giyim, turizm, inflaat, seramik, ilaç, restoran, okul iflletmecili¤i ve tafl›mac›l›k gibi alanlarda faaliyet gösteriyor. Bu dinamik süreç devam etti¤i takdirde, Moldova’daki Türk yat›r›mlar›n›n sektörsel da¤›l›m›n›n daha da geniflleyece¤inden kuflku duymuyoruz. ‹ki ülke aras›ndaki ticaret hacmi son üç y›lda neredeyse iki kat›na yükselerek yaklafl›k 120 milyon dolara ulaflt›. Bu art›flta Devlet Bakan› Say›n Kürflat Tüzmen’in 2005 y›l›nda Moldova’ya yapt›¤› ziyaretlerin, Karma Ekonomik Komisyon toplant›lar›nda al›nan kararlar›n uygulamaya geçirilmesinin ve Moldova’daki D›fl Ticaret Ofisimizin kal›c› hale getirilmesinin önemi büyük. 2005 ve 2006 y›llar›nda iki ülke aras›nda turizm ve ifl amac›yla yap›lan seyahatlerin önemli oranda artmas› da, iliflkilerimizin geliflmesinin bir göstergesi say›lmal›d›r. 2005 y›l›nda 13 bin Türk vatandafl› Moldova’ya, 90 bin Moldova vatandafl› ise Türkiye’ye gitmifltir. Yine hava yoluyla seyahatlere bakt›¤›m›zda Kiflinev‹stanbul güzergah› Moldova için bir numaral› güzergah haline geldi. Kiflinev ve ‹stanbul aras›nda haftada 14 sefer uçufl yap›l›yor. Moldova’n›n komflu ülkeleriyle bunun yar›s› kadar havayolu trafi¤i yaflamad›¤› göz önüne al›n›rsa iki ülke aras›ndaki ticaret potansiyelini

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

87

экономика ekonomi

Ç ˜ÂÏ ‚˚ ‚ˉËÚ „·‚Ì˚Â Ô Ó·ÎÂÏ˚ åÓΉӂ˚? ë‡Ï‡fl Ò ¸ÂÁ̇fl Ô Ó·ÎÂχ åÓΉӂ˚ Ò„ӉÌfl – ÍÓÌÙÎËÍÚ Ò è ˉÌÂÒÚ Ó‚¸ÂÏ. ÅÓθ¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Ô Ó·ÎÂÏ ÂÒÔÛ·ÎËÍË Ì‡Ô flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ˝ÚËÏ Â„ËÓÌÓÏ. è ˉÌÂÒÚ Ó‚¸Â ÒÚ‡ÎÓ ˜‡ÒÚ¸˛ åÓΉӂ˚ ‚ Ô ËÓ‰ ëëëê, Ú‡Ï, Ú.Â. ̇ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÏ ·Â Â„Û ÑÌÂÒÚ ‡, ÒÓÒ Â‰ÓÚÓ˜Â̇ ‚Òfl ÚflÊ·fl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ ÒÚ ‡Ì˚. è ˉÌÂÒÚ Ó‚ÒÍËÈ ÍÓÌÙÎËÍÚ Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÓÒΠӷ ÂÚÂÌËfl åÓΉӂÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. ç‡ Ú ËÚÓ ËË è ˉÌÂÒÚ Ó‚¸fl ·˚Î ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ «ÒÂÔ‡ ‡ÚËÒÚÒÍËÈ» ÂÊËÏ. è ˉÌÂÒÚ Ó‚¸Â – ÌÂÔ ËÁ̇Ì̇fl ‚ ÏË Â ÂÒÔÛ·ÎË͇. Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ·˚ÎË Ô Â ‚‡Ì˚ ÔÂ Â„Ó‚Ó ˚ ÔÓ Û Â„ÛÎË Ó‚‡Ì˲ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚÓ Ó̇ÏË Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ éÅëÖ, ̇·Î˛‰‡ÚÂÎÂÈ ÓÚ êÓÒÒËË, ìÍ ‡ËÌ˚, ëòÄ Ë Öë. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ ÔÓÒ Â‰ÌËÍË Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ËÚ¸ ÔÂ Â„Ó‚Ó ˚. å˚ ‚ÌËχÚÂθÌÓ ÒΉËÏ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÏ ÒÓ·˚ÚËÈ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ˝ÚËÏ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ, Ë ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÂÏ ÛÒËÎËfl ÔÓ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸ÌÓÈ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚË ÂÒÔÛ·ÎËÍË.

Общее звено – Дмитрий Кантемир óÚÓ ‚˚ ÏÓÊÂÚ Ò͇Á‡Ú¸ Ó· Ó·˘ÂÏ Ô Ó¯ÎÓÏ åÓΉӂ˚ Ë éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË? Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË:

88

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Одним из показателей развития двусторонних отношений является существенный рост в 2005-2006 гг. визитов турецких граждан в Молдову и молдавских граждан в Турцию с целью туризма и бизнеса. В 2005 г. 13 тыс. турецких граждан посетили Молдову и 90 тыс. молдавских граждан посетили Турцию.

2005 ve 2006 y›llar›nda iki ülke aras›nda turizm ve ifl amac›yla yap›lan seyahatlerin önemli oranda artmas› da, iliflkilerimizin geliflmesinin bir göstergesi say›lmal›d›r. 2005 y›l›nda 13 bin Türk vatandafl› Moldova’ya, 90 bin Moldova vatandafl› ise Türkiye’ye gitmifltir. ˜ÚÓ Á̇˜ËÚ ‰Îfl åÓΉӂ˚ Ë íÛ ˆËË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰ÂflÚÂθ Ë ÏÛÁ˚͇ÌÚ ÑÏËÚ ËÈ ä‡ÌÚÂÏË ? è ÂÒ˜ÂÌË ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı ÔÛÚÂÈ åÓΉӂ˚ Ë íÛ ˆËË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÔÓΠ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó ‰Îfl ËÒÚÓ ËÍÓ‚ Ë Û˜ÂÌ˚ı, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÍÛθÚÛ ÌÓÂ Ë ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓ ̇ÒΉˠ˝ÚËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÁÛ˜ÂÌÓ. ç‡Ô ËÏ , ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÏÓΉ‡‚ÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË Å‡ÎÂÒÍÛ Ë åËÍÎÂÒÍÓ ·ÂʇÎË ËÁ åÓΉӂ˚ Ë Ì‡¯ÎË Û·ÂÊˢ ‚ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÔÓÒΠÔÓ ‡ÊÂÌËfl ‚ ÛÒÒÍÓ¯‚‰ÒÍÓÈ ‚ÓÈÌ åÓΉӂ‡ ‰‡Î‡ Û·ÂÊË˘Â ä‡ ÎÛ XII, ÓÌ ÔÓÒÂÎËÎÒfl ‚ ÏÓΉ‡‚ÒÍÓÏ „Ó Ó‰Â ÅẨ ˚.

kavramak daha kolay olacakt›r san›r›m.

Yabanc› sermayenin ülkeye çekilebilmesi amac›yla yat›r›m ortam›n›n iyilefltirilmesi konusunda Moldova taraf›ndan yürütülen reform çal›flmalar›n›n da bu alandaki iliflkilerimize yeni bir ivme kazand›raca¤›n› umuyoruz.

Gagavuzlar Moldova ile iliflkilerimizi daha da derinlefltiriyor Gagavuzlar›n Moldova’daki varl›¤› Moldova ile iliflkilerimizi nas›l etkiliyor?

Dil ve kültür ba¤›m›z olan ve Moldova’da nüfuslar› 160 bini bulan soydafl

ekonomi экономика

àÁ‚ÂÒÚÌ˚È „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰ÂflÚÂθ, ÏÛÁ˚͇ÌÚ Ë ËÒÚÓ ËÍ ÑÏËÚ ËÈ ä‡ÌÚÂÏË ÊËÎ ‚ 1673-1723 „„. Ö„Ó ˆÂÌflÚ Í‡Í ‚ íÛ ˆËË, Ú‡Í Ë ‚ åÓΉӂÂ. éÌ ‚‚ÂÎ ÌÓÚÌÛ˛ Á‡ÔËÒ¸ ÚÛ ÂˆÍÓÈ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ ÏÛÁ˚ÍË, fl‚ÎflÂÚÒfl ‡‚ÚÓ ÓÏ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËfl «ê‡Òˆ‚ÂÚ Ë Ô‡‰ÂÌË éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË». ÑÏËÚ ËÈ ä‡ÌÚÂÏË ‚·‰ÂÎ Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË Ë ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ÏË flÁ˚͇ÏË, ‚ Ô ËÓ‰ Ô ÓÊË‚‡ÌËfl ‚ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË Ó·Û˜‡ÎÒfl ‚ Á̇ÏÂÌËÚÓÈ ‰‚Ó ˆÓ‚ÓÈ ¯ÍÓΠ«ù̉ ÛÌ». Ç ‡Ï͇ı ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Öë Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ ‡ˆËË ‡ÈÓ̇ î‡ÚËı (ëڇϷÛÎ) Ô Â‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl Ô Ó‚ÂÒÚË ÂÒÚ‡‚ ‡ˆË˛ ‰‚Ó ˆ‡ ÑÏËÚ Ëfl ä‡ÌÚÂÏË ‡. Ç˚ ‰ËÌÒÚ‚ÂÌ̇fl ‚ åÓΉӂ ÊÂÌ˘Ë̇-ÔÓÒÓÎ. ëÚ‡ÎÍË‚‡˛ÚÒfl ÎË ÊÂÌ˘ËÌ˚-‰ËÔÎÓχÚ˚ Ò Í‡ÍËÏË-ÚÓ Ú Û‰ÌÓÒÚflÏË, ËÎË Ì‡Ó·Ó ÓÚ Û ÊÂÌ˘ËÌ˚ ÂÒÚ¸ Ô ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‚ ˝ÚÓÈ Ô ÓÙÂÒÒËË? ü ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛ „Ó ‰ÓÒÚ¸ Á‡ ÊÂÌ˘ËÌ Ò‚ÓÂÈ ÒÚ ‡Ì˚, ÍÓÚÓ ˚ ÛÒÔ¯ÌÓ ‡·ÓÚ‡˛Ú ÒÛ‰¸flÏË, Ô ÓÍÛ Ó ‡ÏË, Û˜ËÚÂÎflÏË, ‰ÓÍÚÓ ‡ÏË Ë Á‡ÌËχ˛Ú ‡ÍÚË‚ÌÛ˛ ÊËÁÌÂÌÌÛ˛ ÔÓÁËˆË˛. Ç „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÒÂÍÚÓ Â ‡·ÓÚ‡ÂÚ 3040% ÊÂÌ˘ËÌ, ‡ ‚ ˜‡ÒÚÌÓÏ Â˘Â ·Óθ¯Â. Ç ÒÔËÒÍ ҇Ï˚ı ‚ÎËflÚÂθÌ˚ı ÊÂÌ˘ËÌ ÏË ‡ ÊÛ Ì‡Î‡ «îÓ ·Ò» Á‡ 2006 „. ÂÒÚ¸ ‰‚ ̇¯Ë ÒÓÓÚ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌˈ˚. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‚ Ò‡Ï˚ı ‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı ÏË ‡ ÊÂÌ˘ËÌ˚ Ë ÏÛʘËÌ˚ ‡‚ÌÓÔ ‡‚Ì˚ ‚ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌËË ÒӈˇθÌ˚ı ÓÎÂÈ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ‡‚ÌÓÔ ‡‚ÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ÊÂÌ˘ËÌ Ë ÏÛʘËÌ ‰‡ÂÚ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚ ÂÁÛθڇÚ˚. ü ‚ ˛, ˜ÚÓ ÊÂÌ˘ËÌ˚-‰ËÔÎÓχÚ˚ ‚ÌÓÒflÚ ·Óθ¯ÓÈ ‚Í·‰ ‚ ‡Á‚ËÚË ‚̯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍË Ì‡¯Â„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‚ åËÌËÒÚ ÒÚ‚Â ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛ ˆËË ËÁ 926 ‰ËÔÎÓχÚÓ‚ 232 ÊÂÌ˘ËÌ˚. èÓÒ·ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl 13 ÊÂÌ˘ËÌ, 2 ÊÂÌ˘ËÌ˚ – ‰Ë ÂÍÚÓ ‡ ‰ÂÔ‡ Ú‡ÏÂÌÚÓ‚ Ë 4 – Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎË ‰Ë ÂÍÚÓ Ó‚. åÂÌfl ‡‰ÛÂÚ Ú‡ÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ‚¢ÂÈ, ÍÓÚÓ Ó ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ı‡ ‡ÍÚ ËÁÛÂÚ Ì‡¯Â ÏËÌËÒÚ ÒÚ‚Ó. óËÒÎÓ ÊÂÌ˘ËÌ-‰ËÔÎÓχÚÓ‚ ̇˜‡ÎÓ Û‚Â΢˂‡Ú¸Òfl ¢ ‚ 1960 „., ‚ ÔÓÒΉÌË 10 ÎÂÚ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÒڇΠËÌÚÂÌÒË‚ÌÂÂ. Ç Á‡Íβ˜ÂÌË ıÓ˜Û ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Ô ËÒÛÚÒÚ‚Ë ̇ ‰ËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒÎÛÊ·Â ÊÂÌ˘ËÌ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‚˚ ‡·ÓÚÍ ·ÓΠ‰ÂÚ‡ÎËÁË Ó‚‡ÌÌÓÈ ÓˆÂÌÍË ÒÓ·˚ÚËÈ, ‚ ÂÁÛθڇÚ ˜Â„Ó Ô ËÌËχ˛ÚÒfl ÛÏ ÂÌÌ˚Â, ÌÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ Ë ÒÏÂÎ˚ ¯ÂÌËfl, ÓÚ ÍÓÚÓ ˚ı ‰ËÔÎÓχÚËfl ÚÓθÍÓ ‚˚Ë„ ˚‚‡ÂÚ. I

Gagavuzlar, ülkenin güneyinde yafl›yor.

1995 y›l›nda özerk bir bölge olan Gagavuz Yeri’nin yasal statüsü 2003 y›l›nda Moldova anayasas› ile de güvence alt›na al›nd›. Gagavuzlar›n Moldova’daki mevcudiyeti, bu ülke ile ikili iliflkilerimizi derinlefltiren ve zenginlefltiren bir unsur. Gagavuz Yeri’nde özellikle kültür ve e¤itim alan›nda yürütülen iflbirli¤inin ikili iliflkilerimize önemli katk›lar› oldu¤una inan›yorum.

Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma ‹daresi Baflkanl›¤›n›n (T‹KA) Moldova’ya yönelik yard›m ve iflbirli¤i projelerinin önemli bir k›sm› Moldova Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi’nde yürütülmektedir.

Я испытываю гордость за женщин своей страны, которые успешно работают судьями, прокурорами, учителями, докторами и занимают активную жизненную позицию.

Kad›n diplomatlar›n varl›¤›n›n da ülkemizin d›fl politikas›na katk›s›n›n yads›namaz oldu¤unu de¤erlendiriyorum.

Деятельность ТИКА на территории Молдовы 1993 г. на территории Молдовы был открыт офис ТИКА, деятельность которого высоко ценится и поощряется властями Молдовы. За это время было осуществлено более ста проектов, бюджет которых превысил 5 млн долл. Деятельность офиса начиналась с реализации недорогостоящих проектов, которые, однако, имеют большое социальное значение. Оказывалась помощь в закупке формы и канцелярских принадлежностей для школ. Среди более крупных проектов – техническое оснащение больниц, строительство дома престарелых, реабилитационного центра для инвалидов, учреждение библиотеки им. Ататюрка, ремонт частного турецко-молдавского лицея им. Сулеймана Демиреля, в котором обучается 250 учеников. Кроме того, была создана региональная телерадиокомпания, вещание которой распространяется по всей гагаузской автономии. Стоимость проекта составила 500 тыс. долл. США. Было осуществлено строительство водопроводной сети города Чадыр-Лунга. На реализацию этого проекта в 2006 г. было затрачено 1,1 млн долл. В 2007 г. планируется вложить необходимые для завершения проекта 3 млн долл.

В

При посредничестве ТИКА летом 2006 г. было проведено хирургическое лечение детейинвалидов с участием турецких докторов. Этот проект дал положительные результаты и позволил донести до большого количества людей информацию о социальных проектах. Кроме того, в городе Комрат и его окрестностях за четыре года был осуществлен проект строительства водопровода, для реализации которого банк Turk Eximbank выделили кредит в сумме 15 млн долл.

T‹KA’n›n Moldova faaliyetleri aaliyetleri Moldoval› yetkililerce de desteklenen ve takdir edilen teknik yard›m kuruluflu T‹KA, Moldova’da koordinasyon ofisi açt›¤› 1993 y›l›ndan bu yana, toplam maliyeti 5 milyon ABD dolar›n› aflan 100’ü aflk›n teknik yard›m ve kalk›nma projesi gerçeklefltirmifltir. Bu projeler ö¤rencilere ve okullara e¤itim malzemesi, giyecek sa¤lanmas› gibi mali aç›dan küçük ama sosyal bak›mdan anlaml› projelerden bafllayarak hastanelere bölüm kurulmas›, yafll›lar evi yap›lmas›, engelliler için rehabilitasyon merkezinin kurulmas›, Atatürk kütüphanesinin oluflturulmas›, 250 ö¤renciye hizmet veren Süleyman Demirel Moldova Türk Lisesi’nin onar›m›n›n yapt›r›lmas› gibi faaliyetleri kaps›yor.

Ayr›ca toplam maliyeti 500 bin ABD dolar›n› bulan Gagavuz Radyo ve Televizyonu’nun kuruluflu ve tüm Gagavuz Yeri’ni kapsayacak flekilde yay›n alan›n›n geniflletilmesi projesi ile içme suyu projesinin Çad›r Lunga flehrini kapsayan bölümünün tamamlanmas›n› içermektedir. Sadece bu bölüm için 2006 y›l›nda 1,1 milyon dolarl›k bir hibe gerçeklefltirilmifltir.

2007’de 3 milyon dolar civar›nda hibe yard›m›n›n gerçeklefltirilmesiyle bu proje tamamlanm›fl olacak.

F

T‹KA arac›l›¤›yla yap›lan faaliyetler içinde 2006 yaz mevsimi bafl›nda Türk doktorlar›n kat›l›m›yla özürlü çocuklar üzerinde yap›lan cerrahi müdahaleler fevkalade olumlu sonuçlar vermifl ve sosyal projelerin daha genifl kitlelerde takdir toplamas›na neden olmufltur. Bunun d›fl›nda, bölgede Komrat flehri ve çevresine Türk Eximbank taraf›ndan verilen 15 milyon dolar tutar›ndaki krediyle gerçeklefltirilen içme suyu projesi ise 4 y›l önce tamamland›.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

89

экономика ekonomi

Дмитрий Кантемир Dimitri Kantemir

Özetle Moldova’n›n sorunlar›n› neler olarak görüyorsunuz?

Moldova’n›n bugün en önemli sorunu ayr›l›kç› bir rejimin hakim oldu¤u Transdinyester sorunudur ve devletin içinde bulundu¤u ekonomik ve siyasi s›k›nt› da esas olarak bu bölgeden kaynaklanmaktad›r. Sovyetler döneminde Moldova topraklar›na kat›lan ve Moldova’n›n sahip oldu¤u a¤›r sanayi tesislerini bar›nd›ran Dinyester nehrinin do¤u yakas›ndaki ince flerit fleklindeki bölge Transdinyester olarak adland›r›l›yor. Ba¤›ms›zl›¤› takiben 1990 y›l›nda Moldova ile Transdinyester aras›nda ç›kan çat›flma sonunda ayr›l›kç› bir rejim kuruldu. Söz konusu rejim hiçbir ülke taraf›ndan tan›nm›yor. Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkilat›’n›n (AG‹T) önemli konular›ndan birini teflkil eden Transdinyester sorununun çözümü için taraflar; Moldova, Transdinyester, arabulucular; Rusya Federasyonu, Ukrayna, AG‹T ile gözlemciler; ABD ve Avrupa Birli¤i’nin yürüttü¤ü görüflmeler bu sene kesintiye u¤rad›. Halihaz›rda, görüflmelerin yeniden bafllat›labilmesi için arabulucular taraf›ndan gayret sarf ediliyor. Seyrini dikkatle izledi¤imiz bu sorunun Moldova’n›n toprak bütünlü¤ü çerçevesinde görüflmeler yoluyla çözümlenmesini destekliyoruz.

Ortak payda Dimitri Kantemir Osmanl› ‹mparatorlu¤u döneminde birlikte yaflayan bu insanlar›n ortak

90

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

tarihleri hakk›nda neler söyleyebilirsiniz? Bu ba¤lamda, ünlü müzisyen ve tarihçi Moldova prensi Dimitri Kantemir Türkiye ve Moldova için ne ifade ediyor?

Türkiye ile Moldova’n›n tarihte kesiflen yollar› bize kültürel anlamda önemli ortak bir miras b›rakt› ve bunun halen keflfedilmeyi bekleyen bakir bir alan oldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz. Örne¤in, Nicolae Balcescu, Jean Miclesco ve di¤er baz› idarecilerin dönemlerde Bo¤dan’da yaflam›fl lider ve ayd›nlar›n çeflitli bask›lar nedeniyle Osmanl› ‹mparatorlu¤u’na s›¤›nd›klar› biliniyor. Yine Osmanl› döneminde Ruslara yenilen ‹sveç Kral› 12. Charles s›¤›nmac› olarak kabul edilmifl ve Moldova’n›n bugünkü Bender flehrinde ikamet etmifltir.

1673-1723 y›llar› aras›nda yaflam›fl tarihçi, müzisyen ve her yönüyle bir kültür adam› olan Dimitri Kantemir’in her iki ülke tarihinde de önemli bir yeri var. Klasik Türk musikisine yeni bir nota yöntemi olan “ebced” notas›n› ilk kez Kantemir getirmifltir. Do¤u ve Bat› dillerine hakimiyeti ile tan›nan, bir dönem Enderun’da da e¤itim gören Kantemir’in en önemli eseri Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Yükselifl ve Çöküfl Tarihi’dir. ‹stanbul’daki Dimitri Kantemir Saray›’n›n “Fener ve Balat semtlerinin rehabilitasyonu” program› kapsam›nda Avrupa Birli¤i ve Fatih Belediyesi iflbirli¤inde kapsaml› restorasyonu öngörülmektedir.

fiu anda Moldova’da görev yapan tek kad›n büyükelçisiniz. Kad›n bir diplomat olman›n zorluklar› oldu¤unu düflünüyor musunuz? Ülkemde hakim, savc›, doktor veya ö¤retim üyesi olsun her meslekte kad›nlar›n aktif ve baflar›l› bir biçimde görev yapt›¤›n› görmek aç›kças› bana gurur veriyor. Kamuda yüzde 30-40 aras›ndaki bu oran›n özel sektörde daha da yükseldi¤ini görüyoruz. Bu sene biliyorsunuz ABD’de yay›nlanan Forbes dergisinin “dünyan›n en güçlü 100 kad›n›” listesinde iki kad›n giriflimcimiz de yer ald›. Bugün dünyaya bakt›¤›m›zda da erkek ve kad›n›n eflit olarak paylaflt›¤› sosyal ortamlar›n oldu¤u ülkelerin geliflmifl ülkeler oldu¤unu görüyoruz. Demek ki, kad›n ve erke¤in birlikte çal›flt›¤› ortamlarda daha dengeli ve düzenli bir iflleyifl oluyor. Bu düflünceden hareketle, kad›n diplomatlar›n varl›¤›n›n da ülkemizin d›fl politikas›na katk›s›n›n yads›namaz oldu¤unu de¤erlendiriyorum. Bugün bakanl›¤›m›zdaki 926 diplomattan 232’sinin, çeflitli pozisyonlarda 13 Büyükelçi, 2 Genel Müdür, 4 Genel Müdür yard›mc›s›n›n kad›n olmas›, geçmiflle ve di¤er kurumlar›m›zla karfl›laflt›r›ld›¤›nda önemli bir ilerlemedir. 1960’lardan itibaren kad›n diplomat say›s› artmaya bafllam›fl ve bu art›fl son 10 y›lda ivme kazanm›flt›r.

Son olarak flunu söyleyebilirim: Diplomaside kad›n düflünce yap›s›n›n varl›¤› olaylar›n ayr›nt›lar›yla de¤erlendirilip, ölçülü ama yeterince cesur bir durufl benimsenmesi aç›s›ndan önemli bir kazan›m teflkil etmektedir. I

лицом к лицу yüz yüze

Чингиз Айтматов

предлагает создать Институт развития тюркских языков Беседовал: Реджеп Эрен Корреспондент журнала «ДА» (Турция).

Cengiz Aytmatov:

Türk dilleri geliflim enstitüsü kurulmal› Konuflan: Recep Eren Da dergisi muhabiri (Türkiye).

èÓÒΠ‰ÓÎ„Ó„Ó Ô  ˚‚‡ ‚ Ú‚Ó ˜ÂÒÚ‚Â, ‰ÎË‚¯Â„ÓÒfl ·ÓΠ10 ÎÂÚ, ‚ÒÂÏË ÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È Í˚ „˚ÁÒÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂθ óËÌ„ËÁ ÄÈÚχÚÓ‚ ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Î ÌÓ‚˚È ÓÏ‡Ì «äÓ„‰‡ Ô‡‰‡˛Ú „Ó ˚». äÌË„‡ ‚˚¯Î‡ ÔÓ͇ ÚÓθÍÓ ‚ êÓÒÒËË, ÌÓ „ÓÚÓ‚flÚÒfl Í ËÁ‰‡Ì˲ Ô ‚Ӊ˚ ̇ ÌÂψÍËÈ Ë ÚÛ ÂˆÍËÈ flÁ˚ÍË. ä‡Í Ë Ô Â‰˚‰Û˘ËÂ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËfl ‡‚ÚÓ ‡, ÓÏ‡Ì Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ ‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÂ Ó ÒÛ‰¸·Â ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, Ô ÓÚË‚Ó·Ó ÒÚ‚Â ‰ÛıÓ‚Ì˚ı Ë Ï‡Ú ˇθÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. 燯‡ ·ÂÒ‰‡ Ò ÔËÒ‡ÚÂÎÂÏ ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ‚ ÙÓÈ ëڇϷÛθÒÍÓ„Ó ‡˝ ÓÔÓ Ú‡, ÓÚÍÛ‰‡ ÄÈÚχÚÓ‚Û Ô Â‰ÒÚÓflÎÓ ‚˚ÎÂÚÂÚ¸ ‚ Å˯ÍÂÍ ‰Îfl Û˜‡ÒÚËfl ‚ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÏ ÙÓ ÛÏÂ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓÏ Ô Ó·ÎÂÏ‡Ï Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÒÚ ‡Ì. Ç Ì·Óθ¯ÓÏ ËÌÚ ‚¸˛ óËÌ„ËÁ íÓ ÂÍÛÎӂ˘ ‚˚Ò͇Á‡Î Ò‚Ó ÏÌÂÌËÂ Ó çÓ·Â΂ÒÍÓÈ Ô ÂÏËË ÔÓ ÎËÚ ‡ÚÛ Â, ‡ÒÒ͇Á‡Î Ó· ‡ÍÚۇθÌ˚ı Ô Ó·ÎÂχı Ú˛ ÍÒÍÓ„Ó ÏË ‡ Ë Ò‚ÓÂÏ ÌÓ‚ÓÏ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËË. ê‰ÊÂÔ ù ÂÌ: 삇ʇÂÏ˚È óËÌ„ËÁ íÓ ÂÍÛÎӂ˘, Ì‡Ï Ó˜Â̸ Ô ËflÚÌÓ Ó·˘‡Ú¸Òfl Ò Ç‡ÏË ‚ ëڇϷÛÎÂ. èÓÒÍÓθÍÛ Ì‡¯Â ‚ ÂÏfl Ó„ ‡Ì˘ÂÌÓ, Ò ‡ÁÛ Á‡‰‡Ï Ò‚ÓÈ Ô ‚˚È ‚ÓÔ ÓÒ. ëÓ‚ÒÂÏ Ì‰‡‚ÌÓ ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ Ô ËÒÛʉÂÌË çÓ·Â΂ÒÍÓÈ Ô ÂÏËË ÔÓ ÎËÚ ‡ÚÛ Â, ÍÓÚÓ Û˛ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ÔÓÎÛ˜ËÎ ÚÛ ÂˆÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂθ é ı‡Ì è‡ÏÛÍ. Ç Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ıÓ˜Û ÛÁ̇ڸ LJ¯Â ÏÌÂÌËÂ Ó çÓ·Â΂ÒÍÓÈ Ô ÂÏËË. ü‚ÎflÂÚÒfl ÎË Ó̇ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÈ ÓˆÂÌÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ÌÓ„Ó Ï‡ÒÚ ÒÚ‚‡ ËÎË ˝ÚÓ Ô ÓÒÚÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl ‡ÍˆËfl?

92

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

óËÌ„ËÁ ÄÈÚχÚÓ‚: ùÚÓ ‰Ó‚ÓθÌÓ ÒÎÓÊÌ˚È ‚ÓÔ ÓÒ. ùÚÓ ‚˚‰‡˛˘‡flÒfl ̇„ ‡‰‡ ÏË Ó‚Ó„Ó Á̇˜ÂÌËfl, Ô ËÁ̇Ì̇fl ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â, Ó̇ ӷ·‰‡ÂÚ ‚˚ÒÓÍËÏ ÒÚ‡ÚÛÒÓÏ. Ç ˆÂÎÓÏ, fl Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ çÓ·Â΂Ò͇fl Ô ÂÏËfl ‰ÓÎÊ̇ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‡Á‚ËÚ˲ ÏË Ó‚Ó„Ó ÎËÚ ‡ÚÛ ÌÓ„Ó Ô ÓˆÂÒÒ‡. ïÓÚfl Ë Ó̇ Ì Á‡ÒÚ ‡ıÓ‚‡Ì‡ ÓÚ ‚ÎËflÌËfl ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı, ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı Ë ‰ Û„Ëı Ù‡ÍÚÓ Ó‚. ÅÓθ¯Ó„Ó ‚ÓÒıˢÂÌËfl Ó̇ Û ÏÂÌfl Ì ‚˚Á˚‚‡ÂÚ. óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl é ı‡Ì‡ è‡ÏÛ͇, fl Ì ˜ËÚ‡Î Â„Ó Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËÈ, ıÓÚfl Á̇˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Â Â„Ó ÓχÌ˚ Ô ‚‰ÂÌ˚ ̇ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í. íÂÔ ¸ Â„Ó ·Û‰ÛÚ Ô ‚ӉËÚ¸ ¢ ·Óθ¯Â. 燂 ÌÓÂ, Ì ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÓÌ ÒÚ‡Î Î‡Û Â‡ÚÓÏ ˝ÚÓÈ Ô ÂÏËË. éÌ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚È, ËÌÚ ÂÒÌ˚È ‡‚ÚÓ . ü ÒÎ˚¯‡Î Ó ÔÓÎÂÏËÍÂ, ‡Á‚ ÌÛ‚¯ÂÈÒfl ‚ íÛ ˆËË ‚ÓÍ Û„ Ô ËÒÛʉÂÌËfl Ô ÂÏËË è‡ÏÛÍÛ, ÍÓÚÓ ˚È ‚ Ò‚Ó ‚ ÂÏfl ÔÛ·Î˘ÌÓ ÔÓ‰Ú‚Â ‰ËÎ „ÂÌӈˉ ‡ ÏflÌÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ‚ íÛ ˆËË. Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË ÏÌ ÚÓÊ ÌÂ˜Â„Ó Ò͇Á‡Ú¸, ÔÓÒÍÓθÍÛ ˝ÚÓ ‚ÓÔ ÓÒ˚ ÒÛ„Û·Ó ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÂ. ü Ò˜ËÚ‡˛,

Dünyaca ünlü K›rg›z yazar Cengiz Aytmatov 10 sene gibi uzun süren bir aradan sonra nihayet yeni roman› Da¤lar Çöktü¤ü Zaman’› okurlar›n›n be¤enisine sundu. fiimdilik sadece Rusya’da Rusça bas›m› gerçekleflen roman, flu s›ra Almanca ve Türkçeye çevrilme aflamas›nda. Bu romanda da yazar›n di¤er eserlerinde oldu¤u gibi insanl›¤›n kaderi, iç hezeyanlar› ve maddi de¤erlerle örülü felsefi bir anlam derinli¤i oldu¤unu söylemek mümkün. fiu anda okumakta oldu¤unuz sohbet, ‹stanbul havaalan›nda görüfltü¤ümüz yazar›n “Türkçe konuflan ülkelerin problemleri” konulu uluslararas› bir sempozyum için Biflkek’e giderken yapt›¤› k›sa de¤erlendirmelerdir. Cengiz Aytmatov Nobel de¤erlendirmesinden tutun da, Türkî cumhuriyetlerin gündemdeki meselelerine ve oradan da yazm›fl oldu¤u son eserine kadar bir dizi aç›klamada bulundu.

Recep Eren: Say›n Cengiz Torekuloviç sizinle ‹stanbul’da yapt›¤›m›z bu görüflme bizleri çok memnun etti. Geçenlerde Nobel edebiyat ödülüne bir Türk edebiyatç›s› olan Orhan Pamuk lay›k görüldü. Bununla ba¤lant›l› olarak sizin Nobel Edebiyat Ödülü hakk›ndaki düflüncelerinizi alabilir miyiz?

Cengiz Aytmatov: Çok zor bir soru.

Dünyan›n anlam biçti¤i ve de¤er verdi-

yüz yüze лицом к лицу

˜ÚÓ ‚ Ó·ÒÛʉÂÌËË ÎËÚ ‡ÚÛ ÌÓ„Ó Ô ÓˆÂÒÒ‡, ÎËÚ ‡ÚÛ Ì˚ı Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËÈ ‰ Û„Ë ‡ÒÔÂÍÚ˚ Ë ÒÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl fl‚Îfl˛ÚÒfl ÌÂÌÛÊÌ˚ÏË. óËÌ„ËÁ íÓ ÂÍÛÎӂ˘, Ì‡Ï ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ Ì‡ ‰Ìflı ‚ ä˚ „˚ÁÒڇ̠ÒÓÒÚÓËÚÒfl ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È ÙÓ ÛÏ Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÒÚ ‡Ì. óÂÏÛ ·Û‰ÂÚ ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÓ ˝ÚÓ Ï ÓÔ ËflÚËÂ? ü ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ „ÓÚÓ‚Î˛Ò¸ Í Û˜‡ÒÚ˲ ‚ îÓ ÛÏ ڲ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÒÚ ‡Ì, ÍÓÚÓ ˚È ÒÓÒÚÓËÚÒfl ‚ Å˯ÍÂÍÂ. èÓÒ‚fl˘ÂÌ ÙÓ ÛÏ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚Ï Ô Ó·ÎÂÏ‡Ï Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÒÚ ‡Ì. íÛ‰‡ ‚ıÓ‰flÚ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ, Ë ÒӈˇθÌ˚Â, Ë ÍÛθÚÛ Ì˚Â Ô Ó·ÎÂÏ˚, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ô Ó·ÎÂÏ˚ flÁ˚ÍÓ‚˚Â, Ò ˜ÂÏ Ë ·Û‰ÂÚ Ò‚flÁ‡Ì ÏÓÈ ‰ÓÍ·‰. ì ÏÂÌfl ÂÒÚ¸ Ò‚Ó ÏÌÂÌË ÔÓ ˝ÚÓÏÛ ‚ÓÔ ÓÒÛ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ Ï˚ ÔÓÎÛ˜ËÎË ÌÓ‚˚È ¯‡ÌÒ ÒÓı ‡ÌËÚ¸ ̇¯Ë flÁ˚ÍË, ÛÒËÎËÚ¸ Ëı Á̇˜ÂÌËÂ, Ó·Ó„‡ÚËÚ¸ Ëı. çÓ ‚ ÚÓ Ê ‚ ÂÏfl ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‰ Û„ËÂ Ô ÂÔflÚÒÚ‚Ëfl Ë Ô Ó·ÎÂÏ˚. ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Í‡Í Ú‡ÍÓ‚‡fl ‚‰ÂÚ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ‚ ÏË Â ·Û‰ÂÚ ‰ÓÏËÌË Ó‚‡Ú¸ Ó‰ËÌ ËÎË ‰‚‡ flÁ˚͇. éÒڇθÌ˚Ï flÁ˚Í‡Ï ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl ‚ÚÓ ÓÒÚÂÔÂÌ̇fl Óθ, ÓÌË ÒÏÓ„ÛÚ ÒÓı ‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÊËÁÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ÚÓθÍÓ Ì‡ ÎÓ͇θÌÓÏ Û Ó‚ÌÂ. Ç ˝ÚËı ÛÒÎÓ‚Ëflı Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÍÛθÚÛ ‰ÓÎÊÌ˚ ¯ËÚ¸, Í‡Í Ë ˜ÚÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Â‰Ô ËÌflÚ¸ ‰Îfl ÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ú˛ ÍÒÍËı flÁ˚ÍÓ‚, Ì ÓÚ͇Á˚‚‡flÒ¸ Ô Ë ˝ÚÓÏ ÓÚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÍÓÚÓ ‡fl fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓ· ‡ÚËÏ˚Ï Ô ÓˆÂÒÒÓÏ.

Распространение иностранных языков необходимо контролировать

ÒÓÒ‰ÌËÂ. Ü·ÚÂθÌÓ, ˜ÚÓ·˚ Í ‰ Û„ËÏ Ú˛ ÍÒÍËÏ flÁ˚Í‡Ï ÚÓÊÂ Ô Ófl‚ÎflÎÒfl ËÌÚ ÂÒ. Ç ÚÛ ÂˆÍÓÏ flÁ˚Í ÏÌÓ„Ó Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌÌÓÈ ‡ ‡·ÒÍÓÈ Ë Ô ÒˉÒÍÓÈ ÎÂÍÒËÍË. Ç˚ ÒÎ˯ÍÓÏ Û‚ÎÂ͇ÂÚÂÒ¸, Í‡Í Ë Ì‡¯Ë ÒÓÒÂ‰Ë – ÛÁ·ÂÍË. Ç ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ ‚ ÂÏfl fl ÏÓ„ · ‡Ú¸ ÛÁ·ÂÍÒÍÛ˛ „‡ÁÂÚÛ Ë ˜ËÚ‡Ú¸, ÌÂ Ì‡Ô fl„‡flÒ¸. ëÂȘ‡Ò fl Ì ÏÓ„Û ˜ËÚ‡Ú¸. ÇÒ ÒÎÓ‚‡ Ô ÒˉÒÍËÂ. á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌË ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸, ÓÌÓ Ó·Ó„‡˘‡ÂÚ flÁ˚Í. çÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÍÓÌÚ ÓÎË Ó‚‡Ú¸ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ. ÅÓΠÚÓ„Ó, ÏÌÓ„Ë Ú ÏËÌ˚ ÂÒÚ¸ ‚ ̇¯Ëı Ó‰Ì˚ı flÁ˚͇ı, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÌÛÊÌÓ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ëı ‡ÍÚË‚ÌÓÏÛ ‚‚‰ÂÌ˲ ‚ Ó·Ó ÓÚ. Ä Ï˚ Ô Ó‰ÓÎʇÂÏ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌÛ˛ ÎÂÍÒËÍÛ. èÓÒΉÌË 75 ÎÂÚ Í˚ „˚ÁÒÍËÈ flÁ˚Í ËÒÔÓθÁÛÂÚ ÍË ËÎÎˈÛ. ùÚÓÚ ‡ÎÙ‡‚ËÚ ÒڇΠ̇¯ËÏ Ó‰Ì˚Ï. ë ÓÚ͇ÁÓÏ ÓÚ ÍË ËÎÎˈ˚, Ò Ô ÂıÓ‰ÓÏ Ì‡ ·Ú˚̸ ‚ ̇ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ ·Û‰ÂÚ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ó˜Â̸ ÏÌÓ„Ó Ô Ó·ÎÂÏ, ıÓÚfl ‚ ˝ÚÓÏ Ë ÂÒÚ¸ ͇ÍÓÈ-ÚÓ ÒÏ˚ÒÎ. çÓ Ò Ô ÂıÓ‰ÓÏ Ì‡ ·Ú˚̸ Ï˚ ·Óθ¯Â ÔÓÚ flÂÏ, ˜ÂÏ Ô ËÓ· ÂÚÂÏ. ã‡ÚËÌËˆÛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ

¤i sayg›n bir ödül. Herkesin kabul etti¤i, yüksek de¤erde statüsü olan bir ödül.

Bence, Nobel ödülü dünya edebiyat›n›n geliflim sürecine katk› sa¤lamal›. Nobel’in politik etkilerden, etnik ve baflka d›fl tesirlerden etkilendi¤ini sanm›yorum. Bende çok büyük, flaflk›nl›k yaratacak düflünceler uyand›rm›yor.

Asl›n› söylemek gerekirse, ben Orhan Pamuk’un hiçbir eserini okumad›m ancak baz› romanlar›n›n Rusçaya çevrildi¤ini biliyorum. Bu aflamadan sonra daha çok tercüme edilecektir. Bu ödüle durduk yere lay›k görüldü¤ünü düflünmüyorum. Ça¤dafl ve ilginç bir yazar profili çiziyor.

Ayr›ca Pamuk’un sürekli üzerinde durdu¤u ve bas›na da yans›yan, do¤al olarak Türkiye’de polemi¤e yol açan, Ermeni halk›na Türkiye’de uygulanan “soyk›r›m” iddialar›n› duydum. Bu konular derin politika oldu¤u için girmeyi sak›ncal› buluyorum. Beni ilgilendiren yan›, edebi geliflimi, eserleri ve bu plan dâhilindeki fley-

В целом, я считаю, что Нобелевская премия должна способствовать развитию мирового литературного процесса. Хотя и она не застрахована от влияния политических, этнических и других факторов.

Bence, Nobel ödülü dünya edebiyat›n›n geliflim sürecine katk› sa¤lamal›. Nobel’in politik etkilerden, etnik ve baflka d›fl tesirlerden etkilendi¤ini sanm›yorum. Bende çok büyük, flaflk›nl›k yaratacak düflünceler uyand›rm›yor.

èÛÒÚ¸ Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·Óθ¯Â β‰ÂÈ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÒÓ‚ ÂÏÂÌ̇fl ÏÓÎÓ‰Âʸ, ‚·‰ÂÂÚ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÏ flÁ˚ÍÓÏ, ÌÓ ‰Îfl Ì‡Ò ‚‡ÊÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ÌÓ‚Ó ÔÓÍÓÎÂÌË ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓ Á̇ÎÓ Ë Ò‚ÓË flÁ˚ÍË, Ú˛ ÍÒÍË flÁ˚ÍË. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Â‰Ô ËÌflÚ¸ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ ÛÒËÎËfl. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÌÂÍËÈ ËÌÒÚËÚÛÚ ‡Á‚ËÚËfl Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ÒÚ ‡Ì, „‰Â ·Û‰ÛÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ‚Ò ̇¯Ë flÁ˚ÍË, ‚Ò ·Û‰ÛÚ ËÏÂÚ¸ Ò‚ÓË Ô ÒÔÂÍÚË‚˚ Ë Ô Ó„ ‡ÏÏ˚. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰Ûχڸ Ó Ò·ÎËÊÂÌËË Ú˛ ÍÒÍËı flÁ˚ÍÓ‚ ‰Îfl ÎÛ˜¯Â„Ó ÔÓÌËχÌËfl ̇ÏË ‰ Û„ ‰ Û„‡. ùÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ì ÚÓθÍÓ Ì‡Ò, Ò Â‰Ì‡ÁˇÚÓ‚, ÌÓ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ò‡ÏËı ÚÛ ÓÍ. íÛ ÍË ‰ÓÎÊÌ˚ ÎÛ˜¯Â Á̇ڸ ‰ Û„Ë ڲ ÍÒÍË flÁ˚ÍË, ÚÓ„‰‡ ‚ÎËflÌË íÛ ˆËË ÛÒËÎËÚÒfl, ÔÓfl‚ËÚÒfl Ô flÏÓÈ ÍÓÌÚ‡ÍÚ, Ô flÏÓ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ò ‰ Û„ËÏË Ú˛ ÍÓflÁ˚˜Ì˚ÏË ÍÛθÚÛ ‡ÏË. ü, Ì‡Ô ËÏ , ÔÓÌËχ˛ ÚÛ ÂˆÍËÈ Ë ‚·‰Â˛ flÁ˚ÍÓÏ Ì‡ Ó·˚‰ÂÌÌÓÏ Û Ó‚ÌÂ. Ä ÏÌÓ„Ë ÚÛ ÍË, Í ÓÏ ҂ÓÂ„Ó flÁ˚͇, Ì Á̇˛Ú

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

93

лицом к лицу yüz yüze

Я хотел, чтобы люди задумались, вспомнили о том, что гуманитарные, культурные, экологические, этнические ценности нужно сохранять.

Ben istiyorum ki, insanlar biraz da iflin öte yan›n›, yani insani, kültürel, ekolojik ve etnik de¤erleri hat›rlayarak bu de¤erleri birer mihenk tafl› yaps›nlar. Á̇ڸ, ËÁÛ˜‡Ú¸. åÓÎÓ‰Âʸ ‰ÓÎÊ̇ Á̇ڸ ‰‚‡ ‡ÎÙ‡‚ËÚ‡. óËÌ„ËÁ íÓ ÂÍÛÎӂ˘, ̉‡‚ÌÓ ·˚Î ËÁ‰‡Ì ‚‡¯ ÌÓ‚˚È Óχ «äÓ„‰‡ Ô‡‰‡˛Ú „Ó ˚». é ˜ÂÏ ˝ÚÓÚ ÓχÌ? éÌ Ì‡ÔËÒ‡Ì ÏÌÓ˛ ÔÓÒΠ·Óθ¯ÓÈ Ô‡ÛÁ˚, ÒÔÛÒÚfl ‰ÂÒflÚ¸ ÎÂÚ ÔÓÒΠÓχ̇ «í‡‚ Ó ä‡Ò҇̉ ˚». ùÚÓ ‰ÂÒflÚËÎÂÚË ·˚ÎÓ Á‡ÔÓÎÌÂÌÓ ·Óθ¯ËÏË ‰‚ËÊÂÌËflÏË, ÒÓ·˚ÚËflÏË. êÓÏ‡Ì fl ̇ÔË҇ΠÁ‡ ÔÓ΄Ӊ‡. ì ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ ÓÌ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ Á̇˜ËÚÂθÌ˚È ËÌÚ ÂÒ. ü ÔÓÎÛ˜ËÎ ‰Ó‚ÓθÌÓ ÏÌÓ„Ó ÓÚÍÎËÍÓ‚. êÓÏ‡Ì ËÏÂÂÚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÛ˛ ÚÂχÚËÍÛ, ÓÌ Ó ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË, Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ÒÂȘ‡Ò ‚ ÏË Â. ü ÔÓÔ˚Ú‡ÎÒfl Á‡‰ÛχڸÒfl ̇‰ ÒÛ‰¸·‡ÏË Î˛‰ÂÈ ‚ ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË. äÓ„‰‡-ÚÓ ‚Ò Ï˚ ÊËÎË Ò‡ÏË ÔÓ Ò·Â. åÓË Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍË ‚ ä˚ „˚ÁÒڇ̠ÊËÎË ‚ „Ó ‡ı Ë Ì Á̇ÎË, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÄÏ ËÍ ËÎË Ö‚ ÓÔÂ. íÂÔ ¸ ‚ÒÂı Ì‡Ò Á‡ı‚‡ÚË· „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl, ‰‡Ê ÓıÓÚ‡ ̇ ‰ËÍËı Á‚ ÂÈ ÔÓ‰˜ËÌflÂÚÒfl Ô ‡‚ËÎ‡Ï ˚ÌÓ˜ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ÓıÓÚ‡ ̇ ·‡ ÒÓ‚ Òڇ· „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ·ËÁÌÂÒÓÏ. ã˛‰Ë Ò„ÓÌfl˛Ú ·‡ ÒÓ‚ ‚ ÍÛ˜Û, ˜ÚÓ·˚ ·Ó„‡Ú˚Ï Î˛‰flÏ ·˚ÎÓ Û‰Ó·ÌÓ ÒÚ ÂÎflÚ¸. lj¸ Á‡ Í‡Ê‰Ó„Ó Û·ËÚÓ„Ó Á‚ fl ÓÌË ÔÓÎÛ˜‡˛Ú ‚˚ÍÛÔ. ùÚÓ Ì‡¯‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓÒÚ¸, ˚ÌӘ̇fl ˝ÍÓÌÓÏË͇, ÍÓÚÓ Û˛ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸. ü ıÓÚÂÎ, ˜ÚÓ·˚ β‰Ë Á‡‰ÛχÎËÒ¸, ‚ÒÔÓÏÌËÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ „ÛχÌËÚ‡ Ì˚Â, ÍÛθÚÛ Ì˚Â, ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ, ˝ÚÌ˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË ÌÛÊÌÓ ÒÓı ‡ÌflÚ¸.

Я рассказал о великом предназначении человека ó ÂÁ ‚ÂÒ¸ ÓÏ‡Ì Ô ÓıÓ‰ËÚ ÏÓÚË‚ ÏËÙÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ Ç˜ÌÓÈ Ì‚ÂÒÚ˚. ã˛·Ó‚¸ – ÔËÍ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË.

94

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ä‡Ê‰Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ô ÓıÓ‰ËÚ ˜Â ÂÁ ˝ÚÓÚ ˝Ú‡Ô Ë ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ Ò‚ÓÂ„Ó ‚˚Ò¯Â„Ó ÒÏ˚Ò·. à ÍÓ„‰‡ Ô‡ ‡ ̇ıÓ‰ËÚ ‰ Û„ ‰ Û„‡, „ÓÚÓ‚ËÚÒfl Í ‚ÓÒÒÓ‰ËÌÂÌ˲, ÁÎ˚ ÒËÎ˚ ·Â ÛÚ ‚ ı, ‡Á Û¯‡fl „‡ ÏÓÌ˲. ùÚ‡ Ú ‡„‰Ëfl ÎÓχÂÚ ‚ÒÂ Ë Ì‡‚Ò„‰‡. ǘ̇fl Ì‚ÂÒÚ‡ ËÒÔ˚Ú˚‚‡ÂÚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó ÒÚ˚‰‡, Ô˚Ú‡ÂÚÒfl ‰ÓÒÚ˘¸ ÔÓ͇flÌËfl. è ÓıÓ‰ËÚ ÒÚÓ, ‰‚ÂÒÚË, Ú ËÒÚ‡ ÎÂÚ. àÒÚÓ Ëfl ǘÌÓÈ Ì‚ÂÒÚ˚ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ‰Ûı‡ ̇ Ó‰‡, Ë Ì‡ Ó‰ ˢÂÚ ÔÓ͇flÌËfl ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌÂÈ. è‡ÏflÚ¸ ̇ Ó‰‡ ‰Â·ÂÚ Ì‚ÂÒÚÛ ‚˜ÌÓÈ. ùÚÓ Í˚ „˚ÁÒÍËÈ ÏËÙ, ÓÚ ‡Ê‡˛˘ËÈ Ï˚¯ÎÂÌË Í˚ „˚ÁÓ‚. Ç ÓχÌ ÂÒÚ¸ ¢ ӉËÌ „ ÓÈ – ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚È ÊÛ Ì‡ÎËÒÚ Ë ÔËÒ‡ÚÂθ Ä ÒÂÌ ë‡Ï‡Ì˜ËÌ, ÍÓÚÓ ˚È Ì ÒÏÓ„ Ô ËÒÔÓÒÓ·ËÚ¸Òfl Í ÌÓ‚˚Ï ÛÒÎÓ‚ËflÏ ÊËÁÌË. éÌ ÒÚ ‡‰‡ÂÚ ÓÚÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÔÓԇΠ‚ ÒËÚÛ‡ˆË˛, ÍÓ„‰‡ Â„Ó ‚ÂÎËÍËÈ Á‡Ï˚ÒÂÎ ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÓÔÂ Û ‚ ÚÂ‡Ú Â Ó͇Á‡ÎÒfl ÌËÍÓÏÛ Ì ÌÛÊÂÌ. ê˚ÌӘ̇fl ˝ÍÓÌÓÏË͇ Ì Ê·ÂÚ ˝ÚËÏ Á‡ÌËχڸÒfl, Ó̇ Ê·ÂÚ, ˜ÚÓ·˚ β‰Ë ‡Á‚ÎÂ͇ÎËÒ¸ ‚ ·‡ ‡ı Ë ÂÒÚÓ ‡Ì‡ı. Ä ÒÂÌ ÓÎˈÂÚ‚Ó flÂÚ Ó· ‡Á ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ì ÛÚ ‡ÚË‚¯Â„Ó ‚Â Û ‚ ‚˜Ì˚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ˉ‡Î˚, Ò Â‰Ë ÍÓÚÓ ˚ı ‚ ÌÓÒÚ¸, β·Ó‚¸, Í ‡ÒÓÚ‡, Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸. çÓ Ë ÓÌ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ó Û‰ËÂÏ ‚ Û͇ı ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÌÓ‚Ó„Ó ÚËÔ‡, ˜ÚÓ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í „Ë·ÂÎË „ Ófl. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ‚˚‰Â ÊË‚‡ÂÚ Â‡ÎËÈ ÌÓ‚Ó„Ó „ÎÓ·‡ÎËÁË Û˛˘Â„ÓÒfl ÏË ‡... ü ·˚ Ì ÒڇΠ„Ó‚Ó ËÚ¸ Ú‡Í Í‡ÚÂ„Ó Ë˜ÌÓ. çÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ÒÚÓÎÍÌÛÎÒfl ÎˈÓÏ Í ÎËˆÛ Ò ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ „Ë·ÂÎË Ë Ó‰ËÌÓ˜ÂÒÚ‚‡. åÓÈ ÓÏ‡Ì – ˝ÚÓ ÔÓÔ˚Ú͇ ̇ÔÓÏÌËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Ó Â„Ó ‚˚ÒÓÍÓÏ Ô Â‰Ì‡Á̇˜ÂÌËË Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Ô ‰ ‚ÒÂÏ ÊË‚˚Ï Ì‡ áÂÏÎÂ. I

ler. Onun d›fl›nda geliflmelerin beni aflt›¤›n› düflünüyorum.

Cengiz Torekuloviç, bildi¤imiz kadar› ile flu günlerde Türkçe konuflan ülkeler forumu düzenleniyor. Orada neler ele al›nacak?

Ben ciddi manada Biflkek’de düzenlenen “Türkçe konuflan ülkeler forumu”nda aktif sahne alma haz›rl›klar› içerisindeyim. Forum bu ülkelerin ça¤dafl problemlerine dönük olarak düflünüldü. Burada ekonomik, sosyal ve kültürel problemlerden tutun da, özellikle dil problemi üzerinde durulacak ki, o da benim orada bulunmam›n sebebini oluflturuyor. Bu konuda kendi düflünce ve de¤erlendirmelerim var. fiu anda dillerimizin korunmas› ve de¤erinin anlafl›lmas› ve gelifltirilmesi manas›nda yepyeni bir flans do¤du. Ne var ki, yeni güçlükler ve problemler de yok de¤il.

Globalleflme öyle gösteriyor ki, gelecek bir ya da birkaç dilin egemen oldu¤u bir döneme gebe. Globalleflemeyen dillere düflen rol ise, lokal de olsa, var olma becerilerini kaybetmemek. Bu flartlar alt›nda Türkçe konuflma kültürünü temsil edenlerin mutlaka karar vermesi gereken bir fley var; “küreselleflen dünya ile birlikte neler de¤iflecek ve dilimizi saklamak için neler yapmal›y›z?” sorular›na bir an evvel yan›t bulmak.

Yabanc› dil kontrol alt›nda tutulmal› B›rak›n ‹ngilizce en çok konuflulan dil ol-

yüz yüze лицом к лицу

sun, gençlik bu dile de mümkün oldu¤unca hâkim olsun. Ancak, bizim için önemli olan yeni neslin kendi dillerine de, Türk dillerine de çok iyi derecede hâkim olmalar›. Bunun için ortak bir güç birli¤ine var›lmal› ve bence mutlaka “Türk Dili Konuflan Ülkeleri Gelifltirme Enstitüsü” kurulmal›. Bu enstitüde dillerimizin tüm yönleri ele al›nmal›, her birinin kendi perspektifi ve program› olmal›.

Türk dillerinin birbirine yak›nlaflt›r›lmas›, düflünülmesi zorunlu ve elzemdir. Birbirimizi çok iyi anlayabilme becerisini gelifltirmeye ihtiyac›m›z var. Bu sadece bizi, Orta Asyal›lar› ilgilendiren bir fley de¤il, Türkleri de ilgilendirmesi gereken bir konu. Türkiye Türklerinin di¤er soydafl› devletleri çok iyi anlamalar› gerekiyor. Bu durumda bu cumhuriyetler üzerindeki etkisi de artacakt›r. Direk iliflkiler geliflecek ve öbür cumhuriyetlerin kültürleriyle daha s›cak iliflkiler kurulacakt›r. Örne¤in ben Türkçeyi biliyor ve gündelik konuflmalara yetecek seviyede kullanabiliyorum. Ne var ki, pek çok Türk, kendi dilinin d›fl›nda, komflu dilleri bilmiyor. Dile¤imiz o ki, di¤er Türk as›ll› ülkelerde de bu yönde bir ilgi ve alaka belirsin. Türkçede Arapça ve Farsça kökenli haddinden fazla kelime var. Siz de di¤er komflumuz Özbekler gibi dilinizi deforme etmiflsiniz.

SSCB zaman›nda hat›rl›yorum da, Özbekçe bir gazeteyi al›p rahatl›kla ve anlayarak okuyabilirdim. fiimdi ise olmuyor.

Okuyam›yorum. Hepsi Farsça olmufl. Ben de inan›yorum ki, bir dilin geliflmesi ve zenginleflmesi için baflka dillerden kelime almas› elzemdir ancak, bu sürecin kontrol alt›nda tutulmas› da ayr› bir zorunluluktur. Kendi dilimizin zenginli¤ini görmeli ve kullan›lmayan kelimeleri hayata geçirmeliyiz. Ama yabanc› kelimeleri kullanmaktan vazgeçmiyoruz.

Son 75 y›ld›r K›rg›zca, Kril alfabesi ile kullan›l›r oldu. Bu alfabeyi iyice benimsedik ve art›k ayr›lmaz bir parçam›z. Krilden vazgeçmek ve Latinceye geçmek bir anlam ifade etse de pek çok problemi de beraberinde getirece¤i aç›k. Latinceye geçmek bize kazanmaktan çok kaybettirir. Latinceyi bilmek ve ö¤renmek flart.

Gençlerin her iki alfabeyi de bilmeleri gerekiyor.

Geçenlerde yeni roman›n›z Da¤lar Çöktü¤ü Zaman yay›nland›. Biraz bundan bahseder misiniz?

Bu roman›, Kassandra Damgas›’ndan on sene gibi uzun ve bir o kadar da büyük olaylarla, kar›fl›kl›klarla dolu bir aradan sonra kaleme ald›m. Roman, yar›m y›l›m› ald›. Eserimin ö¤retmenler taraf›ndan büyük ilgi gördü¤ünü fark ettim.

Daha flimdiden pek çok güzel elefltiri ald›m. Eserimde güncel meseleleri, günümüz yaflam›ndan kesitleri irdeledim.

Dünyam›zda olup bitenleri kendimce yans›tmaya ve küreselleflme aya¤›nda, insanlar› kendi kaderlerine yo¤unlaflt›rmay› hedefledim. Bir zamanlar kendi kendimize yetiyorduk. Kendi akrabalar›m K›rg›zistan’da da¤larda yaflarken Amerika ya da Avrupa’da ne olup bitti¤inden habersizdi. fiimdi ise çevremizi bir küreselleflmedir, pazar ekonomisidir sar›verdi. Gariptir, yabani hayvanlar›n avlanmas› bile pazar ekonomisinin kurallar›na s›¤d›r›lmaya çal›fl›lan bir fley oldu. “Pars avlamak isteyen zenginler oklar›n› ›skalamadan isabet ettirebilsinler”

Заимствование должно быть, оно обогащает язык. Но необходимо контролировать этот процесс. bir dilin geliflmesi ve zenginleflmesi için baflka dillerden kelime almas› elzemdir ancak, bu sürecin kontrol alt›nda tutulmas› da ayr› bir zorunluluktur.

diye parslar› bir araya topluyorlar. Tabi her öldürülen hayvan bafl›na bu insanlar paralar›n› da al›yorlar. Bu bizim realitemiz. Pazar ekonomisinin önüne geçemezsiniz. Ben istiyorum ki, insanlar biraz da iflin öte yan›n›, yani insani, kültürel, ekolojik ve etnik de¤erleri hat›rlayarak bu de¤erleri birer mihenk tafl› yaps›nlar.

Roman›mda insan›n yüksek seciyesini anlatt›m Romanda destans› ve ebedi bir gelin motifi var. Sevgiye ulaflma, insan yaflam›n›n doruk noktas›. Her varl›k bu süreçten geçerek kendi iç zirvesine ulafl›r. Ne zamanki sevgililer bir araya gelir, iflte o zaman ayr›l›¤a haz›rl›k bafllar. Kötü güçler, ahengi bozarak üste ç›kar. Bu trajedi her fleyi altüst eder. Ebedi gelin, yaflad›¤› duygu karmaflas›ndan bir flekilde kurtulmaya çabalar. Aradan yüz, iki yüz, belki üç yüz sene geçer. Toplumda, k›z›n yaflad›¤› huzur bulma çabalar›n› nesilden nesle tafl›r ve ortaya bir destan ç›kar; “Ebedi Gelin Destan›”. Halk y›llard›r geline ebedi bir gelinlik giydirir. Ben bu romanda, bir destandan yola ç›karak K›rg›z halk›n›n düflünce yap›s›n›n yans›malar›n› ifllemeye çal›flt›m.

Romandaki di¤er bir kahraman ise ba¤›ms›z bir gazeteci ve yazar Arsen Samançin. O da nedense bir türlü yeni yaflam›n flartlar›na uyum sa¤layamamakta. En büyük s›k›nt›s› ise; ne zaman tiyatroda büyük bir opera sahneleyecek olsa, kimsenin buna ilgi göstermedi¤ini görmek. Pazar ekonomisinin tiyatroya ilgisi yok. Sisteme göre insanlar barlarda, restoranlarda e¤lenmelidir. Arsen asl›nda insanl›¤›n yüksek ideallerine ulaflma yolunda inanc›, sevgiyi, güzelli¤i ve ahlaki de¤erlere olan inançlar›n› hiç kaybetmemifl bir karakteri yans›t›yor. Ancak eli silahl› yeni bir insan tipine bürünür ve bu durum onun ölümü ile son bulur.

Baflka bir deyiflle insan, globalleflen yeni dünyan›n gerçeklerine ayak uyduramamaktad›r...

Ben böyle bir kategorik ifadeye girmek istemiyorum. Ancak insan gerçekten de maneviyat›n ölümü ve yaln›zl›kla yüz yüze kalabiliyor. Roman›m ile insan›n yüksek seciyesini ve yaflayan tüm canl› varl›klara karfl› olan sorumluluk bilincini hat›rlatmak istedim. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

95

актуально güncel

96

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

güncel актуально

В Туркменистане сохраняется стабильность Джемиль Йылдыз Представитель «ДА» в Туркменистане.

Türkmenistan’da istikrar devam ediyor Cemil Y›ld›z DA dergisi Türkmenistan Temsilcisi.

ÓÒΠÒÍÓ ÓÔÓÒÚËÊÌÓÈ ÒÏ ÚË Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ë‡Ô‡ ÏÛ ‡Ú‡ íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë ‚Á„Îfl‰˚ ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡ Ó· ‡ÚËÎËÒ¸ ̇ ˝ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ò Â„Ó ÒÂÏËÏËÎÎËÓÌÌ˚Ï Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ‚‡ÊÌÓ„Ó ÔÓÒÚ‡‚˘Ë͇ Ô Ë Ó‰ÌÓ„Ó „‡Á‡. ùÚÓ ÒÚ ‡Ì‡, „‰Â ·Óθ¯Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚ Ô Ë̇‰ÎÂÊËÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡. èÓÒΠÒÏ ÚË Î˛·ËÏÓ„Ó Ì‡ Ó‰ÓÏ Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ‚ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ë Á‡ Û·ÂÊÌÓÈ Ô ÂÒÒ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ ÌÂχÎÓ ÍÓÏÏÂÌÚ‡ Ë‚, Ô Ó„ÌÓÁÓ‚ Ë ÓˆÂÌÓÍ ÚÓ„Ó, ͇ÍËÏ ÒÚ‡ÌÂÚ íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔÓÒΠíÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Á‡ Û·ÂÊÌÓÈ Ô ÂÒÒ˚, ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Á‡Ô‡‰Ì˚ı ËÁ‰‡ÌËÈ, ‰‡‚‡ÎË

è

ÓˆÂÌÍÛ ÒÓ·˚ÚËflÏ ‚ ÙÓÍÛÒ ҂ÓÂ„Ó ‚ˉÂÌËfl ÏË ‡. çÂÒÏÓÚ fl ÌË Ì‡ ˜ÚÓ, ÔÓÒΠÒÏ ÚË Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ÒÚ ‡Ì‡ Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ÊËÚ¸, ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸ Ë ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚Ë Ì ̇ Û¯ÂÌ˚. ᇠ۷ÂÊÌ˚ ÊÛ Ì‡ÎËÒÚ˚ Ô Ó Ó˜‡Ú ̇˜‡ÎÓ «„‡ÁÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚» ‚ ÒÚ ‡ÌÂ. ç‡ Ó‰ÌÓÏ ËÁ Á‡Ò‰‡ÌËÈ ëÓ‚ÂÚ‡ ÏËÌËÒÚ Ó‚ ‚ ÂÏÂÌÌÓ ËÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚË Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ÂÒÔÛ·ÎËÍË äÛ ·‡ÌÍÛÎË Å ‰˚ÏÛı‡Ïωӂ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ì ÓÚ͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ÓÚ Ò‚ÓËı Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚ ‚ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÏ ÒÂÍÚÓ Â, Ë ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó Ò ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ÏË Ô‡ ÚÌ ‡ÏË ·Û‰ÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl ̇ Ô ÂÊÌËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. äÛ ·‡ÌÍÛÎË Å ‰˚ÏÛı‡Ïωӂ, ÔÓÒΠÒÏ ÚË íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë, Ô Ó‚ÂÎ ˜ ÂÁ‚˚˜‡ÈÌÓ Á‡Ò‰‡ÌË ëÓ‚ÂÚ‡

evlet Baflkan› Saparmurat Türkmenbafl›’n›n beklenmedik vefat› gözleri Türkmenistan’a çevirdi. 7 milyon nüfuslu Türkmenistan çok önemli bir do¤algaz ülkesi. Ayn› zamanda Türk ifladamlar›n›n pek çok projeye imza att›klar› bir ülke. Türkmen halk›n›n sevilen lideri Saparmurat Türkmenbafl›’n›n anî vefât›n›n ard›ndan dünya medyas›nda ve Türkiye’de farkl› yorumlar ve de¤erlendirmeler yap›ld›. Türkmenistan hakk›nda farkl› yorumlar yapan Bat› ve di¤er dünya medyalar› bu ülkeyi kendi ekseni ortam›nda de¤erlendirdiler.

D

Nitekim Saparmurat Türkmenbafl›’n›n vefat›n›n ard›ndan ülkede huzur

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

97

актуально güncel

·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Ë ëÓ‚ÂÚ‡ ÏËÌËÒÚ Ó‚. ç‡ ‡ÒÒÏÓÚ ÂÌË ·˚ÎË ‚˚ÌÂÒÂÌ˚ ÔÛ·ÎË͇ˆËË ÓÒÒËÈÒÍËı Ë ‰ Û„Ëı ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ëåà, ÒӉ ʇ˘Ë ÊÂÒÚÍÛ˛ Í ËÚËÍÛ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇. åËÌËÒÚ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ‰ÂΠꇯˉ å ‰ӂ ‚˚ÒÚÛÔËÎ ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ ÚÂ΂ˉÂÌ˲, ÓÚÏÂÚË‚, ˜ÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ̇fl ˆÂθ Ó· ۯ˂¯ÂÈÒfl ̇ íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Í΂ÂÚ˚, – ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ú¸ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌ˚È ËÏË‰Ê íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ „·Á‡ı ÏË Ó‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡. Ç Á‡‚ ¯ÂÌË ÏËÌËÒÚ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÎ, ˜ÚÓ ‚ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̠ÒÓı ‡ÌflÂÚÒfl ÒÚ‡·Ëθ̇fl ÒËÚÛ‡ˆËfl, Ô Ë˜ËÌ ‰Îfl

Курбанкули Бердымухаммедов Gurbanguli Berdimuhammedov

98

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

‚ÓÎÌÂÌËfl ÌÂÚ. «ÇÒ ۘ ÂʉÂÌËfl Ô Ó‰ÓÎʇ˛Ú ‡·ÓÚ‡Ú¸ ‚ ÌÓ Ï‡Î¸ÌÓÏ ÂÊËÏÂ. é·ÂÒÔ˜˂‡˛ÚÒfl ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl Ô Ó‰ÓÎÊÂÌËfl ÌÓ Ï‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÇÓ‚ ÂÏfl Ë ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ‚˚Ô·˜Ë‚‡ÂÚÒfl Á‡ ‡·ÓÚ̇fl Ô·ڇ, ÌÂÚ Ò·Ó‚ ‚ ‡ÎËÁ‡ˆËË ÒӈˇθÌ˚ı Ô Ó„ ‡ÏÏ», Á‡fl‚ËÎ ÏËÌËÒÚ . ç‡ Ó‰ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚Ò„‰‡ ·Û‰ÂÚ ÔÓÏÌËÚ¸ Ò‚ÓÂ„Ó Îˉ ‡, ÍÓÚÓ ˚È ÒÏÓ„ Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ‰ËÌÒÚ‚Ó Ì‡ Ó‰‡ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇, ̇ ‰Ó΄Ó ‚ ÂÏfl Î˯ÂÌÌÓ„Ó ÓÒÓÁ̇ÌÌÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ ‚ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̠ˉÂÚ ÔÓ‰„ÓÚӂ͇ Í ‚˚·Ó ‡Ï ÌÓ‚Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Îˉ ‡.

Подготовка к выборам ç‡ Ó‰ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ‰Â·ÂÚ Ó˜Â Â‰ÌÓÈ ¯‡„ ̇ ÔÛÚË Í ÛÍ ÂÔÎÂÌ˲ Ò‚ÓÂÈ ÓÎË ‚ Ô ÓˆÂÒÒ ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ. ëÓÁ‰‡ÌÌ˚È ÔÓÍÓÈÌ˚Ï ë‡Ô‡ ÏÛ ‡ÚÓÏ íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë ç‡ Ó‰Ì˚È Ï‡Ò·ı‡Ú (Òӂ¢‡ÚÂθÌ˚È Ó „‡Ì ÒÚ‡ ÂȯËÌ) Ó·˙‰ËÌËÎ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ‚ÒÂı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ Ë

ve istikrarl› hayat yine devam ediyor. Baz› yorumcular çok önemli bir do¤algaz ülkesi olan Türkmenistan’da do¤algaz savafl›n›n k›z›flabilece¤i sinyalini veriyor.

Devlet Baflkanl›¤› görevine vekaleten atanan Gurbanguli Berdimuhammedov baflkanl›¤›n› yapt›¤› Bakanlar Kurulu toplant›lar›n›n birinde Türkmenistan’›n enerji sektöründe üstlendi¤i taahhütleri sürdürece¤ini kaydederek, bu konuda yabanc› ortaklar› ile iflbirli¤i iliflkilerinin devam edece¤i güvencesini verdi.

Türkmenbafl›’n›n vefat›n›n ard›ndan Gurbanguli Berdimuhammedov’un baflkanl›¤›nda acil Güvenlik ve Bakanlar Kurulu toplant›lar› yap›ld›. Bu toplant›larda baz› Bat› ve Rus medyas›nda Türkmenistan’a yönelik tenkit haberleri gündeme getirildi. Türkmenistan D›fliflleri Bakan› Raflit Meredov devlet televizyonunda canl› yay›nda konuflma yaparak, bu iftiralar›n hepsi, dünya gündeminde Türkmenistan’›n gerçek durumunu ve gerçekleflen olaylar hakk›nda da yalan kamuoyu oluflturmay› amaçlad›¤›n› hat›rlatarak, “Türkmenistan’›n tüm hudutlar›nda emniyet ve istikrar hakimdir. ‹flletmeler, kurumlar ve kurulufllar ayn› h›zda çal›flmaktad›r.

Halk›n g›da, ilaç ve normal hayat için gerekli olan tüm koflullar› sa¤lanmaktad›r.

Maafllar, yard›mlar, zaman›nda ve tam olarak ödenmekte ve sosyal hizmetler de sunulmaktad›r.” diye konufltu. Y›llarca millî kimlik ve benli¤inden uzak tutulan bir halk›, bir araya getiren Saparmurat Türkmenbafl›’n› Türkmen halk› ebediyen sayg›yla anacak. Öte yandan Türkmenistan kendi aras›nda hiçbir çeliflkiye düflmeden liderini seçmeye haz›rlan›yor.

güncel актуально

ÒӈˇθÌ˚ı ÒÎÓ‚ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇. 26 ‰Â͇· fl 2006 „. ç‡ Ó‰Ì˚È Ï‡Ò·ı‡Ú ӷ̇ Ó‰Ó‚‡Î ËÏÂ̇ ͇̉ˉ‡ÚÓ‚ ‚ Ô ÂÁˉÂÌÚ˚. èÓ ‚ÒÂÈ ÒÚ ‡Ì ˉÂÚ ‡ÍÚ˂̇fl ÔÓ‰„ÓÚӂ͇ Í ‚˚·Ó ‡Ï, ͇̉ˉ‡Ú˚ Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ̇ ÒÛ‰ ̇ Ó‰‡ Ò‚ÓË Ô Ó„ ‡ÏÏ˚. Ç ÂÏÂÌÌÓ ËÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚË Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ äÛ ·‡ÌÍÛÎË Å ‰˚ÏÛı‡Ïωӂ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô ‰‡ÂÚ ‰ Û„ËÏ Í‡Ì‰Ë‰‡Ú‡Ï ˝ÙË ÌÓ ‚ ÂÏfl, Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓ ÂÏÛ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÚÂ΂ˉÂÌËÂÏ. ä‡Ì‰Ë‰‡Ú˚ ‚ Ô ÂÁˉÂÌÚ˚ ÔÓ‰˜Â ÍË‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍË ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl ·ÂÁ ËÁÏÂÌÂÌËÈ, ӷ¢‡˛Ú ÔÓ‚˚¯ÂÌË Á‡ Ô·Ú, ÔÂÌÒËÈ Ë ÒÚËÔẨËÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌË ÊËÎˢÌ˚ı Í Â‰ËÚÓ‚ ÔÓ‰ ÌËÁÍËÂ Ô ÓˆÂÌÚ˚. ä‡Ê‰˚È ËÁ ͇̉ˉ‡ÚÓ‚ Û‚Â flÂÚ ËÁ·Ë ‡ÚÂÎÂÈ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ ‰Â·ڸ ‚Ò ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‰Îfl ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl ̇ Ó‰‡, ‡ Ú‡ÍÊ ‰Îfl Ô ÂıÓ‰‡ ÒÚ ‡Ì˚ Í ˚ÌÓ˜ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ‰Îfl ˜Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÍ ÂÔÎÂÌË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ˚. ä‡Ì‰Ë‰‡Ú˚ ӷ¢‡˛Ú Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ÍÓÌÒÓÎˉ‡ˆË˛ ˝ÍÓÌÓÏËÍË íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ Ò ÏË Ó‚ÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. è ‰‚˚·Ó Ì˚Â Ô Ó„ ‡ÏÏ˚, ÌÂ Ô ÓÚË‚Ó Â˜‡˘Ë ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ô Ë̈ËÔ‡Ï ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó, ÒӈˇθÌÓ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ ˚Ï ÒΉӂ‡Î ÔÓÍÓÈÌ˚È íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë, ӷ¢‡˛Ú Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ‡Á‚ËÚË ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÂÍÚÓ Ó‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ˜ÚÓ ÔӂΘÂÚ Á‡ ÒÓ·ÓÈ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ÊËÁÌË Ì‡ Ó‰‡; Û‚Â΢ËÚ¸ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÚÓ‚‡ Ó‚ Ë ÛÒÎÛ„, ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚Â Ô Â‰Ô ËflÚËfl Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ÌÓ‚˚ ‡·Ó˜Ë ÏÂÒÚ‡, ‡ Ú‡ÍÊ ۂÂ΢ËÚ¸ Á‡ ‡·ÓÚÌÛ˛ Ô·ÚÛ Ë ‡ÁÏ ÒӈˇθÌ˚ı ÔÓÒÓ·ËÈ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ ‚ ÒÚ ‡Ì ӄ ‡Ì˘ÂÌÓ ÔÓθÁÓ‚‡ÌË àÌÚ ÌÂÚÓÏ. èÓÒΠËÁ· ‡ÌËfl ÌÓ‚Ó„Ó Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ Ô·ÌË ÛÂÚÒfl Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‰ÓÒÚÛÔ‡ Í àÌÚ ÌÂÚÛ Í‡Ê‰Ó„Ó ÊËÚÂÎfl ÒÚ ‡Ì˚, ˜ÚÓ ‚ÌÛ¯‡ÂÚ ÓÔÚËÏËÁÏ ‚ ‚ÓÔ ÓÒ‡ı ËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌÓ„Ó Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇. Ñ·ÂÚÒfl ‡ÍˆÂÌÚ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÍÓ ÂÌÌ˚ı ÂÙÓ Ï ‚ ÒËÒÚÂÏ ӷ ‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌËË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÚÛ ÍÏÂÌÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Ó·Û˜‡Ú¸Òfl ‚ Ô ÂÒÚËÊÌ˚ı ‚ÛÁ‡ı ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì, ˜ÚÓ ÛÒÍÓ ËÚ Ô ÓˆÂÒÒ ËÌÚ„ ‡ˆËË íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ ÏË Ó‚Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó Ë Ó·ÂÒÔ˜ËÚ ÔÓ‚˚¯ÂÌË ‡‚ÚÓ ËÚÂÚ‡ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ̇ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ‡ ÂÌÂ. 옇ÒÚÌËÍË Ô Â‰‚˚·Ó ÌÓÈ Í‡ÏÔ‡ÌËË Á‡fl‚Îfl˛Ú Ó „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË Ô Ó‰ÓÎʇڸ

Отношения между Турцией и Туркменистаном По инициативе посольства Турции в Ашахабаде живущие в Туркменистане граждане Турции провели мероприятие, посвященное памяти покойного президента. Количество желающих отдать дань памяти покойному Сапармурату Туркменбаши, превзошло все ожидания, что является одним из показателей укрепления отношений между двумя странами. Чем занимаются в Туркменистане турки? Здесь с успехом работают турецкие компании, среди которых «Чалык холдинг» (председатель правления Ахмет Чалык), «Сехиль», возглавляемая Мухаммедом Чапом, «Норсель» и ее руководитель Ибрахим Колюк и частные предприниматели Энгин Кале, руководитель фирмы «Бисаш» Муаммер Агым, руководитель «IPC Motors» Яшар Инджесу. Ахмет Чалык, Ибрахим Колюк, Мухаммед Чап осуществили в Туркменистане несколько строительных проектов, чем заслужили доверие и уважение государства. Среди стабильных и успешных учреждений необходимо назвать турецкие частные учебные заведения, в которых получают качественное образование юные туркменистанцы. О турецких учебных заведениях Туркменбаши говорил, что они «готовят золотое поколение золотого века».

Türkiye-Türkmenistan iliflkileri Türkmenistan’daki Türkler, Türkiye Aflkabat Büyükelçili¤inin inisiyatifiyle Merhum Saparmurat Türkmenbafl›’n›n vefat›n› ayr› bir programla and›lar. Programa beklenenden daha fazla kat›l›m olmas› bundan sonra Türkmenistan ile Türkiye aras›ndaki iliflkilerin daha s›cak olaca¤›n›n bir göstergesi.

Bugün Türkmenistan’daki Türkler neler yap›yorlar?

Baflta Çal›k Holding Yönetim Kurulu Baflkan› Ahmet Çal›k, Sehil fiirketi Baflkan› Muhammet Çap, Norsel firmas›n›n sahibi ‹brahim Kölük, Türkmenistan’a ilk giren ifladamlar›ndan Engin Kale, Bisafl’›n sahibi Muammer A¤›m, IPC Motors Baflkan› Yaflar ‹ncesu olmak üzere birçok Türk flirketleri baflar›l› bir flekilde faaliyetlerini sürdürüyor.

Ahmet Çal›k, ‹brahim Kölük, Muhammet Çap Türkmenistan’da sanayi, tekstil ve inflaat alan›na çok say›da yat›r›m yaparak Türkmenbafl›’n›n ve Türkmenistan’›n güvenini ve sevgisini kazand›lar. Ülkedeki en istikrarl› ve en baflar›l› kurumlardan biri olan Türk okullar›ndan flimdiye kadar binlerce baflar›l› genç yetiflti. Türkmenbafl› Türk okullar› için, “Alt›n asr›n alt›n neslini yetifltiriyor” ifadesini kullanm›flt›.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

99

актуально güncel

̇˜‡Ú˚Â Ô ÂÊÌËÏ Ô ÂÁˉÂÌÚÓÏ ÛÒËÎËfl ÔÓ ‡Ò¯Ë ÂÌ˲ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ë ÛÍ ÂÔÎÂÌ˲ ‰ ÛÊ·˚ Ò Ì‡ Ó‰‡ÏË ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡, ˜ÚÓ Ú‡ÍÊ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÊˉ‡ÂÚÒfl Ô Ó„ ÂÒÒ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙ ‡ı ÒӈˇθÌÓÈ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË.

Экономика Туркменистана выросла на 20% è ‚˚ ÔÎÓ‰˚ ÒӈˇθÌ˚ı Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ÂÙÓ Ï ‚ ÒÚ ‡Ì Á‡ÏÂÚÌ˚ ÛÊ ÒÂȘ‡Ò. Ç 2006 „. Ççè ‚˚ ÓÒ Ì‡ 20%, Ó·˙ÂÏ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 155 Ú ÎÌ Ï‡Ì‡ÚÓ‚, Á‡ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ó·˙ÂÏ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ‚ ÒÚ ‡Ì ‚˚ ÓÒ ‚ 65 ‡Á. Ç Ô Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‡Á‚ËÚË ̇·Î˛‰‡ÎÓÒ¸ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙ ‡ı ˝ÍÓÌÓÏËÍË íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇. èÓÒΉÌË ‰ÌË 2006 „. ·˚ÎË ÓÏ ‡˜ÂÌ˚ ÒÍÓ ÓÔÓÒÚËÊÌÓÈ ÒÏ ڸ˛ Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ÂÒÔÛ·ÎËÍË. ᇠ‚ ÂÏfl Ô ‡‚ÎÂÌËfl íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë ·˚Î Ó·ÂÒÔ˜ÂÌ ÒÚ‡·ËθÌ˚È ÓÒÚ ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÚ ‡Ì˚. ÇÂÒ¸ ÏË „Ó‚Ó ËÚ Ó ·Óθ¯Ëı ÒÚ ÓÈ͇ı ‚ íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÂ. èÓÍÓÈÌ˚È Ô ÂÁˉÂÌÚ Ô Â‚ ‡ÚËÎ ÒÚ ‡ÌÛ ‚ ·Óθ¯Û˛ ÒÚ ÓËÚÂθÌÛ˛ ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ. íÓθÍÓ ‚ įı‡·‡‰Â ‚ 2006 „. ·˚ÎÓ Á‡‚ ¯ÂÌÓ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó ·ÓΠ10 ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı ÊËÎ˚ı ‰ÓÏÓ‚. ç‡ fl‰Û Ò ˝ÚËÏ, ·˚ÎË Ò‰‡Ì˚ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛ ÚÂ‡Ú ˚, ·ÓθÌˈ˚, ¯ÍÓÎ˚, ‰ÂÚÒÍË ‡·ËÎËÚ‡ˆËÓÌÌ˚ ˆÂÌÚ ˚, ͇ÚÓÍ, ̇ˆËÓ̇θÌ˚È «ÑËÒÌÂÈÎẨ» Ë ‰ Û„Ë ӷ˙ÂÍÚ˚ ÒӈˇθÌÓ„Ó Ë ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó Ì‡Á̇˜ÂÌËfl.

100

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ä Ô ‡Á‰ÌËÍÛ ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó î·„‡, ÍÓÚÓ ˚È ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚ Ò ‰ÌÂÏ ÓʉÂÌËfl ë‡Ô‡ ÏÛ ‡Ú‡ íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë Ë ÓÚϘ‡ÂÚÒfl 19 Ù‚ ‡Îfl, Ô·ÌË ÛÂÚÒfl Á‡‚ ¯ËÚ¸ ¢ 16 ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚, Ó·˘ÂÈ ÒÚÓËÏÓÒÚ¸˛ 300 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. è Ó‰ÓÎʇÂÚÒfl ‡ÎËÁ‡ˆËfl 80 Ô ÓÂÍÚÓ‚, Á‡‚ ¯ÂÌË ÍÓÚÓ ˚ı ÓÊˉ‡ÂÚÒfl ‚ 2007 „. ä‡Ì‰Ë‰‡Ú˚ ‚ Ô ÂÁˉÂÌÚ˚ ÂÒÔÛ·ÎËÍË ‚ flÚ ‚ Ò‚ÂÚÎÓ ·Û‰Û˘Â íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̇ Ë Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ „ÓÚÓ‚˚ Ô Ó‰ÓÎʇڸ ÔÛÚ¸ ë‡Ô‡ ÏÛ ‡Ú‡ íÛ ÍÏÂÌ·‡¯Ë, ÍÓÚÓ ˚È ‚ Í ËÚ˘ÂÒÍËÈ ‰Îfl ÒÚ ‡Ì˚ Ô ËÓ‰ ÒÛÏÂÎ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ÓÔË ‡flÒ¸ ̇ Ê·ÌËfl, ˉÂË, Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ ÍÛθÚÛ Ì˚ ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌË ̇ Ó‰‡. I

Türkmenistan’da seçim haz›rl›klar› Türkmenistan halk hakimiyetini sa¤lamlaflt›rma ad›na büyük ad›mlar at›yor. Merhum Saparmurat Türkmenbafl›’n›n Türkmenistan’daki farkl› etnik kökleri ve sosyal otoriteleri tek bir çat› alt›nda toplamak amac›yla oluflturdu¤u geleneksel Halk Maslahat› (Türkmen karar mercii, Yaflulular Meclisi) 26 Aral›k’ta toplanarak baflkan adaylar›n›n isimlerini aç›klad›. Ülke genelinde baflkanl›k seçimlerine haz›rl›klar tüm h›z›yla devam ederken, adaylar programlar›n› aç›kl›yor.

güncel актуально

Halen cumhurbaflkan› vekili olarak görev yapan Gurbangulu Berdimuhammedov, kendisine sa¤lanan televizyondaki yay›n saatleri hakk›n› kullanmayaca¤›n›, bu imkandan di¤er adaylar›n yararlanmas›n›n daha uygun olaca¤›n› belirtti.

Türkmenistan’›n enerji sektöründe üstlendi¤i taahhütleri sürdürece¤ini anlatan adaylar, cumhurbaflkan› seçilmeleri halinde emekli ücretleri ile maafl ve burslar›n art›r›laca¤›n›, konut infla etmek isteyenlere düflük faizli kredi sa¤lanaca¤›n› belirtiyorlar. Halk›n refah›n›n yükseltilmesi için çal›flacaklar›n› ve ayr›ca ülke ekonomisinin aflama aflama piyasa ekonomisine geçirilece¤ini söyleyen adaylar ekonomik altyap›n›n daha da güçlendirilece¤ini, Türkmenistan ekonomisinin dünya ekonomisi ile bütünleflmesinin sa¤lanaca¤›n› belirtiyorlar.

Bu icraatlar merhum Saparmurat Türkmenbafl›’n›n, Türkmenistan’› siyasi, sosyal-iktisadi ve kültürel yönden gelifltirmek konusundaki ana prensiplerinden al›nm›fl olup; milli iktisad›n tüm sektörlerini, ticareti de gelifltirerek halk›n maddi durumunu daha da iyilefltirmek; üretimin dengeli geliflmesini sa¤lamak; yeni sanayi kurulufllar›n›n da infla edilmesiyle istihdam› sa¤lamak; maafllar›, yard›m paralar›n› sürekli art›rmay› içermektedir. Ülkede internet imkanlar›n çok düflük ve yayg›n olmad›¤› halde, yeni cumhurbaflkan›n›n seçilmesi ile internet imkan›n›n her vatandafl›n kullan›m›na aç›laca¤› yöndeki yeni icraatlar Türkmenistan’›n gelece¤inin ayd›n olaca¤› sinyalini veriyor. Türkmen gençlerinin dünyan›n prestijli üniversitelerde e¤itim almas› ve e¤itim sisteminde yap›lacak büyük reformlar Türkmenistan’›n dünyaya aç›lmas›na ve dünya kamuoyunda itibar›n›n artmas›na büyük ölçüde katk› sa¤layaca¤›na vurgu yap›l›yor.

Первые плоды социальных и экономических реформ в стране заметны уже сейчас. В 2006 г. ВНП вырос на 20%.

Türkmenistan genelinde yürürlü¤e giren sosyal ve ekonomik reformlar meyvesini vermeye bafllad›. Ülkede, Gayri Safi Milli Has›la 2006'da yüzde 20'nin üzerinde bir oranla artt›.

Saparmurat Türkmenbafl›’n›n uluslararas› iflbirli¤inin gelifltirilmesi ve Türkmenistan’›n dünyan›n bütün ülkeleri ile dostluk iliflkilerinin pekifltirilmesine yönelik yürüttü¤ü d›fl politikas›n› devam ettirece¤ini hat›rlatan adaylar ülkede her alanda dev at›l›mlar yap›laca¤› sinyalini veriyor.

Türkmenistan ekonomisi % 20 büyüdü Türkmenistan genelinde yürürlü¤e giren sosyal ve ekonomik reformlar meyvesini vermeye bafllad›. Ülkede, gayri safi milli has›la 2006’da yüzde 20’nin üzerinde bir oranla artt›. 2006 y›l›nda ülkede 155 trilyon manatl›k üretim yap›l›rken, ba¤›ms›zl›k y›llar›nda üretimde 65 kat büyüme gerçekleflti.

Geçen y›l Türkmenistan’da tüm sektörlerde büyük bir geliflme oran› yakaland›. 2006’n›n son günlerinde Türkmen halk› devlet baflkan› Saparmurat Türkmenbafl›’n› kaybetmenin zorluklar›n› yaflad›. Türkmenbafl›’n›n baflkanl›¤›nda Türkmenistan ekonomide istikrarl› bir kalk›nma hamlesi bafllatm›flt›.

Di¤er yandan Türkmenistan, inflaat projeleri ile dünya gündemine oturdu.

Merhum Devlet Baflkan› Saparmurat Türkmenbafl› baflkanl›¤›nda Türkmenistan adeta flantiyeye çevrilmiflti. Aflkabat’ta, 2006 y›l›nda 10’dan fazla modern, konforlu konut teslim edildi. Ayr›ca, ülkede tiyatrolar, sa¤l›k merkezleri, okullar, çocuk rehabilitasyon merkezleri, buz pateni, Türkmen Disneyland’› gibi çeflitli sosyo-kültürel amaçl› projeler hayata geçirildi.

Bu arada, 19 fiubat’ta Bayrak ve Saparmurat Türkmenbafl›’n›n do¤um günü bayram› arifesinde, toplam maliyeti 300 milyon dolar› bulan 16 tesisin hizmete aç›lmas› öngörülüyor. Halihaz›rda, 2007’de hizmete aç›lmas› hedeflenen 80 projenin inflaat› sürüyor.

Halk›n estetik kayg›lar›n›, düflünce ve kabullerini, temel kültür de¤erlerini, devletin hammaddesi ve ana yap› tafl› olarak de¤erlendirerek, zor bir dönemde Türkmenistan’› ça¤dafl dünyaya tafl›may› baflarabilen Saparmurat Türkmenbafl›’n›n yolunu devam ettirece¤ini söyleyen adaylar Türkmenistan’›n gelece¤ini parlak görüyor. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

101

искусство sanat

102

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

sanat искусство

Женские туфли шагают во имя мира Жюлиде Карахан Журналист (Стамбул).

Ayakkab›lar bar›fla yürüdü Jülide Karahan Gazeteci (‹stanbul)

ÔÓÒΉÌ ‚ ÂÏfl ̇ Û¯ËÎÓÒ¸ ·ÂÁÏÓ΂Ë ÛÎˈ çËÍÓÒËË. ëÚÛÍ Í‡·ÎÛ˜ÍÓ‚ ÊÂÌÒÍËı ÚÛÙÂθ, ‰ÓÌÂÒ¯ËÈÒfl Ò ÛÎˈ, ÔÓ‰ÌflÎÒfl ‚‚˚Ò¸ Ë ‰ÓÒÚË„ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Í Û„Ó‚. íÛÙÂθÍË Ò̇˜‡Î‡ ÔÓÒÚÛ˜‡ÎË ‰ Û„ ‰ Û„Û ‚ ‰‚ Ë. é‰ÌË ‡Á„Ó‚Ó ËÎËÒ¸ ̇ ÔÓ Ó„Â, ‰ Û„Ë ¯ËÎË «‚˚ÔËÚ¸ ÔÓ ˜‡¯Â˜Í ÍÓÙÂ, ÔÓ„‡‰‡Ú¸ ̇ ÍÓÙÂÈÌÓÈ „Û˘Â, ‡ Á‡ÚÂÏ ‚˚ÈÚË ‚ ÔÛÚ¸» Ë ÓÚ‚ÎÂÍÎËÒ¸… éÌË ÒÓ· ‡ÎËÒ¸ ÔÓ Ó‰ÌÓÈ, ÔÓ ‰‚ ԇ ˚. è Óȉfl ÔÓ ÎÂÒÚÌˈ‡Ï, ÛÎˈ‡Ï Ë ÔÎÓ˘‡‰flÏ, ‚ÏÂÒÚ ÒÚÓflÎË Ì‡ ‡‚ÚÓ·ÛÒÌ˚ı ÓÒÚ‡Ìӂ͇ı Ë ‰Ó· ‡ÎËÒ¸ ‰Ó ˆÂÎË: ‚ ÏË , „‰Â ÌÂÚ Á‡Ô‡ı‡ ÔÓ Óı‡ Ë Ì ÒÎ˚¯Ì‡ ÒÚ Âθ·‡… íÛÙÎË ‚ÓӉۯ‚Ë· ̇ ˝ÚÓÚ ÔÛÚ¸ ÒÔˆˇÎËÒÚ ÔÓ Í ‡ÏËÍ ÄÈı‡ÚÛÌ ÄÚ¯ËÌ. 燘‡‚¯ËÒ¸ ÔÓÒΠ‡Á‰Â· çËÍÓÒËË-ãÂÙÍÓ¯Ë, ‡ÍˆËfl ÄÚ¯ËÌ ÔÓ‰ ̇Á‚‡ÌËÂÏ “åË ÒÓÚ‚Ó flÚ ÊÂÌ˘ËÌ˚: ÏÓΘ‡ÎË‚Ó ¯ÂÒÚ‚Ë», Ô ÓȉflÒ¸ ÔÓ àÁÏË Û, çËÍÓÒËË, ãÓ̉ÓÌÛ Ë, Ô ‰ÓıÌÛ‚, ÔÓ ëڇϷÛÎÛ, Ô Â‚ ‡ÚË·Ҹ ‚ ‰‚ËÊÂÌË ÚÛ ÓÍ-ÍËÔ ËÓÚÓ‚. ä ÓÏ ۂ ÂÌÌÓÒÚË ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÁflÚ¸ ËÌˈˇÚË‚Û ‚ Ò‚ÓË ÛÍË ‡‰Ë ÏË ‡ ̇ ÁÂÏÎÂ, Û Ï‡ÒÚ ˈ˚, ÍÓÚÓ ÓÈ Û‰‡ÎÓÒ¸ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó·Û‚Ë ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó· ‡Á˚ Ô Ë‚Â ÊÂ̈‚ ‡ÁÌ˚ı ‚Á„Îfl‰Ó‚, ÂÒÚ¸ Ϙڇ: ˜ÚÓ·˚ ÚÛÙÂθ‰ËÌÓÏ˚¯ÎÂÌÌˈ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÓÒ¸ ‚Òfi ·Óθ¯Â Ë ÓÌË ·ÂÁ ÛÒÚ‡ÎË Ô Ó‰ÓÎʇÎË Ò‚ÓÈ ÔÛÚ¸, Ì ·ÓflÒ¸ Ú Û‰ÌÓÒÚÂÈ, Ì ӷ ‡˘‡fl ‚ÌËχÌËfl ̇ ͇ÏÛ¯ÍË.

Ç

Движение турок-киприотов ä‡ÍËÏ Ê ·˚ÎÓ Ì‡˜‡ÎÓ ˝ÚÓÈ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓÈ, Ô ËflÚÌÓÈ Ë ËÁfl˘ÌÓÈ Á‡ÚÂË? Ä ‚ÓÚ Í‡ÍËÏ: ‚ χ Ú 2005 „. ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó „Ó Ó‰‡ å ÒËÌ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡Î ÒËÏÔÓÁËÛÏ ‚ ˜ÂÒÚ¸ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÊÂÌÒÍÓ„Ó ‰Ìfl. í‡Ï ‚ÒÚ ÂÚËÎËÒ¸ 24 ÊÂÌ˘ËÌ˚ ÂÏÂÒÎÂÌÌˈ˚ ËÁ ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì, Ë

Айхатун Атешин Ayhatun Ateflin

‰ÓÎÊ̇ ·˚· ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl ˆÂ ÂÏÓÌËfl Á‡Í·‰ÍË ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ åÛÁÂfl ËÁfl˘Ì˚ı ËÒÍÛÒÒÚ‚. è ÓÚÂÒÚ ÊÂÌ˘ËÌ- ÂÏÂÒÎÂÌÌˈ Ô ÓÚË‚ ‚ÓÈÌ˚ ‚˚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ‚ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÏ ÎÓÁÛÌ„Â: «åË ÒÓÁ‰‡˛Ú ÊÂÌ˘ËÌ˚». ÄÈı‡ÚÛÌ ÄÚ¯ËÌ Á‡‰‡Î‡ Ò· ‚ÓÔ ÓÒ: «ä‡ÍÓ‚‡ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ÏÓfl Óθ ‚ ÏË Â, „‰Â Ì‡Ô Ó˜¸ ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ Û‚‡ÊÂÌËÂ Í Ë̇ÍÓÏ˚ÒÎ˲, ËÒÚÓ ËË Ë ÍÛθÚÛ Â?». éÚ‚ÂÚ Ó̇ ̇¯Î‡ ‚ ÒÎÓ‚‡ı «‚ÓÈ̇», «ÏË », «Ó·Û‚¸» Ë «ÊÂÌ˘Ë̇». ljÓıÌÓ‚Ë‚¯ËÒ¸ ̇ȉÂÌÌ˚Ï, ıÛ‰ÓÊÌˈ‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Í‡ ÚÛ-··Ë ËÌÚ, ‰ÂÏÓÌÒÚ Ë Û˛˘Û˛ ‡Á‰ÂÎÂÌÌÛ˛ çËÍÓÒ˲. «íÛÔËÍË Î‡·Ë ËÌÚÓ‚ ÒËÏ‚ÓÎËÁË Û˛Ú ·ÂÁ˚ÒıÓ‰ÌÓÒÚ¸, ıÓÎÓ‰ Ë ·ÂÁʇÎÓÒÚÌÓÒÚ¸ ‚ÓÈÌ˚; ‡Á·ËÚ˚Â Ë Ô ‚ ÌÛÚ˚ ÚÛÙÎË ‚ ۄ·ı – ÍÓ̘ËÌÛ ÚÂı, ÍÚÓ ·ÂʇΠÓÚ Ï‡ÒÒÓ‚˚ı ‚ÓÂÌÌ˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ», – „Ó‚Ó ËÚ Ï‡ÒÚ ˈ‡. é·˙‰ËÌË‚¯ËÂÒfl ÚÛÙÎË Ô ÂÓ‰Ó΂‡˛Ú ˝Ï·‡ „Ó, ̇ıÓ‰flÚ ‚˚ıÓ‰ ËÁ ··Ë ËÌÚ‡ Ë

efkofla sokaklar›n›n huzursuz sessizli¤i bozuldu son günlerde. Yollara düflen kad›n pabuçlar›n›n topuk t›k›rt›lar›, sokaklardan gökyüzüne, oradan da politik çevrelere ulaflt›. Ayakkab›lar önce birbirlerinin kap›s›n› çald›. Kimileri eflikte lafa dald›, kimileri “birer kahve içelim, fal kapatal›m öyle ç›kal›m” dedi, oyaland›… Birer ikifler topland›lar. Merdivenleri, sokaklar›, meydanlar› geçip, beraberce otobüs duraklar›nda bekleflip vard›lar varacaklar› yere: Barut kokusu ve silah sesi duyulmayan bir dünyaya...

L

Ayakkab›lar› cesaretlendiren, seramik sanatç›s› Ayhatun Ateflin oldu.

Lefkofla’n›n bölünmüfllü¤ünden yola ç›karak meclisteki karar vericileri kad›n pabucu ile özdefllefltiren Ateflin’in

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

103

искусство sanat

В последнее время нарушилось безмолвие улиц Никосии. Стук каблучков женских туфель, донесшийся с улиц, поднялся ввысь и достиг политических кругов.

Lefkofla sokaklar›n›n huzursuz sessizli¤i bozuldu son günlerde. Yollara düflen kad›n pabuçlar›n›n topuk t›k›rt›lar›, sokaklardan gökyüzüne, oradan da politik çevrelere ulaflt›. Ô ËıÓ‰flÚ Í ÏË Û. ä ‡ÒÌ˚È ˆ‚ÂÚ ÚÛÙÂθ, ÍÓÚÓ ˚ Ô ‚˚ÏË Ó· ÂÚ‡˛Ú ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸, ıÛ‰ÓÊÌˈ‡ Ó·˙flÒÌflÂÚ Ú‡Í: «ä ‡ÒÌ˚È ˆ‚ÂÚ ‚ Í ‡ÏËÍ ‰ÓÒÚË„‡ÂÚÒfl ·Î‡„Ó‰‡ fl ÓÍÒË‰Û Û ‡Ì‡, ÍÓÚÓ ˚È fl‰Ó‚ËÚ Ë Ú Â·ÛÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÓÒÚÓ ÓÊÌÓÒÚË Ô Ë ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËË». ç‡ ÌÓÒÓÍ Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ô Ë¯Â‰¯Ëı Í ÏË Û ÚÛÙÂθ Ò‡‰ËÚÒfl ÔÚˈ‡. ùÚ‡ ÔÚˈ‡ Ô ÂÓ‰Ó΂‡ÂÚ ÏÓ Â˝Ï·‡ „Ó Ë ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ Ò‚ÂÚ‡, „‰Â Ì ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl Á‡Ô‡ı ÔÓ Óı‡. èÛÒÚ¸ ˝ÚÓ Ì ͇ÊÂÚÒfl ÛÚÓÔËÂÈ ‚‰¸ ÊÂÌÒÍË ÚÛÙÎË ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ÓÚÔ ‡‚ËÎËÒ¸ Í

104

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

“Bar›fl› Kad›nlar Yapar: Sessiz Yürüyüfl” isimli seramik eylemi ‹zmir, Lefkofla, Londra ve en son ‹stanbul’da solukland›ktan sonra K›br›sl› Türklerin hareketine dönüfltü. Farkl› kimlik ve görüflleri ayakkab›lara iflleyen sanatç›n›n dünya bar›fl› için kad›n›n üstlenmesi gereken misyonu vurgulamaktan öte bir iste¤i var: Ayakkab›lar›n gönül birli¤iyle ço¤almas› ve cesaretle, y›lmadan, burkulmalara ald›rmadan yola devam etmesi.

sanat искусство

Нужны более искренние и смелые шаги не не нравится рассказывать о печалях, горестях и утратах своей жизни. Я из тех, кто предпочитает говорить о любви, красоте и радости. Но мы не можем, как кадр из фильма, вырезать и выбросить свое прошлое. Минувшее каким-то образом влияет на мои работы. Мир для Кипра – это отмена эмбарго, для Палестины – крушение стены... Все это нужно для того, чтобы жить свободно, по-человечески. У каждого мастера, конечно же, есть свои эстетические заботы. Глина – это материал. Возможность выразить себя, свою жизнь и окружающий мир. Когда я делаю предмет, который необходимо размножить, я всегда думаю о внешней красоте. Я стараюсь внести эстетическое начало, в меру своего понимания, во все, что делаю. Ремесленник вынужден выбирать. Помимо умения выражать мысли языком скульптуры, важно, чтобы технические особенности керамики не перекрывали замысел автора; используя язык керамики, важно сохранить связь между мастером и его работой. Каждодневные проблемы есть в каждой сфере жизни. Мои прежние переживания со временем изменились, в моем развитии произошли перемены. У художника бывают взлеты и падения. Настает день, когда находится необходимый ответ, и вы начинаете говорить. Приходит другой день, и найденный ответ уже не согласуется с ходом времени. Вы молчите, держите это в себе. В «Безмолвном шествии» я стремилась выразить свои надежды. Я говорю: «Давайте идти вместе во имя мира». Я хочу, чтобы люди молча распахнули двери. Возможно, идея избрать парламент из женщин покажется утопией, но не нужно расценивать ее как феминистское заявление. Нужны более решительные, искренние и смелые шаги. В парламенте нужны люди, восприимчивые к женским проблемам.

М

Daha duyarl› ve cesur ad›mlar gerek aflanm›fll›klar›n hüzünlerini, ac›lar›n› ve kay›plar›n› dile getirmekten hofllanm›yorum. Sevgileri güzellikleri ve kahkahalar› irdelemekten hofllananlardan›m. Ama geçmifli film karesi gibi kesip atam›yorsunuz da. Geçmifl bir flekilde yans›yor çal›flmalar›ma. K›br›s için bar›fl, ambargolar›n kalkmas›; Filistin için duvarlar›n y›k›lmas›... Ama asl›nda her fley, insanca ve özgürce yaflayabilmek için. Her sanatç›n›n estetik kayg›lar› var tabii ki. Kil bir araç. Kendimi, yaflam›m› ve dünyay› ifade edebilme fleklim. Ben fayans yapt›¤›mda ya da ço¤alt›lmas› gereken baflka bir obje… Estetik kayg›lar tafl›yorum hep. Kendi bildi¤im estetik do¤rular› her yapt›¤›m›n içine katmaya u¤rafl›yorum. Sanatç› seçici olmak zorunda. Seramik dilini ifade etmesini bilmenin, yap›lan iflin seramikçe olmas›na önem vermenin yan› s›ra serami¤in, anlamlar›n alt›nda kaybolmamas› da önemli. Seramik için kullan›lan dilin korunmas›yla birlikte, ifl ile izleyici aras›nda kurulan köprüde anlamsall›¤›n önemini korumak, teknik niteliklerin görsel ya da estetik olanlar›n önüne geçmemesine özen göstermek gerekli. Günün getirdi¤i baz› sorgulamalar yaflam›n her alan›nda var.

Eskiden sorgulad›klar›m zamanla de¤iflti. Fark etmediklerimi fark ettikçe kendimi sorgulamamda ve gelifltirmemde de¤ifliklikler oldu. Sanatç›n›n inifli, ç›k›fl› çok oluyor. Gün geliyor aranan cevap kolayl›kla bulunuyor ve siz de söylüyorsunuz. Gün geliyor buldu¤unuz cevab›n ça¤›n gidifliyle hiçbir ilgisi, uyumu olmuyor. Söylemiyor, içinizde sakl›yorsunuz. “Sessiz Yürüyüfl”te umutlar›m› sanatç› duyarl›l›¤›yla öne ç›kar›yorum. Bar›fl için birlikte yürüyelim diyorum. Sessizce kap›lar› açal›m istiyorum.

Meclisin kad›nlardan oluflmas› ütopik gelebilir belki, ama feminist bir söylem olarak alg›lanmamal› bu. Daha naif, daha duyarl› ve daha cesur ad›mlar gerekli. Kad›n bilincine duyarl› meclis adamlar› gerekli.

Y

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

105

искусство sanat

Эта работа, которая соединяет в себе наследие прошлого и размышление о будущем, отражает переживания художницы и достояние Северного Кипра, утверждение культуры которого только-только началось. Çamurun, rengin ve ateflin sergilendi¤i her yeni durakta geçmiflin ve gelece¤in izlerini tafl›yan bu çal›flma, sanatç›n›n kendi iç hesaplaflmalar› ve Kuzey K›br›s gibi yeni kök salmaya bafllayan bir cumhuriyetin kültür birikimini de ortaya koyuyor. ÏË Û, Ô ÓÚÂÒÚÛfl Ô ÓÚË‚ ‚ÓÁÌËͯÂÈ ÔÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ Ô Ë˜ËÌ‡Ï ‚ÓÈÌ˚. óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÊËÁÌÂÌÌÓ„Ó ÔÛÚË Ï‡ÒÚ ˈ˚, ÚÓ ÓÌ Ì‡˜‡ÎÒfl ‚ çËÍÓÒËË ‚ 1961 „. é̇ ·˚· ÔÓÒΉÌËÏ Â·ÂÌÍÓÏ ‚ ·Óθ¯ÓÈ ÒÂϸÂ, «ÔÓÒÍ Â·˚¯ÂÏ», ÔÓ Â ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÒÎÓ‚‡Ï. ÄÚ¯ËÌ, Ò˜ËÚ‡˛˘‡fl β·ÓÈ ÍÓ̈ ÌÓ‚˚Ï Ì‡˜‡ÎÓÏ, ‚ÓÔ ÂÍË ÔÓÔÛÎfl ÌÓÈ ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl ÔÂÒÌ «ÇÒÂ Ô Ó¯ÎÓ», Û‚ÎÂ͇·Ҹ ‡Á΢Ì˚ÏË Á‡ÌflÚËflÏË. ç‡Ô ËÏ , ÓÚÔ ‡‚Ë·Ҹ ̇ ÍÛ Ò˚ ¯ËÚ¸fl, Ô Â‰ÔÓÎÓÊË‚, ˜ÚÓ ÂÒÎË Â ·‡·Û¯Í‡ ÏÓÊÂÚ ‚‰ÂÚ¸ ÌËÚÍÛ ‚ Ë„ÓÎÍÛ, ÚÓ Ò‡Ï‡ Ó̇ ÒÏÓÊÂÚ Á‡¯ËÚ¸ ÔÓ ‚‡ÌÌ˚ · ˛ÍË ÏÛʇ. ÄÚ¯ËÌ, ‰Ó΄Ë „Ó‰˚ Ô Ó ‡·ÓÚ‡‚¯‡fl ‚ ÚÂ‡Ú Â, „Ó‚Ó ËÚ: «åÂÌfl ‚ÓÎÌÛÂÚ Ì ÚÓ, ˜ÚÓ fl ÛÊ ҉··, ‡ ÚÓ, ˜ÚÓ Â˘Â Ò‰Â·˛. ç Ô ÂÊËÚÓÂ, ‡ Ô Â‰ÒÚÓfl˘Â». èÓ˝ÚÓÏÛ Ó̇ ̇˜‡Î‡ Á‡ÌËχڸÒfl Í ‡ÏËÍÓÈ Ë Ì ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÚÓ Á‡ÌflÚË ‰Ó ÒËı ÔÓ . ä‡Ê‰ÓÂ Ô ËÍÓÒÌÓ‚ÂÌËÂ Í Ï‡Ú ˇÎÛ ÓÚÍ ˚‚‡ÂÚ Ô ‰ ÌÂÈ ÌÓ‚˚ „Ó ËÁÓÌÚ˚ ‚ ÔÓÒÚËÊÂÌËË ÒÏ˚Ò·  ÊËÁÌË. ùÚ‡ ‡·ÓÚ‡, ÍÓÚÓ ‡fl ÒÓ‰ËÌflÂÚ ‚ Ò· ̇ÒΉËÂ Ô Ó¯ÎÓ„Ó Ë ‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÂ Ó ·Û‰Û˘ÂÏ, ÓÚ ‡Ê‡ÂÚ Ô ÂÊË‚‡ÌËfl ıÛ‰ÓÊÌˈ˚ Ë ‰ÓÒÚÓflÌË ë‚ ÌÓ„Ó äËÔ ‡, Ûڂ ʉÂÌË ÍÛθÚÛ ˚ ÍÓÚÓ Ó„Ó ÚÓθÍÓ-ÚÓθÍÓ Ì‡˜‡ÎÓÒ¸. I

106

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

K›br›sl› Türklerin hareketi Her fley iyi, hofl, zarif de bu hikâye nas›l bafllad›? fiöyle: Mersin Üniversitesi, 2005’in Mart ay›nda Dünya Kad›nlar Günü münasebetiyle bir sempozyum düzenler. Yirmi dört uluslararas› kad›n sanatç› buluflur. Güzel Sanatlar Müzesi’nin temeli de at›lacakt›r bu vesileyle. Savafla karfl› kad›n sanatç›lar›n diyecekleri “Bar›fl› kad›nlar yapar” cümlesiyle özetlenir. Ayhatun Ateflin de ‘‹nançlar›n, tarihlerin ve kültürlerin yerle bir edildi¤i böylesi bir dünyada benim rolüm ne olmal›?’ diye sorar ve cevab› ‘savafl, bar›fl, ayakkab› ve kad›n’ kelimelerinde bulur. Bulduklar›ndan ald›¤› güçle de Lefkofla’n›n bölünmüfllü¤ünü anlatan bir labirent harita tasarlar. “Labirentin ç›kmaz sokaklar› savafl›n ç›kmaz›n›, so¤uklu¤unu ve ac›mas›zl›¤›n›; baz› köflelerdeki k›r›k ve yan yatm›fl ayakkab›lar da kitle hareketinden kaçanlar›n bireysel sonunu yans›t›yor.” diyen sanatç›, önce Girne kap›s›na ç›k›fl yapar. Gönül birli¤i eden ayakkab›lar, ambargolar› aflarak labirentten kurtulur ve bar›fla ç›kar. Özgürlü¤e kavuflan ilk pabuçlar›n renginin neden k›r-

m›z› oldu¤unu “Seramikte k›rm›z› uran oksitten meydana gelir ve zehir ihtiva etti¤i için kullanmak cesaret gerektirir.” fleklinde aç›klayan Ateflin, bar›fla ç›kan ayakkab›lardan birinin burnuna bir de kufl kondurdu¤unu ç›tlat›yor. Bu kufl uçuyor, denizleri/ambargolar› afl›yor ve barut kokusu olmayan bir dünyaya ulafl›yor. Ütopik gibi gelmesin, zira gerçekten de politik nedenlerle do¤an savafla karfl› bar›fla yürüdü kad›n ayakkab›lar›. Dil, eylem ve gönül birli¤i eden pabuçlar Lefkofla’yla s›n›rl› kalmad›; Mersin’de bafllayan serüvenleri ‹zmir, Londra ve ‹stanbul’a ulaflt›.

1961 Lefkofla do¤umlu sanatç›n›n yürüdü¤ü yola gelirsek; kalabal›k bir ailenin son ferdi, kendi deyimiyle “tekne kaz›nt›s›” olarak bafllam›fl onun hayat›. Çocuklu¤unda popüler olan “Her fiey Bitmifltir Art›k” flark›s›na inat, her bitifli yeni bir bafllang›ç sayan Ateflin, çok fazla etkinli¤e imza atm›fl. Öyle ki, ninesinin “‹¤nenin deli¤inden ipli¤i geçiren biri olsa, ben kocam›n sökük donunu dikemez miyim?” sözlerini kula¤›na küpe edip dikifl kursuna bile gitmifl. Uzun y›llar tiyatro yapan Ateflin, “Bana heyecan veren yapt›klar›m de¤il, yapacaklar›md›r. Yaflad›¤›m de¤il, yaflayacaklar›md›r.” diyerek serami¤e merak salm›fl. O gün bu gündür kendini ateflten bir tutkunun çemberinde bulan sanatç› çamura her dokundu¤unda hem kendini, hem yaflam› sorgulam›fl. Çamurun, rengin ve ateflin sergilendi¤i her yeni durakta geçmiflin ve gelece¤in izlerini tafl›yan bu çal›flma, sanatç›n›n kendi iç hesaplaflmalar› ve Kuzey K›br›s gibi yeni kök salmaya bafllayan bir cumhuriyetin kültür birikimini de ortaya koyuyor. I

общество toplum

108

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

toplum общество

Глаза месхетинцев Садык Эрен Журналист (Стамбул).

Ah›ska’n›n gözleri Sad›k Eren Gazeteci (‹stanbul).

Ó„‰‡ Ï˚ Ô ÂÒÂÍÎË „ ‡ÌËˆÛ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ Ë ÛÊ ÔÓ‰˙ÂÁʇÎË Í ò˚ÏÍÂÌÚÛ, ÒÛÏ ÍË ÒÚ‡ÎË Ô ÂıÓ‰ËÚ¸ ‚ ÌÓ˜¸. è˚θÌ˚ ·Û Ë, Ò ÍÓÚÓ ˚ÏË Ï˚ ÌËÍ‡Í Ì ÏÓ„ÎË Ò·‰ËÚ¸ ‚ ë‡Ï‡ ͇̉Â, ÛÊ ‰‚‡ ‰Ìfl Ì ÔÓÍˉ‡ÎË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì. Ç ÂÁÛθڇÚ ò˚ÏÍÂÌÚ ÓÒÚ‡ÎÒfl ·ÂÁ ˝ÎÂÍÚ Ë˜ÂÒÚ‚‡ Ë Ì‡Ï Ô Ë¯ÎÓÒ¸ ·ÎÛʉ‡Ú¸ ‚ ÚÂÏÌÓÚÂ... ü Ì ÒÏÓ„ ҉ ʇڸÒfl Ë Ò Ë ÓÌËÂÈ Á‡ÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ Ï˚ ‚˚· ‡ÎË «Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚È» ‰Â̸ ‰Îfl ÔÓÂÁ‰ÍË ‚ ò˚ÏÍÂÌÚ. 燯 ÔÛÚ¸ ÎÂʇΠ‚ ‰ÓÏ, „‰Â ÔÓÎÌ˚Ï ıÓ‰ÓÏ ¯Î‡ ÔÓ‰„ÓÚӂ͇ Í Ò‚‡‰¸·Â. èÓÒΠӷӲ‰ÌÓ„Ó Òӄ·ÒËfl ÒÂÏÂÈ ÏÓÎÓ‰ÓÈ ÚÛ ÂˆÍËÈ Ô‡ Â̸ ÒÓ˜ÂÚ‡ÎÒfl · ‡ÍÓÏ Ò ÏÂÒıÂÚËÌÒÍÓÈ Í ‡Ò‡‚ˈÂÈ. íÛ ˆËfl – Ϙڇ ‰Îfl ÏÌÓ„Ëı ÚÛ ÓÍ-ÏÂÒıÂÚË̈‚, ÍÓÚÓ ˚ ÒÚ ÂÏflÚÒfl ̇ÈÚË Ú‡Ï ‡·ÓÚÛ Ë ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ÊËÚ¸. á‡ÌËχÎË ÎË ÔÓ‰Ó·Ì˚ Ï˜Ú˚ ˛ÌÛ˛ ÏÂÒıÂÚËÌÍÛ, Ì‡Ï ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓ. å˚ Á̇ÂÏ Î˯¸ Ó ˜ËÒÚ˚ı ˜Û‚ÒÚ‚‡ı ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ˛ÌÓ¯Ë Ë ‰Â‚Û¯ÍËÏÂÒıÂÚËÌÍË. à Ï˚ ÔÛÒÚËÎËÒ¸ ‚ ‰‡ÎÂÍËÈ ÔÛÚ¸... óÚÓ·˚ ̇¯ ‰ Û„ Ì ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Î Ò·fl Ó‰ËÌÓÍÓ... ü Ë ‡Ì¸¯Â ÒÎ˚¯‡Î, ˜ÚÓ ‚ ä‡Á‡ıÒڇ̠ÏÂÒıÂÚË̈‡Ï ÊË‚ÂÚÒfl ıÓ Ó¯Ó. ÇÔ Ó˜ÂÏ, Í‡Í Ë Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ‰ Û„Ëı ̇ Ó‰Ó‚. àÌÚ ÂÒÌÓ, Í‡Í Ô ÓıÓ‰ËÚ ÏÂÒıÂÚËÌÒ͇fl Ò‚‡‰¸·‡?.. èÓ˜ÚË Í‡Ê‰ÓÏÛ ‚ÒÚ Â˜ÌÓÏÛ Ï˚ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÏ ÎËÒÚÓÍ Ò ‡‰ ÂÒÓÏ. «èÓÂÁʇÈÚÂ Ô flÏÓ, Ô ‚˚È ÔÓ‚Ó ÓÚ Ì‡Ô ‡‚Ó, Ú‡Ï ÒÔ ÓÒËÚ», - Ì‡Ô ‡‚ÎflÎË Ì‡Ò Ô ÓıÓÊËÂ. å˚ Í ÛÊËÎË ‚ÓÍ Û„, ÌÓ ‰Ó ÌÛÊÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡ ÌËÍ‡Í Ì ÏÓ„ÎË ‰Ó· ‡Ú¸Òfl. ëÌÓ‚‡ ˢÂÏ ÔÓÏÓ˘Ë Û Ô ÓıÓÊËı. ç‡Ï „Ó‚Ó flÚ: «Ç˚ ӯ˷ÎËÒ¸. ùÚÓÚ ‡‰ ÂÒ Ì‡ ‰ Û„ÓÏ ÍÓ̈ ÛÎˈ˚». ü ÛÊ ̇˜‡Î ·ÂÒÔÓÍÓËÚ¸Òfl. åÓ„ÎÓ ÎË ÏÌ ‡Ì¸¯Â Ô ËÈÚË ‚ „ÓÎÓ‚Û, ˜ÚÓ Ó‰Ì‡Ê‰˚ fl ÓÚÔ ‡‚Î˛Ò¸ ‚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Ë ‚ ÚÂÏÌÓÏ Ó·ÂÒÚÓ˜ÂÌÌÓÏ „Ó Ó‰Â ·Û‰Û ËÒ͇ڸ ͇ÍÓÈ-ÚÓ ‰ÓÏ? ÖÒÎË ÒÔ ‡¯Ë‚‡Ú¸ ÌÛÊÌ˚È ‡‰ ÂÒ Û ÚÛ ÓÍ, ‚‡Ï ÔÓÔ˚Ú‡˛ÚÒfl ÔÓ͇Á‡Ú¸ Ò‡Ï˚È ÍÓ ÓÚÍËÈ ÔÛÚ¸, ‰‡ Ú‡Í, ˜ÚÓ ‚˚ Ë Ò‡ÏË ‚ ˝ÚÓ ÔÓ‚Â ËÚÂ, ıÓÚfl

ä

ÔÓÚ ‡ÚËÚ ̇ ÔÓËÒÍ ÌÛÊÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡ ÌÂχÎÓ ‚ ÂÏÂÌË. á‰ÂÒ¸ Ï˚ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ‚ ÔÓıÓÊÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË: «ùÚÓ ·ÎËÁÍÓ, ·ÎËÁÍÓ, ·ÎËÁÍÓ...» ç‡ÍÓ̈, Ï˚ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ̇ ÏÂÒÚÂ.

Мой голос тоже произнес «Аминь!» é̇ ÒÏÓÚ ËÚ ÍÛ‰‡-ÚÓ ‚‰‡Î¸ Ë, ÍÓ̘ÌÓ ÊÂ, ʉÂÚ „ÓÒÚÂÈ. ç‚ÂÒÚ‡ Ô ËÒ· ̇ ·‚Ó˜ÍÛ ‚ÓÁΠ‰Óχ, ‚ Û͇ı Û Ì ÏÓ·ËθÌ˚È ÚÂÎÂÙÓÌ: Ô ÂÊË‚‡ÂÚ, ‡ „ÓÒÚÂÈ ‚Ò ÌÂÚ. Ö ‚˚ ‡Ê‡˛˘ËÈ ÓÊˉ‡ÌË ÒËÎÛ˝Ú ÔÓ‰Ò͇Á‡Î ̇Ï, ˜ÚÓ Ï˚ ̇ ‚ ÌÓÏ ÔÛÚË. èÓÒΠ‰Ó΄Ëı Ô Ë‚ÂÚÒÚ‚ËÈ Ì‡Ò Ê‰‡Î Ò˚ÚÌ˚È ÛÊËÌ, Ë ‚ÓÚ Ï˚ ÒÌÓ‚‡ ÔÓÎÌ˚ ÒËÎ Ë ˝Ì „ËË. å˚ ÒˉËÏ ‚ ÍÓÏ̇ÚÂ Ò Í·ÒÒ˘ÂÒÍËÏ Ú˛ ÍÒÍËÏ ËÌÚ ¸Â ÓÏ. íÂ΂ËÁÓ Ì‡ÒÚ ÓÂÌ Ì‡ ÚÛ ÂˆÍËÈ Í‡Ì‡Î TGRT. Ç ‰ÓÏ ÔÓÍÓÈ. ÑÎfl „ÓÒÚÂÈ Ô Ë„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˚ ÔÓÒÚÂÎË, ‰‡ Ë ‚ ÂÏfl ÛÊ ÔÓÁ‰ÌÂÂ. á‡‚Ú ‡ Ò‚‡‰¸·‡. ë Ï˚ÒÎflÏË Ó Á‡‚Ú ‡¯ÌÂÏ ‰Ì fl Á‡Ò˚Ô‡˛.

iz Özbekistan s›n›r›ndan karayoluyla Kazakistan’a; Çimkent’e geçerken akflam olmak üzereydi. Özbekistan’da bir sis gibi havay› kaplayan kum f›rt›nas› me¤er iki gündür Kazakistan’da da devam ediyormufl. Bu nedenle elektriksiz kalan Çimkent’te her yer zifiri karanl›k… Do¤rusu, bilmedi¤imiz bir yere gitmek için “iyi bir gün(!)” demekten kendimi alamad›m.

B

Gidece¤imiz adres, bir dü¤ün eviydi. Türkiye’den bir dostumuz Çimkentli bir Ah›ska güzeline gönlünü kapt›r›vermifl, ikili aile görüflmelerinden sonra nihayet evlilik karar› alm›fllard›. Birçok Ah›ska Türkünün hayali gibi Ah›skal› k›z›n hayalinde de Türkiye’ye gelmek, buralara yerleflmek var m›yd›, bilmiyoruz. Bizim tek bildi¤imiz, bir Türk o¤lanla Ah›skal› k›z aras›ndaki aflkt›. Bu sevda u¤runa “dost gönlü hofl olsun” diye yollara düflmeye de¤er

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

109

общество toplum

ìÚ ÓÏ ÏÂÌfl ‡Á·Û‰ËÎ ÚËıËÈ „ÓÎÓÒ. ëÚ‡ ÂȯË̇ ˝ÚÓÈ ·Óθ¯ÓÈ ÒÂÏ¸Ë ˜ËڇΠÏÓÎËÚ‚Û. ü ÌËÍ‡Í Ì ÏÓ„ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ò·fl ÔÓ‰ÌflÚ¸Òfl Ò ÔÓÒÚÂÎË: ‚˜Â ‡¯Ìflfl ÛÒÚ‡ÎÓÒÚ¸ ‰‡‚‡Î‡ Ó Ò· Á̇ڸ. ëÚ‡ ËÍ Ô ÓËÁÌÓÒËÎ ÏÓÎËÚ‚˚, ‚ÓÁ‰‡‚‡fl ı‚‡ÎÛ ÄηıÛ Ë Â„Ó Ô Ó ÓÍÛ. ëÓ‚Â ¯‡ÂÏ˚ ӉËÌ Á‡ ‰ Û„ËÏ Ì‡Ï‡Á˚ ÓÚÍ ˚ÎË ÏÌ ÒÛÚ¸ Â„Ó ÊËÁÌË. ü ʉ‡Î, ÍÓ„‰‡ ÓÌ Á‡ÍÓ̘ËÚ ÔÓÍÎÓÌÂÌËÂ, ÌÓ ÒÚ‡ ËÍ Ô Ó‰ÓÎʇΠÏÓÎËÚ¸Òfl: ·ÂÁ ÛÒÚ‡ÎË ÔÓ‰ÌËχÎÒfl ̇ ÌÓ„Ë Ë ÒÌÓ‚‡ ÓÚ‰‡‚‡Î ÁÂÏÌ˚ ÔÓÍÎÓÌ˚... ä‡Ê‰ÓÈ Â„Ó ÏÓÎËÚ‚Â fl ÚÓÊ ‚ÚÓ ËÎ: «ÄÏË̸!» ùÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÎÓ Ò‡ÏÓ ÒÓ·ÓÈ. ü ÔÓ‰ÛÏ‡Î Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ò„ӉÌfl ‚ÒÂı Ì‡Ò Ê‰ÂÚ Á‡Ï˜‡ÚÂθÌ˚È ‰Â̸. ü ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Î, ˜ÚÓ ‰Â̸ ·Û‰ÂÚ Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚È. ç Á‡·˚‚‡fl ÌË Ì‡ ÏË„ Ó Ò‚ÓËı ÊÛ Ì‡ÎËÒÚÒÍËı Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚflı, fl „ÓÚÓ‚ËÎÒfl ÔÓ„Ó‚Ó ËÚ¸ Ò „ÓÒÚflÏË Ì‡ Ò‚‡‰¸·Â, ÛÁ̇ڸ Ó· Ëı ÊËÁÌË Á‰ÂÒ¸, ‚ ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ. í˯ËÌÛ ÛÚ ‡ ̇ Û¯‡ÎÓ ˘ÂÎ̸͇ Á‡Ú‚Ó ‡ ÏÓÂ„Ó ÙÓÚÓ‡ÔÔ‡ ‡Ú‡. óÂ„Ó fl ÚÓθÍÓ Ì ÒÌËχÎ: ıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÔÓÒÚ ÓÈÍË ‚Ó ‰‚Ó Â, Í·‰Ó‚Û˛, ÎÂÚÌ˛˛ ÍÛıÌ˛, ‰Â ‚flÌÌÛ˛ ÍÛ¯ÂÚÍÛ, ÒÚÓfl˘Û˛ ÔÓÒ Â‰Ë ‰‚Ó ‡, ËÒÍ fl˘ËÈÒfl ‚ χÎÂ̸ÍËı Òڇ͇̘Ë͇ı ˜‡È, ‡·Ó˜ËÈ Í‡·ËÌÂÚ Ï‡ÚÂ Ë Ì‚ÂÒÚ˚, ÒÚ ‡ÌËˆÛ ËÁ ÏÂÒÚÌÓÈ ÏÂÒıÂÚËÌÒÍÓÈ „‡ÁÂÚ˚, ÓÚÍÛ‰‡ ̇ ÏÂÌfl ÒÏÓÚ ÂÎ Á‡„ÓÎÓ‚ÓÍ: «äÓ Óθ ÍÓωËË äÂχθ ëÛ̇λ. ü ÙÓÚÓ„ ‡ÙË Ó‚‡Î „·Á‡ ‡ÒÚÛ˘Â„Ó ·ÂÁ ÓÚˆ‡ χÎÂ̸ÍÓ„Ó ùÏË̇ Ë „·Á‡ ÔÓÊËÎÓÈ ÊÂÌ˘ËÌ˚, ÍÓÚÓ ‡fl Á‡ÒÚÂÌ˜Ë‚Ó Óڂ· ‚ ÒÚÓ ÓÌÛ ‚Á„Îfl‰: «ë˚ÌÓÍ, ÍÓÏÛ ÌÛÊÌ˚ ÏÓË „·Á‡?» çÓ fl Ô Ó‰ÓÎʇΠÙÓÚÓ„ ‡ÙË Ó‚‡Ú¸ „·Á‡, ÍÓÚÓ ˚ÏË Ì‡ ÏÂÌfl ÒÏÓÚ Â· ҇χ ËÒÚÓ Ëfl. àı ÌÂθÁfl ·˚ÎÓ Ì Á‡ÏÂÚËÚ¸, Ô ÓÈÚË ÏËÏÓ. à ÛÊ ÚÓ„‰‡ fl Á̇Î, ˜ÚÓ ˝Ú‡ ÌÂÁ‡Ô·ÌË Ó‚‡Ì̇fl ÙÓÚÓÒÂÒÒËfl ·Û‰ÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl «É·Á‡ ÏÂÒıÂÚË̈‚». ÇÒÂ, ÍÓ„Ó fl ÙÓÚÓ„ ‡ÙË Ó‚‡Î, Ò ÍÓÍÂÚÎË‚ÓÈ Ì‰ӂ ˜Ë‚ÓÒÚ¸˛ ÒÔ ‡¯Ë‚‡ÎË: «çÂÛÊÂÎË ‚Ô ‡‚‰Û ̇Ô˜‡Ú‡ÂÚÂ? Ä ÍÓ„‰‡?» Ç ˜Â Â‰Û Ò˙ÂÏÍË ÔÓÔ‡ÎË „·Á‡ ÏÓÎÓ‰˚ı ‰Â‚Û¯ÂÍ. ÇÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÏÓÏÂÌڇθÌÓ„Ó Ô ÓÒÏÓÚ ‡ ÒÌËÏ͇ ‚ ˆËÙ Ó‚ÓÈ Í‡Ï  ‡‰Ó‚‡Î‡ Ëı, ÓÌË ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡ÎË ‰ Û„ ‰ Û„‡: «èÛÒÚ¸ Ë Ú·fl ÒÙÓÚÓ„ ‡ÙË ÛÂÚ». ü Ì Á̇˛, ͇ÍË ÓÊˉ‡ÌËfl Ò‚flÁ˚‚‡ÎË Ò ÏÓÂÈ Í‡Ï ÓÈ ÏËÎ˚ ÏÂÒıÂÚËÌÒÍË ‰Â‚Û¯ÍË. çÂ Û‰Ë‚Î˛Ò¸, ÂÒÎË ÓÌË Ï˜ڇÎË ÔÓ‚ÚÓ ËÚ¸ ÒÛ‰¸·Û ̇¯ÂÈ Ì‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓ ÓÈ ÚÂÔ ¸ ÒÛʉÂÌÓ ÊËÚ¸ ‚ íÛ ˆËË. é‰Ì‡ ËÁ ‰Â‚Û¯ÂÍ, ÍÓÚÓ ˚Ï Ì ·˚ÎÓ Â˘Â Ë ÔflÚ̇‰ˆ‡ÚË, ÛÔ ÂÍÌÛ· ÏÂÌfl ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Â fl ÌË ‡ÁÛ Ì ÒÙÓÚÓ„ ‡ÙË Ó‚‡Î. ü ËÒÔ ‡‚ËΠӯ˷ÍÛ. à  „·Á‡ ÚÓÊ ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ‚ Ô‡ÏflÚË ÙÓÚÓ͇Ï ˚. ç‡‰Ó ·˚ÎÓ ‚ˉÂÚ¸  ‡‰ÓÒÚ¸, ÍÓÚÓ ÓÈ Ó̇ Ì Á‡Ï‰ÎË· ÔÓ‰ÂÎËÚ¸Òfl Ò ÔÓ‰ Û„‡ÏË!..

110

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

toplum общество

miydi Allah aflk›na? Her milletten insan›n çokça yaflad›¤› Kazakistan’da Ah›skal›lar›n rahat ettiklerini çok duyuyorduk. Ah›skal›lar›n dü¤ünü nas›l olurdu acaba?

Elimizdeki ka¤›tta yaz›l› adresi, yoldan geçen insanlara onlar›n çekingen bak›fllar› aras›nda soruyoruz. “Hemen flu ilerdeki sokaktan sa¤a sap›n, orada tekrar sorun” diyorlar. ‹lk iki soruflturmam›zdan adresin etraf›nda oldu¤umuzu anlad›k ama kimilerinin “Siz farkl› bir adrese gelmiflsiniz. Oras› caddenin di¤er yakas›nda” demeleri içimi burkuyordu. Türkiye’de yaflayan birisi olarak Kazakistan’da kap› kap› gezip, yoldan geçenlere adres soraca¤›m akl›ma hiç gelmezdi. Türklere bir adres sorsan›z k›sa yoldan(!) tarif ederler. Öyle anlat›rlar ki, sanki arad›¤›n›z yer iki ad›m ötede.

Burada da ayn› duruma düfltük. “Biraz ilerde, biraz ilerde…” derken bulduk nihayet.

Bir “amin!” de benden Gözler yolda, bekleyen misafirleri ar›yor muhakkak… Kap›da çömelmifl oturan gelin, teknolojinin ikram› cep telefonu elinde “acep gelmeyecekler mi?” endiflesi içinde… Arad›¤›m›z adresi buldu¤umuzu bu bekleyifllerden anlamakta geç kalmad›k. “Hofl geldiniz” merasimleri ve uzun yolculuktan sonra güzel bir dü¤ün yeme¤iyle gözlerimiz canlan›verdi.

Klasik bir Türk salonunda oturuyoruz…

Bafl köfledeki televizyonda TGRT Türkçe yay›n yap›yor. Anlafl›lan, dostlar›m›z›n can› pek s›k›lm›yor. Ayr› odalarda bizim için serilen yataklar... ve gözümüze iliflen yüklükler bizi evin kompozisyonunu bozmayacak bir parça haline getiriyor. Ertesi günü merak düflünceleriyle dald›¤›m uykudan, evin yafll›s› büyük amcan›n sabah zikirleriyle uyand›m. Çok yorulmufl olmal›y›m ki, uzun bir süre yataktan kalkmad›m. Yafll› amcan›n dua m›r›lt›lar›, salavatlar› ve arkas›ndan bir biri pefline s›ralad›¤› kaza namazlar›, bana yetmifl y›ll›k ömrün bir hülasas› gibi geldi. Bitirsin art›k duas›n› diye bekledim ama o her oturuflunda bir kez daha kald›r›yordu ellerini… Her bir duaya ben de “Amin!” dedim. Kendimce bir kez daha “amin!”... ‹çimden “iyi bir gün olacak” diye bir düflünce geçti. ‹yi olacak, evet… Gelen

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

111

общество toplum

Мой первый вопрос выглядел заурядным: «Как вам, месхетинцам, здесь живется?» «Американец» сообщил, что зовут его Халис и рассказал, что месхетинцы давно уже осели в этих краях, привыкли к этим местам, каждый занимается делом и никто и не помышляет об ином образе жизни.

Ad›n›n Halis oldu¤unu ö¤rendi¤imiz Amerikal›n›n verdi¤i cevaplar oldukça manidard›; art›k herkes buraya iyice yerleflmifl ve ifllerini kurmufllar, bunun d›fl›nda bir yaflam tarz› da düflünmüyorlard› Отдали девушку в далекие края éÚˆ ÊÂÌËı‡ Ô ËÏÓÒÚËÎÒfl Û ÔÓ Ó„‡ Ë, ωÎÂÌÌÓ Ô Ëıη˚‚‡fl ˜‡È, ÒÏÓÚ ÂÎ ÔÓ ÒÚÓ Ó̇Ï. ü ÔÓ˜ÚË Á‡ÍÓ̘ËÎ Ò˙ÂÏÍÛ Ë ÔÓ‰Ó¯ÂÎ Í ÌÂÏÛ. «ëÎÛ¯‡È, ÒÌËÏË-͇ ˝ÚÓ„Ó «‡Ï Ë͇̈‡», – ÔÓÔ ÓÒËÎ ÓÌ ÒÏÂflÒ¸. ÄÏ Ë͇̈ÂÏ ÓÌ Ì‡Á‚‡Î ÌÂÒÔ¯ÌÓ „ÛÎfl˛˘Â„Ó ÔÓ ‰‚Ó Û ÏÂÒıÂÚË̈‡ Ò Â‰ÌËı ÎÂÚ, Ò ÛÒ‡ÏË Ë ‚ ÙÂÚ Ó‚ÓÈ ¯ÎflÔÂ. òÎflÔ‡ Â„Ó ·˚· ÌÂÒÍÓθÍÓ Ò‰‚ËÌÛÚ‡ ÍÌËÁÛ Ë ‚Ô ‰, ÔÓ˜ÚË Á‡Í ˚‚‡fl „·Á‡. éÌ ÍÛ ËÎ, Í ÂÔÍÓ Á‡Úfl„Ë‚‡flÒ¸ Ë Ï‰ÎÂÌÌÓ ‚˚ÔÛÒ͇fl ‰˚Ï. èÓ ‚ÒÂÏÛ ·˚ÎÓ ‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ÓÌ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ë ÓÚ ˝ÚÓ„Ó Ô ÓˆÂÒÒ‡. èÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡‚, ˜ÚÓ Ï˚ „Ó‚Ó ËÏ Ó ÌÂÏ, ÓÌ Í ËÍÌÛÎ: «ÑÎfl ˜Â„Ó ‚˚ ‰Â·ÂÚ ˝ÚË ÒÌËÏÍË?» – «ü ıÓ˜Û Ì‡ÔËÒ‡Ú¸ Ó ÏÂÒÚÌ˚ı ÏÂÒıÂÚË̈‡ı», – ÓÚ‚ÂÚËÎ fl. éÌ Ò͇Á‡Î, ˜ÚÓ ı‚‡ÚËÚ ÔËÒ‡Ú¸ Ó ·ÓÎË, Ó·‚ËÌflÚ¸ Ë ÛÔ Â͇ڸ ÍÓ„Ó-ÚÓ, Ô Ë¯ÎÓ ‚ ÂÏfl „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ı ‰ÂÈÒÚ‚Ëflı. åÓÈ Ô ‚˚È ‚ÓÔ ÓÒ ‚˚„Îfl‰ÂÎ Á‡Û fl‰Ì˚Ï: «ä‡Í ‚‡Ï, ÏÂÒıÂÚË̈‡Ï, Á‰ÂÒ¸ ÊË‚ÂÚÒfl?» «ÄÏ Ë͇̈» ÒÓÓ·˘ËÎ, ˜ÚÓ ÁÓ‚ÛÚ Â„Ó ï‡ÎËÒ Ë ‡ÒÒ͇Á‡Î, ˜ÚÓ ÏÂÒıÂÚË̈˚ ‰‡‚ÌÓ ÛÊ ÓÒÂÎË ‚ ˝ÚËı Í ‡flı, Ô Ë‚˚ÍÎË

112

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Í ˝ÚËÏ ÏÂÒÚ‡Ï, ͇ʉ˚È Á‡ÌËχÂÚÒfl ‰ÂÎÓÏ Ë ÌËÍÚÓ Ë Ì ÔÓÏ˚¯ÎflÂÚ Ó· ËÌÓÏ Ó· ‡Á ÊËÁÌË. çÂÍÓÚÓ ˚ ÏÂÒıÂÚË̈˚ Ì ‡Á‰ÂÎfl˛Ú Ú‡ÍÓ ÏÌÂÌËÂ Ë ÒÚ ÂÏflÚÒfl ‚˚‰ÂÎËÚ¸Òfl, ÔÛÒ͇˛ÚÒfl ‚ ͇ÍÛ˛-ÌË·Û‰¸ ‡‚‡ÌÚ˛ Û. åÂÒıÂÚË̈‡Ï Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ÒÚ‡ÎÍË‚‡Ú¸Òfl Ò ‡ÁÌ˚ÏË Ú Û‰ÌÓÒÚflÏË, ÌÓ ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ÌËı Ô Â‚˚¯Â ‚Ò„Ó. ëÚ‡ ¯ËÈ Ò˚Ì ‚ ˝ÚÓÈ ÒÂϸÂ, ꇯˉ, Á‡ÌËχÂÚ ÔÓÒÚ Ì‡˜‡Î¸ÌË͇ ÔÓʇ ÌÓÈ

misafirlerle konuflmak ve onlar›n buralarda nas›l yaflad›klar›n› sormak, yapaca¤›m en küçük gazetecilik ifliydi. Elimde foto¤raf makinesi, fl›k sa¤a, fl›k sola…

Etrafta sabah›n ilk saatlerinde duyulan tek ses, deklanflörümün sesiydi. Neler çekmedim ki; müfltemilat›, kileri, evin annesinin çal›flma odas›n›, Ah›skal›lar›n yay›nlad›klar› gazetedeki “Komedinin Kral› Kemal Sunal’›”, Öksüz Emin’i, yafll› ve çekingen annelerin “ne ifline yarar benim gözlerim o¤lum” diye beni iteklemelerine ra¤men, o tarih tarih bakan gözlerini... Neler yok ki karelerimde: Avlunun ortas›na kurulmufl sedir, krallara lay›k. K›pk›rm›z› demlenmifl çay ve sabah›n hafif so¤u¤unda bir de mahmur gözler… Nas›l çekmezsiniz ki bu gözleri. Hemen orac›kta flekillenen çekimlerime “Ah›ska’n›n gözleri” deyiverdim. Resmini çekti¤im herkes “ç›kacak m›, aaaa, hemen mi?” diye merakla soruyorlar. Nerede ve nas›l ç›kacaksa resimleri… Bu gözler aras›nda genç k›zlar›nki de yer ald›… Dijital foto¤raf makinesinde ç›kan pozlar›n› gördükçe heyecanlan›yorlar, birbirleriyle flakalafl›p “haydi seni de çeksin” diye yakalad›klar›n› itekliyorlar makinenin önüne. Utangaç Ah›skal› k›zlar al›ml› al›ml› bak›fllar›yla ne umarlar bu makineden bilmiyorum. Belki de bizim yavuklu gelinin evlilik hikayesinden etkilenmifl, ayn› kaderin yolunda yürümenin hayalini yafl›yor olabilirler. On befllik k›zlardan biri müfltemilatta beni yaln›z görünce, sitemli bir edayla “beni çekmediniz…” deyiverdi. Bir göz de onunkini çektim. Çok mutlu oldu… Koflup arkadafllar›na haber verdi: “Benimkileri de çekti.”…

toplum общество

Óı ‡Ì˚, Û Ò Â‰Ì„Ó, àÒ·χ, Ò‚Ó ‰ÂÎÓ. è ËflÚÌÓ ·˚ÎÓ ÛÁ̇ڸ, ˜ÚÓ ‚ ò˚ÏÍÂÌÚ ‡·ÓÚ‡ÂÚ ÍÛθÚÛ Ì˚È ˆÂÌÚ ÚÛ ÓÍÏÂÒıÂÚË̈‚, ÓÌË ‚˚ÔÛÒ͇˛Ú Ò‚Ó˛ „‡ÁÂÚÛ. çÓ ‚ÓÚ Ô Ë„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl Á‡ÍÓ̘ÂÌ˚, Ë Ò‚‡‰Â·Ì˚È ÍÓ ÚÂÊ Ú Ó„‡ÂÚÒfl. ü Í‡Í ·Û‰ÚÓ Ó͇Á‡ÎÒfl ‚ íÛ ˆËË, ‚ ͇ÍÓÏÌË·Û‰¸ „Ó Ó‰Í Ä̇ÚÓÎËË: Ú‡ÍÓ Ê ÒÚ‡ ‡ÌË ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ Ô ÓÚËÒÌÛÚ¸Òfl Í Ï‡¯ËÌ Ì‚ÂÒÚ˚ Ë ÊÂÌËı‡, „Û‰ÂÌË Í·ÍÒÓÌÓ‚, ÓÔӂ¢‡˛˘Ëı ‚ÂÒ¸ „Ó Ó‰ Ó Ô Â‰ÒÚÓfl˘ÂÈ Ò‚‡‰¸·Â, ‚ÂÒÂÎ˚ Ô · ‡ÌÍË, ÒÏÂı Ë ‡‰ÓÒÚÌÓ ‚ÓÁ·ÛʉÂÌËÂ. ç‡ÍÓ̈, Ï˚ ‰ÓÒÚË„ÎË ÏÂÒÚ‡, „‰Â ‰ÓÎÊÌÓ ·˚ÎÓ ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl „·‚ÌÓ ÚÓ ÊÂÒÚ‚Ó. á‡Î ‰Îfl Ò‚‡‰¸·˚ ·˚Î ‚˚· ‡Ì ¯Ë͇ Ì˚È, ˜ÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, „Ó‚Ó ËÎÓ Ó Ô ÂÒÚËÊ ÒÂÏ¸Ë Ì‚ÂÒÚ˚. ÇÒÂı „ÓÒÚÂÈ Ê‰‡Î‡ ˆÂ ÂÏÓÌ̇fl ‚ÒÚ Â˜‡ Û ÔÓ Ó„‡ Ò Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌË͇ÏË Ì‚ÂÒÚ˚. èÓÚÓÏ Ì‡˜‡ÎËÒ¸ ÔÓÁ‰ ‡‚ÎÂÌËfl. ÉÓÒÚË ÔÓ Ó˜Â Â‰Ë ‚˚ıÓ‰ËÎË Ì‡ Ò ‰ËÌÛ Á‡Î‡ Ë ‚˚ ‡Ê‡ÎË Ò‚ÓË ˜Û‚ÒÚ‚‡ Ë ÔÓÊ·ÌËfl. íÛ ÂˆÍË ÔÂÒÌË ÒÓÔ Ó‚Óʉ‡ÎËÒ¸ ·Û Ì˚Ï ‚˚ ‡ÊÂÌËÂÏ ‚ÓÒÚÓ „‡. èӉӯ· Ә ‰¸ ‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ „ÓÒÚflÏ ËÁ íÛ ˆËË. å˚ ·˚ÎË Ì ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÚÛ ÂˆÍËÏË „ÓÒÚflÏË Ì‡ ˝ÚÓÏ Ô ‡Á‰ÌËÍÂ, ÌÓ ËÏÂÌÌÓ Ì‡Ò, Òˉfl˘Ëı Á‡ ÒÚÓÎÓÏ Ò Ó‰ËÚÂÎflÏË ÊÂÌËı‡, ‚Ò ҘËÚ‡ÎË «ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÒÚÓ ÓÌÓÈ» Ë ıÓÚÂÎË ‚ˉÂÚ¸ ̇ ÒˆÂÌÂ. 燯‡ «ÚÛ ÂˆÍ‡fl» „ ÛÔÔ‡ ·˚· ÔÂÒÚ ÓÈ ÔÓ ‚ÓÁ ‡ÒÚÛ Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ ÒÓÒÚ‡‚Û: ‚‰¸ Ò Â‰Ë Ì‡Ò ·˚ÎÓ ‰‚Ó ÛÒÒÍËı. çÓ ˝ÚÓ Ì ÔÓϯ‡ÎÓ Ì‡Ï Òڇ̈‚‡Ú¸ ‚ÏÂÒÚ ̇ Ó‰Ì˚È Ú‡Ìˆ «ı‡Î‡È», ÌÂÔ ÂÏÂÌÌ˚È ÒÔÛÚÌËÍ ‚ÒÂı ÒÂÏÂÈÌ˚ı ÚÓ ÊÂÒÚ‚ ‚ íÛ ˆËË. å˚ Á‡‰Ó ÌÓ ÒÏÓÚ ÂÎË ‰ Û„ ̇ ‰ Û„‡ Ë Ì‡ ÊÂÌËı‡: «äÚÓ Ò͇Á‡Î, ˜ÚÓ ·˚‚‡ÂÚ Ò‚‡‰¸·‡ ·ÂÁ «ı‡Î‡fl»?» å‰ÎÂÌÌ˚È Ë ËÁfl˘Ì˚È Ú‡Ìˆ ‰‚Ûı ‚ÂҸχ ÔÓÊËÎ˚ı ÏÂÒıÂÚËÌÒÍËı ÊÂÌ˘ËÌ Ì‡ÔÓÏÌËÎ ÏÓÎÓ‰˚Ï Ó· Ëı ÍÓ Ìflı. ëÎÓ‚Ó ‚ÁflÎ Ó‰ËÌ ËÁ ÒÚ‡ ÂȯËÌ, ÍÓÚÓ ˚È Ô ÓËÁÌÂÒ Ô˚ÎÍÛ˛ ˜¸, Ô ËÁ˚‚‡fl ‚ÒÂı Í Â‰ËÌÂÌ˲ Ë ÏË Û. ꘸ ÔÓÊËÎÓ„Ó „ Ófl ‚ÓÈÌ˚ ·˚· ‚ÒÚ Â˜Â̇ ‡ÔÎÓ‰ËÒÏÂÌÚ‡ÏË. äÓÂÍÚÓ ËÁ „ÓÒÚÂÈ ¯ÛÚÎË‚Ó ÔÓÊÛ ËÎ Ó‰ËÚÂÎÂÈ Ì‚ÂÒÚ˚ Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ‰Â‚Û¯ÍÛ ÓÚ‰‡ÎË Á‡ÏÛÊ ‚ íÛ ˆË˛. ç‡ ÒÎÂ‰Û˛˘Â ÛÚ Ó ÔÓÒΠ‚ÂÒÂÎÓÈ Ò‚‡‰¸·˚ ‚Ó ‰‚Ó Â ‰Óχ Ì‚ÂÒÚ˚ ·˚Î ÛÒÚ ÓÂÌ ·Ó„‡Ú˚È Á‡‚Ú ‡Í. Ä ÔÓÒΠÁ‡‚Ú ‡Í‡ ̇˜‡ÎÓÒ¸ Ô Ó˘‡ÌËÂ. å‡Ú¸ Ì‚ÂÒÚ˚ Ì ÓÚıӉ˷ ÓÚ ‰Ó˜Â Ë, Ì ÓÚ ˚‚‡Î‡ ÓÚ Ì ‚Á„Îfl‰‡. ÇÁ‰ ‡„Ë‚‡ÎË ÂÒÌˈ˚ ÏÌÓ„Ó Ôӂˉ‡‚¯Ëı „·Á, Ì ·˚ÎÓ ÍÓ̈‡ Ó·˙flÚËflÏ... Ä fl ‰Â·ΠÔÓÒΉÌË ÙÓÚÓ„ ‡ÙËË. åË„ Ô Ó˘‡ÌËfl Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ Á‡·˚Ú¸. ÑÎfl β·ÓÈ ÒÂÏ¸Ë ÚflÊÂÎÓ ‡ÒÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ò ‰Ó˜Â ¸˛. lj¸ ÂÈ Ô Â‰ÒÚÓËÚ ÛÂı‡Ú¸

‰‡ÎÂÍÓ. Ç Ì‡¯ÂÈ Ô‡ÏflÚË ÓÊËÎË ÒÎÓ‚‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ì‡ Ó‰ÌÓÈ ÔÂÒÌË: «ç ÒÚ ÓÈÚ ‰Óχ ‚ ‚˚ÒÓÍËı „Ó ‡ı... ç ‚˚‰‡‚‡ÈÚ ‰Â‚Û¯ÍÛ ‚ ‰‡ÎÂÍËÂ Í ‡fl... ä‡Í Ó̇ ·Û‰ÂÚ Ú‡Ï, χÏË̇ β·ËÏˈ‡? èÚˈ˚, ÔÚˈ˚, Ô ‰‡ÈÚ χÏÂ, fl ÒÍÛ˜‡˛ ÔÓ ÌÂÈ... ü ÒÍÛ˜‡˛ ·ÂÁ χÏ˚, ·ÂÁ Ô‡Ô˚, fl ÒÍÛ˜‡˛ ÔÓ ÏÓÂÈ ‰Â ‚ÌÂ...» å˚ ÒÔÂÎË ÍÛÔÎÂÚ ˝ÚÓÈ ÔÂÒÌË, Ë Ï‡Ú¸ Ì‚ÂÒÚ˚ Ì ÒÏӄ· ҉ ʇڸ ÒÎÂÁ. ì Ì‚ÂÒÚ˚ ÒÎÂÁ˚ Ô Ó ˚‚‡ÎËÒ¸ ¢ ‚˜Â ‡¯ÌËÏ ‚˜ ÓÏ. ç‚ÂÒÚ‡ Ô Ó˘‡Î‡Ò¸ Ò ÔÓ‰ Û„‡ÏË, ÒÂÒÚ ‡ÏË, ÒÓÒ‰flÏË... ì ‚Ó ÓÚ ÛÊ ʉ‡Î ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ. êÓ‰Ì˚Â Ë ·ÎËÁÍË „ ÛÒÚÌÓ ÒÏÓÚ ÂÎË ‰ Û„ ̇ ‰ Û„‡ Ë Ì‡ Ì‚ÂÒÚÛ, ÏÓΘ‡ÎË‚Ó ‚ÓÔ Ó¯‡fl: «äÓ„‰‡ Ê Ï˚ ۂˉËÏÒfl ÒÌÓ‚‡?» å˚ ÔÓÍˉ‡ÎË ‰ÓÏ, ‡ ‚ÒΉ Ì‡Ï ÒÏÓÚ ÂÎË „·Á‡ ÏÂÒıÂÚË̈‚ Ú‡ÍË „ÎÛ·ÓÍËÂ Ë Ú‡ÍË „ ÛÒÚÌ˚Â... I

Aflr› memlekete k›z verdiler Damad›n babas› evin giriflinde oturmufl çay yudumluyor, etraf›nda dolaflanlar› uzun uzun süzüyordu. Uzun bir foto¤raf çekiminden sonra bir ara yan›na yanaflt›¤›mda “flu Amerikal›y› çeksene…” deyip gülerek tak›ld›. Amerikal›, bahçede düflünceli bir halde gezinen, pala b›y›kl› ve fötr flapkal› biriydi. fiapkas›n› kafllar›na kadar y›km›fl, parmaklar› aras›na s›k›flt›rd›¤› sigaray› derin derin çekiyor, duman›n› üflerken bile zevk almaya çal›fl›yordu. Kendisi hakk›nda konufltu¤umuzu duyunca “Ne olacak bu resimler?” diye seslendi. “Sizi; Ah›ska Türklerini bir flekilde yazmak istiyorum” dedim. Merakl› ve bir o kadar da sitemkar konuflmalar›yla art›k konuflman›n bir anlam› olmad›¤›, varsa bir icraat, ondan bahsedilmesi gerekti¤inden dem vurdu. ‹lk sorum s›radan ve basitti: “Siz Ah›skal› Türkler, burada nas›l yafl›yorsunuz?” Ad›n›n Halis oldu¤unu ö¤rendi¤imiz Amerikal›n›n verdi¤i cevaplar oldukça manidard›; art›k herkes buraya iyice yerleflmifl ve ifllerini kurmufllar, bunun d›fl›nda bir yaflam tarz› da düflünmüyorlard›. ‹çlerinde farkl› düflünenler de vard› ama onlar için gerçek yaflamdan farkl›laflmak, biraz macera gibi geliyordu. S›k›nt›lar› da olsa, onlar için art›k yerleflik hayat daha önemliydi. Evin büyük o¤lu Raflid’in ‹tfaiye Müdürü, ortanca o¤lu ‹slam’›n kendine ait özel iflyeri oldu¤unu, Ah›skal›lar›n bir kültür merkezleri ve düflüncelerinin yay›nland›¤› bir de gazetelerinin oldu¤unu duymak, Kazakistan Ah›skal›lar› ad›na hofltu...

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

113

общество toplum

Haz›rl›klar tamamlan›nca, dü¤ün alay› hemen yola koyuldu ve önce gelin arabas›, arkada di¤er arabalar dü¤ün salonuna kadar bir kovalamaca bafllad›: Birbirini sollamalar, korna çalarak sevinç paylaflmalar›, gelin arabas›n›n arkas›nda ilk s›ray› kap›flmalar bizi Anadolu flehirlerine götürdü. Salonun ihtiflam›, ailenin prestijini göstermesi bak›m›ndan dikkatimizi çekmedi de¤il. Gelen misafirler ve sahnede “hofl bulduk, hay›rl› u¤urlu olsun” dileklerinin s›raland›¤› merasim anlaml›yd›. Herkesin alk›fllarla efllik etti¤i Türkçe flark›lar bir coflku seline dönüfltü. S›ra Türkiye heyetine gelmiflti. Damad›n ailesi ve biz toplam bir masa kadard›k. Salonda Türkiye’den baflka insanlar da vard› ama onlar k›z evi say›yorlard› kendilerini ve sahnede o¤lan evi olarak sadece bizi görmek istiyorlard›. Ne de olsa Kazakistan’da yafl›yorlard› ve kendilerini yerli say›yorlard›.

Grubumuzun yafl da¤›l›m› farkl› olmas›na ve aram›z da bir de Rus olmas›na karfl›n Türk usulü iyi bir halay çektik.

Arada bir birbirimize tak›l›p, damada da göz k›rp›p “al sana dü¤ün, halays›z dü¤ün mü olurmufl” demekten de geri kalmad›k. Yafll› ninelerin sahnedeki k›v-

114

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

rak oyunlar› yeni nesle köklerini hat›rlat›yordu. Gündemden kendine pay ç›karm›fl olmal› ki, misafirler aras›ndaki savafl gazisi yafll› bir dede mikrofonu eline geçirince, ö¤üt vermeden ve bir de alk›fl toplay›c› vurgulu ve kafiyeli sözlerle milleti birli¤e ve huzura davet etmeden kendini alamad›. Bu arada k›z› Türkiye’ye gelin verdikleri için k›z taraf› da elefltirilmedi de¤il.

Keyifli geçen dü¤ünün bakiyesi olarak ertesi gün avluda kurulan sabah kahvalt›s›ndan sonra vedalaflmalar bafllam›flt›. Herkes birbirini iyice inceliyor, bir daha, bir daha bak›yor, sanki belle¤ine kaz›yor gibiydi. K›z anas› mümkün oldukça gelinin yak›n›nda dolafl›yor, her karfl›laflmalar›n› sanki son bir bak›fl gibi de¤erlendiriyordu. Yafll› gözler k›rp›l›yor, sar›lmalar devam ediyor… Bu arada eksik kalan foto¤raflar da çekildi. Vedalaflma an› unutulmad›. K›z gelin etmek kolay de¤il. Taa ötelere, yak›ndaki ötelere gidiyordu. “Yüksek yüksek tepelere ev kurmas››nlaaar, aflr› aflr› memlekete k›z vermesinleeer. Annesinin bir tanesini hor görmesiinleeer. Uçan da kufllara malum olsun, ben annemi özleediiim.

Hem anemiii, hem babam›››, ben köyümü özleediiim.” Evet, anneyi a¤latmak için bunlar› söyledik. Gelin zaten dünden haz›r a¤lamaya. Gelin ata binmedi ama ça¤›n at› kara otomobil bir at endam›yla duruyordu kap›da. Gelinin k›z arkadafllar›, genç k›z akrabalar› bir sar›l›yorlar, bir daha sar›l›yorlar… Eller bellerde, “bir daha ne zaman görece¤iz acaba?” diye buruk bekleyifllere flimdiden flahit olduk. Biz dönerken gözler hâlâ Ah›skal›, dolu, derin ve anlaml›yd›… I

книжное обозрение kitabiyat

Турки предпочитают слушать Айла Буз Литературный критик (Стамбул).

Türkler okumaktan çok dinlemeyi seviyor Ayla Buz Edebiyat elefltirmeni (‹stanbul).

‡Í-ÚÓ Ï˚ ÔÓÒÔÓ ËÎË Ò Ó‰ÌËÏ ÏÓËÏ Ô ËflÚÂÎÂÏ – ÌÂψÂÏ. éÌ Ûڂ ʉ‡Î, ˜ÚÓ ÚÛ ÍË Ì ˜ËÚ‡˛Ú ÍÌË„. ÖÒÎË ‚ ËÚ¸ ÂÏÛ, Ï˚ ÓÚ‚Â „‡ÂÏ ÍÌË„Ë. ëÚ ‡ÌÌ˚Ï Ó· ‡ÁÓÏ ·Ó ÂÏÒfl Ò ÍÛθÚÛ ÓÈ, ÌÓ Ô‡ ‡‰ÓÍÒ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ, ‚Ó‚Ò Ì fl‚ÎflÂÏÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ Ì‚Âʉ. åÓÈ Ô ËflÚÂθ Ì ÒÍ ˚‚‡Î Ò‚ÓÂ„Ó Û‰Ë‚ÎÂÌËfl. ü ÛÎ˚·ÌÛ·Ҹ ‚ ÓÚ‚ÂÚ Ë Ò͇Á‡Î‡, ˜ÚÓ «‚ „ÎÛ·ËÌÂ Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ Ì‡Ò ÒÍ ˚Ú åÓÌÚÂ̸». à ÒÌÓ‚‡ ۉ˂ÎÂÌÌ˚È ‚Á„Îfl‰.

ä

«çÛ ˜ÚÓ ‰Â·ڸ Ò ˝ÚËÏË Î˛‰¸ÏË? éÌË Ì ‚ flÚ Ì˘ÂÏÛ, ˜ÚÓ Ì ̇˜Â Ú‡ÌÓ Ô ÓÏ Ì‡ ·Ûχ„Â, ÓÌË Ì ‚ flÚ ÒÎÓ‚‡Ï, ÍÓÚÓ ˚ı ÌÂÚ ‚ ÍÌË„‡ı. éÌË Ì ӷ ‡˘‡˛Ú ‚ÌËχÌËfl ̇ Ô ‡‚‰Û, ÔÓ͇ Ó̇ Ì ӷ ‡ÒÚÂÚ ·Ó Ó‰ÓÈ. çÓ ÒÚÓËÚ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ Â Û̉ ÔÓÔ‡ÒÚ¸ ‚ ÒÓÒÛ‰ ÔËҸχ, Í‡Í Ó̇ Ô ËÓ· ÂÚ‡ÂÚ ‚ÂÒ. ç‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ „‰Â-ÚÓ ˜ÚÓ-ÚÓ. Ç˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ò͇Á‡Ú¸: «ü ˜ËڇΠӷ ˝ÚÓÏ». ëÎÓ‚‡

·ÎËÁÍÓ„Ó ‰ Û„‡ fl ˆÂÌ˛ Ì ÏÂ̸¯Â ÒÎÓ‚ ‚ÂÎËÍËı Û˜ÂÌ˚ı, ËÁ Ò‚ÓËı ̇·Î˛‰ÂÌËÈ fl ËÁ‚ÎÂ͇˛ Ú‡ÍÛ˛ Ê ÔÓθÁÛ, Í‡Í Ë ËÁ ÍÌË„». í‡Í ‡ÒÒÛʉ‡Î åÓÌÚÂ̸ ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ Ò‚ÓËı ˝ÒÒÂ. å˚, ÚÛ ÍË, ·Óθ¯Â β·ËÏ „Ó‚Ó ËÚ¸, ˜ÂÏ ÔËÒ‡Ú¸, Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡ÂÏ ÒÎÛ¯‡Ú¸, ‡ Ì ˜ËÚ‡Ú¸. 燂 ÌÓÂ, åÓÌÚÂ̸ Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ÊËÚ¸ „‰Â-ÚÓ „ÎÛ·ÓÍÓ ‚ ̇¯ÂÏ ÔÓ‰ÒÓÁ̇ÌËË. ëÚÓËÚ ‚ÒÚ flıÌÛÚ¸ ÒÓÚ͇ÌÌÓ ËÁ ¯Ûχ ÔÓÍ ˚‚‡ÎÓ, ÔÓ‰ ÍÓÚÓ ˚Ï ÒÍ ˚‚‡ÂÚÒfl ̇¯Â ÒÓÔ ÓÚË‚ÎÂÌË ÍÌË„‡Ï, Ë ˜ÚÓ Ï˚ ۂˉËÏ? ÑÂÚflÏ ·Óθ¯Â Ì ‡‚ËÚÒfl ÒÎ˚¯‡Ú¸ Ò͇ÁÍË ÓÚ ·‡·Û¯ÂÍ, ˜ÂÏ ˜ËÚ‡Ú¸ Ëı ‚ ÍÌË„‡ı. è Ó‚Ó‰ËÏ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔӉڂ ʉ‡˛Ú ˝ÚÓ. ëÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍË ‰‡ÌÌ˚ ÚÓθÍÓ ‰ÓÔÓÎÌfl˛Ú ÔÂÒÒËÏËÒÚ˘ÌÛ˛ ͇ ÚËÌÛ ˜ËÚ‡ÚÂθÒÍÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ íÛ ˆËË. ëÎÓ‚‡ ‰ Û„‡ ‚Ò„‰‡ ‚ ÔÓ˜ÂÚÂ, ˜Â„Ó ÌÂθÁfl Ò͇Á‡Ú¸ Ó Ì‡ÔËÒ‡ÌÌÓÏ ‚ ÍÌË„Â. ÑÓÒÚÓ‚Â ÌÓÒÚ¸ ÒÎÓ‚ ‰ Û„‡

ir Alman ahbab›mla tart›fl›yorduk.

Biz Türklerin kitap okumad›¤›n› söyledi. Direniyormufluz kitaplara. Kültürle garip bir biçimde savafl›yor oldu¤umuzu, buna ra¤men paradoksal bir biçimde cahil bir toplum olmad›¤›m›z› hayretle ifade ediyordu. Gülümsedim ve ona “bizler Montaigne ruhu tafl›yoruz derinlerde” dedim. fiafl›rm›flt›.

B

“Ne yapacaks›n›z bu adamlara: Yaz›l› olmayan laf› dinlemezler, kitaba geçmedikçe sözlere inanmazlar. Gerçe¤e, sakall› olmad›kça kulak vermezler. Budalal›klar yaz› kal›b›na döküldü mü bir ciddilik kazan›yor. ‘Bir yerde duydum’ deseniz olmaz. ‘Bir yerde okudum’ diyeceksiniz. Ben, bir dostun dediklerine büyük bilginlerin sözleri kadar de¤er veriyorum; kitaplar kadar kendi gördüklerimden de faydalan›yorum.” Böyle söylüyordu Montaigne bir denemesinde.

Biz Türkler, yazmaktan çok konuflmay›, okumaktan çok dinlemeyi seviyoruz. Bir Montaigne yat›yor olmal› bilinçalt›m›z›n damarlar›nda. Okumaya direniflimizin üzerindeki gürültü örtüsünü silkelesek, biliyorum alt›ndan bu ç›kacak. Yafll›lar›n anlatt›¤› masallar› tercih ediyor çocuklar, kitaplar›n› de¤il. Yap›lan araflt›rmalar da bunun kan›t› adeta. ‹statistikler Türkiye’de kitap okunurluk oran›n›n çok da iç aç›c› olmad›¤›n› gösteriyor. Bir dostun sözü her zaman, kitab›nkinden daha muteber. Dost sözünün sa¤lamas›n› yapmak daha kolay.

Ama kitaplar öyle mi? Sahiden söz, yaz›dan daha m› kuvvetli? “Söz uçar yaz› kal›r” yalan m› yoksa? Ata sözleri, özdeyifllerden daha çok etimize kemi¤imize ifllemifltir, de¤il mi?

116

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

kitabiyat книжное обозрение

Ô Ó‚Â ËÚ¸ Ó˜Â̸ Ô ÓÒÚÓ. ë ÍÌË„‡ÏË ÒËÚÛ‡ˆËfl Ë̇fl. à Ô ‡‚‰‡, ÌÂÛÊÂÎË ÒÎÓ‚Ó ÒËθÌ ÔËҸχ? «ëÎÓ‚Ó Ì ‚Ó Ó·ÂÈ – ‚˚ÎÂÚËÚ Ì ÔÓÈχ¯¸», „Ó‚Ó flÚ ‚ ̇ Ó‰Â. çÓ: «óÚÓ Ì‡ÔËÒ‡ÌÓ Ô ÓÏ, ÚÓ„Ó Ì ‚˚ ۷˯¸ ÚÓÔÓ ÓÏ». çÂÛÊÂÎË Ì‡ Ó‰Ì˚ ÏÛ‰ ˆ˚ ӯ˷ÎËÒ¸? åÓÈ ‚Á„Îfl‰ ωÎÂÌÌÓ ‰‚ËÊÂÚÒfl ÔÓ ÍÌËÊÌ˚Ï ÔÓÎÍ‡Ï ‰Óχ¯ÌÂÈ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË. ç‡ ÏÂÌfl Ô ËÒڇθÌÓ ÒÏÓÚ ËÚ Ó‰Ì‡ ÍÌË„‡. «ÇÓÒÔÓÏË̇ÌËfl Ó ë‡ÎÓÌË͇ı». Ň·Û¯ÍË̇ ÍÌË„‡. 燂 ÌÓÂ, Ë ÂÈ Ó̇ ‰ÓÒڇ·Ҹ ÓÚ ·‡·Û¯ÍË. Ä ÒÂȘ‡Ò  ı ‡Ì˛ fl. ÑÎfl ÏÂÌfl ˝Ú‡ ÍÌË„‡ Í‡Í ÒËÏ‚ÓÎ. ü ̇˜Ë̇˛ ÔÓÌËχڸ, „‰Â ËÒ͇ڸ ËÒÚÓÍË Ì·˚Îˈ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÚÛ ÂˆÍË ÊÂÌ˘ËÌ˚ Ì ˜ËÚ‡˛Ú ÍÌË„. óÚÓ Ê ÚÓ„‰‡ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÏÓÎÓ‰ÓÈ ‰Â‚Û¯ÍÂ, ÍÓÚÓ ‡fl ‚˚¯Î‡ Á‡ÏÛÊ ‚ íÛ ˆË˛, ÌÓ Ì Á‡·˚· Ô Ë‚ÂÁÚË Ò ÒÓ·ÓÈ ËÁ ë‡ÎÓÌËÍÓ‚ ÍÌË„Û ‚ÓÒÔÓÏË̇ÌËÈ? çÂÚ, fl ·Óθ¯Â ÌËÍÓÏÛ Ì ÔÓ‚Â ˛. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÚ ·‡·Û¯ÍË ÏÌ ‰ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ÍÌË„Ë, ͇ʉ‡fl ËÁ ÍÓÚÓ ˚ı ¢ ı ‡ÌËÚ ‡ ÓÏ‡Ú ‰Â ‚flÌÌÓ„Ó ÒÛ̉Û͇, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÓÌË ı ‡ÌËÎËÒ¸.

Все прочитанные книги готовят к чтению самой главной èÛÒÚ¸ ÒÚ‡ÚËÒÚË͇ Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ Ûڂ ʉ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ íÛ ˆËË Ï‡ÎÓ ˜ËÚ‡˛˘Ëı β‰ÂÈ, fl Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛ ‚ ËÚ¸ Ò‚ÓËÏ Ì‡·Î˛‰ÂÌËflÏ. Ç Í‡Ê‰ÓÈ Ò Â‰ÌÂÈ ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÒÂϸ ӷflÁ‡ÚÂθÌÓ ÂÒÚ¸ ·Ë·ÎËÓÚÂ͇, ÔÛÒÚ¸ Ì·Óθ¯‡fl. ëӉ ʇÌËÂ Ë ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÍÌË„ Ì‡Ô flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÏ ÏË ÓÏ Ó·ËÚ‡ÚÂÎÂÈ ‰Óχ. àÌÓ„‰‡ ÒÚ‡ÎÍË‚‡Â¯¸Òfl Ò ÒÓ‚Â ¯ÂÌÌÓ Û‰Ë‚ËÚÂθÌ˚ÏË ‚¢‡ÏË. çÂÒÍÓθÍÓ ‡Á ‚ ÒÂθÒÍËı ‰Óχı fl ̇ıӉ˷ ÍÌË„Ë, ˜¸Â Ô ËÒÛÚÒÚ‚ËÂ Ú‡Ï ‰Îfl ÏÂÌfl ·˚ÎÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÏ Ò˛ Ô ËÁÓÏ. Ç ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÒÂÏ¸Â Ô‡Ú Ë‡ ı‡Î¸ÌÓ„Ó ÛÍ·‰‡ ˜ËÚ‡˛˘ËÈ ˜ÎÂÌ ÒÂÏÂÈÒÚ‚‡ ÔÓθÁÛÂÚÒfl ÓÒÓ·˚Ï ÔÓ˜ÂÚÓÏ. óÚÂÌË – Á‡ÌflÚË ‚‡ÊÌÓÂ, ÓÚ ÍÓÚÓ Ó„Ó ÌËÍÚÓ Ì ÔÓÒÏÂÂÚ ‚‡Ò ÓڂΘ¸. ç‡Ô ËÏ , Í ˜ËÚ‡˛˘ÂÏÛ ÍÌË„Û Â·ÂÌÍÛ Ì ӷ ‡ÚflÚÒfl Ò Ô ÓÒ¸·ÓÈ Ô ËÌÂÒÚË ˜ÚÓ-ÌË·Û‰¸. éÒÓ·ÂÌÌÓ ˆÂÌflÚ ˜ÚÂÌË ÔÓÊËÎ˚ β‰Ë. Ä‚ÚÓ ËÚÂÚ ÒÂÏ¸Ë Ú‡ÍÊÂ Ô flÏÓ Ô ÓÔÓ ˆËÓ̇ÎÂÌ ˝ ۉˈËË Ë Ì‡˜ËÚ‡ÌÌÓÒÚË. à ‰‡Ê ҇Ï˚È ˛Ì˚È ˜ÎÂÌ ÒÂÏ¸Ë Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ô ‡‚ÓÏ ÒÎÓ‚‡, ÂÒÎË ËÏÂÂÚ ÒÍÎÓÌÌÓÒÚ¸ Í ˜ÚÂÌ˲ Ë Ì‡Û͇Ï. í‡Í Ô Ófl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓ‰‰Â Ê͇ ËÌÚ ÂÒ‡ Í ÍÌË„‡Ï, Ò‚ÓÂ„Ó Ó‰‡ ÏÓÚË‚‡ˆËfl. ÑÎfl ÔÓÊËÎÓ„Ó ˜ÎÂ̇ ÒÂϸË, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ Â„Ó ·Ó„‡Ú˚È ÊËÁÌÂÌÌ˚È ÓÔ˚Ú Ë ÌÂÍÓÚÓ Û˛ ̇˜ËÚ‡ÌÌÓÒÚ¸, ‚ÔÓÎÌ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ó· ‡ÚËÚ¸Òfl Á‡ ÒÓ‚ÂÚÓÏ ËÎË ËÌÙÓ Ï‡ˆËÂÈ Í Ò˚ÌÛ, ‚ÌÛÍÛ ËÎË Ô ‡‚ÌÛÍÛ. «å˚ β‰Ë ÌÂÛ˜ÂÌ˚Â, Ú˚ ÎÛ˜¯Â

Стоит встряхнуть сотканное из шума покрывало, под которым скрывается наше сопротивление книгам, и что мы увидим? Детям больше нравится слышать сказки от бабушек, чем читать их в книгах.

Okumaya direniflimizin üzerindeki gürültü örtüsünü silkelesek, biliyorum alt›ndan bu ç›kacak. Yafll›lar›n anlatt›¤› masallar› tercih ediyor çocuklar, kitaplar›n› de¤il. Á̇¯¸, ‡ÒÒ͇ÊË, ˜ÚÓ·˚ Ë Ï˚ ÔÓÌflÎË», – Ì ‰ÍÓ Á‚Û˜ËÚ ‚ ‡Á„Ó‚Ó Â ÒÚ‡ ¯Ëı Ò ÏÓÎÓ‰˚ÏË. á‰ÂÒ¸ ˜ÚÂÌË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ‡‚ÌÓˆÂÌÌ˚Ï ‚ÓÒÔËÚ‡Ì˲ ‰Û¯Ë. «çÂÛÊÂÎË ‡‚Ì˚ ÚÂ, ÍÓÚÓ ˚ Á̇˛Ú, Ë ÚÂ, ÍÓÚÓ ˚ Ì Á̇˛Ú?» ùÚ‡ Ù ‡Á‡ ËÁ äÓ ‡Ì‡ – ̇ÒÚÓfl˘Â ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Í ÊËÁÌË. á̇˛˘ËÈ ‚Ò„‰‡ „ÓÚÓ‚ ÒÍÎÓÌËÚ¸Òfl Ô ‰ ÓÒÓÁ̇ÌÌ˚Ï ËÏ ‚Â΢ËÂÏ. Ä‚ÚÓ Ó‰ÌÓ„Ó ‡ÒÒ͇Á‡ Ûڂ ʉ‡Î, ˜ÚÓ ‚ÒÂ Ô Ó˜ËÚ‡ÌÌ˚ ÍÌË„Ë „ÓÚÓ‚flÚ Í Ò‡ÏÓÈ „·‚ÌÓÈ. é‰ËÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡ ‰Ó΄Ë „Ó‰˚ Û‰ËÌËÎÒfl ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÂ, ˜ÚÓ·˚ ̇ÈÚË ÒÏ˚ÒÎ ÊËÁÌË. áÂÏÎfl Ô Ó‰ÓÎʇ· ‚ ÚÂÚ¸Òfl, ‡ Â„Ó Á‡ÌËχÎË ÚÓθÍÓ ÍÌË„Ë. é‰Ì‡Ê‰˚ ÓÌ Á‡ıÓÚÂÎ ‚˚ÈÚË Ì‡ ÛÎˈÛ.

Gözüm kütüphanemde dolafl›yor.

Orada bir kitap bana bak›yor, babaannemin Selanik hat›ras›. Ona da büyüklerinden kalma olmal›. fiimdi benim evimde. O kitap flimdi zihnime çak›lan bir sembol oldu adeta. Hele ki, Türk kad›n›n okumam›fll›¤›na dair anlat›lan masallar›n hangi kör kuyudaki tafl oldu¤unu anlat›yor flimdi bana. Hani flu k›rk ak›ll› kiflinin ç›karamad›¤› tafl… Yüz y›l evvelinden hat›ra diye bir kitap tafl›n›rm›fl demek, muhacir gelinen Selanik’ten. Baflka söze inanmam art›k, benim babaannemim sand›¤› kokan kitaplar›m var.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

117

книжное обозрение kitabiyat

Теперь мы много читаем Сезер Карадаг, издатель (издательство «Уфук»)

азвитие технологий повлияло и на профиль читателя. Доступность информации расширила круг интересов читателя, выбор книг происходит более осознанно. Теперь книги обсуждаются в интернете. Для того, чтобы поделиться мыслями, не нужно где-то специально собираться. Все намного проще. Читать – значит обогащать себя знаниями, значит становиться известным. Поэтому наблюдается повышение спроса на книги, люди стали намного больше читать. Люди получают информацию, которая направляет их к книгам, потому что они хотят получать информацию из первоисточника. Мы находим время для чтения. Конечно, как гражданина этой страны и как издателя, меня радует, что люди возвращаются к книгам. Ведь наше общество всегда с уважением относилось к знаниям и книгам. Бывает, мы не успеваем подготовить новые издания книг к ярмаркам или выставкам.

Р

Art›k çok okuyoruz

Ç˚¯ÂÎ Ë ÓˆÂÔÂÌÂÎ ÓÚ ËÁÛÏÎÂÌËfl. Ö„Ó ‚ÌËχÌËÂ Ô Ë‚ÎÂÍÎÓ ˜ÚÓ-ÚÓ ÊË‚ÓÂ. éÌÓ ÎÂÚÂÎÓ, ·˚ÎÓ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ, Â„Ó Í ˚θfl ·˚ÎË ÛÒ˚Ô‡Ì˚ ˜ÛÚ¸ ‡Á΢ËÏ˚ÏË ˆ‚ÂÚÌ˚ÏË ÛÁÓ ‡ÏË. óÚÓ ˝ÚÓ? éÌ Ï˚ÒÎÂÌÌÓ Ô ÓÎËÒÚ‡Î Ô Ó˜ËÚ‡ÌÌ˚ ÍÌË„Ë, ÓÚ˚ÒÍË‚‡fl ‚ ÌËı ˜ÚÓ-ÚÓ ÔÓıÓÊÂÂ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÓÌ Û‚Ë‰ÂÎ Ô‡ÒÚÛı‡. è ÓÒÚÓ„Ó, ÒÍÓ Â ‚ÒÂ„Ó Ì„ ‡ÏÓÚÌÓ„Ó Ô‡ÒÚÛı‡. «óÚÓ ˝ÚÓ?» Ó· ‡ÚËÎÒfl ÓÌ Í Ô‡ÒÚÛıÛ. «Å‡·Ó˜Í‡», – Ô‡ÒÚÛı Ì ÏÓ„ ÒÍ ˚Ú¸ ۉ˂ÎÂÌËfl. «á̇˜ËÚ, ‚ÒÂ Ô Ó˜ËÚ‡ÌÌ˚ ÏÌÓÈ ÍÌË„Ë ÒÏÓ„ÎË Î˯¸ ÔÓ‰‚ÂÒÚË ÏÂÌfl Í ÔÓ Ó„Û ÍÌË„Ë ÊË‚ÓÈ Ô Ë Ó‰˚», – Ô Ó·Ó ÏÓڇΠ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. éÌ ‚ ÌÛÎÒfl ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÛ Ë ÒÊ„ ‚Ò ÍÌË„Ë. éÌ Ì‡¯ÂÎ ÚÓ, ˜ÚÓ ËÒ͇Î. Ç Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÒÓ˜ËÌÂÌËÈ å‚Îfl̇ ÑÊ·Ή‰ËÌ êÛÏË „Ó‚Ó ËÚ: «ç ‚ÒflÍ Ë˘Û˘ËÈ Ì‡ıÓ‰ËÚ, ÌÓ Ì‡ÈÚË Û‰‡ÂÚÒfl Î˯¸ ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ËÒ͇λ. êÂÁÛθڇÚ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ ‚ fl‰ ÎË Ó· ‡‰Û˛Ú ÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÓ„Ó ÒÂÍÚÓ ‡ íÛ ˆËË. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ‚ ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡Ì ˜ÚÂÌË Ì fl‚ÎflÂÚÒfl ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌÌ˚Ï Á‡ÌflÚËÂÏ. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ÔÓ‰‚Ó‰ËÚ Ì‡Ò Í ‰ Û„ÓÏÛ ‚˚‚Ó‰Û. àÌÓ„‰‡ χÎÓ – Á̇˜ËÚ ÏÌÓ„Ó. îÓ ÏË ÛÂÚÒfl Ô·ÒÚ ÒÓÁ̇ÚÂθÌ˚ı ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ, Á̇˛˘Ëı, ˜ÚÓ Ë Á‡˜ÂÏ ÓÌË ˜ËÚ‡˛Ú. Ä‚ÚÓ ˝ÚËı ÒÚ ÓÍ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÒÍÎÓÌÌÓÒÚ¸˛ Í ˜ÚÂÌ˲, Ô Â‚˚¯‡˛˘ÂÈ ËÌÚ ÂÒ Ò Â‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ˜ËÚ‡ÚÂÎfl. äÌË„Ë – ‰ËÌÒÚ‚ÂÌ̇fl ÓÒÍÓ¯¸ ‚ ÊËÁÌË, ÍÓÚÓ Û˛ fl Ò· ÔÓÁ‚ÓÎfl˛. ü β·Î˛ ÒÛÂÚÛ ÍÌËÊÌ˚ı fl χ ÓÍ, ÏÌÂ Ì ‡‚ËÚÒfl ÒÚÓflÚ¸ ‚ÓÁΠÒÚẨ‡ Ò ÍÌË„‡ÏË Ë „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÌËı. åÓË Ì‡·Î˛‰ÂÌËfl ÔӉڂ ʉ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ˜ËÚ‡ÚÂθÒ͇fl ˝ÎËÚ‡. Ö ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ̇ÒÚÓfl˘Ë ˆÂÌËÚÂÎË ÍÌË„. éÌË Ô ËıÓ‰flÚ Ì‡ fl χ ÍÛ Ò Ó„ ÓÏÌ˚ÏË ÒÛÏ͇ÏË Ë Ì‡ÔÓÎÌfl˛Ú Ëı ÍÌË„‡ÏË, Ó

Sezer Karada¤ Yay›nc› (Ufuk Kitap)

on zamanlarda, özellikle bilgisayar teknolojisindeki geliflmeler okuyucuyu etraf›na karfl› daha ilgili ve bilgili k›ld›. Bunun yans›mas› olarak, insanlar internet üzerinden yazarlar› ve fikirleri tart›flabiliyor hatta bir araya gelmeden bilgilerini paylaflabiliyorlar.

Ne kadar çok okursan›z, o kadar çok biliyorsunuz ve bir o kadar da çok biliniyorsunuz. Bu nedenle okuma ve kitap alma oranlar›nda ciddi art›fllar var. ‹nsanlar duyduklar› yeni bilgilerin esas kaynaklar› olan kitaplara yöneliyorlar. Toplum olarak yaflad›¤›m›z s›k›nt›lar geride kald›. Art›k kitap okumaya daha fazla zaman ay›r›yoruz.

Bilgiye ve kitaba ayr› bir de¤er veren ve bilene sayg› duyulan bir toplum olarak, Türk halk›n›n tekrar kitaba yönelmesi hem bir vatandafl, hem de bir yay›nc› olarak bizleri sevindiriyor. Kimi zaman fuarlara ve kitapevlerine kitap yetifltiremiyoruz.

S

118

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Телевизор не требует уединения, без которого невозможно представить чтение. Чтение превращается в отчаянный поступок.

Kitap okumak için gerekli olan yaln›zlaflmak ihtiyac›, televizyon için asla geçerli de¤il halbuki. Kitap okumak bir tür anarflik eylem.

Bütün kitaplar, tek bir kitaba varmak için okunur ‹statistikler Türk okurunun azl›¤›ndan ne kadar dem vurursa vursun, hat›ralar›m istatistikleri yalanl›yor. Ortalama bir Türk ailesinin evinde öteden beri muhakkak bir kütüphane vard›r. Az ya da çok, ev halk›n›n meflrebince kitap bulunur içinde.

Hatta baz› evlerde durum beni çok flafl›rtm›flt›r. Bir köy evinde, bir köylünün dolab›nda, “bunun burada ne ifli var?” dedi¤im kitaplara rastlam›fll›¤›m vakidir. Ataerkil görünümlü bir evde, kitap okuyan küçü¤e dokunulmaz, ondan sair zamanlarda normal say›labilecek taleplerde bulunulmaz. Örne¤in evin büyü¤ü, kitap okumakta olan küçükten su istemez.

Okumayan, okuyan›n hakk›n› teslim eder. Özellikle belli bir yafl grubunun üzerindekiler için, okumak hürmete de¤er bir eylemdir. Rütbelendirme bilgiye göre yap›l›r. Evin okumuflunun konuflmak hakk› vard›r, küçük bile olsa. Bunun alt›nda okuyan› yüreklendirme, arkas›ndan iteleme çabas›n› görmek gerekir. Hayat deneyimi, görgüsü ve hatta okumas› hiç de az olmayan bir yafll›, bir küçü¤e “biz cahiliz, siz daha iyi bilirsiniz, anlat da ö¤renelim” fleklinde hitap eder. Okumak burada ruhu terbiye edici bir eylemdir.

“Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?” sözü, fliard›r. Bilen, tan›d›¤› “büyüklük” karfl›s›nda e¤ilmek ister.

“Bütün kitaplar, tek bir kitaba varmak için okunur” diyordu okudu¤um bir öyküde. Bir adam y›llarca bir kütüphaneye

kitabiyat книжное обозрение

͇ʉÓÈ ËÁ ÍÓÚÓ ˚ı ÏÓ„ÛÚ Á‡‰‡Ú¸ ÌÂÔ ÓÒÚ˚ ‚ÓÔ ÓÒ˚. éÌË ıÓÚflÚ, ˜ÚÓ·˚ Ô ËÓ· ÂÚÂÌ̇fl ÍÌË„‡ Ó „‡Ì˘ÌÓ ‚ÔË҇·Ҹ ‚ Ëı ‰Óχ¯Ì˛˛ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÛ, ‰ÓÔÓÎÌË· Ë Ó·Ó„‡ÚË· ÂÂ. åÓÎÓ‰Âʸ Ë Î˛‰Ë Ò Â‰ÌÂ„Ó ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡, Ò ÍÓÚÓ ˚ÏË fl ‚ÒÚ Â˜‡˛Ò¸ ̇ ÍÌËÊÌ˚ı fl χ ͇ı, Á‡ÒÚ‡‚Îfl˛Ú Á‡·˚Ú¸ ‚Ò ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ ÏÌ ÒÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍË ‰‡ÌÌ˚Â. ç‡ÒÚÓfl˘ËÈ ˜ËÚ‡ÚÂθ ωÎÂÌÌÓ Ë Û‚Â ÂÌÌÓ Ô ‰‚Ë„‡ÂÚÒfl ÓÚ Ó‰ÌÓÈ Î‡‚ÍË Í ‰ Û„ÓÈ. í‡ÍË ˜ËÚ‡ÚÂÎË ÒÓ·Ë ‡˛ÚÒfl ‚ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı ÚÓθÍÓ ËÏ ÏÂÒÚ‡ı, Ú‡Ï ÓÌË Ô¸˛Ú Ë Â‰flÚ, Ú‡Ï ÓÌË ·ÂÒÂ‰Û˛Ú. ÑÛχ˛, Ú‡Í ÊË‚ÛÚ ˜ËÚ‡ÚÂÎË ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡. íÓÚ, ÍÓÏÛ Ó‰ËÌ ‡Á Û‰‡ÂÚÒfl Ô ÓÌËÍÌÛÚ¸ ‚ Ú‡ÈÌÛ ÍÌË„Ë, Ì ÏÓÊÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸ ÊËÁ̸ ·ÂÁ ÍÌË„. ë Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ÂÌËÂÏ ÏÓÊÌÓ Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ò Â‰Ë ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ·˚ÒÚ Ó ‡ÒÚÂÚ Ô ÓˆÂÌÚ ‡Á·Ó ˜Ë‚˚ı ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ. éÌË ÒΉflÚ Á‡ ÌÓ‚ËÌ͇ÏË, ÌÂ Ô ÓÔÛÒ͇˛Ú ÌË Ó‰ÌÓÈ ÍÌËÊÌÓÈ fl χ ÍË. Ç ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ Ò‡Ï˚ÏË ÔÓÔÛÎfl Ì˚ÏË ÒÚ‡ÎË ÍÌË„Ë ÔÓ ÌÓ‚ÓÈ Ë ÌÓ‚ÂȯÂÈ ËÒÚÓ ËË, ÏÂÏÛ‡ ˚, ‡ÒÒ͇Á˚ Ë ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍË ÓχÌ˚, ‡ Ú‡ÍÊ ÎËÚ ‡ÚÛ ‡ ÔÓ ÔÒËıÓÎÓ„ËË, ‡Á‚ËÚ˲ ΢ÌÓÒÚË Ë Ó· ‡ÁÓ‚‡Ì˲. ä‡Í Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â, ‚ íÛ ˆËË ÚÂ΂ËÁÓ Á‡ÌËχÂÚ ˆÂÌÚ ‡Î¸ÌÓ ÏÂÒÚÓ ‚ ÊËÁÌË Í‡Ê‰ÓÈ ÒÂϸË. è ‚˚ ÒÚ Ó˜ÍË ÂÈÚËÌ„Ó‚ ‰ÓÒÚ‡˛ÚÒfl ÚÂÎÂÒ ˇ·Ï. Ä ÔÓÁ̇‚‡ÚÂθÌ˚ ͇̇Î˚, Í‡Í Ó·˚˜ÌÓ, ̇ ÔÓÒΉÌÂÏ ÏÂÒÚÂ. ÑÎfl Ô ÓÒÏÓÚ ‡

Пусть статистика продолжает утверждать, что в Турции мало читающих людей, я предпочитаю верить своим наблюдениям. В каждой средней турецкой семье обязательно есть библиотека, пусть небольшая. ‹statistikler Türk okurunun azl›¤›ndan ne kadar dem vurursa vursun, hat›ralar›m istatistikleri yalanl›yor. Ortalama bir Türk ailesinin evinde öteden beri muhakkak bir kütüphane vard›r. ÚÂ΂ËÁÓ ‡ ÌÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Ô Ë·„‡Ú¸ ÓÒÓ·˚ı ÛÒËÎËÈ: Á‰ÂÒ¸ ‚ÒÂ Ô ÓÒÚÓ Ë ÔÓÌflÚÌÓ, ‡ Ú‡ÍÊ ۉӷÌÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ «„ÓÎÛ·ÓÈ ˝Í ‡Ì» ÒڇΠ̇ÒÛ˘ÌÓÈ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸˛ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ‚ÒÂı ‚ÓÁ ‡ÒÚÌ˚ı ͇ÚÂ„Ó ËÈ. íÂ΂ËÁÓ ÌÂ Ú Â·ÛÂÚ Û‰ËÌÂÌËfl, ·ÂÁ ÍÓÚÓ Ó„Ó Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ˜ÚÂÌËÂ. óÚÂÌËÂ Ô Â‚ ‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ÓÚ˜‡flÌÌ˚È ÔÓÒÚÛÔÓÍ. óËÚ‡˛˘ËÈ ÒÎÓ‚ÌÓ · ÓÒ‡ÂÚ ‚˚ÁÓ‚. óÚÂÌËÂ Ú Â·ÛÂÚ ÓÚ ÌÂ„Ó ÛÒËÎËÈ Ë ÛÒ ‰Ëfl. äÌË„Ë – ÒÛ˘ÂÒÚ‚‡ Í‡Ô ËÁÌ˚Â. Ç ÓÚ΢ˠÓÚ ÚÂ΂ËÁÓ ‡, ÓÌË ÌÂ Ô ËÁ˚‚‡˛Ú „ ÓÏÍËÏ „ÓÎÓÒÓÏ Ò‰‡Ú¸Òfl ËÏ ‚ ÔÎÂÌ. éÌË Ú ÔÂÎË‚Ó Ê‰ÛÚ Ò‚ÓËı ÔÎÂÌÌËÍÓ‚, ÓÒÚ‡‚Îflfl ËÏ Ô ‡‚Ó ‚˚·Ó ‡. ÖÒÎË ÔËÒ‡ÌË ÍÌË„ ÏÓÊÌÓ ‡ÒˆÂÌËÚ¸ Í‡Í Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌÓ ÍÓÔË Ó‚‡ÌË ÍÌË„Ë ÅÓ„‡, ÚÓ ˜ËÚ‡Ú¸ – Á̇˜ËÚ Ò‰Â·ڸ ¯‡„ ̇‚ÒÚ Â˜Û ÂÏÛ, ̇ÈÚË, Ó˘ÛÚËÚ¸ ‡‚ÚÓ ‡

kapan›yor ve hayat› anlamaya çal›fl›yordu. Yaflad›¤› dünya dönerken, o kitaplar›yla olmay› tercih ediyordu. Bir gün ne olduysa, birden d›flar› ç›kmak ihtiyac› duyuyor ve dünya karfl›s›nda flafla kal›yordu.

Gördü¤ü bir canl› dikkatini çekmiflti.

Uçan, üzerinde benekleri olan, harikulade bir canl›. Bu neydi sahi? Okudu¤u kitaplar› düflündü. Buna benzer bir fley var m›yd› aralar›nda? Bir çoban gördü, ihtimal, okumas› bile olmayan biriydi bu adam. “Bu nedir?” dedi çobana. “Bu kelebektir” dedi çoban, flafl›rarak. “Demek” dedi adam “okudu¤um bütün kitaplar beni ancak bir do¤a kitab›n›n efli¤ine kadar getirebilmifller.” Ve geri döndü, bütün kütüphanesini yakt›. Arad›¤›n› bul-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

119

книжное обозрение kitabiyat

Ò‡ÏÓÈ „·‚ÌÓÈ ÍÌË„Ë. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ÍÌË„ÓËÁ‰‡ÌË – ÏÓ˘Ì˚È ÒÂÍÚÓ ˝ÍÓÌÓÏËÍË. à Ì ‰ÍÓ ÔËÒ‡ÚÂÎË ÒÓÁ‰‡˛Ú ‰Îfl Ò·fl éÎËÏÔ, „‰Â ͇ʉ˚È ËÁ ÌËı ÌÂÏÌÓÊÍÓ á‚Ò. è ËÒÛʉÂÌË çÓ·Â΂ÒÍÓÈ Ô ÂÏËË ÚÛ ÂˆÍÓÏÛ ÔËÒ‡ÚÂβ é ı‡ÌÛ è‡ÏÛÍÛ ‚˚Á‚‡ÎÓ ·Óθ¯ÓÈ ËÌÚ ÂÒ Í ÔËÒ‡ÚÂθÒÍÓÏÛ éÎËÏÔÛ, ‡ Ú‡ÍÊ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂθÌÓ ÔÓ‰Ó„ ÂÎÓ ËÌÚ ÂÒ Í ˜ÚÂÌ˲ ‚ íÛ ˆËË. ü Ò˜ËÚ‡˛ ˝ÚÓ ıÓ Ó¯ËÏ Á̇ÍÓÏ. lj¸ ‚ ÂÁÛθڇÚ ‚Ò Ï˚ ¢ ‡Á Á‡‰ÛχÎËÒ¸ Ó ÍÌË„Â, Ô Ë·ÎËÁËÎËÒ¸ Í ÌÂÈ. Ç íÛ ˆËË ËÁ‚ÂÒÚËÂ Ó Ô ËÒÛʉÂÌËË è‡ÏÛÍÛ çÓ·ÂÎfl ·˚ÎÓ ‚ÒÚ Â˜ÂÌÓ ÌÂÓ‰ÌÓÁ̇˜ÌÓ. åÓÊÌÓ ÓÊˉ‡Ú¸, ˜ÚÓ Í‡ÍÓÂ-ÚÓ ‚ ÂÏfl ÒÔÓ ˚ ·Û‰ÛÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl. ç‡ Ó‰ ÔÓ ‡ÁËÎÓ Ô ËÁ̇ÌË ւ ÓÔÓÈ Ì ÓÒÓ·Ó ˜ËÚ‡ÂÏÓ„Ó Ò Â‰ÌËÏ ÚÛ ÂˆÍËÏ ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÏ è‡ÏÛ͇. ã˛‰Ë Á‡‰‡ÎËÒ¸ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ, ˜ÚÓ ÒÍ ˚ÚÓ Á‡ ˝ÚËÏ ‡ÍÚÓÏ. Ä‚ÚÓ Ò ËÏˉÊÂÏ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ·Û ÊÛ‡ ‰Îfl ̇ Ó‰‡ «˜ÛÊÓÈ». Ä ˜ËÚ‡ÚÂθ ‚ ͇ʉÓÏ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËË, ÔÛÒÚ¸ ‰‡Ê ÏÂÊ‰Û ÒÚ ÓÍ, ˢÂÚ Ò·fl. à˘ÂÚ Á̇ÍÓÏ˚È Á‡Ô‡ı, Á‡·˚Ú˚È Á‚ÛÍ. óËÚ‡ÚÂβ ÔÓ͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Û ˝ÚÓ„Ó ‰‡ÎÂÍÓ„Ó, ÌÂÔÓÌflÚÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÓÌ Ì ̇ȉÂÚ ‰Ó Ó„Ëı Â„Ó Ô‡ÏflÚË ‚¢ÂÈ. ç‡ ˆÂ ÂÏÓÌËË ‚ Û˜ÂÌËfl Ô ÂÏËË é ı‡Ì è‡ÏÛÍ ‡ÒÒ͇Á‡Î ‚ÒÂÏÛ ÏË Û Ó ÒÛ̉ÛÍÂ, Ô Ë̇‰ÎÂʇ‚¯ÂÏ Â„Ó ÓÚˆÛ. í‡Í ÓÚÍ ˚ÎÓÒ¸ ÌÓ‚Ó ÎËˆÓ è‡ÏÛ͇. àÎË ÌÂÚ: ̇ ÒˆÂÌ Ô ‰ ̇ÏË ·˚Π·ÂÌÓÍ, ÍÓÚÓ ˚È „Ó‚Ó ËÎ Ó· ÓÚˆÂ. äÓ„‰‡ ÒÎÛ¯‡Â¯¸ Â„Ó Â˜¸, ‚ Ô‡ÏflÚË Ô ÓÌÓÒËÚÒfl ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚ÓÈ Ô·ÒÚ ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ì ҂ÓËÏË ÍÌË„‡ÏË, ÌÓ ÒÎÓ‚‡ÏË ÓÌ ‚ΘÂÚ ÏÂÌfl ‚ ÏË ÌÓ‚˚ı, ¢ ÌÂ Ô Ó˜ËÚ‡ÌÌ˚ı ÍÌË„. íÛ ÂˆÍËÈ ˜ËÚ‡ÚÂθ Ì ˢÂÚ ‚ ÍÌË„‡ı ÌÓ‚˚ı Á̇ÌËÈ, ÓÌ Ë˘ÂÚ Ú‡Ï ÛÚ ‡˜ÂÌÌ˚È ÒÛ̉ÛÍ. I

120

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de, beyaz cam hayat›n merkezine oturmufl durumda. Televizyon programlar›n›n izlenilirli¤inde diziler bafl› çekiyor. Kültür kanallar› yine izlenme oranlar›yla sonlarda yerini al›yor. Beyaz camda kaybolman›n rahatl›¤›, içine nüfuz etmek için bir emek sarf etmek gerekmedi¤i için, her yafl grubundan insan›n birinci temel ihtiyaç maddesi halini alm›fl bulunuyor. Kitap okumak için gerekli olan yaln›zlaflmak ihtiyac›, televizyon için asla geçerli de¤il halbuki. Kitap okumak bir tür anarflik eylem. Bir eylem yapar kitap okuyan.

Okumak için, bir çaba harcamak, emek vermek durumundad›r insan. Kitap dedi¤imiz, nazl›d›r öyle ya. Televizyon kadar k›flk›rt›c› bir esir al›c›s› de¤ildir o. Esareti kabul ister kitap. mufltu. Mevlana Mesnevi adl› eserinde “Her arayan bulamaz, ama bulanlar arayanlard›r” der.

Yap›lan araflt›rmalar›n sonuçlar›, Türk e¤itimcisinin yüzünü güldürür türden de¤il. Kitap okuma al›flkanl›¤›m›z›n pek de iç aç›c› olmad›¤› aflikar. Fakat bu farkl› bir manzaran›n da teflekkülüne izin veriyor. Az, belki de çoktur.

Nitelikli çoklu¤un oluflumuna izin veriyor bu durum. Bu sat›rlar›n yazar›, ortalama bir okurdan daha fazla okumak arzusunda, yaflad›¤› tek lüks kitaplar› olan biridir. Kitap fuarlar›nda olmay›, stantta durup kitap anlatmay› sever.

Gördü¤üm o ki, okuyan bir elit var. Bu okur, sahici okuru temsil ediyor. Ellerinde valizlerle geliyor, kitap al›yor, al›rken de ince ince sorular yöneltiyor. Alaca¤› kitab›n, okunmaya, kütüphanesine konmaya de¤er olmas›n› istiyor. Gençler ve orta yafl, bana istatistiki de¤erleri unutturuyor her fuarda. Gerçek okur, ellerinde her daim gezdirdikleri bir çantalar› ile sahaf sahaf gezerler. Oturduklar›, yiyip içtikleri mekanlar› vard›r, farkl›d›r. Fakat zannederim bu bütün dünyada böyledir. Kitap içine s›zabilmeyi baflaran, art›k hayat›n› kitaplarla yaflayan biridir. Türkiye’de özellikle gençler aras›nda nitelikli okuman›n h›zl› bir ivme kazand›¤›n› rahatl›kla söyleyebiliriz.

Yay›nevlerini ve kitap fuarlar›n› takip ediyorlar. Son y›llarda yak›n tarih, an›roman, hikaye, tarihi roman türünde yaz›lm›fl kitaplar ile psikoloji ve kiflisel geliflim ile e¤itim kitaplar› okunurluk oranlar›n›n bafl›nda yer al›yor.

Kitap yazmak, Tanr›’ya öykünme ise, okumak da Tanr›’ya yak›n olmak gibidir.

Belki de onu, yani yazan› arama, ele geçirme iste¤i. Tüm dünyada kitap bir sektör halini alm›fl durumda. Özellikle bir tak›m yazarlar küçük bir Olimpos oluflturuyorlar kendi aralar›nda. Ve Zeus her bir yazar, kendi çap›nda. Son günlerde Nobel Edebiyat Ödülünü Orhan Pamuk’un almas›, Olimpos’a olan alakay› artt›rd›¤› gibi, cazibesi de katland› Türklerin gözünde. Bunun Türk okuru için iyi bir fley oldu¤unu düflünüyorum. Kitaba dair düflünmek, ona bir ad›m daha yaklaflmak de¤il midir neticede? Orhan Pamuk ve Nobel Türkiye’de çok tart›fl›ld›, bir süre daha da bu tart›flmalar devam edecek gibi görünüyor.

Ortalama bir Türk okurunun pek de cazip bulmad›¤› bir yazar›n Avrupa’da ra¤bet görmesi, halk› flafl›rtt›. Arkas›nda bir fley aramaya sevk etti. Genel profili itibar› ile bir burjuva imaj› çizen yazar, halk için “öteki”leflti. Okur, sat›r aralar›nda kendine ulaflmak istiyor oysa. Bir arad›¤› var. Kendinden izler bulmak, unuttu¤u bir kokuyu hat›rlamak istiyor. Fakat bu tan›mad›¤›, kendisine mesafeli duran adamda o izleri bulamayaca¤›n› zannetti. Babas›n›n sand›¤›ndan söz eden bir Nobelli o. Ödül törenindeki konuflmas›, farkl› bir Orhan Pamuk gösterisi idi. Ya da baflka türlü okuyal›m: Ödül alan bir çocuk sahnede, anlatt›¤›ysa babas›. O konuflmay› dinlerken, ben yüzlerce y›ll›k Türk edebiyat›n› an›yorum.

Yazd›klar›yla de¤ilse bile, anlatt›¤›yla beni baflka bir kitap dünyas›na çekiyor.

Türk okuru, bilmek de¤il, belki içindeki kay›p sand›¤› bulabilmek için okuyor. I

актуально gündem

В Хорезме найдено дерево возраста один миллион лет

Harezm’de 1 milyon y›ll›k a¤aç bulundu

Уникальным и, как считают местные специалисты, сенсационным экспонатом недавно пополнился музей отделения Международного благотворительного фонда «Олтин мерос» («Золотое наследие») в Ургенче, административном центре Хорезмской области Узбекистана. Это крупный фрагмент окаменевшего дерева, возраст которого, по предварительным оценкам специалистов, от ста тысяч до одного миллиона лет. Есть предположение, что оазис Хорезма, в древности занимавший огромные территории, некогда возник на высохшем дне исчезнувшего в предыдущие геологические эпохи водоема, заполненного плодородным илом Амударьи.

Özbekistan’›n Harezm bölge merkezi Uçrenç’te “Alt›n Nesil” hay›r fonu taraf›ndan düzenlenen sergi eflsiz ve sansasyonel olarak nitelendirildi. Müzede sergilenen bir parça, görenleri hayrete düflürecek özelliklere sahip. Sergideki en önemli parça olan tafllaflm›fl a¤ac›n, yüz binlerle, 1 milyon aras›nda bir yafla sahip olabilece¤i düflünülüyor. Bilimsel bir kan›ya göre, kurakl›k ve susuzlu¤un bafl gösterdi¤i Amu Derya deltas›nda, her yeri kaplayan alüvyonlar, zaman içerisinde süzülerek o zaman›n jeolojik devrini ortaya ç›kard›.

В Казахстане будет построен гигантский шатер В декабре 2006 г. при поддержке президента Казахстана Нурсултана Назарбаева состоялась презентация трех инвестиционных проектов, осуществляемых турецкой компанией «Семболь Иншаат». Среди объектов, которые будут построены в Астане, «Город под крышей» под названием «Батыгай», или Indoor City, спортивно-туристический комплекс курорта Боровое и Ханский шатер. Ханский шатер представляет собой развлекательный комплекс площадью 106 тыс. кв. м. Это будет самый большой шатер в мире. Кроме жилого комплекса, пятизвездочного отеля и автостоянки, внутри шатра будет построен торговый центр. Но и это еще не все: в центре предусмотрено сооружение кинотеатров, ресторанов, кафе, площадки для игры в гольф, SPA- и фитнес-центров, крытых бассейнов, ботанического сада. Комплекс станет местом проведения турниров по пляжному волейболу, которые будут идти на протяжении всего года.

Indoor City станет настоящим городом, где зимой, которая в Астане длится 8 месяцев, можно будет укрыться в 35-градусный мороз. В городе будут построены виллы, деловые центры, школы, спортивные комплексы и медицинские центры, торговые павильоны и другие необходимые для жизни человека объекты социального назначения, а также улицы, площади и даже искусственный водоем. Город будет накрыт тонким прозрачным материалом, прекрасно пропускающим свет и сохраняющим тепло. Автором проекта «Город под крышей» является турецкий архитектор Кюршад Айбак, спортивно-туристического комплекса в Боровом – Эрик Ран, Ханского шатра – Норман Фостер. Член правления компании «Семболь» Феттах Теминдже сообщил, что Ханский шатер будет сдан в эксплуатацию 16 декабря 2007 г.

Kazakistan’a dev Han Çad›r› Sembol ‹nflaat taraf›ndan Kazakistan’da gerçeklefltirilecek projelerden üç önemli proje, geçti¤imiz Aral›k ay› bafl›nda Kazakistan Cumhurbaflkan› Nursultan Nazarbayev’in himayesindeki bir törenle tan›t›ld›. Türk flirketi Sembol ‹nflaat taraf›ndan Astana’da yap›m›na bafllanan üç proje, Indoor City (Kapal› fiehir), Borovoye Lakes Resort ve Khan Shatyry’den (Han Çad›r›) olufluyor.

E¤lence ve al›flverifl merkezi olarak tasarlanan Han Çad›r› 106 bin metre karelik yüz ölçümü ile dünyan›n en büyük çad›r› olacak. Içinde, rezidanslar, 5 y›ld›zl› bir otel, servis apartmanlar›, otopark›n yan› s›ra farkl› büyüklükte dükkanlar›n da bulundu¤u perakende bölümü de olacak. Sinema, restoranlar, cafeler, fast food yemek yenebilecek yerler, mini golf sahas›, SPA, fitness merkezi, kapal› yüzme havuzu, dalga havuzlar› ve botanik bahçelerinin de yer alaca¤› çad›rda, bütün y›l devam eden plaj voleybolu turnuvalar›na da ev sahipli¤i yapacak.

Indoor City projesinde ise, 7-8 ay süren k›fl mevsiminde -35’lere kadar düflen so¤u¤un hissedilmeyece¤i, yaz konforunun sa¤land›¤› kapal› bir flehir yap›lacak. Villalar, ifl merkezleri, okullar, sa¤l›k ve spor tesisleri, al›flverifl merkezleri gibi günlük hayat›n parças› olan birimlerin yer alaca¤› Kapal› fiehir’in sokaklar›, meydanlar› ve su kanallar›n›n üzeri gün ›fl›¤›n› en fazla, so¤u¤u en az düzeyde geçiren fliflme fleffaf yast›k malzeme ile örtülecek. Bu örtü flehrin üzerini fleffaf bir tül gibi kaplayacak.

Kapal› flehir Türk Mimar Kürflat Aybak, Borovoye Lakes Resort Eric Run ve Han Çad›r› Norman Foster taraf›ndan tasarland›. Sembol ‹nflaat Yönetim Kurulu Üyesi Fettah Tamince, inflaat› bafllayan Han Çad›r›’n›n 16 Aral›k 2007 tarihinde bitece¤ini bildirdi. Tamince, di¤er iki projenin de bafllamak üzere oldu¤unu belirterek, “Ilk yat›r›mlar› 18 ay içinde tamamlanacak. Bunlar›n her biri befler y›ll›k projeler” dedi.

gündem актуально

Открылся «Мир туркменских сказок» В декабре 2006 г. в столице Туркменистана Ашхабаде состоялось торжественное открытие гигантского парка аттракционов «Мир туркменских сказок». Проект осуществлен компанией «Гап Иншаат», которая входит в турецкий холдинг «Чалык», работающий на территории Туркменистана в энергетическом, строительном и текстильном секторах. Состоялась церемония открытия здания министерства энергетики и крытого Олимпийского центра, которые также были построены строительной компанией «Гап».

“Türkmen Masallar Dünyas›” aç›ld› Türkmenistan’da enerji, tekstil ve inflaat alan›nda faaliyet gösteren Çal›k Holding’e ba¤l› Gap ‹nflaat’›n projesi; dev e¤lence merkezi “Türkmen Masallar Dünyas›” geçti¤imiz Aral›k ay›nda Aflkabat’ta düzenlenen törenle hizmete aç›ld›. Ayr›ca Gap ‹nflaat’›n di¤er projeleri olan, Enerji Bakanl›¤› Binas› ve Kapal› Olimpik Su Sporlar› Merkezi de hizmete aç›ld›.

2007 объявлен годом Казахстана в Украине

Банк Асья отметил десятилетний юбилей Банк Асья, созданный в 1996 г., отметил свое десятилетие. Генеральный директор банка Унал Кабаджа подчеркнул, что 10 лет – небольшой срок для новой компании. «Однако для нас эти 10 лет значат многое, поскольку за это время Банк Асья реализовал немало инновационных проектов». Унал Кабаджа говорит, что банк обязан своим успехом молодому, но опытному коллективу. В настоящий момент клиентами банка являются 800 тыс. частных и 73 тыс. юридических лиц. Унал Кабаджа рассказал, что на территории Турции работает 87 филиалов банка, общее число сотрудников в которых составляет 2143 человека. Банк является одним из самых активно развивающихся банков Турции. По словам генерального директора, активы Банка Асья на 30 июня 2006 г. составили 3 млрд 457 млн YTL (турецких лир), что на 58% больше, чем в том же месяце 2005 г. Прибыль за первое полугодие 2006 г. составила 50,6 млн YTL , что на 46% превышает прибыль того же периода прошлого года.

Bank Asya 10’uncu y›l›n› kutlad› 1996 y›l›nda kurulan Bank Asya, 10. y›l›n› kutlad›. Bank Asya Genel Müdürü Ünal Kabaca, on y›l›n bir kurum için uzun bir zaman olmad›¤›n› belirterek, “Ancak Bank Asya için bu on y›l önemli. Çünkü biz bu dönemde birçok ilki gerçeklefltirdik” dedi.

Genç, dinamik ve h›zl› olman›n avantaj›n› tecrübeye dönüfltürdüklerini söyleyen Kabaca, bugün 800 binin üzerinde bireysel, 73 bin kurumsal müflteriye hizmet verdiklerini anlatt›. Ünal Kabaca, Türkiye genelinde 87 flubesi ve 2 bin 143 çal›flan› ile Bank Asya’n›n geliflme potansiyeli en yüksek bankalar aras›nda yer ald›¤›n› kaydetti. Halka arz sonras› öz kaynaklar›n›n 2005’in ilk yar› rakamlar›na göre yüzde 201 artarak 539 milyon YTL’ye ç›kt›¤›n› bildiren Kabaca, “Bank Asya’n›n, toplam aktifleri de 30 Haziran 2006 itibariyle 3 milyar 457 milyon YTL’ye yükselerek 2005 y›l›n›n ayn› dönemine göre yüzde 58’lik bir art›fl göstermifltir. 2006 ilk yar› dönem net kâr›m›z ise, yine geçen y›l›n ayn› dönemine göre yüzde 46 oran›nda artarak 50,6 milyon YTL olarak gerçekleflmifltir” dedi.

Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев в начале января подписал указ, согласно которому 2007 г. объявлен Годом Казахстана в Украине. Назарбаев также поручил правительству Казахстана сформировать организационный комитет по подготовке и проведению Года Казахстана в Украине и обеспечить финансирование этого мероприятия.

2007 Ukrayna’da Kazakistan y›l› Kazakistan Cumhurbaflkan› Nursultan Nazarbayev Ocak ay› bafl›nda bir karara imza att›. Karara göre 2007 y›l› Ukrayna’da Kazakistan y›l› olacak. Nazarbayev, Ukrayna’da kutlanacak Kazakistan y›l› etkinliklerinin gerçekleflmesi için, organizasyon komitesinin oluflturulmas› ve gereken finansal deste¤in sa¤lanmas› talimat› verdi.

Российские телеканалы возвращаются в туркменский эфир В Туркменистане возобновляется трансляция российских телеканалов. Накануне туркменский телеканал «Мирас» начал транслировать новости и некоторые развлекательные передачи Первого канала российского телевидения. Скоро в этой центральноазиатской республике также может быть возобновлено вещание российского телеканала «РТР-Планета» и радиостанции «Маяк». Вещание российских телеканалов и радиостанции «Маяк» в Туркмении было прекращено в республике пять лет назад.

Rus TV kanallar› Türkmenistan’da yeniden izlenebilecek Rus televizyon kanallar›, Türkmenistan’dan da izlenebilecek. Türkmen televizyon kanal› “Miras”, önceki gün haberler ve baz› e¤lence programlar›n› Rusya Televizyonu 1. Kanal› ile efl zamanl› olarak yay›nlad›. Yak›n zamanda bu Orta Asya ülkesinde “RTR-Planeta” adl› TV kanal› ile “Radyo Mayak” Rusya ile do¤rudan yay›nlanabilecek. Rus Radyo kanal› “Mayak” ve tüm Rus TV kanallar› bundan 5 sene önce Türkmenistan’da yay›ndan kald›r›lm›flt›.

В странах СНГ экономика вырастет на 8% Согласно данным комитета статистики СНГ, в 2007 г. экономика стран Содружества вырастет на 8% по сравнению с 1991 г. Ожидается, что в Азербайджане рост экономики составит 90%, в Армении – 60%, в Беларуси, Казахстане и Узбекистане – 50%, в России – 8%, Молдове – 40%, Грузии, Таджикистане и Украине – 25%, в Кыргызстане ожидается спад экономического роста на 5%.

BDT ülkeleri bu y›l 1991’e oranla yüzde 8 büyüyecek Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u (BDT) Istatistik Komitesi’nin verilerine göre, BDT ülkeleri 2007 y›l›nda, Sovyetler Birli¤inin da¤›ld›¤› y›l olan 1991 y›l›na oranla ortalama yüzde 8 büyüyecek.

1991’e göre Azerbaycan’da yüzde 90, Ermenistan’da yüzde 60, Belarus, Kazakistan ve Özbekistan’da yüzde 50, Rusya’da yüzde 8 büyüme beklenirken, Moldavya’da yüzde 40, Gürcistan, Tacikistan ve Ukrayna’da yüzde 25, K›rg›zistan’da yüzde 5 küçülme bekleniyor.

Средняя Азия предпочитает мобильную связь Общий объем продаж мобильных телефонов в Узбекистане, Казахстане, Кыргызстане, Таджикистане и Туркменистане за первые 9 месяцев 2006 г. составил 525 млн долл. Согласно исследованию, проведенному компанией MForum Analytics, в 2007 г. ожидается увеличение объема продаж мобильных телефонов до 1 млн долл. Лидер среднеазиатского рынка мобильной связи – Казахстан. На его долю приходится 450 млн долл.

Orta Asya cep’ten konufluyor Orta Asya ülkeleri Özbekistan, Kazakistan, K›rg›zistan, Tacikistan ve Türkmenistan’daki toplam cep telefonu sat›fllar›, 2006 y›l›n›n 9 ay›nda, toplam 525 milyon dolara ulaflt›. MForum Analytics flirketini gerçeklefltirdi¤i bir araflt›rmaya göre, 2006 sonuna kadar bu ülkelerdeki toplam cep telefonu sat›fllar›n›n 2007’de 1 milyar dolar› aflmas› bekleniyor. Orta Asya cep telefonu piyasas›ndaki en büyük paya 405 milyon dolarla Kazakistan sahip.

актуально gündem

Философия Платформы ДА нашла поддержку в Кыргызстане

K›rg›zistan DAP’›n felsefesini benimsedi

Делегация Национального комитета Платфомы ДА в Турции во главе с председателем Платформы ДА Ростиславом Рыбаковым посетила администрацию президента Кыргызстана. По причине болезни президент Курманбек Бакиев не смог принять представителей Платформы ДА. Делегация встретилась с государственным секретарем Кыргызстана Адаханом Мадумаровым. Ростислав Рыбаков рассказал о деятельности Платформы Диалог Евразия и выразил благодарность президенту Кыргызстана за поддержку начинаний Платформы. Турецкую сторону представляли председатель Национального комитета Наджи Бостанджи, Али Фуат Билькан, Харун Токак, Эркам Туфан Айтав. Адахан Мадумаров отметил, что этот визит имеет большое значение и для Кыргызстана, поскольку философия Платформы ДА полностью соответствует государственной миссии Кыргызстана. «Нам приятно идти с вами по единому пути», – сказал госсекретарь. Напомнив слова Чрезвычайного и Полномочного Посла Украины в Турции Александра Мищенко о том, что философия ДА соответствует философии украинского государства, генеральный секретарь Платфомы Эркам Туфан Айтав сказал: «Евразийские страны должны во всем поддерживать друг друга, для интеграции в мировое сообщество необходимо развивать диалог. Диалог может быть экономическим, социальным или каким-либо другим, но без диалога не обойтись. В наших усилиях по установлению диалога мы не следуем какой-либо иерархии, мы не пытаемся наладить диалог слабого с сильным. Мы строим диалог на равных условиях со всеми. Статус любого члена Платформы или страны ничем не отличается от статуса других членов». Ростислав Рыбаков подчеркнул, что этот визит имеет важное значение для Платформы, поскольку означает открытие организации внешнему миру. Р. Рыбаков с удовлетворением отметил, что в Кыргызстане диалоговая деятельность имеет очень высокий уровень. «Мы увидели, что представители прессы, интеллигенции, ученые и деятели искусства открыты любым начинаниям и проектам в этой сфере. При посещении учебных заведений «Себат» я был поражен тем, сколь много делается для воспитания активной, высокообразованной молодежи. Я считаю эти учебные заведения настоящими мостами диалога», – сказал Р. Рыбаков. Эркам Туфан Айтав отметил, что взаимные визиты Национальных комитетов стран Платформы ДА будут продолжаться в 2007 г. и добавил, что «в Кыргызстане мы добились поставленной цели».

Diyalog Avrasya Platformu Türkiye Milli Komitesi ile K›rg›zistan Milli Komitesi üyeleri Dönem Baflkan› Rostislav Ribakov baflkanl›¤›nda K›rg›zistan Devlet Baflkanl›¤›’n› ziyaret etti. Ziyarete rahats›zl›¤› nedeniyle Baflkan Kurmanbek Bakiyev kat›lmazken, misafirleri Devlet Sekreteri Adahan Madumarov kabul etti. Say›n R›bakov’un Platform faaliyetlerini anlatt›¤› ziyarette, DAP’a verdi¤i destekten dolay› K›rg›zistan Devlet Baflkanl›¤›’na teflekkür edildi.

Türkiye’den Türkiye Milli Komite Baflkan› Prof. Dr. Naci Bostanc›, Prof.

Dr. Ali Fuat Bilkan, Harun Tokak, Erkam Tufan Aytav ziyarette yer ald›.

Devlet Sekreteri Madumarov ziyaretin kendileri için büyük bir anlam ifade etti¤ini belirterek “Diyalog Avrasya’n›n misyonu bizim için bir devlet misyonudur. Ayn› yolda yürümemiz bizi fazlas›yla memnun ediyor” dedi. Bu konuyla ilgili Ukrayna Büyükelçisinin “Ukrayna olarak bizim devlet politikam›za DAP’›n felsefesi çok uygun.” sözlerini hat›rlatan DAP Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav, “Avrasya co¤rafyas›ndaki ülkeler birbirine her alanda önem vermek zorundalar ve dünyaya entegre olmalar› için de diyalog kurmalar› laz›m. Bunu ister sosyal, isterseniz ekonomik aç›dan de¤erlendirin, entegre olmak için diyalo¤a mecburlar. Biz hiyerarflik bir düzen içinde diyalog kurmuyoruz.

Ast›n üstüyle diyalo¤u de¤il, eflitler diyalo¤undan bahsediyoruz. Statü olarak bu platform içerisinde her ülkenin ayd›n›, baflka ülkenin ayd›n›n üstünde veya alt›nda de¤il.” dedi.

Bu ziyaretin DAP için büyük bir aç›l›ma sebep oldu¤unu belirten R›bakov “K›rg›zistan’da Diyalog faaliyetlerinin muazzam bir alt yap›s›n›n oldu¤unu gördük. Devletin, yazarlar›n, gazetecilerin ve akademisyenlerin talep içerisinde olduklar›n›, bu konuyla ilgili her tür etkinli¤e ve projeye haz›r olduklar›n› gördük. Sebat E¤itim Kurumlar›n› gezerken, müthifl fleyler yap›ld›¤›n›, bu nedenle diyalog ve gençlik meselesinin çok önemli oldu¤unu gördüm. Bu kurumlar birer ‘Diyalog Köprüleri’dir. Farkl› milletler birlikte yafl›yorlar.” dedi. ‹kili ziyaretlerin 2007’de di¤er DAP üyesi cumhuriyetlerin Milli Komiteleri aras›nda da olaca¤›n› belirten DAP Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav K›rg›zistan ziyaretinde hedeflediklerinin gerçekleflti¤ini belirtti.

gündem актуально

В Баку будет построена вторая кольцевая дорога

На хлопковой ярмарке было продано 1,7 млн т хлопка В столице Узбекистана Ташкенте состоялась II Международная ярмарка узбекского хлопка, где было продано 1,7 млн т хлопкового волокна и подписано около 200 контрактов. Выступая на закрытии ярмарки, министр внешних экономических связей и торговли Эльяр Ганиев сообщил, что во время ярмарки был подписан ряд контрактов на продажу 1,7 млн т хлопка, из которых 600 тыс. т – урожай этого года, 1,1 млн т – урожай 2007 и 2008 гг. По словам министра, хлопок будет продан в Китай, Россию, Южную Корею, Индию и Бангладеш. В прошлом году на подобной ярмарке было подписано соглашение о продаже 1,1 млн т хлопка.

Pamuk Fuar›’nda 1,7 milyon tonluk sat›fl Özbekistan’›n baflkenti Taflkent’te bu y›l ikincisi düzenlenen Uluslararas› Özbek Pamu¤u Fuar›nda, 1,7 milyon ton pamuk lifinin sat›lmas›yla ilgili 200 civar›nda kontrat imzaland›. Fuar›n kapan›fl töreninde konuflan D›fl Ekonomik Iliflkiler Yat›r›m ve Ticaret Bakan› Elyar Ganiyev, fuar çerçevesinde 600 bin tonu bu y›l, 1.1 milyon tonu ise 2007-2008 y›llar› pamuk rekoltesinden olmak üzere toplam 1,7 milyon ton pamuk lifinin sat›lmas›yla ilgili sözleflmeler imzaland›¤›n› aç›klad›. Ganiyev’in aç›klamas›na göre, sat›fl›n büyük bir k›sm› Çin, Rusya, Güney Kore, Hindistan ve Bangladefl’e yap›ld›. Fuarda geçen y›l da 1,1 milyon tonluk sat›fl sözleflmesi imzalanm›flt›.

Немецкий Heidelberg Cement приобрел грузинский «Сакцементи» Партнер «Sabanci Grubu» Heidelberg Cement купил грузинский цементный завод «Сакцементи». Руководство компании сообщило о подписании соглашения о продаже 75% акций ООО «Сакцементи», которое владеет двумя цементными заводами в пригороде Тбилиси, немецкой компании Heidelberg Cement. В мае 2006 г.

Heidelberg Cement приобрел грузинскую компанию «Картли Цемент».

Alman Heidelberg Cement Saqcemen’i sat›n ald› Akçansa’da Sabanc› Grubu’nun orta¤› olan HeidelbergCement’in, Gürcü çimento firmas› Saqcementi flirketini sat›n ald›.

Yap›lan aç›klamada, sektöründe dünyan›n önde gelen gruplar›ndan biri olan Alman çimento flirketi HeidelbergCement’in, Gürcistan’›n baflkenti Tiflis yak›nlar›nda iki çimento fabrikas›n› iflleten ve ülkenin pazar lideri olan Saqcementi’nin yüzde 75 hissesinin al›m anlaflmas›n› imzalad›¤› kaydedildi. HeidelbergCement’in 2006 May›s ay›nda da bu ülkedeki Kartuli Cement firmas›n› sat›n alm›flt›.

Протяженность трассы составит 54 км. Новая дорога соединит между собой почти все крупные бакинские поселки: Забрат, Маштага, Нардаран, Тюркан, Говсан, Зых, Мерези и другие. Проект позволит автотранспорту двигаться по пригородам столицы, не загружая центральные городские улицы. Это облегчит и ускорит движение тяжелых фур и самосвалов, что приведет к экономическому и торговому оживлению пригородов Баку, сообщил руководитель пресс-службы Министерства транспорта Намик Гасанов.

Bakü’ye ikinci Kavflak yap›lacak Bakü’de yap›lacak yol güzergah›n›n 54 km uzunlukta olaca¤› bildirildi. Yeni kavflak, Zabrat, Mafltaga, Nardaran, Türkan, Govsan, Z›h, Merzezi gibi Bakü’nün pek çok büyük kasabas›n› birbirine ba¤layacak. Bu proje ile karayolu tafl›tlar› baflkentin banliyö güzergâhlar›n› kullanacak.

Ulaflt›rma Bakanl›¤› Bas›n Sözcüsü Nam›k Gasanov yapt›¤› aç›klamada, “bu sayede a¤›r yük araçlar› ve damperli kamyonlar rahat ve h›zl› bir ulafl›ma kavuflacak. Bakü banliyölerine ekonomik bir canlanma ve rahatl›k getirecek” dedi.

В 2006 г. в Молдове строители увеличили объемы работ на 20% В 2006 г. объем выполненных строительно-монтажных работ, в сравнении с предыдущим годом, увеличился на 20% и достиг в денежном выражении 3,74 млрд леев, передает агентство «НОВОСТИ-МОЛДОВА» со ссылкой на сообщение Национального бюро статистики (НБС). Согласно данным бюро, основной объем работ (85%) выполнен частными компаниями и предприятиями. Более 75% строительномонтажных работ было выполнено экономическими агентами муниципия Кишинев.

Moldova’da 2006 y›l›nda %20’lik bir inflaat art›fl› yafland› Moldova Ulusal ‹statistik Bürosu’nun Moldova Haber arac›l›¤› ile duyurdu¤u haberde 2006 y›l›nda inflaat-montaj ifllerinde bitirilmifl ifl baz›nda, geçen y›la oranla % 20’lik bir art›fl gözlendi¤i ve bunun parasal karfl›l›¤›n›n ise 3,74 milyar Lei oldu¤u belirtildi. Büronun verdi¤i bilgiye göre bitirilen ifllerin %85’i özel sektör ve kurulufllara ait. ‹nflaat-montaj ifllerinin %75’i Kiflinev Belediyesi acentelerince tamamland›.

Российские ученые приступили к созданию беспрецедентной транспортной системы Сенсацией мировой космонавтики станет российский корабль-паром, который будет работать на энергии Солнца и курсировать между Землей и Луной. Ученые и конструкторы космических институтов и предприятий России приступили к созданию беспрецедентной транспортной системы. Она будет подхватывать контейнеры с грузами, выведенными на околоземную орбиту и доставлять их на окололунную. Затем грузы будут опускать на поверхность Луны. Без этого невозможно промышленное освоение Луны, считают российские специалисты.

Rus bilim adamlar›, benzersiz bir ulafl›m sistemi için çal›fl›yor Bilim dünyas›nda büyük heyecan uyand›ran bir habere göre Rus uzay gemisi günefl enerjisi ile çal›flacak ve yeryüzü ile ay aras›nda gidip gelecek. Efli görülmemifl bu ulafl›m sistemi için Rus giriflimciler ve Uzay enstitüsü proje mühendisleri birlikte çal›flt›lar. Bu sistem sayesinde, yeryüzünün belirtilen yörüngesindeki yüklü bir konteyn›r› alarak, ay›n çevresinde bir yörüngeye tafl›yabilecek. Ard›ndan bu yükü Ay’›n yüzeyine boflaltacak. Uzmanlar aksi halde, Ay’›n endüstriyel fethinin mümkün olamayaca¤›n› belirtiyorlar.

Открылся сайт Союза писателей Азербайджана Союз писателей Азербайджана совместно с Министерством культуры и туризма разрабатывает специальную программу, цель которой – перевод произведений азербайджанских авторов на русский, английский и турецкий языки. Об этом сообщил на презентации антологии русскоязычных писателей народный писатель Азербайджана Чингиз Абдуллаев. Переводы будут размещены на недавно открывшемся сайте Союза писателей Азербайджана. Планируется также сделать переводы произведений Нобелевских лауреатов по литературе за последние 25 лет.

Azerbaycan Yazarlar Birli¤i’nin web sayfas› aç›ld› Azerbaycan Yazarlar Birli¤i, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› iflbirli¤i ile gelifltirdikleri sosyal program çerçevesinde, Azeri yazarlar›n eserleri Rusça, ‹ngilizce ve Türkçeye çevrilecek. Bu konudaki bilgiyi, Azerbaycan’›n Rusça yazanlar antolojisi sunumunda, milli yazar Cengiz Abdullaev duyurdu.

Ayr›ca son 25 y›lda Nobel edebiyat ödülü alm›fl edebiyatç›lar›n eserlerinin de tercüme edilece¤i duyuruldu.

актуально gündem

Таджикистан отмечает 800-летие Руми

«Чухадароглу» предлагает покрытие, защищающее от взрывов Компания «Чухадароглу», изготавливающая покрытия фасадов зданий, хорошо известна на турецком и евразийском рынках. Предложенный компанией новый вид внешнего покрытия, защищающий здание от взрывов бомб, получил сертификат соответствия международным стандартам. В последние годы компанией «Чухадароглу» были разработаны системы фасадных покрытий, защищающие здания от пожара, пулевых повреждений и взрывов. Все новые системы были с успехом применены в строительстве объектов на территории Турции. Компанией было принято решение о выводе защитных фасадных систем на мировой рынок. С этой целью в лабораториях всемирно известной британской компании «Адвантика» было проведено тестирование новых систем покрытий. По результатам тестирования компании «Чухадароглу» были вручены сертификаты соответствия внешних покрытий зданий мировым стандартам GSA и ASTM. Разработанная компанией «Чухадароглу» противобомбовая система внешнего покрытия здания предотвращает расщепление стен здания на мелкие осколки, которые обычно являются причиной смерти находящихся внутри людей. Компания «Чухадароглу» была основана в 1954 г. Ахметом Чухадароглу и сначала занималась изготовлением стальных конструкций разного типа. С 1965 г. компания перешла к выпуску алюминиевого профиля. В 1996 г. было принято решение о создании холдинга «Чухадароглу», в структуре которого работают 9 фирм разного направления.

Çuhadaro¤lu’ndan bombaya dayan›kl› kaplama Türkiye’nin yan› s›ra Avrasya’da önemli projelere imza atan ve pek çok ünlü binan›n kaplamas›n› yapan Çuhadaro¤lu Metal’in üretti¤i bombaya dayan›kl› d›fl cephe sistemleri uluslararas› standartlara uygunluk belgesi ald›.

Geçti¤imiz y›llarda, yang›na, kurfluna ve bombaya dayan›kl› d›fl cephe kaplamalar› gelifltiren Çuhadaro¤lu Metal Sanayi ve Pazarlama A.fi, bu sistemlerin yurt içindeki testlerini baflar›yla uygulam›flt›. “Security Grubu” olarak adland›r›lan bu sistemleri uluslararas› pazarlara sunma karar› alan Çuhadaro¤lu Metal Sanayi, bu kez ‹ngiltere’nin alan›nda uzman ve tüm dünyada otorite kabul edilen Advantica laboratuarlar›nda test ettirdi. Baflar›l› sonuçlardan sonra Çuhadaro¤lu Metal Sanayi ve Pazarlama A.fi, üretmifl oldu¤u sistemleri için uluslararas› standartlar›n› onaylayan GSA ve ASTM standart belgelerini ald›. Çuhadaro¤lu Metal Sanayi’nin gelifltirdi¤i bombaya dayan›kl› d›fl cephe kaplama sistemi, patlamalar›n yarataca¤› parçalanmaya engel olarak, kopan parçalar›n bina içinde ölümlere yol açmas›n› engelliyor. 1954 y›l›nda, Ahmet Çuhadaro¤lu taraf›ndan kurularak, çelik yap› elemanlar› üretimiyle sektöre giren Çuhadaro¤lu, k›sa zamanda liderlik yolunda h›zl› ad›mlar atmay› baflard›. 1965 y›l›ndan itibaren faaliyet alan›n› alüminyum do¤rama olarak belirleyen Çuhadaro¤lu, bünyesindeki flirketlerin say›s›n› 9’a yükselterek 1996 y›l›nda ald›¤› holdingleflme karar› ile Türkiye’nin say›l› holdingleri aras›nda yerini ald›.

26 января в Душанбе состоялась встреча президента Таджикистана Эмомали Рахмонова с генеральным секретарем Платформы Диалог Евразия (DA) Эркамом Туфаном Айтавом, в ходе которой были обсуждены вопросы подготовки к юбилейным торжествам, посвященным 800-летию известного писателя и философа Джалаледдина Руми. Была достигнута договоренность о том, что 7-8 сентября в столице Таджикистана состоится международная конференция, посвященная этой юбилейной дате. Президент Рахмонов поручил издать избранные произведения Руми отдельным сборником на пяти языках: турецком, таджикском, фарси, русском и английском. Во время встречи президент Рахмонов отметил, что готов мобилизовать все ресурсы для проведения торжеств на высоком уровне. Айтав подчеркнул, что Руми является гордостью как турецкого, так и таджикского народа. «Организация международной конференции совместными усилиями Турции и Таджикистана является уникальным шансом для того, чтобы еще раз напомнить всему миру о непреходящем значении философии великого мыслителя», - сказал Айтав. Айтав также заявил, что Платформа Диалог Евразия выступит с предложением об объявлении городами-побратимами таджикского города Курган-Тюбе и турецкого города Коньи. Курган-Тюбе считается местом рождения великого философа, Конья стала последним пристанищем Руми на земле. Организаторами международной конференции выступают правительство Республики Таджикистан, Академия наук Таджикистана, Платформа Диалог Евразия и сеть образовательных учреждений «Шеляле».

Tacikistan Mevlana’n›n 800. y›ldönümü kutlayacak 26 Ocak’ta Duflanbe’de Tacikistan Cumhurbaflkan› ‹mamali Rahmanov ve Diyalog Avrasya Platformu (DA) Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav, ünlü flair ve düflünür Mevlana Celaleddin Rumi’nin 800. y›l dönümü kutlamalar›n›n ön haz›rl›k çal›flmalar› için bir araya geldi. Tacikistan’›n baflkenti Duflanbe’de bu özel güne atfen, 7–8 Eylül tarihlerinde uluslararas› forum düzenlenmesi karara ba¤land›.

Cumhurbaflkan› Rahmanov, Mevlana’n›n eserlerini Türkçe, Tacikçe, Farsça, Rusça ve ‹ngilizce olmak üzere 5 dilde yay›nlanmas› talimat›n› verdi.

Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav'› kabul eden ‹mamali Rahmanov, kutlamalar›n en üst düzeyde geçirilmesi için tüm imkânlar› seferber edeceklerini belirtti.

Mevlânâ'n›n hem Türk hem de Tacik halk›n›n ortak gururu oldu¤unu ifade eden Aytav da “Mevlânâ'n›n gerçekten kim oldu¤unu ve Mevlânâ felsefesinin ne anlama geldi¤ini TürkiyeTacikistan iflbirli¤i ile düzenlenecek forum ile dünyaya tan›tma f›rsat› bulaca¤›z.” diye konufltu. Genel Sekreter Aytav, Konya ile Tacikistan'›n Kurgantepe flehirlerinin “kardefl flehir” ilan edilmesi için teklifte bulunacaklar›n› kaydetti. Tacikistan'›n güneyindeki Kurgantepe, Mevlânâ'n›n dünyaya geldi¤i flehir olarak biliniyor. Kutlamalar›n›n organizatörlü¤ünü Tacikistan hükümeti, Tacikistan Bilimler Akademisi, Diyalog Avrasya Platformu ve fielale E¤itim Kurumlar› üstlendi.

gündem актуально

Tur Press Panorama дала читателям надежду

Компания Daewoo купила Ферганскую текстильную фабрику Ферганская текстильная фабрика в Узбекистане была продана южнокорейской компании Daewoo International за 68 млн долларов. Соглашение о передаче акций предприятия было подписано владельцем фабрики Национальным банком Узбекистана и компанией Daewoo International. Daewoo обещает вложить 16 млн долл. в модернизацию фабрики. Фабрика производит 12 млн кв. м. ткани и около 21 т хлопчатобумажного полотна в год.

Daewoo, Fergana Tekstil’i ald› Özbekistan’daki Fergana Tekstil Fabrikas›, Güney Koreli Daewoo International flirketi taraf›ndan 68 milyon dolar sat›n al›nd›.

Sat›fla iliflkin sözleflme, fabrikan›n hisselerine sahip olan Özbekistan Milli Bankas› (NBU) ile Daewoo International aras›nda imzaland›.

Daewoo’nun, fabrikan›n modernizasyonu için 16 milyon dolar yat›r›m yapaca¤› bildirildi. Fabrikada, y›lda 12 milyon metre kare kumafl ve 21 bin ton pamuklu bez üretiliyor.

В Молдове недоволен своим материальным положением каждый второй житель Около 43,8% населения Молдовы считает, что в 2006 г. их материальное положение ухудшилось. Таковы результаты опроса общественного мнения, проведенного независимой информационносоциологической службой «Опиния» в Интернете. Примерно 27,9% участников опроса считают, что в этом вопросе за последний год у них не произошло никаких изменений. 26,5% отметили прогресс в материальном плане.

Два года назад турецкие читатели познакомились с новой газетой. Читателями издаваемой на русском и турецком языках газеты TUR PRESS PANORAMA являются, прежде всего, выходцы из стран бывшего Советского Союза, проживающие в Турции. Тематика газеты разнообразна, здесь можно найти нужную информацию о культуре, обществе, экономике, ознакомиться с законами и визовым режимом Турции и стран СНГ. А еще газета помогает найти следы потерявших друг друга родных и близких. Газета сотрудничает с известной телепередачей «Жди меня» и помогает найти пропавших родственников в Турции. Вот что говорит о газете ее главный редактор Юрий Панченко: «Наша газета – центр сбора информации на самые разнообразные темы, со страниц газеты мы обращаемся к представителям разных народов и вер. Члены нашего коллектива принадлежат к разным нациям и исповедуют разные веры. Днем основания газеты мы считаем 14 и 15 октября 2004 г., потому что 14 октября – Покров Пресвятой Богородицы, 15 октября в 2004 г. начался пост в Священный месяц Рамадан. Мы рады всем! Мы никоим образом не поддерживаем никакую идеологическую или другую пропаганду, ведущую к конфронтации. Мы пишем: «Дорогие читатели», обращаясь с этими словами не только к тем, кто будет разворачивать страницы TPP для того, чтобы познакомиться с ее авторскими материалами, но и к рекламодателям. Они тоже читатели, более того, они соавторы нашего издания, и благодаря их поддержке мы имеем и будем иметь возможность еженедельно появляться в различных городах Турции и за ее пределами». У газеты, которая распространяется в самолетах, отелях и на морских судах, есть сайт в Интернете: www.turpress.com, который постоянно обновляется, предоставляя читателям свежую информацию.

Tur Press Panorama okurun umudu oldu Türk okuyucusu bundan iki y›l önce farkl› bir gazeteyle tan›flt›. Türkçe ve Rusça yay›n yapan ve özellikle eski Sovyetler Birli¤i co¤rafyas›ndan Türkiye’ye gelen kitleye hitap eden TUR PRESS PANORAMA gazetesi, yaflam tecrübeleri, göçmen haklar›, ikili kültür etkileflimleri ve ekonomik yat›r›mlar› konu ediniyor. Sovyetlerin da¤›lmas›yla dünyan›n dört bir yan›na savrulan insanlar, kaybettikleri aile üyelerini ve sevdiklerini Türkiye’de yine bu gazete arac›l›¤›yla buluyorlar. Bu amaçla Moskova merkezli yürütülen “Jidi menya” (Bekle Beni) ad›ndaki program gazetenin sayfalar›na tafl›n›yor.

Gazetenin Genel Yay›n Yönetmeni Yuriy Pançenko gazeteyle ilgili görüfllerini flu cümlelerle aç›kl›yor: “Gazetemiz, baflta tüm konularda merkezi bir pozisyona sahip olmak üzere, tüm milletlerden ve dinlerden insanlara hitap eden ba¤›ms›z bir gazetedir. Farkl› dinlere ve milletlere mensup gazetenin yöneticileri ve sahipleri, 14 ve 15 Ekim 2004 tarihlerini gazetenin kurulufl günü olarak görmektedir (14 Ekim Kutsal Meryem Ana Günü; 15 Ekim - Mübarek Ramazan ay›n›n ve Orucun bafllang›c›). Biz hiç kimseye karfl› de¤iliz! Herhangi bir cepheleflme propagandas› yapan hiç kimseyle ayn› s›ray› paylaflm›yoruz. ‘Sevgili Okuyucular›m›z’ diye söze bafllamak, sadece her hafta TPP sayfalar›n› kar›flt›racak kiflilere de¤il, ayn› zamanda reklam verenlere de hitap ediyoruz - onlar da bizim okuyucular›m›zd›r, üstelik bizimle birlikte yay›n›m›z›n yazarlar›ndand›r ve onlar›n deste¤i sayesinde her hafta Türkiye’nin çeflitli flehirlerinde ve s›n›rlar›m›z d›fl›nda var olma imkan›na sahibiz ve sahip olaca¤›z.”

Gemi, uçak ve otellerde okuyuculara ulaflt›r›lan gazetenin bir de web sayfas› var. www.turpress.com adresinden sanal okuyucusuna da ulaflan web-gazete içeri¤inin sürekli yenilenmesi sayesinde her daim aktif tutuluyor.

Moldova’da her iki kifliden biri maddi durumundan flikayetçi Moldova nüfusunun yaklafl›k %43,8’i maddi durumlar›n›n 2006’da daha kötüleflti¤ini düflünüyor. “Opiniya” adl› ba¤›ms›z sosyolojik haberleflme hizmetleri taraf›ndan internette yap›lan anket çerçevesinde, toplumun görüflleri sorguland›.

Ankete göre, kat›l›mc›lar›n yaklafl›k %27,9’u geçen sene durumlar›nda hiçbir de¤ifliklik yaflanmad›¤›n› savunurken, %26,5’i ise maddi geliflmeyi vurgulad›.

карикатура karikatür

Бехидже Колчак Шарк/Азербайджан Behice Kolçak fiark/Azerbaycan