Diyalog Avrasya №25

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

25

Премьер-министр Молдовы Василий Тарлев:

Нам еще предстоит осознать значение СНГ, ГУАМ и ОЧЭС Moldova Baflbakan› Vasiliy Tarlev:

BDT, GUAM ve KE‹’nin önemi henüz anlafl›lamad› Хайретдин Караджа:

«Когда вы устанете потреблять?»

Hayrettin Karaca:

771302 568000

ПЛАНЕТА В ОГНЕ

Борьбе – «да», а Киото – «нет»?

9

ISSN 1302-5686

“Nereye kadar tüketeceksiniz?”

Türkiye fiyat› 7.50 YTL.

Лето / Yaz 2007

KÜREM‹Z ISINIYOR

25

Mücadeleye evet, Kyoto’ya hay›r m›?

редактор editör Как бороться с глобальным потеплением? Невваль Севинди Главный редактор

Küresel ›s›nma için öneriler Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Первый совет – будьте информированными. Но без любопытства и это невозможно. Прежде чем интересоваться глобальным потеплением, стоит заглянуть в свой внутренний мир, в свою душу и сердце, понять, чем они живут.

Bilgilenmek için küresel ›s›nmaya gelmeden kendimizi, içimizi, ruhumuzu merak etmeli ve bilgilenmeliyiz. Kim oldu¤unu merak etmeyenler küresel ›s›nma ile ilgili neden bilgilensin?

Ô ‚˚Â Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË fl ÛÒÎ˚¯‡Î‡ ¢ ·Û‰Û˜Ë Û˜ÂÌˈÂÈ Ò Â‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎ˚. è ‰ÛÔ ÂʉÂÌËfl Û˜ÂÌ˚ı, ÍÓÚÓ ˚Ï ÚÓ„‰‡ ÌËÍÚÓ Ì ‚ ËÎ, ÚÂÔ ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ̇¯ÂÈ ÊËÁÌË. чÊÂ Û Ï‰‚‰ÂÈ ÔÓfl‚Ë·Ҹ ·ÂÒÒÓÌÌˈ‡! óËÚ‡fl Ô Â‰ÎÓÊÂÌËfl Ó ·Ó ¸·Â Ò fl‚ÎÂÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÔÓÌËχ¯¸, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ Ì‡Ô flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÏÂÌfl˛˘ËÏÒfl Ó· ‡ÁÓÏ ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇. èÓʇ ÌÂ̇‚ËÒÚË, ‚ ‡Ê‰˚, Á‡‚ËÒÚË Ë Ú˘ÂÒ·‚Ëfl ‚ Ò ‰ˆ‡ı β‰ÂÈ ÒÚ‡Î Ô Ë˜ËÌÓÈ ÔÓʇ ‡ ̇ Ô·ÌÂÚÂ, ÍÓÚÓ ‡fl Òڇ· ‡ÁÓ„ ‚‡Ú¸Òfl. è ‚˚È ÒÓ‚ÂÚ – ·Û‰¸Ú ËÌÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌ˚ÏË. çÓ ·ÂÁ β·ÓÔ˚ÚÒÚ‚‡ Ë ˝ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. è Âʉ ˜ÂÏ ËÌÚ ÂÒÓ‚‡Ú¸Òfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ÒÚÓËÚ Á‡„ÎflÌÛÚ¸ ‚ Ò‚ÓÈ ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÈ ÏË , ‚ Ò‚Ó˛ ‰Û¯Û Ë Ò ‰ˆÂ, ÔÓÌflÚ¸, ˜ÂÏ ÓÌË ÊË‚ÛÚ. éÚÍÛ‰‡ Û ·ÂÁ ‡Á΢ÌÓ„Ó Í Ò· ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ÁflÚ¸Òfl ËÌÚ ÂÒÛ Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲? ëÓ‚ÂÚ ‚ÚÓ ÓÈ – Ò‡‰ËÚ ‰Â ‚¸fl. çÓ ÍÚÓ Ëı ·Û‰ÂÚ Ò‡Ê‡Ú¸? íÂ, ÍÚÓ ‚˚ Û·‡˛Ú ÎÂÒÌ˚ Ô·ÌÚ‡ˆËË Ë ÔÓÚÓÏ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‚ ÏÓ Â „ flÁÌ˚ı ‰ÂÌ„? ä‡ÍË ‰Â ‚¸fl, ÍÓ„‰‡ ÎÛ˜¯Â ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ¸ Ì·ÓÒÍ Â·˚? чÊ ‚ ‰Â ‚Ìflı ‡‰Ë ÌÓ‚˚ı Û˜‡ÒÚÍÓ‚ ÁÂÏÎË ‚˚ Û·‡˛Ú ÓÎË‚˚. í‡Í ÍÚÓ ÊÂ Ô ËÒÎÛ¯‡ÂÚÒfl Í Ì‡¯ÂÏÛ ÒÓ‚ÂÚÛ? í ÂÚËÈ ÒÓ‚ÂÚ – ˝ÍÓÌÓϸÚ ˝Ì „˲. çÓ Ò̇˜‡Î‡ ÌÛÊÌÓ Ó·˙flÒÌËÚ¸ ̇¯ËÏ ‰ÂÚflÏ Á̇˜ÂÌË ÒÎÓ‚‡ «˝ÍÓÌÓÏËÚ¸». Ç‡Ò ÒÓ˜ÚÛÚ Á‡ ÒÛχү‰¯Â„Ó, ÂÒÎË ‚˚ Á‡fl‚ËÚ ‰ÂÚflÏ: «ç ÔÓθÁÛÈÒfl ÌË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÂÍ·ÏË ÛÂÏ˚ı ÚÓ‚‡ Ó‚». çÛ ÛÊ, ÌÂÚ... äÓ̉ˈËÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ‡·ÓÚ‡Ú¸, ‚ ‰ÓÏ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ÌÓ‚Âȯ‡fl ·˚ÚÓ‚‡fl ÚÂıÌË͇, ͇ʉ˚È ‰Â̸ ÒÚË ‡Î¸Ì‡fl χ¯Ë̇ ‰ÓÎÊ̇ ÒÚË ‡Ú¸ „Ó ˚ ·Âθfl, Ô Ë Û·Ó Í ͂‡ ÚË ˚ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ‚‰ ‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ‚˚ÎË‚‡Ú¸ ̇ ÔÓÎ ıËÏ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚfl˘ËÂ Ò Â‰ÒÚ‚‡... ëÓ‚ÂÚ ˜ÂÚ‚Â Ú˚È: Ì Á‡·˚‚‡ÈÚ ‚˚Íβ˜‡Ú¸ ÍÌÓÔÍË ˝ÎÂÍÚ ÓÔ Ë·Ó Ó‚. éÔflÚ¸ ‚ÓÁ‚ ‡˘‡ÂÏÒfl Í ‚ÓÔ ÓÒ‡Ï ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. éÊˉ‡Ú¸ ÓÚ ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚ Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ ÓflÚÌÓ. Ç Í‚‡ ÚË Â, „‰Â ‚ ͇ʉÓÈ ÍÓÏ̇Ú ÒÚÓËÚ ÚÂ΂ËÁÓ ËÎË ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ Ë ‚ÒÂ Ô Ë·Ó ˚ ‡·ÓÚ‡˛Ú ‚ ÂÊËÏ «stand-by», Ô ÓÒËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ ‚˚Íβ˜‡Ú¸ ˝ÎÂÍÚ ÓÔ Ë·Ó ˚? èflÚ˚È ÒÓ‚ÂÚ – ‰ÂÎ‡È ÔÓÍÛÔÍË Ì‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ‰Óχ. ç ӷflÁ‡ÚÂθÌÓ Ò‡‰ËÚ¸Òfl ‚ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ Ë Î˯ÌËÈ ‡Á Á‡„ flÁÌflÚ¸ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰ÓÏ. ëÓ‚ÂÚ ¯ÂÒÚÓÈ: ͇ڇÈÚÂÒ¸ ̇ ‚ÂÎÓÒËÔ‰Â, ·Â„‡ÈÚÂ, ıÓ‰ËÚ Ô¯ÍÓÏ... çÓ Í‡Í Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ô Ë‚˚ͯËı Í ‡‚ÚÓ·ÛÒÛ Ë ‡‚ÚÓÏÓ·Ëβ ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚ Ô ÓÈÚËÒ¸ ÎË¯Ì˛˛ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍÛ Ô¯ÍÓÏ? à ¢ ӉËÌ ÒÓ‚ÂÚ. ì‚ Â̇, ÓÌ ‚‡Ï ÔÓÌ ‡‚ËÚÒfl: ‰‡‚‡ÈÚ ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÒÓÎ̘ÌÛ˛ ˝Ì „˲. çÓ Ï˚ Ô Ë‚˚ÍÎË, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ ÎÂÚÓÏ ‚Ó‰‡ ̇„ ‚‡ÂÚÒfl ÓÚ ÒÓÎ̈‡. à ¢ ӉËÌ, ÌÛ ÒÓ‚ÒÂÏ Ì‚ ÓflÚÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ: ÏÂ̸¯Â ÔÓÚ Â·ÎflÈ, Ì ÔÓθÁÛÈÒfl Ó‰ÌÓ ‡ÁÓ‚˚ÏË Ô Â‰ÏÂÚ‡ÏË. ùÚÓ Â˘Â Í‡Í? å˚ ˜ÚÓ, ıÛÊ ‰ Û„Ëı? 燉 ̇ÏË Ê ÒÏÂflÚ¸Òfl ·Û‰ÛÚ. ü ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ıÛÊ ÒÓÒ‰ÍË? óÚÓ ˝ÚÓ Â˘Â Á‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ? èÛÒÚ¸ ÚÂÔÎÂÂÚ, fl-ÚÓ ÔÓ˜ÂÏÛ ‰ÓÎÊ̇ ÏÂÌflÚ¸Òfl? Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ò Â‰ÒÚ‚Ó ·Ó ¸·˚ Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ – ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË ÌÓ‚Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÛÒ‚ÓÂÌË ÌÓ‚Ó„Ó Ó· ‡Á‡ ÊËÁÌË. ïÓÚfl, ̇‚ ÌÓÂ, ˝ÚÓ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÒÎÓÊÌÂÂ, ˜ÂÏ Ô Â‰ÓÚ‚ ‡˘ÂÌË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÜÛ Ì‡Î «ÑÄ» ̇ÔÓÏË̇ÂÚ, ˜ÚÓ Ô·ÌÂÚ‡ – ̇¯ Ó·˘ËÈ ‰ÓÏ. à ‰Ûχڸ ̇‰ ÚÂÏ, Í‡Í Â„Ó ÒÔ‡ÒÚË, Ï˚ ÚÓÊ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÓ·˘‡. ÑÓ ‚ÒÚ Â˜Ë Ì‡ ÒÚ ‡Ìˈ‡ı ÌÓ‚Ó„Ó ÌÓÏ ‡! I

Ç

üresel ›s›nman›n ne oldu¤unu okudu¤umda daha ortaokuldayd›m. Kimsenin inanmad›¤› bilim adamlar›n›n sözleri art›k gerçek oluyor. Kutup ay›lar›n›n bile uykusu kaçt›! Çeflitli önerileri okuyunca küresel ›s›nman›n, insan›n de¤iflen yaflam biçimiyle yak›n ilgisi aflikar oluyor. ‹nsan›n içindeki h›rs, kin, harislik, nefret, k›skançl›k, dedikodu ve haset ateflleri ›s›nd›kça dünyam›z da ›s›nm›fl.

K

Bu konuda ilk öneri; bilgilenin. Hangi merakla? Bilgilenmek için küresel ›s›nmaya gelmeden kendimizi, içimizi, ruhumuzu merak etmeli ve bilgilenmeliyiz. Kim oldu¤unu merak etmeyenler küresel ›s›nma ile ilgili neden bilgilensin? ‹kinci öneri; a¤aç dik. A¤açlar› tek tek de¤il, orman halinde k›y›m eden, kökünden keserek ellerini para havuzunda y›kayanlar a¤aç diker mi? Gökdelen dikmek varken... Köylerde bile güzelim zeytin a¤açlar›n› kesip arsa açmaya çal›flanlarla bu öneriyi nas›l hayata geçirelim? Üçüncü öneri; enerjiden tasarruf et. Önce çocuklara “tasarruf” sözcü¤ünün anlam›n› ö¤retmekle ifle bafllamal› san›r›m. “Reklam› yap›lan hiçbir aleti kullanma” demek ise delirmek anlam›na gelir karfl› taraf aç›s›ndan. Bol bol klimalar aç›lacak, evler donat›lacak, çamafl›rlar her gün da¤ gibi y›kanacak, çal›flan kad›nlar kovayla temizlik malzemesini boca edecek... Dördüncü öneri; elektrikli aletlerin dü¤melerini kapatmaya dikkat etmek. ‹flte burada yeniden nesil yetifltirmek gerek; çünkü dikkat yoksunu genç ve çocuklarla bu öneriyi yayg›nlaflt›rmak çok zor. Bütün aletlerin “stand-by”da durdu¤u, her odaya bir televizyon, bilgisayar yerlefltirilen evlerde bunu nas›l anlataca¤›z ki? Beflinci öneri, al›flveriflini oldu¤un yerde yap. Yani araçlara binerek, sera gaz› üreterek dolanma ortal›kta.

Alt›nc› öneri; bisiklete binin, evin çevresinde dolan›n, yürüyün falan... Yani bir durak yürüyünce a¤layan çocuklarla, servis güzeli gençlerle yürüyüfl yap›lacak, mümkün mü? Bu öneri hepten fleker, günefl enerjisini kullan›n. Biz bunu sadece yazl›klar için san›yorduk. Bu öneri yukar›dakilerin hepsinden imkans›z, az tüket, yeniden kullan. Nas›l yani? Çocu¤um, biz di¤erlerinden geri mi kalaca¤›z? Kendimize güldürecek miyiz? Komflumla ve arkadafl›mla yar›flamayacak m›y›m? Küresel ›s›nma m› nedir, ›s›ns›n vars›n, ben de¤iflmem!

Küresel ›s›nmaya tek çare yeni yaflam tarz›n› benimseyen yeni kuflaklar, yeni insan.

Bu, küresel ›s›nmay› önlemekten daha zor de¤il mi?

DA Dergisi dünyan›n tek evimiz oldu¤unu hat›rlat›yor. Hep birlikte düflünmeliyiz.

Yeni bir say›da buluflmak üzere hoflça kal›n. I

Редколлегия Yay›n Kurulu Азербайджан Azerbaycan Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade Низами Джафаров Nizami Caferov Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli Энес Джансевер Enes Cansever Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le bafllar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r. Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi Лето 2007, 25 номер Yaz 2007, Say›: 25 Yayg›n Süreli Yay›n / T. C. Kültür Bakanl›¤› Sertifika No: 1106-34-002992

Учредители ‹mtiyaz Sahibi В Турции: от имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав. В РФ: НО «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi

Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Шахан Ekrem fiahan Казахстан Kazakistan Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Кыргызстан K›rg›zistan К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek Главный консультант Yazar-Bafldan›flman Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Монголия Mo¤olistan

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an

Лилия Якимова Liliya Yakimova

Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl Консультативный совет Dan›flma Kurulu АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye)

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.

Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü

Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü

Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi

Салих Яйладжы Salih Yaylac›

Координатор журнала в Казахстане Kazakistan Koordinatörü

Али Челикбаш Ali Çelikbafl Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m

Муневвер Караташ Münevver Karatafl (abone@da.com.tr)

Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin Таджикистан Tacikistan Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Дизайн Görsel Tasar›m

Мурат Аджар Murat Acar

Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34 Bask›: Zaman Gazetesi Bask› Tesisleri / Yenibosna - ‹stanbul Tel: +90 (212) 454 14 54

Представительства Temsilcilikler: Турция Türkiye +90 (212) 232 17 51 Азербайджан Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) +994 (12) 498 17 24 Грузия Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) +995 (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) +7 (327) 291 31 60 Кыргызстан K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) +996 (312) 59 65 30 Молдова Moldova (moldova@da.com.tr) +373 (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) +34 29 66 32 54 63

Молдова Moldova

Нахчеван Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) +994 502 12 02 17 Российская Федерация Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) +7 (495) 514 13 83 Татарстан Tataristan (tataristan@da.com.tr) +7 (843) 238 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan (baskurdistan@da.com.tr) +7 (3472) 66 58 38 Таджикистан Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) +992 (372) 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) +99 (312) 41 14 05-06-07 Украина Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) +38 (044) 235 66 53

Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, YTL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7.

TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi (850) YTL: 45359102-5001 USD: 45359102-5002 EURO: 45359102-5003 Posta çeki no: 1612101 Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

www.da.com.tr • da@da.com.tr

Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Гокхан Демир Gökhan Demir Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova Игорь Коваль ‹gor Koval

содержание ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA 20 Глобальное потепление: надо готовиться к худшему... Олжас Сулейменов

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne haz›rlanmak gerek Olcas Süleymenov

22 Проф. Нюзхет Далфес: «Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» Татьяна Красовская

Prof. Nüzhet Dalfes: “So¤uk suda piflen kurba¤a olmaktan korkuyorum” Tatyana Krasovskaya

28 Почему Киотский протокол не интересен Америке?

69

Алексей Кафтан

Kyoto Protokolü Amerika için neden ilginç de¤il?

Хайретдин Караджа: «Когда вы устанете потреблять?» Беседовал: Дженгиз Шимшек

Aleksey Kaftan

Hayrettin Karaca: Nereye kadar tüketeceksiniz?

32 Глобальное потепление осушает реки, приводит к подорожанию продуктов

Konuflan: Cengiz fiimflek

Гюрхан Савгы

75 Кто будет повелевать водой?

Küresel ›s›nma sular› kurutacak, g›day› pahaland›racak Gürhan Savg›

Эмре Караташ

Suya kim hükmedecek?

39 Юнус Энсари: Турции угрожает опасность

Emre Karatafl

Беседовал: Хасан Онал

Yunus Ensari: Türkiye risk alt›nda Konuflan: Hasan Önal

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

8

44 Нагреваемся глобально, страдаем регионально К.Б. Бакиров

Küresel ›s›n›p bölgesel etkileniyoruz K. B. Bakirov

50 Борьба с глобальным потеплением: Город солнца Четин Гексу

Küresel ›s›nmaya karfl›: Günefl-kentler

Средний Восток: Откуда пошел этот термин? Али Булач

Çetin Göksu

Ortado¤u: Bu ismi kim verdi?

54 Жизнь в эпоху глобальной оттепели

Ali Bulaç

Александр Сергеев

Küresel erime ça¤›nda hayat

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Aleksandr Sergeyev

59 Изменение климата и всемирный ответ Саулет Сакенов

‹klim de¤ifliklikleri ve dünyan›n cevab› Saulet Sakenov

64

Борьбе – «да», Киото – «нет» Кадир Дикбаш

Mücadeleye “evet”, Kyoto’ya “hay›r”

Симфония Евразии Вишне Коркмаз

Kadir Dikbafl

Avrasya senfonisi Viflne Korkmaz

12

içindekiler

путешествие gezi

106

Общее культурное наследие: токатские платки Халит Омер Джамджи

Ortak kültür miras›: Tokat ve yazmalar› Halit Ömer Camc›

лицом к лицу yüz yüze

80

Василий Тарлев: Цель любого сотрудничества – развитие его участников

90

Потенциал Узбекистана

Vasiliy Tarlev: Her iflbirli¤i taraflar›n kalk›nmas›n› hedefler

культура kültür

102

Восточные мотивы в украинском искусстве

Эркам Туфан Айтав

Беседовал: Мехмет Зор Кая

Özbekistan’›n Potansiyeli

Нина Пархоменко

Erkam Tufan Aytav

Ukrayna sanat›nda Do¤u izleri Nina Parhomenko

традиции gelenekler

Konuflan: Mehmet Zor Kaya

экономика ekonomi

экономика ekonomi

85

96

Кыргызская молитва в ночь «шикама»: Не пугайте нас грозными ветрами!

общество toplum

112

Абдыкерим Муратов / Бактыгюль Чыныбаева

fi›kama gecesinde K›rg›z duas›: Üzerimize rüzgarla gelmeyin!

Abd›kerim Muratov / Bakt›gül Ç›n›bayeva

Почему Беларусь, а не Белая Россия? Татьяна Красовская

Neden Beyaz Rusya de¤il de Belarus?

Tatyana Krasovskaya

актуально güncel

Казахстан: на пути к новому экономическому мышлению Жетписбай Бекболатулы

Bilgi Ekonomisi yolunda Kazakistan Jetpisbay Bekbolatul›

Стереотипы разбились об идею расширения Платформы ДА Дженгиз Шимшек

Geniflleyen DAP önyarg›lar› k›rd› Cengiz fiimflek

118

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ì‡Á‚‡ÎË ˝ÚÓÚ Â„ËÓÌ ‚Ó‚Ò ÌÂ Â„Ó ÊËÚÂÎË. àÏfl – ˝ÚÓ ‚Ò„‰‡ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‡ ͇ʉÓ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌË – ‚ϯ‡ÚÂθÒÚ‚Ó. ìÊ ·ÓΠ‰‚ÛıÒÓÚ ÎÂÚ á‡Ô‡‰ ‰‡ÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl Ú ËÚÓ ËflÏ, ‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Ï ‚Ì á‡Ô‡‰‡, Á‡ı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ˝ÚË Ú ËÚÓ ËË Ë Ô Â‚ ‡˘‡ÂÚ Ëı ‚ ÍÓÎÓÌËË.

d›na “Ortado¤u” denen bölgeye ismini veren, bu bölgede yaflayanlar de¤ildir. Her isimlendirme bir tan›mlama, her tan›mlama bir müdahaledir. Bat›, son iki yüz y›ld›r kendisi d›fl›ndaki dünyay› tan›mlar, müdahale eder ve sömürür.

A

ë

«ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» – Ú ÏËÌ ‚ÌÂÁ‡ÔÌ˚È (Ì Ëϲ˘ËÈ ÔÓ‰ ÒÓ·ÓÈ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ‰ÓÔÎÂÍË), ˆÂÎÂÌ‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚È (Ëϲ˘ËÈ ˆÂθ˛ Ûڂ ʉÂÌË „„ÂÏÓÌËË) Ë ËÒ͇ʇ˛˘ËÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÂ Ô Ó¯ÎÓ „ËÓ̇ (Ó ËÂÌÚ‡ÎËÒÚÒÍËÈ). ëÓÁ‰‡ÚÂÎË ˝ÚÓ„Ó Ú ÏË̇ Á‡ ÚÓ˜ÍÛ ÓÚÒ˜ÂÚ‡ Ô ËÌflÎË á‡Ô‡‰ÌÛ˛ Ö‚ ÓÔÛ, ‡ ÚӘ̠ŠËÚ‡Ì˲. éÌË ÔÓÒ˜ËÚ‡ÎË Ò·fl ‚Ô ‡‚ ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ ËÒÚÓ Ë˛ ÓÚ ·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ÓÎË, ˜ÚÓ Ë ÔÓÒÎÛÊËÎÓ ÔÓfl‚ÎÂÌ˲ Ë ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ËÒÚÓ ËË, Ë ÛÒÚ ÂÏËÎËÒ¸ Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ ‚˜ÌÓ„Ó „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ ̇‰ ÏË ÓÏ Òӄ·ÒÌÓ Ò‚ÓËÏ Ë‰ÂflÏ Ë Ê·ÌËflÏ, Ô Ó‰ÓÎʇfl

8

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Альфред Махан / Alfred Mahan

ÍÓÎÓÌËÁË Ó‚‡Ú¸ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. ëӄ·ÒÌÓ Ú‡ÍÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û, ·Â Û˘ËÈ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ Ö‚ ÓÔ ÏË Ô ÓÚfl„Ë‚‡ÂÚÒfl ̇ «ÇÓÒÚÓÍ» Ë Â˘Â ‰‡Î¸¯Â – ̇ «Ñ‡Î¸ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ»,

“Ortado¤u” da, türedi (tarihi derinlikten yoksun), amaçl› (hegomonya maksatl›) ve bölgenin tarihi gerçeklerini tahrif edici (oryantalist) bir isimlendirmedir. Bu terimi icat edenler Bat› Avrupa’y›, ama özellikle ‹ngilizler’i merkeze alm›fllard›. Öyle yapm›fllard›, çünkü ‹lahi irade karfl›s›nda özerklefltirdiklerini düflündükleri tarihi –ki bu zihinsel ameliye olmasayd› “modern tarih” de mümkün olmazd›- kendileri yapt›klar›n› ve bütün befleriyeti çeflitli unsurlar›yla diledikleri gibi suistimal edip (sömürüp) ebedi hakimiyet kuracaklar›n› düflünüyorlard›. Bu perspektiften

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

Средний Восток Откуда пошел этот термин? Али Булач Журналист (Турция).

ORTADO⁄U Bu ismi kim verdi?

Ali Bulaç Gazeteci (Türkiye).

ËÌÓ„‰‡ ‚˚ÌÛʉÂÌÌÓ Ô Â ˚‚‡flÒ¸ ̇ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı Ú ËÚÓ Ëflı Ë ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı. ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ – ˝ÚÓ Ò Â‰Ìflfl ˜‡ÒÚ¸ ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË, ÍÓÚÓ ‡fl ÎÂÊËÚ Í ‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ Ö‚ ÓÔ˚. è ËÒ‚‡Ë‚‡ÌË ̇Á‚‡ÌËÈ, Í‡Í Ë Ò‡ÏË ËÏÂ̇, ÒÓ‚ÒÂÏ Ì Ì‚ËÌÌÓ Á‡ÌflÚËÂ. ëӄ·ÒËÚ¸Òfl Ò ËÏÂÌÂÏ – Á̇˜ËÚ ‚ÓÈÚË ‚ ÔÓ‰˜ËÌÂÌË ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ˝ÚÓ ËÏfl ‰‡Î, ÒÚ‡Ú¸ ËÌÒÚ ÛÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Â„Ó ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı Á‡Ï˚ÒÎÓ‚. Ç ‡ ‡·ÒÍÓÏ flÁ˚Í ӉÌÓ ËÁ ÒÏ˚ÒÎÓ‚˚ı Á̇˜ÂÌËÈ ÒÎÓ‚‡ «ËÏfl» ÓÁ̇˜‡ÂÚ: «á̇Í, ÍÓÚÓ ˚È Û͇Á˚‚‡ÂÚ Ì‡ Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ ͇ÍÓ„Ó-ÚÓ ÏÂÒÚ‡ ÍÓÏÛ-ÚÓ», Í ÓÏ ÚÓ„Ó, Ú‡Í ËÏÂÌÛ˛Ú ÍÎÂÈÏÓ, ÍÓÚÓ Ó ÒÚ‡‚flÚ ÊË‚ÓÚÌ˚Ï. î·„, ‚Ó‰ ÛÊÂÌÌ˚È Ì‡ ͇ÍÓÏ-ÚÓ ÏÂÒÚÂ, ËÎË ÍÎÂÈÏÂÌÌÓ ÊË‚ÓÚÌÓÂ, „Ó‚Ó flÚ Ó Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË Ëı ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÏÛ ÎˈÛ. ÇÂÒÚهθÒÍËÈ ÏË 1648 „. Á‡Í ÂÔËÎ Á‡ Ö‚ ÓÔÓÈ Ô ‡‚Ó ‰‡‚‡Ú¸ ̇Á‚‡ÌËfl ‡Á΢Ì˚Ï ‡ÈÓÌ‡Ï Ë ÒÚ ‡Ì‡Ï. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ ÓÔÂÈÒÍË ‰Â ʇ‚˚ ÒÍ ÂÔËÎË Ò‚ÓÈ ÒÓ˛Á «‰ÊÂÌÚθÏÂÌÒÍËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ» Ó

YAZ 2007, SAYI: 25

Уинстон Черчилль / Winston Churchill

ÌÂ̇ԇ‰ÂÌËË Ì‡ ÍÓÎÓÌËË ‰ Û„ ‰ Û„‡. ë‚flÁ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ò ËÏÂÌÂÏ Ì‡ ˝ÚÓÏ Ì Á‡Í‡Ì˜Ë‚‡ÂÚÒfl. óÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡˜Ë̇ÂÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸ Òӄ·ÒÌÓ

dünya Avrupa’dan bafllayarak “Do¤u”ya ve “daha ötedeki Do¤u”ya (fiark-› Baid) do¤ru uzanmakta, belli befleri ve co¤rafi havzalarda ink›taa u¤ramakta-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

9

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Ò‚ÓÂÏÛ ËÏÂÌË, ÏÂÊ‰Û ËÏÂÌÂÏ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë Â„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËÂÏ ÏË ‡ Ë ÊËÁÌË ÛÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÚÂÒ̇fl Ò‚flÁ¸. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ „·‚Ì˚ı Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚÂÈ Ó‰ËÚÂÎÂÈ – ‰‡Ú¸ ·ÂÌÍÛ ıÓ Ó¯Â ËÏfl. ÖÒÎË ‚‡Ò ̇Á˚‚‡˛Ú «ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ», ÚÓ ‚˚ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ˆÂÌÚ ÓÏ, ‚‡ÏË ÛÔ ‡‚ÎflÂÚ ˆÂÌÚ , ‰‡‚¯ËÈ ‚‡Ï ˝ÚÓ ËÏfl, ÓÌ Ï‡ÌËÔÛÎË ÛÂÚ ‚‡ÏË, ‚˚ÎÂÔÎË‚‡fl Û„Ó‰Ì˚ ÂÏÛ ÙË„Û ÍË. á̇˜ËÚ, ËÏfl ‚ÎËflÂÚ Ë Ì‡ Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌË ӷ˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ë̉˂ˉ‡. ç‡Ô ËÏ , ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‰Ó΄Ëı ÎÂÚ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ íÛ ˆËfl Ò˜Ëڇ·Ҹ «˛ÊÌ˚Ï Í ˚ÎÓÏ» çÄíé, Á‡˘Ë˘‡‚¯ËÏ Ö‚ ÓÔÛ ÓÚ ëëëê. éÍÓÎÓ ÔÓÎÛ‚Â͇ íÛ ˆËfl Óı ‡Ìfl· Ö‚ ÓÔÛ ÓÚ ÔÓÚÂ̈ˇθÌÓÈ ËÎË, ‚ ÌÂÂ, ‚ÓÓ· ‡Ê‡ÂÏÓÈ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ Û„ ÓÁ˚. ùÚÓÚ Ô ËÓ‰ ÛÍ ÂÔËÎ Û‚Â ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl (ËÎË ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á) – ‚ ‡„, ‡ Ö‚ ÓÔ‡ (á‡Ô‡‰) – ‰ Û„ Ë ÒÓ˛ÁÌËÍ. Ä ÒÂȘ‡Ò íÛ ˆË˛ Ó·˙fl‚Îfl˛Ú ÏÓÒÚÓÏ ÏÂÊ‰Û ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ë á‡Ô‡‰ÓÏ, ÚÓ˜ÌÂÂ, ÏÂÊ‰Û Ö‚ ÓÔÓÈ Ë ÌÂ-Ö‚ ÓÔÓÈ. ч‚‡ÈÚ ÒÔ ÓÒËÏ Ò·fl: «ëÔÓÒӷ̇ ÎË ÒÚ ‡Ì‡, ÍÓÚÓ ‡fl fl‚ÎflÂÚÒfl «Í ˚ÎÓÏ» ËÎË «ÏÓÒÚÓÏ», ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÚ ‡Ú„˲, Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ, ·˚Ú¸ ˆÂÌÚ ÓÏ?» äÓ̘ÌÓ, ÌÂÚ! í ÏËÌ «ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» ‚Ô ‚˚Â

‚ 1902 „. ËÒÔÓθÁÓ‚‡Î ‡‰ÏË ‡Î Äθ٠‰ å‡ı‡Ì. ÇÒÂ, ˜ÚÓ ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ Ì‡ „·Á‡ ÏÓÎÓÚÍÛ, ͇ÊÂÚÒfl ÂÏÛ „‚ÓÁ‰ÂÏ. í‡Í ÊÂ Ë á‡Ô‡‰ ‚ÂÒ¸ ÏË ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Í‡Í ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl. çÓ ˆÂθ ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl – ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒ͇fl ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËfl Ë ÍÛθÚÛ Ì‡fl «Ï‡ÌÍÛ ÚËÁ‡ˆËfl». ëÚ‡‚¯ËÈ ‰Ó‚ÓθÌÓ ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌÌ˚Ï Ú ÏËÌ «Ï‡ÌÍÛ ÚËÁ‡ˆËfl» ÓÁ̇˜‡ÂÚ Î˯ÂÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ÒËθÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ ‚ÓÎË, ÔÓ‰˜ËÌÂÌˠ ËÌÚ ÂÒ‡Ï «ıÓÁflË̇» ‚ÓÔ ÂÍË Ò‚ÓËÏ Ê·ÌËflÏ Ë ÒÚ ÂÏÎÂÌËflÏ. å‡ı‡Ì, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó ‚Á„Îfl‰‡, ÔÓ‰ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÔÓÌËχΠàÌ‰Ë˛ Ë Ä ‡‚ËÈÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚ Ó‚. Ñ˝‚ˉÒÓÌ Ô Â‰ÔÓ˜ËڇΠҘËÚ‡Ú¸ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ «„ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ‰ËÌˈÛ, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Û˛ ËÒ·ϻ. ïÓ„‡ ‰Ú Ë ó ˜ËÎθ ‚Íβ˜‡ÎË ‚ ˝ÚÓ ÔÓÌflÚË ڇÍÊ Äη‡Ì˲ Ë Å‡Î͇ÌÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚ Ó‚. èÓ‰ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÓÌË ÔÓÌËχÎË „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ Ë „ÂÓÍÛθÚÛ Ì˚È ÒÔ·‚. Ç 1930-ı „„. ‚ ÍÓÌÚ ÓÎË ÛÂÏ˚ı ‡Ì„΢‡Ì‡ÏË ÍÓÎÓÌËflı ·˚ÎË ‡ÁÏ¢ÂÌ˚ ‰‚ ‚ÓÂÌÌÓ-‚ÓÁ‰Û¯Ì˚ ·‡Á˚, Ӊ̇ ËÁ ÍÓÚÓ ˚ı ̇ıӉ˷Ҹ ‚ à ‡ÍÂ Ë Ì‡Á˚‚‡Î‡Ò¸

Средним Востоком назвали этот регион вовсе не его жители. Имя – это всегда определение, а каждое определение – вмешательство.

Ad›na “Ortado¤u” denen bölgeye ismini veren bu bölgede yaflayanlar de¤ildir. Her isimlendirme bir tan›mlama, her tan›mlama bir müdahaledir

10

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

d›r. “Ortado¤u”, do¤unun ortas›ndaki bölgedir (fiarku’l-Evsat). ‹simlendirme gibi isimler de masum de¤ildir. Bu ismi kabul ettiniz mi, size bu ismi verene itaat eder, onun tarihi emelleri do¤rultusunda hareket edersiniz. Arapça olan “isim” kelimesinin kök anlamlar›ndan biri bir tepeci¤e iflaret koymak (buras› bana aittir) veya hayvan› da¤lamakt›r. Zirvesine bayrak dikilmifl yer veya da¤lanm›fl hayvan birisine ait demektir, art›k onu temellük etmifltir. 1648 Westfalya anlaflmas› ile, Avrupal›lar, çeflitli ülkeleri ve co¤rafi bölgeleri temellük ettiklerinde tamamen bu tarzda oralar› isimlendirmifl ve birbirlerinin sömürgelerine müdahale etmeyeceklerine iliflkin “centilmenlik sözü” vermifllerdi. Kiflinin isimle olan iliflkisi bundan ibaret de de¤ildir. ‹smiyle müsemma olan kifli, kendisine verilen ismin anlam düzeylerine göre hissetmeye, dünyay› ve hayat› öyle alg›lamaya bafllar. Bu yüzden ‹slamiyet’te çocu¤un ebeveyni üzerindeki haklar›ndan biri, ona “güzel bir isim” vermeleridir. Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez” olamaz, kendinizi merkezde hissetmezsiniz; bir baflkas›n›n merkezine göre kurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbette manipüle edilirsiniz. Demek ki isimlendirme kiflinin ve toplumun ben idrakini de etkilemektedir.

Mesela Türkiye So¤uk Savafl boyunca NATO’da Sovyetlere karfl› Avrupa’y› koruyan “güney kanat ülkesi” olarak tan›mland›. Yaklafl›k yar›m as›r, Avrupa’y›

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

Mahan, bugünkünden farkl› olarak Arap yar›madas› ile Hindistan aras›ndaki bölgeyi kastediyordu. Davidson, Ortado¤u’yu “‹slam dini çerçevesinde oluflan bir jeopolitik birim” olarak görmekten yanayd›. Hogart ve Churchill bu kavrama Osmanl› egemenli¤indeki Arnavutluk ve Balkanlar› da katmay› uygun gördüler. Bu iki zat›n “Ortado¤u”dan büyük ölçüde anlad›klar› jeopolitik ve jeokültürel bir bileflimdi.

«Ò ‰Ì‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ», ‡ ‰ Û„‡fl – ‚ Ö„ËÔÚÂ Ë ÌÓÒË· ̇Á‚‡ÌË «·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ». í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ë‚ ̇fl ÄÙ Ë͇, ëÛ‰‡Ì Ë ëÓχÎË ·˚ÎË ‚Íβ˜ÂÌ˚ ‚ Ú ËÚÓ Ë˛ ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇. èÓÒΠÓÍÓ̘‡ÌËfl ‚ÓÈÌ˚ „ ‡Ìˈ˚ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË ·˚ÎË Ô Ó‰ÎÂÌ˚ ‰Ó ãË‚ËË Ë ÄÙ„‡ÌËÒڇ̇. ä‡ Ú˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎËÒ¸ ‚ÓÂÌÌ˚ÏË, ˜Â ÚËÎËÒ¸ ̇ ÒÚÓÎÂ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‰Ó·‡‚ÎflÚ¸ ËÎË Û‰‡ÎflÚ¸ ÌÓ‚˚ Ú ËÚÓ ËË ÌÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓÒ¸ ÒÎÓÊÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ. ëÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ ·˚· Ô Ó‚Â‰Â̇ ‚ËÁËfl ͇ Ú, Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ëÓχÎË ·˚ÎÓ ËÒÍβ˜ÂÌÓ ËÁ ·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË. è ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ÔÓÒΉӂ‡‚¯ËÈ Á‡ ÌËÏ ê‡Ò¯Ë ÂÌÌ˚È è ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ë‚ ÌÓÈ ÄÙ ËÍË, ÒÚ‡‚¯Ë ‡ÍÚۇθÌ˚ÏË ‚ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚, Óı‚‡Ú˚‚‡˛Ú å‡ ÓÍÍÓ, àÌ‰Ë˛ Ë äËÚ‡È, Ú ËÚÓ Ë˛ ÓÚ íÛ ˆËË ‰Ó 䇂͇Á‡ Ë Ì‡ ˛„ – Ú ËÚÓ Ë˛ ÓÚ ÇÂÎËÍÓÈ ë‡ı‡ ˚ ‰Ó âÂÏÂ̇. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó „ ‡Ìˈ‡ı „ËÓ̇ ‚ÚÓ ËÚ · ËÚ‡ÌÒÍÓÏÛ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˲ 1932-1939 „„. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÒÓ‚ ÂÏÂÌ̇fl Ú ËÚÓ Ëfl ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ ̇ÏÌÓ„Ó ¯Ë Â. àÌÚ ÂÒÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ Ô ÓÂÍÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÒ˚Î͇ ‚ „ÎÛ·ËÌÛ ËÒÚÓ ËË Ì‡ 3750 ÎÂÚ Ë ‚Íβ˜ÂÌË ‚ „ ‡Ìˈ˚ ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ àÁ ‡ËÎfl. ïÓÚfl Ó‰ËÌ ËÁ ËÓ ‰‡ÌÒÍËı ‰ËÔÎÓχÚÓ‚, ï‡Ò‡Ì ù·ÛÌËχı, ‚ÓÓ·˘Â Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ «Ô ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ÓÔË ‡ÂÚÒfl ̇ ˉ² ‚Íβ˜ÂÌËfl ‚ „ ‡Ìˈ˚ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË àÁ ‡ËÎfl». I

YAZ 2007, SAYI: 25

“muhtemel”, belki de “mevhum bir Sovyet tehdidi”ne karfl› korudu. Bu idrak çerçevesinde “Rusya/Sovyetler düflman”, Avrupa/Bat› “dost ve müttefik” olarak alg›land›. fiimdi de Do¤u ile Bat› aras›nda, baflka bir ifade ile Avrupa ile Avrupa d›fl› dünya aras›nda bir “köprü” olarak tan›mlan›yor. Peki, kendimize soral›m: Bir “kanat ülkesi” veya “köprü” kendini ba¤›ms›z özne, merkez, kendine özgü strateji belirleme iradesine sahip bir aktör görebilir mi? Kuflkusuz hay›r!

“Ortado¤u” terimi ilk defa 1902 y›l›nda Amiral Sir Alfred Thayer Mahan taraf›ndan kullan›l›r; nas›l çekiç önüne ç›kan her fleyi çivi olarak görüyorsa, Bat› da dünyay› askeri kontrol alan› görür; ama askeri kontrolün amac› ekonomik sömürü ve kültürel mankurtlaflt›rmad›r. Mankurtlaflma, kiflinin belli bir harici ameliyeden geçirildikten sonra kendi hakiki ç›karlar›na ayk›r› olmak üzere baflkalar›n›n iradesine, arzu ve ç›karlar›na göre bilinçsizce hareket etmesidir.

1930’larda ‹ngilizlerin kendi denetimlerinde tuttuklar› iki sömürge merkezine göre ay›rd›klar› Hava Kuvvetleri Komutanl›klar›ndan biri Irak’tayd›, buna “Ortado¤u”, M›s›r’da olana da “Yak›ndo¤u (fiark-› Karib)” komutanl›¤› ad›n› verdiler. Böylece Kuzey Afrika, Sudan ve Somali bu s›n›rlara dahil edildi; savafltan sonra s›n›rlar Libya’dan Afganistan’a kadar uzat›ld›. Haritalar› masa üstünde subaylar çizildi¤i için bir bölgeyi dahil etmek veya ç›karmak kolayd›; nihayet yeni bir de¤erlendirme yap›l›p Somali ç›kar›ld›.

Son y›llarda aktüel hale gelen BOP (Büyük Ortado¤u Projesi) ve arkas›ndan KAGBOP (Kuzey Afrika ve Geniflletilmifl Büyük Ortado¤u Projesi) Fas’tan Hindistan’a ve Çin s›n›r›na, Türkiye’den Kafkaslar ve güneyde Büyük Sahra’ya ve Yemen’e kadarki ülkeleri içine almaktad›r. Belli ki, aktüel tan›mlama, 1932 ve 1939’da ‹ngilizlerin yapt›¤› tan›mlamaya sad›k kal›narak yap›lm›flt›r. Bununla beraber BOP biraz daha geniflletilmifl bir co¤rafyaya iflaret etmektedir; burada gözden kaç›r›lmamas› gereken husus, 3750 y›ll›k bir tarihe göndermelerde bulunarak bölgeye eklemlenmifl bulunan ‹srail’in de böylelikle bu tan›mlamaya dahil edilmifl olmas›d›r. Ürdünlü diplomat Hasan Ebunimah’a göre, BOP’un amaçlar›ndan biri, “‹srail’i bölge içine katma düflüncesine dayan›r.” I

Если вас называют «Средним Востоком», то вы не можете быть центром, вами управляет центр, давший вам это имя, он манипулирует вами, вылепливая угодные ему фигурки.

Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez” olamaz, kendinizi merkezde hissetmezsiniz; bir baflkas›n›n merkezine göre kurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbette manipüle edilirsiniz.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

11

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Симфония Евразии Вишне Коркмаз Факультет международных отношений Университета «Йылдыз Текник» (Стамбул).

Avrasya senfonisi Viflne Korkmaz Dr., Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü (‹stanbul).

12

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

„Î˚È ‚Á„Îfl‰ ̇ ËÒÚÓ Ë˛ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Û˜ÂÌËÈ Ë ‰‚ËÊÂÌËÈ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ë‰Âfl ÒËÒÚÂÏ˚ ËÎË ÔÓ fl‰Í‡ ‡ÒÍ ˚‚‡ÂÚÒfl ˜Â ÂÁ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˛ (Ì‡Ô ËÏ , ÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÓÔËÒ‡ÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚: Í·ÒÒÓ‚‡fl ·Ó ¸·‡, ÚÂÓ ËË Ô Ó„ ÂÒÒ‡, Á‡‰‡˛˘Ë ıÓ‰ ËÒÚÓ ËË Ë Ú.‰.) Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˲ (Ì‡Ô ËÏ , Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÚËÔ‡ á‡Ô‡‰-ÇÓÒÚÓÍ, ÄÁËfl-Ö‚ ÓÔ‡). í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ‚ÓÓ· ‡Ê‡ÂÏ˚È ÔÓ fl‰ÓÍ Ô ËÌËχÂÚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ó·ÎËÍ, ·Î‡„Ó‰‡ fl ˜ÂÏÛ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ Ô ËÁ̇ÌËÂ Ë Á‡ÍÓÌÌÓÒÚ¸. à‰Âfl ‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡, ËÎË Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡, ‡Á‚Ë‚¯‡flÒfl Í‡Í ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌË ÍÓ̈ÂÔˆËË «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË», fl‚Îfl˛˘ÂÈÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÔÓÌflÚËÈ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ Ë‰ÂË Â‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡ (19211930) Í‡Í ˜‡ÒÚË ÛÒÒÍÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ï˚ÒÎË, ̇ Ô ‚˚È ‚Á„Îfl‰ (ÌÓ ÚÓθÍÓ Ì‡ Ô ‚˚È ‚Á„Îfl‰) ͇ÊÂÚÒfl ÓÚ ‡ÊÂÌËÂÏ ˝ÚÓÈ Ó·˘ÂÈ ÚẨÂ̈ËË.

Å

ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÛÒÒÍË ˉÂÓÎÓ„Ë Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓ„Ó Â‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡ ˉ² ‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡ ‡ÒÍ ˚‚‡ÎË, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ˜Â ÂÁ ÒÚ ÛÍÚÛ Û Ö‚ ‡ÁËË, Ú.Â. ÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl „ËÓ̇θÌ˚ı, ÏÂÒÚÌ˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚È Ì‡ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËı ‚ÓÁÁ ÂÌËflı ‰ËÒÍÛ Ò ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ (Ì‡Ô ËÏ , ÍÓÌÙÎËÍÚ Û„ÌÂÚÂÌÌ˚ı Ë Û„ÌÂÚ‡˛˘Ëı) Ô Â‚ ‡˘‡ÎÒfl ËÏË ‚ ˉ² «Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡».

YAZ 2007, SAYI: 25

ÖÒÎË ˝ÚÓ Ú‡Í, ÚÓ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÒ͇ڸ ÓÚ‚ÂÚ Ì‡ ‚ÓÔ ÓÒ, Ó Í‡ÍÓÈ Ö‚ ‡ÁËË Ï˜ڇÎË Â‚ ‡ÁËȈ˚? í ËÚÓ Ë‡Î¸Ì‡fl ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸, ̇ ÍÓÚÓ ÓÈ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÎÒfl èÂÚ ë‡‚ËˆÍËÈ, ‰Â·ÂÚ Ö‚ ‡Á˲ Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌ˚Ï „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËÂÏ, Ô Ë‰‡‚‡fl ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏ Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËflÏ Ì‡  ڠËÚÓ ËË. ÉÂÓ „ËÈ Ç ̇‰ÒÍËÈ Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚ Ö‚ ‡ÁËË fl‚ÎflÂÚÒfl Ó·˙‰ËÌfl˛˘ÂÈ ÒËÎÓÈ, ÔÎÓÚ¸˛ Ö‚ ‡ÁËË, ÒÓÒÚÓfl˘ÂÈ ËÁ ÒÏÂÒË ‡Á΢Ì˚ı ̇ Ó‰ÌÓÒÚÂÈ, Ô Ó¯Â‰¯Ëı ÔÓ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË. óÚÓ·˚ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÔÓÌËχÌ˲ Ö‚ ‡ÁËË, ‚ ‡ÁËȈ˚ Ì ‰ÍÓ ÔÓθÁÓ‚‡ÎËÒ¸ Ú ÏËÌÓÏ «Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËË», ÓÔ Â‰ÂÎflfl ËÏ ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ÒÚ ÛÍÚÛ Û ÒÚ ‡Ì. í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ Ì ÚÓθÍÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ Ó ÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚË Ë ‚ ÓflÚÌÓÒÚË

iyasal düflünceler tarihine veya siyasal hareketlere üstünkörü bir bak›fl, bize, “sistem” ya da “düzen” fikrinin genellikle meta-tarih (örne¤in tarihe yön veren bir çat›flma retori¤i – s›n›f çat›flmas›, ilerleme teorisi vb.) ve metaco¤rafya (örne¤in Do¤u-Bat›, Asya-Avrupa, fiark-Garp ayr›m›) kullan›larak aç›kland›¤›n› gösterir. Bu aç›klamalar, hayal edilen düzenin do¤allaflmas› ve bu do¤all›kla beraber meflru hale gelmesi sonucunu do¤urur. Rus siyasal düflüncesinin bir parças› olarak do¤an Klasik Avrasyac›l›¤›n (1921-1930), “senfonik kiflilik” kavram› alt›nda aç›klad›¤› Avrasya sistemi/düzeni fikri de ilk bak›flta –sadece ilk bak›flta– bu genel e¤ilimin bir yans›mas› gibidir.

S

Gerçekten de Klasik Dönem Rus Avrasyac›lar›; bir yandan Avrasya sistemi fikrini, Avrasya yap›s›n›n –yani bölgesel, yerel un-

Георгий Вернадский считал, что государство в Евразии является объединяющей силой, плотью Евразии, состоящей из смеси различных народностей, прошедших по этой территории.

Tarihçi Georgi V. Vernadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göçlerle birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada birlefltirici olan devlet, Avrasya devleti, siyasal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

13

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Евразийцы считали, что основу евразийской культуры составляет не столько этническое родство, сколько глубокие, взаимопроникающие отношения.

Avrasyac› düflünürlere göre Avrasya kültürü etnik akrabal›ktan ziyade, yakalanan “derin/içkin” bir “yak›nl›k” iliflkisine dayan›yordu. Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ, ÌÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ë·ÓΠ‚‡ÊÌÓ, Ûڂ ʉ‡ÂÚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ÒӈˇθÌÓ„Ó Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ‚ ‡ÁËÈÒÍËı ̇ Ó‰Ó‚ Ë ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ÒÓ·ÓÈ Ï‡Ú ˇθÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË»: Ö‚ ‡ÁËfl – Ó „‡Ì˘ÂÒ͇fl ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚ¸ ÓÒ‰ÎÓÈ ÁÂÏΉÂθ˜ÂÒÍÓÈ Ë ÍӘ‚ÓÈ ‚ÓÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛ . èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó· ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÈ ÒËΠ‚ Ö‚ ‡ÁËË. ÑÎfl Ó· ÂÚÂÌËfl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ò‡ÏÓ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÒÚË Î˛·‡fl ˝ÚÌ˘ÂÒ͇fl ÒË·, ‚ÓÁÌË͇‚¯‡fl ‚ Ö‚ ‡ÁËË, Ó·flÁ‡Ì‡ ·˚· ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl „ËÓ̇θÌÓÈ ÒËÎÓÈ.

Региональная сила или региональная изоляция? ÇÒ ˝ÚÓ Ô Ë‚ÂÎÓ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Â‚ ‡ÁËȈ˚ ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ú Û‰ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ: Í‡Í ÓÔ Â‰ÂÎËÚ¸ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍË „ ‡Ìˈ˚ Ö‚ ‡ÁËË? êÛÒÒÍË „ÂÓ„ ‡Ù˚ ÒÓÁ‰‡ÎË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‚Íβ˜‡˛˘Â ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ‡Ò¯Ë ÂÌËfl Ë ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌËfl: «...éÚ çË· ‰Ó ç‚˚, ÓÚ ùθ·˚ ‰Ó äËÚ‡fl, ÓÚ ÇÓÎ„Ë ‰Ó Ö‚Ù ‡Ú‡, ÓÚ É‡Ì„‡ ‰Ó ÑÛ̇fl... ÇÓÚ ˆ‡ ÒÚ‚Ó ÛÒÒÍÓÂ…». é‰Ì‡ÍÓ ÔÓ‰˙ÂÏ Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓÒΠéÍÚfl· ¸ÒÍÓÈ Â‚ÓβˆËË Ë ÒÓÁ‰‡ÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. ÇÓÔ ÂÍË Ó·˘ÂÔ ËÌflÚÓÏÛ ÏÌÂÌ˲, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÔÓÒΠ1926 „., „ ‡Ìˈ˚ Ú ËÚÓ ËË ëÓ‚ÂÚÓ‚ ÛÊ ÛÒÚÓflÎËÒ¸. Ö‚ ‡ÁËȈ˚ ıÓ Ó¯Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎË Ò· ˝ÚË „ ‡Ìˈ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ, ̇·Î˛‰‡fl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÂ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ ‡Ò¯Ë ÂÌË ւ ÓÔ˚, ÓÌË «ÔÓÁËˆË˛ „ËÓ̇θÌÓÈ ÒËÎ˚» ‚ÓÒÔ ËÌflÎË Í‡Í Ó· ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ̇

14

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

„ËÓ̇θÌÛ˛ ËÁÓÎflˆË˛. ÅÓθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ÓÌË Ô Ë‰‡‚‡ÎË ÍÓ̈ÂÔˆËË ë‡‚ËˆÍÓ„Ó, Ûڂ ʉ‡‚¯Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl Í ÛÔÌÓ„Ó Â„ËÓ̇θÌÓ„Ó ˚Ì͇, ÒÔÓÒÓ·ÌÓ„Ó ÍÓÌÍÛ Ë Ó‚‡Ú¸ Ò Â‚ ÓÔÂÈÒÍËÏ ˚ÌÍÓÏ, ÓÔË ‡‚¯ËÏÒfl ̇ ‚Á‡ËÏÌÛ˛ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÍÓÌÚËÌÂÌڇθÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË Ö‚ ‡ÁËË Ë ÚËıÓÓ͇ÌÒÍÓ-‡ÁˇÚÒÍÓ„Ó ÔÓ·Â Âʸfl (äËÚ‡È Ë ë‚ ̇fl ÄÏ Ë͇). è ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ó ÒÓÁ‰‡ÌËË ‡Î¸Ú ̇ÚË‚ÌÓ„Ó ˚Ì͇ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓÌflÚË ւ ‡ÁËfl ÒÓ‚Ï¢‡ÂÚ ‚ Ò· ‰‚‡ Á̇˜ÂÌËfl: Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ö‚ ‡ÁËfl – ̇Á‚‡ÌË „ËÓ̇ Ò ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ÏË „ ‡Ìˈ‡ÏË. é‰Ì‡ÍÓ, ‰Ó ÚÂı ÔÓ , ÔÓ͇ Ö‚ ‡ÁËfl Ô Ó‰ÓÎʇ· ‚ÓÒÔ ËÌËχڸÒfl, Í‡Í Ö‚ ÓÔ‡-ÄÁËfl, „ËÓÌ, ÒÙÓ ÏË Ó‚‡‚¯ËÈÒfl ‚ ˉÂflı ‚ ‡ÁËȈ‚, ÔÓÚ flÎ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍÓ ÒӉ ʇÌËÂ. ä‡Í ÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔ ËÌËχڸÒfl „ËÓÌ, Ì Ëϲ˘ËÈ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËı ı‡ ‡ÍÚ ËÒÚËÍ? ÇÓÒÔÓθÁÓ‚‡‚¯ËÒ¸ ‰‚ÛÏfl Íβ˜Â‚˚ÏË ÒÔÓÒÓ·‡ÏË ÔÓÁ̇ÌËfl: ÍÛθÚÛ ÓÈ Ö‚ ‡ÁËË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÂÏ, ‚ ‡ÁËȈ˚ ÔÓÔ˚Ú‡ÎËÒ¸ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛ ‚ÓÒÔ ËflÚËfl „ËÓ̇, ·‡ÁË Û˛˘Û˛Òfl ̇ ËÒÚÓ ËË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÏ Á̇ÌËË.

Евразийская культура базируется на взаимопроникновении Ö‚ ‡ÁËȈ˚ Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚Û Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ì ÒÚÓθÍÓ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ ӉÒÚ‚Ó, ÒÍÓθÍÓ „ÎÛ·ÓÍËÂ, ‚Á‡ËÏÓÔ ÓÌË͇˛˘Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. àÏÂÂÚÒfl ‚ ‚Ë‰Û ÌÂ

surlar›n–tan›mlanmas›ndan yola ç›karak aç›kl›yorlard›. Di¤er yandan da Avrasya sistemini, meta-tarih ve meta-co¤rafyaya dayal› çat›flma söylemi (örne¤in ezenlerle ezilenlerin çat›flmas›) içerisinde “Avrasyal› düzen” fikrine dönüfltürüyorlard›. Öyleyse ilk sorumuz flu olmal›: Avrasyac›lar nas›l bir Avrasya yap›s› tahayyül ediyorlard›? Savitsky’nin üzerinde durdu¤u co¤rafi süreklilik, Avrasya’y› kendine has siyasi bir yap› haline getiriyor, Avrasya’daki tarihsel geliflmelere siyasal bir anlam yüklüyordu. Tarihçi Georgi V. Vernadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göçlerle birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada birlefltirici olan devlet, Avrasya devleti, siyasal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü.

Avrasyac›lar, devletin ulusal niteli¤inden çok, bölgesel niteli¤ini ön plana ç›kartmak için çokluk içinde birlik (edinstvo ve mnogoobrazi), çok uluslu devlet sistemi fikrini kulland›lar. Bu sistem sadece etnik bütünleflme ihtimalini ya da zorunlulu¤unu anlatm›yor, daha da önemlisi, senfonik kiflilik (simfoniçeskaya liçnost) ilkesinin maddi temelini oluflturan, Avrasyal› halk ve toplumlar›n iktisadi ve toplumsal düzeyde bütünleflme zorunlulu¤unu dillendiriyordu: Avrasya, yerleflik tar›m kültürüyle göçebe askeri kültürün bütünlülü¤üydü. Öyleyse, Avrasya’da salt bir ulusal güçten bahsetmek mümkün de¤ildi. Avrasya’da ortaya ç›kacak her ulusal güç, siyasi ve iktisadi, kendi kendine yeterlili¤i sa¤lamak için bölgesel bir güç olmak zorundayd›.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

flÁ˚ÍÓ‚‡fl ËÎË ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θ̇fl ·ÎËÁÓÒÚ¸, ‡ ÒË· ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl. àÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Ó Ö‚ ‡ÁËË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓ ÒÓ·ÓÈ Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚÌÛ˛ ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ, ÒÓÓ·˘‡ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌÛ˛ ËÁ ÔÓÌflÚËÈ Ë ÒÏ˚ÒÎÓ‚, Ô ËÒÛÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ ‡ÁÌ˚ı flÁ˚͇ı. ÇÁ‡ËÏÓÔ ÓÌËÍÌÓ‚ÂÌË ÒӈˇθÌÓ„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËfl ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ Ô ÓÙÂÒÒÓ Û ã¸‚Û ä‡ Ò‡‚ËÌÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ ۘÂÌËÂ Ó «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË», ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚË Ì‡ıÓ‰flÚ ‚˚ ‡ÊÂÌËÂ. ëӄ·ÒÌÓ ˝ÚÓÏÛ Û˜ÂÌ˲, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÏÂÂÚ Ì ‡Á ˚‚Ì˚ ҂flÁË Ò ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÓÏ (ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó), Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Î˘ÌÓÒÚ¸ Ë̉˂ˉ‡ Ó „‡Ì˘ÂÒÍË Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ‚˚Ò¯ÂÈ Î˘ÌÓÒÚ¸˛. ä‡ Ò‡‚ËÌ ÔËÒ‡Î, ˜ÚÓ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó ÙÓ ÏË ÛÂÚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Â‡ÎËÁÛÂÚ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó. Ç ÍÓ̈ÂÔˆËË Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËfl ÔÓ‰ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚ÓÏ ÔÓÌËχ·Ҹ Ö‚ ‡ÁËfl, Ë̉˂ˉۇθ̇fl ΢ÌÓÒÚ¸ – ˝ÚÓ ˝ÎÂÏÂÌÚ, ‚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÈ ‚ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó: ΢ÌÓÒÚË (Ú‡ÍË Îˉ ˚, Í‡Í óËÌ„ËÒı‡Ì, Ì‡Ô ËÏ ), Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ì‡ˆËË ( ÛÒÒÍËÂ, ÚÛ ÍË, ÏÓÌ„ÓÎ˚, ÙËÌÌ˚ Ë ‰ .). ã˛·‡fl ÒÛ·˙ÂÍÚ˂̇fl

YAZ 2007, SAYI: 25

Bölgesel güç mü, bölgesel izolasyon mu?

Bu noktada Avrasyac› düflünürler, Avrasya bölgesinin co¤rafi s›n›rlar›n› belirlemek gibi ciddi bir sorunla karfl› karfl›ya kald›lar. Rus co¤rafyac›lar›na dayanan kurgu; genifllemeye-yay›lmaya olanak veren bir niteli¤e sahipti: “...Nil’den Neva’ya, Eloe’den Çin’e; Volga’dan F›rat’a Ganj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu...” Ancak Avrasyac›l›¤›n geliflti¤i tarihler, Ekim Devrimi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birli¤i’nin kurulmas›ndan sonraya rastlar. ‹deolojik evrensel söyleme ra¤-

men, bu tarihlerde –özellikle 1926 sonras›nda– Sovyet alan›n›n s›n›rlar› belirlenmifltir. Bu s›n›rlarla karfl› karfl›ya kalan ve iki savafl aras› Avrupa iktisadi ve siyasi sisteminin yay›lmas›na flahit olan Avrasyac› düflünürler, “bölgesel güç olma halini” bölgesel izolasyona mahkumiyet olarak gördüler. Bu nedenle Savitsky’nin çal›flmalar›nda gelifltirdi¤i, Avrasya k›tasal alan› ile Asya-Pasifik k›y›lar›n›n (Çin ve Kuzey Amerika) karfl›l›kl› ticari ba¤›ml›l›¤›na dayanan Avrupa pazar›na rakip “genifl bir bölge pazar› alternatifi” üzerinde durdular.

Alternatif pazar önerisinin de gös-

Русские географы создали определение, включающее вероятность расширения и распространения: «...От Нила до Невы, от Эльбы до Китая, от Волги до Евфрата, от Ганга до Дуная... Вот царство русское…».

Rus co¤rafyac›lar›na dayanan kurgu; genifllemeye-yay›lmaya olanak veren bir niteli¤e sahipti: “...Nil’den Neva’ya, Eloe’den Çin’e; Volga’dan F›rat’a Ganj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu...”

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

15

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

ˆÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÙÛÌ͈Ëfl, ‚ÓÒÔ ËÌËχÂχfl, ÒÓÁ‰‡‚‡Âχfl ËÎË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂχfl ‚ Ë̉˂ˉۇθÌÓÈ Î˘ÌÓÒÚË, ÒÎÛÊË· ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ì˲ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡, Ú.Â. Ö‚ ‡ÁËË. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ‚ ‡ÁËÈÒÍËÈ «ÒÓ˛Á» ·˚Î ÓÚ ‡ÊÂÌËÂÏ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁχ, Ӊ̇ÍÓ Ô ËÓ· ÂڇΠÒÏ˚ÒÎ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl ˉÂÂÈ, Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ÂÈ Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÏÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ (Ë Â„Ó ‚ˉ‡Ï) Ë Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÏÛ ÍÓÒÏÓÔÓÎËÚËÁÏÛ. è Óȉfl ˜Â ÂÁ Ô ËÓ‰˚ ÍÓÎÓÌËÁ‡ˆËË, ‡Ò¯Ë ÂÌËfl, ÊÂÎÂÁÌÓ‰Ó ÓÊÌÓ„Ó ËÏÔ ˇÎËÁχ Ë Ú.‰., ÓÒÒËÈÒ͇fl ËÌÚÂÎÎË„Â̈Ëfl «ÛÔ ·Ҹ» ‚ ‚ÓβˆË˛ Ë Ì ‚ˉ· ËÌÓ„Ó ‚˚ıÓ‰‡, Í ÓÏ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ‚ÓÒÔ‚‡ÌËfl ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁχ. ç‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒ͇fl ΢ÌÓÒÚ¸» Ó͇Á‡Î‡Ò¸ Ò‡Ï˚Ï ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ËÏ Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ. é‰Ì‡ÍÓ, Ò‚flÁ˚‚‡fl ‰ Û„ Ò ‰ Û„ÓÏ Â‚ ‡ÁËÈÒÍÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ Ë ÔÓÌflÚËÂ Ó Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔÓ fl‰ÍÂ, ÓÔË ‡flÒ¸ ̇ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˛ Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˲, ˝ÚÓ Ò Â‰ÒÚ‚Ó ÔÓ Óʉ‡ÎÓ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚È ˝ÙÙÂÍÚ. ëÏ˚ÒÎ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÏÛ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌ˲ ‚ ‚ ‡ÁËÈÒÚ‚Â Ô Ë‰‡‚‡Î ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁÏ, ‡ ÌÂ Ì‡Ó·Ó ÓÚ. ë ˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒ͇fl ΢ÌÓÒÚ¸» ‚ ‡ÁËȈ‚ ÂÁ˛ÏË ÛÂÚ ÛÒÒÍÛ˛ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ Ï˚Òθ: «ÑÂÈÒÚ‚Ë ÒÛÚ¸ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡ (Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ö‚ ‡ÁËË ÒËÒÚÂÏÂ), ‰ÂÈÒÚ‚Ë – Á‡˘ËÚ‡ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡». ë„ӉÌfl Ï˚ ÏÌÓ„Ó „Ó‚Ó ËÏ Ó· ˝ÚËı ÓÚ΢Ëflı ‚ ÒËÒÚÂÏÂ, ÌÓ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl ‰‡Ú¸ ËÏ Ì ÏÓÊÂÏ. èÓ˝ÚÓÏÛ Í·ÒÒ˘ÂÒÍË ‚ ‡ÁËȈ˚ ‰ÓÒÚÓÈÌ˚ ·˚Ú¸ Ô ˜ËÚ‡ÌÌ˚ÏË ıÓÚfl ·˚ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ̇ÔÓÏÌËÚ¸ Ì‡Ï Ó Ò‚ÓÂÏ ÔÓÌËχÌËË ˝ÚËı ÓÚ΢ËÈ. I

16

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

terdi¤i gibi Avrasya sistemi iki farkl›, ama birbirini bütünleyen anlama sahipti: ‹lk olarak Avrasya, özellikleri tan›mlanarak s›n›rland›r›lm›fl bir bölge ad›yd›. Ancak co¤rafi olarak Asya-Avrupa k›tas›n› ifae etti¤i sürece, Avrasyac›lar›n zihnindeki bölge, co¤rafi tüm anlamlar›ndan s›yr›ld›.

ne kat›lan tek tek unsurlar; kiflilikler (Cengiz Han gibi önderler), toplumlar ve uluslard› (örne¤in, Ruslar, Türkler, Mo¤ollar, Finler...). Bu bireysel benlikler içinde temsil edilen, yarat›lan, kabul gören her bir öznel de¤er ve görev, bütünün, Avrasya’n›n, mükemmelli¤ine hizmet ediyordu.

Co¤rafi olmayan bir bölge nas›l alg›lanabilir? Tarihi, toplumsal ve siyasi bilgiyle alg›lanabilen bir sistem haline getirilerek. Avrasyac›lar›n elinde bu sistemi oluflturabilecek temel iki bilgi arac› vard›: Avrasya kültürü ve toplumsall›k.

Avrasya birli¤i kolektivizmin bir yans›mas›yd› kuflkusuz. Ama Avrupa kozmopolitli¤ine ve Avrupa milliyetçili¤ine/milliyetçiliklerine karfl› Avrasya düzeni söylemi olmadan anlams›zd›. Kolonizasyon, geniflleme, demiryolu emperyalizmi vb. dönemlerden geçtikten sonra devrimle yüz yüze kalan Rus ayd›n›, eylemi ve kolektivizmi birlikte yüceltmekten baflka bir seçenek görmüyordu. Senfonik Kiflilik bu noktada en uygun araçt›. Ancak, bu araç, Avrasya sistemi ve Avrasyal› düzen anlay›fl›n› birbirine ba¤lar, meta-tarih ve metaco¤rafya aç›klamalar›ndan faydalan›rken, ters/ayk›r› bir yol izliyordu. Avrasyac›l›kta, uluslararas› sistemde gördü¤ümüz çat›flmaya anlam veren, kolektivizmin tersi de¤il, kendisiydi.

Avrasya kültürü “derin yak›nl›¤a” dayan›yor Avrasyac› düflünürlere göre Avrasya kültürü etnik akrabal›ktan ziyade, yakalanan “derin/içkin” bir “yak›nl›k” iliflkisine dayan›yordu. Kastedilen tam olarak dilsel/dinsel ortakl›k de¤ildi; birbirini anlayabilme gücüydü. Avrasya tarihsel ve toplumsal alan›, kavralar ve anlamlar›n›n farkl› dillerde ortak olarak tekrar oluflturuldu¤u bir de¤erler alan›yd›.

Felsefi zeminde bu de¤erler; toplumsal alg›lamalarla iç içe geçerek, ifadelerini Profesör Karsavin’in “senfonik kiflilik” kuram› çerçevesinde bulmufltu. Bu bak›fla göre insano¤lu grubuyla (mnogoedinstvo: ço¤ulcu bütünlükle) çözülmez ba¤lara sahipti ve benli¤i bu yüce senfonik benlikle organik olarak iliflkiliydi. “Bütün, çoklu¤u organize ederken; çokluk bütünü gerçeklefltirir” diye yaz›yordu Karsavin. Avrasyac›l›¤›n felsefi çerçevesinde, bütün (mnogoedinstvo) Avrasya’yd›; bireysel benlik ise bu bütü-

Bu noktadan bakt›¤›m›zda, Avrasyac›lar›n “Senfonik Kiflilik” kavram› tüm bir Rus siyasal düflüncesinin özeti gibiydi: “Eylem, mnogoedinstvo’nun (farkl› olan Avrasya sisteminin) özüdür; Eylem, mnogoedinstvo’nun (farkl› olan Avrasyal› düzenin) savunulmas›d›r.”

Bugün bu farkl›l›k üzerinde duruyoruz da farkl›l›¤› tan›mlayam›yoruz.

Oysa Klasik Avrasyac›lar, bu farkl›l›¤›n nas›l tan›mland›¤›n› görmemiz bak›m›ndan okunmay› bir kez daha hak ediyorlar. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov

Четин Гексу Çetin Göksu

Татьяна Красовская Tatyana Krasovskaya

Александр Сергеев Aleksandr Sergeyev

Алексей Кафтан Aleksey Kaftan

Саулет Сакенов Saulet Sakenov

Гюрхан Савгы Gürhan Savg›

Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl

Юнус Энсари Yunus Ensari

Хайретдин Караджа Hayrettin Karaca

Интервью: Хасан Онал Röportaj: Hasan Önal

Интервью: Дженгиз Шимшек Röportaj: Cengiz fiimflek

К.Б. Бакиров K. B. Bakirov

Эмре Караташ Emre Karatafl

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Глобальное потепление: надо готовиться к худшему... Олжас Сулейменов Глава миссии Казахстана в ЮНЕСКО.

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne haz›rlanmak gerek Olcas Süleymenov UNESCO Kazakistan temsilcisi.

ÂÌfl ÔÓÔ ÓÒËÎË Ì‡ÔËÒ‡Ú¸ ÒÚ‡Ú¸˛ Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË, ÍÓ„‰‡ fl ‡·ÓڇΠ̇‰ χÚ ˇÎÓÏ Ó Ô ËÁ͇̇ı ̇˜‡Î‡ ÌÓ‚Ó„Ó ˝Ú‡Ô‡ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚. à ˝ÚË ‰‚Â, ͇Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‡ÁÌ˚ ÚÂÏ˚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÎËÎËÒ¸ ‚ ‰ËÌÛ˛: ‚ ̇¯ÂÈ ÊËÁÌË ÌÂθÁfl ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ ‰ Û„ ÓÚ ‰ Û„‡ ˝ÍÓÎӄ˲, ÔÓÎËÚËÍÛ, ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ë ÍÛθÚÛ Û...

å

20

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ç˚ ËÒÓ‚˚‚‡ÎÒfl ‚‡ ˇÌÚ Ì‡Á‚‡ÌËfl – «ïÓÎӉ̇fl ‚ÓÈ̇ Á‡‚ ¯Ë·Ҹ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ». çÓ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ „·„ÓÎ «Á‡‚ ¯Ë·Ҹ» Ú Â·ÛÂÚ Á‡ÏÂÌ˚ ̇ «Ô Ó‰ÓÎÊË·Ҹ». à Ú‡Í Ê Ә‚ˉÂÌ ‚˚‚Ó‰: ÒÓÔ Ì˘ÂÒÚ‚Ó ‚ÂÎËÍËı ‰Â ʇ‚ ̇ÌÂÒÎÓ ÔÓ ‡ÊÂÌË ·ËÓÒÙ Â. éÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Ì˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ ˆËÙ ˚

o¤uk Savafl’›n bafllamas›n›n yeni dönem belirtileriyle ilgili malzemeler üzerinde çal›fl›rken, benden küresel ›s›nma hakk›nda bir yaz› yazmam› istediler. Bu güya farkl› gibi duran iki konu birleflti. Zira hayat›m›zda çevreyi, politikay›, ekonomiyi ve kültürü birbirinden ay›ramay›z.

S

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÔÓÚ ¸. ǘ ‡ ¢ ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ Ò͇Á‡Ú¸: «ÅËÓÒÙ ‡ ̇ Í ‡˛ Ô ÓÔ‡ÒÚË!». ë„ӉÌfl Ï˚ Á̇ÂÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ì ڇÍ: ÊË‚ÓÈ ÏË ÛÊ ÎÂÚËÚ ‚ Ô ÓÔ‡ÒÚ¸. ÇÓÔ ÓÒ˚ Î˯¸ ‚ ÚÓÏ, ͇ÍÓ‚‡ ÒÍÓ ÓÒÚ¸ Ô‡‰ÂÌËfl Ë ÒÍÓθÍÓ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‰Ó ͇ÏÂÌËÒÚÓ„Ó ‰Ì‡? çË͇ÍË ‡Ò˜ÂÚ˚ ÌÂθÁfl Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌ˚ÏË. éÚ‚ÂÚ˚ ÏÂÌfl˛ÚÒfl ÂÊ„ӉÌÓ, ‡ ÚÂÔ ¸ – ÂÊÂÏÂÒfl˜ÌÓ. èflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Û˜ÂÌ˚Â Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÎË, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇ÒÚÛÔËÚ Í ÍÓÌˆÛ XXI ‚. Ç Ô Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û – «‚ Ò ‰ËÌ ÒÚÓÎÂÚËfl». ç˚ÌÂ Ë ˝Ú‡ ÌÓ‚‡fl ‰‡Ú‡ ÒÚ ÂÏËÚÂθÌÓ Ô Ë·ÎËʇÂÚÒfl. «éÍÂ‡Ì ÔÓÚÂÔÎÂÎ ·ÓΠ˜ÂÏ Ì‡ Ó‰ËÌ „ ‡‰ÛÒ. ëÍÓ Ó ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ Ó‰ËÌ, Ë ÚÓ„‰‡ 90% ÊË‚˚ı Ó „‡ÌËÁÏÓ‚ ÏË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ ÔÓ„Ë·ÌÂÚ. Ä ˝ÚÓ Á̇˜ËÚ...» ä ÓÏ ‚ÒÂ„Ó Ô Ó˜Â„Ó, ÓÍÂ‡Ì – ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔÓÒÚ‡‚˘ËÍ ÍËÒÎÓ Ó‰‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. åÓÊÂÚ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÓ fl ËÁÓ· ‡Ê‡˛ÚÒfl ̇ ͇ Ú‡ı ÒËÌËÏ ˆ‚ÂÚÓÏ. ä‡Í Ì·Ó. çÓ ˝ÚË Í ‡ÒÍË Ì‡ „·Á‡ı ÚÂÏ̲Ú. ì˜ÂÌ˚ ûçÖëäé ‚ ̇˜‡Î „Ó‰‡ ‚˚ÌÂÒÎË ‚ ‰ËÍÚ: „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË – ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. à̇˜Â „Ó‚Ó fl, Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÒÓÍ Û¯‡ÂÚ ÊËÁ̸ ̇ áÂÏÎÂ. ÅÓΠ150 „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ. çÓ ‰‡Ê ÂÒÎË ·˚ ‚Ò ‰‚ÂÒÚË, ‰‡Ê ÂÒÎË ·˚ ëòÄ Ë äËÚ‡È ÔÓÒÚ‡‚ËÎË Ò‚ÓË ÔÓ‰ÔËÒË, ˝Ú‡ Ï ‡ ÛÊ Ì ÒÔ‡ÒÂÚ. Ö‚ ÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á ̉‡‚ÌÓ Ó·Â˘‡Î Í 2020 „. ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ 20%. çÓ ÏË Ì ÛÍÓÔ΢ÂÚ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ Ì ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰Ó ÚÓ ÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Û͇Á‡ÌÌÓ„Ó Ò Ó͇. É ‡Ê‰‡ÌËÌ ëòÄ ÔÓÚ Â·ÎflÂÚ ˝Ì „ËË, ÔÓÎÛ˜‡ÂÏÓÈ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Û„Îfl, ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡, ‚ 600 ‡Á ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ „ ‡Ê‰‡ÌËÌ åÓÁ‡Ï·Ë͇ Ë ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì, ÒÚÓfl˘Ëı ̇ Ú‡ÍÓÏ ÊÂ Û Ó‚Ì ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl. í‡ÍÓ ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ÄÏ ËÍË ‰Îfl Ö‚ ÓÔ˚ Ë ÄÁËË ÒÚ‡ÎÓ Ê·ÂÏÓÈ ÌÓ ÏÓÈ. äËÚ‡È Ë à̉Ëfl ıÓÚflÚ Â„Ó ‰ÓÒÚ˘¸ Ë Ô Â‚ÁÓÈÚË!.. ç ÛÒÔ²Ú.

Yaz› bafll›¤› olarak seçeneklerden biri ortaya ç›kt›: “So¤uk Savafl küresel ›s›nmayla sonuçland›”. “Sonuçland›” fiilinin yerine “sürüyor” fiilinin kullan›lmas› gerekti¤i anlafl›l›yor. Ayn› flekilde süper güçlerin rekabetinin biyosferin sonunu getirdi¤i sonucu da ortadad›r.

Kayb›n bafll›ca rakamlar› yay›nland›.

Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!” demek mümkündü. Bugün bunun böyle olmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› art›k uçuruma gidiyor. Soru sadece flu: Düflme h›z› ne kadar? Tafll› dibe ne kadar kald›? Hiçbir hesab› kesin düflünmemeli. Cevaplar her y›l de¤ifliyor, flimdiyse her ay...

Bilim adamlar› befl y›l önce küresel ›s›nman›n 21. yüzy›l›n sonuna do¤ru daha fazla hissedece¤imizi belirtiyorlard›. Geçen y›l “yüzy›l›n ortalar›nda” dediler. fiimdi bu zaman da süratle azal›yor. Okyanuslar bir dereceden fazla ›s›nd›lar. Yak›nda bir derece daha ›s›nacak ve o zaman okyanuslardaki canl›lar›n %90’› ölecek. Her fleyden önce okyanuslar atmosfere oksijen sa¤layan en önemli kaynaklard›r. Belki de bu nedenle denizler mavi renkte resmedilir, gökyüzü gibi. Fakat bu boyalar göz göre göre karar›yor.

UNESCO’daki bilim adamlar› y›l›n bafl›nda kararlar›n› verdiler: Küresel ›s›nma insan faaliyetlerinin bir sonucudur. Baflka bir deyiflle hidrokarbon uygarl›¤› yeryü-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

zünde hayat› yok ediyor. 150’den fazla devlet Kyoto Protokolü’nü imzalad›. Fakat bütün iki yüz devlet bile, ABD ve Çin de imzalasa bile bu tedbir art›k kurtar›c› olmayacak. Avrupa Birli¤i geçenlerde 2020 y›l›na do¤ru sera gazlar› at›klar›n› %20 azaltma sözü verdi. Ama dünya bu zamana kadar yaflamayaca¤› için belki bunu alk›fllayamayacakt›r.

Bir ABD vatandafl› ayn› ekonomik seviyedeki Mozambik veya di¤er ülke vatandafllar›ndan kömür, petrol ve gazdan elde edilen enerjiyi 600 kat fazla tüketiyor. Amerika’n›n bu tüketimi Avrupa ve Asya için istenen bir ölçü oldu. Çin ve Hindistan buna yetiflmek ve geçmek istiyorlar!... Yapamayacaklar.

Bununla bitirmek istiyorum. Olaylar›n sürecini bildi¤in veya en az›ndan etkileyece¤ini ümit etti¤in zaman yazmak ilginç oluyor. Fakat bütün dünya bir defal›¤›na Mozambik ölçülerini kabul etse bu süreci durdurmak mümkün. Bu elbette imkâns›z. Bu, “Sadece Tufan’› ve Buzul Devri’nin bafllamas›n› beklemek kal›yor.” demektir.

Devletlerin liderlik mücadelesine bak›nca kendime soruyorum: Acaba onlar as›l dünya liderli¤inin her fleyden önce dünyada yaflayan insanlar›n hayat›ndan sorumlu olmas› gerekti¤inin fark›ndalar m›? I

Вчера еще можно было сказать: «Биосфера на краю пропасти!». Сегодня мы знаем, что это не так: живой мир уже летит в пропасть.

Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!” demek mümkündü. Bugün bunun böyle olmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› uçuruma uçuyor art›k.

ç‡ ˝ÚÓÏ ıÓ˜Û Á‡ÍÓ̘ËÚ¸. àÌÚ ÂÒÌÓ ÔËÒ‡Ú¸, ÍÓ„‰‡ Á̇¯¸ ËÎË ıÓÚfl ·˚ ̇‰Â¯¸Òfl, ˜ÚÓ ÏÓʯ¸ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ ̇ ıÓ‰ ÒÓ·˚ÚËÈ. çÓ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÂÒÎË Ë ÏÓÊÌÓ Ô ËÚÓ ÏÓÁËÚ¸, ÚÓ ÚÓθÍÓ ‡ÁÓÏ, ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ, Ô ËÌfl‚ ÏÓÁ‡Ï·ËÍÒÍË ÌÓ Ï˚. óÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. Ä Á̇˜ËÚ, ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ʉ‡Ú¸ ̇ÒÚÛÔÎÂÌËfl èÓÚÓÔ‡ Ë ã‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó Ô ËÓ‰‡. çÓ ‚Ò ÊÂ, ̇·Î˛‰‡fl ·Ó ¸·Û „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ Á‡ Îˉ ÒÚ‚Ó, Á‡‰‡Â¯¸Òfl ‚ÓÔ ÓÒÓÏ, ÓÒÓÁ̇ÂÚÒfl ÎË ËÏË ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ Á‡ÍÓÌ: ÏË Ó‚ÓÈ Îˉ – ˝ÚÓ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÊËÁ̸ ̇ ÁÂÏÎÂ? I

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

21

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Проф. Нюзхет Далфес:

«Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» Татьяна Красовская Журналист (Беларусь).

Prof. Nüzhet Dalfes:

“So¤uk suda piflen kurba¤a olmaktan korkuyorum” Tatyana Krasovskaya Gazeteci, Beyaz Rusya.

‡Ì ıÓÎÓ‰ÌÓÈ Å· ÛÒË ÔÓ‰ÛÏ˚‚‡˛Ú Ó ·‡Ì‡ÌÓ‚˚ı Ô·ÌÚ‡ˆËflı, ‡ ÏÌÓ„Ë ÔÚˈ˚ ÛÊ ¯ËÎË ‰Îfl Ò·fl, ˜ÚÓ ÌÂÚ ÒÏ˚Ò· ÛÎÂÚ‡Ú¸ ̇ ÁËÏÓ‚ÍÛ ‚ ÚÂÔÎ˚ ÒÚ ‡Ì˚ – ÍÓ„‰‡-ÚÓ ÒÚ ‡¯Ì‡fl ·ÂÎÓ ÛÒÒ͇fl ÁËχ Ô ÂÒڇ· Ëı ÔÛ„‡Ú¸. ÄÙ Ë͇ÌÒ͇fl äËÎËχ̉ʇ Ó Ô·˜ÂÚ ÒÎÂÁ‡ÏË Ú ÂÚË Î‰flÌÓ„Ó ÔÓÍ Ó‚‡, ÍÓÚÓ Ó„Ó Î˯Ë·Ҹ Á‡ ÔÓÒΉÌË 12 ÎÂÚ. çÓ ÍÛ‰‡ ·Óθ¯Â ‰Ó ÒÎÂÁ 縲-âÓ ÍÛ, ò‡Ìı‡˛, ë‡ÌÍÚ-èÂÚ ·Û „Û Ë Ç·‰Ë‚ÓÒÚÓÍÛ, ‚ÓÓ·˘Â ËÒÍÛ˛˘ËÏË ÒÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ¸ ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ. ÉÓη̉ÒÍË ‡ ıËÚÂÍÚÓ ˚ Ò̇·Ê‡˛Ú ËÒÔÛ„‡ÌÌ˚ı ‚ ÓÔÂȈ‚ Ô ‚˚ÏË Ô·‚Û˜ËÏË ‰ÓχÏË, ‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÂ

Ç

χÒÚ ‡ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Û˛Ú ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Ô Â‚ ‡˘ÂÌËfl flÔÓÌÒÍËı ‚ÌÂ‰Ó ÓÊÌËÍÓ‚ ‚ ̇ÒÚÓfl˘Ë Ô·‚Ò Â‰ÒÚ‚‡. ë‡ı‡ ‡ ÛÊ ÔÓ˜ÚË Ò˙· 凂 ËÚ‡Ì˲, Ë ˛„ Öë ËÒÍÛÂÚ ÔÓ‚ÚÓ ËÚ¸ Âfi ÒÛ‰¸·Û. èÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‰ÂÚÒÍË ˄ ˚, ÒÏ˚ÒÎ ÍÓÚÓ ˚ı – ÓÚÒÚ ÓËÚ¸ ÁÂÏβ Á‡ÌÓ‚Ó ÔÓÒΠ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ‡ ÒÓÎ̘Ì˚ ·‡Ú‡ ÂË Ë ÔÓÂÁ‰‡ ̇ ·ËÓ„‡Á – ÛÊ ÔÓ˜ÚË Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸. éÙËÒÌ˚ ÒÎÛʇ˘Ë üÔÓÌËË ÓÚ͇Á˚‚‡˛ÚÒfl ÓÚ ÔˉʇÍÓ‚, ˜ÚÓ·˚ Ì ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÍÓ̉ˈËÓÌ ˚, ÛÒÛ„Û·Îfl˛˘Ë ԇ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ, Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÒÓ‚Â ¯‡˛Ú ̇ÒÚÓfl˘ËÈ ÔÓ‰‚Ë„ ‚ ÒÚÓθ Û‚‡Ê‡˛˘ÂÈ Ú ‡‰ËˆËË ÒÚ ‡ÌÂ. Ä ÏÂʉÛ

Нюзхет Далфес Евразийский институт геологии Стамбульского технического университета

Prof. Nüzhet Dalfes ‹TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü

22

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ski so¤uk Belarus’ta büyük muz tarlalar› olaca¤›n› sanan birçok kufl, k›fl› geçirmek üzere s›cak ülkelere gitmenin bir anlam› olmad›¤›na karar verdiler. Belarus’un bir zamanlar›n korkunç k›fllar› onlar› korkutmuyor art›k. Afrika’daki Kilimanjaro son on iki y›lda üçte birini kaybetti¤i karlar›n›n gözyafllar›yla a¤l›yor.

New York, fianghay, Sankt Petersburg ve Vladivostok flehirleri zamanla suyun alt›nda yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›yalar.

Fakat a¤laman›n ecele faydas› yok. Hollandal› mimarlar korkan Avrupal›lara ilk yüzen evler yapt›lar, ‹ngiliz ustalar ise Japon arazi arabalar›n› gerçek deniz araçlar›na dönüfltürme sanat›n› mükemmellefltiriyorlar. Büyük Sahra çölü Moritanya’y› bitirmek üzere neredeyse, AB’nin güneyi ayn› kaderi yaflamaktan korkuyor. Küresel ›s›nmadan sonra Dünyay› yeniden kuran çocuk oyunlar› var, güneflle çal›flan batarya ve trenler nerdeyse gerçek olacaklar. Japonya’da ofis çal›flanlar› sera etkisini art›ran klimalar› çal›flt›rmamak için ceket giymiyorlar. Asl›nda bu geleneksel bir ülke için oldukça fedakâr bir davran›fl. Bu arada daha çok petrol sat›fllar›yla yaflayan birçok devlet iklim de¤iflikli¤i teorisinin ispat edilmedi¤ini söylüyor. ABD baflkan› hükümete ba¤l› bilimsel araflt›rma merkezinde iklim de¤iflikli¤ini araflt›ran bilim adamlar›na kat› bir sansür uyguluyor. Küresel ›s›nmay› durdurana vaat edilen 25 milyon dolar› al-

E

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÚÂÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÊË‚Û˘Ë ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Á‡ Ò˜ÂÚ Ô Ó‰‡ÊË ÌÂÙÚË, ̇Á˚‚‡˛Ú ÚÂÓ Ë˛ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ̉Ó͇Á‡ÌÌÓÈ. ĉÏËÌËÒÚ ‡ˆËfl Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ëòÄ ‚ÓÓ·˘Â ‚‚· ÊÂÒÚÍÛ˛ ˆÂÌÁÛ Û ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı ËÁ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ̇ۘÌ˚ı ˆÂÌÚ Ó‚, ËÁÛ˜‡˛˘Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô·ÌÂÚ˚. àı ¯‡ÌÒ˚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ 25 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ӷ¢‡ÌÌ˚ ÓÒÚ‡ÌÓ‚Ë‚¯ÂÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, Ú‡˛Ú ̇ „·Á‡ı. Ä ‚Ô Ó˜ÂÏ, ̇ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËË ‚ ÏË Â, ÔÓʇÎÛÈ, ÛÊ ËÁ ‡ÒıÓ‰Ó‚‡Ì‡ ÍÛ‰‡ ·ÓΠҠ¸ÂÁ̇fl ÒÛÏχ.

Разница между глобальным потеплением и Апокалипсисом óÚÓ Ê‰ÂÚ íÛ ˆË˛ Ë Ô Ë΄‡˛˘ËÈ Â„ËÓÌ ‚ ·ÎËʇȯË 100 ÎÂÚ? éÚ‚ÂÚ Ì‡ ˝ÚÓÚ ‚ÓÔ ÓÒ Ë˘ÂÚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ÏÓ˘ÌÂȯËı ÒÛÔ ÍÓÏÔ¸˛Ú ӂ ‚ ÏË Â Ô ÓÙÂÒÒÓ ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ ‚ 燈ËÓ̇θÌÓÏ ˆÂÌÚ Â ‚˚ÒÓÍÓÔ ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂθÌ˚ı Í·ÒÚ Ì˚ı Ô·ÚÙÓ Ï, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÏ Ì‡ ·‡Á ëڇϷÛθÒÍÓ„Ó ÚÂıÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡: íÓÚ, ÍÚÓ ·Â ÂÚÒfl Ûڂ ʉ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÍÎËÏ‡Ú Ì ÏÂÌflÂÚÒfl, ‚ ÂÚ. ÖÒÎË ÓÌË Ì‡ÒÚÓfl˘Ë ۘÂÌ˚Â, fl ÌÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛, ̇ ͇ÍËı ÓÒÌÓ‚‡ÌËflı ÓÌË ÏÓ„ÛÚ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ì ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. è Ó·ÎÂχ ÂÒÚ¸, Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ó ˜ÂÏ ÒÔÓ ËÚ¸. é̇ ·˚· Ë 20-30 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰. Ä Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‰‡‚ÌÓ – Ò Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓÈ Â‚ÓβˆËË, ÔÓʇÎÛÈ.

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

СМИ любят бросаться словами вроде «Турция через сто лет станет пустыней». Такой подход неприемлем для ученых.

Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›l sonra çöl olacak” cümlesini kullanmay› çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilim adamlar› için son derece iticidir. è ÓÙÂÒÒÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, Ӊ̇ÍÓ, ˜ÚÓ ÒΉÛÂÚ ÓÚ‰ÂÎflÚ¸ Ò͇Á‡ÌÌÓ ËÏ ÓÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ÒˆÂ̇ Ë‚ ͇ڇÒÚ ÓÙ. è Ó·ÎÂχ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÒÚÓÎÂÚËÈ, ˜ÚÓ ·˚ Ï˚ ÌË ‰Â·ÎË, ÌÓ ‰Â·ڸ ˜ÚÓ-ÚÓ Ì‡‰Ó. äÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚ ÏÂÌflÚ¸Òfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ò̇˜‡Î‡, Ë ˝ÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl Ì ·Û‰ÛÚ ‰ ‡Ï‡Ú˘Ì˚ÏË, ÂÒÎË Ì ҘËÚ‡Ú¸ ‰ ‡ÏÓÈ Û˜‡˘ÂÌË ‰ÓʉÂÈ Ë ¯ÚÓ ÏÓ‚, ËÁÏÂÌÂÌËfl Ò Â‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚. ÇÓÔ ÓÒ, ͇ÍË ÒÓ·˚ÚËfl Ì‡Ò Ê‰ÛÚ, Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÚÓ„Ó, ̇ÒÍÓθÍÓ Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. Ä Á‰ÂÒ¸ ÓÒÓ·Ó„Ó ÓÔÚËÏËÁχ Û Ô ÓÙÂÒÒÓ ‡ чÎÙÂÒ‡ ÌÂÚ.

«Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» á̇ÂÚÂ Ô ËÚ˜Û Ó Îfl„Û¯ÍÂ? ÖÒÎË · ÓÒËÚ¸ ÊË‚ÓÚÌÓ ‚ ÍËÔfl˘Û˛ ‚Ó‰Û, ËÌÒÚËÌÍÚ Ò‡ÏÓÒÓı ‡ÌÂÌËfl Á‡ÒÚ‡‚ËÚ Â ÚÛÚ Ê ‚˚Ô ˚„ÌÛÚ¸. çÓ ÂÒÎË ÔÓÎÓÊËÚ¸ Îfl„Û¯ÍÛ ‚ ıÓÎÓ‰ÌÛ˛ ‚Ó‰Û Ë ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡„ ‚‡Ú¸, ÚÓ Ó̇ ̇‚ fl‰ ÎË ÔÓÈÏÂÚ, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ, Ë Û Ì ̠·Û‰ÂÚ ¯‡ÌÒ‡ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ‚ ÊË‚˚ı. í‡Í ˜ÚÓ „·‚̇fl Ô Ó·ÎÂχ Í‡Í ‡Á ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ

ma flans›, gözler önünde eriyip gidiyor. Halbuki, dünyada bu konuda yap›lan araflt›rmalarda daha fazla para harcand›.

Küresel ›s›nma ile Apocalypse aras›ndaki fark Önümüzdeki yüzy›l içinde Türkiye’yi ne bekliyor? Bu sorunun cevab›n› ‹stanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde aç›lan Ulusal Yüksek Baflar›ml› Hesaplama Merkezinde, dünyadaki en güçlü bilgisayarlardan birinin yard›m›yla Prof. Nüzhet Dalfes veriyor: “‹klimin de¤iflmedi¤ini iddia etmeye kalk›flanlar yalan söylüyor. Onlar e¤er gerçek bilim adamlar›ysa, nelere dayanarak böyle bir sorunun olmad›¤›n› söylemelerini anlam›yorum. Sorun var, bunda tart›fl›lacak bir fley de yok. 20–30 y›l önce de vard› bu problem. Çok daha önce, belki Sanayi Devrimiyle bafllad›.”

Profesör, kendi söylediklerini felaket senaryolar›ndan ay›rmak gerekti¤ini düflünüyor. Ne yaparsak yapal›m problem birkaç yüzy›l daha kalacak ama bir fleyler de yapmak gerek. ‹klim özellikle bafllang›çta

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

23

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ËÁÏÂÌÂÌËfl Ì ·Û‰ÛÚ Ì‡ÒÚÓθÍÓ ÂÁÍË Ë ‰ ‡Ï‡Ú˘Ì˚, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ ÒÏÓ„ÎË Ï„ÌÓ‚ÂÌÌÓ Ì‡ ÌËı ÓÚ Â‡„Ë Ó‚‡Ú¸. è ‡‚‰‡, ‚ ̇¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Ë Â‡„Ë Ó‚‡Ú¸ Ï„ÌÓ‚ÂÌÌÓ ÒÎÓÊÌÓ: Ï˚ ‚‰¸ Ì ÏÓÊÂÏ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ ÛÊ Á‡‚Ú ‡. Ä ÔÓÚÓÏÛ fl ·Ó˛Ò¸ ·˚Ú¸ Îfl„Û¯ÍÓÈ ‚ ˝ÚÓÈ Ï‰ÎÂÌÌÓ Ì‡„ ‚‡˛˘ÂÈÒfl ‚Ó‰Â. è ‰ÓÒÚ „‡ÂÚ Ô ÓÙÂÒÒÓ Ë ÓÚ Ô Ó‚‡ÎÓ‚ ‚ Ô‡ÏflÚË, ÓÔ‡Ò‡flÒ¸, ˜ÚÓ ËÌÚ ÂÒ Í ÚÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚˚Á‚‡Ì ÌÂÓÊˉ‡ÌÌÓ ÚÂÔÎÓÈ ÁËÏÓÈ Ë Ô ÓÔ‡‰ÂÚ Ò Ô ‚˚ÏË Ê ÏÓ ÓÁ‡ÏË „Ó‰ ÒÔÛÒÚfl. óÂÎÓ‚ÂÍ, Í‡Í Ë ÛÔÓÏflÌÛÚ‡fl Îfl„ۯ͇, Ì ‚ ÒË·ı ÓÒÓÁ̇ڸ ÒÚÂÔÂ̸ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÎË ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌËfl. Ä Ù‡ÍÚ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Ù‡ÍÚÓÏ:

11 из 12 последних лет были самыми теплыми за всю историю наблюдений за погодой! èÓ ÓÈ ·Â‰Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÍÓ Â ̇ȉÂÚ ÍÓÔÂÈÍÛ Ì‡ Ó·˘Â ‰ÂÎÓ, ˜ÂÏ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌÌ˚È. í‡Í, Ì ӘÂ̸ ·Óθ¯ËÂ Ë Ì ӘÂ̸ ·Ó„‡Ú˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ô Ófl‚Îfl˛Ú ·Óθ¯Â ÔÓÌËχÌËfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Â¯ÂÌËfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı Ô Ó·ÎÂÏ. «çÂÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÚ˚» äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·, ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËfl, ÓÚÌ˛‰¸ Ì ËÁ ·Â‰ÒÚ‚Û˛˘Ëı. ч Ë «‰ÓÒÚ‡Ú¸Òfl» ËÏ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÓÊÂÚ ÍÛ‰‡ ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ‰ Û„ËÏ. çÓ ÔÓ ÓÈ ‚ÓÔ ÓÒ Á‡ÒÚ Â‚‡ÂÚ ‚ „Ó ÎÂ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ ÓÏÛ ‚‡ÊÌ ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰Ó ÍÓ̈‡ Óڂ‰ÂÌÌÓ„Ó Ò Ó͇ Ô Â·˚‚‡ÌËfl Û ‚·ÒÚË, ‡ ÔÓÚÓÏÛ ‚Ó „·‚Û Û„Î‡ ÒÚ‡‚ËÚÒfl Ô Ë̈ËÔ «ÊËÚ¸ Ò„ӉÌfl¯ÌËÏ ‰ÌÂÏ». ïÓÚfl ·˚‚‡˛Ú Ë ‰ Û„ËÂ Ô Ë˜ËÌ˚ ÌÂÛ˜‡ÒÚËfl ‚ Ó·˘ÂÏ ‰ÂÎÂ. ä‡Í Û íÛ ˆËË, Ì‡Ô ËÏ . ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ‚ÒÚ Â˜‡flÒ¸ ÔÓ ÓÈ Ò ÌÂÍÓÂÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÈ Ô Ó·ÎÂÏÓÈ, íÛ ˆËfl Í‡Í ·Û‰ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂχ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ë ·Û‰ÂÚ Ê‰‡Ú¸ Âfi. óÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, Ì ڇÍ! ëÚ ‡Ì‡ ÔÓÚ ‡ÚË· ‚ÔÛÒÚÛ˛ 12 ÎÂÚ Í‡Í ‚ ÔÓÔ˚Ú͇ı ̇ÈÚË Â¯ÂÌË ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ·Û‰Û˘Â„Ó, Ú‡Í Ë ‚ ÔÓÔ˚Ú͇ı ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ, ÂÒÎË ÍÎËÏ‡Ú ËÁÏÂÌËÚÒfl ‚ íÛ ˆËË. íÂÏ ‚ ÂÏÂÌÂÏ Ï˚ ÏÓ„ÎË ·˚ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‚˚ ‡·ÓÚÍ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ¯ÂÌËÈ ÒÚ ‡ÌÛ˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. ü ‡·ÒÓβÚÌÓ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÂ. lj¸ ˝ÚÓ ‰‡ÂÚ Ì‡Ï ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇‰ Ô Ó·ÎÂÏÓÈ. Ä Û Ì‡Ò, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, ÂÒÚ¸ ÛʇÒ̇fl Ô Ë‚˚˜Í‡ ÌË˜Â„Ó Ì ‰Â·ڸ ‚Ó‚ ÂÏfl (ÒÏÂÂÚÒfl). ü ÚÓÊ ڇÍÓÈ – ‰Â·˛ ‚Ò ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì˛˛ ÏËÌÛÚÛ.

Киото – это что-то! А в общем, пока ничего... è ÓÙÂÒÒÓ ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ Ò˜ËÚ‡ÂÚ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó‚ÓθÌÓ Ò··˚Ï Ë ÒËÏ‚Ó΢Ì˚Ï. É·‚̇fl Â„Ó Á‡‰‡˜‡ –

24

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

tedricen de¤iflecek ve bu de¤ifliklikler dramatik olmayacak. Ya¤mur ve f›rt›nalar›n s›klaflmas› dram olmasa da, orta derecede de¤iflikliklerdir. Sorun, atmosfere b›rak›lan sera etkili gazlar›n azalt›lmas›na ba¤l› olarak bizi hangi olaylar›n bekledi¤idir. Burada Profesör Dalfes çok iyimser de¤il:

Yavafl yavafl ›s›nan sudaki kurba¤a olmaktan korkuyorum “Kurba¤a örne¤ini biliyor musunuz? E¤er bir canl›y› kaynar suya atarsan›z, kendini koruma güdüsüyle hemen z›playacakt›r.

E¤er kurba¤ay› so¤uk suya koyarsan›z ve yavafl yavafl ›s›t›rsan›z o olanlar› anlamayacakt›r ve sa¤ kalma flans› yoktur. Problem de hemen tepki verebilmemiz için de¤iflikliklerin bu kadar keskin ve dramatik olmayaca¤›d›r. Gerçi bizim durumumuzda an›nda tepki vermek de zor, çünkü biz at›klar›n sal›nmas›n› yar›n; hemen yar›n durduramay›z. O yüzden yavafl yavafl ›s›nan bu sudaki kurba¤a olmaktan korkuyorum”.

Profesör haf›za kayb›yla ilgili uyar›yor; s›cak geçen yaz hemen herkesin ilgisini küresel ›s›nmaya çekti ama sonra gelen k›fl so¤uk geçerse bu ilgi kaybolabilir. ‹nsan, yukar›da bahsedilen kurba¤a gibi ›s›nma veya so¤uman›n derecesini anlayacak durumda de¤il. Fakat bu bir gerçektir.

Son 12 y›l›n 11 y›l› bütün iklim gözlemleri tarihinde en s›cak dönem oldu Bazen fakir bir insan ortak bir dava için paray› zenginden daha çabuk bulur. Aynen bu gibi çok büyük ve zengin olmayan devletler küresel problemlere daha çok duyarl›l›k gösteriyorlar. Kyoto Protokolü’nü “imzalamayan” ABD ve Avustralya hiç de yoksul de¤iller. Küresel ›s›nma onlardan çok di¤erlerinin “pay›na düflecek”.

Ama bu problem, çözümü iktidara gelesiye kadar erteleyen hükümetin bo¤az›nda kalacak. Bu nedenle “dün dündür” prensibi köfle tafl› yap›l›yor. Ortak davaya kat›lmaman›n baflka sebepleri de vard›r asl›nda. Mesela Türkiye’de oldu¤u gibi.

“Türkiye maalesef bazen böyle objektif bir problemle karfl›laflt›¤› zaman problemin duraca¤›n›, kendisini bekleyece¤ini düflünüyor sanki. Bu elbette böyle de¤il! Ülke enerji gelece¤ine çözüm bulmad›. Türkiye iklim de¤iflirse ne olacak onu anlama

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

‚ӂΘ¸ ‚ Ë„ Û Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·Óθ¯Â ÒÚ ‡Ì, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠÏÂÌ ‡Á‚ËÚ˚ı. óÚÓ ÏÓÊÂÚ Ò‰Â·ڸ ÒÂȘ‡Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÒÚË ˝Ì „ËË Ë Ò‰Â·ڸ Ëı χÍÒËχθÌÓ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ÏË. è ˘ÂÏ, ‚ ‰‡ÌÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Ì ÒÚÓθ ‚‡ÊÌÓ, ÍÚÓ ÒÚ‡ÌÂÚ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ÌÓ‚ÓÈ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÂÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÂÂ Ô ËÏÂÌÂÌË ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ÒÏ˚ÒÎ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ ² ·Û‰ÂÚ ÔÓθÁÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ÂÒ¸ ÏË , ÔÓÒÍÓθÍÛ ‚‰¸ ‡ÚÏÓÒÙ ‡ Ӊ̇ ̇ ‚ÒÂı. ëÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ Í 2012 „. ̇ χÎ˚È Ô ÓˆÂÌÚ, Ô Â‰ÔËÒ˚‚‡ÂÏ˚È äËÓÚÒÍËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ ÒÂȘ‡Ò, – ˝ÚÓ ÚÓθÍÓ Ì‡˜‡ÎÓ. ÇӂΘÂÌÌ˚ ‚ Ë„ Û, Òӄ·ÒÌÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ-2, ‰ÓÎÊÌ˚ ·Û‰ÛÚ ÛÊ „Ó ‡Á‰Ó Ò ¸ÂÁÌ ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇‰ ¯ÂÌËÂÏ Ô Ó·ÎÂÏ˚, ˜ÚÓ·˚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ·ÓΠÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚. è ÓÙÂÒÒÓ ‚ˉËÚ ‰‚ Á‡‰‡˜Ë, ÒÚÓfl˘Ë Ô ‰ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÏ ‚ ·ÎËʇȯÂÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚Â: ‚Ó-Ô ‚˚ı, ÓÚ Â¯ËÚ¸Òfl ÓÚ Ô‡ÒÒË‚ÌÓ„Ó ‡‚ÌÓ‰Û¯Ëfl Ë ‚ÁflÚ¸ ÍÛ Ò Ì‡ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË; ‚Ó-‚ÚÓ ˚ı, ÒÓÁ‰‡Ú¸ ·ÓΠ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ‚ˉ˚ ˝Ì „ËË. É·‚̇fl Á‡‰‡˜‡ ‰Îfl íÛ ˆËË – Ô ËÎÓÊËÚ¸ ÛÒËÎËfl ‰Îfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÔÓÚÂ̈ˇθÌ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÈ ˝Ì „ËË: Ú χθÌ˚ı, ÒÓÎ̘Ì˚ı, ‚ÂÚ flÌ˚ı, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌË Û Ì‡Ò ËϲÚÒfl, ÌÓ Ì ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ‚ ‰ÓÎÊÌÓÈ Ï Â. à ÔÓ‰ÛχÈÚÂ: ‚‰¸ ͇ÍÓÈ Ò‡Ï˚È ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

˝Ì „ËË? çÛ, ͇ÍÓÈ?! ùÍÓÌÓÏËfl! ç ‡ÒÚ ‡˜Ë‚‡Ú¸ Âfi ‚ÔÛÒÚÛ˛ – ‚ÓÚ Í‡ÍÓ‚ ëÄåõâ ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸! è ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ ÚÓ‚‡ ˚, Á‡Ú ‡˜Ë‚‡fl „Ó ‡Á‰Ó ÏÂ̸¯Â ˝Ì „ËË, ˜ÂÏ Ï˚ Ú ‡ÚËÏ Ò„ӉÌfl. íÓ ÂÒÚ¸ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ë Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ÒÓı ‡ÌflÚ¸ ˝Ì „˲, Ë Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ Âfi ‰ Û„ËÏ ÔÛÚÂÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‰‚Ûı Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËflı. ÇÓÓ·˘Â ‚ íÛ ˆËË Ï˚ Ó˜Â̸ ̽ÍÓÌÓÏÌÓ ‡ÒıÓ‰ÛÂÏ ˝Ì „˲. ч ‰‡ÊÂ Û ÏÂÌfl ‰Óχ. ã˛‰Ë ËÒÔÓθÁÛ˛Ú Ó„ ÓÏÌÓ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ˝ÎÂÍÚ Ë˜ÂÒÚ‚‡, ‚ ˜ÂÏ ÌÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË!

gayretlerinde bofl yere 12 y›l kaybetti. Bununla beraber biz Kyoto Protokolü kat››mc›lar›n›n ortak çözümler bulmas›na kat›labilirdik. Ben kesinlikle imzalanmas›ndan yanay›m. Çünkü bu, problemin üzerinde çal›flma imkan› veriyor. Ama bizim hiçbir ifli zaman›nda yapmama gibi korkunç bir al›flkanl›¤›m›z var (gülüyor). Ben de böyleyim, her fleyi son dakikada yapar›m.”

Засухи или наводнения?

Profesör Nüzhet Dalfes Kyoto Protokolü’nün yeterince zay›f ve sembolik oldu¤unu düflünüyor. Bafll›ca görevi, az geliflmifller de olmak üzere daha çok ülkeyi oyuna çekmek. ‹nsanl›k ne yapabilir flimdi, kendini yenileyen enerji teknolojisi yaratmak ve onu maksimum elde edilebilir k›lmak. Bu durumda yeni teknolojinin sahibinin kim olaca¤› önemli de¤il, teknolojiyi bütün dünya kulland›¤› zaman bir anlam› olacak. Herkesin üstündeki atmosfer tektir çünkü. 2012 y›l›na kadar emisyonun Kyoto Protokolü’nün öngördü¤ü en küçük orana düflürülmesi sadece bafllang›çt›r. Kyoto ‹kinci Yükümlülük dönemi gere¤i kat›l›mc› ülkeler dünyan›n sal›n›mlar›n› ciddi bir flekilde azaltmay› baflarmas› için proble-

ç‡Á˚‚‡fl Ò·fl ‡ÎËÒÚÓÏ, Ô ÓÙÂÒÒÓ ÔÓ‰˜Â ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ì ‚ ËÚ ‚ ϘÚ˚, ÒΉӂ‡ÚÂθÌÓ, Ì‡Ï Ô Ë‰ÂÚÒfl ̇ۘËÚ¸Òfl ÊËÚ¸ ‚ ÌÓ‚˚ı ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. ä ÌËÏ Ì‡‰Ó ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl. èÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Û Ó‚Â̸ ÏÓ fl ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl Í ÍÓÌˆÛ ÒÚÓÎÂÚËfl ̇ 50-60 ÒÏ. Ä ˝ÚÓ «Ó·ÂÒÔÓÍÓËÚ» ÌÂÍÓÚÓ ˚ı β‰ÂÈ Ë ÌÂÍÓÚÓ ˚ ÒÚ ‡Ì˚. ꇂÌÓ Í‡Í Ë ‚ÓÁ Óү ˜ËÒÎÓ ¯ÚÓ ÏÓ‚, ÎÂÒÌ˚ı ÔÓʇ Ó‚ Ë Ú‡Í ‰‡ÎÂÂ. ÑÎfl íÛ ˆËË Ë ÓÍ Ûʇ˛˘Â„Ó Â„ËÓ̇ ̇˷ÓΠ‚‡ÊÌ˚Ï ·Û‰ÛÚ ‚Ó‰Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË. å˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ: Û Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ÒÌ„ – Á̇˜ËÚ Ï˚ ·Ó„‡Ú‡fl ‚Ó‰ÓÈ ÒÚ ‡Ì‡. ä ÍÓÌˆÛ ÒÚÓÎÂÚËfl ‚ÒÂÈ ÒÚ ‡Ì ÒΉÛÂÚ ÓÊˉ‡Ú¸ ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ ̇ 20-30 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚.

Kyoto’nun flimdilik hiç bir anlam› yok

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Подумайте: ведь какой самый чистый путь производства энергии? Ну, какой?! Экономия! Не растрачивать её впустую – вот каков САМЫЙ чистый путь! Производить товары, затрачивая гораздо меньше энергии, чем мы тратим сегодня.

Düflünün, en temiz enerji üretim yolu hangisidir? Evet, hangisi?

KORUMAKTIR! Onu bofl yere harcamamak en temiz yoldur. Bugün harcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüketerek üretim yapmak. ëåà β·flÚ · ÓÒ‡Ú¸Òfl ÒÎÓ‚‡ÏË ‚ Ӊ «íÛ ˆËfl ˜Â ÂÁ ÒÚÓ ÎÂÚ ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÛÒÚ˚ÌÂÈ». í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂÔ ËÂÏÎÂÏ ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı. íÛ ˆËfl – ÒÚ ‡Ì‡ Ò Ó˜Â̸ ‡ÁÌ˚ÏË ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏË Â„ËÓ̇ÏË. à ÍÓ„‰‡ Ï˚ „Ó‚Ó ËÏ Ó ÍÓÌÍ ÂÚÌÓÏ ‡ÈÓÌÂ, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ó· ‡˘‡Ú¸ ‚ÌËχÌË ̇ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‰ÂÚ‡ÎÂÈ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ˜ÂÚÍÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸, ͇ÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ͇ÍÓÏ Â„ËÓÌÂ Ì‡Ò Ê‰ÛÚ. å˚ ıÓÚËÏ Ò‰Â·ڸ ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛ ‰ÓÒÚÛÔÌÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂı. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ Ò· ‡Á‚ËÚË ‡Á΢Ì˚ı ÒˆÂ̇ Ë‚, ˜ÚÓ·˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÌËÏË. ë Á‡ÒÛı‡ÏË ‚Ò ¸ÂÁ ÒÚÓÎÍÌÛÚÒfl ˛„ Ë ˛„Ó-‚ÓÒÚÓÍ ÒÚ ‡Ì˚. çÛ, ‡ Ò‚ ӂÓÒÚÓÍÛ ÌÛÊÌÓ Ê‰‡Ú¸ ‰ÓʉÂÈ Ë Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËÈ. Ç ‰‡Ì˚È ÏÓÏÂÌÚ Ô ÓÙÂÒÒÓ Ë Â„Ó ÍÓÎÎÂ„Ë ‡·ÓÚ‡˛Ú ̇‰ Ô ÓÂÍÚÓÏ ‰Îfl ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡, ÒÚ‡ ‡flÒ¸ ‚˚‚ÂÒÚË ÙÓ ÏÛÎ˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è Ë ˝ÚÓÏ Û˜fiÌ˚È ÔÓ‰˜Â ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÓÌË ‚·‰Â˛Ú ÒËÚÛ‡ˆËÂÈ ÚÓθÍÓ Ì‡ 90 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚. çÓ ÂÒÚ¸ ¢ 10 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË – ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl, ÌÓ ˜ÚÓ ÒÂȘ‡Ò ÌËÍÚÓ Ì ‚ ÒË·ı Ô Â‰Ò͇Á‡Ú¸.

Покупать ли страховку? ùÚÓ ˜ÚÓ-ÚÓ ‚ Ӊ ÔÓÍÛÔÍË ÒÚ ‡ıÓ‚ÍË. Ö˘Â Ó‰Ì‡ ‡Ì‡ÎÓ„Ëfl. äÓ„‰‡ Ú˚ ‚˚ÂÁʇ¯¸ ̇ ‰Ó Ó„Û, Ú˚ ÔÓÍÛԇ¯¸ ÒÚ ‡ıÓ‚ÍÛ Ì ËÁ-Á‡ 99 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚, ‡ ‡‰Ë 1 Ô ÓˆÂÌÚ‡. à ˝ÚÓ ÏÛ‰ Ó ¯ÂÌËÂ. å˚ ÒÂȘ‡Ò ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡ÒÚ ‡ıÓ‚‡Ú¸Òfl ÓÚ Ì‡¯Ëı 10 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË. éÚ ÒÓ·˚ÚËÈ, ÍÓÚÓ ˚ ÌÂ Ô ÓËÁÓȉÛÚ Ó·flÁ‡ÚÂθÌÓ, ÌÓ ÏÓ„ÛÚ Ô ÓËÁÓÈÚË. lj¸ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‡·ÒÓβÚÌÓ ËÒÍβ˜ËÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‰Ó ÓÊÌÓ„Ó Ô ÓËÒ¯ÂÒÚ‚Ëfl. çÓ ÂÒÎË Û Ú·fl χ¯Ë̇ ·ÂÁ Ò‚ÂÚ‡ ËÎË ËÏÂÂÚ ‰ Û„ËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚, Ú˚ Û‚Â΢˂‡Â¯¸ ËÒÍ. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÂÒÎË ‰‡ÊÂ Û Ú·fl ËÒÍβ˜ËÚÂθ̇fl χ¯Ë̇, ˝ÚÓ Ì Á̇˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚Ò ‚ÓÍ Û„ Ú·fl Ú‡ÍË ÊÂ. Ç Ì‡¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË – Í‡Í Ì‡ ‰Ó Ó„Â: ÏÌÓ„Ó ˜Â„Ó ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl! Ç Ó·˘ÂÏ, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ì ÚÓθÍÓ Ô Ë‚ÂÒÚË ‚ ÔÓ fl‰ÓÍ Ò‚ÓÈ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ, ÌÓ Ë ÔÓÏÓ˜¸ ‰ Û„ËÏ. ç‡ ˝ÚÓÈ Ô·ÌÂÚ Ï˚ ‚Ò ‚ Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍÂ! I

26

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

min üzerinde daha ciddi çal›flacaklar. Profesör önümüzdeki yüzy›l›n ilk yar›s›nda insanl›¤›n önünde iki hedef görüyor; ilk önce pasif bak›fl aç›s›ndan uzaklafl›p enerji kaynaklar›n›n yenilenmesine yönelmek, ikinci olarak da enerjiyi en iyi yöntemle tedarik etmek: “Türkiye’nin en önemli hedefi; ülkemizin yenilenen enerji kaynaklar› potansiyelini kullanmaya gayret etmesi, termal, günefl, rüzgar, bu enerji kaynaklar› bizde var ve yeterli ölçüde kullan›lm›yorlar. Düflünün, en temiz enerji üretim yolu hangisidir? Evet, hangisi? KORUMAKTIR! Onu bofl yere harcamamak, EN temiz yoldur. Bugün harcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüketerek üretim yapmak. Yani, biz ayn› zamanda enerjiyi korumay› ö¤renmeli onu baflka yollarla üretmeliyiz. ‹ki yönlü oynamal›y›z. Türkiye’de enerjiyi hiç de tutumlu kullanm›yoruz. Benim evde bile, eflim, k›z›m! ‹nsanlar ihtiyaçlar› olmad›¤› hâlde çok ›fl›k kullan›yorlar.”

Peki, kurakl›k m›, su bask›nlar› m›?

Kendine realist diyen Profesör hayal dünyas›na inanmad›¤›n› belirtiyor. Anlafl›lan yeni iklim flartlar›nda yaflamaya al›flmam›z gerekiyor. Bu flartlara haz›rlanmak gerekir ama. Deniz seviyelerinin yüzy›l›n sonuna do¤ru 50–60 cm yükselece¤ine al›flmak gerek. Bu baz›lar›n› ve baz› ülkeleri “endiflelendiriyor”. Ayn› flekilde artan f›rt›na, orman yang›nlar› v.d. Su kaynaklar› Türkiye ve bölge için en önemli fley olacakt›r:

bir ülkedir. Belli bir bölgeyi konufltu¤umuz zaman birçok detaya dikkat etmek zorunday›z. Bizi hangi bölgede hangi de¤iflikliklerin bekledi¤ini net olarak göz önüne getirmeliyiz. Biz bilginin herkese ulaflmas›n› sa¤lamak istiyoruz. ‹nsanlar uygun bir flekilde davranmak için senaryolar›n geliflimini bilmeliler.” Ülkenin güneydo¤usu ciddi bir flekilde kurakl›kla yüz yüze gelecektir. Kuzey do¤unun ise ya¤mur ve su bask›nlar›n› beklemesi gerekiyor. Profesör ve çal›flma arkadafllar› flu an hükümet için bir proje üzerinde çal›fl›yor, iklim de¤iflikli¤inin bafll›ca formüllerini ortaya ç›karmaya çal›fl›yorlar.

Bilim adam› bilgi alanlar›n›n yüzde 90’n› kapsad›¤›n› belirtiyor. Olaca¤› düflünülen fleylerin bilinmeyen %10’unu flu an kimse önceden söyleme gücünde de¤il:

Sigorta poliçesi mi alsak?

“Bir nevi sigorta poliçesi almak gibi bir fleydir bu. Bir örnek daha. Yola ç›kt›¤›n zaman sigorta poliçesini %99 ihtimal için de¤il, %1 için al›rs›n. Bu ak›ll› bir karard›r. fiimdi kendimizi bizim meçhul %10’a karfl› sigortalatmam›z gerek. Mutlaka gerçekleflecek olaylara karfl› de¤il, gerçekleflebilecek olaylara karfl›. Çünkü kaza ihtimalini yok saymak mümkün de¤il, fakat e¤er araban›n farlar› yoksa veya baflka bir problemi varsa riski büyütmüfl olursun. Senin araban özel bir arabaysa, bu çevrendeki herkesin arabas› da öyledir demek de¤ildir. Bizim durumumuz da yol durumu gibi. Çok fley olabilir bu da sorumluluktur! Biz sadece kendi arabam›za çekidüzen vermek zorunda de¤iliz. Bu gezegende baflkalar›n›n da demir atlar›na bak›m yapmalar› için yard›mc› olmal›y›z. Zira hepimiz ayn› gemideyiz! I

“Bizde kar var o zaman su kaynaklar› bak›m›ndan zengin bir ülkeyiz diye düflünüyoruz.”

Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›l sonra çöl olacak” cümlesini kullanmay› çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilim adamlar› için son derece iticidir: “Türkiye çok farkl› iklim bölgeleri olan

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Почему Киотский протокол не интересен Америке? Алексей Кафтан Журналист (Украина).

Kyoto Protokolü Amerika için neden ilginç de¤il?

Aleksey Kaftan Gazeteci (Ukrayna).

‡˜‡ÎÓ ÍÓ̈‡ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ì‡Á̇˜ÂÌÓ Ì‡ 2020 „. éÚ ˝ÚÓ„Ó Ô Â‰Ò͇Á‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÓÚχıÌÛÚ¸Òfl (χÎÓ ÎË Ëı ·˚ÎÓ ‚ ËÒÚÓ ËË?), ÂÒÎË ·˚ Ì ÌÂÔ ËflÚÌ˚È ‰Îfl ÒÍÂÔÚË͇ Ì˛‡ÌÒ. ùÚ‡ ‰‡Ú‡ Ì ËÏÂÂÚ ÌË Ï‡ÎÂÈ¯Â„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÌË Í „‡‰‡Î͇Ï, ÌË Í ‡ÒÚ ÓÎÓ„‡Ï. é̇ ‚ÁflÚ‡ ËÁ ÓÙˈˇθÌÓ„Ó ‰ÓÍ·‰‡ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ÒÂ͈ËË ÔÓ Ô Ó·ÎÂÏ‡Ï ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô Ë ééç. ùÍÒÔ Ú˚ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô Ë¯ÎË Í ‚˚‚Ó‰Û, ˜ÚÓ, ÂÒÎË ÌÂ Ô ËÌflÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Ï , ÔÓÒΠ˝ÚÓÈ ‰‡Ú˚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÌÂÓ· ‡ÚËÏ˚Ï ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏ. Ç˚‚Ó‰˚ Û˜ÂÌ˚ı ÌÂÛÚ¯ËÚÂθÌ˚. ÇÓ-Ô ‚˚ı, Í ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ Ô ËÎÓÊËÎË ÛÍÛ Ì ÚÓθÍÓ ‚˚ÒÓÍÓ ‡Á‚ËÚ˚Â Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÌÓ Ë ÒÚ ‡Ì˚ Ò ‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. ÇÓ-‚ÚÓ ˚ı, ÓÚ ÙËÎ¸Ú Ó‚ ̇ Á‡‚Ó‰ÒÍËı Ú Û·‡ı ÔÓθÁ˚ χÎÓ – ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ¯ÂÌËfl ‰Îfl ·Ó ¸·˚ Ò Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ÏË „‡Á‡ÏË ‚ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÏ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÓÏ ÒÂÍÚÓ ‡ı. è ˘ÂÏ, ‡Á ‡·ÓÚ͇ Ë ‚̉ ÂÌË ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ Ó·ÓȉÛÚÒfl ‚ «ÒÍ ÓÏÌÛ˛» ÒÛÏÏÛ 16 Ú ËÎÎËÓÌÓ‚ ‰Óη Ó‚! à ıÓÚfl Ö‚ ÓÒÓ˛Á Ò „Ó ‰ÓÒÚ¸˛ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó Ì‡Ï ÂÌËË ‰Ó 2020 „. ÒÌËÁËÚ¸ Û Ó‚Â̸ ‚˚· ÓÒÓ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó „‡Á‡ – Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó – ̇ 20%, ˝ÚÓ„Ó ÒÎ˯ÍÓÏ Ï‡ÎÓ, ˜ÚÓ·˚ ËÒÔ ‡‚ËÚ¸ ÒËÚÛ‡ˆË˛. lj¸ ̇ ‰Óβ Ö‚ ÓÔ˚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ‚ÒÂ„Ó ¯ÂÒÚ¸ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÓÚ Ó·˘Â„Ó Ó·˙Âχ ‚˚· ÓÒÓ‚ ˝ÚÓ„Ó ‚¢ÂÒÚ‚‡. ч Ë Ò‡ÏËÏ Â‚ ÓÔÂȈ‡Ï, ‚ˉËÏÓ, ÔӉ̇‰ÓÂÎÓ ·˚Ú¸ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÒÓ‚ÂÒÚ¸˛ ÏË ‡. à ıÓÚfl É χÌËfl,

ç

28

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ò‚ˆËfl Ë Ñ‡ÌËfl Ô Â‰Î‡„‡ÎË ·ÓΠÒÚ Ó„Ó ҇ÏÓÓ„ ‡Ì˘ÂÌËÂ, ëÓ‚ÂÚ ÏËÌËÒÚ Ó‚ Öë ¯ËÎ: Ö‚ ÓÔ‡ ·Û‰ÂÚ · ‡Ú¸ ̇ Ò·fl ÒÚÓθ ‡Ï·ËˆËÓÁÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÚÓθÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ‡Ì‡Îӄ˘Ì˚ Ï ˚ Ô ËÏÛÚ ‰ Û„Ë Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸Ì˚ ÒÚ ‡Ì˚, ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ëòÄ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, LJ¯ËÌ„ÚÓÌ ‚Ó‚Ò Ì „Ó ËÚ Ê·ÌËÂÏ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Ú¸ ‚ ÓÔÂÈÒÍË ËÌˈˇÚË‚˚.

Положение Китая не отличается от США ïÓÚfl ëòÄ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓΠ¢ ‚ 1998 „., ˝ÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ Ú‡Í Ë Ì ·˚Î ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡Ì ëÂ̇ÚÓÏ, ‡ ÔÓÒÎÂ Ô ËıÓ‰‡ Í ‚·ÒÚË ÑÊÓ ‰Ê‡ ÅÛ¯‡Ï·‰¯Â„Ó Â„Ó ‡‰ÏËÌËÒÚ ‡ˆËfl ‚ÓÓ·˘Â ÓÚ͇Á‡Î‡Ò¸ ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÔÓÎÓÊÂÌËfl ˝ÚÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË. ÅÂÎ˚È ‰ÓÏ Ò˜ÂÎ, ˜ÚÓ ‰Ó„Ó‚Ó Ì‡ÌÂÒÂÚ Ò ¸ÂÁÌ˚È Û‰‡ ÔÓ ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ ÚflÊÂÎÓÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÔÓ ÛÒÎÓ‚ËflÏ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ· ëòÄ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â Ò‚ÓÂ„Ó Ô ËÒÓ‰ËÌÂÌËfl, ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‚˚· ÓÒÓ‚ ̇ 7%, ˜ÚÓ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â Ò Â‰ÌÂ„Ó ÔÓ͇Á‡ÚÂÎfl ‰Îfl ÓÒڇθÌ˚ı Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓ ‡Á‚ËÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ (5%). ëÎÂ‰Û˛˘ËÏ ‡ „ÛÏÂÌÚÓÏ ÒÚ‡ÎÓ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡ äËÚ‡È, ÍÓÚÓ ˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÚÓ ˚Ï Í ÛÔÌÂȯËÏ Á‡„ flÁÌËÚÂÎÂÏ ‡ÚÏÓÒÙ ˚ ̇ Ô·ÌÂÚÂ, ÌË͇ÍË ӄ ‡Ì˘ÂÌËfl ÍÓÌ‚Â̈ËÂÈ Ì ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌflÎËÒ¸. ç‡ÍÓ̈, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓÁ̇˜Ì˚ı ‰Ó͇Á‡ÚÂθÒÚ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ô ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÓÚ Ó·˙Âχ ‚˚ ‡·ÓÚ‡ÌÌ˚ı „‡ÁÓ‚ ÌÂÚ. ÇÔÓÒΉÒÚ‚ËË ‚Ò Ê Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ú‡Í‡fl Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸

nsanl›k medeniyetinin sonunun bafllang›c› olarak 2020 y›l› saptand›. fiüpheci için hofl olmayan bir nüans olmasa, bu tahmin görmezden gelinebilir (tarihte böyleleri az de¤ildir). Bu tarihin kâhinlerle, astrologlarla en ufak bir ilgisi yoktur. BM bünyesindeki Uluslararas› ‹klim De¤iflikli¤i Paneli’nin resmi belgesinden al›nd› bu tarih. Kurumun uzmanlar›, e¤er gerekli önlemler al›nmazsa bu tarihten sonra küresel ›s›nman›n geri dönülmez sonuçlar›n›n olaca¤› sonucuna vard›lar. Bilim adamlar›n›n vard›¤› sonuçlar iç aç›c› de¤il. Evvela iklim de¤iflikli¤ine yaln›z sanayileflmifl ülkeler de¤il, ekonomileri geliflmekte olan ülkeler de imza att›lar. ‹kinci olarak da fabrika bacalar›ndaki filtrelerin çok faydas› yok, enerji ve ulafl›m sektörlerinde sera gazlar›yla mücadelede etkili çözümler gerek. Bu arada gerekli teknolojinin gelifltirilmesi ve uygulanmas› 16 trilyon gibi “mütevaz›” bir miktara mal olacak.

‹

Avrupa Birli¤i her ne kadar 2020 y›l›na kadar sera gazlar›n›n temeli olan karbon at›klar› seviyesini %20’ye kadar düflürmeyi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da, durumu düzeltmek için bu çok az. Çünkü bu maddenin at›klar›n›n toplam hacminden Avrupa’n›n pay›na sadece yüzde alt› düflüyor.

Galiba Avrupal›lar da dünyan›n çevre vicdan› olmaktan b›kt›lar. Almanya, ‹sveç ve Danimarka daha sert bir s›n›rlama getirilmesini teklif ettilerse de, AB Bakanlar Konseyi ancak benzer tedbirleri di¤er geliflmifl ülkeler de; öncelikle ABD almas› du-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, Ë ÅÂÎÓÏÛ ‰ÓÏÛ Ó ÌÂÈ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ӊ̇ÍÓ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ ˝ÚÓÈ ÚÂχÚËÍÂ, Ì ‰ÍÓ ÔÓ‰‚ „‡ÎËÒ¸ ˆÂÌÁÛ Â ‚ Û„Ó‰Û ÓÙˈˇθÌÓÈ ÔÓÁˈËË. Ç ÂÁÛθڇÚ ‚ ÍÓÌˆÂ Ô Ó¯ÎÓ„Ó „Ó‰‡ ‚ÒÔ˚ıÌÛÎ Ò͇̉‡Î, ÍÓÚÓ ˚È, Û‚˚, Ì Á‡ÒÚ‡‚ËΠLJ¯ËÌ„ÚÓÌ Ô ÂÒÏÓÚ ÂÚ¸ Ò‚Ó ÏÌÂÌËÂ. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ëòÄ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ‚ ÓÔÔÓÁˈËË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Û Ò‚ÓËı ‰ ÛÁÂÈ, Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó Â‚ ÓÔÂÈÒÍËı. чÊ ҇Ï˚ ·ÎËÁÍË ÒÓ˛ÁÌËÍË ëòÄ – ÇÂÎËÍÓ· ËÚ‡ÌËfl, üÔÓÌËfl Ë ä‡Ì‡‰‡ – ‚ ÍÓ̘ÌÓÏ ËÚÓ„Â Ô ËÒÓ‰ËÌËÎËÒ¸ Í äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, ͇̇‰ˆÂ‚ ÔÓÁˈËfl ÒÓÒ‰ÂÈ Á‰Ó Ó‚Ó Ó„Ó ˜Ë·. ä‡Ì‡‰ÒÍË ÍÓÏÔ‡ÌËË, ‚˚ÌÛʉÂÌÌ˚ ‚Í·‰˚‚‡Ú¸ Ò ¸ÂÁÌ˚Â Ò Â‰ÒÚ‚‡ ‚ ÛÏÂ̸¯ÂÌË ‚ ‰ÌÓÒÚË Ò‚ÓËı Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÏÂÌ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì˚ÏË, ˜ÂÏ Ëı ‡Ï Ë͇ÌÒÍË ÍÓÎ΄Ë, Ì ҂flÁ‡ÌÌ˚ äËÓÚÒÍËÏ Ô ÓÚÓÍÓÎÓÏ. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Í‡Ì‡‰ˆ‡Ï ‚˚„Ó‰ÌÂÂ Ô Ó‰‡‚‡Ú¸ „‡Á ‰Îfl ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı ˝ÎÂÍÚ ÓÒڇ̈ËÈ Ë ÔÓÍÛÔ‡Ú¸ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌÌÛ˛ ËÏË ˝Ì „˲, ÌÂÊÂÎË Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸  ̇ Ò‚ÓÂÈ Ú ËÚÓ ËË.

Россия подписала протокол. Дело – за США èÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í Ë êÓÒÒËfl Ô ËÒÓ‰ËÌË·Ҹ Í Ô ÓÚÓÍÓÎÛ, ëòÄ

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Хотя Евросоюз с гордостью заявляет о намерении до 2020 г. снизить уровень выбросов основного парникового газа – углекислого – на 20%, этого слишком мало, чтобы исправить ситуацию.

Avrupa Birli¤i her ne kadar 2020 y›l›na kadar sera gazlar›n›n temeli olan karbon at›klar› seviyesini %20’ye kadar düflürmeyi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da, durumu düzeltmek için bu çok az. Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÂÒÚ‚Â. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË «ÊÂÒÚÍËÏË» ÒÚÓ ÓÌÌË͇ÏË ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ ÎËÌËË Ò Â‰Ë Í ÛÔÌ˚ı ‰Â ʇ‚ ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ Ä‚ÒÚ ‡ÎËfl Ë ë‡Û‰Ó‚Ò͇fl Ä ‡‚Ëfl. è ‚‡fl Ì ıÓ˜ÂÚ ‰‡‚‡Ú¸ ÙÓ Û ‰‡Î¸Ì‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Ï ÍÓÌÍÛ ÂÌÚ‡Ï Ò‚ÓËı Ô Â‰Ô ËflÚËÈ. éÒÌÓ‚Û ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÔÓÒΉÌÂÈ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÍÒÔÓ Ú ˝Ì „ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ, ˜ÚÓ Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÒÚ‡‚ËÚ Â ‚ Ó‰ËÌ fl‰ Ò ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏËÒfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ÏË. ä ËÚËÍË ÅÛ¯‡ ÓÚϘ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÈ Ï  ÔÓÁˈËfl Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ‚ÎËflÌËÂÏ Ú ‡ÌÒ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÌÂÙÚflÌ˚ı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ, ÍÓÚÓ ˚ ‚ÎÓÊËÎË Á̇˜ËÚÂθÌ˚Â Ò Â‰ÒÚ‚‡ ‚ Â„Ó ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ. ëÛÏχ «ÌÂÙÚflÌ˚ı» ÔÓÊ ڂӂ‡ÌËÈ Ì‡ ËÁ·Ë ‡ÚÂθÌÛ˛ ͇ÏÔ‡Ì˲ ÂÒÔÛ·ÎË͇̈‚ ‚ 2000 „. Ô Â‚˚ÒË· 25

rumunda üzerine onurlu yükümlülükleri alaca¤›na karar verdi. Hâlbuki Washington Avrupa’n›n inisiyatifini desteklemek için can atm›yor.

Çin’in durumu ABD’den farks›z ABD Kyoto Protokolü’nü daha 1998 y›l›nda imzalam›fl da olsa, Senato onaylamad› bir türlü. ‹ktidara George Bush’un gelmesinden sonra yönetim bu anlaflman›n hükümlerini yerine getirmekten tamamen kaçt›. Beyaz Saray anlaflman›n Amerika’n›n a¤›r sanayisine ciddi darbeler vuraca¤›n› düflündü. Gerçekten ABD’nin kat›lmas› durumunda Kyoto Protokolü anlaflmas›na göre at›k miktar›n› %7’ye kadar düflürmesi gerekir. Bu da, di¤er geliflmifl

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

29

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

В Белом доме полагают, что нашли лучший путь решения проблемы, поскольку не противопоставляют промышленный рост сохранению окружающей среды. ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç ˜ËÒÎÂ Í ÛÔÌÂȯËı ÒÔÓÌÒÓ Ó‚ ÅÛ¯‡ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ Ú‡ÍË „Ë„‡ÌÚ˚, Í‡Í British Petroleum-Amoco Ë Exxon-Mobil. Ä ÔÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍÓÈ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË «ñÂÌÚ Á‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ», ‚ ÚÓÏ Ê „Ó‰Û ÌÂÙÚflÌ˚ ÍÓÏÔ‡ÌËË ÔÓÚ ‡ÚËÎË Ì‡ ÓÔ·ÚÛ ‚‡¯ËÌ„ÚÓÌÒÍËı ÎÓ··ËÒÚÓ‚ ¢ ÔÓ fl‰Í‡ 50 ÏÎÌ. ÇÔ Ó˜ÂÏ, Ëı Û·˚ÚÍË ·˚ÎË ·˚ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â, ÂÒÎË ·˚ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‚Ò Ê ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡ÎË. lj¸ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ‚ ‰Ó΄ӂ ÂÏÂÌÌÓÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚Â Ô Ó„ÌÓÁË Ó‚‡ÎÓÒ¸ ÒÌËÊÂÌË ˆÂÌ Ì‡ ÌÂÙÚ¸ ‚ Ò‚flÁË Ò Ô ÂÓ ËÂÌÚ‡ˆËÂÈ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ ̇ ·ÓΠ˝ÍÓÎӄ˘Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË. é· ‡˘‡ÂÚ Ì‡ Ò·fl ‚ÌËχÌËÂ Ë ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ‡Ï Ë͇ÌÒÍËÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ËÒÚ·Î˯ÏÂÌÚ Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ Ô ÓÚË‚ËÚÒfl ˉ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ ¯Ë ÓÍËı ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ı ‰Ó„Ó‚Ó ‡ı, ÔÓÒÍÓθÍÛ, ÔÓ Â„Ó ÏÌÂÌ˲, ÓÌË ÏÓ„ÛÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÒÓ·ÓÈ Û„ ÓÁÛ ÒÛ‚Â ÂÌËÚÂÚÛ ëòÄ. í‡Í‡fl ÔÓÁˈËfl ÓÔ‡Ò̇, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÏÓÊÂÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ï‡ÒÒÓ‚˚ ̇ Û¯ÂÌËfl ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚ ÒÚ‡ÌÛÚ Ó·˚˜ÌÓÈ Ô ‡ÍÚËÍÓÈ. ùÚÓ, ‚ Ò‚Ó˛ Ә ‰¸, ÏÓÊÂÚ Û‰‡ ËÚ¸ ÔÓ Ò‡ÏËÏ ëòÄ. ä‡Í ·˚ ÚÓ ÌË ·˚ÎÓ, ËÁ-Á‡ ÌÂÔ ËÒÓ‰ËÌÂÌËfl ÄÏ ËÍË Í äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ Â„Ó ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ Ó͇Á‡Î‡Ò¸ ÔÓ‰ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ. èÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ‡Ò˜ÂÚ‡Ï, ‚ Ì˚̯ÌËı Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚‡ı Ó·˘Â ÒÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ Ì ·ÓÎÂÂ Ô ÓˆÂÌÚ‡, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í Û˜‡ÒÚË ‡Ï Ë͇̈‚ ‚ ˝ÚÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ ·˚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl 5-6%. ä ÓÏ ÚÓ„Ó – Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÛÊÌÓ Ô ËÁ̇ڸ Ô ‡‚ÓÚÛ Ç‡¯ËÌ„ÚÓ̇, – ÒÌËÒıÓ‰ËÚÂθÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏÒfl ÒÚ ‡Ì‡Ï Ì ÔÓÁ‚ÓÎËÚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ô ÓÚÓÍÓÎÓÏ Á‡‰‡˜. Ç 1990-ı „„. ̇ ‰Óβ ˝ÚËı ÒÚ ‡Ì Ô ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ ÓÍÓÎÓ 45% ‚ÒÂı ÏË Ó‚˚ı ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û, ‡ Í 2008-2012 „. ˝ÚÓÚ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ ÛÊ 50%. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, Ë ˝ÚÓ Ô ËÁ̇˛Ú ‚ ÓÔÂÈÒÍË ˝ÍÓÎÓ„Ë, äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‚ Ì˚̯ÌÂÏ Ò‚ÓÂÏ ‚ˉÂ

30

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ó͇ÊÂÚ ÒÎ˯ÍÓÏ ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ ÍÎËÏ‡Ú Ë Ì ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ, ‡ Î˯¸ ̇ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÎÂÚ ÓÚÒ Ó˜ËÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÛ˛ ͇ڇÒÚ ÓÙÛ. è Ë ˝ÚÓÏ ÒÚÓËÏÓÒÚ¸ Â„Ó ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ, ÔÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ÓˆÂÌ͇Ï, 180 ÏÎ ‰ ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı ‰Óη Ó‚ ‚ „Ó‰. ùÚË ‰Â̸„Ë ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÔÓÚ ‡ÚËÚ¸ Ë Ò ·Óθ¯ÂÈ ÔÓθÁÓÈ. Ç ÅÂÎÓÏ ‰ÓÏ ÔÓ·„‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡¯ÎË ÎÛ˜¯ËÈ ÔÛÚ¸ ¯ÂÌËfl Ô Ó·ÎÂÏ˚, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÌÂ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÓÒÚ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚. ÑÊÓ ‰Ê ÅÛ¯ ÔÓÒÚ‡‚ËÎ Ô ‰ ëòÄ ˆÂθ ‚ Ú˜ÂÌË 10 ÎÂÚ ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ 18% Ô Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËË Û Ó‚Ìfl ˝ÍÓÌÓÏËÍË. ùÚÓ ‚ÔÓÎÌ ÒÓÔÓÒÚ‡‚ËÏÓ Ò ÚÂÏ Ô Ó„ ÂÒÒÓÏ, ÍÓÚÓ Ó„Ó ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÒÚ ‡Ì˚-Û˜‡ÒÚÌˈ˚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. ÇÓÔ ÓÒ Î˯¸ ‚ ÚÓÏ, Ì ÓÚ͇ÊÂÚÒfl ÎË Ô ÂÂÏÌËÍ ÅÛ¯‡ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÍÛ Ò‡ – ‚‰¸ ÔÓ ·Óθ¯ÓÏÛ Ò˜ÂÚÛ ‚˚ıÓ‰ËÚ, ˜ÚÓ ‡Ï Ë͇̈˚ ÌËÍÓÏÛ ÌË˜Â„Ó Ì ‰ÓÎÊÌ˚. I

ülkelerin %5’lik ortalama göstergesinden epey fazla. Di¤er bir konu ise, dünyada atmosferin en büyük ikinci kirleticisi Çin’e anlaflmaya uymas› için hiçbir s›n›rland›rman›n getirilmemifl olmas›.

Nihayet, küresel ›s›nma sürecinin üretilen gaz hacmine ba¤›ml›l›¤›nda benzer belirtilerin olmayaca¤› ilan edildi. Sonra yine de böyle bir ba¤›ml›l›¤›n oldu¤u ortaya ç›kt›. Beyaz Saray bunu çok iyi biliyor fakat Amerikal› bilim adamlar›n›n bu konuda yapt›¤› araflt›rmalar resmi tutum lehine sansürlendi. Sonuç olarak geçen y›l›n sonunda ortaya ç›kan skandal da Washington’un düflüncelerini gözden geçirmesine yetmedi maalesef.

Böylece ABD özellikle Avrupal›lar olmak üzere ço¤u dostlar›n›n aksine muhalif kald›. ABD’nin en yak›n müttefikleri ‹ngiltere, Japonya ve Kanada bile son tahlilde Kyoto Protokolü’ne kat›ld›lar. Bu arada komflula-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Beyaz Saray’da sanayi büyümesini çevre korumas›n›n karfl›s›na ç›karmayarak problemin en iyi çözümünü bulduklar›n› düflünüyorlar.

Amerikan nüfuzlu politik çevreleri genifl kolektif anlaflmalara dayanan uluslararas› bir sisteme geleneksel olarak karfl›d›rlar. Çünkü bunun ABD’nin otoritesini tehdit etti¤i düflüncesini tafl›rlar. Böyle bir durufl tehlikelidir çünkü uluslararas› yükümlülüklerin yayg›n bir flekilde yerine getirilmemesi al›fl›ld›k bir uygulama haline gelebilir. Bu da zaman› gelince ABD’nin kendisini vurur.

Ne olursa olsun Amerika’n›n Kyoto Protokolü’ne kat›lmamas› onun etkisini flüphe alt›nda b›rakm›flt›r. Baz› hesaplamalara göre, o zamanlar Amerikal›lar bu anlaflmaya dâhil olsayd›, bugünkü flartlarda at›klar›n toplam düflüfl oran› %56’ya ulaflabilirdi.

r›n›n tutumu Kanadal›lar› epey üzdü. Üretim at›klar›n›n zararlar›n› azaltmak için ciddi yat›r›mlar yapmak zorunda kalan Kanadal› flirketler Kyoto Protokolü’ne ba¤l› olmayan Amerikal› rakipleri karfl›s›nda rekabette zorlan›yorlar. Kanadal›lar›n Amerikal› enerji santrallerine gaz satmas› ve onlar›n üretti¤i enerjiyi sat›n almas› kendi topraklar›nda enerji üretmekten daha kârl› oldu.

Rusya imzalay›nca ABD yaln›z kald› Rusya’n›n da protokole kat›lmas›ndan sonra ABD nerdeyse yaln›z kald›. Büyük güçlerin içinde Amerika’n›n “s›k›” yandafllar› olarak sadece Avustralya ve Suudi Arabistan kald›. Bunun ilk sebebi, kendi flirketlerinin Uzakdo¤ulu rakiplerine avantaj sa¤lamas›n› istememesi. Di¤er sebep ise

YAZ 2007, SAYI: 25

ekonomisinin temelini petrol ihrac› oluflturuyor olmas› ki, bu da onu geliflen ülkeler s›ras›na koyuyor.

Bush’u elefltirenler, Baflkan’›n tutumunda önemli ölçüde kendisini destekleyen ulusötesi petrol flirketlerinin etkisinin oldu¤unu kaydediyorlar. 200 y›ll›k Cumhuriyetçilerin baflkanl›k seçimi kampanyalar›nda yap›lan “petrollü” ba¤›fllar›n miktar› 25 milyon dolar› geçti. Bush’un en büyük sponsorlar›ndan British Petroleum – Amoco ve Exxon-Mobil gibi büyük petrol flirketleri var. Araflt›rma organizasyonu Sorumlu Politika Merkezi’nin verilerine göre petrol flirketleri ayn› y›l Washington’daki lobicilere 50 milyon dolar daha verdiler.

E¤er protokol onaylansayd› zararlar› daha çok olacakt› elbette. Çünkü uzun vadede bu süreçte daha ekolojik enerji kaynaklar›n›n üretimine yönelinece¤i için petrol fiyatlar›n›n düflece¤i tahmin ediliyordu.

Bundan baflka burada da Washington’un hakl›l›¤›n› kabul etmek gerekir.

Geliflmekte olan ülkelere hoflgörülü yaklafl›m, protokolün koydu¤u hedeflere ulaflma imkân›n› vermeyecektir. 1990’l› y›llarda dünyadaki bütün sera gaz› at›klar›ndan bu ülkelerin hissesine %45 düflüyordu, 2008 – 2012 y›llar›na do¤ru bu gösterge %50 olacakt›r.

Di¤er taraftan bunu Avrupal› çevreciler de kabul ediyor; Kyoto Protokolü’nün günümüzdeki flekliyle iklime çok az bir etkisi olacak ve küresel tehlikeyi durdurmayacak, sadece yavafllatacakt›r. Bunun yan›nda bedeli baz› hesaplara göre her y›l 180 milyar dolara ulaflacak. Bu paralar› yararl› ifllere harcamak da mümkündü.

Beyaz Saray’da sanayi büyümesini çevre korumas›n›n karfl›s›na ç›karmayarak problemin en iyi çözümünü bulduklar›n› düflünüyorlar. George Bush Amerika’ya, ekonomik düzeyi korumak flart›yla on sene içinde sera gaz› at›klar›n› %18 azalt›lmas› hedefini verdi. Bu Kyoto Protokolü’ne kat›lan ülkelerin ulaflmas› gereken geliflime oldukça uyuyor. Sorun Bush’un halefinin bu rotadan vazgeçip geçmemesidir çünkü Amerikal›lar hiç kimseye borçlu olmazlar. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

31

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Глобальное потепление осушает реки, приводит к подорожанию продуктов Гюрхан Савгы Журналист-эколог (Турция).

Küresel ›s›nma sular› kurutacak, g›day› pahaland›racak Gürhan Savg› Çevre Muhabiri (Türkiye).

‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‰ÓÎ„Ó„Ó ‚ ÂÏÂÌË Ì„‡ÚË‚Ì˚ ҈Â̇ ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ, Ó ÍÓÚÓ ˚ı Á‡fl‚ÎflÎË Û˜ÂÌ˚Â, ͇Á‡ÎËÒ¸ ‰‡ÎÂÍÓÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚ÓÈ. íÂÔ·fl ÁËχ ‚ Ò‚ Ì˚ı „ËÓ̇ı Ô·ÌÂÚ˚ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ì‡ÔÓÏÌË· ‚ÒÂÏÛ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÌÂ Ú‡Í ÛÊ ‰‡ÎÂ͇, Ë ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÏÓÊÂÚ Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ ̇¯Û ÊËÁ̸ ‚ Íӯχ . èÓÒΠ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Ó·ÒÛʉÂÌËfl ‚ ëåà Ô Ó·ÎÂχ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ·˚· ‚ÌÂÒÂ̇ ‚ ÔÓ‚ÂÒÚÍÛ ‰Ìfl Á‡Ò‰‡ÌËfl 䇷ËÌÂÚ‡ ÏËÌËÒÚ Ó‚ íÛ ˆËË, ÍÓÚÓ Ó ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ 26 Ù‚ ‡Îfl 2006 „. Ç ÓÚ˜ÂÚÂ, ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÏ ÏËÌËÒÚ ÒÚ‚‡ÏË ˝ÍÓÎÓ„ËË, ÎÂÒÌ˚ı Ë ÏËÌ ‡Î¸Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ Ë ÏËÌËÒÚ ÒÚ‚ÓÏ ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÓÚϘ‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ 2006 „. ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ̇ Ú ËÚÓ ËË íÛ ˆËË ÒÓÍ ‡ÚËÎÓÒ¸ ̇ 16%, ˜ÚÓ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌÓ Ò͇Á‡ÎÓÒ¸ ̇ Û Ó‚Ì ‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı Ë Ì‡ Ô Ó‚Â‰ÂÌËË ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‡·ÓÚ. ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠ‚˚Ò˚ı‡˛˘Ë ‚ íÛ ˆËË ÓÁ ‡, Û˜‡ÒÚË‚¯ËÂÒfl ‚ ÄÏ ËÍÂ Û ‡„‡Ì˚, ÌÂÓ·˚˜ÌÓ ÚÂÔ·fl ÔÓ„Ó‰‡ ‚ Ö‚ ÓÔ – Ô Â‰‚ÂÒÚÌËÍË Ô Ë·ÎËʇ˛˘ÂÈÒfl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. äÓ„‰‡ ÔÓÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎË˘Â ì‚‡‰ÊËÍ ‚ äӉʇÂÎË Ô Â‚˚ÒËÎÓ ‰ÓÔÛÒÚËÏ˚Â Ô Â‰ÂÎ˚, Ï˝ ÄÌ͇ ˚ åÂÎËı ÉÓ͘ÂÍ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ ‚ ÄÌ͇  ı‚‡ÚËÚ ÚÓθÍÓ Ì‡ ‰‚‡ ÏÂÒflˆ‡. ùÚÓ ÓÁ̇˜‡ÎÓ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â Ô Ó‰ÓÎÊÂÌËfl Á‡ÒÛıË, ÊËÚÂÎflÏ ·Óθ¯Ëı „Ó Ó‰Ó‚ ˜Â ÂÁ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÏÂÒflˆÂ‚ Ô Ë‰ÂÚÒfl ÒÚÓÎÍÌÛÚ¸Òfl Ò ÌÂÔ Ë‚˚˜Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ: ËÁ Í ‡ÌÓ‚ Ô ÂÒÚ‡ÌÂÚ Ú˜¸ ‚Ó‰‡. àÁÏÂÌÂÌËfl

ç

32

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

›llard›r bilim adamlar›n›n gündeme getirdi¤i iklim de¤iflikli¤i senaryolar› yüzy›llar içinde gerçekleflecek bir olay gibi alg›land›. Bu k›fl kuzey yar›m kürede yaflanan s›cak havalar yaflant›m›z› kabusa çevirebilecek geliflmelerin bir anda kap›m›z› çal›verece¤i gerçe¤inin daha iyi anlafl›lmas›na sebep oldu. Konu kamuoyu taraf›ndan tart›fl›ld›ktan sonra 26 fiubat 2006’da yap›lan Bakanlar Kurulu’nun gündemine geldi. Kurula sunulan Çevre ve Orman, Enerji ve Tabii Kaynaklar ve Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›klar›n›n ortaklafla haz›rlad›klar› raporda 2006’da Türkiye’ye düflen ya¤›fl›n yüzde 16 oran›nda azald›¤› tespitine yer verildi. Bu durumun, içme suyu barajlar›n› ve tar›m› olumsuz etkileyece¤i belirtildi.

Y

ÍÎËχڇ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ô Ófl‚Îfl˛ÚÒfl ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙ ‡ı ÊËÁÌË. ä‡Í Á‡fl‚ËÎ ÏËÌËÒÚ ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ ˆËË åÂı‰Ë ùÍ , ‚ ÂÁÛθڇÚ ÒËθÌÓÈ Ê‡ ˚ ‚ ‡‚„ÛÒÚ 2006 „. Û ÓÊ‡È Ô¯ÂÌˈ˚ ÛԇΠ̇ 10%. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÙË Ï-Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ ‚ 2007 „. Ô ÓËÁÓȉÂÚ ÒÔ‡‰ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÏÌÓ„Ëı Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. ùÚÓ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ ˆÂÌ Ì‡ Ô Ó‰ÛÍÚ˚, Ë Ô Ë˜ËÌÓÈ ÔÓ‰Ó ÓʇÌËfl ‚Ô ‚˚ ÒÚ‡ÌÛÚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl. è ‰Ò‰‡ÚÂθ ÄÒÒӈˇˆËË Ù Ï ӂ íÛ ˆËË à· ‡ıËÏ ÖÚÍËÌ Ú‡ÍÊ ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ„Ó‰Ì˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‚ χ ÚÂ-χ ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌÓ Ò͇ÊÛÚÒfl ̇ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

Asl›nda, Türkiye’de kuruyan göller, Amerika’da kas›rgalar, Avrupa’da da s›cak hava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden bu de¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti. Kocaeli’deki Yuvac›k Baraj› kururken, Ankara Büyükflehir Belediye Baflkan› Melih Gökçek flehrin ancak 2 ayl›k su rezervinin kald›¤›n› aç›klad›. Bu durum özellikle büyük flehirlerde yaflayanlara kurakl›¤›n çok de¤il, birkaç ay sürmesi halinde en do¤al olay kabul ettikleri musluklardan su akmas›n›n bir lükse dönüflebilece¤ini anlatt›. Asl›nda iklim de¤iflimi kendini yavafl yavafl her alanda belli ediyor. Anadolu’da A¤ustos ortas›nda vuran kavurucu s›caklar sonucu 2006 bu¤day rekoltesinde yak-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

В знаменитом своей красотой кратерном озере Меке в провинции Конья практически не осталось воды.

Dünyan›n “nazar boncu¤u” olarak tan›nan Konya’n›n Karap›nar ilçesindeki Meke krater gölünde yok denecek kadar su kald›. ÓÚ ‡ÒÎË. ÉÂÌ ‡Î¸Ì˚È Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθ ÄÒÒӈˇˆËË ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô‡Î‡Ú íÛ ˆËË òÂÏÒË Å‡È ‡ÍÚ‡ ‰‡ÊÂ Ô Â‰ÎÓÊËÎ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ˆÂÌÚ ÔÓ ÓÚÒÎÂÊË‚‡Ì˲ ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ Á‡ÒÛıË. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, Å‡È ‡ÍÚ‡ Ô Â‰Î‡„‡ÂÚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ô Ë ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı ˆÂÌÚ ˚ ÔÓ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ‚Ó‰˚, ‡ Ú‡ÍÊ ‡Á ‡·ÓÚ‡Ú¸ ÔÓÎÓÊÂÌË ӷ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËË Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËË ‚Ó‰˚.

Озеро Ходжи Насреддина в опасности ç‡ Ú ËÚÓ ËË íÛ ˆËË ÔÓÒΉÒÚ‚Ëfl Á‡ÒÛıË Ì‡˜‡ÎË Ô Ófl‚ÎflÚ¸Òfl ¢ ‚ 2000 „. è ÓËÁÓ¯ÎÓ ÔÓÎÌÓ ‚˚Ò˚ı‡ÌË ËÎË ÒÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚Ó‰˚ ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÓÁ ‡ı ‚ Ä̇ÚÓÎËË. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÔÓÎËÚËÍË Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ˜ËÌÓ‚ÌËÍË, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ÔÛ·ÎË͇ˆËË ‚ Ô ÂÒÒÂ Ë ÚÂ΂ËÁËÓÌÌ˚ ÒÓÓ·˘ÂÌËfl, Ì ÒÔ¯ËÎË Ò Ô ËÌflÚËÂÏ Ï ‰Îfl ËÒÔ ‡‚ÎÂÌËfl ÒËÚÛ‡ˆËË, Ì ÓÒÓÁ̇‚‡fl Ò ¸ÂÁÌÓÒÚË Ô Ó·ÎÂÏ˚. çÂÍÓÚÓ ˚Ï ÓÁ ‡Ï ‚ ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ô Ó‚Ë̈ËË äÓ̸fl, Ú‡ÍËÏ Í‡Í ÄͯÂıË , ÇÂȯÂıË , åÂÍÂ Ë äÛÎÛ, Ú‡ÍÊ „ ÓÁËÚ ‚˚Ò˚ı‡ÌËÂ. ÉÎÛ·Ë̇ Á̇ÏÂÌËÚÓ„Ó ÓÁ ‡ ÄͯÂıË , „‰Â ͇ʉ˚È „Ó‰

YAZ 2007, SAYI: 25

Ô Ó‚Ó‰ËÚÒfl ÙÂÒÚË‚‡Î¸ ‚ Ô‡ÏflÚ¸ ïÓ‰ÊË ç‡Ò ‰‰Ë̇, ÒÓÒÚ‡‚Ë· ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û 30 ÒÏ. éÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË ÔÓÍËÌÛÚ¸ ÓÍ ÂÒÚÌÓÒÚË ÓÁ ‡, ÍÓÚÓ Ó ·˚ÎÓ ‰Îfl ÌËı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÊËÁÌË. èÓıÓʇfl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊË·Ҹ Ë Ò ÓÁ ÓÏ ÅÂȯÂıË . ֢ 25 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ „ÎÛ·Ë̇ ÓÁ ‡ ÒÓÒÚ‡‚Îfl· 24 Ï, ËÁÏ ÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ Ò‡Ï‡fl ·Óθ¯‡fl „ÎÛ·Ë̇ ÓÁ ‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 8 Ï. ëËÚÛ‡ˆËfl ÛÒÛ„Û·Ë·Ҹ Â˘Â Ë ÚÂÏ, ˜ÚÓ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ÁËÏÌËÈ Ô ËÓ‰, ‚Ó‰‡ ËÁ ÓÁ ‡ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Î‡Ò¸ ‰Îfl ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÌÛʉ. Ç Ô ÂÊÌË „Ó‰˚ ‚ ÓÁ  ӷËÚ‡ÎÓ 14 ‚ˉӂ ˚·, ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ëı ˜ËÒÎÓ ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó Ú Âı. Ç Á̇ÏÂÌËÚÓÏ Ò‚ÓÂÈ Í ‡ÒÓÚÓÈ Í ‡Ú ÌÓÏ ÓÁ  åÂÍ ‚ ÚÓÈ ÊÂ Ô Ó‚Ë̈ËË Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‚Ó‰˚. Ç Ô Â‰Ì‡Á̇˜ÂÌÌ˚ı ‰Îfl Ó Ó¯ÂÌËfl ÔÓÎÂÈ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı Û Ó‚Â̸ ‚Ó‰˚ Ú‡ÍÊ ÒÌËÁËÎÒfl ‰Ó ÏËÌËχθÌÓ„Ó Û Ó‚Ìfl. ä‡Ï˚¯Ó‚˚ Á‡ ÓÒÎË ù¯ÏÂ͇fl, ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â Í‡Í ÏÂÒÚÓ Ó·ËÚ‡ÌËfl ‡ÁÌ˚ı ‚ˉӂ ÔÚˈ, ¢ ÔflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Á‡ÌËχÎË ÔÎÓ˘‡‰¸ 110 ÍÏ2, ‡ ÒÂȘ‡Ò ÓÚ Ó„ ÓÏÌÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈ̇ ÓÒڇ·Ҹ Ì·Óθ¯‡fl ‚Ô‡‰Ë̇, ‚ ÍÓÚÓ ÓÈ ÎÂÚÓÏ ËÌÓ„‰‡ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‰ÂÚË. ê„ËÓÌ ÛÚ ‡ÚËÎ ·˚ÎÛ˛ Í ‡ÒÓÚÛ Ë

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

lafl›k yüzde 10’luk kay›p oldu¤u birinci a¤›zdan Tar›m ve Köyiflleri Bakan› Mehdi Eker taraf›ndan aç›klad›. G›da sektöründe çal›flan firma temsilcileri de 2007’de di¤er ürünlerin miktar›nda da azalma olabilece¤ini seslendiriyor. Bu da, halk›n belki ilk defa iklim de¤iflikli¤inden dolay› çok say›da g›da ürününü daha zaml› yiyece¤ini gösteriyor.

Türkiye Ziraatç›lar Derne¤i Baflkan› ‹brahim Yetkin, önümüzdeki Mart ve May›s aylar›ndaki hava durumunun tar›msal üretimi etkileyece¤ini belirtiyor. Türkiye Ziraat Odalar› Birli¤i Genel Baflkan› fiemsi Bayraktar ise kurakl›¤›n bir merkez kurularak sürekli izlenmesini teklif ediyor. Bayraktar ayr›ca havzalarda su yönetim birimleri kurulmas›n› ve su yasas› ç›kar›lmas›n› istiyor.

Nasreddin Hoca’n›n gölü kurudu Türkiye’de kurakl›k 2000’den itibaren, ‹ç Anadolu ve göller bölgesindeki göllerden baz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü baz›lar›n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi.

Ancak politikac› ve bürokratlar, gazete ve televizyonlarda yap›lan periyodik haberlere ra¤men konunun ciddiyetine uygun köklü tedbirler alma yoluna gitmedi. Konya Havzas›’nda yer alan ve bölgeye hayat veren Akflehir, Beyflehir, Meke ve Kulu gölleri kurakl›k yüzünden kuruma noktas›na

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

33

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Камышовые заросли Эшмекая, известные как место обитания разных видов птиц, еще пять лет назад занимали площадь 110 км2, а сейчас от огромного бассейна осталась небольшая впадина, в которой летом иногда купаются дети.

Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve “Önemli Kufl Alan›” statüsündeki Eflmekaya Sazl›¤›, 5 y›l önce 110 kilometre kareyi kaplayan gölden geriye çocuklar›n s›cak yaz günlerinde serinledi¤i bir su çukuru kald›.

‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÂ, Í ÓÏ ÚÓ„Ó, ÏÂÒÚÌ˚ ÊËÚÂÎË, ÍÓÚÓ ˚ ÊËÎË Á‡ Ò˜ÂÚ ˚·ÌÓÈ ÎÓ‚ÎË, ‚˚ ‡˘Ë‚‡ÌËfl Ë Ô Ó‰‡ÊË Ù ÛÍÚÓ‚ Ë Ó‚Ó˘ÂÈ, ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ï‡Ú ˇθÌ˚ÏË Ú Û‰ÌÓÒÚflÏË. é‰ÌËÏ ËÁ Ú ‡„ËÍÓÏ˘Ì˚ı ÏÓÏÂÌÚÓ‚ ˝ÔÓÔÂË Ò ÌÂı‚‡ÚÍÓÈ ‚Ó‰˚ fl‚Ë·Ҹ ÓÒÚ‡Ìӂ͇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÛÔ ‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡, ̇˜‡‚¯Â„ÓÒfl ‚ 2000 „. ëÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ÔÓ Ô Ë˜ËÌ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl ‚Ó‰˚. è ˘ÂÏ, ̇ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó ÛÊÂ

·˚ÎÓ ËÒÚ ‡˜ÂÌÓ 8 ÏÎÌ ÚÛ ÂˆÍËı ÎË . ÜËÚÂÎË ù¯ÏÂ͇fl Ò „ ÛÒÚ¸˛ ‚ÒÔÓÏË̇˛Ú Ú ‚ ÂÏÂ̇, ÍÓ„‰‡ ‚ Ò‡‰‡ı ‚˚ ‡˘Ë‚‡ÎËÒ¸ ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁÌ˚ ٠ÛÍÚ˚ Ë Ó‚Ó˘Ë. ÅÓθ¯Â ‰ Û„Ëı ÓÚ Á‡ÒÛıË ÔÓÒÚ ‡‰‡Î‡ ‰Â ‚Ìfl ÅÛ„ÂÚ, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡fl ËÁ 130 ‰ÓÏÓ‚. èflÚ̇‰ˆ‡Ú¸ ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË Ô ÂÂı‡Ú¸ ‚ äÓ̸˛ Ë ÅÛ ÒÛ. ÖÒÎË ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl Ô Ó·ÎÂχ ‚Ó‰˚ Ì ·Û‰ÂÚ Â¯Â̇, ÚÓ Â˘Â ÏÌÓ„Ó ÒÂÏÂÈ ÔÓÍËÌÛÚ Ó‰Ì˚ ÏÂÒÚ‡. ê‡Ì¸¯Â ‚ ‰Â ‚Ì ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 12 Ú˚Ò. „ÓÎÓ‚ ӂˆ, ÒÂȘ‡Ò

Министр сельского хозяйства Турции Мехди Экер Tar›m ve Köyiflleri Bakan› Mehdi Eker

34

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

geldi. Nasrettin Hoca flenliklerinde her y›l geleneksel olarak maya çal›nan Akflehir Gölü’nde sadece 30 santimetre derinli¤inde su kald›. Tam anlam›yla çöl görünümündeki Akflehir Gölü’nden geçimini sa¤layan yaklafl›k 5 bin aile göç etti. Türkiye’nin en büyük tatl› su gölü Beyflehir’de de durum farkl› de¤il. 25 y›l önce 24 metre derinli¤i ölçülen Beyflehir Gölü’nün ise, bu y›l ölçümlerde en derin yeri 8 metre olarak belirlendi. Gölden k›fl ortas› olmas›na ra¤men tar›m alanlar›na su aktar›lmaya bafllan›nca durum daha da kötüleflti. Daha önceki y›llarda 14 çeflit bal›k yaflayan gölde, bu y›l sadece üç çeflit bal›k bulundu¤u belirlendi. Dünyan›n “nazar boncu¤u” olarak tan›nan Konya’n›n Karap›nar ilçesindeki Meke krater gölünde ise yok denecek kadar su kald›. Tar›m arazilerinin sulanmas› için kurulan barajlar da son y›llar›n en düflük su seviyesine indi.

Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve “Önemli Kufl Alan›” statüsündeki Eflmekaya Sazl›¤›, 5 y›l önce 110 kilometre kareyi kaplayan gölden geriye çocuklar›n s›cak yaz günlerinde serinledi¤i bir su çukuru kald›. Do¤al zenginli¤in kaybedilmesinin yan› s›ra, eskiden oldu¤u gibi meyve, sebze ve alabal›k yetifltiremeyen yöre halk›

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

da geçim s›k›nt›s› çekmeye bafllad›. Bu sulak alandaki en trajikomik durum ise Devlet Su ‹flleri’nin 2000’de bafllay›p, 8 milyon YTL harcad›¤› baraj inflaat›n›n, su olmamas› sebebiyle yar›m kalmas›. 6 y›l öncesine kadar meyve ve sebzenin her türünün yetifltirildi¤i Eflmekaya eski günlerini ar›yor. Kurakl›ktan en fazla etkilenen 130 haneli Bü¤et köyünden 15 aile Bursa ve Konya’ya göçmüfl. Soruna çare bulunamazsa köyünü terk edenlerin artaca¤› ifade ediliyor. Köydeki 12 bin koyundan bugün sadece 2 bini kalm›fl. Sazl›klar› hasat ederek ihraç eden vatandafl bu gelirden de art›k yoksun. Köylülerden Recep Öksüz, “Kavakl›klar kurudu, bal›k üretimi yapacak su kalmad›, kay›s›, kavun, elma, armut art›k yetiflmiyor.” diyor. ‹lyas Baflkan ise 15 bin YTL’ye su pompas› alarak 34 bin YTL elektrik masraf› yaparak eskisine göre çok küçük bir araziyi sulayabildiklerini dile getiriyor.

Konya ovas› önce çöl olacak Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü Hidrojeoloji Anabilim Dal› Baflkan› Prof. Dr. Serdar Bayar›, Konya Kapal› Havzas›’ndaki yeralt› suyu rezervini araflt›rmak için 3 kiflilik ekiple kapsaml› bir araflt›rma yapt›. Bayar›, yeralt› sular›n›n ölçüsüz flekilde kullan›lmaya devam edilmesi durumunda, Türkiye’nin en verimli ovalar›ndan birinin çölleflme riskiyle karfl›laflabilece¤ini anlat›yor. Bayar›’ya göre, bölge küresel ›s›nman›n da etkisiyle daha az ya¤›fl alacak. Buharlaflman›n azalmas›na ba¤l› olarak iklim daha da karasal bir hal alacak. Azalan ya¤›fllarla birlikte bölgede yar› çöl ikliminin ortaya ç›kmas› ihtimali de bulunuyor.

UNDP Türkiye Temsilcisi Mahmut Ayup, Türkiye’nin 1. Ulusal Bildirim Raporu’nun, 20 kurumun kat›l›m› ile yaklafl›k bir y›lda haz›rland›¤›n› belirtiyor. Çal›flman›n, Türkiye’yi küresel ›s›nmaya karfl› tedbir alan ülkeler aras›na soktu¤unu belirten Ayup, Küresel Çevre Fonu (GEF)’ten Türkiye’nin destek almas› için ellerinden geleni yapt›klar›n› kaydediyor. ‹klim de¤iflikli¤inin Anadolu’ya etkileri hakk›nda da bilgi veren Ayup, 2050’de Türkiye’de s›cakl›¤›n 2 derece artaca¤›n›, 2100’de ise Ege Bölgesinde art›fl›n 6 dereceyi bulaca¤›na dikkat çekti. Bu durumun, dikkatli su kullan›m›n› zorunlu k›laca¤›n› söyleyen Ayup, tar›m, tekstil ve turizm sektörlerin su rekabetini artaca¤›n› ifade edi-

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Что изменит Киотский протокол?

I

Меры, предусматриваемые Киотским протоколом, требуют серьезных инвестиций.

I

На 5% снизятся выбросы парниковых газов.

I

Будет разработана декларация, направленная на снижение типов производства с использованием горючих видов топлива.

I

Разработка систем экономии энергии, создание моделей передвижных средств, потребляющих минимальное количество топлива, использование в промышленности энергоэкономичных технологий.

I

Забота об экологии станет основным принципом производства, транспорта, утилизации.

I

С целью снижения в атмосфере уровня метана и двуокиси углерода разработка программ по использованию альтернативных источников энергии.

I

Использование биологически чистого топлива.

I

Будет разработана новая система переработки отходов на предприятиях по производству стали, цемента и извести.

I

На электростанциях будут внедрены системы с минимальной эмиссией двуокиси углерода.

I

Будут созданы системы для более активного использования солнечной энергии, предпочтение будет отдано ядерной энергии, поскольку при ее использовании выбросы двуокиси углерода минимальны.

I

Использование экологически опасного топлива и чрезмерные выбросы двуокиси углерода будут облагаться налогом.

Kyoto ile neler de¤iflecek?

I

Kyoto Protokolü ile devreye girecek önlemler son derece pahal› yat›r›mlar gerektiriyor.

I

Atmosfere sal›nan sera gaz› miktar› yüzde 5’e çekilecek.

I

Endüstriden, motorlu tafl›tlardan, ›s›tmadan kaynaklanan sera gaz› miktar›n› azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek.

I

Daha az enerji ile ›s›nma, daha az enerji tüketen araçlarla uzun yol alma, daha az enerji tüketen teknoloji sistemlerini endüstriye yerlefltirme, ulafl›mda, çöp depolamada çevrecilik, temel ilke olacak.

I

Atmosfere b›rak›lan metan ve karbondioksit oran›n›n düflürülmesi için alternatif enerji kaynaklar›na yönelinecek.

I

Fosil yak›tlar yerine örne¤in, bio dizel yak›t kullan›lacak.

I

Çimento, demir çelik ve kireç fabrikalar› gibi yüksek enerji tüketen iflletmelerde at›k ifllemleri yeniden düzenlenecek.

I

Termik santrallerde daha az karbon ç›kartan sistemler, teknolojiler devreye sokacak.

I

Günefl enerjisinin önü aç›lacak. Nükleer enerjide karbon oran› s›f›r oldu¤u için dünyada bu enerji ön plana ç›kar›lacak.

I

Fazla yak›t tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi al›nacak.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

35

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

yor. Türkiye’de ise su kaynaklar›na yönelik en fazla tüketim tar›msal su kullan›m›yla olmakta. Türkiye’de tar›mda %88.5 oran›nda yap›lan usulsüz sulama sonucu suyun önemli bir k›sm› yolda kayboluyor.

Buna karfl›l›k ya¤mur sulama %8.5 oran›nda, damla sulama ise yaln›zca %3 oran›nda kal›yor.

Генеральный директор WWF в Турции

Филиз Демираяк

Türkiye, 1960’larda 28 milyon nüfusuyla kifli bafl›na düflen kullan›labilir su miktar› 4 bin m3 ile su zengini olarak nitelenirken, bugün 68 milyon nüfusuyla kifli bafl›na düflen bin 400 m3’le su s›k›nt›s› çeken ülkeler aras›nda yerini alm›fl durumda.

WWF Türkiye Genel Müdürü

Dr. Filiz Demirayak

Türkiye gelecekte su s›k›nt›s› çekecek Высыхающие в Турции озера, участившиеся в Америке ураганы, необычно теплая погода в Европе – предвестники приближающейся опасности.

Türkiye’de kuruyan göller, Amerika’da kas›rgalar, Avrupa’da da s›cak hava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden bu de¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti. ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÚÓθÍÓ 2 Ú˚Ò. åÂÒÚÌ˚ ÊËÚÂÎË Á‡ÌËχÎËÒ¸ ‚˚ Û·ÍÓÈ Ë Ô Ó‰‡ÊÂÈ Ú ÓÒÚÌË͇, ÒÂȘ‡Ò ÓÌË Î˯ËÎËÒ¸ ˝ÚÓÈ ÒÚ‡Ú¸Ë ‰ÓıÓ‰‡. ÜËÚÂθ ‰Â ‚ÌË ê‰ÊÂÔ éÍÒ˛Á „Ó‚Ó ËÚ, ˜ÚÓ «‚˚ÒÓıÎË ÚÓÔÓÎËÌ˚ ӢË, ‚ ÓÁ  Ô ÂÒڇ· ‚Ó‰ËÚ¸Òfl ˚·‡, ËÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍË ‚Ó‰˚ Ï˚ Ì ÏÓÊÂÏ ‚˚ ‡˘Ë‚‡Ú¸ ‡· ËÍÓÒ˚, ‰˚ÌË, fl·ÎÓÍË, ÒÎË‚˚». àθflÒ Å‡¯Í‡Ì ‡ÒÒ͇Á‡Î, ˜ÚÓ Á‡ 15 Ú˚Ò. ÚÛ ÂˆÍËı ÎË Ô ËÓ· ÂΠ̇ÒÓÒ, Ô·ÚËÚ Á‡ ˝ÎÂÍÚ Ë˜ÂÒÚ‚Ó 3-4 Ú˚Ò. ÎË Ë Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Ó·ÂÒÔ˜˂‡ÂÚ ÔÓÎË‚ ÒÓ‚ÒÂÏ Ì·Óθ¯Ó„Ó, ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò Ô ÂÊÌËÏË ‚ ÂÏÂ̇ÏË, Û˜‡ÒÚ͇ ÁÂÏÎË.

В пустыню превратится долина Коньи è ÓÙÂÒÒÓ „ÂÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl ËÌÊÂÌ ÌÓ„Ó Ù‡ÍÛθÚÂÚ‡ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡ ÊÂÚÚÂÔ ë ‰‡ Ňfl ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò Ú ÂÏfl Û˜ÂÌ˚ÏË Ô Ó‚ÂÎ ËÒÒΉӂ‡ÌËÂ, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌÓ ̇ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌË ÂÁ ‚Ó‚ ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰ ‚ ‚Ó‰ÌÓÏ ·‡ÒÒÂÈÌÂ Ô Ó‚Ë̈ËË äÓ̸fl. Ňfl ˚ Ûڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÂÒÎË ·Û‰ÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl ÌÂÓ·‰ÛχÌÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰, ÚÓ Ó‰Ì‡ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÔÎÓ‰Ó Ó‰Ì˚ı ‰ÓÎËÌ íÛ ˆËË ËÒÍÛÂÚ Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÔÛÒÚ˚Ì˛. Ňfl ˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚ „ËÓÌ ÒÌËÁËÚÒfl ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó „Ó‰Ó‚˚ı ÓÒ‡‰ÍÓ‚. èÓ Ï Â

36

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Á‡Ï‰ÎÂÌËfl ËÒÔ‡ ÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚ Ô ËÓ· ÂÚ‡Ú¸ ‚Ò ·ÓΠÍÓÌÚËÌÂÌڇθÌ˚È ı‡ ‡ÍÚ . àÁ-Á‡ ÒËθÌÓ„Ó ÒÌËÊÂÌËfl ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ‚ÓÁ ÓÒ· ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ Ô ËıÓ‰‡ ÒÚÂÔÌÓ„Ó ÍÎËχڇ. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ èêééç ‚ íÛ ˆËË å‡ıÏÛÚ Ä˛Ô Ô ‰‡Î, ˜ÚÓ ‚ Ú˜ÂÌË „Ó‰‡ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ 20 ‡Á΢Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ·˚Î ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ ÔÓ íÛ ˆËË. éÚ˜ÂÚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎ íÛ ˆËË Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÒÚ ‡Ì, ÍÓÚÓ ‡fl Ô ËÌËχÂÚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ˜ÚÓ ÔÓÏÓÊÂÚ íÛ ˆËË ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÔÓÏÓ˘¸ ÓÚ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ÙÓ̉‡ (GEF). IJ· Ú‡ÍÊ ‡ÒÒ͇Á‡Î Ó ÚÓÏ, Í‡Í Ô Ófl‚Îfl˛ÚÒfl ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ Ä̇ÚÓÎËË. èÓ Â„Ó ÒÎÓ‚‡Ï, ‚ 2050 „. ÓÊˉ‡ÂÚÒfl ÔÓ‚˚¯ÂÌË ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ̇ 2 „ ‡‰ÛÒ‡, ‡ Í 2100 „. ‚ ù„ÂÈÒÍÓÏ Â„ËÓÌ ÔÓÚÂÔÎÂÂÚ Ì‡ 6 „ ‡‰ÛÒÓ‚. Ä˛Ô ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â Ô Ó„ÌÓÁ˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô Â‰‚ÂÒÚÌË͇ÏË ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÍÓÌÍÛ Â̈ËË ‚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ÚÂÍÒÚËÎfl Ë ÒÂθÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â. Ç íÛ ˆËË Ì‡Ë·Óθ¯Â ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ‚Ó‰˚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ̇ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ . éÍÓÎÓ 88,5% ÔÓÎË‚Ì˚ı ‡·ÓÚ ‚ íÛ ˆËË ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ò Ì‡ Û¯ÂÌËÂÏ Ô ‡‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í ÔÓÚ flÏ ·Óθ¯Ó„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡ ‚Ó‰˚ Â˘Â Ì‡ ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ÔÓÎË‚Ì˚Ï ÔÎÓ˘‡‰flÏ. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ, ÚÓθÍÓ 8,5% ‚ÒÂı

WWF Türkiye Genel Müdürü Dr. Filiz Demirayak, hükümetlerin mevcut bak›fl aç›lar›n› bir an önce de¤ifltirerek kurakl›k krizine ilgili tüm taraflarla beraber çözümler bulmak zorunda oldu¤unu ifade ediyor. Dünya çap›nda yap›lan de¤erlendirmelerde iklim de¤iflikli¤i sonucu önümüzdeki 20 y›l içinde yer kürenin 5 derece ›s›naca¤› ve buna ba¤l› olarak kutuplardaki buz kütlelerinin eriyece¤i öngörülüyor. 20 yüzy›lda meydana gelen art›fl ise 0.8 derece civar›nda. Deniz seviyesi ise y›lda 2 milimetre yükseliyor. 1998 y›l›, 1860 ile 2000 y›llar› aras›nda en s›cak y›l olmufl durumda.

1900-1920 aras›na ABD’yi vuran büyük kas›rga say›s› 134 iken, bugün rakam 261’e yükselmifl durumda. Portekiz geçti¤imiz y›l ç›kan yang›nlarda orman varl›¤›n›n yüzde 33’ünü kaybetti. ‹spanya’n›n 40’derece enleminin kuzeyindeki bölgelerinde seller etkili olurken güneyinde kurakl›k yaflan›yor. Meteoroloji Genel Müdürlü¤ü’nün çal›flmas›na göre iklim de¤iflikli¤inin Türkiye’de kas›rgaya yol açmas› beklenmiyor. Gelecek 100 y›l içinde Ortado¤u ve K.Afrika’da egemen olan s›cak ve kurak havan›n Anadolu’nun güneyini etkileyece¤i öngörülüyor. Zaten bu bölgedeki kaynaklarda suyun azal›yor olmas› bu öngörüyü teyit ediyor.

Kyoto’ya dünya devleri ilgisiz ‹klim de¤iflikli¤ine sebep olan sera gazlar›n›n 1990’daki seviyesine çekilmesi için Birleflmifl Milletler’e üye 189 ülke-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÔÓÎË‚Ó˜Ì˚ı ‡·ÓÚ ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ò ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËÂÏ ‰Óʉ‚‡ÚÂÎÂÈ (·̉¯‡ÙÚÌ˚È ÔÓÎË‚) Ë ÚÓθÍÓ 3% Ò ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËÂÏ Í‡ÔÂθÌˈ. Ç 1960-ı „„., ÍÓ„‰‡ ̇ÒÂÎÂÌË íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎÓ 28 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ 4 Ú˚Ò. ÍÛ·ÓÏÂÚ Ó‚ ‚Ó‰˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ ˆËfl Ò˜Ëڇ·Ҹ ÒÚ ‡ÌÓÈ Ò ·Ó„‡Ú˚ÏË Á‡Ô‡Ò‡ÏË ‚Ó‰˚. ëÂȘ‡Ò ̇ÒÂÎÂÌË íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 68 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ‡ ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ÚÓθÍÓ 1400 ÍÛ·ÓÏÂÚ Ó‚ ‚Ó‰˚, ˜ÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Á‡Ô‡Ò˚ ‚Ó‰˚ ‚ íÛ ˆËË Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚.

Турцию ожидают проблемы с водой ÉÂÌ ‡Î¸Ì˚È ‰Ë ÂÍÚÓ WWF ‚ íÛ ˆËË îËÎËÁ ÑÂÏË ‡flÍ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÁÏÂÌËÚ¸ Ò‚ÓÈ ‚Á„Îfl‰ ̇ Ô Ó·ÎÂÏ˚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl ‚ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Â Ò ‰ Û„ËÏË Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflÏË ËÒ͇ڸ ÔÛÚË ‚˚ıÓ‰‡ ËÁ Í ËÁËÒ‡. êÂÁÛθڇÚ˚ ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÂÁÛθڇÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ ·ÎËʇȯË 20 ÎÂÚ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ̇ áÂÏΠÔÓ‚˚ÒËÚÒfl ̇ ÔflÚ¸ „ ‡‰ÛÒÓ‚, ˜ÚÓ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í Ú‡flÌ˲ θ‰Ó‚ ̇ ûÊÌÓÏ Ë ë‚ ÌÓÏ ÔÓÎ˛Ò‡ı. Ç XX ‚. ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ÔÓ‚˚ÒË·Ҹ ̇ 0,8 „ ‡‰ÛÒ‡. ì Ó‚Â̸ ÏÓ fl ÂÊ„ӉÌÓ ÔÓ‚˚¯‡ÂÚÒfl ̇ 2 ÏÏ. 1998 „. ·˚Î Ò‡Ï˚Ï Ê‡ ÍËÏ „Ó‰ÓÏ Á‡ Ô ËÓ‰ Ò 1860 ÔÓ 2000 „. ë 1900 ÔÓ 1920 „. ‚ ÄÏ ËÍ ·˚ÎÓ Á‡ÙËÍÒË Ó‚‡ÌÓ 134 Û ‡„‡Ì‡, ̇ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó Û ‡„‡ÌÓ‚ Û‚Â΢ËÎÓÒ¸ ‰Ó 261. Ç Ô Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‚ èÓ ÚÛ„‡ÎËË Ò„Ó ÂÎÓ ‰Ó 33% ÎÂÒÌ˚ı Û„Ó‰ËÈ. Ç àÒÔ‡ÌËË Í ÒÂ‚Â Û ÓÚ ¯Ë ÓÚ˚ 40Ó Ì ‰ÍÓ ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl ÒÂ΂˚ ÔÓÚÓÍË, ‡ ̇ ˛„ ˜‡ÒÚÓ ·˚‚‡ÂÚ Á‡ÒÛı‡. ëӄ·ÒÌÓ ‰‡ÌÌ˚Ï É·‚ÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ÏÂÚÂÓ ÓÎÓ„ËË, ‚ ÂÁÛθڇÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ íÛ ˆËË Ì ÒÚÓËÚ Ê‰‡Ú¸ Û ‡„‡ÌÓ‚. Ç ·ÎËʇȯË 100 ÎÂÚ ÔÛÒÚ˚ÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ë‚ ÌÓÈ ÄÙ ËÍË ÏÓÊÂÚ Ó͇Á‡Ú¸ ·Óθ¯Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ë ̇ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ ‚ ˛ÊÌ˚ı ‡ÈÓ̇ı Ä̇ÚÓÎËË. ùÚÓ Ô Â‰ÔÓÎÓÊÂÌË ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ ÛÏÂ̸¯ÂÌË ‚Ó‰Ì˚ı ÂÁ ‚Ó‚ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚Ó‰ÓÂχı „ËÓ̇.

Ô ËÒÓ‰ËÌflÚ¸Òfl ÄÏ Ë͇, ˜¸Ë ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú 36% ÓÚ Ó·˘Â„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡. à̉Ëfl Ë äËÚ‡È, Û Ó‚Â̸ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÍÓÚÓ ˚ı ‚ ·ÎËʇȯË 20 ÎÂÚ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 50% ÓÚ Ó·˘Â„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡, Ú‡ÍÊ Ì ‚˚ ‡Ê‡˛Ú ̇Ï ÂÌËfl ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ ˝ÚÓÚ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ÍÓÚÓ ˚È, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÒڇΠÔÓÒΉÌÂÈ Ì‡‰ÂʉÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡. ç‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡Ô íÛ ˆËfl Ú‡ÍÊ Ì ÒÓ·Ë ‡ÂÚÒfl ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è ÓÚÓÍÓÎÓÏ. åËÌËÒÚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÎÂÒÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ ˆËË éÒÏ‡Ì èÂÔ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ íÛ ˆËË ‚ 1990 „. ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÓÚÒÚ‡‚‡Î‡ ÓÚ ‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ ‡Ì á‡Ô‡‰‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ ˆËfl ·Û‰ÂÚ „ÓÚÓ‚‡ ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è ÓÚÓÍÓÎÓÏ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ‚˚ÒÓÍÓ„Ó Û Ó‚Ìfl. ÅÓΠÚÓ„Ó, ÔÓ‰ÔËÒ‡‚ ‚ 2004 „. ÇÒÂÏË ÌÛ˛ ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

den 168’inin imzalad›¤› Kyoto Protokolü’nü bu gazlar›n yüzde 36’s›n› tek bafl›na ç›karan ABD imzalam›yor. Ayr›ca önümüzdeki 20 y›l içinde sera gazlar›n›n yar›s›n› üretecek olan Hindistan ve Çin de dünyan›n son umudu olan bu protokolü imzalamaya niyetli de¤il.

Türkiye de Kyoto Protokolü’ne flu aflamada kat›lmay› düflünmüyor. Konuyla ilgili olarak Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe, Türk sanayisinin 1990 y›l›nda çok geri oldu¤unu vurgulayarak, sanayinin geliflmifl Bat› ülkeleri seviyesine geldi¤inde protokole imza koyacaklar›n› söylüyor. Öte yandan 2004’de BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’ne (UNFCCC) imza atan Türkiye ilk ulusal bildirimini bu y›l yapt›. 1994 tarihli

На территории Турции последствия засухи начали проявляться еще в 2000 г. Произошло полное высыхание или снижение уровня воды в некоторых озерах в Анатолии.

Türkiye’de kurakl›k 2000’den itibaren, ‹ç Anadolu ve göller bölgesindeki göllerden baz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü baz›lar›n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi.

Крупные государства равнодушны к Киотскому протоколу ë ˆÂθ˛ ÒÌËÊÂÌËfl ‰Ó Û Ó‚Ìfl 1990 „. ‚˚· ÓÒÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ 168 ÒÚ ‡Ì ËÁ 189 ÒÚ ‡Ì-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ééç ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Í ÍÓÚÓ ÓÏÛ, Ӊ̇ÍÓ, Ì ÒÔ¯ËÚ

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

37

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Турция на 13 месте

UNFCC’ye ilk kat›lan ülkeler bugünlerde 4. bildirimde bulunuyor.

Согласно докладу ООН об изменениях климата, Турция является страной с самым стремительным ростом выбросов в атмосферу парниковых газов. В 1990 – 2004 гг. выброс двуокиси углерода в атмосферу в Турции возрос на 72,6%. В докладе говорится о том, что за последние 50 лет 90% причин, способствующих глобальному потеплению, которое будет продолжаться веками, являются результатом человеческой деятельности. Научные исследования подтверждают это положение. По объемам выброса двуокиси углерода в атмосферу на первом месте находятся США (5,5 млрд т), далее следуют Россия (2,8 млрд т) и Япония (1,3 млрд т). Турция, чьи выбросы составляют 294 млн т, занимает в этом списке 13 место.

‹klim de¤iflikli¤i ulusal çal›flmalar›nda sanayi kesimini Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsil ediyor. TOBB Baflkan› Rifat Hisarc›kl›o¤lu ise konuyla ilgili olarak net verileri gündeme getiriyor. Hisarc›kl›o¤lu’na göre 235 bin iflletmeden sadece bini AB’ye uyumlu üretim yap›yor.

Bu durumda iklim de¤iflikli¤inin Türk sanayi üzerine etkilerinin derin olaca¤›n› gösteriyor.

Türkiye 13. s›rada BM’nin aç›klad›¤› ‘‹klim De¤iflikli¤i Raporu’na göre, Türkiye, 1990-2004 y›llar› aras›nda yüzde 72.6 ile karbondioksit gaz› sal›n›m›nda dünyada en h›zl› art›fl kaydeden ülke oldu. Raporun, küresel ›s›nman›n son 50 y›lda yüzde 90 oran›nda insan eliyle yarat›ld›¤›n› ve bu durumun daha as›rlarca sürece¤ini bilimsel olarak ortaya koydu¤unu söyleniyor. Türkiye, y›ll›k 294 milyon tonluk karbondioksit sal›n›m›yla, ABD (5.5 milyar ton), Rusya (2.8 milyar ton) ve Japonya’n›n (1.3 milyar ton) ilk 3 s›ray› oluflturdu¤u dünyada, en fazla karbondioksit gaz› salan ülkeler aras›nda 13’üncü s›rada yer al›yor.

ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (UNFCCC), íÛ ˆËfl ÚÓθÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Ë· Ë Ó·Ì‡ Ó‰Ó‚‡Î‡ è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ. ëÚ ‡Ì˚, Ô ËÒÓ‰ËÌË‚¯ËÂÒfl Í ÍÓÌ‚Â̈ËË, ‚ÒÚÛÔË‚¯ÂÈ ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „., ̇ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÎË ÔÓ 4 ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÓÚ˜ÂÚ‡. Ç ‚ÓÔ ÓÒ‡ı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÄÒÒӈˇˆËfl ·Ë Ê Ë Ô‡Î‡Ú íÛ ˆËË (TOBB). è ‰Ò‰‡ÚÂθ TOBB êËÙ‡Ú ïËÒ‡ ‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ Â„ÛÎfl ÌÓ ÒÓÓ·˘‡ÂÚ ÚÓ˜Ì˚ ‰‡ÌÌ˚ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌËfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl. ïËÒ‡ ‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ËÁ 235 Ú˚Ò. Ô Â‰Ô ËflÚËÈ ÚÓθÍÓ 1 Ú˚Ò. ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛Ú Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Òӄ·ÒÌÓ Â‚ ÓÔÂÈÒÍËÏ Òڇ̉‡ Ú‡Ï. ùÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl Ó͇ÊÛÚ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ íÛ ˆËË.

Изменения климата и принимаемые меры èÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒÓÁ̇ÎÓ, ˜ÚÓ ‚˚· ‡Ò˚‚‡ÂÏ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚ Ó· ‡ÁÛ˛Ú Ó·ÓÎÓ˜ÍÛ ‚ÓÍ Û„ áÂÏÎË, ÍÓÚÓ ‡fl ÒÎÛÊËÚ Ô Ë˜ËÌÓÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÍÎËχڇ, ÒÚ‡ÎË Ô Â‰Ô ËÌËχڸÒfl ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò ˝ÚËÏ fl‚ÎÂÌËÂÏ. ÇÔ ‚˚ ÚÂχ ·˚· ÔÓ‰ÌflÚ‡ ‚ 1979 „. ̇ Ô ‚ÓÈ ÇÒÂÏË ÌÓÈ ÍÎËχÚÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË. Ç ÚÓÏ Ê „Ó‰Û ÔÓ‰ ˝„ˉÓÈ ééç ·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌ̇fl „ ÛÔÔ‡ ÔÓ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (åÉùàä). Ç 1990 „., ‚ ıӉ ‚ÚÓ ÓÈ ÇÒÂÏË ÌÓÈ ÍÎËχÚÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË, ·˚Î ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ì åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚È

38

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

̇·Î˛‰‡ÚÂθÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ (INC). Ç 1992 „. åÉùàä ÔÓ‰ÔË҇· ê‡ÏÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ. äÓÌ‚Â̈Ëfl UNFCCC ‚ÒÚÛÔË· ‚ ÒËÎÛ ‚ χ Ú 1994 „. Ç ÂÁÛθڇÚÂ Ô Ó‰ÓÎÊËÚÂθÌ˚ı Ë Ì‡Ò˚˘ÂÌÌ˚ı ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚ ‚ 1997 „. ·˚Î Ô ËÌflÚ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ. Ç 2000 „. ̇ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË ‚ ÅÛ˝ÌÓÒÄÈ ÂÒÂ Ë ‚ 2001 „. ‚ å‡ ‡Í¯ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÎËÒ¸ ÔÛÚË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. Ç 2002 „. ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÇÒÂÏË Ì˚È Ò‡ÏÏËÚ ÔÓ ÛÒÚÓȘ˂ÓÏÛ ‡Á‚ËÚ˲. ë‡ÏÏËÚ Ì‡ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ ÔÛÚË Â‡ÎËÁ‡ˆËË ‰Ó„Ó‚Ó ‡ ‡Ì ·˚ÎË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ô Ë¯ÎÓ ‚ ÂÏfl ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÛÒÎÓ‚Ëfl Ô ÓÚÓÍÓ·, Í ÓÏ ÚÓ„Ó, Ò‡ÏÏËÚ ÔÓÚ Â·Ó‚‡Î, ˜ÚÓ·˚ ‚ Ò‚ÓÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô ËÌËχÎË ‚Ó ‚ÌËχÌË ‚ÓÔ ÓÒ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ. Ç 2004 „. íÛ ˆËfl Ô ËÒÓ‰ËÌË·Ҹ Í ê‡ÏÓ˜ÌÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË UNFCCC, ÌÓ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Ô Â‰ÛÒÏ‡Ú Ë‚‡˛˘ËÈ ÔflÚËÔ ÓˆÂÌÚÌÓ ÒÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ú‡Í Ë Ì ÔÓ‰ÔË҇·. è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ íÛ ˆËfl Ô Â‰ÒÚ‡‚Ë· ÉÂÌ ‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÂÍ ÂÚ‡ ˇÚÛ ééç ‚ flÌ‚‡  2007 „. Ç ÓÚ˜ÂÚ Û͇Á˚‚‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ 1994 „. ˝ÏËÒÒËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚Îfl· 170 ÏÎÌ Ú, ‚ 2004 „. ˝Ú‡ ˆËÙ ‡ ÔÓ‰Ìfl·Ҹ ‰Ó 296 ÏÎÌ Ú. Ç ÒÚ ‡Ì‡ı-Û˜‡ÒÚÌË͇ı é „‡ÌËÁ‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ë ‡Á‚ËÚËfl (éùëê) ˝ÏËÒÒËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 11,1 Ú, ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı Öë – 9 Ú, ‚ íÛ ˆËË – 3,3 Ú. Ç íÛ ˆËË ÎÂÒ‡, ‚Ó‰Ì˚ ·‡ÒÒÂÈÌ˚ Ë ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ۄӉ¸fl ÔÓ„ÎÓ˘‡˛Ú ‰Ó 25% ËÁÎÛ˜‡ÂÏ˚ı Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. I

‹klim De¤iflikli¤i ve al›nan önlemler ‹nsanl›k, atmosfere b›rakt›¤› gazlar›n bir örtü vazifesi görerek küresel ›s›nmaya sebep oldu¤unu fark ettikten sonra bu gidifle son verebilmek için çeflitli tedbirler almaya bafllad›. 1979’daki 1. ‹klim Konferans›’nda konu ilk olarak gündeme geldi. Ayn› y›l, BM çat›s› alt›nda “Hükümetleraras› ‹klim De¤iflikli¤i Paneli” (IPCC) ad› alt›nda bir yap› oluflturuldu. Cenevre’de 1990’da yap›lan 2. ‹klim De¤iflikli¤i Konferans›’nda “Hükümetleraras› ‹zleme Komitesi” (INC) kuruldu. IPCC, 1992’de Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (UNFCCC)’ni kabul etti. UNFCC Mart 1994’de yürürlü¤e girdi. Yo¤un görüflmelerin ard›ndan daha özel ve ba¤lay›c› hükümler içeren Kyoto Protokolü 1997’de imzaland›. Protokolün nas›l iflleyece¤i 2000’de Arjantin Buenosaires’te ve 2001’de Fas Marakefl’te ele al›nd›. 2002’de Dünya Sürdürülebilir Kalk›nma Zirvesi yap›ld›. Burada, geçmiflte uygulama kurallar›n›n belirlendi¤i ve bundan sonra k›s›tlamalar›n uygulanmas›, iklim de¤iflikli¤inin ifl dünya, sivil toplum ve ulusal politikalar›n merkezine yerlefltirilmesi istendi.

Türkiye UNFCCC’ye 2004’te taraf olurken, sera gazlar›n›n 1990 seviyesinin yüzde 5 alt›na çekilmesini öngören Kyoto Protokolü’ne henüz taraf olmad›.

1. Ulusal Bildirim Raporu’nu BM Sekteryas›’na Ocak 2007’de sundu. Raporda, Türkiye’nin toplam sera gaz› emisyonu 170 milyon ton iken, 2004’de 296 milyon tona ç›kt›¤› ifade edildi. Kifli bafl›na düflen emisyon miktar›n›n OECD üyesi ülkelerde 11,1 ton, AB ülkelerinde 9 ton iken, Türkiye’de 3.3 ton oldu¤u vurguland›. Türkiye’de “yutak” olarak adland›r›lan orman, tar›m ve sulak alanlar›n emisyonun yüzde 25’ini tuttu¤u bilgisine yer verildi. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Председатель Общества защиты окружающей среды Турции Юнус Энсари

Турции угрожает опасность Беседовал: Хасан Онал Журналист (Турция).

Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i Baflkan› Yunus Ensari

Türkiye risk alt›nda Konuflan: Hasan Önal Gazeteci (Türkiye).

ÇÒΉ Á‡ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËÂÈ íÛ ˆËfl ÓÚ͇Á‡Î‡Ò¸ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ÍÓÚÓ ˚È Ô Â‰ÛÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Ï ˚ ·Ó ¸·˚ Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ. çÓ ‡ „ÛÏÂÌÚ˚, Ó·˙flÒÌfl˛˘Ë ˝ÚÓÚ ÓÚ͇Á, Ì ۉӂÎÂÚ‚Ó fl˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÒÚ ÛÍÚÛ ˚. ä ÚÓÏÛ ÊÂ, ééç ‚ Ò‚ÓÂÏ ÓÚ˜ÂÚ ӷ ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Á‡ 2007 „. ̇Á‚‡Î‡ íÛ ˆË˛ ‚ ˜ËÒΠÒÚ ‡Ì, ·Óθ¯Â ‰ Û„Ëı Á‡„ flÁÌfl˛˘Ëı ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Û„ÎÂÍËÒÎ˚Ï „‡ÁÓÏ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Ó‰ÌË ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÔÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË, ‰ Û„Ë – ÔÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ ÒÓÓ· ‡ÊÂÌËflÏ. çÓ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÒÚ ‡‰‡ÂÚ Ì‡ Ó‰. à ÚÛÚ Ì‡ ‡ ÂÌ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË. ç‡ Ó‰ Ó· ÂÚ‡ÂÚ flÁ˚Í Ë „ÓÎÓÒ. 燯‡ ·ÂÒ‰‡ Ò ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓ„Ó ‚ ÄÌ͇  ‚ 1955 „. é·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ Á‡˘ËÚ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ íÛ ˆËË ûÌÛÒÓÏ ùÌÒ‡ Ë ÔÓÒ‚fl˘Â̇ ÓÎË Ë ‚Í·‰Û Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ‚ ·Ó ¸·Û Á‡ ÒÓı ‡ÌÂÌË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ ‚ íÛ ˆËË Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â. ï‡Ò‡Ì é̇Î: ä‡Í ·˚ ÌË Ó„ ‡Ì˘˂‡Î „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Ә‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÚÓ Ú‡ÍÊ ˄ ‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Óθ ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË? ûÌÛÒ ùÌÒ‡ Ë: óÂÎÓ‚ÂÍ – „·‚Ì˚È ‚ËÌÓ‚ÌËÍ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ò Û‚Â΢ÂÌËÂÏ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ‡Á‚ËÚËÂÏ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË ‡ÒÚÛÚ Ë ËÁÏÂÌfl˛ÚÒfl. éÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ô Ë˜Ë̇ÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÊË„‡ÌË ͇ÏÂÌÌÓ„Ó Û„Îfl, „‡Á‡, ÌÂÙÚÂÔ Ó‰ÛÍÚÓ‚. àÒÔÓθÁÛfl Ëı, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Á‡„ flÁÌflÂÚ Ô Ë Ó‰Û. ÖÒÎË ·˚ Ëı Ì ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÎË, ËÒ˜ÂÁ ·˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È

YAZ 2007, SAYI: 25

Küresel ›s›nmaya bir önlem almak amac›yla imzaya aç›lan ve uluslararas› bir protokol niteli¤i tafl›yan Kyoto Protokolü baflta ABD ve Avustralya olmak üzere Türkiye taraf›ndan da imzalanmad›. Devletlerin geliflmifllik seviyeleriyle iliflkilendirilen gerekçe sivil toplum kurulufllar›n› yeteri kadar tatmin etmifl de¤il. Zira BM 2007 iklim de¤iflikli¤i raporunda da Türkiye havaya karbondioksit salan önemli ülkeler aras›nda say›lm›fl ve uyar›lm›flt›. Halihaz›rdaki enerji kaynaklar›n›n kullan›m› kimilerine göre zaruretten, kimilerine göre ise politik bir ç›kar kavgas›ndan kaynaklan›yor. Ama felaketlerde ac›y› tadan yine halk oluyor. Burada da sivil toplum kurulufllar› devreye giriyor. Halk›n sesi ve dili oluyor. Ankara’da 1955 y›l›nda kuruldu¤u günden beri Türkiye’de tabiat› koruma ad›na verdikleri mücadeleyi Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i Baflkan› say›n Yunus Ensari ile konufltuk. ˝ÙÙÂÍÚ, Ë ËÒıÓ‰fl˘ËÂ Ò áÂÏÎË ÚÂÔÎÓ‚˚ ËÁÎÛ˜ÂÌËfl ÛıÓ‰ËÎË ·˚ ‚ ÍÓÒÏÓÒ. é‰Ì‡ÍÓ ËÁ-Á‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡ ÓÌË Û‰Â ÊË‚‡˛ÚÒfl ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Â. è‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ‚Ò˛ áÂÏβ. á̇ÂÚÂ, Ò ˜ÂÏ fl ˝ÚÓ Ò ‡‚ÌË‚‡˛? ë ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÏ, ÒÚÓfl˘ÂÏ Ì‡ ÒÓÎÌˆÂ Ò Á‡Í ˚Ú˚ÏË ÓÍ̇ÏË… ùÚÓÚ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ Ì˘ÂÏ Ì ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ‰ÛıÓ‚ÍË. éÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚È ‚ ‰ ̇ÌÓÒËÚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌ̇fl ÔÓÎËÚË͇. é· ‡ÁÛ˛˘Ë ԇ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ „‡Á˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÂÁÛθڇÚÓÏ ÊËÁ̉ÂflÚÂθÌÓÒÚË „Ó Ó‰Ó‚. ÑÓ Ó„Ó‚ËÁ̇ Ë ÌÂı‚‡Ú͇ Ô Ë Ó‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚˚ÌÛʉ‡˛Ú ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl Ó·Ó„ ‚‡ ͇ÏÂÌÌ˚È Û„Óθ Ô ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌËÁÍÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡, Ò ·Óθ¯ËÏ

Hasan Önal: Kyoto Protokolü ne kadar devletleri ba¤lasa da, küresel ›s›nmada insan faktörünün de yeri var galiba?

Yunus Ensari: Asl›nda insan, küresel ›s›nman›n en büyük nedenidir. Çünkü nüfus artt›kça, teknoloji gelifltikçe insanlar›n ihtiyaçlar› hem ço¤al›yor, hem de de¤iflikli¤e u¤ruyor. Dünyan›n ›s›nmas›n›n en önemli sebeplerinden baz›lar› fosil kaynaklar› olan kömürdür, metan gaz›d›r, petrol ürünleridir. ‹nsan bunlar› kulland›¤› için do¤a kirleniyor. Bunlar kullan›lmasayd› do¤a kirlenmeyecekti, sera gazlar› oluflmayacak ve dünyadan yans›yacak

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

39

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ÒӉ ʇÌËÂÏ Ò ˚. àÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍË Ò Â‰ÒÚ‚ β‰Ë ˜‡ÒÚÓ ÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ‰Îfl Ó·Ó„ ‚‡ ‰ Û„ËÏË Á‡„ flÁÌfl˛˘ËÏË Ô Ë Ó‰Û Ï‡Ú ˇ·ÏË. ÇÒfi ˝ÚÓ ÛıÛ‰¯‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌË ‡ÚÏÓÒÙ ˚ Ë ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲. ᇷÓÚflÒ¸ Ó· Û‰Ó·ÒÚ‚Â, β‰Ë Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl ÔÓÂÁ‰ÓÍ ÔÓ „Ó Ó‰Û ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ÌÓ ÂÒÎË ·˚ ÓÌË Ô ‰‚Ë„‡ÎËÒ¸ ̇ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÂ, ÒÛÏχ ÌÓ Á‡„ flÁÌÂÌË ‚ÓÁ‰Ûı‡ ·˚ÎÓ ·˚ ÏÂ̸¯Â. à ÛÊ ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÛÊÌÓ Â„ÛÎfl ÌÓ ÛÒÚ ‡Ë‚‡Ú¸ ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÈ ÓÒÏÓÚ Î˘ÌÓ„Ó ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl; ‚˚·Ë ‡Ú¸ ‚ ÂÏfl Ë ÏÂÒÚÓ Ì‡ËÏÂ̸¯Â„Ó ÒÍÓÔÎÂÌËfl Ú ‡ÌÒÔÓ Ú‡ ̇ ‰Ó Ó„‡ı. É ‡ÏÓÚÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl Ú‡ÍÊ ÒÌËʇÂÚ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‚ ‰Ì˚ı ‚˚· ÓÒÓ‚. ÑÓχ Ë Ì‡ ‡·Ó˜ÂÏ ÏÂÒÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ˝ÍÓÌÓÏËÚ¸ ˝ÎÂÍÚ Ó˝Ì „˲, ÒÚ‡ ‡Ú¸Òfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÔÓÏÓ„‡˛˘ËÂ Ô Ë Ó‰Â Ô Ë·Ó ˚ Ò ÌËÁÍËÏ ˝Ì „ÓÔÓÚ Â·ÎÂÌËÂÏ. äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ Ë éÚ˜ÂÚ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Á‡ 2007 „. Ô Â‰Î‡„‡˛Ú, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÌÓ‚Û˛ ÏÓ‰Âθ ˜ÂÎÓ‚Â͇, ÍÓÚÓ ˚È ËÁÏÂÌËÚ Ò‚ÓÈ Ó· ‡Á ÊËÁÌË Ë Ô ÂÒÚ‡ÌÂÚ ·˚Ú¸ ·ÂÁ ‡ÒÒÛ‰Ì˚Ï ÔÓÚ Â·ËÚÂÎÂÏ. ê‡θÌÓ ÎË ÓÊˉ‡Ú¸ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl Ú‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇? è ÂÊËÚ˚ ̇ÏË ‚ flÌ‚‡ Â, Ù‚ ‡ÎÂ Ë Ï‡ Ú 2007 „. ʇ ÍË ‰ÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒΉÒÚ‚ËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. óÚÓ·˚ ‚ÓÒÔ ÂÔflÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ ‡Á‚ËÚ˲ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ÌÛÊÌÓ Ì ÚÓθÍÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ Ó· ‡Á ÊËÁÌË, ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÍËÂ Ô Ë‚˚˜ÍË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl - ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχ ÌÓ‚‡fl ÔÓÎËÚË͇ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚, Ô Â‰ÔÓ·„‡˛˘‡fl Ô ËÌflÚË ÌÂÓÚÎÓÊÌ˚ı Ï . íÛ ˆËfl ‰ÓÎÊ̇ Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·˚ÒÚ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ‚ÌÂÒÚË ÍÓ ÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ Ò‚Ó˛ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÛ˛, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÛ˛ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. çÛÊÌÓ Ò Ó˜ÌÓ Ô ËÌflÚ¸ Á‡ÍÓÌ Ó ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌË͇ı ˝Ì „ËË, ÒÚËÏÛÎË Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘Ì˚ı, ‚ÂÚ flÌ˚ı Ë Ú χθÌ˚ı ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚. Ç Ó·Î‡ÒÚË Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÌÛÊÌÓ

40

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

›fl›nlar da uzaya gidecekti. Ancak sera gazlar› olufltu¤u için yans›yan ›fl›nlar atmosferde tutuluyor. Sera gazlar› bütün dünyan›n çevresini sar›yor. Bunu neye benzetiyorum biliyor musunuz? Camlar› kapal›, güneflte duran bir otomobile... Böyle bir otomobil f›r›ndan farks›zd›r.

Ô Â‰ÛÒÏÓÚ ÂÚ¸ Û‚Â΢ÂÌË ‰ÓÎË ˝ÎÂÍÚ ÓÚ ‡ÌÒÔÓ Ú‡, ‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô ‚ÓÁÓÍ. àÁÏÂÌÂÌË ӷ ‡Á‡ ÊËÁÌË Á‡Ï‰ÎËÚ Ô ÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ·ÓΠ‡ÁÛÏÌÓ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â Ë ·Û‰Û˘ÂÏÛ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. ùÚÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ β‰Ë, ÍÓÚÓ ˚ ÛÏÂ˛Ú ˝ÍÓÌÓÏÌÓ Ë Ô Ó‰ÛÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ˝Ì „˲, Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ú ‡ÌÒÔÓ Ú, ÔÓÚ Â·Îfl˛Ú Ô Ó‰ÛÍÚ˚ ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ÓÒÓÁ̇ÌÌÓ ‚˚·Ë ‡˛Ú ÚÂıÌËÍÛ ‰Îfl Ò‚ÓÂ„Ó ‰Óχ Ë ÒÚ‡ ‡˛ÚÒfl ‰ÓÌÂÒÚË Ò‚ÓË ÔÓÁ̇ÌËfl Ë Ô Ë‚˚˜ÍË ‰Ó ÓÍ Ûʇ˛˘Ëı. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ô ËÌflÚË ڇÍËı ÏÂ Ë ËÁÏÂÌÂÌË ӷ ‡Á‡ ÊËÁÌË – ÌÂ΄͇fl Á‡‰‡˜‡. é‰ÌËÏ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÔÓÒÓ·Ó‚  ¯ÂÌËfl ÒÚ‡ÌÂÚ ‡Á‚ËÚË ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ñ Û„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È Ù‡ÍÚÓ – Ô ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ·Óθ¯Û˛ Óθ Ô ËÁ‚‡Ì˚ Ò˚„ ‡Ú¸ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÌÒÚËÚÛÚ˚.

Люди загрязняют среду меньше, чем государство íÓ ÂÒÚ¸, „·‚Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ Ô Ó·ÎÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ? Ç˚ıÎÓÔÌ˚ „‡Á˚, Ó·˙ÂÏ ÍÓÚÓ ˚ı ‡ÒÚÂÚ ‚ ÂÁÛθڇÚ ÌÂÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÏÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ÚÂÏÓÈ ÓÚ‰ÂθÌÓ„Ó ‡Á„Ó‚Ó ‡, ͇҇˛˘Â„ÓÒfl ‚ ·Óθ¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ˜ÂÏ Î˛‰ÂÈ. ë„ӉÌfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ Ò ÌËÁÍËÏ ÔÓÚ Â·ÎÂÌËÂÏ ˝Ì „ËË, ‡ ̇¯‡ ÒÚ ‡Ì‡ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ò‚‡ÎÍÛ Ô ËÓ· ÂÚÂÌÌ˚ı Á‡ „ ‡ÌˈÂÈ ÒÚ‡ ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. ü ‰Ûχ˛, ˜ÚÓ Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÏ˚Â

Hükümet politikalar›n›n verdi¤i zararlar da var. Küresel iklim de¤iflikli¤ine yol açan sera gazlar›n›n büyük bir k›sm› kentlerdeki yaflamdan kaynaklan›yor. Do¤algaz›n pahal› olmas› ve belirli yerlerde olmas› ›s›nmada kömür kullan›m›n› art›r›yor. Bunlar›n ço¤u da kalitesiz, kükürt oran› yüksek, kaçak kömürler. Ekonomik gücün düflüklü¤ü nedeniyle ço¤u zaman insanlar ›s›nmak için lastik vs gibi kirlilik oran› yüksek nesneleri de yak›yor. Bütün bunlar hava kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay› art›r›yor.

Ayr›ca insanlar rahat bir ulafl›m için kendi araçlar›n› kullanmay› tercih ediyor.

Halbuki daha az kirlilik için toplu tafl›m araçlar› tercih edilmeli. E¤er kullanmak zorunlu ise araçlar›n mutlaka periyodik bak›mlar› yap›lmal›; trafi¤in daha az oldu¤u yerler ve saatler tercih edilmeli. Do¤ru ve güvenli araç kullanmak çevreye verilecek emisyonlar› azaltacak; dolay›s›yla da küresel ›s›nman›n azalt›lmas›na katk›da bulunulacakt›r. Ev ve iflyerlerinde mutlaka enerji tasarrufu yap›lmal›, daha az enerji harcayan çevre dostu cihazlar kullan›lmaya çal›fl›lmal›d›r.

Kyoto sözleflmesi ve BM 2007 iklim de¤iflikli¤i raporlar›na bak›ld›¤›nda, önerilerin tüketim ve yaflam biçimini de¤ifltirecek yeni bir insan modeli sundu¤u görülüyor. Bu modeli uygulamak mümkün mü?

2007 y›l› Ocak, fiubat ve Mart aylar›nda yaflad›¤›m›z s›cak günler küresel ›s›nman›n bir sonucudur. Buna engel olmak için bireysel olarak tüketim ve yaflam biçiminin de¤ifltirilmesinin yan› s›ra, her fleyden önce hükümetin yeni bir politika belirlemesi ve derhal önlem almas› gerekiyor.

Türkiye en k›sa zamanda Kyoto Protokolü’nü imzalamal›, enerji, sanayi ve ulafl›m politikalar›nda köklü de¤ifliklikler yapmal›. Yenilenebilir enerji kaynaklar› ile ilgili yasa derhal ç›kar›lmal›; günefl, rüzgar ve termal enerji kullan›m› teflvik edilmelidir.

Ulafl›m politikalar›nda rayl› ulafl›m art›r›lmal›, toplu tafl›m sistemleri gelifltirilmelidir. Yaflam fleklinde yap›lacak de¤ifliklikler

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

β‰¸ÏË Á‡„ flÁÌÂÌËfl Ò Â‰˚ Ì˘ÚÓÊÌÓ Ï‡Î˚ ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏË ·ÂÒÍÓ̘ÌÓ„Ó ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl. ëÂȘ‡Ò ̇ÒÂÎÂÌË ˜‡ÒÚÓ ËÒÔÓθÁÛÂÚ Ï‡Ú ˇÎ˚ Ò ÔÓ‚˚¯ÂÌÌ˚Ï ‚˚· ÓÒÓÏ ‚ ‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. çÓ ÔÓ˜ÂÏÛ? è ˘ËÌ˚ ‚ Û Ó‚Ì ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl. чÊ ÂÒÎË ·Û‰ÛÚ Ô ËÌflÚ˚ Á‡ÍÓÌ˚, Á‡Ô ¢‡˛˘Ë ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ڇÍËı χÚ ˇÎÓ‚, Ô Ó·ÎÂχ Ì ·Û‰ÂÚ Â¯Â̇. äÓ„‰‡ ̇ Ó‰ ·Â‰ÂÌ, ‚˚ Ì ÒÏÓÊÂÚ ÏÌÓ„Ó Ú Â·Ó‚‡Ú¸ ÓÚ ÌÂ„Ó ‚ ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ ÓÒÂ. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Á‡ıÓ˜ÂÚ ÒÓ„ ÂÚ¸Òfl, ÓÌ ˝ÚÓ Ò‰Â·ÂÚ, Ë ‚˚ Ì ÒÏÓÊÂÚ ÂÏÛ ÔÓϯ‡Ú¸. ç ÒÚ‡ÌÂÚ ÎË Ó„ ‡Ì˘ÂÌËÂÏ Ô ‡‚ Ë Ò‚Ó·Ó‰ ˜ÂÎÓ‚Â͇ „ÛÎË Ó‚‡ÌË ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÂÏÛ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ Ë Í‡Í ÊËÚ¸? ë„ӉÌfl ˜‡ÒÚÓ „Ó‚Ó flÚ Ó Ò‚Ó·Ó‰Â. çÓ Ò‚Ó·Ó‰‡ Ó‰ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ó„ ‡Ì˘˂‡ÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ ‰ Û„Ó„Ó. Ç ËÚÓ„Â, ÍÓ„‰‡ ̇ Ô ‰ÌËÈ ÔÎ‡Ì ‚˚ıÓ‰ËÚ ‚˚„Ó‰‡ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ÒÏÓÊÂÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, Í‡Í ÂÏÛ ıÓ˜ÂÚÒfl. ÖÒÎË ËÌÚ ÂÒ˚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÚ Â·Û˛Ú ‚‚ÂÒÚË Í‡ÍÓÂ-ÚÓ Ó„ ‡Ì˘ÂÌËÂ, ÚÓ ÓÌÓ ·Û‰ÂÚ ‚‚‰ÂÌÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËË Ô ËÌflÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‚. Ç ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ ÓÒÂ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ÍÓ ‚ÒÂÏ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Ó‰Ë̇ÍÓ‚Ó Ë ÔÓÏÓ„‡Ú¸ „ ‡Ê‰‡Ì‡Ï. íÓ ÂÒÚ¸, Ô Ó·ÎÂχ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ¯Â̇ ÚÓθÍÓ ÔÛÚÂÏ Ó„ ‡Ì˘ÂÌËfl. ü Û·ÂʉÂÌ, ˜ÚÓ Ô ËÌflÚ˚ Ï ˚ ‰‡‰ÛÚ ÂÁÛθڇÚ, ÂÒÎË ÔÓ‰‰Â ʇڸ Ëı Ô ‡‚ËθÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÓÈ ‚ ӷ·ÒÚË ˝Ì „ÂÚËÍË, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, Ú ‡ÌÒÔÓ Ú‡ Ë ‚ ‰ Û„Ëı ÓÚ ‡ÒÎflı. ç‡Ô ËÏ , ‚ „ËÓ̇ı Ò ·Óθ¯ËÏ ÍÓ΢ÂÒÚ‚ÓÏ ÒÓÎ̘Ì˚ı ‰ÌÂÈ ÌÛÊÌÓ ÒÚËÏÛÎË Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË, ӷ΄˜‡Ú¸ ÔÓÎÛ˜ÂÌË β‰¸ÏË ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Í Â‰ËÚÓ‚. íÓ Ê ҇ÏÓ ÏÓÊÌÓ Ô Ó‰Ûχڸ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ˝Ì „ËË ‚ÂÚ ‡. LJÊÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl Ì ӄ ‡Ì˘ÂÌË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚÂÈ, ‡ ·ÂÁ‚ ‰ÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓθÁÛÂÏ˚ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚ ‰Îfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚, Ó·ÂÒÔ˜ÂÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ú‡ÍËÏË ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓ ˚ÏË ÓÌ ÒÚ‡ÌÂÚ Î„ÍÓ Ë Ò Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËÂÏ ÔÓθÁÓ‚‡Ú¸Òfl. óÚÓ ‰Â·ÂÚ ‚‡¯Â é·˘ÂÒÚ‚Ó ‰Îfl ¯ÂÌËfl ‚ÒÂı ˝ÚËı Ô Ó·ÎÂÏ? å˚ Û‰ÂÎflÂÏ ·Óθ¯Ó ‚ÌËχÌËÂ Ô ÓÒ‚Â˘ÂÌ˲, ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Û˜‡˘ËıÒfl Ò Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Û·ÂʉÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ ̇ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡‚¯ÂÂÒfl ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌË ‚Á ÓÒÎÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇, Í‡Í ÌÂθÁfl ÒÓ„ÌÛÚ¸ ÒÚ‡ Ó ‰Â ‚Ó. çÓ ÏÓÊÌÓ Ó·Û˜ËÚ¸ ·ÂÌ͇, Á‡Ú ‡ÚË‚ ̇ ˝ÚÓ ‚ ‰‚‡‰ˆ‡Ú¸ ‡Á ÏÂ̸¯Â ÛÒËÎËÈ, ˜ÂÏ Ì‡ Ó·Û˜ÂÌË ‚Á ÓÒÎÓ„Ó. ç‡Ô ËÏ , Ï˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË Í‡ÏÔ‡Ì˲ «Ç Í‡Ê‰Û˛ ¯ÍÓÎÛ – ÔÓ Ó‰ÌÓÈ ‡Í‡ˆËË». 燯‡ ˆÂθ – ̇ۘËÚ¸ ·ÂÌ͇ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ó‰ÌÓÏÛ ‰Â ‚ˆÛ Ò Ú‡ÍÓÈ ÊÂ

YAZ 2007, SAYI: 25

Защита природы начинается с детства снованное в 1955 г. Общество по защите окружающей среды Турции является первой экологической общественной организацией в стране. В настоящее время в нём состоит около 1600 человек. Организация, поставившая перед собой цель формирования экологического сознания учащихся средних школ, взяла себе в качестве девиза старинную пословицу «Дерево гнется смолоду». Организация инициировала целый ряд проектов: «Изучение и развитие заповедника «Султан сазлыгы», «Повышение уровня знаний о природном разнообразии и защите окружающей среды среди учителей и чиновников в городе Кастамону», «Защита экосистем растений, находящихся под угрозой исчезновения», «Разработка плана спасения исчезающих животных Греции и Турции», «Более зеленая и более здоровая окружающая среда в городе Синджан как вклад в программу озеленения городов и здоровой экологии». В 1988 г. Общество получило Международную премию Сасакавы по представлению Программы Организации Объединенных Наций по окружающей среде (ЮНЕП), в 1996 г. – Европейскую премию за высшее служение Фонда Генри Форда за проект по изучению заповедника «Султан сазлыгы» и водных птиц, в 2000 г.

– Премию профессора Критона Кюри, учрежденную Обществом выпускников Босфорского университета. В 2002 г. оно также было награждено почетной грамотой в рамках осуществляемого компанией «Арчелик» коммуникационного проекта. Общество имеет представительства в городах Анкара, Измир, Шанлыурфа, Карс, Айдын, Балыкесир, Битлис, Ахлат, Чанаккале, Манавгат, Аланья, Датча, Испарта, Эгрдир, Кютахья, Караман Трабзон, Мугла Чанкыры, Сафранболу и Кемалие; филиалы в городах Стамбул, Анталья, Финике, Деврек, Болу, Енидже, Газиантеп, Акчакоджа, Фоча, Сельджук, Полатлы, Чорум, Конья, Чанлык и Кастамону.

О

Çevreyi kurtarmaya çocuklardan bafllad›lar ürkiye’nin ilk çevre sivil toplum kuruluflu olan Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i, 1955 y›l›nda kuruldu. Derne¤in flu an 1.600 civar›nda gönüllü üyesi bulunuyor. Toplumda çevre bilincini oluflturmay› amaçlayan dernek, “a¤aç yafl iken e¤ilir” atasözünü ilke edinerek ilkö¤retim ö¤rencilerinde çevre bilinci oluflturmaya hedefliyor. Bu konuda birçok ilkö¤retim okulunda semireler düzenleyen dernek, ö¤rencilere diktirdi¤i fidanlarla çocuklarda sahiplenme duygusu afl›l›yor. Dernek flu ana kadar “Sultan Sazl›¤› Araflt›rma ve Yönetim Plan› Projesi”, “Kastamonu’da Ö¤retmenlerin ve Yerel Yöneticilerin Biyolojik Çeflitlilik ve Çevre Koruma Bilincinin Gelifltirilmesi Projesi”, “Tehdit Alt›ndaki Bitki Türlerinin Bulunduklar› Ekosistemlerinin Korunmas› ve Yönetimi Projesi”, “Türkiye ve Yunanistan’daki Tehlikedeki Hayvanlar, Koruma Faaliyeti için Durum De¤erlendirmesi Projesi”, “Yeflil Kentler ve Sa¤l›kl› Çevreye Katk› ‹çin Sincan’da Daha Yeflil ve Daha Sa¤l›kl› Çevre Projesi” gibi birçok çal›flmaya imza att›. Dernek bunun yan›nda çok say›da seminer, sempozyum ve konferans düzenledi. Birleflmifl Milletler Çevre Direktörlü¤ü’nce (UNEP) 1988 y›l›nda Uluslararas› Sasakawa ödülüne, 1996 y›l›nda Henri Ford’un Sultan Sazl›¤› Su Kufllar› Araflt›rma ve Yönetim Plan› Projesi çal›flmalar›ndan dolay› Avrupa Üstün Hizmet Ödülü’ne, 2000 y›l›nda Bo¤aziçi Üniversitesi Mezunlar› Derne¤i’nin (BÜMED) düzenledi¤i 2000 Prof. Dr. Kriton Curi Ödülü’ne, Arçelik taraf›ndan yürütülen Yerel ‹letiflim Projesi çal›flmalar› kapsam›nda 2002 y›l›nda plakete lay›k görüldü.

T

Derne¤in Türkiye’de Ankara, ‹zmir, fianl›urfa, Kars, Ayd›n, Bal›kesir, Bitlis, Ahlat, Çanakkale, Manavgat, Alanya, Datça, Isparta, E¤irdir, Kütahya, Karaman Trabzon, Mu¤la Çank›r›, Safranbolu ve Kemaliye’de temsilcilikleri; ‹stanbul, Antalya, Finike, Devrek, Bolu, Yenice, Gaziantep, Akçakoca, Foça, Selçuk, Polatl›, Çorum, Konya, Çanl›k, Kastamonu’da da flubeleri bulunuyor.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

41

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

β·Ó‚¸˛, Í‡Í Ë ÍÓ ‚ÒÂÈ Ô Ë Ó‰Â. ü ÔÓÒ·Π‚ Ò‚Ó˛ Ó‰ÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ‚ Äı·Ú ÔÓÎÚÓ ˚ Ú˚Òfl˜Ë Ò‡ÊÂ̈‚ Ó ÂıÓ‚Ó„Ó ‰Â ‚‡ Ë ÔÓ Û˜ËÎ Û˜‡˘ËÏÒfl ÔÓÒ‡‰ËÚ¸ Ëı. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, Û Í‡Ê‰Ó„Ó ¯ÍÓθÌË͇ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ Ô ÒÓ̇θÌÓ ‰Â ‚Ó. å˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË ÏÂÊ‰Û ÌËÏË ÒÓÒÚflÁ‡ÌË – ÍÚÓ ·˚ÒÚ Â ‚˚ ‡ÒÚËÚ Ò‚Ó ‰Â ‚Ó, Ì ‰‡ÒÚ ÂÏÛ Á‡ÒÓıÌÛÚ¸… å˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË Ò Â‰Ë Û˜‡˘ËıÒfl Ò Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ ÍÓÌÍÛ Ò ËÒÛÌÍÓ‚ ÔÓ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÚÂχÚËÍÂ. 燯‡ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËfl - ҇χfl ÒÚ‡ ‡fl ‚ íÛ ˆËË, Ó̇ ·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‚ 1955 „., ÍÓ„‰‡ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ÚÂÏ˚ ·˚ÎË Â˘Â Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÁÛ˜ÂÌ˚ Ë Ì ‚Ó¯ÎË ‚ ̇¯Û ÊËÁ̸. Ç Ú˜ÂÌË 52 ÎÂÚ ÓÒÎË Ï‡Ò¯Ú‡·˚ ̇¯ÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. è Ë‚Â‰Û Ú‡ÍÓÈ Ô ËÏ . Ç íÛ ˆËË Ó·ËÚ‡ÂÚ Â‰ÍËÈ ‚ˉ ‡ËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓ Ó„Ó ÌÂÚ ·Óθ¯Â ÌË„‰Â ̇ Ô·ÌÂÚÂ. å˚ Á‡ÒÚ‡‚ËÎË Î˛‰ÂÈ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ Ó ÌËı, Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ë ‡Á‚Ó‰ËÚ¸. 燯 ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ó͇Á‡ÎÓ ‚ÒÂÒÚÓ ÓÌÌ˛˛ ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ Ô ËÌflÚ˲ á‡ÍÓ̇ Ó· Óı ‡Ì ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı Ô‡ ÍÓ‚, á‡ÍÓ̇ Ó· ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â. ì Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ̇ۘÌÓÒӂ¢‡ÚÂθÌ˚È Ó „‡Ì, ÒÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ 2025 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. åÌÓ„Ë ËÁ ÌËı fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô ÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎflÏË. ä‡Ê‰Û˛ ÚÂÏÛ, ÍÓÚÓ ‡fl ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ̇ ÔÓ‚ÂÒÚÍ ‰Ìfl, Ï˚ Ò̇˜‡Î‡ Ó·ÒÛʉ‡ÂÏ Ì‡ ÒÓ· ‡ÌËË ˜ÎÂÌÓ‚ Ô ‡‚ÎÂÌËfl. èÓÚÓÏ ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÂ Ë Ì‡Û˜Ì˚ ‚ÓÔ ÓÒ˚ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Ì‡Û˜ÌÓ-Òӂ¢‡ÚÂθÌ˚È Ó „‡Ì. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó Òӄ·ÒÓ‚‡ÌÌ˚ ¯ÂÌËfl Ï˚ ‰Ó‚Ó‰ËÏ ‰Ó ҂‰ÂÌËfl ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ËÌÒڇ̈ËÈ Ë Ì‡˜Ë̇ÂÏ ‡·ÓÚÛ ÔÓ Ëı ‚̉ ÂÌ˲ ‚ ÊËÁ̸.

В будущем нас ожидают трудные дни èÓÒΉÌËÈ ÓÚ˜ÂÚ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÂÚ íÛ ˆË˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ó̇ ‚ıÓ‰ËÚ ‚

˜ËÒÎÓ ÒÚ ‡Ì Ò ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚˚ÒÓÍËÏ Û Ó‚ÌÂÏ ‚˚· ÓÒ‡ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. ç‡ÒÍÓθÍÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ‚ÂÎË͇ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡Ì˚? íÛ ˆËfl ‰ÓÎÊ̇ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl ‚ Ö‚ ÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á. è ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Û ÌÛÊÌÓ ÔÓ‰Ûχڸ Ó ÚÓÏ, ͇ÍÛ˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ·Â ÂÚ Ì‡ Ò·fl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. éÚ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ÒÚ ‡‰‡˛Ú ·Â‰ÌflÍË. ì Ì‡Ò Ú‡ÍÊ ·Óθ¯Â ‚ÒÂ„Ó ÔÓÒÚ ‡‰‡˛Ú β‰Ë, ‰Ó·˚‚‡˛˘ËÂ Ô ÓÔËÚ‡ÌË ÓÚ ÁÂÏÎË, Ë Ì ‡Á‚ËÚ˚ ‡ÈÓÌ˚. ì Ì‡Ò ÏÌÓ„Ó ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÛıÛ‰¯ÂÌË ÒÓÒÚÓflÌËfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ Ë, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ, ̇ ̇¯Â ·Û‰Û˘ÂÂ: Á‡„ flÁÌÂÌË ‚ÓÁ‰Ûı‡, ÁÂÏÎË Ë ‚Ó‰˚, ÎÂÒÌ˚ ÔÓʇ ˚ Ë ‚˚ ۷͇ ÎÂÒÓ‚ ‰Îfl ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡, ÒÓÓ ÛÊÂÌË ÌÛʉ‡˛˘ËıÒfl ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÏ Ó·Ó„ ‚ ÔÎÓ˘‡‰ÓÍ ‰Îfl „Óθه, ·ÂÚÓÌË Ó‚‡ÌË ·Â „ӂ ÂÍ, ÓÒÚ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ÔÓfl‚ÎÂÌË ̇ ‰Ó Ó„‡ı ‚Ò ·Óθ¯Â„Ó ˜ËÒ· ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ. ÖÒÎË Ì ·Û‰ÛÚ Ô ËÌflÚ˚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò ‚˚¯ÂÔ ˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏË Ù‡ÍÚÓ ‡ÏË, ÂÒÎË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ú‡Í Ë ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl ·ÂÁ ‚ÌËχÌËfl, ÚÓ ÔÓÒÚ ‡‰‡ÂÚ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ‡ÒÚÂÌËfl, ÊË‚ÓÚÌ˚Â, ËÒÚÓ˜ÌËÍË ‚Ó‰˚, β‰Ë Ë ˝ÍÓÒËÒÚÂχ ‚ ˆÂÎÓÏ. ÖÒÎË Û˜ÂÒÚ¸ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ Á‡˘ËÚ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ ‚ íÛ ˆËË Ì ۉÂÎflÂÚÒfl ‰ÓÎÊÌÓ„Ó ‚ÌËχÌËfl, ÚÓ Ï˚ ̇ıÓ‰ËÏÒfl ‚ ÁÓÌ ËÒ͇ ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‰ Û„ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË, „‰Â ‚‚Ó‰flÚÒfl ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë Á‡ÍÓÌ˚, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ ÒÚ ÛÍÚÛ ˚ ÒÓÓ·˘‡ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflÏË Ô ËÌËχ˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ Ï ˚. í‡Í ˜ÚÓ ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ Ì‡Ò ÓÊˉ‡˛Ú Ì ҂ÂÚÎ˚ ‰ÌË, ‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. I

küresel ›s›nmay› yavafllatacakt›r. Çevreyi ve dünyam›z›n gelece¤ini daha fazla, bilinçli olarak düflünen insanlara ihtiyac›m›z var. Onlar enerjiyi tasarruflu ve verimli kullanan, toplu tafl›m› tercih eden, yerli mal› ürünlerle beslenen, evlerinde kulland›klar› aletlerin seçimini bilinçli yapan, çevrelerine de bu bilinci yaymaya çal›flan insanlard›r. Tabii al›nacak bu önlemler ve yaflam biçiminin bu yönde flekillenmesi kolay olmayabilir. Bunda en önemli faktörlerden biri ekonomik güçlüklerdir. Di¤er önemli konu ise e¤itim. ‹flte burada sivil toplum kurulufllar›na büyük görev düflüyor.

‹nsanlar devletlerden daha az kirletiyor Yani problemin ana kayna¤›nda insan m› var?

Devletlerin yürüttü¤ü s›n›rs›z geliflme sonucu artan sera gaz›, üzerinde önemle durulmas› gereken bir konu. Bu teknolojiyi insanlar›n bilinçsiz kullanmas›ndan ziyade hükümetlere görev düflmektedir. D›fl ülkelerden zararl› at›klar ülkemize gönderilmekte ancak çevrecilerin yapt›klar› eylemler sonucu güçlükle engel olunmakta.

Bugün art›k daha az enerji harcayan cihazlara ihtiyaç var. Ülkemiz ise bilhassa ithal yoluyla gelen eski teknolojilerin çöplü¤ü durumunda. Ülke ç›kar› düflünülerek yap›lacak gerekli yasal düzenlemelerle insanlara do¤ru kullan›mlar sunulmal›. Bu konuda insanlar›n oluflturdu¤u sera etkisinin, yürütülen s›n›rs›z teknolojik gelifl-

Из-за нехватки средств люди часто пользуются для обогрева другими загрязняющими природу материалами. Всё это ухудшает состояние атмосферы и способствует дальнейшему глобальному потеплению.

Ekonomik gücün düflüklü¤ü nedeniyle ço¤u zaman insanlar ›s›nmak için lastik vs gibi kirlilik oran› yüksek nesneleri de yak›yor. Bütün bunlar hava kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay› art›r›yor.

42

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

Юнус Энсари: «Я думаю, что производимые людьми загрязнения среды ничтожно малы по сравнению с последствиями бесконечного технологического развития.»

Yunus Ensari: “insanlar›n oluflturdu¤u sera etkisinin, yürütülen s›n›rs›z teknolojik geliflme sonucu artan sera gaz› etkisinin yan›nda çok küçük oldu¤unu düflünüyorum.”

me sonucu artan sera gaz› etkisinin yan›nda çok küçük oldu¤unu düflünüyorum.

Dernek olarak siz bu konuyla nas›l mücadele ediyorsunuz?

Ayr›ca halk sera gaz› yapan malzemeleri daha çok kullan›yor olabilir. Ama neden? Bu devletin tutumundan kaynaklan›yor. Çünkü bu konuyla ilgili yasalar yok.

Kanunlar ç›kacak ve sera gaz›na neden olan ürünlerin kullan›m› yasaklanacak.

Yasalar ç›ksa bile bunlar›n hepsi ekonomik meselelerdir. Halk fakirse onlara bu konularda fazla yüklenemezsiniz. Adam ›s›nacaksa buna mani olamazs›n›z, tabiî ki ›s›nacak.

Biz e¤itime çok önem veriyoruz ve önceli¤imiz ilkö¤retim ö¤rencileri. Çünkü inan›yoruz ki, yetiflkin a¤ac›n e¤ilmemesi gibi çevre bilinci geliflmemifl büyüklere de bir fley yapt›ram›yoruz. Bir yetiflkine harcayaca¤›m›z enerjinin 20’de birini bir çocu¤a harcad›¤›m›z zaman onu e¤itebiliyoruz. “Her okula bir ›hlamur a¤ac›” kampanyas› düzenledik. Amac›m›z burada çocuklar›n sahiplenece¤i o a¤açla birlikte do¤ay› sevmesini sa¤lamakt›. Ayr›ca ben Ahlat’taki kendi okuluma bin 500 ceviz a¤ac› gönderip ö¤rencilere bizzat diktirdim. Böylece ö¤rencilerimizin flahsi a¤açlar› oldu. Onlar aras›nda yar›flma yapt›k, kim kendi a¤ac›n› daha çabuk büyütecek, kim kurumas›n› engelleyecek gibi… ‹lkokullar aras›nda çevre ile ilgili resim yar›flmas› düzenledik.

‹nsanlar›n neleri kullanacaklar› ve nas›l yaflayacaklar› konusundaki uygulamalar onlar›n hak ve hürriyetlerini k›s›tlamak anlam›na gelmez mi?

Günümüzde “hürriyet, hürriyet” deniliyor. Bir insan›n hürriyeti baflkas›n›n hürriyetinin s›n›r›na kadard›r. Dolay›s›yla toplumun menfaati ön plana ç›kt›¤› zaman kifli istedi¤i gibi hareket edemez.

Toplumun menfaati bu k›s›tlamay› gerektiriyorsa ki, bu da devletin ç›karaca¤› kanunlarla olur. Devlet bu konuda herkese eflit davranmal› ve vatandafla yard›mc› olmal›. Yani sadece k›s›tlamakla ifl çözülmez. Bunu devletin enerji, sanayi, ulafl›m ve di¤er alanlarda do¤ru seçilmifl politikalar›yla destekledi¤iniz takdirde, yürütülen etkinliklerin sonuç verece¤i kan›s›nday›m. Mesela günefl alma süresi uzun olan yerlerde günefl enerjisi kullan›m› teflvik edilmeli, insanlara gerekli kredilerin sa¤lanmas›nda kolayl›klar getirilmelidir. Ayn› fley rüzgar enerjisi için de düflünülebilir. Burada önemli olan ihtiyaçlar› k›s›tlamak de¤il, kullan›lan araçlar›n hem çevreye zarar vermemesi, hem de insanlar›n kolayca ve mutlulukla kullanacaklar› objeleri sa¤lamakt›r.

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Daha çevre konular›n›n tam olarak bilinmedi¤i ve yaflam›m›za girmedi¤i y›llarda, 1955 y›l›nda kurulan Türkiye’nin en eski çevre derne¤iyiz. 52 y›ll›k geçmiflinde bu çal›flmalar daha ileri boyutlara tafl›narak bu günlere ulafl›ld›.

Mesela Kelaynaklar sadece Türkiye’de yafl›yor. Kelaynaklar› gündeme getiren, koruyan, üreten, caretta carettalar› halk›n gündemine getiren biziz. Milli Parklar› Koruma Kanunu’nun, Çevre Kanunu’nun ç›kmas›nda derne¤imiz ön ayak oldu. 20-25 kiflilik bilim ve dan›flma kurulumuz var. Bunlar›n ço¤u ö¤retim görevlisi. Hangi konuyu gündeme getiriyorsak bunu öncelikle yönetim kurulunda tart›flarak, olgunlaflt›r›yoruz. Daha sonra teknik konular›, bilimsel, ilmi k›s›mlar› bilim ve dan›flma kuruluna havale ediyoruz. Onlar kendi aralar›nda konuflur, tart›fl›rlar, üzerinde anlaflt›kla-

r› metni de bize gönderirler. Biz de al›nan bu kararlar› uygular ve iletilmesi gereken yerlere ulaflt›r›r›z.

‹leride bizi güzel günler de¤il, tehlikeler bekliyor Son iklim raporlar›nda Türkiye havaya karbondioksit sal›m›nda eriflti¤i yüksek orandan dolay› ciddi uyar›ld›. Türkiye ne kadar tehlikede?

Türkiye Kyoto Protokolü’nü Avrupa Birli¤i’ne girmeden önce imzalamal›.

Hükümetçe Türkiye’ye bunun getirece¤i yükümlülük düflünülmektedir. ‹klim de¤iflikli¤inden öncelikle yoksul ülkeler etkileniyor. Bizde de en fazla, topra¤a ba¤l› yaflayan insanlar ve yoksul bölgeler etkilenecektir. Ülkemizde havan›n, suyun, topra¤›n kirletilmesi, orman yang›nlar›, ormanlar›n kesilerek rant amac›yla binalar›n yap›lmas›, çok fazla ›s›ya ihtiyaç gösteren golf alanlar›n›n tesisi, k›y›lar›n betonlaflt›r›lmas›, nüfus art›fl› her geçen gün trafi¤e yeni araçlar›n ç›k›fl› gibi pek çok neden çevre kirlili¤ini art›rmakta, gelece¤imizi olumsuz olarak etkilemektedir. Ülkemizde, say›lan bu konularla ilgili gerekli önlemler al›nmad›¤›, çevre sorunlar› görmezden gelindi¤i takdirde baflta tar›msal üretim olmak üzere bitkiler, hayvanlar, su kaynaklar›, insanlar, tük ekosistem etkilenecektir. Çevre ve do¤ay› korumaya gerekli özen gösterilmedi¤ini göz önüne al›rsak, çevre bilincinin geliflti¤i ilgili yasalar›n yürürlükte oldu¤u, meslek odalar›, sivil toplum kurulufllar› ile iflbirli¤i yaparak gerekli önlemleri alan di¤er bilinçli ülkelere göre Türkiye risk alt›ndad›r ve ileride bizi güzel günler de¤il, tehlikeler beklemektedir. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

43

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Нагреваемся глобально, страдаем регионально К.Б. Бакиров Кандидат географических наук, доцент (Кыргызстан).

Küresel ›s›n›p bölgesel etkileniyoruz K. B. Bakirov Doç. Dr., Co¤rafya Bilimleri (K›rg›zistan).

‚ÂÍ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Î˛‰Ë ‚Ò ·Óθ¯Â ÔÓÌËχ˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ – Ô Ó·ÎÂχ Ô·ÌÂÚ‡ ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë Â¯‡Ú¸ ÂÂ Ô Ë‰ÂÚÒfl ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ, Ë·Ó ‡ÚÏÓÒÙ ‡ áÂÏÎË Ì ‡Á‰ÂÎÂ̇ „ ‡Ìˈ‡ÏË. è Ó·ÎÂχ, ·ÂÒÔÓÍÓfl˘‡fl ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı Û˜ÂÌ˚ı, ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ·˚ÒÚ ÂÂ, ˜ÂÏ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı. óÂÎÓ‚ÂÍÛ, Í‡Í Ë ‰ Û„ËÏ ÊË‚˚Ï ÒËÒÚÂχÏ, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ·Û‰ÂÚ Ó˜Â̸ Ú Û‰ÌÓ ‡‰‡ÔÚË Ó‚‡Ú¸Òfl Í ¯ÓÍÛ ÓÚ ÒÚÓθ ÂÁÍËı Ë Í‡ ‰Ë̇θÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è Ó·ÎÂχ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Òڇ· ¢ ÓÒÚ ÂÈ Í Ì‡˜‡ÎÛ XXI ‚.

Ç

6 ‡Ô ÂÎfl 2007 „. ÔÓÒÎÂ Í Û„ÎÓÒÛÚÓ˜Ì˚ı ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚, Ô Ó‰ÓÎʇ‚¯ËıÒfl ÌÂÒÍÓθÍÓ ‰ÌÂÈ, åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌ̇fl „ ÛÔÔ‡ ˝ÍÒÔ ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ Ô Ë ééç (åÉùàä) Ó‰Ó· Ë· ̇ۘÌ˚È ‰ÓÍ·‰ Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ ̇ Ô Ë Ó‰Û Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇. ÇÒÂÏË Ì˚È ÙÓ̉ ‰ËÍÓÈ Ô Ë Ó‰˚ Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÂÚ: ÂÒÎË ÌÂ Ô Â‰Ô ËÌflÚ¸ Ò Ó˜Ì˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ, ÏË ÒÚÓÎÍÌÂÚÒfl Ò ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙÓÈ. éÍÓÎÓ 2 Ú˚Ò. Û˜ÂÌ˚ı Ô ËÌflÎË Û˜‡ÒÚË ‚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í ‰ÓÍ·‰‡, „‰Â ˜ÂÚÍÓ Ë ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓ „Ó‚Ó ËÚÒfl Ó· ÓÔ‡ÒÌÂȯÂÏ ‚ÎËflÌËË ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌÓ„Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ̇ ÍÎËÏ‡Ú Ë Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Ò Ó˜ÌÂÈ¯Â„Ó Ó͇Á‡ÌËfl ÔÓÏÓ˘Ë Ì‡Ë·ÓΠÛflÁ‚ËÏ˚Ï Â„ËÓ̇Ï. èÓÚ Â·Ó‚‡ÎÓÒ¸ ÌÂÒÍÓθÍÓ ‰ÌÂÈ Ë ÌÓ˜ÂÈ ·ÂÒÔ Â ˚‚Ì˚ı ‰Â·‡ÚÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚ Ì‡Û˜Ì˚È ‰ÓÍ·‰ ·˚Î Ó‰Ó· ÂÌ ÓÙˈˇθÌ˚ÏË Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ 120 ÒÚ ‡Ì. èÓÎËÚËÍË ‰‡ÎÂÍÓ Ì ‚Ò„‰‡ ıÓÚÂÎË ÒÎ˚¯‡Ú¸ Ô ‡‚‰Û, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÛÔÓ ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ëòÄ Ë ë‡Û‰Ó‚Ò͇fl Ä ‡‚Ëfl, ÍÓÚÓ ˚Ï Ì ıÓ˜ÂÚÒfl Ú ‡ÚËÚ¸ ˜‡ÒÚ¸ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ̇ ÔÓÏÓ˘¸

44

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

üreselleflmenin yafland›¤› bir dönemde dünya ülkeleri küresel iklim de¤iflikliklerinin dünya çap›nda bir problem oldu¤unu ve bu problemin bütün dünyaca çözülmesi gerekti¤ini daha iyi anlam›fl durumdalar. Zira atmosferin s›n›rlar› yoktur. Bilim adamlar›n› rahats›z eden problem, insan›n sebep oldu¤u ›s›nman›n do¤al sürecinden çok daha h›zl› bir flekilde gerçekleflebilir olmas›. ‹nsan ve daha birçok ekosistem bu tür ani ve köklü de¤iflimlerden do¤an floka adapte olmalar› çok zor olacak belki. ‹klim de¤ifliklikleri sorunu XX. yüzy›l›n sonu ve XXI. yüzy›l›n bafl›nda daha keskin bir hâl ald›.

K

·Â‰ÌÂȯËÏ ÒÚ ‡Ì‡Ï Ë Ì‡Ë·ÓΠÛflÁ‚ËÏ˚Ï ˝ÍÓÒËÒÚÂχÏ. èÓ‰˙ÂÏ Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ ÛÊÂ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ. ç‡ áÂÏΠ҄ӉÌfl 100 ÏÎÌ ˜ÂÎ. Ô ÓÊË‚‡˛Ú ‚ ‡ÈÓ̇ı Ì ‚˚¯Â 1 Ï Ì‡‰ Û Ó‚ÌÂÏ ÏÓ fl, Ë ËÏ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Û„ ÓʇÂÚ Á‡ÚÓÔÎÂÌËÂ Ë ÛÚ ‡Ú‡ ÊËθfl. Ç à̉ËË, ÄÙ ËÍÂ, äËڇ ÏËÎÎËÓÌ˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ó͇ÊÛÚÒfl ̇ „ ‡ÌË „ÓÎÓ‰‡, ÂÒÎË ÌÂ Ô ËÌflÚ¸ Ï ÔÓ Ò Ó˜ÌÓÏÛ Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒڂ˲ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ÍÎËχڇ Ë ‡‰‡ÔÚ‡ˆËË Í ·ÓΠ˜‡ÒÚ˚Ï Á‡ÒÛı‡Ï, ‰Îfl ˜Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ Ô ÂıÓ‰ ̇ ·ÓΠ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡. ì˜ÂÌ˚ ÛÊ ÓÔ Â‰ÂÎËÎË ÔÓ Ó„ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ – ÂÒÎË Û‰Â Ê‡Ú¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇ Û Ó‚Ì ‰Ó 2°ë, ÚÓ Û˘Â · ‰Îfl Ô Ë Ó‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇ ·Û‰ÂÚ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ Ì‚ÂÎËÍ: ÓÚ Á‡ÒÛı ·Û‰ÂÚ

BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤i Uzmanlar Grubu birkaç gün yirmi saat süren görüflmelerden sonra iklim de¤iflikli¤inin do¤aya ve insana etkileri raporunu 6 Nisan 2007 tarihinde onaylad›.

Do¤al Hayat› Koruma Vakf› (WWF) “e¤er acilen önlem al›nmazsa, dünya çevre ve ekonomik tehlikelerle karfl› karfl›ya gelecektir” uyar›s›n› yap›yor. ‹klimin antropogenik de¤iflimi etkisini ve ekolojik olarak savunmas›z bölgelere acil yard›m tedbirlerinin al›nmas›n›n lüzumunu aç›k ve net bir flekilde belirten bu raporun haz›rlanmas›na iki bin dolay›nda bilim adam› kat›ld›. Bu bilimsel raporun 120 ülke resmi temsilcilerinin onaylamas› için birkaç gece ve gün aral›ks›z süren tart›flmalar gerekti. Politikac›lar gerçe¤i duymay› hiç istemiyorlar; özellikle fakir ülkelerle ve zay›f eko sitemlere yard›m için kârlar›n› bölüflmek istemeyen ABD ve Suudi Arabistan.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÒÚ ‡‰‡Ú¸ «Î˯¸» 500 ÏÎÌ ˜ÂÎ. ÖÒÎË Ê ÌÂ Ô Â‰Ô ËÌËχڸ ÌË͇ÍËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ë ÔÓÚÂÔÎÂÌË ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 3-4°ë, ÓÚ ÌÂı‚‡ÚÍË Ô ÂÒÌÓÈ ‚Ó‰˚ ·Û‰ÛÚ ÒÚ ‡‰‡Ú¸ 3,5 ÏÎ ‰ ˜ÂÎ. «ä‡ÊÛ˘ËÈÒfl ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌ˚Ï ÔÓ͇Á‡ÚÂθ 2°ë Ì ‰ÓÎÊÂÌ Ì‡Ò ‡ÒıÓ·ÊË‚‡Ú¸, – „Ó‚Ó ËÚ ÄÎÂÍÒÂÈ äÓÍÓ ËÌ, ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂθ äÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ Ô Ó„ ‡ÏÏ˚ îÓ̉‡ ‰ËÍÓÈ Ô Ë Ó‰˚ êÓÒÒËË.

– lj¸ ‚ êÓÒÒËË ˝ÙÙÂÍÚ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ 2-3 ‡Á‡ ÒËθÌÂÂ, ˜ÂÏ ‚ Ò Â‰ÌÂÏ ÔÓ Ô·ÌÂÚÂ. ä ÚÓÏÛ Ê 60% Ú ËÚÓ ËË êÓÒÒËË Á‡ÌflÚÓ ‚˜ÌÓÈ Ï ÁÎÓÚÓÈ, Ú‡flÌË ÍÓÚÓ ÓÈ ÏÓÊÂÚ ‚˚Á‚‡Ú¸ ˝ÏËÒÒ˲ ÏÂڇ̇ – „‡Á‡, ÍÓÚÓ ˚È Ô ËÏ ÌÓ ‚ 20 ‡Á Ô Â‚˚¯‡ÂÚ ÔÓ Ô‡ ÌËÍÓ‚ÓÏÛ ˝ÙÙÂÍÚÛ Û„ÎÂÍËÒÎ˚È „‡Á». ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Û˜‡ÒÚËÎËÒ¸ Ô Ë Ó‰Ì˚ fl‚ÎÂÌËfl, Ô ËÌÓÒfl˘Ë ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û Ó„ ÓÏÌ˚È Û˘Â · Ë ·Â‰ÒÚ‚Ëfl: ˆÛ̇ÏË ‚ û„ÓÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË, Û ‡„‡Ì˚ «ä‡Ú ËÌ», «ÉÎÓ Ëfl», «Ñ˝‚ˉ», ÒÛ Ó‚˚ ÁËÏ˚ ‚ Ö‚ ÓÔÂ Ë íÛ ˆËË, ‚˚Ô‡‰ÂÌË ÒÌ„‡ ̇ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ, ÓÔÓÎÁÌ‚˚Â, ·‚ËÌÌ˚Â Ë ÒÂ΂˚ fl‚ÎÂÌËfl Û Ì‡Ò ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ. ÇÒ ˝ÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ì Á‡ÒÚ ‡ıÓ‚‡Ì‡ ÌË Ó‰Ì‡ ÒÚ ‡Ì‡ ‚ ÏË Â, Ë Ì‡‰ÂflÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ÓÌÓ Ì ÍÓÒÌÂÚÒfl ̇Ò, ÌÂ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl. ÇÓÔ ÓÒ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ ÒÚ‡Î

YAZ 2007, SAYI: 25

Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌÂȯËı Ì ÚÓθÍÓ ‚ ÍÎËχÚÓÎÓ„ËË, ÌÓ Ë ‚ ÒÏÂÊÌ˚ı ̇Û͇ı Ó áÂÏÎÂ. ì Ó‚Â̸ ÂÍ Ë ÓÁ , ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ‚ ‰Ì˚ı Ô ËÏÂÒÂÈ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Â Ë „ˉ ÓÒÙ Â, Ô Ó‰ÓÎÊËÚÂθÌÓÒÚ¸ ‚„ÂÚ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó Ô ËÓ‰‡, ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ Á‡ÒÛı, Á‡ÏÓ ÓÁÍÓ‚, ̇‚Ó‰ÌÂÌËÈ, ÒÂÎÂÈ Ë Ú.‰. Ú‡ÍÊ ҂flÁ‡Ì˚ Ò ÍÓη‡ÌËflÏË ÍÎËχڇ. äÎËÏ‡Ú Ë ÔÓ„Ó‰‡ ‚ÎËfl˛Ú ̇ Û ÓÊ‡Ë ÍÛθÚÛ Ë Ì‡ ÓÒÚ ‡ÒÚÂÌËÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í Ô ÂËÁ·˚ÚÍÛ Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ëfl ‚ Ó‰ÌËı „ËÓ̇ı Ë „ÓÎÓ‰Û ‚ ‰ Û„Ëı. åË Ó‚ÓÈ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Ó„ ‡Ì˘ÂÌ, ÏË Ó‚‡fl ÒËÒÚÂχ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌËfl ‰‡ÎÂ͇ ÓÚ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚‡, ‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ëfl ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ËÁÏÂÌflÂÚÒfl Ó˜Â̸ ωÎÂÌÌÓ. á‡Ô‡Ò˚ Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ëfl ÏÓ„ÛÚ ÔÓÒÚ ‡‰‡Ú¸ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ‚ ÂÁÛθڇÚ ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ı ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı Ô ÂÏÂÌ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Ô Ó·ÎÂÏ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô Ë‚ÎÂ͇˛Ú ‚ÌËχÌËÂ Ë ‰ Û„Ëı ÒÔˆˇÎËÒÚÓ‚, Ì‡Ô flÏÛ˛ Ì ҂flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ÏÂÚÂÓ ÓÎÓ„ËÂÈ Ë ÍÎËχÚÓÎÓ„ËÂÈ, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚÓ‚, ·ËÓÎÓ„Ó‚, ˝ÔˉÂÏËÓÎÓ„Ó‚, ˝Ì „ÂÚËÍÓ‚ Ë Ú.‰. Ç˚ÒÓ͇fl ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ – Ì ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÓÒΉÒÚ‚Ë ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ. èÓÒΠÔÓÒΉÌÂ„Ó ã‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó Ô ËÓ‰‡

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Okyanuslar›n su seviyesi yükseliyor art›k. Bugün yeryüzünde 100 milyon insan deniz seviyesinden 1 metre yüksek olmayan seviyede yafl›yor su bask›nlar› ve ev kay›plar› herkesten önce onlar› tehdit ediyor. E¤er iklim de¤iflikli¤i ve yayg›n kurakl›¤a adaptasyona karfl› acil tedbirler al›nmazsa Hindistan’da, Afrika’da ve Çin’de milyonlarca insan açl›k s›n›r›na gelecek, bu tedbirlerin al›nmas› için daha ça¤dafl bir teknolojiye ve tar›m ekonomisine geçmek gerekir.

Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin göreceli s›n›r›n› art›k belirlediler. E¤er küresel ›s›nma 2 °C’de tutulursa do¤a ve insana zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›ktan “sadece” 500 milyon insan etkilenecek. E¤er sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas› için hiç önlem al›nmazsa ›s›nma 3–4 °C’ye ulaflacak ve içme su s›k›nt›s›ndan 3,5 milyar insan zarar görecek.

WWF Rusya’dan Aleksey Kokorin “önemsiz görünen 2 °C seviyesi bizi rehavete sürüklememeli” diyor. Çünkü Rusya’da iklim de¤iflikli¤i dünya ortalamas›ndan 2-3 kat daha güçlü. Üstelik Rusya topraklar›n›n %60’› donmufl toprakt›r bu topra¤›n erimesi sera etkisi CO2 etkisinden

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

45

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Û Ó‚Â̸ Ó͇̇ ‚˚ ÓÒ Ì‡ ÒÓÚÌ˛ ÏÂÚ Ó‚. í‡˛Ú Ë ÂÁÍÓ ÒÓÍ ‡˘‡˛ÚÒfl ΉÌËÍË ÄθÔ, ÉËχ·‚, ÄÎÚ‡fl, 䇂͇Á‡. ùÚÓ Ó˜Â̸ ıÓ Ó¯Ó ‚ˉÌÓ Ì‡ ÒÌËÏ͇ı ËÁ äÓÒÏÓÒ‡. ìÏÂ̸¯‡ÂÚÒfl ΉÌËÍÓ‚˚È ÔÓÍ Ó‚ Ä ÍÚËÍË – Ú‡Í, ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÒÂÍÚÓ Â Î¸‰‡ ÒÚ‡ÎÓ ÏÂ̸¯Â ̇ 30% (ÔÓ ÔÎÓ˘‡‰Ë Ë ÚÓ΢ËÌÂ). çÓ „Ó ‡Á‰Ó ÓÔ‡ÒÌ ڇflÌËÂ Ë ‡Á Û¯ÂÌˠΉÌËÍÓ‚ É ÂÌ·̉ËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ô Ó„ ‚ ‚ ıÌËı (Ô ËÏ ÌÓ 8001000 Ï) ÒÎÓ‚ Ó͇̇, ˜ÚÓ ˜ ‚‡ÚÓ ÚÂÔÎÓ‚˚Ï ‡Ò¯Ë ÂÌËÂÏ ‚Ó‰˚. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï Û˜ÂÌ˚ı, åË Ó‚ÓÈ ÓÍÂ‡Ì ÛÊ ÔÓ‰ÌflÎÒfl ̇ 10-20 ÒÏ. Ç Ó‰Â ·˚ ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂÏÌÓ„Ó. çÓ Ô Ó„ÌÓÁ ̇ XXI ‚. – ‰Ó ÏÂÚ ‡, ‡ ˝ÚÓ ÛÊ ÓÔ‡ÒÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‰Îfl ÉÓη̉ËË, Ň̄·‰Â¯ Ë Ì·Óθ¯Ëı ÓÒÚ Ó‚Ó‚ ‚ Ó͇ÌÂ, ÍÓÚÓ ˚Â Ô ÓÒÚÓ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ. Ç ˜ËÒΠÛflÁ‚ËÏ˚ı ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı „Ó Ó‰Ó‚ ɇ΂ÂÒÚÓÌ ‚ íÂı‡ÒÂ Ë ó‡ ÎÒÚÓÌ ‚ ûÊÌÓÈ ä‡ ÓÎËÌÂ. è Ë· ÂÊ̇fl ÔÓÎÓÒ‡ Ë ‡ÈÓÌ ‰ÂθÚ˚ ÂÍË åËÒÒËÒËÔË ‚ ãÛËÁˇÌ – ¢ ӉËÌ Ô ËÏ ÛflÁ‚ËÏÓÈ Ú ËÚÓ ËË. ᇠ100-200 ÎÂÚ ÏÓÊÌÓ ÓÊˉ‡Ú¸ ÔÓ‰˙Âχ Û Ó‚Ìfl Ó͇̇ ‰Ó 3 ÏÂÚ Ó‚, ˜ÚÓ Á‡Ú ÓÌÂÚ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÒÚ ‡Ì ÏË ‡. íÓ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂχ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ‚‡Ê̇ ‰Îfl ‚˚ÊË‚‡ÌËfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, ÛÊ ÔÓÌflÎË Ì ÚÓθÍÓ Û˜ÂÌ˚Â. Ç 1992 „. ̇ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ‚ÒÚ Â˜Â ‚ êËÓ-‰Â-܇ÌÂÈ Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÏË Ó‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ¯ËÎË Ì‡˜‡Ú¸ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. àÚÓ„ÓÏ ‚ÒÚ Â˜Ë Òڇ· ê‡ÏӘ̇fl äÓÌ‚Â̈Ëfl ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ. äÓÌ‚Â̈Ëfl ‚ÒÚÛÔË· ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „.,  ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË 186 ÒÚ ‡Ì. Ç 1997 „. ‚ äËÓÚÓ (üÔÓÌËfl) ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì äËÓÚÒÍËÈ

46

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ученые уже определили порог относительной безопасности изменения климата – если удержать глобальное потепление на уровне до 2°С, то ущерб для природы и человека будет относительно невелик: от засух будет страдать «лишь» 500 млн чел.

Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin göreceli s›n›r›n› art›k belirlediler. E¤er küresel ›s›nma 2°C’de tutulursa do¤a ve insana zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›ktan “sadece” 500 milyon insan etkilenecek. è ÓÚÓÍÓÎ Í äÓÌ‚Â̈ËË, „‰Â Û͇Á‡Ì˚ ÍÓ΢ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÔÓ ÛÏÂ̸¯ÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚. Ö„Ó ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡ÎË ÛÊ 166 ÒÚ ‡Ì, ‚Íβ˜‡fl ‚ÒÂ Í ÛÔÌ˚ ‡Á‚ËÚ˚Â Ë ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÂÒfl ÒÚ ‡Ì˚, Í ÓÏ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËË. óÂÎÓ‚ÂÍ ‚Ò ·Óθ¯Â ÔÓÌËχÂÚ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ – Ô Ó·ÎÂχ Ô·ÌÂÚ‡ ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë Â¯‡Ú¸  ‰ÓÎÊÌÓ ‚Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. è ËÌflÚË Òӄ·ÒÓ‚‡ÌÌÓ„Ó Â¯ÂÌËfl ÒÚÓθ Ê ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ë ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ, Í‡Í Ë Ó·˘‡fl ·Ó ¸·‡ Ò ÚÂ Ó ËÁÏÓÏ. à ˜ÂÏ ‡Ì¸¯Â ÔÓÎËÚËÍË Ì‡˜ÌÛÚ Â‡Î¸Ì˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, ÚÂÏ ÏÂ̸¯Â ·Û‰ÂÚ Û˘Â ·. è ˘ËÌ˚ ÍÓη‡ÌËÈ ÍÎËχڇ, ‚ÒΉÒÚ‚Ë Ëı ÒÎÓÊÌÓÒÚË Ë ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËfl, ‡ Ú‡ÍÊ ËÁ-Á‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÌÂÒÍÓθÍËı Ù‡ÍÚÓ Ó‚ ‚ ‡ÁÌ˚ı ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËflı, ‰Ó ÍÓ̈‡ Ì flÒÌ˚. LJÊ̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÍÎËχڇ áÂÏÎË Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ Â„Ó ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

yaklafl›k 20 kat fazla olan metan gaz›n›n ç›kmas›na sebep olabilir.

Gerçekten günümüzde insanlara büyük zarar veren ve afetlere sebep olan do¤a olaylar› ço¤ald› mesela; Güneydo¤u Asya’daki tsunami felaketi, Katrina, Hloriya, Devid kas›rgalar›n›n sonuçlar›, Avrupa ve Türkiye’deki sert geçen k›fllar, Ortado¤u’da kar ya¤mas›. K›rg›zistan’daki toprak kaymalar›, 盤 ve sel olaylar›. Bütün bunlar, hiçbir ülkenin do¤a olaylar› özellikle iklim de¤iflikli¤ine karfl› korunmad›¤›n› ve bize dokunmayaca¤›n› ümit etmeye gerek olmad›¤›n› söylüyor. ‹klim de¤iflikli¤i sadece klimatolojinin de¤il, Dünya gezegeniyle ilgili bilimlerin de en önemli konusu oldu. Nehir ve göllerin su seviyesi, atmosfer ve hidrosferdeki

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

zararl› katk›lar, vejetasyon devrinin süresi, kurakl›k, don olas›l›¤›, su bask›nlar› ve sel ayn› flekilde iklimdeki de¤iflikliklere ba¤l›d›r. ‹klim ve hava ürün ve bitkileri etkiler o yüzden onlardaki de¤iflim g›da ürünlerinde de¤iflikliklere sebep olabilir veya dünyan›n kimi yerlerinde açl›¤a yol açabilir. Dünya g›da üretimi potansiyeli s›n›rl›d›r, dünya paylafl›m sistemi mükemmellikten uzak ve tar›m ekonomisinin idaresi çok yavafl gelifliyor. G›da stoklar› her fleyden önce insan›n sebep oldu¤u iklim de¤iflikliklerinden zarar görecektir. Günümüzde iklim de¤iflikli¤i süreci meteoroloji ve klimatolojiyle direk ilgisi olmayan ekonomist, biyolog, epidemiolog, enerji uzmanlar› v.b. gibi baflka uzmanlar›n da dikkatini çekmektedir.

Buzullar eriyor Okyanuslar›n su seviyesinin yükselme ihtimali insan faaliyetlerinin sebep oldu¤u iklim de¤iflikli¤inin tek sonucu de¤ildir.

Son buzul devrinden sonra okyanuslar›n su seviyesi yüzlerce metre yükseldi. Alpler, Himalayalar, Altaylar ve Kafkaslardaki buzullar eriyorlar ve h›zla azal›yorlar. Uydu çekimlerinde çok net görünüyor bu. Arktika’n›n bu örtüsü küçülüyor, kuzey dairede buzullar alan ve kal›nl›klar› %30 azald›.

As›l tehlikeli olan Grönland buzullar›n›n erimesidir. Ayn› flekilde okyanus üst (yaklafl›k olarak 800 – 1000m) k›s›mlar›ndaki ›s›nma ki, bu su ›s›s›n›n artmas›na sebep olabilir. Bilim adamlar›n›n verilerine göre okyanus sular› 10 – 20 cm yükseldi. Hiç de çok de¤il gibi. Ama 21. yüzy›l tahminleri 1 metreye kadar ç›kaca¤›n› gösteriyor ve bu özellikle Hollanda, Bangladefl ve okyanustaki yok olacak küçük adalar için tehlikelidir. Savunmas›z flehirlere örnek olarak Teksas’taki Halveston ve Güney Karolina’daki Charlston flehirleri verilebilir. K›y› fleridi ve Missisipi’nin Luiziane’deki deltal› bölgeleri de savunmas›z yerlere örnektir.

100 – 200 y›l içinde sular 3 metreye kadar yükselebilir. Bu da dünya ülkelerinin ço¤una zarar verecektir.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Урустем Кабылбеков Президент Экологического фонда сохранения ледников «Монгу» им. Готфрида Мерцбахера (Кыргызстан).

Urustem Kab›lbekov “Mongu” Gotfrid Mertsbaher Buzullar› Koruma Çevre Vakf› baflkan› (K›rg›zistan).

Не забудь посадить дерево, человек! лобальное потепление климата угрожает кыргызстанским ледникам. Нами был создан Общественный экологический фонд сохранения ледников «Монгу». Ледники Кыргызстана служат источником воды, здоровья, энергии и стабильности в Центральноазиатском регионе. От судьбы ледников зависит судьба 50 млн человек. На земном шаре температура воздуха повысилась на 0,60 °С, а у нас в горных районах на 1,06 °С. Это угроза для всего человечества, для фауны и флоры планеты. Деятельность человека становится причиной нарушения экологического баланса. Пришло время думать о более активном использовании альтернативных источников энергии. У нас в Кыргызстане солнечных дней больше, чем холодных. Поэтому мы можем использовать солнечную энергию. Кыргызстан близко расположен к горам, ледникам. Но выхлопные газы автомобилей, выбросы предприятий горнодобывающего производства, массовая вырубка леса, высыхание Аральского моря, которое являлось своеобразным охлаждающим конденсатом, подававшим умеренный воздух в Кыргызстан, – все это отрицательно сказывается на ледниках и ускоряет их таяние. Я считаю, что для эффективной борьбы с экологическими проблемами необходимо изменить мировоззрение человечества, изменить потребительское отношение к природе. Человечество уже сейчас должно задуматься над тем, как ему выжить в новых условиях. В своей жизни человек должен сделать три вещи: почистить глазок ручейка, посадить дерево и посыпать хлебными крошками муравейник. Может быть, это звучит очень просто, но в этом скрывается большая философия. Мы должны защищать воду, дерево и даже крошечных насекомых.

Г

Ey insan, a¤aç dikmeyi unutma! üresel ›s›nma K›rg›zistan buzullar›n› art›k tehdit ediyor. Bu nedenle buzullar› koruma vakf› “Mongu”yu açt›k. K›rg›zistan buzullar› Merkezi Asya bölgesi için su kayna¤›, sa¤l›k, enerji demek ve istikrar demek. 50 milyon insan›n kaderi buzullar›n kaderine ba¤l›. Yerkürede hava ›s›s› 0,60 °C yükselirken, K›rg›zistan’›n da¤l›k bölgelerde bu yükseklik 1,06 °C’ye ulaflt›. Bu bütün insanl›k, gezegenimiz, canl› ve bitkiler için tehlike demektir. ‹nsan›n yapt›klar› çevre dengesinin bozulmas›na sebep oluyor.

Alternatif enerji kaynaklar›n› daha etkili kullanma zaman› geldi. K›rg›zistan’da güneflli günler so¤uk günlerden daha fazla. Bu nedenle günefl enerjisi alternatif olarak tercih edilebilir. K›rg›zistan co¤rafi olarak da¤lara ve buzullara yak›n kurulmufl bir ülke. Fakat egzoz gazlar›, maden iflletmelerinin at›klar›, ›l›k hava veren ve kendine özgü bir tür so¤utucu kondansatör niteli¤indeki Aral denizinin kurumas› buzullara olumsuz etki yap›yor ve erimelerini h›zland›r›yor. Ben çevre problemleriyle etkili mücadele için insanl›¤›n bak›fl aç›s›n›n, do¤ay› tüketim yaklafl›m›n›n de¤ifltirilmesi gerekti¤ini düflünüyorum. ‹nsanl›k flimdiden yeni flartlarda nas›l yaflayaca¤›n› düflünmelidir. Kendi hayat›nda insan üç fley yapmal›d›r: Su yataklar›n› temizlemek, a¤aç dikmek ve kar›ncalara ekmek k›r›nt›s› vermek. Bunlar belki çok basit görünüyor ama bunda büyük bir felsefe sakl›. Biz suyu, a¤ac› ve hatta minicik böcekleri dahi korumal›y›z.

K

‹klim de¤iflikli¤i problemi insanl›¤›n yaflamas› için gerçekten önemlidir. Bilim adamlar› bunu anlad› art›k. 1992 y›l›nda Rio de Janerio’daki görüflmede dünya kamuoyu temsilcileri pratik etkinlikler bafllatma karar› ald›lar. Bu görüflmenin sonucu BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Anlaflmas› oldu. Anlaflma 186 ülkenin imzalamas›yla 1994 y›l›nda yürürlü¤e girdi. 1997 y›l›nda

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

47

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ËÁÏÂ̘˂ÓÒÚË, ÌÓÒfl˘ÂÈ Ô Ë Ó‰ÌÓ Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚È ˆËÍ΢ÂÒÍËÈ ı‡ ‡ÍÚ . ÅÓΠÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ.

mad›. Yeryüzü ikliminin önemli özelli¤i do¤al olarak flartlara ba¤l› döngüsel bir yap›ya sahip de¤iflebilirli¤idir. ‹klimin antropogenik de¤ifliklikleri ise daha önemli hâle geldi.

Ç˚· ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡, ‚˚Á‚‡ÌÌ˚È ÒÊË„‡ÌËÂÏ ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ˝Ì „ËË (ÌÂÙÚË, „‡Á‡, Û„Îfl), Ò ‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂ̸˛ ‚ ÓflÚÌÓÒÚË ·Û‰ÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎflÚ¸ ÓÒÚ Â„Ó ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËË ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ‚ Ú˜ÂÌË ‚ÒÂ„Ó XXI ÒÚÓÎÂÚËfl. ä 2100 „., Òӄ·ÒÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËÓÌÌ˚Ï ÒˆÂ̇ ËflÏ, ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ÏÓÊÂÚ ‰ÓÒÚ˘¸ 540-970 Ô ÓÏËÎÎÂ, Ú. Â. ̇ 90-250 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ‚ ‰ÓË̉ÛÒÚ Ë‡Î¸Ì˚È Ô ËÓ‰. ëӄ·ÒÌÓ Ì‡¯ËÏ ËÒÒΉӂ‡ÌËflÏ, ‚ Ò Â‰ÌÂÏ ‰Îfl ‚ÒÂÈ Ú ËÚÓ ËË ä˚ „˚ÁÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ò Â‰Ìflfl „Ó‰Ó‚‡fl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ XX ‚. ‚ Ô ÂÒ˜ÂÚ ̇ 100 ÎÂÚ ‚ÓÁ ÓÒ· ̇ 1,6°ë, ˜ÚÓ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ‚˚¯Â ÔÓ͇Á‡ÚÂÎÂÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ç‡Ë·Óθ¯Â ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇·Î˛‰‡ÎÓÒ¸ ÁËÏÓÈ (2,6°ë), ‡ ̇ËÏÂ̸¯Â ÎÂÚÓÏ (1,2°ë). è Ë ˝ÚÓÏ ÓÌÓ ·˚ÎÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì ӉË̇ÍÓ‚˚Ï ÔÓ ÓÚ‰ÂθÌ˚Ï ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ Ó·Î‡ÒÚflÏ Ë ‚˚ÒÓÚ‡Ï. Ç ë‚ ÌÓÏ Ë ë‚ Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏ ä˚ „˚ÁÒڇ̠‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ „Ó‰Ó‚Ó„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÁ ‡Ò˜ÂÚ‡ ̇ 100 ÎÂÚ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 0,8-2°ë, ‚ û„Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏ ä˚ „˚Òڇ̠0,6-2,4°ë, ‚ àÒÒ˚Í-äÛθÒÍÓÈ ÍÓÚÎÓ‚ËÌ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 2,4°ë, ‚Ó ÇÌÛÚ ÂÌÌÂÏ ífl̸-ò‡Ì 1,2°ë. åÉùàä ‡Á ‡·Óڇ· ̇·Ó ÒˆÂ̇ Ë‚ ·Û‰Û˘Ëı ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. ùÚÓÚ Ì‡·Ó , Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ‚ ëÔˆˇθÌÓÏ ‰ÓÍ·‰Â Ó ÒˆÂ̇ Ëflı ‚˚· ÓÒÓ‚, ËÏÂÂÚ ˜ÂÚ˚  ÓÒÌÓ‚Ì˚ «Ò˛ÊÂÚÌ˚ ÎËÌËË», ‚ ‡Ï͇ı ÍÓÚÓ ˚ı Ô Â‰ÎÓÊÂÌÓ ¯ÂÒÚ¸ ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒˆÂ̇ Ë‚. é·˘Â Ê ˜ËÒÎÓ ÒˆÂ̇ Ë‚ 40. ä‡Ê‰‡fl «Ò˛ÊÂÚ̇fl ÎËÌËfl» Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌÂÈ ÒˆÂ̇ ËË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ ̇ ‡Á΢Ì˚ı „ËÔÓÚÂÁ‡ı ·Û‰Û˘Â„Ó ÏË Ó‚Ó„Ó ‡Á‚ËÚËfl. åË Ó‚Ó ‡Á‚ËÚË ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ‰ÂÏÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËÏË, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏË Ë ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÏË Ù‡ÍÚÓ ‡ÏË, ÓÚ ÍÓÚÓ ˚ı, ‚ Ò‚Ó˛ Ә ‰¸, Á‡‚ËÒflÚ ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ë ‡˝ ÓÁÓÎÂÈ. Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ô Â‰‚‡ ËÚÂθÌÓÈ ˝ÍÒÔ ÚÌÓÈ ÓˆÂÌÍË ÒΉÛÂÚ ÂÍÓÏẨӂ‡Ú¸ ‰Îfl ‚ÒÂÈ Ú ËÚÓ ËË ä˚ „˚ÁÒڇ̇ Í 2100 „. ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Ò Â‰ÌÂÈ „Ó‰Ó‚ÓÈ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ‚ Ô Â‰Â·ı 2,5...3,0°ë Ë Û‚Â΢ÂÌË „Ó‰Ó‚ÓÈ ÒÛÏÏ˚ ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ̇ 10-15% ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò Ëı ÌÓ Ï‡ÏË ‰Îfl 1961-1990 „„. ùÚÓ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Á‡ „ËÒÚ Ë Ó‚‡ÌÌ˚Ï ‚ 1900-2000 „„. ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚ËÈ Ë Ò Â‰ÌËÏ ÒˆÂ̇ Ì˚Ï ÓˆÂÌÍ‡Ï ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Í 2100 „„. ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÏÓ‰ÂÎflÏ. I

48

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Felaket senaryolar› 40’› buldu Do¤al enerji kaynaklar›n›n (petrol, gaz, kömür) kullan›lmas›na ba¤l› olarak CO2 sal›n›mlar› büyük olas›l›kla bütün XXI. yüzy›l boyunca atmosferdeki CO2 yo¤unlu¤unu belirleyecektir. 2100 y›l›na kadar göz önündeki senaryolara göre atmosferdeki CO2 miktar› 540-970 ppm’e kadar ulaflabilir. Yani sanayi devrimi öncesi miktar›ndan %90–250 daha fazla olacakt›r.

После последнего Ледникового периода уровень океана вырос на сотню метров. Тают и резко сокращаются ледники Альп, Гималаев, Алтая, Кавказа.

Son buzul devrinden sonra okyanuslar›n su seviyesi yüzlerce metre yükseldi.

Alpler, Himalayalar, Altaylar ve Kafkaslardaki buzullar eriyorlar ve h›zla azal›yorlar.

Kyoto’da say›sal sal›m azalt›lmas›n›n belirlendi¤i Kyoto Protokolü imzaland›. Anlaflmay› ABD ve Avustralya’dan baflka bütün geliflmifl büyük ve geliflmekte olan ülkeler olmak üzere 166 ülke onaylad›. Ülkeler küresel iklim de¤iflikli¤inin gezegen çap›nda bir problem oldu¤unu ve bunu bütün dünyayla beraber çözmek gerekti¤ini gittikçe daha iyi anl›yorlar. ‹ttifakla karar al›nmas› terörle yap›lan ortak mücadele kadar gerekli ve kaç›n›lmazd›r. Bu konuda politikac›lar ne kadar erken reel hareket etmeye bafllarlarsa, zarar o kadar az olur.

Fakat iklim de¤iflikli¤i sebepleri, kar›fl›kl›klar› ve çeflitliliklerinden ve yine farkl› bileflimlerdeki birkaç faktörün ortak hareketinden dolay› tam olarak a盤a ç›kar›l-

Araflt›rmalar›m›za göre 20. yüzy›lda bütün K›rg›zistan Cumhuriyeti için y›ll›k ortalama ›s› derecesi 1,6°C artt›. Bu küresel ›s›nmadan çok daha yüksek bir derecedir. En fazla ›s›nma k›fl›n gözlemlendi (2,6°C ), en az yaz›n (1,2°C). Bununla beraber baz› iklim bölgeleri ve bölge içi baz› istasyonlarda, yani yüksek alanlarda ›s›nma hissedilir derecede çeflitlilik gösteriyor. Kuzeybat› K›rg›zistan’da ›s›nma diapozonu 100 y›l içinde y›ll›k 0,8-2 °C, Güneybat› K›rg›zistan’da 0,6-2,4°C, Iss›k Göl havzas›nda ›s›nma yaklafl›k 2,4°C, ‹ç Tyan fian’da 1,2 °C oldu.

BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤i Uzmanlar Grubu gelecekteki sera gaz› sal›n›mlar›yla ilgili bir tak›m senaryolar haz›rlad›. Özel bir raporla sunulan bu senaryolar›n dört ana “konusu” var. Bu konular çerçevesinde alt› senaryo haz›rland›. Senaryolar›n toplam say›s› 40. “Konu” ve konuyla ilgili senaryolar dünyan›n gelecekteki kalk›nmas›na dayan›yor. Dünya kalk›nmas› demografik, ekonomik ve teknolojik faktörlerle belirleniyor. Do¤al kaynaklardan elde edilen enerji tüketimi ve sera gaz› sal›n›m› ve tanecikleri her fleyden önce bu faktörlere ba¤l›.

Bir uzman olarak ön de¤erlendirme aç›s›ndan, bütün K›rg›zistan topraklar› için 2100 y›l›na kadar y›ll›k ortalama ›s› art›fl›n› 2,5-3 °C, y›ll›k ya¤›fl miktar›n› 19611990 y›llar› aras›ndaki ölçülerine göre y›ll›k %10-15 art›fl tahmin edilebilir. Bunlar, 1900-2000 y›llar› aras›ndaki kay›tl› de¤iflen iklim flartlar›na ve küresel örneklerde rastlanan 2100 y›l›na kadarki iklim de¤ifliklerinin ortalama senaryo de¤erlerine uygundur. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Колледж, функционирующий за счет солнечной энергии (Франция) Fransa’da günefl enerjili bir kolej

Борьба с глобальным потеплением: Город солнца Четин Гексу Доцент Средневосточного технического университета (Турция).

Küresel ›s›nmaya karfl›: Günefl-kentler Çetin Göksu Doç Dr., ODTÜ Ö¤retim Üyesi (Türkiye).

Ó Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ÛÌË͇θÌ˚È Ô ÓÂÍÚ, ‡Á ‡·ÓÚ‡ÌÌ˚È Ò ˆÂθ˛ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌ˲ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.

É

é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ Ë ÓÚ‰ÂθÌ˚ ÒÚ ‡Ì˚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÎË ÓÚ˜ÂÚ˚, ÍÓÚÓ ˚Â Í ‡ÒÌÓ Â˜Ë‚Ó Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚Û˛Ú Ó Ì‡˜‡ÎÂ Ô ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. éÒÌÓ‚ÌÓÈ Â„Ó ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú – ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ Ë ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ ˝ÚËÏ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ͇ڇÒÚ ÓÙ˚. êÓÒÚ ‚˚· ÓÒ‡ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í Ú‡flÌ˲ ΉÌËÍÓ‚, ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇, ̇‚Ó‰ÌÂÌËflÏ, Á‡ÒÛı‡Ï Ë ‰ Û„ËÏ

50

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÒÚËıËÈÌ˚Ï ·Â‰ÒÚ‚ËflÏ. è‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚ Ú‡ÍÊ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı „·‚Ì˚ı Ô Ë˜ËÌ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÖÊ„ӉÌÓ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ‚˚· ‡Ò˚‚‡ÂÚÒfl ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎ ‰ Ú Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. ç ‰Ó·Ë‚¯ËÒ¸ ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚· ÓÒ‡ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û, Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÒÓı ‡ÌÂÌËË ÊËÁÌË Ì‡ áÂÏÎÂ. É·‚̇fl Á‡‰‡˜‡ ‚ Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲ – ÒÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚˚· ÓÒ‡ Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. ÇÓÔ ÓÒ ‚ ÚÓÏ, Í‡Í ˝ÚÓ Ò‰Â·ڸ. Ç˚· ÓÒ˚ Ë ÒÍÓÔÎÂÌË ԇ ÌËÍÓ‚˚ı

ünefl-kent, dünyada oluflan ekolojik krize ve küresel ›s›nmaya karfl› gelifltirilen yeni ve özgün bir kent planlama modelidir.

G

Gerek Birleflmifl Milletler’in ve gerekse ülkelerin haz›rlad›¤› ba¤›ms›z raporlar küresel ›s›nman›n bafllad›¤›n› gösteriyor. Küresel ›s›nman›n en önemli sonucu, iklim de¤iflikli¤i ve buna ba¤l› olarak geliflen çevre felaketleridir. Nitekim son y›llarda artan sera gaz› emisyonlar›, buzlar›n erimesine, sular›n yükselmesi-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

„‡ÁÓ‚ ̇·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‚ ‡ÁÌ˚ı ÚӘ͇ı ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ ‡, ÌÓ ÂÒÚ¸ ÏÂÒÚ‡, „‰Â ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl Ëı ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÂÎË͇. 7080% ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ̇ Í ÛÔÌ˚ Ï„‡ÔÓÎËÒ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ „·‚Ì˚ı Á‡‰‡˜ – ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ë ‚̉ ÂÌË ÒËÒÚÂÏ, Ì ‚˚· ‡Ò˚‚‡˛˘Ëı ‚Ó ‚ ÂÏfl ‡·ÓÚ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ‰‚ÛÓÍËÒ¸ ۄΠӉ‡. ë„ӉÌfl Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ Á‡„ flÁÌÂÌÌ˚ „Ó Ó‰‡ ‚ ˜ËÒÚ˚Â Ë ·Î‡„ÓÛı‡˛˘Ë ÔÓÒÂÎÂÌËfl Ó˜Â̸ ÒÎÓÊÌÓ. çÂÓ·ıÓ‰Ëχ ‡Á ‡·ÓÚ͇ ÌÓ‚˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ˝ÚÓ „Ó Ó‰, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ë ‚ÒÂÒÚÓ ÓÌÌ ËÒÔÓθÁÛÂÚÒfl ÒÓÎ̘̇fl ˝Ì „Ëfl, ˜ÚÓ ÒÌËÁËÚ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ «„ flÁÌ˚ı» ‚ˉ‡ı ˝Ì „ËË. ëÓÎ̘̇fl ˝Ì „Ëfl ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚ‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó˜Ë˘ÂÌ˲ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ˉ‡θ̇fl ÒËÒÚÂχ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛˘‡fl ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË Ë ÔÓ‚˚¯‡˛˘‡fl ͇˜ÂÒÚ‚Ó ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

Город, гармонирующий с природой ɇ ÏÓÌËfl Ò Ô Ë Ó‰ÓÈ – ‚ÚÓ ‡fl ÓÚ΢ËÚÂθ̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, „Ó Ó‰‡ Ì Á‡·ÓÚflÚÒfl Ó ÔÓ‰‰Â ʇÌËË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡. ê‡‰Ë ‡Á‚ËÚËfl Ë̉ÛÒÚ ËË ‚ ÊÂ Ú‚Û Ô ËÌÓÒflÚÒfl ÏÌÓ„ËÂ Ô Ë Ó‰Ì˚ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡: ÔÎÓ‰Ó Ó‰Ì˚ ÔÓÒ‚Ì˚ ÔÎÓ˘‡‰Ë, ‡ÒÚËÚÂθÌ˚È Ë ÊË‚ÓÚÌ˚È ÏË , ‚Ó‰Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË. Ç ÊË‚Û˛ Ô Ë Ó‰Û ‚ÒÚ ‡Ë‚‡ÂÚÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÓÓ ÛÊÂÌËÂ, ̇Á˚‚‡ÂÏÓ „Ó Ó‰ÓÏ. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ · ÓÒ‡ÂÚ ‚˚ÁÓ‚ ӯ˷ӘÌÓÏÛ ÔÓÌËχÌ˲ ÏӉ ÌËÁχ, Ô ÂÍÎÓÌflÂÚÒfl Ô ‰ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË, ÒÚ ÂÏËÚÒfl ҷ ˜¸ Ëı ‰Îfl ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ ÒÚ ÂÏËÚÒfl Í ÒÓÁ‰‡Ì˲ „Ó Ó‰ÒÍÓÈ Ò Â‰˚, „‡ ÏÓÌ˘ÌÓ ÒÓ˜ÂÚ‡˛˘ÂÈÒfl Ò ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË. í ÂÚ¸fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ, ·Î‡„Ó‰‡ fl ˝ÚÓÏÛ Ô ÓÂÍÚÛ, „Ó Ó‰‡ Ô ÂÒÚ‡ÌÛÚ Ì‡ÌÓÒËÚ¸ ‚ ‰ Ô Ë Ó‰Â. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‚ „Ó Ó‰‡ı ‚̉ fl˛ÚÒfl ÌÓ‚˚Â Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚, Ì Á‡„ flÁÌfl˛˘Ë ÓÍ Ûʇ˛˘Û˛ Ò Â‰Û. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, „Ó Ó‰‡ Ô ÂÒÚ‡˛Ú ·˚Ú¸ ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË ÓÚ ‡‚ÎÂÌËfl ‚ÓÁ‰Ûı‡, ‚Ó‰Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ë ÔÓ˜‚˚. çÓ‚˚ ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍË ÒËÒÚÂÏ˚ ÒÓÁ‰‡˛Ú ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÈ Ë ˜ËÒÚÓÈ Ò Â‰Â.

ÔÓÒÍÓθÍÛ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚Ó Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ë ÛÒÎÓ‚Ëfl Ì ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÔÓ‰Ó·Ì˚ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ӇÁËÒ˚. ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó „Ó Ó‰‡ Ô ÂÔflÚÒÚ‚ÛÂÚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÏÛ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ì˲ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË. åÓÊÌÓ ‰‡Ê „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ „Ó Ó‰‡ ÓÚ‚Â ÌÛÎËÒ¸ ÓÚ ÒÓÎ̈‡ Ë Â„Ó ·Î‡„Ó‰‡ÚÌ˚ı ÎÛ˜ÂÈ. ê‡ÒÔÓÎÓÊÂÌË „Ó Ó‰‡, Â„Ó Ï‡Í ÓÒÚ ÛÍÚÛ Ë Ò‡Ï˚ı ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌ˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ˝ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚÓ ‡. àÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚, Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ë ‚ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËË „Ó Ó‰ÒÍÓÈ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ˚, Ë„ÌÓ Ë Û˛Ú ÒÓÎ̘ÌÛ˛ ˝Ì „˲. èÓ˝ÚÓÏÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡, ËÒÔÓθÁÛfl Ô Ë‚˚˜Ì˚ ÏÓ‰ÂÎË, Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχ ÌÓ‚‡fl ÒËÒÚÂχ Ô·ÌË Ó‚‡ÌËfl. Ç ÌÓ‚˚ı „Ó Ó‰‡ı. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ÌÓ‚‡fl ÏÓ‰Âθ „Ó Ó‰ÒÍÓÈ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ˚. ÉÓ Ó‰, Â„Ó Ï‡Í ÓÓ·˙ÂÍÚ˚, ÊËÎ˚ ‰Óχ, ÏËÍ Ó ‡ÈÓÌ˚, Ú ‡ÌÒÔÓ Ú̇fl ÒËÒÚÂχ ‡ÒÔÓ·„‡˛ÚÒfl Ò Û˜ÂÚÓÏ Ì‡Î˘Ëfl ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË Ë Ô Ë Ó‰Ì˚ı ·Ó„‡ÚÒÚ‚. Ç Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı „Ó Ó‰‡ı. ÑÎfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËÂ Ô ÓÂÍÚÓ‚

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ne, sel, kurakl›k vb çevre felaketlerin artmas›na neden olmufltur. Küresel ›s›nman›n bafll›ca nedeni de “fosil” kökenli enerji türlerini kullanma sonucunda ortaya ç›kan sera gazlar›d›r. Dünyada y›lda yaklafl›k 45 milyar ton sera gaz› atmosfere sal›n›yor. Bu sera gaz› emisyonlar› azalt›lmad›kça, bir felakete do¤ru giden “dünya yaflam›n›” kurtarmak pek mümkün görünmüyor. Küresel ›s›nmaya karfl› savaflta as›l amaç, sera gaz› emisyonlar›n› azaltmakt›r. Ancak sera gaz› emisyonlar› nas›l azalt›l›r ve nas›l giderek yok edilir?

Sera gazlar›n›n dünya üzerinde ç›kt›¤›, yay›ld›¤› noktalar çok farkl› alanlar› kapsamakla birlikte, baz› noktalarlarda yo¤un oldu¤u gözlenmektedir. Nitekim bu gözlemlere göre, sera gazlar›n›n yaklafl›k % 70-80’i kentlerden kaynaklanmaktad›r. O halde as›l amaç, modernizmin bir sonucu olarak geliflen kentlerin, sera gaz› üretmeyen sistemlere dönüfltürülmesi olmal›d›r. Ancak, bugünün kirletici odaklar› olan kirli kentleri, temiz

Город солнца – идеальная система, обеспечивающая энергетические потребности и повышающая качество жизни населения.

Günefl-kent, hem kentin enerji gereksinmesini do¤al yollardan sa¤layan, hem de bu sayede insanca yaflama imkanlar› sunan ve sera gaz› üretimini azaltan ideal bir kent modelidir.

Офис, работающий с использованием солнечной энергии (Германия) Almanya’da Günefl enerjili bir iflyeri

Как осуществить проект Города солнца? ä‡ÍÓÈ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ „Ó Ó‰‡, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ ÏÓ„ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË? ÇÓÔ ÓÒ ˝ÚÓÚ Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Ô ÓÒÚÓÈ Ë ÒÎÓÊÌ˚È,

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

51

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

„Ó Ó‰ÒÍÓ„Ó Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl. Ç̉ flÂÏ˚ ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ÊËÎˢÌ˚Â Ô ÓÂÍÚ˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl Ò Û˜ÂÚÓÏ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ Ô ÂÒÏÓÚ ÂÚ¸ Ë Ó·ÌÓ‚ËÚ¸ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌ˚ ‡ÍÚ˚, „ÛÎË Û˛˘Ë ‚‰ÂÌË ‡ ıËÚÂÍÚÛ Ì˚ı ‡·ÓÚ, ËÌÒÚ Û͈ËË Ó ‡·ÓÚ ÓÚÓÔËÚÂθÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ. éÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ‡ ıËÚÂÍÚÛ ˚ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡. ëÓ‚ ÂÏÂÌ̇fl ‡ ıËÚÂÍÚÛ ‡ Á‡ÏÍÌÛÚ‡ ‚ Ò·Â, ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ ̇ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËË Á‡„ flÁÌfl˛˘Ëı ‚ˉӂ ˝Ì „ËË. ÑÎfl ÒÌËÊÂÌËfl Ô Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚË Í ˝ÚËÏ ‚ˉ‡Ï ˝Ì „ËË Ë Ô ‚Ӊ‡ „Ó Ó‰Ó‚ ̇ ˜ËÒÚ˚ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍË ËÒÚÓ˜ÌËÍË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı ‡ ıËÚÂÍÚÛ Ì˚ı Ô Ë̈ËÔÓ‚. éÚÓÔÎÂÌËÂ, ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ˝ÎÂÍÚ ÓÔ Ë·Ó ˚, ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ ‰Îfl Ô Ë„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÔË˘Ë Ë Ú.‰. ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ Ô ‚‰ÂÌ˚ ̇ ÒÓÎ̘ÌÛ˛ ˝Ì „˲. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‡Á ‡·ÓÚ‡Ú¸ ͇˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚È ÒÔÓÒÓ· ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡, Û˜ËÚ˚‚‡˛˘ËÈ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË. ÑÓ΄ÓÒ Ó˜Ì‡fl ˆÂθ «ÒÓÎ̘ÌÓÈ ‡ ıËÚÂÍÚÛ ˚» ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÓÒ̇˘ÂÌËË ÊËÎ˚ı ÔÓÏ¢ÂÌËÈ ÒÓÎ̘Ì˚ÏË ·‡Ú‡ ÂflÏË. í ‡ÌÒÔÓ Ú̇fl ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ ‚ ÉÓ Ó‰Â ÒÓÎ̈‡. é‰Ì‡ ËÁ ÒÎÓÊÌ˚ı Ô Ó·ÎÂÏ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı „Ó Ó‰Ó‚ – Á‡„ flÁÌÂÌË ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ÏË Ò Â‰ÒÚ‚‡ÏË. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ Ô ÂıÓ‰ ̇ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚ Ò ÏËÌËχθÌ˚ÏË Á‡Ú ‡Ú‡ÏË ˝Ì „ËË, ‡·ÓÚ‡˛˘Ë ̇ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚÓÏ ÚÓÔÎË‚Â. è ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÓÈ ÓÚ ‡ÒÎË ÔÓÁ‚ÓÎËÚ ÒÌËÁËÚ¸ ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ˝Ì „ËË. ÉÓ Ó‰‡, ‚̉ fl˛˘Ë ÂθÒÓ‚˚È Ú ‡ÌÒÔÓ Ú, ‚ÂÎÓÒËÔ‰Ì˚Â Ë Ô¯ÂıÓ‰Ì˚Â Ú ‡ÒÒ˚, ‚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ÒÌËʇ˛Ú Û Ó‚Â̸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl „Ó ˛˜Â„Ó ÚÓÔÎË‚‡. èÓ˝ÚÓÏÛ Ô Ë Ô·ÌË Ó‚‡ÌËË „Ó Ó‰Ó‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Â‰ÛÒÏ‡Ú Ë‚‡Ú¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚̉ ÂÌËfl ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÒËÒÚÂÏ.

Современные города отвернулись от солнца и его благодатных лучей.

Modern kentler günefle s›rt›n› dönmüfl kentlerdir.

Güneflten hiçbir flekilde yararlanamamaktad›r.

åÓ‰Âθ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡ ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÌÓ‚˚ı ‡ ıËÚÂÍÚÛ Ì˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ, ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ˝Ì „ËË, ÙÓ ÏË ÛÂÚ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚È ÚËÔ ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌËfl – Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓ «ÒÓÎ̘ÌÓ ÒÓÁ̇ÌË». ÅÓΠÚÓ„Ó, ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË ÓÁ̇˜‡ÂÚ ÓÚ͇Á ÓÚ Ì‚ÂÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ï˚¯ÎÂÌËfl, Ô ÂıÓ‰ ̇ ÒÍ ÓÏÌ˚È, ÌÓ ·ÓΠÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë Á‰Ó Ó‚˚È Ó· ‡Á ÊËÁÌË. è ÓÂÍÚ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡ ‰‡ÂÚ Ì‡‰ÂÊ‰Û Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌÛ˛ Ë ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÊËÁ̸, ‡ÎËÁ‡ˆË˛ ÌÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ Ë Ô Ë Ó‰ÓÈ, ÒÓÁ‰‡ÂÚ Â‡ÎËÒÚ˘ÌÛ˛ Ë Ì‡Û˜ÌÓ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÛ˛ ‡Î¸Ú ̇ÚË‚ÌÛ˛ ÏÓ‰Âθ „Ó Ó‰‡ ‰Îfl ÊËÁÌË. í‡ÍË „Ó Ó‰‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ˆÂθ˛ ‰Îfl ‚ÒÂı β‰ÂÈ, ÒÚ ÂÏfl˘ËıÒfl ÊËÚ¸ ‚ ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌ˚ı ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÛÒÎÓ‚Ëflı. óÚÓ ÌÂχÎÓ‚‡ÊÌÓ, ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ÏÓ‰Âθ „Ó Ó‰‡, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÊË‚ÂÚ ‚ ÚÂÒÌÓÏ ÒÓ˛ÁÂ Ò Ô Ë Ó‰ÓÈ, ÌÂ Ô Ë˜ËÌflfl ÂÈ ‚ ‰‡, Á‡·ÓÚflÒ¸ Ó ÌÂÈ. àÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË ÒÓÁ‰‡ÂÚ ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÊËÁ̉ÂflÚÂθÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë ‰ Û„Ëı ÒÛ˘ÂÒÚ‚, ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô Ó‰ÓÎÊÂÌËfl ‚ÒÂı Í Û„Ó‚˚ı Ô Ë Ó‰Ì˚ı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „Ó Ó‰‡. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ·Û‰ÛÚ Ô Â‰ÓÚ‚ ‡˘ÂÌ˚ Ù‡ÍÚÓ ˚, ̇ Û¯‡˛˘Ë ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚, ·Û‰ÂÚ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌÓ Ô Ó‰ÓÎÊÂÌË ÊËÁÌË. ùÚË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ô ÓÂÍÚÓÏ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔÛÌÍÚ‡. ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï ˝Ú‡ÔÓÏ Ì‡ ÔÛÚË Ô ÂıÓ‰‡ Í ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ «ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», ‚ ÍÓÚÓ ÓÈ ÌÂÚ ÏÂÒÚ‡ Á‡„ flÁÌÂÌ˲ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚, ÍÓÚÓ ‡fl Û‚‡Ê‡ÂÚ Ô Ë Ó‰Û, ËÒÔÓθÁÛÂÚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË, ÓÔË ‡ÂÚÒfl ̇ Ô Ë̈ËÔ ‡‚ÌÓÔ ‡‚ÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ô Ë Ó‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇. I http://bluesun12.googlepages.com/home

kentlere dönüfltürmek çok zor. Yeni yaklafl›mlara, yen uygulamalara gerek var.

Günefl-kent, günefl ›fl›nlar›n› do¤rudan ve en etkin biçimde kullanan bir kent demektir. Kentin enerji ihtiyac›n›, do¤rudan kent üzerine düflen ›fl›nlardan ya da türevlerinden yararlanarak elde eder. Bu yolla elde edilen enerji, baflka tür kirletici enerjilere ba¤›ml›l›¤› azalt›r.

Günefl enerjisi çok temiz bir enerji türü oldu¤undan, kentlerde meydana gelen yo¤un hava kirlili¤ini ortadan kald›r›r.

Günefl-kent, hem kentin enerji gereksinmesini do¤al yollardan sa¤layan, hem de bu sayede insanca yaflama imkanlar› sunan ve sera gaz› üretimini azaltan ideal bir kent modelidir. Sera gazlar› üretimini de s›n›rlad›¤› için, küresel ›s›nmay› durdurman›n en etkili yöntemidir.

Do¤a ile bar›fl›k bir kent anlay›fl› Günefl-kentin ikinci özelli¤i, “do¤a ile bar›fl›k bir kent anlay›fl›d›r”. Bilindi¤i gibi mevcut kentlerde do¤a göz ard› edilmektedir. Bu nedenle, do¤al yaflam, verimli tar›m alanlar›, bitkiler, hayvanlar ve su kaynaklar› önemsenmez, kentin geliflmesi ve yay›lmas› karfl›s›nda hemen bütün “do¤al de¤erler” yok edilir.

Do¤an›n ortas›nda, do¤al olmayan, do¤adan ba¤›ms›z ve “yapay bir ortam” yarat›l›r. Günefl-kent modernizmin bu yanl›fl anlay›fl›na tamamen karfl›d›r. Do¤al de¤erlere ve kaynaklara sayg›l›d›r, onlar› titizlikle korur, gelecek nesillerin de kullanabilmesi için çaba harcar. Temiz, do¤al de¤erlerle bütünleflmifl ortamlar›n haz›rlanmas›na özen gösterir.

Günefl-kentin üçüncü özelli¤i, kentlerin, çevre kirletici odaklardan ar›nd›r›lmas›d›r. Bugün kentlerde çevreyi kirleten sanayi ve konut ulafl›m merkezlerini çevreyi kirletmeyen sistemlere dönüfltürür. Böylece kentleri, yaflam için vazgeçilmez olan havay›, su kaynaklar›n› ve topra¤› kirletmesine asla izin vermez. ‹nsanlar›n kentlerde, temiz ortamlarda yaflabilmesinin temel alt yap›s›n› haz›rlar.

Günefl-kent nas›l gerçekleflir? Жилой дом, оснащенный солнечными батареями (Франция) Fransa’da günefl enerjili toplu konut

52

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Bir kent, yap›s› nas›l olmal› ki, güneflten yararlanabilsin? Sorun asl›nda hem basit, hem de oldukça karmafl›kt›r. Çünkü

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Фабрика с нулевыми выбросами (Германия) Almanya’da s›f›r emisyonlu fabrika

bugünün mevzuat› ve yöntemleri ile bu imkan› sa¤lamak mümkün de¤ildir. Gerçekten de bugünün kentsel yap›s›, güneflten istenildi¤i ölçüde yararlanmay› engellemektedir. Hatta daha ileri giderek iddia edilebilir ki, modern kentler günefle s›rt›n› dönmüfl kentlerdir. Güneflten hiçbir flekilde yararlanamamaktad›r. Kentin yer seçiminden, makro formuna ve giderek tek tek yap›lar›na kadar hemen her fley güneflin dikkate al›nmad›¤› yöntemlerle v planlama yaklafl›mlar› ile belirlenmektedir. Kentin oluflumuna katk› yapan bütün bilgi birikimleri, güneflten ba¤›ms›z etmenlere dayanmaktad›r. Bu nedenle, modern kent yaklafl›mlar› ile günefl-kenti planlamak hemen hemen imkans›zd›r. Günefl-kenti planlayabilmek, yeni bir planlama yaklafl›m› gerektirir.

Yeni kentlerde: Günefl-kent yeni bir kent planlama modelidir. Günefl enerjisi dikkate al›narak, kentin yer seçimi, makro formu, toplu konutlar›, yap› adalar›, ulafl›m sistemleri, do¤ay› ve günefli dikkate al›narak planlan›r ve tasarlan›r.

Mevcut kentlerde: Günefl sistemlerini uygulayabilmek için “Kentsel Dönüflüm Projelerinin” yap›lmas›na gerek vard›r.

Halen yürütülen “toplu konut projeleri”, Günefl enerjili ve ekolojik planlama anlay›fl› ile düzenlenmelidir. Kentlerde imar yasas›, imar yönetmenlikleri, bina inflaat ve ›s› yönetmelikleri de¤ifltirilerek, güneflten yararlanan, günefl teknolojilerinin kullan›m›n› mümkün k›lan revizyonlar yap›lmal›d›r.

Günefl-kentin Mimarisi Farkl›d›r: Modern mimari içe kapal›, kirletici fosil enerjilere afl›r› ba¤›ml›d›r. Bu ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas› ve temiz enerjilerle karfl›-

YAZ 2007, SAYI: 25

Долгосрочная цель «солнечной архитектуры» состоит в оснащении жилых помещений солнечными батареями.

Günefl mimarisinin uzun vadeli hedefi, her evin ve binan›n günefl pilleri kullanarak enerji üreten sistemler olarak tasarlanmas›d›r. lanmas› için, modern mimariden vazgeçilmesi gerekmektedir. Bunun yerine, evsel aktiviteler (›s›nma, ayd›nlatma, ev aletleri, piflirme vb) için günefl enerjili sistemlere geçilmelidir. Bu nedenle, yeni bir mimariye ihtiyaç vard›r. Bu mimari, günefli en iyi de¤erlendiren “Günefl Mimarisi” yaklafl›m›d›r. Günefl mimarisinin uzun vadeli hedefi, her evin ve binan›n günefl pilleri kullanarak enerji üreten sistemler olarak tasarlanmas›d›r.

Günefl-kentte Ulafl›m Sistemleri: Mevcut kentlerdeki di¤er bir sorun, ulafl›m sistemlerindeki afl›r› enerji tüketimi ve bunun yaratt›¤› çevre kirlenmesidir.

Ulafl›m› süresini en aza indiren, daha az enerji tüketen sistemlere geçmek gerekir. Kent ulafl›m›nda enerji tüketimi, mekansal organizasyonla önemli oranlarda azalt›labilir. Yayal›, bisikletli ve rayl› sistemleri etkin ve yayg›n kullanan kentler, önemli ölçüde fosil tüketimini azalt›r. Bunun için de, bu sistemlere göre kentleri flekillendirmek ve organize etmek gereklidir.

Günefl-kent modeli bize, günefl mimarisi ve günefl teknolojileri ile farkl› yaflam alanlar›n›, günefl enerjisi ile farkl› ama kirletmeyen enerji biçimlerini, “günefl bilinci” ile farkl› bir dünya görüflünü sunmakla kalm›yor, karanl›k bilinçlerin ayd›nland›¤›, tüketimin azalt›ld›¤›, mütevazi ama daha gerçekçi, daha do¤al ve

daha sa¤l›kl› bir yaflam biçimi vaat ediyor. O bize, özgür ve özgün bir yaflam›n gerçekleflebildi¤i, insan›n yeniden do¤aya, do¤a ile birlikte olmaya yönelece¤i, gerçekçi ve bilimsel anlamda yeni ve ciddi bir “kent ve yaflam alternatifi” sunmaktad›r. Bu yönüyle günefl-kentler, bütün insanlar›n, temiz kentlerde yaflamak isteyenlerin, gerçeklefltirmek isteyebilece¤i bir hedeftir.

En önemlisi de insan›n ve do¤an›n birlikteli¤ini, birbirine zarar vermeden yaflamay› dikkate alan ilk model olmas›d›r.

Günefl-kent do¤an›n enerjisi olan günefl ›fl›nlar›n› kulland›¤› için, insanlarla birlikte di¤er canl›lar›n yaflamas› için gerekli enerji ortam› sunmaktad›r. Bu nedenle do¤an›n di¤er canl›lar›n›n birbirleriyle iliflkilerini, ekolojik döngülerin kent ortam›nda da devaml›l›¤›n› sa¤lar. Böylece, yaflam›n bütünlü¤ünü engelleyen faktörleri ortadan kald›r›r ve yaflamsal döngülerin devam›n› sa¤lar. Bu özellikleri nedeniyle günefl-kent, yaflam kaliteleri içeren ekolojik bir kent özeli¤i kazanmaktad›r.

Günefl-kent, modernizmin çevreyi kirleten, insan› ve do¤ay› sömüren bir uygarl›ktan, do¤aya sayg›l›, do¤al enerjiler kullanan, do¤a ve sevgi temeline dayal› yeni bir uygarl›¤a “Günefl Uygarl›¤›na” giden yolda en önemli bir kilometre tafl›d›r. I http://bluesun12.googlepages.com/home

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

53

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Жизнь в эпоху глобальной оттепели Александр Сергеев Журнал «Вокруг света» (Россия).

Küresel erime ça¤›nda hayat Aleksandr Sergeyev Gazeteci, Vokrug Sveta dergisi (Rusya).

ÔÓÚÓÍ ÌÓ‚ÓÒÚÂÈ ÌÂÚ Ì‰ÓÒÚ‡Ú͇ ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÍÎËχڇ. Ç ÄÌ„ÎËË ÒÏÂÒÚËÎËÒ¸ Í ÒÂ‚Â Û ‡ ‡Î˚ Ó·ËÚ‡ÌËfl fl‰‡ ÔÚˈ. Ç ä‡Ì‡‰Â ÂÍË Ì‡ ‰‚ Ì‰ÂÎË ÏÂ̸¯Â Ô Ó‚Ó‰flÚ ÔÓ‰Ó Î¸‰ÓÏ, ˜ÂÏ ÔÓ΂Â͇ ̇Á‡‰. Ç É ÂÌ·̉ËË ÂÁÍÓ ÛÒÍÓ ËÎÓÒ¸ ‰‚ËÊÂÌˠΉÌËÍÓ‚. èÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ‰‡ÌÌ˚Ï, ÒڇΠÓÒ··Â‚‡Ú¸ ÉÓθÙÒÚ ËÏ... ëÍ·‰˚‚‡ÂÚÒfl ‚Ô˜‡ÚÎÂÌËÂ, ˜ÚÓ Ì‡ áÂÏΠ̇ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÓÚÚÂÔÂθ.

aber selinde iklimdeki küresel ›s›nma delillerinde s›k›nt› yok. ‹ngiltere’de bir sürü kuflun yaflam alan› kuzeye do¤ru yer de¤ifltirdi. Kanada’da nehirler yar›m yüz y›l öncekinden iki hafta daha az don alt›nda ak›yorlar.

Grönland’da buzullar›n hareketi keskin bir flekilde h›zland›. Baz› verilere göre Gulfstream s›cak su ak›nt›s› zay›flamaya bafllad›. Yeryüzünde buzullar›n erimeye bafllad›¤› izlenimi do¤uyor.

H

Ç

è ‡‚‰‡, ̇‰ÂÊÌÓ ËÁÏ ËÚ¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ú Û‰ÌÓ: Ì ı‚‡Ú‡ÂÚ ÏÂÚÂÓÒڇ̈ËÈ ‚ ÔÓÎfl Ì˚ı ‡ÈÓ̇ı, ‚ „Ó ‡ı, ‚ ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËıÒfl ÒÚ ‡Ì‡ı. èÓ˜ÚË Ì Óı‚‡˜ÂÌ˚ ËÁÏ ÂÌËflÏË Ó·¯Ë Ì˚Â Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚‡ Ó͇ÌÓ‚. íÂÏ Ì ÏÂÌÂÂ, ÍÎËχÚÓÎÓ„Ë ËÁ Í ÛÔÌÂȯËı ÏË Ó‚˚ı ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍËı ˆÂÌÚ Ó‚, ÒÓ· ‡‚ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ ‡ ıË‚˚ ÏÂÚÂÓ‰‡ÌÌ˚ı ËÁ ‡ÁÌ˚ı ‡ÈÓÌÓ‚ ÏË ‡, ‚˚‰ÂÎËÎË ‚ XX ‚. ‰‚‡ ÓÚ˜ÂÚÎË‚˚ı ˝ÔËÁÓ‰‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl: Ò 1910 ÔÓ 1940 „. ̇ 0,3-0,4 „ ‡‰ÛÒ‡, Ë Ò 1970 „. ÔÓ Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Â˘Â Ì‡ 0,6-0,8 „ ‡‰ÛÒ‡. èÓÚÂÔÎÂÌË ÌÂÓ‰Ë̇ÍÓ‚Ó ÔÓ ÁÂÏÌÓÏÛ ¯‡ Û. 燉 ÒÛ¯ÂÈ ÓÌÓ Á‡ÏÂÚÌÂÂ, ˜ÂÏ Ì‡‰ Ó͇̇ÏË, ‚ ë‚ ÌÓÏ ÔÓÎÛ¯‡ ËË ·ÓΠ‚˚ ‡ÊÂÌÓ, ˜ÂÏ ‚ ûÊÌÓÏ. ç‡Ë·ÓΠÒËθÌ˚ ÍÓη‡ÌËfl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ̇·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‚ Ô ËÔÓÎfl Ì˚ı „ËÓ̇ı, „‰Â ‚Ó‰‡ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ̇ „ ‡Ìˈ ڇflÌËfl/Á‡Ï Á‡ÌËfl. á‰ÂÒ¸ ‚Ò ÌÂÛÒÚÓȘ˂Ó: Ì·Óθ¯Ó ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌË ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÂÁÍËÈ ÓÒÚ ÒÌÂÊÌÓ-ΉflÌÓ„Ó ÔÓÍ Ó‚‡. éÚ ‡Ê‡fl ‚ ÍÓÒÏÓÒ ÒÓÎ̘ÌÓ ËÁÎÛ˜ÂÌËÂ, ÒÌ„ Ë Î‰ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ ÔÓıÓÎÓ‰‡Ì˲. èÓÚÂÔÎÂÌË ÊÂ, Ì‡Ó·Ó ÓÚ, ÒÓÍ ‡˘‡fl ÒÌÂÊÌÓ-ΉflÌÓÈ ÔÓÍ Ó‚, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ Ô Ó„ Â‚Û ‚Ó‰˚ Ë ÔÓ˜‚˚, ‡ ÓÚ ÌËı Ë ‚ÓÁ‰Ûı‡. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ËÏÂÌÌÓ ˝Ú‡ ÌÂÛÒÚÓȘ˂ÓÒÚ¸ – ÓÒÌӂ̇fl Ô Ë˜Ë̇ ÚÂı Ô ËӉ˘ÂÒÍËı ÓΉÂÌÂÌËÈ Ë ÔÓÚÂÔÎÂÌËÈ, ÍÓÚÓ ˚ÏË ·Ó„‡Ú‡ ËÒÚÓ Ëfl ÍÎËχڇ ̇ áÂÏÎÂ.

54

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Кто закрыл форточку? ç‡ ˝ÚÓÏ ÏÂÒÚ ̇‰ÂÊÌ˚ ̇ۘÌ˚ ‰‡ÌÌ˚ Á‡Í‡Ì˜Ë‚‡˛ÚÒfl Ë Ì‡˜Ë̇˛ÚÒfl ‰Ó„‡‰ÍË Ë ‰ÓÏ˚ÒÎ˚. ë‡Ï‡fl ıÓ‰Ó‚‡fl „ËÔÓÚÂÁ‡ Ó·˙flÒÌflÂÚ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ԇ ÌËÍÓ‚˚Ï ˝ÙÙÂÍÚÓÏ. ëÓÎ̘Ì˚È Ò‚ÂÚ ·ÂÒÔ ÂÔflÚÒÚ‚ÂÌÌÓ Ô ÓıÓ‰ËÚ ˜Â ÂÁ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ë Ì‡„ ‚‡ÂÚ ÔÓ‚Â ıÌÓÒÚ¸ áÂÏÎË, ‡ Ó· ‡ÚÌÓ ÚÂÔÎÓ ÛıÓ‰ËÚ ‚ ‚ˉ ËÌÙ ‡Í ‡ÒÌÓ„Ó ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó ËÁÎÛ˜ÂÌËfl. çÓ ÌËÊÌË ÒÎÓË ‡ÚÏÓÒÙ ˚ ‰Îfl àäËÁÎÛ˜ÂÌËfl ÌÂÔ ÓÁ ‡˜Ì˚, Â„Ó ÔÓ„ÎÓ˘‡˛Ú Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚: Û„ÎÂÍËÒÎ˚È, ÏÂÚ‡Ì, ÓÁÓÌ. óÂÏ Ëı ·Óθ¯Â, ÚÂÏ Ú Û‰Ì áÂÏΠËÁ·‡‚ÎflÚ¸Òfl ÓÚ Î˯ÌÂ„Ó ÚÂÔ·. åÓÊÌÓ Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚ – ˝ÚÓ Ò‚ÓÂ„Ó Ó‰‡ ÙÓ ÚӘ͇ áÂÏÎË, „ÛÎË Û˛˘‡fl ÚÂÔÎÓÓÚ‰‡˜Û. à ‚ÓÚ, ÔÓıÓÊÂ, ˜ÚÓ ÒÂȘ‡Ò ˝ÚÛ ÙÓ ÚÓ˜ÍÛ ‰Ó‚ÓθÌÓ ÔÎÓÚÌÓ Ô ËÍ ˚ÎË: Á‡ ÔÓÒΉÌË ÒÚÓ ÎÂÚ ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl CO2, ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó „‡Á‡, ‚˚ ÓÒ· ̇ 26% Ë Í‡Ê‰˚È „Ó‰ Û‚Â΢˂‡ÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ ÔÓÎÔ ÓˆÂÌÚ‡. Ç Ò‚Ó˛ Ә ‰¸, ÓÒÚ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ΄ÍÓ Û‚flÁ‡Ú¸ ÒÓ

Küresel ›s›nmay› emin bir flekilde ölçmek çok zor, kutup bölgelerinde, da¤larda, geliflmekte olan ülkelerde meteoroloji istasyonlar› yetersiz. Okyanuslar›n engin genifllikleri de ölçülmüfl de¤il. Dünyan›n büyük araflt›rma merkezlerinden iklim bilimciler dünyan›n de¤iflik bölgelerinden ulafl›labilir meteoroloji verilerinden arflivler toplay›p küresel ›s›nman›n XX. yüzy›lda 1910 y›l›ndan 1940 y›l›na 0,3–0,4 derece ve 1970’den günümüze 0,6–0,8 derece olmak üzere iki net olguyu ay›rd›lar.

Küresel ›s›nma heryerde ayn› de¤ildir.

Karada okyanuslardan, kuzey yar›mkürede güneyden daha belirgindir. En güçlü ›s› de¤ifliklikleri suyun erime donma s›n›r›nda oldu¤u kutuplara yak›n bölgelerde gözlemleniyor. Burada hiçbir fley istikrarl› de¤ildir; az bir so¤uma günefl ›fl›nlar›n› uzaya yans›tan kar ve buzul alanlar›n›n ani büyümesine yol aç›yor ve bu da ilerideki so¤umaya sebep oluyor, ›s›nma ise tersine kar ve buzul tabakas›n› azalt›yor, gelecekte su ve topra¤›n ve nihayet havan›n ›s›nmas›n› kolaylaflt›r›yor. Belki de bu istikrars›zl›k periyodik donma ve ›s›nmalar›n bafll›ca sebebidir, dünyan›n iklim tarihi bu yönüyle zengindir.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÒÊË„‡ÌËÂÏ ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡. àÏÂÌÌÓ ˝Ú‡ „ËÔÓÚÂÁ‡ ΄· ‚ ÓÒÌÓ‚Û äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓ„Ó ‚ 1997 „. Ë ‚ÒÚÛÔË‚¯Â„Ó ‚ ÒËÎÛ ‚ 2005 „. éÌ Ó·flÁ˚‚‡ÂÚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ó„ ‡Ì˘˂‡Ú¸ ‚˚· ÓÒ˚ CO2 ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. çÓ, Á‡ÏÂÚ¸ÚÂ, ˝ÚÓ ÛÊ ‚ÚÓ ‡fl ÔÓ‰ fl‰ „ËÔÓÚÂÁ‡, Ô ËÌËχÂχfl ·ÂÁ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚ı Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ. ë„ӉÌfl ÌÂθÁfl Û‚Â ÂÌÌÓ Ò͇Á‡Ú¸, Ò‚flÁ‡ÌÓ ÎË ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ò ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ë, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ô ËÌËχfl ̇ Ò·fl ‚ËÌÛ Á‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Ë‰ÂÚ ÔÓ ÔÛÚË Ò‡ÏÓÓ„Ó‚Ó ‡, Í ÍÓÚÓ ÓÏÛ Â„Ó ‡ÍÚË‚ÌÓ ÒÍÎÓÌfl˛Ú ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ‰‚ËÊÂÌËfl. è ˘ËÌÓÈ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‰Ó΄ÓÒ Ó˜Ì˚ ‚‡ ˇˆËË ÍÎËχڇ, ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ χÎÓËÁÛ˜ÂÌÌ˚ÏË ÍÓη‡ÌËflÏË ÓÍ‡Ì˘ÂÒÍÓÈ ˆË ÍÛÎflˆËË ËÎË ËÁÏÂÌÂÌËflÏË ‚ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË. ç ËÒÍβ˜ÂÌÓ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ Ï˚ ̇·Î˛‰‡ÂÏ ‡Á‚ËÚË ÌÂÛÒÚÓȘ˂ÓÒÚË ‚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ: ÂÒÎË Ó̇ ·˚· ‚ ÌÂÛÒÚÓȘ˂ÓÏ ‡‚ÌÓ‚ÂÒËË, ÚÓ ‰‡Ê χÎÓ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ë – Ì‚‡ÊÌÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÎË

YAZ 2007, SAYI: 25

ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ – ÏÓ„ÎÓ ÒÔ Ó‚ÓˆË Ó‚‡Ú¸ ̇˜‡ÎÓ Ò ¸ÂÁÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ, ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÚÓÏÛ, Í‡Í Ï‡ÎÂ̸ÍËÈ Í‡Ï¯ÂÍ ÏÓÊÂÚ Ó· Û¯ËÚ¸ ·‚ËÌÛ. ÇÓ ‚ÒÂı Ú‡ÍËı ÒÎÛ˜‡flı ·Ó ¸·‡ Ò ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ Î˯Â̇ ÒÏ˚Ò·. óÚÓ·˚ ‡ÁÓ· ‡Ú¸Òfl ‚ ‡θÌ˚ı Ô Ë˜Ë̇ı ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô Ó‰ÓÎʇڸ Ò·Ó ‰‡ÌÌ˚ı Ë ÔÓ‚˚¯‡Ú¸ ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸ ÍÓÏÔ¸˛Ú Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ ÍÎËχڇ. ëÂȘ‡Ò ‚ ˝ÚËı ÏÓ‰ÂÎflı Û˜ËÚ˚‚‡˛ÚÒfl ‰‡ÎÂÍÓ Ì ‚Ò ‚‡ÊÌ˚ Á‡ÍÓÌÓÏ ÌÓÒÚË „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı ‡ÚÏÓÒÙ Ì˚ı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚. ä Ô ËÏ Û, ÔÓÎÚÓ ‡ „Ó‰‡ ̇Á‡‰ ÌÂÓÊˉ‡ÌÌÓ ‚˚flÒÌËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ó·˚˜Ì˚ ÁÂÎÂÌ˚ ‡ÒÚÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ ‚˚‰ÂÎflÚ¸ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È „‡Á ÏÂÚ‡Ì. Ñ Û„ÓÈ Ô ËÏ : ‰Ó ̉‡‚ÌÂ„Ó ‚ ÂÏÂÌË ‚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ÏÓ‰ÂÎflı Ì ۘËÚ˚‚‡ÎÓÒ¸ ‚ÎËflÌË ÒÓ‰ËÌÂÌËÈ Ò ˚, ÍÓÚÓ ‡fl ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó· ‡ÁÓ‚‡Ì˲ ‡˝ ÓÁÓÎÂÈ, ‡ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌËÏË Ë Ó·Î‡ÍÓ‚, ÓÚ ‡Ê‡˛˘Ëı ÒÓÎ̘Ì˚È Ò‚ÂÚ ‚ ÍÓÒÏÓÒ. äÎËχÚÓÎÓ„Ë ÔÓ‰·Ë ‡˛Ú Ô‡ ‡ÏÂÚ ˚ ÍÓÏÔ¸˛Ú Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ ÏÂÚÓ‰ÓÏ Ô Ó· Ë Ó¯Ë·ÓÍ. ÖÒÎË ÏÓ‰Âθ, Ëϲ˘‡fl ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ ԇ ‡ÏÂÚ ˚, Ò Ô ËÂÏÎÂÏÓÈ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Pencereyi kim kapatt›?

Burada bilimsel veriler bitiyor ve tahminler ve zanlar bafll›yor. En yayg›n hipotez ›s›nmay› sera etkisiyle aç›kl›yor. Günefl ›fl›nlar› hiçbir engelle karfl›laflmadan atmosferden geçerek yeryüzünü ›s›t›r, ›s› geriye k›z›lötesi ›fl›nlar› fleklinde döner.

Fakat atmosferin k›z›lötesine –›fl›nlar fleffaf de¤ildir– karfl› alt katmanlar› onu sera gazlar›; karbon, metan, ozon ne kadar çok olursa dünyan›n ›s› fazlas›ndan kurtulmas› o kadar zordur. Sera gazlar›n›n dünyan›n ›s› iadesini düzenleyen bir tür penceresi oldu¤unu söylemek mümkündür. Ama flimdi bu pencereyi s›k›ca kapatt›lar galiba, son yüz y›lda bafll›ca sera gaz› karbonun yo¤unlu¤u %26 büyüdü ve her y›l yar› oran›nda art›yor. Karbon art›fl› di¤er gazlar gibi do¤al enerji kaynaklar› kullanmakla azalt›labilir. 1997 y›l›nda imzalanan 2005 y›l›nda yürürlü¤e giren Kyoto Protokolü’nün temelinde özellikle bu hipotez vard›. Protokol dev-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

55

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

К сожалению, именно из-за важности вопроса об изменении климата наука здесь очень тесно переплетена с политикой.

Вероятные сценарии I I I I

I I I

В последние 50 лет 90% факторов глобального потепления составляет человеческая деятельность. К 2100 г. температура воздуха увеличится в разных районах от 1,8 до 4 градусов. Это одно из самых драматичных последствий изменений климата. На протяжении многих лет будет наблюдаться теплая погода в холодное время года. Даже в случае замедления процесса модернизации и снижения выбросов парниковых газов, глобальное потепление и вызванное им повышение уровня Мирового океана будут продолжаться веками. Уровень Мирового океана повысится в разных районах от 18 до 59 см. Участятся природные катастрофы и стихийные бедствия. Произойдет таяние ледников на полюсах. К 2100 г. мир может лишиться льдов Антарктики. Многие прибрежные страны, в том числе Бангладеш и Нидерланды, могут остаться под водой.

Muhtemel senaryolar I I I I

I I I

56

Küresel ›s›nma son 50 y›lda % 90 oran›nda insan eliyle oluflturuldu ve as›rlarca sürecek.

2100’e kadar s›cakl›k 1.8 ile 4 derece artacak. Bu binlerce y›ld›r iklimde meydana gelen en dramatik de¤ifliklik.

Uzun süreli ve yo¤un s›cak hava dalgalar›yla daha s›k karfl›laflaca¤›z.

Uygarlaflma ne kadar yavafllarsa yavafllas›n ya da sera gazlar›n›n sal›m› ne kadar azal›rsa azals›n, küresel ›s›nma ve deniz seviyesinin yükselmesi as›rlarca sürecek.

Okyanuslardaki su seviyesi 18 ile 59 santimetre yükselecek.

Daha fliddetli f›rt›nalar görülecek.

Kutup buzullar› eriyecek. 2100 y›l› yaz›nda art›k Antartika olmayabilir.

Bangladefl’ten Hollanda’ya pek çok k›y› ülkesi sular alt›nda kalma tehlikesiyle karfl› karfl›ya.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔ ÓËÁ‚Ó‰ËÚ ‚‡ ˇˆËË ÍÎËχڇ Á‡ XX ‚., ÚÓ ˝ÚË Ê ԇ ‡ÏÂÚ ˚ ËÒÔÓθÁÛ˛Ú ‰Îfl Ô Ó„ÌÓÁ‡ ̇ ÔÓ΂Â͇ ‚Ô ‰. ʼn‡, Ӊ̇ÍÓ, ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‡ÁÌ˚ ÏÓ‰ÂÎË, Òӄ·ÒÛ˛˘ËÂÒfl Ò ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏË ‰‡ÌÌ˚ÏË, ‰‡˛Ú ‡ÁÌ˚Â Ô Ó„ÌÓÁ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ ËÒÒΉӂ‡ÚÂÎË ÓˆÂÌË‚‡˛Ú ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ‡Á΢Ì˚ı ÒˆÂ̇ Ë‚ ÔÓ ˜ËÒÎÛ ÏÓ‰ÂÎÂÈ, ÍÓÚÓ ˚ Ëı Ô Â‰Ò͇Á˚‚‡˛Ú. àÏÂÌÌÓ Ì‡ Ú‡ÍÓÏ Ô Ë̈ËÔ ÓÒÌÓ‚‡Ì · ËÚ‡ÌÒÍËÈ Ô ÓÂÍÚ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ı ‚˚˜ËÒÎÂÌËÈ climateprediction.net, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÏÓÊÂÚ Ô ËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚË β·ÓÈ ‚·‰ÂΈ ÍÓÏÔ¸˛Ú ‡ Ò ‰ÓÒÚÛÔÓÏ ‚ àÌÚ ÌÂÚ. ÑÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ Ì·Óθ¯Û˛ Ô Ó„ ‡ÏÏÛ, ÍÓÚÓ ‡fl ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ Á‡‰‡ÌËfl Ò ˆÂÌÚ ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò ‚ ‡ Ë ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ‡Ò˜ÂÚ˚ ‚ Ô ËÓ‰˚ Ô ÓÒÚÓfl ÍÓÏÔ¸˛Ú ‡. è Ó„ÓÌ Ó‰ÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÒÓ Ò‚ÓËÏ Ì‡·Ó ÓÏ Ô‡ ‡ÏÂÚ Ó‚ Á‡ÌËχÂÚ Ô‡ Û ÏÂÒflˆÂ‚ Ò˜ÂÚ‡. ç‡ Ò„ӉÌfl ‚ Ô ÓÂÍÚÂ Ô ËÌËχÂÚ Û˜‡ÒÚË 40 Ú˚Ò. ÍÓÏÔ¸˛Ú ӂ Ë ‡ÒÒ˜ËÚ‡ÌÓ ÛÊ 170 Ú˚Ò. ÏÓ‰ÂÎÂÈ ËÁ Á‡Ô·ÌË Ó‚‡ÌÌ˚ı 500 Ú˚Ò. è ‰˚‰Û˘‡fl ‚ ÒËfl ˝ÚÓ„Ó Ô ÓÂÍÚ‡ ÔÓ ËÚÓ„‡Ï ‰‚Ûı ÎÂÚ ‡·ÓÚ˚ ‰‡Î‡ Ô Ó„ÌÓÁ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ̇ ÍÓ̈ XXI ‚.: ÓÚ 1,5 ‰Ó 11,5 „ ‡‰ÛÒ‡. í‡ÍÛ˛ ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸ Ì ̇Áӂ¯¸ ‚Ô˜‡ÚÎfl˛˘ÂÈ, ÌÓ Ó̇ ÓÚ ‡Ê‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌË Á̇ÌËÈ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËflı ÍÎËχڇ.

Наука или политика? Ç ÏÌÓ„ÓÒÚ ‡Ì˘ÌÓÏ ÓÚ˜ÂÚ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ „ ÛÔÔ˚ ˝ÍÒÔ ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ (Intergovernmental Panel on Climate Change, www.ipcc.com) ͇ʉÓ Ûڂ ʉÂÌËÂ Ó Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ˚ı Ë Ô Ó„ÌÓÁË ÛÂÏ˚ı fl‚ÎÂÌËflı ÒÓÔ Ó‚Óʉ‡ÂÚÒfl Ó„Ó‚Ó ÍÓÈ Ó ÒÚÂÔÂÌË Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚË: ÒÎÓ‚‡ «Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‰ÓÒÚÓ‚Â ÌÓ» ÓÁ̇˜‡˛Ú ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ Ô ‡‚ËθÌÓÒÚË Ûڂ ʉÂÌËfl ·ÓΠ99%, «‚ÂҸχ ‚ ÓflÚÌÓ» – 90-99%, «‚ ÓflÚÌÓ» – 66-90% Ë Ú.‰. ç‡Ô ËÏ : «ë ÍÓ̈‡ 1960-ı „Ó‰Ó‚ ÔÎÓ˘‡‰¸ ÒÌÂÊÌÓ„Ó ÔÓÍ Ó‚‡, ‚ÂҸχ ‚ ÓflÚÌÓ, ÒÓÍ ‡ÚË·Ҹ ̇ 10%». àÎË: «Ç ÓflÚÌÓ, ̇ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı Ú ËÚÓ Ëflı Û‚Â΢Ë·Ҹ ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÒÚ¸ ÒÛıËı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‚ ÎÂÚÌËÈ Ô ËÓ‰ Ë Ò‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó Ò ˝ÚËÏ ËÒ͇ Á‡ÒÛı». ëÚÓθ ÓÒÚÓ ÓÊÌ˚ ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËfl ÒÔˆˇÎËÒÚÓ‚ ÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÔÓÎËÚËÍ‡Ï ¯Ë ÓÍË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl Ô ÓËÁ‚ÓθÌ˚ı Ú ‡ÍÚÓ‚ÓÍ. è Ë ˝ÚÓÏ ÏÓÚË‚˚

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

Maalesef iklim de¤iflikli¤i konusunun önemi yüzünden burada bilimle politika çok s›k› bir flekilde birbirine geçmifltir.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Марина Рихванова ИРОО “Байкальская Экологическая Волна”.

Marina Rihvanova ‹ROO “Baykal Çevre Hareketi”

letleri atmosfere karbon sal›n›m›n› s›n›rland›rmaya zorluyor. Fakat fark›ndas›n›z yeterince delil olmadan kabul edilen ikinci hipotezdir bu.

Bu gün ›s›nman›n insan faaliyetleri sonucu oldu¤unu güvenle söylemek mümkün de¤il. ‹nsanl›k küresel ›s›nma suçunu üzerine alarak çevreci hareketlerin aktif bir flekilde yöneltti¤i kendini cezaland›rma yoluna gidiyor belki. Is›nman›n sebebi okyanuslar›n iyi araflt›r›lmayan dolafl›mlar› ve güneflin hareketlili¤indeki de¤iflikliklerin do¤urdu¤u iklimin uzun süreli de¤iflimleri olabilir. ‹klim düzenindeki de¤iflkenli¤in artt›¤›n› da gözlemliyoruz. Hatta iklim e¤er de¤iflken bir dengedeyse, küçük bir de¤ifliklik do¤al veya yapay olmas› önemli de¤ildirküçük bir tafl›n 盤 koparmas› gibi ciddi de¤iflikliklerin bafllang›c›n› tetikleyebilir.

Bütün böylesi durumlarda ›s›yla mücadele anlam›n› kaybediyor.

Is›nman›n gerçek sebeplerini anlamak için veri toplamaya devam etmek ve iklimin bilgisayar modellerinin do¤rulu¤unu art›rmak gerekir. Bugün bu modeller küresel atmosfer süreçlerinin bütün önemli düzenlerini tespit etmekten uzaklar. Mesela bir buçuk y›l önce ans›z›n bildi¤imiz yeflil bitkilerin atmosfere sera gaz› sald›¤› ortaya ç›kt›.

Di¤er örnek; yak›n zamana kadar iklim modellerinde ne kükürt birleflimi etkisi, ne de günefl ›fl›¤›n› uzaya yans›tan bulutlar dikkate al›nm›yordu. ‹klim bilimciler bilgisayar modellerinin parametrelerini deneme yan›lma yoluyla seçiyorlar. E¤er model belirli parametrelerle uygun bir flekilde 20. yüzy›l›n iklim de¤iflikliklerini yeniden ortaya ç›kar›yorsa, ayn› parametrelerle yar›m yüzy›l sonras›n›n tahminlerini yap›yorlar demektir. Aksilik flu ki; tarihi verilerle mutab›k çeflitli modeller gelecekle ilgili farkl› tahminlerde bulunuyorlar. O yüzden araflt›rmac›lar senaryolar› bildiren model say›s›nca olas›l›klar› de¤erlendiriyorlar.

YAZ 2007, SAYI: 25

Для России Киотский протокол - вопрос политический одписание Киотского протокола для России было исключительно политическим вопросом. Известно, что для того, чтобы Киотский протокол вступил в силу, не хватало ещё одной присоединившейся страны. Именно Россия в ноябре 2004 г. стала такой страной. Теперь российские политики могут использовать этот аргумент в политических целях. То, что на самом деле не предполагалось использовать этот международный документ как инструмент модернизации промышленности, подтверждается тем, что до сих пор, хотя правительством принят план действий, не определены основные параметры реализации Киотского протокола в России, не создано конкретных механизмов ни для торговли квотами, ни для совместных проектов.

П

Иногда можно слышать о том, что для такой северной страны, как Россия, глобальное потепление только на пользу – меньше понадобится тратить энергии на обогрев жилья и производственных помещений, более подходящими станут условия для сельского хозяйства. Однако отрицательные факторы глобального потепления, на мой взгляд, преобладают над положительными. Например, рост аварийности промышленных объектов, построенных на участках с вечной мерзлотой. Новое строительство не учитывает вовсе фактор глобального потепления. Это мы знаем по материалам проектов строительства нефтепровода «Восточная Сибирь – Тихий океан». Известно, что ареалы переносчиков болезней с глобальным потеплением расширятся на север. Случаи заболевания клещевым энцефалитом у нас, в Иркутской области, отмечаются всё в более ранние сроки. В нашем регионе с каждым годом повышается среднегодовая температура, но вместо положительного, этот фактор становится отрицательным. Растет засушливость, и аномальные погодные явления случаются 18-20 раз в год, а не 4-5, как раньше. Это оттепели зимой, позднее таяние снега, заморозки в июне и в августе и т.д. Засушливость, вызванная глобальными причинами, усиливается региональными явлениями: вырубкой лесов, более частыми и масштабными лесными пожарами. Постоянные реорганизации федеральной лесной службы ослабляют возможности тушения пожаров на раннем этапе. В целом для России глобальное потепление уже приносит и принесет в будущем значительный ущерб, только пока мало кто это осознает.

Kyoto, Rusya için politik bir konu usya için Kyoto Protokolü’nü imzalamak tamamen politik bir konuydu. Bilindi¤i gibi Kyoto Protokolü’nün yürürlü¤e girmesi için bir kat›l›mc› ülke gerekiyordu. Rusya Kas›m 2004 y›l›nda iflte aranan bu ülke oldu. Rusyal› politikac›lar bu argüman› politik amaçlarla kullanabilirler. Bu uluslararas› belgeyi sanayiyi modernize etme arac› olarak kullanmak gerçekten düflünülmedi. Hükümet hareket plan›n› onaylad›ysa da, Rusya’da Kyoto Protokolü’nü gerçeklefltirecek temel parametreler belirlenmedi, kota ticareti için, ortak projeler için somut mekanizmalar yarat›lmad›.

R

Bazen “Rusya gibi bir kuzey ülkesi için küresel ›s›nma ancak faydal› olabilir. Zira konut ve üretim yerlerini ›s›tmak için daha az enerji harcamak gerekecek, tar›m ekonomisi için daha elveriflli flartlar oluflacak” fleklinde de¤erlendirmeler yap›lmakta. Fakat küresel ›s›nman›n olumsuz faktörleri olumlular›ndan daha fazlad›r. Mesela, donmufl topraklarda kurulan sanayi kurulufllar›nda artan kazalar. Yeni inflaat yap›lar›nda küresel ›s›nma olgusu hiç hesaba kat›lm›yor. Bunu Do¤u Sibirya – Pasifik Okyanusu petrol hatt›n›n infla malzemelerinden biliyoruz. Bilindi¤i gibi hastal›k tafl›y›c›lar›n›n yaflama alanlar› küresel ›s›nmayla beraber kuzeye do¤ru geniflliyor. Kene ensefaliti hastal›klar› bizim ‹rkutsk’ta gittikçe daha erken görünmeye bafllad›.

Bölgemizde y›ll›k ortalama ›s› miktar› her y›l art›yor ama bu olumlu olaca¤› yerde zararl› oluyor. Kurakl›k büyüyor ve düzensiz hava olaylar› önceki gibi 4-5 defa de¤il, 18-20 defa gerçeklefliyor. Bunlar; k›fl›n don çözülmeleri, karlar›n geç erimesi, Haziran ve A¤ustos’ta don v.b olaylard›r. Küresel sebeplerin do¤urdu¤u kurakl›k, orman kesimi ve büyük çapta orman yang›nlar› gibi bölgesel olgularla fliddetleniyor. Federal orman hizmetlerinin tekrar tekrar örgütlenmesi yang›nlar› çabuk söndürme imkân›n› zaafa u¤rat›yor.

Velhas›l küresel ›s›nma Rusya’ya art›k zarar veriyor, gelecekte de büyük zararlar verecektir. Fakat insanlar bunun yeteri kadar fark›nda de¤il.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

57

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Ô ËÌËχÂÏ˚ı ¯ÂÌËÈ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‰‡ÎÂÍË ÓÚ Ì‡Û˜Ì˚ı. Ç Ö‚ ÓÔÂÈÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ ÇÂÎËÍÓ· ËÚ‡ÌËË, ‚ÓÁӷ·‰‡ÎÓ ÏÌÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ô ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÔÓ ‚ËÌ ˜ÂÎÓ‚Â͇. èÓ˝ÚÓÏÛ Öë ‡ÍÚË‚ÌÓ ÎÓ··Ë Ó‚‡Î Ô ËÌflÚË äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. èÓÒÚ ÓÂÌ̇fl ̇ ÌÂÏ ÏÂʉÛ̇ Ӊ̇fl ÒËÒÚÂχ ÚÓ „Ó‚ÎË Í‚ÓÚ‡ÏË Ì‡ ‚˚· ÓÒ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÒÚËÏÛÎË ÛÂÚ ‡Á‚ËÚË ‡Î¸Ú ̇ÚË‚ÌÓÈ ˝Ì „ÂÚËÍË Ë ˝Ì „Óҷ „‡˛˘Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. éÌË Â˘Â ‰ÓÎ„Ó ÓÒÚ‡‚‡ÎËÒ¸ ·˚ Ì ÂÌÚ‡·ÂθÌ˚ÏË, ÌÓ, ÔÓÎۘ˂ «‰ÓÔËÌ„» ÓÚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·, ‚ÔÓÎÌ ÏÓ„ÛÚ ˜Â ÂÁ 10-20 ÎÂÚ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÔÓÚÂÒÌËÚ¸ ÌÂÙÚ„‡ÁÓ‚Û˛ ˝Ì „ÂÚËÍÛ, ‡ ˝ÚÓ ‚‡ÊÌ˚È ‰Îfl Ö‚ ÓÔ˚ ¯‡„ Í ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. êÓÒÒËfl Ô ÓË„ÌÓ Ë Ó‚‡Î‡ ÏÌÂÌË ·Óθ¯ËÌÒÚ‚‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÍÎËχÚÓÎÓ„Ó‚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ Ì ËÏÂÂÚ Ì‡‰ÂÊÌÓ„Ó Ì‡Û˜ÌÓ„Ó Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl, Ë ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡Î‡ Â„Ó ‡‰Ë ÛÍ ÂÔÎÂÌËfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò Öë Ë ‚ ̇‰Âʉ ‚˚„Ó‰ÌÓ Ô Ó‰‡Ú¸ ˜‡ÒÚ¸ Ò‚ÓÂÈ Í‚ÓÚ˚ ̇ ‚˚· ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. Ä ‚ÓÚ ‚ ëòÄ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó ÅÛ¯‡, ÔÓ‰ ‰‡‚ÎÂÌËÂÏ ÌÂÙÚflÌÓ„Ó ÎÓ··Ë, ‚˚ÒÚÛÔËÎÓ Ô ÓÚË‚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·, ÂÁÓÌÌÓ Á‡fl‚Îflfl, ˜ÚÓ ‚ÎËflÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ ÍÎËÏ‡Ú ÔÓ͇ Ì ‰Ó͇Á‡ÌÓ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ‡Ï Ë͇ÌÒ͇fl ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚÒ͇fl Ò Â‰‡ ‚ÂҸχ Ó·ÂÒÔÓÍÓÂ̇ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Ï ‚ÎËflÌËÂÏ Ì‡ ÍÎËχÚ. íÂχ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ̇ Ô ‰ÌÂÏ Í ‡Â ̇ۘÌ˚ı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ. á‰ÂÒ¸ Â˘Â Ó˜Â̸ ÏÌÓ„Ó ÌÂËÁÛ˜ÂÌÌ˚ı ‚ÓÔ ÓÒÓ‚. ÇÓÚ Î˯¸ Ì·Óθ¯ÓÈ Ô ËÏ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Ô‡ ‡‰ÓÍÒ‡: Ì ËÒÍβ˜ÂÌÓ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ‚˚ÁÓ‚ÂÚ ÂÁÍÓ ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌË ‚ Ö‚ ÓÔÂ. ùÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl, ÂÒÎË ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÉÓθÙÒÚ ËÏ – ÚÂÔÎÓ Ú˜ÂÌËÂ, Ë„ ‡˛˘Â Óθ ‚ ÓÔÂÈÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ˆÂÌÚ ‡Î¸ÌÓ„Ó ÓÚÓÔÎÂÌËfl. í‡ÍÓ ÛÊ ·˚‚‡ÎÓ ‚ Ô Ó¯ÎÓÏ. Ç ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ Ô ËÁ̇ÍË Á‡Ï‰ÎÂÌËfl ÉÓθÙÒÚ Ëχ Á‡ÙËÍÒË Ó‚‡Ì˚ ‰‚ÛÏfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ÏË ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍËÏË „ ÛÔÔ‡ÏË – · ËÚ‡ÌÒÍÓÈ Ë ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ, - ÍÓÚÓ ˚ ӷ̇ ÛÊËÎË, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ ‡ÒıÓ‰ ‚Ó‰˚ ‚ ÉÓθÙÒÚ ËÏ ÒÓÍ ‡ÚËÎÒfl ÔÓ˜ÚË Ì‡ 30%. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ËÏÂÌÌÓ ËÁ-Á‡ ‚‡ÊÌÓÒÚË ‚ÓÔ ÓÒ‡ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ ̇Û͇ Á‰ÂÒ¸ Ó˜Â̸ ÚÂÒÌÓ Ô ÂÔÎÂÚÂ̇ Ò ÔÓÎËÚËÍÓÈ. çË ‚ ÍÓÂÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÂθÁfl ÔÓ‰ÏÂÌflÚ¸ ˜ÂÒÚÌ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl Ô ÓÔ‡„‡Ì‰ËÒÚÒÍËÏË Á‡fl‚ÎÂÌËflÏË, ·Û‰¸ ÓÌË Á‡ ËÎË Ô ÓÚË‚ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. lj¸, ‚ ÍÓ̘ÌÓÏ Ò˜ÂÚÂ, ‚‡ÊÌÓ Ì ÍÚÓ Ôӷ‰ËÚ ‚ ÒÔÓ Â, ‡ ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ. çÛ, ‡ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓ ÛÁ̇ڸ, ̇‰Ó Ô Ó‰ÓÎʇڸ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl, ‰Â ʇ ‚ „ÓÎÓ‚Â ‚Ò ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ ‚‡ ˇÌÚ˚. I

58

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

‹nternete ba¤l› bilgisayar› olan herkesin kat›labilece¤i ‹ngiltere’nin climateprediction.net hesaplar› düzenleme projesi tam da bu prensibe dayan›yor. Merkez serverden görev alan ve bilgisayar›n çal›flmas›ndan itibaren hesaplar› kaydeden küçük bir program kurmak yetiyor.

Bir modelin say›mda kendi parametreleriyle kay›tlar›n› gözden geçirmesi iki ay›n› al›r. Bugün projeye 40 bin bilgisayar kat›l›yor 170 bin model say›ld› ve 500 bin de planlan›yor. Bu projenin önceki versiyonu iki y›ll›k çal›flma sonucu XX. yüzy›l›n›n sonuna yapt›¤› ›s› tahminini verdi: 1,5’tan 11,5 dereceye kadar. Bu kesinli¤in göz al›c› oldu¤unu söylemek zor fakat iklim de¤iflikli¤i bilgilerini yans›t›yor.

Bilim mi politika m›?

Uluslararas› iklim de¤iflikli¤i uzmanlar› grubunun (Intergovernmental Panel on Climate Change, www.ipcc.com) çok yönlü raporunda olaylarla ilgili yap›lan tahmin ve gözlemlerle ilgili her iddia güvenilirlik itiraz›yla karfl›lafl›yor. “fiüphesize yak›n” kelimeleri iddian›n do¤rulu¤unu %99 yans›t›r, “kuvvetle muhtemel” %90-%99, “muhtemel” %66-%99, v.d.

Mesela “1960’l› y›llar›n sonunda kar örtüsü alan› %10 azald› veya baz› bölgelerde yaz dönemi kurakl›k flartlar› a¤›rlaflt›, buna ba¤l› olarak muhtemel bir kurakl›k riski var. Uzmanlar›n böyle dikkatli düflünceleri politikac›lara keyfi aç›klamalar yapma imkan› veriyor. Bununla beraber al›nan kararlar bilimsel olmaktan çok uzak olabilirler.

Avrupa Birli¤i’nde ve özellikle ‹ngiltere’de ›s›nman›n özellikle insan›n suçu yüzünden oldu¤u fikri a¤›rl›k kazanmaya bafllad›. Onun için AB Kyoto Protokolünün kabul edilmesi için aktif bir lobicilik yapt›. Bu Protokolün üzerine kurulan uluslararas› sera gaz› kotas›; ticareti, sistemi, alternatif enerjinin ve enerji tasarrufu teknolojilerinin geliflmesini

teflvik ediyor. Daha uzun süre verimsiz kalabilirdi ama Kyoto Protokolü’nden “doping” al›nca 10-20 y›l sonra petrol ve gaz enerjilerini hayli geri plana atabilir.

Bu Avrupa için enerji ba¤›ms›zl›¤› ad›na önemli bir ad›md›r.

Rusya birçok kendi iklim bilimcilerinin Kyoto Protokolü’nün güvenilir bilimsel dayana¤› olmad›¤› gerekçesiyle onu karbon at›klar› kotas›n›n bir bölümünü kârl› satmak ümidiyle AB ile iliflkilerini kuvvetlendirmek için imzalad›¤› düflüncelerini görmezden geldi. Ama ABD’de Bush hükümeti petrol lobisinin bask›lar› Kyoto Protokolü’ne karfl› ç›kt›, insan›n iklim de¤iflikli¤inde etkisinin henüz ispat edilmedi¤ini makul bir flekilde ifade etti.

Bununla beraber Amerika üniversite çevreleri iklim üzerindeki olas› antropogenik etkiden oldukça tedirginler. ‹klim de¤iflikli¤i konusu bilimsel araflt›rmalar›nda henüz bafllang›ç seviyesinde. Burada daha araflt›r›lmayan birçok mesele var. ‹flte, iklimsel paradokslardan küçük bir örnek: Küresel ›s›nman›n Avrupa’da fliddetli so¤uklara sebep olaca¤› aç›k. E¤er Avrupa’n›n merkez ›s›nma sisteminde rol oynayan s›cak ak›nt› Gulfstream durdurulursa bu meydana gelebilir. Geçmiflte böylesi gerçekleflti. Gulfstream’in son y›llarda yavafllad›¤›na dair iflaretler Amerika ve ‹ngiliz ba¤›ms›z iki araflt›rma grubu taraf›ndan kaydedildi. Bunlar son y›llarda Gulfstream’de su tüketimi yaklafl›k %30 azald›¤›n› tepsi ettiler.

Maalesef iklim de¤iflikli¤i konusunun önemi yüzünden burada bilimle politika çok s›k› bir flekilde birbirine geçmifltir.

Dürüst bir flekilde yap›lan araflt›rmalar› ›s›nma taraftar› veya ona karfl› propaganda bildirileriyle de¤ifltirmek hiçbir flekilde mümkün de¤ildir. Çünkü son tahlilde tart›flmay› kimin kazand›¤› önemli de¤il, asl›nda ne oldu¤u önemlidir. Bunu ö¤renmek için de kafam›zda bütün seçenekleri tutarak araflt›rmalara devam etmek gerekir. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Изменение климата и всемирный ответ Саулет Сакенов Научный сотрудник координационного центра по изменению климата (Казахстан).

‹klim de¤ifliklikleri ve dünyan›n cevab› Saulet Sakenov ‹klim De¤ifliklikleri Koordinasyon Merkezi Uzman› (Kazakistan).

˘Â ‚ XIX ‚. Û˜ÂÌ˚ Á̇ÎË, ˜ÚÓ ‰‚ÛÓÍËÒ¸ ۄΠӉ‡ Á‡‰Â ÊË‚‡ÂÚ ÒÓÎ̘ÌÓ ÚÂÔÎÓ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Â, ˜ÚÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ Û ÔÓ‚Â ıÌÓÒÚË áÂÏÎË. ç‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÈ Ô Ó„ ÂÒÒ Ú Â·ÛÂÚ ‚Ò ·Óθ¯Â„Ó ÔÓÚ Â·ÎÂÌËfl ‡Á΢Ì˚ı ‚ˉӂ ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë Â„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰Ì˚ı, ˜ÚÓ, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ, Û‚Â΢˂‡ÂÚ ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆË˛ ‰‚ÛÓÍËÒË Û„Î Ӊ‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Â. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ Û˜ÂÌ˚ ÌÂ Ô ËÌËχÎË ‚Ó ‚ÌËχÌË ‰‡ÌÌÓÂ

Ö

Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó, Ú‡Í Í‡Í Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ «ËÁÎ˯ÍË» Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ÔÓ„ÎÓ˘‡˛ÚÒfl åË Ó‚˚Ï Ó͇ÌÓÏ. Ç 1957-1958 „„., ‚ ıӉ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÉÂÓÙËÁ˘ÂÒÍÓ„Ó ÉÓ‰‡, Û˜ÂÌ˚ ¯ËÎË Ô Ó‚Â ËÚ¸ ‰‡ÌÌÓÂ Ô Â‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë Ô Ó‚ÂÎË ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ̇ ‚ ¯ËÌ „‡‚‡ÈÒÍÓ„Ó ‚ÛÎ͇̇ å‡Û̇ ãÓ‡, ÔÓ͇Á‡‚¯ËÂ, ˜ÚÓ ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl ‰‚ÛÓÍËÒË Û‚Â΢˂‡ÂÚÒfl Ò ‚˚ÒÓÚÓÈ. Ç Ò‚flÁË Ò ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ

ilim adamlar› daha XIX. yüzy›lda karbondioksitin güneflin s›cakl›¤›n› tuttu¤unu, bunun da yeryüzündeki ›s›y› etkiledi¤ini biliyorlard›. Bilimsel ve teknolojik süreç, çeflitli do¤al enerji kaynaklar› ve yan ürünlerinin tüketimine gittikçe daha çok ihtiyaç duyuyor bu da atmosferde karbondioksitin yo¤unlaflmas›n› art›r›yor. Fakat bilim adamlar› uzun süre bu olguyu dikkate almad›lar çünkü karbonlu gaz “art›kla-

B

Климат на Земле определяется сложным взаимодействием атмосферы, Мирового океана, вечными льдами на полюсах, животными, растениями и осадочными породами.

Dünya iklimi atmosferin, okyanuslar›n, kutuplardaki buzullar›n, canl›lar, bitkiler ve tortul kitlelerle aras›ndaki kar›fl›k etkileflimleriyle belirlenir.

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

59

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Шесть сценариев развития событий

1 2 3 4 5 6

Температура воздуха поднимется в среднем на 1,8 градусов (1,1 - 2,9 градуса). Под влиянием процесса глобализации предполагается формирование «общего» мира с участием тех, чья роль в загрязнении окружающей среды минимальна. К середине века населения планеты достигнет наивысшего предела, после чего произойдет спад роста населения. Ожидается более справедливая модель мира, направленная на экономическое и экологическое выживание, однако дополнительных инициатив по предотвращению климатических изменений не ожидается. Температура воздуха увеличится в среднем на 2,4 градуса (от 1,4 до 3,8 градуса). Рост температуры будет очень быстрым, экономика обратится к негорючим и экологически безопасным видам энергоресурсов, мир объединится благодаря новым технологиям. Температура воздуха поднимется в среднем на 2,4 градуса (от 1,4 до 3,8 градуса): Для социального, экологического и экономического выживания приобретут значение региональные подходы в решении климатических проблем. Температура воздуха поднимется в среднем на 2,8 градусов (от 1,7 до 4,4 градуса). Стремительный рост температуры, экономика продолжает равномерно опираться на горючие виды топлива, ядерную и альтернативные источники энергии. Более активно внедряются новые технологии. Этот сценарий наиболее близок к прогнозам МАГАТЭ на 2050 г. Потепление воздуха в среднем на 3,4 градуса (от 2 до 5,4 градуса). Предполагается гетерогенный мир, самодостаточный, с сохранением региональных особенностей. Численность населения продолжает расти, уровень рождаемости растет медленно, экономическое развитие сохраняет региональные тенденции. Температура воздуха увеличится в среднем на 4 градуса (от 2,4 до 6,4 градуса). Уровень загрязнения воздуха растет, постоянно увеличивается потребность в горючем топливе.

Uzmanlardan alt› senaryo

1

1.8 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.1 ile 2.9 derece): Daha az kirletenlerin oldu¤u küreselleflmenin etkisiyle “ortak” bir dünya öngörülüyor. Yüzy›l›n ortas›nda nüfusun tavan yapaca¤›, sonra düflüfle geçece¤i, çözümlerin ekonomik ve çevresel yaflanabilirli¤e yöneldi¤i, daha hakkaniyetli, ancak iklimin yönetiminde daha fazla giriflimin olmad›¤› bir dünya tasarlan›yor.

2 3 4

2.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.4 ile 3.8 derece): Art›fl çok h›zl› olmas›na karfl›n, ekonomi fosil enerjilerin d›fl›nda kaynaklara dayan›yor ve daha etkili teknolojilerle hemen bütünlefliyor.

5 6

3.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (2 ile 5.4 derece): Kendine yeterli, yerel kimliklerin korundu¤u çok heterojen bir dünyay› tahmin ediyor. Nüfus artmaya devam ediyor, do¤um oranlar› daha yavafl seyrediyor, ekonomik kalk›nma özellikle bölgesel e¤ilim gösteriyor.

60

Senaryo B: 2.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.4 ile 3.8 derece): Ekonomik, sosyal ve çevresel anlamda yaflanabilirlikte yerel çözümlerin önem kazand›¤› bir dünyay› tarif ediyor.

Senaryo A1B: 2.8 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.7 ila 4.4 derece): Art›fl çok h›zl›, ekonomi, fosille nükleer ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n dengeli olarak kullan›m›na dayan›yor. Daha etkili yeni teknolojiler de çok çabuk yaflama giriyor. Uluslararas› Atom Enerjisi Kurumunun (UAEK) 2050 için flu an öngördü¤ü tahminlere en yak›n senaryo.

4 derecelik s›cakl›k art›fl› (2.4 ile 6.4 derece): Daha fazla kirletenlerin oldu¤u, fosil enerjilere fazlas›yla muhtaç çok h›zl› artan bir dünya öngörülüyor.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÌÂÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸˛ ‚ ÏË Â ‚ „Ó‰˚ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚, ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó Ò ‰ËÌ˚ 80-ı „„., ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ÒÓÍ ‡˘ÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ì ·˚ÎÓ. è Ë Ó‰ÓÓı ‡ÌÌ˚ Ï ÓÔ ËflÚËfl ·Óθ¯ËÌÒÚ‚‡ ÒÚ ‡Ì ÏË ‡ Ì ‚˚ıÓ‰ËÎË Á‡ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ‡ÏÍË. Å·„Ó‰‡ fl ÛÒËÎËflÏ Û˜ÂÌ˚ı ÏÌÓ„Ëı ÒÚ ‡Ì ÔÓÁˈËË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ÔÓ Ô Ó·ÎÂÏ ÒÓı ‡ÌÂÌËfl ÓÁÓÌÓ‚Ó„Ó ÒÎÓfl ÒÚ‡ÎË ÏÂÌflÚ¸Òfl, ‚ ÂÁÛθڇÚ ˜Â„Ó ‚ 1987 „. ‚ åÓÌ Â‡Î ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì Ô ÓÚÓÍÓÎ Ó· Ó„ ‡Ì˘ÂÌËË, ‡ ‚ÔÓÒΉÒÚ‚ËË Ë Á‡Ô ¢ÂÌËË ‚˚· ÓÒÓ‚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ ıÎÓ ÙÚÓ Û„Î Ӊӂ. åÓÌ Â‡Î¸ÒÍËÈ è ÓÚÓÍÓÎ ÓÚÍ ˚Î Ô ÒÔÂÍÚË‚˚ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ‰ Û„ËÏ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï Ô Ë Ó‰ÓÓı ‡ÌÌ˚Ï Ô Ó·ÎÂχÏ. á‡fl‚ÎÂÌË ‚ ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÏ äÓÌ„ ÂÒÒ ‚ 1988 „. Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl Û˜ÂÌ˚ı-ÍÎËχÚÓÎÓ„Ó‚ ëòÄ ÑÊÂÈÏÒ‡ ï‡ÌÒÂ̇ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ «Ò ‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂ̸˛ ‰ÓÒÚÓ‚Â ÌÓÒÚË ÔÓÚÂÔÎÂÌË (Û‚Â΢ÂÌËÂ Ò Â‰ÌÂÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ Ô Ë·ÎËÁËÚÂθÌÓ Ì‡ 0,5 °ë ‚ ˝ÚÓÏ ÒÚÓÎÂÚËË) ÏÓÊÌÓ Ò‚flÁ‡Ú¸ Ò ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Ï Ô‡ ÌËÍÓ‚˚Ï ˝ÙÙÂÍÚÓÏ», ‚˚Á‚‡ÎÓ ·Û ˛ Í ËÚËÍË. «èÓ ‡ Ô ËÁ̇ڸ ‰Ó‚ÓθÌÓ Û·Â‰ËÚÂθÌ˚ÏË ‰Ó͇Á‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Ó˘Û˘‡ÂÚÒfl ÛÊ ÒÂȘ‡Ò», ÔÓ‚ÚÓ ËÎ Û˜ÂÌ˚È ‚ ËÌÚ ‚¸˛ „‡ÁÂÚ New York Times. ëÎÓ‚‡ ï‡ÌÒÂ̇ ËÏÂÎË ÌÂÓ·˚˜‡ÈÌ˚È ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ˝ÙÙÂÍÚ Ë Á‡ÒÚ‡‚ËÎË ÏÌÓ„Ëı Û˜ÂÌ˚ı Ë ÔÓÎËÚËÍÓ‚ ÏË ‡ Ó· ‡ÚËÚ¸ ‚ÌËχÌË ̇ ‰‡ÌÌÛ˛ Ô Ó·ÎÂÏÛ. åÌÓ„Ë ÍÎËχÚÓÎÓ„Ë Ì Òӄ·ÒËÎËÒ¸ Ò ‚˚‚Ó‰‡ÏË ï‡ÌÒÂ̇ Ë Á‡fl‚ËÎË, ˜ÚÓ Ê‡ ÍË „Ó‰˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ÒÂ„Ó Î˯¸ Ó·˚˜Ì˚Ï ÓÚÍÎÓÌÂÌËÂÏ ÓÚ Ò Â‰ÌËı ÔÓ͇Á‡ÚÂÎÂÈ. é‰Ì‡ÍÓ ‰‡ÌÌ˚Â, ÔӉڂ ʉ‡˛˘Ë ÏÌÂÌË ï‡ÌÒÂ̇, Ô Ó‰ÓÎʇ˛Ú ͇̇ÔÎË‚‡Ú¸Òfl. à ‚ 1989 „. Ä. ëÚ ÓÌ„ ËÁ 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ËÒÒΉӂ‡ÌËflÏ ‡ÚÏÓÒÙ ˚ Ë Ó͇̇ ÒÓÓ·˘ËÎ: «àÁÏ ÂÌËfl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ÔÓ‚Â ıÌÓÒÚË Ó͇̇, Ô Ó‚Â‰ÂÌÌ˚ ÒÔÛÚÌËÍÓÏ ‚ Ô ËÓ‰ 1982-1988 „„., ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ åË Ó‚ÓÈ ÓÍÂ‡Ì ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, ÌÓ Á‡ÏÂÚÌÓ Ì‡„ ‚‡ÂÚÒfl Ô ËÏ ÌÓ Ì‡ 0,1 °ë ‚ „Ó‰». èÓÁÊ ÌÂÍÓÚÓ ˚ ۘÂÌ˚ Òӄ·ÒËÎËÒ¸ Ò ï‡ÌÒÂÌÓÏ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô ËÁ̇ÍË ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌÓ„Ó Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡ ÛÊ Ì ‚˚Á˚‚‡˛Ú ÒÓÏÌÂÌËÈ: ÓÚÒÚÛÔË· ÁÓ̇ ‚˜ÌÓÈ Ï ÁÎÓÚ˚ ̇ ÄÎflÒÍÂ Ë ‚ ä‡Ì‡‰ÒÍÓÈ Ä ÍÚËÍÂ, ‚ÓÁ ÓÒ· Ò Â‰Ìflfl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚Ó‰˚ ͇̇‰ÒÍËı ÓÁ , ÛÏÂ̸¯Ë·Ҹ „Ó‰Ó‚‡fl χÍÒËχθ̇fl Ô ÓÚflÊÂÌÌÓÒÚ¸ ΉÌËÍÓ‚Ó„Ó ÔÓÍ Ó‚‡ ‚ ÄÌÚ‡ ÍÚË‰Â Ë Ä ÍÚËÍÂ, ÛÏÂ̸¯ËÎÓÒ¸

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‡ÈÒ·Â „Ó‚. çÂÓ·˚˜Ì˚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË fl‚ÎÂÌËfl ‚ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ – Û ‡„‡Ì˚ «ï¸˛„Ó» Ë «ä‡Ú Ë̇», ̇‚Ó‰ÌÂÌËfl ‚ ÄÙ ËÍÂ, û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË Ë Ö‚ ÓÔÂ, ıÓÎÓ‰Ì˚ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı Ò Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ Á‡ÒÛ¯ÎË‚˚Ï ËÎË ‚·ÊÌ˚Ï Ú ÓÔ˘ÂÒÍËÏ ÍÎËχÚÓÏ ÔÓ Ó‰ËÎË Ô Â‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜ÚÓ ÓÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl Ò˄̇ÎÓÏ Ì‡ ‡ÒÚ‡ÌËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡. Ç ‰Â͇·  1988 „. ÉÂÌ ‡Î¸Ì‡fl ÄÒ҇ϷÎÂfl ééç Ó‰Ó· Ë· ÒÓÁ‰‡ÌË åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌÓÈ „ ÛÔÔ˚ ˝ÍÒÔ ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ (Intergovernmental Panel on Climate Change). à ‚ 1989 „. „·‚˚ ÒÂÏË Í ÛÔÌ˚ı ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËı ‰Â ʇ‚ Ô ËÁ̇ÎË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ô ËÌflÚËfl ÇÒÂÏË ÌÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ‚ ˆÂÎflı ÛÏÂ̸¯ÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. ã˛‰Ë Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËflÏË ÒÚ ÂÏËÎËÒ¸ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ̇ ÓÍ Ûʇ˛˘Û˛ Ò Â‰Û. Ä ÒÂȘ‡Ò Ï˚ ‚ÌÂÁ‡ÔÌÓ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ̇ ÔÓ Ó„Â Í ÛÔÌÂÈ¯Â„Ó ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓ„Ó ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, Ú‡ÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl fl‚Îfl˛ÚÒfl ÌÂÁ‡Ô·ÌË Ó‚‡ÌÌ˚ÏË Ë, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÌÂÛÔ ‡‚ÎflÂÏ˚ÏË Ë ÏÓ„ÛÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙ˘ÂÒÍËÏ ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏ. äÎËÏ‡Ú Ì‡ áÂÏΠÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ÒÎÓÊÌ˚Ï ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÏ ‡ÚÏÓÒÙ ˚, åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇, ‚˜Ì˚ÏË Î¸‰‡ÏË Ì‡ ÔÓÎ˛Ò‡ı, ÊË‚ÓÚÌ˚ÏË, ‡ÒÚÂÌËflÏË Ë ÓÒ‡‰Ó˜Ì˚ÏË ÔÓ Ó‰‡ÏË. ÉÓ‚Ó fl Ó ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ, Û˜ÂÌ˚ ËÏÂ˛Ú ‚ ‚Ë‰Û ‚ÒÂ Ô Ë Ó‰Ì˚ هÍÚÓ ˚, ÙÓ ÏË Û˛˘Ë ÍÎËχÚ. Ç ÒÓÒÚ‡‚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚ıÓ‰ËÚ, ÔÓ Í ‡ÈÌ Ï Â, ˜ÂÚ˚  ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÍÓÏÔÓÌÂÌÚ‡: ‡ÚÏÓÒÙ ‡, „ˉ ÓÒÙ ‡, ÎËÚÓÒÙ ‡ Ë ·ËÓÒÙ ‡. äÓ„‰‡ Ó̇ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ‡‚ÌÓ‚ÂÒËË, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ ‰Ó Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ Â‚ÓβˆËË, ÔÓ„ÎÓ˘ÂÌ̇fl ÒÓÎ̘̇fl ‡‰Ë‡ˆËfl Û ‡‚Ìӂ¯˂‡Î‡Ò¸ ÔÓ‚Â ıÌÓÒÚÌ˚Ï ËÁÎÛ˜ÂÌËÂÏ áÂÏÎË Ë ‡ÚÏÓÒÙ ˚. íÂÔ ¸ Ê ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ هÍÚÓ ˚, ‚˚Á˚‚‡˛˘Ë ‡ÍÍÛÏÛÎflˆË˛ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË, ‚ÎËfl˛Ú ̇ ÚÂÔÎÓ‚ÓÈ ·‡Î‡ÌÒ, ËÁÏÂÌflfl ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÍÎËχÚ. ä Ù‡ÍÚÓ ‡Ï, ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËÏ Ì‡ ·‡Î‡ÌÒ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË, ÓÚÌÓÒflÚÒfl ÚÂıÌÓ„ÂÌÌ˚ „‡Á˚, ÍÓÚÓ ˚ Ï˚ ̇Á˚‚‡ÂÏ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ÏË. ëÓÎ̘̇fl ‡‰Ë‡ˆËfl ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ áÂÏÎË, ˜‡ÒÚ¸  ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl. ÅÓθ¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ Ô ÓÌË͇ÂÚ ÒÍ‚ÓÁ¸ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ë Ì‡„ ‚‡ÂÚ ÔÓ‚Â ıÌÓÒÚ¸ áÂÏÎË. áÂÏÎÂÈ ËÒÔÛÒ͇ÂÚÒfl ËÌÙ ‡Í ‡ÒÌÓ (àä) ËÁÎÛ˜ÂÌËÂ. ó‡ÒÚ¸ ˝ÚÓ„Ó àä-ËÁÎÛ˜ÂÌËfl

YAZ 2007, SAYI: 25

r›”n›n dünya okyanuslar› taraf›ndan emildi¤ini düflünüyorlard›.

1957-1958 y›llar›nda Uluslararas› Jeofizik Y›l› süresince bilim adamlar› söz konusu hipotezi denemeyi kararlaflt›rd›lar ve Havai’deki volkan Mauna Lua’n›n zirvesinde araflt›rma yapt›lar. Bu araflt›rmalar karbondioksit yo¤unlaflmas›n›n yükseklerde daha fazla oldu¤unu gösterdi. So¤uk Savafl y›llar›nda 1980’li y›llar›n ortalar›na kadar devam eden politik istikrars›zl›k yüzünden sera gazlar› at›klar›na karfl› uluslararas› bir iflbirli¤i yoktu. Birçok ülkenin do¤ay› koruma etkinlikleri ulusal s›n›rlar›n› aflmad›. Birçok ülkedeki bilim adamlar›n›n gayretleri sayesinde kimi devletin ozon tabakas›n› koruma problemindeki tutumu de¤iflmeye bafllad› ve bunun sonucunda 1987 y›l›nda Monreal’de kloroflorokarbon gaz› üretimini s›n›rlayan, daha sonra art›klar›n› yasaklayan protokol imzaland›. Monreal Protokolü di¤er küresel do¤ay› koruma problemlerinde iflbirli¤i perspektifleri açt›.

ABD’nin önde gelen klimatologlar›ndan James Hansen 1988 y›l›nda Amerika Kongresi’nde yapt›¤› “büyük ihtimalle ›s›nma (küresel ›s›nma bu as›rda yaklafl›k 0,5 ˚C yükselmiflti) anthropogenik sera etkisine ba¤l›d›r” bildirisi büyük elefltirilere maruz kald›. Bilim adam› New York Times gazetesine verdi¤i röportajda “Sera etkisinin flimdiden hissedilmesini yeterince ikna edici oldu¤unu kabul etmek gerekir” fleklinde görüfllerini tekrar etti. Hansen’in sözleri al›fl›lma-

d›k bir politik etki yaratt› ve birçok bilim adam› ve politikac›y› bu probleme dikkat çekmeye zorlad›. Bilim adamlar› Hansen’in görüfllerine kat›lmad› ve sadece s›cak y›llar›n orta göstergelerinden genel bir sapma oldu¤unu bildirdiler.

Fakat Hansen’in fikirlerini do¤rulayan veriler birikmeye devam ediyor. 1989 y›l›nda atmosfer ve okyanus araflt›rmalar› ulusal yönetiminden A. Strong “1982–1988 y›llar› aras›nda uydu arac›l›¤›yla yap›lan okyanus ›s› ölçümleri dünya okyanuslar›n›n yavafl yavafl ama fark edilir bir flekilde her y›l yaklafl›k olarak 0,1 ˚C ›s›nd›¤›n› gösteriyor” dedi. Baz› bilim adamlar› daha sonra anthropogenic sera etkisinin iflaretlerinin art›k flüphe götürmedi¤ini söyleyerek Hansen’e kat›ld›lar. Alaska ve Kanada’daki buzullar eridi, Kanada göllerinin ortalama su s›cakl›klar› artt›, Antarktika ve Arktika’n›n y›ll›k buz örtüsünün uzunlu¤u k›sald›, aysberg say›s› azald›. Son y›llardaki al›fl›lmad›k iklim olaylar› Hugo ve Katrina kas›rgalar›, Afrika, Güney Asya ve Avrupa’daki su bask›nlar›, s›cak veya nemli tropikal iklime sahip ülkelerdeki so¤uklar bu olgular sera etkisinin artt›¤›n›n sinyalleri oldu¤u tahminini do¤urdu.

Aral›k 1988 y›l›nda BM Genel Kurulu uzmanlardan oluflan bir Hükümetler aras› ‹klim De¤ifliklikleri Paneli (Intergovernmental Panel on Climate Change) kurulmas›n› onaylad›. 1989 y›l›nda demokratik yedi büyük ülke devlet baflkanlar›, sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas›n›

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

61

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ÔÓ„ÎÓ˘‡ÂÚÒfl Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ÏË „‡Á‡ÏË ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Â Ë Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Û‰Â ÊË‚‡ÂÚÒfl ÚÂÔÎÓ. ì‚Â΢ÂÌË Ê ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËË Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ÒÓÎ̘ÌÓ ËÁÎÛ˜ÂÌË ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Í‡Í ·˚ ‚ ÎÓ‚Û¯ÍÂ Ë ‚Ò ÒËθÌ ̇„ ‚‡ÂÚ ÁÂÏβ. ì‚Â΢ÂÌË ÒӉ ʇÌËfl ‰‚ÛÓÍËÒË Û„Î Ӊ‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Â Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ì ÚÓθÍÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ, ÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ë ‚ ÂÁÛθڇÚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË, „·‚Ì˚Ï Ó· ‡ÁÓÏ Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÊË„‡ÌËfl ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl ÎÂÒÌ˚ı χÒÒË‚Ó‚. ëΉӂ‡ÚÂθÌÓ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‡Á΢‡Ú¸ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ (‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚È) ÛÒËÎÂÌÌ˚È Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ (ËÎË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ). ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡ÂÚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û áÂÏÎË ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡, ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌÓ„Ó ‰Îfl ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı Ë ‡ÒÚÂÌËÈ. ÄÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚È Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Ì‡ Û¯‡ÂÚ ˝ÚÓÚ ÒÎÓÊË‚¯ËÈÒfl ÚÂÔÎÓ‚ÓÈ ·‡Î‡ÌÒ ‚ ÒËÒÚÂÏ ‡ÚÏÓÒÙ ‡„ˉ ÓÒÙ ‡-ÎËÚÓÒÙ ‡ Ë ÏÓÊÂÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙ˘ÂÒÍÓÏÛ ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚. å˚ Û·ÂʉÂÌ˚, ˜ÚÓ ÒËθÌÂȯË ÔÓ„Ó‰Ì˚ ͇ڇÍÎËÁÏ˚, ÒÓÚ flÒ‡˛˘Ë ÏË ‚ ÔÓÒΉÌ ‚ ÂÏfl, fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô Â‰‚ÂÒÚÌË͇ÏË Â˘Â ·ÓΠÊÂÒÚÓÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ, ÒÏfl„˜ÂÌË ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ ÍÓÚÓ ˚ı Ë ‡‰‡ÔÚ‡ˆËfl Í ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌÂȯÂÈ Á‡‰‡˜ÂÈ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÒÚË. ä‡Í ÛÊ „Ó‚Ó ËÎÓÒ¸ ‚˚¯Â, ÏË Ó‚Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó, Ó·ÂÒÔÓÍÓÂÌÌÓ ÂÁÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËÂÏ ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡, Ô Ë¯ÎÓ Í Á‡Íβ˜ÂÌ˲ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. Å˚Î ‡Á ‡·ÓÚ‡Ì ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È ‰ÓÍÛÏÂÌÚ, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ Á‡ÙËÍÒË Ó‚‡Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ë ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËfl Ëı ̇ Û Ó‚ÌÂ, Ì ۄ Óʇ˛˘ÂÏ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â. ùÚËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ Òڇ· ê‡ÏӘ̇fl äÓÌ‚Â̈Ëfl ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ (êäàä), Ô ËÌflÚ‡fl ‚ 1992 „. ‚ êËÓ-‰Â-܇ÌÂÈ Ó. äÓÌ‚Â̈Ëfl ‚ÒÚÛÔË· ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „.,  ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡ÎË 190 „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚. ë‡Ï‡ ÔÓ Ò· äÓÌ‚Â̈Ëfl ËÏ· ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰ÂÍ· ‡ÚË‚Ì˚È ı‡ ‡ÍÚÂ Ë Ì ËÏ· ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ‰Îfl ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚· ÓÒ‡ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. í‡ÍËÏ ËÌÒÚ ÛÏÂÌÚÓÏ ÒڇΠÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚È ‚ 1997 „Ó‰Û ‚ äËÓÚÓ (üÔÓÌËfl) è ÓÚÓÍÓÎ Í äÓÌ‚Â̈ËË, „‰Â Ô ÓÔËÒ‡Ì˚ ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÏÌÓ„Ëı ÒÚ ‡Ì ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚. ç‡ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÓÌ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì 169˛ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ÏË.

62

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

amaçlayan küresel iklim de¤iflikliklerine yönelik bir dünya anlaflmas›n›n yap›lmas›n›n gerekli oldu¤unu kabul ettiler. ‹nsanlar binlerce y›ld›r çevrelerini etkilemeye çal›flt›lar. fiimdiyse insan faaliyetlerinin sebep oldu¤u büyük de¤iflimlerin efli¤inde bulduk kendimizi bir anda.

Bu de¤ifliklikler planlan›lmad› ve yönetilebilir de¤iller, büyük felaketlere sebep olacak sonuçlara götürebilirler maalesef.

Климат на Земле определяется сложным взаимодействием атмосферы, Мирового океана, вечными льдами на полюсах, животными, растениями и осадочными породами.

Dünya iklimi atmosferin, okyanuslar›n, kutuplardaki buzullar›n, canl›lar, bitkiler ve tortul kitlelerle aras›ndaki kar›fl›k etkileflimleriyle belirlenir. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÔÓÒΉӂ‡ÚÂθÌÓ ‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ ‰‡ÌÌÓÏ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËË. êäàä ééç ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡Ì‡ ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÓÏ ‚ 1995 „., ‡ ‚ 1998 „. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚˚ÔÛÒÚËÎ Ô ‚Ó 燈ËÓ̇θÌÓ ÒÓÓ·˘ÂÌË ÔÓ ËÌ‚ÂÌÚ‡ ËÁ‡ˆËË Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ‚ 1999 „. íÓ„‰‡ Ê ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Ó·˙fl‚ËÎ Ó Ò‚ÓÂÏ ‰Ó· Ó‚ÓθÌÓÏ Ô ËÌflÚËË Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚ ÔÓ ÒÓÍ ‡˘ÂÌ˲ Ó·˙ÂÏÓ‚ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. ç‡ äÓÌÙ Â̈ËË ëÚÓ ÓÌ (äë)-5 ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÛ Ì ۉ‡ÎÓÒ¸

Dünya iklimi atmosferin, okyanuslar›n, kutuplardaki buzullar›n, canl›lar, bitkiler ve tortul kitlelerle aras›ndaki kar›fl›k etkileflimleriyle belirlenir. Bilim adamlar› iklim sistemini konuflurken iklimi flekillendiren tabiat faktörlerinin hepsini ifade ederler. ‹klim sistemine dört as›l unsur girer; atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer. ‹klim dengede oldu¤u zaman sanayi devriminden önce oldu¤u gibi emilen günefl radyasyonu yeryüzü ve atmosfer yüzeyinde da¤›larak dengelenirdi. fiimdi ise günefl enerjisini biriktiren anthropogenik faktörler ›s› dengesini etkileyerek iklimi de¤ifltiriyorlar. Günefl enerjisi dengesini etkileyen sera gaz› dedi¤imiz teknogen gazlard›r.

Günefl ›fl›nlar› yeryüzüne ulafl›r, bir k›sm› geri püskürtülür. Büyük k›sm› atmosfere yay›l›r ve yeryüzünü ›s›t›r. Toprak k›z›lötesi ›fl›nlar›n› yayar. Bu k›z›lötesi ›fl›nlar›n bir k›sm› atmosferde sera gazlar› taraf›ndan emilir böylece ›s› korunur. Sera gazlar›n›n yo¤unlu¤unun artmas› günefl ›fl›nlar›n› adeta kafeste b›rak›r, yeryüzü de bu yüzden gittikçe daha çok ›s›n›r. Atmosferde karbondioksit art›fl› sadece do¤al yollarla gerçekleflmez. Özellikle do¤al enerji kaynaklar›n›n yak›lmas› ve ormanl›k alanlar›n azalmas› gibi insan faaliyetleri sonucu da olur. fiu hâlde do¤al ve insan›n yaratt›¤› (anthropogenik) güçlendirilmifl sera etkisini (veya küresel ›s›nma) ay›rt etmek gerekir. Do¤al sera etkisi dünyan›n atmosferini canl›lar›n ve bitkilerin yaflayabilece¤i bir ›s› dengesinde tutar. Anthropogenik sera etkisi ise atmosfer-hidresfer-litosfer sisteminde oluflan bu ›s› dengesini bozar, ›s› derecesini felaketlere sebep olabilecek fleklide yükseltebilir.

Son zamanlarda dünyay› sarsan büyük hava de¤iflikliklerinin daha korkunç felaketlerin alametleri oldu¤una, sonuçlar›n›n hafifletilmesi ve çevreye adaptasyonun günümüzün en önemli görevleri oldu¤una inan›yoruz.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

‚ÓÈÚË ‚ è ËÎÓÊÂÌËÂ-1 êäàä ééç, „‰Â ÒÓÒÚÓflÚ ‡Á‚ËÚ˚ ÒÚ ‡Ì˚ Ë ÒÚ ‡Ì˚ Ò Ô ÂıÓ‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ (‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ‚ ÓÔÂÈÒÍË ÒÚ ‡Ì˚, êÓÒÒËfl Ë ìÍ ‡Ë̇). Ç ÂÁÛθڇÚ ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚ êä Ò ‡Á‚ËÚ˚ÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË, ÒÚ ‡Ì‡ÏË «„ ÛÔÔ˚ 77» Ë äËÚ‡ÂÏ ‚ 2001 „. ̇ äë-7 ‚ å‡ ÓÍÍÓ Û‰‡ÎÓÒ¸ Ô ËÌflÚ¸ Á‡Íβ˜ÂÌËÂ Ó ÒÚ‡ÚÛÒ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚ ‡Ï͇ı ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ÔÂ Â„Ó‚Ó ÌÓ„Ó Ô ÓˆÂÒÒ‡ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÍÎËχÚÛ. Ç ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò Ô ËÌflÚ˚Ï Â¯ÂÌËÂÏ, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÔÓ͇ ÒÚ ‡ÌÓÈ ‚Ì è ËÎÓÊÂÌËfl-1 ‚ ‡Ï͇ı äÓÌ‚Â̈ËË Ë, ‚ ÒÎÛ˜‡Â ‡ÚËÙË͇ˆËË è ÓÚÓÍÓ·, ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÚ ‡ÌÓÈ è ËÎÓÊÂÌËfl-1 ‚ ‡Ï͇ı äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. è ËÌfl‚ Ú‡ÍÓ Á‡Íβ˜ÂÌËÂ, ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó Òӄ·ÒËÎÓÒ¸ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì – ˝ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó, ӷ·‰‡˛˘Â ÔÓÚÂ̈ˇÎÓÏ ‚ıÓʉÂÌËfl ‚ ˜ËÒÎÓ Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓ ‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ ‡Ì. ç‡ 12-È ÍÓÌÙ Â̈ËË ëÚÓ ÓÌ ‚ ç‡È Ó·Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Á‡fl‚ËÎ Ó Ò‚ÓÂÏ ·‡ÁÓ‚ÓÏ „Ó‰Â: 1992-È – ˝ÚÓ „Ó‰, ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ÍÓÚÓ Ó„Ó ·Û‰ÂÚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸Òfl ‡Ò˜ÂÚ ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. çÛÊÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Á‡fl‚ÎÂÌË Á̇˜ËÚÂθÌÓ ÔÓ‚˚ÒËÎÓ ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È ‡‚ÚÓ ËÚÂÚ ä‡Á‡ıÒڇ̇. è ËÌflÚ˚ ¯ÂÌËfl Ë ÂÁÛθڇÚ˚ ‡ÍÚË‚Ì˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ä‡Á‡ıÒڇ̇ ÔÓ êäàä ééç ÒΉÛÂÚ ‡ÒˆÂÌË‚‡Ú¸ Í‡Í ÔÓÁËÚË‚Ì˚È ‚Í·‰ êä ‚ ÛÒÚÓȘ˂Ó ‡Á‚ËÚËÂ. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÒÓÁ‰‡Î ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËÓÌÌ˚ı ËÌÒÚËÚÛˆËÓ̇θÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚ Á‡ Ò˜ÂÚ „ ‡ÌÚÓ‚ÓÈ ÔÓ‰‰Â ÊÍË ÒÚ ‡Ì-‰ÓÌÓ Ó‚, ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‡ Ú‡ÍÊ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl Ô ÓÂÍÚÓ‚ ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Ô Â‰ÔÓ·„‡˛˘Ëı ÒÌËÊÂÌË ‰ Û„Ëı ‚ ‰Ì˚ı ‚¢ÂÒÚ‚ Á‡ Ò˜ÂÚ ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‡Á‚ËÚ˚ı Ë ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì ËÁ è ËÎÓÊÂÌËfl-1 äÓÌ‚Â̈ËË. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, Ò ¸ÂÁÌÓ Á‡Ô‡Á‰˚‚‡ÂÚ Ò Ô ËÌflÚËÂÏ Â¯ÂÌËfl Ó ‡ÚËÙË͇ˆËË äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏË Â Â‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl ÒÓÚÌË Ô ÓÂÍÚÓ‚ ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, ‚̉ fl˛ÚÒfl Ô ‰ӂ˚ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ÒÚ ‡Ì˚ Ô ËÓ· ÂÚ‡˛Ú ÛÌË͇θÌ˚È ÓÔ˚Ú ‚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÏ ÔÓθÁÓ‚‡ÌËË ˝Ì „ËÂÈ Ë Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËË ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. íÓθÍÓ ‚ äËڇ ÔÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ ËÌ‚ÂÒÚË Ó‚‡ÌÓ ·ÓΠ1 ÏÎ ‰ ‰ÓÎÎ. é‰Ì‡ÍÓ Ë Ï˚ ̇‰ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚ ÒÍÓ ÓÏ ‚ ÂÏÂÌË ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÓÎÌÓÔ ‡‚Ì˚Ï Û˜‡ÒÚÌËÍÓÏ ÏË Ó‚Ó„Ó Ô Ë Ó‰ÓÓı ‡ÌÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl. I

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Сильнейшие погодные катаклизмы, сотрясающие мир в последнее время, являются предвестниками еще более жестоких событий, смягчение последствий которых и адаптация к окружающей среде являются важнейшей задачей современности.

Son zamanlarda dünyay› sarsan büyük hava de¤iflikliklerinin daha korkunç felaketlerin alametleri, bunlar›n sonuçlar›n›n hafifletilmesi ve çevreye adaptasyonun günümüzün en önemli görevlerinden oldu¤una inan›yoruz.

Yukar›da denildi¤i gibi ›s› dengesinin ani de¤ifliklikleriyle rahats›z dünya kamuoyu sera gazlar›n›n at›klar›n›n azalt›lmas› sonucuna vard›. Sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas› ve çevreye zarar vermeyecek flekilde stabilizesini öngören uluslararas› bir belge haz›rland›. Bu belge ile 1992 y›l›nda Rio de Janerio’da kabul edilen Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (BM‹DÇS) yap›ld›. Anlaflma 1994 y›l›nda yürürlü¤e girdi, anlaflmay› 190 devlet imzalad›. Anlaflman›n tumturakl› bir içeri¤i vard› ve sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas›n› sa¤layacak gerekli mekanizmalara sahip de¤ildi. Bu mekanizma 1997 y›l›nda Japonya’da imzalanan Kyoto Protokolü oldu. Bu protokolde birçok ülkenin at›klar›n azalt›lmas›na yönelik somut taahhütleri belirtilmifltir. Bugün protokolü 169 devlet imzalad›.

Kazakistan Cumhuriyeti buna uygun olarak çal›fl›yor ve BM‹DÇS’ni 1995 y›l›nda imzalad›. 1998 y›l›nda Kazakistan sera gazlar›n›n envanterini ç›karan ilk ulusal bildirisini yay›nlad›. Kyoto Protokolü ise 1999 y›l›nda imzaland›. Kazakistan o zaman sera gazlar›n›n azalt›lmas›n› gönüllü olarak kabul etti¤ini ilan etti. Taraflar Konferans›’nda (COP - 5) Kazakistan BM‹DÇS içinde geliflmifl ve geçifl ekonomileri olan (Do¤u Avrupa ülkeleri, Rusya ve Ukrayna) Ek – 1’e giremedi. Görüflmeler sonucu Kazakistan Cumhuriyeti 77’ler grubu üyesi geliflmifl ülkeler ve Çin’le beraber 2001 y›l›nda Fas’ta Taraflar Konferans›’nda (COP -7) küresel iklim de¤iflikliklerinin görüflmesi sürecindeki statüsünü kabul ettirmeyi baflard›. Kazakistan Cumhuriyeti’nin statüsüyle ilgili al›nan karara uygun

olarak Kazakistan flimdilik anlaflma çerçevesinde Ek–1 d›fl›nda kalacak ve Protokolü imzalad›ktan sonra Kyoto Protokolü çerçevesinde Ek–1 ülkesi olacak. Dünya kamuoyu böyle bir karar almakla Kazakistan’›n endüstriyel geliflmifl ülkeler aras›na girme potansiyeline sahip oldu¤unu kabul etmifltir.

Nairobi’deki Taraflar 12. Konferans›’nda Kazakistan kendi temel y›l›n› ilan etti: 1992. Bu y›la do¤ru sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas› hesaplar›n›n yap›laca¤› y›ld›r. Bu bildirinin Kazakistan’›n uluslararas› otoritesini önemli derecede art›rd›¤›n› belirtmek gerekir.

Al›nan kararlar ve Kazakistan’›n BM‹DÇS’ne yönelik aktif çal›flmalar›n›n sonuçlar› Kazakistan Cumhuriyeti’nin istikrarl› kalk›nmaya yapt›¤› olumlu yat›r›mlar olarak de¤erlendirilmelidir. Kazakistan, kaynak ülkedir. Uluslararas› kurulufllar›n deste¤iyle kurumsal projelerin gösterilmesi ve sera gazlar› at›klar›n›n ayn› zamanda di¤er zararl› at›klar›n da azalt›lmas› için Sözleflmenin Ek-1 üyelerinin bu projelere yapt›¤› yat›r›mlarla uygun flartlar oluflturdu.

Kazakistan Kyoto Protokolü’nü imzalama karar›n› almakta geç kal›yor maalesef. Bütün dünyada sera gazlar›n›n azalt›lmas›na yönelik yüzlerce proje haz›rlan›yor, ileri teknolojiler al›n›yor, ülkeler enerjinin etkili bir flekilde kullan›lmas› ve enerji güvenli¤inin sa¤lanmas›nda benzersiz tecrübeler kazan›yorlar.

Sadece Çin’de Kyoto Protokolü’ne uygun olarak 1 milyar dolardan fazla yat›r›m yap›ld›. Ama biz de Kazakistan’›n yak›n zamanda do¤ay› koruma hareketinin bütün haklara sahip üyesi olaca¤›n› ümit ediyoruz. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

63

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Борьбе – «да», Киото – «нет» Кадир Дикбаш Журналист (Турция).

Mücadeleye “evet”, Kyoto’ya “hay›r” Kadir Dikbafl Gazeteci (Türkiye).

ÒÚÓ Ëfl ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ҘËÚ‡ÂÚÒfl Ò ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰ÓÈ Ë ‡Á Û¯‡ÂÚ Ô Ë Ó‰ÌÓ ‡‚ÌÓ‚ÂÒËÂ, Ò‚ÓËÏË ‰ÂÈÒÚ‚ËflÏË Ì‡ÌÓÒfl ‚ ‰ ÒÂ·Â Ë ‚ÒÂÏ ÊË‚˚Ï ÒÛ˘ÂÒÚ‚‡Ï ̇ áÂÏÎÂ. ì‰Â¯Â‚ÎÂÌË ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÔÓÒΠÇÚÓ ÓÈ ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ Ô Ë‚ÂÎÓ Í Û‚Â΢ÂÌ˲ ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËË ‚ ‚ÓÁ‰Ûı ۄÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. ç‡ÎËˆÓ ÛÒÔÂıË Ë̉ÛÒÚ Ë‡ÎËÁ‡ˆËË, ÔÓ‰˙ÂÏ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÓÒÚ ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl, ÌÓ ÒÓÒÚ‡‚ ‡ÚÏÓÒÙ ˚ ËÁÏÂÌËÎÒfl ‚ ıÛ‰¯Û˛ ÒÚÓ ÓÌÛ Ë Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ÛıÛ‰¯‡Ú¸Òfl. ùÚÓ Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲ Ë ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ. ÖÒÎË ÌÂ Ô ËÌflÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Ï , „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ÒÚ‡ÌÂÚ Ô Ë˜ËÌÓÈ Á̇˜ËÚÂθÌÓ„Ó ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚, ̇‚Ó‰ÌÂÌËÈ, Á‡ÒÛı, Ú‡flÌËfl θ‰Ó‚ Ë ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ ‚ ‡ÁÌ˚ı ˜‡ÒÚflı Ô·ÌÂÚ˚. í˚Òfl˜Ë ÓÒÚ Ó‚Ó‚ Ë ‰‡Ê ÌÂÍÓÚÓ ˚ ÓÒÚ Ó‚Ì˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÒÍ Ó˛ÚÒfl ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ. Ç ·ÎËʇȯË 30 ÎÂÚ ÚÓθÍÓ ‚ à̉ÓÌÂÁËË, Òӄ·ÒÌÓ ÓÙˈˇθÌ˚Ï ‰‡ÌÌ˚Ï ˝ÚÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ ÏÓ„ÛÚ Ó͇Á‡Ú¸Òfl

à

‰‚ Ú˚Òfl˜Ë ÓÒÚ Ó‚Ó‚. í‡Í‡fl Ê ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ Û„ ÓʇÂÚ å‡Î¸‰Ë‚ÒÍËÏ ÓÒÚ Ó‚‡Ï, ËÒÍÛ˛˘ËÏ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓ„ ÛÁËÚ¸Òfl ‚ Ó͇Ì. ÖÒÚ¸ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÔÓ·„‡Ú¸, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ìfl‚¯ÂÂÒfl ÏÓ Â Á‡ÚÓÔËÚ Ú‡ÍÊ ÌÂÍÓÚÓ ˚ „Ó Ó‰‡ Ö‚ ÓÔ˚. Ä Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ËÁÏÂÌÂÌËÂÏ ÍÎËχڇ Ô ÂÏ¢ÂÌËfl ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô Ë‚Â‰ÛÚ Í ÌÓ‚˚Ï ÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï Ë ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflÏ Ë, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÒÚ‡ÌÛÚ Ô Ë˜ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ.

Погибнет и суша, и вода éÒÌÓ‚Ì˚Â Ô Ë˜ËÌ˚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl – ËÁ‚ ‡˘ÂÌ̇fl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌ̇fl ÔÓÎËÚË͇, ‚Â‰Û˘‡fl Í Ì‡ Û¯ÂÌ˲ Ô Ë Ó‰ÌÓ„Ó ‡‚ÌÓ‚ÂÒËfl, Á‡„ flÁÌÂÌ˲ ÔÓ˜‚˚, ‚Ó‰˚ Ë ‚ÓÁ‰Ûı‡, ‡ Ú‡ÍÊ ÌÂËÒÒfl͇Âχfl ʇʉ‡ ̇ÊË‚˚. óÚÓ·˚ Ì ÓÚÒÚ‡Ú¸ ÓÚ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓ‚, ÙË Ï˚ Ë ÒÚ ‡Ì˚ Ì „ÌÛ¯‡˛ÚÒfl ̇ÌÓÒËÚ¸ ‚ ‰ Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÏÛ ‰ÓÒÚÓflÌ˲ – ‡ÚÏÓÒÙ Â. åÌÓ„ËÂ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚Â Ô Â‰Ô ËflÚËfl Ì ÛÒڇ̇‚ÎË‚‡˛Ú ÙËÎ¸Ú ˚ ̇ ‚˚ıÎÓÔÌ˚Â Ú Û·˚, Ì ÒÚ ÓflÚ Ó˜ËÒÚÌ˚ ÒÓÓ ÛÊÂÌËfl, Ú‡Í Í‡Í ˝ÚÓ Û‚Â΢˂‡ÂÚ Á‡Ú ‡Ú˚. éÌË ÓÔ ‡‚‰˚‚‡˛Ú Ò‚ÓÂ

abii dengeyi altüst edip geliflme u¤runa çevresini hiçe sayan insano¤lu, kendi yapt›klar›yla hem kendini, hem de dünya üzerindeki bütün canl›lar› bir felakete do¤ru sürüklüyor.

T

Özellikle, 2. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan havaya sal›nan karbondioksit miktar›, teknolojinin de ucuzlamas›yla h›zla artt›. Sanayileflme, ekonomik kalk›nma ve refahla birlikte atmosferin yap›s› bozuldu ve bozulmaya da devam ediyor. Bu durum küresel ›s›nmaya, iklim de¤iflikliklerine yol aç›yor. Tedbir al›nmad›¤› takdirde artan ›s›nma, baz› bölgelerde s›cakl›k dalgas›na, sel felaketlerine, kurakl›¤a, buzullar›n erimesine ve deniz seviyesinin yükselmesine sebep olacak. Binlerce ada ve hatta baz› ada ülkeleri bile okyanus sular› alt›nda kaybolup gidecek. Önümüzdeki 30 y›l içinde sadece Endonezya’da iki bin adan›n sular alt›nda kalaca¤› ülkenin resmi makamlar›nca dile getiriliyor. Ayn› endifleyi tafl›yan bir di¤er ülke Maldiv Adalar›. Ülkenin tamamen okyanus alt›nda kalma tehlikesi var. Yükselen sular›n baz› Avrupa kentlerini yutaca¤› da tahminler aras›nda. ‹klim de¤iflikli¤ine ba¤l› olarak bafllayacak nüfus hareketleri ve göçler ise, dünyada yeni ihtilaflar›n ve kavgalar›n, belki de savafllar›n sebebi olacak.

Yafl da, kuru da yanacak Küresel ›s›nman›n temel sebebi, tabii dengeleri altüst eden, topra¤›, havay› ve suyu kirleten çarp›k sanayi politikalar› ve

64

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

В ближайшие 30 лет только в Индонезии, согласно официальным данным этого государства, под водой могут оказаться две тысячи островов. Такая же опасность угрожает Мальдивским островам, рискующим полностью погрузиться в океан. Önümüzdeki 30 y›l içinde sadece Endonezya’da iki bin adan›n sular alt›nda kalaca¤› ülkenin resmi makamlar›nca dile getiriliyor. Ayn› endifleyi tafl›yan bir di¤er ülke Maldiv Adalar›. Ülkenin tamamen okyanus alt›nda kalma tehlikesi var. Ôӂ‰ÂÌË ÒÚ ÂÏÎÂÌËÂÏ ÛÒÚÓflÚ¸ ̇ ÌÓ„‡ı Ë Ó·ÓÈÚË ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓ‚. çÂÍÓÚÓ ˚ ‡ÒˆÂÌË‚‡˛Ú ‰ÓÔÓÎÌËÚÂθÌ˚ Á‡Ú ‡Ú˚ ̇ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ·ÂÁ‚ ‰Ì˚ı ‰Îfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ ÚÓ‚‡ Ó‚ Í‡Í Û·˚ÚÍË Ë ÌÂÓÔ ‡‚‰‡ÌÌ˚ ‡ÒıÓ‰˚. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ·ÓflÒ¸ ÓÚÒÚ‡Ú¸ ÓÚ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓ‚, Ú‡Í ËÎË Ë̇˜Â Á‡Í ˚‚‡˛Ú „·Á‡ ̇ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ôӂ‰ÂÌË ıÓÁfl‚ Ô Â‰Ô ËflÚËÈ. åÓÊÌÓ Â˘Â Í‡Í-ÚÓ ÔÓÌflÚ¸ Ò··Ó ‡Á‚ËÚ˚ ÒÚ ‡Ì˚, ÌÓ Ú‡ÍË Ê ‰Ó‚Ó‰˚ ÒÚ ‡Ì Ò ‚˚ÒÓÍÓ ‡Á‚ËÚÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ Ô ÓÒÚÓ Ì ÛÍ·‰˚‚‡˛ÚÒfl ‚ „ÓÎÓ‚Â. àÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ‚ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ë Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË „Ó ˛˜Ëı ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı, ·ÓΠ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ı ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‡Î¸Ú ̇ÚË‚Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË ˝Ì „ËË, Ì ÛÏÂ̸¯‡ÂÚÒfl. ÅÂÁ‚ ‰ÌÓ ‰Îfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ ÚÓÔÎË‚Ó Ô ËÏÂÌflÂÚÒfl ‰Ó ÒËı ÔÓ Ï‡ÎÓ. çÂÓÒÔÓ ËÏÓ, ˜ÚÓ Ò‡Ï˚ÏË „·‚Ì˚ÏË ‚ËÌÓ‚ÌË͇ÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ë, ÒΉӂ‡ÚÂθÌÓ, Ô Ë·ÎËʇ˛˘ÂÈÒfl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, fl‚Îfl˛ÚÒfl ‡Á‚ËÚ˚ ÒÚ ‡Ì˚. ì ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÌÂÚ „ ‡Ìˈ. ᇄ flÁÌÂÌËfl Ì Á‡‰Â ÊË‚‡˛ÚÒfl ‚ Ô Â‰Â·ı Ó‰ÌÓÈ ÒÚ ‡Ì˚, ÓÌË

YAZ 2007, SAYI: 25

‡ÒÔ ÓÒÚ ‡Ìfl˛ÚÒfl ÔÓ ‚ÒÂÈ ‡ÚÏÓÒÙ  áÂÏÎË, ̇ÌÓÒflÚ Û˘Â · Ë ÒÛ¯Â, Ë ‚Ó‰Â. é‰Ì‡ÍÓ, Òӄ·ÒÌÓ Ô Ó„ÌÓÁ‡Ï, ̇ Û¯ÂÌÌÓ ‡‚ÌÓ‚ÂÒË ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Ò͇ÊÂÚÒfl Ì ̇ ËÒÚËÌÌ˚ı Â„Ó ‚ËÌÓ‚ÌË͇ı, ‡ ̇ ̇ÒÂÎÂÌËË ÒÚ ‡Ì ÒÓ Ò··Ó ‡Á‚ËÚÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. Ç 2005 „. ̇ ‚ÒÚ Â˜Â, ÍÓÚÓ ‡fl Ô Ó‚Ó‰Ë·Ҹ ‚ ÇÂÎËÍÓ· ËÚ‡ÌËË ÔÓ‰ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ Öë, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ·Óθ¯Â ‚ÒÂ„Ó ÔÓÒÚ ‡‰‡˛Ú ÒÚ ‡Ì˚ ë ‰ËÁÂÏÌÓÏÓ ÒÍÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈ̇. è ‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÓÒÚÛ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ‚ Ö‚ ÓÔÂ Ë ë‚ ÌÓÈ ÄÏ ËÍÂ, ÌÓ Í ÛÏÂ̸¯ÂÌ˲ ‚ ë ‰ËÁÂÏÌÓÏÓ ¸Â Ë ÄÙ ËÍÂ. ÖÒÎË ‚ Ó‰ÌËı „ËÓ̇ı ‚˚ÒÓıÌÛÚ ÂÍË, ÚÓ ‚ ‰ Û„Ëı ˜ ÂÁÏ Ì˚ ÓÒ‡‰ÍË Ó· ‡ÚflÚÒfl ‚ ̇‚Ó‰ÌÂÌËfl, ÍÓÚÓ ˚ ÒÏÓ˛Ú ÔÓÒ‚Ì˚ ÔÎÓ˘‡‰Ë Ë Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ ÔÛÌÍÚ˚. Ñ ‡Ï‡Ú˘ÂÒÍËÏ ÔӉڂ ʉÂÌËÂÏ ˝ÚÓ„Ó Ô Ó„ÌÓÁ‡ ÛÊ ÒÚ‡ÎË Á‡ÒÛı‡ ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ‡ÈÓ̇ı ÄÙ ËÍË Ë ˜ ÂÁÏ Ì˚ ÓÒ‡‰ÍË Ì‡ чθÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

bitmez tükenmez kâr h›rs›. fiirketler, ülkeler rekabette geri kalmamak için çevreyi, insanl›¤›n ortak mal› olan atmosferi kirletmekten çekinmiyor. Maliyetleri art›rd›¤› için bacalara filtre takmayan, at›k su tesisleri kurmayan pek çok sanayi tesisi, bunu ayakta kalman›n bir gere¤i, rekabette üstünlük gibi görüyor. Baz›lar› da çevreye zarar vermeyen ürünler için ek para ay›rmay› kay›p ve büyük maliyet olarak görüyor. Ülkeler, rekabette geri kalaca¤› endiflesiyle, flirketlerinin bu tavr›na flu veya bu flekilde göz yumuyor. Bu konuda az geliflmifl ülkeleri anlamak belki mümkün olabilir ama geliflmifller için de ayn› mazeretleri öne sürmek akla pek uygun gelmiyor.

Dolay›s›yla temini alternatif kaynaklara oranla daha kolay olan fosil yak›tlar›n sanayide ve günlük hayatta kullan›m› azalt›lam›yor. Çevreye zarars›z yak›tlar›n oran› hâlâ çok düflük seviyede. fiuras› tart›flma götürmez bir gerçek ki, küresel ›s›nman›n en büyük sorumlular›, geliflmifl ülkeler. Ve ad›m ad›m yaklaflan felakete en büyük katk›y› da yine onlar yap›yor. Is›nman›n s›n›r› yok. Kirlili¤in sebep oldu¤u tahribat kirleten ülkede kalm›yor. Bütün atmosferi kapl›yor; kuruyu da, yafl› da yak›yor. Fakat tahminlere göre, bozulan denge öncelikle felaketin as›l sorumlular›n› de¤il, az geliflmifl ülkeleri vuracak.

2005 y›l›nda ‹ngilte-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

65

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

re’nin AB dönem baflkanl›¤› s›ras›nda yap›lan bir toplant›da, iklim de¤iflikli¤inden en fazla etkilenen bölgenin Akdeniz havzas› olaca¤› tespiti ç›km›flt›. Tespitler aras›nda, küresel ›s›nma sonucunda Avrupa ve Kuzey Amerika’da tar›msal üretim artarken Akdeniz ülkelerinde ve Afrika’da azalaca¤› da var. Baz› ülkelerde nehirler kururken baz› yerlerde afl›r› ya¤›fllar sel olup ekili alanlar›, yerleflim yerlerini al›p götürecek. Afrika’n›n baz› bölgelerindeki kurakl›klar ve Uzakdo¤u’da görülen afl›r› ya¤›fllar bunun flimdiden görülen dramatik örnekleri.

ABD, Kyoto’ya neden karfl›?

Загрязнения не задерживаются в пределах одной страны, они распространяются по всей атмосфере Земли, наносят ущерб и суше, и воде. Однако, согласно прогнозам, нарушенное равновесие в первую очередь скажется не на истинных его виновниках, а на населении стран со слабо развитой экономикой.

Kirlili¤in sebep oldu¤u tahribat kirleten ülkede kalm›yor.

Bütün atmosferi kapl›yor; kuruyu da, yafl› da yak›yor. Fakat tahminlere göre, bozulan denge öncelikle felaketin as›l sorumlular›n› de¤il, az geliflmifl ülkeleri vuracak.

Почему США против Киото? çÂÍÓÚÓ ˚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ‡Á‚ËÚ˚ ÒÚ ‡Ì˚ Ì „Ó flÚ Ê·ÌËÂÏ ·Ó ÓÚ¸Òfl Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ Â„Ó Ó˜Â‚Ë‰ÌÛ˛ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸. åÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ÍÓÚÓ ˚È ÒÚ‡‚ËÚ Ô ‰ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË Á‡‰‡˜Ë ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒ‡ Ò ÓÒӉ ʇ˘Ëı „‡ÁÓ‚, Ì ÔÓ‰‰Â ʇΠӉËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı Ë„ ÓÍÓ‚ ÔÓ ÒˆÂ̇ ˲ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl – ëòÄ. èÓ Û͇Á‡Ì˲ Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ÑÊÓ ‰Ê‡ ÅÛ¯‡ ëÓ‰ËÌÂÌÌ˚ òÚ‡Ú˚ ‚˚¯ÎË ËÁ ‰Ó„Ó‚Ó ‡ ‚ 2001 „. ÔÓ‰ ÚÂÏ Ô Â‰ÎÓ„ÓÏ, ˜ÚÓ Â„Ó ‚˚ÔÓÎÌÂÌË ̇ÌÂÒÂÚ Û˘Â · ˝ÍÓÌÓÏËÍ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ Ô Â‰ÔÓ·„‡ÂÚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl Í 2012 „. ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚ Ò ÓÒӉ ʇ˘Ëı „‡ÁÓ‚ ‚ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı ‚ Ò Â‰ÌÂÏ Ì‡ 5% ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò 1990 „. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÒÚ ‡Ì ‰‡ÎÂÍË ÓÚ ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓÈ ˆÂÎË. é‰ÌÓÈ ËÁ ËÒÚËÌÌ˚ı Ô Ë˜ËÌ Ô ÓÚÂÒÚ‡ ëòÄ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â

66

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËfl ËÏË Òӄ·¯ÂÌËfl, Ú‡ÍË ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÂÒfl ÒÚ ‡Ì˚, Í‡Í äËÚ‡È Ë à̉Ëfl, Ì ·Û‰ÛÚ Ó·flÁ‡Ì˚ ÒÓÍ ‡˘‡Ú¸ ‚˚· ÓÒ Û„Î Ӊ‡. ëӄ·ÒÌÓ ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ ÎÓ„ËÍÂ, Ô ËÌflÚ˚ Òӄ·ÒÌÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ Ï ˚ Ô Ë‚Â‰ÛÚ Í ÔÓÚ  ‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ, ‡ ‡Á‚ËÚË ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÛÒÍÓ ËÚ ‡Á ‡·ÓÚÍÛ Ë Ô ËÏÂÌÂÌË ‡Î¸Ú ̇ÚË‚Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ äËÚ‡È ËÏÂÂÚ ·ÓΠÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌÓ ̇ÒÂÎÂÌËÂ, ˜ÂÏ ëòÄ, ‚˚· ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ú‡Ï ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 2,5% ÏË Ó‚Ó„Ó Ó·˙Âχ ‚˚· ÓÒÓ‚, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ëòÄ ‰‡ÂÚ 19,8%. è ‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, Ӊ̇ÍÓ, ˜ÚÓ, ·Î‡„Ó‰‡ fl ·˚ÒÚ ÓÏÛ ‡Á‚ËÚ˲ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë ÓÒÚÛ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl, ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl äËÚ‡È ‰Ó„ÓÌËÚ ëòÄ ÔÓ Û Ó‚Ì˛ Á‡„ flÁÌÂÌËfl ‡ÚÏÓÒÙ ˚.

Автомобильные гиганты предпочтут Россию Ç ÓÒÌÓ‚Â ‡Á‚ËÚËfl ÎÂÊËÚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒ͇fl Ë ÚÓ „Ó‚‡fl ÍÓÌÍÛ Â̈Ëfl, ÒÓÒÚflÁ‡ÌË ‚

Apaç›k görünen tehlikeye karfl›n, baz› geliflmifl ülkeler ve ekonomiler, küresel ›s›nmayla mücadeleye pek istekli de¤il. Sera etkisi yaratan gazlar›n sal›mlar›n› azaltmak üzere sanayileflmifl ülkelere çeflitli hedefler koyan uluslararas› bir anlaflma olan Kyoto Protokolü’ne küresel ›s›nman›n en önemli aktörü ABD destek vermiyor. Baflkan George W. Bush’un karar›yla ABD, uygulaman›n ülke ekonomisine zarar verece¤i gerekçesiyle 2001 y›l›nda anlaflmadan çekildi.

Kyoto Protokolü, sanayileflmifl ülkelerin 2012 y›l›na kadar sera etkisi yaratan gazlar›n sal›m›n› 1990’daki düzeyin ortalama yüzde 5 alt›na indirmesini öngörüyor. Fakat ço¤u ülke bugüne kadarki hedefi yerine getirmifl de¤il.

ABD’nin itiraz›n›n gerekçeleri aras›nda, anlaflmaya imza atsalar dahi Çin ve Hindistan gibi geliflmekte olan baz› ülkelerin karbon sal›mlar›n› azaltmak zorunda olmamalar› da bulunuyor. ABD, al›nacak önlemlerin ifl kay›plar› gibi beklenmedik sonuçlar do¤urabilece¤ini, teknolojik geliflmelerin atmosfere gaz sal›mlar›n› durduraca¤›n›, dolay›s›yla bir koruma sa¤layaca¤›n› ve fosil yak›t d›fl›ndaki yak›tlar›n geliflimini h›zland›raca¤›n› ileri sürüyor. Çin, ABD’den çok daha kalabal›k bir ülke olmas›na ra¤men, karbondioksit sal›n›m oran› 2,5. ABD’ninki ise yüzde 19,8.

Bununla birlikte, Çin’in h›zla geliflen sanayisi ve nüfusu sebebiyle yak›n bir gelecekte atmosferi kirletmede ABD’yi yakalayaca¤› tahmin ediliyor. Üretim de artacak, tüketim de. Buna paralel olarak tabiî ki kirlilik de. Hindistan için yap›lan öngörüler de pek iç aç›c› de¤il.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Otomobil markalar› Rusya’y› tercih edecek Temelde ekonomik ve ticari rekabet, güç mücadelesi var. Bu rekabet içinde dünya atmosferi yok ediliyor. Ülkeler gibi büyük flirketler de, kirlenmeyi azalt›c› çal›flmalar›n rekabet gücünü zay›flatmas›ndan ve kendi yerini baflkalar›n›n almas›ndan korkuyor. Buna en güzel örnek, Avrupal› otomotiv üreticilerinin itirazlar›.

BMW, Volkswagen, Daimler Chrysler, Renault, Peugeot Citroen, Ford, Fiat, GM, Porsche, Man, Volvo, Scania ve DAF gibi Avrupal› dev otomotiv flirketlerinin üyesi oldu¤u Avrupa Otomobil Üreticileri Birli¤i, AB’nin küresel ›s›nmayla mücadele kapsam›nda 2012 y›l›na kadar yeni otomobillerde zorunlu olarak karbondioksit sal›m›n›n kilometre bafl›na ortalama 162 gram seviyesinden 120 grama düflürülmesi plan›na karfl› oldu¤unu aç›klad›.

Büyük lobi gücüne sahip olan Birlik, geçti¤imiz fiubat ay› bafl›nda yapt›¤› aç›klamada, y›lda 18 milyon araç ürettiklerini, 1,9 milyonu do¤rudan olmak üzere toplam 12 milyon insana ifl sa¤lad›klar›n› ve y›lda 340 milyar avro vergi ödediklerini hat›rlatarak, “Avrupa ekonomisinin bel kemi¤ini oluflturuyoruz” mesaj›n› verdi.

Esas çarp›c› olan da, AB’nin haz›rlad›¤› plan›n yasalaflmas› halinde Avrupa otomobil ihracat›n›n azalaca¤›, ithalat›n patlayaca¤› iddias›. Böyle bir durumda, Avrupa otomobil markalar›n›n yeni üretim merkezi olarak Rusya’y› tercih edecekleri belirtiliyor. fiüphesiz ki bu Avrupal› siyasetçiler için de zor bir imtihan demek olur.

Sanayiciler rekabet üstünlü¤ünü kaybedeceklerinden endifle duyuyor. Dolay›s›yla bunda hükümetlerin zorlay›c›l›¤› büyük önem tafl›yor. Ama orada da ülkeler aras› rekabet devreye giriyor. Ve bu durum mücadelede zaaflara yol aç›yor.

Yaklaflan tehlikeye karfl› tedbir almakta ne yaz›k ki, baflta geliflmifl ülkeler olmak üzere hemen herkes isteksiz. Baflta ABD ve Avustralya olmak üzere baz›lar› “Mücadeleye evet fakat Kyoto Protokolü’ne hay›r” duruflu sergilerken sözleflmenin alt›na imza koyan pek çok ülke ise verdi¤i taahhüdün gereklerini yerine getirmekte yavafl davran›yor. Oysa herkes fark›nda ki, bir gün küresel ›s›nman›n insanlar ve ekonomiler üzerinde yol açaca¤› maliyet daha a¤›r olacak.

YAZ 2007, SAYI: 25

Валерий Реницэ Генеральный директор «Молдпресс».

Valeriy Renitse Moldpress dergisi Genel Müdürü (Moldova).

Надо изменить способ потребления энергии нас в Молдове в шутку поговаривают об ожидаемом огромном росте цен на землю и недвижимость в связи с затоплением в ближайшие годы морских европейских держав. Но всерьез проблему глобального потепления молдоване стали обсуждать недавно, года два назад, когда в Интернете появились якобы секретные отчеты известных международных организаций об этом явлении. Я не специалист по этим проблемам, поэтому могу судить как обычный наблюдатель или, если хотите, как журналист. По-моему, обсуждение парникового эффекта, вызывающего процесс глобального потепления, серьезно запоздало. Ведь это явление было открыто учеными еще в начале XIX в., а стало предметом интереса общественности только в начале этого столетия.

У

Борьба с потеплением климата – самый большой вызов сегодняшнего дня. Она не представляется простой, требует концентрации огромных научных и материальных ресурсов, а кроме того – большой политической воли ведущих держав планеты. До 2050 г. при использовании существующих технологий и дешевизне энергии выбросы углекислого газа могут увеличиться вдвое. По мнению экспертов, необходима революция в энергетической политике и эволюция в способе использования энергии. Министры по экологи стран-членов ЕС, собравшись в феврале 2007 г. в Брюсселе, договорились о сокращении выбросов углекислого газа к 2050 г. на 20%. Можно было бы добиться и 30-процентного уменьшения, если бы и другие промышленно развитые государства согласились на эти меры. Но европейские официальные представители все-таки предполагают, что к 2050 г. удастся сократить выбросы газа на 50% по сравнению с уровнем 1990 г. Люди должны осознать масштабы наступающей беды и оказывать давление на правительства. Борьба с потеплением должна, по-моему, занимать соотвествующее место в программах политических партий и в президентских избирательных компаниях ведущих держав мира. Необходимо предпринять радикальные меры, чтобы остановить процесс гибели планеты. Тем более что на последующие 50 лет прогнозируется рост населения планеты с 6 млрд до 8 млрд человек, а это неизбежно увеличит спрос на уже истощающиеся ресурсы Земли. Необходимы срочные меры со стороны научного сообщества и правительств стран мира. Необходимо сократить выбросы углекислого газа в мировом масштабе, уменьшить производство химикатов, разрушающих озоновый слой, прекратить хищническую вырубку лесов. Энергетическая революция указывает нам, как использовать энергию без последствий для климата. Нет нужды замерзать в темноте или строить атомные электростанции, утверждают ученые. Следует только воплотить в жизнь идею устойчивого развития, поддерживаемую использованием чистой и восстанавливаемой энергии. Как известно, проблема глобального потепления рассматривалась в ходе заседания ООН в Париже по вопросам изменения климата, на которое собрались деятели науки со всего мира. По мнению участников заседания, разумно используя энергию, к 2050 г. можно будет удвоить ее эффективность. Все потребители должны изменить способ потребления энергии.

Herkes enerji tüketimi biçimini de¤ifltirmelidir oldova’da flakayla kar›fl›k arsa ve emlak fiyatlar›n›n, Avrupa’da deniz gücüne sahip devletlerde su bask›nlar›ndan dolay› çok artaca¤›n› söylüyorlar. Ciddi olarak Moldoval›lar küresel ›s›nmay› iki y›l önce, internette uluslararas› ünlü kurulufllar›n bu olayla ilgili raporlar› ortaya ç›kt›¤› zaman tart›flmaya bafllad›lar. Bu konunun uzman› de¤ilim bu yüzden s›radan bir gözlemci olarak veya isterseniz bir gazeteci olarak fikir yürütebilirim. Bence sorun sera veya bir de küresel ›s›nma dedikleri süreç ciddi bir flekilde ihmal edildi. Çünkü bu olay daha XIX. yüzy›l›n bafl›nda bilim adamlar› taraf›ndan ortaya ç›kar›ld›, ancak bu yüzy›l›n bafl›nda toplumun dikkatini çekti.

M

‹klim de¤ifliklikleriyle mücadele zaman›m›z›n en büyük ça¤r›s›d›r. Bunu bilim adamlar› böyle de¤erlendiriyor, bu nedenle kolay bir mücadele de¤ildir; bilimsel ve parasal büyük kaynaklar›n bir araya getirilmesi gerekiyor. Bir de süper güç devletlerin politik iradeleri. 2050 y›l›na kadar günümüz teknolojisiyle ucuz enerjinin elde edilmeye devam etmesi karbondioksit at›klar›n› iki kata yükseltebilir. Baflka bir deyiflle, uzmanlar›n görüfllerine göre enerji politikas›nda devrime, enerji kullanma biçiminde evrime ihtiyaç var. 2007 fiubat ay›nda Brüksel’de toplanan AB ülkeleri Çevre bakanlar› 2050 y›l›na kadar karbonlu gaz tüketiminin %20 k›s›tlanmas› konusunda anlaflt›lar. E¤er di¤er sanayi ülkeleri de bu tedbirleri kabul etselerdi, at›klar›n %30’a kadar k›s›tlanmas› sa¤lanabilirdi.

Ancak Avrupa resmi temsilcileri 2050 y›l›na kadar gaz at›klar›n›n 1990 y›l›ndaki düzeye oranla %50’ye kadar düflürülebilece¤ini tahmin ediyorlar. Dünya kamuoyu, bütün ülkelerin karbonlu gaz at›klar›n›n k›s›tlanmas›, ozon tabakas›n› tahrip eden kimyasal madde üretiminin azalt›lmas› ve dünya ormanlar›n›n kesilmesinin sona erdirilmesi gerekti¤ini anlad›. ‹nsanlar bu felaketin büyüklü¤ünü anlamal›lar ve hükümetlerini uyarmal›lar. Is›nmayla mücadele bence siyasi partilerin programlar›nda ve önde gelen ülkelerin baflkanl›k seçimleri kampanyalar›nda hak eden yeri almal›d›r. Gezegenin ölümü sürecini durdurmak için radikal önlemler almak gerek.

Yap›lan tahminlere göre önümüzdeki 50 y›l içinde dünya nüfusu 6 milyardan 8 milyara ç›kacak. Bu da tükenen kaynaklara talebi art›racakt›r. Bilim camias› ve dünya ülkeleri hükümetleri ek önlemler almal›lar. Dünya çap›nda karbon gaz› tüketimini k›s›tlamak ve ozonu tahrip eden kimyasal madde üretimini azaltmak gerekir. Enerji devrimi, gerek iklim ve gerekse çevreye zarar vermemesi için, enerjiyi nas›l kullanmam›z› gösteren bir “yol haritas›”d›r. Bilim adamlar› “karanl›kta üflümeye veya atom elektrik santralleri kurmaya gerek yok” diyor. Yeniden kurulmufl ve temiz bir enerjiyle desteklenen istikrarl› geliflme perspektifini hayata geçirmek gerekiyor sadece. Bilindi¤i gibi küresel ›s›nma problemi, dünyan›n her taraf›ndan bilim adamlar›n›n kat›ld›¤› BM’in Paris’teki iklim de¤iflikli¤i konulu toplant›s›nda ele al›nd›. Kat›l›mc›lar›n düflüncelerine göre enerji ak›ll›ca kullan›l›rsa, 2050 y›l›na do¤ru enerjinin etkisi iki kat›na ç›kar›labilecek. Bütün tüketiciler enerji tüketme flekillerini de¤ifltirmelidirler.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

67

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ÒËÎÂ. Ç Ô ÓˆÂÒÒ ÒÓÔ Ì˘ÂÒÚ‚‡ ̇ÌÓÒËÚÒfl ‚ ‰ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë Í ÛÔÌ˚Â Ô Â‰Ô ËflÚËfl ÓÔ‡Ò‡˛ÚÒfl, ˜ÚÓ ÛÒËÎËfl, ÔÓÚ ‡˜ÂÌÌ˚ ̇ Óı ‡ÌÛ Ô Ë Ó‰˚, ÒÌËÁflÚ Ëı ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ Ë ÔÓÚÂÒÌflÚ Ò ‚Â‰Û˘Ëı ÏÂÒÚ ‚ ÏË Â. ë‡Ï˚Ï Ì‡„Îfl‰Ì˚Ï Ô ËÏ ÓÏ ˝ÚÓ„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl Á‡fl‚ÎÂÌËfl ‚ ÓÔÂÈÒÍËı Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ. ëÓ˛Á ‚ ÓÔÂÈÒÍËı Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ, ˜ÎÂ̇ÏË ÍÓÚÓ Ó„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl Ú‡ÍË ‡‚ÚÓÏÓ·ËθÌ˚ „Ë„‡ÌÚ˚, Í‡Í «ÅåÇ», «îÓθÍÒ‚‡„ÂÌ», «Ñ‡ÈÏÎÂ ä ‡ÈÒΠ», «êÂÌÓ», «èÂÊÓ», «ëËÚ ÓÂÌ», «îÓ ‰», «îˇڻ, «Éå», «èÓ ¯Â», «å‡Ì», «ÇÓθ‚Ó», «ë͇ÌËfl» Ë «ÑÄî», ‚˚ÒÚÛÔËÎ Ô ÓÚË‚ Ô·ÌÓ‚ Öë Ó·flÁ‡Ú¸ Ëı Í 2012 „. ÒÌËÁËÚ¸ ‚˚· ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚˚ÔÛÒ͇ÂÏ˚ÏË ËÏË ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎflÏË Ò 162 ‰Ó 120 „ ̇ ÍËÎÓÏÂÚ ÔÛÚË. Ç ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌÌÓÏ ‚ Ù‚ ‡Î ÚÂÍÛ˘Â„Ó „Ó‰‡ Á‡fl‚ÎÂÌËË ëÓ˛Á, ӷ·‰‡˛˘ËÈ Ó„ ÓÏÌÓÈ ÎÓ··Ë Û˛˘ÂÈ ÒËÎÓÈ, ̇ÔÓÏË̇ÂÚ, ˜ÚÓ Â„Ó Û˜‡ÒÚÌËÍË Ô ÓËÁ‚Ó‰flÚ 18 ÏÎÌ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ı Ò Â‰ÒÚ‚ ‚ „Ó‰, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛Ú ‡·Ó˜ËÏË ÏÂÒÚ‡ÏË 12 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÛÔ·˜Ë‚‡˛Ú ‚ ‚ˉ ̇ÎÓ„Ó‚ 340 ÏÎ ‰ ‚ Ó. óÎÂÌ˚ ëÓ˛Á‡ Á‡fl‚Îfl˛Ú: «å˚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ÒÓ·ÓÈ ÔÓÁ‚ÓÌÓ˜ÌËÍ Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË». é· ‡˘‡ÂÚ Ì‡ Ò·fl ‚ÌËχÌË Ûڂ ʉÂÌËÂ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓ„Ó Öë Ô·̇, ÒÌËÁËÚÒfl ˝ÍÒÔÓ Ú ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ ËÁ Ö‚ ÓÔ˚ Ë ‚ÓÁ ‡ÒÚÂÚ ËÏÔÓ Ú. Ç ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl ÒËÚÛ‡ˆËË Â‚ ÓÔÂÈÒÍË ‡‚ÚÓÏÓ·ËθÌ˚ ÍÓ̈ Ì˚ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ÌÓ‚Ó„Ó ˆÂÌÚ ‡ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ËÁ·Â ÛÚ êÓÒÒ˲. çÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ˜ÚÓ ˝Ú‡ ÔÓÁˈËfl ÒÚ‡ÌÂÚ Ú Û‰Ì˚Ï ËÒÔ˚Ú‡ÌËÂÏ ‰Îfl ‚ ÓÔÂÈÒÍËı ÔÓÎËÚËÍÓ‚. è ÓÏ˚¯ÎÂÌÌËÍË ÓÔ‡Ò‡˛ÚÒfl ÔÓÚ flÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸, ÌÓ Ì‡ ÌËı ÏÓÊÂÚ Ó͇Á‡Ú¸ ‰‡‚ÎÂÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. é‰Ì‡ÍÓ Ë ÚÛÚ Ò͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ÍÓÌÍÛ Â̈Ëfl ÏÂÊ‰Û ÒÚ ‡Ì‡ÏË. ê‡Á‚ËÚ˚ ÒÚ ‡Ì˚ Ì ÚÓθÍÓ Ì ·Ó ˛ÚÒfl Ô ÓÚË‚ Ô Ë·ÎËʇ˛˘ÂÈÒfl Û„ ÓÁ˚, ÌÓ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÌÂ Ô Ófl‚Îfl˛Ú Í ÌÂÈ ÌË͇ÍÓ„Ó ËÌÚ ÂÒ‡. Ç ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ÌÂÍÓÚÓ ˚ ÒÚ ‡Ì˚, ‚Ó „·‚Â Ò ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËÂÈ, ‚˚‰‚Ë„‡˛Ú ÎÓÁÛÌ„ «ÅÓ ¸·Â – «‰‡», äËÓÚÓ – «ÌÂÚ», ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÔÓ‰ÔËÒ‡‚¯Ëı ‰‡ÌÌÓ Òӄ·¯ÂÌË ÒÚ ‡Ì Ì ÒÔ¯‡Ú ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ‚ÁflÚ˚ ̇ Ò·fl Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡. à ‚ÒÂ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ ÔÓÌËχ˛Ú, ˜ÚÓ „ fl‰Û˘Ë ÔÓÒΉÒÚ‚Ëfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‰Îfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Ë Â„Ó ˝ÍÓÌÓÏËÍË ·Û‰ÛÚ Â˘Â ·ÓΠÚflÊÂÎ˚ÏË.

Пострадавшие отрасли á‡ÒÛı‡, ÍÓÚÓ Û˛ ËÒÔ˚ڇ· íÛ ˆËfl Ì˚̯ÌÂÈ ÁËÏÓÈ, Òڇ· ÚӘ˜Ì˚Ï

68

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ô ËÏ ÓÏ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÒÂÍÚÓ ‡ı ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ËÁ-Á‡ ˜ ÂÁ‚˚˜‡ÈÌÓ ÚÂÔÎÓÈ ÔÓ„Ó‰˚ ÁËÏÓÈ ÔÓÒÚ ‡‰‡ÎË Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË Ë Ô Ó‰‡‚ˆ˚ ÒÂÁÓÌÌ˚ı Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. ᇠÌËÏË ÒÎÂ‰Û˛Ú Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË ÁËÏÌÂÈ Ó‰Âʉ˚ Ë Ó·Û‚Ë, ÍÓÚÓ ˚ ڇÍÊ ÔÓÌÂÒÎË Û·˚ÚÍË. ÇÒΉÒÚ‚Ë ÚÂÔÎÓÈ ÔÓ„Ó‰˚ ıÓ Ó¯Ó Ô Ó‰‡‚‡Î‡Ò¸ ΄͇fl Ó‰Âʉ‡, ÚÓÌÍË ҂ËÚ ‡ Ë ÍÛ ÚÍË, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ·Óθ¯ËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚ ·˚ÎË Ò Â‡ÎËÁ‡ˆËÂÈ Ó·Û‚Ë, ¯Û· Ë ‰ Û„Ëı ÁËÏÌËı ‚¢ÂÈ. àÌÚ ÂÒ̇fl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊË·Ҹ ‚ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Â. äÓ΢ÂÒÚ‚Ó Ì ‡·Ó˜Ëı ‰ÌÂÈ ‚ ÁËÏÌË ÏÂÒflˆ˚ ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ӷ·ÒÚflı ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó ÌÛÎfl. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ‰Îfl ‰‡ÌÌÓÈ ÓÚ ‡ÒÎË ˝ÚÓÚ „Ó‰ Ó͇Á‡ÎÒfl Û‰‡˜Ì˚Ï. Ç˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÔ‡ÒÂÌËfl Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ . ç‡ fl‰Û ÒÓ ÒÌËÊÂÌËÂÏ Ô Ó‰‡Ê ÁËÏÌÂÈ Ô Ó‰Û͈ËË, ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò Ô ÂÊÌËÏË ‚ ÂÏÂ̇ÏË ÓÊˉ‡ÂÚÒfl ÌËÁÍËÈ Û ÓÊ‡È Ó‚Ó˘ÂÈ Ë Ù ÛÍÚÓ‚ ËÁ-Á‡ ̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚ı ÓÒ‡‰ÍÓ‚. Ä ˝ÚÓ ÓÁ̇˜‡ÂÚ ÌÂı‚‡ÚÍÛ Ò˚ ¸fl Ë ÌÂÍÓÚÓ Ó ÔÓ‚˚¯ÂÌË ˆÂÌ Ì‡ ‡Á΢Ì˚Â Ô Ó‰ÛÍÚ˚ - ÓÚ ÍÓ̉ËÚ ÒÍËı ËÁ‰ÂÎËÈ ‰Ó ̇ÔËÚÍÓ‚. ë Ï‡Í Ó˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl Ә‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÎË͂ˉ‡ˆËË ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÌÓ„ËÏ ÙË Ï‡Ï Ì ËÁ·Âʇڸ ÂÓ „‡ÌËÁ‡ˆËË. Ç ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í Ó‰ÌË Ô Ó‰ÓÎÊ‡Ú Á‡ ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸, ‰ Û„Ë ·Û‰ÛÚ Ú flÚ¸. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ Ó˜ËÒÚÍË Á‡„ flÁÌÂÌÌÓÈ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ Ó˜Â̸ ‚˚ÒÓ͇. чÊ ÂÒÎË ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÒÂȘ‡Ò ÌÓ‚Ó Á‡„ flÁÌÂÌËÂ, Ô ÓˆÂÒÒ Ó˜ËÒÚÍË Á‡ÈÏÂÚ ‰Ó΄Ë „Ó‰˚. é‰Ì‡ÍÓ Ô ÂÍ ‡ÚËÚ¸ Á‡„ flÁÌÂÌË ÒÂȘ‡Ò Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ë ÒÚ‡‚ËÚÒfl ˆÂθ ıÓÚfl ·˚ ÌÂÏÌÓ„Ó ÛÏÂ̸¯ËÚ¸ „Ó. ÅÓ ¸·‡ ‰ÓÎÊ̇ ÓÔË ‡Ú¸Òfl ̇ Ú Ë Íβ˜Â‚˚ ÙË„Û ˚: Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎfl, ÔÓÚ Â·ËÚÂÎfl Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. çË Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂθ, ÌË ÔÓÚ Â·ËÚÂθ Ì ÒÏÓ„ÛÚ ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÍÛ ËÏÂÚ¸ ÛÒÔÂı‡, Á‰ÂÒ¸ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. é‰Ì‡ÍÓ ˝ÚÛ ·Ó ¸·Û ÓÒ··ÎflÂÚ ÚÓ Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó, ˜ÚÓ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‡Ì¸¯Â Ë ·Óθ¯Â ‚ÒÂ„Ó ÔÓÒÚ ‡‰‡˛Ú ̇ËÏÂÌ ‡Á‚ËÚ˚ Ë, ÒΉӂ‡ÚÂθÌÓ, ̇ËÏÂÌ ‚ÎËflÚÂθÌ˚ ‚ ÏË Ó‚ÓÈ ÔÓÎËÚËÍ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. éÌË Ì ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ Á‡ÏÂÚÌÓ„Ó ÂÁÛθڇڇ, ‰‡Ê ÂÒÎË ÏÓ·ËÎËÁÛ˛Ú Ì‡ ·Ó ¸·Û Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ ‚Ò ҂ÓË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ëı Û˜‡ÒÚË ‚ Ô ÓˆÂÒÒ Á‡„ flÁÌÂÌËfl Ú‡ÍÊ ÏËÌËχθÌÓ. ç‡ÒÚÓfl˘‡fl ·Ó ¸·‡, ‚ ÓflÚÌÓ, ̇˜ÌÂÚÒfl ÔÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÔÓÒÚÛ˜ËÚÒfl ‚ ‰‚Â Ë Í Ì‡Ë·ÓΠ‡Á‚ËÚ˚Ï ÒÚ ‡Ì‡Ï. I

Ma¤dur sektörler Türkiye’de bu y›l›n k›fl aylar›nda yaflanan kurakl›k, baz› sektörlerde neler olabilece¤inin küçük bir örne¤ini gösterdi. Bilhassa mevsimlik ürün imalatç›s› ve sat›c›s› flirketler k›fl›n k›fl gibi geçmemesinden olumsuz etkilendi. Bunun bafl›nda haz›r giyim ve konfeksiyon sektörü geliyor. K›fll›k ayakkab› ve elbise üreticileri zarara u¤rad›. Havalar›n güzel gitmesi nedeniyle hafif ürünler, ince kazaklar ve ince montlar çok satarken, kal›n ürünlerde kal›n montlarda ve çizmelerde ciddi bir s›k›nt› yafland›. ‹nflaatta da ilginç bir durum ortaya ç›kt›. K›fl aylar›ndaki kay›p iflgünü say›s› baz› bölgelerde neredeyse s›f›ra düfltü. Dolay›s›yla sektör aç›s›ndan verimli bir y›l oldu.

Fakat g›da sektöründe endifle var. Baz› k›fll›k ürünlerin sat›fl› eskiye nazaran düfltü¤ü gibi ya¤›fllar›n yetersiz kalmas› sebebiyle tah›lda, meyve ve sebzede nispeten daha az ürün bekleniyor. Bu ise, g›da sanayinde hammadde azl›¤›, bir ölçüde fiyat art›fl› demek. Bisküviden meflrubata kadar yay›lan bir etki söz konusu olabilir.

Makro aç›dan bak›ld›¤›nda, küresel ›s›nman›n yol açt›¤› etkilerden korunmak için pek çok flirkette yeniden yap›lanman›n kaç›n›lmaz hale gelece¤i aç›k. Birileri kazanmaya devam ederken birileri kaybedecek çünkü.

Kirlenmifl çevreyi, atmosferi temizlemenin maliyeti çok yüksek. Kirlenme flu an dursa dahi mevcut kirlili¤in temizlenmesi y›llar alacak. fiu an kirlenmeyi tamamen durdurmak mümkün de¤il, hedef, biraz olsun azaltabilmek.

Mücadelenin üç temel aya¤›n›n olmas› gerekiyor. Üretici, tüketici ve devlet. Ne üreticinin ne de tüketicinin kendili¤inden bu mücadeleye tam destek vermesi pek mümkün görünmüyor. Bu konuda hükümetlerin devreye girmesi ve ülkelerin ortak hareketi gerekiyor.

Ancak bu mücadeleyi zay›flatan en önemli ç›kmaz, küresel ›s›nmadan ilk ve en büyük zarar› az geliflmifl bölgelerin yani dünya siyasetinde yapt›r›m gücü son derece zay›f olan ülkelerin görecek olmas›.

Bu ülkeler küresel ›s›nmay› önlemek için bütün imkanlar›n› seferber etse dahi de¤iflen fazla bir fley olmayacak. Çünkü kirlili¤e katk›lar› son derece düflük. O sebeple, esas mücadele muhtemelen tehlike geliflmifllerin kap›s›n› çal›nca bafllayacak. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Председатель фонда TEMA Хайретдин Караджа:

«Когда вы устанете потреблять?» Беседовал: Дженгиз Шимшек Издательский координатор журнала «ДА».

TEMA Vakf› Baflkan› Hayrettin Karaca:

Nereye kadar tüketeceksiniz?

Konuflan: Cengiz fiimflek DA dergisi genel koordinatörü (Türkiye).

Ç ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ÏË Ô Ó‰ÓÎʇÂÚ ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ‚Ò ÌÓ‚˚ ҈Â̇ ËË Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙ, Û˜ ‰ËÚÂθ Ë Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ÙÓ̉‡ TEMA ï‡È ÂÚ‰ËÌ ä‡ ‡‰Ê‡, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ Ô ÂÍÎÓÌÌ˚È ‚ÓÁ ‡ÒÚ, Ô Â‰Î‡„‡ÂÚ ‚‡ ˇÌÚ˚ ¯ÂÌËfl Ô Ó·ÎÂÏ˚. ä‡ ‡‰Ê‡ Ûڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Î˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ̇ۘËÚ¸Òfl Á‡·ÓÚËÚ¸Òfl Ó ·ÎËÊÌËı, ÒÓÁ̇‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÍ Ûʇ˛˘‡fl Ì‡Ò Ô Ë Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÊË‚ÓÈ, Ë ÚÓθÍÓ ÔÓÌËχÌË ˝ÚÓ„Ó ÔÓÏÓÊÂÚ Ô Â‰ÓÚ‚ ‡ÚËÚ¸ ÒÚ ‡¯Ì˚ ͇ڇÒÚ ÓÙ˚. Ç ÒÎÓ‚‡ı ä‡ ‡‰ÊË ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl ̇‰Âʉ‡. éÌ „Ó‚Ó ËÚ, ˜ÚÓ Ì ӉËÌÓÍ ‚ Ò‚ÓËı ‚Á„Îfl‰‡ı. ë ï‡È ÂÚ‰ËÌÓÏ ä‡ ‡‰ÊÂÈ, ÍÓÚÓ ˚È ÍÓ ‚ÒÂÏ ˜ËÚ‡ÚÂÎflÏ Ó· ‡˘‡ÂÚÒfl Ò ‚ÓÔ ÓÒÓÏ: «äÓ„‰‡ ‚˚ ÛÒÚ‡ÌÂÚ ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸?», Ï˚ „Ó‚Ó ËÎË Ó ÓÎË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Ù‡ÍÚÓ ‡ ‚ ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌËË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÑÊÂÌ„ËÁ òËϯÂÍ: Ç˚ ˜‡ÒÚÓ „Ó‚Ó ËÚÂ Ó ÁÂÏÎÂ Í‡Í Ó „·‚ÌÓÏ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Â ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. çÓ ÒÍÓθ ‚ÂÎË͇ ‚Ë̇ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ÔÓfl‚ÎÂÌËË Ë ‡Ò¯Ë ÂÌËË ˝ ÓÁËË ÔÓ˜‚? ï‡È ÂÚ‰ËÌ ä‡ ‡‰Ê‡: Ç ÓÒÌÓ‚Â ‚ÒÂı ͇ڇÒÚ ÓÙ ÎÂÊËÚ ÌÂÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÂÌ̇fl ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇, ÎË·Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË. ÉÓÎÓ‰, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË Ô ÂÔ‡‰˚, ·Ë Ê‚˚ Ò͇˜ÍË - Ò‡Ï˚ ‡ÍÚۇθÌ˚ ÚÂÏ˚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÒÚË. ëÂÚÛ˛Ú Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÓÒÚ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÂÌ, ˜ÚÓ ˝ÍÓÌÓÏË͇ ‰ÓÎÊ̇ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ‡ÒÚË. èÓÒÚÓflÌÌÓ ۂÂ΢ÂÌË ÚÂÏÔÓ‚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎÓ Ì‡ÒÛ˘ÌÓÈ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸˛. á‡ Ì‡Ò Ô ËÌËχ˛Ú ¯ÂÌËfl, ˜ÚÓ Ë ‚ ͇ÍËı ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡ı Ì‡Ï ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸. éÚ ÏÂÌfl, Í‡Í ÓÚ Ë̉˂ˉ‡, Ú Â·Û˛Ú, ˜ÚÓ·˚ fl ÒڇΠÔÓÚ Â·ËÚÂÎÂÏ. üÍÓ·˚ ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÚ‚Ó ÔÓÁ‚ÓÎËÚ ÏÌÂ Í ÂԘ ÒÚÓflÚ¸ ̇ ÌÓ„‡ı.

YAZ 2007, SAYI: 25

è ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË ‡ÒÒ͇Á˚‚‡˛Ú ÏÌÂ, ˜ÚÓ Ë ‚ ͇ÍËı ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡ı fl ‰ÓÎÊÂÌ ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸. èÂ Â‰Ó ÏÌÓÈ ÒÚ‡‚flÚ ˆÂθ. åÂÌfl Û˜‡Ú, ˜ÚÓ fl Ò˜‡ÒÚÎË‚, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ fl ÔÓÚ Â·Îfl˛. ÑÎfl ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ÒÚ‡ÎÓ Ó·˙ÂÍÚÓÏ ÔÓÍÎÓÌÂÌËfl: «ü ÔÓÚ Â·Îfl˛ - Á̇˜ËÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛». çÂÛÊÂÎË ÒËÚÛ‡ˆË˛ ÌÂθÁfl ËÁÏÂÌËÚ¸? lj¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ – ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‡ÁÛÏÌÓÂ, ÓÌ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‚ÓÎÂÈ, ‚ ÍÓ̈ ÍÓ̈ӂ... äÓ̘ÌÓ, ÏÓÊÌÓ ‚Ò ËÁÏÂÌËÚ¸. 燯‡ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÒÛÚË ‰Â· fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‚ÂÚÓÏ Ì‡ ‚‡¯ ‚ÓÔ ÓÒ. è ÂÒÒ‡ ÔË҇·, ˜ÚÓ ‚ 2005 „Ó‰Û Ì‡ ÂÍ·ÏÛ ·˚ÎÓ ËÒÚ ‡˜ÂÌÓ 465 ÏËÎΡ ‰Ó‚ ‰Óη Ó‚. à ‚ ÂÍ·ÏÌ˚ı ͇ÏÔ‡ÌËflı ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÎË «ÏÂÌfl», Í‡Í ÔÓÚ Â·ËÚÂÎfl. íÓ ÂÒÚ¸, ÏÓ «˝„Ó». å˚ ̇ÒÚÓθÍÓ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸, ˜ÚÓ Ì ÏÓÊÂÏ Ì ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸. ëÎÓ‚ÌÓ Ì‡¯Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ

Dünya felaket senaryolar›yla u¤rafla dursun, TEMA Vakf› Kurucusu ve Baflkan› Hayrettin Karaca ilerlemifl yafl›na ra¤men çözüm önerileri üretiyor. ‹fadelerinde dünyan›n paylafl›m kültürüne muhtaç oldu¤unu belirterek, “yaflad›¤›m›z çevrenin canl› oldu¤unu fark etmeden felaketlerin önü al›namaz” diyen Karaca asla umutsuz de¤il. Bu konuda da yaln›z olmad›¤›n› ifade ediyor. Okuyucular›na “daha nereye kadar tüketeceksiniz?” diye soran Karaca ile küresel ›s›nma ve çevre felaketlerinde insan pay›n›n ne kadar oldu¤unu konufltuk.

Cengiz fiimflek: ‹nsanl›¤›n temel kayna¤› olan toprak sizin gündeminizden hiç düflmedi. Sizce erozyon ve di¤er çevre felaketlerinde insan pay› ne kadar?

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

69

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Hayrettin Karaca: ‹ster do¤rudan insan›n etkisi, isterse insan üretimi teknolojinin etkisi olsun, felaketler bizim yüzümüzden yaflan›yor. Gündemimizden açl›k, ekonomik düflüfl, borsa ç›k›fllar› vs hiç düflmüyor ki. Ekonomi büyümüyormufl, büyüsün. Art›k daha fazla üretmek bir ihtiyaç oldu. Kimin ne üretece¤i ve ne tüketece¤i belirlenmek isteniyor. Benim kifli olarak tüketmem isteniyor. Ancak bu takdirde hayatta kalabilece¤im afl›lan›yor. Neye ihtiyac›m oldu¤u ve flimdi neyi tüketmem gerekti¤i bilgisi üreticilerce bana veriliyor. Önüme bir hedef konuyor. Tüketti¤im müddetçe mutlu olaca¤›m bana ö¤retildi. K›sacas› tüketmek benim için bir tür ibadet haline geldi.

Tüketiyorsam var oldu¤umu anlad›m.

Bu de¤ifltirilemez mi? Nihayetinde düflünen bir insans›n›z ve iradeniz var…

Мне не нужен новый пуловер! Мой вопрос может показаться смешным, но я все же рискну. На протяжении многих лет Вас всегда видят в одном и том же красном пуловере, поэтому стали говорить, что Вы являетесь носителем определенной политической миссии в Евразийском регионе. Так ли это? Нет, конечно. Не смешите меня. Красный цвет можно ассоциировать с СССР, но я одеваюсь так, потому что мне это нравится. А то, что я постоянно появляюсь в одном и том же красном пуловере, является свидетельством того, что новый пуловер мне не нужен. То есть, причина в обыкновенной экономии.

Yeni bir kaza¤a ihtiyac›m yok!

Komik olacak ama, üzerinizden hiç ç›karmad›¤›n›z ve y›llarca ayn› k›rm›z› kaza¤› giyinmenizle ilgili, “bu co¤rafyayla siyasi misyon beraberli¤i de var deniyor” bu do¤ru mu?

Hay›r efendim. Güldürmeyin beni. K›rm›z› rengin Sovyetlerle bir ilgisi olsa da, ben kiflisel tercihimden dolay› giyiniyorum. Hep k›rm›z› kazakla görünmemin tek sebebi de yeni bir kaza¤a ihtiyac›m olmamas›ndan kaynaklan›yor. Yani, sebep sadece tasarruf.

70

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Elbette de¤iflir. Zaten bizim neden bu ifllerle u¤raflt›¤›m›z›n sebebi sorunuzun cevab›. Bugün reklama 2005 y›l›nda 465 milyar dolar para harcand›¤› bas›nda yay›nland›. Burada tüketici olarak “ben”i kulland›lar. Yani egoyu. Öyle bir yere gelmifliz ki, tüketmeden yapam›yoruz. Tüketerek var olaca¤›m›z kanaati olufltu.

Bir bayan bir çantay› 40 bin YTL’ye al›yorsa, burada bir s›k›nt› var demektir. O kendini s›n›f atlam›fl olarak de¤erlendiriyor. Ama bir çantan›n bedelinin ne oldu¤u herkese malum. Medya dedi¤imiz canavar, d›fl kaynaklar›n da deste¤iyle “ben”i daha fazla tüketmeye teflvik ediyor. Çok önemli bir konuyu tart›fl›rken araya reklam al›p “az sonra” diyerek konuflmaya ara veriliyor. Bu üslup, “önce ne tüketebilece¤inizi dinleyin, sonra bu konuyu tart›flmaya devam ederiz” anlam›na geliyor. Bu nedenle yeni bir paylaflma düzenine, yeni bir tüketim ahlak›na ihtiyaç var. Bu sistemde yeni bir ahlak anlay›fl› olmal›. Zira nereye kadar tüketeceksiniz? Buna bir son vermek gerek. Peki ben kimlerle, neyi paylaflmal›y›m? Çevremle; bana bu hayat› verenlerle bu hayat›n kendisini paylaflmam gerek.

Toplum kendisine hayat veren ama gözle görülemeyecek kadar küçüklükteki mikroskobik canl›lar›n fark›na varmal›.

Bu hayat› onlarla birlikte yaflad›¤›n› bilmeli. ‹flte tavsiye etti¤imiz yeni paylafl›m düzeninde bu canl›lara da yer var. Ben bugün topra¤›n canl› oldu¤unu biliyorum. O halde ego beni onlar› koruyama

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÔÓÚ Â·ÎÂÌËfl. ê‡Á‚ Ì ‰ÓÎÊÌÓ, Ì‡Ô ËÏ , ̇ÒÚÓ ‡ÊË‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÊÂÌ˘Ë̇ „ÓÚÓ‚‡ Á‡ ÒÛÏÍÛ ÓÚ‰‡Ú¸ 40 Ú˚Òfl˜ ÎË ? Å·„Ó‰‡ fl Ò‚ÓÂÏÛ Ô ËÓ· ÂÚÂÌ˲ Ó̇ ÒÚ‡ÌÂÚ Ò˜ËÚ‡Ú¸ Ò·fl Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂθÌˈÂÈ ‚˚Ò¯Â„Ó Í·ÒÒ‡. çÓ ‚ÒÂ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ Á̇˛Ú, ͇ÍÓ‚‡ Ò·ÂÒÚÓËÏÓÒÚ¸ ÒÛÏÍË. óÛ‰Ó‚Ë˘Â ÔÓ‰ ̇Á‚‡ÌË χÒÒ-ωˇ, Ì ·ÂÁ ‚ÎËflÌËfl ‚̯ÌËı ÒËÎ, ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ Ì‡¯Â «fl» Í ÌÂ̇Ò˚ÚÌÓÏÛ ÔÓÚ Â·ÎÂÌ˲. ç‡Ô ËÏ , ‚Ó ‚ ÂÏfl Ó·ÒÛʉÂÌËfl ‚‡ÊÌ˚ı Ë Ò ¸ÂÁÌ˚ı ‚ÓÔ ÓÒÓ‚ ‚ ÚÂ΂ËÁËÓÌÌ˚ı Ô Ó„ ‡Ïχı ‰Â·ÂÚÒfl Ô  ˚‚ ̇ ÂÍ·ÏÛ. íÓ ÂÒÚ¸, ‰‡Ê Ò ¸ÂÁ̇fl Ô Ó„ ‡Ïχ „Ó‚Ó ËÚ ÏÌÂ: «ë̇˜‡Î‡ ÔÓÒÏÓÚ Ë, ˜ÚÓ Ú· ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô ËÓ· ÂÒÚË, ‡ ÔÓÚÓÏ Ô Ó‰ÓÎÊËÏ ‡Á„Ó‚Ó ». ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ Ï˚ ÌÛʉ‡ÂÏÒfl ‚ ÌÓ‚ÓÈ, ·ÓΠ„ÛχÌÌÓÈ ˝ÚËÍ ÔÓÚ Â·ÎÂÌËfl. ÅÂÁ ˝ÚËÍË ÌËÍ‡Í ÌÂθÁfl. lj¸ Û ‚ÒÂ„Ó ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÍÓ̈ Ë Û ÔÓÚ Â·ÎÂÌËfl ÚÓÊÂ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ̇ۘËÚ¸Òfl ‰ÂÎËÚ¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ËÏÂÂÏ. ÇÓÔ ÓÒ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ë Ò ÍÂÏ fl ‰ÓÎÊÂÌ ‰ÂÎËÚ¸? ë ÓÍ Ûʇ˛˘ËÏ ÏÂÌfl ÏË ÓÏ, Ò ÚÂÏË, ÍÚÓ ‰‡Î ÏÌ ˝ÚÛ ÊËÁ̸. é·˘ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÊË‚˚ ÏËÍ ÓÓ „‡ÌËÁÏ˚, ÍÓÚÓ ˚ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Ô Ó‰ÓÎÊÂÌ˲ ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇, ÌÓ ÍÓÚÓ ˚ ÌÂθÁfl ۂˉÂÚ¸ Ì‚ÓÓ ÛÊÂÌÌ˚Ï „·ÁÓÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Á̇ڸ, ˜ÚÓ ‰ÂÎËÏ ÊËÁ̸ Ò ÌËÏË. Ç Ì‡¯ÂÏ Ô ÓÂÍÚ Ï˚ Ô Â‰Î‡„‡ÂÏ ‰ÂÎËÚ¸ ÊËÁ̸ ÒÓ ‚ÒÂÏ ÊË‚˚Ï. ü Á̇˛, ˜ÚÓ ÁÂÏÎfl ÊË‚‡fl. èÓ˝ÚÓÏÛ ÏÓ «˝„Ó» ÔÓ·Ûʉ‡ÂÚ ÏÂÌfl Á‡·ÓÚËÚ¸Òfl Ó ÌÂÈ. çÓ fl ‰ÓÎÊÂÌ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ËÌÙÓ Ï‡ˆËÂÈ. àÌÙÓ Ï‡ˆË˛ fl ÏÓ„Û ÔÓÎÛ˜ËÚ¸, ÂÒÎË ·Û‰Û ˜ËÚ‡Ú¸. ÖÒÎË ÒËÚÛ‡ˆËfl Ì ËÁÏÂÌËÚÒfl, Í 2030 „Ó‰Û „‡ÁÂÚÌ˚ ÌÓ‚ÓÒÚË ·Û‰ÛÚ ÒÓÒÚÓflÚ¸ ËÁ Á‡„ÓÎÓ‚ÍÓ‚ ÚËÔ‡: «ÄıÏÂÚ Ò˙ÂÎ åÂıÏÂÚ‡». Ç ÏË Â 2,2 ÏËÎΡ ‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÚ ‡‰‡˛Ú ÓÚ „ÓÎÓ‰‡. ÉÓÎÓ‰ – ˝ÚÓ Ô Ó·ÎÂχ Ì ÚÓθÍÓ ÄÙ ËÍË, Ë ‚ ÄÏ ËÍ 17% ̇ÒÂÎÂÌËfl ÒÚ ‡‰‡˛Ú ÓÚ „ÓÎÓ‰‡. ëËÒÚÂχ Ó˜Â̸ ÊÂÒÚÓ͇. à ÔÓ˝ÚÓÏÛ fl Ë Ú˚, Ï˚ ‚ÏÂÒÚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ò͇Á‡Ú¸ ‚ÒÂÏÛ ˝ÚÓÏÛ: «ëÚÓÔ!». à Í Ì‡Ï ‰ÓÎÊÌ˚ Ô ËÒÓ‰ËÌËÚ¸Òfl ‰ Û„ËÂ. óÚÓ Ò‰Â·ÌÓ ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌË ÙÓ̉ÓÏ íÖåÄ? è Âʉ ‚Ò„Ó, Ï˚ Á‡‚Ó‚‡ÎË ‰Ó‚ Ë ӷ˘ÂÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ Ó ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Ú¸ ̇Ò. à ˝ÚÓ ‰Ó‚ ËÂ Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ‡ÒÚÂÚ. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ, ÏÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ï˚ Ì ‰ÓÒÚË„ÎË ÚÓ„Ó, Í ˜ÂÏÛ ÒÚ ÂÏËÏÒfl. å˚ ıÓÚËÏ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ú¸ ÒÓÁ̇ÚÂθÌÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó. ç‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË 38 ÎÂÚ Ï˚ ̇Òڇ˂‡ÂÏ Ì‡ Ô ËÌflÚËË Á‡ÍÓ̇ Ó Ô‡Òڷˢ‡ı Ë ÎÛ„‡ı, ÌÓ Á‡ÍÓÌ Ú‡Í Ë ÌÂ Ô ËÌflÚ, ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ áÂÏÂθÌ˚È ÍÓ‰ÂÍÒ. íÓθÍÓ ÔÓÎÚÓ ‡ „Ó‰‡ ̇Á‡‰ ÙÓ̉ íÖåÄ ÒÛÏÂÎ ‰Ó·ËÚ¸Òfl Ô Ó„ ÂÒÒ‡ ‚ ˝ÚÓÏ ‚ÓÔ ÓÒÂ. ùÚË Á‡‰‡˜Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Â¯‡Ú¸ Ô‡ ‡ÎÎÂθÌÓ Ò ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂÏ ÒÓÁ̇ÚÂθÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë„ӉÌfl

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Я нравственный человек. Я не могу потреблять то, на что у меня нет права. Я хочу жить, но я не должен мешать жить другим. Я считаю себя обязанным обеспечить продолжение жизни окружающего меня мира, благодаря которому я существую. У меня нет права покушаться на часть благ, принадлежащую другим.

Ben bir ahlak sahibiyim. Hakk›m olmadan tüketemem. Ben yaflamak istiyorum ama baflkalar›n› da yaflatmak zorunday›m. Özellikle bana hayat veren çevremin yaflam›n›n da devam etmesini sa¤lamam gerek. Onlar›n paylar›na göz dikemem. ÏÌÓ„ËÂ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô Ó‚Ó‰flÚ Ï ÓÔ ËflÚËfl, ͇҇˛˘ËÂÒfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ë Ô Ó·ÎÂÏ ˝ÍÓÎÓ„ËË. çÓ ËÁÁ‡ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl ıÓ Ó¯Ëı Ë Ô ‡‚ËθÌ˚ı ˆÂÎÂÈ ÒÔÛÒÚfl ÍÓ ÓÚÍÓ ‚ ÂÏfl ÓÌË ÓÔÛÒ͇˛Ú ÛÍË. á̇ÏÂÌËÚ˚È ÄÎ ÉÓ ‚ÒÂÏË ÒË·ÏË ‚‰ÂÚ ·Ó ¸·Û Ò ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, Ӊ̇ÍÓ Ô ËÁ̇ÂÚ Ò‚Ó ÔÓ ‡ÊÂÌËÂ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÔÓ ÛÍ‡Ï Ë ÌÓ„‡Ï Ò‚flÁ‡Ì Í ÛÔÌ˚ÏË ÍÓÏÔ‡ÌËflÏË. ë„ӉÌfl ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ ÛÔ ‡‚Îfl˛Ú 17 „Ë„‡ÌÚÒÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ, ‚ ˜¸Ëı Û͇ı ÒÓÒ Â‰ÓÚÓ˜Â̇ ‚·ÒÚ¸. éÌË ÊÂ Ô ËÌËχ˛Ú ¯ÂÌËfl. ü Ê ıÓ˜Û Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ËÏ Ô Ë ÔÓÏÓ˘Ë ÌÓ‚Ó„Ó ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌËfl. ч, fl ÔÓÚ Â·Îfl˛, ÌÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ fl Ò‡Ï ˝ÚÓ„Ó ıÓ˜Û. ü Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ü Ì ÏÓ„Û ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸ ÚÓ, ̇ ˜ÚÓ Û ÏÂÌfl ÌÂÚ Ô ‡‚‡. ü ıÓ˜Û ÊËÚ¸, ÌÓ fl Ì ‰ÓÎÊÂÌ Ï¯‡Ú¸ ÊËÚ¸ ‰ Û„ËÏ. ü Ò˜ËÚ‡˛ Ò·fl Ó·flÁ‡ÌÌ˚Ï Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ Ô Ó‰ÓÎÊÂÌË ÊËÁÌË ÓÍ Ûʇ˛˘Â„Ó ÏÂÌfl ÏË ‡, ·Î‡„Ó‰‡ fl ÍÓÚÓ ÓÏÛ fl ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛. ì ÏÂÌfl ÌÂÚ Ô ‡‚‡ ÔÓÍÛ¯‡Ú¸Òfl ̇ ˜‡ÒÚ¸ ·Î‡„, Ô Ë̇‰ÎÂʇ˘Û˛ ‰ Û„ËÏ. ùÚÓ ·ÂÁÌ ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ. ó ÂÁÏ ÌÓ ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÚ‚Ó – ·ÂÁÌ ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ‚Ó Ó‚ÒÚ‚Ó. ä‡Í „Ó‚Ó ËÚ ÄÎ ÉÓ , «Ì‡Ï

sevk ediyor. Ama bu bana bilgi olarak gelmeli. Bu bilgiyi okumakla elde etmeliyim. Bu gidiflle 2030’da köfle yazarlar› flu cümlelerle gündemi takip edecek: “Ahmet Mehmet’i yedi.” Dünyan›n çeflitli ülkelerinde açl›k oran› çok yüksek. 2.2 milyar insan aç. Açl›k sand›¤›m›z gibi sadece Afrika’da de¤il, ABD’nin de % 17’si aç.

Dolay›s›yla sistem ac›mas›z. Sen ve ben bu gidifle dur demeliyiz. Aram›za baflka kifliler de kat›lmal›.

TEMA vakf› olarak bu konuda ne kadar yol kat ettiniz?

Toplumdan büyük bir destek ve güven kazand›k ve bu güven gittikçe art›yor. Buna ra¤men hedefimize göre bir sonuç elde edemedi¤imizi düflünüyorum. Bilinçli bir toplum oluflturmak istedik. 38 y›ld›r devlette bu konuyla ilgili ortaya koymak istedi¤imiz “mera kanunu”nu ç›kartamad›k. Topra¤›n yasas› yok. TEMA bunu ancak 1,5 y›l önce sa¤layabildi. Bu konular› toplumsal bilinçlendirmeyle birlikte yürütmek gerek. Bugün

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

71

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ÌÛÊÂÌ ‰ Û„ÓÈ ÏË ». ëӈˇθÌ˚È ÔÓ fl‰ÓÍ ‚ ÏË Â ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ Á‡ÌÓ‚Ó. óÎÂÌ ÇÒÂÏË ÌÓ„Ó ÒӈˇθÌÓ„Ó ÙÓ Ûχ 븲ÁÂÌ ÑÊÓ ‰Ê ̇Á‚‡Î‡ Ó‰ÌÛ ËÁ Ò‚ÓËı ÍÌË„ «Ñ Û„ÓÈ ÏË ‚ÓÁÏÓÊÂÌ, ÂÒÎË...». Ö ÍÌË„‡ ÔÓÒ‚fl˘Â̇ ˝ÚËÏ «ÂÒÎË». é̇ ÓÚϘ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÌÓ‚Ó„Ó ÏË ÓÔÓ fl‰Í‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ „ ‡ÏÓÚÌ˚Ï. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ‚ÒÚ flıÌÛÚ¸Òfl Ë Ô ËÈÚË ‚ Ò·fl. 燉Ó, ̇ÍÓ̈, ÓÚ· ÓÒËÚ¸ ‚̯ÌË „ÓÎÓÒ‡, ÍÓÚÓ ˚ ÒÌÓ‚‡ Ë ÒÌÓ‚‡ ÔÓ‚ÚÓ fl˛Ú, ˜ÚÓ Ë ‚ ͇ÍËı ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡ı Ì‡Ï ÔÓÚ Â·ÎflÚ¸. Ç Ò‚ÓÂÈ ÍÌË„Â, Ô Ó‰ÓÎʇfl ‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸ ̇‰ ÚÂÏÓÈ «ÂÒÎË», 븲ÁÂÌ ÑÊÓ ‰Ê Ô ËıÓ‰ËÚ Í ‚˚‚Ó‰Û: «ÖÒÎË Ï˚ Ì ·Û‰ÂÏ Ô ËÏÂÌflÚ¸ ̇ÒËÎË». ü ‡Á‰‡Î 7500 ˝ÍÁÂÏÔÎfl Ó‚ ˝ÚÓÈ ÍÌË„Ë. óÚÂÌË – ˝ÚÓ ‚ˉ ÔÓÍÎÓÌÂÌËfl. ü ‡Á‰‡˛ ˝ÚÛ ÍÌË„Û, ˜ÚÓ·˚ β‰Ë ˜ËÚ‡ÎË, ÔÓÎÛ˜‡ÎË Á̇ÌËfl Ó ÚÓÏ, ÍÚÓ, „‰Â Ë Í‡Í ÊË‚ÂÚ, ˜ÚÓ Ì‡Ò ÓÍ ÛʇÂÚ. äÓ„‰‡ Ï˚ ̇Ï ‚‡ÂÏÒfl ÒÓÚ Û‰Ì˘‡Ú¸ Ò ËÌÓÒÚ ‡Ìˆ‡ÏË, Ï˚ ‰ÛχÂÏ ÚÓθÍÓ Ó Ï‡Ú ˇθÌÓÈ ‚˚„Ó‰Â Ë Á‡·˚‚‡ÂÏ Ó ÍÛθÚÛ ÌÓÏ Ó·ÏÂÌÂ. ë„ӉÌfl ‚Ò˛ Ö‚ ‡Á˲ ÒÚÓËÚ Ô ËÁ‚‡Ú¸ Í ÍÛθÚÛ ÌÓÏÛ Ó·ÏÂÌÛ Ë ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌ˲ ÔÓ‰

ÍÛÔÓÎÓÏ ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡. ü ‚ÓÒÔËÚ‡Ì ÍÛθÚÛ ÓÈ Ä̇ÚÓÎËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÂÒÚÌ˚ β‰Ë ·ÎËÁÍË ÏÌÂ. çÓ ‚Ó ‚ ÂÏfl ÔÓÂÁ‰ÍË ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡Ì fl Ó˘ÛÚËÎ ÒıÓÊÛ˛ ·ÎËÁÓÒÚ¸. ç ͇ÊÂÚÒfl ÎË ‚‡Ï ÛÚÓÔ˘ÂÒÍÓÈ Ì‡‰Âʉ‡ ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÓ‚Ó ÒӈˇθÌÓ ÒÓÁ̇ÌË (Á‡·ÓÚ‡ Ó ‰ Û„Ëı) Ë ÌÓ‚˚È Ì ‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÓ fl‰ÓÍ ÔÓÏÓ„ÛÚ Ì‡Ï ËÁ·Âʇڸ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËı ͇ڇÒÚ ÓÙ? ü ÔÓÎÛ˜‡˛ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È ÓÚÍÎËÍ ÓÚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó· ÛÚÓÔ˘ÌÓÒÚË Ì‡‰Âʉ˚ ·˚ÎÓ ·˚ ÌÂÎÂÔÓÒÚ¸˛. ã˛‰Ë Ì ÛÒÚ‡˛Ú ·Î‡„Ó‰‡ ËÚ¸ ÏÂÌfl. åÌ ÌÂÛ‰Ó·ÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó· ˝ÚÓÏ, ÌÓ, ‚ˉfl ̇¯Û ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸, β‰Ë ÔÓ‰ıÓ‰flÚ Ë „Ó‚Ó flÚ: «Ñ‡ ·Û‰ÂÚ ÇÒ‚˚¯ÌËÈ ‰Ó‚ÓÎÂÌ ÚÓ·ÓÈ. ÖÒÎË ·˚ Ì ‚˚, Ï˚ Ú‡Í Ë Ì ÓÒÓÁ̇ÎË ·˚ ˆÂÌÌÓÒÚË Ì‡¯ÂÈ ÁÂÏÎË». á̇˜ËÚ, ÂÒÚ¸ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ ˝ÚËı ‰Â·ı, Ë Äηı ˜Â ÂÁ ÏÂÌfl Ô ‰‡ÂÚ ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛ β‰flÏ. ùÚÓ ‰Â·ÂÚ ÏÂÌfl Ò˜‡ÒÚÎË‚˚Ï. ü ‚ÒÔÓÏÌËÎ Ó‰ÌÛ ËÒÚÓ Ë˛ Ô Ó ó‡ÔÎË̇. ó‡ÔÎËÌ ·˚Î ÒӈˇÎËÒÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓ Ô Ë˜ËÌÓÈ ËÁ„̇ÌËfl Â„Ó ËÁ

Я прекрасно знаю, что я не мечтатель, наши дела приносят плоды. Появились деревни, в которых обработка земли стала приносить доход, крестьяне начали выплачивать государству налоги, даже отмечены факты миграции из города в деревню.

Ben hayal kurmad›¤›m›n fark›nday›m. Bugün bu çal›flmalar›m›z art›k sonuç vermeye bafllad›. Öyle köylerimiz var ki, gelir seviyesi artt›¤› için köylü devlete vergi vermeye bafllad›, göç yolu köye do¤ru geri döndü.

gerek çevre ve gerekse küresel ›s›nmayla ilgili birçok kurum ve kurulufl etkinlik yürütüyor. Ama ortaya iyi hedefler konulamay›nca, k›sa bir süre sonra teslim oluyorlar. Küresel ›s›nma konusun‚a mücadele eden ünlü Al Gore bütün gücüyle mücadele etti¤inden fakat baflaramad›¤›ndan bahseder ama sonunda elinin ve kollar›n›n büyük flirketlerce ba¤land›¤›n› ve onlara yenildi¤ini itiraf eder. Bugün dünyay› 17 adet flirket idare ediyor. Dolay›s›yla iktidar onlarda. Karar› da onlar veriyorlar. Fakat ben bunlara karfl› yeni bir ahlaki anlay›flla karfl› koymak istiyorum.

Evet, ben tüketiyorum ama kendim istedi¤im zaman. Ben bir ahlak sahibiyim.

Hakk›m olmadan tüketemem. Ben yaflamak istiyorum ama baflkalar›n› da yaflatmak zorunday›m. Özellikle bana hayat veren çevremin yaflam›n›n da devam etmesini sa¤lamam gerek. Onlar›n paylar›na göz dikemem. Bu bir ahlaks›zl›kt›r.

Afl›r› tüketim ahlaks›zl›kt›r, h›rs›zl›kt›r. Al Gore’nin de dedi¤i gibi baflka bir dünyaya ihtiyaç var. Dünya sosyal düzeni yeniden tesis edilmeli. Dünya Sosyal Forumu üyesi Susan George, yazd›¤› bir kitab›n›n ad›n› Baflka Bir Dünya Mümkün, E¤er... koymufl. Kitab› iflte bu “e¤er”e adad›¤›ndan bahseder. Yeni dünya düzeni için bilgili insana ihtiyaç oldu¤unu belirtir. ‹nsanl›¤›n silkinip kendine gelmesi gerek.

D›flardan empoze edilen ve nas›l yaflanmas›, neyi nas›l tüketmen gerekti¤ine dair mesajlar› terk etmek gerek. Kitab›nda iflte o “e¤er”e “E¤er fliddet kullanmazsak.” diye cevap veriyor. Bu zamana kadar 7500 kitap da¤›tt›m. Okumak ibadettir. S›rf insanlar okusun, bilgilensin, kimle nas›l yafl›yor, nas›l bir çevreyle kuflat›lm›fl, bilsinler diye kitap da¤›t›yorum. Biz yabanc›larla iflbirli¤ine girdi¤imizde tek düflündü¤ümüz maddi ç›kar. Halbuki, kültürel paylafl›m gerekliydi. Bugün Avrasya’y› bu kültürel beraberlik çat›s› alt›nda paylafl›ma teflvik etmek gerek. Sahip oldu¤um Anadolu kültürünü ben bu co¤rafyadan ald›m. Bu nedenle bu insanlar bana s›cak geliyor. K›rg›zistan’a gitti¤imde de ayn› s›cakl›¤› hissettim.

Sizce “yeni bir sosyal paylafl›m ve yeni ahlaki düzenle her tür çevre felaketinden kurtuluruz” ifadesi fazla ütopik de¤il mi?

Ben bu hizmetle ilgilendi¤im için çok mutluyum. Toplumdan öyle olumlu tep-

72

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÓÌ ÊËÎ. ëÔÛÒÚfl „Ó‰˚ Â„Ó Ô Ë„Î‡ÒËÎË Ó· ‡ÚÌÓ, ÌÓ ÓÌ Ì ÔÓÂı‡Î. ÉÓ ‰ÓÒÚ¸ Ì ÔÓÁ‚ÓÎË·. èÓÁ‰Ì ÓÌ ‚Ò Ê ¯‡ÂÚ ‚ ÌÛÚ¸Òfl ‚ íÂı‡Ò. é‰Ì‡Ê‰˚ ‚˜ ÓÏ Ì‡ ÛÎˈ ÓÌ ÔÓˆÂÎÓ‚‡Î ÛÍÛ ÊÂÌ˘ËÌÂ. Ç íÂı‡Ò Ê ˆÂÎÓ‚‡Ú¸ ÛÍË ÊÂÌ˘ËÌ‡Ï ÌÂ Ô ËÌflÚÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÊÂÌ˘Ë̇ Ó˜Â̸ ۉ˂Ë·Ҹ Ë ÒÔ ÓÒË·, Á‡˜ÂÏ ÓÌ ˝ÚÓ Ò‰Â·Î. ó‡ÔÎËÌ ÓÚ‚ÂÚËÎ: «ë ˜Â„Ó-ÚÓ ‚‰¸ ̇‰Ó ̇˜Ë̇ڸ». ì ÏÂÌfl Ú‡ÍÓÈ Ê ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ï˚ ‰Â·ÂÏ. ë ˜Â„Ó-ÚÓ Ì‡‰Ó ̇˜Ë̇ڸ. à fl Ì ӉËÌÓÍËÏ ‚ ˝ÚÓÏ. ü Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ Á̇˛, ˜ÚÓ fl ̠ϘڇÚÂθ, ̇¯Ë ‰Â· Ô ËÌÓÒflÚ ÔÎÓ‰˚. èÓfl‚ËÎËÒ¸ ‰Â ‚ÌË, ‚ ÍÓÚÓ ˚ı Ó· ‡·ÓÚ͇ ÁÂÏÎË Òڇ· Ô ËÌÓÒËÚ¸ ‰ÓıÓ‰, Í ÂÒÚ¸flÌ ̇˜‡ÎË ‚˚Ô·˜Ë‚‡Ú¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Û Ì‡ÎÓ„Ë, ‰‡Ê ÓÚϘÂÌ˚ Ù‡ÍÚ˚ ÏË„ ‡ˆËË ËÁ „Ó Ó‰‡ ‚ ‰Â Â‚Ì˛. ç‡ Ó‰ ̇ۘËÎÒfl ·Â ˜¸ ÁÂÏβ Ë Ô ‡‚ËθÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÂÂ. èÓ‚˚¯ÂÌË ÒÓÁ̇ÚÂθÌÓÒÚË Î˛‰ÂÈ ÛÎÛ˜¯‡ÂÚ Ì‡¯Û ÊËÁ̸. ëÓÍ ‡˘ÂÌË ‡ÒÒÚÓflÌËfl ÏÂÊ‰Û Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ Ë ÔÓÚ Â·ËÚÂÎÂÏ ÓÚ ‡Ê‡ÂÚÒfl ̇ ̇¯ÂÈ ÊËÁÌË Ë ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÛ˛ ÒËÚÛ‡ˆË˛. ë„ӉÌfl Ò‡Ï˚ ·Óθ¯Ë ‚˚· ÓÒ˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇·Î˛‰‡˛ÚÒfl ̇ Ô Â‰Ô ËflÚËflı Ôˢ‚ÓÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‡ Ô Ó‰Û͈Ëfl ˝ÚÓ„Ó ÒÂÍÚÓ ‡ ̇ Ô ‚ÓÏ ÏÂÒÚ ÔÓ ÔÓÚ Â·ÎÂÌ˲. ç‡ Óı·ʉÂÌËÂ, Ú ‡ÌÒÔÓ ÚË Ó‚ÍÛ Ë ÒÍ·‰Ë Ó‚‡ÌËÂ Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ëòÄ Á‡Ú ‡˜Ë‚‡ÂÚ ‚ 8 ‡Á ·Óθ¯Â ˝Ì „ËË, ˜ÂÏ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ

YAZ 2007, SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Чрезмерное потребительство – безнравственность и воровство. Как говорит Ал Гор, «нам нужен другой мир». Социальный порядок в мире должен быть установлен заново.

Afl›r› tüketim ahlaks›zl›kt›r, h›rs›zl›kt›r. Al Gore’nin de dedi¤i gibi baflka bir dünyaya ihtiyaç var. Dünya sosyal düzeni yeniden tesis edilmeli.

Ô Ë Ëı ÔÓÚ Â·ÎÂÌËË. ÇÔÓÎÌ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ˜ÚÓ Ú‡ÍÓ‚‡ Ӊ̇ ËÁ Ô Ë˜ËÌ ÓÚ͇Á‡ ëòÄ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ééç, 660 Ú˚Òfl˜ ÚÓÌÌ ‚Ó‰˚, Âʉ̂ÌÓ ËÒÔÓθÁÛÂÏÓÈ Ì‡ Ó Ó¯ÂÌË ÔÓÎÂÈ ‰Îfl Ë„ ˚ ‚ „ÓθÙ, ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÏËÌËχθÌÛ˛ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ ‚Ӊ ‰Îfl 4,7 ÏËÎΡ ‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. çË Ó‰ÌÓ ‡Á‚ËÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó Ì ÒÚ ÂÏËÚÒfl Í ÒÓÁ‰‡Ì˲ ÔÓÎÂÈ ‰Îfl Ë„ ˚ ‚ „ÓÎ¸Ù Ë ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Û ˆÂÏÂÌÚÌ˚ı Á‡‚Ó‰Ó‚ ̇ Ò‚ÓÂÈ Ú ËÚÓ ËË. ùÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ·ÓΠÓÚÒÚ‡Î˚ı „ËÓ̇ı ÔÓ‰ ͇ÏÛÙÎflÊÂÏ ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. ùÚË ‰‡ÌÌ˚ ̇ÒÚÓ ‡ÊË‚‡˛Ú. ë ˜Â„Ó ÌÛÊÌÓ Ì‡˜Ë̇ڸ, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ Ô ÓˆÂÒÒ ·ÂÁۉ ÊÌÓ„Ó ÔÓÚ Â·ÎÂÌËfl? è Âʉ ‚Ò„Ó, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌË ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÍÓÈ ÏÓ ‡ÎË. çÛÊÌÓ Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ‰ÂÎËÚ¸Òfl ·Î‡„‡ÏË.

kiler ald›m ki, bu fikre ütopik demek cehalet olur. ‹nsanlar bana minnetle yaklafl›yorlar. Bunu dile getirmekten biraz utan›yorum. Yap›p ettiklerimiz karfl›s›nda “Allah senden raz› olsun, sen olmasan topra¤›m›z›n k›ymetini bilemeyecektik.” diyorlar. Demek ki buna ihtiyaç var ve bunu Allah benimle bu insanlara anlatt›r›yor. Bundan dolay› kendimi mutlu hissediyorum. Çaplin’in bir an›s› vard›r. Çaplin Sosyalistmifl ve yaflad›¤› toplumdan bu sebepten dolay› kovulmufl. Aradan geçen uzun zaman sonra ça¤›rm›fllar ama o gitmemifl. Gurur meselesi yapm›fl. Sonra gitmeye karar veriyor ve Teksas’a geri dönüyor. Bir akflam sokakta bir kad›n›n elini öpüyor. Teksas’ta böyle bir kültür olmad›¤› için kad›n flafl›r›yor. “Neden bunu yapt›n?” diye soruyor. Çaplin “e, art›k bir yerden bafllamak laz›m” diye

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

73

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Мы настолько изменились, что не можем не потреблять. Словно наше существование полностью зависит от потребления. Разве не должно, например, настораживать, что женщина готова за сумку отдать 40 тысяч лир? ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ „ Âı‡, ‰ÓÎÊÌ˚ ÓÒÓÁ̇ڸ, ˜ÚÓ ‡Ò͇flÌË – ÌÂ Ò Â‰ÒÚ‚Ó Â¯ÂÌËfl Ô Ó·ÎÂÏ˚. ìÏÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌËÍÓ„‰‡ Ì Ò͇ÊÂÚ: «ü Á‡„ flÁÌfl˛, ÌÓ ÔÓÏÓ„‡˛ ¯‡Ú¸ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚». ü Ó· ‡˘‡˛Ò¸ Í ÏÓÎÓ‰ÂÊË: Í 2030 „Ó‰Û Ì‡ áÂÏΠÛÒËÎËÚÒfl „ÓÎÓ‰. ã˛‰Ë Ì‡˜ÌÛÚ ÔÓ‰‡Ú¸ ‰ Û„ ‰ Û„‡. ֢ 25 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ̇ Ô·ÌÂÚ ·˚ÎÓ 800 Ú˚Òfl˜ „ÓÎÓ‰‡˛˘Ëı, ‚ 1992 „Ó‰Û Ëı ˜ËÒÎÓ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 2,2 ÏËÎΡ ‰‡. óÚÓ Ê ÓÊˉ‡ÂÚ Ì‡Ò ‚ 2030 „Ó‰Û? ü ıÓ˜Û, ˜ÚÓ·˚ ‚˚ Ò ¸ÂÁÌÓ Á‡‰ÛχÎËÒ¸ ̇‰ ˝ÚËÏ. ÇËÌÓ‚‡Ú Ú˚, fl, ‚Ò Ï˚. å˚ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚ Á‡ Ô ÓËÒıÓ‰fl˘ÂÂ. Ç˚ Ò‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚˚ ÔÓÚ Â·ÎflÂÚÂ. ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ·Ó„‡˜Ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚ ‡Ì˚ ÌÂÒÛÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ‚ ‰ Û„Û˛ ÒÚ ‡ÌÛ, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ‚ ÚÓÈ ÒÚ ‡Ì β‰Ë Ë Ú‡Í ‚ÔÓÎÌ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚. å˚ Ì ıÓÚËÏ ‰ÂÎËÚ¸Òfl ‰ Û„ Ò ‰ Û„ÓÏ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ì Á̇ÂÏ ‰ Û„ ‰ Û„‡. èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡Ò Ï‡ÎÓ ËÌÚ ÂÒÛ˛Ú Ô Ó·ÎÂÏ˚ ˝ÍÓÎÓ„ËË ÓÚ‰ÂθÌÓÈ ÒÚ ‡Ì˚, Ô Ë·ÎËʇ˛˘ÂÈÒfl Í Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙÂ. äÚÓ-ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ Ò͇Á‡Ú¸: «ëÚÓÔ!». ç‡Ô ËÏ , ÏÓ˛ ÍÛθÚÛ Û Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú êÛÏË, ûÌÛÒ ùÏ Â, èË ëÛÎÚ‡Ì Ä·‰‡Î, à·ÌË ï‡Î‰ÛÌ, ï‡Î·‰ÊË å‡ÌÒÛ . ì ÌËı fl ‚ËÊÛ ÔÛÚ¸ ÒÔ‡ÒÂÌËfl ‰Îfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. åË ÔÓ„Û·ËÎÓ ˜Û‰Ó‚ˢ ÔÓ‰ ÌÁ‚‡ÌËÂÏ «ÔÓÚ Â·ÎÂÌË». çÓ ÓÌÓ Ì Á‡ÒÚ‡‚ËÚ ÏÂÌfl ÒÎÛÊËÚ¸ ÂÏÛ. Ç ÏÓÂÈ ÒÛ˘ÌÓÒÚË fl ‚ËÊÛ ÓÚ ‡ÊÂÌË ˝ÚËı ‚ÂÎËÍËı β‰ÂÈ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Ö‚ ‡ÁËË ·ÎËÁ͇ ڇ͇fl ÍÛθÚÛ ‡. äÛ‰‡ ·˚ ‚˚ ÌË ÔÓÂı‡ÎË, ‰ÂÎËÚ¸Òfl Ò ·ÎËÊÌËÏ – Ó‰ËÌ ËÁ „·‚Ì˚ı ÓÔÓ Ì˚ı ÒÚÓÎÔÓ‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇. ùÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó· Ó·˘ÂÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍ ̇¯Ëı ÍÛθÚÛ . ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ë ‰ Û„Ë ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ÛÚ ‡ÚÓÈ˚ ÏÓ ‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË – ÂÁÛθڇÚ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡‰ÛχڸÒfl ̇‰ ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ҉·ÎË Ì ڇÍ. I

74

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Öyle bir yere gelmifliz ki, tüketmeden yapam›yoruz.

Tüketerek var olaca¤›m›z kanaati olufltu. Bir bayan bir çantay› 40 bin YTL’ye al›yorsa, burada bir s›k›nt› var demektir. cevapl›yor. ‹flte ben de bu yapt›klar›m›z› böyle de¤erlendiriyorum. Bu ifl, bir yerden bafllamak gibi. Üstelik kendimi asla yaln›z düflünmüyorum. Ben hayal kurmad›¤›m›n fark›nday›m. Bugün bu çal›flmalar›m›z art›k sonuç vermeye bafllad›. Öyle köylerimiz var ki, gelir seviyesi artt›¤› için köylü devlete vergi vermeye bafllad›, göç yolu köye do¤ru geri döndü. Halk topra¤› daha verimli ve tasarruflu nas›l kullanaca¤›n› iyi ö¤rendi. ‹flte insanlar›n bilinçlenmesinden kast›m›z da bu. Üretici ve tüketici aras›ndaki uzakl›¤›n k›salt›lmas› birer yans›ma olarak ekolojik hayat›m›z› güzellefltiriyor. Bugün ulafl›m, g›da sektöründe en fazla tüketim yapan ve en fazla sera gaz› salan bir sektör.

ABD’de g›dalar›n so¤utulmas›, tafl›nmas› ve depolanmas› için harcanan enerji, g›dan›n kendisinin verdi¤i enerjinin 8 kat›d›r. ABD’nin neden Kyoto’yu imzalamad›¤›n› bu sebeplerden de incelemek gerek. BM verilerine göre golf sahalar› için bir günde tüketilen 660.000 tonu aflk›n su, 4,7 milyar insan›n günlük asgari su gereksinimine eflittir. Hiçbir geliflmifl ülke kendi ülkesinde golf sahas› ya da çimento fabrikas› kurmaya gönüllü de¤il. ‹fl potansiyeli, yabanc› yat›r›m ad› alt›nda geri kalm›fl bölgelerde bu iflleri yap›yorlar.

Bu veriler çok ciddi. Bu gidifle dur demek için nereden bafllamal›? Öncelikle tüketim ahlak› yeniden flekillendirilmeli. Paylafl›m kültürü yeniden canland›r›lmal›. ‹nsanlar günah ifllememek gerekti¤ini, zira tövbekarl›¤›n

bir çare olmad›¤›n› bilmeliler. “Ben kirletiyorum ama en büyük yard›m› çevreye yap›yorum.” demek ak›ll› insan davran›fl› de¤ildir. Gençlere sesleniyorum: 2030’a varmadan dünyadaki açl›k artacak. ‹nsanlar birbirini yiyecek. E¤er 25 y›l önce 800 bin kifli açsa ve bu rakam 1992’de 2.2 milyar olmuflsa, sizce 2030’da kaç olur? Bunu iyi düflünmenizi istiyorum. Suçlu sensin, benim, hepimiz. Olup bitenlerden sorumluyuz. Size bir fley ne kadar yeterli bunu kendiniz belirlemeniz gerekli. Bir ülkenin zengini kalk›yor, baflka bir ülkeye medeniyet ö¤retiyor. Halbuki, o ülkede de insanlar ve medeniyet var. Birbirimizi yeteri kadar tan›mad›¤›m›z için paylafl›m kültürümüz yok oluyor. Öyle olunca da çevrenin dertleri, o ülkenin yok olmas›, felaketlere sürüklenmesi umurumuzda olmuyor. Buna dur demeli. Mesela benim Mevlanam var, Yunus Emrem var, Pir Sultan Abdal›m var, ‹bni Haldunum, Hallac› Mansur’um var. Dünya kurtulufl yolunu ben burada görüyorum. Dünyay› tüketim canavar› mahvetmifltir. Ama beni asla kendi emellerine alet edemeyecekler. Benim kendime güvenim buradan geliyor. Ben özümü bu flahsiyetlerde görüyorum. Avrasya’y› bu kültürden uzak görmüyorum. Hangi cumhuriyete gitseniz paylaflmak en önemli kültürel de¤er. Demek ayn› kaynaktan besleniyoruz. Küresel ›s›nma ve çevre felaketleri iflte bu de¤erlerden yoksun olmaktan kaynaklan›yor. Küresel ›s›nma bir sonuçtur. Biz “ne yapt›k da böyle oldu?” diye düflünmemiz gerekiyor. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Кто будет повелевать водой? Эмре Караташ Университет «Мармара» (Стамбул).

Suya kim hükmedecek?

Emre Karatafl Marmara Üniversitesi (‹stanbul).

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

75

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

‡ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË ééç, Ô ÓıӉ˂¯ÂÈ ‚ 1992 „. ‚ êËÓ-‰Â-܇ÌÂÈ Ó, é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ Ô ËÌfl· ¯ÂÌËÂ Ó ÂÊ„ӉÌÓÏ Ô Ó‚Â‰ÂÌËË 22 χ Ú‡ ÇÒÂÏË ÌÓ„Ó ‰Ìfl ‚Ó‰˚. ùÚÓ Â¯ÂÌË ·˚ÎÓ Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÓ ‡ÒÚÛ˘ÂÈ Óθ˛ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈ̇ Ô·ÌÂÚ˚ ‚ Ò‚flÁË Ò ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. è Ó‚Ó‰fl ÇÒÂÏË Ì˚È ‰Â̸ ‚Ó‰˚, åÂʉÛ̇ Ӊ̇fl ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒ͇fl ÍÓÌÙ Â̈Ëfl ééç ̇‰ÂÂÚÒfl ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ·Â ÂÊÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ‚Ó‰Ì˚Ï Á‡Ô‡Ò‡Ï, Ô ËÌflÚ˲ Ë ‚̉ ÂÌ˲ Ô Â‰ÎÓÊÂÌËÈ, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚ı ̇ ÒÓı ‡ÌÂÌË ‚Ó‰˚. ë ˝ÚÓÈ ˆÂθ˛ ééç ËÌˈËË ÛÂÚ Ë ÔÓÓ˘ flÂÚ Ô Ó‚Â‰ÂÌË ÍÓÌÙ Â̈ËÈ, ÒÂÏË̇ Ó‚, ‚˚ÒÚ‡‚ÓÍ, ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌË Ô˜‡ÚÌ˚ı χÚ ˇÎÓ‚ Ë ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ÓÙˈˇθÌ˚ı ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚ ̇ ̇ˆËÓ̇θÌÓÏ Û Ó‚Ì ‚ ‡Á΢Ì˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı.

ç

Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û 21-24 χ Ú‡ ·Î‡„Ó‰‡ fl ÛÒËÎËflÏ ÉÂÌ ‡Î¸ÌÓÈ ‰Ë Â͈ËË ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ ˆËË (DSI) Ë ÇÒÂÏË ÌÓ„Ó ‚Ó‰ÌÓ„Ó ÍÓÌ„ ÂÒÒ‡ (World Water Council) ‚ ÄÌڇθ ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÇÒÂÏË Ì˚È ÍÓÌ„ ÂÒÒ ÔÓ ÛÔ ‡‚ÎÂÌ˲ ·‡ÒÒÂÈ̇ÏË ÂÍ. Ç ÍÓÌ„ ÂÒÒÂ, Ô ÓıӉ˂¯ÂÏ ÔÓ‰ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ ‰Ë ÂÍÚÓ ‡ DSI ÇÂÈÒÂÎfl ù Ó„ÎÛ, Ô ËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ íÛ ˆËË ê‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ù ‰Ó„‡Ì, ÏËÌËÒÚ ˝Ì „ÂÚËÍË Ë Ô Ë Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ ïËθÏË É˛Î , ÏËÌËÒÚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÎÂÒÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ éÒÏ‡Ì èÂÔÂ, ÓÍÓÎÓ 700 Û˜ÂÌ˚ı Ë Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ‡Á΢Ì˚ı ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ËÁ 60 ÒÚ ‡Ì ÏË ‡. ë Â‰Ë Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ, Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡‚¯Ëı ‚ ÍÓÌ ÂÒÒÂ, ÒΉÛÂÚ ÛÔÓÏflÌÛÚ¸ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÛ˛ ‡ÒÒӈˇˆË˛ ÔÓ ‚Ó‰Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌË͇Ï, åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÛ˛ ÍÓÏËÒÒ˲ ÔÓ

76

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‚Ó‰ÓÂÏ‡Ï (ICOLD), ÇÒÂÏË Ì˚È ÒÓ‚ÂÚ ÔÓ ‚Ó‰Â, åÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È ‚Ó‰Ì˚È ÓÙËÒ, ûçÖëäé, åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÛ˛ ‰ Â̇ÊÌÛ˛ Ë ÔÓÎË‚Ó˜ÌÛ˛ ÍÓÏËÒÒ˲, ÇÓ‰ÌÛ˛ ‡Í‡‰ÂÏ˲, ÇÓ‰ÌÓ ‡„ÂÌÚÒÚ‚Ó, ÉÂÌ ‡Î¸ÌÛ˛ ‰Ë ÂÍˆË˛ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ç‡Û˜ÌÓ-ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍËÈ ËÌÒÚËÚÛÚ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, îÓ̉ ÔÓ ‚ÓÔ ÓÒ‡Ï ‚Ó‰Ì˚ı Á‡Ô‡ÒÓ‚. äÓÌ„ ÂÒÒ ÔÓ ÛÔ ‡‚ÎÂÌ˲ ·‡ÒÒÂÈ̇ÏË ÂÍ ÒڇΠ҂ÓÂÓ· ‡ÁÌÓÈ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÓÈ Í èflÚÓÏÛ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÏÛ ‚Ó‰ÌÓÏÛ ÙÓ ÛÏÛ, ÍÓÚÓ ˚È ·Û‰ÂÚ Ô ÓıÓ‰ËÚ¸ ‚ íÛ ˆËË ‚ 2009 „. Ç˚ÒÚÛÔ‡fl ̇ ÍÓÌ„ ÂÒÒÂ, „ÂÌ ‡Î¸Ì˚È ‰Ë ÂÍÚÓ DSI ÇÂÈÒÂθ ù Ó„ÎÛ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÎ, ˜ÚÓ Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ‚Ó‰Ì˚ Á‡Ô‡Ò˚ ‚ ÏË Â ÛÏÂ̸¯‡˛ÚÒfl, Ë ‚Ó‰‡ ‚Ò ·Óθ¯Â ÔÓ‰‚ „‡ÂÚÒfl Á‡„ flÁÌÂÌ˲. «ÇÓ‰‡ – ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È, ÌÓ Ó„ ‡Ì˘ÂÌÌ˚È ÂÒÛ Ò. ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌËÏ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı ÏË ‡ Ô Ë·ÎËʇ˛Ú ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Í «‚Ó‰ÌÓÏÛ „ÓÎÓ‰Û», – Ò͇Á‡Î ù Ó„ÎÛ. ÉÂÌ ‡Î¸Ì˚È ‰Ë ÂÍÚÓ ÇÓ‰ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË î ‡ÌˆËË Ü‡Ì ãÛË éÎË‚Â ‡ÒÒ͇Á‡Î Ó ÚÓÏ, ͇ÍË ӄ ‡Ì˘ÂÌËfl ̇ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ‚Ó‰˚ ‚‚‰ÂÌ˚ ‚ ‚ ÓÔÂÈÒÍËı ÒÚ ‡Ì‡ı Ë ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÎ, ˜ÚÓ ‚Ò ӄ ‡Ì˘ÂÌËfl ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ ‚ÒÂı Ô‡È˘ËÍÓ‚ Ë ÔÓθÁÓ‚‡ÚÂÎÂÈ ‚Ó‰˚. éÎË‚Â ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÏÂÚÓ‰ÓÏ ‡ÌÍÂÚË Ó‚‡ÌËfl ËÁÛ˜‡ÂÚÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÏÌÂÌËÂ, ·ÓΠÚÓ„Ó, ‰Îfl Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Û˜‡ÒÚËfl ̇ÒÂÎÂÌËfl ‚ ¯ÂÌËË Ô Ó·ÎÂÏ ‚Ó‰ÓÒ̇·ÊÂÌËfl Ô Ó‚Ó‰flÚÒfl ÓÚÍ ˚Ú˚ Á‡Ò‰‡ÌËfl, ÒÂÏË̇ ˚, ÍÓÚÓ ˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ÛÍ ÂÔÎÂÌ˲ „ ‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ÔÓÁˈËË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ‚ ‚ÓÔ ÓÒ‡ı ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·Â ÂÊÌÓ„Ó ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ‚Ó‰˚. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ ÏÂÒÚÌ˚Â Ó „‡Ì˚ ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ú‡ÍÊÂ

irleflmifl Milletler (BM) Genel Kurulu 1992 y›l›nda Rio de Janerio’da düzenledi¤i BM Çevre ve Kalk›nma Konferans›’nda dünyada küresel ›s›nmayla birlikte su kaynaklar›n›n giderek artan öneminden dolay› her y›l 22 Mart “Dünya Su Günü” olarak kutlanmas›na karar verdi. BM Çevre ve Kalk›nma Konferans› Dünya Su Günü ile; suyun önemi, ilgili toplum bilincinin gelifltirilmesi ve buna iliflkin önerilerin uygulanmas›n›n sa¤lanmas› için, bütün ülkelerin ulusal düzeyde konferans, seminer, sergi, yay›n ve doküman da¤›t›m› gibi bir dizi etkinlik yapmas›n› teflvik etmeyi amaçlan›yor.

B

Bu y›l da Türkiye Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ve Dünya Su Kongresi (World Water Council) ortak ifl birli¤i ile 21-24 Mart 2007 tarihlerinde Antalya’da Uluslararas› nehir havzalar› kongresi düzenlendi. DS‹ Genel Müdürü Veysel Ero¤lu’nun ev sahipli¤inde düzenlenen Kongre, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan› Hilmi Güler, Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe’nin kat›l›m›n›n yan› s›ra toplam 60 ülkeden 700’e yak›n bilim adam› ve çeflitli uluslararas› kurulufllar›n yetkilileri yer ald›. Toplant›ya Uluslararas› Su Kaynaklar› Birli¤i, Uluslararas› Büyük Barajlar Komisyonu (ICOLD), Dünya Su Konseyi, Uluslararas› Su Ofisi, UNESCO, Uluslararas› Sulama ve Drenaj Komisyonu, Su Akademisi, Su Ajans›, Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü, Su Araflt›rma Enstitüsü ve Su Vakf› gibi kurulufllar kat›ld›.

Uluslararas› Nehir Havzalar› Yönetimi Kongresi, 2009 y›l›nda Türkiye’de gerçeklefltirilecek olan 5’inci Dünya Su Forumu’na bir haz›rl›k niteli¤i tafl›maktayd›.

Toplant›da görüfllerini dile getiren DS‹ Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel Ero¤lu, su kaynaklar›n›n günden güne azald›¤›n› ve kirlilik tehlikesine maruz b›rak›ld›¤›n›n alt›n› çizdi. Ero¤lu, “Su do¤al ve s›n›rl› bir kaynakt›r. Küresel Is›nma ve onun dünyan›n pek çok ülkesinde ortaya ç›kan iklim üzerindeki olumsuz etkileri insanl›¤› su k›tl›¤› gerçe¤iyle yüzlefltirecektir” dedi. Frans›z Su Akademisi Genel Sekreteri Jean Lois Oliver ise Avrupa ülkelerinde su kaynaklar›n›n kullan›m› konusunda ne gibi önlemlerin uygulanaca¤›n›, bütün paydafllar›n ve özellikle kullan›c›lar›n kat›l›m› ile belirlendi¤ine dikkat çekti. Halk›n bu konudaki fikirlerinin anket sistemiyle tespit edildi¤ini ve toplumun daha aktif rol oynamas› için aç›k oturumlar ve toplant›lar düzenlenerek gerekli olan bilincin afl›land›¤›n›, ye-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú ‚ ‡·ÓÚ ÔÓ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚.

Непобедимая сила нефти переходит к воде Ç Ö‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ Â„ËÓÌ ë ‰Ìflfl ÄÁËfl ӷ·‰‡ÂÚ ·Ó„‡Ú˚ÏË ‚Ó‰Ì˚ÏË ÂÒÛ Ò‡ÏË. é‰Ì‡ÍÓ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌË ‚Ó‰Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ì ‡‚ÌÓÏ ÌÓ: ·ÓΠ90% ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ ÒÓÒ Â‰ÓÚÓ˜ÂÌ˚ ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ Ë í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ. Ç ˝ÚËı ÒÚ ‡Ì‡ı ·Â ÛÚ Ì‡˜‡ÎÓ ‰‚Â Í ÛÔÌÂȯË ÂÍË Â„ËÓ̇ – ë˚ ‰‡ ¸fl Ë ÄÏÛ‰‡ ¸fl. É·‚Ì˚ ÔÓÚ Â·ËÚÂÎË ‚Ó‰˚ ‚ „ËÓÌ – ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔÓÚ Â·ÎflÂÚ ·ÓΠÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ‚ÒÂı ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ „ËÓ̇. äÓ΢ÂÒÚ‚ÂÌ̇fl ‡ÁÌˈ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚ ‡Ì‡ÏË-ÔÓÚ Â·ËÚÂÎflÏË Ë ÒÚ ‡Ì‡ÏË-ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË ‚Ó‰˚ ‰Â·ÂÚ ‚ ÓflÚÌ˚Ï ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ Ò ¸ÂÁÌ˚È ‚Ó‰Ì˚È Í ËÁËÒ ‚ „ËÓÌÂ. ä˚ „˚ÁÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È çÛ Î‡Ì å‡Ï‡ÚÓ‚ ËÁ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡ «å‡Ì‡Ò» ‚˚ÒÚÛÔËΠ̇ ÍÓÌ„ ÂÒÒÂ Ò ‰ÓÍ·‰ÓÏ Ó· ËÒÚÓ˜ÌË͇ı ‚Ó‰˚ ‚ ë ‰ÌÂÈ ÄÁËË. éÌ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ, Í‡Í Ë ‚ íÛ ˆËË, ·Â ÛÚ Ì‡˜‡ÎÓ ÏÌÓ„Ë ‚Ó‰Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË. Å·„Ó‰‡ fl ˝ÚÓÏÛ ä˚ „˚ÁÒÚ‡Ì ‚ÌÓÒËÚ Ò ¸ÂÁÌ˚È ‚Í·‰ ‚ ÓÒÚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl ÒÓÒ‰ÌËı ÒÚ ‡Ì, ·Ó„‡Ú˚ı ÌÂÙÚ¸˛. å‡ÏÛÚÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ, ‚ Ò‚flÁË Ò ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡˛˘ËÏ Á̇˜ÂÌËÂÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ô ÂÒÌÓÈ ‚Ó‰˚, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ô ÓÂÍÚ˚ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ˜Ì˚ı ‚Ó‰, ·Â Û˘Ëı ̇˜‡ÎÓ ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ, Ì ÚÓθÍÓ ‰Îfl Ó Ó¯ÂÌËfl ıÎÓÔÍÓ‚˚ı Ô·ÌÚ‡ˆËÈ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ. ùÚË ÂÒÛ Ò˚ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ú‡ÍÊ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ì˚ ‰Îfl ËÒÓ‚˚ı Ô·ÌÚ‡ˆËÈ, ‚‰Óθ ÂÍ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ÒÓÁ‰‡Ì˚ ˚·ÓÎÓ‚Ì˚ ıÓÁflÈÒÚ‚‡, Í ÓÏ ÚÓ„Ó, ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡Ú¸ ˜Ì˚ ‚Ó‰˚ Í‡Í ·‡ Ú Ì˚È Ô Ó‰ÛÍÚ ‚ ÚÓ „ӂΠä˚ „˚ÁÒڇ̇ Ò ÔÓ„ ‡Ì˘Ì˚ÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. ëӄ·ÒÌÓ ÒÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍËÏ ‰‡ÌÌ˚Ï, ‚ÒΉÒÚ‚Ë „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Í 2025 „. 30-40% „Ó Ì˚ı ΉÌËÍÓ‚ ä˚ „˚ÁÒڇ̇ ‡ÒÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÔÓÚ  25-35% ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ ÒÚ ‡Ì˚. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌÓ Ò͇ÊÂÚÒfl ̇ ÒÂθÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â ä˚ „˚ÁÒڇ̇ Ë ÒÓÒ‰ÌËı ÒÚ ‡Ì. 퇉ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë ä˚ „˚ÁÒÚ‡Ì ÔÓ Á‡Ô‡Ò‡Ï ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ ̇ıÓ‰flÚÒfl ‚ ‚˚Ë„ ˚¯ÌÓÏ ÔÓÎÓÊÂÌËË ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‰ Û„ËÏË Ò Â‰Ì‡ÁˇÚÒÍËÏË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ÏË. Ç ÚÓ Ê ‚ ÂÏfl ä˚ „˚ÁÒÚ‡Ì Ë í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì ËÏÂ˛Ú ‰ Û„Ëı Ô Ë Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ ˝ÚË ÒÚ ‡Ì˚ ÒÚ ÂÏflÚÒfl ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ Ë ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‚Ó‰Û ‰Îfl ÔÓÍ ˚ÚËfl ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍËı ÌÛʉ Ò‚ÓËı ÒÚ ‡Ì. ìÏÂ̸¯ÂÌË ‚Ó‰˚ ‚ Â͇ı ÄÏÛ‰‡ ¸fl Ë

YAZ 2007, SAYI: 25

Основные цели Координационного управления по использованию природных ресурсов 1. Установление наличия подземных и наземных водных источников, качественные и количественные характеристики, возможности стока.

2. Планирование и распределение потребностей населения в воде.

3. Осуществление водного баланса, развитие стратегии длительного и эффективного использования водных ресурсов.

4. Формирование системы контроля за экологически правильным использованием водных ресурсов, направленной на предотвращение истощения водных ресурсов.

5. Планирование систем водоснабжения.

6. Определение условий развития водных ресурсов и условий использования воды.

7. Ужесточение контроля за качеством и количеством использования воды.

8. Обеспечение возможностей многоцелевого использования водных ресурсов, для этого обозначение приоритетных целей, пересмотр распределения водных ресурсов.

9. Развитие разумного и рационального использования водных ресурсов.

10. Охрана водных ресурсов и обеспечение непрерывности их использования.

11. С целью защиты населения от непредвиденных обстоятельств создание резервуаров с водой.

12. Использование законодательных актов, экономических возможностей, обращение за помощью к управленческому аппарату разных стран.

Su Kaynaklar› Yönetimi’nin ana hedefleri 1. Yüzey ve Yer alt› sular›n›n varl›¤›n›n tespiti, gelecekteki nitelik ve nicelik özellikleri ve stok de¤erlendirme olanaklar›, 2. Toplumun su talebinin planlanmas› ve düzenlenmesinin tespiti, 3. Su dengelerinin düzenlenmesi, bu dengelerin devaml›l›¤›n› sa¤layan etkenlerin bir araya getirilmesi ve su kaynaklar›n›n makul ve rasyonel kullan›m›nda uzun dönemli stratejilerin gelifltirilmesi, 4. Su kaynaklar›n› kirlenmeden korumak ve tükenmesini engelleyebilmek için ciddi anlamda bir denetlemenin yap›lmas›, 5. Su kaynaklar› sistemlerinin planlanmas›, 6. Su Sistemlerindeki ilerlemenin ve bu sistemlerdeki kullan›ma haz›r olan koflullar›n›n belirtilmesi, 7. Suyun kalite ve miktar aç›s›ndan güvence alt›na al›m›n›n art›r›lmas›, 8. Su kaynaklar›n›n çok amaçl› kullan›m›n›n mümkün hale getirilmesi, bu amaçlar›n önceliklerinin tespiti ve bu kaynaklar›n yeniden de¤erlendirilerek da¤›t›m›, 9. Makul ve rasyonel su kullan›m›n›n gelifltirilmesi, 10. Do¤al su kaynaklar›n›n sürdürebilirli¤inin sa¤lanmas› ve korunmas›, 11. Toplumu su kaynaklar›n›n ters etkilerinden korumak için rezervuarlar gibi teknik ö¤elerin kullan›m›n›n etkinlefltirilmesi, 12. Yönetimsel ö¤elerden, ekonomik araçlardan, kanun ve düzenlemelerden yararlanma oldu¤unu vurgulad›.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

77

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Вследствие глобального потепления к 2025 г. 30-40% горных ледников Кыргызстана растает, что приведет к потере 25-35% водных ресурсов страны. küresel ›s›nma yüzünden 2025 y›l›na do¤ru K›rg›zistan da¤lar›ndaki buzullar›n %30 - %40 azalmas› sonucunda K›rg›zistan su kaynaklar› olumsuz yönde etkilenerek %25-%35 oran›nda kayba u¤rayaca¤› biliniyor.

ë˚ ‰‡ ¸fl, ‡ Ú‡ÍÊ ˜ ÂÁÏ ÌÓ ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ‚Ó‰ ˝ÚËı ÂÍ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ô Ë˜ËÌ ‚˚Ò˚ı‡ÌËfl Ä ‡Î¸ÒÍÓ„Ó ÏÓ fl, ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË ÔËÚ‡ÌËfl ÍÓÚÓ Ó„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚË ‰‚ ·Óθ¯Ë ÂÍË.

Аппетиты растут á‡ÏÂÒÚËÚÂθ ‰Ë ÂÍÚÓ ‡ ̇ۘÌÓËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ˆÂÌÚ ‡ åÂÊӷ·ÒÚÌÓÈ ÍÓÓ ‰Ë̇ˆËÓÌÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË ÔÓ ‚Ó‰ÌÓÏÛ ıÓÁflÈÒÚ‚Û ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ ûÒÛÙ ê˚Ò·ÂÍÓ‚ ̇ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ Ô ‚˚ ·ÒÚÓ˜ÍË Ô ÂÏÂÌ ‚ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌ˚ı ‡ÍÚ‡ı, ͇҇˛˘ËıÒfl ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ¢ ‚ 2000 „. ê˚Ò·ÂÍÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ËÌÚ„ Ë Ó‚‡ÌÌÓ ÛÔ ‡‚ÎÂÌË ‚Ó‰Ì˚Ï ıÓÁflÈÒÚ‚ÓÏ ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚̉ ÂÌ˲ Ô Â‰ÎÓÊÂÌÌ˚ı ÉÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ‚Ó‰Ì˚Ï Ô‡ ÚÌ ÒÚ‚ÓÏ (GWP) Íβ˜Â‚˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚ ÔÓ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ‚Ó‰˚. èÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl ÔÓ‰‰Â Ê͇ Ô ÓÂÍÚÓ‚ Ô Â‰ÔÓ·„‡ÂÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÛ Ô ‡‚Ó‚ÓÈ ÓÒÌÓ‚˚ Ë Ó·ÂÒÔ˜ÂÌË ÙË̇ÌÒË Ó‚‡ÌËfl. ê˚Ò·ÂÍÓ‚ ̇ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ ‰Ó Ó· ÂÚÂÌËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ Ò Â‰Ì‡ÁˇÚÒÍËı ÂÒÔÛ·ÎË͇ı ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ Â‰ËÌÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚Ó Ó· ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËË ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ Ë ÓÚ‰ÂθÌ˚ ÂÒÔÛ·ÎË͇ÌÒÍË ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl. ëÂȘ‡Ò ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ä˚ „˚ÁÒÚ‡Ì, 퇉ÊËÍËÒÚ‡Ì, íÛ ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ë ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ ÌÓ‚ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓÏ Â„ÛÎË Ó‚‡ÌËË ‚Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ Ò‚ÓËı ÒÚ ‡Ì. Ç 1992 „. ÒÚ ‡Ì‡ÏË Â„ËÓ̇ ·˚Î ÒÓÁ‰‡Ì åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÍÓÓ ‰Ë̇ˆËÓÌÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ, Ӊ̇ÍÓ ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÏÂı‡ÌËÁÏ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È

78

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

В Кыргызстане 1923 озера Общая площадь озер в Кыргызстане составляет около 6836 км2. Самые большие озера: Иссык-Куль (6236 км2), Сонг-Куль (275 км2) и Чатыр-Куль (175 км2). По территории страны протекает 3500 рек, во многих из которых быстрое течение. Среди них Нарын (535 км), Чаткар (205 км) и Чу (221 км). Общая площадь подземных вод Кыргызстана составляет 13 млрд м2, ледников 650 млрд м2.

K›rg›zistan’da 1923 adet göl var K›rg›zistan göllerinin toplam su alan› 6836 km2 civar›nda. En büyükleri Iss›k Göl (Issyk Kyl -6236 km2), Son Göl ( Son Kul- 275 km2) ve Çat›r Göl (Chatyr Kul- 175 km2). Bu bölgede kimisi yüksek debili toplam 3500 nehir var. Bunlar aras›nda Narin (535 km), Chatkar (205 km) ve y›ll›k debisi 5.83 km3 olan Chu Nehri (221 km) en büyükleri. K›rg›zistan’›n y›ll›k yeralt› suyu alan› 13 milyar m2, buzullar ise 650 milyar m2’lik bir alana sahip.

Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ‡ˆËÓ̇θÌÓ ÛÔ ‡‚ÎÂÌË ‚Ó‰Ì˚ÏË ÂÒÛ Ò‡ÏË Â„ËÓ̇. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Á‡ÍÓÌ˚, „ÛÎË Û˛˘Ë ‚Ó‰Ì˚ ÂÒÛ Ò˚, ‚ ä‡Á‡ıÒڇ̠(09.07.2003), ä˚ „˚ÁÒڇ̠(12.01.2005), 퇉ÊËÍËÒڇ̠(29.11.2000), íÛ ÍÏÂÌËÒڇ̠(01.11.2004) Ë ìÁ·ÂÍËÒڇ̠(06.05.1993). ä ÛÔÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, Á‡ËÌÚ ÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ ‚ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÏ ÔÓÚÂ̈ˇÎ ÒÚ ‡Ì „ËÓ̇ Ë ‚ÒÚÛÔ‡˛˘Ë ‚ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÌÛ˛ ·Ó ¸·Û Á‡ ÌËı, ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Ò‚ÓËı ˆÂÎÂÈ ÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÒÎÓÊÌ˚ÏË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ ˝ÚËı ÒÚ ‡Ì. Ç ÂÁÛθڇÚÂ, ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌË͇ı ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÒÌËʇÂÚÒfl, ̇ Û¯‡ÂÚÒfl ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÈ ·‡Î‡ÌÒ, ÔÓ‰ Û„ ÓÁÓÈ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ̇ÒÂÎÂÌËÂ. ëÔˆˇÎËÒÚ˚ Ì ÛÒÚ‡˛Ú ÔÓ‚ÚÓ flÚ¸, ˜ÚÓ ‚Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ „·‚Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÊËÁÌË, ÍÓÚÓ ˚È ‚ ̉‡ÎÂÍÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ Ô Ë˜ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ. I

rel yönetimlerin yan›nda sivil toplum örgütlerinin de böylece daha fazla aktif rol oynayabildi¤ini belirtti.

Petrolün yenilmez gücü suyun eline geçiyor Avrasya’da Orta Asya zengin su kaynaklar›na sahip bir bölge. Fakat kaynaklar düzenli bir flekilde bölgede da¤›lmad›¤›ndan %90’›ndan fazlas› K›rg›zistan ve Tacikistan’da toplanm›fl durumda. Bölgenin en büyük nehirleri Siri Derya ve Amu Derya bu iki ülkeden do¤uyor. Bölgenin en önemli miktarda su tüketicileri ise Özbekistan ve Kazakistan. Sadece Özbekistan bu su kaynaklar›n›n yar›s›ndan fazlas›n› kullan›yor. Memba ülkeler ile suyu önemli miktarlarda tüketen ülkeler aras›ndaki farkl›l›k, gelecekte bir su krizinin

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

miktarlar›nda azalmaya su kaynaklar›n›n afl›r› tüketimi de eklenince, Amu Derya ve Siri Derya nehirlerinin besledi¤i Aral Gölü’nde su seviyesinde düflüfl görülmüfltür.

Suyun gücü ifltah kabart›yor Kongreye Özbekistan’dan kat›lan Eyaletler aras› Su Koordinasyonu Komisyonu Bilimsel Enformasyon Merkezi Müdür Yard›mc›s› Rysbekov Yusuf Khai ise bu ülkelerin ulusal su kanunlar›ndaki geliflim dalgas›n›n 2000 y›l›nda bafllad›¤›n› hat›rlatt›. Entegre Su Kaynaklar› Yönetiminin, Küresel Su Ortakl›¤› (GWP) taraf›ndan geliflmesine ve tamamlanmas› için gerekli olan anahtar ö¤elerin; uygulanacak olan su politikalar›nda siyasi destek ve kararlar, su politikalar›n›n kanunla düzenlendi¤i bir hukuki yap› ve finansal kaynaklar olarak tespit edildi¤ini belirtti.

Ba¤›ms›zl›klar›na kadar Orta Asya Cumhuriyetlerinin kendi içlerinde ve aralar›ndaki su iliflkileri SSCB Su Yasas› ve Ulusal Su Mevzuat›’na göre düzenlendi¤ini ifade eden Khai; Kazakistan, K›rg›zistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’›n ba¤›ms›zl›klar›n›n ilan›ndan sonra yeni su kanunlar›na ihtiyac›n ortaya ç›kt›¤›n› vurgulad›.

yaflanabilece¤ini göstermektedir. Kongreye K›rg›zistan’dan kat›lan Manas Üniversitesi Ö¤retim Üyesi Dr. Nurlan Mamatov, Orta Asya’daki su kaynaklar›n› ele ald›¤› sunumunda, aynen Türkiye gibi K›rg›zistan’›n da bölgesindeki pek çok su kayna¤›n›n memba ülkesi olmas› sebebiyle topraklar›nda do¤an akarsular›n sadece kendi ülkesinin ekonomisine de¤il, petrol kaynaklar› aç›s›ndan zengin olan komflu ülkelerinin ekonomisine de katk›da bulundu¤unu vurgulad›. Mamatov’un belirtti¤ine göre, su kaynaklar›n›n artan öneminden dolay›, K›rg›zistan topraklar›ndan do¤an akarsular›n Kazakistan, Özbekistan yaylas›nda pamuk yetifltiricili¤ine katk›s› kadar pirinç üretiminde de verimli bir flekilde kullan›lmas›, su ürünleri yetifltirme çiftliklerinin kurulmas›, K›rg›zistan ile civar ülkeler aras›nda

YAZ 2007, SAYI: 25

yap›lan ticarette bir de¤iflim arac› olarak kullanabilirli¤inin araflt›r›lmas› gerekiyor. Mamatov’un ortaya koydu¤u istatistiki verilere göre küresel ›s›nma yüzünden 2025 y›l›na do¤ru K›rg›zistan da¤lar›ndaki buzullar›n %30 - %40 azalmas› sonucunda K›rg›zistan su kaynaklar› olumsuz yönde etkilenerek %25-%35 oran›nda kayba u¤rayaca¤› biliniyor. Bunun da K›rg›zistan’›n ziraat faaliyetlerinin yan› s›ra komflu ülkelerin de ziraat faaliyetlerindeki verimi düflürece¤i aflikar.

Su kaynaklar› aç›s›ndan di¤er Orta Asya Cumhuriyetlerine nazaran zengin K›rg›zistan ve Tacikistan baflka do¤al kaynaklar aç›s›ndan fakir. Bu nedenle su üzerinden politikalar gelifltirerek, kendi enerji ihtiyaçlar›n› karfl›layabilmek için suyun stratejisini kullanmaya çal›flmaktalar. Afla¤› k›y›dafl ülkelere ulaflan su

Bölge ülkeleri 1992 y›l›nda Devletleraras› Su Koordinasyonu kurdu ise de suyun rasyonel bir biçimde yönetimini sa¤layacak bir mekanizma ortaya koyamad›lar. Orta Asya Cumhuriyetleri’nde flu an yürürlükte bulunan Su Hukukunu düzenleyen kanunlar; Kazakistan Su Kanunu (09.07.2003), K›rg›zistan Su Kanunu (12.01.2005), Tacikistan Su Kanunu (29.11.2000), Türkmenistan’›n Su Hakk›ndaki Kanunu (01.11.2004) ve Özbekistan’›n Su ve Su Kullan›m› Hakk›ndaki Kanunu’dur (06.05.1993).

Bölgedeki enerji kaynaklar›na eriflim için rekabet eden büyük güçler bu ülkelerin içinde bulundu¤u ekonomik ç›kmazlardan faydalanmaktad›r. Sonuç olarak dünyan›n her yerinde azalan su kaynaklar›, küresel ›s›nman›n da etkisiyle yok olmakta, ekolojik dengeyi bozmakta ve insan yaflam›n› tehdit etmektedir. Su kaynaklar›n›n öneminin bir kere daha vurguland›¤› ve yak›n gelecekte u¤runa savafllar bile yaflanabilece¤i yetkililer taraf›ndan da ifade ediliyor. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

79

лицом к лицу yüz yüze

Премьер-министр Руспублики Молдова Василий Тарлев:

Цель любого сотрудничества – развитие его участников Беседовал: Мехмет Зор Кая Представитель «ДА» в Молдове.

Moldova Cumhuriyeti Baflbakan› Vasiliy Tarlev

Her iflbirli¤i taraflar›n kalk›nmas›n› hedefler Konuflan: Mehmet Zor Kaya DA Moldova temsilcisi.

LJÒËÎËÈ í‡ Î‚ Ô Ë‚ÎÂ͇ÂÚ ‚ÌËχÌËÂ Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó Ò‚ÓÂÈ ÏÓÎÓ‰ÓÒÚ¸˛ Ë Ô ÓÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ÏË ÛÒÔÂı‡ÏË. éÌ Ó‰ËÎÒfl ‚ 1963 „., ÓÍÓ̘ËÎ ÔÓÎËÚÂıÌ˘ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÛθÚÂÚ ä˯ËÌ‚ÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÚÂıÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ËÌÒÚËÚÛÚ‡ ËÏ. ë. ã‡ÁÓ, Ô Ó¯ÂÎ ÔÛÚ¸ ÓÚ „·‚ÌÓ„Ó ÏÂı‡ÌË͇ ‰Ó ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎfl Á‡‚Ó‰‡ «ÅÛÍÛ Ëfl». Ç 1998 „. ‚ äË‚ LJÒËÎËÈ í‡ Î‚ Á‡˘ËÚËÎ ‰ËÒÒ ڇˆË˛ ̇ ÒÓËÒ͇ÌË ۘÂÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ‰ÓÍÚÓ ‡ ÚÂıÌ˘ÂÒÍËı ̇ÛÍ Ë ÒڇΠ˜ÎÂÌÓÏ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ Ë ËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ. ë Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ Ô ÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ Í‡ ¸Â ˚ í‡ Î‚ ‡ÍÚË‚ÌÓ Á‡ÌËχÎÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‡·ÓÚÓÈ, Â„Ó ÛÒÔÂıË ·˚ÎË ÓÚϘÂÌ˚ Ó ‰ÂÌÓÏ «Gloria Muncii», Ô ÂÏËÂÈ «óÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓ ˚È ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚ Ó· ‡Á è·ÌÂÚ˚», ÁÓÎÓÚÓÈ Ï‰‡Î¸˛ «á‡ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚È ÏẨÊÏÂÌÚ». ÇÔ ‚˚ ·˚Î ËÁ· ‡Ì Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ÓÏ ‚ 2001 „., ‚ 2005 „. Ô‡ ·ÏÂÌÚ åÓΉӂ˚ ÔÓ‚ÚÓ ÌÓ ‰Ó‚ ËΠLJÒËÎ˲ í‡ ÎÂ‚Û ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÓÏ êÂÒÔÛ·ÎËÍË åÓΉӂ‡. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ ÊÛ Ì‡Î‡ «ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl» åÂıÏÂÚ áÓ ä‡fl ÔÓÔ ÓÒËΠLJÒËÎËfl í‡ Î‚‡ Ô ÓÍÓÏÏÂÌÚË Ó‚‡Ú¸ ÚÛ ÂˆÍÓ-ÏÓΉӂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ë Ô ÒÔÂÍÚË‚˚ Ëı ‡Á‚ËÚËfl. åÂıÏÂÚ áÓ ä‡fl: LJÒËÎËÈ èÂÚ Ó‚Ë˜, ‚ åÓΉӂ ‚‡¯Â ËÏfl ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ó˜Â̸ ‰‡‚ÌÓ. è Âʉ ‚ÒÂ„Ó Ç‡Ò Á̇˛Ú Í‡Í Û˜ÂÌÓ„Ó Ë Í‡Í ÛÒÔ¯ÌÓ„Ó ÏẨʠ‡. ä‡Í

80

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ô ÓÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ ÛÒÔÂıË ÔÓÏÓ„‡˛Ú ‚ ‚‡¯ÂÈ Ì˚̯ÌÂÈ ‡·ÓÚÂ? LJÒËÎËÈ í‡ Î‚: èÓÏÓ„‡ÂÚ, ÒÍÓ Â ‚Ò„Ó, ÓÔ˚Ú, Ô ËÓ· ÂÚ‡ÂÏ˚È Ì‡ Ô ÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÏ ÔÓÔ Ë˘Â. ÇÓÁ„·‚Îflfl Ó‰ÌÓ ËÁ Í ÛÔÌÂȯËı Ô Â‰Ô ËflÚËÈ ÒÚ ‡Ì˚ Ë ·Û‰Û˜Ë Ô ÂÁˉÂÌÚÓÏ ç‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ‡ÒÒӈˇˆËË ÚÓ‚‡ ÓÔ ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ åÓΉӂ˚, fl ̇ Ô ‡ÍÚËÍ ÔÓÁ̇ÍÓÏËÎÒfl ÒÓ ‚ÒÂÈ Ô Ó·ÎÂχÚËÍÓÈ ·ËÁÌÂÒ‡. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËÈ ÏÓÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË ·˚ÎÓ Ë ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÒÓÁ‰‡ÌË ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌÓ„Ó ÍÎËχڇ ‚ Ò Â‰Â ·ËÁÌÂÒ‡ ‰Îfl ÏÂÒÚÌ˚ı Ë ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ÚÓ‚‡ ÓÔ ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ. à ÏÌÓ„Ó ÛÊ ҉·ÌÓ. ç‡Ô ËÏ , ËÁ

Vasiliy Tarlev her fleyden önce gençli¤i ve profesyonel baflar›lar›yla dikkat çekiyor.

1963 y›l›nda do¤du, Kiflinev S. Lazo Politeknik Enstitüsü’nü bitirdi, Bukuriya fabrikas›n›n müdürü olma yolundan geçti.

Vasiliy Tarlev 1998 y›l›nda Kiev’de teknoloji bilimlerinde doktoras›n› verdi ve Uluslararas› Bilim ve Enformasyon Sistemleri Akademisi’ne üye oldu. Tarlev profesyonel kariyerinin bafl›ndan beri toplumsal çal›flmalar yapt›. Çal›flmalar› Gloria Muncii madalyas›, “Dünyay› De¤ifltiren ‹nsan” ödülü, “Etkili Yönetici” alt›n madalyas›yla ödüllendirildi. ‹lk olarak 2001 y›l›nda Moldova parlamentosu Vasiliy Tarlev’i Moldova Cumhuriyeti

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

yüz yüze лицом к лицу

„Ó‰‡ ‚ „Ó‰ ÒÌËʇÂÚÒfl ̇ÎÓ„Ó‚Ó · ÂÏfl; ·Î‡„Ó‰‡ fl Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Ï ÒËÒÚÂÏ‡Ï «ÉËθÓÚË̇-1» Ë «ÉËθÓÚË̇-2» Á̇˜ËÚÂθÌÓ ÛÏÂ̸¯ËÎÓÒ¸ ˜ËÒÎÓ ‡Á΢Ì˚ı ËÌÒÚ Û͈ËÈ, ÂÍÓÏẨ‡ˆËÈ Ë ÔÓÎÓÊÂÌËÈ, ÍÓÚÓ ˚ ËÌÓÈ ‡Á ϯ‡ÎË ÌÓ Ï‡Î¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË Ô Â‰Ô ËflÚËÈ; Ûڂ ʉÂ̇ ÒÚ ‡Ú„Ëfl Ô Ë‚Î˜ÂÌËfl ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, ÍÓÚÓ ‡fl, ÔÓ ÏÌÂÌ˲ ·ËÁÌÂÒ‡, fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı Ô Ë‚ÎÂ͇ÚÂθÌ˚ı ‚ ̇¯ÂÏ Â„ËÓÌÂ. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚, ˜ÚÓ·˚ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ ËÌ‚ÂÒÚÓ ˚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎË Ò·fl Û Ì‡Ò Í‡Í Û Ò·fl ‰Óχ. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÓÚÏÂÚËÚ¸ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ Ô Ë Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Â ÒÓÁ‰‡Ì ùÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÈ ÒÓ‚ÂÚ, ‚ ÒÓÒÚ‡‚ ÍÓÚÓ Ó„Ó ‚ıÓ‰flÚ ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË ÍÓÏÔ‡ÌËÈ ËÁ ‚ÒÂı ÓÚ ‡ÒÎÂÈ, ÍÓÚÓ ˚ ‡ÍÚË‚ÌÓ ÔÓÏÓ„‡˛Ú Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Û ‚ ‡Á‚ËÚËË ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÚ ‡Ì˚. èÓÒΠ‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ ̇ Â„Ó Ú ËÚÓ ËË ·˚ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌÓ ÌÂχÎÓ Â„ËÓ̇θÌ˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ, Ô ËÁ‚‡ÌÌ˚ı ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÛÚ ‡˜ÂÌÌ˚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ Ë ÚÓ „Ó‚˚ ҂flÁË ÏÂÊ‰Û ·˚‚¯ËÏË ÂÒÔÛ·ÎË͇ÏË ëëëê. ë‡Ï˚Â Í ÛÔÌ˚Â Ò Â‰Ë ˝ÚËı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ëçÉ, ÉìÄå, éóùë. Ç ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚, Ӊ̇ÍÓ, ‚Ò ˜‡˘Â „Ó‚Ó flÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ˝ÚË Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ì ÓÔ ‡‚‰˚‚‡˛Ú Ò·fl. í‡Í ÎË ‚Ò ÔÎÓıÓ? èÓÎÂÁÌÓÒÚ¸ ˝ÚËı ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı ÒÚ ÛÍÚÛ ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸˛ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ‰‡ÌÌ˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ, ̇ ÓÒÌÓ‚Â ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl Ô ËÌËχڸ ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ ¯ÂÌËfl ÔÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ ËÎË ÒӈˇθÌ˚Ï Ô Ó·ÎÂχÏ, ‚ÓÁÌËͯËÏ ÔÓÒΠ‡ÒÔ‡‰‡ ëëëê. ëçÉ, ÉìÄå Ë éóùë ÔÓÏÓ„ÎË Ì‡¯ËÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡Ï ÒÓÓ·˘‡ Ô Ó‰Â·ڸ ÌÂ΄ÍËÈ ÔÛÚ¸ ÓÚ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ ËÁχ Í ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û, ÓÚ ˆÂÌÚ ‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Í ÌÓ Ï‡Î¸Ì˚Ï ˚ÌÓ˜Ì˚Ï ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ. ùÚÓÚ ÔÛÚ¸ ·˚Î ÌÂ΄ÓÍ, ·˚ÎÓ Ò‰Â·ÌÓ ÌÂχÎÓ Ó¯Ë·ÓÍ, ÌÓ ‚ ÍÓ̘ÌÓÏ ËÚÓ„Â ‚Ó ‚ÒÂı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ı, ÒÓÒÚÓfl˘Ëı ‚ ˝ÚËı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflı, Û‰‡ÎÓÒ¸ Ô ÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÈ Ë ÒӈˇθÌ˚È ÒÔ‡‰ Ë ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ô Ó˜ÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó Ô Ó‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ÔÛÚË ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍËı Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËÈ.

Гагаузская автономия является мостом между Молдовой и Турцией ç‡ Ú ËÚÓ ËË åÓΉӂ˚ ÒÓÁ‰‡Ì‡ 燈ËÓ̇θ̇fl ɇ„‡ÛÁÒ͇fl ‡‚ÚÓÌÓÏËfl, „‰Â ÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓ Ô ÓÊË‚‡ÂÚ Ú˛ ÍÒ͇fl ̇ Ó‰ÌÓÒÚ¸ –

YAZ 2007, SAYI: 25

СНГ, ГУАМ и ОЧЭС помогли нашим государствам сообща проделать нелегкий путь от тоталитаризма к демократическому обществу, от централизованной экономики к нормальным рыночным отношениям.

BDT, GUAM ve KE‹’nin kurulmas›ndan itibaren devletlerimiz totalitarizmden demokratik topluma, merkezi ekonomiden pazar ekonomisine giden zor yolu aflma imkân› kazand›. Bu yol rahat de¤ildi, çok hata yap›ld›. „‡„‡ÛÁ˚. ç‡Î˘Ë ڲ ÍÒÍÓÈ Ì‡ Ó‰ÌÓÒÚË Ì‡ Ú ËÚÓ ËË åÓΉӂ˚ ͇Í-ÚÓ Ò͇Á˚‚‡ÂÚÒfl ̇ ‰‚ÛÒÚÓ ÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı åÓΉӂ˚ Ë íÛ ˆËË? í‡Í Í‡Í åÓΉӂ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÎË˝ÚÌ˘ÂÒÍËÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ, ‡Á ‡·ÓÚ͇ Ë Ô Ó‰‚ËÊÂÌË ÍÓÌÒÚ ÛÍÚË‚ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚Ï ÏÂ̸¯ËÌÒÚ‚‡Ï fl‚ÎflÂÚÒfl Íβ˜Â‚˚Ï

hükümetinin Baflbakan› olarak atad›, 2005 y›l›nda atamay› tekrarlad›. Vasiliy Tarlev’den Moldova Türkiye iliflkilerini ve iliflkilerin geliflme perspektifini yorumlamas›n› istedik.

Mehmet Zor Kaya: Vasiliy Petroviç, ad›n›z Moldova’da çok uzun zamand›r biliniyor. Her fleyden önce bilim adam› ve baflar›l› bir yönetici olarak biliniyor-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

81

лицом к лицу yüz yüze

Мы поддерживаем различные содружества В чем польза СНГ, ГУАМ и ОЧЭС? В рамках ГУАМ и ОЧЭС уже были предприняты необходимые конкретные действия, направленные на адаптацию этих организаций к современным геополитическим и экономическим реалиям. На саммите глав государств СНГ в Минске 28 ноября 2006 г. было принято решение о разработке Концепции дальнейшего развития Содружества Независимых Государств. Молдова считает, что основными целями этих содружеств является формирование кратко- и долгосрочных перспектив взаимовыгодного экономического сотрудничества, создающих оптимальную систему, которая обеспечивала бы эффективное развитие каждого его участника. Объективные интересы государств–участников объединений диктуют создание благоприятных внешних условий для дальнейшего развития национальных экономик, укрепления благосостояния граждан, вовлечения стран в мировые политические и экономические процессы. Молдова исходит из того, что основными целями СНГ, ГУАМ и ОЧЭС должны быть поддержание и развитие социально-экономической стабильности; укрепление независимости, суверенитета, территориальной целостности и добрососедских отношений, основанных на уважении интересов друг друга, свободном передвижении людей, товаров и капитала; укрепление международной и региональной безопасности и стабильности; реализация основополагающих принципов и стандартов в области демократии, прав человека и верховенства закона; дальнейшая гармонизация национальных законодательств государств – участников с законодательством Европейского Союза. Если удастся все это реализовать, а наша страна будет прилагать для этого максимум усилий, польза СНГ, ГУАМ и ОЧЭС станет очевидной.

Ortak birlikleri destekliyoruz Sovyetler sonras› birliklerin ne faydas› var?

GUAM ve KE‹ kapsam›nda bu kurulufllar›n ça¤dafl jeopolitik ve ekonomik gerçeklere uyumuna yönelik somut tedbirler al›nd›. 28 Kas›m 2006’da Minsk’te yap›lan BDT ülke baflkanlar› zirvesinde Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nun gelecekteki geliflim konseptinin haz›rlanmas› karar› al›nd›. Moldova, bu topluluklar›n as›l hedefinin yak›n ve uzak gelecekte kat›l›mc› her ülkeye etkili bir kalk›nma sa¤layan optimal bir sistem oluflturarak, her ülkenin faydalanaca¤› ekonomik alanlar oluflturmak oldu¤unu düflünüyor. Biz BDT, GUAM ve KE‹ gibi kurulufllar›n gelifltirilmesinin as›l amac›n›n birlikteki ulusal ekonomilerin kalk›nmas›, vatandafllar›n refah durumunun iyilefltirilmesi, dünyadaki politik ve ekonomik süreçlere kat›lma flartlar›n›n sa¤lanmas› amac›yla elde edilebilecek objektif ç›karlar›ndan hareketle belirlenebilece¤ini düflünüyoruz. Buna göre sosyal ve ekonomik istikrar›n desteklenmesi ve gelifltirilmesi, ba¤›ms›zl›¤›n, egemenli¤in, toprak bütünlü¤ünün ve karfl›l›kl› ç›karlara sayg›ya dayal› iyi komfluluk iliflkilerinin kuvvetlendirilmesi, insan, mal ve sermayenin serbest dolafl›m›n›n sa¤lanmas›, bölgesel ve uluslararas› istikrar›n kuvvetlendirilmesi, demokrasinin bafll›ca prensip ve standartlar›n›n, insan hak ve kanunun hâkimiyetinin hayata geçirilmesi ve üye ülke yasalar›n›n AB yasalar›yla uyumlu hale getirilmesi gerekir. E¤er bütün bunlar gerçeklefltirilirse ülkemiz de bunun için gereken gayreti sarf edecektir ve dolay›s›yla BDT, GUAM ve KE‹’nin faydalar› ortaya ç›kacakt›r.

82

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ù‡ÍÚÓ ÓÏ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ‰ÂÏÓÍ ‡ÚËË ‚ ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡ÌÂ. Ç ÔÓÒΉÌË 200 ÎÂÚ „‡„‡ÛÁ˚ ÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓ Ô ÓÊË‚‡˛Ú ̇ ˛„ åÓΉӂ˚, ÍÛ‰‡ ÓÌË Ô ÂÒÂÎËÎËÒ¸ ¢ ‚ ̇˜‡Î XVIII ‚. ËÁ ˜Â ÌÓÏÓ ÒÍËı „ËÓÌÓ‚ ÅÓ΄‡ ËË. 燘Ë̇fl Ò 1994 „., Òӄ·ÒÌÓ Òڇڸ 1 á‡ÍÓ̇ Ó· ÓÒÓ·ÓÏ Ô ‡‚Ó‚ÓÏ ÒÚ‡ÚÛÒ ɇ„‡ÛÁËË, ‚ ˆÂÎflı Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚÂÈ Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË „‡„‡ÛÁÓ‚, Ëı ̇˷ÓΠÔÓÎÌÓ„Ó Ë ‚ÒÂÒÚÓ ÓÌÌÂ„Ó ‡Á‚ËÚËfl, Ó·Ó„‡˘ÂÌËfl flÁ˚͇ Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÍÛθÚÛ ˚, Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÓÒÚË, ɇ„‡ÛÁËfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚Ï ‡‚ÚÓÌÓÏÌ˚Ï Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ Ò ÓÒÓ·˚Ï ÒÚ‡ÚÛÒÓÏ Í‡Í ÙÓ Ï‡ Ò‡ÏÓÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl „‡„‡ÛÁÓ‚ ‚ ÒÓÒÚ‡‚ åÓΉӂ˚. ɇ„‡ÛÁËfl ‚ Ô Â‰Â·ı Ò‚ÓÂÈ ÍÓÏÔÂÚÂ̈ËË Â¯‡ÂÚ ‚ÓÔ ÓÒ˚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ‚ ËÌÚ ÂÒ‡ı ‚ÒÂ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl, Ô ÓÊË‚‡˛˘Â„Ó Ú‡Ï. ɇ„‡ÛÁÒ͇fl ‡‚ÚÓÌÓÏËfl ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ÏÓÒÚÓÏ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰Û åÓΉӂÓÈ Ë íÛ ˆËÂÈ. ç‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰, ˝ÚÓ ÁÓ̇ Ò·ÎËÊÂÌËfl, ÁÓ̇ ÍÓÌÒÚ ÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÁˉ‡ÚÂθÌÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. Ç ‡‚ÚÓÌÓÏËË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ·Î‡„ÓÔ ËflÚÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ‡Á΢ÌÓ„Ó Ó‰‡ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚ ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ӷ·ÒÚflı. ùÚË Ô ÓÂÍÚ˚ ÛÒÔ¯ÌÓ Â‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl. íÛ ˆËfl Ó͇Á˚‚‡ÂÚ ÚÂıÌ˘ÂÒÍÛ˛ ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ ÏÂÒÚÌ˚Ï Û˜Â·Ì˚Ï Ë ÍÛθÚÛ Ì˚Ï Û˜ ÂʉÂÌËflÏ, Û˜‡ÒÚ‚Ûfl Ë ‚ ‡ÎËÁ‡ˆËË Ú‡ÍÓ„Ó ‚‡ÊÌÓ„Ó Ô ÓÂÍÚ‡, Í‡Í Ô ÓÂÍÚ ÔÓ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌ˲ ÊËÚÂÎÂÈ Â„ËÓ̇ ÔËڸ‚ÓÈ ‚Ó‰ÓÈ. ä‡ÍÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ ÏÓÊÌÓ ‰‡Ú¸ ÏÓΉӂÓ-ÚÛ ÂˆÍËÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ ‚ ˆÂÎÓÏ, Ë ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÚÓ „Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ? Ñ‚ÛÒÚÓ ÓÌÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û åÓΉӂÓÈ Ë íÛ ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ ËÏÂ˛Ú ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÛ˛ ‰Ë̇ÏËÍÛ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ‚Ó ‚ÒÂı ӷ·ÒÚflı, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı Ó·˘ËÈ ËÌÚ ÂÒ. åÓΉӂÓ-ÚÛ ÂˆÍÓ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó ‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ÔÓ ‚ÓÒıÓ‰fl˘ÂÈ ‚ ÍÛθÚÛ ÌÓÈ, ÒӈˇθÌÓ-„ÛχÌËÚ‡ ÌÓÈ, ÚÛ ËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ Ë ‰ Û„Ëı ÒÙ ‡ı. é·˙ÂÏ ‚̯ÌÂÈ ÚÓ „Ó‚ÎË (·ÂÁ Û˜fiÚ‡ ÍÓÏÏ ˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÓ‚ ËÁ ÒÂÔ‡ ‡ÚËÒÚÒÍÓ„Ó Â„ËÓ̇ åÓΉӂ˚) ‚ 2006 „. Á‡ „ËÒÚ Ë Ó‚‡Ì ̇ Û Ó‚Ì 142,3 ÏÎÌ USD, Û‚Â΢˂¯ËÒ¸ ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò 2005 „. ̇ 20,9% (+24,6 ÏÎÌ USD). ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÒΉÛÂÚ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ‚ ÒÙ Â

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

yüz yüze лицом к лицу

·ËÁÌÂÒ‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË ‰‡ÎÂÍÓ Ì ËҘ ԇÌ˚. åÓΉӂ‡ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÓÚÍ ˚ÚÓÈ ‰Îfl ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡fl ‚Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl. Ç Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ Ì‡‰Â˛Ò¸, ˜ÚÓ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò ‚·ÒÚflÏË ËÁ ÄÌ͇ ˚, Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ëϲ˘ËıÒfl ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡, ‚Íβ˜‡fl åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÏÓΉӂÓÚÛ ÂˆÍÛ˛ ÍÓÏËÒÒ˲ ÔÓ ÚÓ „Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÏÛ Ë Ì‡Û˜ÌÓÚÂıÌ˘ÂÒÍÓÏÛ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Û, Ï˚ ̇ȉÂÏ ÏÂı‡ÌËÁÏ˚, ÍÓÚÓ ˚ ÔÓÁ‚ÓÎflÚ Ì‡Ï ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÛ˛ ‰Îfl Ó·ÂËı ÒÚÓ ÓÌ ‰ÂÎÓ‚Û˛ Ô Ë‚ÎÂ͇ÚÂθÌÛ˛ Ò Â‰Û. ÇÓ ‚ ÂÏfl LJ¯Â„Ó ÔÓÒΉÌÂ„Ó ‚ËÁËÚ‡ ‚ ÄÌ͇ Û Û Ç‡Ò ÒÓÒÚÓflÎËÒ¸ ‚ÒÚ Â˜Ë Ò Ô ÂÁˉÂÌÚÓÏ íÛ ˆËË, Ô Âϸ -ÏËÌËÒÚ ÓÏ, Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎÂÏ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎfl Ô‡ ·ÏÂÌÚ‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ˝ÍÒ-Ô ÂÁˉÂÌÚÓÏ íÛ ˆËË ëÛÎÂÈχÌÓÏ ÑÂÏË ÂÎÂÏ. àÁÏÂÌËÎÓÒ¸ ÎË ˜ÚÓ-ÌË·Û‰¸ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰Û íÛ ˆËÂÈ Ë åÓΉӂÓÈ ÔÓÒΠ˝ÚÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡? ч, ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ‚ ˲Ì 2003 „. ÒÓÒÚÓflÎÒfl ‚ËÁËÚ ‚ íÛ ˆË˛. Ç ‡Ï͇ı ˝ÚÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡ ÏÓΉӂÒ͇fl ‰Â΄‡ˆËfl Ô Ó‚Â· fl‰ ‚‡ÊÌ˚ı ‚ÒÚ Â˜ Ò ‚˚Ò¯ËÏ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ‰ÂÎÓ‚˚ÏË Í Û„‡ÏË íÛ ˆËË. ùÚË ‚ÒÚ Â˜Ë ÔÓÒÎÛÊËÎË ËÏÔÛθÒÓÏ ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂȯÂÈ ËÌÚÂÌÒËÙË͇ˆËË ‰‚ÛÒÚÓ ÓÌÌÂ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. Ç ÂÁÛθڇÚ ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì fl‰ Òӄ·¯ÂÌËÈ Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Â ‚ ‚‡ÊÌ˚ı ‰Îfl Ó·ÂËı ÒÚ ‡Ì ӷ·ÒÚflı, ÚÛ ÂˆÍËÂ Ô Â‰Ô ËÌËχÚÂÎË ÒÚ‡ÎË ÓıÓÚÌÂÂ Ë ‡ÍÚË‚Ì ‡·ÓÚ‡Ú¸ ‚ ̇¯ÂÏ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÏ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Â,

Û‚Â΢ËÎÒfl Ó·˙ÂÏ ÚÛ ÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ åÓΉӂ˚ Ë Ì‡Ó·Ó ÓÚ. ᇠÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÈ Ô ËÓ‰ ÚÓ‚‡ ÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË Û‚Â΢ËÎÒfl ·ÓΠ˜ÂÏ ‚ ‰‚‡ ‡Á‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÔÓÚÂ̈ˇΠ‰‡ÎÂÍÓ Ì ËҘ ԇÌ, Ë Ï˚ „ÓÚÓ‚˚ Í Ô Ó‰ÓÎÊÂÌ˲ Ò Ì‡¯ËÏË ÚÛ ÂˆÍËÏË Ô‡ ÚÌ ‡ÏË ‰Ë‡ÎÓ„‡, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌÓ„Ó Ì‡ ÔÓËÒÍ Ë Â‡ÎËÁ‡ˆË˛ ÌÓ‚˚ı, ·ÓΠ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚. í‡ÍË ÚÛ ÂˆÍË ÍÓÏÔ‡ÌËË ‚ åÓΉӂÂ, Í‡Í Nefis Ë Moldcell, ‡ Ú‡ÍÊ ÏÓΉӂÓ-ÚÛ ÂˆÍË ӷ ‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚ ۘ ÂʉÂÌËfl, ‚ÌÓÒfl˘Ë ‚Í·‰ ‚ ÒÙÂ Û Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌËfl åÓΉӂ˚, fl‚Îfl˛ÚÒfl ÏÓÒÚÓÏ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË. óÚÓ Ç˚ ÏÓÊÂÚ Ò͇Á‡Ú¸ Ó· Ëı ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË? è ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó åÓΉӂ˚ Ô Ë‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Ô ËıÓ‰ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚÓ Ó‚ ̇ ÏÓΉӂÒÍËÈ ˚ÌÓÍ Ë, Í‡Í fl ÛÊ „Ó‚Ó ËÎ, ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú Ë Ì‡ÎÓ„Ó‚‡fl ÒËÒÚÂχ ‚ åÓΉӂ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌËÏË ËÁ ÎÛ˜¯Ëı ‚ „ËÓÌÂ, ˜ÚÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ô Ë‚ÎÂ͇ÂÚ Ò˛‰‡ ‰ÂÎÓ‚˚ı β‰ÂÈ ËÁ ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì. ëÓÁ‰‡ÌË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÏÓΉӂÓÚÛ ÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ Ò·ÎËʇÂÚ Ì‡¯Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. àÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ ÍÓÏÔ‡ÌËË, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÚÛ ÂˆÍËÂ, ‡·ÓÚ‡˛˘Ë ‚ ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡ÌÂ, ‚̉ fl˛Ú ̇ ÏÂÒÚÌÓÏ ˚ÌÍÂ Ú Û‰‡ Á‡Ô‡‰Ì˚ ÒÚËÏÛÎË Û˛˘Ë Òڇ̉‡ Ú˚ Ò ˆÂθ˛ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ͇˜ÂÒÚ‚‡ Ë ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË ‡·Ó˜ÂÈ ÒËÎ˚. ü ‚ËÊÛ ‚ ˝ÚÓÏ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È ÏÓÏÂÌÚ Ë Ì‡‰Â˛Ò¸, ˜ÚÓ ˝ÚË ËÌˈˇÚË‚˚ Ô Ó·Û‰flÚ ËÌÚ ÂÒ Ë ·Û‰ÛÚ ÔÓ‰‰Â ʇÌ˚ Ë ‰ Û„ËÏË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏË ‡„ÂÌÚ‡ÏË ÒÚ ‡Ì˚. I

sunuz. Profesyonel baflar›lar›n›z flimdiki görevinizde size nas›l yard›mc› oluyor?

Vasiliy Tarlev: Ülkenin en büyük iflletmesinin yöneticili¤ini, Moldova Yerli Mal› Üreticileri Birli¤i’nin Baflkanl›¤›n› yapt›¤›m için ifl sahas›n›n bütün problemlerini pratikte biliyorum. Bu nedenle faaliyetlerimin en önemli yönlerinden birisi, yerel ve yabanc› üreticiler için ifl sahas›nda uygun flartlar›n sa¤lanmas› oldu ve böyle de kalacakt›r. Ço¤u fley yap›ld› art›k. Mesela “Giyotin–1”, “Giyotin–2” sistemleri sayesinde vergi yükü y›ldan y›la azal›yor, iflletmenin normal hayati faaliyetlerine engel olan türlü türlü yönetmelikler, tavsiyeler, tezler önemli ölçüde azald›. Yabanc› yat›r›m›n çekilmesi için ifl adamlar›n›n düflüncelerine göre bölgemizdeki en ilgi çekici strateji onayland›. Yabanc› yat›r›mc›lar›n kendilerini evlerindeymifl gibi hissetmelerini istiyoruz.

Hükümete ba¤l› Ekonomi Konseyi’nin kuruldu¤unu belirtmek istiyorum. Konseyin yönetiminde bütün ifl sahalar›nda ülke ekonomisinin kalk›nmas›nda hükümete yard›m eden her ifl sahas›ndan farkl› flirketlerin yöneticileri bulunuyor.

Eski Sovyet cumhuriyetleri aras›ndaki kaybolan ekonomik ve ticari iliflkilerin yeniden kurulmas› görevi yapan bölgesel birçok teflkilat kuruldu. BDT, GUAM, KE‹ bunlar›n içinde en büyükle-

Молдова является полиэтническим государством, поэтому разработка и продвижение конструктивной политики по отношению к национальным меньшинствам является ключевым фактором обеспечения демократии в нашей стране.

Moldova çokuluslu bir devlet oldu¤u için ulusal az›nl›klara yönelik yap›c› politikalar›n uygulanmas› ve gelifltirilmesi, ülkemizde demokrasi güvencesinin anahtar›d›r.

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

83

лицом к лицу yüz yüze

mifl de¤ildir. Moldova yat›r›mlar için gerekli bütün flartlar› haz›rlayarak aç›k kalmaya devam edecektir. Bu ba¤lamda, iflbirli¤i mekanizmalar›na sahip Ankara’dan otoriteler ve Moldova Türkiye hükümetler aras› ticaret, ekonomi ve bilim teknik iflbirli¤i komisyonunun da yard›m›yla, iki taraf için de faydal›, ilgi çeken bir ortam yarataca¤›m›z mekanizmalar› bulmay› ümit ediyoruz.

ri. Son y›llarda bu kurulufllar›n kendilerinden bekleneni veremedikleri s›k söylenmeye bafllad›. Gerçekten de öyle mi?

Uluslararas› bu yap›lar›n faydas›, söz konusu teflkilatlara üye ülkelerin birbirini karfl›l›kl› anlama esas›na dayanarak Sovyetlerin da¤›lmas›ndan sonra do¤an politik, ekonomik veya sosyal problemlerle ilgili somut ortak kararlar alma becerileriyle sa¤lan›r. BDT, GUAM ve KE‹’nin kurulmas›ndan itibaren devletlerimiz totalitarizmden demokratik topluma, merkezi ekonomiden pazar ekonomisine giden zor yolu aflma imkân› kazand›. Bu yol rahat de¤ildi, çok hata yap›ld› fakat son tahlilde bu kurulufllara üye bütün ülkeler ekonomik ve sosyal gerilemenin üstesinden gelmeyi ve demokratik reformlar yolunda gelecekteki ilerleme için sa¤lam bir temel kurmay› baflard›lar.

Gagavuzya Özerk bölgesi bir köprüdür Moldova topraklar› içinde Türk Gagavuzlar›n topluca yaflad›¤› Ulusal Gagavuz özerk bölgesi kuruldu. Moldova’da Türk ulusunun yaflamas› Moldova Türkiye ikili iliflkilerini herhangi bir flekilde etkiliyor mu?

Moldova çokuluslu bir devlet oldu¤u için ulusal az›nl›klara yönelik yap›c› politikalar›n uygulanmas› ve gelifltirilmesi, ülkemizde demokrasi güvencesinin anahtar etkenidir. Gagavuzlar XVIII. yüzy›l›n sonunda Karadeniz farkl› yörelerinden ve Bulgaristan’dan gelip yerlefltikleri Moldova’n›n güneyinde son iki yüzy›ld›r topluca yafl›yorlar. Gagavuzya, 1994 y›l›ndan bafllayarak Gagavuzlar›n ulusal taleplerinin karfl›lanmas› ve kimliklerini korumalar›, tam ve her yönden geliflmesi, dil ve milli kültürlerinin zenginlefltirilmesi, politik ve ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n›n garantisi olan özel hukuki statüsüyle ilgili maddenin 1. kanununa uygun olarak Moldova içinde özel statüye sahip özerk bir yap›ya sahip.

Gagavuzya kendi yetkileri çerçevesinde orada yaflayan bütün insanlar›n yarar›na politik, ekonomik ve kültürel geliflmesiyle ilgili problemlerini çözer.

Gagauzya Özerk bölgesi Moldova ile Türkiye iliflkilerinde gerçekten bir köprüdür. Bizim bak›fl aç›m›za göre bu bir yak›nlaflma alan›d›r, ülkelerimiz aras›n-

84

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ankara’ya yapt›¤›n›z son ziyaretinizde Türkiye Cumhurbaflkan›yla, Baflbakan›yla, Meclis Baflkan Yard›mc›s›yla, dokuzuncu Cumhurbaflkan› Süleyman Demirel’le görüflmeleriniz oldu.

Bu ziyaretten sonra Türkiye ile Moldova iliflkilerinde bir fley de¤iflti mi?

Молдова остается открытой для инвестиций, обеспечивая все необходимые условия.

Moldova yat›r›mlar için gerekli bütün flartlar› haz›rlayarak aç›k kalmaya devam edecek. da yap›c› ve yarat›c› bir iflbirli¤i alan›d›r. Özerk bölgede ortak birçok sahada çeflitli ortak projeler için uygun flartlar oluflturuldu. Türkiye yerel e¤itim ve kültürel kurumlara teknolojik yard›mlar yap›yor, bölge halk›na içme suyu sa¤lama projesi gibi önemli projeye kat›l›yor.

Moldova Türkiye iliflkilerine özellikle ticari ekonomik iliflkilerine nas›l bir not verilebilir?

Moldova ve Türkiye Cumhuriyeti aras›ndaki ikili iliflkiler her sahada ortak yarar› gözetleyen iflbirli¤inin olumlu dinamizmine sahiptir. Moldova Türkiye iflbirli¤i kültürel, sosyal, turizm ve di¤er alanlarda büyüyerek gelifliyor. D›fl ticaret hacmi 2006 y›l›nda 2005 y›l›na oranla %20,9 (+24,6 milyon dolar) artarak 142,3 milyon dolar seviyesinde tescil edildi. Bununla beraber ülkelerimiz aras›nda ifl sahas›ndaki imkânlar asla bit-

Bu ziyaret çerçevesinde Moldova heyeti yüksek makamlardan insanlarla ve Türkiye’nin ifl çevreleriyle bir dizi önemli görüflmeler gerçeklefltirdi. Bu görüflmeler ülkelerimiz aras›ndaki iflbirli¤inin büyümesinde itici kuvvet oldu. Her iki taraf için de önemli sahalarda bir dizi anlaflma imzaland›. Türk ifl adamlar› Moldova ifl sahas›nda daha istekli, daha aktif çal›flmaya bafllad›lar. Moldova ve Türk ekonomilerinde karfl›l›kl› yat›r›mlar artt›. Sonraki dönemde ülkelerimiz aras›ndaki ticaret hacmi iki kattan fazla art›fl sa¤land›. Var olan potansiyel bitmifl de¤il ve biz Türk ortaklar›m›zla daha iyi sonuç veren yeni imkânlara yönelik diyalogumuzun devam›ndan yanay›z.

Moldova’daki Nefis ve Moldcell gibi Türk flirketleri, Moldova’n›n e¤itimine yat›r›m yapan Moldova-Türk e¤itim kurumlar› ülkelerimiz aras›nda bir köprü görevi görüyor. Bununla ilgili ne söyleyebilirsiniz?

Moldova hükümeti yabanc› yat›r›mc›lar›n Moldova pazar›na geliflini onayl›yor. Moldova’daki yat›r›m ortam› ve vergi sistemi istikrar vadeden bölgelerden biri ve do¤al olarak çeflitli ülkelerden ifl adamlar›n› çekiyor. Ortak Moldova Türk flirketlerinin kurulmas› devletlerimizi yak›nlaflt›r›yor. Ülkemizde çal›flan yabanc› ve Türk flirketleri kaliteyi ve çal›flan ifl gücünün rekabet kabiliyetini yükseltmek için yerel ifl gücü pazar›nda Bat›’n›n teflvik edici standartlar›n› uyguluyorlar.

Bunda olumlu yönler buluyorum ve bu giriflimlerin ilgi uyand›racak ve ülkenin di¤er ekonomi ajanslar›n›n da deste¤ini alaca¤›n› ümit ediyorum. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ekonomi экономика

Казахстан: на пути к новому экономическому мышлению Жетписбай Бекболатулы Журналист, кандидат экономических наук (Казахстан).

Bilgi Ekonomisi yolunda Kazakistan Jetpisbay Bekbolatul› Gazeteci, Ekonomi Bilimleri doktoru (Kazakistan).

ÓÒ·ÌË è ÂÁˉÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ӷ̇ Ó‰Ó‚‡ÌÌÓ ‚ Ù‚ ‡Î ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ‚ ÄÒÚ‡ÌÂ, ÛÍ ÂÔËÎÓ Û·ÂʉÂÌÌÓÒÚ¸ ̇ Ó‰‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÛÒÍÓ ÂÌ̇fl ÏӉ ÌËÁ‡ˆËfl ä‡Á‡ıÒڇ̇ – ˝ÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ Ô ‡‚ËθÌ˚È ÔÛÚ¸ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ‡Á‚ËÚËfl.

è

Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ô ÂıÓ‰ ÓÚ Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Í ÔÓÒÚË̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓÏÛ. Ç ÔÓÒÚË̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍ ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡ÂÚ ‰ÓÎfl ÒÙ ˚ ÛÒÎÛ„ Ô Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËË ÚÂÏÔÓ‚ ÓÒÚ‡ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡. àÌÌÓ‚‡ˆËÓÌ̇fl ˝ÍÓÌÓÏË͇, ËÎË «˝ÍÓÌÓÏË͇ Á̇ÌËÈ», ̇ ÍÓÚÓ ÓÈ ‡ÍˆÂÌÚË ÛÂÚ ‚ÌËχÌËÂ Ô ÂÁˉÂÌÚ ç‡Á‡ ·‡Â‚, ·‡ÁË ÛÂÚÒfl ̇ ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓÏ Í‡ÔËÚ‡ÎÂ Í‡Í ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ë Ì‡ ÛÔ ‡‚ÎÂÌËË ˚Ì͇ÏË Ì‡ ÙÓÌ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËı, Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı, ÚÓ „Ó‚˚ı, ÙË̇ÌÒÓ‚˚ı, ÍÓÏÏÛÌË͇ˆËÓÌÌ˚ı Ë ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÌ˚ı Ô ÓˆÂÒÒÓ‚.

«Ú Âڸ˻ ÒÚ ‡Ì˚, ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓ ‚̉ ÂÌË ˝Ì „Ó- Ë ÂÒÛ ÒÓҷ „‡˛˘Ëı Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ÔÓ‚˚¯ÂÌË ÏÓ·ËθÌÓÒÚË Ú Û‰Ó‚˚ı Ë ÙË̇ÌÒÓ‚˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚, Ò Â‰ÒÚ‚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. èÓÒÍÓθÍÛ ‚ Ó·ÓÁ ËÏÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË ·ÓΠ‡Á‚ËÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ‚ Ò˚ ¸Â‚˚ı Ë Ú Û‰Ó‚˚ı ÂÒÛ Ò‡ı ·Û‰ÛÚ ‡ÒÚË, ÚÓ ÏÂÌ ‡Á‚ËÚ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ·Û‰ÛÚ ‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ ‚ ÓÎË ÔÓÒÚ‡‚˘ËÍÓ‚ Ú‡ÍÓ‚˚ı. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ̇ ÒÚ‡‰ËË Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl, ıÓÚfl ‰Ë̇ÏË͇ ÒÚ ÛÍÚÛ ˚ ÇÇè Ë ÓÚ ‡Ê‡ÂÚ ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡ÌË ‰ÓÎË Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÛÒÎÛ„. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ÒÚ ÛÍÚÛ Â Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ô Âӷ·‰‡ÂÚ ‰Ó·˚‚‡˛˘ËÈ ÒÂÍÚÓ , Ì ÌÂÒÛ˘ËÈ ÏÓÚË‚‡ˆËÈ Í ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚Ï

azakistan Devlet Baflkan›’n›n bu y›l fiubat ay›nda Astana’da yapt›¤› y›ll›k “ulusa seslenifl” konuflmas›nda dile getirdi¤i “Kazakistan’›n h›zland›r›lm›fl modernizasyonu” fikri, geliflmede önemli rol oynayaca¤› inanc›n› pekifltirdi.

K

Bugün insanl›k endüstri toplumundan post-endüstri toplumuna geçifl yap›yor. Sanayi üretimindeki tempoyu korumak kofluluyla hizmet sektöründe sa¤lanan art›fl post-endüstriyel ekonomiyi belirler. Say›n Nazarbayev’in vurgulad›¤› “innovasyon” ekonomisi veya “bilgi ekonomisi”, ekonomik de¤erler üretme, küreselleflmenin bir sonucu olarak meydana gelen teknolojik, üretimsel, ti-

í‡Í‡fl Ô‡ ‡‰Ë„χ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ‡Á‰ÂÎËÚ¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÔÓ ÒÚÂÔÂÌË Ëı Ô Ë·ÎËÊÂÌÌÓÒÚË Í ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÒÚ‡‰ËË ÏË Ó‚Ó„Ó ‡Á‚ËÚËfl. îÓ ÏË Ó‚‡ÌË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÒÚ Ó„ÓÏ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÏÂÒÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ‚ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏ ÍÓÓ ‰Ë̇Ú. Ç ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ‚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË Â Ì‡·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‡‚ÚÓχÚËÁ‡ˆËfl Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËı Ë ·ËÁÌÂÒ-Ô ÓˆÂÒÒÓ‚, Ô ÂÌÓÒ Ú Û‰ÓÁ‡Ú ‡ÚÌ˚ı Ë ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ‚ ‰Ì˚ı Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ ‚

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

85

экономика ekonomi

ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ, ‡ ‚ ÒÚ ÛÍÚÛ Â Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÛÒÎÛ„ – ÚÓ „Ó‚Îfl Ë ÓÔ ‡ˆËË Ò Ì‰‚ËÊËÏ˚Ï ËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÓÏ, Ú‡ÍÊ Ì ÒÚËÏÛÎË Û˛˘Ë ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍË ËÌÌÓ‚‡ˆËË. èÓÎۘ˂ ‚ 1991 „. ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ËÏÂÎ Á̇˜ËÚÂθÌÛ˛, ÌÓ Ì ‚ ÔÓÎÌÓÈ Ï  ÓÒ‚ÓÂÌÌÛ˛ Ò˚ ¸Â‚Û˛ ·‡ÁÛ, ÌÂχÎ˚È Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÔÓÚÂ̈ˇÎ, ıÓÚfl Ë ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò Ô Â‰Ô ËflÚËflÏË ‰ Û„Ëı „ËÓÌÓ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ Ë Ì‡ıÓ‰fl˘ËÈÒfl ‚ ̇˜‡Î ˆÂÔÓ˜ÍË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÒÂθÒÍÓ ıÓÁflÈÒÚ‚Ó, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘Â ӷÂÒÔ˜˂‡Ú¸ ‚ÌÛÚ ÂÌÌË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË ‚ Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËË, ÌÂÔÎÓıÓÈ Ì‡Û˜Ì˚È Ë Ó· ‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚È ÔÓÚÂ̈ˇÎ, ÌÛʉ‡˛˘ËÈÒfl, Ô ‡‚‰‡, ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÈ ÏÂÚӉ˘ÂÒÍÓÈ Ë ÂÒÛ ÒÌÓÈ ÔÓ‰ÔËÚÍÂ. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÔÓÒÚ‡‚ËÎÓ ˆÂθ ÔÓÒÚ ÓÂÌËfl ÒӈˇθÌÓ Ó ËÂÌÚË Ó‚‡ÌÌÓÈ ˚ÌÓ˜ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË. è ‰ÔÓ·„‡ÎÓÒ¸ Ô ÂÒÚ‡Ú¸ ·˚Ú¸ Ò˚ ¸Â‚˚Ï Ô Ë‰‡ÚÍÓÏ ‡Á‚ËÚ˚ı ˝ÍÓÌÓÏËÍ Ë ˜Â ÂÁ Ë̉ÛÒÚ Ë‡ÎËÁ‡ˆË˛ Ë ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ ËÌÌÓ‚‡ˆËÈ Ô ÂÈÚË Í Ò ‚ËÒÌÓ-ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ. ë ˝ÚÓÈ ˆÂθ˛ ·˚ÎË ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ˚ χÒÒÓ‚‡fl Ô Ë‚‡ÚËÁ‡ˆËfl, ¯ÓÍÓ‚‡fl ÎË·Â ‡ÎËÁ‡ˆËfl ˆÂÌ, „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌ̇fl ÔÓ‰‰Â Ê͇ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, ˝ÍÒÔÓ ÚÓÓ ËÂÌÚË Ó‚‡ÌÌ˚ı Ë ËÏÔÓ ÚÓÁ‡Ï¢‡˛˘Ëı Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ‡ Ú‡ÍÊ Ô  ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌË ‰ÓıÓ‰Ó‚ ÓÚ ˝ÍÒÔÓ Ú‡ ÔÓÎÂÁÌ˚ı ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı ‚ ÔÓθÁÛ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô Â‰Ô ËflÚËÈ Ò ‚˚ÒÓÍÓÈ ‰ÓÎÂÈ ‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈ ÒÚÓËÏÓÒÚË. ëÚ ‡Ú„ËÂÈ Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ä‡Á‡ıÒڇ̇ ̇ 2003-2015 „„., ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ô Ó„ ‡ÏÏÌ˚Ï ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ, ÓÔ Â‰ÂÎfl˛˘ËÏ ÔÛÚ¸ ‡Á‚ËÚËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ̇ ·ÎËʇȯË 10 ÎÂÚ, Ô Â‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‰ÓÎfl ‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈ ÒÚÓËÏÓÒÚË „Ó ÌÓ‰Ó·˚‚‡˛˘Ëı ÓÚ ‡ÒÎÂÈ ‚ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÏ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ‚ 2015 „. ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 46-47%, ·Û‰ÂÚ Á‡Ï‰ÎÂÌÓ ÒÌËÊÂÌË ‰ÓÎË Ó· ‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‚ ÒÚ ÛÍÚÛ Â ÇÇè Ò 13,3% ‚ 2000 „. ‰Ó 12-12,6% ‚ 2015 „. (Í‡Í ÓÚϘÂÌÓ, ‰‡ÌÌ˚È ÔÓ͇Á‡ÚÂθ ·ÂÁ Ô Ó‚Â‰ÂÌËfl Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ‚ 2015 „. ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ·˚ 10,9%), ‰ÓÎfl ÏÂÚ‡ÎÎÛ „ËË Ë Ó· ‡·ÓÚÍË ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚ ÛÔ‡‰ÂÚ Ò 40,1% ÓÚ Ó·˘Â„Ó Ó·˙Âχ ‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈ ÒÚÓËÏÓÒÚË Ó· ‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‰Ó 27-28%, ‡ ‰ÓÎfl Ô  ‡·ÓÚÍË ÒÂθıÓÁÔ Ó‰ÛÍÚÓ‚ ‚ÓÁ ‡ÒÚÂÚ Ò 38,1% ‰Ó 45-46%.

86

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

cari, finanssal, komünikasyon ve rekabet pazar›n› yönetme kayna¤› olarak, entelektüel sermayeye dayanmaktad›r. Sonuçta bu kaynak küreselleflmenin bir sonucu olarak pazarda meydana gelen teknolojik, üretimsel, ticari, finanssal, komünikasyon ve rekabet sürecindeki de¤ifliklikleri yönetmeye dayan›yor.

Böyle bir paradigma, küresel geliflmeye ne kadar yatk›n olufllar›na göre milli devletleri s›n›fland›r›r. Ekonomik iliflkilerin flekillenmesi, devletin bu koordinatlar sistemindeki yeriyle s›k› s›k›ya iliflkilidir. Bugün için ekonomik iliflkilerde üretim, teknoloji ve ifl süreçlerinde otomasyon, fazla iflgücüne ihtiyaç duyulan ve çevreye zararl› üretimlerin üçün-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ekonomi экономика

cü dünya ülkelerine kayd›r›lmas›, enerji ve kaynak tasarrufunun her alanda dikkate al›nmas›, iflgücü, finans, üretim ve teknolojik kaynaklar›n mobilize seviyesinin yükseltilmesi gözlenmektedir. Geliflmifl ülkelerin gelecekte hammadde ve iflgücüne olan ihtiyac› artarken, az geliflmifl ülkeler bu kaynaklar› sa¤lama görevini üstleneceklerdir.

GSMH’n›n sahip oldu¤u dinamik yap› hizmet üretimi pay›n›n büyüdü¤üne iflaret etse de, Kazakistan endüstriyel alanda geliflme dönemine girmifl bir ülke. Fakat sanayi üretiminde a¤›rl›k, teknolojik yeniliklere ra¤bet etmeyen yeralt› kaynaklar› sektörü, hizmette ise yine teknolojik yeniliklere yer vermeyen ticaret ve gayr› menkul al›m sat›m sektörüdür.

1991 y›l›nda ba¤›ms›z geliflme imkân›na kavuflan Kazakistan, tamamen ç›kar›lmam›fl olsa da büyük bir hammadde kayna¤›na, Sovyetler Birli¤i’nin di¤er bölgelerinde henüz üretim zincirinin bafllang›c›nda yer alan iflletmelere s›k›ca ba¤l› olsa da büyük bir sanayi potansiyeline, iç piyasa ihtiyac›na cevap verecek tar›m ekonomisine, o kadar da kötü say›lamayacak ama devaml› metot ve kaynak deste¤ine ihtiyaç duyan bir bilimsel ve e¤itim potansiyeline sahiptir.

Важность развития атомной энергетики éÒÌÓ‚Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ‚‡Î˛ÚÌ˚ı ÔÓÒÚÛÔÎÂÌËÈ ‚ ÒÚ ‡ÌÛ fl‚ÎflÂÚÒfl Ô Ó‰‡Ê‡ ÌÂÙÚË. è ‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚ Ó·ÓÁ ËÏÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ÌÂÙÚ¸ ÒÓı ‡ÌËÚ Ò‚Ó Á̇˜ÂÌË ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ˝Ì „ÓÌÓÒËÚÂÎfl, Ë ˆÂÌ˚ ̇ Ì ·Û‰ÛÚ ÚÓθÍÓ ‡ÒÚË. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‰ÂÙˈËÚ ˝Ì „ËË, ÔÓ ‚ÒÂÈ ‚ˉËÏÓÒÚË, ·Û‰ÂÚ ÔÓÍ ˚‚‡Ú¸Òfl Á‡ Ò˜ÂÚ ‡Á‚ËÚËfl ‡ÚÓÏÌÓÈ ˝Ì „ÂÚËÍË. ëÓÓ· ‡ÊÂÌËflÏË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·Û‰ÂÚ Ô ÂÓ‰ÓÎÂÌ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÈ ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍËÈ ·‡ ¸Â , Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ·ÓflÁ̸˛ Äùë. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ÔÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ÓˆÂÌ͇Ï, ӷ·‰‡ÂÚ Ú ÂÚ¸˛ ÏË Ó‚˚ı Á‡Ô‡ÒÓ‚ Û ‡Ì‡. ÅÛ Ì˚ ÚÂÏÔ˚ ÓÒÚ‡ Ú‡ÍËı ÒÚ ‡Ì, Í‡Í äËÚ‡È, à̉Ëfl,

YAZ 2007, SAYI: 25

Devlet sosyal yönelimli bir pazar ekonomisi kurmay› kendine hedef olarak belirledi. Geliflmifl ekonomilerin hammadde sa¤lay›c›l›¤›na son vermek ve endüstrileflme ve yeniliklerin desteklenmesi yoluyla teknolojik ekonomiye geçifl hedeflendi. Bu amaçla genifl çapl› bir özellefltirme politikas› izlendi ve fiyatlar flok denecek kadar serbest b›rak›ld›. ‹hracata ve ithalata dönük ikame mal üretimi amac›yla yabanc› yat›r›m›n devlet taraf›ndan desteklenmesi, yeralt› kaynaklar› ihracat›ndan elde edilen gelirlerin yüksek oranda katma de¤er vergisiyle üretici firmalar›n yarar›na yeniden taksimat› kararlaflt›r›ld›. Önümüzdeki 10 y›l içinde devletin kalk›nm›fll›¤›n› gösteren Kazakistan 2003 – 2015 Endüstriyel ‹nnovasyon Kalk›nma Program› sayesinde, sanayi üretimindeki kullan›lan yeralt› kaynaklar›n›n katma de¤erdeki pay›n›n 2015 y›l›nda %46-47 oran›na ulaflmas›, sanayi üretiminin 2000 y›l›nda GSMH’daki %13.3’lük oran›n›n 2015’te 12 – 12.6’ya kadar düflecek flekilde yavafllat›lmas› (endüstri politikas› güdülmeseydi 2015 y›l›nda %10.9

К 2030 году семь отраслей достигнут поставленных целей Приоритеты развития были определены в Стратегии «Казахстан-2030». Реализуется также Стратегия индустриально-инновационного развития Казахстана до 2015 г. Регулярно утверждаются отраслевые стратегии и программы развития. Предполагается реализация Казахстанской кластерной инициативы – развития группы связанных территориально и экономически предприятий и сопутствующих им организаций, относящихся к определенной отрасли. В целях диверсификации экономики, повышения её производительности и темпов роста определены 7 пилотных кластеров – «Туризм», «Сельское хозяйство и пищевая промышленность», «Нефтегазовое машиностроение», «Текстильная промышленность», «Услуги транспорта и логистика», «Металлургия», «Строительные материалы».

2030 hedeflerine yedi ayr› sahada ulafl›lacak Geliflme önceliklerine “Kazakistan 2030 Stratejisi”nde yer verildi. Bugün için “2015 y›l›na kadar Endüstriyel ve ‹nnovasyon Geliflim Stratejisi” uygulanmakta. Geliflimin ayn› ifl kollar›na ait strateji ve programlar› düzenli bir flekilde güçlendiriliyor.

Mekan ve finans yönünden birbirine ba¤l› iflletmeler ve onlar› destekleyen kimi sahalardaki kurulufllar›n topyekûn geliflimi devam ediyor. Ekonominin çeflitlendirilmesi ve üretiminin art›r›lmas› amac›yla yedi adet pilot saha seçildi: Turizm, tar›m ve g›da sanayi, petrol ve gaz makine sanayi, tekstil sanayi, lojistik ve ulafl›m hizmetleri, metalürji, inflaat malzemeleri.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

87

экономика ekonomi

Å ‡ÁËÎËfl, ·Û‰ÂÚ ÚÓθÍÓ Û‚Â΢˂‡Ú¸ ÒÔ ÓÒ Ì‡ ˝Ì „Ó ÂÒÛ Ò˚. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ·Û‰ÂÚ ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ Á̇˜ËÚÂθÌ˚ ‰ÓıÓ‰˚ ÓÚ Ëı ˝ÍÒÔÓ Ú‡. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚Ï Ô ËÓ ËÚÂÚÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl Ì ÓÒÚ ‚‡Î˛ÚÌ˚ı Ò·Â ÂÊÂÌËÈ Ë ÇÇè ËÎË ÌËÁ͇fl ËÌÙÎflˆËfl, ‡ ÔÓ‚˚¯ÂÌË ͇˜ÂÒÚ‚‡ ÊËÁÌË Î˛‰ÂÈ. ÖÒÎË ÓÒÚ ÇÇè Ë ÌËÁÍËÈ Û Ó‚Â̸ ËÌÙÎflˆËË ‰ÓÒÚË„‡˛Ú Á‡ Ò˜ÂÚ Ò‰Â ÊË‚‡ÌËfl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÒÚ‡, ÚÓ ‚ÓÁÌË͇˛Ú ÒÓÏÌÂÌËfl ‚ ‚ ÌÓÒÚË ‚˚·Ó ‡ Ú‡ÍËı Ô ËÓ ËÚÂÚÓ‚. ì‚Â΢ÂÌË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Í‡ÔËڇ· – ‚ÓÚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ ̇fl ÒÚ ‡Ú„˘ÂÒ͇fl ˆÂθ β·ÓÈ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. Ç ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË Â ËÏÂÌÌÓ ‚ÓÍ Û„ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ÂÒÛ ÒÓ‚ ÍÓ̈ÂÌÚ Ë Û˛ÚÒfl χÚ ˇθÌ˚Â, ÙË̇ÌÒÓ‚˚Â, ËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌ˚Â Ë ‰ Û„Ë ÂÒÛ Ò˚. íÓθÍÓ ËÌ‚ÂÒÚˈËË ‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ҉·˛Ú „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï Ì‡ ÏË Ó‚ÓÈ ‡ ÂÌÂ. èÓ ÏÌÂÌ˲ ͇Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı, ‰Îfl Ô Â‰ÓÚ‚ ‡˘ÂÌËfl ÒӈˇθÌÓ„Ó ‡ÒÒÎÓÂÌËfl Ú Â·ÛÂÚÒfl ͇ ‰Ë̇θÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÔÓÎËÚËÍÛ ‰ÓıÓ‰Ó‚, ÍÓÚÓ Û˛ Ô Ó‚Ó‰ËÚ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó ÂÒÔÛ·ÎËÍË. è ‚ÓӘ ‰Ì˚ÏË Ï ‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ÂÁÍÓ ÔÓ‚˚¯ÂÌË Á‡ ‡·ÓÚÌÓÈ Ô·Ú˚ ‡·ÓÚÌËÍÓ‚ ·˛‰ÊÂÚÌÓÈ ÒÙ ˚, Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË ÏËÌËχθÌÓÈ Á‡ ‡·ÓÚÌÓÈ Ô·Ú˚ ̇ Û Ó‚ÌÂ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛˘ÂÏ ÌÂ Ô ÓÒÚÓÂ, ‡ ‡Ò¯Ë ÂÌÌÓ ‚ÓÒÔ ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‡·Ó˜ÂÈ ÒËÎ˚, Ú.Â. ÏËÌËχθ̇fl Á‡ ‡·ÓÚ̇fl Ô·ڇ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ Ì ÏÂ̸¯Â 2,2 ‡ÁÏ ‡ ÏËÌËχθÌÓ„Ó Ô ÓÊËÚÓ˜ÌÓ„Ó ÏËÌËÏÛχ. ÑÎfl ‚˚ ‡·ÓÚÍË ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈ ÒӈˇθÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÒΉÛÂÚ ‚ Ô ÒÔÂÍÚË‚ÌÓÏ Ô·ÌË Ó‚‡ÌËË ‚ÏÂÒÚÓ ÔÓ͇Á‡ÚÂÎfl «Ô ÓÊËÚÓ˜Ì˚È ÏËÌËÏÛÏ», ÍÓÚÓ ˚È ı‡ ‡ÍÚ ËÁÛÂÚ

Ë̉ÂÍÒ ·Â‰ÌÓÒÚË, ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ « ‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÍËÈ ·˛‰ÊÂÚ», ÍÓÚÓ ˚È ÓÚ ‡Ê‡ÂÚ Òڇ̉‡ Ú ÊËÁÌË Ò Â‰ÌÂ„Ó Í·ÒÒ‡ ̇ÒÂÎÂÌËfl. Ç ˆÂÎflı ‡Á‚ËÚËfl χÎÓ„Ó Ë Ò Â‰ÌÂ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ‚ ÒÙÂ Â Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ô Ó‰Û͈ËË Ë ÛÒÎÛ„ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ì‡Á̇˜ÂÌËfl ÒΉÛÂÚ Ô Â‰ÛÒÏÓÚ ÂÚ¸ ‰ÓÔÓÎÌËÚÂθÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl – Ó·flÁ‡ÚÂθÌÓ ‡ÁÏ¢ÂÌËÂ Í ÛÔÌ˚ÏË Ô Â‰Ô ËflÚËflÏË Á‡Í‡ÁÓ‚ ‚ χÎ˚ı Ô Â‰Ô ËflÚËflı ‚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓ Ó·˙ÂÏ ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÒÔˆËÙËÍË Ëı ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË.

Меняется социальное устройство è ËÓ ËÚÂÚÌ˚Ï Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚ ‡ÎËÁ‡ˆËË ÊËÎˢÌÓÈ Ô Ó„ ‡ÏÏ˚ ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ ÒÚËÏÛÎË Ó‚‡ÌËÂ Ô Â‰ÎÓÊÂÌËfl ÊËθfl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠ„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÌ‚ÂÒÚË Ó‚‡ÌË ‡Á‚ËÚËfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ı χÚ ˇÎÓ‚ Ë ÒÚ ÓËÚÂθÌÓÈ ·‡Á˚. LJÊÌ˚Ï Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËÂ Ë ‡Á‚ËÚË ˚Ì͇ ‡ ẨÛÂÏÓ„Ó ÊËθfl. è Ë ˝ÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓ (ÏÛÌˈËԇθÌÓÂ) ÊËθ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ‰‚Ûı ÚËÔÓ‚: ÊËθÂ, ÍÓÚÓ ÓÂ Ô Â‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‰ÂθÌ˚Ï „ ÛÔÔ‡Ï Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ̇ θ„ÓÚÌÓÈ ÓÒÌÓ‚Â, Ë ÊËθ ‚ ‡ ÂÌ‰Û Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ‰Ó΄ÓÒ Ó˜ÌÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Ó ‡. Ç ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÊËθˆ˚, ÔÓÏËÏÓ ÍÓÏÏÛ̇θÌ˚ı ÛÒÎÛ„, ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÌÓÒËÚ¸ ‡ ẨÌÛ˛ Ô·ÚÛ, ‡ÁÏ ÍÓÚÓ ÓÈ ÛÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒfl Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓ. éÒÌÓ‚ÌÓÈ ˆÂθ˛ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ‚ ̇ÎÓ„Ó‚ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚Â ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ ¯ÂÌËÂ Ô ËÓ ËÚÂÚÌÓÈ Á‡‰‡˜Ë ÔÓ‰˙Âχ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ô Ë

olacakt›), metalürji ve metal iflleme oran›n›n genel katma de¤er hacminden %40.1 azalt›larak %27-28’e kadar inmesi, tar›m ürünlerinin ifllenme oran›n›n %38’den %45-46’ya kadar yükselmesi hedeflenmifltir.

Atom enerjisine a¤›rl›k verilecek Ülkeye döviz girdisi sa¤layan kaynaklar›n bafl›nda petrol geliyor. Petrolün yak›n gelecekte de enerji kayna¤› olma de¤erini ve fiyat›n› koruyaca¤› öngörülüyor. Bunun yan›nda enerji a盤›, büyük bir ihtimalle atom enerjisinin büyümesiyle kapat›lacak. Bu konuda ortaya ç›kabilecek psikolojik engel “ihtiyaç var” gerekçesiyle afl›lacakt›r. Kazakistan baz› de¤erlendirmelere göre uranyum rezervleri bak›m›ndan dünyada üçüncü. Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerin h›zla geliflmesi sadece enerji kaynaklar›na talebi art›racakt›r. Dolay›s›yla Kazakistan elindeki bu kaynaklar›n ihracat›ndan önemli gelirler elde edecektir.

Fakat ulusal öncelik, döviz rezervlerinin art›r›lmas›, GSMH’n›n yükseltilmesi ve düflük enflasyonla mücadele de¤il, halk›n yaflam kalitesinin yükseltilmesi olmal›d›r. E¤er GSMH’n›n art›fl› ve enflasyonun düflürülmesi ekonomik büyüme durdurularak yap›l›rsa, bu önceliklerin do¤ru seçildi¤iyle ilgili flüpheler ortaya ç›kar. ‹nsan sermayesinin büyütülmesi, her devlet sisteminin kalk›nmada hedefledi¤i yegane do¤ru stratejisidir.

Bugün özellikle insan kaynaklar› etraf›nda maddi, finansal, bilgi ve di¤er kaynaklar bir araya getiriliyor. Devleti dün-

Казахстан, по некоторым оценкам, обладает третью мировых запасов урана.

Kazakistan baz› de¤erlendirmelere göre uranyum rezervleri bak›m›ndan dünyada üçüncü.

88

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ekonomi экономика

Поскольку в обозримом будущем потребности более развитых государств в сырьевых и трудовых ресурсах будут расти, то менее развитые государства будут выступать в роли поставщиков таковых.

Geliflmifl ülkelerin gelecekte hammadde ve iflgücüne olan ihtiyac› artarken, az geliflmifl ülkeler bu kaynaklar› sa¤lama görevini üstleneceklerdir. Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËË Ú Â·ÛÂÏÓ„Ó Û Ó‚Ìfl ̇ÎÓ„Ó‚˚ı ÔÓÒÚÛÔÎÂÌËÈ ‰Îfl ÙË̇ÌÒÓ‚Ó„Ó Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‡ÒıÓ‰Ó‚. É·‚Ì˚Ï Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËÂÏ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ̇ÎÓ„Ó‚ÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ Ô ÂıÓ‰ ̇ Ô Ë̈ËÔ˚ ÂÌÚÌÓ„Ó Ì‡ÎÓ„ÓÓ·ÎÓÊÂÌËfl, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Û‚Â΢ËÚ ‰ÓıÓ‰˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÓÚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËË Ô Ë Ó‰Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚. Ç ˝ÚËı ˆÂÎflı ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô ËÌflÚ¸ ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ Ï ˚, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÙÛÌ͈ËË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ÔÓ ‚·‰ÂÌ˲, ‡ÒÔÓ flÊÂÌ˲ Ë ÛÔ ‡‚ÎÂÌ˲ Ô Ë Ó‰Ì˚ÏË ÂÒÛ Ò‡ÏË. LJÊÌÓ ÔÓÒÚ ÓËÚ¸ Ú‡ÍÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı Ô ËÓ ËÚÂÚÓ‚, ÍÓÚÓ ‡fl ·˚ χÍÒËχθÌÓ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ Ó·ÂÒÔ˜˂‡Î‡ ‡‰‡ÔÚ‡ˆË˛ Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Í ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÓˆËÛÏÛ Ô Ë ÛÒÎÓ‚ËË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÒÓı ‡ÌÂÌËfl Ë ‡Á‚ËÚËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË. ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍË ۘÂÌ˚ ҘËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÓÚ˜ÂÒÚ‚ÂÌ̇fl ˝ÍÓÌÓÏË͇ ËÏÂÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚ÈÚË Ì‡ ÌÓ‚˚È Û Ó‚Â̸ ‡Á‚ËÚËfl. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Â¯ËÚ¸ fl‰ Á‡‰‡˜ Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï Ô ÂÈÚË «ÓÚ ÔÓÎËÚËÍË ‚˚ÊË‚‡ÌËfl Í ÔÓÎËÚËÍ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÒÚ‡». Ç ÂÁÛθڇÚ ÒÚ ‡Ì‡ ‰Ó·¸ÂÚÒfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ Ï‡ÍÒËχθÌÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ Ô Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚ı Ó„ ‡Ì˘ÂÌËflı Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó ÂÌË χÚ ˇθÌ˚ı Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚÂÈ Í‡Ê‰Ó„Ó „ ‡Ê‰‡ÌË̇, ÒÓÁ‰‡ÌË ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl ÔÓÎÌÓÈ Ò‡ÏÓ Â‡ÎËÁ‡ˆËË Â„Ó ÔÓÚÂ̈ˇθÌ˚ı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ ÒÚ ‡Ú„˘ÂÒÍÓÈ ˆÂθ˛ ÌÓ‚Ó„Ó ÍÛ Ò‡ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. I

YAZ 2007, SAYI: 25

ya sahnesinde rekabet yapabilir hâle getiren ancak insana yap›lan yat›r›mlard›r.

Kazakistanl› bilim adamlar›na göre, sosyal bölünmelerin önüne geçmek için hükümetin yürüttü¤ü gelir politikas›n› kökten de¤ifltirmek gerek. ‹lk tedbir olarak bütçe çal›flanlar›n›n maafllar›n› art›rmak, ifl gücünün maafllar›n› asgari ücretin en az 2.2 kat› art›rmak amac›yla yasal düzenlemelerin yap›lmas› gerekir.

Gelecek planlamas›nda etkin bir sosyal politika için fakirlik endeksi olan “asgari ücret” göstergesi yerine, halk›n orta s›n›f›n›n hayat standard›n› yans›tan “rasyonel tüketici bütçe” göstergelerini kullanmak gerekir.

Orta ve küçük iflletmelerin geliflmesi amac›yla mal ve hizmet üretimi alan›nda ek flartlar›, yani faaliyet alanlar›n›n özelliklerine göre büyük iflletmelerin siparifllerini yasalarca belirlenmifl hacimde küçük iflletmelere yapt›rma mecburiyeti göz önünde bulundurulmal›.

Sosyal düzen gözden geçiriliyor Konut program›n›n gerçeklefltirilmesinde öncelikli e¤ilim konut arz› ve ayn› zamanda inflaat sektörünün geliflmesi için devlet yat›r›m›n›n teflvik edilmesi olmal›d›r. Kiral›k konut pazar›n›n düzenlenmesi ve kalk›nd›r›lmas› da önemlidir.

Bununla beraber devlet (belediye) konutlar›, belirli gruplara avantajlarla verilen konutlar ve uzun anlaflmalarla kiraya verilen konutlar fleklinde iki flekilde

düzenlenmeli. Bu durumda konut sakinleri kamu hizmetlerinin yan›nda miktar›n› yasalar›n belirledi¤i kiray› da ödemeliler.

Vergi mevzuat›nda as›l hedef, ulusal ekonominin kalk›nd›r›lmas› hedefine ulafl›lmas›, ayn› zamanda devlet giderlerinin karfl›lanmas› için istenen vergi gelirlerinin de toplanmas› olmal›d›r. Vergi sisteminde bafll›ca hedef, kay›tl› vergilendirmeye geçifl olmal›d›r. Bu uygulama, devletin do¤al kaynaklar›n iflletilmesinden gelen gelirlerini büyük ölçüde art›racakt›r. Bu hedeflerde somut tedbirlerin al›nmas›, özellikle devletin do¤al kaynaklara sahip olmas›, onlar› kullanma ve yönetme fonksiyonlar›n› yeniden tesis etmesi gerekir.

Geleneksel toplumu azami derecede ve etkili bir flekilde ça¤dafl, küresel topluma geçmeyi sa¤layacak ve gelecekte de milli kimli¤i gelifltirmek amac›yla bu gibi ulusal öncelikler sistemi kurmak önemlidir. Kazakistanl› bilim adamlar›na göre, milli ekonomi kalk›nmada yeni bir seviye kazanma imkan›na sahip. Bunun için bir dizi problemin çözülmesi gerekir ve “ayakta kalma politikas›ndan ekonomik büyüme politikas›na” geçilmelidir. Sonuçta ülke her vatandafl›n›n kimi imkanlar›n yan›nda, maddi manevi her ihtiyac›n›n karfl›land›¤›, potansiyel imkanlarla kendi hedeflerine ulaflmak için gereken flartlar›n sa¤land›¤› azami seviyeye ulaflacakt›r. Ekonomik politikan›n yeni rotas›n›n stratejik hedefi özellikle bu olmal›d›r. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

89

экономика ekonomi

Ташкент / Taflkent

90

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ekonomi экономика

Потенциал Узбекистана Эркам Туфан Айтав Генеральный секретарь Платформы ДА (Турция).

Özbekistan’›n Potansiyeli Erkam Tufan Aytav DA Platformu Genel Sekreteri (Türkiye).

Ò ‰ËÌ Ù‚ ‡Îfl 2007 „. è ÂÁˉÂÌÚ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì àÒÎ‡Ï ä‡ ËÏÓ‚ ̇ Á‡Ò‰‡ÌËË ä‡·ËÌÂÚ‡ ÏËÌËÒÚ Ó‚, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓÏ ËÚÓ„‡Ï ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ÒÚ ‡Ì˚ ‚ 2006 „. Ë Á‡‰‡˜‡Ï ̇ 2007 „., ‚˚ÒÚÛÔËÎ Ò ‰ÓÍ·‰ÓÏ, „‰Â ‰‡Î Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚ ‡Ì ÂÙÓ Ï Ë ËÚÓ„‡Ï ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ÒÚ ‡Ì˚ ‚ 2006 „. Ë Ì‡Á‚‡Î Ô ËÓ ËÚÂÚ˚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ô Ó„ ‡ÏÏ˚ ̇ 2007 „. ᇠ۷ÂÊÌ˚ ˝ÍÒÔ Ú˚ ÓÚÏÂÚËÎË, ˜ÚÓ Û͇Á‡ÌÌ˚ ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ÔÓ͇Á‡ÚÂÎË Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÓÚ ‡Ê‡˛Ú ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ˚ ÂÁÛθڇÚ˚ Ë fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô Ófl‚ÎÂÌËÂÏ ÔÓÒΉӂ‡ÚÂθÌÓÒÚË ‚ ‡Á‚ËÚËË ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÚ ‡Ì˚, ˜ÚÓ ‚ Ò‚Ó˛ Ә ‰¸ ÒÓÁ‰‡ÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÛ˛ ·‡ÁÛ ‰Îfl Û‚Â ÂÌÌÓ„Ó ÔÓÒÚÛÔ‡ÚÂθÌÓ„Ó Ô Ó‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ÔÛÚË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËfl Ë ÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó„Ó ‡Á‚ËÚËfl. Ä̇ÎËÁË Ûfl ËÚÓ„Ë ËÒÚÂÍ¯Â„Ó „Ó‰‡, åÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚È ‚‡Î˛ÚÌ˚È ÙÓ̉ ‰‡Î ÔÓÁËÚË‚ÌÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï Ï‡Í Ó˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl, ÍÓÚÓ ˚ ‚˚ ‡ÁËÎËÒ¸ ‚ ÛÒÚÓȘ˂˚ı ÚÂÏÔ‡ı ÓÒÚ‡ ÇÇè, ·ÂÒÔ ÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓÏ ÓÒÚ ˝ÍÒÔÓ Ú‡, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛˘ÂÏ ÓÒÚ ÁÓÎÓÚÓ‚‡Î˛ÚÌ˚ı ÂÁ ‚Ó‚ Ë ÛÒÚÓȘ˂ÓÒÚË Ô·ÚÂÊÌÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡. ÉÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ·˛‰ÊÂÚ ËÒÔÓÎÌÂÌ Ò Ô ÓÙˈËÚÓÏ Ì‡ 93 ÏÎ ‰ ÒÛÏÓ‚ (75 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.). ÑÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÔÓÌËÊÂÌË ÚÂÏÔÓ‚ ËÌÙÎflˆËË ‰Ó 6,8%. ÇÇè ‚ 2006 „. ‚˚ ÓÒ Ì‡ 7,3% Ë ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 15 ÏÎ ‰ ‰ÓÎÎ. éÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ù‡ÍÚÓ ‡ÏË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË Û‚Â΢ÂÌË ӷ˙ÂÏÓ‚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ‚ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ 10,8%, ‚ ÒÂθÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â – ̇ 6,2%, ÓÒÚ ÒÙ ˚ ÛÒÎÛ„ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 19,5 %, ËÌ‚ÂÒÚˈËË ‚˚ ÓÒÎË Ì‡ 11,4%, ÔÓ‰ fl‰Ì˚ ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ ‡·ÓÚ˚ – ̇ 12,8 %. ï‡ ‡ÍÚ ÌÓ, ˜ÚÓ ‚˚ÒÓÍË ÚÂÏÔ˚ ÓÒÚ‡ ÇÇè, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛ÚÒfl Ì Á‡ Ò˜ÂÚ Ò˚ ¸Â‚˚ı ÓÚ ‡ÒÎÂÈ, ‡ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Á‡ Ò˜ÂÚ Ò ¸ÂÁÌ˚ı ÒÚ ÛÍÚÛ Ì˚ı Ò‰‚Ë„Ó‚ Ë Û‚Â΢ÂÌËfl Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡

ubat ay› ortas›nda Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov, ülkenin 2006 y›l›ndaki sosyal ve ekonomik geliflmesinin sonuçlar› ve 2007 y›l› için belirlenen amaçlar›n görüflüldü¤ü Bakanlar Kurulu toplant›s›nda bir konuflma yapm›flt›. Say›n Cumhurbaflkan›, bu konuflmas›nda ülkede gerçeklefltirilen reformlar ile 2006 y›l›ndaki sosyal ve ekonomik geliflme sonuçlar›n› tarafs›z olarak de¤erlendirdi. Ayn› zamanda 2007 y›l› için öncelikli ekonomik programlar›n› dile getirdi.

fi

Ç

YAZ 2007, SAYI: 25

„ÓÚÓ‚ÓÈ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÈ Ô Ó‰Û͈ËË Ë ÛÒÎÛ„. ÑÓÎfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‚ ÇÇè ‚ 2006 „Ó‰Û ‚˚ ÓÒ· ‰Ó 22,1% Ô ÓÚË‚ 14,2% ‚ 2000 „Ó‰Û, Û‰ÂθÌ˚È ‚ÂÒ ÒÙ ˚ ÛÒÎÛ„ ‚˚ ÓÒ ‰Ó 39,5% Ô ÓÚË‚ 30% ‚ 2000 „., ‡ ‰ÓÎfl ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, Ì‡Ô ÓÚË‚, ÒÌËÁË·Ҹ Ò 32% ‚ 2000 „Ó‰Û ‰Ó 24% ‚ 2006 „Ó‰Û. éÔ Âʇ˛˘ËÏË ÚÂÏÔ‡ÏË ÓÒÎË ÓÚ ‡ÒÎË ÚÓÔÎË‚Ó-˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ÍÓÏÔÎÂÍÒ‡ Ë ˆ‚ÂÚÌÓÈ ÏÂÚ‡ÎÎÛ „ËË. íÓθÍÓ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂ, ÂÍÓÌÒÚ ÛÍˆË˛ Ë ÏӉ ÌËÁ‡ˆË˛ íùä ‚ ËÒÚÂͯÂÏ „Ó‰Û ·˚ÎÓ Ô Ë‚Î˜ÂÌÓ Ò‚˚¯Â 250 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ. êÓÒÚ Ì‡·Î˛‰‡ÎÒfl ‚ χ¯ËÌÓÒÚ ÓÂÌËË Ë ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ· ‡·ÓÚÍÂ, ÍÓÚÓ ˚ ‚˚ ÓÒÎË ‚ 2006 „. ̇ 25,7%, ıËÏ˘ÂÒ͇fl Ë ÌÂÙÚÂıËÏ˘ÂÒ͇fl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ ‚˚ ÓÒÎË Ì‡ 19,6%, Ôˢ‚‡fl ̇ 28%, ΄͇fl ̇ 20%, ‰Â ‚ÓÓ· ‡·‡Ú˚‚‡˛˘‡fl Ë Ï·Âθ̇fl ̇ 18%, Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ı χÚ ˇÎÓ‚ - ̇ 12%. Ç 2006 „. ÒÚ‡‚ÍË Ì‡ÎÓ„‡ ̇ ‰ÓıÓ‰˚ (Ô Ë·˚θ) ˛ ˉ˘ÂÒÍËı Îˈ ·˚ÎË

Yabanc› uzmanlar, konuflman›n, belirtilen sosyal ve ekonomik göstergelerin elde edilen sonuçlar›n› tarafs›zca yans›tarak, ülke ekonomisinin geliflmesindeki tutarl›l›k ve istikrar› sergiledi¤ini vurgulad›. Bu durum, reformlar›n ve geliflmenin güvenli bir flekilde ilerlemesi için gerekli altyap›y› haz›rlam›flt›r.

Geçen y›l›n sonuçlar›n› incelerken Uluslararas› Para Fonu, makroekonomik geliflme sonuçlar›n› olumlu bir flekilde de¤erlendirdi. Bu geliflme, GSMH (Gayri Safi Milli Has›la) oranlar›n›n istikrarl› olarak büyümesi, ihracat›n önemli ölçüde artmas› ve dolay›s›yla ülkenin alt›n ve yabanc› döviz stoklar›n›n büyümesi ve ayr›ca d›fl ödemeler dengesinin sa¤lamlaflmas› fleklinde yans›m›flt›r.

Devlet bütçesi, 93 milyar Sum (75 milyon Dolar) bütçe fazlas› ile icra edilmifltir.

Enflasyon oran› %6,8 seviyesine indirilmifltir. 2006 y›l›nda GSMH’da %7,3 oran›nda büyüme kaydedilerek, 15 milyar dolara ulaflm›flt›r. Tar›m üretiminin %10,8, tar›m sektöründeki üretimin %6,2, hizmet sektörünün %19,5, yat›r›mlar›n %11,4 ve inflaat ifllerinin %12,8 oran›nda artmas› ekonomik büyümenin ana etkenlerini oluflturmufltur.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

91

экономика ekonomi

К 2006 г. в страну привлечено иностранных инвестиций в размере свыше 20 млрд долл., а прямые иностранные инвестиции только за 2000-2006 гг. увеличились в 9,3 раза и составили 2,5 млрд долл.

GSMH oran›ndaki büyümenin esas olarak hammadde sektörünün de¤il, öncelikle ciddi yap›sal geliflmeler ve rekabete dayan›kl› haz›r mamul üretiminin ve verilen hizmetlerin artmas› ile ba¤lant›l› oldu¤u dikkat çekicidir.

2006 y›l›na kadar ülkeye çekilen yabanc› yat›r›m miktar› 20 milyar dolar›n üstündeyken, yaln›zca 2000-2006 y›llar›nda yap›lan do¤rudan yabanc› yat›r›m miktar› 9,3 kat artarak 2,5 milyar ABD dolar›na ulaflt›.

Sanayinin GSMH’deki pay›, 2000 y›l›nda ancak %14,2 olmas›na karfl›l›k, 2006 y›l›nda %22,1’e kadar yükselmifltir; hizmet sektörünün pay› ise 2000 y›l›nda %30 iken, 2006 y›l›nda %39,5’e gelmifltir.

Bunlar›n aksine tar›m sektörünün pay›, 2000 y›l›ndaki %32’den 2006 y›l›nda %24’e kadar gerilemifltir.

ÒÌËÊÂÌ˚ Ò 15 ‰Ó 12 %, ̇ÎÓ„‡ ̇ ‰Ë‚ˉẨ˚ Ë Ô ÓˆÂÌÚ˚ Ò 15 ‰Ó 10%, ‰ËÌÓ„Ó ÒӈˇθÌÓ„Ó Ô·ÚÂʇ - Ò 31 ‰Ó 25%. éÚÏÂÌÂÌ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÈ Ì‡ÎÓ„. ᇠҘÂÚ Â‡ÎËÁ‡ˆËË Ì‡ÎÓ„Ó‚˚ı θ„ÓÚ Ô Â‰Ô ËflÚËfl, ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë ıÓÁflÈÒÚ‚‡ ÂÒÔÛ·ÎËÍË ‚ 2006 „. Û‚Â΢ËÎË Ò‚ÓË ÙË̇ÌÒÓ‚˚ ÂÒÛ Ò˚ ‰ÓÔÓÎÌËÚÂθÌÓ Ì‡ 425 ÏÎ ‰ ÒÛÏÓ‚.

Иностранные инвесторы проявляют интерес é·˙ÂÏ ÓÒ‚ÓÂÌÌ˚ı ͇ÔËڇθÌ˚ı ‚ÎÓÊÂÌËÈ ‚ 2006 „. Á‡ Ò˜ÂÚ ‚ÒÂı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÙË̇ÌÒË Ó‚‡ÌËfl ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ‚ ‰Óη Ó‚ÓÏ ˝Í‚Ë‚‡ÎÂÌÚ ÔÓ fl‰Í‡ 3 ÏÎ ‰ 140 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ú.Â. Û‚Â΢ËÎÒfl ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò 2005 „. ̇ 11,4%. éÍÓÎÓ 50% ‚ÒÂı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌË ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó Ô‡ ͇, Ô ËÓ· ÂÚÂÌËÂ

92

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÌÓ‚Ó„Ó ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó Ó·Ó Û‰Ó‚‡ÌËfl. éÒÌÓ‚ÌÓÈ Ô Ë ÓÒÚ ÌˆÂÌÚ ‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, ÒÓÒÚ‡‚Ë‚¯Ëı 77,5% ‚ÒÂı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, Ó·ÂÒÔ˜ÂÌ Á‡ Ò˜ÂÚ Ô flÏ˚ı ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ò Â‰ÒÚ‚ Ô Â‰Ô ËflÚËÈ Ë ·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓ„Ó Í Â‰ËÚÓ‚‡ÌËfl. ä 2006 „. ‚ ÒÚ ‡ÌÛ Ô Ë‚Î˜ÂÌÓ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‚ ‡ÁÏ  ҂˚¯Â 20 ÏÎ ‰ ‰ÓÎÎ., ‡ Ô flÏ˚ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ ËÌ‚ÂÒÚˈËË ÚÓθÍÓ Á‡ 20002006 „„. Û‚Â΢ËÎËÒ¸ ‚ 9,3 ‡Á‡ Ë ÒÓÒÚ‡‚ËÎË 2,5 ÏÎ ‰ ‰ÓÎÎ. Ç Ú˜ÂÌË 2006 „. ‚‚‰ÂÌ˚ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë ÌÂÒÍÓθÍÓ Í ÛÔÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚: äÛÌ„ ‡‰ÒÍËÈ ÒÓ‰Ó‚˚È Á‡‚Ó‰, íÛԇ·̄Ò͇fl Éùë, „‡ÁÓÔ Ó‚Ó‰ ɇÁÎË – ë‡ ˚χÈ, Á‡‚ ¯ÂÌ˚ 11 ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚ ‚ ÚÂÍÒÚËθÌÓÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ̇˜‡Ú‡ ‡ÎËÁ‡ˆËfl Í ÛÔÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚ ‚ fl‰Â ·‡ÁÓ‚˚ı ÓÚ ‡ÒÎÂÈ

Enerji ve yak›t, demir içermeyen madenleri iflleme sektörlerinde de önemli ölçüde geliflme kaydedilmifltir. Geçen sene yaln›zca enerji ve yak›t tesislerinin gelifltirilmesi, yeniden infla edilmesi ve modernlefltirilmesine 250 milyon dolar›n üzerinde yabanc› sermaye çekilmifltir.

Makine ve metal iflleme sektörlerinde de geliflme sa¤lanm›flt›r. Bu sektörlerde 2006 y›l›nda %25,7 oran›nda, kimya ve petrol kimya sanayi alan›nda %19,6, g›da sektöründe %28, hafif sanayide %20, a¤aç mamulleri sanayi ile mobilya sektöründe %18 ve inflaat malzemeleri imalat›nda %12 oran›nda büyüme elde edilmifltir.

2006 y›l›nda tüzel kiflilerin gelir vergisi oran› %15’ten %12’ye kadar, kar pay›

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

ekonomi экономика

Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. è Ó‰ÓÎʇÂÚÒfl ‡ÎËÁ‡ˆËfl Ú‡ÍËı Í ÛÔÌ˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚, Í‡Í ÏӉ ÌËÁ‡ˆËfl 퇯ÍÂÌÚÒÍÓÈ íùë, ÂÍÓÌÒÚ Û͈Ëfl ‡˝ ÓÔÓ Ú‡ „. 燂ÓË, ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó êÂÁ‡ÍÒ‡ÈÒÍÓ„Ó Ë ï‡Ì„‡ ‡ÌÒ‡ÈÒÍÓ„Ó ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ Ë ‰ Û„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚. é‰ÌËÏ ËÁ „·‚Ì˚ı ÂÁÛθڇÚÓ‚ 2006 „. ÒÚ‡ÎÓ ÛÒÍÓ ÂÌÌÓ ‡Á‚ËÚË ˝ÍÒÔÓ ÚÌÓ„Ó ÔÓÚÂ̈ˇ·. Ç 2006 „. Ó·˙ÂÏ ˝ÍÒÔÓ Ú‡ ÚÓ‚‡ ÌÓÈ Ô Ó‰Û͈ËË ‚ÓÁ ÓÒ Ì‡ 31,5%. êÓÒÚ ˝ÍÒÔÓ Ú‡, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡ÂÚÒfl Ì Á‡ Ò˜ÂÚ ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ – ıÎÓÔÍÓ‚ÓÎÓÍ̇, ‰ ‡„ÓˆÂÌÌ˚ı ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚ Ë ‰ Û„Ëı Ò˚ ¸Â‚˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚, ‡ ‚ ÂÁÛθڇÚ ۂÂ΢ÂÌËfl Ó·˙ÂÏÓ‚ Ë ‡Ò¯Ë ÂÌËfl ÌÓÏÂÌÍ·ÚÛ ˚ ˝ÍÒÔÓ ÚË ÛÂÏ˚ı ÚÓ‚‡ Ó‚, Ú‡ÍËı Í‡Í ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ÌÂÙÚÂıËÏ˘ÂÒ͇fl Ô Ó‰Û͈Ëfl, ÏÂÚ‡ÎÎÓÔ Ó‰Û͈Ëfl, ÏËÌ ‡Î¸Ì˚ ۉӷ ÂÌËfl, ıÎÓÔ˜‡ÚÓ·ÛχÊ̇fl Ô flʇ Ë Ú͇ÌË, Ú ËÍÓÚ‡ÊÌ˚ ËÁ‰ÂÎËfl, ͇·ÂθÌÓÔ Ó‚Ó‰ÌËÍÓ‚‡fl Ô Ó‰Û͈Ëfl, ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ χÚ ˇÎ˚ Ë ÏÌÓ„Ó ‰ Û„ÓÂ. Ç ÂÁÛθڇÚÂ, ‰ÓÎfl „ÓÚÓ‚ÓÈ Ô Ó‰Û͈ËË Ë ÛÒÎÛ„ ‚ Ó·˙ÂÏ ˝ÍÒÔÓ Ú‡ Ô Â‚˚ÒË· 53%, ‡ ‰ÓÎfl ıÎÓÔÍÓ‚Ó„Ó ‚ÓÎÓÍ̇ ÒÌËÁË·Ҹ ‰Ó 17%.

ve faiz vergisi %15’ten %10’a kadar, tek sosyal vergi %31’den %25’e kadar azalt›lm›flt›r. Çevre vergisi kald›r›lm›flt›r. Ülkenin vergi imtiyazlar›ndan yararlanan iflletmeleri ile flirketleri, 2006 y›l›nda kendi mali kaynaklar›n› 425 milyar Sum tutar›nda büyütmüfltür.

2007 год станет для Узбекистана годом реформ

2006 y›l›na kadar ülkeye çekilen yabanc› yat›r›m miktar› 20 milyar dolar›n üstündeyken, yaln›zca 2000-2006 y›llar›nda yap›lan do¤rudan yabanc› yat›r›m miktar› 9,3 kat artarak 2,5 milyar ABD dolar›na ulaflm›flt›r.

éÔ Â‰ÂÎflfl Ô ÒÔÂÍÚË‚˚ Ë ÓÒÌÓ‚Ì˚Â Ô ËÓ ËÚÂÚ˚ ‡Á‚ËÚËfl ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ì‡ 2007 „., Ô ÂÁˉÂÌÚ ËÒıÓ‰ËÎ ËÁ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó Û„ÎÛ·ÎÂÌËfl ̇˜‡Ú˚ı χүڇ·Ì˚ı ÂÙÓ Ï ÔÓ ÏӉ ÌËÁ‡ˆËË Ë ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍÓÏÛ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌ˲ ÒÚ ‡Ì˚, ÎË·Â ‡ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ Û Ó‚Ìfl ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. Ç Ô ‚Û˛ Ә ‰¸, ˝ÚÓ Â‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚‡ÊÌÂȯÂÈ Á‡‰‡˜Ë – ÒÓı ‡ÌËÚ¸ ÛÒÚÓȘ˂˚Â Ë Ò·‡Î‡ÌÒË Ó‚‡ÌÌ˚ ÚÂÏÔ˚ ÓÒÚ‡, ÒÚ ÛÍÚÛ ËÁ‡ˆË˛ Ë ÏӉ ÌËÁ‡ˆË˛ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÚÂıÌ˘ÂÒÍÓÂ Ë ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓ ӷÌÓ‚ÎÂÌË ‚‡ÊÌÂȯËı  ÓÚ ‡ÒÎÂÈ, ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Û˛ ÎË·Â ‡ÎËÁ‡ˆË˛ ̇ÎÓ„Ó‚ÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. ëÓÁ‰‡‚‡ÂÏÓÂ Ô Ë åËÌËÒÚ ÒÚ‚Â ‚̯ÌËı ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ, ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ Ë ÚÓ „Ó‚ÎË Ä„ÂÌÚÒÚ‚Ó ÔÓ ËÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌÓÏÛ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌ˲ Ë ÒÓ‰ÂÈÒڂ˲ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚Ï ËÌ‚ÂÒÚÓ ‡Ï «ìÁËÌÙÓËÌ‚ÂÒÚ» Ô ËÁ‚‡ÌÓ Ì ÚÓθÍÓ Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ¯Ë ÓÍÓ ËÌÙÓ ÏË Ó‚‡ÌË Á‡ Û·ÂÊÌ˚ı ‰ÂÎÓ‚˚ı Í Û„Ó‚ Ó· ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌÓÏ ÍÎËχÚÂ, ÌÓ Ë Ó͇Á‡Ú¸ ËÏ ‚ÒÂÏ ÌÓ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ë ‚ ‡ÎËÁ‡ˆËË Ô ÓÂÍÚÓ‚. ç‡ Ì‡˜‡ÎÓ 2007 „. ˜ËÒÎÓ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘Ëı Ô Â‰Ô ËflÚËÈ Ï‡ÎÓ„Ó Ë ˜‡ÒÚÌÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 350 Ú˚Ò. ç‡ ‰Óβ χÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl Ò„ӉÌfl 42,1% Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÏÓ„Ó ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó ‚ÌÛÚ ÂÌÌÂ„Ó Ô Ó‰ÛÍÚ‡ Ô ÓÚË‚ 31% ‚ 2000 „.

YAZ 2007, SAYI: 25

Yabanc› yat›r›mc›n›n ilgisi büyük 2006 y›l›nda tüm finansman kaynaklar›ndan yap›lan yat›r›mlar›n kullan›lan k›sm›, yaklafl›k 3 milyar 140 milyon dolara ulaflm›flt›r. 2005 y›l›ndaki gösterge ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda bu rakam %11,4 oran›nda artm›flt›r. Ekonomiye yap›lan toplam yat›r›mlar›n yaklafl›k %50’si teknoloji parkurunu yenilemeye ve en son ça¤dafl ekipmanlar›n al›nmas›na harcanm›flt›r. Toplam yat›r›m tutar›n›n %77,5’ine tekabül eden merkez d›fl› yat›r›mlar›n artmas›, do¤rudan yabanc› yat›r›mlar, flirketlerin öz kaynaklar› ile banka kredileri ile mümkün olmufltur.

2006 y›l› içinde Kungurad Soda Fabrikas›, Tupalang Enerji Kompleksi, Gazl›Sar›may Do¤algaz Hatt› gibi birkaç büyük tesisler iflletmeye al›nm›flt›r. Tekstil sektöründe 11 yat›r›m projesi tamamlan-

Крупные инвестиционные проекты в 2007 году На 2007 г. утверждена Инвестиционная программа, направленная на реализацию крупных инвестиционных проектов и предусматривающая освоение инвестиций в сумме, эквивалентной 3 млрд 950 млн долл. Наиболее крупные проекты – это совместная разработка полиметаллических руд месторождений Хандиза и Уч-Кулач, проведение геологоразведочных работ на нефть и газ в Устюртском регионе, регионе Аральского моря и других инвестиционных блоках республики, дальнейшее освоение перспективных месторождений углеводородного сырья, электрификация участка железной дороги Ташкент-Ангрен, техническое перевооружение более 16 предприятий легкой промышленности, создание совместного предприятия по производству полиэтилена и полипропилена на базе сырья месторождения Сургиль, реализация проектов по расширению сети сотовой связи, совершенствование питьевого водоснабжения в Республике Каракалпакстан, Хорезмской области, городах Бухара, Самарканд, Гулистан, Джизак и Карши, а также ряд других проектов.

2007 y›l› için büyük yat›r›m projeleri 2007 projelerinin hayata geçirilmesi ve 3 milyar 950 milyon ABD dolar› tutar›ndaki yat›r›mlar›n kullan›lmas›n› öngören Yat›r›m Program› onaylanm›flt›r. Bunlar›n en büyükleri, Handiza ve Uç-Kulaç ocaklar›ndaki kar›fl›k madenlerin ortak olarak ifllenmesi, Ustyurt, Aral Denizi ve ülkenin di¤er yat›r›m bölgelerinde ortak petrol ve do¤algaz araflt›rmalar›n›n gerçeklefltirilmesi, ifllenen hidrokarbon hammaddelerinin hacmini art›rma, Taflkent-Angren demir yolu hatt›n›n elektrifikasyonu, 16’n›n üzerinde hafif sanayi iflletmelerinin donat›m›n›n yenilenmesi, Surgil oca¤›ndan al›nan hammaddeden polietilen ve polipropilen malzeme üretimi yapan bir ortak giriflimin kurulmas›, cep telefon flebekesinin geniflletilmesi projesi, Karakalpakistan Cumhuriyeti, Harezm ‹li, Buhara, Semerkant, Gülistan, Cizzak ve Karfl› flehirlerinde içme suyu sisteminin gelifltirilmesi vb. projeleridir.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

93

экономика ekonomi

zeye getirme ve demokrasinin gelifltirilmesi, toplumun serbestlefltirilmesi ile yaflam düzeyinin daha da yükseltilmesi için bafllat›lan büyük kapsaml› reformlar›n sürdürülmesi gerekti¤ini dile getirmifltir. Bu öncelikle, istikrarl› ve dengeli geliflmeyi, ekonominin yenilenmesi ve yap›land›r›lmas›n›, en önemli sektörlerin teknik ve teknolojik aç›dan yenilenmesi, vergi politikas›n›n daha da serbestlefltirilmesi gibi en önemli görevlerin icraat›n› gerektirmektedir.

Одним из главных результатов 2006 г. стало ускоренное развитие экспортного потенциала. В 2006 г. объем экспорта товарной продукции возрос на 31,5%. ‹hracat potansiyelinin süratle geliflmesi, 2006 y›l›n›n en önemli sonuçlar›ndan biri olmufltur. 2006 y›l›nda haz›r mamul ihracat› %31,5 oran›nda artt›. ç‰ÓÒÚ‡ÚӘ̇ Óθ Ë ‰ÓÎfl χÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ‚ χ¯ËÌÓÒÚ ÓÂÌËË Ë ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ· ‡·ÓÚÍÂ, ΄ÍÓÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ÒÚ ÓËÚÂθÌ˚ı χÚ ˇÎÓ‚. ÑÓÎfl Ô Ó‰Û͈ËË Ï‡ÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ Ë Ô Â‰Ô ËÌËχÚÂθÒÚ‚‡ Á‡ÌËχÂÚ Î˯¸ ÓÍÓÎÓ 11% Ó·˘Â„Ó Ó·˙Âχ ˝ÍÒÔÓ Ú‡ ‚ ÒÚ ‡ÌÂ. ᇠÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ Ô ÓËÁÓ¯ÎË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ ÔÓÁËÚË‚Ì˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ – ÒÓ‚ÓÍÛÔÌ˚È ·‡ÌÍÓ‚ÒÍËÈ Í‡ÔËÚ‡Î Ô Â‚˚¯‡ÂÚ Ò„ӉÌfl 1 Ú ÎÌ ÒÛÏÓ‚ Ë ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò 2000 „. ‚ÓÁ ÓÒ ‚ 7,4 ‡Á‡, ·ÓΠ˜ÂÏ ‚ ‰‚‡ ‡Á‡ Û‚Â΢Ë·Ҹ ÒÂÚ¸ ·‡ÌÍÓ‚ÒÍËı Û˜ ÂʉÂÌËÈ. ÄÍÚË‚ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ÒÂÚ¸ ÏËÌË-·‡ÌÍÓ‚, ˜ËÒÎÓ ÍÓÚÓ ˚ı ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ò„ӉÌfl ·ÓΠ1800. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÓÚÍ ˚Ú˚È ‰Ë‡ÎÓ„ è ÂÁˉÂÌÚ‡ Ë è ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ Ò ˜ÂÚÍËÏ Ó·ÓÁ̇˜ÂÌËÂÏ ˆÂÎÂÈ Ë Ô ÒÔÂÍÚË‚ ÒӈˇθÌÓ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl ÂÒÔÛ·ÎËÍË, ÍÓÚÓ ˚ ӷÓÁ̇˜ÂÌ˚ ‚ ‰ÓÍ·‰Â, Û͇Á‡ÌË ̇ Ì ‡ÒÍ ˚Ú˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ë ÓÚ‰ÂθÌ˚ Ì‰ÓÒÚ‡ÚÍË, ÔӉڂ ʉ‡˛Ú flÒÌÓÒÚ¸ ‚Á„Îfl‰Ó‚ ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ ̇ ‡θÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌË ‚¢ÂÈ ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ‚ÒÂÎfl˛Ú Û‚Â ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ‰ÓÒÚÓÈÌÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ Ë ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌ ·Û‰ÂÚ ÒΉӂ‡Ú¸ ÔÓ ‰ÂÏÓÍ ‡Ú˘ÂÒÍÓÏÛ ÔÛÚË, Ë ·Û‰ÂÚ ÓÚÍ ˚Ú ‰Îfl ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡. I

94

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

m›flt›r. Ana sanayi sektörlerinde büyük yat›r›m projelersi bafllat›lm›flt›r. Taflkent Enerji Kompleksi’nin modernize edilmesi, Nevai flehrindeki havaalan›n›n rekonstrüksiyonu, Rezak ve Hangaransay barajlar›n›n inflaat› gibi projelerin uygulamas›na devam edilmektedir. ‹hracat potansiyelinin süratle geliflmesi, 2006 y›l›n›n en önemli sonuçlar›ndan biri olmufltur. 2006 y›l›nda haz›r mamul ihracat› %31,5 oran›nda artm›flt›r. Genel itibariyle bu büyüme, geleneksel pamuk lifleri, de¤erli metal ve di¤er hammaddelerin ihracat› sayesinde de¤il, araba, petrol kimyas› ürünleri, metal ürünler, tekstil ürünleri, kablo ve iletken malzeme ve inflaat malzemeleri gibi haz›r mamul ihracat›n›n hacim ve çeflit olarak art›r›lmas› ile elde edilmifltir. Sonuçta haz›r mamul ve hizmetlerin ihracattaki pay› %53’ü aflm›fl, pamuk liflerinin ihracat› ise %17’ye kadar azalm›flt›r.

Özbekistan için 2007 reform y›l› olacak 2007 y›l› için ekonomik geliflmenin ana hedefleri ile öncelikli alanlar›n› aç›klarken Cumhurbaflkan›, ülkeyi ça¤dafl dü-

D›fl Ekonomik ‹liflkiler, Yat›r›m ve Ticaret Bakanl›¤› bünyesinde kurulan Uzinfoinvest Yabanc› Yat›r›mc›lara Bilgi Deste¤i Verme ve ‹flbirli¤i Ajans›, yaln›zca yabanc› ifl çevrelerine ülkedeki yat›r›m koflullar› konusunda genifl bilgi deste¤i vermekle yetinmeyip, çeflitli projelerin gerçeklefltirilmesinde bunlara her türlü yard›m› sa¤lamay› amaç edinmifltir.

2007 y›l›n›n bafl›nda faaliyet gösteren KOB‹’lerin-küçük ve orta boy iflletmeler- say›s› yaklafl›k 350 bine ulaflm›flt›r. Küçük boy iflletmelerin Gayri Safi Yurt ‹çi Has›las›ndaki pay›, 2000 y›l›nda %31 iken, günümüzde %42,1’e kadar yükselmifltir. Ancak KOB‹’lerin makine sanayi ve metal iflleme alanlar›ndaki rolü yetersiz kalmaktad›r. Küçük çapl› iflletmelerin bu sektörlerdeki ihracat pay› yaln›zca %11’i oluflturmaktad›r.

Son y›llarda bankac›l›k sektöründe belirgin olumlu geliflmeler kaydedilmifltir. Günümüzde bankalar›n ortak sermayesi 1 trilyon Sumu aflm›fl olup, 2000 y›l›n›n rakamlar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda 7,4 kat artm›flt›r. Bankac›l›k kurulufllar›n›n a¤›, iki kat büyümüfltür. Bunlar›n say›s› günümüzde 1800’den fazlad›r. Müflterilere bankac›l›k hizmetlerinin yeni çeflitleri sunulmaktad›r.

Kuflkusuz, bu konuflmada sözü edilen ülkenin sosyal ve ekonomik geliflmesinin amaç ve istikballerini net bir flekilde belirleyen Cumhurbaflkan› ile Özbekistan Hükümetinin aç›k diyalogu, daha kullan›lmam›fl potansiyel ile baz› eksiklerin dile getirilmesi, Özbekistan yönetiminin gerçek ekonomik durumu aç›k ve net bir flekilde de¤erlendirdi¤ini ifade ederek, Özbekistan’›n gelece¤e emin ad›mlarla girmesini, demokratik yönde geliflmeyi ve karfl›l›kl› yarar sa¤layan iflbirli¤ine aç›k oldu¤unu kan›tlamaktad›r. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

традиции gelenekler

Кыргызская молитва в ночь «шикама»:

Не пугайте нас грозными ветрами! Абдыкерим Муратов

Бактыгюль Чыныбаева

Помощник директора газеты «Заман-Кыргызстан».

Журналист (Кыргызстан).

fi›kama gecesinde K›rg›z duas›:

Üzerimize rüzgarla gelmeyin!

Abd›kerim Muratov

Bakt›gül Ç›n›bayeva

Zaman K›rg›zistan gazetesi Müdür Yard›mc›s›.

Gazeteci (K›rg›zistan).

˚ „˚ÁÒÍÓÈ „ÓÒÛ‰‡ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ·ÓΠ2200 ÎÂÚ. èÓÎÚÓ ‡ ‰ÂÒflÚ͇ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ÒÚ ‡Ì‡ Òڇ· ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ, ˜ÚÓ Ì ÔÓϯ‡ÎÓ Í˚ „˚ÁÒÍÓÏÛ Ì‡ Ó‰Û ÒÓı ‡ÌËÚ¸ Ó·˚˜‡Ë Ë Ú ‡‰ËˆËË, ÛıÓ‰fl˘Ë ÍÓ ÌflÏË ‚ ‰‡ÎÂÍÓÂ Ô Ó¯ÎÓÂ. ÑÂÚÒÚ‚Ó Á̇ÏÂÌËÚÓ„Ó Í˚ „˚ÁÒÍÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎfl óËÌ„ËÁ‡ ÄÈÚχÚÓ‚‡ ·˚ÎÓ Ô ÓÌËÁ‡ÌÓ Ì‡ Ó‰Ì˚Ï ‰ÛıÓÏ, ˜ÚÓ Ì‡¯ÎÓ ÓÚ ‡ÊÂÌË ‚ Â„Ó Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËflı. Ç ÍÌË„Â ‚ÓÒÔÓÏË̇ÌËÈ ÄÈÚχÚÓ‚ ‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚ: «çÓ˜¸ Ô ‰ Ô Ë·˚ÚËÂÏ Í Ô ‚‡ÎÛ ÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌË «¯Ë͇χ» – ÌÓ˜¸ Ò·Ó Ó‚. äӘ‚¸Â ÒÓ·Ë ‡ÂÚÒfl ‚ Ó‰ÌÓÏ ÏÂÒÚÂ. 燯 ͇ ‡‚‡Ì ÔÓ‰ ‚˜ ·˚Î „ÓÚÓ‚. ÑÎfl Ó‰ÌÓÈ ÌӘ‚ÍË Ì ·˚ÎÓ ÒÏ˚Ò· ÒÚ‡‚ËÚ¸ ·Óθ¯Û˛ ˛ ÚÛ, ‰Îfl Ú‡ÍËı ÌӘ‚ÓÍ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÎËÒ¸ χÎÂ̸ÍË ˛ Ú˚. ÇÓÍ Û„ ÌËı Á‡ÊË„‡ÎË ÍÓÒÚ ˚, Û ÍÓÚÓ ˚ı „ ÂÎËÒ¸ β‰Ë. èÓ‰ „Î˚·‡ÏË ÒÌ„‡ Ë Î¸‰‡ ÚflÌÛÚÒfl ÒÚ Ó„ËÂ, ‚Â΢ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ „Ó ˚. à ‚ ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ Ó‰Ì‡ ÚÓθÍÓ Ï˚Òθ Á‡ÌËχÂÚ ˜ÂÎÓ‚Â͇: ÒÏÓÊÂÏ ÎË Ï˚ Á‡‚Ú ‡ ÛÚ ÓÏ Ô ÂÈÚË ˜Â ÂÁ Ô ‚‡Î? ùÚÓ ÓÊˉ‡ÌË ·˚ÎÓ Úfl„ÓÒÚÌ˚Ï Ë ‰Îfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı. ëÚ‡ ËÍË, ÏÛʘËÌ˚ Ë ÊÂÌ˘ËÌ˚, ÒÓ· ‡‚¯ËÒ¸ ‚ÓÍ Û„ ÍÓÒÚ ‡, Ô ÓÚflÊÌÓ ÔÂÎË Ì‡ Ó‰Ì˚ ÔÂÒÌË, ‚ „ÓÎÓÒ Á‡fl‚Îflfl Ó Ò‚ÓÂÏ ÒÚ ÂÏÎÂÌËË Ë „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË ÔÂ Â·Ó ÓÚ¸ „Ó Ì˚È Ô ‚‡Î: «à ‚ÓÚ Ï˚ ̇ ÔÓ Ó„Â ÌÓ˜Ë. ÑÂÚË, ˛ Ú˚, ÒÚ‡‰‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ‚Ò ̇¯Ë ‚Â˘Ë Á‰ÂÒ¸. å˚ ıÓÚËÏ ‚˚ÈÚË ‚ ÔÛÚ¸ Ë ‚ÒÚ ÂÚËÚ¸ Ô ‚˚ ÎÛ˜Ë ÒÓÎ̈‡. í‡Ï, Á‡ Ô ‚‡ÎÓÏ, ÁÂÎÂÌ˚ ÎÛ„‡, Û˜¸Ë Ò Í ËÒڇθÌÓ ˜ËÒÚÓÈ ‚Ó‰ÓÈ. å˚ ıÓÚËÏ ‚Ò ÎÂÚÓ Ô Ó‚ÂÒÚË Ú‡Ï». èÓÚÓÏ Ó· ‡˘‡˛ÚÒfl Í ‰Ûı‡Ï „Ó : «ç ˜ËÌËÚÂ Ì‡Ï Ô ÂÔflÚÒÚ‚ËÈ! ç ̇Ò˚·ÈÚ ̇ Ì‡Ò ÎË‚ÌÂÈ! ç ÔÛ„‡ÈÚÂ Ì‡Ò „ ÓÁÌ˚ÏË ‚ÂÚ ‡ÏË! ç Á‡ÒÚË·ÈÚ ÔÛÚ¸ ӷ·͇ÏË Ë

ä

96

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÚÛχ̇ÏË! éڂ‰ËÚ ÓÚ Ì‡Ò ·Û Ë! äÎflÌÂÏÒfl, ˜ÚÓ Ë Ï˚ ÚÓÊ β·ËÏ ˝ÚË „Ó ˚, ˝ÚÓ ÌÂ·Ó Ë Ô ‚‡Î! çËÒÔÓ¯ÎËÚ Ҙ‡Òڸ ̇¯ËÏ ‰ÂÚflÏ! èÛÒÚ¸ ̇¯Ë ÒÚ‡‰‡ ˆÂÎ˚ÏË Ë Ì‚ ‰ËÏ˚ÏË ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ flÈÎ˚! à ı ‡ÌËÚÂ Ì‡Ò Ì‡ Ó· ‡ÚÌÓÏ ÔÛÚË! èÛÒÚ¸ ‚Ò ̇¯Ë Ô˜‡ÎË ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl Á‰ÂÒ¸, ‚ÌËÁÛ, Û ÔÓ‰ÌÓÊËfl „Ó . à ÔÛÒÚ¸ ͇ʉ‡fl ÍÓ Ó‚‡, ͇ʉ‡fl ÎÓ¯‡‰¸, ͇ʉ‡fl Ó‚ˆ‡ ËÒÔ˚Ú‡ÂÚ Ò˜‡Òڸ ۂˉÂÚ¸ ÁÂÎÂÌ˚ ÎÛ„‡! å˚ ıÓÚËÏ ÒÎ˚¯‡Ú¸ ˘Â·ÂÚ ÔÚˈ Ë Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ Á‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ÏË, Ô‡ÒÛ˘ËÏËÒfl ‚ÌËÁÛ, ÔÓ‰ „ÓÎÛ·˚Ï Ì·ÓÏ. å˚ ‚ÓÒı‚‡ÎflÂÏ Ë ·Î‡„Ó‰‡ ËÏ ëÓÁ‰‡ÚÂÎfl – íÂÌ„ Ë Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÒÓÁ‰‡Î „Ó Ì˚È Ô ‚‡Î». ÜË‚Û˘Ë ‚˚ÒÓÍÓ ‚ „Ó ‡ı ̇ Ó‰˚ ‚ flÚ, ˜ÚÓ Û Í‡Ê‰Ó„Ó Ô ‚‡Î‡ ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÈ ‰Ûı. è‡ÏË ÒÍË Í˚ „˚Á˚ ‚ ËÎË, ˜ÚÓ ‰Ûı „Ó ÌÓ„Ó Ô ‚‡Î‡ – ˝ÚÓ «ÒÌÂÊÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ÇÓÚ ˜ÚÓ ‡ÒÒ͇Á‡Î Ç. ÅˇÌÍË Ë Ä. É ˛Ì·Â „Û Ó «ÒÌÂÊÌÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ» 䇉˚ íÓÍÓ‚, Ó‰ËÌ ËÁ ÒÚ‡ ÓÊËÎÓ‚ Ô‡ÏË ÒÍÓÈ ‰Â ‚ÌË åÛÍÛ -äÓ ÛωÛ: «Ç 1922 „. Ӊ̇ ÊÂÌ˘Ë̇ Ë ÔflÚ¸ ÏÛʘËÌ ‚˚¯ÎË ËÁ ‰Â ‚ÌË ÄÎË-óÓ ÔÓ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌ˲ Í

evlet gelene¤inin 2200 y›ll›k ve ba¤›ms›zl›¤›m›z›n 12 y›ll›k geçmifline ra¤men milletimizin ulusal gelenekleri bugüne kadar de¤iflmeden hayatta kalabildi. Hatta dünyaca ünlü yazar Cengiz Aytmatov’un çocuklu¤u milli geleneklerle geçmifl ve onlar› eserlerinde yans›tm›flt›r.

D

Cengiz Aytmatov’un hat›ralar›ndan: “Da¤ geçidine varmadan bir önceki gece: ‘Toplanma gecesi’dir, buna ‘fl›kama’ denir.

Göçebe kervan› geçitten önce bir yerde toplan›r. Bizim kervan›m›z akflama do¤ru oraya toplanm›flt›. Büyük göçebe çad›rlar›n› sadece bir geceli¤ine kurmaya de¤mezdi, bu yüzden küçük çad›rlarda dinlenildi.

Etraf›nda insanlar›n ›s›nmas› için atefller yak›ld›. Buz ve kar kütlelerinin alt›nda, sert, güzel ve heybetli da¤lar uzay›p gider.

O an insan tek bir fley düflünür: Yar›n sabah da¤ geçidini nas›l geçece¤iz? Hayvan sürüleri de bu an› tedirgin yaflarlard›.

Yafll›lar ister kad›n olsun, ister erkek, ateflin etraf›nda türküler söyler, da¤ ve geçitlerin ruhuna meydan okuyarak azimlerini dile getirirlerdi: ‘Art›k gecenin ete¤indeyiz. Her fley ve herkes burada; sürüler, aileler, çocuklar, ev eflyalar› ve çad›rlar›m›z. Günefl ›fl›¤›n› görmek için ç›kmak istiyoruz oraya. Geçidin ötesinde yemyeflil çay›rlar, akar dupduru sular. Yaz› geçirmektir arzumuz oralarda.’ Da¤ geçidinin ruhlar›na ise flöyle seslenirler: ‘Bize engel olmay›n! Üzerimize ya¤mur ya¤d›rmay›n! Üzerimize rüzgarla gelmeyin! Bu-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gelenekler традиции

íÓÍÚÓÏÛ¯Û. íÛ‰‡ ‚ÂÎË ‰‚ ‰Ó Ó„Ë. é‰Ì‡ ËÁ ÌËı Ô flχfl, ӂ̇fl, ÌÓ ‰ÎËÌ̇fl. ÖÒÎË Ë‰ÚË ÔÓ ˝ÚÓÈ ‰Ó Ó„Â, ÔÓ̇‰Ó·ËÚÒfl Ú Ë ‰Ìfl. ÇÚÓ ‡fl ‰Ó Ó„‡ ÍÓ ÓÚ͇fl, ÌÓ ‚Òfl ÛÒ˚ԇ̇ ͇ÏÌflÏË, Ô ÓıÓ‰ËÚ ˜Â ÂÁ ÎÂÒ Ë Ú‡ËÚ ‚ Ò· ÏÌÓ„Ó ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÂÈ. èÛÚÌËÍË ·˚ÎË ÏÓÎÓ‰˚ÏË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚· ‡ÎË ÍÓ ÓÚÍËÈ ÔÛÚ¸. èÓ ‰Ó Ó„Â ËÏ Ô Â‰ÒÚÓflÎÓ Ô ÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ Ô ‚‡Î ó˜-íÓ·Û. è Ë·ÎËÁË‚¯ËÒ¸ Í Ô ‚‡ÎÛ, ÓÌË Û‚Ë‰ÂÎË «ÒÌÂÊÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇». ëËθÌÓ ËÒÔÛ„‡‚¯ËÒ¸, ÓÌË Ôӄ̇ÎË ÎÓ¯‡‰ÂÈ Ë ‚ ÌÛÎËÒ¸ ‚ Ò‚Ó˛ ‰Â Â‚Ì˛. èÓ ‰Ó Ó„Â Û ÏÓÎÓ‰ÓÈ íÛ ÒÛÌ, ÍÓÚÓ ‡fl ·˚· ·Â ÂÏÂÌÌÓÈ, ÒÎÛ˜ËÎÒfl ‚˚Íˉ˚¯, Ë Ó̇ ̇ ‚Ò˛ ÊËÁ̸ ÓÒڇ·Ҹ ·ÂÒÔÎÓ‰ÌÓÈ. åÛʘËÌ˚ ÒËθÌÓ Á‡·ÓÎÂÎË». à Ú‡ÍËı ÒÎÛ˜‡Â‚ ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó. èÓÍÎÓÌÂÌËÂ Ô Ë Ó‰Â Ë Ô Ë Ó‰Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËflÏ, ‡ÌËÏËÁÏ Ë ÙÂÚ˯ËÁÏ ‚Ó‚Ò Ì „Ó‚Ó flÚ Ó Ì‚ÂÊÂÒڂ β‰ÂÈ Ë ÌÂÔÓÌËχÌËË Á‡ÍÓÌÓ‚, ÔÓ ÍÓÚÓ ˚Ï ÛÒÚ ÓÂ̇ ÊËÁ̸, ‡ ÒÍÓ Â ÔӉڂ ʉ‡˛Ú ÊË‚Û˜ÂÒÚ¸ ‰ ‚ÌËı ÏÂÒÚÌ˚ı Ó· fl‰Ó‚ Ë Ú ‡‰ËˆËÈ, ÍÓÚÓ ˚ Ô ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ËÁ ‚Â͇ ‚ ‚ÂÍ. àÏÂÌÌÓ ÔÓÍÎÓÌÂÌËÂ Ô Ë Ó‰Â ÒÔ‡ÒÎÓ „Ó ˚ Ë flÈÎ˚ ÓÚ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËı ͇ڇÒÚ ÓÙ. é·˘ÂÌËÂ Ë ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ò Ô Ë Ó‰ÓÈ Ì‡˜Ë̇ÎÓÒ¸ Û Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ò ‡ÌÌÂ„Ó ‰ÂÚÒÚ‚‡ Ë ÒÚ ÓËÎÓÒ¸ ̇ ÓÒÌӂ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÏËÙÓ‚ Ë Ú ‡‰ËˆËÈ. 삇ÊÂÌËÂ Í Ô Ë Ó‰Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ô ÓÌÓÒËÎ ˜Â ÂÁ ‚Ò˛ Ò‚Ó˛ ÊËÁ̸. åÌÓ„Ó ÔÓ‚Â ËÈ Ë Ô ËÏÂÚ ÓÔËÒ‡ÌÓ ‚ ÔÓ‚ÂÒÚË óËÌ„ËÁ‡ ÄÈÚχÚÓ‚‡ «ê‡ÌÌË ÊÛ ‡‚ÎË»: «Ä‰ÊËÏÛ ‡Ú, ÚÓÚ ÏÓÎÓÊ ̇ Ú Ë „Ó‰‡, ÌË ‚ ˜ÂÏ Ë ÌËÍÓ„‰‡ Ì ÛÒÚÛÔËÚ. ìÔ flÏ˚È, Í‡Í Ë¯‡Í. äÓ„‰‡ ÓÚˆ ‰Óχ, Í ÌÂÏÛ ÌÂ Ô Ó·¸Â¯¸Òfl, ·˚‚‡ÎÓ, ËÁ-Á‡ ĉÊËÏÛ ‡Ú‡. ÇÒ ÓÌ Í ÛÚËÚÒfl ‚ÓÁΠÓÚˆ‡. íÓ˜ÌÓ ·˚ ÓÌ Ó‰ËÌ, ‡ ‰ Û„Ë ‚Ó‚Ò Ì ‚ Ò˜ÂÚ. Ñ‚Â Ï·‰¯Ë ÒÂÒÚ ÂÌÍË, ÓÌË ‚‰¸ ÒÓ‚ÒÂÏ Ï‡ÎÂ̸ÍË ÚÓ„‰‡ ·˚ÎË, Ë ÚÂ, ·˚‚‡ÎÓ, Ò Ô·˜ÂÏ Á‡‚Ó‚˚‚‡ÎË ÓÚˆÓ‚ÒÍË ·ÒÍË. ëÓÒÂ‰Ë Ë Ú Ì ÔÓÌËχÎË, ˜ÚÓ Á‡ Ô Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ ڇ͇fl Ï·‰¯Â„Ó Ò˚̇ Í ÓÚˆÛ. ҷ͇ Ä ÛÛÍ‡Ì ÒÚ Ó„‡fl, ÒÛı‡fl, Í‡Í Ô‡Î͇, ÒÓ ÒÍ ËÔÛ˜ËÏ „ÓÎÓÒÓÏ,  ‚Ò ·ÓflÚÒfl. í‡Í ‚ÓÚ, Ó̇ Ì ‡Á Ë Ì ‰‚‡ Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡Î‡, Ûı‚‡ÚË‚ ÍÓ fl‚˚ÏË Ô‡Î¸ˆ‡ÏË Ä‰ÊËÏÛ ‡Ú‡ Á‡ ÛıÓ. å‡Ú¸ ÓÚ¯ÂÔ˜ÂÚÒfl, ÓÚÔβÂÚÒfl, ÔÓ‰Á‡Ú˚θÌË͇ ÓÚ‚ÂÒËÚ Ä‰ÊËÏÛ ‡ÚÛ, ÌÓ ·‡·ÍÂ Ä ÛÛÍ‡Ì Ô ÂÍÓÒÎÓ‚ËÚ¸ Ì ÒÏ·». ĉÊËÏÛ ‡Ú ·˚Î ‚ÚÓ ˚Ï Ò˚ÌÓÏ ÅÂÍ·‡fl Ë Ï·‰¯ËÏ · ‡ÚÓÏ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ ‡Ú‡. éÌ ·˚Î Ò‡Ï˚Ï Ï·‰¯ËÏ ÏÛʘËÌÓÈ ‚ ‰ÓÏÂ. à Â„Ó ·‡ÎÓ‚‡ÎË ·Óθ¯Â. ëӄ·ÒÌÓ Í˚ „˚ÁÒÍËÏ Ú ‡‰ËˆËflÏ, ÔÓÒΠÓʉÂÌËfl ‚ÚÓ Ó„Ó Â·ÂÌ͇ ‚ ÒÂϸ ÒÚ‡ ¯ËÈ ÛÒÚÛÔ‡ÂÚ ÏÂÒÚÓ Ï·‰¯ÂÏÛ. Ç ‡ÌÌË „Ó‰˚ ĉÊËÏÛ ‡Ú ·˚Î Î˯ÂÌ ÓÚˆÓ‚ÒÍÓÈ Î‡ÒÍË, ‡‰ÓÒÚË ·˚Ú¸ fl‰ÓÏ Ò ÓÚˆÓÏ. ÇËÌÓ‚‡Ú‡ ‚ ˝ÚÓÏ ·˚· ‚ÓÈ̇. Ä‚ÚÓ Ì‡ Ô ‚˚È ÔÎ‡Ì ‚˚‰‚Ë„‡ÂÚ ÙË„Û Û Ä ÛÛ͇Ì, ÍÓÚÓ ‡fl Ì ıÓ˜ÂÚ Ô ËÌflÚ¸ ‚Ó ‚ÌËχÌË ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍÓÂ

YAZ 2007, SAYI: 25

ÒÓÒÚÓflÌË ·ÂÌ͇. «Ä ÛÛ͇̻ ÔÓÍ˚ „˚ÁÒÍË Á̇˜ËÚ «˜ËÒÚ‡fl», «ÌÂÚ ÓÌÛÚ‡fl». çÓ „ ÓËÌfl ÔÓ‚ÂÒÚË – Ô flχfl Ô ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÒÚ¸ Ò‚ÓÂÏÛ ËÏÂÌË. ëÚÓËÚ Ä‰ÊËÏÛ ‡ÚÛ Ô ËÒÎÓÌËÚ¸Òfl Í ÓÚˆÛ, Ó·ÌflÚ¸ Â„Ó Á‡ ¯Â˛, ÚÛÚ ÊÂ Ä ÛÛÍ‡Ì Ì‡˜Ë̇ÂÚ ÁÎËÚ¸Òfl, ÓÚÌËχÂÚ Â·ÂÌ͇ ÓÚ ÓÚˆ‡, Í Ë˜ËÚ Ì‡ Ì„Ó. ì Ä ÛÛÍ‡Ì Ì ·˚ÎÓ ‰ÂÚÂÈ, ÔÓÚÓÏÛ Ï‡Ú¸ ĉÊËÏÛ ‡Ú‡ Á‚‡Î‡  «ÍÛÛ·‡¯».

Остерегайтесь прослыть «куубашем» «äÛÛ·‡¯» – Ó‰ÌÓ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÒÚ ‡¯Ì˚ı Ô ÓÍÎflÚËÈ Û Í˚ „˚ÁÓ‚. ÖÒÎË ıÓÚflÚ ÍÓÏÛÚÓ ÔÓÊ·ڸ Á·, „Ó‚Ó flÚ: «óÚÓ· Ú˚ ‚Ò˛ ÊËÁ̸ Ô ÓÊËÎ ÍÛÛ·‡¯ÂÏ!» çÓ Ú‡ÍÓÂ Ô ÓÍÎflÚË Ò͇Á‡Ú¸ ÌÂÔ ÓÒÚÓ. ç‡ ˝ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÒÓ‚ÒÂÏ ÓÚ˜‡fl‚¯ËÈÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓ Ó„Ó Ó·Ë‰ÂÎË Ó˜Â̸ ÒËθÌÓ. ÅÛÍ‚‡Î¸ÌÓ Á̇˜ÂÌË «ÍÛÛ·‡¯»: «èÛÒÚ¸ „ÓÎÓ‚‡ Ú‚Ófl Ò„ÌËÂÚ», ‡ ‚ Ô ÂÌÓÒÌÓÏ ÒÏ˚ÒΠ˝ÚÓ ‚˚ ‡ÊÂÌË ÓÁ̇˜‡ÂÚ ÛÏ ÂÚ¸, Ì ÓÒÚ‡‚Ë‚ ÔÓÚÓÏÒÚ‚‡. ùÚÓ Ô ÓÍÎflÚË ÒӉ ÊËÚ Û„ ÓÁÛ Ô ÂÍ ‡˘ÂÌËfl Ó‰‡. éÚˆ „ Ófl Í˚ „˚ÁÒÍÓ„Ó ˝ÔÓÒ‡ äÛ Ï‡Ì·Â͇ ̇Á‚‡Î íÂËÚ·Â͇ «ÍÛÛ·‡¯» Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÓÚ Ì ‰‡Î Ò˚ÌÛ ÍÓÌfl. í‡Í Ë ÔÓ‚ÂÎÓÒ¸ Ò Â‰Ë Í˚ „˚ÁÓ‚ ̇Á˚‚‡Ú¸ ̉ӷ ˚ı β‰ÂÈ

lut veya sisle görmemizi engellemeyin! F›rt›nalardan bizi koruyun! Yemin ederiz ki, bu gökyüzünü, bu geçidi ve bu da¤lar› bizler de seviyoruz. Çocuklar›m›za mutluluk verin! Hayvanlar›m›z Cayloo’ya sa¤ salim vars›nlar! Dönüfl yolumuzu da koruyun!

Bütün s›k›nt›lar›m›z› burada, afla¤›da b›rak›n! Hayvanlara, her ine¤e, her koyuna, her ata çay›rlar› görme mutlulu¤unu yaflat›n!

Kufl c›v›lt›lar›n› duymak ve gökyüzü çad›r›n›n alt›ndaki hayvanlar› seyretmek istiyoruz. Yarat›c› Tanr›’ya teflekkür ederiz, flükürler olsun ki, da¤ geçidi var.”

Genellikle yüksek da¤l› yerlerin halk› her geçidin kendi sahibi veya ruhu oldu¤una inan›r. Örne¤in baz› Pamirli K›rg›zlar da¤ geçidi ruhunun “Vahfli Adam” oldu¤una inanm›fllard›r. Pamir’in MukurKorumdu köyünün ihtiyar adam› Kad›r Tokoyev, V. Biyanki ve A. Gryünberg’e Vahfli Adam hakk›nda flöyle bir olay anlatm›flt›r: 1922 y›l›nda Ali-Çor köyünden befl yi¤it ve bir kad›n Toktomufl mahallesine iki günlük yolculu¤a ç›km›fllar. Mahalleye iki yoldan girilir. Birisi dümdüz, tehlikesiz ama uzak, üç günde ancak ulafl›labilir. ‹kincisi de çok zor, tafll›, ormanl› ama k›sa ve tehlikeliydi. Gençler uzak yola ç›kmadan vazgeçerek k›sa yola koyuldular. Yolda Çeç-Töbü geçidi vard›. Geçide ulafl›rken karfl›lar›nda “Vahfli Adam”› gördüler. Korkudan ne yapacaklar›n› unutarak var gücüyle atlar› sürüp köylerine geri döndüler. Dönüflte hamile kad›n Tursun’un çocu¤u düflerek ömrü boyunca k›s›rl›k hastal›¤›na tutuldu. Di¤er alt›

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

97

традиции gelenekler

«ÍÛÛ·‡¯». Ç˚ ‡ÊÂÌË ËÒÔÓθÁÛÂÚÒfl ‚ ̇ Ó‰Â Ë ‚ ̇¯Ë ‰ÌË. è ÓËÁÌÂÒfl «ë‡Ï (҇χ) Ú˚ ÍÛÛ·‡¯», Ô ËÌflÚÓ ·˚ÎÓ ÒÔβÌÛÚ¸ Ú Ë ‡Á‡: Û Í˚ „˚ÁÓ‚ Ú‡Í ·˚ÎÓ Ô ËÌflÚÓ Ô Ë Ô ÓËÁÌÂÒÂÌËË ÔÎÓıÓ„Ó ÒÎÓ‚‡ ËÎË Ô Ë ÒÓ‚Â ¯ÂÌËË ÔÎÓıÓ„Ó ÔÓÒÚÛÔ͇. í‡Í ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÎÓ‚ÌÓ ÓÒ‚Ó·Óʉ‡ÂÚÒfl ÓÚ Ì‡Í‡Á‡ÌËfl Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Á‡ Ò‚ÓË ÒÎÓ‚‡ ËÎË ÔÓÒÚÛÔÍË. èÓÒΠ‰Ó΄ÓÈ ‰Ó Ó„Ë ËÎË ÔÓÒΠ‡‚‡ ËË ·Â ÛÚ ˜‡¯ÍÛ Ò ‚Ó‰ÓÈ, Ôβ˛Ú ‚ ÌÂÂ Ú Ë ‡Á‡, ÔÓÒΠ˜Â„Ó ‚Ó‰Û ‚˚ÎË‚‡˛Ú ̇ ÁÂÏβ. ëÔ΂˚‚‡ÌË – ˝ÚÓ Á‡˘ËÚ‡ ÓÚ ÁÎ˚ı ÒËÎ, ÓÚ ÌÂÒ˜‡ÒÚËÈ. èÓ˜ÂÏÛ ËÏÂÌÌÓ Ú Ë ‡Á‡? Ç Ì‡ Ó‰Ì˚ı ÔÓ‚Â ¸flı ˜ËÒÎÓ «Ú Ë» ӷ·‰‡ÂÚ Ï‡„˘ÂÒÍÓÈ ÒËÎÓÈ. ùÚÓ ˜ËÒÎÓ ˜‡ÒÚÓ ‚ÒÚ Â˜‡ÂÚÒfl Ë ‚ ÛÒÚÌÓÏ

ÒÔ‡Ú¸, ̇ Ò ‰ˆÂ ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ÏÓfl ÔӉۯ͇ – ·Ó„‡Ú‡fl ͇Á̇, flÁ˚Í ÏÓÈ ˜ËÒÚ, ÚÓθÍÓ ·˚ ÓÚˆ ‚ ÌÛÎÒfl!». í‡Í‡fl ÏÓÎËÚ‚‡ ÚÓÊ ·Â ÂÚ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ̇ Ó‰Ì˚ı ÔÓ‚Â ¸flı. Ç Â„ËÓ̇ı, „‰Â ÔÓÎÛ˜ËÎ ‡Á‚ËÚË ËÒ·Ï, Ô ËÌflÚÓ Ô ÓËÁÌÂÒÚË Ô ‰ ÒÌÓÏ «ò‡ı‡‰Û»1, Ô Ó˜ËÚ‡Ú¸ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÒÛ ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓ ‡Ì‡, ÒÔβÌÛÚ¸ Ú Ë ‡Á‡ Ì‡Ô ‡‚Ó, Ú Ë ‡Á‡ ̇΂Ó, Ú Ë ‡Á‡ ‚‚ ı. ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÓ‚Â ¯Ë‚¯ËÈ Ô ‰ ÒÌÓÏ ˝ÚÓÚ ËÚÛ‡Î, ·Û‰ÂÚ ÒÔ‡Ú¸ ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ‚ Â„Ó ‰ÓÏ Ì ‚ÓȉÛÚ ‚Ó ˚ ËÎË ‡Á·ÓÈÌËÍË. ÄÌ‡Ú‡È Ô Ë·‡‚ÎflÂÚ Í ˝ÚÓÏÛ ÔÓÊ·ÌËÂ Ó ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËË Ò Ù ÓÌÚ‡ ÓÚˆ‡. «åÓfl ÔӉۯ͇ – ·Ó„‡Ú‡fl ͇Á̇» – ˝ÚË ÒÎÓ‚‡ ÒËÏ‚ÓÎËÁË Û˛Ú ‰Ó· Ó Ë Û‰‡˜Û. «ä‡Á̇» ÓÁ̇˜‡ÂÚ Ì ÚÓθÍÓ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó, ÌÓ

Согласно кыргызским традициям, после рождения второго ребенка в семье старший уступает место младшему.

K›rg›z geleneklerine göre ailede ikinci çocuk do¤du¤unda, büyük çocuk küçü¤üne yer verir.

Anne-babas›n›n oca¤›ndan ayr›l›r. ̇ Ó‰ÌÓÏ Ú‚Ó ˜ÂÒÚ‚Â Í˚ „˚ÁÓ‚: Ú Ë · ‡Ú‡, Ú Ë ÚÓ‚‡ ˢ‡, Ú Ë ‰Óχ, Ú Ë „Ó‰‡, Ú Âڸ ÒÓ·˚ÚËÂ Ë Ú.‰. …ëÔβÌÛ‚ Ë ÓÚ‚ÂÒË‚ ĉÊËÏÛ ‡ÚÛ ÔÓ‰Á‡Ú˚θÌËÍ, χڸ Ô Ó„Ì‡Î‡ Â„Ó ‚ ‰ÓÏ. èÓ‰Á‡Ú˚θÌËÍ Ì „Ó‚Ó ËÚ Ó ÌÂβ·‚Ë Ï‡ÚÂ Ë Í Ò˚ÌÛ. ëÓ‚ÒÂÏ Ì‡Ó·Ó ÓÚ: ÓÌ Á‡˘Ë˘‡ÂÚ Â·ÂÌ͇ ÓÚ ‰Û ÌÓ„Ó „·Á‡. è Ó„ÓÌflfl ·ÂÌ͇ ‚ ‰ÓÏ, χڸ Ô Â‰Óı ‡ÌflÂÚ Â„Ó ÓÚ ÌÂÒ˜‡ÒÚ¸fl Ë Ò„Î‡Á‡. ëӄ·ÒÌÓ Ì‡ Ó‰Ì˚Ï ÔÓ‚Â ¸flÏ, Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Ó̇ ÒÚ ÂÏËÚÒfl Á‡˘ËÚËÚ¸ ÌÂËÒÔÓ ˜ÂÌÌ˚È, ˜ËÒÚ˚È ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÈ ÏË Â·ÂÌ͇ ÓÚ ‚̯ÌËı ‚ ‰Ì˚ı ‚ÎËflÌËÈ. Ç ÚÂı ÊÂ Ú ‡‰ËˆËflı ÓÒ Ë Ä̇ڇÈ. á‡Ò˚Ô‡fl, ÓÌ Í‡Ê‰Û˛ ÌÓ˜¸ ¯ÂÔÚ‡Î: «ü ΄

98

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ. è ‰ ÒÌÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÚ‡ ‡ÂÚÒfl ‰Ûχڸ Ó ıÓ Ó¯ÂÏ. ì Í˚ „˚ÁÓ‚ Ô ‰ ÒÌÓÏ Ô ËÌflÚÓ ÛÏ˚Ú¸Òfl, ‚˚ÈÚË Ì‡ ÛÎËˆÛ Ë ‚‰ÓıÌÛÚ¸ ˜ËÒÚÓ„Ó ‚ÓÁ‰Ûı‡. ùÚ‡ Ú ‡‰ËˆËfl – ÓÒÌÓ‚‡ Í ÂÔÍÓ„Ó, ıÓ Ó¯Â„Ó Ò̇. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ Á‡Ò˚Ô‡Ú¸ Ò ıÓ Ó¯ËÏË, Ô ËflÚÌ˚ÏË Ï˚ÒÎflÏË. ÄÌ‡Ú‡È ÔÓÎÛ˜ËÎ Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ Í˚ „˚ÁÒÍÓ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ. éÌ Ê‡Ê‰ÂÚ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËfl ÓÚˆ‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Í Ì‡ Ó‰Ì˚Ï ËÚÛ‡Î‡Ï Ô Ë·‡‚ÎflÂÚ Ë Ò‚Ó Ê·ÌËÂ. ëӄ·ÒÌÓ Í˚ „˚ÁÒÍËÏ Ó·˚˜‡flÏ, Ò‚ÓË ‚Â˘Ë ÓÚˆ Á‡‚¢‡ÂÚ Ò˚ÌÛ ËÎË Ô ‰‡ÂÚ Ëı ÂÏÛ Ô Ë ÊËÁÌË. íÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÓÌ ‚˚ ‡Ê‡ÂÚ ‰Ó‚ Ë Ò˚ÌÛ Ë Ì‡‰ÂÊ‰Û Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÓÚ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ‚Á ÓÒÎÓ„Ó ‚ÓÁ ‡ÒÚ‡. ÖÒÎË

yi¤itler de çok a¤›r bir hastal›¤a yakalanm›fllar. Buna benzer olaylar çoktur. ‹nsan›n, tabiat› canl› kabul etmesi ve ona tap›nmas›, putperest ve animizm anlay›fllar›, kainat›n s›rlar›n› bilmezlikten de¤il, atalardan kalm›fl milli inançlar›n devam etti¤ini ispatlamakta. Oysa bu milli ekolojik inançlar olmad›¤› takdirde K›rg›z yaylalar› tafll› ve kurak toprak parças›na dönerdi. Dolay›s›yla etnik ve ekolojik terbiye çocu¤un tabiat› anlamaya bafllamas›yla beraber ömrünün sonuna kadar devam eder.

Bunun gibi milli inançlarla dolu Cengiz Aytmatov’un Erken Dönen Turnalar eserinden bahsetmifltik. Eserde flöyle bir cümle geçer: “Üç yafl küçük Ac›murat çok kabad›r. Sanki Bekbay’›n ne ondan baflka çocu¤u vard›. Sanki onun gibi babas›n› seven evlat yoktu. Buna komflular her zaman flafl›r›rlard›. Aruukan adl› komflu ihtiyar kad›ndan tüm köy korkard›. Onun heybetli bak›fllar› baflkalar› için çok korkunçtu. Çok kaba ve yüksek sesle konuflan birisiydi. Ac›murat’›n kendini babas›na okflatt›¤›n› görünce uzun kollar›yla onu babas›ndan çekerek: “Aptal çocuk! Babana neden böyle davran›yorsun? Bu huyun, ili¤e alamet de¤il. E¤er bir bela olacaksa çocuk babas›na böyle sar›l›r. Bu evlat de¤il, bir bela!

Ona böyle yapmas›n› yasaklay›n yahu!

Kendi bafl›na gelsin ‘kak bafl!’ diye m›r›ldanarak Sultanmurat’›n annesi o¤lunun kafas›na vurarak yere tükürür ve eve kovalard›. Fakat Aruukan annenin karfl›s›na ç›karak kimse onunla münakafla edemezdi.”1 Ac›murat Bekbay’›n ikinci o¤lu, Sultanmurat’›n küçük kardefliydi. Demek ki evin en küçük o¤luydu. Dolay›s›yla onun fl›mar›k olmas› do¤ald›r. Çünkü K›rg›z geleneklerinde evde bir çocuktan sonra bir çocuk daha do¤arsa, büyük çocuk küçü¤üne yer verir. Anne-babas›n›n oca¤›ndan ayr›l›r. Di¤er taraftan Ac›murat babas›na olan çocukluk sevgisini, ona kendini okflatma ve onunla beraber olma imkan›na tam sahip olamad›. Bununla savafl belas›n› göstermek isteyen yazar çocu¤un psikolojik durumunu anlayamayan Aruukan’› ön plana ç›kar›r. “Aruukan”, “aruu” yani temiz, bakire demektir. Fakat eserdeki Aruukan onun tam tersidir. O yüksek sesle sinirli konuflarak babas›na sar›lan Ac›murat’› her zaman ondan kopar›r, ona k›zar, küfür eder. Kendisi de çocuk sahibi olmad›¤›ndan olsa gerek, Ac›murat’›n annesi ona “kak bafl” der.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gelenekler традиции

ÓıÓÚÌËÍ ‚ˉËÚ Û Ò˚̇ Úfl„Û Í ÓıÓÚÂ, ÓÌ ÓÚ‰‡ÂÚ ÂÏÛ Ò‚Ó ÛʸÂ, Ô‡ı‡ ¸ – ÏÓÚ˚„Û, ÔÓ ÚÌÓÈ – Ë„ÎÛ, ̇ÂÁ‰ÌËÍ – ÎÓ¯‡‰¸. è ‰‡˜‡ ‚¢ÂÈ ÚÓÊ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÒÓ·˚Ï ËÚÛ‡ÎÓÏ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ‚¢¸˛ ÓÚˆ Ô ‰‡ÂÚ Ò˚ÌÛ Ô ‡‚Ó Ì‡ ̇ÒΉÒÚ‚Ó Ë Ô ‡‚Ó ·˚Ú¸ „·‚ÓÈ ÒÂϸË. Ç ÔÓ‚ÂÒÚË «ê‡ÌÌË ÊÛ ‡‚ÎË» ÓÚˆ Ô ‰‡ÂÚ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ ‡ÚÛ Û‰Ë· Ë ÍÓÌÂÈ: ó‡·‰‡ ‡ Ë óÓÌÚÓ Û. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ ÓÚˆ ‰‡Î ÔÓÌflÚ¸ Ò˚ÌÛ, ˜ÚÓ Ë‰ÂÚ Ì‡ ‚ÓÈÌÛ Ë Á‡‚¢‡ÂÚ ÂÏÛ ‰ÓÏ, ÒÂϸ˛, ̇ Ó‰. ç ÒÎÛ˜‡È̇ ÒËθ̇fl Ô Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ ‡Ú‡ Í ÎÓ¯‡‰flÏ, ÍÓÚÓ ˚ı ÓÌ Ì‡Á˚‚‡ÂÚ Ì Ë̇˜Â, Í‡Í « ÓʉÂÌÌ˚ ÓÚ ä‡Ï·‡ -ÄÚ˚»2. àÒÚÓ ËÍ Ë ÔËÒ‡ÚÂθ äÂ̄¯ ÑÊÛÒÛÔÓ‚ Ô Ë‚Ó‰ËÚ ‰ Â‚Ì˛˛ Í˚ „˚ÁÒÍÛ˛ ÔÓÒÎӂˈÛ, ÍÓÚÓ ‡fl „·ÒËÚ: «ç‡ Ó‰, Û ÍÓÚÓ Ó„Ó ÌÂÚ ÔÓÍ Ó‚ËÚÂÎfl, Ì ÏÓÊÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ̇ Ó‰ÓÏ». ùÚ‡ ÔÓÒÎӂˈ‡ ÔÓfl‚Ë·Ҹ ¢ ‚ Ô ËÓ‰ ÚÂÌ„ ˇÌÒÚ‚‡ Ë ‰Ó¯Î‡ ‰Ó ̇¯Ëı ‰ÌÂÈ. Ç ‰ ‚ÌÓÒÚË Í˚ „˚Á˚ ‚ ËÎË, ˜ÚÓ ‰ÛıË-ÔÓÍ Ó‚ËÚÂÎË Á‡˘Ë˘‡˛Ú Ëı ̇ Ó‰ ÓÚ ÒÚ ‡ıÓ‚, ‡Á‰Ó Ó‚, ÏÂʉÓÛÒӷˈ. ì Í˚ „˚ÁÓ‚ ·˚ÎÓ 54 ‰Ûı‡-ÔÓÍ Ó‚ËÚÂÎfl. ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ ËÁ ÌËı: å‡Î‡·‡È ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ÄÍ-Ňȷ˘ (ä‡È·Â ÂÌ) – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÓÎÂÌÂÈ, ò‡Èχ ‰‡Ì – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÁÏÂÈ, á‡Ì„ËŇ·‡ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ·˚ÍÓ‚, óËÂ-ÄÚ‡ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ Í ˚Ò, äÛχÈËÍ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÒÓ·‡Í, óÓÎÔÓÌ-ÄÚ‡ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ӂˆ, ä‡Ï·‡ -ÄÚ‡ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÎÓ¯‡‰ÂÈ, éÈÒÛÎ-ÄÚ‡ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ‚ ·Î˛‰Ó‚, òËÈԇ̄-ÄÚ‡ (ó˘‡Ì„-ÄÚ‡) – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÍÓÁ, ÅÛÛ̉‡ˆËÍ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÔÚˈ, ÑÛΉÛÎ (ÑÊÂÎχflÌ) – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ Ò͇ÍÓ‚˚ı ÎÓ¯‡‰ÂÈ, ä‡ ‡-ó‡flÌ – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ‚ÓÎÍÓ‚, ëÓÎÚÓÌ-å „ÂÌ·Ë – ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ Ï˚¯ÂÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ, Ó· ‡˘‡flÒ¸ Í ÎÓ¯‡‰flÏ, ·ÂÌÓÍ ÛÔÓÏË̇ÂÚ ËÏfl Ëı ÔÓÍ Ó‚ËÚÂÎfl, ˜ÚÓ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Í˚ „˚ÁÒÍËÏ Ú ‡‰ËˆËflÏ. ãÓ¯‡‰¸ ÔÓθÁÛÂÚÒfl ÓÒÓ·˚Ï Û‚‡ÊÂÌËÂÏ Û Ì‡ Ó‰‡, ‚‰¸ Ó̇ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Ë Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ Ô ‰‚ËÊÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ë Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ Ô ‚ÓÁÍË „ ÛÁÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ë Ó· ‡˘‡˛ÚÒfl Í ÌÂÈ Î‡ÒÍÓ‚Ó: «ãÓ¯‡‰Í‡ ÏÓfl». ùÚË Ó·˚˜‡Ë ÒÓı ‡ÌËÎËÒ¸ ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó XX ‚., ÓÌË ÊË‚˚ ‚ Ô‡ÏflÚË ëÛÎÚ‡ÌÏÛ ‡Ú‡. éÌ Ó· ‡˘‡ÂÚÒfl Í ÎÓ¯‡‰flÏ Í‡Í Í

YAZ 2007, SAYI: 25

Sak›n “Kak bafl” olmay›n Milli geleneklerde lanetin en a¤›r› ve kuvvetlisi “kak baflt›r.” “Hayat›n› kak bafl olarak geçir!” derler en sevmedi¤i insanlara.

Bu lanet bofl yere söylenmez. Ancak birisinden çok ac› görmüfl ve onun yüzünden en yak›n adamlar›ndan ayr›lm›fl insan ona karfl› “kak bafl” der. “Kak bafl” – “kafan çürüsün” anlam›nda. Ama sadece kafas› çürümek anlam›nda de¤il, mecaz olarak “nesilsiz kal” veya “çocu¤un olmadan öl” anlam›ndad›r. “Kak”, di¤er anlam›yla “son”, “bitti” anlam›na da gelmektedir. Burada “insan›n gelece¤ine son ver” mecazi laneti de vard›r.

O¤luna at›n› vermeyen Kurmanbek’in babas› Teyitbek’e “kak bafl” lanetini söylenmifltir. Destandan olsa gerek, K›rg›zlar di¤erlere iyilik yapmayan, hay›rs›z insanlara “kak

Духи-покровители кыргызов K›rg›z pirlerinden baz›lar› Покровитель животных/Hayvan Piri Малабай/Malabay Покровитель оленей/Geyik Piri Ак-Байбиче/ Ak Baybiçe Покровитель змей/Y›lan Piri Шаймардан/fiaymerden Покровитель быков/S›¤›r Piri Занги-Баба/Zangi Baba Покровитель крыс/Fare Piri Чие-Ата/Çiye Ata Покровитель собак/Köpek Piri Кумайик/Kumay›k Покровитель овец/Koyun Piri Чолпон-Ата/Çolpon-Ata Покровитель лошадей/At Piri Камбар-Ата/Kambar-Ata Покровитель верблюдов/Deve Piri Ойсул-Ата/Oysul-Ata Покровитель коз/Keçi Piri Шийпанг-Ата/fi›ypang Ata Покровитель птиц/Kufl Piri Буундацик/Buuday›k Покровитель волков/Kurt Piri Кара-Чаян/Kara Çayan Покровитель мышей/ Da¤ S›çan› Piri Солтон-Мергенбир/Solton Mergendir

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

99

традиции gelenekler

„ ÓflÏ ‚ÂÎËÍËı ˝ÔÓÒÓ‚, ‰ÂÎËÚÒfl Ò ÌËÏË ÒÓÍ Ó‚ÂÌÌ˚ÏË Ï˚ÒÎflÏË Ó· ÓÚˆÂ. Ç ˝ÚÓÏ Ó‰ÌÓ ËÁ Ô Ófl‚ÎÂÌËÈ Ì‡ Ó‰Ì˚ı ‚ ӂ‡ÌËÈ Í˚ „˚ÁÓ‚ ‚ Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË.

«Ширалга» – символ взаимопомощи Ç ÔÓ‚ÂÒÚË «ê‡ÌÌË ÊÛ ‡‚ÎË» ÏÓÊÌÓ ‚ÒÚ ÂÚËÚ¸ Ô ËÏ ˚ Ôӂ‰ÂÌËfl β‰ÂÈ, Ì ÔÓ‰‰‡˛˘ËÂÒfl Ó·˚˜ÌÓÈ ÎÓ„ËÍÂ, ÌÓ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ë ̇ˆËÓ̇θÌ˚Ï Ú ‡‰ËˆËflÏ. Ç ÔÓ‚ÂÒÚË ÂÒÚ¸ ÒˆÂ̇ ‚ÒÚ Â˜Ë ‡·ÓÚ‡˛˘Ëı ‚ ÔÓΠ‰ÂÚÂÈ Ò ÓıÓÚÌË͇ÏË, ‚ÓÁ‚ ‡˘‡˛˘ËÏËÒfl Ò ÓıÓÚ˚. ëӄ·ÒÌÓ Í˚ „˚ÁÒÍËÏ Ú ‡‰ËˆËflÏ, ‚ÒÚ ÂÚË‚ ‰‡Ê ÌÂÁ̇ÍÓÏÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇, ÓıÓÚÌËÍ Ó·flÁ‡Ì Û„ÓÒÚËÚ¸ Â„Ó ÏflÒÓÏ. ùÚÓÚ ÍÛÒÓÍ ÏflÒ‡ ̇Á˚‚‡ÂÚÒfl «¯Ë ‡Î„‡». Ñ‚‡ ÓıÓÚÌË͇, ÔÓ‚ÒÚ Â˜‡‚¯ËÒ¸ Ò ÌÂÁ̇ÍÓÏ˚ÏË ËÏ ‡Í҇‚ÒÍËÏË Â·flÚ˯͇ÏË, ‰‡ÎË ËÏ ÌÂÏÌÓ„Ó ÓÎÂÌËÌ˚. ë Ô ‚Ó„Ó ‚Á„Îfl‰‡, Ú‡ÍÓ Ôӂ‰ÂÌË ÓıÓÚÌËÍÓ‚ ͇ÊÂÚÒfl Ì‚ ÓflÚÌ˚Ï Ô Ófl‚ÎÂÌËÂÏ ˘Â‰ ÓÒÚË ‚ „ÓÎÓ‰ÌÓ ‚ ÂÏfl ‚ÓÈÌ˚. çÓ ÓÌÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈ Ú ‡‰ËˆËÂÈ Í˚ „˚ÁÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ ‡Ú Ë Â„Ó ÚÓ‚‡ Ë˘Ë ÓÚ ‚ÒÂ„Ó Ò ‰ˆ‡ ·Î‡„Ó‰‡ flÚ ÓıÓÚÌËÍÓ‚, ÍÓÚÓ ˚ ‰‡Ê ‚ ÚflÊÂÎ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÎÂ‰Û˛Ú Ú ‡‰ËˆËË. Ä‚ÚÓ ıÓÚÂÎ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ Ó·˚˜‡È ‰‡‚‡Ú¸ «¯Ë ‡Î„Û» Ì ·˚Î Á‡·˚Ú ‚ XX ‚. Ö˘Â Ó‰Ì‡ ÒˆÂ̇ ËÁ ÔÓ‚ÂÒÚË «ê‡ÌÌË ÊÛ ‡‚ÎË» ‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚ Ó ÚÓÏ, Í‡Í ‡·ÓÚ‡˛˘Ë ‚ ÔÓΠχθ˜Ë¯ÍË Û‚Ë‰ÂÎË ‚‰‡ÎÂÍ ÓıÓÚÌË͇. äÓ„‰‡ ÚÓÚ Ô Ë·ÎËÁËÎÒfl Í ÌËÏ, χθ˜ËÍË ÔÓÔ ÓÒËÎË «¯Ë ‡Î„Û». éıÓÚÌËÍ, ÌÂ

100

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ò͇Á‡‚ ÌË ÒÎÓ‚‡, ÔÓÒÔ¯ÌÓ Û‰‡ÎËÎÒfl. ê·flÚ‡ ·˚ÎË Ó˜Â̸ ۉ˂ÎÂÌ˚. «Ä Ô ËÏ ÌÓ ˜Â ÂÁ ÔÓΘ‡Ò‡ ÔÓfl‚ËÎÒfl ‚ÚÓ ÓÈ ÓıÓÚÌËÍ. éÌ ÚÓÊ Âı‡Î ‚ ÒÚÓ ÓÌÛ „Ó Ë ÚÓÊÂ Ò ÛʸÂÏ. çÓ ÓÌ Ô ÓÂÁʇΠ‰ Û„ËÏ Í ‡ÂÏ, ÔÓ ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ Á‡„Ó̇, Ë ÚÓÊ ËÁ‰‡ÎÂ͇ ÔÓ„Îfl‰˚‚‡Î ‚ Ëı ÒÚÓ ÓÌÛ, Ô ÓÂı‡Î ÏÓΘ‡, Ì Á‡‚ ÌÛÎ, Ì ÔÓÁ‰Ó Ó‚‡ÎÒfl Ò ÔÎÛ„‡ flÏË. Ä ÔÓ·„‡ÂÚÒfl Ò‚Â ÌÛÚ¸ Ò ÔÛÚË, ÔÓÊ·ڸ Ô‡ı‡ flÏ Á‰Ó Ó‚¸fl Ë Û Óʇfl». ä˚ „˚Á˚ ‚ flÚ, ˜ÚÓ ÚÓ„Ó, ÍÚÓ Ì ÒΉÛÂÚ Ì‡ Ó‰Ì˚Ï Ú ‡‰ËˆËflÏ, ʉÂÚ ·Â‰‡. ÇÒÚ Â˜‡ ÓıÓÚÌËÍÓ‚ Ò Â·flÚ‡ÏË – ÒÎÓ‚ÌÓ ˝ÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ Á̇ÌË ̇ Ó‰Ì˚ı Ú ‡‰ËˆËÈ Ë Ó·˚˜‡Â‚. èÓÒΠÒÏ ÚË ˜ÂÎÓ‚Â͇ Â„Ó Ô ËÌflÚÓ ‚ÒÔÓÏË̇ڸ ‰Ó· ˚Ï ÒÎÓ‚ÓÏ. Ç Í˚ „˚ÁÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÔÓÏË̇θÌ˚ ÔÂÒÌË. ìÏ ¯Â„Ó ÓıÓÚÌË͇ ‚Ò„‰‡ ·Î‡„Ó‰‡ flÚ Á‡ «¯Ë ‡Î„Û», ÔÓÒÍÓθÍÛ «¯Ë ‡Î„‡» fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌ˚Ï Ï ËÎÓÏ Û Ó‚Ìfl ‚ ˚, Ò‚flÁË Ò Ì‡ Ó‰ÓÏ, ÔÓ˜ËÚ‡ÌËfl ̇ Ó‰Ì˚ı Ú ‡‰ËˆËÈ. LJÊÌÓ ÏÂÒÚÓ ‚ ÔÓ‚ÂÒÚË Óڂ‰ÂÌÓ ÊÛ ‡‚ÎflÏ. ÜÛ ‡‚ÎË – ÒËÏ‚ÓÎ ‰Ó· ‡ Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl. ä˚ „˚Á˚ ‚ flÚ, ˜ÚÓ ‡ÌÌ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌË ÊÛ ‡‚ÎÂÈ Ò ÁËÏÓ‚ÍË Ó·Â˘‡ÂÚ ÏË Ë ÔÓÍÓÈ ‚ Ú˜ÂÌË ˆÂÎÓ„Ó „Ó‰‡. ê‡ÌÓ ÔÓ‚Á ÓÒ΂¯Ë ‰ÂÚË, ˜¸Ë ÓÚˆ˚ ‚Ó˛˛Ú ̇ Ù ÓÌÚÂ, ËÒÍ ÂÌÌ ‡‰Û˛ÚÒfl ‡ÌÌËÏ ÊÛ ‡‚ÎflÏ. éÚ ÓÚˆÓ‚ Ë ‰Â‰Ó‚ ÓÌË ÒÎ˚¯‡ÎË, ˜ÚÓ ‡ÌÌË ÊÛ ‡‚ÎË ÌÂÒÛÚ ÏË Ë ·Î‡„Ó‰‡Ú¸, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡‰Â˛ÚÒfl ̇ ÓÍÓ̘‡ÌË ‚ÓÈÌ˚ Ë Ò ÌÂÚ ÔÂÌËÂÏ Ê‰ÛÚ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËfl Ò Ù ÓÌÚ‡ ÓÚˆÓ‚. I 1 ò‡ı‡‰‡ – Ó‰ËÌ ËÁ ÔflÚË ÒÚÓÎÔÓ‚ ËÒ·χ –

‚ ‡ ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÂÚ ÅÓ„‡ Í ÓÏ Äηı‡, Ë åÛı‡Ïω Ô Ó ÓÍ Â„Ó.

2 ä‡Ï·‡ -ÄÚ‡ – ÏËÙ˘ÂÒÍËÈ

ÔÓÍ Ó‚ËÚÂθ ÎÓ¯‡‰ÂÈ.

bafl” derler. Günümüzde de bu lanet çok yayg›nd›r.

“Kendi bafl›na gelsin, kak bafl!” diyen anne yere üç defa tükürür. Üç defa tükürmek, milli bir gelenektir, onun anlam› “söyledi¤in lanetler kendi bafl›na gelsin” manas›ndad›r. K›rg›zlar ya kötü söz söyledi¤inde veya düflündü¤ünde sanki suç ifllemifl gibi korkusundan yere üç defa tükürür. Uzak yolculuktan sonra veya bir kaza geçirse kaseye su koyarak ona üç defa tükürür ve sonra suyu yere dökerler. Demek tükürmek kötülüklerin önüne geçmek ve iyili¤i davet etmek âdetidir. Fakat niçin üç defa tükürürler? Çünkü üç rakam›, milli inançlarda kutsald›r. Halk edebiyat›nda da en çok karfl›laflt›rd›¤›m›z rakam üçtür: Üç gün, üç gece, üç kardefl, üç arkadafl, üç ev, üç sene, üçüncü olay v.s.

Böylece anne yere üç defa tükürerek Ac›murat’›n kafas›na yumruk vurarak onu eve kovalar. Kafas›na yumruk vurmak, çocu¤unu sevmeme anlam›nda de¤ildir. Aksine baflkalar›n›n ona nazar› de¤mesin diye kötülüklerden korumakt›r. Çocu¤unu eve kovalayan anne birçok kötü bak›fl ve düflüncelerden onun önlemi al›r. Onun daha kirlenmeyen dünyas›n›n temiz kalmas› için bu flekilde korumak isteyen annenin davran›fl› milli inançlara göre böyledir.

Böyle terbiye ile büyüymüfl Anatay da uyurken: “Yatt›m sakin, yast›¤›m hazine, dilim temiz, iste¤im babam yar›n gelsin” der. Bu istek asl›nda milli gelenek ve inançlardan kaynaklan›r. ‹slâm’›n tesiri-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gelenekler традиции

lar› tan›mad›¤› halde geyik etinden b›rakm›flt›r. Zorla avlad›¤› hayvan›n› tan›mad›¤› insanlara, hatta yiyecek k›tl›¤› yaflanan savafl döneminde vermek insan mant›¤›na s›¤mayan bir cömertliktir. Fakat bu Adet K›rg›z milli geleneklerinde önemli bir yere sahiptir. Dolay›s›yla Sultanmurat ve arkadafllar› çok zor savafl zaman›nda milli âdetlere uyan bu avc›lara en içten teflekkür ederler. Yazar bu âdetle “fl›ralga” vermek töresini 20. asr›n delikanl›lar›n›n bildi¤ini ifade etmeyi istemifltir.

nin kuvvetli oldu¤u bölgelerde Kelime-i fiehadet ve Kur’an okuyup sa¤ taraf›na üç defa, sol taraf›na üç defa, yukar›ya üç defa “süf, süf, süf” deyip uyuyan adam›n rüyas›na korkunç fleyler girmez, evi de h›rs›zeflk›yadan uzak olur. Anatay da o gelene¤i devam ettirerek ama onu kendi iste¤ine göre modernlefltirerek “‹ste¤im babam yar›n gelsin” der. “Yast›¤›n hazine olmas›” iyili¤in sembolü, “hazine” sadece zenginlikten ibaret de¤il. Bu iyilik anlam›na da gelir. ‹nsan yatarken temiz düflünceler tafl›r. K›rg›zlar uyumaya giderken elini yüzünü y›kar ve d›flar› ç›k›p havaya bakarlar. Bu âdetler gece uykusunun normal olmas›n›n, iyi rüyalar görmesinin temel flart›d›r.

Yast›¤a kafas›n› koymufl insan sadece iyi düflüncelerle uykuya dalar. Demek ki Anatay’›n terbiyesi de böyle. Onun iste¤i, babas›n›n savafltan sa¤-salim dönmesidir.

Milli K›rg›z geleneklerine göre bir baba kendi kulland›¤› eflyalar› o¤luna vermelidir. Böyle davranarak o¤lunun büyüdü¤üne inand›¤›n› ve ona güvendi¤ini resmi olarak beyan etmifl olur. Avc› o¤lunun kendi mesle¤ini devam ettirece¤ine inand›¤›nda tüfe¤ini ona teslim eder, çiftçi çapas›n› verir, terzi i¤nesini, binici bindi¤i at›n› o¤luna özel âdetlerle teslim eder. Bu âdetle baba o¤luna kendi haklar›n› ve miras›n› teslim eder. Eserde babas› Sultanmurat’a araban›n gemini vermekle, arabadaki Çabdar ve Çongtoru adl› atlar› da ona teslim etmifl, milletin karfl›s›na gelmifl savafla gizli haz›rl›k yapm›flt›r. Yani babas› o¤luna cepheye gidece¤ini sessiz bir flekilde anlatarak ona ülke içini, ülkede kalm›fl milletin kaderini, tüm iflleri teslim etmifltir.

Sultanmurat’›n atlara ilgi ve sayg›s›, onlara “Kambar-Ata’n›n nesilleri” diye seslenmesi çok önemlidir. Yazar ve tarihçi Kengefl Cusupov “K›rg›zlarda eskiden kalm›fl bir atasözü vard›r ‘Dili güzel olan eksik hayat geçirmez, piri olmayan millet olamaz.’ Milletimiz bu atasözünü Tanr›’ya inand›¤› devirden bugüne kutsal saymakta. Onlar Pirlerin insan hayat›n› çeflitli korkulardan, kargaflalardan korudu¤una inanm›fllard›r.

Dolay›s›yla K›rg›zlar 54 Pire inan›rlar.

Hayvan Piri – Malabay, Geyik Piri – Ak Baybiçe (Kayberen), Y›lan Piri – fiaymerden, S›¤›r Piri – Zangi Baba, Kaytaz Piri – Ak Müyüz, Fare Piri – Çiye Ata, Köpek Piri – Kumay›k, Koyun Piri – Çolpon-Ata, At Piri – Kambar-Ata, Deve Piri – Oysul-Ata, Keçi Piri – fi›ypang Ata (Ç›çang Ata), Kuflun Piri – Alp

YAZ 2007, SAYI: 25

Kara Kufl (Buuday›k), Yar›fl At›n Piri – Duldul (Celmayan), Kurt Piri – Kara Çayan, Da¤ s›çan Piri – Solton Mergendir bunlardan baz›lar›d›r.”2 Dolay›s›yla K›rg›zlarda ata seslenmede çocu¤un onun pirini söylemesi do¤al ve milli gelene¤e, inançlara uygundur. Ata, insana seslenir gibi “Hayvan›m” diye onunla konuflmas› esas tafl›ma ve ulafl›m gücü olan hayvana sayg› duymak anlam›ndad›r.

Buna benzer halk edebiyat›ndaki geleneksel motifler 20. asr›n delikanl›s› Sultanmurat’›n haf›zas›nda da yerleflmifltir.

Kendi atlar›na destanlardaki yar›fl atlar› gibi en güzel kelimelerle seslenir ve kimseye söylemedi¤i babas› hakk›ndaki s›rlar›n› söyler. Bu çocuk ruhuna ait K›rg›zlar›n milli inançlar›n›n hayata yans›mas›yd›.

“fi›ralga” bir hay›rseverlik sembolüdür Erken Dönen Turnalar eserinde milli geleneklerin insan haf›zas›ndan gerçek hayata yans›mas›n›n d›fl›nda inan›fllara uymayan bak›fllar da vard›r. ‹lk önce Aksayda eserin esas kahramanlar› olan çocuklar tarla ekmekle meflgul iken onlar avdan dönen avc›larla karfl›lafl›r. K›rg›z âdetlerinde avdan dönerken yabanc› birisiyle bile karfl›lafl›lsa “fl›ralga” ya da bir miktar et b›rak›lmal›d›r. ‹ki avc› Aksay çocuklar›na on-

Erken Dönen Turnalar’da birileri Sultanmurat ve arkadafllar›n›n çal›flt›¤› tarlaya gelir. Onlardan “fl›ralga” istediklerinde, onlar çocuklardan uzaklafl›rlar. Çok flafl›rm›fl delikanl›lar›n kafas›na: “âdet bilmeyen bunlar da kim? Yoksa tarlada çal›flan çiftçiyi gören insan tan›masa bile ondan hiç selamlaflmadan uzaklaflmaz. Onlar bize gelip “harman›n›z bu¤dayla dolsun, sonbaharda harman hediyeli¤ini almaya gelece¤iz,”3 demeliydi. ‹flte bu milli geleneklere uymayan yolcular bir belaya düfleceklerdir. Milli âdetleri bilen ve onu gelifltiren delikanl›lar ve gece h›rs›zl›k yapmaya çal›flan, milli geleneklere uymayan adamlar birbirinden çok farkl›d›r. “fi›ralga” b›rakm›fl avc›lar ve selamlaflmaya gelmeyen yolcular delikanl›lar›n inanç derecesini kontrol etme cetvelidir. Özel bir s›nav gibidir. ‹nsan vefat etti¤inde ilk önce onun en güzel taraflar› koflu ve a¤›tla söylenir. Avc›lar›n ise vefat etti¤inde ilk önce hat›rlanan iyi taraf› halka “fl›ralga” verip vermedi¤idir. “fi›ralga”, insan› de¤erlendirme ve onun terbiyesini ölçmenin büyük sembolüdür.

Eserin di¤er bir sembolü, turnalard›r.

Turnalar iyili¤in, müreffeh hayat›n sembolüdür. K›rg›z inançlar›na göre baharda turnalar erken döndü¤ü y›l müreffeh ve bar›fl y›l› olur. Çocuklu¤uyla erken vedalaflm›fl, kendi çal›flmalar›yla cephedeki faflistlerle mücadele etmifl ve babalar›n› çok özleyen çocuklar, turnalar›n erken döndü¤ünü fark ederek atalar›ndan duydu¤u milli inançlarla müreffeh hayat getirece¤ini ve savafl›n bitece¤ini düflünürler. I 1 Cengiz Aytmatov, 2. cilt, Frunze “K›rg›zistan”, 1982.

132 sayfa.

2 K, Cusupov, Eski K›rg›zlar›n tarihine ve ruhi mede-

niyetine seyahet. Kitapta: K›rg›zlar, V cild, Biflkek, 2002, s. 375-376.

3 Cengiz Aytmatov, 2. cilt, Frunze “K›rg›zistan”, 1982.

213 sayfa.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

101

культура kültür

Восточные мотивы в украинском искусстве Нина Пархоменко Кандидат искусствоведения, ведущий научный сотрудник Национального художественного музея украинского искусства (Киев).

Ukrayna sanat›nda Do¤u izleri Nina Parhomenko Plastik Sanatlar uzman›, Ukrayna Sanat› Müzesi Memuru (Kiev).

ÎÛ·ËÌÌ˚ ҂flÁË ÛÍ ‡ËÌÒÍÓ„Ó Ë ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ Ô ÓÒÎÂÊË‚‡˛ÚÒfl Ò ‰‡‚ÌËı ‚ ÂÏÂÌ – ˝ÚÓ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÏË ËÒÚÓ ËÍÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏË ÒÓ·˚ÚËflÏË, ‚ÓÈ̇ÏË, ‡Á‚ËÚËÂÏ ÚÓ „Ó‚ÎË. é‰Ì‡ÍÓ Ì ‚ÓÂÌÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÓÔ Â‰ÂÎfl˛Ú ÒӉ ʇÌË ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ: ̇ Ó‰˚ Ò·ÎËʇÂÚ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó. É·‚ÌÛ˛ Óθ ‚ ˝ÚÓÏ Ô ÓˆÂÒÒ ˄ ‡˛Ú Ó·˘Ë ̇ Ó‰Ì˚Â Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó· ˝ÒÚÂÚ˘ÂÒÍÓÏ ÓÒ‚ÓÂÌËË ÏË ‡. àÒÍÛÒÒÚ‚Ó – ÎÛ˜¯Â ‰Ó͇Á‡ÚÂθÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Ì‡ Ó‰˚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ÔÓÌËχڸ ‰ Û„ ‰ Û„‡ ‰‡Ê ·ÂÁ Á̇ÌËfl flÁ˚͇. ïÓÚfl Í‡Í ‡Á ‚ ÛÍ ‡ËÌÒÍÓÏ flÁ˚Í ÚÛ ÂˆÍËı ÒÎÓ‚ Ó˜Â̸ ÏÌÓ„Ó: χȉ‡Ì, ͇ȉ‡ÌË, „‡È‰‡Ï‡ÍË, ı‡·‡ , Ú‡·Ó , Ú‡ˆfl, „‡ ·‡, ͇Èχ, ÍËÎËÏ, ˜Û·ÛÍ, ·Û̘ÛÍ. è ‰ÏÂÚ˚ Ó·ËıÓ‰‡, ÍÓ‚ ˚, Ú͇ÌË ‰Îfl Ó‰Âʉ˚ Ò ı‡ ‡ÍÚ Ì˚ÏË ÚÛ ÂˆÍËÏË Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡ÏË, ÔÓÒÛ‰‡, ÍÛ ËÚÂθÌ˚Â Ú Û·ÍË, ҇χ Ó‰Âʉ‡ – ¯‡ Ó‚‡ ˚, „ÓÎÓ‚ÌÓÈ Û·Ó – ¯‡Ô͇ ÒÓ ¯Î˚ÍÓÏ, Ó ÛÊË – ·Û̘ÛÍË, ·Û·‚‡ – ‚Ò ˝ÚË ÚÛ ÂˆÍËÂ Ô Â‰ÏÂÚ˚ ·˚ÎË ÛÊÂ Ò XVI ‚. ÔÓÔÛÎfl Ì˚ Ë ‚ÓÒÚ Â·Ó‚‡Ì˚ ̇ ìÍ ‡ËÌÂ. ùÚÓ Ì‡¯ÎÓ ¯Ë ÓÍÓ ÓÚ ‡ÊÂÌË ‚ ËÁÓ· ‡ÁËÚÂθÌÓÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚Â.

É

í‡Í, ̇ ÒÚ‡ ˚ı ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ÔÓ Ú ÂÚ‡ı XVII - XVIII ‚‚. Ï˚ ‚ˉËÏ ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ͇Á‡ÍÓ‚ Ë „ÂÚχÌÓ‚ ‚ Ó‰ÂʉÂ, Ò¯ËÚÓÈ ËÁ ÚÛ ÂˆÍËı Ú͇ÌÂÈ Ò ı‡ ‡ÍÚ Ì˚Ï Ó Ì‡ÏÂÌÚÓÏ. 옇ÒÚÌËÍ ïÓÚËÌÒÍÓÈ ·ËÚ‚˚ ä. á·‡ ‡ÊÒÍËÈ, Ì‡Ô ËÏ , Ô Â‰ÒÚ‡ÂÚ Ô ‰ Á ËÚÂÎÂÏ ‚ Ó‰ÂʉÂ, ÍÓÚÓ Û˛, Òӄ·ÒÌÓ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡Ï, ÂÏÛ ÔÓ‰‡ ËÎ ÚÛ ÂˆÍËÈ ÒÛÎÚ‡Ì ‚Ó ‚ ÂÏfl Ô Â·˚‚‡ÌËfl ͇Á‡Í‡ ‚ ëڇϷÛΠ(Ç ÏÛÁ „. äÓ̸fl ‰ÂÏÓÌÒÚ Ë ÛÂÚÒfl ڇ͇fl Ê Ú̸͇ XVI ‚.). ç‡ ÔÓ Ú ÂÚ‡ı Ë ‚ ÓÔËÒ‡ÌËflı ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ͇Á‡ÍÓ‚ ˜‡ÒÚÓ ÙË„Û Ë Û˛Ú ÚÛ ÂˆÍË Ò͇Ú ÚË, ÍÓ‚ ˚, Ó Ì‡ÏÂÌÚ˚, ‚˚¯ËÚ˚ ÚÛ ÂˆÍË ÔÓflÒ‡.

102

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

krayna ve Türk sanatlar›n›n köklü iliflkileri eskiden beri devam ediyor. Bu tarihsel politik olaylar; savafllar ve ticaretin geliflmesiyle aç›klan›yor. Uluslararas› iliflkilerin içeri¤ini savafllar belirlemez. Burada baflrolü, halklar›n ortak estetik dünya alg›lar› oynar. Sanat; milletler birbirlerinin dillerini bilmeseler de birbirlerini anlayabileceklerinin en iyi ispat›d›r. Bu arada Ukraynacada birçok Türkçe kelime var: Maydan (meydan), kaydani (kaytan), gaydamaki (haydamak fiilinden), habar (haber), tabor (çingene kafilesi), tatsiya (tepsi), garba (Tatarcada araba anlam›na gelen arba kelimesi), kayma (k›y›, kenar), kilim, çubuk, bunçuk (atlar›n boynuna tak›lan de¤erli tafllar). Ev eflyalar›, hal›lar, karakteristik Türk süslemeleri olan elbise kumafllar›, kap-kacaklar, pipolar, flarovarlar (flalvar), süslü flapkalar, boncuklu silahlar, toplu i¤ne bütün bu Türk eflyalar› XVI. yüz y›ldan beri popüler ve aranan eflyalar, plastik sanatlarda genifl bir yank› buldu.

U

Хюррем Султан Hürrem Sultan

ç‡ ÏÌÓ„Ëı ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ËÍÓ̇ı XVII XVIII ‚‚. ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ı‡ ‡ÍÚ Ì˚ ‰Îfl ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡ ˆ‚ÂÚÍË „‚ÓÁ‰ËÍË ËÎË Ú˛Î¸Ô‡Ì‡, ÎËÒÚ¸fl ÂÔÂÈÌË͇. è ËÏ ÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ËÍÓ̇ ë‚. çËÍÓ·fl (ïVIII ‚.) ËÁ ˆÂ Í‚Ë çËÍÓÎ˚ 燷 ÂÊÌÓ„Ó ‚ äË‚ ̇ èÓ‰ÓÎÂ. ã˛·Ó‚¸ ÛÍ ‡Ë̈‚ Í Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁÏÛ Û‰Ë‚ËÚÂθÌÓ ÒÓ‚Ô‡‰‡Î‡ Ò ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ÏË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËflÏË Ó Í ‡ÒÓÚÂ. ùÚÓ ‰‡‚‡ÎÓ ÓÒÌÓ‚‡ÌË ÏÌÓ„ËÏ ‡‚ÚÓ ËÚÂÚÌ˚Ï ÛÍ ‡ËÌÒÍËÏ ËÒÒΉӂ‡ÚÂÎflÏ Ûڂ ʉ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÛÍ ‡ËÌÒÍÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ÏÂÌڇθÌÓÒÚ¸ ̇ Ó‰‡ ‚Ò„‰‡ Úfl„ÓÚ· ·Óθ¯Â Í ÇÓÒÚÓÍÛ, ˜ÂÏ Í á‡Ô‡‰Û, ·ÓΠÚÓ„Ó, ·Û‰Û˘Â ‡Á‚ËÚËÂ Â„Ó ‰ÓÎÊÌÓ Ë‰ÚË ‚ ·Óθ¯ÂÈ Ò‚flÁË Ò ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏË Ì‡ Ó‰‡ÏË, ÌÂÊÂÎË Ò á‡Ô‡‰ÓÏ Ë ÄÏ ËÍÓÈ. äÒÚ‡ÚË, Ú‡Í Ê ÔÓ·„‡Î Ë ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl

XVII – XVIII. yüzy›llar›nda Ukrayna’n›n eski portrelerinde Kazak ve Hetmanlar›n› Türk kumafllar›yla dikilen ve karakteristik süslemeleri olan elbiseler içinde görüyoruz. Hotin savafl›na kat›lan K. Zbarajskiy, tarih belgelerine göre ‹stanbul’a gitti¤i zaman Türk sultan›n kendisine hediye etti¤i k›yafetle görünüyor (bu k›yafetin benzeri Konya flehrindeki müzede sergileniyor XVI. yüzy›l›n ayn› kumafl›). Bu tür portrelerde Kazaklar›n eflya tasvirinde s›k s›k Türk sofra örtüleri, hal›lar›, nak›fllar› ve dikilmifl Türk kuflaklar› göze çarpar.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

kültür культура

‡‚ÒÚ ËÈÒÍËÈ ËÒÚÓ ËÍ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ âÓÁÂÙ ëÚ ÊË„Ó‚ÒÍËÈ (1862-1941), ÍÓÚÓ ˚È ‚ÓÁ„·‚ÎflÎ Ô ‚˚È àÌÒÚËÚÛÚ ËÒÚÓ ËË ËÒÍÛÒÒÚ‚ ‚ ÇÂÌÂ. Ç Ò‚ÓËı ÍÌË„‡ı, ‚˚ÔÛ˘ÂÌÌ˚ı ‚ 1930 „., ÓÌ „Ó‚Ó ËÎ Ó ‚ÎËflÌËË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ÇÓÒÚÓ͇ ̇ Á‡Ô‡‰ÌÓ‚ ÓÔÂÈÒÍÛ˛ ÍÛθÚÛ Û, Ó ·Óθ¯ÓÏ Á̇˜ÂÌËË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ à ‡Í‡ Ë íÛ ˆËË ‰Îfl ‚ ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. LJ‰ËÏ ô ·‡ÍÓ‚ÒÍËÈ (1876-1957) Ò‚Ó˛ ̇ۘÌÛ˛ ‡·ÓÚÛ, ËÁ‰‡ÌÌÛ˛ ‚ ˝ÏË„ ‡ˆËË, „‰Â ÓÌ Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl Ò 1922 „., Ú‡Í Ë Ì‡Á‚‡Î: «ÇÓÒÚÓÍ ËÎË êËÏ?». Ç ÌÂÈ ÓÌ Ì‡ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Ï‡Ú ˇÎ (ÍÓ‚ ˚, ‚˚¯Ë‚ÍË) ‰Ó͇Á˚‚‡Î, ˜ÚÓ ÛÍ ‡ËÌÒ͇fl ÍÛθÚÛ ‡ ̇ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠfl‚ÎflÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÛθÚÛ ˚ ÇÓÒÚÓ͇, ‡ Ì á‡Ô‡‰‡. ùÚË Ë‰ÂË ÓÌ ÓÚ ‡ÁËÎ ‚ ÍÌË„Â «ìÍ ‡ËÌÒÍËÈ ÍÓ‚Â », ËÁ‰‡ÌÌÓÈ ‚ 1927 „. ä Ú‡ÍÓÈ Ê Ï˚ÒÎË Ô Ë¯ÂÎ Ë ÛÍ ‡ËÌÒÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ-˝ÏË„ ‡ÌÚ ÄÎÂÍÒÂÈ É Ë˘ÂÌÍÓ. ùÏË„ Ë Ó‚‡‚ ‚ Ô ‚˚ ‰ÌË éÍÚfl· ¸ÒÍÓÈ Â‚ÓβˆËË ‚ ëڇϷÛÎ, ÓÌ Á‡ ËÒÓ‚‡Î Ú‡Ï ‡ ıËÚÂÍÚÛ Ì˚ ԇÏflÚÌËÍË, ÒÓÁ‰‡Î ÏÌÓ„Ó ‡Í‚‡ ÂÎÂÈ (ÓÌË ËÏÂÎË Ó„ ÓÏÌ˚È ÛÒÔÂı ̇ ‚˚ÒÚ‡‚Í ‚ è‡ ËÊ ‚ 1930 „.), ÓÚÏÂÚËÎ ·ÎËÁÓÒÚ¸ ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÏÛÁ˚ÍË (ÔÓ ÏÂÎÓ‰ËÍÂ, ˝ÏÓˆËÓ̇θÌÓÈ ÓÍ ‡ÒÍÂ) Í ÛÍ ‡ËÌÒÍËÏ Ì‡ Ó‰Ì˚Ï ÔÂÒÌflÏ. Ç 1920-1930 „„. ÛÍ ‡ËÌÒÍË ۘÂÌ˚ Ç. ô ·‡ÍÓ‚ÒÍËÈ, Ä.äÓ‚‡Î‚ÒÍËÈ, Ç. áÛÏÏ , ç. å‡Í‡ ÂÌÍÓ, å.ÇflÁ¸ÏËÚËÌÓ‚‡, å. çӂˈ͇fl ÒÚ‡ÎË ËÌˈˇÚÓ ‡ÏË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ‚ äË‚ ËÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl, ÍÛ ÒÓ‚

YAZ 2007, SAYI: 25

Любовь украинцев к орнаментализму удивительно совпадала с восточными представлениями о красоте. Это давало основание многим авторитетным украинским исследователям утверждать, что украинское искусство, ментальность народа всегда тяготела больше к Востоку, чем к Западу.

Ukraynal›lar›n süsleme sevgisi Do¤u’nun güzellik anlay›fllar›yla flafl›rt›c› bir flekilde uyufluyordu. Bu da otorite sahibi birçok Ukraynal› araflt›rmac›ya Ukrayna sanat›n›n, halk›n anlay›fl›n›n Bat›’dan çok Do¤u’ya meyletti¤ini iddia etmek için bir temel teflkil etti.

ËÁÛ˜ÂÌËfl ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó flÁ˚͇, ËÁ‰‡ÌËfl ÒÔˆˇÎËÁË Ó‚‡ÌÌÓ„Ó ÊÛ Ì‡Î‡ «ÇÓÒÚÓ˜Ì˚È ÏË », ÒÂ͈ËË «àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ËÒ·χ» ‚ ìÍ ‡ËÌÒÍÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ. Ç 1927 „. ·˚Î Ó „‡ÌËÁÓ‚‡Ì ‰‡Ê 1-È ‚ÓÒÚÓÍӂ‰˜ÂÒÍËÈ Ò˙ÂÁ‰ ‚ äË‚Â, ‡ ‚ 1928 „. ÛÍ ‡ËÌÒ͇fl ‰Â΄‡ˆËfl ÔÓ·˚‚‡Î‡ ‚ íÛ ˆËË. å‡ ¯ ÛÚ ‰Â΄‡ˆËË Ô Ó΄‡Î ˜Â ÂÁ ëڇϷÛÎ, ÄÌ͇ Û, äÓ̸˛, ëÏË ÌÛ, ÅÛ ÒÛ, ù‰Ë ÌÂ. ìÍ ‡ËÌÒÍË ۘÂÌ˚ ‚˚ÒÚÛÔËÎË Ò ÎÂ͈ËflÏË, ËÁÛ˜‡ÎË Ó Ì‡ÏÂÌÚ˚ ÚÛ ÂˆÍËı ϘÂÚÂÈ. ÇÓÁ‚ ‡ÚË‚¯ËÒ¸ ̇ ìÍ ‡ËÌÛ, Ç. áÛÏÏ ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Î ‚ ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ÊÛ Ì‡Î‡ı «ÇÒÂÒ‚iÚ», «ó ‚ÓÌËÈ ¯Îflı» ÒÚ‡Ú¸Ë «åÛÁÂË ëڇϷÛ·», «íÛ ÂˆÍË ÏÛÁÂË», «é· ËÒÍÛÒÒÚ‚Â ÚÛ ÂˆÍËı ̇ Ó‰Ó‚» Ë Ú.‰.

XVII. ve XVII. yüzy›llar›nda birçok Ukrayna ikonundaki azizlerin k›yafetlerinde veya fonda Türk süslemelerinden karanfil, lale ve dulavrat yapra¤› vard›r. Buna Nikola Naberejnaya kilisesindeki Aziz Nikolay’›n XVII. yüzy›l›ndan kalan ikona örnek olarak gösterilebilir.

Ukraynal›lar›n süsleme sevgisi Do¤u’nun güzellik anlay›fllar›yla flafl›rt›c› bir flekilde uyufluyordu. Bu da otorite sahibi birçok Ukraynal› araflt›rmac›ya Ukrayna sanat›n›n, halk›n anlay›fl›n›n Bat›’dan çok Do¤u’ya meyletti¤ini iddia etmek için bir temel teflkil etti. Bundan da öte,

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

103

культура kültür

Ç äË‚Â, ̇ ·‡Á åÛÁÂfl Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ (ÏÛÁÂÈ Å.Ç. ï‡ÌÂÌÍÓ) ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ‚˚ÒÚ‡‚͇ ÔÓ‰ ̇Á‚‡ÌËÂÏ «àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÒÚ ‡Ì ËÒ·χ». ç‡ ÌÂÈ ·˚· ¯Ë ÓÍÓ ·˚· Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂ̇ ÚÛ ÂˆÍ‡fl Í ‡ÏË͇ – ‡ÒÔËÒÌ˚ ڇ ÂÎÍË ËÁ Á̇ÏÂÌËÚ˚ı ˆÂÌÚ Ó‚ àÁÌËÍ Ë ä˛Ú‡ı¸fl. ùÚË ˝ÍÒÔÓ̇Ú˚ ÔÓ‰‡ ËÎ ÏÛÁ² ҇χ ͇̉ÒÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ ëÚÓÎfl Ó‚. äÒÚ‡ÚË, Ë ÒÂȘ‡Ò ‚ ÌÓ‚ÓÈ ‡Ò¯Ë ÂÌÌÓÈ ˝ÍÒÔÓÁˈËË ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ˝ÚÓ„Ó ÏÛÁÂfl ·Óθ¯Ó ÏÂÒÚÓ Á‡ÌËχ˛Ú Ô Â‰ÏÂÚ˚ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡. Ç 1920- „„. ‚ ï‡ ¸ÍÓ‚ÒÍÓÏ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÏ ÏÛÁ ·˚ÎÓ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÓ Ë ÓÔËÒ‡ÌÓ å.ÇflÁ¸ÏËÚËÌÓ‚ÓÈ ·Óθ¯Ó ÒÓ· ‡ÌËÂ Ô Â‰ÏÂÚÓ‚ ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡. éÌË ˝ÍÒÔÓÌË Ó‚‡ÎËÒ¸ ̇ ‚˚ÒÚ‡‚Í «àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÇÓÒÚÓ͇. чÎÂÍËÈ Ë ·ÎËÁÍËÈ ÇÓÒÚÓÍ». ç‡ ˝ÚÓÈ ‚˚ÒÚ‡‚Í ·Óθ¯Ó ÏÂÒÚÓ ·˚ÎÓ Û‰ÂÎÂÌÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Û ä ˚χ Ë Â„Ó Ò‚flÁflÏ Ò íÛ ˆËÂÈ. ìÍ ‡ËÌÒÍË ‡ ıÂÓÎÓ„Ë ËÁÛ˜‡ÎË Ô‡ÏflÚÌËÍË ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‚ Ňı˜ËÒ‡ ‡Â, Ö‚Ô‡ÚÓ ËË (ϘÂÚ¸ ‡·ÓÚ˚ ëË̇̇), îÂÓ‰ÓÒËË, ëÛ‰‡ÍÂ. Ç 1925-1926 „„. ÓÌË ÏÌÓ„Ó ҉·ÎË ‰Îfl ÒÔ‡ÒÂÌËfl ÔÓÎÛ ‡Á Û¯ÂÌÌ˚ı ͇ ‡‚‡Ì-Ò‡ ‡Â‚, Ï ‡ÏÓ Ì˚ı ̇‰„ Ó·ËÈ (150 ¯ÚÛÍ) ̇ Í·‰·Ë˘‡ı ëÚ‡ Ó„Ó ä ˚χ, ̇¯ÎË ‚‡ÊÌ˚ ÏÂÒÚ‡ ÔÓ„ ·ÂÌËÈ (Ì‡Ô ËÏ , ÔÓ„ ·ÂÌË ¯ÂÈı‡ ËÁ äÓ̸Ë), ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚ ‡·ÓÚ˚ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ‡ ıËÚÂÍÚÓ ‡ éÏ ‡, ÒÔ‡Ò‡ÎË Ë Á‡ÙËÍÒË Ó‚‡ÎË Ì‡ ÙÓÚÓ ËÁ ‡Áˆ˚, ÂÁ¸·Û ÔÓÚÓÎ͇ Ë ÏËı ‡·Ó‚ Á‰‡ÌËÈ Ò. ä‡ ‡ÒÛ·‡Á‡ ‚ ä ˚ÏÛ. ÅÓθ¯ÓÈ ‚Í·‰ ‚ ÛÍ ‡ËÌÒÍÓ ÚÛ Íӂ‰ÂÌË ‚ÌÂÒ ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl Û˜ÂÌ˚È î. òÏËÚ, ÍÓÚÓ ˚È Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ Á̇ΠԇÏflÚÌËÍË íÛ ˆËË, ÔÓÒÍÓθÍÛ Â˘Â ‚ 1910ı „„. ‡·ÓڇΠ‚ êÛÒÒÍÓÏ ‡ ıÂÓÎӄ˘ÂÒÍÓÏ ËÌÒÚËÚÛÚ ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ. Ç 1921 „. ÓÌ ÒڇΠ‡Í‡‰ÂÏËÍÓÏ ìÍ ‡ËÌÒÍÓÈ Ä͇‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ Ë ‚ÓÒÔËڇΠˆÂÎÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ËÒÍÛÒÒڂӂ‰ӂ-‚ÓÒÚÓÍӂ‰ӂ. Ç 1917 „. ‚ÏÂÒÚ ÒÓ Ò‚ÓËÏ Û˜ÂÌËÍÓÏ å. å‡Í‡ ÂÌÍÓ ÓÌ ÔÓÂı‡Î ‚ í ‡·ÁÓÌ (í ‡ÔÂÁÛ̉) ‰Îfl ËÁÛ˜ÂÌËfl Ë ÍÓÌÒ ‚‡ˆËË Ú‡Ï Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ÒÚ‡ ËÌ˚. èÓ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËË ‚ äË‚ ÓÌ ˜ËڇΠ‚ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ ÎÂÍˆË˛ «í ‡ÔÂÁÛ̉. è‡ÏflÚÌËÍË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ Ë ÒÚ‡ ËÌ˚», ‡ ‚ 1924 „. ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ÔÛÚ‚ӉËÚÂθ ÔÓ ÏÛÁ² ËÏ. Å.Ç. ï‡ÌÂÌÍÓ ‚ äË‚Â, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ÓÔËÒ‡Î Â„Ó ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÎÎÂÍˆË˛. ֢ ‚ 1906 „. å. å‡Í‡ ÂÌÍÓ ÓÚϘ‡Î: «...ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÇÓÒÚÓ͇, è ÒËfl, χÎÓ‡ÁˇÚÒÍË ԇÏflÚÌËÍË – ˝ÚÓ ÚÓÚ ÔÛÚ¸, ‚ ÛÒΠÍÓÚÓ Ó„Ó ‰ÓÎÊÌ˚ ËÁÛ˜‡Ú¸Òfl ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ÇÓÒÚÓ͇ Ë ûÊÌÓÈ êÓÒÒËË Ì ÚÓθÍÓ Ô ËÓ‰‡ ä‡Á‡ˆÍÓ„Ó, ‡ Ë ·ÓΠ‰‡‚Ì„ӻ. éÌ ÔÓ͇Á˚‚‡Î ˝ÚÓ Ì‡ Ô ËÏ  ÛÍ ‡ËÌÒÍÓÈ ‚˚¯Ë‚ÍË, ÔÓflÒÓ‚ Ô ËÓ‰‡ ͇Á‡ˆÍÓÈ ÒÚ‡ ËÌ˚. äË‚ÒÍËÈ ËÒÒΉӂ‡ÚÂθ ‡ ıËÚÂÍÚÛ ˚

104

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

bu anlay›fl›n geliflim hedefi Bat› ve Amerika’dan çok Müslüman milletlerle iliflkilerde aranmal›d›r.

Viyana’da ilk Tarih ve Sanat Enstitüsü’nü kuran Avusturyal› ünlü sanat tarihçisi Josef Strzygovski de (1862–1941) ayn› flekilde düflünüyordu. Do¤u sanat›n›n Bat› Avrupa sanat›n› etkiledi¤ini savunuyor, Avrupa medeniyeti için Irak ve Türkiye sanatlar›n›n öneminin büyüklü¤ünü ispat etmifl, hatta 1930 y›l›nda bu konuyla ilgili kitaplar da yay›nlam›flt›r.

Vadim fierbakovskiy (1876 – 1957) göç etti¤i yerde yazd›¤› bilimsel çal›flmas›na “Do¤u veya Roma” ad›n› verdi. Çal›flmas›nda sanat malzemelerine (hal›, örgü) dayanarak Ukrayna kültürünün asl›nda Bat›’n›n de¤il, Do¤u kültürünün bir parças› oldu¤unu ispat etti. Düflüncelerin 1927 y›l›nda yay›nlad›¤› Ukrainskiy Kovör (Ukrayna Hal›s›) kitab›nda yer verdi.

Ayn› düflünceye Ukrayna sanatç›s› göçmen Aleksey Griflenko da kat›l›yordu.

Devrimin ilk günlerinde ‹stanbul’a göç etmifl ve ço¤u sulu akvarel olmak üzere (bunlar 1930 y›l›nda Paris’teki sergide büyük bir baflar› elde etti) orada mimari eserlerin resimlerini yapm›flt›. Türk müzi¤inin melodi ve duygulu yap›s›yla Ukrayna halk flark›lar›na benzerli¤ini ortaya ç›kard›.

1920 – 1930 y›llar› aras›nda Ukrayna bilim adamlar› Vadim fierbakovskiy, A. Ko-

valevskiy, V. Zummer, N. Makarenko, M. Vyazmitinova, M. Novitskaya Kiev’de Do¤u Bilimleri Enstitüsü’nün kurulmas›n›n, Türkçe kurslar›n›n, Vostoçn›y Mir (Do¤u Dünyas›) dergisinin yay›nlanmas›n›n, Ukrayna Bilimler Akademisi’nde ‹slam Sanat› flubesinin öncülü¤ünü yapt›lar.

Hatta 1927 y›l›nda Kiev’de 1. fiarkiyatç›lar Kongresi düzenlenmifl, bunu takip eden 1928 y›l›nda Ukrayna heyeti Türkiye’ye gitmifltir. Heyetin güzergâh› ‹stanbul, Ankara, Konya, ‹zmir, Bursa, Edirne’den geçiyordu. Ukraynal› bilim adamlar› konferanslar verirken, bir yandan da Türkiye’deki camilerin süslemelerini araflt›rd›lar. Ukrayna’ya döndükleri zaman V. Zummer Vsesivit, Çerçov›y filyah gibi Ukrayna dergilerinde ‹stanbul’un Müzeleri, Türkiye Müzeleri, Türkiye Halk Sanatlar› v.b. konular›nda makaleler yay›nlad›.

Kiev’de Bat› ve Do¤u Sanatlar› Müzesi’nde (B. V. Hanenko Müzesi) ‹slam Ülkeleri Sanat sergisi aç›ld›. Sergide ‹znik ve Kütahya gibi meflhur seramik merkezlerinden çini tabaklar sergilendi. Sergilenen bu eflyalar› müzeye Semerkantl› sanatç› Stolyarov hediye etmiflti. Bugün de Kiev’deki bu müzede zenginlefltirilmifl Do¤u sanat›n›n yeni ekspozisyonunda en büyük yeri Türk sanat› unsurlar› yer al›yor.

1920 y›l›nda Harkov Sanat ve Tarih Müzesi’nde bilimsel çal›flmas›n› M. Vyazmitinova’n›n yapt›¤› ‹slam sanatlar› eserleri bir araya getirildi. 1929 y›l›nda Do¤u Sanat› sergisini düzenledi. Bu sergide K›r›m sanat› ve Türkiye ile olan iliflkileri büyük bir yer almas› oldukça dikkat çekti. K›r›m’da Ukraynal› arkeologlar, Bahçesaray’da, Yevpatoriya’da (Mimar Sinan’›n eseri cami), Feodosiya ve Sudak’taki Türk sanat› eserlerini araflt›rarak büyük bir ifl yapt›lar. 1925 – 1926 y›llar›nda yar› y›k›k kervansaraylar›n, Eski K›r›m mezarl›klar›ndaki mermer mezar tafllar›n›n (150 adet) kurtar›lmas› için çok çaba harcad›lar. Önemli kabirlerden, mesela Konya’dan bir fleyhin mezar›n› buldular. Türk Mimar Ömer’in imzal› eserlerini buldular.

K›r›m’da Karasubazar’da çinileri, tavan ve mihrap oymalar›n› kurtar›p foto¤raflar›n› çektiler.

Ukrayna’daki Türkiye araflt›rmalar›na önde gelen bilim adam› F. fimit’in büyük katk›lar› olmufltur. Çünkü fimit Türkiye eserlerini iyi bilen bir uzman. Daha devrimden önce 1910’lu y›llarda ‹stanbul’da-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

kültür культура

à. åÓ „Ë΂ÒÍËÈ (1880-1921) Á‡‰‡ÎÒfl ˆÂθ˛ ËÁÛ˜ËÚ¸ „ÎÛ·ËÌÌ˚ ҂flÁË ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı ̇ Ó‰Ó‚ Ò äË‚ÒÍÓÈ êÛÒ¸˛, ‰Îfl ˜Â„Ó Ò ÌÓfl· fl 1927 ÔÓ Ù‚ ‡Î¸ 1928 „. ‡·ÓڇΠ‚ ëڇϷÛΠ(‰Ó ˝ÚÓ„Ó ÓÌ ËÁÛ˜‡Î ÍÛθÚÛ ÌÓ ‚ÎËflÌËÂ Ë ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔ ËË ë‡Ò‡Ìˉӂ ‚ ë ‰ÌÂÈ ÄÁËË, Ä ÏÂÌËË, É ÛÁËË, å‡ÎÓÈ ÄÁËË). ÅÓθ¯ÓÈ ‚Í·‰ ‚ ËÁÛ˜ÂÌË ÛÍ ‡ËÌÒÍÓÚÛ ÂˆÍËı Ò‚flÁÂÈ,ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚ ‚ÌÂÒ Ä̉ ÂÈ äÓ‚‡Î‚ÒÍËÈ (1895 – 1969). éÌ ·˚Π‰‡ÍÚÓ ÓÏ Ë Ô ‚Ӊ˜ËÍÓÏ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌËÈ ÏÌÓ„Ëı ÚÛ ÂˆÍËı ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ, ÔË҇ΠÒÚ‡Ú¸Ë Ó ÒıÓ‰ÒÚ‚Â ÛÍ ‡ËÌÒÍÓ„Ó Ë ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ÒÔÓÒÓ·Ó‚ Ô ‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ‚Ó‰Â, Ó· ËÒÚÓ ËË ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ÙÎÓÚ‡, ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Î ÚÂÏ˚ «èÓÎËÚ˘ÂÒÍËÂ Ë ÍÛθÚÛ Ì˚ ҂flÁË ìÍ ‡ËÌ˚ Ë íÛ ˆËË», «àÒÚÓ ËÍÓ‡ ıÂÓÎӄ˘ÂÒÍË ԇÏflÚÌËÍË ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ ̇ ï ÒÓÌ˘ËÌ», «çÓ‚‡fl ‡Á·Û͇ ‚ íÛ ˆËË». éÌ ËÁÛ˜‡Î ÚÛ ÂˆÍËÈ flÁ˚Í ‚ åÓÒÍ‚Â, ‚ ã‡Á‡ ‚ÒÍÓÏ ËÌÒÚËÚÛÚ ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı flÁ˚ÍÓ‚, ‡·ÓڇΠ‚ ÚÛ ÂˆÍËı ‡ ıË‚‡ı, Á‡ÌËχÎÒfl ËÒÚÓ ËÂÈ éÒχÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ë ‰ËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ íÛ ˆËË Ë ìÍ ‡ËÌ˚ Ò XVI ÔÓ XIX ‚., ËÁ‰‡Î «ÄÌÚÓÎӄ˲ ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚» (ï‡ Íi‚, 1932). äÓ‚‡Î‚ÒÍËÈ ‚˚ÒÓÍÓ ÓÚÁ˚‚‡ÎÒfl Ó ÂÙÓ Ï‡ı ÄÚ‡Ú˛ ͇. éÌ ·˚Î Ó „‡ÌËÁ‡ÚÓ ÓÏ II Ò˙ÂÁ‰‡ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ӂ ‚ ï‡ ¸ÍÓ‚Â, ̇ ÍÓÚÓ ÓÏ Ô ËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡ÎË Â„Ó ‰ Û„ – ‰Ë ÂÍÚÓ í˛ ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ËÌÒÚËÚÛÚ‡, ‰ÂÍ‡Ì ËÒÚÓ ËÍÓ-ÙËÎÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó Ù‡ÍÛθÚÂÚ‡ ëڇϷÛθÒÍÓ„Ó ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡, Ô ÓÙÂÒÒÓ îÛ‡‰ äÂÔ ˛Î˛-Á‡‰Â Ë ‰ÂÔÛÚ‡Ú ÇÂÎËÍÓ„Ó ç‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÒÓ· ‡ÌËfl íÛ ˆËË ê¯ˉ ë‡ÙÂÚ-·ÂÈ. ç‡ Ò˙ÂÁ‰Â ·˚· ‚˚‰‚ËÌÛÚ‡ Á‡‰‡˜‡ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl Ô ‚Ӊӂ ÚÛ ÂˆÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ ˚ ̇ ÛÍ ‡ËÌÒÍËÈ flÁ˚Í Ë Ì‡Ó·Ó ÓÚ. Ç ÂÁÛθڇÚ ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚ ÛÍ ‡ËÌÒÍÓÈ ÔÓ˝Ú è. í˚˜Ë̇ ·˚Î Ô Ë„Î‡¯ÂÌ ‚ ëڇϷÛÎ, „‰Â ˜ËڇΠ҂ÓË ÒÚËıË (1928). Ç ÚÛ ÂˆÍËı ÊÛ Ì‡Î‡ı Ë „‡ÁÂÚ‡ı 1920-ı „Ó‰Ó‚ ‚˚¯ÂÎ fl‰ ÒÚ‡ÚÂÈ Ó· ÛÍ ‡ËÌÒÍÓÈ ÎËÚ ‡ÚÛ Â. é‰Ì‡ÍÓ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÛÍ ‡ËÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı-‚ÓÒÚÓÍӂ‰ӂ ‚ 1930- „„. ·˚ÎË ÂÔ ÂÒÒË Ó‚‡Ì˚. íÓ„‰‡ Ê ̇˜‡ÎÓÒ¸ „ÓÌÂÌË ̇ ÒÓÚ Û‰ÌËÍÓ‚ ÛÍ ‡ËÌÒÍËı ÏÛÁ‚, Á‡Í ˚ÎÒfl àÌÒÚËÚÛÚ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl. à ÚÓθÍÓ ÔÓÒΠӷ ÂÚÂÌËfl ìÍ ‡ËÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ 1991 „. ‚ÌÓ‚¸ ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÚÍ ˚Ú¸ ‚ äË‚ àÌÒÚËÚÛÚ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl ËÏ. Ä. ä ˚ÏÒÍÓ„Ó Ô Ë Ä͇‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ, ‚ÓÁ Ó‰ËÚ¸ ÊÛ Ì‡Î «ëıi‰ÌËÈ Ò‚iÚ», Ô ÂËÁ‰‡Ú¸ ÍÌË„Ë Ä. ä ˚ÏÒÍÓ„Ó «àÒÚÓ Ëfl íÛ ˆËË» (Ô ÂËÁ‰‡Ì‡ ‚ 1996 „.), Ô Ó‚Ó‰ËÚ¸ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ ‡ ıÂÓÎӄ˘ÂÒÍË ‡ÒÍÓÔÍË (‚ ä ˚ÏÛ Ì‡ å‡Ì„ÛÔÂ, Ň·Í·‚Â, óÛÙÛÚ-͇ÎÂ, ä‡ÏÂ̈-èÓ‰ÓθÒÍÓÏ), „‰Â ̇ȉÂÌÓ ÏÌÓ„Ó ÚÛ ÂˆÍËı ÍÛ ËÚÂθÌ˚ı Ú Û·ÓÍ, Ô Â‰ÏÂÚ˚ Í ‡ÏËÍË ä˛Ú‡ı¸Ë Ë ‰ Û„ËÂ Ô Â‰ÏÂÚ˚. I

YAZ 2007, SAYI: 25

ki Rus Arkeoloji Enstitüsü’nde çal›flm›flt›.

1921 y›l›nda Ukrayna Bilimler Akademisi’ne üye oldu ve Ukrayna’da sanat tarihçileri ve flarkiyatç›lar› e¤itmeye bafllad›.

1917 y›l›nda ö¤rencisi M. Makarenko’yla beraber Trapezund’a (Trabzon) tarihi eserleri araflt›rmaya ve koruma alt›na almaya gittiler. Kiev’e dönüflünde üniversitede “Trapezund, Geçmifl Sanat Eserleri” dersi verdi. 1924 y›l›nda B. V. Hanenko Müzesi için müzenin Do¤u koleksiyonunu anlatt›¤› bir k›lavuz haz›rlad›. 1906 y›l›nda M. Makarenko “Do¤u’nun, Pers’in ve Anadolu’nun sahip oldu¤u ‹slam sanat› üzerinden araflt›r›lmas› yap›l›rken, dönem olarak Do¤u ile Güney Rusya iliflkilerinin sadece Kazaklar dönemiyle s›n›rland›r›lmamas›, bundan daha da erken dönemlerin incelenmesi gerekir.” dedi. Örnek olarak eski Kazak kuflaklar›ndaki Ukrayna ifllemelerini gösterdi.

Kievli mimari araflt›rmac› ‹. Morgilevskiy (1880 - 1921) Do¤u milletleri ile Kiev Rusya’s› aras›ndaki derin iliflkileri ö¤renmek amac›yla 1927 – 1928 y›llar›nda ‹stanbul’da bulundu (bundan önce ‹ran imparatorlu¤u Sasaniler’in Orta Asya, Ermenistan, Gürcistan, Anadolu’daki kültürel etkilerini araflt›rd›).

Ukrayna – Türkiye iliflkilerinin ve Türkiye edebiyat›n›n araflt›r›lmas›na Andrey Kovalevsiy’nin (1895 – 1969) büyük katk›lar› oldu. 1930’lu y›llar›n birçok Türk yazar›n›n redaktörü ve çevirmeni oldu, Ukrayna – Türkiye su ulafl›m›n›n benzerliklerini ve Türk donanmas›n›n tarihini konu alan yaz›lar yazd›. “Ukrayna ve Türkiye Aras›n-

daki Politik ve Kültürel ‹liflkiler”, “Türk Kültürünün Hersonflin’deki Tarihi Arkeolojik Eserleri”, “Türkiye’de Yeni Alfabe” gibi makaleler haz›rlad›. Lazarevskiy Do¤u Dilleri Enstitüsü’nde Türkçe ö¤rendi, Türk arflivlerinde çal›flt›, Osmanl› Devleti’nin ortaya ç›k›fl›n› araflt›rd›, Atatürk’ün reformlar›na büyük de¤er verirdi, XVI – XIX. yüzy›llar›n›n Ukrayna ve Türkiye diplomatik iliflkilerini belgeleriyle araflt›rd›, Türk Edebiyat› Antolojisi’ni (Harkov – 1932) o yay›nlad›. Harkov’da düzenlenen II. fiarkiyatç›lar Kongresi’ni de Kovalevskiy düzenledi. Bu kongreye Türkoloji Enstitüsü Müdürü, ‹stanbul Üniversitesi Tarih ve Filoloji Fakültesi Dekan› ve ayn› zamanda arkadafl› olan M. Fuat Köprülüzade ve Büyük Millet Meclisi Milletvekili Reflit Saffet Bey de kat›ld›. Bu çal›flmalarda Türk edebiyat›n›n Ukraynacaya tercümesinin gereklili¤i ve tersi hedeflendi. Görüflmeler sonucunda Ukraynal› flair P. T›çina ‹stanbul’a davet edildi ve orada fliirlerini okudu (1928).

1920’li y›llar›n Türk dergileri ve gazetelerinde Ukrayna edebiyat› hakk›nda bir dizi yaz› yay›nland›. Fakat bu bilim adamlar›n›n ço¤u 1930’larda politik bask›lara maruz kald›lar. O zaman Ukrayna müzelerinin çal›flanlar› takibatlara u¤rad›lar ve fiarkiyat Enstitüsü kapand›. Ancak Ukrayna ba¤›ms›z olduktan sonra 1991 y›l›nda Kiev’de A. K›r›mskiy Bilimler Akademisi bünyesinde fiarkiyat Enstitüsü’nün tekrar aç›lmas›, Shidniy Svit dergisi, A. K›r›mskiy’nin kitaplar›ndan Türkiye Tarihi (1996 y›l›nda bas›ld›) yeniden bas›lm a s › mümk ü n oldu.

K › r›m’da Mangup’ta, Balaklav’da, Çufut Kale’de, Kaments Podolsk’ta art›k arkeolojik kaz›lar da yap›l›yor. Bu kaz›larda birçok Türk piposu ve Kütahya çinisi objelerine rastland›. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

105

путешествие gezi

Общее культурное наследие:

токатские платки Халит Омер Джамджи Фотограф (Стамбул).

Ortak kültür miras›:

Tokat ve yazmalar› Halit Ömer Camc› Foto¤rafç› (‹stanbul).

Токатские платки, словно эхо прошлого, голос добрососедства, любви и искусства. Как жаль, что время беспощадно и по отношению к ним. ÛÚÌËÍÛ, Ó˜ÛÚË‚¯ÂÏÛÒfl ‚ íÓ͇ÚÂ, ·Û‰ÂÚ ˜ÚÓ ‡ÒÒ͇Á‡Ú¸ ÔÓ ‚ÓÁ‚ ‡˘ÂÌËË ‚ Ó‰Ì˚Â Í ‡fl. Ç Ì‡ Ӊ Ô ‰‡˛Ú ΄ÂÌ‰Û Ó ÚÓÏ, ÔÓ˜ÂÏÛ „Ó Ó‰ ·˚Π̇Á‚‡Ì íÓ͇ÚÓÏ.

è

è ‰‚Ó‰ËÚÂθ ÒÂθ‰ÊÛÍÒÍÓ„Ó ‚ÓÈÒ͇ å‡ÎËÍ Ñ‡Ì˯ÏẨ ɇÁË Ú‡ÈÌÓ ÓÚÔ ‡‚ÎflÂÚ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‚ÓËı ÔÓ‚Â ÂÌÌ˚ı ‚ ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÛ˛ Í ÂÔÓÒÚ¸ «äÓχ̇ èÓÌÚË͇», ˜ÚÓ·˚ ÚÓÚ ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ ÂÏÛ ÔÓ‰ Ó·ÌÛ˛ ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛ Ó Í ÂÔÓÒÚË. íÛ ÂˆÍËÈ ‚ÓËÌ ‚Ó¯ÂÎ ‚ Í ÂÔÓÒÚ¸ Ë Ô ËÌflÎÒfl ËÁÛ˜‡Ú¸ ÂÂ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÓÌ Û‚Ë‰ÂÎ, ˜ÚÓ Â„Ó ÓÍ ÛÊËÎË ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍË ‚ÓËÌ˚. é‰ËÌ Ô ÓÚË‚ 20 ‚ËÁ‡ÌÚËȈ‚, ÚÛ ÓÍ ÔÓ Ó˜Â Â‰Ë ‰‡ÂÚ ÔÓ˘Â˜ËÌÛ Í‡Ê‰ÓÏÛ ËÁ ̇ԇ‰‡˛˘Ëı, ‰‡ Ú‡Í, ˜ÚÓ Ú ӉËÌ Á‡ ‰ Û„ËÏ Ô‡‰‡˛Ú ̇‚ÁÌ˘¸. ë‡Ï ÓÌ ÒÔ‡Ò‡ÂÚÒfl ·Â„ÒÚ‚ÓÏ. 燷≇‚¯ËÈ Á‡ Ô ÓËÒıӉ˂¯ËÏ ËÁ Í ÂÔÓÒÚÌÓÈ ·‡¯ÌË ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍËÈ ÔÓÎÍӂӉˆ Á‡‰ÛχÎÒfl: «ÖÒÎË Ó‰ÌÓÈ ÔÓ˘Â˜ËÌÓÈ ÚÛ ÓÍ ÛÍ·‰˚‚‡ÂÚ 20 ‚ÓËÌÓ‚, ÚÓ ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ, ÍÓ„‰‡ ÓÌ ‰‚ËÌÂÚÒfl ̇ Ì‡Ò Ò Ó ÛÊËÂÏ?» àÒÔÛ„‡‚¯ËÒ¸, ÓÌ Ò‰‡ÂÚ Í ÂÔÓÒÚ¸ ·ÂÁ ·Ófl. Ç Ô‡ÏflÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ó‚Î‡‰ÂÚ¸ „Ó Ó‰ÓÏ ÔÓÏӄ· ÔÓ˘Â˜Ë̇ ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó ‚ÓË̇, „Ó Ó‰ ̇˜Ë̇˛Ú ËÏÂÌÓ‚‡Ú¸ «íÓ͇ڻ – Ú‡Í Á‚Û˜ËÚ ÔÓ-ÚÛ ÂˆÍË ÒÎÓ‚Ó «ÔÓ˘Â˜Ë̇». êÂÁÛθڇÚ˚ ‡ÒÍÓÔÓÍ, Ô Ó‚Â‰ÂÌÌ˚ı ‚ ‡ÁÌ˚ı ˜‡ÒÚflı „Ó Ó‰‡, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ ıÓÎχı 凯‡ÚıÓ˛Í Ë ïÓ ÓÁÚÂÔÂ, ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ Ô ‚˚ ÔÓÒÂÎÂÌËfl ̇ Ú ËÚÓ ËË ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó íÓ͇ڇ

106

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Sanat›n, bereketin, birlikte yaflaman›n, sevdan›n eski ad› diye isimlendirebilece¤imiz “Tokat yazmalar›” bugün var olma mücadelesi veriyor. olu Tokat’a u¤ram›fl yolcunun anlataca¤› çok fley vard›r. Tokat isminin menflei hakk›nda halk aras›nda anlat›lan bir hikâye vard›r. Bizansl›lara ait “Comano Pontica” kalesini kuflatan Selçuklu ordusunun kumandan› Melik Daniflmend Gazi, kale hakk›nda bilgi almak için bir Türk askerini kaleye gizlice gönderir. Kaleye giren Türk askeri, bilgi toplarken Bizansl› askerler etraf›n› kuflat›r. 20 Bizans askeriyle bo¤uflan bu asker, her birini birer tokatla yere serip kaç›p kurtulur. Bu bo¤uflmay› kale burcundan seyreden kale komutan›; “Türkün tokad› bu ise silah› nas›l olur?” diyerek korkmaya bafllar ve kalenin burçlar›na teslim bayra¤› çekerek teslim olur. Zafer, kahraman bir Türk askerinin tokad›yla kazan›lm›fl oldu¤undan, bu askerin hat›ras›na flehre “Tokat” ismi verilir.

Y

fiehrin farkl› merkezlerinde yap›lan kaz›larda, özellikle Maflathöyük ve Horoztepe’de ortaya ç›kar›lan yap›lardan anlafl›ld›¤› üzere Tokat’›n Kalkolitik Ça¤’dan (‹.Ö. 5500-3500) beri bir yerleflim yeri oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Milattan önce 66 y›l›nda Roma topraklar› aras›na giren Tokat, k›sa süreli gelgitlerle birlikte 11. yüzy›lda Daniflmedliler taraf›ndan fethedilmifl ve Roma topraklar› olmaktan ç›km›fl-

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gezi путешествие

ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í Í‡ÎÍÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÏÛ Ô ËÓ‰Û (5000–3500 ‰Ó Ì.˝.). Ç 66 „. ‰Ó Ì.˝. Ú ËÚÓ Ëfl íÓ͇ڇ ‚ӯ· ‚ ÒÓÒÚ‡‚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔ ËË, ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ÌÂÒÍÓθÍËı ‚ÂÍÓ‚ ÓÌ ÔÓ‰‚ „‡ÎÒfl Í ‡ÚÍÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚Ï Á‡‚Ó‚‡ÌËflÏ ‡ÁÌ˚ı ̇ Ó‰Ó‚ Ë, ̇ÍÓ̈, ‚ XI ‚. ·˚Î Á‡‚Ó‚‡Ì чÌ˯ÏẨ‡ÏË Ë ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌÓ ÛÚ ‡˜ÂÌ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔ ËÂÈ. á̇ÏÂÌËÚÛ˛ Ù ‡ÁÛ «Veni, vidi, vici» («è ˯ÂÎ, ۂˉÂÎ, Ôӷ‰Ëλ) ûÎËÈ ñÂÁ‡ ¸ Ô ÓËÁÌÂÒ ‚ Á̇ÏÂÌËÚÓÏ ÒÂÎÂÌËË á· ÔÓÒΠÔÓÍÓ ÂÌËfl íÓ͇ÚÒÍÓÈ Í ÂÔÓÒÚË. ä‡ÏÂ̸ Ò ˝ÚÓÈ Ì‡‰ÔËÒ¸˛ ‰Ó ÒËı ÔÓ ı ‡ÌËÚÒfl ̇ ‚ ¯ËÌÂ Í ÂÔÓÒÚË, ÍÓÚÓ ‡fl, Í‡Í Ë Ò‡Ï ñÂÁ‡ ¸, ÒÏÓÚ ËÚ Ò ‚˚ÒÓÚ˚ ̇ áÂÎÛ. íÓÍ‡Ú ı ‡ÌËÚ ÒΉ˚ Ô Â·˚‚‡ÌËfl ıÂÚÚÓ‚, Ù Ë„ËȈ‚, Ô ÒÓ‚, ËÏÎflÌ Ë ‚ËÁ‡ÌÚËȈ‚. à ÒÂȘ‡Ò Á‰ÂÒ¸ ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÓÒÚ‡ÚÍË ‡ ıËÚÂÍÚÛ Ì˚ı ÒÓÓ ÛÊÂÌËÈ ıÂÚÚÓ‚, ÍËÏÏ ËȈ‚, ÒÍËÙÓ‚, Ù Ë„ËȈ‚, Ô ÒÓ‚, ËÏÎflÌ Ë ‚ËÁ‡ÌÚËȈ‚, Ëθı‡ÌÓ‚ Ë ‰‡Ì˯ÏẨӂ, ‡ ÚÛÍÓ‚, ÒÂθ‰ÊÛÍÓ‚ Ë ÓÒχÌÓ‚. è Ó‚Ë̈Ëfl íÓÍ‡Ú – ̇ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÛÁÂÈ ÔÓ‰ ÓÚÍ ˚Ú˚Ï Ì·ÓÏ. á‰ÂÒ¸ ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÒÚ‡ ËÌÌÛ˛ ·‡Ì˛ ÄÎË-臯Ë, ω ÂÒ ü„·‡Ò‡Ì, Ó‰ÌÓ ËÁ Ô ‚˚ı ω ÂÒ ̇ Ú ËÚÓ ËË Ä̇ÚÓÎËË, „‰Â, ̇ fl‰Û Ò ‰ Û„ËÏË Ì‡Û͇ÏË, Ô ÂÔÓ‰‡‚‡Î‡Ò¸ ‡ÒÚ ÓÌÓÏËfl, ‰Â ‚˯ÒÍÓ ÚÂÍÍÂ Ó ‰Â̇ å‚΂Ë, Í ˚Ú˚È ˚ÌÓÍ (ʼnÂÒÚ‡Ì), χÒÚ ÒÍË ÔÓ ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˲ Ë ÓÍ ‡¯Ë‚‡Ì˲ Ú͇ÌÂÈ, Í·ÒÒ˘ÂÒÍËÂ

YAZ 2007, SAYI: 25

Знаменитую фразу «Veni, vidi, vici» («Пришел, увидел, победил») Юлий Цезарь произнес в знаменитом селении Зела после покорения Токатской крепости.

Roma kral› Sezar ünlü “Veni Vidi Vici” (Geldim, Gördüm, Yendim) sözünü Tokat’›n evleri ve kalesi ile ünlü ilçesi Zile’de söylemifltir. ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍË ÊËÎ˚ ‰Óχ. á· Á̇ÏÂÌËÚ‡ ‡ÏÙËÚÂ‡Ú ÓÏ Ë Í ÂÔÓÒÚ¸˛ ËÏÒÍÓ„Ó ‚ ÂÏÂÌË, ꯇ‰Ë ËÁ‚ÂÒÚ̇ „Ó fl˜ËÏË ÏËÌ ‡Î¸Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË, ‚ ë‡ÎÛÌÒ‡ ‡Â ÒÓı ‡ÌËÎËÒ¸ ‡Á‚‡ÎËÌ˚ ‰ ‚ÌÂ„Ó „Ó Ó‰‡ ˝ÔÓıË · ÓÌÁ˚ – ë·‡ÒÚÓÔÓÎËÒ‡, ÚÛ ı‡Î¸Ò͇fl Í ÂÔÓÒÚ¸ Ë Ï˜ÂÚ¸ äÂÒËÍ·‡¯, ͇ ‡‚‡Ì-Ò‡ ‡È, ÔÓÒÚ ÓÂÌÌ˚È Ì‡ Ò Â‰ÒÚ‚‡ ÒÛÔ Û„Ë ÒÛÎڇ̇ Ä·‰‰Ë̇ äÂÈÍÛ·‡Ú‡ I å‡ıÔ Ë-ı‡ÚÛÌ, ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ú‡ÍʠϘÂÚ¸ ìÎۉʇÏË ‚ çËÍÒ‡ Â, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ Ï˜ÂÚË, ÒÓÓ ÛÊÂÌËfl Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó Ë ÍÛθÚÓ‚Ó„Ó Ì‡Á̇˜ÂÌËfl, ω ÂÒÂ, ÏÓÒÚ˚, ‰Â ‚˯ÒÍË ӷËÚÂÎË, χ‚ÁÓÎÂË, ·‡ÌË, ͇ ‡‚‡Ì-Ò‡ ‡Ë.

Восьмое чудо света в Токате íÓÍ‡Ú ·Ó„‡Ú Ô‡ÏflÚÌË͇ÏË Ô Ë Ó‰˚. ë Â‰Ë ÌËı ˜ËÒÚÂȯ‡fl ÌËÍÒ‡ Ò͇fl ‚Ó‰‡, „Ó fl˜Ë ËÒÚÓ˜ÌËÍË ê¯‡‰ËÂ Ë Ô¢ ‡ ŇÎÎ˚‰Ê‡. ì˜ËÚ˚‚‡fl, ˜ÚÓ Í ËÒÚ‡ÎÎËÁ‡ˆËfl ËÁ‚ÂÒÚÌfl͇ ËÏÂÂÚ

t›r. Roma kral› Sezar ünlü “Veni Vidi Vici” (Geldim, Gördüm, Yendim) sözünü Tokat’›n evleri ve kalesi ile ünlü ilçesi Zile’de söylemifltir. Bu sözün yaz›l› oldu¤u tafl Zile’ye t›pk› Sezar gibi yukardan bakan kalesinde bulunmaktad›r. Hitit, Frig, Pers, Roma ve Bizans kültürlerinin yaflad›¤› Tokat’ta bugün Hititlere, Timerlere, ‹skitlere, Friglere, Perslere, Roma ve Bizansl›lara, ‹lhanl› Daniflmend, Artuko¤ullar›, Selçuklu ve Osmanl›lara ait tarihî eserleri görmek mümkündür.

Tarihî Ali Pafla Hamam›’ndan, Artuklular döneminden kalma, Anadolu’nun ilk medreselerinden olma özelli¤i ile beraber astronomi ilimlerinin önemsendi¤i Ya¤basan medresesi, Mevlevihanesi, Bedesteni, yazmac› hanlar›, klasik Türk evleri, Zile’de Roma döneminden kalma amfi tiyatrosu ve kalesi, Refladiye’de kapl›cas›,

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

107

путешествие gezi

Пещера Баллыджа / Ball›ca Ma¤aras›

108

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gezi путешествие

История анатолийских платочных тканей насчитывает более 600 лет, популярные композиции тканей очень разнообразны: растительные орнаменты, изображения животных и птиц, солнца, луны, звезд, эпических героев. Ó„ ‡Ì˘ÂÌÌ˚Â Ô Â‰ÂÎ˚, ˝Ú‡ Ô¢ ‡ ÔÓ ‡Ê‡ÂÚ Ò‚ÓËÏË ‡ÁÏ ‡ÏË. è ‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ó· ‡ÁÓ‚‡ÌË Ô¢ ˚ ̇˜‡ÎÓÒ¸ ÓÍÓÎÓ 3,4 ÏÎÌ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰. ÜËÚÂÎË íÓ͇ڇ ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ ‚ ¯ÛÚÍÛ Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÔÂ˘Â Û Å‡Î·‰Ê‡ «‚ÓÒ¸Ï˚Ï ˜Û‰ÓÏ Ò‚ÂÚ‡». ÑÎË̇ Ô¢ ˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 680 Ï, ‚˚ÒÓÚ‡ – 94 Ï. Ñ Â‚Ìflfl ËÒÚÓ Ëfl Ë ÛÌË͇θÌ˚ ԇÏflÚÌËÍË Ô Ë Ó‰˚ – ˝ÚÓ ÚÓθÍÓ ˜‡ÒÚ¸ ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ ˚Ï Ó·Î‡‰‡ÂÚ íÓ͇Ú. ç‡ ‚Ò˛ íÛ ˆË˛ Ò·‚ËÚÒfl Ô ÓËÁ‚Ó‰Ëχfl Á‰ÂÒ¸ Ú̸͇ ‰Îfl Ô·ÚÍÓ‚ Ë Ò‡ÏË Ô·ÚÍË – flÁχ. è Ó‚Ë̈Ëfl íÓÍ‡Ú – ˆÂÌÚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÚÓÌÍÓÈ Ï‡ ΂ÓÈ Ú͇ÌË ‚ Ä̇ÚÓÎËË. ֢ ‚ ÓÒχÌÒÍÛ˛ ˝ÔÓıÛ, ̇ fl‰Û Ò íÓ͇ÚÓÏ, Ò·‚ËÎËÒ¸ Í ‡ÒË‚ÂȯËÏË Ô·Ú͇ÏË ä‡ÒÚ‡ÏÓÌÛ, ÑËfl ·‡Í˚ , ɇÁˇÌÚÂÔ, ï‡Ú‡È, âÓÁ„‡Ú. àÒÚÓ Ëfl ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı Ô·ÚÓ˜Ì˚ı Ú͇ÌÂÈ Ì‡Ò˜ËÚ˚‚‡ÂÚ ·ÓΠ600 ÎÂÚ,

ÔÓÔÛÎfl Ì˚ ÍÓÏÔÓÁˈËË Ú͇ÌÂÈ Ó˜Â̸ ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁÌ˚: ‡ÒÚËÚÂθÌ˚Â Ó Ì‡ÏÂÌÚ˚, ËÁÓ· ‡ÊÂÌËfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı Ë ÔÚˈ, ÒÓÎ̈‡, ÎÛÌ˚, Á‚ÂÁ‰, ˝Ô˘ÂÒÍËı „ Ó‚. è ˘Ë̇ ˝ÚÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËfl Í ÓÂÚÒfl ‚ ËÒÚÓ ËË Ë ÍÛθÚÛ Â Ä̇ÚÓÎËË. á‰Â¯Ìflfl ÔÎÓ‰Ó Ó‰Ì‡fl ÁÂÏÎfl ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ‚˚ ‡˘Ë‚‡Ú¸ ÏÌÓ„Ó ‚ˉӂ Ù ÛÍÚÓ‚ Ë Ó‚Ó˘ÂÈ. ùÚÓÚ Í ‡È ·˚Î Ô ËÒÚ‡ÌˢÂÏ ‡Á΢Ì˚ı ̇ Ó‰Ó‚. àÒÚÓ Ëfl ̇¯Î‡ ÓÚÓ· ‡ÊÂÌË ‚ Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡ı Ú͇ÌÂÈ. ÇÓÚ ÌÂÒÍÓθÍÓ Ô ËÏ ӂ Ò‡Ï˚ı ÔÓÔÛÎfl Ì˚ı ‚ íÓ͇Ú Ú͇Ì˚ı Ó Ì‡ÏÂÌÚÓ‚: «Ë˜Ë‰ÓÎÛÒÛ», «ÔflÚ ͇», «‚ËÌÓ„ ‡‰», «fl·ÎÓÍÓ», «ÔÓÎÓ‚ËÌÍË fl·ÎÓ͇», «˜Â ¯Ìfl», «‚ÌÛÚ Ë ÔÛÒÚÓ», «ÔÛ ÍÂÚ», «ÎÓÊÍË», «ÍÛÎ‡Í Ò‚ÂÍ Ó‚Ë», «‚ËÌÓ„ ‡‰Ì˚È ÎËÒÚ», «‰Óχ¯ÌËÈ», «Ú ‡·ÁÓÌÒÍËÈ Í ‡È»… ë̇˜‡Î‡ χÒÚ ‡ „ÓÚÓ‚flÚ ‰Â ‚flÌÌ˚ ¯‡·ÎÓÌ˚ ‰Îfl ̇·Ë‚ÍË Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡. Ç˚ ÂÁ‡ÌË ¯‡·ÎÓ̇ Ú Â·ÛÂÚ ÛÏÂÌËfl Ë ÒÌÓ Ó‚ÍË, ‚ ̇¯Â

Sulusaray’da tarihî Tunç Ça¤›’na dayanan Sebastapolis antik kenti, Turhal kalesi ve Kesikbafl Camii, Pazar’da 1. Alaaddin Keykubat’›n efli Mahperi Hatun ad›na yap›lan Kervansaray›, Niksar Ulu Camii gibi; Tokat’ta geçmifli yans›tan camiler, dini ve kültürel yap›lar, medreseler, köprüler, zaviyeler, türbeler, hamamlar, an›tlar ve kervansaraylar ile flehrin merkezi ve ilçelerinin tümü tam bir aç›k hava müzesi durumundad›r.

Dünyan›n sekizinci(!) harikas› Tokat’ta Tarihî eserlerin yan›nda Niksar suyu, Refladiye kapl›cas› ve Ball›ca ma¤aras› gibi (Kristalleflmifl kireçtafllar›ndan meydana gelen ma¤aran›n, s›n›rl› kireçtafl› oluflumu göz önüne al›nd›¤›nda, hacminin ina-

600 y›ll›k geçmifle sahip olan yazmalar›n; desen ve kompozisyonlar›nda çiçek ve meyvelerden hayvanlara, y›ld›z ve günefl gibi astronomi flekillerinden mitolojik kahramanlara kadar farkl› birikimlerin izlerini görmek mümkün.

YAZ 2007, SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

109

путешествие gezi

В орнаментах преобладают темно-красные тона, бордовый, цвет баклажана, фиолетовый. В наше время ручной способ набивки ткани потерял былую популярность. В Токате изготавливают два вида ткани для платков: «каракалем» (черная) и «эльван» (цветная).

Tokat yazmalar›nda ço¤unlukla k›rm›z›n›n koyu tonlar›, bordo, patl›can moru gibi koyu renkler hakimdir. Günümüzde el bask›s› yazmalar›n üretimi oldukça azalm›flt›r.

Tokat’ta “Karakalem” ve “Elvan” olmak üzere iki tip yazma bas›lmaktad›r. ‚ ÂÏfl ˝ÚÓ Ï‡ÒÚ ÒÚ‚Ó ÔÓ˜ÚË ÛÚ ‡˜ÂÌÓ. ãÛ˜¯ËÏ ‰Â ‚ÓÏ ‰Îfl ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ¯‡·ÎÓÌÓ‚ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÎËÔ‡. 燷˂͇ Ú͇ÌË ÒÓ‚Â ¯‡ÂÚÒfl ‚ Û˜ÌÛ˛, Ò ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËÂÏ ‡ÒÚËÚÂθÌ˚ı Í ‡ÒËÚÂÎÂÈ. Ç Ó Ì‡ÏÂÌÚ‡ı Ô Âӷ·‰‡˛Ú ÚÂÏÌÓ-Í ‡ÒÌ˚ ÚÓ̇, ·Ó ‰Ó‚˚È, ˆ‚ÂÚ ·‡Í·ʇ̇, ÙËÓÎÂÚÓ‚˚È. Ç Ì‡¯Â ‚ ÂÏfl Û˜ÌÓÈ ÒÔÓÒÓ· ̇·Ë‚ÍË Ú͇ÌË ÔÓÚ flÎ ·˚ÎÛ˛ ÔÓÔÛÎfl ÌÓÒÚ¸. Ç íÓ͇Ú ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡˛Ú ‰‚‡ ‚ˉ‡ Ú͇ÌË ‰Îfl Ô·ÚÍÓ‚: «Í‡ ‡Í‡ÎÂÏ» (˜Â ̇fl) Ë «˝Î¸‚‡Ì» (ˆ‚ÂÚ̇fl). é ÚÓ͇ÚÒÍËı Ú͇Ìflı ÛÔÓÏË̇ΠÁ̇ÏÂÌËÚ˚È ÔÛÚ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍ ù‚ÎËfl óÂηË: «Ç ã‡ıÓ Â Ì ̇ÈÚË ·ÂÎ˚ı Ë ÓÁÓ‚˚ı Ú͇ÌÂÈ. í‡Í ÓÌË Ô ÂÍ ‡ÒÌ˚, ÒÎÓ‚ÌÓ ÁÓÎÓÚÓ ·ÎÂÒÚflÚ. é˜Â̸ ı‚‡ÎflÚ Á‰Â¯ÌË Ú͇ÌË, ‡ÒÔËÒ‡ÌÌ˚ ËÒÍÛÒÌ˚ÏË Ï‡ÒÚ ‡ÏË Ë Á‡Ì‡‚ÂÒË, ‡Ò¯ËÚ˚Â Ò ÛÒ ‰ËÂÏ». ê‡Ì¸¯Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÒÔˆˇθÌ˚ χÒÚ ÒÍË ÔÓ Ì‡·Ë‚Í Ú͇ÌË. ì ͇ʉÓÈ Ï‡ÒÚ ÒÍÓÈ ·˚ÎÓ Ò‚Ó ̇Á‚‡ÌËÂ: ïÓ ÓÁÎÛı‡Ì, ÊËÏÛÒ‡Ó„ÎÛ-ı‡Ì, ÄÒ͠Π-ı‡Ì, ÅÂÈÔ‡Á‡ ˚-ı‡Ì, ɇÁËÓ„ÎÛ-ı‡Ì. Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ ÁÓÌ˚ íÓ͇ڇ ̇ıÓ‰ËÚÒfl Í‚‡ ڇΠüÁχ‰ÊË· , ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ Â˘Â ÔÓÏÌflÚ ˝ÚÓ ‰ ‚Ì ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó. èÓÏËÏÓ Ô·ÚÍÓ‚, ÔÓÔÛÎfl Ì˚ ˛·ÍË, ·ÎÛÁ˚, ¯‡ Ù˚, ÔËʇÏ˚, ı‡Î‡Ú˚, ÍÓÒÚ˛Ï˚, Ò͇Ú ÚË ËÁ ˝ÚÓÈ Ú͇ÌË. è·ÚÍË ËÁ íÓ͇ڇ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ˆÂÌflÚ Í‡Í Â‰ÍÓ ‰Ó Ó„Ó ÛÍ ‡¯ÂÌËÂ. I

110

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

gezi путешествие

n›lmaz derecede büyük oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ma¤aran›n as›l gelifliminin yaklafl›k 3.4 milyon y›l önce (Villafranchian dönemi) bafllad›¤› tahmin edilmekte. Tokatl›lar aras›nda dünyan›n sekizinci. harikas› diye adland›r›l›r, 680 metre boyu, 94 metre yüksekli¤i vard›r) tabiat güzellikleriyle beraber geleneksel kültürün vazgeçilmez unsurlar›ndan “yazma”lar› ile de ünlüdür Tokat.

Tokat, Anadolu’da yazmac›l›¤›n merkezi konumundad›r. Osmanl› döneminde Tokat’la beraber Kastamonu, Diyarbak›r, Gaziantep, Hatay, Yozgat, ‹stanbul gibi flehirler de yazmac›l›¤›n yo¤unlukta yap›ld›¤› flehirler aras›ndad›r. 600 y›ll›k geçmifle sahip olan yazmalar›n; desen ve kompozisyonlar›nda çiçek ve meyvelerden hayvanlara, y›ld›z ve günefl gibi astronomi flekillerinden mitolojik kahramanlara kadar farkl› birikimlerin izlerini görmek mümkün. Tüm bu desen çeflitlili¤ine; Tokat’›n verimli topraklar›nda yetiflen onlarca çeflit meyvenin bereketi, tarihi dolu dolu yaflam›fl; gün görmüfl tafl› topra¤›, k›saca flehrin kimli¤ini oluflturan haf›zas› sebep olmaktad›r. Tokat yazmalar›nda kullan›lan belli bafll› desenler flunlard›r; Tokat “içi dolusu”, Tokat “beflli”si, Tokat “üzüm-

YAZ 2007, SAYI: 25

risi gerektiren kal›p oymac›l›¤› bugün kaybolmaya yüz tutmufl bir sanat dal› olarak tarihteki yerini almak üzeredir. En güzel kal›plar ›hlamur a¤ac›ndan oyulur. Özel bitkilerden haz›rlanan boyalar bu kal›plarla kumafl üzerine elle bas›l›r. Tokat yazmalar›nda ço¤unlukla k›rm›z›n›n koyu tonlar›, bordo, patl›can moru gibi koyu renkler hakimdir. Günümüzde el bask›s› yazmalar›n üretimi oldukça azalm›flt›r.

Tokat’ta “Karakalem” ve “Elvan” olmak üzere iki tip yazma bas›lmaktad›r. Ünlü seyyah›m›z Evliya Çelebi Tokat yazmalar› hakk›nda flöyle der: “Beyaz pembe bezi Diyar-› Lahor’da yap›lmaz. Güya alt›n gibi mücellad›r. Kalemkar basma yüzü, münakkafl perdeleri gayet memduh olur.”

lü”sü, Tokat “elmal›”s›, Tokat “yar›m elmal›”s›, Tokat “kirazl›”s›, Tokat “içi bofl” (Kayseri kenar), Purket (plaka), “Kafl›k sap›”, “Kaynana yumru¤u”, “Asma yapra¤›”, “Ev ifli yazma”, “Trabzon kenar”… Desenler, a¤aç kal›plara kal›p ustas›nca bir nak›fl gibi ifllenerek aktar›l›r. Sab›r ve el bece-

Önceleri Horozlu Han›, Hac› Musao¤lu Han›, Askerler Han›, Beypazar› Han›, Gazio¤lu Han› gibi büyük hanlarda yap›lan yazmac›l›k bugün Tokat sanayi sitesinin yan›nda yeni yap›lan Yazmac›lar Sitesi’nde yap›lmaktad›r. Halk aras›nda baflörtü olarak kullan›lan yazma art›k; elbise, etek, bluz, fular, sabahl›k, gecelik, tayyör, masa örtüsü gibi farkl› maksatlarla da kullan›lmakta, modern dekorasyonlar›n bir parças› olarak nadide bir çiçek, k›ymetli bir hazine gibi saklanmaktad›r. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

111

общество toplum

Почему Беларусь, а не Белая Россия? Татьяна Красовская Журналист (Беларусь).

Neden Beyaz Rusya de¤il de Belarus?

Tatyana Krasovskaya Gazeteci (Belarus).

· ÛÒ¸», «Åi· ÛÒ¸», «Ç‡ÈÒÒ ÛÒÎfl̉», «ì‡ÈÚ ‡¯‡», «ÅÎfl̯ ˛ÒÒ» ËÎË «ÅÂflÁ êÛÒ¸fl» ‚Ò ˝ÚË Ì‡Á‚‡ÌËfl Ì ·ÓΠ˜ÂÏ Ô Ë‚˚˜Ì‡fl ӯ˷͇. àÏfl ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡Ì˚ ‚ fl‰Â flÁ˚ÍÓ‚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ËÁ ͇θÍË ÛÂÏ˚ı Ô ‚Ӊӂ ÒÎÓ‚: «Å·fl» Ë, ‚ ÎÛ˜¯ÂÏ ÒÎÛ˜‡Â, «êÛÒ¸». Ç ıÛ‰¯ÂÏ - Ô ‚Ӊ Á‚Û˜ËÚ Í‡Í «Å·fl êÓÒÒËfl» - Ì··„ÓÁ‚Û˜ÌÓ, ÌÂÔ ‡‚ËθÌÓ Ë Ó·Ë‰ÌÓ ‰Îfl ·ÂÎÓ ÛÒÓ‚. ëÎÓ‚Ó «êÛÒ¸» ‚ÓÒıÓ‰ËÚ Í Ó˜Â̸ ‰ ‚ÌËÏ ‚ ÂÏÂ̇Ï, ËÁ‰ ‚Π˝ÚËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ Ì‡Á˚‚‡ÎË ÍÓ ÂÌÌÛ˛ ÁÂÏβ

«Å

112

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı Ò·‚flÌ. Ä ˝ÚÓ Ì ÚÓθÍÓ ÛÒÒÍËÂ, ÌÓ Â˘Â ·ÂÎÓ ÛÒ˚ Ë ÛÍ ‡Ë̈˚. «êÓÒÒËfl» – Ú ÏËÌ „Ó ‡Á‰Ó ·ÓΠÔÓÁ‰ÌËÈ, ÓÚÌÓÒfl˘ËÈÒfl ÌÂÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Í ÒÚ ‡Ì ÛÒÒÍËı. î‡ÍÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ·ÂÎÓ ÛÒÓ‚ ÒÓÏÌÂÌ˲ Ì ÔÓ‰ÎÂÊËÚ, ·ÂÎÓ ÛÒ‡ÏË ÓÌË Ò·fl ÁÓ‚ÛÚ ‚Â͇ÏË. íÓ˜Ì˚ı ҂‰ÂÌËÈ, ÓÚÍÛ‰‡ ̇Á‚‡ÌËÂ Ô ÓËÁÓ¯ÎÓ, ÌÂÚ. ã„Ẩ Ê ÏÌÓ„Ó: «·Â·fl» – ҂ӷӉ̇fl ÓÚ ÏÓÌ„ÓÎÓÚ‡Ú‡ ÒÍÓ„Ó Ë„‡; «·Â·fl» ËÁ-Á‡ ˆ‚ÂÚ‡ Ó‰Âʉ ÏÂÒÚÌ˚ı ÊËÚÂÎÂÈ.

elarus’un sayabildi¤im tercüme isimlerinden baz›lar›: “Belarus”, “Bilarus”, “Waysruslyand”, “White Russia”, “Blyanflrus” ya da “Beyaz Rusya”.

Tüm bu adland›rmalar al›flkanl›ktan öte birer hatad›r. “Beyaz” ve “Rus”, yani tercüme olarak – “Beyaz Rusya”. Bu isim kula¤a hofl gelmemekle birlikte, yanl›fl ve Belaruslar için çok k›r›c›.

B

“Rus” sözcü¤ü çok eski zamanlara dayan›r. Eskiler do¤u Ortodokslar›n›n kök

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

toplum общество

Традициям белорусской государственности больше 1000 лет è ‚˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ӷ ‡ÁÓ‚‡ÌËfl ̇ Ú ËÚÓ ËË ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ Å· ÛÒË ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ¢ ‰Ó 1000 „. ë̇˜‡Î‡ èÓÎÓˆÍÓ ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó – ÏÓ˘ÌÓ ‰ ‚Ì „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó Ò ‚˚ıÓ‰ÓÏ Í Å‡ÎÚËÈÒÍÓÏÛ ÏÓ ˛. Ç XIII ‚. ·ÂÎÓ ÛÒÒÍË ÁÂÏÎË ÒÚ‡ÎË Ò ‰ˆÂÏ ÇÂÎËÍÓ„Ó ÍÌflÊÂÒÚ‚‡ ãËÚÓ‚ÒÍÓ„Ó, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ̇Á‚‡ÌËÂ, „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ËÏÂÌÌÓ ·ÂÎÓ ÛÒÒ͇fl ÍÛθÚÛ ‡, ·ÂÎÓ ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ·˚Î „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï. ÇÓÁÌËÍÎÓ ÓÌÓ Ô ‰ Û„ ÓÁÓÈ ÏÓÌ„ÓÎÓ-Ú‡Ú‡ ÒÍÓ„Ó Ì‡¯ÂÒÚ‚Ëfl. é·˙‰ËÌË‚¯ËÒ¸, ·ÂÎÓ ÛÒÒÍË ÍÌflÊÂÒÚ‚‡, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ ÛÒÒÍËı, ËÁ·ÂʇÎË ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚Ó„Ó Û„ÌÂÚÂÌËfl. Å· ÛÒ¸ – Ó „‡Ì˘ÂÒ͇fl ˜‡ÒÚ¸ Ó·˘Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. Ö „Ó Ó‰‡, Í‡Í Ë ‰ Û„Ë ‚ ÓÔÂÈÒÍË „Ó Ó‰‡, ÊËÎË ÔÓ å‡„‰Â·Û „ÒÍÓÏÛ Ô ‡‚Û. äÌflÊÂÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Ï ‡‚‡ÌÔÓÒÚÓÏ êÂÌÂÒÒ‡ÌÒ‡. Å·„Ó‰‡ fl ‚˚‰‡˛˘ÂÏÛÒfl „ÛχÌËÒÚÛ î ‡ÌˆËÒÍÛ ëÍÓ ËÌÂ, ·ÂÎÓ ÛÒ˚ ÔÓÎÛ˜ËÎË Ô˜‡ÚÌÛ˛ ÅË·Î˲ ̇ Ò‚ÓfiÏ flÁ˚Í ‡Ì¸¯Â, ˜ÂÏ ÔÓÎflÍË Ë ÎËÚÓ‚ˆ˚, ÛÍ ‡Ë̈˚ Ë ÛÒÒÍËÂ, Ò ·˚ Ë ·Ó΄‡ ˚, ‡Ì„΢‡ÌÂ Ë Ù ‡ÌˆÛÁ˚. Ä Ûڂ ʉÂÌÌ˚È ‚ 1588 „. ìÒÚ‡‚ ÇÂÎËÍÓ„Ó ÍÌflÊÂÒÚ‚‡ ãËÚÓ‚ÒÍÓ„Ó ·˚Î Ò‡Ï˚Ï Ô ‰ӂ˚Ï Ò‚Ó‰ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‚ ‚ Ö‚ ÓÔÂ.

От Литвы к Польше, от Польши к России ÇÂ΢ˠ̇˜‡ÎÓ Û¯ËÚ¸Òfl Ò ÍÓ̈‡ XVI ‚. åÓÒÍÓ‚ÒÍË ÏÓ̇ ıË Á‡‰ÛχÎË Ë‰ÚË ‚ÓÈÌÓÈ Ì‡ ÇÂÎËÍÓ ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îflfl Ò·fl ‚·ÒÚËÚÂÎflÏË ‚ÒÂfl êÛÒË. è˚Ú‡flÒ¸ ËÁ·Âʇڸ ˝ÚÓÈ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó ÔÓ¯ÎÓ Ì‡ ÒÓ˛Á Ò èÓθ¯ÂÈ, ÒÓÁ‰‡‚ ꘸ èÓÒÔÓÎËÚÛ˛. ùÚÓÚ ÒÓ˛Á ÒÍÓ ÂÂ Ô ËÌÂÒ Ì ÒËÎÛ, ‡ Ò··ÓÒÚ¸: Á‡ı‚‡Ú‡ ·ÂÎÓ ÛÒÒÍËı Ú ËÚÓ ËÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔ ËÂÈ, ‚ ÍÓ̘ÌÓÏ Ò˜ÂÚÂ, ËÁ·Âʇڸ Ì ۉ‡ÎÓÒ¸. щ˚ Ë Ô ‡‰Â‰˚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı ·ÂÎÓ ÛÒÓ‚ Ì ҉‡‚‡ÎËÒ¸, ÌÓ Ôӷ‰ËÚ¸ ËÏ Û‰‡ÎÓÒ¸ Î˯¸ Í Ì‡˜‡ÎÛ XX ‚. 25 χ Ú‡ 1918 „. ·˚· Ó·˙fl‚ÎÂ̇ ÌÂÁ‡‚ËÒËχfl ÅÂÎÓ ÛÒÒ͇fl ç‡ Ó‰Ì‡fl êÂÒÔÛ·ÎË͇. è Ë ˝ÚÓÏ Ì‡‰Ó Ô ËÁ̇ڸ, ˜ÚÓ ‚ ëëëê ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ Å· ÛÒË Ì ‚Ò„‰‡ ·˚· ‡θÌÓÈ. Ä ÔÓÚÓÏÛ ·ÂÎÓ ÛÒ˚ Ú‡Í Ì β·flÚ, ÍÓ„‰‡ ÓÒÒËflÌ ÔÓ-Ô ÂÊÌÂÏÛ Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ëı ÒÚ ‡ÌÛ «ÅÂÎÓ ÛÒÒËfl», ̇ÒÚÛÔ‡fl Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Ì‡ ·ÓθÌÛ˛ ÏÓÁÓθ ̇ Ó‰Û, ‚ÓÚ ÛÊ ·ÓΠ15 ÎÂÚ ÛÒÔ¯ÌÓ ÒÚ Ófl˘ÂÏÛ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÛ˛ ÊËÁ̸.

YAZ 2007, SAYI: 25

Точных сведений, откуда название произошло, нет. Легенд же много: «белая» – свободная от монголо-татарского ига; «белая» из-за цвета одежд местных жителей.

“Belarus” isminin nereden geldi¤i konusunda ise kesin bilgi mevcut de¤il. Pek çok efsaneye göre, “beyaz”, Mo¤ol-Tatar esaretinden ba¤›ms›z olmay›, baflka bir efsaneye göre ise yerli halk›n elbise renginden kaynaklanmaktad›r. Дом на перекрестке путей ÅÂÎÓ ÛÒ˚, ËÁ‰ ‚ΠӷËÚ‡‚¯Ë ̇ Ó˜Â̸ Û‰Ó·Ì˚ı Ú ‡ÌÁËÚÌ˚ı ÔÛÚflı, Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËflÏË ÊË‚¯Ë ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ıÓÎÓ‰Ó‚ ̇ Ì ӘÂ̸ ·Ó„‡Ú˚ı ÁÂÏÎflı, ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË Ó·Ó ÓÌflÚ¸ Ò‚Ó˛ Ó‰ËÌÛ. ä‡Ê‰˚È ‡Á ÏÂÊ‰Û ‚ÓÈ̇ÏË ÚÓθÍÓ Ë ÛÒÔ‚‡ÎË ÓÚÒÚ ‡Ë‚‡Ú¸ ‡Á Û¯ÂÌÌÓ Ә ‰Ì˚Ï Á‡‚Ó‚‡ÚÂÎÂÏ. ë‡ÏË Ò ‚ÓÈ̇ÏË Ì ıÓ‰ËÎË, ‚Ò„‰‡ ıÓÚÂÎË ÊËÚ¸ ̇ Ò‚ÓÂÈ ÁÂÏΠÏË ÌÓÈ,

sald›¤› topraklara bu ismi verirlerdi. Bunlar sadece Ruslar de¤il, ayn› zamanda Belarus ve Ukraynal›lard› da. “Rusya” ad› olarak Ruslar›n yaflad›¤› ülke ile özdeflleflse de asl›nda çok daha eski bir terim. Belaruslar, milli kimlik bak›m›ndan flüphe tafl›mamakta ve yüzy›llard›r kendilerini bu isimle ifade etmektedirler. “Belarus” isminin nereden geldi¤i konusunda ise kesin bilgi mevcut de¤il. Pek çok efsane-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

113

общество toplum

Белорусы, издревле обитавшие на очень удобных транзитных путях, тысячелетиями жившие в условиях холодов на не очень богатых землях, вынуждены были оборонять свою родину.

Eskiden Belaruslar yaflamlar›n› ulafl›ma en uygun yol boylar›nda, binlerce y›l, pek zengin olmayan topraklarda ve so¤uk hava flartlar›nda sürdüklerinden, vatanlar›n› koruma ihtiyac› duymaktayd›lar. Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÓÈ ÊËÁ̸˛. çÓ ‚Ò Á‡‚Ó‚‡ÚÂÎË Ò á‡Ô‡‰‡ ‚Ó ‚Ò ‚ ÂÏÂ̇ Ô ÓıÓ‰ËÎË ˜Â ÂÁ Ú ËÚÓ Ë˛ ˝ÚÓÈ ÒÚ ‡Ì˚. í‡Í ·˚ÎÓ Ë ¯ÂÒÚ¸‰ÂÒflÚ Ò Î˯ÌËÏ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, ÍÓ„‰‡ „ËÚΠӂÒ͇fl É χÌËfl ̇ԇ· ̇ ëëëê. è˚·ÎË ·ÂÎÓ ÛÒÒÍË ‰Â ‚ÌË, ‚ „ Û‰˚ ͇ÏÌÂÈ Ô Â‚ ‡˘‡ÎËÒ¸ „Ó Ó‰‡. èÓÚÓÏÛ ‚ Ò„ӉÌfl¯ÌÂÈ Å· ÛÒË ‡·ÒÓβÚÌÓ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó Á‰‡ÌËÈ ‰‡ÚË ÛÂÚÒfl ÔÓÒ΂ÓÂÌÌ˚Ï ‚ ÂÏÂÌÂÏ. à ÚÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒfiÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Â ÊË‚ÂÚ ÏÂ̸¯Â β‰ÂÈ, ˜ÂÏ ‚ Ó‰ÌÓÏ ëڇϷÛÎÂ, – ˝ÚÓ ÚÓÊ ÓÚ„ÓÎÓÒÓÍ ÇÚÓ ÓÈ ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚. ç‡ÒÂÎÂÌË ÒÚ ‡Ì˚ Á‡ „Ó‰˚ ‚ÓÈÌ˚ ÒÓÍ ‡ÚËÎÓÒ¸ ̇ Ú ÂÚ¸. è ˘ÂÏ ÓÒÚ‡‚¯ËÂÒfl ‰‚Â Ú ÂÚË ·˚ÎË, ‚ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Â Ò‚ÓÂÏ, ‰ÂÚË Ë ÊÂÌ˘ËÌ˚.

Антивоенный ген или мирное наследие войн ÇÂ͇ÏË Ó·Ó ÓÌflflÒ¸ ÓÚ ‚ ‡„Ó‚, ·ÂÎÓ ÛÒ˚ ‚ÔËÚ‡ÎË Ò ÏÓÎÓÍÓÏ Ï‡ÚÂ Ë ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Í ‚ÓÈÌÂ. à ˝Ú‡ ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Ô ‰‡ÂÚÒfl ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. èÓÒΠÇÚÓ ÓÈ

114

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÏË Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ Å· ÛÒ¸ ̇˜‡Î‡ «ÏË ÌÓ ̇ÒÚÛÔÎÂÌË». êÂÒÔÛ·ÎË͇ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÒÚ ‡Ì-ÓÒÌÓ‚‡ÚÂθÌˈ ééç. ç‡ ÏË Ó‚ÓÈ ‡ ÂÌÂ Ë ÔÓ ÒÂÈ ‰Â̸ Ó̇ ÓÚÒڇ˂‡ÂÚ Ë‰ÂË ‡ÁÓ ÛÊÂÌËfl Ë

ye göre, “beyaz”, Mo¤ol-Tatar esaretinden ba¤›ms›z olmay›, baflka bir efsaneye göre ise yerli halk›n elbise renginden dolay› bu adla an›ld›¤›m›z yönündedir.

Belarus’un 1000 y›ldan yafll› devlet gelene¤i fiimdiki Belarus topraklar›ndaki ilk devletleflme hareketleri 1000 y›l öncesine dayanmaktad›r. Bu topraklarda ilk olarak, Balt›k denizine aç›lan eski ve kuvvetli bir devlet Polotsky prensli¤i vard›. 13. yüzy›lda Belarus topraklar› büyük Litovsky prensli¤inin kalbi durumuna geldi. ‹smine ra¤men Belarus kültürü ve Belarus dili, hakim unsurlard›. Tarih sahnesindeki varl›klar› Mo¤ol-Tatar savafllar›n›n patlak vermesine kadarki süreyi kapsamaktad›r. Belarus prenslikleri birleflseler de, Ruslardan farkl› olarak yüzy›ll›k bask›lardan hep uzak durmufllard›r.

Belarus, Avrupa uygarl›¤›n›n organik bir parças›d›r. fiehirleri di¤er Avrupa flehirleri gibi, yaflay›fllar› ise Magdebourg kanunlar›na göredir. Prenslik Rönesans’›n›n do¤u karakolu haline gelmifltir. Ünlü hümanist Francisco Scorine sayesinde Belaruslar, ‹ncilin kendi dillerinde bas›lm›fl halini Polonya, Litvanya, Ukrayna, Rus, S›rp, Bulgar, ‹ngiliz ve Frans›zlardan önce alm›fllard›r. Avrupa’da o dönem itibariyle en geliflmifl kanunlar Büyük Litovsky prensli¤inin getirmifl oldu¤u yasalard›.

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

toplum общество

¯ÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ‰ËÔÎÓχÚ˘ÂÒÍËÏ ÔÛÚÂÏ. äÒÚ‡ÚË, ‚ ééç, Í‡Í Ë ‚ ‰ Û„Ëı ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflı, ÛÁ‡ÍÓÌÂÌÓ ËÏÂÌÌÓ Ì‡ÔËÒ‡ÌË «Å· ÛÒ¸» (Belarus). é¯Ë·Í‡ ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓ„Ó Ô ‚Ӊ‡ ̇Á‚‡ÌËfl ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËÂÏ ÒÎÓ‚ «Å·fl» Ë «êÓÒÒËfl» ÌÂ Ú‡Í ÛÊ ·ÂÁӷˉ̇. lj¸, ÒÎ˚¯‡ „Ó, ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÌÂÁ̇ÍÓÏÓ„Ó Ò Å· ÛÒ¸˛ ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô·ÌÂÚ˚ ‚ÓÒÔ ËÌËχ˛Ú Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÛ˛ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÛ˛ ÒÚ ‡ÌÛ Í‡Í Â„ËÓÌ êÓÒÒËË. è Ë ˝ÚÓÏ ÔÓ·„‡fl: «·Â·fl» Ó̇ ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl „‰Â-ÚÓ Ì‡ Á‡ÒÌÂÊÂÌÌ˚ı Ú ËÚÓ Ëflı ÛÒÒÍÓÈ ëË·Ë Ë.

Беларусь – страна в сердце Европы äÓ̘ÌÓ, ̇Á˚‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÚ ‡ÌÛ Ò ‰ˆÂÏ ÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó Â„ËÓ̇ ÒÍÎÓÌÌ˚ ‚Ҡ ÊËÚÂÎË. çÓ Å· ÛÒ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ Á‡ÌËχÂÚ ˆÂÌÚ ‡Î¸ÌÓ‚ ÓÔÂÈÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ: Ò ‚ÓÒÚÓ͇ Âfi ÔÓ‰ÔË ‡ÂÚ ÌÂÓ·˙flÚ̇fl êÓÒÒËfl; Ò ˛„‡ – ìÍ ‡Ë̇; Ò Ò‚ ‡ – ãËÚ‚‡ Ë ã‡Ú‚Ëfl; èÓθ¯‡ „ ‡Ì˘ËÚ Ò Á‡Ô‡‰‡. ÅÂÒÍ ‡ÈÌË ÁÂÎÂÌ˚ ÎÂÒ‡, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ „ÓÎÛ·˚ ÓÁ ‡ Ë ÒËÌflfl ÒÂÚ͇ ÂÍ – ˝ÚÓ Å· ÛÒ¸. á‰ÂÒ¸ ÊË‚fiÚ ÒÔÓÍÓÈÌ˚È, ÒÍ ÓÏÌ˚È, ÏÓΘ‡ÎË‚˚È, Ú Û‰Óβ·Ë‚˚È, ‚ÂÊÎË‚˚È, Í ‡ÈÌ Ú ÔËÏ˚È Ë „ÓÒÚÂÔ ËËÏÌ˚È Ì‡ Ó‰, ÍÓÚÓ ˚È Ò„ӉÌfl „Ó ‰ËÚÒfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÁÓ‚ÂÚÒfl ÅÖãéêìëëäàå. ëÓ‚ ÂÏÂÌ̇fl Å· ÛÒ¸ ÏÌÓ„ËÏ Ó·ÂÒÔ˜˂‡ÂÚ Ò·fl ҇χ: Û Ì ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚È Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÍÓÏÔÎÂÍÒ Ë ÛÒÔ¯ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÂÒfl ÒÂθÒÍÓ ıÓÁflÈÒÚ‚Ó. Ç ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ Ó̇ Ò Á‡‚ˉÌ˚Ï ‰Îfl ÏÌÓ„Ëı ÔÓÒÚÓflÌÒÚ‚ÓÏ Á‡ÌËχÂÚ ÎË‰Ë Û˛˘Ë ÔÓÁˈËË Ò Â‰Ë ÒÚ ‡Ì ëçÉ Ë Ö‚ ÓÔ˚ ÔÓ ÚÂÏÔ‡Ï ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÒÚ‡. è ËϘ‡ÚÂθÌÓ, ˜ÚÓ ·Óθ¯Â ‚ÒÂ„Ó ÓÚ

YAZ 2007, SAYI: 25

˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÒÚ‡ ‚˚Ë„ ˚‚‡ÂÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ‡ ˝ÚÓ ÌÂÚËÔ˘ÌÓ ‰Îfl ÒÚ ‡Ì Ò Ô ÂıÓ‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. ֢ ÏÂÌ ÚËÔ˘ÌÓ ÚÓ, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó Ì ‰ÓÔÛÒÚËÎÓ ÂÁÍÓ„Ó ÓÒÚ‡ ·ÂÁ ‡·ÓÚˈ˚, Ë Ò„ӉÌfl ÂÂ Û Ó‚Â̸ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ˜ÛÚ¸ ‚˚¯Â ÔÓÎÛÚÓ ‡ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚, fl‚ÎflflÒ¸ Ò‡Ï˚Ï ÌËÁÍËÏ ‚ ëçÉ Ë ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ö‚ ÓÔÂ. ë‚ÓËÏË ÛÒÔÂı‡ÏË ÒÚ ‡Ì‡ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓËÚ Á‡ı‚‡ÚÌ˘ÂÒÍËÏ Ì‡Ï ÂÌËflÏ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÒÚ ‡Ì, ҉·‚¯Ëı Å· ÛÒ¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÌÓ‚˚ı „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ‚ÓÈÌ. ÇÓÚ ÚÓθÍÓ ˝ÚË ÒÚ ‡Ì˚ Á‡·˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ Ô Â‰ÏÂÚ Ëı Ô ËÒڇθÌÓ„Ó ‚ÌËχÌËfl Á‡ Ò‚Ó˛ ËÒÚÓ Ë˛ ËÒÔËÎ ÒÔÓÎ̇ ˜‡¯Û ‚ÓÈÌ, ‚ÓβˆËÈ, Ô ÂÒÚ ÓÂÍ Ë ‰ Û„Ëı ̇ÒËθÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ËÎË ·ÎËÁÍËı Í ÌËÏ Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËÈ. Ä ÔÓÚÓÏÛ Í ÔÓ‰Ó·Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËflÏ ˝Ú‡ ÒÚ ‡Ì‡ ËÏÂÂÚ ‚Â͇ÏË ÍÓÔË‚¯ËÈÒfl ËÏÏÛÌËÚÂÚ. ÅÂÎÓ ÛÒ˚ Ô ËÂÏÎ˛Ú Î˯¸ Ú ËÁÏÂÌÂÌËfl, ˜ÚÓ ‚ÓÁÌË͇˛Ú ˝‚ÓβˆËÓÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ. I

Litvanya’dan Polonya’ya, Polonya’dan Rusya’ya Büyümedeki ivme, 16. yüzy›l sonlar›nda gerilemeye bafllad›. Moskova monarflisi tüm Rus hükümranl›¤› kendilerindeymiflçesine, savaflarak büyük prensli¤i oluflturma düflüncesindeydiler. Bu tehlikeden geri durmaya çal›flan prenslik ise Polonya ile birleflerek Polonya-Litvanya Birli¤i’ni kurdu. Bu birlik, güç yerine zay›fl›k getirmifl ve Rus ‹mparatorlu¤u’nun Belarus topraklar›n› iflgal etmesi kaç›n›lmaz bir hal alm›flt›. Ça¤dafl Belaruslar›n dedeleri ve dedelerinin dedeleri teslim olmam›fllar, savafltan zaferle ç›kabilmeleri ancak 20. yüzy›l bafllar›nda gerçekleflmifl. 25 Mart 1918 y›l›nda Belarus Halk Cumhuriyeti ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etti. Asl›nda SSCB içinde yer

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

115

общество toplum

alan bir Belarus için gerçek bir ba¤›ms›zl›ktan söz edilemez. Çünkü Ruslar›n, eskiden oldu¤u gibi bu ülkeyi “Beyaz Rusya” olarak adland›rmalar› Belaruslar›n hofluna gitmiyordu. Geçen 15 seneyi aflan sürede, Belarus bireysel yaflam›n kazan›mlar› aç›s›ndan çok iyi merhaleler kat etti.

Yol kavfla¤›ndaki ev Eskiden Belaruslar yaflamlar›n› ulafl›ma en uygun yol boylar›nda, binlerce y›l, pek zengin olmayan topraklarda ve so¤uk hava flartlar›nda sürdüklerinden, vatanlar›n› koruma ihtiyac› duymaktayd›lar. Her savafl sonras›nda, s›ras› gelen istilac›lardan kalan y›k›nt›lar› onararak, yaflamlar›na devam ederlerdi. Kendileri savafla gitmez, kendi topraklar›nda huzur içerisinde ve ba¤›ms›z yaflamay› tercih ederlerdi. Ancak, Bat›’dan gelen istilac›lar her seferinde bu topraklardan geçme ihtiyac› duymaktayd›lar.

Hitler Almanya’s›n›n SSCB’ye girmesinden 60 y›ldan uzun bir süre önce, bak›n neler oldu: Belarus köylerini yerle bir ettiler, birer tafl y›¤›n› haline gelen yerleflim birimlerinden yeni flehirler do¤du. Bugünkü pek çok binan›n tarihi, savafl sonras›na aittir ve ülke nüfusu ‹stanbul’un nüfusundan az. Bu da, ‹kinci Dünya Savafl›’n›n bir sonucudur. Ülke nüfusu savafl y›llar›nda üçte bir oran›nda azalm›flt›r. Kalanlar›n ço¤unlu¤unu ise kad›nlar ve çocuklar teflkil ediyordu.

116

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Savafl karfl›t› gen, yahut savafllar›n bar›fl miras› Belaruslar yüzy›llarca düflmanlardan korunurlarken, annelerinden emdikleri sütle birlikte savafllara karfl› bir nefretle büyümüfllerdir. Bu nefret, nesilden nesle tafl›nd› durdu. ‹kinci Dünya Savafl› sonras› Belarus “bar›fl taarruzu”na bafllad›. Belarus, Birleflmifl Milletler’in ilk kurucu üyelerindendir.

Hem o dönemlerde, hem de günümüzde silahs›zlanma ve çat›flma konular›na diplomatik çözüm aray›fllar›n› sürdürmektedir. Yeri gelmiflken, ülkenin isminin di¤er uluslararas› organizasyonlarda oldu¤u gibi BM’de de “Belarus” fleklinde yaz›lmas› kanunlarla sabittir.

Tam olarak “beyaz” ve “Rusya” kelimelerinin birleflimi fleklinde çevrildi¤inde, o kadar da masum görünmüyor, zira Belarus’u bilmeyen dünyan›n di¤er köflelerindeki insanlar, ülkemizin Rusya’ya ba¤l› ba¤›ms›z bir ülke oldu¤unu düflüneceklerdir. Bunu destekleyen görüfle bak›ld›¤›nda flöyle bir aç›klama ortaya ç›k›yor: “Beyaz, çünkü Rusya’n›n Sibirya topraklar›nda ve karla kapl› bir bölgede yer al›yor.”

Belarus, Avrupa’n›n kalbindeki ülke Pek tabiidir ki, ülkesini o ya da bu bölgenin kalbi saymak her ülke vatandafl›n›n hofluna gidecektir. Ama Belarus

gerçekten de Orta Avrupa’da yer al›yor. Ülkeyi do¤udan uçsuz bucaks›z Rusya; güneyden Ukrayna; kuzeyden Litvanya ve Letonya; bat›dan ise Polonya çevrelerken, genifl yeflil ormanlar, göller ve nehirlerle masmavi bir fleritle çevrelenmifl Belarus beliriverir. Bu ülkede sakin, alçakgönüllü, sessiz, çal›flkan, kibar ve oldukça sab›rl›, bir o kadar da misafirperver insanlar yaflamakta. Gurur duyduklar› tek fley ise; onlara “BELARUS” diye hitap edilmesi. Ça¤dafl Belarus, pek çok ihtiyac›n› topraklar›ndan karfl›lamaktad›r: Geliflmifl sanayi kompleksleri, baflar›yla ilerleyen tar›m iflletmecili¤i önemli yer tutar. Son y›llarda hem BDT, hem de BM’nin devaml›l›k arz eden ekonomik ilerleme raporlar›nda, imrenilecek bir seviye kazanm›flt›r. Belirtilmesi gereken bir di¤er önemli husus, nüfusun ekonomik büyümedeki büyük etkisi.

Bu, geçifl ekonomisine sahip ülkeler için tipik olmayan bir durumdur. Belki az da olsa karakteristik bir nitelik olarak gösterilebilecek iflsizli¤in en uç noktalara f›rlamas›na devlet müsaade etmemifl; %1,5’ten biraz fazla bir oranla BDT ve Avrupa’dan daha düflük bir ivme kaydetmifltir. Baflar›lar›ndan dolay› baz› ülkelerin ifltah›n› kabartt›¤› ve bu yüzden de jeopolitik mücadelelerde hedef ülkelerden birisi oldu¤u gözden kaçmamaktad›r. Fakat bu ülkelerin unuttu¤u en önemli fley, Belarus’un, kendi tarihi boyunca savafllar, devrimler, y›k›mlar, tecavüzler görmüfl de olsa, uzun y›llar›n kazand›rd›¤› bir ba¤›fl›kl›k sistemine sahip oldu¤udur. Belaruslar›n kabul edebilece¤i tek bir de¤iflim yolu vard›r, o da evrimsel yoldur. I

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

актуально güncel

Стереотипы разбились об идею расширения Платформы ДА Дженгиз Шимшек Издательский координатор журнала «ДА» (Турция).

Geniflleyen DAP önyarg›lar› k›rd› Cengiz fiimflek DA dergisi Genel Yay›n Koordinatörü (Türkiye).

ÓÚ ÛÊÂ Ú ÂÚËÈ ‡Á è·ÚÙÓ Ï‡ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl Ô Ó‚Ó‰ËÚ ÒÓ· ‡ÌËÂ è ‡‚ÎÂÌËfl è·ÚÙÓ Ï˚. Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ÒÓ· ‡ÌËÂ è ‡‚ÎÂÌËfl Ô Ó¯ÎÓ ‚ ÄÌڇθ 24-25 χ Ú‡ 2007 „. èÓÏËÏÓ ˜ÎÂÌÓ‚ è ‡‚ÎÂÌËfl è·ÚÙÓ Ï˚ ‚ ÒÓ· ‡ÌËË Ô ËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎË Ë ÒÂÍ ÂÚ‡ Ë ç‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚ è·ÚÙÓ Ï˚, ‡ Ú‡ÍÊ ˜ÎÂÌ˚ 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ‚ íÛ ˆËË.

Ç

ÇÒÚ Â˜‡ ̇˜‡Î‡Ò¸ Ò Ô ÓÒÎۯ˂‡ÌËfl ÓÚ˜ÂÚÓ‚ 燈ËÓ̇θÌ˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚ Ó Ô Ó‰Â·ÌÌÓÈ ‡·ÓÚÂ, Ó·ÒÛʉ‡ÎËÒ¸ Ô·Ì˚ ̇ ·ÎËʇȯËÈ ‡·Ó˜ËÈ Ô ËÓ‰, Ô ÓÂÍÚ˚ Ë Ô Â‰ÎÓÊÂÌËfl. è ËflÚÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸ ‡ÍÚË‚ÌÛ˛ ‚ӂΘÂÌÌÓÒÚ¸ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ‚ ‡·ÓÚÛ Òӂ¢‡ÌËfl. ÇÒÚ Â˜‡ ̇˜‡Î‡Ò¸ Ò Ô Ë‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Â˜Ë Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎfl 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ‚ íÛ ˆËË ç‡‰ÊË ÅÓÒڇ̉ÊË. ÅÓÒڇ̉ÊË „Ó‚Ó ËÎ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‡Ì¸¯Â Á̇ÌËfl Ó Ö‚ ‡ÁËË ˜Â Ô‡ÎËÒ¸ ÚÓθÍÓ ËÁ ÍÌË„, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Í‡ ÚË̇ Ö‚ ‡ÁËË Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl·Ҹ Ó˜Â̸ ̘ÂÚÍÓÈ. «Ä ÚÂÔ ¸ Û Ì‡Ò ÔÓfl‚Ë·Ҹ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÁ̇‚‡Ú¸ Ö‚ ‡Á˲ ˜Â ÂÁ ‡ÎËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ˝ÚÓÚ Â„ËÓÌ Ô ËÓ· ÂÎ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚Ó Á̇˜ÂÌË», ‰Ó·‡‚ËÎ ÅÓÒڇ̉ÊË. ëӂ¢‡ÌË ‚ÂÎ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθ è·ÚÙÓ Ï˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl, ˜ÎÂÌ ç‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÑÄ ‚ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰ ‡ˆËË êÓÒÚËÒ·‚ ÅÓ ËÒӂ˘ ê˚·‡ÍÓ‚. è ËflÚÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ Ô Ó‚Â‰ÂÌÌÓÈ ‚ÒÚ Â˜Ë ÒÚ‡ÎÓ Û˜‡ÒÚË ‚ ÌÂÈ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ åËÌËÒÚ ÒÚ‚‡ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ Ë åËÌËÒÚ ÒÚ‚‡ ÍÛθÚÛ ˚ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔÓ͇ Ì fl‚ÎflÂÚÒfl ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌ˚Ï ˜ÎÂÌÓÏ è·ÚÙÓ Ï˚. ç‡ ë‰¸ÏÓÏ Ó·˘ÂÏ ÒÓ· ‡ÌËË è·ÚÙÓ Ï˚ ‚ ‡Ô ÂΠ2006 „. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓÚ Û‰ÌËÍ åËÌËÒÚ ÒÚ‚‡ ËÌÓÒÚ ‡ÌÌ˚ı

118

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

‰ÂÎ ÂÒÔÛ·ÎËÍË ÄÚ‡·ÂÍ ï‡Ò‡ÌÓ‚. àÌÚ ÂÒ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ Í è·ÚÙÓ Ï ÒڇΠ·ÓΠ‡ÍÚË‚Ì˚Ï ÔÓÒΠ‚ËÁËÚ‡ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‰Â΄‡ˆËË ç‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÑÄ ‚ íÛ ˆËË. Ç ıӉ ‚ËÁËÚ‡ ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ‚ÒÚ Â˜‡ 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ Ò Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎÂÏ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ Ë ‰ÂÔÛÚ‡ÚÓÏ Ô‡ ·ÏÂÌÚ‡ Ä·‰ÛηıÓÏ Ä ËÔÓ‚˚Ï, ÍÓÚÓ ˚È Ú‡ÍÊ ‰‡Î ÒË„Ì‡Î Ó Â¯ËÚÂθÌÓÏ Ì‡Ï ÂÌËË ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ ‚ÓÈÚË ‚ è·ÚÙÓ ÏÛ. Ç˚Ò͇Á˚‚‡ÌËfl Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎfl ÏËÌËÒÚ ‡ ÍÛθÚÛ ˚ ìÁ·ÂÍËÒڇ̇ ÄÁ‡Ï‡Ú‡ ä‡È‰‡ Ó‚‡, ‡ Ú‡ÍÊ ÏÌÂÌËfl Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ‚ÒÚ Â˜Ë, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠÔÓ˜ÂÚÌÓ„Ó Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎfl è·ÚÙÓ Ï˚ Ä̇ ‡, ‰‡ÎË Ô ‡‚Ó „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï ˜ÎÂÌÓÏ è·ÚÙÓ Ï˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl.

Новые члены семьи: Индия и Китай ÅÓθ¯Ó ‚Ô˜‡ÚÎÂÌË ̇ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ Ô ÓËÁ‚ÂÎÓ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎfl è·ÚÙÓ Ï˚ êÓÒÚËÒ·‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡, ÍÓÚÓ ˚È ËÁÎÓÊËÎ Ò‚ÂÊËÈ ‚Á„Îfl‰ ̇ ÒÓÒÚ‡‚ Ë ÒÚ ÛÍÚÛ Û è·ÚÙÓ Ï˚. í‡Í ÒÎÓÊËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ è·ÚÙÓ Ï‡ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl ‡·ÓÚ‡ÂÚ Ì‡ Ú ËÚÓ ËË ˆÂÌÚ ‡Î¸ÌÓ„Ó Â„ËÓ̇ Ö‚ ‡ÁËË, „‰Â ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÛÒÒÍËÈ Ë Ú˛ ÍÒÍË flÁ˚ÍË. ê˚·‡ÍÓ‚ Ô Â‰ÎÓÊËÎ ÔÓ‰Ûχڸ ̇‰ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ: «çÂÛÊÂÎË Ö‚ ‡ÁËfl Ó„ ‡Ì˘˂‡ÂÚÒfl ˝ÚËÏ Â„ËÓÌÓÏ?» Ç Ô ‚˚ „Ó‰˚ ‡·ÓÚ˚ è·ÚÙÓ Ï˚ Ò Â‰Ë ˜ÎÂÌÓ‚ ÑÄ ·˚ÎË ÅÓ΄‡ Ëfl, êÛÏ˚ÌËfl, ÅÓÒÌËfl Ë É ˆÂ„Ó‚Ë̇, åÓÌ„ÓÎËfl. çÓ ÔÓ ‡ÁÌ˚Ï Ô Ë˜ËÌ‡Ï Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ˝ÚËı ÒÚ ‡Ì ÌÂ Ô ËÌËχÎË ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Û˜‡ÒÚËfl ‚ Ï ÓÔ ËflÚËflı è·ÚÙÓ Ï˚, ‚ ˝ÚË ÒÚ ‡Ì˚ Ì ÔÓÒÚÛԇΠÊÛ Ì‡Î. ç‡ ˝ÚÓÚ ‡Á ê˚·‡ÍÓ‚

iyalog Avrasya Platformu kuruldu¤u günden beri üçüncü kez Yönetim Kurulu üyelerini 24-25 Mart’ta Antalya’da bir araya getirdi.

Toplant›ya Kurucular Kurulu üyelerinin yan›nda eksiksiz olarak tüm Avrasya ülkelerindeki Milli Komite Baflkanlar›, Milli Komite Sekreterleri ve Türkiye Milli Komite üyeleri kat›ld›.

D

Yap›lan etkinliklerin dinlenmesi, ileriye dönük planlar›n müzakeresi ve proje tekliflerinin de¤erlendirildi¤i toplant›ya üyelerin ilgisi oldukça büyüktü. Toplant› aç›l›fl konuflmas›n› Türkiye Milli Komite Baflkan› Prof. Dr. Naci Bostanc› yapt›. Avrasya’n›n eskiden zihinlerde sadece kitabi bilgilerden arta kalan izlenimlerden ibaret oldu¤una dikkat çeken Bostanc›, “Avrasya art›k bizim için daha bir anlam kazand›. Art›k Avrasya’y› gerçekleriyle biliyoruz.” dedi. ‹ki gün süren toplant›y› Dönem Baflkan› Rusya Federasyonu Milli Komite Baflkan› ve Kurucular Kurulu üyesi Prof. Dr. Rostislav Borisoviç Ribakov yönetti.

Toplant›da bir ayr›nt› da, Özbekistan’›n Kültür Bakanl›¤› ve D›fliflleri Bakanl›¤› seviyesinde kat›l›m göstermesiydi. Bildi¤imiz gibi Özbekistan DAP’a henüz tam üye de¤il. Geçen y›l düzenlenen 7. Genel Kurul Toplant›s›’nda Özbekistan’› D›fliflleri Bakanl›¤› yetkilisi Atabek Hasanov gözlemci s›fat›yla temsil etmiflti. DAP’a ilgi Türkiye Milli Komitesinin Özbekistan gezisiyle üst seviyeye ç›kt›. Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, Milletvekili ve Milli fiair Apdullah Aripov’un

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

güncel актуально

‚˚Ò͇Á‡Î ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ äËÚ‡È Ë à̉Ëfl Ú‡ÍÊ ‚ÔÓÎÌ ÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ ˜ÎÂ̇ÏË è·ÚÙÓ Ï˚. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, ·ÂÁ ‡ÍÚË‚ËÁ‡ˆËË Û˜‡ÒÚËfl ‚ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË è·ÚÙÓ Ï˚ Ô ÂÊÌËı Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÌÂθÁfl ÒÂ·Â Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ö‚ ‡Á˲. èÓ‰‰Â Ê͇ ˝ÚÓÈ Ë‰ÂË Û˜‡ÒÚÌË͇ÏË ‚ÒÚ Â˜Ë ÔÓÁ‚ÓÎË· ê˚·‡ÍÓ‚Û ‚˚Ò͇Á‡Ú¸ ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ «è·ÚÙÓ Ï‡ ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl ӷ·‰‡ÂÚ ÔÓÚÂ̈ˇÎÓÏ ÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ Í ÛÔÌÂȯËı ÔÓÒΠééç ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ». ÑÓÒÚÓÈ̇ ‚ÌËχÌËfl ÓˆÂÌ͇ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË è·ÚÙÓ Ï˚, ‰‡Ì̇fl Ô Â‰Ò‰‡ÚÂÎÂÏ ç‡ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ è·ÚÙÓ Ï˚ ÑÄ ‚ ÄÁ ·‡È‰Ê‡Ì çËÁ‡ÏË Ñʇه Ó‚˚Ï. Ñʇه Ó‚ ÓÚÏÂÚËÎ Á̇˜ËÚÂθÌ˚È ‚Í·‰ è·ÚÙÓ Ï˚ ‚ ÛÍ ÂÔÎÂÌË ÍÛθÚÛ ˚ ‰Ó· ÓÒÓÒ‰ÒÚ‚‡. «ê‡Ì¸¯Â ‰‡Ê Ï˚Òθ Ó ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Ó„Ó‚Ó ËÚ¸Òfl Ó ˜ÂÏ-ÚÓ Ò Ä ÏÂÌËÂÈ Í‡Á‡Î‡Ò¸ Ì‡Ï Ì‚ ÓflÚÌÓÈ. çÓ Û˜‡ÒÚË ‚ Ô ÓÂÍÚ‡ı è·ÚÙÓ Ï˚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ Ì‡Ï Á‡‰ÛχڸÒfl Ó ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Ó· ÓÒÓÒ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò Ä ÏÂÌËÂÈ, Ó ‡Á ‡·ÓÚÍ ӷ˘Ëı Ô ÓÂÍÚÓ‚». í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, çËÁ‡ÏË Ñʇه Ó‚ ÔÓ‚ÚÓ ËÎ Ó‰ËÌ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı Ô Ë̈ËÔÓ‚ è·ÚÙÓ Ï˚, ÍÓÚÓ ˚È „Ó‚Ó ËÚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ˆÂÌËÚ¸ ‰ Û„Ó„Ó Ì ÏÂÌÂÂ, ˜ÂÏ Ò·fl Ò‡ÏÓ„Ó.

Стереотипы теряют силу, Платформа ДА становится брендом Ö‚ ‡ÁËfl ıÓ˜ÂÚ ÔÓÁ̇‚‡Ú¸ Ë ·˚Ú¸ ÔÓÁ̇ÌÌÓÈ. ÅÎËÊ Á̇ÍÓÏflÒ¸ Ò ‰ Û„ ‰ Û„ÓÏ, Ï˚ ÔÓÌËχÂÏ, ˜ÚÓ Ì‡Ï ÂÒÚ¸ ˜ÂÏÛ Û˜ËÚ¸Òfl ‰ Û„ Û ‰ Û„‡, Ë Û Ì‡Ò ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl Ê·ÌË Ô ‰‡Ú¸ ‰ Û„ÓÏÛ Ò‚Ó ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó. è ËÌflÚ˚ è·ÚÙÓ ÏÓÈ

YAZ 2007, SAYI: 25

По экономическим и другим причинам в настоящее время активно используются только два языка – русский и турецкий.

Ekonomik sebepler, lojistik s›k›nt›lar ve haber ak›fl›ndaki yavafll›k flimdilik en s›k ve en yayg›n bilinen iki dili baflat k›ld›: Türkçe ve Rusça. ¯ÂÌËfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ô Â‚ ‡˘‡˛ÚÒfl ‚ · Ẩ. èÓÒÎÂ‰Û˛˘Ë Ï ÓÔ ËflÚËfl è·ÚÙÓ Ï˚ ·Û‰ÛÚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡Ì˚ ÔÓ‰ Ó·˘ËÏ ÎÓÁÛÌ„ÓÏ «äÓÌÙ Â̈ËË ÑˇÎÓ„ Ö‚ ‡ÁËfl». ä ÓÏ ÚÓ„Ó, Ô ËÌflÚÓ Â¯ÂÌËÂ Ó Ô Ó‚Â‰ÂÌËË Ô ËӉ˘ÂÒÍËı ‡·Ó˜Ëı ‚ÒÚ Â˜. ç‡ ˝ÚËı ‚ÒÚ Â˜‡ı ÒÔˆˇÎËÒÚ˚ Ë ‡Ì‡ÎËÚËÍË ÔÓÎÛ˜‡Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰ Ó·ÌÓ Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ Ò‡Ï˚ ‡ÁÌ˚ ‚ÓÔ ÓÒ˚. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ú‚Ó ˜ÂÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË, Û˜ÂÌ˚Â, ÊÛ Ì‡ÎËÒÚ˚ Ë ‚Ò ÚÂ, ÍÓÏÛ Ì ·ÂÁ ‡Á΢̇ ÒÛ‰¸·‡ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Ë Ö‚ ‡ÁËË, ÒÓ·Ë ‡˛ÚÒfl ‚ÏÂÒÚ ÛÊ ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‰ÂÒflÚË ÎÂÚ. íÂÔ ¸ Ëı ‚ÒÚ Â˜Ë ÔÓÎÛ˜‡Ú ·ÓΠÒËÒÚÂχÚ˘ÂÒÍËÈ ı‡ ‡ÍÚ . çÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚ ÒÓÏÌÂÌËfl ÛÒÚÛÔ‡˛Ú ÏÂÒÚÓ ËÒÍ ÂÌÌËÏ ‚ÒÚ Â˜‡Ï Ë ‰‡ÊÂ Ô ËÁ̇ÌËflÏ. Ç Ì‡˜‡Î 2007 „. ‚ íÛ ˆËË Ò ÓÁ̇ÍÓÏËÚÂθÌ˚Ï ‚ËÁËÚÓÏ Ì‡ıӉ˷Ҹ „ ÛÔÔ‡ ÓÒÒËÈÒÍËı ÊÛ Ì‡ÎËÒÚÓ‚. á‡ÏÂÒÚËÚÂθ „·‚ÌÓ„Ó Â‰‡ÍÚÓ ‡ ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÊÛ Ì‡Î‡ «êÓ‰Ë̇» í‡Ú¸fl̇ îËÎËÔÔÓ‚‡, „Ó‚Ó fl Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËflı ‡ÁÌ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ ‰ Û„ Ó ‰ Û„Â, Ò͇Á‡Î‡ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ: «åÌ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸ Ô ËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚË ‚ ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍÓÈ ‡·ÓÚ ÔÓ ÒÓÁ‰‡Ì˲ Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó «Ó· ‡Á‡ ‚ ‡„‡». åÓfl Á‡‰‡˜‡ Á‡Íβ˜‡Î‡Ò¸ ‚ ‡Ì‡ÎËÁ ͇ Ë͇ÚÛ Ì˚ı Ó· ‡ÁÓ‚ üÔÓÌËË Ë íÛ ˆËË ‚ ÓÒÒËÈÒÍÓÈ Ô˜‡ÚË Ì‡˜‡Î‡ XX ‚.

da ziyaret edildi¤i gezide tam üyelikle ilgili olumlu sinyaller al›nd›. Gerek Bakan Yard›mc›s› Azamat Kaydarov’un görüflleri ve gerekse Kurul üyeleri ve özellikle Onursal Baflkan ANAR’›n Özbekistan’›n bu seviyede kat›l›m›n› olumlu bir bafllang›ç olarak de¤erlendirmeleri, “Özbekistan art›k daimi üye olmak istiyor.” fleklinde bir kanaat ortaya ç›kard›.

Aileye yeni üyeler: Hindistan ve Çin Toplant›y› farkl› bir bak›fl aç›s›yla de¤erlendirme imkan› veren Say›n Dönem Baflkan› Ribakov’un konuflmas› kat›l›mc›lardan destek gördü. Bilindi¤i üzere DAP etkinlik alan› olarak, Türkçe ve Rusçan›n etkin bir flekilde kullan›ld›¤› merkezi Avrasya’y› gösteriyor. Bu nedenle “Avrasya bundan m› ibaret?” nevinden sorulara Ribakov bir aç›l›m getirdi. Asl›nda ilk y›llarda Bulgaristan, Romanya, Bosna-Hersek ve Mo¤olistan gibi cumhuriyetler de üyeydi. Fakat reel sebeplerden dolay› bu ülkeler etkinliklere kat›lamaz, DA dergisi bu co¤rafyalara gönderilemez oldu. Bu kez Ribakov Hindistan

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

119

актуально güncel

åÓË Ì‡·Î˛‰ÂÌËfl ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ íÛ ˆËfl ËÁÓ· ‡Ê‡Î‡Ò¸ ‚ ‚ˉ ÒÚ‡ Ó„Ó, ‰ flıÎÓ„Ó, „ Û·Ó„Ó Ë ÌÂÔ ËflÚÌÓ„Ó ÒÚ‡ Ë͇. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÚÓ„‰‡ êÓÒÒËfl Ì ¯Î‡ ̇ Ò·ÎËÊÂÌËÂ Ò ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈ íÛ ˆËÂÈ. ë„ӉÌfl Ï˚ ‚ˉËÏ, ̇ÒÍÓθÍÓ ˝ÚË Ó· ‡Á˚ ·˚ÎË Ó¯Ë·Ó˜Ì˚». ùÚË ÒÎÓ‚‡ ¢ ӉÌÓ ÔӉڂ ʉÂÌË ÔÓθÁ˚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ‚ÒÚ Â˜.

Русский и турецкий – языки школы ДА èÓ Ï  ‡Á‚ËÚËfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ËÁ·‡‚ÎÂÌËfl ÓÚ ÒÚ ÂÓÚËÔÓ‚ ÛÍ ÂÔÎflÂÚÒfl ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó, Û˜‡˘‡˛ÚÒfl ‚Á‡ËÏÌ˚ ÍÓÌÚ‡ÍÚ˚. ÇÒ ˝ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‚Á‡ËÏÓ‚ÎËflÌ˲ ÍÛθÚÛ , ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ó˘ÛÚËÚ¸ „ÎÛ·ËÌÛ ÍÛθÚÛ ÌÓ„Ó Ë ÎËÚ ‡ÚÛ ÌÓ„Ó Ì‡ÒΉËfl, ÒÚÂÔÂ̸ ‚ÎËflÌËfl Â„Ó ‚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË Â. Ç Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ˝ÚÓ„Ó Ï˚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Ó·Ó„‡ÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛθÚÛ Û ËÎË ÍÛθÚÛ Û ‰ Û„Ó„Ó. ç‡Ô ËÏ , ‚ XX ‚. ÏÌÓ„Ë ÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔÓÔ‡ÎË ÔÓ‰ ÒËθÌÓ ‚ÎËflÌË ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚. ç‡ ÒÓ· ‡ÌËË ÏÌÓ„Ó „Ó‚Ó ËÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ÏÌÓ„Ë flÁ˚ÍË Ë ÍÛθÚÛ ˚ ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÎÌÓ„Ó ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl. ùÚÓ ‚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Ô Ó·ÎÂχ ÌÂÒ·‡Î‡ÌÒË Ó‚‡ÌÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl. ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏË Â Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÒÚ ÂÏËÚÂθÌÓ ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ„Ó flÁ˚͇. Ç Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ êÓÒÚËÒ·‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Á‡ÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ, ıÓÚfl ‚ÎËflÌË ÛÒÒÍÓ„Ó flÁ˚͇ ̇ ÌÂÍÓÚÓ ˚ flÁ˚ÍË ÒÓı ‡ÌflÂÚÒfl, Ò‡Ï ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ÔÓԇΠ‚ ÎÓ‚Û¯ÍÛ ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ„Ó, ‚˚ÔÛÚ‡Ú¸Òfl ËÁ ÍÓÚÓ ÓÈ Ì‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡Ô Ì ڇÍ-ÚÓ Ô ÓÒÚÓ. èÓÒΠ‰Ó‚ÓθÌÓ Ê‡ ÍËı ‰Â·‡ÚÓ‚ ·˚ÎÓ Ô ËÌflÚÓ Â¯ÂÌËÂ Ó ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËË ÒÔˆˇθÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË, Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸˛ ÍÓÚÓ ÓÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓËÒÍ Â¯ÂÌËÈ Ô Ó·ÎÂÏ˚ ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚.

ÜÛ Ì‡Î «ÑÄ» ÌÂÒÂÚ ÏËÒÒ˲ Ò·Â ÂÊÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ò Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ ËÁ‰‡ÂÚÒfl ̇ ÛÒÒÍÓÏ Ë ÚÛ ÂˆÍÓÏ flÁ˚͇ı. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‚ ‡ÁÌ˚ı ÒÚ ‡Ì‡ı ̇˜Ë̇˛Ú ËÁ‰‡‚‡Ú¸Òfl Ô ËÎÓÊÂÌËfl Í ÊÛ Ì‡ÎÛ Ì‡ ÏÂÒÚÌ˚ı flÁ˚͇ı, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ıÓ Ó¯ËÏ Ô ËÏ ÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂı, ÍÚÓ ÓÁ‡·Ó˜ÂÌ Ô Ó·ÎÂÏÓÈ ÒÓı ‡ÌÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚. ë Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ ‡·ÓÚ˚ è·ÚÙÓ Ï˚ Ó̇ Ô Ë‰Â ÊË‚‡Î‡Ò¸ Ô Ë̈ËÔ‡ ÏÌÓ„ÓflÁ˚˜Ëfl. Å˚ÎË Ó „‡ÌËÁÓ‚‡Ì˚ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ÏÛθÚËflÁ˚ÍÓ‚˚ ÍÓÌÙ Â̈ËË, ËÁ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ÊÛ Ì‡Î˚, ÒÓÁ‰‡‚‡ÎËÒ¸ Ò‡ÈÚ˚ ‚ àÌÚ ÌÂÚÂ. è ËÏ ÓÏ ·˚· é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ. èÓ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ Ë ‰ Û„ËÏ Ô Ë˜ËÌ‡Ï ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÚÓθÍÓ ‰‚‡ flÁ˚͇ – ÛÒÒÍËÈ Ë ÚÛ ÂˆÍËÈ. çÓ ÛÊ ÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸, ˜ÚÓ Ì‡Ï Û‰‡ÎÓÒ¸ ҉·ڸ ¯‡„ ‚Ô ‰. ÑÓ͇Á‡ÚÂθÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó – ËÁ‰‡ÌË ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ Ë ä‡Á‡ıÒڇ̠„ÛÎfl Ì˚ı Ô ËÎÓÊÂÌËÈ Í ÊÛ Ì‡ÎÛ Ì‡ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı flÁ˚͇ı. ÜÛ Ì‡Î ÏÓÊÌÓ Ò˜ËÚ‡Ú¸ Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌÓÈ ¯ÍÓÎÓÈ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÒÓı ‡ÌÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚, ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÛÒÒÍÓ„Ó Ë ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó, Òڇ· Ó‰ÌÓÈ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÚÂÏ ÒÓ· ‡ÌËfl. ÇÌÓ‚¸ Ó· ‡ÚËÏÒfl Í Ô Â‰ÎÓÊÂÌ˲ êÓÒÚËÒ·‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡, ÔÓ‰˜Â ÍÌÛ‚¯Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ë Ò‚Ó‚ ÂÏÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl ‚ è·ÚÙÓ ÏÛ Ú‡ÍËı Í ÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, Í‡Í äËÚ‡È Ë à̉Ëfl, ‡ Ú‡ÍÊ ŇÎ͇ÌÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ˜ÚÓ ‚ÌÂÒÎÓ Ò‚ÂÊÛ˛ ÌÓÚÛ ‚ ‡·ÓÚÛ ÒÓ· ‡ÌËfl è ‡‚ÎÂÌËfl è·ÚÙÓ Ï˚. ç ÏÓÊÂÚ Ì ‡‰Ó‚‡Ú¸ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚ Ô Ófl‚ËÎË Ì·˚‚‡ÎÛ˛ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë Â¯ËÚÂθÌÓÒÚ¸, Ô Ó‰ÂÏÓÌÒÚ Ë Ó‚‡ÎË Ê·ÌË ‡·ÓÚ‡Ú¸, Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ Ó·˘Ëı Ô ÓÂÍÚ‡ı è·ÚÙÓ Ï˚ Ë Â‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ̇ˆËÓ̇θÌ˚Â Ô Ó„ ‡ÏÏ˚ Ë Ô ÓÂÍÚ˚. I

ve Çin’in de platforma üye yap›lmas›n›, bu iki ülke olmadan ve eski üye ülkelerin de aktif kat›l›mlar›n› sa¤lamadan Avrasya’y› düflünemeyece¤imizi gündeme getirdi. Üyelerin olumlu de¤erlendirmeleri Ribakov’un, Platformu “BM’den sonra ikinci büyük etkili uluslararas› oluflum” diye nitelemesine sebep oldu.

Belki Platformun somut etkisi olarak de¤erlendirebilece¤imiz di¤er bir aç›klama ise Azerbaycan Milli Komite Baflkan› Nizami Caferov’dan geldi. Caferov platformun bu co¤rafyada birlikte yaflama kültürü oluflturdu¤una vurgu yaparak “Biz platform oluflmadan önce Ermenistan’la asla bir araya gelmeyece¤imizi düflünürdük. Fakat etkinliklere kat›la kat›la Ermenistan ile de bir arada yaflayabilece¤imiz, ortak projeler gelifltirebilece¤imiz kanaati has›l oldu.” dedi. Platformun amaçlar› aras›nda yer alan, “bir di¤erini en az kendisi kadar de¤erli görme” ilkesini, say›n Caferov’un bu cümlesiyle hat›rlamakta fayda var.

Önyarg›lar kalkt›, DAP markalafl›yor Avrasya daha çok okumaya ve okunmaya ihtiyaç duyuyor. Zira her geçen gün biraz daha birbirimizi tan›rken, ö¤renecek ve paylaflacak çok fleyimizin oldu¤unun fark›na var›yoruz. Platformun bu zamana kadar düzenledi¤i bilimsel toplant›lar, al›nan karar gere¤i bir marka olma yolunda. Bundan sonra düzenlenecek toplant›lar “Avrasya Toplant›lar›” ad›

Рыбаков высказал мнение, что Китай и Индия также вполне могут стать членами Платформы. Кроме того, без активизации участия в деятельности Платформы прежних участников нельзя себе представить Евразию.

Ribakov Hindistan ve Çin’in de platforma üye yap›lmas›n›, bu iki ülke olmadan ve eski üye ülkelerin de aktif kat›l›mlar›n› sa¤lamadan Avrasya’y› düflünemeyece¤imizi gündeme getirdi.

120

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

güncel актуально

alt›nda düzenlenecek. Di¤er bir geliflme ise periyodik olmak üzere tesis edilecek “Çal›flma Toplant›lar›.” Bu toplant›larda, uzman kifliler fikir jimnasti¤i yapacak, bir konu en ince detay›na kadar masaya yat›r›lacak.

On y›ld›r çeflitli vesilelerle bir araya gelen Avrasya ayd›n›, gazetecisi, akademisyeni ve inisiyatif sahiplerinin bundan sonraki iliflkilerin daha organizeli olmas› yolundaki kanaatleri dikkat çekiyor. Karfl›l›kl› kayg›lar ve endifleler yerini samimi görüfllere ve bazen de itiraflara b›rak›yor. Bu konuda önemli bir anekdot olarak, 2007 y›l› bafl›nda Rusya Federasyonu’ndan Türkiye’ye gelen bas›n mensuplar› ziyaretine at›f yapmak istiyorum. Geçmifli oldukça eski bir tarih dergisi olan Rodina editörlerinden Tatyana Filipova “medya olarak iki toplumu birbirimize nas›l anlat›yoruz” bafll›¤›yla flunlar› itiraf ediyordu: “Dergimiz dosya konular›yla ilgili bir çal›flma yaparken ‘Düflman bildi¤imiz kiflileri nas›l karikatürize ediyoruz?’ ad›yla oluflturulan komisyonda Türk ve Japon tiplemelerinden sorumluydum. 20. yüzy›l bafllar›nda bu iki tipten Türkler; oldukça yafll›, itici ve kaba bir adam ve arkas›nda yafll› bir imparatorluk fleklinde karikatürize edilirdi. Zira Türklere, Türki halklara ve Müslümanlara yard›m eden, onlar› ayakland›rabilecek potansiyel bir millet olarak mesafeli duruyorduk. Bugün bu tiplemelerin ne kadar da yanl›fl oldu¤unu görüyoruz.” Bu nedenle bu gibi toplant›lar›n büyük faydas› var.

Türkçe ve Rusça DA okulunun iki dili Gerek küreselleflme ve gerekse önyarg›lar›n ortadan kalkmas›yla halklar aras› gelip gitmeler ve ikili iflbirlikleri art›yor.

Haliyle kimi kültürler etkilerken, kimileri etkileniyor. Bu konuda dikkati çeken, yerel kültürlerin tarihi köklerinin ve edebi niteliklerinin ne kadar derinlerde oldu¤u ve bugüne ne kadar yans›d›¤›. Zira buna ba¤l› olarak etkiliyor ya da etkileniyorsunuz. Haliyle, 20. yüzy›l boyunca eski Sovyet kültüründen kimi cumhuriyetler oldukça fazla etkilendi. Bugün baz› kültürler ve buna ba¤l› olarak dillerin yok olma tehlikesi yaflad›¤› toplant›da gündeme geldi. Bu, Avrasya’n›n kendi içindeki bir problem; yani karfl›l›kl› etki-

YAZ 2007, SAYI: 25

Высказывания заместителя министра культуры Узбекистана Азамата Кайдарова, а также мнения участников встречи, в том числе почетного председателя Платформы Анара, дали право говорить о том, что Узбекистан в ближайшее время станет постоянным членом Платформы Диалог Евразия.

Gerek Say›n Bakan Yard›mc›s› Azamat Kaydarov’un DAP ile ilgili görüflleri, gerekse Kurul üyeleri ve özellikle Onursal Baflkan ANAR’›n Özbekistan’›n bu seviyede kat›l›m›n› olumlu bir bafllang›ç olarak de¤erlendirmeleri, “Özbekistan art›k daimi üye olmak istiyor.” fleklinde bir kanat ortaya ç›kard›.

leflme. Bir de Avrupa dillerinin son zamanlarda sokaklarda bile konuflulur olmas› gibi bir durum var ki, Say›n Ribakov’un tabiriyle, Rusça yak›n co¤rafyadaki kimi dilleri etkisi alt›na al›rken, kendisi ‹ngilizcenin tuza¤›ndan kurtulam›yor. Toplant›da hararetli bir tart›flma sonunda milli komitelere bir komisyon oluflturmalar› ve bu konunun ortaklafla tart›fl›lmas› amac›yla görev verildi.

Bildi¤imiz gibi DA dergisi dil konusunda bir temsil niteli¤ine sahip. Çünkü ilk say›s›ndan beri Rusça ve Türkçe birlikte yay›n yap›yor. Milli diller konusunda derginin de üzerine düflenleri yapmas› prensip kabul edilirken, yerel say›lar ad› alt›nda yay›nlanan eklerin ciddi bir aç›kl›¤› kapatt›¤› vurguland›. ‹lk toplant›lardan beri Platformun çok dilli olmas› hedefleniyordu. Çok dilli toplant›lar, dergiler, web sayfalar› vs bu güne kadar en üst perdeden gündeme tafl›nd›. Bu konuda hep BM örnek gösterildi.

Ama ekonomik sebepler, lojistik s›k›nt›-

lar ve haber ak›fl›ndaki yavafll›k flimdilik en s›k ve en yayg›n bilinen iki dili baflat k›ld›: Türkçe ve Rusça. Bugün kimi zorluklar afl›lm›fla benziyor. Zira art›k Kazakistan’da Kazakça, K›rg›zistan’da K›rg›zca periyodik ekler haz›rlanarak ana dergiyle birlikte okuyucuya ulaflt›r›l›yor.

Derginin bu haliyle bir okul niteli¤i tafl›d›¤›, bu nedenle Türkçe/Rusça dil yap›s›n›n korunmas› gerekti¤i vurgulanan di¤er konular aras›ndayd›. fiimdi bafla dönüp Say›n Ribakov’un kat›l›mc›larca benimsenen “Hindistan ve Çin’in de platforma üye yap›lmas› ama Balkanlar›n da unutulmamas› gerekti¤i” görüflünü hat›rlayacak olursak, bu y›l yap›lan Yönetim Kurulu Toplant›s› daha verimli ve ilkeliydi. Zira milli komitelerden, alan ve co¤rafyalar›na dönük problemlerini sorumluluk anlay›fl›yla savunma, görevler alma ve ellerini tafl›n alt›na biraz daha fazla sokma konusunda isteklilik ve kararl›l›k vard›. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

121

актуально gündem

В Казани прошла Международная конференция «Благотворительность в России» начале апреля в Казани, в конференц-зале центра «Эрмитаж-Казань», была проведена Международная научно-практическая конференция «Благотворительность в России: исторический опыт, проблемы возрождения традиций и перспективы развития». Организаторами конференции выступили Платформа Диалог Евразия (Стамбул) и Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ. Соорганизаторами конференции стали Российский исламский университет и Казанская духовная семинария при содействии Минсоцзащиты РТ и Совета по делам религий при Кабинете Министров РТ. В конференции приняли участие специалисты, ученые, общественные деятели в области благотворительности из Турции, Москвы, представители Минсоцзащиты РТ, представители конфессий. С приветственным словом к участникам обратился государственный советник при Президенте РТ по политическим вопросам, директор

В

Института истории им.Ш.Марджани АН РТ, директор Казанского института федерализма Рафаиль Хакимов. Он подчеркнул, что особенность Года благотворительности, объявленного в Татарстане, в том, чтобы возродить в обществе утраченные традиции меценатства. В качестве примера Рафаиль Хакимов привел исторический опыт организации образования у татар, построенного на традициях меценатства. «Именно благодаря традиции благотворительности все татары к началу XX в. были образованны: все имели возможность учиться в медресе благодаря меценатам», – отметил Р. Хакимов. На конференции рассматривались вопросы истории благотворительности в России, развития благотворительности в Поволжье. Об особенностях действия такого института исламского права, как благотворительный вакф, рассказали ученые из Стамбула и Москвы.

Kazan’da Uluslararas› Hay›rseverlik Konferans›

K

azan’da Nisan ay› bafl›nda Ermitaj-Kazan merkezi konferans salonunda “Rusya’da Hay›rseverlik: Uluslararas› Tarihi Tecrübe, Gelene¤in Canland›r›lmas› ve Geliflme Perspektifleri” konulu bilimsel bir konferans gerçeklefltirildi. Diyalog Avrasya Platformu ve Tataristan fi.

Marcani Bilimler Akademisi’yle beraber düzenlenen konferans›n organizatörleri aras›nda Rusya ‹slam Üniversitesi ve Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Kazan Dini Okulu ve Tataristan Bakanlar Kurulu’na ba¤l› Dini ‹fller Komitesi de yer ald›.

Foruma uzmanlar, bilim adamlar›, yard›mlaflma alan›ndan Türkiye ve Moskova’dan sivil toplumcular, Tataristan Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› temsilcileri ve dini temsilciler kat›ld›.

Aç›l›fl konuflmalar›ndan sonra Tataristan Devlet Baflkan› Dan›flman›, fi.

Marcani Bilimler Akademisi Müdürü, Kazan Federal Enstitüsü Müdürü Rafail Hakimov konferans kat›l›mc›lar›na bir konuflma yapt›.

Tataristan’da ilan edilen Hay›rseverlik Y›l›’n›n özelli¤inin, kaybolan yard›mlaflma duygusunun toplumda tekrar canland›r›lmas› oldu¤unu belirtti. Hakimov tarihi bir tecrübe olarak, Tatarlar›n hayra dayal› e¤itim organizasyonunu örnek göstererek “yard›mlaflma gelenekleri sayesinde bütün Tatarlar› 20. yüzy›l›n bafl›nda iyi e¤itim alm›fl olarak görüyoruz.

Hay›rseverler sayesinde herkes medreselerde e¤itim görme imkân›na sahipti.” dedi.

Konferansta Rusya’da yard›mlaflma tecrübeleri, Volga boyunda yard›mlaflman›n geliflmesi gözden geçirildi. ‹stanbul ve Moskova’dan gelen bilim adamlar› ‹slam hukukunun bir organ› olarak vak›flar›n özelliklerini anlatt›lar.

Близок «Железный Шелковый путь»

Авиакомпания S7 начала полеты в Ашхабад

В начале февраля в столице Грузии Тбилиси было подписано рамочное соглашение о строительстве железной дороги Карс-ТбилисиБаку, которая уже сейчас стала условно называться «Железный Шелковый путь». В церемонии подписания соглашения приняли участие премьер-министр Турции Реджеп Тайип Эрдоган, президент Азербайджана Ильхам Алиев и президент Грузии Михаил Саакашвили.

Российская авиакомпания S7 (ранее «Сибирь») начала полеты в столицу Туркменистана Ашхабад. Первый самолет, поднявшийся из Москвы в начале марта, приземлился в ашхабадском международном аэропорту им. Туркменбаши. Рейсы осуществляются по средам и воскресеньям. Координатор компании по Центральной Азии Евгений Чернышев отметил, что компания будет выполнять рейсы в центральноазиатский регион по шести направлениям: Ташкент, Ургенч (Узбекистан), Душанбе, Ходжант (Таджикистан), Ош и Бишкек (Кыргызстан).

‘Demir ‹pek Yolu’ yolda

S7 Aflkabat seferlerine bafllad›

“Demir ‹pek yolu” olarak da an›lan Kars-TiflisBakü Demiryolu hatt› projesinin çerçeve anlaflmas› fiubat ay› bafl›nda Gürcistan’›n baflkenti Tiflis’te imzaland›. ‹mza töreninde Baflbakan R. Tayyip Erdo¤an, Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev ve Gürcistan Devlet Baflkan› Mihail Saakaflvili de haz›r bulundu.

Rusya’n›n S7 Havayollar› flirketi, Türkmenistan’›n baflkenti Aflkabat’a uçak seferleri düzenlemeye bafllad›. Moskova’dan havalanan ilk uçak, Mart ay› bafl›nda Aflkabat’taki Uluslararas› Türkmenbafl› Havaalan›’na indi. Seferler çarflamba ve pazar günleri gerçeklefltiriliyor. fiirketin Merkezi Asya’dan Sorumlu Müdürü Yevgeny Çerniflev, halihaz›rda Merkezi Asya’da alt› noktaya; Taflkent, Ürgenç (Özbekistan), Duflanbe, Hocant (Tacikistan), Ofl ve Biflkek’e (K›rg›zistan) tarifeli sefer düzenlediklerini söyledi.

gündem актуально

Турецкая компания TAV построит терминал в тбилисском аэропорту В феврале 2007 г., при участии президента Грузии Михаила Саакашвили, президента Азербайджана Ильхама Алиева и премьерминистра Турции Реджепа Тайипа Эрдогана, в тбилисском аэропорту состоялась закладка фундамента нового терминала, который взялась построить турецкая компания TAV. Помимо Тбилиси, компания TAV получила право эксплуатации батумского аэропорта. Таким образом, инвестиции TAV в грузинскую экономику составили 90,5 млн долл. (62 млн долл. – Тбилиси и 28,5 млн долл. – Батуми). Право эксплуатации тбилисского аэропорта, согласно модели «построй-используй-передай», передано турецкой компании TAV на 20 лет.

Большой проект в Грузии Казахстанская компания «Каз-Муньян» построит в Батуми нефтеперерабатывающий комбинат. Президент компании Узугбия Карабали сказал, что компания инвестирует в строительство 1 млрд долл., о чем была достигнута договоренность с представителями батумского порта. Карабали добавил, что комбинат будет построен на участке площадью 80 гектаров, в год он сможет перерабатывать до 5-7 млн т нефти.

Tiflis’e TAV’dan modern havaliman› terminali Yap›m›n› Türk flirketi TAV’›n üstlendi¤i Tiflis Havaliman›’n›n yeni terminali, 7 fiubat 2007 günü Türkiye Baflbakan› Recep Tayyip Erdo¤an, Gürcistan Devlet Baflkan› Mihail Saakaflvili ve Azerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev’in de kat›ld›¤› törenle aç›ld›. Tiflis’in yan›nda Batum Havaliman›’n›n iflletme hakk›n› da alan TAV’›n, Gürcistan’da üstlendi¤i toplam proje maliyeti 90,5 milyon dolar (62 milyon dolar› Tiflis, 28.5 milyon dolar› Batum) oldu. Buna göre Tiflis Havaliman›’n›n 20 y›l boyunca iflletim hakk›, ‘’yap-ifllet-devret’’ modeli kapsam›nda TAV’›n elinde olacak.

Kazak flirketinden Gürcistan’a dev tesis Kazak Kaz-Munyan Gaz flirketi, Gürcistan’›n Batum liman›nda yeni petrol iflleme tesisi kuracak. fiirket Baflkan› Uzugbiya Karabali yapt›¤› aç›klamada, Batum liman›nda infla edecekleri petrol iflleme tesisleri için 1 milyar dolar yat›r›m yapacaklar›n› ve bu konuda Batum liman› yetkilileriyle anlaflma sa¤lad›klar›n› aç›klad›. Karabali, Batum liman›nda 80 hektar arazi üzerine kurulu olacak yeni tesislerde, y›lda 5-7 milyon ton aras›nda petrol iflleyeceklerini belirtti.

Атилла Коч зовет всех в Эрзурум Министр культуры Турции Атилла Коч принял участие в Международной туристической выставке-ярмарке, которая проходила в конце марта в Москве. Во время встречи с журналистами Коч заявил, что является одновременно и министром двух миллионов российских туристов, посещающих ежегодно Турцию. Министр выслушал пожелания и предложения представителей туристического бизнеса Турции, а также российских туристов, которые обратили внимание на некоторые недочеты, допускаемые туристическими фирмами Турции. Коч пригласил российских туристов и инвесторов в Эрзурум, который станет местом проведения Международной университетской зимней олимпиады 2011 г. Коч подчеркнул, что Турция обладает прекрасными лыжными трассами. «Еще одно преимущество Эрзурума для российских туристов – близость к России и качественный сервис, поэтому мы ждем из России туристов и инвесторов», – добавил министр.

Koç’tan Erzurum’a davet Mart sonunda düzenlenen Uluslararas› Moskova Turizm Fuar›’na (MITT 2007) Türkiye Turizm Bakan› Atilla Koç da kat›ld›. Rus gazetecilerle sohbet eden Bakan Koç “Ben ayn› zamanda Türkiye’ye gelen 2 milyon Rus turistin de bakan›y›m” diyerek Rus turistlerin Türk turizmcilerden beklentilerini ve flikayetlerini de dinledi. Rus turizm yat›r›mc›lar›n› ve turistleri Erzurum’a davet eden Koç, 2011 Dünya Üniversiteleraras› K›fl Oyunlar›’n›n Erzurum’un kayak merkezi Palandöken’de yap›lmas› karar› al›nd›¤›n› hat›rlatarak, “K›fl turizmi konusunda Türkiye’nin önemli destinasyonlar› var. Kalite ve ulafl›labilirlik aç›s›ndan Rus turistler için büyük avantaj› var. Bu çerçevede Rus yat›r›mc›lar› ve turistleri ülkemize davet ediyoruz’’ dedi.

Растет число розовых такси В августе прошлого года в Москве начали действовать «розовые такси», услугами которых могут пользоваться только женщины и дети. Тогда служб «розовых такси» было только две, сейчас их уже 14. Цель создания «дамских» такси – предоставить надежные и комфортные услуги женщинам и детям. Директор службы «Розовое такси» Ольга Фомина рассказала, что идея создания такси исключительно для женщин и детей с водителями-женщинами пришла к ней после того, как она сама попала в неприятную ситуацию. В Японии розовый цвет считается символом удовлетворенности, что и стало причиной выбора этого цвета для новых такси.

Pembe taksiler ço¤al›yor Rusya’n›n baflkenti Moskova’da geçen y›l A¤ustos ay›nda iki taksi ile hizmete bafllayan ve sadece kad›n ve çocuklara hizmet veren “Pembe Taksi”lerin say›s› 14’e ulaflt›. Geleneksel taksilerden farkl› hizmet sunmay› hedefleyen taksi flirketi, kad›nlara güvenli ve rahat bir yolculuk sa¤lamay› amaçl›yor. “Pambe Taksi” Genel Müdürü Olga Fomina, yaflad›¤› kötü tecrübelerden sonra akl›na kad›nlar›n kendilerini güvende hissedece¤i bir taksi flirketi kurmay› düflündü¤ünü ve hayata geçirdi¤ini söylüyor. Taksilerin pembe renkli olmas›n›n sebebi ise, Japonlarda bu rengin “memnuniyetin sembolü” olmas›.

Евразия лидирует по числу долларовых миллиардеров Согласно данным, опубликованным журналом «Форбс», список долларовых миллиардеров мира пополнился 178 новыми фамилиями и достиг 946. Лидирует в списке чемпион прошлого года, создатель компании Microsoft Билл Гейтс. Журнал сообщает, что список миллиардеров постоянно растет. В России и Азии с каждым днем появляются все новые богачи. «Форбс» насчитал в России 53 миллиардера, что позволило ей стать лидером по числу миллиардеров в Евразии. В прошлом году список миллиардеров пополнился 19 новыми фамилиями. За Россией следует Турция, в которой 25 долларовых миллиардеров, следующая в списке Украина с 7 миллиардерами. В Казахстане живет 5 миллиардеров. По одному миллиардеру живут в Греции, Республике Кипр и Турецкой Республике Северного Кипра.

Dünyada en çok dolar milyarderi Avrasya’da yafl›yor Forbes dergisinin yapt›¤› araflt›rmaya göre, dünyadaki dolar milyarderleri listesine 178 yeni isim daha eklendi ve say› 946’ya yükseldi. Microsoft’un kurucusu Bill Gates bu y›l da liderli¤ini sürdürdü. Dergiye göre, dünyada milyarderler çemberi sürekli geniflliyor. Rus ve Asya kökenli zenginler h›zla ço¤al›yor, fakat listenin ilk befl s›ras›nda de¤ifliklik yok. Avrasya bölgesinde ise 53 milyarderiyle Rusya ön s›rada. Geçen y›l listeye 19 yeni milyarder eklenmifl. Bölgede Rusya’dan sonra dikkati çeken ülke Türkiye. 25 dolar milyarderi bulunan Türkiye’yi 7 isimle Ukrayna izliyor.

Kazakistan’›n ise 5 milyarderi var. Listede bunun yan›nda Yunanistan, Güney K›br›s ve KKTC’den de birer isim girmifl.

актуально gündem

Интеллектуалы призвали СМИ к ответственности П

о инициативе Платформы Диалог Евразия 27-28 апреля 2007 г. в Украине был организован Международный форум «Роль СМИ и образования в развитии межкультурного диалога и добрососедства». На форуме обсуждались роль и ответственность органов СМИ как главного инструмента передачи информации. Помимо представителей стран евразийского региона, в форуме, работа которого продолжалась два дня, приняли участие специалисты из США, Индии, Южной Кореи, Германии, Египта и Австралии. Участники обратили особое внимание на то, что намеренное искажение информации, являясь результатом пренебрежения этическими нормами и принципами, наносит серьезный ущерб социальной ткани планеты. Участники форума подчеркнули, что под лозунгом свободы прессы способ подачи журналистами происходящих в мире событий наносит глубокий ущерб обществу, разжигает ненависть и враждебные чувства. Причины этого состоят в недостаточной профессиональной подготовке и отсутствии моральных норм в журналистике, поэтому на форуме много говорилось о необходимости повышения профессионального уровня работников прессы. Обсуждались также вопросы образования, было высказано требование исключить из школьных учебников оскорбительные суждения в адрес представителей различных культур и народов. Участники форума опубликовали декларацию, в которой призвали представителей СМИ прекратить дискриминацию вер, культур и народов. В частности, декларация отмечает: «Необходимо всячески поддерживать стремление представителей СМИ донести до широких масс новые традиции и опыт развития дружеских отношений между культурами, поддержать инициативу ООН, обозначенную в проекте «Альянса цивилизаций», уважать святыни, символы и морально-этические ценности всех народов как один из самых важных факторов дружеских взаимоотношений разных культур».

Entelektüeller dünya bas›n›na ‘sorumlu yay›nc›l›k’ ça¤r›s› yapt› AP’›n inisiyatifi ile Ukrayna’n›n baflkenti Kiev’de 27-28 Nisan

Dtarihinde düzenlenen “Kültürleraras› Diyalogdan Birlikte Yaflamaya Medya ve E¤itimin Rolü” forumunda kültürleraras› diyalogda bilgi aktar›m arac› olan medyan›n sorumluluklar› ve rolü ele al›nd›.

ABD, Hindistan, Güney Kore, Almanya, M›s›r ve Avustralya gibi birçok ülkeden temsilcinin kat›ld›¤› iki günlük forumda medyan›n, kendi etik de¤erlerini ve objektif habercilik ilkelerini göz ard› ederek tarafl› ve kas›tl› yay›nlar›n›n dünya sosyal düzeninde yaralar açt›¤›na dikkat çekildi. Dünyada geliflen olaylar sözde “ba¤›ms›z gazetecilik” yaklafl›m›yla ele al›n›p toplumsal duygular›n sorumsuzca rahats›z edildi¤i, kimi zaman düflmanl›klar›n körüklendi¤i belirtildi. Bütün bunlar›n temelinde gazetecilerin mesleki bilgi ve etik yönünden zay›f olmalar› ve gazetecilerin belirli alanlarda uzmanlaflmad›klar›na dikkat çekildi.

Diyalogda bir di¤er önemli unsur olan e¤itimin de tart›fl›ld›¤› forumda ders kitaplar›ndan düflmanl›k içeren ifadelerin ç›kart›lmas› talep edildi.

Forum sonunda yay›nlanan bildiride medya mensuplar›na, etnik yap›lar ve kültürel de¤erler konusunda ayr›mc›l›k yapmamalar› ça¤r›s›nda bulunuldu. Sonuç bildirisinde özetle flöyle denildi: Kitle iletiflim araçlar›n›n etik ilkeleri, kültürleraras› hoflgörü ve diyalo¤u teflvik edecek flekilde yeniden tan›mlanmal›, son dönemlerde artan yabanc› düflmanl›¤›na, ‹slam karfl›tl›¤›, Yahudi düflmanl›¤› ve Bat› karfl›t› düflüncelere karfl› evrensel insani duyarl›l›k oluflturulmal›, BM himayesinde sürdürülen “Medeniyetler ‹ttifak›” projesi desteklenmeli, kutsal de¤erlere ve sembollere sayg› göstermek kültürleraras› iliflkinin ön koflullar›ndan biri kabul edilmelidir.

gündem актуально

Азербайджан создает свободную экономическую зону Президент Азербайджана Ильхам Алиев подписал постановление о начале подготовительных работ по созданию на территории Азербайджана свободной экономической зоны. Согласно этому документу, подготовительные работы будет проводить Министерство экономического развития Азербайджана. Кабинету министров поручено в течение месяца подготовить и представить президенту законопроект о свободной экономической зоне. Согласно вступившему в силу постановлению, свободная экономическая зона создается с целью развития экономики государства и содействия решению социально-экономических проблем.

Azerbaycan serbest bölgeler kuracak Azerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev, ülkede serbest ticaret bölgeleri kurulmas› amac›yla gerekli haz›rl›k ve çal›flmalar›n bafllat›lmas›n› öngören kararnameyi imzalad›. Kararnameye göre, söz konusu bölgeler için gerekli plan ve haz›rl›k çal›flmalar›n› Ekonomik Kalk›nma Bakanl›¤› yapacak. Bakanlar Kurulu da konuyla ilgili kanun tasar›s›n› bir ay içinde haz›rlayarak Cumhurbaflkanl›¤›na iletecek. Resmi gazete niteli¤indeki Azerbaycan gazetesinde yay›nlanan kararnamede, özel ekonomik bölgelerin ülke ekonomisinin geliflmesine, mevcut sosyal ve ekonomik sorunlar›n çözülmesine katk› sa¤lad›¤› belirtildi.

От диалога к партнерству Совместный номер нашего журнала и издаваемого в России исторического журнала «Родина» вышел под девизом «От диалога к партнерству». Как сообщила редактор журнала «Родина» Татьяна Филиппова, «инициативы проведения в 2007 г. Года российской культуры в Турции и в 2008 г. – Года турецкой культуры в России, говорят о глубоком взаимном интересе наших стран друг к другу. Со своей стороны мы тоже решили внести свою лепту в развитие российско-турецкого диалога, и в свет появился совместный номер российского и турецкого журналов». Специальный номер «Родина-ДА» посвящен прошлому, настоящему и будущему российско-турецких отношений. Среди авторов номера известные востоковеды, журналисты, политики. Особенно приятно, что с обращением к читателям совместного номера выступили Президент Российской Федерации Владимир Путин и глава правительства Турции Реджеп Тайип Эрдоган.

Diyalogdan iflbirli¤ine Rusya’da yay›nlanan tarih dergisi Rodina ile dergimizin birlikte yay›na haz›rlad›¤› ortak say›, “Diyalogdan iflbirli¤ine” slogan›yla yay›nland›. Rodina dergisi yay›n editörü Tatyana Filipova bu say›y› neden ortak ç›kard›klar›yla ilgili görüfllerini “2007 y›l›n›n Türkiye’de Rusya y›l›, 2008’in ise Rusya’da Türkiye y›l› ilan edilmesiyle ilgili taraflar, amaçlar›n›n iki ülke iliflkilerini daha da gelifltirmek oldu¤unu belirtiyorlar. Biz kendi üzerimize düfleni yap›p, bu iflbirli¤inin geliflmesi için bir katk›da bulunmak istedik. Ortak say› iflte bu düflünceden ç›kt›.” cümleleriyle aç›klad›.

Rodina-Da ortak say›s› Rusya ve Türkiye aras›ndaki tarihi, bugünkü ve gelecekteki iliflkilerini konu al›yor. Çal›flmaya yaz› ve fikirleriyle katk›da bulunanlar aras›nda ünlü flarkiyatç›lar›n, gazetecilerin ve politikac›lar›n olmas› dikkat çekiyor. Özellikle Rusya Devlet Baflkan› V. Putin’in ve Türkiye Cumhuriyeti Baflbakan› R. Tayip Erdo¤an’›n bu ortak çal›flmayla ilgili görüfllerinin yer almas› ise di¤er bir dikkat çekici yön.

Расстояние между Алматы и Иссык-Кулем уменьшится до 200 км Между казахстанским городом Алматы и озером ИссыкКуль планируется строительство новой магистрали, которая позволит сократить расстояние между ними. Согласно информации, предоставленной министерством транспорта и коммуникаций Казахстана, между транспортными ведомствами двух стран и Европейским банком реконструкции и развития ведутся переговоры о строительстве трассы, которая позволит на 200 км снизить расстояние между Алматы и Иссык-Кулем. Первые 88 км трассы планируется закончить в ближайшие два года. Строительство платной магистрали обойдет в 238 млн долл.

Almat›-Iss›k göl aras› 200 km k›salacak Kazakistan’›n Almat› kenti ile K›rg›zistan’›n turistik bölgesi Iss›k göl aras›n› yar› yar›ya düflürecek yeni bir karayolu infla edilmesi planlan›yor. Kazakistan Ulaflt›rma ve Haberleflme Bakanl›¤›’ndan yap›lan aç›klamaya göre, ‹ki ülke ulaflt›rma bakanl›klar› ile Avrupa ‹mar ve Kalk›nma Bankas› aras›nda yap›lan görüflmelerde, Almat› ile Iss›k göl aras›n› 200 kilometre k›saltacak. 88 kilometrelik yeni yolun iki y›lda tamamlanmas› planlan›yor. 238 milyon dolara mal olacak yol, paral› otoyol olacak.

Газ «Шахдениза» в Турции 5 марта 2007 г. завершилась прокладка трубопровода Баку – Тбилиси – Эрзурум, по которому в Турцию будет поступать азербайджанский газ из месторождения «Шахдениз». Шакир Арыкан, заместитель генерального директора фирмы «Боташ» – турецкого партнера, осуществляющего строительство нового газопровода, сказал, что в строительных работах участвует около 300 единиц строительной техники. Арыкан добавил, что «строительство газопровода состоит из трех этапов. Первый участок длиной 115 км был пройден в 2006 г. Благодаря усилиям коллектива, в этом году нам удалось закончить остальные два этапа строительства. В настоящее время завершены подготовительные работы, необходимые для эксплуатации газопровода в полную мощность. Приятно сознавать, что за 18 месяцев нам удалось проложить 110 тыс. т стальных труб и таким образом завершить строительство всего газопровода протяженностью 230 км».

fiahdeniz gaz› Türkiye yolunda fiahdeniz’den ç›kar›lan Azerbaycan do¤algaz›n› Türkiye’ye ulaflt›racak Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) do¤algaz boru hatt›nda boru döfleme ifllemleri 5 Mart 2007 itibariyle tamamland›. ‹nflaat›n Türkiye aya¤›n› yürüten Botafl’›n Genel Müdür Yard›mc›s› fiakir Ar›kan, inflaatta sürekli olarak 300 ifl makinesinin çal›flt›¤›n› belirterek flunlar› söyledi: “Üç aflamal› olan boru hatt›n›n 115 kilometrelik bölümünü 2006 y›l›nda tamamlad›k. Personelimizin fedakarca çal›flmalar› sonucu üç bölümden oluflan fiahdeniz Projesi’nin geri kalan›n› da bu y›l bitirdik. fiahdeniz Do¤al Gaz Boru Hatt›’n›n tam kapasite ile çal›flabilmesi için gerekli tüm haz›rl›klar tamamlanm›flt›r. 110 bin ton çelik boru hatt› döfleyerek, 230 kilometrelik boru hatt›n› 18 ayda bitirmenin mutlulu¤unu yafl›yoruz.”

актуально gündem

Евразийские мегаполисы В список 100 городов-гигантов, определяющих направление развития мировой экономики, вошли 5 евразийских городов. Лидером списка стала столица Японии Токио, чей ВВП, опирающийся на паритет покупательской способности, в 2005 г. составил 1 трлн 191 млрд долл. На втором месте – крупнейший город США Нью-Йорк (1 трлн 181 млрд долл.), Москва (181 млрд долл.) заняла 25-е место в списке, Стамбул (133 млрд долл.) – 34-е.

ВВП (млрд $) / GSYH (Milyar $)

25. Москва/Moskova 34. Стамбул/ ‹stanbul 59. Санкт-Петербург/St. Petersburg 70. Афины/Atina 94. Анкара/Ankara

181 133 85 73 42

Avrasya’n›n büyük kentleri Dünya ekonomisine yön veren, en büyük ekonomiye sahip 100 flehir içinde Avrasya bölgesinden befl kent yer ald›.

Japonya’n›n baflkenti Tokyo’nun 2005 y›l› rakamlar›yla 1 trilyon 191 milyar dolarl›k, sat›n alma gücü paritesine dayal› gayri safi yurtiçi has›layla (GSYH) birinci, ABD’nin en büyük kenti New York’un 1 trilyon 133 milyar dolarl›k gelirle ikinci oldu¤u listede, Moskova 181 milyar dolarl›k GSYH ile 25., ‹stanbul 133 milyar dolarla 34. s›rada yer ald›.

На призыв дарфурцев о помощи откликнулась благотворительная организация «Неужели никого нет?» урецкая благотворительная организация «Неужели никого нет?» начала благотворительную акцию в суданской провинции Дарфур. Из-за гражданской войны, продолжающейся в Дарфуре уже три года, сотни тысяч жителей провинции страдают от голода и нищеты. Благодаря помощи благотворительных организаций ежемесячно каждая семья в Дарфуре получает 2 кг проса и 200 г сахара. Этот скудный продуктовый паек помогает людям не умереть с голоду. В одном только городе Ньяла проживает около 700 тыс. беженцев, и их число постоянно растет. Пресс-секретарь благотворительной организации «Неужели никого нет?» Кемаль Дадашоглу отметил, что ситуация в Дарфуре является большой драмой для всего человечества, поэтому нельзя оправдать равнодушие по отношению к страдающим людям, в какой бы точке земного шара они ни проживали. «В лагере для беженцев в Дреке около 4 тысяч детей получают образование, сидя не за партами, а на постеленных на землю циновках. Одна из самых серьезных проблем лагеря – быстрое

Т

распространение болезней. Самые распространенные недуги – недоедание, нарушение работы желудочно-кишечного тракта и воспалительные процессы в организме, а также менингит», – рассказал Дадашоглу и призвал всех людей принять участие в благотворительной акции помощи этому региону. Первейшая цель акции – оказание продовольственной помощи. За этим последуют более длительные проекты, направленные на повышение уровня жизни в регионе. Дадашоглу добавил, что «у человечества нет времени откладывать помощь ближнему». На сайте благотворительной организации «Неужели никого нет?» www.kimseyokmu.org.tr опубликованы банковские счета для помощи провинции Дарфур. Кроме того, через операторов мобильной связи TURKCELL, TELSIM и AVEA можно оказать помощь нуждающимся в размере 5 турецких лир. Для этого необходимо написать «DARFUR» и отправить SMS на номер 5777. Более подробную информацию можно получить по телефону +90 216 521 80 80.

“Kimse yok mu?” diyen Darfurlular›n imdad›na “Kimse Yok mu?” yetiflti

3

y›ld›r iç çat›flman›n yafland›¤›, 200 yüz bin insan›n hayat›n› kaybetti¤i, yüz binlerce insan›n açl›k ve sefaletin pençesinde oldu¤u Sudan’›n Darfur bölgesine Kimse Yok Mu Derne¤i taraf›ndan yard›m kampanyas› bafllat›ld›. Yard›m kurulufllar›n›n gönderdi¤i yard›mlar ile ayakta kalmaya çal›fl›lan bölgede bir aile ayda 2 kg dar› ve 200 gr flekerle hayat›n› sürdürmeye çal›fl›yor. Sadece Nyala flehrinde 700 bin mülteci yafl›yor ve bu say› her geçen gün art›yor.

Kimse Yok Mu Derne¤i Bas›n sözcüsü Kemal Dadaflo¤lu konuyla ilgili yapt›¤› aç›klamada Darfur’da yaflanan s›k›nt›n›n gerçek bir insanl›k dram› boyutuna ulaflm›fl oldu¤unu belirterek, baflta Türkiye olmak üzere dünyan›n her taraf›nda yaflanan s›k›nt› ve ma¤duriyetlere kay›ts›z kalmamaya özen gösterilmesi gerekti¤ini söyledi. “Yere serili has›rlar üzerinde e¤itim görülen bölgede, sadece Drec kamp›nda 4 bin ö¤renci e¤itim görüyor. Kamplardaki en önemli sorunlardan birisi ise bulafl›c› hastal›klar. Menenjitten korkan halk›n en önemli rahats›zl›klar› yetersiz beslenme, ishal ve iltihap.” diyen Dadaflo¤lu, duyarl› ve hamiyetperver insanlar› kampanyaya destek olmaya davet etti.

Kampanyan›n hedefi, Darfur’da ilk olarak g›da yard›m› yapmak.

Ard›ndan kal›c› çözümlere yönelik projelerle bölgede refah seviyesinin yükselmesine katk› sa¤layacaklar›n› belirten dernek bas›n sözcüsü Kemal Dadaflo¤lu insanî yard›m çal›flmalar›nda kaybedilecek vakit olmad›¤›n› kaydetti.

Darfur bölgesindeki yard›m kampanyas›na destek olmak isteyenler, derne¤in web sitesi olan www.kimseyokmu.org.tr vas›tas›yla, banka hesap numaralar› arac›l›¤›yla yahut SMS Ba¤›fl yoluyla ba¤›flta bulunabilirler. TURKCELL, TELSIM VE AVEA fatural› telefonlar›ndan “DARFUR” yaz›p, 5777’ye bir SMS atan kullan›c›lar, Darfur için 5 YTL ba¤›flta bulunabiliyor. Daha genifl bilgi için 0216 521 80 80 no’lu telefon aranabilir.

gündem актуально

Московские студенты отпраздновали Ноуруз

Российские соотечественники в Турции объединяются

о инициативе Московского института стран Азии и Африки в конференц-зале Российской государственной библиотеки прошёл праздник, название которого народы Среднего Востока и Центральной Азии произносят очень похоже, так что не составляет большого труда понять, что речь идёт о древнем обычае встречи весны. Войдя в зал, они увидели нарядные большие буквы, образующие название праздника: «Ноуруз – 2007». В зале в тот весенний вечер были московские студенты, руководители библиотеки, представители дипломатических миссий, профессора и преподаватели Института стран Азии и Африки Московского государственного университета. Праздничное представление начинают студенты из Кыргызстана. Звучит музыкальная пьеса, виртуозно исполняемая на комузе, девушка в национальном наряде речитативом читает отрывок из «Манаса». Вслед за ними появляются исполнители из Казахстана: трио домбристов, солисты, танцоры. За турецкой песней следует афганский танец, стихи классиков на языках дари, фарси и пушту сменяются танцем азербайджанских девушек и сценкой из жизни Ходжи Насреддина… Зал очень эмоционально реагировал на все представленные номера, которые невозможно перечислить – ведь концерт продолжался два с половиной часа. Бурными аплодисментами было встречено заключительное слово председателя жюри, директора Института стран Азии и Африки профессора М. С. Мейера, который вручил призы лучшим исполнителям. «Ноуруз мы уже несколько раз отмечали в институте, – рассказал представителю журнала «Диалог Евразия» Михаил Серафимович Мейер, известный российский тюрколог, – но праздники не имели такого общемосковского и даже международного звучания, как в этом году».

апреля 2007 г. в здании Генерального консульства Российской Федерации в Стамбуле состоялась Первая конференция российских соотечественников. Конференция была организована по инициативе Российского общества просвещения, культурного и делового сотрудничества, основанного в Стамбуле в 2005 г. В конференции приняли участие российские соотечественники, проживающие в разных городах Турции, Генеральный консул РФ в Стамбуле Александр Кривенко, председатель турецко-российской межпарламентской группы дружбы, депутат Парламента Турции Невзат Ялчинташ, представители мэрии Стамбула.

П

Moskoval› ö¤renciler Nevruzu kutlad›lar

M

oskova’daki Asya ve Afrika Enstitüsü’nün inisiyatifiyle Rusya Devlet Kütüphanesi salonunda Nevruz bayram› kutland›.

Ortado¤u ve Merkezi Asya halklar›n›n ad›n› çok benzer flekilde telaffuz ettikleri bu bayram, eskiden bahar› karfl›lama adetlerini göstermektedir. Salona girerken, süslü büyük harflerle NEVRUZ – 2007 yaz›s› sizi karfl›l›yor. Salonda Moskova ö¤rencileri, kütüphane görevlileri, diplomatik misyon temsilcileri, Moskova Asya ve Afrika Devlet Enstitüsü’nün profesörleri ve ö¤retim görevlileri vard›.

Konseri K›rg›zistanl› ö¤renciler bafllatt›. Komuzla ustaca icra edilen müzikal bir oyunun sesi kula¤a hofl gelirken, milli giysileri içinde bir k›z Manas’tan yayvan yayvan parçalar okuyor. Ard›ndan Kazakistanl› sanatç›lar geliyor sahneye. Türkçe flark›dan sonra Afgan dans›, Dari, Farça, Pufltucadan klasik edebiyattan fliirler, Azeri k›zlar›n danslar› ve Nasrettin Hoca’n›n hayat›ndan sahnelerle yer de¤ifltiriyor.

Salon, yap›lan bütün gösterilere heyecanla karfl›l›k verdi, çünkü konser iki buçuk saat sürdü. En iyi flark›c› seçilenlere ödüllerini veren jüri üyesi, Asya ve Afrika Enstitüsü müdürü Prof. M. S. Meyer’in kapan›fl konuflmas› fliddetli alk›fllarla karfl›land›. Kutlamalarla ilgili görüfllerini belirten ünlü Rus Türkolog Mihail Serafimoviç Meyer, Diyalog Avrasya dergisinin temsilcisine “Nevruzu enstitüde birkaç kez kutlad›k, fakat o kutlamalar, bütün Moskova’da, hatta uluslararas› alanda ses getiren bu y›lki kutlamalar kadar ses getirmemiflti.” dedi.

21

По словам председателя Российского общества просвещения, культурного и делового сотрудничества в Стамбуле Риммы Рзаевой, «целью конференции является объединение соотечественников и создание координационного органа, который будет курировать вопросы защиты прав соотечественников в Турции, проведение работы по сохранению и развитию русского языка и культуры, адаптации соотечественников к условиям проживания в Турции, создание положительного имиджа славянских женщин в Турции». В своем выступлении Александр Кривенко выразил надежду, что конференция даст старт более тесному сотрудничеству соотечественников. Руководитель «Московского дома соотечественников» при Правительстве Москвы Юрий Каплун напомнил, что в одном из выступлений президент России Владимир Путин отметил, что «работа по укреплению связей с соотечественниками является одной из основных задач государства».

Türkiye’deki Ruslar bir aradalar!

21

Nisan 2007 tarihinde ‹stanbul’daki Rusya Baflkonsoloslu¤u binas›nda Rus As›ll› Vatandafllar›n Birinci Konferans› yap›ld›. ‹stanbul’da faaliyet gösteren Rusya E¤itim, Kültür ve ‹flbirli¤ini Gelifltirme Derne¤i taraf›ndan organize edilen konferansa Türkiye’nin farkl› yerlerinde yaflayan Rus as›ll› vatandafllar, ‹stanbul Rusya Baflkonsolosu Aleksandr Krivenko, TBMM Rusya-Türkiye Dostluk Grubu Baflkan› AK Parti Milletvekili Prof. Dr. Nevzat Yalç›ntafl ve fiiflli Belediyesi temsilcileri kat›ld›lar.

Dernek Baflkan› Rimma Rzayeva, konferans›n amaçlar› aras›nda “Türkiye’de yaflayan Rus as›ll› vatandafllar›n bir araya getirilmesinin yan› s›ra, Rus as›ll› vatandafllar›n haklar›n›n korunmas›n› sa¤layacak, Rus dilinin ve kültürünün korunmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas› için gayret edecek, Rus as›ll› vatandafllar›n Türkiye’nin flartlar›na uyum sorunlar›yla ilgilenecek, ayr›ca Slav kökenli bayanlar›n Türkiye’deki imaj›n›n iyi yönde de¤iflmesi için çal›flacak Koordinasyon Heyetinin kurulmas›” oldu¤unu belirtti.

Konferansta konuflan ‹stanbul Rusya Baflkonsolosu Aleksandr Krivenko, konferans›n, Türkiye’de yaflayan Rus as›ll› vatandafllar aras›ndaki ba¤lar›n sa¤lamlaflt›r›lmas› için güzel bir f›rsat olaca¤›n› ümit etti¤ini belirtti. Moskova “Yurtd›fl›ndaki Vatandafllar Evi” Baflkan› Yuriy Kaplun ise, Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin’in “yurt d›fl›ndaki vatandafllarla ilgilenmek devletin en önemli görevlerinden biri” sözlerini hat›rlatarak, konferans›n önemine vurgu yapt›.

карикатура karikatür

Бехидже Колчак Шарк/Азербайджан Behice Kolçak fiark/Azerbaycan