Diyalog Avrasya №22 by Diyalog Avrasya Platformu DA Dergisi

ISSN: 1302-5686

BCP SAMPLE

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Осень / Güz 2006

Türkiye fiyat› 7.50 YTL.

Историческая память – шанс для культуры

Kültür dünyam›zda tarihî f›rsatlar Узбекистан отмечает 15-летие независимости

Молокане – христиане, которые не ходят в церковь

Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. y›l›n› kutluyor

Kilisesiz H›ristiyanlar: Molokanlar

Гюндюз Актан:

Турция придерживается «мегафонной» внешней политики Gündüz Aktan:

Türkiye “megafon d›fl politikas›” yap›yor

“Diyalog ‘evet’le bafllar”

Диалог начинается с «да»

DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия

Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал

Yayg›n Süreli Yay›n

ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

Путешествие в культуру Kültüre yolculuk

Учредители ‹mtiyaz Sahibi Эркам Туфан Айтав и Некоммерческая организация «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» От имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav

Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Лилия Якимова Liliya Yakimova

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi Главный консультант Yazar-Bafldan›flman

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri

Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl Консультативный совет Dan›flma Kurulu АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye) Редколлегия Yay›n Kurulu Албания Arnavutluk Джевахир Спахый Cevahir Sipahi Азербайджан Azerbaycan Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade Низами Джафаров Nizami Caferov Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli Тофик Исмаилов Tevfik ‹smailov Энес Джансевер Enes Cansever Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev Босния-Герцеговина Bosna Hersek Энес Пелидиджа Enes Pelidija Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Диндарол Ekrem Dindarol Казахстан Kazakistan Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Али Челикбаш Ali Çelikbafl

Кыргызстан K›rg›zistan К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Таджикистан Tacikistan Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Македония Makedonya Энвер Челик Enver Çelik

Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Эге Джансен Ege Cansen Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen

Монголия Mo¤olistan Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Молдова Moldova Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Румыния Romanya Михаил Мирон Mihail Miron Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сукияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Мери Трифоненко Meri Trifonenko Дагестан Da¤›stan М. Дугричилов M. Dugr›c›lov Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin

Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z Украина Ukrayna Владимир Казарин Vladimir Kazarin Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Виктор Кодун Viktor Kodun Павло Загребельный Pavlo Zagrebelniy Гокхан Демир Gökhan Demir

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz. Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m Лейла Сака Leyla Saka (abone@da.com.tr)

Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin

Дизайн Görsel Tasar›m Мурат Аджар Murat Acar

Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi Сефер Яйладжы Sefer Yaylac› Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34 Bask›: Ege Bas›m / Esatpafla Mah. Ziyapafla Cad. No: 8 Üst Göztepe - ‹stanbul Tel: +90 (216) 472 84 01 Представительства Temsilcilikler: Албания-Македония-Румыния-Босния-Герцеговина-Турция Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 (212) 232 17 51 Азербайджан Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) +994 (12) 498 17 24 Грузия Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) +995 (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) +7 (3272) 67 16 67 Кыргызстан K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) +996 (312) 66 56 01 Молдова Moldova (moldova@da.com.tr) +373 (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) +34 29 66 32 54 63 Нахчеван Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) +994 502 12 02 17

Российская Федерация Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) +7 (495) 514 13 83 Дагестан Da¤›stan (dagistan@da.com.tr) +7 (8722) 65 00 66 Татарстан Tataristan (tataristan@da.com.tr) +7 (843) 238 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan (baskurdistan@da.com.tr) +7 (3472) 66 58 38 Tува Tuva (tuva@da.com.tr) +7 (39422) 518 84 Новосибирск Novosibirsk (novosibirsk@da.com.tr) +7 (3832) 21 17 67 Таджикистан Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) +992 (372) 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) +993 (12) 39 67 95 Украина Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) +38 (044) 268 64 06

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, TL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7 Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

www.da.com.tr • da@da.com.tr

20-71 Путешествие в культуру Kültüre yolculuk Садык Эрен / Sad›k Eren

Стамбул был «первым» bir “ilk”tir ‹stanbul Сулейман Фарук Гонджуоглу Süleyman Faruk Göncüo¤lu

Турция – перекресток цивилизаций Medeniyetler Kufla¤› Türkiye Незих Башгелен / Nezih Baflgelen

Почему люди путешествуют? Neden seyahat ediyorlar? Кубейси Тархан / Kubeysi Tarhan

Возрождение древнего Тальхира Talhir yeniden do¤uyor

Тамара Савельева / Tamara Savelyeva

От Софии Константинопольской к Софии Киевской ‹stanbul Ayasofya’s›ndan Kiev Ayasofya’s›na Тамара Гребенникова , Богдан Андрусишин Tamara Grebennikova, Bogdan Andrusifl›n

Семь чудес света Dünyan›n yedi harikas› Яхья Аксой / Yahya Aksoy

Чрезвычайный и Полномочный Посол Гюндюз Актан:

Турцию приводят в пример, потому что в стране ощущается прогресс

8 Для чего нужна ООН? Сапармурат Туркменбаши

Беседовал: Дженгиз Шимшек Emekli Büyükelçi Gündüz Aktan:

Türkiye, ilerledi¤i için örnek gösteriliyor

108 Благородство – важная концепция Киевской детской академии искусств Михайло Чембержи

“Yüksek ahlak” Kiev Çocuk Sanat Akademisi’nin ana ilkesi Mihailo Çemberji

Konuflan: Cengiz fiimflek

Birleflmifl Milletler neden gerekli? Saparmurat Türkmenbafl›

112

14 Свобода(!), навязанная силой оружия Владимир

Играй, гармонь!

Гарантии Таджикистана для иностранных предпринимателей

Çal akordeoncu, çal!

Шухрат Султанов

Рашид Мустафин Raflit Mustafin

Tacikistan yabanc› yat›r›mc›ya garanti veriyor fiuhrat Sultanov

Sopayla gelen özgürlük(!) Metropolit Vladimir

72 Позитивный национализм является основой сосуществования Фархад Мамедов

Pozitif milliyetçilik beraber yaflama düflüncesidir Ferhad Mamedov

118 95 Далекие близкие: молокане – «пьющие молоко» Сервет Сомунджуоглу

Uzaktaki yak›nlar›m›z, süt içici Molokanlar

Евразия разрабатывает проекты совместного проживания народов Avrasya birlikte yaflama projeleri gelifltiriyor

Servet Somuncuo¤lu

78 Евразия станет многофункциональным транспортным коридором Г. Цагарели

Avrasya çok fonksiyonlu ulafl›m koridoru olacak G. Tsagareli

100

124

Узбекистан: 15 лет независимости

Султанша Хюррем соединяет народы

Эркам Туфан Айтав

Юрий Брязгунов

Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. y›l›n› kutluyor

Hürrem Sultan Milletleri Birlefltiriyor

Erkam Tufan Aytav

Yuriy Bryazgunov

редактор editör

Туризм как экспорт культуры Невваль Севинди Главный редактор

Turizm bir kültür ihrac›d›r Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Евразия обладает непревзойденной красотой. Ее горы, реки, фонтаны, древняя культура и памятники археологии издавна привлекают туристов. Avrasya bozulmam›fl do¤as›, da¤lar›, flelaleleri, arkeolojisi ve kültürleriyle çok insan› çekecek güzellikte.

ÂÈ˜‡Ò ‚ ÏËðÂ ÛÊÂ ÌÂÚ ·ÓÎ¸¯Ëı ð‡ÒÒÚÓflÌËÈ. à „ð‡ÌËˆ˚ ÎÂ„ÍÓ ÓÚÍð˚‚‡˛ÚÒfl, ÒÚÓËÚ ÎË¯¸ ÔðÓËÁÌÂÒÚË ‚ÓÎ¯Â·ÌÓÂ ÒÎÓ‚Ó «ÚÛðËÒÚ». åËð ·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ Ì‡¯ ‰ÓÏ, Ì‡¯‡ ‰ÂðÂ‚Ìfl ËÎË Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡. å˚ ËÌÚÂðÂÒÛÂÏÒfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‡ Ëı ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË. å˚ ıÓÚËÏ Û‚Ë‰ÂÚ¸, ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ‰ÓÚðÓÌÛÚ¸Òfl ‰Ó ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡. ì ÒÚ‡ð˚ı Ë ÏÓÎÓ‰˚ı, Û ‚ÒÂı ·ÂÁ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËfl Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ð‡ÒÚÂÚ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸. èÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ – ÁÌ‡˜ËÚ ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ÒÂ·fl. ÇË‰ÂÚ¸ ‰ðÛ„ËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ıÓ‰ËÚ¸Òfl ‚ ‰ðÛ„Ëı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflı – ÍÓÎÓÒÒ‡Î¸Ì˚È ÒÚËÏÛÎ ‰Îfl ÔÓÁÌ‡ÌËfl ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó «fl». ã˛·˚Â Á‡‰‡ÚÍË ÍÒÂÌÓÙÓ·ËË ÏÓÊÌÓ ‚˚ÎÂ˜ËÚ¸ ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËÏË ÔÓÂÁ‰Í‡ÏË. Ç ÏËðÂ ‚ÒÂ Â˘Â ÊË‚˚ ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚. óÂÎÓ‚ÂÍ ÔðË‚˚Í Ò˜ËÚ‡Ú¸ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÂðÌÓÈ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Ò‚Ó˛ ðÂÎË„Ë˛, Ò‚Ó˛ ÒËÒÚÂÏÛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. çÓ ÒÚÓËÚ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ‰ðÛ„Û˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Í‡Í ÚÓ˜Í‡ ÁðÂÌËfl ÏÂÌflÂÚÒfl. ÇÒÂ ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚ ÛÎÂÚÛ˜Ë‚‡˛ÚÒfl ‚Ó ‚ðÂÏfl ‰Û¯Â‚Ì˚ı ·ÂÒÂ‰ Á‡ ÒÚÓÎÓÏ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÍÛ¯‡Ì¸flÏË. Ç ÄÙðËÍÂ ÏÌÂ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸ Ó·˘‡Ú¸Òfl Ò ÏÂÒÚÌ˚Ï ÊËÚÂÎÂÏ, ÍÓÚÓð˚È ÌÂ ÁÌ‡Î ÏÓÂ„Ó flÁ˚Í‡. å˚ Ó·‡ ·˚ÎË ÌÂÏ˚, ÌÓ ·ÂÁ ·ÓflÁÌË ÓÚÍð˚ÎË Ò‚ÓË ÒÂð‰ˆ‡ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û, Ë ˝ÚÓ„Ó ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. å˚ ÔÓ‰ÂÎËÎËÒ¸ ÔË˘ÂÈ. à Ì‡Ï ÒÚ‡ÎÓ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ ÎÂ„ÍÓ. íÛðËÁÏ – ÔðÂÍð‡ÒÌÓÂ ÒðÂ‰ÒÚ‚Ó ð‡Á‚ËÚËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. äÓÌÂ˜ÌÓ, Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ó·ıÓ‰ËÚÒfl ·ÂÁ ÔÓ·Ó˜Ì˚ı ˝ÙÙÂÍÚÓ‚. Ç ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ·ÂÒÔÓðfl‰Ó˜Ì˚È, ÌÂˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È ÚÛðËÁÏ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔðË˜ËÌÓÈ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÏÂð˚, ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ Ì‡Û˜Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl. Ç‡ÊÌÓ ÔÓ‚˚ÒËÚ¸ ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ë ÏÂÒÚÌ˚ı ÊËÚÂÎÂÈ, Ë ÚÛðËÒÚÓ‚. Ö‚ð‡ÁËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÌÂÔðÂ‚ÁÓÈ‰ÂÌÌÓÈ Íð‡ÒÓÚÓÈ. ÖÂ „Óð˚, ðÂÍË, ÙÓÌÚ‡Ì˚, ‰ðÂ‚Ìflfl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Ë Ô‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıÂÓÎÓ„ËË ËÁ‰‡‚Ì‡ ÔðË‚ÎÂÍ‡˛Ú ÚÛðËÒÚÓ‚. ë‡Ï‡fl ˛ÊÌ‡fl ÚÓ˜Í‡ Ö‚ð‡ÁËË, ÄÌÚ‡Î¸fl, ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ Ò‚ÓËÏË ÔÎflÊ‡ÏË, Î‡ÒÍÓ‚˚Ï ÏÓðÂÏ, ·ÛıÚ‡ÏË, ÎÂÒ‡ÏË, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ, ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏË Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË, ÏÛÁÂflÏË, ÙÎÓðÓÈ Ë Ù‡ÛÌÓÈ Ë, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ, „ÓÒÚÂÔðËËÏÒÚ‚ÓÏ. ç‡¯ ðÂ„ËÓÌ, ÍÓÚÓð˚È ÚflÌÂÚÒfl ÓÚ ‰‡ÎÂÍÓÈ ÄÁËË ‰Ó ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓ„Ó ÏÓðfl Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÂðÂÍðÂÒÚÍÓÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÚðÂ·ÛÂÚ ¯ËðÓÍÓÈ ðÂÍÎ‡Ï˚ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ‚ ÏËðÂ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ó˘Û˘‡Ú¸ ÒÂ·fl Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ Ë ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ. íÛðËÁÏ – ˝ÚÓ ˝ÍÒÔÓðÚ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. é· ˝ÚÓÏ ÌÂÎ¸Áfl Á‡·˚‚‡Ú¸. ùÚÓÚ ÌÓÏÂð ÔÓÏÓÊÂÚ ‚‡Ï ð‡ÒÒÎ‡·ËÚ¸Òfl. Ç˚ Û‚Ë‰ËÚÂ ÏÌÓ„Ó Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸Ì˚ı ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ ÏÂÒÚ. ÜÂÎ‡ÂÏ ‚ÒÂÏ ıÓðÓ¯Ó ÓÚ‰ÓıÌÛÚ¸. èÛÒÚ¸ Í‡Ê‰˚È ‰ÂÌ¸ ÔðËÌÓÒËÚ ‚‡Ï Ò˜‡ÒÚ¸Â. n

ünyada art›k birbirimize çok yak›n›z. S›n›rlar turizm denen sihirli sözcükle aç›l›yor ard›na kadar. Dünya sadece evimiz, köyümüz veya vatan›m›zdan ibaret de¤il. Her yeri merak ediyoruz. Bütün dünyay›, ülkeleri, kültürleri görmek, dokunmak ve hissetmek istiyoruz. Genç, yafll› demeden dünyay› dolaflma iste¤imiz art›yor. Yolculuk yaparak kendimizi de keflfe ç›k›yoruz. Di¤er insanlar, kültürler ve medeniyetleri görmek, içinde yaflamak kendimizi keflfetmek ad›na da çok anlaml›. “Öteki”ne duyulan korku ve yarg›lar turistik yolculuklar›n dalgalar› içinde kayboluyor. Dünyada önyarg› çok fazla. Her kültür, ülke veya din içinde insanlar sadece yaflad›klar›n›n do¤ru ve iyi oldu¤unu sanabiliyor. Baflka yerlere yolculukla durum aniden de¤iflebiliyor. ‹nsanlar›n önyarg›lar› sohbetlerde, yemekte ufalan›p gidiyor. Orta Afrika’n›n bir köyünde dil bilmeyen bir köylüyle atefl bafl›nda muhabbet ettim. ‹kimizde dilsizdik ama ikimiz de insand›k ve birbirimize cömertlikle yüre¤imizi açt›k. Yeme¤imizi paylaflt›k. Her fley anlafl›l›r oldu. Turizm hoflgörü ve diyalog için olumlu bir araç. Elbette, her fleyin yan etkileri de vard›r. Bilinçsiz turizm kimi ülkede sorunlar do¤urabilir. Bunun önlemlerini de almak, bilimsel çal›flmalarla yap›land›rmak mümkün. ‹nsan kalitesini art›rmak en önemlisi. Avrasya bozulmam›fl do¤as›, da¤lar›, flelaleleri, arkeolojisi ve kültürleriyle çok insan› çekecek güzellikte. Bu co¤rafyan›n en güney s›n›r› Antalya’ya kadar inen güzergahta bakir koylar, inan›lmaz güzellikte ormanlar, yeflillik içinde tarih ve arkeoloji, dini merkezler, sit alanlar›, kültürel renkler, insan s›cakl›¤›, müzeler, bitki ve hayvan çeflitlili¤i, lezzet ve tat zenginli¤i ile tan›n›yor. “Uzak Asya’dan bir k›srak bafl› gibi” gelip Akdeniz’e uzanan medeniyetler kufla¤› co¤rafyas›nda daha fazla pazarlama ve tan›t›m ihtiyac›nday›z. Kendimizi dünya sahnesinde hissetmeli ve öyle davranmal›y›z. Turizm bir kültür ihrac›d›r. Bunu unutmamal›y›z. Bu say›da içiniz ferahlayacak, güzel mekânlar ve yerlerin görselleriyle gözünüz flenlenecek. Herkese mutlu tatiller, sevgi dolu günler… n

политика siyaset

Для чего нужна ООН? Сапармурат Туркменбаши Президент Туркменистана.

Birleflmifl Milletler neden gerekli? Saparmurat Türkmenbafl› Türkmenistan Cumhurbaflkan›.

Â„Ó‰Ìfl, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, ‚ÂÎËÍ‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë Ëı ÎË‰ÂðÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÍðÛÔÌ˚ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‰ÓÎ„ ÍÓÚÓð˚ı ÔÂðÂ‰ Ì˚ÌÂ¯ÌËÏ Ë ·Û‰Û˘ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËflÏË Î˛‰ÂÈ – Á‡ÍðÂÔËÚ¸ Ë ð‡Á‚ËÚ¸ Ì‡ÏÂÚË‚¯ËÂÒfl ÔÓÁËÚË‚Ì˚Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Ì‡ ÔÛÚË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÌÂÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËÓÌÌÓÈ, ÌÂÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËð‡. çÂ ÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â ·‡ð¸Âð˚ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, ‡ Ì‡‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ò˛‰Û, „‰Â ˝ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, – Ú‡ÍÓ‚Ó Ì‡ÒÛ˘ÌÓÂ ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂ ÊËÁÌË. çÂÈÚð‡Î¸Ì˚È íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÛÒÔÂ¯ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ Ë ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÂ Ò‚flÁË Ò ‰ðÛ„ËÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÏË Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË, ÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë‚ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ 120 „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ÏËð‡ Ë fl‚ÎflflÒ¸ ˜ÎÂÌÓÏ 40 ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ. Ç ðÂ¯ÂÌËË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı, ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ë ‰ðÛ„Ëı Á‡‰‡˜ Ï˚ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ Ó˘Û˘‡ÎË Ë ‚˚ÒÓÍÓ ˆÂÌËÏ ÔÓÏÓ˘¸ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ ééç, ÂÂ ÔðÓ„ð‡ÏÏ, ‡„ÂÌÚÒÚ‚ Ë ÙÓÌ‰Ó‚. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÓÚÍð˚Ú ‰Îfl ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ò ééç ‚Ó ‚ÒÂı Ó·Î‡ÒÚflı, ‚ÍÎ˛˜‡fl Ë ÒÙÂðÛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ËÁÏÂðÂÌËfl. ïÓÚÂÎ ·˚ ÓÒÓ·Ó ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò ééç fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÛðÒ‡ ÌÂÈÚð‡Î¸ÌÓ„Ó íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡. é‰ÌËÏ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÔðËÓðËÚÂÚÓ‚ ˝ÚÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÏËð‡ Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í Ë ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ë ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı Ó˜‡„Ó‚ ÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËË. àÏÂÌÌÓ Ä¯ı‡·‡‰ ËÌËˆËËðÓ‚‡Î ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ ÏÂÊ‰Û

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ugün devletlerin, liderlerinin ve uluslararas› büyük kurulufllar›n sorumlulu¤u her zamankinden daha fazla. Bu uluslararas› büyük kurulufllar›n günümüz ve gelecek nesillere borcu, insanlar› karfl› karfl›ya getirmeyen, zora dayanmayan bir bar›fl modelinin oluflturulmas› amac›yla olumlu e¤ilimlerin sa¤lamlaflt›r›lmas› ve gelifltirilmesidir. Ülkeler aras›nda yeni engeller ç›karmak de¤il, aksine mümkün olan her yerde iflbirli¤i köprüleri kurmak hayat›n zarurî ihtiyaçlar›d›r.

ÔðÓÚË‚Ó·ÓðÒÚ‚Û˛˘ËÏË ‡Ù„‡ÌÒÍËÏË „ðÛÔÔËðÓ‚Í‡ÏË, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓ ÍðÛÔÌ˚Ï ‚ÍÎ‡‰ÓÏ ‚ Ó·˘ËÂ ÛÒËÎËfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ‚ ðÂ„ËÓÌÂ. Ç 1996 „. ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚÓÎËˆÂ ·˚ÎË ÔðÓ‚Â‰ÂÌ˚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ð‡ÛÌ‰Ó‚ ÔðflÏ˚ı ÏÂÊÚ‡‰ÊËÍÒÍËı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓÏÓ„ÎË Ì‡ÈÚË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ. èÓÒÎÂ ÒÓ·˚ÚËÈ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ‚ ç¸˛-âÓðÍÂ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÓÚÍÎËÍÌÛÎÒfl Ì‡ ËÌËˆË‡ÚË‚Û ééç Ó ÒÓÁ‰‡ÌËË ‚ÒÂÏËðÌÓÈ ÍÓ‡ÎËˆËË ÔÓ ·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. ÅÛ‰Û˜Ë Âfi ‡ÍÚË‚Ì˚Ï Û˜‡ÒÚÌËÍÓÏ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ì‡ ÒÂ·Â ËÒÔ˚Ú‡Î ‚Ò˛ ˜Û‰Ó‚Ë˘ÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl. 25 Ò‡Ì‰Ê‡ð (ÌÓfl·ðfl) 2002 „. ‚ Ä¯ı‡·‡‰Â ·˚ÎÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÓ Úfl„˜‡È¯ÂÂ ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ – ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÈ ‡ÍÚ, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚È Ì‡ Ì‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚È Á‡ı‚‡Ú ‚Î‡ÒÚË Ë ËÁÏÂÌÂÌËÂ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÓÌÌÓ„Ó ÒÚðÓfl ‚ ÒÚð‡ÌÂ ÔÛÚÂÏ ÔÓÒfl„‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Ì‡ ÊËÁÌ¸ „Î‡‚˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.

Dünyan›n 120 ülkesi ile diplomatik iliflkiler kurarak, 40 uluslararas› teflkilat›n üyesi olan tarafs›z Türkmenistan, di¤er devletler ve uluslararas› kurulufllarla ikili ve çok yönlü iliflkilerini baflar›l› bir flekilde gelifltiriyor. Ekonomik, toplumsal, kültürel ve di¤er problemlerin çözümünde BM’nin programlar›n›, büro ve fonlar›n›, çok de¤er verdi¤imiz yard›mlar›n› ve deste¤ini her zaman hissettik. Türkmenistan, BM ile insan kaynaklar› dahil olmak üzere her alanda yap›c› bir iflbirli¤ine aç›k. BM ile iflbirli¤inin, tarafs›z Türkmenistan’›n d›fl politika rotas›n›n stratejik yönünü teflkil etti¤ini özellikle belirtmek isterim. Bu iflbirli¤inin önemli önceliklerinden biri, uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in, di¤er ülkelerle iyi komflu iliflkilerinin desteklenmesi, ayn› flekilde çat›flmalar›n önünün al›nmas› ve var olan çat›flma kaynaklar›n›n düzeltilmesidir. Özellikle Aflkabat, uluslararas› kamuoyunun bölgede istikrar› sa¤lamak için gösterdi¤i ortak çabalar›na büyük katk› sa¤layan Afgan gruplar aras›ndaki gö-

siyaset политика

èðÂ‰‚‡ðËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ë ÓÚÍð˚Ú˚È ÒÛ‰ Ì‡‰ ÔðÂÒÚÛÔÌËÍ‡ÏË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ‰ÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ·˚Î‡ Á‡ð‡ÌÂÂ ÒÔÎ‡ÌËðÓ‚‡ÌÌ‡fl Ë ÓÚð‡·ÓÚ‡ÌÌ‡fl ‚ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌÓÏ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÏ ÔÎ‡ÌÂ ÔÓÔ˚ÚÍ‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÂðÂ‚ÓðÓÚ‡. èðË˜ÂÏ, ÂÂ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ ·˚Î‡ ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÂððÓðËÁÏ ÏÌÓ„ÓÎËÍ, ÔðËðÓ‰‡ Â„Ó Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚‡ Ë ‚ ÓÒÌÓ‚Â Ò‚ÓÂÈ ËÏÂÂÚ ‰ÓÍÚðËÌÂðÒÍËÈ ˝„ÓËÁÏ, ‚ÓÁ‚Â‰ÂÌÌ˚È Â„Ó ÌÓÒËÚÂÎflÏË ‚ Íð‡ÈÌ˛˛ ÒÚÂÔÂÌ¸ ÁÎ‡, ÌÂÔðËÏËðËÏÓÒÚË Ë ÊÂÒÚÓÍÓÒÚË. íÂððÓðËÁÏ ÌÂ ÁÌ‡ÂÚ ÌË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÌË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË, ÓÌ ÌÂ ÔðË˜‡ÒÚÂÌ ÌË Í Í‡ÍÓÈ ðÂÎË„ËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÂ. ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ ·Óð¸·‡ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ ‰ÓÎÊÌ‡ ‚ÂÒÚËÒ¸ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ÏË ÛÒËÎËflÏË ‚ÒÂ„Ó ÏËðÓ‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡.

Туркменистан примиряет страны региона ÅÛ‰Û˜Ë „ÎÛ·ÓÍÓ Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚Ï ‚ ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËË ÏËð‡ Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ‚ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡ÌÂ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔðËÌËÏ‡Î Ë ÔðËÌËÏ‡ÂÚ ‡ÍÚË‚ÌÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‚ÓÂÌÌÓÏ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË ÒÓÒÂ‰ÌÂÈ ÒÚð‡Ì˚. ÄÍÚË‚ÌÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡fl Ò ‡„ÂÌÚÒÚ‚‡ÏË Ë Û˜ðÂÊ‰ÂÌËflÏË ééç, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÒÓÁ‰‡Î „Î‡‚Ì˚È Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚È ÍÓðË‰Óð ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍÂ „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ÔÓÒÚð‡‰‡‚¯ÂÏÛ Ì‡ðÓ‰Û ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl

Нейтральный Туркменистан успешно развивает двусторонние и многосторонние связи с другими государствами и международными организациями, установив дипломатические отношения со 120 государствами мира и являясь членом 40 международных организаций. Dünyan›n 120 ülkesi ile diplomatik iliflkiler kurarak, 40 uluslararas› teflkilat›n üyesi olan tarafs›z Türkmenistan, di¤er devletler ve uluslararas› kurulufllarla ikili ve çok yönlü iliflkilerini baflar›l› bir flekilde gelifltiriyor. Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡ ðÂ‡ÎËÁÛÂÚ ÍðÛÔÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ ÔÓ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌË˛ ÒÂ‚ÂðÌ˚ı ð‡ÈÓÌÓ‚ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡ ˝ÎÂÍÚðË˜ÂÒÚ‚ÓÏ ÔÓ ÌËÁÍËÏ ˆÂÌ‡Ï, ÔÓ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ‰ÓðÓÊÌÓÈ Ë ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚. ÉÎ‡‚Ì˚Ï ÔðÓÂÍÚÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó, ÌÓ Ë ÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÓÍÎ‡‰Í‡ Úð‡ÌÒ‡Ù„‡ÌÒÍÓ„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡, ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÍÓÚÓðÓ„Ó Ë‰ÂÚ ÔÓ ÒÓ„Î‡ÒÓ‚‡ÌÌÓÏÛ „ð‡ÙËÍÛ ÔðË Û˜‡ÒÚËË ÄÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ·‡ÌÍ‡ ð‡Á‚ËÚËfl. ùÚÓÚ ÔðÓÂÍÚ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌ Ì‡ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡, ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ë ÌÓ‚˚ı ð‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ, ˜ÚÓ Ì‡ ‰ÂÎÂ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Í ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÚ‚Û Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË Ë ð‡Á‚ËÚËfl ‚ ðÂ„ËÓÌÂ.

rüflmelere ev sahipli¤i yapm›flt›r. 1996 y›l›nda Tacikistan’daki toplumsal anlaflmazl›¤a politik çözüm bulmaya yard›mc› olmak amac›yla Tacikler aras›ndaki direk görüflmelerin birkaç turu da baflkentimizde gerçeklefltirildi. Türkmenistan, 11 Eylül 2001 y›l›nda yaflanan terör olaylar›ndan sonra BM’nin bütün dünyada terörle mücadele koalisyonu kurulmas› için yapt›¤› ça¤r›ya cevap veren ilk ülkelerden biri oldu. Türkmenistan bu koalisyonun aktif bir kat›l›mc›s› olduktan sonra terörün tüm vahfletini üzerinde hissetti. 25 Sancar (Kas›m) 2002 y›l›nda Aflkabat’ta

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

Devlet Baflkan›’na suikast düzenlemek yoluyla ülkenin anayasal düzenini de¤ifltirmeye yönelik korkunç bir cinayet, bir terör eylemi gerçeklefltirildi. ‹lk belirlemelere göre ve suçlular›n yarg›land›¤› mahkemenin de ispat etti¤i üzere bu, daha önce planlanm›fl, çal›fl›lm›fl, organize edilmifl ve finansman› ayarlanm›fl bir devlet ihtilali teflebbüsüdür. Üstelik bunun haz›rl›¤› Türkmenistan s›n›rlar› d›fl›nda yap›ld›.

После событий 11 сентября 2001 г. в Нью-Йорке Туркменистан одним из первых откликнулся на инициативу ООН о создании всемирной коалиции по борьбе с терроризмом. Türkmenistan, 11 Eylül 2001 y›l›nda yaflanan terör olaylar›ndan sonra BM’nin bütün dünyada terörle mücadele koalisyonu kurulmas› için yapt›¤› ça¤r›ya cevap veren ilk ülkelerden biri oldu. ëÎÂ‰Ûfl ÔðËÌˆËÔ‡Ï ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚‡, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚ÛÂÚ ‚ ÏÂðÓÔðËflÚËflı êÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ ééç ‚ Ó·Î‡ÒÚË ÏËð‡ Ë ð‡ÁÓðÛÊÂÌËfl ‚ ÄÁËË Ë íËıÓÓÍÂ‡ÌÒÍÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ. Ç ðÛıÌ‡Ï‡ (ÒÂÌÚfl·ðÂ) 1996 „. Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡Î‡ ‚ ç¸˛-âÓðÍÂ ÇÒÂÓ·˘ËÈ ‰Ó„Ó‚Óð Ó ÌÂð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË fl‰ÂðÌÓ„Ó ÓðÛÊËfl. Ç 1997 „. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔÓ‰‰ÂðÊ‡Î Ë‰Â˛ Ë ÒÚ‡Î ÒÓ‡‚ÚÓðÓÏ ðÂÁÓÎ˛ˆËË ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂË ééç Ó ÒÓÁ‰‡ÌËË ÁÓÌ˚, Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÈ ÓÚ fl‰ÂðÌÓ„Ó ÓðÛÊËfl ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË. ç‡„Îfl‰Ì˚Ï ÔðËÏÂðÓÏ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ò ÒËÒÚÂÏÓÈ ééç ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÂ 28 ÙÂ‚ð‡Îfl 2004 „. ê‡ÏÓ˜ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ééç ÔÓ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ë˛ ð‡Á‚ËÚË˛ Ì‡ 2005-2009 „„. (ûçÑÄî). áÌ‡˜ËÏÓÈ ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÓÈ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓ„Ó ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓ ÓÌ, ·Û‰Û˜Ë Ì‡ˆÂÎÂÌÌ˚Ï Ì‡ ðÂ¯ÂÌËÂ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı Á‡‰‡˜ ‚ ð‡ÏÍ‡ı ñÂÎÂÈ ð‡Á‚ËÚËfl Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl, ÔðËÌflÚ˚ı ééç, ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÔðËÓðËÚÂÚ‡ÏË Ë ËÌÚÂðÂÒ‡ÏË íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡, Á‡ÍðÂÔÎÂÌÌ˚ÏË ‚ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ «ëÚð‡ÚÂ„Ëfl ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÔÂðËÓ‰ ‰Ó 2020 „Ó‰‡».

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

å˚ ð‡Á‰ÂÎflÂÏ Ó·˘ÂÂ ÏÌÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ XXI ‚. ÒËÒÚÂÏ‡ ééç ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ð‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË. å˚ Á‡ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ééç, ÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò ˆÂÎ¸˛ ÛÍðÂÔÎÂÌËfl Ë ð‡Ò¯ËðÂÌËfl ÂÂ ðÓÎË ‚ ÏËðÂ. çÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌ˚Ï ÏÓÏÂÌÚÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ„Ó ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ - Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ Ì‡ˆËÈ ‚ ÒÚðÛÍÚÛð‡ı ÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚ı Û˜ðÂÊ‰ÂÌËÈ Ë ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ÔÂðÒÓÌ‡Î‡ ‚ ˆÂÎÓÏ. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ééç ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚ ÔÓÎÌÓÈ ÏÂðÂ ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ÚÂÏË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚflÏË Ë ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓð˚ÏË Ó·Î‡‰‡˛Ú ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Â ‚ ÌÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ä ÔðËÏÂðÛ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì „ÓÚÓ‚ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËflÏ ééç Ò‚ÓË ðÂÒÛðÒ˚ ‰Îfl ð‡Ò¯ËðÂÌËfl ÔðËÒÛÚÒÚ‚Ëfl ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ÔÛÚÂÏ ÓÚÍð˚ÚËfl ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚÓÎËˆÂ ¯Ú‡·-Í‚‡ðÚËð Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÎÓ‚Ì˚ı ÓÙËÒÓ‚ ‡„ÂÌÚÒÚ‚ ééç. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó Û Ì‡Ò ËÏÂ˛ÚÒfl ‚ÒÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl, ‚ÍÎ˛˜‡fl ÊËÎË˘ÌÛ˛ Ë Ó·ÒÎÛÊË‚‡˛˘Û˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÛ. å˚ „ÓÚÓ‚˚ Ú‡ÍÊÂ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÚ¸ ‚ÓÔðÓÒ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸Ì˚ı ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Î¸„ÓÚ ‰Îfl Û˜ðÂÊ‰ÂÌËÈ ééç, ð‡ÁÏÂ˘ÂÌÌ˚ı Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡. í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ò˝ÍÓÌÓÏËÚ¸ ÌÂÏ‡ÎÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ÒðÂ‰ÒÚ‚ ééç, ÍÓÚÓð˚Â ÏÓÊÌÓ ÔÂðÂÌ‡Ôð‡‚ËÚ¸ Ì‡

Terör çok yüzlü olmas›na ra¤men tabiat› birdir. Do¤as›nda tafl›y›c›lar› taraf›ndan kötülü¤ün, uzlaflmazl›¤›n ve fliddetin son haddine kadar götürülen doktriner bir egoizm bulunur. Terör, ne devlet ne de millet bilir, o hiçbir dine ve kültüre ait de¤ildir. ‹flte bunun için terörle mücadele bütün dünya kamuoyunun ortak çabalar›yla yürütülmelidir.

Türkmenistan bölgede uzlaflt›r›c› rol oynuyor

Afganistan’da bar›fl ve huzurun kurulmas›na derin bir ilgi gösteren Türkmenistan, savafl sonras› bu komflu ülkenin yeniden kurulmas›nda etkin rol oynad› ve oynamaya da devam ediyor. Türkmenistan, BM’nin kurumlar› ve organizasyonlar› ile aktif bir iflbirli¤i yaparak insani yard›mlar›n Afganistan’›n s›k›nt› çeken halk›na ulaflmas› için ana ulafl›m koridoru oluflturdu. Ülkemiz, Afganistan’›n kuzey bölgelerinde ucuz elektrik enerjisi sa¤lama, demiryolu ve ulafl›m altyap›s› gibi büyük projeler gerçeklefltiriyor. Sadece bölgesel çapta de¤il, dünya ölçe¤inde en önemli proje, Asya Geliflim Bankas›’n›n kat›l›m› ve mutab›k kal›nan grafi¤e göre gerçeklefltirilen Trans Afgan gaz hatt›n›n döflenmesidir. Bu proje Afganistan’›n ekonomik yönden yeniden do¤mas›na, altyap›n›n kurulmas›na ve yeni ifl yerlerinin aç›lmas›na yöneliktir. Türkmenistan da bölgenin istikrar›na ve geliflmesine yönelik bu gayretlere yapt›¤› ifllerle katk› sa¤l›yor. Türkmenistan bar›fl ilkelerine uygun olarak BM bölge merkezinin bar›fl, Asya ve Pasifik Okyanusu bölgelerinin silahs›zland›r›lmas› çal›flmalar›na aktif bir flekilde kat›l›yor. 1996 Ruhname (Eylül) ay›nda ülkemiz New York’ta nükleer silahlar›n yay›lmamas› anlaflmas›n› imzalad›. 1997 y›l›nda Türkmenistan BM Ge-

siyaset политика

ðÂ¯ÂÌËÂ Ì‡ÒÛ˘Ì˚ı Á‡‰‡˜, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÛÒÚ‡‚Ì˚Ï ˆÂÎflÏ ééç ‚ ð‡ÏÍ‡ı ðÂ‡ÎËÁÛÂÏ˚ı Â˛ ÔðÓ„ð‡ÏÏ. Ç „‡ð‡¯Ò˚ÁÎ˚Í (ÓÍÚfl·ðÂ) 2003 „. ‚ Ä¯ı‡·‡‰Â ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÔÂð‚˚È ð‡ÛÌ‰ îÓðÛÏ‡ ÔÓ ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌË˛ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ë ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÏÛ ð‡Á‚ËÚË˛ ‰Îfl ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ÔðÓıÓ‰Ë‚¯Â„Ó ÔÓ‰ ˝„Ë‰ÓÈ ééç Ë éÅëÖ. Ç ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚ ÔðÂ‚ÂÌÚË‚ÌÓÈ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËË Ï˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ ˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË ñÂÌÚð‡ ééç ÔÓ ÔðÂ‚ÂÌÚË‚ÌÓÈ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËË. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì „ÓÚÓ‚ ÓÍ‡Á‡Ú¸ ÔÓÎÌÓÂ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚ Â„Ó ð‡ÁÏÂ˘ÂÌËË ‚ ÒÚÓÎËˆÂ Ì‡¯Â„Ó ÌÂÈÚð‡Î¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ñÂÎflÏ ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ‰Ó‚ÂðËfl ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ÏÓ„ÎÓ ·˚ Ú‡ÍÊÂ ÔÓÒÎÛÊËÚ¸ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ êÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÌÒÛÎ¸Ú‡ÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ „Î‡‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ·˚ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚Ï ÏÂı‡ÌËÁÏÓÏ ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl ÍðËÁËÒÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Ë ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. é‰ÌÓÈ ËÁ ÍÎ˛˜Â‚˚ı Á‡‰‡˜ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ì‡Î‡ÊË‚‡ÌËÂ ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ı, Ô‡ðÚÌÂðÒÍËı Ë ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ‚ÒÂÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË-˜ÎÂÌ‡ÏË ëÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ Ì‡ˆËÈ. ùÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ë ÔðÓˆÂ‰Ûð˚ ÔðËÌflÚËfl ðÂ¯ÂÌËÈ, ÔðË˜ÂÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂË, ÌÓ Ë ‚ ÍÓÏËÚÂÚ‡ı, ÍÓÏËÒÒËflı Ë ‰ðÛ„Ëı Óð„‡Ì‡ı ééç. ëÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÔÓÔ˚ÚÍË ‰ËÍÚ‡Ú‡ ÔðË ÔðËÌflÚËË ðÂ¯ÂÌËÈ ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì ËÎË „ðÛÔÔ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛˘Ëı ÔðË ˝ÚÓÏ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‚ÍÎ˛˜‡fl ééç, „ÎÛ·ÓÍÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜‡Ú Ó·˘ÂÔðËÌflÚ˚Ï ÌÓðÏ‡Ï Ë ÔðËÌˆËÔ‡Ï ð‡‚ÌÓÔð‡‚ÌÓ„Ó Ë ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. åÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ Ë ÒÎÓÊÌÓÒÚ¸ Á‡‰‡˜, ÒÚÓfl˘Ëı ÔÂðÂ‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË-˜ÎÂÌ‡ÏË ééç, Ó˜Â‚Ë‰Ì‡. àı ðÂ¯ÂÌËÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ı ÛÒËÎËÈ, ÌÓ Ë ÔðË Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ ÓÒÓÁÌ‡ÌËË ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈ ðÓÎË Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚð‡Ì˚ - ˜ÎÂÌ‡ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡. àÏÂÌÌÓ Ú‡ÍÓÈ ÎÓ„ËÍË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ÔðË‰ÂðÊË‚‡ÂÚÒfl íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì, ÍÓÚÓð˚È ‚˚‰‚ËÌÛÎ ˆÂÎË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÏËð‡, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. éð„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ Ú‚Âð‰Ó Û‚ÂðÂÌ‡ ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÈ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ Í ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û Ò ÌÂÈ.

ÎË‰ÂðÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÍðÛÔÌ˚ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‰ÓÎ„ ÍÓÚÓð˚ı ÔÂðÂ‰ Ì˚ÌÂ¯ÌËÏ Ë ·Û‰Û˘ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËflÏË Î˛‰ÂÈ - Á‡ÍðÂÔËÚ¸ Ë ð‡Á‚ËÚ¸ Ì‡ÏÂÚË‚¯ËÂÒfl ÔÓÁËÚË‚Ì˚Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Ì‡ ÔÛÚË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÌÂÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËÓÌÌÓÈ, ÌÂÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËð‡. çÂ ÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â ·‡ð¸Âð˚ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, ‡ Ì‡‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ò˛‰Û, „‰Â ˝ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, - Ú‡ÍÓ‚Ó Ì‡ÒÛ˘ÌÓÂ ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂ ÊËÁÌË. çÂËÁÏÂÌÌ‡fl ÔÓÁËˆËfl Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËË ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ ðÓÎË ééç Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ Í‡Í ‚˚Ò¯Â„Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡ ‚ ‰ÂÎÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÌÓ‚Ó„Ó, ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚Ó„Ó Ë „ÛÏ‡ÌÌÓ„Ó ÏËðÓÔÓðfl‰Í‡. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔðËÌˆËÔË‡Î¸ÌÓ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Á‡ ð‡Ò¯ËðÂÌËÂ ðÓÎË ééç, Á‡ Ì‡ð‡˘Ë‚‡ÌËÂ ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÚÂÌˆË‡Î‡ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË, ÂÂ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÏÂÌfl˛˘ËÏËÒfl ðÂ‡ÎËflÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. n

nel Kurulu ile beraber Merkezî Asya’da nükleer silahlardan ar›nd›r›lm›fl bölgelerin oluflturulmas› anlaflmas› ve düflüncesinin destekçisi ve ortak yazarlar›ndan biri oldu. Türkmenistan ve BM sisteminin stratejik ortakl›¤›n›n bariz örne¤i 28 fiubat 2004 y›l›nda UNDAF (BM Kalk›nma Yard›mlar› Çerçeve Belgesi) ile 2005 – 2009 y›llar› aras›ndaki geliflmeye destek anlaflmas›d›r. ‹mzalanan anlaflman›n önemli bir özelli¤i, BM taraf›ndan Milenyumun geliflmesi çerçevesinde kabul edilen küresel problemlerin çözümü, hedefleri ve çerçevesiyle “Türkmenistan’›n 2020 y›l›na kadarki ekonomik, politik ve kültürel stratejisi” program›ndaki öncelik ve ç›karlar›na uygun düflüyor. Biz 21. yüzy›lda BM sisteminin rasyonel bir reforma ihtiyaç duydu¤u düflüncesini paylafl›yoruz. BM’nin rolünün dünyada sadece sa¤lamlaflt›r›l-

Туркменистан разделяет общее мнение о том, что в XXI в. система ООН нуждается в рациональном реформировании. Туркменистан за реформирование ООН, но только с целью укрепления и расширения ее роли в мире. Türkmenistan 21. yüzy›lda BM sisteminin rasyonel bir reforma ihtiyaç duydu¤u düflüncesini destekleyerek BM’nin rolünün dünyada sadece sa¤lamlaflt›r›lmas› ve geniflletilmesi reformundan yana.

Наводить мосты сотрудничества всюду – это насущное требование жизни ëÂ„Ó‰Ìfl Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡ ‚ÂÎËÍ‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë Ëı

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

venli¤in sa¤lamlaflmas› hedeflerine yard›mc› olacakt›r. Ça¤dafl dünyan›n kilit hedeflerinden biri Birleflmifl Milletler üyesi bütün devletler aras›nda eflit hakl›, ortak ve adil iliflkilerin kurulmas›d›r. Bu sadece BM’nin Genel Merkezi seviyesinde de¤il, komisyon, komite ve BM’nin di¤er organlar›nda karar alma süreciyle ilgilidir. Karar al›m› s›ras›nda BM dâhil baz› uluslararas› kurulufllar›n nüfuzunu kullanan kimi devlet ve devlet gruplar›n›n dikta teflebbüsü, herkesçe kabul edilmifl ölçülere, eflit haklara ve karfl›l›kl› sayg›ya dayal› iflbirli¤i ile derin bir flekilde çeliflir. BM üyesi devletlerin önündeki problemlerin çeflitlili¤i ve karmafl›kl›¤› aç›kt›r. Bu problemlerin çözüm imkân› sadece ortak gayretlerde de¤il, dünya kamuoyu üyesi her ülkenin bireysel rol ve sorumlulu¤unu mutlaka idrak etmesindedir. Bar›fl›n, ekonomik, sosyal ve kültürel geliflmenin sa¤lamlaflt›r›lmas› fikirlerini ortaya atan Türkmenistan özellikle böyle bir politik mant›¤› takip ediyor. Birleflmifl Milletler ülkemizin kendisiyle her zaman yap›c› bir ortakl›¤a haz›r oldu¤undan kesinlikle emin olabilir.

‹flbirli¤i köprüleri kurmak, zarurîdir

mas› ve geniflletilmesi reformundan yanay›z. Önemli bir nokta da kat›l›mc› uluslar›n kamuoyu ve devlet temsilciliklerinin uzmanlaflm›fl kurulufllar›na ve bütün faal gruplara azamî say›da kat›l›m›n sa¤lanmas›d›r. BM’nin, bünyesinde temsil edilen devletlerin sahip oldu¤u imkân ve avantajlar› kullanmas› gerekir. Mesela Türkmenistan, kendi kaynaklar›n› bölgedeki BM varl›¤›n›n yay›lmas› için baflkentimizde genel merkez ve di¤er bafll›ca temsilciliklerinin aç›lmas› yoluyla BM kurumlar›na sunmaya haz›r. Bunun için konaklama ve hizmet altyap›s› gibi bütün flartlar bizde var. Biz, BM’nin Türkmenistan topraklar›ndaki kurulufllar›na azamî ekonomik ayr›cal›klar› tan›maya da haz›r›z. Bu yaklafl›m, BM’nin tüzü¤ündeki hedef ve BM taraf›ndan ger-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

çeklefltirilen programlar çerçevesinde hayatî öneme sahip hedeflerine aktar›lacak çok say›daki finans kaynaklar›n› tasarruf etmeye imkân verecektir. 2003 Garafls›zl›k (Ekim) ay›nda Aflkabat’ta BM ve AG‹T himayesinde Merkezî Asya ‹çin Çat›flmalar› Önleme ve ‹stikrar›n Gelifltirilmesi Forumu’nun görüflmelerinin ilk oturumu yap›ld›. Önleyici diplomasi araçlar›n›n etkisinin art›r›lmas› ba¤lam›nda Merkezî Asya bölgesinde önleyici diplomasiye yönelik bir BM merkezinin aç›lmas›n› makul buluyoruz. Türkmenistan, tarafs›z devletimizin baflkentinde bu merkezin yap›lmas› için bütün yard›mlar› yapmaya haz›r. Kriz ve çat›flmalar›n geliflmesine engel olacak etkin, Merkezî Asya devlet baflkanlar›ndan oluflan Bölge Dan›flma Kurulu’nun oluflturulmas› bölgede gü-

Bugün, devletlerin, liderlerin ve uluslararas› büyük kurulufllar›n sorumlulu¤u her zamankinden daha fazlad›r. Bu uluslararas› büyük kurulufllar›n flimdiki ve gelecekteki nesillere borcu, insanlar› karfl› karfl›ya getirmeyen, zora dayanmayan bir bar›fl modelinin oluflturulmas› yolunda beliren olumlu e¤ilimlerin sa¤lamlaflt›r›lmas› ve gelifltirilmesidir. Ülkeler aras›nda yeni engeller ç›karmak de¤il, aksine mümkün olan her yerde iflbirli¤i köprüleri kurmak, hayat›n zarurî ihtiyaçlar›d›r. Ülkemizin de¤iflmeyen duruflu, yeni, adil ve insanî bir dünya düzeninin kurulmas› iflinde dünya sahnesinde en yüksek uluslararas› forum olan Birleflmifl Milletler’in rolünün sa¤lamlaflmas›na yard›mc› olmaktan ibarettir. Türkmenistan prensip olarak Birleflmifl Milletler’in rolünün genifllemesinden, bu kuruluflun potansiyel bar›flt›r›c› potansiyelinin artmas›ndan ve de¤iflen küresel geliflmelerin gerçeklerine uygun yenilenmesinden yanad›r. n

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

Свобода(!), навязанная силой оружия Митрополит Ташкентский и Среднеазиатский

Владимир

Sopayla gelen özgürlük(!) Metropolit Vladimir Taflkent ve Orta Asya Metropoliti.

‡ÁÌ˚Â ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÚËÔ˚ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ: Ï˚ ÔÓð‡ÁÌÓÏÛ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ÒÂ·Â ÅÓ„‡ çÂ·ÂÒÌÓ„Ó Ë ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ ÅÓÊË˛. çÓ ÔÂðÂ˜ÂÌ¸ ÁÂÏÌ˚ı Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎÂÈ ‚ Ì‡¯Ëı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflı ÔÓ˜ÚË Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚: ˝ÚÓ ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚Ó, ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÎ˛·ËÂ, ÏËÎÓÒÂð‰ËÂ, ÔÓÏÓ˘¸ ÒÚð‡‰‡˛˘ËÏ, Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ˜ËÒÚÓÚ‡. ùÚË Á‡ÔÓ‚Â‰Ë ‰‡Ì˚ ÇÒÂ‚˚¯ÌËÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÍÌË„‡ı – ÓÌË

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Á‡ÎÓÊÂÌ˚ Ë ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ‰Û¯Ë. Ñ‡ÊÂ ‚ flÁ˚˜ÂÒÍËı ËÎË ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍËı ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ı Î˛‰ÂÈ, ·ÂÒÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ˝ÚËÏ Á‡ÔÓ‚Â‰flÏ, Ì‡Á˚‚‡˛Ú ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎ¸Ì˚ÏË ËÎË ‰Ó·ð˚ÏË. Ç ·ÂÁ·ÓÊÌÓÏ ëëëê ·˚Î ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌ «åÓð‡Î¸Ì˚È ÍÓ‰ÂÍÒ ÒÚðÓËÚÂÎfl ÍÓÏÏÛÌËÁÏ‡», fl‚Îfl‚¯ËÈÒfl ÔÎ‡„Ë‡ÚÓÏ ·Ë·ÎÂÈÒÍËı Á‡ÔÓ‚Â‰ÂÈ, ËÁ ÍÓÚÓð˚ı, Ôð‡‚‰‡, ·˚Î‡ ËÒÍÎ˛˜ÂÌ‡ „Î‡‚Ì‡fl – ‚Âð‡ ‚ ÅÓ„‡. é‰Ì‡ÍÓ ·ÂÁ ÓÔÓð˚ Ì‡ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ¯‡ÚÍÓÈ. à

inler, dünya görüflünün farkl› flekillerini temsil ederler. Biz yarat›c›y› ve ilahî sonsuzlu¤u çeflitli flekillerde anlar›z. Fakat dinî ö¤retilerimizde dünyadaki faziletlerin listesi hemen hemen ayn›d›r; bar›fl, insan sevgisi, merhamet, muhtaçlara yard›m ve ahlakî temizlik. Bu emirler Yüce Allah taraf›ndan sadece kutsal kitaplarda verilmifl de¤ildir. Bu emirler insan›n ruhun-

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

‚ÒÂ Ï˚ Û‚Ë‰ÂÎË, Í‡Í ÒÛÔÂð‰ÂðÊ‡‚‡ ëëëê ·ÂÁ ‚ÓÈÌ Ë ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÈ ‚ Ó‰ÌÓ˜‡Ò¸Â ÎÓÔÌÛÎ‡, Í‡Í Ï˚Î¸Ì˚È ÔÛÁ˚ð¸, ÓÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÔÛÒÚÓÚ˚. í‡Í Ë ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÔðË ÓÒÍÛ‰ÂÌËË ‚ ÌÂÏ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË ÏÓÊÂÚ ÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÌÂÊËÁÌÂÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï. óÂÎÓ‚ÂÍ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‰‚ÛÏfl Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÌÂ ÏÂÌ¸¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË, ˜ÂÏ ð‡ÁÛÏ, ÓÚÎË˜‡˛Ú Â„Ó ÓÚ ·ÂÒÒÎÓ‚ÂÒÌ˚ı ÊË‚ÓÚÌ˚ı. ùÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ – ÒÓ‚ÂÒÚ¸ Ë ÒÚ˚‰. çËÍ‡ÍËÏË Ï‡ÚÂðË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÏË ÚÂÓðËflÏË Ó·˙flÒÌËÚ¸ ˝ÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ëÓ‚ÂÒÚ¸ – ˝ÚÓ „ÓÎÓÒ ÅÓÊËÈ ‚ ‰Û¯Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ëÚ˚‰ – ˝ÚÓ ÒÚð‡ı ÓÒÍÓð·ËÚ¸ Ò‚ÓËÏ ÌÂÔÓÚðÂ·ÒÚ‚ÓÏ èðÂ˜ËÒÚÓ„Ó ÅÓ„‡. àÁÌ‡˜‡Î¸Ì‡fl ÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔðËðÓ‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ËÒÍ‡ÊÂÌ‡ „ðÂıÓÔ‡‰ÂÌËÂÏ, ‚ ÌÂÈ ‰Ó·ðÓ ·ÓðÂÚÒfl ÒÓ ÁÎÓÏ. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÓ‚Âð¯‡˛˘ËÈ „ðÂı ËÎË ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, ÔÓÔËð‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â ÒÚ˚‰ Ë ÒÓ‚ÂÒÚ¸. à Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ˝ÚÓ ÎÂ„˜Â ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÌÂ ‚ÂðËÚ ‚ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ ÅÓÊË˛. Ç ÅË·ÎËË ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ì‡ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl, Ò‚Ó‰fl˘Â„ÓÒfl Í ÒË˛ÏËÌÛÚÌÓÏÛ Ì‡ÒÎ‡Ê‰ÂÌ˜ÂÒÚ‚Û: «ÅÛ‰ÂÏ ÂÒÚ¸ Ë ÔËÚ¸, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Á‡‚Úð‡ ÛÏðÂÏ». êÛÒÒÍËÈ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚È ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ ÑÓÒÚÓÂ‚ÒÍËÈ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ ÎÓ„ËÍ‡ ·ÂÁ·ÓÊËfl ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ‚˚‚Ó‰Û: «ÖÒÎË ÅÓ„‡ ÌÂÚ, ÚÓ ‚ÒÂ ÔÓÁ‚ÓÎÂÌÓ». ÅÂÁ‰ÛıÓ‚Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚˚ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ÁÎÛ˛ Ë Ê‡‰ÌÛ˛ ‰‚ÛÌÓ„Û˛ Ú‚‡ð¸, ‰Îfl ÍÓÚÓðÓÈ ˝ÚËÍ‡ – ˝ÚÓ ËÁÎË¯ÂÒÚ‚Ó.

Психоанализ – это всего лишь профанация христианской исповеди Ç ÌÓ‚ÂÈ¯ÂÈ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ÌÂ‰Ó·ðÛ˛ ðÓÎ¸ Ò˚„ð‡Î ÌÂÏÂˆÍËÈ Û˜ÂÌ˚È áË„ÏÛÌ‰ îðÂÈ‰, ËÁÓ·ðÂÚ‡ÚÂÎ¸ ÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÁ‡ – ÏÂÚÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ÚÂÔÂð¸ ÒÚ‡Î ÌÂÓÚ˙ÂÏÎÂÏÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó Ó·ð‡Á‡ ÊËÁÌË. é‰Ì‡ÍÓ ÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÁ – ˝ÚÓ ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ ÔðÓÙ‡Ì‡ˆËfl ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ËÒÔÓ‚Â‰Ë. çÓ ÂÒÎË ÓÚÍðÓ‚ÂÌÌÓÂ ËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËÂ Ò‚ÓËı „ðÂıÓ‚ ÔðÂ‰ ÅÓ„ÓÏ ÒÓÔðflÊÂÌÓ Ò ÔÓÍ‡flÌËÂÏ Ë ðÂ¯ËÏÓÒÚ¸˛ ËÒÔð‡‚ËÚ¸Òfl Ë ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡ÂÚ Ë Ó˜Ë˘‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‰ÂÎ‡ÂÚ Â„Ó Ò‚ÂÚÎÂÂ Ë ÒËÎ¸ÌÂÂ, ÚÓ ÌÂð‡ÒÍ‡flÌÌÓÂ ‚˚Î‡‚ÎË‚‡ÌËÂ „ðflÁË ÒÓ ‰Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ‰Û¯Ë Ì‡ ÒÂ‡ÌÒÂ Û ÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÚËÍ‡ ‚ÌÛ¯‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂ Í Ò‡ÏÓÏÛ ÒÂ·Â, ËÒÍ‡Ê‡ÂÚ Â„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ ÏËð. ìÏ·ÂðÚÓ ùÍÓ ÓÚÏÂ˜‡ÂÚ: «ÑÓÍÚÓð îðÂÈ‰ Ò‚ÓËÏË ÚÂÓðËflÏË ÔðÂ‚ð‡ÚËÎ ‚ ÌÂ‚ð‡ÒÚÂÌËÍÓ‚ ÏËÎÎËÓÌ˚ Î˛‰ÂÈ ëÚ‡ðÓ„Ó Ë çÓ‚Ó„Ó ë‚ÂÚ‡». îðÂÈ‰ËÁÏ ÔÓ‰‚ÂÎ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ·‡ÁÛ ÔÓ‰ ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆË˛ ÒˆÂÌ Ì‡ÒËÎËfl Ì‡ ÍËÌÓ- Ë ÚÂÎÂ˝Íð‡Ì‡ı: Ú‡ÍËÂ ÁðÂÎË˘‡

Русский религиозный писатель Достоевский свидетельствует, что логика безбожия неминуемо приводит к выводу: «Если Бога нет, то все позволено». Dindar Rus yazar Dostoyevski, Tanr›s›z bir mant›¤›n insan› mutlaka “Tanr› yoksa her fley mubaht›r” sonucuna götürece¤ini belirtiyor. flÍÓ·˚ ‰‡˛Ú ‚˚ıÓ‰ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ç‡ ‰ÂÎÂ ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ÙËÎ¸ÏÓ‚-·ÓÂ‚ËÍÓ‚ Ë ÚðËÎÎÂðÓ‚ ÔÎÓ‰ËÚ Ì‡ÒËÎ¸ÌËÍÓ‚, Û·ËÈˆ Ë Ï‡Ì¸flÍÓ‚. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ ëòÄ ÌÂ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó, ‡ ÙðÂÈ‰ËÁÏ ‚ÒÂ ·ÓÎÂÂ Û‚ÂðÂÌÌÓ ÔðÂÚÂÌ‰ÛÂÚ Ì‡ ðÓÎ¸ „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl. ä‡Ê‰˚È Í‡Ì‰Ë‰‡Ú ‚ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Ò‚ÓËÏ ‰ÓÎ„ÓÏ Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ðÂ‚Âð‡ÌÒ ‚ ÒÚÓðÓÌÛ «ÒÂÍÒÛ‡Î¸Ì˚ı ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚». Ç ˝ÚÓÈ ÒÚð‡ÌÂ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ÏÓ˘Ì‡fl ËÌ‰ÛÒÚðËfl Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ð‡ÒÚÎÂÌËfl. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl ˜‡ÒÚ¸ „ÓÎÎË‚Û‰ÒÍÓÈ ÍËÌÓÔðÓ‰ÛÍˆËË

da vard›r. Putperest ve ateist toplumlarda bile bu emirlere fark›nda olmadan uyan insanlara “faziletli” veya “iyi” denirdi. “Dinsizlik” SSCB’de bile ‹ncil’den intihal edilen fakat Allah inanc› gibi as›l konunun ç›kar›ld›¤› “Komünizm kurucusunun ahlak düsturu” ilan edildi. Ama sonsuzlu¤a dayanmayan ahlak sallanmaya bafllar. Hepimiz SSCB’nin savafls›z, devrimsiz k›sa bir süre içinde kendi manevî bofllu¤undan sabun köpü¤ü gibi y›k›ld›¤›n› gördük. Ayn› flekilde bütün insanl›k da bünyesinde maneviyat›n zay›flamas› ile yaflama kabiliyeti-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ ÒÔÂÍÛÎflˆËÂÈ Ì‡ ÌËÁÍËı ÒÚð‡ÒÚflı Ë ÔÓðÓÍ‡ı, ÔÂðÂÌ‡Ò˚˘ÂÌ‡ ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ÓÈ Ì‡ÊË‚˚, Ì‡ÒËÎËfl, «ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó» Ë «ÔðÓÚË‚ÓÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó» ð‡Á‚ð‡Ú‡ – ‚ÒÂ„Ó ÚÓ„Ó, ‚ ˜ÂÏ ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË ‚Ë‰flÚ ÒÏÂðÚÌ˚È „ðÂı. ùÚÓ ÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl ÏÌÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂÏ Ò‚Ó·Ó‰˚: Î˛‰Ë ‚ÓÎ¸Ì˚ „ðÂ¯ËÚ¸ ‚ ÛÂ‰ËÌÂÌÌ˚ı ÏÂÒÚ‡ı – ˝ÚËÏ ÓÌË Ì‡ÌÓÒflÚ ‚ðÂ‰ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‰Û¯‡Ï, ÌÓ ÔÛ·ÎË˜Ì‡fl ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËfl „ðÂı‡ ÂÒÚ¸ ÒÓ·Î‡ÁÌ Ë ÓÒÍÓð·ÎÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˜Û‚ÒÚ‚. Ç ˜ËÒÎÂ «‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ» ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË, ÍÓÚÓð˚Â ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ ÔðËÌÂÒÎË ‚ àð‡Í, Ì‡Á˚‚‡Î‡Ò¸ ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËfl ÔÓðÌÓÙËÎ¸ÏÓ‚ ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÍËÌÓÚÂ‡ÚðÓ‚ Å‡„‰‡‰‡. í‡Í ˜ÚÓ Ëð‡ÍÒÍËÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ËÏÂ˛Ú ÌÂÍÓÚÓð˚Â ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÍÍÛÔ‡ÌÚ˚ fl‚ËÎËÒ¸ «ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡Ú¸» Ëı ÓÚ ðÂÎË„ËË, ÒÓ‚ÂÒÚË Ë ÒÚ˚‰‡. Ç Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ëòÄ Ó‰ÌÓ ËÁ ˆÂÌÚð‡Î¸Ì˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌflÎ ÍÛÎ¸Ú ÒËÎ˚, Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ ÍÓÚÓðÓÈ flÍÓ·˚ ÏÓÊÌÓ ðÂ¯ËÚ¸ ‚ÒÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. åÌÓÊ‡ÚÒfl ÙËÎ¸Ï˚, ‚ ÍÓÚÓð˚ı ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ «ıÓðÓ¯ËÈ Ô‡ðÂÌ¸» ð‡ÒÒÚðÂÎË‚‡ÂÚ Ë ‚Áð˚‚‡ÂÚ «ÔÎÓıËı Ô‡ðÌÂÈ» – ÚÂððÓðËÒÚÓ‚. çÓ ‚Â‰¸ ÔÓ ÚÓÏÛ ÊÂ ÒˆÂÌ‡ðË˛ ‚ ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚË ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Ë ÚÂððÓðËÒÚ, ÚÓÎ¸ÍÓ ÂÏÛ «ÔÎÓıËÏË Ô‡ðÌflÏË» ‚Ë‰flÚÒfl ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚. Ç flÁ˚˜ÂÒÍÓÈ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚË ˆÂÎË ‡„ðÂÒÒËË ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯‡ÎËÒ¸ ÓÚÍðÓ‚ÂÌÌÓ. üÁ˚˜ÂÒÍËÈ ‚ÓÊ‰¸ ÔðflÏÓ „Ó‚ÓðËÎ ÒÓÒÂ‰Û: «ü Ì‡Ô‡‰‡˛ Ì‡ ÚÂ·fl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ıÓ˜Û Ó„ð‡·ËÚ¸». ïðËÒÚÓÒ ëÔ‡ÒËÚÂÎ¸ ÔðËÌÂÒ Î˛‰flÏ Û˜ÂÌËÂ ÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Î˛·‚Ë, ÍÓÚÓðÓÂ ËÁÏÂÌËÎÓ ÏËð Ë Ó·Î‡„ÓðÓ‰ËÎÓ ‚Ò˛ ÊËÁÌ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Ñ‡ÊÂ ‡„ðÂÒÒË‚Ì˚Â ÔÓÎËÚËÍË ‚ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÛ˛ ˝ðÛ ·˚ÎË ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ÔðËÍð˚‚‡Ú¸Òfl ‚ÌÂ¯ÌÂ ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸Ì˚ÏË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË. èð‡‚ËÚÂÎ¸, Ì‡Á˚‚‡‚¯ËÈ ÒÂ·fl ıðËÒÚË‡ÌËÌÓÏ, Ò‚Ó˛ ÒÚð‡ÒÚ¸ Í ‚ÓÂÌÌ˚Ï Á‡ı‚‡Ú‡Ï ÓÔð‡‚‰˚‚‡Î ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ: ÚÓ «ÔÓıÓ‰ÓÏ Ì‡ ÂðÂÚËÍÓ‚», ÚÓ «ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂÏ ÉðÓ·‡ ÉÓÒÔÓ‰Ìfl», ÚÓ «ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓÈ ÏËÒÒËÂÈ». íÂÔÂð¸ ÔÓfl‚ËÎÒfl ÌÓ‚˚È ÎÓÁÛÌ„: «Ò‚Ó·Ó‰‡ Ë ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl ÔÓ-‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍË». üÁ˚˜ÂÒÚ‚ÓÏ ·˚Î ÔÓðÓÊ‰ÂÌ ÊÂÒÚÓÍËÈ ‡ÙÓðËÁÏ: «óÂÎÓ‚ÂÍ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ – ‚ÓÎÍ». ÄÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È ë. ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ, Ò˜ËÚ‡˛˘ËÈ ÒÂ·fl Ë‰ÂÓÎÓ„ÓÏ «ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», Á‡fl‚ÎflÂÚ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÚÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ: «ÑÎfl Ò‡ÏÓË‰ÂÌÚËÙËÍ‡ˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ Ó·ð‡Á ‚ð‡„‡». çÓ Ú‡Ï, „‰Â ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÚÒfl ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸, ÌÂÚ Ë ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ïðËÒÚ‡ ÇÒÂÎ˛·fl˘Â„Ó. èÂ‰‡„Ó„, ÍÓÚÓð˚È ·¸ÂÚ Û˜ÂÌËÍ‡ Ô‡ÎÍÓÈ ÔÓ „ÓÎÓ‚Â, ÔðË„Ó‚‡ðË‚‡fl: «ÅÛ‰¸

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

З. Фрейд S. Freud

Умберто Эко отмечает: «Доктор Фрейд своими теориями превратил в неврастеников миллионы людей Старого и Нового Света». Umberto Eco “Doktor Freud, teorileriyle Eski ve Yeni Dünyan›n milyonlarca insan›n› nevrasteni hâline getirdi” der. ıÓðÓ¯ËÏ, ·Û‰¸ ‰Ó·ð˚Ï, ·Û‰¸ Î˛·fl˘ËÏ», fl‚ÌÓ ‰Ó·¸ÂÚÒfl ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡, ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓ„Ó ÊÂÎ‡ÂÏÓÏÛ. íÂÔÂð¸ ‚ àð‡ÍÂ, „‰Â ÔðËÁ˚‚ «·Û‰¸ÚÂ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜Ì˚, ·Û‰¸ÚÂ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚» ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡ÎÒfl ð‡ÍÂÚÌÓ-·ÓÏ·Ó‚˚ÏË Û‰‡ð‡ÏË, ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ ÒÓ‚Âð¯‡˛ÚÒfl ÚÂð‡ÍÚ˚. é˜ÂðÂ‰ÌÓÈ ÏË¯ÂÌ¸˛ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÈ «‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË» Ì‡Á‚‡Ì àð‡Ì, ‡ ‚Â‰¸ ·˚‚¯ËÈ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ˝ÚÓÈ ÒÚð‡Ì˚ åÓı‡ÏÏÂ‰ ï‡Ú‡ÏË – ËÌËˆË‡ÚÓð ÏËðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËflÏË Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË. ìÒÛ„Û·Îfl˛ÚÒfl ‚ÒÂÓ·˘ËÂ ÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂÏ‡„Ó„ËÂÈ ÒÍð˚‚‡ÂÚÒfl Ê‡Ê‰‡ Á‡ı‚‡Ú‡ ÌÂÙÚflÌ˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚, ˜ÚÓ ÍðÓ‚¸ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËı ÒÓÎ‰‡Ú ð‡ÁÏÂÌË‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ÌÂÙÚÂ‰ÓÎÎ‡ð˚.

Можно ли считать свободой то, что навязывается силой оружия? ëðÂ‰Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚ ð‡ÁÊË„‡ÂÚÒfl «‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÈ» Ù‡Ì‡ÚËÁÏ. àÏ

ni yitirecektir. ‹nsan, kendisini hayvanlardan ay›ran en az ak›l kadar önemli iki vasfa sahiptir; vicdan ve utanma duygusu. Hiçbir materyalist teoriyle bu özellikleri aç›klamak mümkün de¤il. Vicdan, yarat›c›n›n insan ruhundaki sesidir. Utanma duygusu ise insan›n kendi aç›k saç›kl›¤›yla yarat›c›ya hakaret etme korkusudur. ‹nsan›n bafllang›çtaki ilahi tabiat› günahla tahrif edildi ve bugün iyilik kötülükle savafl›yor. Günah veya suç iflleyen insan, ar ve vicdan› içinde öldürür. Bunu ilahî sonsuzlu¤a inanmayan biri daha rahat yapar. ‹ncil’de anl›k hazdan ibaret olan ateist dünya görüflü aç›kça belirtilmifltir. “Yiyelim içelim, çünkü yar›n ölece¤iz”. Dindar Rus yazar Dostoyevski, Tanr›s›z bir mant›¤›n insan› mutlaka “Tanr› yoksa her fley mubaht›r” sonucuna götürece¤ini ifade eder. ‹nançs›z insan, kendisi için ahlak›n fazlal›k oldu¤u, kötü ve açgözlü iki ayakl› bir yarat›¤a dönüflür.

Psikanaliz, H›ristiyanl›ktaki günah ç›karman›n bir tahrifidir

‹nsanl›¤›n yeni tarihinde, teorisi Bat› hayat tarz›n›n ayr›lmaz bir parças› olan psikanaliz metodunun kurucusu Alman bilim adam› Sigmund Freud kötü bir rol oynam›flt›r. Psikanaliz, H›ristiyanl›ktaki günah ç›karman›n bir tahrifidir sadece. Fakat Tanr› önünde e¤er içten, piflmanl›k ve kararl›l›kla yap›lan tövbe insan› özgür k›l›yor ve ruhunu temizliyorsa ve insan› daha ayd›n ve güçlü yap›yorsa, psikanalitik bir seansta ruhunun derinli¤indeki kiri piflman olmadan atmak insana kendine karfl› nefret hissi uyand›r›r ve iç dünyas›n› tahrif eder. Umberto Eco “Doktor Freud, teorileriyle Eski ve Yeni Dünyan›n milyonlarca insan›n› nevrasteni hâline getirdi” der. Freudizm, sinema ve televizyon ekranlar›ndaki fliddetin ideolojik temelini att›. Güya bu tür görüntüler insan›n içindeki sald›rganl›¤› ç›kar›yor. ‹flin asl›nda ise savafl ve dedektiflik filmlerinin yay›lmas› zorba, katil ve manyaklar›n ço¤almas›na sebep oluyor. Bugün ABD’de H›ristiyanl›k de¤il, maalesef Freudizm gün geçtikçe daha güçlü bir flekilde egemen dünya görüflü hâline geliyor. Her Amerika baflkan aday› “cinsel az›nl›klara” sevimli görünmeyi

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

‚ÌÛ¯‡˛Ú, ˜ÚÓ Ëı ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl – Ò‡Ï‡fl ÎÛ˜¯‡fl, ˜ÚÓ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË – ÌÂÔÓ„ðÂ¯ËÏ, ˜ÚÓ «‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ» ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ ÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ, Ë ð‡‰Ë ˝ÚÓ„Ó ıÓðÓ¯Ë ‚ÒÂ ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ – ÏÓÊÌÓ ‰‡ÊÂ ‚ÓÂ‚‡Ú¸ Ë Û·Ë‚‡Ú¸ ÌÂ‚ËÌÌ˚ı Î˛‰ÂÈ. ÄÏÂðËÍ‡ÌÒÍ‡fl ÒÚ‡ÚÛfl ë‚Ó·Ó‰˚ Ì‡ „Î‡Á‡ı ÔðÂ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ÍðÓ‚ÓÊ‡‰ÌÓ„Ó Ë‰ÓÎ‡, ÚðÂ·Û˛˘Â„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ÊÂðÚ‚ÓÔðËÌÓ¯ÂÌËÈ. çÓ ÏÓÊÌÓ ÎË Ò˜ËÚ‡Ú¸ Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒfl ÒËÎÓÈ ÓðÛÊËfl? «ë‚Ó·Ó‰‡ Ó‰ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÍÓÌ˜‡ÂÚÒfl Ú‡Ï, „‰Â Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰‡ ‰ðÛ„Ó„Ó» – ˝ÚÓ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡ÍÒËÓÏ‡. íÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ ÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÒÛ‚ÂðÂÌÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ı. çË Û ÍÓ„Ó ÌÂ ‚˚Á˚‚‡Î ÒËÏÔ‡ÚËÈ ðÂÊËÏ ë‡‰‰‡Ï‡ ïÛÒÂÈÌ‡, Ï‡ÎÓ ÍÓÏÛ Ìð‡‚ËÚÒfl Ë ÒÂ‚ÂðÓÍÓðÂÈÒÍÓÂ «˜Û˜ı˝». çÓ ÔÓÍ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÌÂ ÔðÓfl‚ÎflÂÚ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË, ÓÌÓ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÌÂÔðËÍÓÒÌÓ‚ÂÌÌÓ: Ì‡ðÓ‰˚ ËÏÂ˛Ú Ôð‡‚Ó Ò‡ÏË ðÂ¯‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÛ‰¸·Û. ÇÔðflÏ¸ ÎË Ò‚Ó·Ó‰˚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÔÓðÓÍÓ‚, ÔðÓÔËÒ‡ÌÌ˚Â ‰ÓÍÚÓðÓÏ îðÂÈ‰ÓÏ, fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÒÌÓ‚ÓÈ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË? à ˜ÂÏ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔÓÔÓÎÌÂÌ ÒÔËÒÓÍ Ú‡ÍËı «Ôð‡‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡»? Ç ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ÛÊÂ ÎÂ„‡ÎËÁÛÂÚÒfl ÚÓð„Ó‚Îfl Ì‡ðÍÓÚËÍ‡ÏË. óÚÓ ‰‡Î¸¯Â? ë‚Ó·Ó‰‡ ÔÂ‰ÓÙËÎËË? èð‡‚Ó Ì‡ Î˛‰ÓÂ‰ÒÚ‚Ó? Ä ÔÓ˜ÂÏÛ ÚÓ„‰‡ ÌÂ ‚‚ÂÒÚË Ë Ò‚Ó·Ó‰Û ÚÂððÓðËÁÏ‡? ëÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡Áˆ‡Ï, ‚ÁflÚ˚Ï ËÁ ÏËð‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ÏÓÊÂÚ Ó·ðÂ˜¸ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ „Ë·ÂÎ¸. èðË Ì‡ÎË˜ËË ÓðÛÊËfl Ï‡ÒÒÓ‚Ó„Ó ÛÌË˜ÚÓÊÂÌËfl ÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡ÁˆÛ ÒÚ‡Ë ıË˘ÌËÍÓ‚, ð‚Û˘Ëı ‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡ ‰Ó·˚˜Û, ÔðË‚Â‰ÂÚ Î˛‰ÂÈ Í Í‡Ú‡ÒÚðÓÙÂ. çÓ ÒÚÓÎ¸ ÊÂ „Û·ËÚÂÎ¸ÌÓ Ë ÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡ÁˆÛ ÒÚ‡‰‡, ÓÁ‡·Ó˜ÂÌÌÓ„Ó ÎË¯¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÏ Ë Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÏ Ê‚‡˜ÍË, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÚðÂ·ÎÂÌËfl. í‡ÍÓÂ Ó‰ÌÓðÓ‰ÌÓÂ ÒÍÓÔË˘Â ‰‚ÛÌÓ„Ëı ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ·Û‰ÂÚ ‚ÁÓð‚‡ÌÓ ËÁÌÛÚðË ‚Óˆ‡ðfl˛˘ÂÈÒfl ‚ ÌÂÏ ÒÍÛÍÓÈ – ÒÍÛÍÓÈ, Û·ËÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ ÔðflÏÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÒÎÓ‚‡. Ç ÏËðÂ ÌÂÚ ‰‚Ûı Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Î˛‰ÂÈ, ÚÂÏ ·ÓÎÂÂ – ‰‚Ûı Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ ÒÓÚ‚ÓðËÎ ÏËð ÏÌÓ„Óˆ‚ÂÚÌ˚Ï Ë ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ ð‡‰Ó‚‡ÎË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡ Ò‚ÓÂÈ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸˛, Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸˛ Ò‚ÓËı ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë Úð‡‰ËˆËÈ. ëÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËfl ÂÒÚ¸ Ó·Â‰ÌÂÌËÂ Ë ÓÏÂðÚ‚ÎÂÌËÂ ÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏËðÓÁ‰‡ÌËfl. éÔ˚Ú ÒÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËË ·˚Î ÛÊÂ ÔðÓ‚Â‰ÂÌ ‚ Ï‡Ò¯Ú‡·Â Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÒÚð‡Ì˚. ÅÓÎ¸¯Â‚ËÍË ÏÂ˜Ú‡ÎË, ˜ÚÓ «ÔðË ÍÓÏÏÛÌËÁÏÂ ‚ÒÂ ·Û‰ÛÚ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚Â Ë Ò ÎËˆ‡ ÔðËflÚÌÓ ÒÏÛ„Î˚Â». Ç ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌÓÏ

ëëëê ‚ÒÂ ÔËÚ‡ÎËÒ¸ ‚ ÒÚÓÎÓ‚˚ı «Ó·˘ÂÔËÚ‡» Ë ÒÏÓÚðÂÎË ÍËÌÓÙËÎ¸Ï˚ Ó ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÓÌÂð‡ı. íÂÔÂð¸ ‚ ‡ÏÂðËÍ‡ÌËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ‚ÒÂ ÔÓÒÂ˘‡˛Ú Á‡ÍÛÒÓ˜Ì˚Â «å‡Í‰ÓÌ‡Î‰Ò» Ë ÒÏÓÚðflÚ Ó‰ÌË Ë ÚÂ ÊÂ „ÓÎÎË‚Û‰ÒÍËÂ ÙËÎ¸Ï˚. Ä Ú‡Í ÎË ÛÊ ‚ÂÎËÍ‡ ð‡ÁÌËˆ‡? ÖÒÎË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ·Û‰ÂÚ ÓÁÌ‡˜‡Ú¸ ‚Á‡ËÏÌÓ ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚Ó, ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘¸, ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ë Ì‡Û˜ÌÓÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÂ ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂ Ë ‚‰Ó·‡‚ÓÍ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÚÓð„Ó‚ÎË, Ú‡ÍÓÂ ÏÓÊÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸. çÓ ÂÒÎË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓÂ ‚ÌÂ‰ðÂÌËÂ «‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓ„Ó ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ‡», ÔÓÔ˚ÚÍÛ ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‚ÒÂı Î˛‰ÂÈ ‚ «ÔðËflÚÌÓ ÒÏÛ„Î˚ı ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚», ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚Ëfl Ú‡ÍÓ„Ó ‚ÒÂÏËðÌÓ„Ó ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡ ·Û‰ÛÚ ÌÂÒð‡‚ÌÂÌÌÓ ÒÚð‡¯ÌÂÂ, ˜ÂÏ Íð‡ı ëëëê. èÓıÓÊÂ, ‚ ëòÄ ÒÚ‡ÎË Á‡·˚‚‡Ú¸, ‚ ˜ÂÏ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ Ëı ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó

В числе «достижений» демократии, которые американцы принесли в Ирак, называлась демонстрация порнофильмов в одном из кинотеатров Багдада. Ba¤dat’›n sinemalar›ndan birinde porno film gösterimi, Amerika’n›n Irak’a götürdü¤ü demokrasinin “kazan›m”lar›ndan biri olarak say›ld›.

borç say›yor. Bu ülkede muazzam bir ahlakî soysuzlaflma endüstrisi oluflturulmufl. Hollywood sinema ürünlerinin önemli bir bölümü, afla¤›l›k ihtiras ve ay›plara yöneliktir. Bu ürünler “do¤al” ve “do¤al olmayan” flehvette ve dünya dinlerinin büyük günah olarak gördü¤ü her fleyde hak edilmeyen bir kâr propagandas›yla ve fliddetle doyurulmufl ticari bir vurgundur. Bu bana özgürlü¤ün bir tezahürü olarak görünmüyor. ‹nsanlar tenha yerlerde günah iflleyebilirler. Bununla sadece kendi ruhlar›na zarar verirler. Fakat günah›n aç›k bir flekilde gösterilmesi dinî duygular›n rencide ve i¤fal edilmesidir. Amerika’n›n Irak’a götürdü¤ü demokrasinin “kazan›m”lar›ndan biri de Ba¤dat’›n sinemalar›ndan birinde porno film gösterimi say›ld›. Onun için Irakl› Müslümanlar, iflgalcilerin onlar› din, vicdan ve hayâdan “kurtarmaya” geldiklerine dair baz› dayanaklara sahiptirler. ABD ideolojisinde, güya bütün problemleri çözebilecek bir güç kültü varl›¤› önemli yer teflkil eder. “‹yi çocuk” “kötü çocuklar›” yani teröristleri kurfluna dizdi¤i, havaya uçurdu¤u Amerikan filmleri ço¤al›yor. Terörist de bu senaryoya göre hareket ediyor fakat burada “kötü çocuk” Amerikal›lard›r. Putperest geçmiflte sald›r› hedefi aç›kça ilan edilirdi. Putperest lider komflusuna dobra dobra “sana sald›r›yorum çünkü seni ya¤malamak istiyorum” derdi. Hz. ‹sa, insanlara dünyay› de¤ifltiren ve insan›n bütün hayat›n› ulvilefltiren Allah sevgisi ö¤retisini getirdi. Hatta sal-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÚðÓfl. éÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðËÌˆËÔ˚ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ·˚ÎË ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ì˚ îð‡ÌÍÎËÌÓÏ ÑÂÎ‡ÌÓ êÛÁ‚ÂÎ¸ÚÓÏ: ˝ÚÓ Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡, Ò‚Ó·Ó‰‡ ðÂÎË„ËÈ, Ò‚Ó·Ó‰‡ ÓÚ ÒÚð‡ı‡, Ò‚Ó·Ó‰‡ ÓÚ ÌÛÊ‰˚. ÇÒÂ ÓÒÚ‡Î¸Ì˚Â Ôð‡‚‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰˚, Í‡ÍÓ„Ó ·˚ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ ÓÌË ÌË ·˚ÎË, ‚ÚÓðÓÒÚÂÔÂÌÌ˚. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ÒÚÓfl˘Û˛ Ò‚Ó·Ó‰Û ÒÎÓ‚‡, ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ·˚Ú¸ ÛÒÎ˚¯‡ÌÌ˚ÏË ‚ÒÂÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ, ËÏÂ˛Ú ÚÓÎ¸ÍÓ ‚Î‡‰ÂÎ¸ˆ˚ ÒðÂ‰ÒÚ‚ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË. ë‚Ó·Ó‰‡ ðÂÎË„ËÈ ÒÚÂÒÌÂÌ‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÈ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸˛ ¯ËðÓÍÓÈ ÔðÓÔÓ‚Â‰Ë ‚ ÚÂı ÊÂ ëåà. ë‚Ó·Ó‰˚ ÓÚ ÒÚð‡ı‡ „ð‡Ê‰‡ÌÂ ëòÄ ÌÂ ËÏÂ˛Ú: ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÊÂÒÚÓÍÓÒÚ¸, ‚˚ÒÓÍÓ ð‡Á‚ËÚ‡ ÔðÂÒÚÛÔÌÓÒÚ¸, ‚‰Ó·‡‚ÓÍ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Á‡ÔÛ„Ë‚‡ÂÚÒfl Û„ðÓÁÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ‡. Ä ‚ÓÚ Ò‚Ó·Ó‰˚ ÓÚ ÌÛÊ‰˚ ‰Îfl Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ëòÄ ‰ÓÒÚË„ÎË, ÌÓ ‰ÂÎËÚ¸Òfl ˝ÚËÏ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÏ

d›rgan politikac›lar bile H›ristiyanl›¤›n ilk y›llar›nda görünüflte cazip sloganlarla kendilerini saklamak zorunda kald›lar. Bazen “sap›klar›n üzerine sefer”, bazen “Kudüs’ü kurtarma”, bazen de “medeniyet misyonuyla” kendini H›ristiyan sayan hükümdarlar istila arzular›n› farkl› flekillerde mazur gösterirdi. fiimdi yeni bir slogan ç›kt›; “Amerika usulü özgürlük ve demokrasi”. Putperestlikle beraber do¤an korkunç bir aforizm var “insan insan›n kurdudur”. Kendini “H›ristiyan medeniyetinin ideologu” sayan Amerikal› bilim adam› S.Huntington da ayn› fleyi söylüyor asl›nda “kendi yerimizi belirlemek için bir düflman tipi gereklidir”. Nefretin propagandas›n›n yap›ld›¤› yerde herkesi seven Hz. ‹sa olmaz, olmas› mümkün de de¤il.

Педагог, который бьет ученика палкой по голове, приговаривая: «Будь хорошим, будь добрым, будь любящим», явно добьется результата, противоположного желаемому. Теперь в Ираке, где призыв «будьте демократичны, будьте свободны» сопровождался ракетнобомбовыми ударами, ежедневно совершаются теракты. Elinde sopayla ö¤rencisini “iyi bir insan ol, iyi kalpli ol, seven biri ol!” deyip döven ö¤retmenin, istedi¤inin tersi bir sonuç alaca¤› aç›kt›r. fiimdi Irak’ta “demokrat olun, özgür olun!” ça¤r›lar›na roketler, bombalar efllik ediyor, buna ba¤l› olarak suikastler art›yor.

Elinde sopayla ö¤rencisini “iyi bir insan ol, iyi kalpli ol, seven biri ol” deyip döven ö¤retmenin, istedi¤inin tersi bir sonuç alaca¤› aç›kt›r. fiimdi Irak’ta “demokrat olun, özgür olun” ça¤r›lar›na roketler, bombalar efllik ediyor, buna ba¤l› olarak suikastler art›yor. Sald›rgan demokratikleflmenin s›radaki hedefi ‹ran, fakat bu ülkenin eski Cumhurbaflkan› Muhammed Hatemi dinler ve medeniyetler aras› bar›flç›l bir diyalogun öncüsüydü. Demokrasi demagojisi alt›nda petrol kaynaklar›n›n ele geçirilmesi ihtiras›n›n yatt›¤›, Müslüman milletlerin ve Amerikan askerlerinin kanlar›n›n petrodolarlar ile de¤ifltirildi¤i hakk›ndaki flüpheler güçleniyor.

Silah gücüyle kabul ettirilen fleye “özgürlük” denir mi?

Amerikal›lar aras›nda “demokratik” fanatizm alevleniyor. Amerikal›lara demokrasilerinin en iyisi oldu¤u, Amerikan hayat tarz›n›n kusursuz oldu¤u, “Amerika standard›”n›n dünyan›n her yerine yay›lmas› gerekti¤i, bunun için savafl yap›labilece¤i, hatta masum insanlar›n bile öldürülebilece¤i telkin ediliyor. Amerika’daki Özgürlük Heykeli insanlar›n gözünde kana susam›fl ve daha çok insan›n kurban› olmas›n› isteyen bir puta dönüfltü. Silah gücüyle kabul ettirilen fleye özgürlük denir mi? “Bir insan›n özgürlü¤ü di¤er insan›n özgürlü¤ünün bafllad›¤› yerde biter” bu ahlakî bir aksiyomdur. Ayn› fley egemen devletler için de söylenebilir. Saddam Hüseyin’in rejimi hiç kimsenin sempatisini kazanmad›. Kuzey Kore “Çuçhe”si de kimsenin hofluna gitmiyor. Fakat bir devlet d›flar›ya sald›r› niyetini aç›¤a vurmad›kça dokunulmaz olmal›d›r. Halklar kaderlerini kendileri belirleme hakk›na sahiptir. Doktor Freud taraf›ndan yaz›lan çeflitli ay›plar›n özgürlü¤ü, demokrasinin temeli oldu¤u do¤ru mudur? Böyle bir “insan haklar›” listesi ne ile tamamlan›r? Baz› ülkelerde uyuflturucu ticareti kanunilefltiriliyor. Peki sonra? Sübyanc›l›¤a özgürlük mü? Yamyaml›¤a özgürlük mü? Peki, o zaman niye teröre özgürlük verilmesin? Hayvanlar dünyas›ndan al›nan örneklere uymak insanl›¤› ölüme mahkûm edebilir. Kitle imha silahlar›n›n eflli-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

Если глобализация означает повсеместное внедрение «американского стандарта», попытку превратить всех людей в «приятно смуглых американцев», последствия такого всемирного эксперимента будут несравненно страшнее, чем крах СССР. E¤er küreselleflme her yerde “Amerikan standard›”n›n benimsetilmesi, bütün insanlar› “hofl Amerikal›”lara benzetmek ise, bu türden dünya çap›nda bir denemenin sonuçlar› SSCB’nin da¤›lmas›yla k›yaslanmayacak kadar korkunç olacakt›r. ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÏ Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË, ÔÓıÓÊÂ, ÌÂ ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl. ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ·Â‰ÒÚ‚ËÂÏ ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚ ÒÚ‡ÎÓ Ó·ÊÓðÒÚ‚Ó Ë ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ Á‡ ÌËÏ ÓÊËðÂÌËÂ; ÔðÓ‰ÛÍÚ˚ ÚÓÌÌ‡ÏË ‚˚·ð‡Ò˚‚‡˛ÚÒfl Ë Ò„ÌË‚‡˛Ú ‚ ÏÛÒÓðÌ˚ı ·‡Í‡ı. íÂÏ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ‚ ÏËðÂ „ÓÎÓ‰‡˛Ú ÏËÎÎËÓÌ˚ Î˛‰ÂÈ, ‰ÂÒflÚÍË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÊË‚ÛÚ ‚ ·Â‰ÌÓÒÚË. ëòÄ ÛÔÓ‰Ó·Îfl˛ÚÒfl ÊÂÒÚÓÍÓÏÛ Â‚‡Ì„ÂÎ¸ÒÍÓÏÛ ·Ó„‡˜Û, ð‡‚ÌÓ‰Û¯ÌÓÏÛ Í ÒÚð‡‰‡ÌËflÏ ÌË˘Â„Ó ã‡Á‡ðfl. Ä ‚Â‰¸ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ ÔÓÎËÚËÍË ÔðÂÍð‡ÒÌÓ ÁÌ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÌË˘ÂÚ‡ Ë ÔÓðÓÊ‰ÂÌÌÓÂ Â˛ ÓÚ˜‡flÌËÂ ˜‡ÒÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏ‡. å‡ÎÓ ÚÓ„Ó, Ò‡Ï‡fl ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Ë ·Ó„‡Ú‡fl ‰ÂðÊ‡‚‡ ÏËð‡ Ï‡ÌË‡Í‡Î¸ÌÓ ÓÁ‡·Ó˜ÂÌ‡ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï ð‡Ò¯ËðÂÌËÂÏ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÎËflÌËfl Ë ÔðËÓ·ðÂÚÂÌËÂÏ ÌÓ‚˚ı Ò˚ð¸Â‚˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚. èÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ‡fl ˝ÚËÍ‡, ÚÓ ÂÒÚ¸ Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍ‡fl Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰ÓÎÊÌ‡ ÓÔËð‡Ú¸Òfl, ÌÓ Ë ‚Ó ‚ÒÂ ‚ÂÍ‡ ÓÔËð‡Î‡Ò¸ Ì‡ ÒÓ‚ÂÒÚ¸, Ì‡ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Â Á‡ÔÓ‚Â‰Ë ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚‡ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÎ˛·Ëfl, Ì‡ ÏËÎÓÒÚ¸ Í ÒÚð‡‰‡˛˘ËÏ Ë Ó·ÂÁ‰ÓÎÂÌÌ˚Ï. É‡ðÏÓÌËfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÏÂÊÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı, ÌÓ Ë ÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÓÊÂÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÚÂı ÊÂ ÛÒÚÓflı: ÂÒÎË ÒËÎ¸Ì˚È ·Û‰ÂÚ ÔÓÏÓ„‡Ú¸ ÒÎ‡·ÓÏÛ, ·Ó„‡Ú˚È – ·Â‰ÌÓÏÛ, ÂÒÎË ÏÂÒÚÓ ‚ÓÈÌ Ë ÚÂððÓð‡ Á‡ÈÏÂÚ ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸Ì˚È, Û‚‡ÊËÚÂÎ¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌË˛ Ú‡ÍÓÈ „‡ðÏÓÌËË ÏÓ„ÎÓ ·˚ ÏÌÓ„Ó ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ÛıÓ‚ÂÌÒÚ‚Ó ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ, Ë·Ó ‚ Ëı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflı Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ÓÔËð‡ÂÚÒfl Ì‡ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸. çÓ, Û‚˚, ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌÌ˚Ï ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï Ì‡ÒÚ‡‚ÌËÍ‡Ï ðÂ‰ÍÓ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚ÒÍ‡Á‡Ú¸Òfl Ë ·˚Ú¸ ÛÒÎ˚¯‡ÌÌ˚ÏË. éÚ ÎËˆ‡ Ò‚ÓËı Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚ı ÒÓ·ð‡Ú¸Â‚ Ë ‰ðÛÁÂÈÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ÏÓ„Û ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó‰ÌÓ: Ï˚ ‰ÂÎ‡ÂÏ ‚ÒÂ, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÏ. n

¤inde av› birbirlerinden çekifltiren y›rt›c› hayvan sürüsüne uymak insanlar› felakete götürecektir. Ancak sadece lokmalar›n›n say› ve kalitesinin, yani tüketici bir toplum yaratma tasas›nda olan sürü örne¤ini izlemek de o kadar öldürücüdür. Böyle tek ayakl› güruh, içinde hüküm süren tekdüzelikle, kelimenin tam anlam›yla öldürücü tekdüzelikle mutlak surette kendi içinde patlayacakt›r. Dünyada benzer iki insan olmad›¤› gibi benzer iki millet de yoktur. Yüce Allah, benzersizli¤imizle, dünya görüfllerimizin özgünlü¤üyle, millî kültür ve adetlerimizle birbirimizi sevindirelim diye dünyay› rengârenk ve çok canl› bir flekilde yaratm›flt›r. Her fleyi standartlaflt›rma Allah’›n dünyay› yarat›fl düzenini fakirlefltirir, öldürür. Standartlaflt›rma tecrübesi çok büyük bir ülke ölçe¤inde gerçeklefltirildi. Bolflevikler “komünizmde herkes eflit olacak” hayalini kurdular. Totaliter SSCB’de herkes “ortak yemekhanelerden” beslenir ve devrimcileri konu alan filmler seyrederdi. fiimdi ise amerikanlaflt›r›lm›fl ülkelerde herkes McDonald’s’a gidiyor ve ayn› Hollywood filmleri seyrediyor. Peki, fark çok mu büyük? E¤er küreselleflme karfl›l›kl› iyi niyetli bir tan›flma, yard›mlaflma, karfl›l›kl› kültürel, bilimsel ve teknik zenginleflme ve üstelik her iki taraf›n menfaatine uygun bir flekilde ticaretin geliflmesi ise bu ancak alk›fllan›r. Fakat e¤er küreselleflme her yerde “Amerikan standard›”n›n benimsetilmesi, bütün insanlar› “hofl Amerikal›”lara benzetmek ise, bu türden dünya çap›nda bir deneyin sonuçlar› SSCB’nin da¤›lmas›yla k›yaslanmayacak kadar korkunç olacakt›r.

Galiba Amerika kendi demokratik yap›s›n›n özünü unutmaya bafllad›. Demokrasinin bafll›ca prensipleri Franklin Delano Roosevelt taraf›ndan formüle edildi; ifade hürriyeti, din hürriyeti, korku ve ihtiyaç sahibi olma gibi kayg›lardan özgür olma hakk›. Di¤er bütün hak ve özgürlükler mahiyetleri nas›l olursa olsun ikincil derecedir. Gerçek ifade hürriyeti yani bütün millete sesini duyurma imkân› sadece kitle iletiflim araçlar› sahiplerinde bulunmaktad›r. Kitle iletiflim araçlar›nda kendine yeterince yer bulamayan din hürriyeti ise k›s›tlanm›flt›r. Amerika’da vatandafllar›n›n güvenli¤i yok. fiiddet yay›l›yor, cinayet oran› yükseliyor üstelik halk›n gözü terör tehdidiyle korkutuluyor. Amerika, vatandafllar›n›n ihtiyaçlar›n› teminde ise baflar›ya ulaflt› fakat bu demokratik baflar›y› di¤er ülkelerle paylaflmaya yanaflm›yor gibi. Amerika’n›n ulusal felaketi oburluk oldu ve bunu obezlik takip etti. Tonlarca g›da at›l›yor ve çöp tenekelerinde çürüyor. Ayn› zamanda dünyada milyonlarca insan açl›k çekiyor, on milyonlarcas› fakirlik içinde yafl›yor. ABD, fakir Lazar’›n çilesine ald›rmayan ‹ncil’deki merhametsiz zengine benziyor. Ancak, Amerikal› politikac›lar, fakirlik ve onun do¤urdu¤u çaresizli¤in bir terör kayna¤› oldu¤unu çok iyi bilirler. Dahas› dünyan›n en güçlü ve zengin süper gücü ç›lg›nl›k derecesinde etkisini devaml› geniflletmek ve yeni hammadde kaynaklar› elde etmek kayg›s›ndad›r. Evrensel etik, yani ortak insanî ahlak, gücünü her zaman vicdan, dini emirler, bar›fl ve insan sevgisinden, s›k›nt› çekenlere ve fakirlere merhametten almaktad›r. Uyum sadece kiflilikler aras› de¤il, devletler aras›nda da ayn› prensipler üzerine kurulmal›; e¤er güçlü zay›fa, zengin de fakire yard›m ederse, savafl ve terörün yerini iyi niyetli ve sayg›l› bir diyalog al›rsa yaflar. Elbette bu uyumun kurulmas›na dünya dinlerinin manevî liderleri çok yard›mc› olabilir. Çünkü bu dinlerin inanç ö¤retilerinde ahlak sonsuzlu¤a dayan›r. Fakat ne yaz›k ki, kültürlü dinî önderlere fikirlerini ifade etme ve seslerini duyurma imkân› az veriliyor. Kendi Ortodoks kardefllerim ve Müslüman arkadafllar›m ad›na sadece bir fley söyleyebilirim; elimizden gelen her fleyi yap›yoruz. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

Цивилизация требует примирения с историей Tarihle bar›flmak medeniyetin gere¤idir ФОТО: ХАЛИТ ОМЕР ДЖАМСЫ FOTO⁄RAF: HAL‹T ÖMER CAMCI

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Путешествие в культуру Садык Эрен

Kültüre yolculuk Журналист (Турция).

Sad›k Eren Gazeteci (Türkiye).

‡Á‚ËÚËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÁÏÂÌÂÌËÂÏ ÏÂÒÚÓÊËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Î˛‰ÂÈ, Ú.Â. ÏË„ð‡ˆËflÏË. ë˜ËÚ‡˛˘ËÈÒfl ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Úð‡‰ËˆËÂÈ ÍÓ˜Â‚ÓÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË Í‡Í ÔðÓÒÚÓÈ ÒÔÓÒÓ· ÔÓËÒÍ‡ ÎÛ˜¯Â„Ó ÏÂÒÚ‡, Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Û ‚ÒÂı Ì‡ðÓ‰Ó‚. èðË˜ËÌÓÈ ÔÂðÂÏÂ˘ÂÌËfl Î˛‰ÂÈ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl Û„ðÓÁ‡ ÊËÁÌË, ÔÓËÒÍ ·ÓÎÂÂ ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡, ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ ð‡Á·Ó„‡ÚÂÚ¸. ëÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ÏË„ð‡ˆËË, ÒÓ‚Âð¯‡ÂÏ˚Â ‚ ÔÓËÒÍ‡ı ÎÛ˜¯ÂÈ ÊËÁÌË, ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸, Ë ÍÓ˜Â‚ÌËÍË ÒÚ‡ÎË ÔðËÌÓÒËÚ¸ Ì‡ ÌÓ‚˚Â ÚÂððËÚÓðËË Ò‚ÓÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ ‰ÓÒÚÓflÌËÂ. Ç ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÏÓÊÌÓ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡Ú¸, ˜ÚÓ ÏË„ð‡ˆËË ÙÓðÏËðÛ˛Ú ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÏË„ð‡ˆËflÏ ËÁ ÔÂðÂ‚Ó‰Ó‚ ÄÎ¸-î‡ð‡·Ë Ö‚ðÓÔ‡ ÛÁÌ‡Î‡ ÙËÎÓÒÓÙË˛ ÄðËÒÚÓÚÂÎfl. ùÔÓı‡ ‚ÂÎËÍËı „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËı ÓÚÍð˚ÚËÈ, ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÍÓÚÓð˚ı Â‚ðÓÔÂÈˆ‡Ï ÒÚ‡ÎË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ï˚Ò ÑÓ·ðÓÈ ç‡‰ÂÊ‰˚, üÔÓÌÒÍËÂ ÓÒÚðÓ‚‡, ÄÏÂðËÍ‡, ÄÌÚ‡ðÍÚËÍ‡ Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‰ðÛ„Ëı ÏÂÒÚ Ì‡ áÂÏÎÂ, ÚÓÊÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë Â„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ò «˜ÛÊËÏË». ç‡Ï ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÎË¯¸ ·Î‡„Ó‰‡ðËÚ¸ ‚ÒÂÏËðÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, Ú‡ÍËı Í‡Í ÄÏÂðË„Ó ÇÂÒÔÛ˜˜Ë, ù‚ÎËfl óÂÎÂ·Ë ËÎË Í‡ÔËÚ‡Ì äÛÒÚÓ. à ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË Ú˛ðÍÒÍËÈ ÏËð ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ËÁÛ˜‡Ú¸ Á‡ÔËÒÍË ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„Ó ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡ ù‚ÎËË óÂÎÂ·Ë. ëıÓÊËÂ ÙÛÌÍˆËË Ë Û ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚. óËÚ‡fl ÉÓ„ÓÎfl, èÛ¯ÍËÌ‡, ÑÓÒÚÓÂ‚ÒÍÓ„Ó, Ï˚ Ò „ÓÎÓ‚ÓÈ ÛıÓ‰ËÏ ‚ ÏËð ÒÎ‡‚flÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. òÂÍÒÔËð ÔÂðÂÌÓÒËÚ Ì‡Ò ‚ ÒðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚Û˛ Ö‚ðÓÔÛ. ç‡ÒËÏË, çËÁ‡ÏË, ë‡‡‰Ë ÁÌ‡ÍÓÏflÚ Ì‡Ò Ò Ìð‡‚‡ÏË Ë ·˚ÚÓÏ Á‡„‡‰Ó˜ÌÓ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. çÂÎ¸Áfl ÌÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ë Ó ¯Â‰Â‚ð‡ı ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛˘Ëı ËÁÛÏÎflÚ¸ Ì‡Ò Ò‚ÓËÏ ‚ÂÎË˜ËÂÏ, Íð‡ÒÓÚÓÈ, Ò‚flÁ¸˛ Ò ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË ÒÓ·˚ÚËflÏË. É‰Â ·˚ ÌË Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ˜ÚÓ ·˚ ÌË ‰ÂÎ‡Î, ÓÌ ‚ÒÂ„‰‡ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÎÂ‰ ‚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ Ô‡ÏflÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ ù‚ÎËfl óÂÎÂ·Ë Ò Ú‡ÍÓÈ ÒÚð‡ÒÚ¸˛ Ë ‚ ÏÂÎ¸˜‡È¯Ëı ÔÓ‰ðÓ·ÌÓÒÚflı ÓÔËÒ˚‚‡Î ÏÂÒÚ‡ Ò‚ÓÂ„Ó ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Галатская башня (Стамбул) Galata Kulesi (‹stanbul)

Путешествие как непременное условие познания «другого» èðÓÒÚÓ„Ó Î˛·ÓÔ˚ÚÒÚ‚‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÓÁÌ‡Ú¸ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ËÂ ð‡ÁÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, – ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÎË¯¸ ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ‚ÓÍðÛ„ Ë ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸Òfl ‚ÌËÍÌÛÚ¸ ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ò ÓÍðÛÊ‡ÂÚ. Ç ÔðËðÓ‰Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‡ÎÓÊÂÌ‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ Û‰Ë‚ÎflÚ¸Òfl, ‚ÓÎÌÓ‚‡Ú¸Òfl, ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Â ·Î‡„‡, ÛÁÌ‡‚‡Ú¸ ÌÓ‚ÓÂ, ÊÂÎ‡Ú¸ ÔÂðÂÏÂÌ. çÂ ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Ú¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ÓÍðÛ„, ÁÌ‡˜ËÚ ÓÒÔ‡ðË‚‡Ú¸ Á‡ÍÓÌ˚ ÇÒÂ‚˚¯ÌÂ„Ó. á‡ÏÍÌÛÚ˚Â ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ·˚ÎË ÒÚÂðÚ˚ Ò ÎËˆ‡ áÂÏÎË. à ÚÓÎ¸ÍÓ ÓÒÚ‡‚¯ÂÂÒfl ÓÚ ÌËı Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ‰‡ÂÚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó· Ëı ÍÛÎ¸ÚÛðÂ, Ó·˚˜‡flı, Ìð‡‚‡ı, ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËË. Ç˚ ÍÓ„‰‡-ÌË·Û‰¸ Á‡‰ÛÏ˚‚‡ÎËÒ¸ Ì‡‰ ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓ ÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÂ‚ÌÂÈ ä‡ÔÔ‡‰ÓÍËË ÒÚðÓËÚ¸ ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚Â „ÓðÓ‰‡? çÂ ÔðÓÒÚÓ Ó‰ÌÓ Á‰‡ÌËÂ – ˆÂÎ˚È „ÓðÓ‰... ë ÍÎ‡‰·Ë˘‡ÏË, ÏÂÒÚ‡ÏË ÓÚ‰˚ı‡, ð˚ÌÍ‡ÏË, ıð‡Ï‡ÏË,

‹

nsanl›k gerek teknolojik ve gerekse medeniyet bak›m›ndan kazand›¤› bugünkü seviyeyi sürekli yer de¤ifltirmesine borçlu. En iyiyi ve en güzeli bulmak için ilkel bir yöntem ve genelde Do¤u kültürlerinin geleneksel hayat biçimi olarak de¤erlendirilen “göçebelik” asl›nda bütün insanl›¤›n geninde var. Bu göçlerin sebebi, kimi zaman tehlikeden ya da yokluktan kaçma, kimi zaman da çekici olana gitme ve zenginli¤e eriflme olmufl.

Fakat “iyiyi bulmak” fleklinde ifade edilen göçebe yaflam ilkesi, zamanla de¤iflikli¤e u¤ray›p yeni yerlere giderken kendi sahip oldu¤u güzellikleri götürme flekline dönüflmüfl. Bu bak›mdan de¤erlendirildi¤inde, medeniyetlerin göçlerle oluflturuldu¤u aflikar. Avrupa Aristo'yu ancak göçler sayesinde Farabi'nin tercümelerinden okuyabilmifllerdir. Tarihte insanl›¤›n medeniyet evrelerinden biri say›lan keflifler ve böylece Ümit burnu, Japon Adalar›, Amerika, Antarktika ve daha nice k›ta ve yerlerin var oldu¤unun fark›na var›fllar, hep insanl›¤›n hareket halinde olmas›n›n ve ötekini tan›ma serüvenlerinin ürünü. Burada ister Amerigo Vespucci’ye, ister bir Türk gezgini olan Evliya Çelebi’ye, isterseniz ça¤dafl kaflif Kaptan Cousteau’ya teflekkür edin. Türkler dünyay› ve ötekini anlamak amac›yla hâlâ Evliya Çelebi’nin gezi notlar›n› okuyorlar. Bugün bu gibi eserlerin yerini romanlar alm›fl. Gogol, Puflkin, Dostoyevski sizi slav kültürüne götürürken, Shakespeare Bat› kültürüne, Nesimi, Nizami, Sadi Do¤u kültürüne götürüyor. Ya devasa bir flekilde karfl›m›zda dikili duran mimari eserlere, hâlâ güzelli¤i ve ihtiflam›yla hayretlere düfltü¤ümüz o eski eflya ve yap›lara ne demeli? ‹nsan›n do¤adaki her varl›k gibi u¤rad›¤› yere, kendine ait oldu¤unu belli edecek izler ve sembol-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

В З ГЛ Я Д Н А И С ТО Р И Ю T A R ‹ H E B A K I fi

Марк Смирнов Главный редактор приложения к «Независимой газете» – «НГ-религии»

Mark Smirnov

Nezavisimaya gazetesi Religia eki Genel Yay›n Yönetmeni

Уничтожение памятников культуры – варварство сякое познание культур способствует взаимопониманию. Древняя история была беспощадна к памятникам материальной культуры. Часто причиной тому становился религиозный фанатизм. Должен заметить, что турки, после прихода в Анатолию, сохранили большую часть памятников Византийской империи и античности. Это связано с традиционной веротерпимостью Османской империи. Уничтожение памятников культуры – это всегда варварство. В программе ЮНЕСКО записано о необходимости сохранения памятников мировой материальной культуры. В России действуют федеральные государственные программы, направленные на сохранение памятников и вообще культурного наследия. Кроме того, немало спонсоров и меценатов оказывают поддержку сохранению и реконструкции многих исторических объектов. Одна из причин того, почему различные государства ведут работы по сохранению памятников, иногда чуждой им культуры и религии, – привлечение как можно большего числа туристов.

Kültürel eserlerin tahrip edilmesi barbarl›kt›r

ültürle ilgili her bilgi karfl›l›kl› anlay›fla hizmet eder. Eski tarih, maddi kültür eserlerine karfl› ac›mas›zd›. Buna dini fanatizm s›k s›k sebep oluyordu. Türklerin Anadolu’ya geldikten sonra Bizans ‹mparatorlu¤u ve Antik eserlerini büyük ölçüde koruduklar›n› belirtmeliyim. Bu, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun geleneksel hoflgörüsüyle ilgili. Kültürel eserlerin yok edilmesi her zaman barbarl›kt›r. UNESCO program›nda dünya maddi kültür de¤erlerinin korunmas›n›n gerekti¤i yaz›l›d›r. Rusya’da bu tür eser genel olarak kültürel miras›n korunmas›na yönelik federal ve devlet programlar› yürürlükte. Bundan baflka birçok sponsor ve sanat hamisi çok say›da tarihi eserin korunmas› ve restore edilmesine destek veriyor. Çeflitli devletlerin kendilerine yabanc› kültür ve dini eserlerin korunmas›yla ilgili yapt›klar› çal›flmalar genelde çok turist çekmek amac› güdüyor.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Мечеть Ортакёй и Босфорский мост создают удивительную картину (Стамбул) Ortaköy Camii ve bo¤az köprüsü eflsiz bir güzellik oluflturuyor (‹stanbul)

ÊÂðÚ‚ÂÌÌËÍ‡ÏË, ÊËÎ˚ÏË ÔÓÏÂ˘ÂÌËflÏË, ÍÛıÌflÏË... ë‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ‡fl ÔÓ‰ÁÂÏÌ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl. ëÂ„Ó‰Ìfl ˝ÚË „ÓðÓ‰‡ ‚˚Á˚‚‡˛Ú Û Ì‡Ò ËÁÛÏÎÂÌËÂ, ‡ ËÒÚÓðËfl Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ Ì‡ Ú‡ÍÓÈ ¯‡„ Î˛‰ÂÈ ÔÓ‰‚Ë„ÌÛÎ ÒÚð‡ı Á‡ Ò‚Ó˛ ÊËÁÌ¸. ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ËÌÚÂðÂÒÌ˚ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ‰‡˛Ú Ì‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËË ‰ðÂ‚ÌËÏË Íð‡ÒÓÚ˚, ÔÓÍÓfl, ÓÚ‰˚ı‡. ëÚÓÎËˆ‡ ÇËÁ‡ÌÚËË, ÇÚÓðÓÈ êËÏ, ñ‡ð¸„ð‡‰ – ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ÒÂ ˝ÚÓ ëÚ‡Ï·ÛÎ, ÛÎËˆ˚ ÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡ÔÓÏËÌ‡˛Ú ÏÛÁÂÈ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚÂÈ, „‰Â ÏÓÊÌÓ Ó·Ì‡ðÛÊËÚ¸ ÒÎÂ‰ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË Î˛·ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÇÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÄÈflëÓÙËfl, ÒÚ‡‚¯‡fl Ò‚flÚ˚ÌÂÈ Í‡Í ‰Îfl ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â „ðÓÏ‡‰ÌÛ˛ ‰ÛıÓ‚ÌÛ˛ ˝ÌÂð„Ë˛. Ç ÎÂÚÌËÂ ÏÂÒflˆ˚ Ú‡ÍËÂ ÏÂÒÚ‡ ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÏÛ Ì‡¯ÂÒÚ‚Ë˛ ÚÛðËÒÚÓ‚. ÇÂ‰¸ Í‡Ê‰˚È ¯‡„ ÓÚÍð˚‚‡ÂÚ ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÌÓ‚ÓÂ ÒÓÍðÓ‚Ë˘Â: ÔðÓÒÚÓÈ Í‡ÏÂÌ¸, „ðÓÁÌÛ˛ ÔÛ¯ÍÛ, ‰ÓÒÔÂıË ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó ‚ÓËÌ‡... ì ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÊÂÎ‡ÌËÂ ·ÂÊ‡Ú¸. ÅÂÊ‡Ú¸ ÓÚ äÎÂÓÔ‡Úð˚, ÍÓÚÓð‡fl ÌÂ‚ÁÌ‡˜‡È ÏÓÊÂÚ Á‡„Ó‚ÓðËÚ¸, ÓÚ èÂÚð‡ I, „ÓÚÓ‚Ó„Ó ‚ÂÒÚË ‚ÓÈÒÍÓ ‚ ÔÓıÓ‰ Ì‡ ÌÓ‚˚Â ÁÂÏÎË, ÓÚ ÒÛÎÚ‡Ì‡ åÂıÏÂ‰‡ î‡ÚËı‡, ÔðÓ‚Ó‰fl˘Â„Ó ÔÓ ÒÛ¯Â ÚÛðÂˆÍËÂ „‡ÎÂð˚, ÓÚ ÚðÓflÌÒÍÓ„Ó ÍÓÌfl, ÒÌÓ‚‡ ‚ÒÚ‡‚¯Â„Ó Ì‡ ‰˚·˚. éÚ ÍÓ„Ó Ï˚ ·ÂÊËÏ? éÚ ÔÛÒÚ˚ı ıÓÎÓ‰Ì˚ı Á‰‡ÌËÈ, „Ó‚Óðfl˘Ëı ÏÂðÚ‚ÂˆÓ‚, ÏÂ˜ÂÈ, ð‡ÁðÛ¯‡˛˘Ëı ÒÚ‡ðÓÂ Ë ÒÓÁË‰‡˛˘Ëı ÌÓ‚ÓÂ? çÓ ‚Â‰¸ Ëı ð‡ÒÒÍ‡Á Â˘Â ÌÂ ÓÍÓÌ˜ÂÌ. ÜË‚˚ Ëı ‚ÌÛÍË Ë Ôð‡‚ÌÛÍË. à ËÏ ÂÒÚ¸, ˜ÚÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸. çÂÛÊÂÎË Ì‡Ï ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂËÌÚÂðÂÒÌÓ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Û‚Ë‰ÂÚ¸ ˜‡ÒÓ‚Ì˛ ÑÂ‚˚ å‡ðËË ‚ ùÙÂÒÂ ËÎË Ú‡ÍËÂ ÍÓÎ˚·ÂÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, Í‡Í Ç‡Ì, Äð‡ð‡Ú, å‡ð‰ËÌ, ìðÙ‡, Ä‰˚flÏ‡Ì, ÄÌÚËÓıËfl, åËÎ‡Ò, ìð„˛Ô? ç‡Ò ÁÓ‚ÛÚ ÙðË„ËÈˆ˚, ıÂÚÚ˚, ‡ÒÒËðËÈˆ˚, ¯ÛÏÂð˚, „ÂÌÛ˝Áˆ˚, Ì‡Ò Ê‰ÛÚ êËÏ, ÄÙËÌ˚, ëÔ‡ðÚ‡ Ë ‚ÒÂ Â˘Â ÓÒÚ‡˛˘ËÂÒfl Á‡„‡‰ÍÓÈ Â„ËÔÂÚÒÍËÂ ÔËð‡ÏË‰˚. éÌË ıÓÚflÚ Á‡˘ËÚËÚ¸ ÒÂ·fl, ‡ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ó ÒÂ·Â ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸. ÇÒÂ ‰ðÂ‚ÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ó·Î‡‰‡ÎË Ò‚ÓÈÒÚ‚‡ÏË, ÔÓÌflÚ¸ ÍÓÚÓð˚Â ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. èðÓ‰ÓÎÊ‡fl ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ·ÂÁð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË Í ÓÍðÛÊ‡˛˘ÂÏÛ ÏËðÛ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏÛ Ì‡ÒÎÂ‰Ë˛, ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ðËÒÍÛÂÚ

ler b›rak›yor olmas›, Evliya Çelebi’nin neden not tuttu¤unu gösteriyor.

Seyahat etmek ötekini ö¤renmenin bir gere¤i

Bir merakla etraf›n› ö¤renmeye bafllayan insan bir anda kendini farkl› medeniyetlerin içinde buluveriyor. fiaflk›nl›k, hayret, heyecan, elindeki varl›¤›n› biraz daha art›rma, daha fazla ö¤renme ve çeflitlilik iste¤i insan›n varoluflunda yat›yor. Kendi d›fl›ndakine yabanc› kalanlar, bu yarat›l›fl kaidesini bozanlard›r. Yeryüzünde kendi

kültüre yolculuk путешествие в культуру

içine kapanan hangi medeniyet varsa hepsi de zaman içinde yok olup gitmifller. Bugün onlar›n nas›l bir kültüre, yaflay›fla, duygulan›fla ve hissedifle sahip olduklar›n› ancak geride b›rakt›klar› maddi kültür kal›nt›lar›ndan anlayabiliyoruz. Türkiye topraklar›ndaki Kapadokya bölgesinde neden insanlar›n yeralt›na bir flehir infla etmifl olabileceklerini hiç düflündünüz mü? Söz konusu olan bir bina de¤il, bir flehir... ‹çinde mezar›ndan, dinlenme yerlerine, al›fl verifl merkezlerinden, ibadet hanelerine, bar›nma ve mutfa¤›na kadar medeniyetin her parças›n›n yer ald›¤› bir “yeralt› medeniyeti”. Bugün sadece hayretle bak›yoruz onlara. Tarih onlar› buna zorlayan fleyin can korkusu oldu¤unu yaz›yor. Babil’in asma bahçeleri insan›n “huzur” kavram›n› nas›l alg›lad›¤›n› anlamak bak›m›ndan incelmeye de¤er di¤er bir maddi kültür eseri. Eski Bizans’›n baflkenti, ikinci Roma, Çarlar flehri, ve hemen her medeniyetin sahip olmak istedi¤i dilberdir ‹stanbul... ‹htiflam›, manevi varl›¤› ve dünyan›n en büyük iki dinin gözdesi olmas›yla Ayasofya... Yaz aylar› geldi¤inde turist ak›n›na u¤rayan bu mekanlarda insanlar› sa¤a sola koflmaktan nefes nefese görürsünüz. Her ad›mda bazen bir taflt›r sizinle konuflan, gülen, “flflflt bana bak” diyen, bazen bir kitap, bazen de bir tül, so¤uk yüzlü top arabas›, demir suratl› z›rht›r karfl›n›za dikilen. Kaças›n›z gelir kimi zaman, “ya tarih canlan›rsa, ya Kleopatra konufluverir, Petro yine bir yerlere sefer iflareti eder, Fatih gemileri karadan yürütür, Troya’n›n at› flaha kalkar” diye... So¤uk yüzlü binalar›n bofllu¤undan, ölse de konuflan cesetlerin somurtkanl›¤›ndan, medeniyet y›k›p medeniyet kuran k›l›çlar›n keskin a¤z›ndan kaçmak m› istiyorsunuz? Oysa onlar anlatacaklar›n› daha bitirmediler. Siz bugün onlar›n torunlar›yla yafl›yorsunuz. Bu sohbet bu kadar çabuk bitemez. Efes’te Hz.Meryem Kilisesi, bütün dünya medeniyetlerinin befli¤i say›labilecek Van, A¤r›, Mardin, Urfa, Ad›yaman, Antakya, Milas, Ürgüp ve daha baflka yerlerdeki medeniyet abideleri hiç mi ilginizi çekmiyor? Tarihte hep okudu¤umuz Firigler, Hititler, Asurlar, Sümerler, Selçuklular, Cenevizliler, Roma, Atina ve Isparta devletleri ve hâlâ hangi teknolojiyle infla edildikleri çözülemeyen s›r dolu piramitler diyar› M›s›r sizi ça¤›r›yor. Kendilerine zarar verebilece¤iniz endiflesiyle her fleyi iyi anlatmak istiyorlar...

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

В З ГЛ Я Д Н А И С ТО Р И Ю T A R ‹ H E B A K I fi

Султан Раев Министр культуры Республики Кыргызстан

Sultan Raev

K›rg›zistan Cumhuriyeti Kültür Bakan›

Памятники культуры – общее наследие человечества атериальные памятники – общечеловеческое наследие, всемирное богатство. Сохранение памятников всемирного наследия имеет огромное значение для всех государств без исключения. Ведь то, что на территории Кыргызстана находятся памятники буддийской культуры V-VI вв., становится поводом для сближения людей, напоминает нам о том, что человечество имеет единые корни, дает импульс развитию диалога между нациями. Земля – наш общий дом, и мы должны уважать всех, кто населяет этот дом. В последние годы в отдельных новосозданных государствах были уничтожены памятники древних цивилизаций и культур. Это связано отчасти с излишним национализмом и отсутствием глубокой древней культуры и государственности. Подобные тенденции нужно преодолевать. Сохранение памятников истории имеет большое значение для воспитания полноценного молодого поколения. Потому что у истории мы должны учиться, а памятники истории представляют собой наглядные пособия для этого. Чтобы сформировать широкий, всеобъемлющий взгляд на мир, молодежь должна знать о мировом историческом наследии, научиться сравнивать, извлекать уроки из пережитого. Раньше на территории СССР была единая образовательная система и изучалась история как республик Советского Союза, так и всего мира. После обретения Кыргызстаном независимости в процессе образования произошел сбой. Но в последние два-три года в школах снова начато преподавание всемирной истории. Это необходимо, поскольку для познания самого себя человеку необходимо познать мир, частью которого он является.

Kültürel eserler insanl›¤›n ortak miras›d›r

addi kültür miras› insanl›¤›n ortak miras› ve bütün dünyan›n zenginli¤idir. Bu eserlerin korunmas› istisnas›z bütün devletler için büyük bir öneme sahip. Bugün için K›rg›zistan’da M.Ö. 5 – 6. yüzy›ldan kalma Budist kültürüne ait eserler insanlar›n yak›nlaflmas› için bir vesiledir, insanl›¤›n ayn› köke sahip oldu¤unu gösteren ve milletler aras›nda oluflacak diyalo¤un zeminidir. Yeryüzü bizim ortak evimiz ve biz bu evde oturan herkese sayg› duymal›y›z. Son y›llarda baz› yeni kurulan devletlerde eski medeniyet ve kültürlere ait eserler yok edildi. Bu k›smen afl›r› milliyetçilik, derin ve eski bir kültürün ve devlet gelene¤inin yoklu¤uyla ba¤lant›l›. Benzeri e¤ilimler önlenmelidir. Tarihi eserlerin korunmas›, mükemmel ve genç bir neslin yetifltirilmesi için büyük önem tafl›r. Çünkü biz tarihi ö¤renirken, bu eserler bu ö¤renme için görsel malzeme vazifesi görürler. Yeni neslin dünyaya genifl ve kapsaml› bir bak›fl› olmas› için gençli¤in dünya kültür miras›n› bilmesi, karfl›laflt›rma yapmay› ve yaflananlardan ders ç›karmay› ö¤renmesi gerekir. Eskiden SSCB topraklar›nda tek bir e¤itim sistemi vard› ve tarih de Sovyet Cumhuriyetleri tarihi ve dünya tarihi olarak ö¤renilirdi. K›rg›zistan’da ba¤›ms›zl›k sonras› e¤itim siteminde bir belirsizlik yafland›. Fakat son 2 – 3 y›l içinde K›rg›z okullar›nda yeniden dünya tarihi ö¤retilmeye baflland›. Bu lüzumludur, çünkü insan›n kendini tan›mas› için parças› oldu¤u dünyay› tan›mas› gerekir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Мечеть Султана Ахмета (Стамбул)

ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl Ó‰Ì‡Ê‰˚ ‚ „ðÛÔÔ˚ ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌÌ˚ı ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ Î˛‰ÂÈ. ÖÒÎË ·˚ Û‰‡ÎÓÒ¸ ÔðË‚ËÚ¸ Î˛‰flÏ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸ ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, ÓÌË ÒÏÓ„ÎË ·˚ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. óÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÎÓÊËÚ¸ ÛÒËÎËfl. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È ‚˚ð‡Ê‡Ú¸ ˜Û‚ÒÚ‚‡ ÒÎÓ‚‡ÏË, ÛÔðflÏÓ ÒÚðÂÏËÚÒfl ‚˚ð‡Ê‡Ú¸ ÒÂ·fl ˜ÂðÂÁ ÒËÏ‚ÓÎ˚. à ÍÓ„‰‡ ‚˚ „Ó‚ÓðËÚÂ ÍÓÏÛ-ÚÓ: «ü ‚‡Ò ÔÓÌËÏ‡ÌË˛», ˝ÚÓ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Á‡·ÎÛÊ‰ÂÌËÂÏ, ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÏÂÊ‰Û ‚‡ÏË ÌÂÚ. ä‡Í Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍË, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÔðË ÔÓÏÓ˘Ë ÒËÏ‚ÓÎÓ‚ Ô˚Ú‡ÂÚÒfl ÔÓflÒÌËÚ¸ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÂ ÒÏÓ„ ‚˚ð‡ÁËÚ¸ ÒÎÓ‚‡ÏË. ùÚË ÔÓ‚ÚÓð˚ ÏÂ¯‡˛Ú Ì‡Ï, ÔðË‚Ó‰flÚ Í ÒÚðÂÒÒÛ, ‚ð‡Ê‰Â·ÌÓÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï. àÎË Î˛‰Ë ð‡ÁÛ˜ËÎËÒ¸ „Ó‚ÓðËÚ¸? ÇÓÚ ÚÛÚ Ì‡ ÔÓÏÓ˘¸ ÔðËıÓ‰flÚ ‚Â˘Ë, Á‰‡ÌËfl, ıð‡Ï˚, fl‚Îfl˛˘ËÂÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ËÒÚÓðËË, ÓÌË ÔÓÏÓ„‡˛Ú ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ÔÓÌflÚ¸ «‰ðÛ„Ó„Ó». ÖÒÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸, ˜ÚÓ Í‡Ê‰˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, Ò ÍÓÚÓð˚Ï Ì‡Ò Ò‚Ó‰ËÚ ÒÛ‰¸·‡, Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ – Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, Ï˚ Òð‡ÁÛ ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÏ, Í‡Í ÒËÎ¸ÌÓ ÌÛÊ‰‡ÂÏÒfl ‚ ÌÂÏ. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ‡fl „‡ð‡ÌÚËfl ÒÔÓÍÓÈÌÓÈ Ë Ò˜‡ÒÚÎË‚ÓÈ ÊËÁÌË – Ì‡‰ÂÊÌ˚È ÒÔÛÚÌËÍ, ÍÓÚÓð˚È ·Û‰ÂÚ ¯‡„‡Ú¸ ÔÓ ÊËÁÌË Ò Ì‡ÏË ‚ÏÂÒÚÂ. çÂ Í‡Ê‰˚È ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÔÓÒÎÂ ÏÂ˜ÂÚË Á‡„ÎflÌÛÚ¸ ‚ ˆÂðÍÓ‚¸, ‡ Á‡ÚÂÏ Ë ‚ ÒËÌ‡„Ó„Û, Ë ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ Ò Û˜ÂÚÓÏ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Мечеть была построена по приказу султана Ахмета I. Весь мир знает этот шедевр архитектуры под названием «Голубая мечеть». Мечеть представляет собой комплекс, включающий непосредственно мечеть, медресе, начальную школу, усыпальницу, торговые лавки, баню, больницу, три фонтана. Строительство мечети было закончено в 1617, а всего комплекса – в 1620 г. Архитектор - Садафкар Мехмет-Ага. Мечеть находится в дворике, окруженном каменными стенами. Во внутреннем дворике перед входом в мечеть расположен фонтан. Купол мечети имеет диаметр 22 м, с четырех сторон его окружают полукупола.

Sultan Ahmet Camii (‹stanbul)

Bütün dünyada “mavi cami” olarak bilinen I. Ahmed'in yapt›rd›¤› cami, medrese darühkurra, S›byan mektebi, türbe, dükkanlar hamam, darüflflifa, imaret ve üç sebilden oluflan külliyedir. Sultanahmed Cami mimar Sedefkar Mehmed A¤a taraf›ndan yap›ld›, 1609'da bafllanan cami 1617'de, di¤er yap›lar›n tümü 1620'de tamamland›. Duvarlarla çevrili bir d›fl avlunun içinde yer alan cami, her ikisi de kareye yak›n planl› bir ibadet mekan› ile bir flad›rvan avlusundan oluflur. ‹badet mekan›n› örten 22 metre çap›ndaki orta kubbe dört yapmadan yar›m kubbelerle çevrilidir.

Bu ve benzeri medeniyetler ço¤umuzun anlamakta zorluk çekti¤i bir yap›ya sahipler. Kendi d›fl›m›zdakini ö¤renmeyi lüks sayd›¤›m›z müddetçe bu böyle devam edecek ve insanl›k bir gün kendine yabanc› kalacak. Tarihte bu “birbirini bilme” yeteri kadar yap›labilseydi, belki bugün insanlar daha sayg›l› olabileceklerdi. ‹nsana sadece “yürüyen varl›klar” olarak bakmak onu anlamak için yetersiz kal›yor. Arkada kalan izler ise okumaya, alg›lanmaya muhtaç. Konuflarak duygu ve düflüncelerini yeteri kadar aç›klayabilme yetene¤ine sahip insan, nedense garip bir flekilde bu dile bir de izler, semboller ekliyor. Karfl›n›zdakini “anlad›m” dedi¤iniz anda, asl›nda o kadar da anlamad›¤›n›z ortaya ç›k›veriyor. Derken, az evvel tarihi eserlerin yapt›¤› gibi, bu sefer de, asl›nda

ne demek istedi¤inizi anlatmaya çabal›yorsunuz. Yapt›¤›n›z tekrarlar bu diyalogda sizi strese, ayr›flmalara, tart›flmalara ve bazen de çat›flmalara sürüklüyor. Yoksa insanlar konuflmay› m› bilmiyorlar? ‹flte kültürün bir parças› sayd›¤›m›z eflyalar, binalar ve kal›nt›lar size “ötekini” anlamakta yard›mc› oluyor. Bugün beraber yaflad›¤›m›z her insan› geçmiflten gelen bir varis olarak de¤erlendirdi¤imizde, hayat› anlamak için ona ne kadar da ihtiyac›m›z oldu¤unu fark ediyoruz. Yani huzurlu ve bilinçli bir yaflam›n tek garantisi, “medeniyet” kelimesiyle terimlefltirdi¤imiz hayatta yan›m›zdaki insan›n bize yoldafll›k etmesidir. Camileri gezerken, kiliseyi, arkas›ndan havray› gezmek ve sonrada kendine bir yaflam portresi çizmek her kiflinin kar› de¤ildir. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ФОТО: ХАЛИТ ОМЕР ДЖАМСЫ FOTO⁄RAF: HAL‹T ÖMER CAMCI

kültüre yolculuk путешествие в культуру

стамбул istanbul был «первым» bir “ilk”tir

Сулейман Фарук Гонджуоглу

Председатель Центра изучения истории культуры Стамбула (Турция).

Süleyman Faruk Göncüo¤lu

‹stanbul Kültür Tarihi Araflt›rmalar› Merkezi (Türkiye).

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Дворец Топкапы Topkap› Saray›

Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ëÚ‡Ï·ÛÎ Ó·Î‡‰‡Î ‚ÒÂÏË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÏË ÛÒÎÓ‚ËflÏË ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÒÚ‡Ú¸ ÍðÛÔÌ˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ˆÂÌÚðÓÏ ÚÓð„Ó‚ÎË. ÇÂ‰¸ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ ÓÌ ‚ Ò‡ÏÓÏ ÒÂð‰ˆÂ ÏÓðÒÍËı Ë ÒÛıÓÔÛÚÌ˚ı ÔÛÚÂÈ, Ò‚flÁ˚‚‡˛˘Ëı ëÂ‚Âð Ë û„, á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ. Ö˘Â ‚ ‰ðÂ‚ÌËÂ ‚ðÂÏÂÌ‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ ËÏÂÎ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â, ıÓðÓ¯Ó Á‡˘Ë˘ÂÌÌ˚Â ÏÓðÒÍËÂ ÔÓðÚ˚, Ò‡Ï˚Â ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ËÁ ÍÓÚÓð˚ı «äÂð‡Ò» (êÓ„) Ë «ïðËÒÓÍÂð‡Ò» (áÓÎÓÚÓÈ êÓ„). ç‡ Á‡ðÂ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl „ÓðÓ‰ ·˚ÒÚðÓ ÒÚ‡Î ÓÊË‚ÎÂÌÌ˚Ï ÚÓð„Ó‚˚Ï ÔÂðÂÍðÂÒÚÍÓÏ ÏÂÊ‰Û óÂðÌ˚Ï Ë ù„ÂÈÒÍËÏ ÏÓðflÏË, Ó·˙Â‰ËÌË‚ ‚ ÒÂ·Â ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓð„Ó‚Ó„Ó Ë ‚ÓÂÌÌÓ-ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÌÚð‡. èÓÒÓÎ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓ„Ó ÍÓðÓÎfl ä‡ðÎ‡ V ÅÛÒ·ÂÍ, ÓÚÔð‡‚Ë‚¯ËÈÒfl ‚ éÒÏ‡ÌÒÍÛ˛ ËÏÔÂðË˛ ‰Îfl ‚ÒÚðÂ˜Ë Ò ÒÛÎÚ‡ÌÓÏ ëÛÎÂÈÏ‡ÌÓÏ ÇÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚Ï, ÔðË ‚Ë‰Â ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ‚ÓÒÍÎËÍÌÛÎ: «ùÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÔðÓÒÚÓ ÒÓÁ‰‡Ì ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÒÚ‡Ú¸ ÒÚÓÎËˆÂÈ ÏËð‡». ñ‡ð¸ „ÓðÓ‰Ó‚ – ëÚ‡Ï·ÛÎ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ˚ÏË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË Ë Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓÈ Íð‡ÒÓÚÓÈ. ëÚ‡Ï·ÛÎ Ì‡Á˚‚‡ÎË ð‡ÁÌ˚ÏË ËÏÂÌ‡ÏË, Ó·˘ÂÂ ˜ËÒÎÓ ÍÓÚÓð˚ı ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ 135. ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÌËı: çÓ‚˚È êËÏ, äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸, êÓÏ‡äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÛÏ, ÄÒËÚ‡ÌÂ, ÇËÁ‡ÌÚËÈ, ÄÒËÚ‡ÌÂ-Ë ë‡‡‰ÂÚ («èÓðÓ„ ÅÎ‡„Ó‰ÂÌÒÚ‚Ëfl»), ÑÂð-ë‡‡‰ÂÚ («ÉÓðÓ‰

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ë˜‡ÒÚ¸fl»), ÄÎ¸-î‡ðÛÍ, Ñ‡ðÛÎ¸-ï‡ÎËÙ‡Ú, àÒÎ‡Ï·ÓÎ, äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌËÂ... á‡ 2700-ÎÂÚÌ˛˛ ËÒÚÓðË˛ Ì‡ Â„Ó ‰ÓÎ˛ ‚˚Ô‡ÎÓ ·˚Ú¸ ÒÚÓÎËˆÂÈ ÚðÂı ÍðÛÔÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚ‡Î ÔÂð‚˚Ï ‚ ËÒÚÓðËË ÏÂ„‡ÔÓÎËÒÓÏ, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ „ÓðÓ‰ ÓÒÚ‡‚‡ÎÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı „ÛÒÚÓÌ‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ ÔÎ‡ÌÂÚ˚. èÂð‚‡fl ÔÓ‰‚Ó‰Ì‡fl ÎÓ‰Í‡, ÔÂð‚˚È ÎÂÚ‡˛˘ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÔÂð‚˚È ÏÓÒÚ Ë Â˘Â ÏÌÓ„Ó ‚ÒÂ„Ó «ÔÂð‚Ó„Ó» Ë «Ò‡ÏÓ„Ó» ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ ëÚ‡Ï·ÛÎÛ. é‰ÌËÏ ËÁ ËÌÚÂðÂÒÌ˚ı ÔðËÏÂðÓ‚ «ÔÂð‚˚ı» ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ ÔÂ˘ÂðÛ üð˚Ï-ÅÛð„‡Á ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ. ëÚ‡Ï·ÛÎ - Ó‰ËÌ ËÁ ÔÂð‚˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÑðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂ ÒÎÂ‰˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ Ö‚ðÓÔÂ ·˚ÎË ÓÚÍð˚Ú˚ ‚ ÔÂ˘ÂðÂ üð˚Ï-ÅÛð„‡Á Ì‡ ·ÂðÂ„Û ÓÁÂð‡ äÛ˜ÛÍ˜ÂÍÏÂ‰ÊÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÒÂÈ˜‡Ò Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ˜ÂðÚÂ „ÓðÓ‰‡. éÌË ÛıÓ‰flÚ ‰‡ÎÂÍÓ ‚ „ÎÛ·¸ ËÒÚÓðËË, Í ÌÂÓÎËÚÛ. á‰ÂÒ¸ Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂ Ì‡ıÓ‰ÍË, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ËÒÚÓðËÂÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë Ö‚ðÓÔ˚. ÇÓÁð‡ÒÚ ÒÎÂ‰Ó‚ ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‰ÂÒ¸ ·ÓÎÂÂ 300 Ú˚Ò. ÎÂÚ. ÑÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl ˝Ú‡ ÔÂ˘Âð‡ ÒÎÛÊËÎ‡ ÏÂÒÚÓÏ ÔÓÍÎÓÌÂÌËfl Ë ·˚Î‡ ÔðË·ÂÊË˘ÂÏ ‰Îfl Î˛‰ÂÈ. éÍÓÎÓ 7500 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, Ò ÔÂðÂıÓ‰ÓÏ Î˛‰ÂÈ Í ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚË‚Ì˚Ï Á‡ÌflÚËflÏ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËÂÏ, ÓÌ‡ ÒÚ‡Î‡ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÊËÎË˘‡. éÒÌÓ‚‡ÚÂÎflÏË „ÓðÓ‰‡ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl

‹

stanbul eski ça¤lardan beri flehir, hele de bir ticaret flehri kurmak için aranan bütün özelliklere sahipti. Do¤udan bat›ya, kuzeyden güneye uzanan deniz ve kara yollar›n›n tam merkezi. Korunakl› limanlar›, özellikle de o zamanlar Keras (Boynuz) ya da Hrisokeras (Alt›n Boynuz) ad›n› tafl›yan, dünyada efline az rastlanan do¤al bir liman› vard›. Kurulufl döneminde ‹stanbul Karadeniz ile Ege aras›nda yap›lan ticaretin kilit noktas› olmufl, hem ticari hem de askeri-stratejik üstünlükleri bir arada birlefltirivermiflti. Fransa Kral› V. Charles’›n Kanuni Sultan Süleyman’a gönderdi¤i elçi Busbecq, ‹stanbul’u gördü¤ünde “Dünyan›n baflkenti olmas› için yarat›lm›fl bir fiehir” diye nitelemifltir. ‹nsan› hayran b›rakan ‹stanbul, dünyan›n büyük flehirlerinin hiçbirine nasip olmayacak hususiyetleriyle “Alma Roma, Kostantinopolis, Roma Costantinum, Asitane, Bizantion, Dersaadet, el-Faruk, Darü’l Hilafe, ‹slambol, Kostantiniyye” gibi 135 dolay›nda ad ve unvana sahip tek ve benzeri olmayan bir flehirdir. 2700 y›ll›k tarih içerisinde üç büyük medeniyet ve imparatorlu¤a baflkentlik yapm›fl dünyan›n ilk mega flehri ol-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ÊËÚÂÎË „ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÒ‡ åÂ„‡ð˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚ 685-680 „„. ‰Ó Ì.˝. ÔÂðÂÒÂÍÎË ÅÓÒÙÓð Ë ÓÒÌÓ‚‡ÎË ÔÓÒÂÎÂÌËÂ ä‡ÎÍÂ‰ÓÌ, Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÂÈ˜‡Ò ð‡ÒÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl ð‡ÈÓÌ ä‡‰˚ÍfiÈ. ÑðÛ„‡fl „ðÛÔÔ‡ ÏÂ„‡ðˆÂ‚ ÔÓ‰ ÔðÂ‰‚Ó‰ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ ÅËÁ‡Ò‡ ÓÒÌÓ‚‡Î‡ ‚ 660-657 „„. ‰Ó Ì.˝. ‚ ð‡ÈÓÌÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó Ï˚Ò‡ ë‡ð‡È·ÛðÌÛ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÔÓÎËÒ. ÑÓ II ‚. Ì. ˝. „ÓðÓ‰ ÌÓÒËÎ ËÏfl Ò‚ÓÂ„Ó ÔÂð‚Ó„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl, Ì‡Á˚‚‡flÒ¸ ÅËÁ‡ÌÚËÓÌÓÏ. àÁ ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÏËÙ‡ ÛÁÌ‡ÂÏ Ó ÅËÁ‡ÌÚËÓÌÂ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ. ÜËÚÂÎË „ÓðÓ‰‡„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ åÂ„‡ð˚ ‚Ó „Î‡‚Â Ò ˆ‡ðÂÏ ÅËÁ‡ÒÓÏ ÓÚÔð‡‚Îfl˛ÚÒfl ‚ ÔÛÚ¸ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÌÓ‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰. é ÚÓÏ, „‰Â ÎÛ˜¯Â ÒÚðÓËÚ¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰, ÓÌË ðÂ¯ËÎË ÒÔðÓÒËÚ¸ Û ‰ÂÎ¸ÙËÈÒÍÓ„Ó Óð‡ÍÛÎ‡. éð‡ÍÛÎ ÓÚ‚ÂÚËÎ: «ç‡ÔðÓÚË‚ Íð‡fl ÒÎÂÔ˚ı». èÓÒÎÂ ‰ÓÎ„Ëı ·ÎÛÊ‰‡ÌËÈ ÏÂ„‡ðˆ˚ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ Ì‡ ıÓÎÏÂ Ï˚Ò‡ ë‡ð‡È·ÛðÌÛ, „‰Â ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ Ñ‚ÓðÂˆ-ÏÛÁÂÈ íÓÔÍ‡Ô˚. éÌË ·˚ÎË ÓÍÓÎ‰Ó‚‡Ì˚ Íð‡ÒÓÚÓÈ ˝ÚËı ÏÂÒÚ. ç‡ÔðÓÚË‚ ˝ÚÓ„Ó Ï˚Ò‡, Ì‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÏ ·ÂðÂ„Û ÅÓÒÙÓð‡, ÓÌË Û‚Ë‰ÂÎË ä‡ÎÍÂ‰ÓÌ. àÏ ÔÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈ ÒÎÂÔÓÚÓÈ ÚÓ, ˜ÚÓ, ‚Ë‰fl Ú‡ÍÓÂ ÔðÂÍð‡ÒÌÓÂ ÏÂÒÚÓ, Í‡Í ë‡ð‡È·ÛðÌÛ, Í‡ÎÍÂ‰ÓÌˆ˚ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ Ì‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÈ ÒÚÓðÓÌÂ ÅÓÒÙÓð‡. åÂ„‡ðˆ˚ ÒÓ˜ÎË ˝ÚÓ ÒÎÂÔÓÚÓÈ Ë, ÒÎÂ‰Ûfl ÔðÂ‰ÒÍ‡Á‡ÌË˛ ‰ÂÎ¸ÙËÈÒÍÓ„Ó Óð‡ÍÛÎ‡, ÓÒÌÓ‚‡ÎË ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰ Ì‡ ıÓÎÏÂ Ï˚Ò‡ ë‡ð‡È·ÛðÌÛ. ÉÓðÓ‰ ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì ‚ ˜ÂÒÚ¸ ˆ‡ðfl ÏÂ„‡ðˆÂ‚ – ÅËÁ‡Ò‡. í‡ÍËÏ ·˚Î ‰ðÂ‚ÌËÈ ëÚ‡Ï·ÛÎ. ë ÚÂ˜ÂÌËÂÏ ‚ðÂÏÂÌË „ÓðÓ‰

ÔðÂ‚ð‡ÚËÎÒfl ‚ ÍÛÁÌËˆÛ «ÔÂð‚˚ı». êËÏÒÍËÈ ËÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I ‚ÔÂð‚˚Â Ò‰ÂÎ‡Î ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚÓÎËˆÂÈ ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÏÔÂðËË. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ·˚Î‡ ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ Í‡ÔËÚ‡Î¸Ì‡fl ðÂÍÓÌÒÚðÛÍˆËfl „ÓðÓ‰‡, ‰ÎË‚¯‡flÒfl ¯ÂÒÚ¸ ÎÂÚ, Ò 324 ÔÓ 330 „„. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ „ÓðÓ‰ ‚˚ðÓÒ Ì‡ ˜ÂÚ˚ðÂ ˝Ú‡Ê‡ Ë 11 Ï‡fl 330 „. ·˚Î Ó·˙fl‚ÎÂÌ ÒÚÓÎËˆÂÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. èÓÒÎÂ Ôð‡Á‰ÌÂÒÚ‚ ÔÓ ÒÎÛ˜‡˛ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÌÓ‚ÓÈ ÒÚÓÎËˆ˚, ÍÓÚÓð˚Â ‰ÎËÎËÒ¸ 40 ‰ÌÂÈ, ÒÚÓÎËˆ‡ ËÏÔÂðËË ËÁ êËÏ‡ ·˚Î‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔÂðÂÌÂÒÂÌ‡ Ò˛‰‡, Ë „ÓðÓ‰ ÔÓÎÛ˜ËÎ Ì‡Á‚‡ÌËÂ çÓ‚˚È êËÏ. èÓÁ‰ÌÂÂ ÓÌ ·˚Î ÔÂðÂËÏÂÌÓ‚‡Ì ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸. íÂÔÂð¸ ÓÌ ÒÚ‡Î ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl Â˘Â ·˚ÒÚðÂÂ. 27 Ï‡ðÚ‡ 425 „. ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ ËÏÔÂð‡ÚÓð îÂÓ‰ÓÒËÈ II Û˜ðÂ‰ËÎ ‚˚Ò¯Û˛ ¯ÍÓÎÛ – ÄÛ‰ËÚÓðËÛÏ, ÍÓÚÓð‡fl ÒÚ‡Î‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÂð‚˚Ï Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÓÏ, ‰Îfl ð‡·ÓÚ˚ ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðË„Î‡ÒËÎË 31 ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó Û˜ÂÌÓ„Ó ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË. Ç ÄÛ‰ËÚÓðËÛÏÂ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÎËÒ¸ „ðÂ˜ÂÒÍ‡fl Ë Î‡ÚËÌÒÍ‡fl ðËÚÓðËÍ‡ Ë „ð‡ÏÏ‡ÚËÍ‡, Ôð‡‚Ó Ë ÙËÎÓÒÓÙËfl. Ç 1045 „. ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ ‚ÔÂð‚˚Â ·˚Î‡ ÓÚÍð˚Ú‡ ‚˚Ò¯‡fl ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍ‡fl ¯ÍÓÎ‡. íÓÎ¸ÍÓ ÒÔÛÒÚfl ÒÓÚÌË ÎÂÚ Ö‚ðÓÔ‡ ÒÏÓ„Î‡ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÚÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ÍÓÚÓð˚Ï Ó·Î‡‰‡Î‡ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl, ÒÓÁ‰‡‚¯‡fl ÔÂð‚˚Â ‚ ÏËðÂ ‚˚Ò¯ËÂ Û˜Â·Ì˚Â Á‡‚Â‰ÂÌËfl. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸ ÒÚ‡Î ÔÂð‚˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ, „‰Â Ó·ðÂÎÓ Ôð‡‚‡ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó,

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ma özelli¤inin yan›nda, yüzy›llar boyu dünya flehirleri aras›nda en kalabal›k nüfusu bar›nd›ran flehri olmay› da sürdürmüfltür. ‹lk denizalt›, ilk uçan insan, ilk köprü vs. sayabildiklerimiz, sayamad›klar›m›z ya da flu an hat›rlayamad›¤›m›z birçok ilk ve en ‹stanbul tarihinde oldu¤u kadar dünya tarihinde de birer ilk ve en olarak yerini al›r. ‹nsanl›k tarihini ilgilendiren bu ilklerden en önemlisi olarak ilk karfl›laflaca¤›m›z örnek ‹stanbul’daki Yar›mburgaz Ma¤aras›’d›r. Avrupa’n›n insanl›k tarihinin oluflmas›ndaki ilk durak olarak karfl›m›zda beliriverir. ‹stanbul’da insan kültürüne ait ilk izlerinin görüldü¤ü Küçükçekmece Gölü kenar›nda bulunan Yar›mburgaz Ma¤aras› Avrupa k›tas›n›n insanl›k tarihinin de ilk izlerini oluflturur. Neolitik ve Kalkolitik dönemlere ait olan bu izler yafll› dünyan›n tarihi içerisinde uzar gider. Yak›ndo¤u ve Avrupa’n›n da en eski buluntu yerlerindendir. Günümüzden 300 bin y›l öncesine kadar uzanan, insan yerleflim izlerine rastlan›ld›¤› bu ma¤ara uzun dönem bar›nak ve tap›nak olarak kullan›lm›fl, 7500 y›l öncesinden bafllayarak, tar›m kültürüne geçen insanlara mesken olmufltur. ‹stanbul’un ilk kurucular› olarak ka-

Акведук Валентина (Боздоган) Valens (Bozdo¤an) Kemeri

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó ÔðÂÍð‡ÚËÎË Ë ÔðÂÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Ú‚ÓÂÏÛ „ÓðÓ‰Û ‚Î‡ÒÚ¸ Ë ÒËÎÛ êËÏ‡. ïð‡ÌË ıðËÒÚË‡Ì. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ Ì‡ ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÓÚ Ì‡¯ÂÒÚ‚ËÈ Ë ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÂÈ». ÔðÓÒÔÂÍÚÂ, ÔðÓıÓ‰fl˘ÂÏ ÏËÏÓ ÏÂ˜ÂÚÂÈ ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÔðÂ‰‡ÌË˛, Ï‡Ú¸ ëÛÎÚ‡Ì‡ ÄıÏÂÚ‡ Ë Å‡flÁË‰‡, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ – ËÏÔÂð‡ÚËˆ‡ ÖÎÂÌ‡ ÍÓÎÓÌÌ‡ óÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯, ‰‡‚¯‡fl Ì‡Á‚‡ÌËÂ ÔðË‚ÂÁÎ‡ ËÁ Ô‡ÎÓÏÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏ ÏËÍðÓð‡ÈÓÌÛ. Ç ÔÂðËÓ‰ ð‡Òˆ‚ÂÚ‡ Ùð‡„ÏÂÌÚ ÍðÂÒÚ‡, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ·˚Î ð‡ÒÔflÚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ˝Ú‡ ÍÓÎÓÌÌ‡ ·˚Î‡ àËÒÛÒ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ÔðÂ‰ÏÂÚ˚, ÔðË‚ÂÁÂÌ‡ ËÁ îðË„ËË ‚ êËÏ Ë ÍÓÚÓð˚Â, ÔÓ ÔðÂ‰‡ÌË˛, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡ÎË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ Û ıð‡Ï‡ ÄÔÓÎÎÓÌ‡. äÓÎÓÌÌÛ àËÒÛÒÛ ïðËÒÚÛ. ëÔÛÒÚfl „Ó‰˚, ˜ÚÓ·˚ ‚ÂÌ˜‡Î‡ ÒÚ‡ÚÛfl ÄÔÓÎÎÓÌ‡, ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ˝ÚË ˆÂÌÌ˚Â ðÂÎËÍ‚ËË, ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ëÓÎÌˆÂ. àÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ Á‡ıÓðÓÌËÎ Ëı ÔÓ‰ ÍÓÎÓÌÌÓÈ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I ÔðË‚ÂÁ ˝ÚÛ ÍÓÎÓÌÌÛ ËÁ óÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯. êËÏ‡. 11 Ï‡fl 330 „. ÍÓÎÓÌÌ‡ Ò ÉÓÒÚË‚¯‡fl ‚ XIX ‚. ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ÏËÒÒ ‚Ó‰ðÛÊÂÌÌÓÈ Ì‡ ÌÂÈ ÒÚ‡ÚÛÂÈ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡ è‡ð‰Ó ÔËÒ‡Î‡ ‚ Ò‚ÓËı ÏÂÏÛ‡ð‡ı: ·˚Î‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ Ì‡ „Î‡‚ÌÓÈ ÔÎÓ˘‡‰Ë «èðÓıÓ‰fl ÏËÏÓ óÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯‡, „ÓðÓ‰‡. ıðËÒÚË‡ÌÂ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ÍðÂÒÚflÚÒfl, Ç 330 „. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ ÔðËÌflÎ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‚ÂðflÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ÍÓÎÓÌÌÓÈ ÔÂðÂÌÂÒÚË ÒÚÓÎËˆÛ ËÏÔÂðËË ËÁ êËÏ‡ ‚ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ˜‡ÒÚË ÍðÂÒÚ‡, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ·˚Î äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸. éÌ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ð‡ÒÔflÚ ïðËÒÚÓÒ». åËÒÒ è‡ð‰Ó Ú‡ÍÊÂ ðÂÍÓÌÒÚðÛËðÓ‚‡Î „ÓðÓ‰, ÍÓÚÓðÓÏÛ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚ Ó ÌÂ·ÓÎ¸¯Ëı Û„ÎÛ·ÎÂÌËflı ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÒÛÊ‰ÂÌÓ ·˚ÎÓ ÒÚ‡Ú¸ ‚ÓÍðÛ„ ÍÓÎÓÌÌ˚. àÏÔÂð‡ÚÓð å‡ÌÛËÎ I Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÂÏ ÍðÛÔÌ˚ı ÔÂðÂÏÂÌ ‚ ÏËðÂ Ë äÓÏÌËÌ (1143-1180) ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡Î êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç ÌÓ‚ÓÏ „ÓðÓ‰Â Ô‡ÏflÚÌËÍ Ë Û‚ÂÌ˜‡Î ÍðÂÒÚÓÏ, ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó, ËÏÔÂð‡ÚÓð ÔÓÒÚðÓËÎ ÔÎÓ˘‡‰¸, ÍÓÚÓðÛ˛ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ‚ÂÍ‡ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ Ì‡Á‚‡Î Ò‚ÓËÏ ËÏÂÌÂÏ (îÓðÛÏ ËÏÔÂðËË, ÍÓÎÓÌÌ‡ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÛÒ). ç‡ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ ÔÎÓ˘‡‰Ë ·˚Î‡ ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ ÒÚ‡ÚÛfl Ò ËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚ¸ Í‡Í ÔÛðÔÛðÌ˚Ï «äðÂÒÚÓ‚‡fl ÔÓÒÚ‡ÏÂÌÚÓÏ – ˝ÚÓ ÍÓÎÓÌÌ‡». ·˚Î ˆ‚ÂÚ ËÏÔÂð‡ÚÓðÒÍÓÈ Центр ‰ËÌ‡ÒÚËË, ÍÓÚÓð˚È планеты Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ˆ‚ÂÚÓÏ ç‡ ÔÎÓ˘‡‰Ë ëÛÎÚ‡Ì ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ÄıÏÂÚ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Í‡ÏÂÌ¸, ÍÓÚÓð˚È ëÚ‡ÚÛfl ·˚Î ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ Ú‡Ï äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ Â˘Â ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆ‡ÏË, ËÁÓ·ð‡Ê‡Î‡ Ò˜ËÚ‡‚¯ËÏË ˝ÚÓ „ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ·Ó„‡ ÏÂÒÚÓ ˆÂÌÚðÓÏ ÄÔÓÎÎÓÌ‡ ÉÂÎËÓÒ‡. ÔÎ‡ÌÂÚ˚. íÂÏ Ç ÎÂ‚ÓÈ ðÛÍÂ ÓÌ Ò‡Ï˚Ï ÓÌ ÒÚ‡Î ‰ÂðÊ‡Î ¯‡ð Ò ÚÓ˜ÍÓÈ ÓÚÒ˜ÂÚ‡ ËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂÏ ð‡ÒÒÚÓflÌËfl. ÍðÂÒÚ‡, ‚ Ôð‡‚ÓÈ – ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÍÓÔ¸Â. ëÚ‡ÚÛfl ÒÚ‡Î‡ ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆ‡Ï, Ú‡Ï ÔÂð‚˚Ï Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl «ÌÛÎÂ‚ÓÈ Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ, ÍËÎÓÏÂÚð». í‡Í Í‡Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚ ð‡ÒÒÚÓflÌËÂ ‚ ÚÓ ÌÓ‚ÓÈ ÒÚÓÎËˆÂ ‚ðÂÏfl ËÁÏÂðflÎÓÒ¸ ‚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ÏËÎflı, ÚÓ ˝ÚÓÚ ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ˝Ú‡ Í‡ÏÂÌ¸ ÔÓÎÛ˜ËÎ ÒÚ‡ÚÛfl ÒÚ‡Î‡ Ì‡Á‚‡ÌËÂ ÔÂð‚˚Ï «åËÎËÛÏ». Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ ‚ ê‡ÒÒÚÓflÌËfl ÓÚ ËÒÚÓðËË åËÎËÛÏ‡ ‰Ó ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡. ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı Ë ç‡‰ÔËÒ¸, ‚‡ÊÌ˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ Ë ÔÓfl‚Ë‚¯‡flÒfl ‰ðÛ„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÔÓÁ‰ÌÂÂ, „Î‡ÒËÎ‡: ÙËÍÒËðÓ‚‡ÎËÒ¸ Ë «àËÒÛÒ! í˚ – ıð‡ÌËÎËÒ¸ ‚ Á‰‡ÌËË, ÒÓÁ‰‡ÚÂÎ¸ Ë ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌÓÏ ‚Î‡‰ÂÎÂˆ ÏËð‡. ÚÛÚ ÊÂ. ä‡ðÚ˚, à ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Â ‚ ÚÓ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Чемберлиташ (Колонна Константина) ‚ðÂÏfl, Ú‡ÍÊÂ ÚÂ·Â. ü ÔÓ‰‡ðËÎ Çemberlitafl

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Девичий камень (Колонна Марциануса) K›ztafl›

bul etti¤imiz Megaral›lar, yeni bir yurt kurmak üzere geldikleri Bo¤aziçi’ni geçerek, M.Ö. 685-680 y›llar› aras›nda ilk önce Kad›köy’ü (Kalkedon) kurmufllard›. Bunu takip eden M.Ö. 660-657 y›llar› aras›nda da bir baflka Megaral› grubun lideri Byzas (Bizas) taraf›ndan, Sarayburnu’nun bulundu¤u yerde bugünkü ‹stanbul flehri kurulmufltur. ‹flte bu nedenle bu flehir kurucusundan dolay› II. yüzy›la kadar “Byzantion” (Bizantion) olarak adland›r›lm›flt›r. Sarayburnu hakk›nda, eski Yunan mitolojisinden gelme; eski tarihçi ve co¤rafyac›lar›n yazd›¤› bir efsanede flunlar belirtilir: Eski Yunanistan’da bulunan Megaral›lar bafllar›nda krallar› Byzas oldu¤u halde, yeni bir flehir kurmak üzere yola ç›karlar. Daha önce, Delfi kahinine kuracaklar› flehrin nerede olabilece¤ini sorarlar. Kahin “Körler memleketinin karfl›s›” cevab›n› verir. Megaral›lar dolafla dolafla Sarayburnu’na, bugünkü Topkap› Saray›’n›n bulundu¤u tepeye gelirler. Buraya hayran kal›rlar. Ve karfl› sahilde Kalkedon flehrini görürler. Sarayburnu dururken Kalkedonyal›lar›n orada flehir kurmalar›n› körlük olarak nitelendirirler. Kahinin bahsetti¤i “körler memleketi”nin buras›; “Kalkedon” oldu¤una karar vererek flehirlerini Sarayburnu’nda kurarlar. fiehrin ad›n› da krallar›n›n ad› olan “Byzas” koyarlar. ‹lk ‹stanbul, budur. Her iki efsane de ‹stanbul’un ilk

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÎË ð‡ÒÒÚÓflÌËfl ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ åËÎËÛÏ‡. èÛÚÌËÍË, ÒÓ·Ëð‡‚¯ËÂÒfl ‚ ‰‡Î¸ÌËÈ ÔÛÚ¸, ËÁÛ˜‡ÎË ÔÓ ˝ÚËÏ Í‡ðÚ‡Ï Ï‡ð¯ðÛÚ Ë ÏÓ„ÎË ÍÛÔËÚ¸ ÍÓÔË˛ Í‡ðÚ˚. ç‡ÒÂÎÂÌËÂ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÂðËÎÓ, ˜ÚÓ ÏÂÒÚÓ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌËfl åËÎËÛÏ‡ Ë ÂÒÚ¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ˆÂÌÚð ÔÎ‡ÌÂÚ˚, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÔðË˜ËÌ ÒÓÓðÛÊÂÌËfl ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ıð‡Ï‡ ÄÈfl-ëÓÙËfl ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ åËÎËÛÏ‡.

Корабли, «плывущие» по суше á‡ÎË‚ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ Ë ÍÓð‡·ÎË, ÓÍ‡Á‡‚¯ËÂÒfl ‚ ˝ÚÓÏ Á‡ÎË‚Â, Ò˚„ð‡ÎË ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ÔðË ‚ÁflÚËË ÚÛðÍ‡ÏË ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. èÂðÂÔð‡‚‡ ÒÛÎÚ‡ÌÓÏ åÂıÏÂ‰ÓÏ î‡ÚËıÓÏ „‡ÎÂð ‚ ÔðÓÎË‚ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó‰ÌÛ ËÁ Î˛·ÓÔ˚ÚÌ˚ı ‚ÓÂÌÌ˚ı ÓÔÂð‡ˆËÈ Ë Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ËÒÚÓðËË ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ÂðÒËÈ Ï‡ð¯ðÛÚ‡ ÍÓð‡·ÎÂÈ, ÔÂðÂÔð‡‚ÎÂÌÌ˚ı ÔÓ ÒÛ¯Â. á‡ÎË‚ ÑÓÎÏ‡·‡ı˜Â, Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl ð‡ÒÍËÌÛÎÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚È ·ÂðÂ„, ‚˚ıÓ‰ËÎ ÔÓ‰ ÌÂ·ÓÎ¸¯ËÏ Ì‡ÍÎÓÌÓÏ Í Í‚‡ðÚ‡ÎÛ, ËÁ‚ÂÒÚÌÓÏÛ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ ï‡ð·ËÂ (ÌÂ‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ÔÎÓ˘‡‰Ë í‡ÍÒËÏ). Ñ‡ÎÂÂ ÔÛÚ¸ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎÒfl ˜ÂðÂÁ Ì˚ÌÂ¯ÌËÈ Í‚‡ðÚ‡Î ÑÓÎ‡Ô‰ÂðÂ Ë ‚˚ıÓ‰ËÎ Í ·ÛıÚÂ ä‡Ò˚Ï-è‡¯‡. ÉÓ‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ Ï‡ð¯ðÛÚ Ë ‚˚‚ÂÎ ÚÛðÂˆÍËÂ „‡ÎÂð˚ Í ÔðÓÎË‚Û áÓÎÓÚÓÈ êÓ„.

Первые стамбульские мосты èÂð‚˚Â ÔÓÔ˚ÚÍË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÏÓÒÚÓ‚ Ì‡‰ Á‡ÎË‚ÓÏ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ Ë ÔðÓÎË‚ÓÏ ÅÓÒÙÓð ·˚ÎË ÔðÂ‰ÔðËÌflÚ˚ Â˘Â ‚ V-VII ‚‚. èÂð‚˚È ÏÓÒÚ Ì‡‰ áÓÎÓÚ˚Ï êÓ„ÓÏ ·˚Î ‰ÂðÂ‚flÌÌ˚Ï Ë Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ð‡ÈÓÌ‡ ÄÎË·ÂÈÍfiÈ. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Í‡Í «ÇÂð·Î˛ÊËÈ ÏÓÒÚ», ‚ ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍËı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ÓÌ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚÒfl Í‡Í «åÓÒÚ ûÒÚËÌË‡Ì‡» ËÎË «åÓÒÚ ä‡ÎÎËÌËÍ‡». ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ ÏÓÒÚ, ÔÂðÂ·ðÓ¯ÂÌÌ˚È ˜ÂðÂÁ Ò‡ÏÛ˛ „ÎÛ·ÓÍÛ˛ Ë ·ÓÎÓÚËÒÚÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ áÓÎÓÚÓ„Ó êÓ„‡, ÔÓÁ‰ÌÂÂ ·˚Î Á‡ÏÂÌÂÌ Í‡ÏÂÌÌ˚Ï ÏÓÒÚÓÏ. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚, ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛˘Ëı ˝ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ÌÂ Ì‡È‰ÂÌÓ. é‰ËÌ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÓÒÚÓ‚ ˜ÂðÂÁ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ ·˚Î ÔÓÒÚðÓÂÌ ÔðË ÒÛÎÚ‡ÌÂ åÂıÏÂ‰Â î‡ÚËıÂ (á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎÂ). ùÚÓ ·˚ÎÓ ‰ÂðÂ‚flÌÌÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÂ Ì‡ ÔÓÌÚÓÌ‡ı. åÓÒÚ ÒÓÂ‰ËÌflÎ ï‡ÒÍfiÈ Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌÓÈ. ùÚÓ ÏÓÒÚ ·˚Î ÒÓÓðÛÊÂÌ åÂıÏÂ‰ÓÏ î‡ÚËıÓÏ ‰Îfl ÔÂðÂıÓ‰‡ Ì‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚È ·ÂðÂ„ Ë ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó

История Дикилиташа отражена на барельефах снование памятника Дикилиташ (Египетский обелиск) украшено барельефами, которые повествуют о том, как обелиск был привезен на Ипподром и установлен там при помощи канатов и лебедки. На одном из них изображен император Феодосий, справа от которого сидят два его сына – Аркадий и Гонорий, слева – император Западной Римской империи Валентиниан II. Им кланяются германские и персидские послы. На другой стороне император с венком в руках готовится вручить его победителю скачек. Сцены скачек также нашли место на барельефах. Надпись на греческом и латинском языках гласит, что обелиск был установлен за 32 дня.

Kabartmalarla Dikilitafl tarihi

ikilitafl’›n kaidesindeki kabartmalardan birinde tafl›n hipodrom’a getirilifli, halatlar ve bucurgatlar yard›m›yla yerine dikilifli tasvir ediliyor. Kaidenin di¤er yüzünde (sa¤da ve solda insanlar kral›n önünde e¤ilmifller) Persler ve Germenler imparator Theodosius ile sa¤›nda oturan o¤ullar› Arkadius ve Honorius’a ve solundaki Bat› Roma imparatoru II. Valentinianus’a sayg›lar›n› sunuyorlar. Bir baflka yüzde ise imparator bu kez ayaktad›r ve elinde birinciye verece¤i çelengi tutmaktad›r. Ayr›ca kabartmalarda hipodromdaki araba yar›fllar› tasvir edilmektedir. Kaidede yer alan Grekce ve Latince kitabede ise an›t›n dikilmesinin 32 gün sürdü¤ü ifade edilmekte.

Òð‡ÁÛ ÊÂ ·˚Î ð‡ÁÓ·ð‡Ì. òËðËÌ‡ ÏÓÒÚ‡ ·˚Î‡ Ú‡ÍÓ‚‡, ˜ÚÓ ÔÓ ÌÂÏÛ ÏÓ„ÎË Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ÔÂðÂÏÂ˘‡Ú¸Òfl ‰Ó ÔflÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ùÚÓÚ ÏÓÒÚ ·˚Î ÒÓÓðÛÊÂÌ ‚ 1453 „. ‚Ó ‚ðÂÏfl ÓÒ‡‰˚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ÚÛðÍ‡ÏË Ë Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÔÂð‚˚Ï ËÁ ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚ı ÚÛðÍ‡ÏËÓÒÏ‡Ì‡ÏË ‚ ˝ÚÓÏ „ÓðÓ‰Â ÏÓÒÚÓ‚.

Первое метро Ç 1871-1876 „„. ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ·˚Î ÔðÓÎÓÊÂÌ ÚÓÌÌÂÎ¸, ÒÓÂ‰ËÌfl˛˘ËÈ

olarak Sarayburnu’nda kuruldu¤unu hikaye eder. Tarihte zaman ilerledikçe ilk’ler ‹stanbul’u kuflat›r. Büyük Roma ‹mparator’u I. Konstantinus taraf›ndan ilk defa bir imparatorlu¤un baflkenti yap›lan ‹stanbul. M.S. 324-330 y›llar› aras›nda alt› y›ll›k bir yeniden infladan sonra, dört kat büyüyerek 11 May›s 330 tarihinde Büyük Roma’n›n baflkenti ol-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Центр планеты! На площади Султана Ахмета находится камень, который был установлен там еще византийцами, считавшими это место центром планеты. Тем самым он стал точкой отсчета расстояний.

Dünyan›n Ortas›! Bugünkü Sultanahmet meydan›nda yer alan Bizans›lar›n dikti¤i Milium an›t› dünyan›n merkezi (s›f›r noktas›) say›l›rd› ve tüm mesafeler buradan bafllanarak ölçülürdü.

Konstantinopolis H›ristiyanl›¤›n özgürlü¤e kavufltu¤u ilk flehir olma özelli¤ini de tarihe kaz›yacakt›r. Bugünkü Sultanahmet ve Beyaz›t Meydan› aras›nda uzanan caddenin bir kenar›nda yer alan ve bu semte ad›n› veren Çemberlitafl an›t›, Roma’n›n dünyaya yay›ld›¤› y›llarda Frîgya’dan al›narak Roma’daki Apollon Tap›na¤› önüne dikilmiflti. Üzerinde, günefli selamlar vaziyette Tanr› Apollon’un heykeli bulunuyordu. I. Konstantinus Konstantinopolis’i yeniden imar ederken bu sütunu Roma’dan getirtmifl ve 11 May›s 330 tarihinde flimdiki yerine dikerek üzerine kendi heykelini koydurmufltu. Miladi 330 y›l›nda Büyük Roma’n›n baflkentini Konstantinopolis’e tafl›yan Konstantinus yeniden imar ettirdi¤i bu flehirde, Büyük Roma ‹mparatorlu¤u ve dünya tarihi içerisinde çok büyük de¤iflikliklere sebep olacak ilkleri de gerçeklefltirmifltir. Yeniden imar etti¤i kentte yani ‹stanbul’da kendi ad›na bir meydan (Constantinus Forumu) yapt›rm›flt›r. Bu meydan›n da ortas›na bir an›t diktirmiflti. Gövdesi, imparatorlara mahsus renk olan ve ‹stanbul’un rengi olarak kabul edilen erguvan rengindeydi.

ð‡ÈÓÌ˚ ä‡ð‡ÍfiÈ (É‡Î‡Ú‡) Ë ÅÂÈÓ„ÎÛ (èÂð‡). èÓ ÚÓÌÌÂÎ˛ ·˚Î ÔÛ˘ÂÌ ÔÓÂÁ‰. èÓÒÎÂ ÎÓÌ‰ÓÌÒÍÓ„Ó ÏÂÚðÓ, ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó ‚ 1863 „., Ë Ì¸˛ÈÓðÍÒÍÓ„Ó ÏÂÚðÓ, ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó ‚ 1868 „., ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓÂ ÏÂÚðÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚðÂÚ¸ËÏ ‚ ÏËðÂ ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚Ï Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï Úð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ. ÇÓÚ Í‡Í ·˚Î ÒÓÁ‰‡Ì ÚÓÌÌÂÎ¸: ‚ 1867 „. Ùð‡ÌˆÛÁÒÍËÈ ËÌÊÂÌÂð îÛ„ÂÌ ÄÌðË É‡‚‡Ì ð‡Áð‡·ÓÚ‡Î ÔðÓÂÍÚ ÔÓ‰ÁÂÏÌÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰ÓðÓ„Ë ‰ÎËÌÓÈ 573 Ï, ÍÓÚÓð‡fl ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Î‡ ÒÂ‰ËÌËÚ¸ ð‡ÈÓÌ É‡Î‡Ú‡ Ë ÅÂÈÓ„ÎÛ. ÖÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ ˝ÚÓÚ ÔÛÚ¸ ÔÂ¯ÍÓÏ ÔðÓ‰ÂÎ˚‚‡ÎË ‰Ó 40 Ú˚Ò. ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ˆÂ‚ Ë „ÓÒÚÂÈ „ÓðÓ‰‡. ê‡·ÓÚ˚ ÔÓ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û ÚÓÌÌÂÎfl ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎËÒ¸ Ò ‡‚„ÛÒÚ‡ 1871 ÔÓ Ë˛Î¸ 1874 „., Á‡ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ·˚ÎË Á‡ÍÓÌ˜ÂÌ˚ ‚ÒÂ ÁÂÏÎflÌ˚Â ð‡·ÓÚ˚ Ë ‚˚ÔÓÎÌÂÌ‡ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl Ó·ÎËˆÓ‚Í‡ ÒÚÂÌ ÚÓÌÌÂÎfl. 18 flÌ‚‡ðfl 1875 „. ÏÂÚðÓ ·˚ÎÓ ‚‚Â‰ÂÌÓ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ ÔðÓÂÍÚ‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ‡ 170 Ú˚Ò. ÎËð ÔÓ ‰ÂÌ¸„‡Ï ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË. éÚÍð˚ÚËÂ ÏÂÚðÓ ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‚ÓðÓÚÌÓÈ ÚÓ˜ÍÓÈ ‚ ð‡Á‚ËÚËË ÒÂÚË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ëÓÂ‰ËÌË‚¯ËÈ ä‡ð‡ÍfiÈ Ë ÅÂÈÓ„ÎÛ ÚÓÌÌÂÎ¸ Ë ÒÂÈ˜‡Ò ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒËÏ‚ÓÎÓ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

mufltur. Ve baflkent oluflu 40 gün süren e¤lencelerle kutlanmas›n›n ard›ndan da Roma ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti Roma’dan ‹stanbul’a tafl›nm›flt›r. O zaman verilen ad› ile ‹stanbul’a Yeni Roma (Nova Roma) dendi. Daha sonraki tarihlerde flehir “Konstantinopolis” olarak adland›r›ld›. Yeni bir imparatorluk flehri olan Konstantinopolis; dünya tarihinde art›k yeni ilklere imza atacakt›r. 27 Mart 425 tarihinde Bizans imparatoru II. Theodosius taraf›ndan ‹stanbul’da “Auditorium” ad›yla bugünkü manada 31 profesörün görev alaca¤› bir yüksek okul aç›lacakt›r. Bu okulda Latince ve Grekçe hitabet ve gramer, hukuk ve felsefe dersleri verilmeye bafllanm›flt›. 1045 y›l›nda da ‹stanbul’da ilk defa felsefe ve hukuk alan›mda e¤itim veren bir yüksek okul kurulmufltur. Dünyan›n ilk yüksek e¤itim müesseselerini kuran Bizans ‹mparatorlu¤u’ndaki e¤itimin kalitesi, di¤er Avrupa devletlerinde ancak yüzy›llar sonra gerçekleflebilecektir.

Konstantinus’un kendi ad›na diktirdi¤i bu heykel, Roma’n›n çok tanr›l› inanc›nda yer alan Apollon Helios’un görünümündeydi. Heykelin sol eli, üstünde haç olan bir küre, sa¤ eli ise bir m›zrak tutuyordu. Bu, ‹mparator Konstantinus’un ‹stanbul’u Büyük Roma’n›n baflkenti yapt›ktan sonra diktirdi¤i ilk an›t oldu¤u gibi dünya H›ristiyanl›¤›’n›n da ilk an›t›d›r. Geç tarihlerde konulmufl oldu¤u ileri sürülen kitabesinde; “Ey ‹sa sen ki, dünyan›n yarat›c›s› ve sahibisin, senin olan bu flehre onunla birlikte Roma’n›n asas›n› ve gücünü de sundum. Onu bütün sald›r›lardan koru ve tehlikelerden kurtar” ifadesine yer verilmifltir. Çemberlitafl’la ilgili önemli bir bilgi de imparator Konstantinus’un annesi ‹mparatoriçe Helena Kudüs’ü ziyaretinde ‹sa’n›n iflkence edildi¤i haç fleklindeki çarm›h›n kal›nt›lar›n› ve baz› kutsal emanetleri bularak büyük bir törenle ‹stanbul’a getirtmiflti. Konstantinus da bu de¤erli hat›ran›n sonraki y›llarda zarar görmemesi için Çemberlitafl’›n alt›na yapt›rd›¤› özel bir bölmeye gömdürtmüfltür.

kültüre yolculuk путешествие в культуру

On dokuzuncu yüzy›lda ‹stanbul’da bir süre kalm›fl olan Miss Pardoe’de ‹stanbul hat›ralar›n› aktard›¤› eserinde “fiehir sakini H›ristiyanlar›n Çemberlitafl’›n önünden geçerken durup haç ç›karmalar›n›n sebebi, burada Hz. ‹sa’n›n gerildi¤i haçtan parçalar›n gömülü olmas›ndand›r” diye ifade ederken Çemberlitafl ve Hz. ‹sa’ya ait haçtan ve dikilitafl›n alt›ndan ç›kan dehlizlerden de bahsetmektedir. ‹mparator I. Manuel Komnenos da saltanat y›llar›nda (1143-1180) onartt›¤› an›t›n tepesine tunçtan bir haç koydurtmufltur. Bu yüzden Konstantinus An›t›, Bizans’›n son döneminde, “Haçl› An›t” olarak tan›n›yordu.

Dünyan›n Orta yeri

Sultanahmet Meydan›’nda bulunan tarihi Milium an›t› olarak bilinen tafl›n bulundu¤u yer Bizansl›lar taraf›ndan dünyan›n ortas› say›lm›flt›. Ve bu yüzden bütün mesafeleri buradan bafllayarak ölçerlerdi. Yani, buras› bir “s›f›r” noktas›yd›. Ölçüler, mil hesab›yla buradan bafllard›. Her meflhur flehir veya yer, kufl uçufluyla Milium’a kaç mil ise hesaplanm›fl ve kaydedilmiflti. Bu kay›tlar, hemen yan›ndaki binada muhafaza edilirdi. Ayr›ca, o devirde bilinen yerlerin kabataslak haritas› üzerinde de Milium’dan itibaren çizilerek iflaret edilmiflti. Uzun yolculuklara ç›kanlar, isterlerse bu haritalar› incelerler ve gidecekleri yerlere ait bölümler ücret karfl›l›¤›nda kopya edilip kendilerine verilirdi.

Karadan yürütülen gemilerin güzergâh› ile ilgili görüfller ise a¤›rl›kl› olarak flu flekilde ifade edilir: Dolmabahçe Körfezi o zaman, henüz doldurulmadan önce, hafif bir meyille bugünkü ad›yla Harbiye’ye ç›k›yordu. Bu yolun devam›, Dolapdere yoluyla (bugünkü ad›yla) Kas›mpafla koyuna iniyordu. Gemilerin de bu yolla Haliç’e indirildi¤i söylenir.

‹stanbul’un ilk Köprüleri

‹stanbul’da Haliç ve Bo¤aziçi’nde ilk köprü çal›flmalar› 5., 6. ve 7. yüzy›llara rastlar. 5. yüzy›lda Haliç’te yapt›r›lan ilk köprü ahflap olarak, bugünkü Alibeyköy semti s›n›rlar› içerisinde yer almaktayd›. fiimdilerde “Deve Köprüsü” olarak bilinen ahflap köprü özgün kaynaklarda “Justinianos veya Kallinikos Köprüsü” olarak bilinmekteydi. Elde hiçbir kan›t olmamas›na ra¤men, Haliç’in bu dip noktas›nda, batakl›k bölgesindeki bu ahflap köprü daha sonralar› tafltan infla edilmifltir. Haliç’te ilk köprü kurduranlardan biri de Fatih Sultan Mehmet’tir. ‹stanbul’un fethi s›ras›nda Fatih’in Hasköy’den karfl› k›y›ya ulaflmak için dubalar üzerine kurdurttu¤u ahflap kuflatma köprüsüdür. Fatih’in bir gün için de Haliç’te kurdurdu¤u bu köprüden befl kifli yan yana geçebiliyordu. ‹stanbul’da infla edilen ilk Osmanl› köprüsü olarak bilinen bu köprü Fatih Sultan Mehmet’in 1453 tarihinde ‹stanbul’un

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

kuflatmas› s›ras›nda kurdurmufl oldu¤u yüzer bir köprüdür.

‹lk Metro

Karaköy (Galata) ile Beyo¤lu (Pera) Semtlerini birbirine ba¤layan, 18711876 aras›nda yeralt›nda infla edilmifl toplu tafl›ma sistemi olan Tünel (‹stanbul’un ilk Metrosu), 1863 y›l›nda hizmete sokulan Londra Metrosu ile 1868’de infla edilen New York Metrosu’ndan sonra yeralt› toplu tafl›ma sistemlerinden, dünyan›n en eski üçüncü yer alt› toplu tafl›ma sistemidir. 1867 y›l›nda Frans›z Mühendis Fugene Henri Gavand, ticaret ve bankac›l›k merkezi olan Galata Semti’ni Beyo¤lu’na ba¤layan sokaklardan günde ortalama 40.000 kiflinin inip ç›kt›¤›n› tespit etmesi üzere 573m. uzunlukta asansör flekilli yeralt› demiryolu projesi yapmak üzere giriflimlere bafllam›flt›r. ‹lk kaz› çal›flmalar›n›n bafllad›¤› A¤ustos 1871 tarihinden Temmuz 1874’te sona eren kaba tünel kaz›m› iflleminin ard›ndan iç kaplamas›n›n bitirilmesiyle 18 Ocak 1875’te hizmete girmifltir. Bu tesis o günün paras› ile 170 bin liraya mal olmufltu. Hizmete girmesiyle ‹stanbul tafl›t tarihinde yeni bir sayfa da aç›lm›flt›r. Karaköy ile Beyo¤lu’nu birbirine ba¤lam›flt›r. 573 metre uzunlu¤undad›r. Halen çal›flmakta olan bu yeralt› toplu tafl›ma sistemi ‹stanbul Kenti’nin simgelerinden biridir. n

Bizans halk› ise, bu tafl›n hakikaten dünyan›n ortas› oldu¤una inan›r ve o devride yeryüzünün en büyük mabedi olan Ayasofya’n›n bu yüzden onun yan›nda yap›lm›fl oldu¤unu kabul ederdi. “Bütün Yollar Roma’ya Ç›kar” sözünün kayna¤› bu an›t tafltan dolay›d›r.

Karadan yürüyen Gemiler

‹stanbul’un fethinde en büyük etken olan Haliç ve Haliç’e indirilen gemiler, fethin zihinlerde uyand›rd›¤› en önemli olaylar›d›r. Fatih’in Kad›rgalar›n› Haliç’e indirmesi konusu ise savafl tarihinde dikkat edilmesi gerektiren bir strateji olmas› yan›nda halen tart›fl›lan bir konu olmas› bak›m›ndan da ‹stanbul ve fetih tarihi için önemlidir.

Первое стамбульское метро ‹stanbul’un ilk metrosu

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Турция – перекресток цивилизаций Незих Башгелен Археолог (Турция).

Medeniyetler Kufla¤› Türkiye Nezih Baflgelen Arkeolog (Türkye).

ÂððËÚÓðËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË ÒÚ‡Î‡ ÍÓÎ˚·ÂÎ¸˛ ‰Îfl ÏÌÓ„Ëı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÓÔðÂ‰ÂÎË‚¯Ëı ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ Ë ÒÛ‰¸·Û ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ÄÌÚË˜Ì˚Â „ÓðÓ‰‡ Ë ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ð‡ÁÌ˚Â ÔÂðËÓ‰˚ ËÒÚÓðËË, – ÊË‚˚Â Ò‚Ë‰ÂÚÂÎË ‚ÂÎËÍÓ„Ó ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÚÛðËÁÏÛ, ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÏÂÒÚÓÏ ‚ÒÚðÂ˜Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌÓÒÓ‚, ðÂÎË„ËÈ, ÍÓÚÓð˚Â „Ó‚ÓðflÚ Ì‡ ð‡ÁÌ˚ı flÁ˚Í‡ı Ë ÔðËÂÁÊ‡˛Ú Ò˛‰‡ ÒÓ ‚ÒÂı ÍÓÌˆÓ‚ Ò‚ÂÚ‡. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÌÂ‰‡‚ÌËı ð‡ÒÍÓÔÓÍ Ë ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ‰ÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Á‰ÂÒ¸ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÚÍ‡ÌË, ÒÔÓÒÓ·ÌÓÈ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÌÂÓÎËÚÂ Ë Â„Ó ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflı. é‰Ì‡ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÙÛÌÍˆËÈ ‰ðÂ‚ÌËı ÔÓÒÂÎÂÌËÈ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË íÛðˆËË Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔÂðÂ‰‡˜Â ÊË‚ÓÚÌÓ‚Ó‰˜ÂÒÍÓ„Ó, ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ‰ðÛ„Ó„Ó ÓÔ˚Ú‡, Ò‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó Ò ÓÒÂ‰ÎÓÈ ÒÂÎ¸ÒÍÓÈ ÊËÁÌ¸˛, ‚ ‰ðÛ„ËÂ ðÂ„ËÓÌ˚, Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ðÓ‰‡Ï, Ì‡ÒÂÎfl‚¯ËÏ Ö‚ðÓÔÛ. ÄÌ‡ÚÓÎËfl Ò˚„ð‡Î‡ ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÌÂÓÎËÚËÁ‡ˆËË û„Óá‡Ô‡‰ÌÓÈ Ö‚ðÓÔ˚ Ë ·‡ÒÒÂÈÌ‡ ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓ„Ó ÏÓðfl. àÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÌÂÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÔÓıË, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯ËÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ‚ íÛðˆËË ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 15-20 ÎÂÚ, ‰‡ÎË Ë ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú Фаянсовый изразец из дворца «Кубадабат», построенного Алаэддином Кейкубатом на берегу о. Бейшехир Alaeddin Keykubat’›n Beyflehir Gölü k›y›s›nda yapt›rd›¤› Kubadabat saray›n›n çinilerinden bir örnek

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‰‡‚‡Ú¸ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛˘ËÂ Û‰Ë‚ÎflÚ¸ ‚ÂÒ¸ Ì‡Û˜Ì˚È ÏËð. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË Ë îð‡ÍËË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ Ò‚˚¯Â 250 ÔÓÒÂÎÂÌËÈ ˝ÔÓıË ÌÂÓÎËÚ‡. ê‡ÒÍÓÔÍË ÔðË ó‡ÈÓÌ˛ ‚ ÒÂÎÂÌËË ùð„‡ÌË ÑËflð·‡Í˚ðÒÍÓ„Ó ð‡ÈÓÌ‡ Ì‡„Îfl‰ÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛ˛Ú ÔðÓˆÂÒÒ ÔÂðÂıÓ‰‡ ÓÚ ÔðËÏËÚË‚Ì˚ı ÒÚðÓÂÌËÈ, Ó·ÌÂÒÂÌÌ˚ı ÔÎÂÚÌÂÏ, Í Á‰‡ÌËflÏ, ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï Ì‡ Í‡ÏÂÌÌ˚È ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ Ë Ó·ÌÂÒÂÌÌ˚ı ÍËðÔË˜Ì˚ÏË ÒÚÂÌ‡ÏË. ùÚË ð‡ÒÍÓÔÍË ËÏÂ˛Ú ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl ËÒÚÓðËË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È ÔðËÏÂð Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯Ëı ÔÓÒÂÎÂÌËÈ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍËı ÔÎÂÏÂÌ.

ürkiye, tarih öncesinden günümüze Yak›ndo¤u tarihine yön vermifl pek çok uygarl›¤a befliklik yapm›flt›r. Bu uygarl›klara ait birbirinden ilginç antik kentler ve an›tlar bu görkemli geçmiflin yaflayan tan›klar›d›r. Antik uygarl›klar› ba¤r›nda kaynaflt›ran bu co¤rafya, bugün turizmle dünyan›n dört bir taraf›ndan birbirinden farkl› kültürlerin, dillerin, dinlerin insanlar›n› bu eflsiz de¤erleriyle buluflturmakta. Yap›lan son kaz› ve araflt›rmalar, Türkiye’nin Neolitik uygarl›klar›n›n, Neolitik Ça¤’›n tan›m›n› de¤ifltirecek ölçüde geliflkin ve kendine özgü bir yap›da kültürleri bar›nd›rd›¤›n› gösteriyor. Bu dönemdeki Türkiye yerleflmelerinin bir di¤er önemi de, tar›m, hayvanc›l›k, yerleflik köylere dayal› yaflam biçimini baflka co¤rafyalara ve özellikle Avrupa’ya aktaran bir köprü olmas›d›r. Anadolu özellikle Güneydo¤u Avrupa ve Akdeniz havzas›n›n Neolitikleflmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Özellikle son 15-20 y›l içinde yeni bir ivme kazanan Türkiye’deki Neolitik Ça¤ araflt›rmalar› tüm bilim dünyas›n› flafl›rtan sonuçlar vermifl ve vermeye devam etmekte. Bugüne kadar Anadolu ve Trakya’da tespit edilen neolitik yerleflmelerin say›s› 250’yi afl›yor. Diyarbak›r ili Ergani ilçesi yak›nlar›ndaki Çayönü kaz›lar›nda yuvarlak planl›, basit dal-örgü kulübelerden an›tsal tafl temelli ve kerpiç duvarl› bina yap›m›na do¤ru insano¤lunun nas›l bir geliflme göster-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ð‡ÒÍÓÔÓÍ Û ó‡Ú‡ÎıÓ˛Í‡, ‚ 65 ÍÏ ÓÚ äÓÌ¸Ë, ·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı, Ò‡Ï˚ı ‰ðÂ‚ÌËı Ë Ò‡Ï˚ı ð‡Á‚ËÚ˚ı ÔÓÒÂÎÂÌËÈ Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. çÂ‚ÂðÓflÚÌ˚Â Ì‡ıÓ‰ÍË Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ËÁÏÂÌËÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÏËð‡ Ó ð‡Á‚ËÚËË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÑðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÈ ÔÓ˝Ú ÉÓÏÂð, ðÓ‰Ë‚¯ËÈÒfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË å‡ÎÓÈ ÄÁËË, ‚ ÔÓ˝Ï‡ı «àÎÎË‡‰‡» Ë «é‰ËÒÒÂfl» Ó·ÂÒÒÏÂðÚËÎ íðÓflÌÒÍÛ˛ ‚ÓÈÌÛ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯ËÂ Á‡ ÌÂÈ ÒÓ·˚ÚËfl. ç‡ ÏÂÒÚÂ ÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌÓÈ íðÓË Û ‚ıÓ‰‡ ‚ ÔðÓÎË‚ Ñ‡ð‰‡ÌÂÎÎ˚ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎÂÌ˚ ð‡ÒÍÓÔÍË, ÍÓÚÓð˚Â ÔðÓ‚Ó‰ËÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡fl ˝ÍÒÔÂ‰ËˆËfl. ä‡‰Â¯ÒÍËÈ ÏËðÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð, Á‡ÍÎ˛˜ÂÌÌ˚È ‚ 1270 „. ‰Ó Ì.˝. ÏÂÊ‰Û ï‡ÚÚÛÒËÎË III – Ôð‡‚ËÚÂÎÂÏ ïÂÚÚÒÍÓ„Ó ˆ‡ðÒÚ‚‡, Ò‡ÏÓ„Ó ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË, Ë Â„ËÔÂÚÒÍËÏ Ù‡ð‡ÓÌÓÏ ê‡ÏÁÂÒÓÏ II, fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÂð‚˚Ï ‚ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ÏËðÌ˚Ï ‰Ó„Ó‚ÓðÓÏ, ÌÓ Ë ‚ÓÓ·˘Â ÔÂð‚˚Ï ÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚Ï ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏ ‡ÍÚÓÏ. äÎËÌÓÔËÒÌ‡fl ÍÓÔËfl ˝ÚÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Óð‡ ·˚Î‡ Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl ð‡ÒÍÓÔÓÍ ıÂÚÚÒÍÓ„Ó ÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ÅÓ„‡ÁÍfiÈ, ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ óÓðÛÏ‡, Ë ‚˚ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓÏ ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ. ÜÂÒÚÍËÈ ÍÎËÏ‡Ú „ÓðÌ˚ı ð‡ÈÓÌÓ‚ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÌÂ ÔÓÏÂ¯‡Î ÊËÚÂÎflÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ìð‡ðÚÛ ÔÓ‰‡ðËÚ¸ ÏËðÛ ÌÂÓ·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌÛ˛ ÔÓ ÛðÓ‚Ì˛ ð‡Á‚ËÚËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛, ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â ¯Â‰Â‚ð˚ Ë ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·ð‡·ÓÚÍË ÍÓÚÓðÓÈ ÔÓð‡Ê‡˛Ú ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËÂ Î˛‰ÂÈ Ë ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË. é· ÛðÓ‚ÌÂ ð‡Á‚ËÚËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ìð‡ðÚÛ ÏÓÊÌÓ ÒÛ‰ËÚ¸ ÌÂ

Троянский конь (Чанаккале) Truva at› (Çanakkale)

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

di¤ini dünya mimarl›k tarihinde en iyi yans›tan en eski tar›mc› köy yerleflmelerinin ola¤anüstü bir örne¤i gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r. Konya’n›n 65 km. güneyinde Çumra yak›n›ndaki Çatalhöyük kaz›lar› günümüz uygarl›¤›n›n geliflim süreci ile ilgili bilgilerimi tümden de¤ifltiren s›ra d›fl› bulgular›yla, uygarl›¤›n do¤uflunda ilklerin saptand›¤›, dünyan›n bilinen en eski ve en geliflmifl yerleflimlerinden biridir. Günümüzde tekrar kaz›lmaya bafllanm›flt›r.

ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ ‚˚ÒÂ˜ÂÌÌ˚Ï ‚ ÍðÛÚ˚ı ÒÍ‡Î‡ı ÍðÂÔÓÒÚflÏ, ‰‚Óðˆ‡Ï, ÊÂðÚ‚ÂÌÌËÍ‡Ï Ë ıð‡Ï‡Ï, ÌÓ Ë ÔÓ ÔÎ‡ÌËðÓ‚ÍÂ Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚÓ‚ ˆ‡ðÒÚ‚‡. ìð‡ðÚ˚ ‰Ó·ËÎËÒ¸ ÌÂ·˚‚‡Î˚ı ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ ÒÂÎ¸ÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â, ÓÌË ÔðË‰ÛÏ‡ÎË ÓðÓÒËÚÂÎ¸Ì˚Â Í‡Ì‡Î˚, ÒÓÁ‰‡ÎË ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÓÁÂð‡ Ë ‚Ó‰Óıð‡ÌËÎË˘‡. àÁ‚ÂÒÚÌ˚ ËÁ‰ÂÎËfl ËÁ Í‡ÏÌfl, ÍÓÒÚË Ë ÍÂð‡ÏËÍË, Ò‰ÂÎ‡ÌÌ˚Â Ï‡ÒÚÂð‡ÏË ˆ‡ðÒÚ‚‡ ìð‡ðÚÛ, ‚ Ó·ð‡·ÓÚÍÂ ·ðÓÌÁ˚ ÓÌË Ú‡ÍÊÂ ÓÔÂðÂ‰ËÎË Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl. ÅðÓÌÁÓ‚˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ÛÍð‡¯ÂÌ˚ ·Ó„‡Ú˚Ï ÓðÌ‡ÏÂÌÚÓÏ. ìð‡ðÚ˚, ˜ÂÈ flÁ˚Í ·ÎËÁÓÍ flÁ˚ÍÛ ıÛððËÚÓ‚, ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ÍÎËÌÓÔËÒ¸˛ Ë ËÂðÓ„ÎËÙË˜ÂÒÍËÏ ÔËÒ¸ÏÓÏ. ëÚÓÎËˆ‡ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ íÛ¯Ô‡ Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÒÚ‡ðÓÈ ÍðÂÔÓÒÚË ‚ „. Ç‡Ì Ë Û ÂÂ ÔÓ‰ÌÓÊËfl.

Bat› Anadolu’da do¤an Homeros’un 30.000 dizelik ünlü destanlar› ‹lyada ve Odysseia’da Truva Savafl› ve sonras›ndaki olaylar› ölümsüzlefltirmifl. Bunlardan en ünlüsü tahta at öyküsüdür. Efsanevi Truva kenti bugün Çanakkale Bo¤az›’n›n giriflinde uluslararas› bir arkeoloji ekibi taraf›ndan tekrar kaz›lmaktad›r. Anadolu’daki ilk devlet Hititlerle M›s›rl›lar aras›nda M.Ö. 1270 y›l›nda III. Hattusili ile II. Ramses’in yapt›klar› Kadefl Bar›fl Antlaflmas›, dünya tarihinde bilinen en eski bar›fl akdi olmas›n›n yan› s›ra, politik bir anlaflman›n ilk yaz›l› örne¤idir. Bu antlaflman›n çivi yaz›l› bir kopyas› Hititlerin baflkenti Bo¤azköy’de (Çorum) yap›lan kaz›larda ele geçmifl, ‹stanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenmektedir. Do¤u Anadolu’nun da¤l›k co¤rafyas›n›n sert iklim koflullar› alt›nda kendilerine özgü bir kültür yaratan Urartular,

Дворец Исхака-паши (область Агры) ‹shak Pafla Saray› (A¤r›)

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Сокровища Крёза éÚÂˆ ËÒÚÓðËË ÉÂðÓ‰ÓÚ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚ Ó ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ ðÂÍÂ «è‡ÍÚÓÎÓÒ, ÔðÓÚÂÍ‡˛˘ÂÈ ˜ÂðÂÁ ð˚ÌÓÍ ë‡ð‰Ó‚ Ë ÌÂÒÛ˘ÂÈ ËÁ íÏÓÎÓÒ‡ ÁÓÎÓÚÓÈ ÔÂÒÓÍ». Ñ‡ÎÂÂ ÉÂðÓ‰ÓÚ „Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ ÎË‰ËÈˆ˚, Ì‡ÒÂÎfl‚¯ËÂ ·ÂðÂ„‡ ˝ÚÓÈ ðÂÍË, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ‰Ó·˚‚‡ÂÏÓÏÛ ËÁ ðÂÍË ÁÓÎÓÚÛ Ó·ðÂÎË ÌÂ‚Ë‰‡ÌÌÛ˛ ÒËÎÛ Ë ÒÚ‡ÎË Ó·Î‡‰‡ÚÂÎflÏË ÌÂÒÏÂÚÌ˚ı ·Ó„‡ÚÒÚ‚, ˜ÚÓ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ ËÏ ‚ÔÂð‚˚Â ‚ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ˜ÂÍ‡ÌËÚ¸ ÁÓÎÓÚ˚Â Ë ÒÂðÂ·ðflÌ˚Â ÏÓÌÂÚ˚. Ç ÔÂðËÓ‰ Ôð‡‚ÎÂÌËfl ÔÓÒÎÂ‰ÌÂ„Ó ÎË‰ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl äðfiÁ‡ (575546 ‰Ó Ì.˝.), ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ÍÓÚÓðÓ„Ó ‚Ó¯ÎÓ ‚ ÔÓ„Ó‚ÓðÍÛ, ë‡ð‰˚ Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ÔðÓˆ‚ÂÚ‡˛˘ËÏ ˆÂÌÚðÓÏ Ë Ì‡Á˚‚‡ÎËÒ¸ «áÓÎÓÚ˚ÏË ë‡ð‰‡ÏË». «ëÓÍðÓ‚Ë˘‡ äðfiÁ‡», ËÁ‚ÎÂ˜ÂÌÌ˚Â ‚ Ì‡˜‡ÎÂ 1960-ı „„. ËÁ ÍÛð„‡ÌÓ‚ ÔðË ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı ì¯‡Í-É˛ðÂ, – ÎË¯¸ ÌÂ·ÓÎ¸¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ ÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌ˚ı ÒÓÍðÓ‚Ë˘. ùÚË ÒÓÍðÓ‚Ë˘‡ ·˚ÎË ÔÓıË˘ÂÌ˚ Ë ÓÚÔð‡‚ÎÂÌ˚ ‚ ÄÏÂðËÍÛ, ÌÓ ÔÓÁ‰ÌÂÂ ·˚ÎË ‚ÓÁ‚ð‡˘ÂÌ˚ íÛðˆËË. ÇÂÒ¸ ÏËð ÔÓÍÓðËÎË ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚Ó Ë ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ÙðË„ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl åË‰‡Ò‡ (725695 ‰Ó Ì.˝.) – Â˘Â Ó‰ÌÓ„Ó ÊËÚÂÎfl ÄÌ‡ÚÓÎËË. åËÙ˚ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡˛Ú Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ÒÂ, ‰Ó ˜Â„Ó ·˚ ÌË ‰ÓÚðÓÌÛÎÒfl åË‰‡Ò, ÔðÂ‚ð‡˘‡ÎÓÒ¸ ‚ ÁÓÎÓÚÓ. á‡ıÓðÓÌÂÌËÂ ˆ‡ðfl åË‰‡Ò‡ ·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ ˝ÍÒÔÂ‰ËˆËÂÈ ‚ 1957 „. ‚Ó ‚ðÂÏfl ð‡ÒÍÓÔÓÍ ÒÚÓÎËˆ˚ ÙðË„ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðÒÚ‚‡ ÉÓð‰ËÓÌ‡ ·ÎËÁ ÒÂÎÂÌËfl èÓÎ‡ÚÎ˚ ‚ íÛðˆËË. åÌÓ„ËÂ ÒÓ·˚ÚËfl, ÓÔËÒ‡ÌÌ˚Â ‚ ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËı ÏËÙ‡ı, ÔðÓËÁÓ¯ÎË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË. Ç Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÏËÙÓ‚ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ó „ÂðÓÂ ÅÂÎÎÂðÓÙÓÌÚÂ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡ Íð˚Î‡ÚÓÏ ÍÓÌÂ èÂ„‡ÒÂ ‚ „Óð‡ı ‰ðÂ‚ÌÂÈ ãËÍËË, ÏÂÊ‰Û ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ÏË „ÓðÓ‰‡ÏË îÂÚıËÂ Ë ÄÌÚ‡Î¸fl, ÔÓ·Â‰ËÎ ˜Û‰Ó‚Ë˘Â ïËÏÂðÛ. ÑðÂ‚ÌËÂ „ðÂÍË ‚ÂðËÎË, ˜ÚÓ Ó„ÓÌ¸, ÔÓ‰ÌËÏ‡‚¯ËÈÒfl ËÁ ÁÂÏÎË Ì‡ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÈ „ÓðÂ éÎËÏÔ, ·˚Î ÌË ˜ÂÏ ËÌ˚Ï, Í‡Í ‰˚ı‡ÌËÂÏ ˝ÚÓ„Ó ÒÚð‡¯ÌÓ„Ó ˜Û‰Ó‚Ë˘‡. ê‡ÈÓÌ ‰ðÂ‚ÌÂÈ ãËÍËË, ˜ÚÓ ÏÂÊ‰Û ÍÛðÓðÚÌ˚ÏË „ÓðÓ‰Í‡ÏË äÂÏÂð Ë îÂÚıËÂ, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ ËÁ Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸Ì˚ı ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ Û„ÓÎÍÓ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË. ÉðÓ·ÌËˆ‡ ä‡ðËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl å‡‚ÒÓÎ‡, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ‡fl ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ IV ‚. ‰Ó Ì.˝. Ú‡Ï, „‰Â Ì˚ÌÂ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl „ÓðÓ‰ ÅÓ‰ðÛÏ, ÔÓ ÔðËÍ‡ÁÛ Â„Ó ÒÛÔðÛ„Ë ÄðÚÂÏËÒËË, Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸ ‚ ˝ÔÓıÛ ‡ÌÚË˜ÌÓÒÚË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡. éÒÚ‡ÚÍË ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓ„Ó ‚Ó ‚ðÂÏfl ÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl å‡‚ÁÓÎÂfl ·˚ÎË ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚ ÔðË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ÅÓ‰ðÛÏÒÍÓÈ ÍðÂÔÓÒÚË. éÌË ·˚ÎË Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ XX ‚. Ë ‚˚‚ÂÁÂÌ˚ ‚ ÅðËÚ‡ÌÒÍËÈ ÏÛÁÂÈ, „‰Â Ë ıð‡ÌflÚÒfl ÒÂÈ˜‡Ò. ùÔÓı‡ ˝ÎÎËÌËÁÏ‡, Ì‡˜‡Ú‡fl Ò ÔÓıÓ‰Ó‚ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍÓ„Ó Ë „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡‚¯‡fl ÓÍÓÎÓ 300 ÎÂÚ, ÔÓ‰‡ðËÎ‡ ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ô‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. Ç ÌÓ˜¸, ÍÓ„‰‡ ðÓ‰ËÎÒfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð, Ó‰ËÌ ÒÛÏ‡Ò¯Â‰¯ËÈ, ÔÓÊÂÎ‡‚¯ËÈ, ˜ÚÓ·˚ Â„Ó ËÏfl ‚Ó¯ÎÓ ‚ ËÒÚÓðË˛, ÔÓ‰ÊÂ„ ıð‡Ï ÄðÚÂÏË‰˚ ùÙÂÒÒÍÓÈ. èÓÒÎÂ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ıð‡Ï ÔðËÌflÎ Â˘Â ·ÓÎÂÂ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‚Ë‰ Ë ÒÚ‡Î Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ıð‡Ï ÒÌÓ‚‡ ·˚Î ð‡ÁðÛ¯ÂÌ. Ç 1869 „. ‡Ì„ÎË˜‡ÌËÌ ÑÊ. ÇÛ‰ ‚Ó ‚ðÂÏfl

Храм Зевса в Айзани (Кютахья) Aizanoi Zeus Tap›na¤› (Kütahya) Скальный памятник Мидасу (Эскишехир, Язылыкая) Midas kaya an›t› (Yaz›l›kaya, Eskiflehir)

ð‡ÒÍÓÔÓÍ Ó·Ì‡ðÛÊËÎ ðÛËÌ˚ ıð‡Ï‡, ÍÓÚÓð˚Â Ú‡ÍÊÂ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ‚ ÅðËÚ‡ÌÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ. ïð‡Ï ÄÔÓÎÎÓÌ‡ ‚ ÑË‰ËÏ‡ı, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‚ 310 „. ‰Ó Ì.˝., Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÚðÂÚ¸ËÏ ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ Ë ‚ÂÎË˜Ë˛ ¯Â‰Â‚ðÓÏ ˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. èðÓ¯ÎÓ ÛÊÂ ·ÓÎÂÂ 2300 ÎÂÚ, ÌÓ Ë ÒÂÈ˜‡Ò ðÛËÌ˚ ıð‡Ï‡ ‰‡˛Ú

kültüre yolculuk путешествие в культуру

özellikle mimarl›kta ve maden iflçili¤inde özgün eserler ortaya koymufllar. Yalç›n kayal›klar üzerinde görkemli kaleleri, büyük saraylar›, an›tsal tap›naklar›, planl› yerleflimleri erifltikleri uygarl›k seviyesini yans›t›yor. Tar›m alan›nda da önemli ifller baflarm›fllar, topraklar›n› sulamak için kanallar açm›fllar, su-

Скальные могилы Ликии из античного города Тельмес (Фетхие-Мугла) Antik Telmessos’a ait Likya Kaya Mezarlar› (Fethiye-Mu¤la) Храм Адриана (Эфес) Hadrian Tap›na¤› (Efes)

n i göletler ve barajlar yapm›fllar. Tafl, kemik ve keramikten özgün eserler veren Urartular bronz iflçili¤inde de ça¤lar›n› aflan bir ustal›¤a eriflmifller. Kulland›klar› bronz kemerlerin ve mi¤ferlerin üzerinde zengin bezemeler yer almakta. Hurice ile akraba bir dile sahip Urartular; hem çivi yaz›s›,

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

hem de resim yaz›s› (hiyeroglif) kullanm›fllar. Baflkentleri Tuflpa Eski Van Kalesi üzerinde ve eteklerindedir.

Karun hazineleri

Tarihin babas› Herodot “Sardes agoras›n›n ortas›ndan geçen ve Tmolos’tan alt›n pullar tafl›yan Paktolos” adl› bir çaydan söz eder. Bu nehrin k›y›s›nda yaflayan Lidyal›lar›n nehirden elde ettikleri alt›n sayesinde büyük güç ve üne kavufltuklar›n›, tarihte ilk kez alt›n ve gümüfl para bast›klar›n› da belirtmektedir. Tarihte zenginli¤in bir tan›m› olarak “Karun kadar zengin” deyimiyle an›lan krallar› Kroisos (M.Ö. 575-546) zaman›nda ise baflkentleri “Alt›n Sardes” denecek ölçüde zenginli¤in merkezi say›lm›flt›r. 1960’lar›n bafllar›nda Uflak-Güre yak›nlar›ndaki tümülüslerden ç›kar›l›p ABD’ye kaç›r›lan ve daha sonra geri al›nan “Karun Hazinesi”, Lidya eserlerinin ne kadar zengin oldu¤unun küçük bir örne¤idir. Gücü ve zenginli¤iyle antik dünyay› büyüleyen di¤er bir Anadolulu Frig Kral› Midas’t›r (M.Ö. 725-695). Efsanelere göre her dokundu¤unun alt›n olmas›yla ünlenen Kral Midas’›n mezar› 1957 y›l›nda Polatl› yak›nlar›ndaki Friglerin baflkenti Gordion’daki ABD kaz›lar› s›ras›nda ortaya ç›kart›ld›. Mitolojinin pek çok olay› Anadolu topraklar›nda geçmifltir. Bunlar›n içinde en çok bilineni kahraman Bellerophontes’in kanatl› at› Pegasus ile birlikte Khimieira adl› canavar› Fethiye ile Antalya aras›ndaki antik Likya bölgesinin da¤lar›nda öldürmesidir. Antik Ça¤ insanlar› da Olympos flehri yak›nlar›ndaki topraktan ç›kan ünlü alevin ise Khimeira’n›n nefesi oldu¤una inanmaktayd›. Fethiye ile Kemer aras›ndaki Likya bölgesi kendine has an›tlar›yla Anadolu’nun farkl› bir köflesidir. Karya Kral› Mausollos için M.Ö. VI. yüzy›l›n ortalar›nda kar›s› Artemisia taraf›ndan Bodrum’da yapt›r›lan an›tmezar, Antik Ça¤’da Dünyan›n Yedi Harikas›’ndan biri say›lm›flt›r. Depremle y›k›l›p, kal›nt›lar› Bodrum Kalesi’nin yap›m›nda kullan›lan bu esere ait parçalar geçen yüzy›l›n ortalar›nda Bodrum’dan British Museum’a götürüldü. Büyük ‹skender ile bafllayan ve üç yüz y›l süren Helenistik Dönem’de, Anadolu’da bugün görkemli kal›nt›lar›n› gördü¤ümüz pek çok an›t eser yap›lm›fl. ‹sken-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó Â„Ó ðÓÒÍÓ¯Ë Ë ‚ÂÎËÍÓÎÂÔËË. çÂ‰‡‚ÌÓ ·˚ÎË ð‡ÒÍÓÔ‡Ì˚ ÓÒÚ‡ÚÍË «ë‚fl˘ÂÌÌÓÈ ‰ÓðÓ„Ë», ÒÓÂ‰ËÌfl‚¯ÂÈ ÒÂÎÂÌËÂ ëfiÍÂ, „‰Â Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl ıð‡Ï, Ò ÔÓÎËÒÓÏ åËÎÂÚ. ïð‡Ï ÄÔÓÎÎÓÌ‡ ËÁ‚ÂÒÚÂÌ Í‡Í ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÂ ÍÛÎ¸ÚÓ‚ÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ èÂðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË.

Столица древнего царства Урарту Тушпа, расположенная на вершине древней крепости г. Ван Urartular›n Eski Van Kalesi üzerinde yer alan baflkentleri Tuflpa

Впечатляющий пример градостроительства èðËÂÌ‡ (É˛ÎÎ˛·‡ı˜Â-ëfiÍÂ) – Ó‰ËÌ ËÁ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ÒÓıð‡ÌË‚¯ËıÒfl „ÓðÓ‰Ó‚ ˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡. ÉÓðÓ‰ ·˚Î ÔÓÒÚðÓÂÌ ÔÓ Â‰ËÌÓÏÛ ÔÎ‡ÌÛ ÉÂÔÔÓ‰‡Ï‡ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È ÔðËÏÂð ÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌÌÓ„Ó „ð‡‰ÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡. ïð‡Ï ÄÙËÌ˚ è‡ÎÎ‡‰˚, ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚È ÔðË ÔÓ‰‰ÂðÊÍÂ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍÓ„Ó, Ú‡ÍÊÂ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÎÛ˜¯Ëı ÔðËÏÂðÓ‚ ËÓÌËÈÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. áÌ‡ÏÂÌËÚ˚È ÄÎÚ‡ð¸ áÂ‚Ò‡, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚È ÔðË ù‚ÏÂÌÂ II ‚ ˜ÂÒÚ¸ ÔÓ·Â‰˚ ÄÚÚ‡Î‡ I Ì‡‰ „‡Î‡Ú‡ÏË, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚÒfl ‚ ·ÂðÎËÌÒÍÓÏ èÂð„‡ÏÓÌ-ÏÛÁÂÂ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ¯Â‰Â‚ðÓÏ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ èÂð„‡Ï‡. é·Ì‡ðÛÊÂÌÌ˚Â ‚ 1871 „. ÌÂÏÂˆÍËÏ ËÌÊÂÌÂðÓÏ ä‡ðÎÓÏ ïÛÏ‡ÌÌÓÏ ÓÒÚ‡ÚÍË ‡ÎÚ‡ðfl ·˚ÎË ÍÓÌÚð‡·‡Ì‰ÌÓ ‚˚‚ÂÁÂÌ˚ ‚ ÅÂðÎËÌ Ë ÒÓ·ð‡Ì˚ Ú‡Ï Á‡ÌÓ‚Ó. ëÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ 118 ˜‡ÒÚÂÈ ÒÍÛÎ¸ÔÚÛðÌ˚È ÙðËÁ ÌÂÒÂÚ ËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂ ·ËÚ‚˚ ·Ó„Ó‚ Ò „Ë„‡ÌÚ‡ÏË. Ç èÂð„‡ÏÒÍÓÏ ‡ÍðÓÔÓÎÂ ÒÓıð‡ÌËÎÓÒ¸ ÔÓ‰ÌÓÊËÂ ˝ÚÓ„Ó „ð‡Ì‰ËÓÁÌÓ„Ó ‡ÎÚ‡ðfl. çÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ „ÓðÓ‰‡ Ä‰˚flÏ‡Ì ÚflÌÂÚÒfl ˆÂÔ¸ „Óð ÄÌÚËÚ‡‚ð. ç‡ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ‚Âð¯ËÌ ˝ÚÓÈ ˆÂÔË – çÂÏðÛÚÂ (2150 Ï), Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË. ñ‡ð¸ ÄÌÚËÓı I, Ôð‡‚Ë‚¯ËÈ äÓÏÏÓ„ÂÌÓÈ ‚ 69-36 „„. ‰Ó Ì.˝., ÒÓÓðÛ‰ËÎ Ì‡ ‚Âð¯ËÌÂ „Óð˚ ıÓÎÏ ËÁ Í‡ÏÌÂÈ ‚˚ÒÓÚÓÈ ÓÍÓÎÓ 50 Ï. ç‡ ˝ÚÓÏ ıÓÎÏÂ, ÍÓÚÓð˚È Â˘Â Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÚÛÏÛÎÛÒÓÏ, ·˚ÎË ÔÓÒÚðÓÂÌ˚ ‰‚Â ÚÂðð‡Ò˚ – ‚ÓÒÚÓ˜Ì‡fl Ë Á‡Ô‡‰Ì‡fl. ç‡ ÚÂðð‡Ò‡ı ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎË ‚ ðfl‰

‰Â‚flÚËÏÂÚðÓ‚˚Â ÒÚ‡ÚÛË ·Ó„Ó‚, ‚ Ôð‡‚ÓÏ Û„ÎÛ Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ÒÚ‡ÚÛfl Ò‡ÏÓ„Ó ÄÌÚËÓı‡. íÂðð‡Ò˚ ·˚ÎË ÛÍð‡¯ÂÌ˚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ÏË ·‡ðÂÎ¸ÂÙ‡ÏË. ùÚË Ó„ðÓÏÌ˚Â ÒÚ‡ÚÛË Ë „ÓÎÓ‚˚ ·Ó„Ó‚ ÒÚ‡ÎË ÒËÏ‚ÓÎÓÏ „Óð˚ çÂÏðÛÚ. ÄÌ‡ÚÓÎËfl ÎÛ˜¯Â ‚ÒÂ„Ó ÒÓıð‡ÌËÎ‡ Ó·ð‡Áˆ˚ ðËÏÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚Â ‰Îfl ÑðÂ‚ÌÂ„Ó êËÏ‡ ‡ðÓ˜Ì˚Â ÛÎËˆ˚, ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÏ˚Â ÍÓÎÓÌÌ‡ÏË, ·‡ÁËÎËÍË, ÒÚ‡‰ËÓÌ˚, ‡ÏÙËÚÂ‡Úð˚, ·‡ÌË, ıð‡Ï˚, ÚðËÛÏÙ‡Î¸Ì˚Â ‡ðÍË, ÙÓÌÚ‡Ì˚, ‡Í‚Â‰ÛÍË.

Пергам – рекреационный центр Римской империи ïð‡Ï áÂ‚Ò‡ ‚ ÄÈÁ‡ÌË (ó‡‚‰‡ðıËÒ‡ð/ ä˛Ú‡ı¸fl) Ë ıð‡Ï áÂ‚Ò‡ ‚ Ö‚ðÓÏÓÒÂ (ÄflÍÎ˚/åËÎ‡Ò) – ÎÛ˜¯Â ‚ÒÂ„Ó ÒÓıð‡ÌË‚¯ËÂÒfl ÔðËÏÂð˚ ıð‡ÏÓ‚ÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. áÌ‡ÏÂÌËÚÓÂ Ò‚flÚËÎË˘Â íð‡flÌ‡ ‚ ÌÂ‰‡‚ÌÂÂ ‚ðÂÏfl ·˚ÎÓ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ÌÂÏÂˆÍËÏË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË. ÄÒÍÎÂÔËÓÌ ‚ èÂð„‡ÏÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓ·ÓÈ ÍðÛÔÌÂÈ¯ËÈ ÎÂ˜Â·Ì˚È ÍÓÏÔÎÂÍÒ ÑðÂ‚ÌÂ„Ó êËÏ‡. Ç ùÙÂÒÂ Ë èÂð„Â

der’in do¤du¤u gece ad›n›n tarihe geçmesini isteyen bir deli taraf›ndan yak›lan Efes Artemis Tap›na¤› yeniden yap›ld›¤›nda bu yeni flekliyle Dünyan›n Yedi Harikas›’ndan biri say›lm›flt›r. Çeflitli nedenlerle y›k›lan ve izleri kaybolan bu tap›nak 1869’da ‹ngiliz J. Wood taraf›ndan bulunarak kaz›lm›flt›r. Bu dünya harikas›n›n da parçalar›, British Museum’da sergileniyor. M.Ö. 310 y›l›nda yap›m›na bafllanan Didyma (Didim) Apollon Tap›na¤› da Helenistik dünyan›n üçüncü büyük tap›na¤› olmufltu. Yaklafl›k 2300 y›ll›k bu görkemli tap›naktan günümüze ulaflan bölüm dahi onun ihtiflam› hakk›nda fikir vermeye yeterli. Bugün Söke ilçesinin s›n›rlar› içinde bulunan bu tap›nakla Miletos (Milet) kenti aras›ndaki “Kutsal yol” da son y›llarda yap›lan kaz›larla ortaya ç›kar›lm›fl. Apollon Tap›na¤›’n›n ayn› zamanda Önasya’n›n en önemli kült merkezlerinden biri oldu¤u bilinir.

Düzenli flehircili¤in en iyi örne¤i

Priene (Güllübahçe-Söke), Helenistik Ça¤ kentlerinin en iyi korunmufllar›ndan biridir bugün. Heppodamos plân›n›n uyguland›¤› bu kent, düzenli flehircili¤in en eski örneklerinden biri olarak karfl›m›za ç›kar. Tamamlanmas›na Büyük ‹skender’in yard›m etti¤i bilinen Athane Polias Tap›na¤› da Ion düzeninin en geliflmifl ve en güzel örne¤i say›l›r.

Кадешский мирный договор - первый в истории Tarihin ilk bar›fl antlaflmas›: Kadefl

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Bugün Berlin Pergamon Müzesi’nde sergilenen; II. Eumenes taraf›ndan, I. Attalos’un Galatlara karfl› kazand›¤› büyük zaferin an›s›na yapt›r›lan ünlü “Zeus Suna¤›”, Bergama sanat›n›n bir flaheseri say›l›r. Bu suna¤›n kal›nt›lar›, 1871 y›l›nda Al-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ne Bergama’da bulunan “Asklepieion”, Roma dünyas›n›n en büyük ve en önemli sa¤l›k merkezlerinden. Roma kentlerinin karakteristik sütunlu caddelerinin en güzel örneklerini ise Efes’te ve Perge’de görmek mümkün.

Столица Хеттского царства Хаттусас (Богазкёй, Чорум) Hitit Devletinin baflkenti Hattuflafl (Bo¤azköy, Çorum)

ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ıÓðÓ¯Ó ÒÓıð‡ÌË‚¯ËÂÒfl ÛÍð‡¯ÂÌÌ˚Â ÍÓÎÓÌÌ‡ÏË ðËÏÒÍËÂ ÛÎËˆ˚. Ç ÄÒÔÂÌ‰ÓÒÂ, ëË‰Â, èÂð„Â Ë ùÙÂÒÂ ıÓðÓ¯Ó ÒÓıð‡ÌËÎËÒ¸ ðËÏÒÍËÂ ÚÂ‡Úð˚. íÂ‡Úð˚ ÄÒÔÂÌ‰ÓÒ‡ Ë ùÙÂÒ‡ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl Ë ‚ Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl. ë‡Ï˚È ÍðÛÔÌ˚È ËÁ ÒÓıð‡ÌË‚¯ËıÒfl ðËÏÒÍËı ÒÚ‡‰ËÓÌÓ‚ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ÄÙðÓ‰ËÒË‡ÒÂ Ë èÂð„Â. ÄÌÚËÓıËfl ·˚Î‡ Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÍðÛÔÌ˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç ÔðÂ‰ÏÂÒÚ¸Â ÄÌÚËÓıËË Ñ‡ÙÌÂ (ï‡ð·ËÂ) ·˚ÎË Ì‡È‰ÂÌ˚ ÓÒÚ‡ÚÍË ·Ó„‡ÚÓÈ ÏÓÁ‡ËÍË, ÍÓÚÓð˚Â ıð‡ÌflÚÒfl ‚ ÄÌÚËÓıËÈÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ. á‰‡ÌËÂ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË ñÂÎ¸Ò‡ ‚ ùÙÂÒÂ ·˚ÎÓ ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡ÌÓ ‡‚ÒÚðËÈÒÍËÏË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË. Ç ùÙÂÒÂ ·˚ÎË Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÂ ÊËÎ˚Â ‰ÓÏ‡, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Â Ì‡ ÒÍÎÓÌ‡ı „Óð. ëÚÂÌ˚ ‰ÓÏÓ‚ ÛÍð‡¯ÂÌ˚ ðÓÒÔËÒflÏË. ÄÍ‚Â‰ÛÍË ‚ ÄÒÔÂÌ‰ÓÒÂ Ë ÄÌÚËÓıËË èËÒË‰ËÈÒÍÓÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÚÓÌÌÂÎ¸ ÇÂÒÔ‡ÒË‡Ì‡ íËÚ‡ ‚ ëÂÎÂ‚ÍËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ËÌÚÂðÂÒÌ˚Â ÔðËÏÂð˚ ‰ðÂ‚ÌÂðËÏÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚Ó‰ÓÒÌ‡·ÊÂÌËfl. ÇðÂÏfl Ôð‡‚ÎÂÌËfl Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‡Ï˚ı ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ôð‡‚ËÚÂÎÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ëÂÎ¸‰ÊÛÍË‰Ó‚ ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÄÎ‡˝‰‰ËÌ‡ äÂÈÍÛ·‡Ú‡ I (1220-1237) Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl «ÁÓÎÓÚÓÏ ‚ÂÍÓÏ» ëÂÎ¸‰ÊÛÍÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ä ˝ÚÓÏÛ ‚ðÂÏÂÌË ÓÚÌÓÒËÚÒfl ˜ÂÍ‡ÌÍ‡ ÔÂð‚˚ı ÁÓÎÓÚ˚ı ÏÓÌÂÚ ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı ÒÂÎ¸‰ÊÛÍÓ‚. ÄÎ‡˝‰‰ËÌ äÂÈÍÛ·‡Ú Ì‡Ôð‡‚ÎflÎ Ôð‡‚ËÚÂÎflÏ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÔËÒ¸Ï‡, ‚ ÍÓÚÓð˚ı Ò „Óð‰ÓÒÚ¸˛ ÓÔËÒ˚‚‡Î ÛðÓ‚ÂÌ¸ ð‡Á‚ËÚËfl Ò‚ÓÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl Â„Ó „ð‡Ê‰‡Ì. ÖÏÛ ÊÂ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡Î‡ Ë‰Âfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl Í‡ð‡‚‡ÌÒ‡ð‡Â‚, ‚ ÍÓÚÓð˚ı ÏÓ„ÎË Ì‡ÈÚË ÔðË˛Ú ÔÛÚÌËÍË, ÓÌ ÔðËÌflÎ ÏÂð˚ ‰Îfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ÚÓð„Ó‚˚ı Í‡ð‡‚‡ÌÓ‚, ÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ÔÓ ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË. ÄÎ‡˝‰‰ËÌ äÂÈÍÛ·‡Ú ÔðË‰‡‚‡Î ÌÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ „ð‡‰ÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Â„Ó Ôð‡‚ÎÂÌËÂ ÓÚÏÂ˜ÂÌÓ ÔÓfl‚ÎÂÌËÂÏ ÔðÂÍð‡ÒÌ˚ı ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚ı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚ ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı „ÓðÓ‰‡ı. çÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ Ëð‡ÌÒÍÓÈ „ð‡ÌËˆ˚, ‚ ÒÂÎÂÌËË ÑÓ„Û·‡flÁËÚ, Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‰‚ÓðÂˆ àÒı‡Í‡-Ô‡¯Ë. ìÚÓÔ‡˛˘ËÈ ‚ ÁÂÎÂÌË ÎÂÒ‡ ‰‚ÓðÂˆ Òð‡‚ÌË‚‡˛Ú Ò ÓðÎËÌ˚Ï „ÌÂÁ‰ÓÏ. ç‡ÔÓÏËÌ‡˛˘ËÈ ÒÍ‡ÁÓ˜Ì˚È Á‡ÏÓÍ ‰‚ÓðÂˆ ‚ÔÂ˜‡ÚÎflÂÚ ‰‡ÊÂ Ò‡Ï˚ı ËÒÍÛ¯ÂÌÌ˚ı ˆÂÌËÚÂÎÂÈ Íð‡ÒÓÚ˚. ùÚÓÚ ‰‚ÓðÂˆ, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚È Ì‡ ÏÂÒÚÂ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó òÂÎÍÓ‚Ó„Ó ÔÛÚË, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ú‡ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎÂ„ÂÌ‰ÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Aspendos, Side, Perge, Efes tiyatrolar› Roma tiyatro mimarisinin en yetkin örnekleridir. Özelikle Aspendos ve Efes tiyatrolar› günümüzde de ifllevlerini sürdürmektedir. Roma Ça¤›’n›n en büyük ve en sa¤lam stadionlar›ndan biri Afrodisias’ta, di¤eri ise Perge’dedir.

man mühendisi Carl Humann taraf›ndan bulunmufl ve buradan kaç›r›larak Berlin’e götürülüp orada yeni bafltan kurulmufltur. 118 parçadan oluflan dev friz kabartmalar›, Olympos tanr›lar›yla Giantlar (devler) aras›ndaki savafl› canland›rmaktad›r. Bergama akropolünde bugün bu dev suna¤›n sadece temelleri bulunuyor. Ad›yaman ili s›n›rlar› içindeki Antitoros da¤ silsilesine ba¤l› Ankar Da¤lar›n›n Nemrut (2.150 m) zirvesinde, dünya arkeolojisi aç›s›ndan eflsiz eserler yer al›r. ‹.Ö. 69-36 y›llar› aras›nda hüküm sürmüfl Kommagene kral› Antiokhos I, zirvenin üzerine, k›rma tafllardan oluflan yaklafl›k 50 metrelik y›¤ma tepe yapt›rm›fl. Tümülüs olarak tan›mlanan bu yapay tepenin do¤u ve bat›s›ndaki teraslarda Kral Antiokhos I, sa¤ uçta kendi olmak üzere, tahtta oturur vaziyette 9 metre yüksekli¤inde Tanr› heykelleri ile çeflitli kabartmalar yapt›rm›flt›r. Bu devasa heykeller ve bafllar›, Nemrut Da¤› ile özdeflleflmifltir. Roma mimarl›¤›na has sütunlu caddelerin, hamamlar›n, tiyatrolar›n, amfi tiyatrolar›n, stadionlar›n, tap›naklar›n, zafer taklar›n›n, bazilikalar›n, su kemerlerinin, çeflmelerin bugün dünyadaki en iyi korunmufl örnekleri Anadolu’da görülebilir.

Roma’n›n en iyi sa¤l›k merkezleri Bergama’da

Aizanoi Zeus Tap›na¤› (Çavdarhisar/Kütahya), Euromos Zeus Tap›na¤› (Ayakl›/Milas), Roma tap›nak mimarisinin günümüze en iyi flekilde ulaflan örnekleri. Bergama’daki Traianeum ise son y›llarda Almanlar taraf›ndan aya¤a kald›r›lm›fl. Yi-

Antiocheia (Antakya), Roma Ça¤›’nda dünyan›n en büyük birkaç kentinden biriydi. Buran›n sayfiye yeri olan Daphne’de (Harbiye) yap›lan kaz›larda çok zengin mozaikler bulunmufl, panolar halinde Antakya Müzesi’ne kald›r›lm›flt›r. Efes’teki ünlü Celsus Kütüphanesi Avusturyal›lar taraf›ndan restore edilerek aya¤a kald›r›lm›flt›r. Buradaki Yamaç evleri kaz›lar›nda Roma ev mimarisinin en güzel örnekleri gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r. Duvarlar›nda ise Roma resim sanat›n›n en seçkin ürünlerine rastlan›r. Aspendos, Pisidia Antiocheia su kemerleri ve Seleukeia Pieria’daki (Antakya) Vespasianus-Titus Tüneli, Roma su mimarisinin en ilginç yap›tlar› olarak günümüze ulaflm›flt›r. Anadolu Selçuklular›n›n en kudretli hükümdar› olarak kabul edilen Alaeddin Keykubad I (1220-1237 döneminde Anadolu her alanda alt›n bir ça¤ yaflam›flt›r. Anadolu Selçuklular›nda ilk alt›n para onun ad›na bas›lm›fl. Yabanc› hükümdarlara gönderdi¤i mektuplarda devletinin kudretinden, memleketinin geliflmiflli¤i ve zenginli¤inden, halk›n›n refah ve mutlulu¤undan gururla söz etmifltir. Anadolu’da kervanlar›n güvenli yolculuk etmeleri sa¤lanm›fl ve konaklamalar için belirli aral›klarla infla ettirilen kervansaraylar sistemi onun düflüncesinden ç›km›flt›r. Kentlerin imar›na büyük önem veren Alaeddin Keykubad zaman›nda Anadolu kentlerinde birbirinden güzel an›tlar yapt›r›lm›fl. ‹ran s›n›r› yak›nlar›nda Do¤ubeyaz›t’ta yer alan ‹shakpafla Saray›, do¤a içindeki kartal yuvas›n› and›ran konumu, görkemli mimarisi ile görenlerin düfl güçlerini harekete geçiren bir masal dünyas› flatosu gibidir. Bugün Anadolu’daki an›tlar içinde tüm heybetiyle bir flaheser ve tarihi ‹pek Yolu üzerinde yaflayan bir efsanedir. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Темница «Едикуле» (Стамбул) Yedikule Zindanlar› (‹stanbul)

Председатель TÜRSAB Башаран Улусой

Можно ли обесценить историю? TÜRSAB Baflkan› Baflaran Ulusoy

De¤ersiz tarihi eser olur mu? ÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚ íÛðˆËË (TÜRSAB) ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ 28 ÒÂÌÚfl·ðfl 1972 „. ùÚÓ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl, ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓðÓÈ – ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ð‡Á‚ËÚË˛ ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÙÂðÓÈ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, TÜRSAB „ÓÚÓ‚ËÚ ÓÚ˜ÂÚ˚ Ó ð‡Á‚ËÚËË ÚÛðËÁÏ‡ ‚ íÛðˆËË, ËÌÙÓðÏËðÛÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Óð„‡Ì˚ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ó ‰ÓÒÚËÊÂÌËflı Ë ÔðÓ·ÎÂÏ‡ı ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡. èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ÄÒÒÓˆË‡ˆËË, ÔðÓÙÂÒÒÓð Å‡¯‡ð‡Ì ìÎÛÒÓÈ ÒÓ„Î‡ÒËÎÒfl ÓÚ‚ÂÚËÚ¸ Ì‡ Ì‡¯Ë ‚ÓÔðÓÒ˚.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Türkiye Seyahat Acentalar› Birli¤i (TÜRSAB), 28 Eylül 1972 tarihinde kurulmufl bir meslek birli¤i. TÜRSAB'›n temel amac›, seyahat acental›¤› mesle¤inin ve faaliyet alan›n›n temelini oluflturan turizm sektörünün geliflimine katk›da bulunmak. Etkinlikleriyle turizm sektörümüzde yaflanan geliflmeler ve karfl›lafl›lan sorunlara iliflkin tüm konular› ilgili mercilerin dikkatine sunmak, bu konuda kamuoyunu bilgilendirmek de TÜRSAB'›n temel amaçlar› aras›nda yer al›yor. Birlik hakk›nda özellikle turizmle ilgili sorular›m›z›n cevab›n› Baflkan Prof. Dr. Baflaran Ulusoy’dan ald›k.

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Библиотека Цельса в Эфесе Efes’teki Celsus Kütüphanesi

ç‡ ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ Ó·ð‡˘‡Ú¸ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÚÛðËÒÚ, ÓÒÏ‡ÚðË‚‡fl ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ Ô‡ÏflÚÌËÍ? àÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍË ÔðË‚ÎÂÍ‡˛Ú ÚÛðËÒÚÓ‚ ÔÓ ð‡ÁÌ˚Ï ÔðË˜ËÌ‡Ï. íÛðËÒÚÓ‚ ‚ÒÂ„‰‡ ËÌÚÂðÂÒÛ˛Ú Ô‡ÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ËÒÚÓðËÂÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ËÎË ÔÓÒÂ˘‡ÂÏÓÈ ËÏË ÒÚð‡Ì˚. é‰ÌË Ô‡ÏflÚÌËÍË ˆÂÌÌ˚ Í‡Í ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, Ì‡ ‰ðÛ„ËÂ ÔðÓÒÚÓ ÔðËflÚÌÓ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸. íÛðËÒÚÓ‚ ËÌÚÂðÂÒÛÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ðÂÏfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl Ô‡ÏflÚÌËÍ‡, ÌÓ Ë Â„Ó ‡‚ÚÓð, ‚ÌÂ¯Ìflfl ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. ÑÎfl ÚÛðËÒÚ‡ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚Ó ËÌÚÂðÂÒÌ˚ ÎÂ„ÂÌ‰˚, ËÒÚÓðËË Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ú‡ÈÌ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ. å˚ ÒÚðÂÏËÏÒfl Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ·˚ ÚÛðËÒÚ˚, ÔðËÂÁÊ‡˛˘ËÂ ‚ íÛðˆË˛, ÁÌ‡ÍÓÏËÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË ÏËðÓ‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÍÓÚÓð˚ı ÌÂÏ‡ÎÓ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚. ÑÎfl Ì‡Ò ‚‡ÊÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ÚÛðËÒÚ˚ ÛÁÌ‡‚‡ÎË Ë Ó ÚÂı ÒÓÁ‰‡ÌËflı, ÍÓÚÓð˚Â fl‚Îfl˛ÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ËÒÚÓðËË, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË íÛðˆËË.

Для туриста одинаково интересны легенды, истории и особенно тайны, связанные с памятником. Turistler tarihi eserin tarihteki yeri, sanatsal, mimari, görsel çekicili¤i kadar, o eserin efsaneleri, hatta gizemi ile de ilgilidir. Каппадокия Kapadokya

óÚÓ ÁÌ‡˜ËÚ ‰Îfl Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ Ì‡ÎË˜ËÂ ‰ðÂ‚ÌËı ËÎË ðÂ‰ÍËı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ÍÛÎ¸ÚÛð˚? íÛðˆËfl, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ð‡ÒÔÓÎ‡„‡ÂÚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂÏ, ‚ÓÁð‡ÒÚ

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Гора Немрут (Адыяман) Nemrut Da¤› (Ad›yaman)

Sizce bir turist tarihi eserde ne görmeli? Turistler tarihi eserlerle çok de¤iflik aç›lardan ilgilenirler. Örne¤in, dünya tarihi, ya da gezdikleri ülkenin tarihi aç›s›ndan önem tafl›yan eserler genellikle turistler aç›s›ndan da ilginçtir. Baz› tarihi eserler uygarl›klar tarihine, sanata katk›lar› ile ya da görsel etkileri ile turistler için çekicidir. Turistler tarihi eserin tarihteki yeri, sanatsal, mimari, görsel çekicili¤i kadar, o eserin öyküleri, yaflanm›fll›klar›, efsaneleri, hatta gizemi ile de ilgilidir. Tabii biz, ülkemizi ziyaret eden turistlerin, bu ülkenin yaratt›¤› bir k›sm› dünya sanat›n›n, mimarisinin zirvesindeki eserlerini, ülkemizin kültür zenginli¤ini tan›makla birlikte, mümkün oldu¤u kadar ülkemizin tarihini, sosyal, kültürel yaflam›n› da olabildi¤ince tan›malar›n›, ö¤renmelerini ve tarihi eserlerde bunlar› da görmelerini isteriz. Türkiye’nin dünyadaki önemli ya da nadir tarihi eser varl›¤› bak›m›ndan bir art›s› var m›?

ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔðÂ‚˚¯‡ÂÚ 12 Ú˚Ò. ÎÂÚ. ùÚ‡ ÚÂððËÚÓðËfl ·˚Î‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ ÒˆÂÌÓÈ Ë ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, Ë ‰Îfl íÛðˆËË. çÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ô‡ÏflÚÌËÍË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ÌÓ Ë ÛÌËÍ‡Î¸Ì‡fl ÔðËðÓ‰‡ ‰ÂÎ‡˛Ú íÛðˆË˛ Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÒÚð‡Ì ‚ ÏËðÂ. íÛðˆËË Ó˜ÂÌ¸ ÔÓ‚ÂÁÎÓ, ˜ÚÓ Ì‡ ÂÂ ÚÂððËÚÓðËË ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ˚ ¯Â‰Â‚ð˚ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ Ë ‰ðÛ„ËÂ Ó·ð‡Áˆ˚ ÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, ÔÂðÂ˜ËÒÎËÚ¸ ‚ÒÂ Ëı Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. íÛðˆËfl ËÌÚÂðÂÒÌ‡ Í‡Í ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë ‰Îfl ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡. ä‡Í ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È ÚÛðËÁÏ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌË˛ Ë ð‡Á‚ËÚË˛ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÚÂÌˆË‡Î‡? äÓÌÂ˜ÌÓ, ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡ÌÂ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚, ÓÚð‡Ê‡˛˘Ëı ËÒÚÓðË˛ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ. åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚‡fl Úð‡‰ËˆËfl ÏËðÌÓ„Ó, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÚðÂı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ – ËÛ‰‡ËÁÏ‡, ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ Ë ËÒÎ‡Ï‡, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl Ë Á‡ÍðÂÔÎÂÌ‡ ‚ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó Ò‚ÂÚÒÍÓ„Ó ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ôð‡‚Ó‚Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÍÓÚÓð˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl íÛðÂˆÍ‡fl êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡. 12-13 Ï‡fl 2006 „. ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ Ì‡ÏË ·˚Î‡ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì‡ Ë ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËfl «êÂÎË„ËÓÁÌ˚È ÚÛðËÁÏ III», Ì‡ ÍÓÚÓðÓÈ Ï˚ Ó·ÒÛÊ‰‡ÎË ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ë ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ð‡Á‚ËÚËfl ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ÚÛðËÁÏ‡ ‚ íÛðˆË˛. ä‡ÍËÂ ÌÓ‚¯ÂÒÚ‚‡ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ TÜRSAB? óÂÏ ‚˚ ÓÚÎË˜‡ÂÚÂÒ¸ ÓÚ ‰ðÛ„Ëı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ?

Türkiye 12000 y›l öncesinden bafllayarak dünya tarihinin ve ulusal tarihimizin en önemli olaylar›n›n yafland›¤› bir geçmifle, uygarl›k tarihinin muhteflem miras›na sahiptir. Türkiye sahip oldu¤u bu ola¤anüstü mirasla sadece tarih aç›s›ndan de¤il, dünya sanat›n›n zirvesindeki flaheserleri ve bugüne kadar gelen özgün kültür zenginlikleri ile de dünyan›n en gözde ülkesidir. Bu zenginlik içinde, tarih ve sanat tarihi aç›s›ndan sadece nadir de¤il, eflsiz baflyap›tlara, an›tlara ve ola¤anüstü de¤erlere sahiptir. Bu bak›mdan Türkiye flansl›d›r. Bunlar› saymaya bafllarsak bir kitap yazmam›z gerekir. Türkiye hem Müslüman ve hem de H›ristiyan dünyas› için önemli bir ülke. Bu potansiyelden maksimum fayda elde etmek kültür turizmi bak›m›ndan mümkün mü? Ola¤anüstü zenginlikte bir tarihsel miras› ve kültürel de¤erleri bar›nd›ran ülkemiz elbette dinler tarihi ve farkl› inanç sistemleri aç›s›ndan da son derece önemli tarihsel de¤erlere ve kültür varl›klar›na sahip. Üç semavi dinin; Musevilik, H›ristiyanl›k ve Müslümanl›¤›n bu ülkede yüzy›llar boyunca bir arada bar›fl içinde yaflamalar›n› sa¤layan anlay›fl ve hoflgörü gelene¤i bugün de laik, demokratik, sosyal hukuk devleti nitelikleri ile

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Не только памятники прошлого, но и уникальная природа делают Турцию одной из самых привлекательных стран в мире. Türkiye sahip oldu¤u bu ola¤anüstü mirasla sadece tarih aç›s›ndan de¤il, dünya sanat›n›n zirvesindeki flaheserleri ve özgün kültür zenginlikleri ile de dünyan›n en gözde ülkesidir. ç‡¯‡ ‡ÒÒÓˆË‡ˆËfl ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‚ 1972 „. ÒÓ„Î‡ÒÌÓ á‡ÍÓÌÛ 1618 «é· ÄÒÒÓˆË‡ˆËË ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚». ÇË‰˚ Ì‡¯ÂÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Ó·ÓÁÌ‡˜ÂÌ˚ ‚ ˝ÚÓÏ Á‡ÍÓÌÂ. å˚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÒÎÂ‰ËÏ Á‡ ð‡Á‚ËÚËÂÏ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡, ÒÚðÂÏËÏÒfl ‚ÌÂ‰ðflÚ¸ Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÌÓ‚¯ÂÒÚ‚‡ ‚ Ò‚ÓÂÈ ð‡·ÓÚÂ. ç‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓÈ ÒÚðÛÍÚÛðÓÈ, Ï˚ ÓÚÍð˚Ú˚ ÔÂðÂÏÂÌ‡Ï. çÓ fl ÌÂ Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚËÏ Ï˚ ÓÚÎË˜‡ÂÏÒfl ÓÚ ‰ðÛ„Ëı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ. å˚ ‰ÂÎ‡ÂÏ ÚÓ, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÎ‡Ú¸. ÑÎfl Ì‡Ò ‚‡ÊÌÓ ‰ÂðÊ‡Ú¸ ðÛÍÛ Ì‡ ÔÛÎ¸ÒÂ ‚ðÂÏÂÌË Ë ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË ˆÂÎË Ë Á‡‰‡˜Ë. n

Türkiye Cumhuriyeti’nin anayasal teminat› alt›nda sürmektedir. 12 – 13 May›s 2006 tarihleri aras›nda ‹stanbul’da gerçeklefltirdi¤imiz “‹nanç Turizmi Günleri III” sempozyumunda da ülkemizin inanç turizmi aç›s›ndan sahip oldu¤u de¤erler ve inanç turizminin geliflim imkânlar› özellikle vurgulanm›flt›r. TÜRSAB olarak turizmde al›fl›lm›fl›n d›fl›nda dikkat etti¤iniz ne gibi ayr›cal›¤›n›z var? TÜRSAB 1618 say›l› “Seyahat Acentalar› Birli¤i Kanunu” ile 1972 y›l›nda kurul-

mufl olup, an›lan kanun uyar›nca ifllevlerini sürdürüyor. Bununla beraber TÜRSAB, son derece dinamik bir olgu olan turizm ve seyahat acentecili¤i alan›ndaki faaliyetlerini, dünyadaki ve ülkemizdeki de¤iflimi yak›ndan izleyerek, k›sa, orta ve uzun vadeli bir perspektifle genifl bir vizyon içinde turizm sektörünün dinamik yap›s›na uygun olarak ifllevlerini sürdürmektedir. Ancak bunun bir ayr›cal›k de¤il, olmas› gereken bir yaklafl›m oldu¤u görüflündeyim. Bu do¤rultuda amaç ve hedeflerimizi daima ileride tutmak temel ilkelerimizden biridir. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Почему люди путешествуют? Кубейси Тархан

Neden seyahat ediyorlar? Корреспондент «ДА» в Москве.

Kubeysi Tarhan Da dergisi Moskova muhabiri.

óÚÓ·˚ ÔÓÁÌ‡Ú¸ Ë ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰Ûı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯Ëı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë Ò‡ÏÛ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ ‚ÂÎËÍÓÈ ËÒÚÓðËË ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚, ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ·Û‰ÂÚ ÔðÓÒÚÓ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ Í‡ðÚËÌÍÛ ‚ ÍÌËÊÍÂ ËÎË Û‚Ë‰ÂÚ¸ Ëı ËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂ Ì‡ ˝Íð‡ÌÂ ÚÂÎÂ‚ËÁÓð‡. ùÚÓ ÒÎË¯ÍÓÏ ‡·ÒÚð‡ÍÚÌÓ Ë ÏÂðÚ‚Ó. àÒÚËÌÌ˚È ‚ÍÛÒ, ÌÓ‚˚Â Ó˘Û˘ÂÌËfl, Á‡Ô‡ıË Ë Á‚ÛÍË ÏÓÊÌÓ ÛÁÌ‡Ú¸ Ë ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ÎË¯¸ ÔÓ·˚‚‡‚ ‚ÌÛÚðË ÌÂÔÓ‰ð‡Ê‡ÂÏÓÈ Ë ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÒÚÓðËË ‚ÒÂı ˝ÔÓı Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚. ë Á‡‚Â‰Û˛˘ÂÈ ÒÂÍÚÓðÓÏ ÔÓ Ò‚flÁflÏ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛, ÒÚ‡ð¯ËÏ Ì‡Û˜Ì˚Ï ÒÓÚðÛ‰ÌËÍÓÏ ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÛÁÂfl-ÛÒ‡‰¸·˚ «Äðı‡Ì„ÂÎ¸ÒÍÓÂ» ÖÎÂÌÓÈ ÑÛÌ‡Â‚ÓÈ Ï˚ ·ÂÒÂ‰Ó‚‡ÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓ·ÛÊ‰‡ÂÚ Î˛‰ÂÈ Í ÓÒÏÓÚðÛ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚÂÈ

äÛ·ÂÈÒË í‡ðı‡Ì: ã˛·ÓÔ˚ÚÒÚ‚Ó ‰‚ËÊÂÚ ÏËðÓÏ, ËÌ‡˜Â Á‡˜ÂÏ ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ëfl? ÖÎÂÌ‡ ÑÛÌ‡Â‚‡: á‡˜ÂÏ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË, Á‡˜ÂÏ ÏÛÁÂË, Á‡˜ÂÏ ÌÛÊÌÓ ÒÓ·Ëð‡Ú¸-ÒÓıð‡ÌflÚ¸, ÍÓ„‰‡ ÏÓÊÌÓ ÔðÓÒÚÓ ÔÂðÂ‚ÂÒÚË Ì‡ Í‡ðÚËÌÍÛ? ÇÒÂ ·Û‰ÂÚ ‚ ˆËÙðÂ Ë ·Û‰ÂÚ ‰ÓÒÚÛÔÌÓ… à ÏÓÊÌÓ ·Û‰ÂÚ ÌËÍÛ‰‡ ÌÂ ÂÁ‰ËÚ¸. çÓ ÚÓ„‰‡ Ï˚ ÎË¯ËÏÒfl Á‡Ô‡ı‡ ‚ðÂÏÂÌË, ÍÓÚÓð˚È Ì‡Ë·ÓÎÂÂ fl‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl Ì‡ ÏÂÒÚÂ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯Ëı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ: ‚ åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË – ÚÂÔÂðÂ¯ÌËı ëËðËË Ë àð‡ÍÂ, ðfl‰ÓÏ Ò ÔËð‡ÏË‰‡ÏË Ö„ËÔÚ‡ Ë Ì‡ ÇÂÎËÍÓÈ äËÚ‡ÈÒÍÓÈ ÒÚÂÌÂ. Ç ‚ËðÚÛ‡Î¸ÌÓÏ ÏËðÂ Ë ‚ ÍÌË„‡ı ÓÌË ‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚, Ì‡ ÏÂÒÚÂ – ÌÂÒÛÚ ÌÂ ÒÛıÛ˛, ÌÓ ÊË‚Û˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛. ÑÛ¯Â‚ÌÛ˛ Ë ‰ÛıÓ‚ÌÛ˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛. ã˛·‡fl ËÍÓÌ‡

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ïð‡Ï‡ ÉðÓ·‡ ÉÓÒÔÓ‰Ìfl ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏÂ – ˝ÚÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ËÍÓÌÓ„ð‡ÙËfl, ÌÓ Ë ÊË‚ÓÂ Ó˘Û˘ÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ÂÂ ÒÓÁ‰‡‚‡‚¯Â„Ó, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÓÚð‡ÊÂÌËÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÁÌ‡ÌËfl ‚ ˝ÚÓÈ ‚Â˘Ë. êÛ·ÎÂ‚ÒÍÛ˛ ˝ÔÓıÛ ‚ êÓÒÒËË ÌÂ ÔÓÌflÚ¸ ·ÂÁ ðÛ·ÎÂ‚ÒÍËı ËÍÓÌ, ‡ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÂðÂÁ ËÍÓÌ˚ Ò Ì‡ÏË „Ó‚ÓðËÚ Ò‡Ï ËÍÓÌÓÔËÒÂˆ ÄÌ‰ðÂÈ êÛ·ÎÂ‚. ä‡ÍÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡˛Ú ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË? êÓÎ¸ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚÂÈ ‚ Ô‡ÏflÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÂ, ÍÓÚÓðÛ˛ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂ¯¸, Ì‡ıÓ‰flÒ¸ ðfl‰ÓÏ Ò ÌËÏË Ë ‚ ÌËı, ·Û‰Û˜Ë ‚ ‡ÙËÌÒÍÓÏ è‡ðÙÂÌÓÌÂ ËÎË Ì‡ ÛÎËˆ‡ı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ã˛‰Ë ÔðËÂÁÊ‡˛Ú ‚ ÒÚð‡ÌÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÁÌ‡Ú¸ ÂÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ‰Û¯Û Ì‡ðÓ‰‡ ˜ÂðÂÁ Ô‡ÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ˝ÚËÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. èÓ„ðÛÊ‡Â¯¸Òfl

Eski uygarl›klar›n ve farkl› milletlerin büyük tarihlerinin atmosferini hissetmek için sadece kitaptaki resimlere bakmak veya televizyondaki yans›malar›n› seyretmek yeterli de¤il. Bu haddinden fazla soyut ve ölü bir fley olur. Gerçek tatlar, yeni hisler, kokular ve sesleri duymak ancak bütün zamanlar›n ve milletlerin eflsiz ve o büyük tarihlerinin içine girmekle mümkündür. ‹nsanlar›n neden tarihi yerleri ziyaret ettiklerini “Arhangelsk” Devlet Müzesi Halkla ‹liflkiler Sorumlusu, araflt›rma görevlisi Elena D. Sergeyevna ile konufltuk.

Kubeysi Tarhan: Merak› tahrik eden dünyan›n kendisi olsa gerek. Yoksa insanlar›n farkl› bir seyahat sebebi mi var? Elena Dunayeva: Niçin tarihî eser-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Собор Святых апостолов Петра и Павла (Санкт-Петербург) St. Peter ve St. Paul Katedrali (St. Petersburg)

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Собор Василия Блаженного (Москва) St. Basil Katedrali (Moskova)

‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ, ‚ ÍÓÚÓðÓÈ „Ó‚ÓðflÚ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. à ÂÒÎË Ëı ÌÂ ÒÎ˚¯Ë¯¸, ˝ÚÓ ÌÂ ÓÌË ‚ËÌÓ‚‡Ú˚. ùÚÓ ‚ËÌÓ‚‡Ú fl, ˜ÚÓ ÌÂ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ëı ‚ÓÒÔðËÌflÚ¸… çÂÎ¸Áfl ‰ÛÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÚÂ·Â ÓÚÍð˚ÚÓ ‚ÒÂ Òð‡ÁÛ – ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚ÒÂ ÓÚÍð˚‚‡ÂÚÒfl… çÂÓ·ıÓ‰ËÏ ÎË ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚È ÍÓÌÚ‡ÍÚ ‰Îfl Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ÔÓ„ðÛÊÂÌËfl, ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ‚ ËÒÚÓðËË? ÑÎfl Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ÔÓ„ðÛÊÂÌËfl ‚ ËÒÚÓðË˛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚È ÍÓÌÚ‡ÍÚ, ÌÓ Ë ÍÓðÓÚÍÓÂ ÔðÂ·˚‚‡ÌËÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÒÔðÂÒÒÓ‚‡ÌÓ ËÁ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

kültüre yolculuk путешествие в культуру

Исторический музей (Москва) Tarih Müzesi (Moskova)

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

В З ГЛ Я Д Н А И С ТО Р И Ю T A R ‹ H E B A K I fi

Дмитрий (26) Санкт-Петербург.

Dmitriy(26) St. Petersburg.

Все мы должны молиться за мир ler, niçin müzeler, resimlerini yapmak varken neden toplamak ve korumak gerekiyor? Her fley dijital ve ulafl›labilir olmal›. Hiçbir yere gidilmese de olur. Fakat o zaman da eski medeniyetlerin bulundu¤u yerlerde günümüz Irak ve Suriye’sinin Mezopotamya’s›nda, M›s›r’da piramitlerin yan›nda ve Çin Seddi’nde aç›kça hissedilen zaman›n kokusundan mahrum kal›r›z. Sanal dünyada ve kitaplarda bu eserler soyutturlar. Bulunduklar› yerlerde ise kuru bir bilgi de¤il, canl› bir bilgi tafl›rlar. Kudüs’teki Kutsal Mezar Kilisesi’ndeki ikonalar sadece ikonografik bir anlam tafl›may›p, o dönemin insan›n›n dinini, manevi yaflam›n›, ikonay› yapan›n ruhunu ve yine toplumsal bilinci yans›t›rlar. Rusya’da Rublev ça¤›n› Rublev ikonalar› olmadan anlamak mümkün de¤il. Demek ki ikonalar arac›l›¤›yla bizimle ikona ressam› Andrey Rublev’in kendisi konuflur. O halde tarihi eserlerin ayr› bir misyonu mu var? Bu misyon, tarihi eserlerin yan›nda ve içinde bulunurken, Atina’da Akropolist’te veya ‹stanbul’un tarihi sokaklar›nda, insan›n haf›zas›nda, hissetti¤in atmosferdedir. ‹nsanlar bir ülkeye, o ülkenin kültürünü, birkaç

сли говорить об иконе Казанской Божьей Матери, то мне кажется, что, как и другие иконы, она является своеобразными духовными вратами в другой мир. Перед этой иконой молились многие люди, поэтому мне кажется, что икона связывает нас не только с Богом, но и с этими людьми.

Поклонение святыням важно уже потому, что молитва обладает большой силой. Чем больше людей будет молиться за мир и согласие на Земле, тем больше вероятность того, что молитва наша будет принята. Необходимо молиться и проповедовать мир. Это особенно важно в этой части России, где пересекается много культур. Икона Казанской Божьей Матери способствует развитию диалога между мусульманами и христианами. На церемонии передачи иконы городу Казань присутствовали представители ислама и православия, это прекрасный пример для всего населения. Ведь на территории России иначе и быть не может. Мусульмане и православные здесь всегда рядом, поэтому необходимо искать пути к взаимопониманию, хотя сделать это не всегда легко. Другие конфессии интересуют меня с точки зрения культурного обмена. Что-то мы перенимаем у них, что-то они у нас. Это очень интересно. А вообще для развития диалога важно самовоспитание, потому что уважение к непохожему на тебя человеку должно идти изнутри, и только сам человек может развить в себе позитивное отношение к представителям других религий или национальностей.

Hepimiz bar›fl için dua etmeliyiz E

¤er Kazan Kutsal Meryem Ana ikonunu konuflacak olursak bence di¤er ikonlar gibi o da baflka bir dünyaya aç›lan kap›d›r. Bu ikonun önünde çok insan ibadet etti onun için ikon bizi sadece Tanr›ya de¤il o insanlara da ba¤lar. Kutsala tap›nma önemlidir çünkü ibadet büyük bir güce sahiptir. Ne kadar çok insan dünyada bar›fl ve huzur için dua ederse dualar›m›z›n kabul olma ihtimali de o kadar büyük olur. Bar›fl için dua etmeli ve onu yaymal›y›z. Bu özellikle Rusya’n›n çeflitli kültürlerin birleflti¤i bu k›sm›nda önemlidir. Kazan Kutsal Ana ikonu Müslümanlar ile H›ristiyanlar aras›ndaki diyaloga yard›mc› olacakt›r. ‹konun Kazan’a geri verilmesi töreninde ‹slam ve H›ristiyan temsilciler bulundu bu bütün vatandafllar için harika bir örnektir. Zaten Rusya topraklar›nda baflka türlü olmas› mümkün de¤ildir. Müslüman ve Ortodokslar burada her zaman yan yana ve onun için karfl›l›kl› anlay›fl yollar›n› aramak gerekir bu her ne kadar her zaman kolay de¤ilse de. Di¤er dinler kültürel al›flverifl aç›s›ndan ilgimi çekiyor. Biz onlardan bir fleyler al›yor onlar bizden. Bu çok ilginçtir. Diyalogun geliflmesi için insan›n kendini terbiyesi etmesi önemlidir çünkü sana benzemeyen insana sayg› içinde oluflmal›d›r ve sadece insan›n kendisi içinde di¤er din ve milliyetten insanlara olumlu iliflkiler gelifltirebilir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

ВЗГЛЯД НА ИСТОРИЮ TAR‹HE BAKIfi

Александровская колонна (Санкт-Петербург) Aleksandr Sütunu (St. Petersburg)

Зульфия Учительница русского языка (Башкортостан/PФ)

Zulfiya

Rusça Ö¤retmeni (Baflk›rdistan/Rusya)

Я горжусь жителями Казани Исторические памятники имеют большое значение для всех людей вне зависимости от нации или вероисповедания. Это мое первое посещение Казани. Приятно идти по городу и видеть памятники архитектуры, они очень украшают город. И я испытываю гордость за народ, который сумел сохранить их. При этом для Татарстана естественно беречь не только памятники, связанные с исламом, здесь прекрасно сохранены и соборы, и церкви. Памятники материальной культуры помогают лучше узнать историю всего человечества и своего народа, это самый увлекательный способ изучения истории. И еще я заметила, что памятники архитектуры помогают развивать отношения между разными народами и религиями. Находясь у Казанского Кремля, я просто забыла о существовании наций, там много туристов со всего мира, и всем это место одинаково интересно. Я почувствовала, что культурное наследие – наше общее богатство, которое отнюдь не однородно, потому что история не терпит однообразия.

Kazan halk› ad›na gurur duydum

Tarihi eserler din ve milliyet bakmadan bütün insanlar için büyük bir öneme sahiptir. Bu benim Kazan’› ilk ziyaret ediflim. fiehri gezmek ve mimari eserler görmek çok hofl bu eserler flehri süslüyor. Bunlar› koruyabilen halk ad›na gurur duyuyorum. Bunun yan›nda Tataristan için sadece ‹slam’la ilgili eseleri korumak do¤al de¤il, burada di¤er mabet ve kiliseler de güzel korunmufl. Maddi kültür eserleri bütün insanl›¤›n ve milletin tarihini daha iyi ö¤renmeye yard›mc› olur bu tarih ö¤reniminin en sürükleyici yoludur.

Bir de mimari eserlerin farkl› din ve milletler aras›ndaki iliflkilerin geliflmesine yard›m etti¤ini fark ettim. Kazan Kremlini’ndeyken milletlerin varl›¤›n› unuttum orada o kadar çok turist vard› ki ve hepsi için buras› ayn› flekilde ilginçti. Asla tek tür olmayan kültürel miras›n ortak zenginli¤imiz oldu¤unu hissettim çünkü tarih tek tipli¤e tahammül etmez.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚ı ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÈ. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ÍÛ¯‡fl ÔË˘Û, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÛ˛ ‚ ÚÓÈ ÏÂÒÚÌÓÒÚË, „‰Â ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÛÂ¯¸, ÔðËÓ·ðÂÚ‡Â¯¸ ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚Â Ó˘Û˘ÂÌËfl, ÒÓ‚Ô‡‰ÂÌËfl ‚Ó ‚ðÂÏÂÌË Ò ˝ÔÓıÓÈ, ‚ ÍÓÚÓðÛ˛ ÔÓ„ðÛÊ‡Â¯¸Òfl, ÔðËÂÁÊ‡fl ‚ àÌ‰Ë˛, í‡ËÎ‡Ì‰, àÚ‡ÎË˛, íÛðˆË˛ ËÎË êÓÒÒË˛. óÚÓ ÔÓÁÌ‡Â¯¸ Ë ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂ¯¸, ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ûfl ÔÓ ÏËðÛ? èÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ûfl ÔÓ ÏËðÛ, ÔÓÁÌ‡Â¯¸ Â„Ó Ë Ó·ÌÓ‚ÎflÂ¯¸Òfl, ÒÌËÏ‡Â¯¸, Í‡Í ÁÏÂfl, ÍÓÊÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â Ó˘Û˘ÂÌËfl, Á‡Ô‡ıË, Á‚ÛÍË. í‚ÓÈ ÍðÛ„ÓÁÓð ð‡Ò¯ËðflÂÚÒfl: Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ Á‡ Ò˜ÂÚ ÓÍðÛÊ‡˛˘ÂÈ ÚÂ·fl ÌÓ‚ËÁÌ˚, Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ Á‡ Ò˜ÂÚ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚‡ Ò ÌÂÁÌ‡ÍÓÏ˚ÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÏË fl‚ÎÂÌËflÏË. í˚ ð‡Ò¯ËðflÂ¯¸ Ò‚ÓÈ ÍðÛ„ÓÁÓð, ÔÓÔ‡‰‡fl ‚ ÏÌÓ„Ó‡ÒÒÓˆË‡ÚË‚Ì˚È ÔÎ‡ÒÚ ÏËðÓ‚ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. à ‚ ˝ÚÓÏ „Î‡‚ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ú‡ÍËı ÔÓÂÁ‰ÓÍ. n

nesil boyunca yarat›lm›fl eserler arac›l›¤›yla ülke milletinin ruhunu tan›mak için gelirler. Etraf›n›z› çevreleyen tarihi eserlerin konufltu¤u bir atmosfere dalars›n›z. E¤er onlar› duymazsan›z, suçlu onlar de¤ildir. Suçlu olan ziyaretçinin onlar› alg›lama kabiliyetinin olmamas›d›r. Ziyaretçinin her fleyi kavrayabilece¤i ve baz› s›rlar› aralayabilece¤ini düflünmek do¤ru de¤ildir. Her fley yavafl yavafl aç›l›r. Tarihte gerçek bir yo¤unlaflman›n ve içine girebilmenin gerçekleflmesi için uzun süreli bir irtibat m› gerekli? Evet, tarihe gerçek yo¤unlaflma için uzun süreli bir irtibat gerekli. Fakat bazen k›sa süreli bulunma da unutulmaz izlenimler b›rakabilir. Mesela Hindistan, ‹talya, Türkiye veya Rusya’ya gidip çok yayg›n bir yiyece¤i tadarak, yo¤unlaflt›¤›n ça¤la ilgili unutulmaz duygular edinirsiniz. Sonunda elde etti¤imiz nedir peki? Dünyay› gezerken onu tan›r, yeni hisler, kokular ve sesler duyars›n›z ve kabu¤unu de¤ifltiren y›lan gibi yenilenirsin. Bir taraftan sizi çevreleyen bir yenilik kazan›r, di¤er taraftan tarihi ve kültürel olgular ba¤lam›nda bak›fl aç›n›z genifller. Dünya kültürünün zengin ça¤r›fl›ml› katman›nda bulunmakla ufkunu geniflletirsiniz. Bu gibi seyahatlerin as›l önemi de buradad›r. n

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Бакинская крепость Старый город (исторический центр Баку, огражденный крепостной стеной) построен на территории, которая была заселена еще в эпоху палеолита. Был внесен в Список всемирного наследия ЮНЕСКО как символ гармоничной преемственности разных культур – зороастризма, династии Сасанидов, арабского, персидского, ширванского, османского и российского влияний.

Bakü Kalesi

Kale duvarlar›yla çevrili Bakü’nün tarihi flehir merkezi paleolit devrinde kuruldu. Zerdüfltlük, Sasaniler, Arap, Fars, fiirvan, Osmanl› ve Rus etkisi gibi farkl› kültürlerin devam›n› bir arada sembolize etmesi nedeniyle UNESCO’nun dünya miras› listesine girdi.

Беларусь Belarus

Гр у з и я G ü r c i s t a n

Ро с с и я R u s y a

Монастырь Гелати

Троице-Сергиева лавра

Мирский замок в Гродненской области построен в начале XVI в. В свое время он был мощным оборонительным сооружением, где нашли применение почти все известные элементы средневековой фортификации и местные традиции замкового зодчества. В 2000 г. Мирский замок был причислен ЮНЕСКО к памятникам Всемирного наследия.

Монастырь Гелати в Кутаиси, главные здания которого были возведены между XII и XVII вв., представляет собой хорошо сохранившийся комплекс, известный своими мозаиками и фресками. И собор, и монастырь иллюстрируют расцвет средневековой архитектуры в Грузии.

Троице-Сергиева лавра расположена к северо-востоку от Москвы, в Сергиевом Посаде. Лавра ограничена трехъярусными кирпичными стенами высотой до 14 м и толщиной до 6 м. Главная достопримечательность лавры — белокаменный Троицкий собор (1422) с иконами Андрея Рублева.

Mir Kalesi

Grodno’daki kale 16. yüzy›l›n bafl›nda infla edildi. ‹çinde orta ça¤›n istihkam ve kale mimarisinin bilinen bütün yerel geleneklerinin bulundu¤u kale, zaman›nda büyük bir savafl tesisiydi. Mir kalesi 2000 y›l›nda UNESCO’nun dünya miras› listesine al›nd›.

Bafll›ca binalar› XII. ve XVII. yüzy›llar› aras›nda yap›lan Kutaisi’deki Gelati manast›r› mozaik ve fresk süslemeleri zengin ve iyi korunmufl bir yap› özelli¤i tafl›yor. Hem manast›r, hem katedral ortaça¤ mimarisinin Gürcistan’daki geliflimini gösterirler.

Troitse-Sergiyeva Lavra Troitse Sergiyeva Lavra Moskova’n›n kuzey do¤usunda Sergiyev Posad’da bulunuyor. Lavra 14 m. yüksekli¤inde ve 6 m. kal›nl›¤›nda duvarlarla çevrili. Larvan›n bafll›ca tarihi eseri Andrey Rublev’in yapt›¤› ikonalarla süslenen beyaz tafll› Troitsskiy kilisesidir (1422).

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

‹NSANLIK M‹RASI

Замковый комплекс Мир

Gelati Manast›r›

НАСЛЕДИЕ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА

Азербайджан Azerbaycan

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Возрождение древнего Тальхира Тамара Савельева

Talhir yeniden do¤uyor Главный научный сотрудник Института археологии им. А.Х. Маргулана, доктор исторических наук (Казахстан).

Tamara Savelyeva

A. H. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Araflt›rma Görevlisi, Tarih Bilimleri Doktoru (Kazakistan).

ðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚˚È „ÓðÓ‰ í‡Î¸ıËð, ÛÔÓÏËÌ‡ÂÏ˚È ‚ ‡ÌÓÌËÏÌÓÏ „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÏ ÒÓ˜ËÌÂÌËË ÍÓÌˆ‡ ï ‚. «ïÛ‰Û‰ ‡Î-ÄÎ‡Ï» («Éð‡ÌËˆ˚ ÏËð‡»), Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ˛ÊÌÓÈ ÓÍð‡ËÌÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡ í‡Î„‡ð‡, ˜ÚÓ ‚ 25 ÍÏ Í ‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ ÄÎÏ‡Ú˚. Ç ÍÓÌˆÂ ï ‚. ˝ÚÓ ·˚Î ÍðÛÔÌ˚È ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ Ë ÚÓð„Ó‚˚È ˆÂÌÚð Ì‡ ÇÂÎËÍÓÏ òÂÎÍÓ‚ÓÏ ÔÛÚË, ÔÎÓ˘‡‰¸ „ÓðÓ‰‡ ‰ÓÒÚË„‡Î‡ 28 „‡. ëÂÈ˜‡Ò ÒÓıð‡ÌËÎ‡Ò¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ˆÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

˜‡ÒÚ¸ „ÓðÓ‰Ë˘‡ – ˆËÚ‡‰ÂÎ¸, ÓÍðÛÊÂÌÌ‡fl ÔÓ ÔÂðËÏÂÚðÛ ÍðÂÔÓÒÚÌ˚ÏË ÒÚÂÌ‡ÏË ÒÓ ‚ÒıÓÎÏÎÂÌËflÏË – ÓÒÚ‡ÚÍ‡ÏË ·‡¯ÂÌ. é„ðÓÏÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ðÓÒÚ „ÓðÓ‰‡ ÓÍ‡Á‡Î ÇÂÎËÍËÈ òÂÎÍÓ‚˚È ÔÛÚ¸, Ó‰ÌÓ ËÁ ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌËÈ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔÂðÂÒÂÍ‡ÎÓ àÎËÈÒÍÛ˛ ‰ÓÎËÌÛ Ë ‚ÂÎÓ ‚ äËÚ‡È, üÔÓÌË˛, ëðÂ‰Ì˛˛ ÄÁË˛, ‚ àð‡Ì Ë ÇËÁ‡ÌÚË˛. í‡Î¸ıËð Ì‡ÒÂÎflÎË Í‡ðÎÛÍË, Ú˛ðÍÒÍËÂ

nuncu yüzy›l sonlar›nda co¤rafi eser Hududul Alem’de (Dünya S›n›rlar›) an›lan Ortaça¤ flehri Talhir, do¤u taraf›ndan Almat›’ya 25 km. uzakl›ktaki günümüz Talgar flehrinin güneyinde bulunuyor. 10. yüzy›l sonunda Büyük ‹pek Yolu üzerinde kurulan büyük bir politika ve ticaret merkeziydi. fiehrin yüzölçümü 28 hektara var›yordu. Günümüze ka-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ÔÎÂÏÂÌ‡, ÍÓÚÓð˚Ï ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡Î‡ àÎËÈÒÍ‡fl ‰ÓÎËÌ‡ ÛÊÂ Ò VIII ‚. Ì.˝. ÇÔÎÓÚ¸ ‰Ó ÍÓÌˆ‡ ï ‚. ÓÌË ·˚ÎË Ó·˙Â‰ËÌÂÌ˚ ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ËÏÂÌÛÂÏÓÂ ä‡ðÎÛÍÒÍËÏ Í‡„‡Ì‡ÚÓÏ, ÒÓ ÒÚÓÎËˆÂÈ ‚ „ÓðÓ‰Â ä‡flÎ˚ÍÂ, Ì‡ıÓ‰Ë‚¯ÂÏÒfl ‚ ÔðÂ‰„Óð¸flı ÑÊÛÌ„‡ðÒÍÓ„Ó ıðÂ·Ú‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò Í‡ðÎÛÍ‡ÏË ‚ „ÓðÓ‰Â ÔðÓÊË‚‡ÎË ÔÓÚÓÏÍË ÛÒÛÌÂÈ, Ú˛ðÍË-˜Ë„ËÎË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‚˚ıÓ‰ˆ˚ ËÁ ëÓ„‰‡ (ð‡ÈÓÌ ÅÛı‡ð˚ Ë ë‡Ï‡ðÍ‡Ì‰‡), ÍÓÚÓð˚Â ËÁ‰‡‚Ì‡ ÒÎ‡‚ËÎËÒ¸ Í‡Í ÔðÂ‰ÔðËËÏ˜Ë‚˚Â ÍÛÔˆ˚ Ë ËÒÍÛÒÌ˚Â ðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍË. ä‡Í ‚ÒflÍËÈ ·ÓÎ¸¯ÓÈ „ÓðÓ‰, í‡Î¸ıËð ·˚Î ÏÌÓ„ÓÎËÍ ÔÓ ÒÓÒÚ‡‚Û Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. å‡ÒÚÂðÒÍËÂ „ÓÌ˜‡ðÓ‚ ÒÌ‡·Ê‡ÎË „ÓðÓ‰ Ë ÒÂÎ¸ÒÍÛ˛ ÓÍðÛ„Û „ÎËÌflÌÓÈ ÔÓÒÛ‰ÓÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÓÚÎË˜‡Î‡Ò¸ ÔðÓ˜ÌÓÒÚ¸˛ Ë Íð‡ÒÓÚÓÈ, ‡ ˛‚ÂÎËðÌ˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ËÁ ·Î‡„ÓðÓ‰Ì˚ı ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚ ˆÂÌËÎËÒ¸ Ë Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË „ÓðÓ‰‡. «ÜËÚÂÎË Â„Ó ‚ÓËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚Â, ÒÏÂÎ˚Â Ë ‰Ó·ÎÂÒÚÌ˚Â…»,- ÔË¯ÂÚ ‡‚ÚÓð «ïÛ‰Û‰ ‡Î-ÄÎ‡Ï». é Á‡ÌflÚËflı Ì‡ÒÂÎÂÌËfl „Ó‚ÓðËÚ Ë ‚˚ÒÓÍËÈ ÛðÓ‚ÂÌ¸ ÍÛÁÌÂ˜ÌÓ„Ó ðÂÏÂÒÎ‡. ë‡·ÎË, ÍËÌÊ‡Î˚, ÌÓÊË, Ì‡È‰ÂÌÌ˚Â Ì‡ ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı „ÓðÓ‰Ë˘‡, ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛Ú ÒÎÓ‚‡ ÒðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚Ó„Ó Û˜fiÌÓ„Ó. àÁÛ˜ÂÌËÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ÊÂÎÂÁÓ‰ÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÔÓÍ‡Á‡ÎÓ ÂÂ ÒÔÂˆËÙËÍÛ. ë‰ÂÎ‡ÌÓ ÓÚÍð˚ÚËÂ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÁÌ‡˜ÂÌËfl: ÏÂÒÚÌ˚Â ðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍË ÛÏÂÎË ‚‡ðËÚ¸ ‚˚ÒÓÍÓÛ„ÎÂðÓ‰ËÒÚÛ˛ ÒÚ‡Î¸ Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÂÂ ‰Îfl ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÓÒÓ·Ó ÔðÓ˜Ì˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚, ÛÔÓÚðÂ·Îfl‚¯ËıÒfl ðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍ‡ÏË. Ç í‡Î¸ıËðÂ Ú‡ÍÛ˛ ÒÚ‡Î¸ Ì‡Û˜ËÎËÒ¸ ‚‡ðËÚ¸ Í‡Í ÏËÌËÏÛÏ Ì‡ ‰‚ÂÒÚË ÎÂÚ ð‡Ì¸¯Â, ˜ÂÏ ‚ Ñ‡Ï‡ÒÍÂ. ê‡Á‚ËÚËÂ ðÂÏÂÒÂÎ, ðÓÒÚ ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÛÒËÎÂÌË˛ ðÓÎË í‡Î¸ıËð‡. èÓ òÂÎÍÓ‚ÓÏÛ ÔÛÚË ‚ „ÓðÓ‰ ÔÓÔ‡‰‡ÎË ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ðÓÒÍÓ¯Ë, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‚˚ÒÓÍÓıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ËÁ ‰‡Î¸ÌËı ÒÚð‡Ì. Ç ˜ËÒÎÂ ÔðË‚ÓÁÌ˚ı ‚Â˘ÂÈ, Ì‡È‰ÂÌÌ˚ı ‚ í‡Î¸ıËðÂ, Ù‡ðÙÓðÓ‚˚Â ˜‡¯Ë Ë ·ðÓÌÁÓ‚˚Â ÁÂðÍ‡Î‡ ËÁ äËÚ‡fl, ˜‡¯‡, ÛÍð‡¯ÂÌÌ‡fl ðÓÒÔËÒ¸˛ ÁÓÎÓÚËÒÚ˚Ï Î˛ÒÚðÓÏ Ë ÙË„Ûð‡ÏË ·ÓðÓ‰‡Ú˚ı Î˛‰ÂÈ, ËÁ üÔÓÌËË. àÁ àÌ‰ËË Ò˛‰‡ ÔðË‚ÂÁÎË ¯‡ıÏ‡Ú˚ Ë ÙË„ÛðÍÛ ÅÛ‰‰˚ ËÁ ÒÎÓÌÓ‚ÓÈ ÍÓÒÚË, ËÁ ÄÙð‡ÒË‡·‡ ‰ÓÒÚ‡‚ËÎË „Î‡ÁÛðÓ‚‡ÌÌÛ˛ ÍÂð‡ÏËÍÛ. à ÌÂ Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ˜ÚÓ ÔðË ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı Ì‡È‰ÂÌÓ ÏÌÓ„Ó ÏÂ‰Ì˚ı Ë ÒÂðÂ·ðflÌ˚ı ÏÓÌÂÚ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÚÓð„Ó‚Îfl ÚðÂ·Ó‚‡Î‡ ·ÓÎ¸¯Ó„Ó

ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ‰ÂÌÂ„. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÌÂÚ ÓÚ˜ÂÍ‡ÌÂÌ˚ ‚ ïI-ïII ‚‚. ‚ ð‡ÁÌ˚ı „ÓðÓ‰‡ı ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË. ÖÒÚ¸ ‰‡ÌÌ˚Â, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ËÂ ÔðÂ‰ÔÓÎÓÊËÚ¸, ˜ÚÓ Ë ‚ Ò‡ÏÓÏ í‡Î¸ıËðÂ ·˚Î ÏÓÌÂÚÌ˚È ‰‚Óð. Ç ï-ïI ‚‚. „ÓðÓÊ‡ÌÂ í‡Î¸ıËð‡ ÛÊÂ ÔðËÌflÎË ËÒÎ‡Ï. é· ˝ÚÓÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÂ ÔÓ„ðÂ·ÂÌËfl Í‡Í Ì‡ Ò‡ÏÓÏ „ÓðÓ‰Ë˘Â, Ú‡Í Ë Ì‡ „ÓðÓ‰ÒÍÓÏ ÍÎ‡‰·Ë˘Â. çÓ ‚

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

dar flehrin sadece merkez bölümü ve kule kal›nt›lar› kald›. fiehrin geliflmesinde en büyük rolü ‹liyskaya vadisi ile birleflen yerde ve Çin, Japonya, Orta Asya, ‹ran ve Bizans’a götüren Büyük ‹pek Yolu oynam›flt›r. Talhir’de Karluklar yaflard›. Karluklar M.Ö. 8. yüzy›ldan ‹liyskaya vadisine sahip bir Türk boyuydu. 10. yüzy›la kadar Cunkar s›rada¤lar›n›n eteklerinde bulunan Kayal›k flehrinin baflkentli¤ini yapan Karluk Hanl›¤› ad›ndaki devlet alt›nda birleflmiflti. Karluklarla beraber flehirde Çi¤ili Türklerinden Usunlar boyunun nesli, Sogd’dan (Buhara ve Semerkant’›n ilçesi) gelenler öteden beri giriflimcilikleriyle ünlü tüccar ve mahir sanatkarlar yafl›yordu. Her büyük flehir gibi Talhir’in de nüfus yap›s› çok çeflitliydi. Çömlekçilerin atölyeleri flehri ve köy çevresini sa¤laml›¤› ve farkl› stilleriyle di¤erlerinden ayr›lan kilden yap›lan çanak çömleklerle donatt›, de¤erli metallerden yap›lan mücevherat›n ünü flehir d›fl›na taflm›flt›. “fiehrin sakinleri savaflç›, cesur ve yi¤ittiler …” diye yazar Hududul Alem’in yazar›. fiehrin nüfusunun yap›s› hakk›nda demircilik sanat›n›n yüksek seviyesi de bilgi verir. Eski flehir kaz›lar›nda bulunan k›l›ç, hançer ve b›çaklar bilim adamlar›n›n sözlerini tasdik ediyor. Demir iflçili¤inin teknolojisinin araflt›r›lmas› sonucu, bunun yerel oldu¤u ve özgün özellikler tafl›d›¤›n› belirten deliller ele geçirilmifltir. Bir de dünya çap›nda önemli keflifler yap›ld›: Yerli zanaatç›lar yüksek karbonlu çeli¤i kaynatmay› baflarm›fl ve çelikten günlük hayatta kullan›lan çok sa¤lam araçlar›n haz›rlanmas›nda faydalanm›fllard›r. Talhir’de bu tür çeli¤i kaynatmay› fiam’dan 200 y›l önce ö¤renmifllerdi. Zanaat›n geliflmesi, flehrin ticaretinin yükselifli Talhir’in ekonomik rolünün güçlenmesine yard›mc› olmufltur. Büyük ‹pek Yolu’nda yap›lan uluslararas› ticaret sonucu flehre lüks eflya ve uzak ülkelerden yüksek sanat ürünleri gelmifltir. Talhir’de bulunan d›flar›dan getirilen eflyalardan Çin’den porselen kâseler, Japonya’dan alt›n süslemeli ve sakall› adamlarla süs-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

·˚ÚÛ ÊËÚÂÎÂÈ Ë ÔÓ„ðÂ·‡Î¸ÌÓÏ Ó·ðfl‰Â Â˘fi ÒÓıð‡ÌflÎÓÒ¸ ÏÌÓ„Ó flÁ˚˜ÂÒÍËı ˜ÂðÚ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ¯‡Ï‡ÌËÁÏÓÏ, ÍÛÎ¸ÚÓÏ çÂ·‡ Ë áÂÏÎË, ÚÓÚÂÏËÁÏÓÏ. ÜËÁÌ¸ ‚ í‡Î¸ıËðÂ ÒÚ‡Î‡ ÍÎÓÌËÚ¸Òfl Í ÛÔ‡‰ÍÛ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ‚ 1219 „. Ó„ðÓÏÌÓÂ ‚ÓÈÒÍÓ óËÌ„ËÒı‡Ì‡ ‚ÚÓð„ÎÓÒ¸ ‚ ëÂÏËðÂ˜¸Â. ëÏÂÚ‡fl ‚ÒÂ Ì‡ Ò‚ÓÂÏ ÔÛÚË, ÓÌÓ ÌÂ Ó·Ó¯ÎÓ Ë í‡Î¸ıËð. ëÂÏËðÂ˜¸Â ·˚ÎÓ Á‡‚ÓÂ‚‡ÌÓ, Ë ‚Ó ‚ÚÓðÓÈ ÔÓÎÓ‚ËÌÂ XIII ‚. „ÓðÓ‰ ÔðÂÍð‡ÚËÎ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. í‡ÍËÏ ðËÒÛÂÚÒfl í‡Î¸ıËð – ÒÚÓÎËˆ‡ Ó·¯ËðÌÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ VII-ïIII ‚‚. çÂ ‚ÒÂ ÒÚð‡ÌËˆ˚ Â„Ó ËÌÚÂðÂÒÌÓÈ ËÒÚÓðËË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚, ÏÌÓ„ÓÂ Â˘Â ÔðÂ‰ÒÚÓËÚ ÛÁÌ‡Ú¸. à ÔÓ˝ÚÓÏÛ Í‡Ê‰˚È „Ó‰ Ì‡ ðÛËÌ˚ ÔðËÂÁÊ‡˛Ú ‡ðıÂÓÎÓ„Ë. í‡Î¸ıËð fl‚ÎflÂÚÒfl ˝Ú‡ÎÓÌÌ˚Ï Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ, ÌÂÒÛ˘ËÏ ‚‡ÊÌÛ˛ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÛ˛ Ë

ÍÛÎ¸ÚÛðÌÛ˛ Ì‡„ðÛÁÍÛ, fl‚Îfl˛˘ËÏÒfl ÁÌ‡ÍÓ‚˚Ï ‰Îfl Ô‡ÏflÚË Ì‡ðÓ‰‡. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ‰Îfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ú‡ÍÓ„Ó Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÏÂðÓÔðËflÚËfl, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÍÓÌÒÂð‚‡ˆËÂÈ Ë ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂÏ ð‡ÒÍÓÔ‡ÌÌ˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚. åÛÁÂÂÙËˆËðÓ‚‡ÌÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ Ë ÛÊÂ ‚ÍÎ˛˜‡˛ÚÒfl ‚ ÒËÒÚÂÏÛ Í‡Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı Ï‡ð¯ðÛÚÓ‚, ÓÌË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚ÏË ÛÁÎ‡ÏË ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚. èÓ˜ÂÏÛ í‡Î¸ıËð ‰Ó ÒËı ÔÓð ÌÂ ÒÚ‡Î Ì‡¯ËÏË èÓÏÔÂflÏË? ÇÒÍð˚Ú˚ ·ÓÎ¸¯ËÂ ÔÎÓ˘‡‰Ë „ÓðÓ‰ÒÍÓÈ Á‡ÒÚðÓÈÍË, ðÂÏÂÒÎÂÌÌ˚Â Ï‡ÒÚÂðÒÍËÂ, ÌÓ ˜ÚÓ·˚ ‚ÒÂ ˝ÚÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÓ ÔÓÍ‡Á‡Ú¸ ÚÛðËÒÚ‡Ï, ÌÛÊÌÓ ‚ÒÂ ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ËÎË, „Ó‚Óðfl Ì‡Û˜Ì˚Ï flÁ˚ÍÓÏ, Á‡ÍÓÌÒÂð‚ËðÓ‚‡Ú¸ Ë ÏÛÁÂÂÙËˆËðÓ‚‡Ú¸ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â Ó·˙ÂÍÚ˚. ç‡ÍÓÔÎÂÌ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È Ï‡ÚÂðË‡Î, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ËÈ ÛÊÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÔðËÒÚÛÔËÚ¸ Í ˝ÚÓÈ ð‡·ÓÚÂ. åÂðÓÔðËflÚËÂ ˝ÚÓ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰ÓðÓ„ÓÂ, Ó ÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ ‚˚„Ó‰Â Ë ·˚ÒÚðÓÈ ÓÍÛÔ‡ÂÏÓÒÚË ÏÂ˜Ú‡Ú¸ ÌÂ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl. éÒÚ‡ÂÚÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl, Ì‡Í‡ÔÎË‚‡Ú¸ Ì‡Û˜Ì˚È Ï‡ÚÂðË‡Î ÔÓ ‚ÒÂÏ ‡ÒÔÂÍÚ‡Ï ÊËÁÌË „ÓðÓ‰‡ Ë Ê‰‡Ú¸, ÍÓ„‰‡ ÒÏÓÊÂÚ ðÂ‡Î¸ÌÓ ‚ÓÔÎÓÚËÚ¸Òfl ‚ ÊËÁÌ¸ ÔðÓÂÍÚ «ÇÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó í‡Î¸ıËð‡». n

lenmifl kâseler bulundu. Hindistan’dan buraya satranç tak›m› ve fildiflinden Buda figürü, Afrasiab’dan emprime çiniler getirilmifl. Ticaret, çok para gerektiriyordu. Talhir’de yap›lan kaz›larda çok say›da bak›r ve gümüfl sikkenin bulunmas› flafl›rt›c› de¤ildir. Bunlar›n ço¤u 11. – 12. yüzy›llarda Orta Asya’n›n farkl› flehirlerinde bas›lm›flt›r. Fakat Talhir’in de kendi darphanesi oldu¤unu düflündüren veriler var. 10. – 11. yüzy›llarda Talhir sakinleri ‹slam dinini kabul ettiler. Bunu eski flehrin içinde ve kabristandaki Müslüman mezarl›klar tasdik ediyor. Fakat flehir sakinlerinin hayatlar›nda ve cenaze ayinlerinde fiamanizm ve putperest adetler, gök tanr› ve totemizmle ba¤lant›l› ço¤u özellik korunmufl. 7. – 13. yüzy›llarda genifl bir bölgenin baflkenti olan Talhir böyle tasvir ediliyordu. Fakat Talhir’in ilginç tarihinin bütün sahifeleri aç›lm›fl de¤il, ço¤u ö¤renilmeyi bekliyor. Bunun için her y›l flehrin tarihi harabelerine arkeologlar gelir. Talhir, tarihi ve kültürel nitelikler tafl›yan bir eser ölçüsüdür ve o dönem halk›n›n genetik haf›zas›n›n bir iflaretidir. Böyle bir eserin korunmas› için kaz›lardan ç›kar›lan eserlerin korunmas› ve yeniden kurulmas›na yönelik tedbirlerin al›nmas› gerekir. Tarihi eser statüsüne kavuflturulmufl eserler Kazakistan devlet ve uluslararas› turistik yol sistemine ba¤lanmal› ve art›k ba¤lan›yor. Bu eserler geliflen turistik altyap›n›n kendine özgü kavflak noktalar› oldu. Talhir flimdiye kadar niçin Kazakistan’›n Pompei olamad›? fiehir yap›s›n›n büyük meydanlar›, zanaat atölyeleri ortaya ç›kar›ld›. Fakat bütün bunlar› turistlere gerekti¤i gibi göstermek için hepsini bilimsel yöntemlerle korumak ve baz› yap›lar› müzelefltirmek gerekir. ‹liyskaya vadisinde orta ça¤ flehir kültürü merkezinin komple bir müze haline getirilmesi ve korunmas›na bugünden bafllamaya imkân veren benzersiz bir malzeme birikti. Bu tedbirler yeterince pahal›. Bu nedenle ticari kâr elde etmek ve bir an evvel sat›n al›nmas›n› hayal etmemek gerek. Geriye araflt›rmalara devam edilmesi ve “Eski Talhir’in Yeniden Do¤uflu” projesinin ne zaman gerçekleflece¤ini beklemek kal›yor. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

kültüre yolculuk путешествие в культуру

Та т а р с т а н ( Р о с с и я ) T a t a r i s t a n ( R u s y a )

Мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави

Булгар

Мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави в городе Туркестан был построен во времена Тимура (Тамерлана), в 1389-1405 гг. При строительстве этого частично незаконченного сооружения персидские мастера экспериментировали с различными архитектурными и структурными решениями, которые позже были использованы при строительстве Самарканда, столицы империи Тимуридов.

Город Булгар был столицей Булгарского государства в XIIIXIV вв., а ряд исследователей считает, что и в X-XI вв. Булгарский архитектурно-археологический комплекс представляет собой выдающуюся и универсальную ценность: здесь сосредоточены памятники археологии, архитектуры и эпиграфики. Булгар является местом паломничества для российских мусульман.

Hoca Ahmet Yesevi Türbesi

Bulgar

Bulgar flehri 13.-14. yüzy›llarda Bulgar Hanl›¤›n›n baflkentiydi, baz› araflt›rmac›lar ise 10.-11. yüzy›llarda oldu¤unu düflünüyor. Bulgar mimari ve arkeolojik yap›s› üstün ve evrensel bir de¤er tafl›yor, geçmiflin arkeolojik bir tan›¤›d›r. Bu yap›da arkeoloji, mimari ve epigrafi bir araya getirilmifltir. Bulgar Rusya Müslümanlar›n›n ziyaret yeri oldu.

Kazakistan’›n güneyindeki Türkistan flehrinde bulunan türbe 1389-1405 y›llar›nda yap›ld›. K›smen bitmeyen bu eserin yap›m›nda Fars mimarlar daha sonralar› Timurlular›n baflkenti Semerkant’›n kurulmas›nda kullanacaklar› farkl› mimari ve tasar›lar uygulad›lar. Türbe bugün o ça¤›n en önemli ve iyi korunmufl yap›lar›ndand›r.

Ту р к м е н и с та н T ü r k m e n i s t a n

НАСЛЕДИЕ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА

Казахстан K a z a k i s t a n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Уз б е к и с та н Ö z b e k i s t a n

Молдова Moldova

Монастырь Кэприяна

Регистан

Старейший из среднеазиатских городов, расположенный на реке Мургап. Через город проходил Великий шелковый путь. Самые древние из здешних построек имеют, как полагают, возраст около 4 тыс. лет, большинство других относится к двум последним тысячелетиям. Главной достопримечательностью Мерва считается мавзолей султана Санджара.

Когда-то эта квадратная площадь была одной из самых оживленных в Самарканде. В самих медресе еще сохранилось большинство двухэтажных келий, где в свое время жили ученики. По вечерам на Регистане проводится светозвуковое шоу, похожее на аналогичное действо у пирамид Гизы.

Eski Merv

Registan

‹pek Yolu üzerinde kurulan Orta Asya flehirlerinin en eski ve korunan flehri Merv, Murgap nehri üzerinde bulunmaktad›r. Buradaki yap›lar›n 4000 y›ll›k oldu¤u tahmin ediliyor fakat ço¤u son iki bin y›ll›k eserlerdir. Merv’in en önemli tarihi eserlerinin bafl›nda Sultan Sancar türbesi gelir.

Bir zamanlar bu dörtgen meydan Semerkant’›n en ifllek meydanlar›ndan biriydi. Medreselerin içinde zaman›nda ö¤rencilerin kald›¤› iki katl› hücrelerin ço¤u hâlâ korunuyor. Akflamlar› Gize piramidinde yap›ld›¤› gibi ›fl›k – ses flovu yap›l›yor.

Kepriyana Manast›r›

Moldova’n›n en eski manast›rlar›ndan Kepriyana (1429) Kiflinev’in yaklafl›k 40 km. kuzey bat›s›nda bulunur. Burada Moldova Metropoliti, vakanüvis Yeftimiy ve Moldova’n›n ilk flairlerinden Kipriyan yaflam›flt›r. Manast›r önce ahflaptan yap›ld›. Daha sonra 1545 y›l›nda yazl›k, tafltan yap›lan Aziz Georgiy Kilisesi infla edildi. 1903 y›l›nda ise Aziz Nikolay Kilisesi infla edildi.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

‹NSANLIK M‹RASI

Древний Мерв

В 40 км от Кишинева расположен один из самых старых монастырей Молдовы – Кэприяна, основанный в 1429 г. Здесь находилась резиденция митрополита Молдовы, жили летописец Земли Молдавской Ефтимий и один из первых поэтов Молдовы Киприян. Первоначально монастырь был выстроен полностью деревянным, позже, в 1545 г., возводится каменная летняя церковь Св. Георгия, а в 1903 г. – Св. Николая.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

От Софии Константинопольской к Софии Киевской Тамара Гребенникова

Богдан Андрусишин

Журналист (Украина).

Профессор, академик Украинской академии исторических наук (Украина).

‹stanbul Ayasofya’s›ndan Kiev Ayasofya’s›na Tamara Grebennikova Gazeteci (Ukrayna).

Óıð‡ÌÂÌËÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl fl‚ÎflÂÚÒfl ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓÈ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸˛ Ë Ì‡ÒÛ˘ÌÓÈ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. èÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂÏ ÚÓÏÛ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÍÓÌ‚ÂÌˆËË Ë ÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl, ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓð˚ı – ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ‚ ÔÂð‚ÓÁ‰‡ÌÌÓÏ ‚Ë‰Â, ÔðËÛÏÌÓÊËÚ¸ Ë ÔÂðÂ‰‡Ú¸ ÔÓÚÓÏÍ‡Ï ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ÔðËðÓ‰Ì˚Â ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ Ë Ú‚ÓðÂÌËfl ðÛÍ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı. Ç 1972 „. ·˚Î‡ ÔðËÌflÚ‡ ÍÓÌ‚ÂÌˆËfl ûçÖëäé «é Á‡˘ËÚÂ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ë ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl». ùÍÒÔÂðÚ‡ÏË ûçÖëäé ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ 812 Ó·˙ÂÍÚÓ‚ Ì‡ ‚ÒÂÈ

Софийский собор St. Sofya Katedrali

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Bogdan Andrusifl›n

Prof.Dr., Ukrayna Tarih Bilimleri Akademisi üyesi (Ukrayna).

ÔÎ‡ÌÂÚÂ, ÍÓÚÓð˚Â ‚ÌÂÒÂÌ˚ ‚ ëÔËÒÓÍ ÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, Á‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ÍÓÚÓð˚ı ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂÒÂÚ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸. ä‡Ê‰ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ‚ Ò‚ÓÂÈ ÒÚðÛÍÚÛðÂ ËÏÂÂÚ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËfl, ÌÂÒÛ˘ËÂ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ëðÂ‰Ë ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËÈ ä‡·ËÌÂÚ‡ ÏËÌËÒÚðÓ‚ ìÍð‡ËÌ˚ Ë ÇÂðıÓ‚ÌÓÈ ê‡‰˚ ÂÒÚ¸ ÍÓÏËÒÒËË Ë ÍÓÏËÚÂÚ˚, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Á‡ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ë ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl ìÍð‡ËÌ˚. Ç 2000 „. ·˚Î ÔðËÌflÚ á‡ÍÓÌ ìÍð‡ËÌ˚ «é Á‡˘ËÚÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó

addi kültür miras›n›n korunmas› gereklili¤i ret edilemez bir olgu ve insanl›¤›n zaruri ihtiyac›. Bunu teyit eden ve amaçlar› do¤al zenginlikleri, insan eliyle yap›lm›fl eserleri ilk haliyle korumak ve ço¤altmak, gelecek nesillere aktarmak olan çok say›da anlaflmalar, devletleraras› sözleflmeler var. 1972 y›l›nda UNESCO taraf›ndan kabul edilen “Dünya Kültür ve Tabiat Miras›n› Koruma” anlaflmas› kabul edildi. UNESCO uzmanlar› günümüzde, bütün dünyada korunmaya lay›k ve insanl›¤›n bu konuda sorumluluk tafl›d›¤› 812 eser tespit ettiler. Her devletin de kendi içindeki tarihi eserleri ve kültür miras›n› korumaya yönelik bir kurumu var. Ukrayna Bakanlar Kurulu ve Verhovnaya Rada (parlamento) nezdinde maddi ve manevi miras› koruma sorumlulu¤u olan komisyon ve komiteler Ukrayna’n›n da var. 2000 y›l›nda Ukrayna’da “kültür miras›n› koruma” kanunu ç›kar›larak, uzun süreli “2004 -2010 y›llar› kültür miras›n› koruma ve kullanma devlet program›” haz›rland›. Ülkenin her bölgesinde kültür miras›n›n korunmas›na ve desteklenmesine yönelik topluluklar var. Bugün için yeterli miktarda olmasa da eserlerin korunmas› ve desteklenmesi için bütçeden kaynak ayr›l›yor. Korunmaya al›nan eser say›s› 132 bin. Bu eserlerden 600 an›t milli kültür

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

В З ГЛ Я Д Н А И С ТО Р И Ю T A R ‹ H E B A K I fi Айя-София Ayasofya

Ильбер Ортайлы Профессор, доктор исторических наук (Турция).

‹lber Ortayl›

Prof, Dr. Tarihçi (Türkiye).

Айя-София выходит за рамки православной культуры равославному христианству более тысячи лет. Во времена императора Юстиниана на Востоке не было ни одной церкви. Тогда главным лицом был Папа Римский. Константинопольский Патриарх был вторым лицом. Юстиниан говорил на латыни, потому что тогда в империи доминировала римская культура. Более того, Юстиниан был далек от эллинизма. У него было два архитектора родом из античных Айдына и Милета. Несомненно, здесь присутствовал эллинизм, но этот регион обладает совершенно иной культурой, о чем нельзя забывать. Довольно любопытно и то, что в те времена не пользовались летоисчислением, которое берет начало с рождения Христа. Отсчет истории велся непосредственно от основания Рима. Поэтому говорить о существовании здесь восточного, балканского или русского православия было бы неверно. Считать Айя-Софию центром православного мира тоже неправильно. Это дар миру от позднего классического периода. В последующие века мы не видим подобного храма. Ожидалось, что такой шедевр появится в эпоху Ренессанса в Италии или в Османской империи. В связи с этим нельзя рассматривать Айя-Софию в качестве храма, который имеет особое значение только для эллинов или русских, потому что этот храм занимает особое место в сердце каждого человека, независимо от культуры или этнического происхождения. Да, это христианская церковь, но за ней скрываются остатки древней культуры идолопоклонничества. Поэтому Айя-Софию необходимо рассматривать как нечто светское, не связанное напрямую с определенной верой. Сегодня в христианском мире все еще сохранилась традиция посещения Айя-Софии хотя бы раз в жизни. Я считаю это неправильным. Потому что в Османской империи АйяСофия была одной из важнейших мечетей с присущими ей ритуалами и этикетом. Турецкая Республика ценой большого великодушия, словно заключив со всем миром контракт, превратила это место в музей. Это была не такая уж простая акция. Как я сказал выше, это была одна из главных мечетей, обладавшая присущими только ей особенностями. Поклонение Всевышнему в этой мечети, пятничная молитва – все имело свои ритуалы.

Ayasofya, Ortodoks kültürünü aflan bir eserdir

rtodoks kilisesi 10. asr›n bir vak›as›d›r. Jüstünyanus’un zaman›nda Do¤u’da bir kilise bile henüz oluflmufl de¤ildi. O zaman Roma’daki Papa birinci derecedeydi. ‹stanbul’daki Patrik onun arkas›ndan gelirdi. Jüstinyan Latince konuflan biridir. Çünkü o zamanlar ‹mparatorlukta Roma kültürü hakimdi. Ayr›ca Jüstinyan Helenizm iddias›nda de¤ildi. Mimarlar› eski Antik Ça¤’›n Ayd›nl› ve Miletli iki mimar›d›r. Evet, Helenizm burada vard› ama bu bölgenin kültürü tamamen farkl›yd› ki, bunu asla unutmamak laz›m. Asl›nda daha orijinal bir bilgi daha var ki, Hz. ‹sa’n›n do¤umuyla bafllat›lan takvim henüz o ça¤da kullan›lm›yordu. Tarih Roma’n›n kuruluflundan itibaren hesaplan›rd›. Dolay›s›yla burada Do¤u, Balkan, Rusya damgal› bir Ortodoksluktan bahsedemeyiz. Bu nedenle Ayasofya’y› Ortodoks dünyas›n›n merkezi gibi düflünemezsiniz. Bu Geç Klasik Ça¤›n dünyaya bir hediyesidir. Bundan sonraki ça¤larda buna benzer bir mabet yap›lamam›flt›r. Rönesans devri yaflans›n, gerek Osmanl› da, gerekse ‹talya’da buna benzer eserler ç›ks›n diye beklenmifltir. Bu ba¤lamda Ayasofya’y› sadece Helenler için veya Ruslar için büyük bir yerdir diye düflünemezsiniz çünkü herkes için büyük bir de¤ere sahiptir ve onu herhangi bir kültüre veya etnik kökene ba¤layamazs›n›z. Evet, bu bir H›ristiyan kilisesidir ama asl›nda bunun arkas›nda eski pagan devrinin kal›nt›lar› yer al›r. Bu nedenle de Ayasofya’ya laik bir yap› olarak bakmak laz›m. Bugün hâlâ H›ristiyan dünyada buray› hayat›nda hiç de¤ilse bir kez görme e¤ilimi vard›r. Bu, bence çok yanl›fl. Çünkü Osmanl› Türkiye’sinin bir numaral› camisiydi. Özel bir ritüeli ve etiketi vard›. Cumhuriyet Türkiye’si bütün insanl›kla sanki bir kontrat imzalarcas›na çok büyük bir fedakarl›kta bulunarak buras›n› bir müzeye çevirmifltir. Bu o kadar da ucuza mal olmufl bir faaliyet de¤ildir. Az evvel de belirtti¤imiz gibi bir numaral› cami idi ve bir tak›m özelliklere sahipti. Bunun içindeki ibadet, cuma, selaml›k ve ritüel çok farkl›d›r.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Софийский собор С начала своего существования собор действовал как главный храм Киевской митрополии, именно здесь проводились княжеские приемы послов, здесь находилась большая библиотека Ярослава Мудрого. Точная дата возведения главного собора Украины-Руси не установлена. Споры ведутся около 1017 и 1037 гг. К главным святыням собора принадлежали привезенное из Константинополя княгиней Ольгой распятие, знаменитая «шапка Мономаха», подаренная Владимиру Мономаху византийским императором. Сохранились саркофаг с останками Ярослава Мудрого, могила Владимира Мономаха и нескольких других князей и митрополитов. Собор не раз становился жертвой разграбления, пожаров, набегов, вследствие чего в разные периоды он перестраивался, добавлялись новые строения, на облике храма отражались особенности той эпохи, когда проходила реконструкция. Современный вид Св. София приобрела в 1740 г. в результате последней реставрации.

Kiev Sofya Kilisesi

Bafl›ndan beri Kiev Metropolü’nün en önemli mabedi olarak faaliyette bulundu. Özellikle prenslerin elçileri kabulü burada gerçekleflti ve Yaroslav Mudr›y’›n büyük kütüphanesi buradayd›. Bu Ukrayna ve Rus ustal›¤›n›n önemli mabedinin yap›l›fl›n›n kesin tarihi tespit edilmedi. Tart›flmalar 1017 ve 1037 y›llar› etraf›nda sürdürülüyor. Kilisenin bafll›ca kutsal eflyalar› Prenses taraf›ndan ‹stanbul’dan getirilen haç ve Bizans ‹mparatoru taraf›ndan Vladimir Monomah’a hediye edilen meflhur flapka “Monohama”. Yaroslav Mudr›y’›n nafl›n›n oldu¤u lahit, Vladimir Monomah ve birkaç prens ve metropolitin mezar› korundu. Kilise birkaç defa soygun, yang›n ve bask›n kurban› oldu. Bunlar›n sonucunda mabet restore edildi. Bugünkü görünümüne 1740 y›l›ndaki son restorasyondan sonra kavufltu.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl», ð‡Áð‡·ÓÚ‡Ì‡ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜Ì‡fl «é·˘Â„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl Ì‡ 2004-2010 „Ó‰˚». Ç Í‡Ê‰ÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ìÍð‡ËÌ˚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Á‡˘ËÚ˚ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊÍË Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë Ó·˙ÂÍÚÓ‚ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ‚˚‰ÂÎfl˛ÚÒfl, ıÓÚ¸ Ë ‚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÏ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Â, ·˛‰ÊÂÚÌ˚Â ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Ì‡ ìÍð‡ËÌÂ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl 132 Ú˚Òfl˜Ë Óıð‡ÌflÂÏ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ Ó·˙ÂÍÚÓ‚, 600 Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ ‚ êÂÂÒÚð Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, ÙÛÌÍˆËÓÌËðÛÂÚ 61 ËÒÚÓðËÍÓ-ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È Á‡ÔÓ‚Â‰ÌËÍ, 13 ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ËÏÂ˛Ú ÒÚ‡ÚÛÒ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı, ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ˝ÍÒÔÓÌ‡ÚÓ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó ÏÛÁÂÈÌÓ„Ó ÙÓÌ‰‡ ìÍð‡ËÌ˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ 11 ÏÎÌ Â‰ËÌËˆ. ëÓÙËÈÒÍËÈ ÒÓ·Óð ‚ äËÂ‚Â Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ ˆÂÌÚð ã¸‚Ó‚‡ ‚ÌÂÒÂÌ˚ ‚ ëÔËÒÓÍ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl ûçÖëäé.

miras› listesine al›nd›, 61 adet tarih ve kültür milli park›; bunlardan 13’ü milli statüye sahip, Ukrayna müze fonundaki teflhir edilen eser say›s› ise 11 milyondan fazla. Kiev’deki Sofya Katedrali, Lvov flehrinin tarihi merkezi UNESCO’nun dünya kültür miras› listesine al›nd›. Maddi kültür miras›n›n korunmas› yap› itibariyle iyi organize edilmifl gibi görünmesine ra¤men, durum daha iyisini gerektiriyor. fiehirlerin inflaatlarla doldurulmas› ve modernizasyonlar› tarihi eserlere büyük zarar veriyor. Mesela Kiev’de Sofya Katedrali’nin yan›ndaki meydanda yap›lan sa¤l›kl› yaflam merkezi ve çok katl› apartman binas›, Ukrayna’n›n incisi say›lan tarihi yap›n›n temellerine sadece zarar vermekle kalm›yor, meydan›n müthifl manzaras›n› da bozuyor. Lvov flehir merkezi turistler

kültüre yolculuk путешествие в культуру

çÂÒÏÓÚðfl Ì‡, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ıÓðÓ¯Ó Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, ÒËÚÛ‡ˆËfl ‚ ìÍð‡ËÌÂ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÊÂÎ‡Ú¸ ÎÛ˜¯Â„Ó. ëÚðÂÏËÚÂÎ¸Ì‡fl Á‡ÒÚðÓÈÍ‡ Ë ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl „ÓðÓ‰Ó‚ Ì‡ÌÓÒËÚ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ‚ðÂ‰ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ô‡ÏflÚÌËÍ‡Ï. ç‡ÔðËÏÂð, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÙËÚÌÂÒ-ˆÂÌÚð‡ Ë ÏÌÓ„Ó˝Ú‡ÊÌ˚ı Á‰‡ÌËÈ Ì‡ ÔÎÓ˘‡‰Ë Û ëÓÙËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ·Óð‡ ‚ äËÂ‚Â ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ÌÓÒËÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚È ‚ðÂ‰ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚÛ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó ıð‡Ï‡, ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÒËÏ‚ÓÎÓÏ Ë ÊÂÏ˜ÛÊËÌÓÈ ìÍð‡ËÌ˚, ÌÓ Ë Ì‡ðÛ¯‡ÂÚ Ó·˘Û˛ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ ÔÎÓ˘‡‰Ë. åÓ‰ÂðÌËÁËðÛÂÚÒfl ˆÂÌÚð ã¸‚Ó‚‡, ÚÂðflfl Ò‚Ó˛ ÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ Ë ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ÚÛðËÒÚÓ‚, ÚðÂ·Û˛Ú ‚ÌËÏ‡ÌËfl ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË äð˚Ï‡, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ÏÂ˜ÂÚ¸ XVI ‚. ÑÊÛÏ‡-ÑÊ‡ÏË, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ‡fl ÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚Ï ‡ðıËÚÂÍÚÓðÓÏ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ïÓ‰ÊÓÈ ëËÌ‡ÌÓÏ, íÂÍÍÂ ‰Âð‚Ë¯ÂÈ ‚ Ö‚Ô‡ÚÓðËË, ‡ðÏflÌÒÍËÈ ÏÓÌ‡ÒÚ˚ð¸ XIV ‚. ëÛð·-ï‡˜ Ë Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ‡fl ÏÂ˜ÂÚ¸ ï‡Ì‡ ìÁ·ÂÍ‡ (XIV ‚.) ‚ ëÚ‡ðÓÏ äð˚ÏÛ. ÇË‰ËÏÓ, ÛðÓÍË ËÒÚÓðËË ÒÌÓ‚‡ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ÌÂÛÒ‚ÓÂÌÌ˚ÏË, Ë Ï˚ Á‡·˚ÎË, ˜ÚÓ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚Â‰ÂÚ Í Ó·˘ÂÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ‰Â„ð‡‰‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÍÓ„‰‡ ËÁ ÒÓÁÌ‡ÌËfl Î˛‰ÂÈ Ì‡ÔðÓ˜¸ ÒÚËð‡˛ÚÒfl ÔÓÌflÚËfl Ò‚flÚÓÒÚË Ë ÚðÂÔÂÚÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÒÚ‡ðËÌÂ, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ, „‰Â ·ÂÁÊ‡ÎÓÒÚÌÓ ÛÌË˜ÚÓÊ‡ÎÒfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È ÔÎ‡ÒÚ ‰ÓðÂ‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌÓÈ ÊËÁÌË, ‚Áð˚‚‡ÎËÒ¸ ËÎË ÔðÂ‰‡‚‡ÎËÒ¸ Á‡ÔÛÒÚÂÌË˛ ˆÂðÍ‚Ë, ÏÂ˜ÂÚË, ÒËÌ‡„Ó„Ë, ÏÌÓ„ËÂ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ÑÓ ÒËı ÔÓð ÌÂ ÛÚËıÎË ÒÔÓð˚ Ó ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË ÒÓ·Óð‡ ë‚flÚÓ„Ó ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ çÂ‚ÒÍÓ„Ó ‚ ëËÏÙÂðÓÔÓÎÂ, Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔÓÒÎÂ ÓÍÓÌ˜‡ÌËfl ÇÂÎËÍÓÈ éÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ·˚Î ð‡Á·ËÚ ÒÍ‚Âð èÓ·Â‰˚. äÓ„‰‡ Ì‡˜‡ÎËÒ¸ ð‡Á„Ó‚Óð˚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÒÓ·Óð‡, ‚ÒÚ‡Î ‚ÓÔðÓÒ: Í‡ÍÛ˛ Ò‚flÚ˚Ì˛ ÔðÂ‰ÔÓ˜ÂÒÚ¸? ä ‚ÒÂÓ·˘ÂÏÛ Ó·ÎÂ„˜ÂÌË˛,

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

için çekicili¤ini kaybederek modernize ediliyor. Aralar›nda meflhur Osmanl› mimar› Mimar Sinan’›n XVI. yüzy›lda yapt›¤› Cuma Camii, Evpatoriya’daki Dervifl Tekkesi, XVI. yüzy›l Surb Haç Ermeni Manast›r› ve neredeyse tamam› y›k›lan Eski K›r›m’daki Özbek Han› Camii (XIV. yy.) gibi benzersiz eserler ilgiye muhtaç. Devrim öncesi kültürel yap›n›n ac›mas›zca yok edildi¤i, kiliselerin, camilerin, sinagoglar›n havaya uçuruldu¤u, boflalt›ld›¤› ve ço¤unun bugün tekrar hayata geçirilemez durumda oldu¤u, Sovyetler Birli¤i’nde yap›ld›¤› gibi insanlar›n bilincinden kutsall›k anlay›fl›n›n, eskiye olan hassas ilginin tümden silindi¤i dikkate al›n›rsa, tarih derslerin yeniden anlafl›lmaz oldu¤u ortaya ç›k›yor. Biz tarihi eserlerin yok edilmesinin toplumu ortak kültürden geriye götürdü¤ünü unutuverdik. Simferopol’deki Aziz Aleksandr Nevskiy Kilisesi’nin yerine ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra zafer bahçesinin tekrar eski haline getirilmesi tart›flmalar› hâlâ dinmedi. Kilisenin yeniden infla edilmesinin gerekti¤i tart›flmalar› bafllarken “hangi kutsal tercih edilmeli?” sorusu ortaya ç›kt›. Herkesi rahatlatan bir problemim çözümü için yol bulundu; Simferopol’ün kurtulufl simgesi olan Zafer Tank› sadece yan tarafa yerlefltirildi. Fakat her zaman ve her yerde böyle bir çözüm bulmak mümkün mü? Mimari eserlerin korunmas› probleminin çözülmesi yak›n zamanda mümkün görünmüyor ve bu her fleyden önce problemin derinli¤inin anlafl›lmamas›yla ilgili. Kilise, kale veya antik flehir harabeleri nedir? Sadece bir tafl y›¤›n› m› veya o zaman›n hayat›ndan bir örnek mi? Bu eserlerin önemi

Несмотря на, казалось бы, хорошо организованную структуру сохранения материального наследия, ситуация в Украине оставляет желать лучшего. Стремительная застройка и модернизация городов наносит большой вред историческим памятникам. Maddi kültür miras›n›n korunmas› yap› itibariyle iyi organize edilmifl gibi görünmesine ra¤men, durum daha iyisini gerektiriyor. fiehirlerin inflaatlarla doldurulmas› ve modernizasyonlar› tarihi eserlere büyük zarar veriyor.

Андреевская церковь Церковь была построена по заказу императрицы Елизаветы Петровны. Проект сооружения разработал в 1748 г. знаменитый архитектор В.В. Растрелли. Строительные работы велись в 17491754 гг. под руководством известного московского зодчего Ивана Мичурина. Сам процесс создания храма довольно космополитичен. В XIX в. несколько раз ремонтировали верх церкви, что привело к грубому искажению первоначальной формы башен. В таком виде памятник находился до 70-х гг. XX столетия. С 1917 по 1953 год неоднократно велись работы по укреплению фундаментов Андреевской церкви и холма, на котором она стоит, и по отводу грунтовых вод: выполнялся ремонт фасадов, интерьера, делалась консервация живописи и резьбы. В 1978 г. восстановили первоначальную форму башни, и замечательный памятник архитектуры явился перед киевлянами таким, каким его проектировал В.В. Растрелли.

Andreyevskaya Kilisesi

1748 y›l›nda ünlü Rastrelli taraf›ndan projelendirilen kilise, ‹mparatoriçe Elizaveta Petrovna’n›n emriyle infla edildi. ‹nflaat Moskoval› meflhur mimar ‹van Miçurin’in yönetiminde 1749 – 1754 y›llar› aras›nda yap›ld›. Mabedin infla süreci oldukça karmafl›k. XIX. yüzy›lda kilisenin üst k›sm› birkaç defa tamir edildi. Bu tamir kilise kulelerinin ilk yap›ld›¤› fleklin özelliklerini derin bir flekilde tahrif etti. Eser bu görünüflünü XX. yüzy›l›n 70’li y›llar›na kadar korudu. Kilisenin temellerinin ve üstünde durdu¤u tepenin sa¤lamlaflt›r›lmas› ve yeralt› sular›n›n çekilmesi çal›flmalar› yap›ld›, cephe ve iç tamirleri tamamland›, resim konservasyonu ve oymalar 1917-1953 y›llar› boyunca defalarca yap›ld›. 1978 y›l›nda kuleler ilk flekline kavuflturuldu ve bu harika mimari eser Kievlilerin önüne B. Rastrelli taraf›ndan tasarland›¤› flekliyle ç›kt›.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Любой памятник – это связь с предыдущим поколением, это память об отцах и дедах, это напоминание о корнях и истоках, которые в совокупности составляют наше мировосприятие, отношение к себе, понимание смысла нашего существования. Her eser geçmifl nesillerle bir ba¤, baba ve dedelerden bir hat›ra. Dünyay› alg›lay›fl›m›z› oluflturan kökleri, kaynaklar›, kendimizle olan iliflkileri ve varl›¤›m›z›n anlam›n› an›msatan bir hat›rlat›c›d›r. Воронцовский дворец Алупкинский дворец генерал-губернатора Новороссийского края М.С. Воронцова – романтичное украшение Крымского полуострова. По имени владельца дворец принято называть Воронцовским. Проект дворца в Алупке в стиле модного в то время романтизма разработал англичанин Эдуард Блор, придворный архитектор Георга IV и королевы Виктории. В 1829 г. начались подготовительные работы, которые внезапно прервались в июле 1831 г. В моду вошла готика, и Воронцов решает изменить стиль дворца, придав ему готические черты. На протяжении года Блор изменяет проект, и в 1832 г. на уже заложенном фундаменте возводится Алупкинский дворец. Интересен южный фасад дворца, выполненный в восточном стиле. В двухэтажном своде в одно целое переплелись роза Тюдоров и индийский лотос, а арабская вязь шесть раз повторяет за халифами Альгамбры: «Нет божества кроме Аллаха, и Мухаммед – посланник Аллаха».

Vorontsovskiy Saray›

Novorossiyskiy eyaletinin Valisi General M. S. Vorontsov’a ait Alupkinskiy Saray› K›r›m yar›madas›n›n romantik bir süsü. Saray›n ad›n›n sahibinin ad› ile an›lmas› kabul görmüfl. Alupka’da devrin stilinde infla edilen saray›n projesi IV Georg ve Kraliçe Viktoria’n›n saray mimar› ‹ngiliz Eduard Blor taraf›ndan yap›ld›. 1829 y›l›nda bafllayan haz›rl›k çal›flmalar› 1831 y›l›nda aniden kesildi. Gotik moda oldu ve Vorontsov saraya gotik bir özellik kazand›rarak saray›n stilini de¤ifltirmeye karar verdi. Y›l boyunca Blor projeyi de¤ifltirir ve 1832 y›l›nda daha önce at›lan temel üzerinde Alupinskiy Saray› do¤ar. ‹lginç olan, saray›n Do¤u stiliyle yap›lan güney cephesidir. ‹ki katl› kemerde Tudor stili çiçek ve Hint lotusu ayn› bütünlük içinde birbirine geçmifl. Saray›n Arap süslemeleri ise Elhamra halifeleri ard›ndan alt› defa tekrar eder: “Allah’tan baflka ilah yoktur, Muhammed O’nun elçisidir”.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, Ë ÒËÏ‚ÓÎ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËfl ëËÏÙÂðÓÔÓÎfl – Ú‡ÌÍ èÓ·Â‰˚ ÔðÓÒÚÓ ·˚Î ÒÏÂ˘ÂÌ ‚ ÒÚÓðÓÌÛ. çÓ ‚ÒÂ„‰‡ ÎË Ë ‚ÂÁ‰Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË Ú‡ÍÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ? ä‡ÊÂÚÒfl, ‚ ·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚ðÂÏfl ÒÎÓÊÌÓ ðÂ¯ËÚ¸ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, Ë Ò‚flÁ‡ÌÓ ˝ÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó Ò ÌÂ‰ÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ „ÎÛ·ËÌ˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. óÚÓ Ú‡ÍÓÂ ÒÓ·Óð ËÎË ÍðÂÔÓÒÚ¸, ËÎË ðÛËÌ˚ ‡ÌÚË˜ÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡? èðÓÒÚÓ „ðÛ‰‡ Í‡ÏÌÂÈ ËÎË ÔðËÏÂð ËÁ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË? áÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ Ì‡ÏÌÓ„Ó „ÎÛ·ÊÂ. ã˛·ÓÈ Ô‡ÏflÚÌËÍ – ˝ÚÓ Ò‚flÁ¸ Ò ÔðÂ‰˚‰Û˘ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËÂÏ, ˝ÚÓ Ô‡ÏflÚ¸ Ó· ÓÚˆ‡ı Ë ‰Â‰‡ı, ˝ÚÓ Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÌËÂ Ó ÍÓðÌflı Ë ËÒÚÓÍ‡ı, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚË ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ì‡¯Â ÏËðÓ‚ÓÒÔðËflÚËÂ, ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÒÂ·Â, ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ÒÏ˚ÒÎ‡ Ì‡¯Â„Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. Ç Í‡Ê‰ÓÈ ÒÂÏ¸Â ÂÒÚ¸ ðÂÎËÍ‚ËË, ÍÓÚÓð˚Â ÔÂðÂ‰‡˛ÚÒfl ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. ùÚÓ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ËÌÍðÛÒÚËðÓ‚‡ÌÌ˚È ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚ÏË Í‡ÏÌflÏË ÍËÌÊ‡Î ÍÓ„Ó-ÚÓ ËÁ ÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌ˚ı ÔðÂ‰ÍÓ‚, ‡ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðÓÒÚÓ Á‡ÒÓı¯ËÈ ÎÂÔÂÒÚÓÍ ðÓÁ˚. çÓ Ó·‡ ÓÌË ˆÂÌÌ˚, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ò‚flÁ˚‚‡˛Ú Ì‡Ò Ò ÚÂÏË, ÍÚÓ ÊËÎ ‰Ó Ì‡Ò, Û˜‡Ú Ì‡Ò ·Î‡„ÓðÓ‰ÒÚ‚Û, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ Ì‡¯ÂÈ Ò‡ÏÓÓˆÂÌÍË, ÏÓÚË‚ËðÛ˛Ú Ì‡¯Ë ÔÓÒÚÛÔÍË Ë ÒÎÓ‚‡. ÇÂ‰¸ Ú‡Í ıÓ˜ÂÚÒfl ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÛðÓ‚Ì˛ ÚÂı «‚ÂÎËÍËı, ÌÂÁ‡·‚ÂÌÌ˚ı» ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ˜¸Ë ‰ÂflÌËfl Ì‡Ï ÒÛÊ‰ÂÌÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸... åÓÊÂÚ ÔÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÔðÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌËÂÏ, ÌÓ ÏÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË ËÎË ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ÌÂÏ‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl Î˛·Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈ ðÂÎËÍ‚ËÂÈ ‰Îfl ‚ÒÂı ÊËÚÂÎÂÈ ÒÚð‡Ì˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚ÓÎ¸ÌÓ ËÎË ÌÂ‚ÓÎ¸ÌÓ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡ÒÎÂ‰ÌËÍ‡ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl ÊË‚¯Ëı ‰Ó ÌËı Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. ëÛÁË‚ ÏËð ‰Ó ÌÂ‚ÂðÓflÚÌÓ„Ó, „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ò‰ÂÎ‡Î‡ Ì‡Ò ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË Á‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ‚ÒÂÈ ÔÎ‡ÌÂÚ˚. ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚,

çok daha derin. Her eser geçmifl nesillerle bir ba¤, baba ve dedelerden bir hat›ra. Dünyay› alg›lay›fl›m›z› oluflturan kökleri, kaynaklar›, kendimizle olan iliflkileri ve varl›¤›m›z›n anlam›n› an›msatan bir hat›rlat›c›d›r. Her ailede nesilden nesle geçen bir mukaddesat var. Bu kimi zaman atalardan kalan de¤erli tafllarla süslenmifl efsanevi bir hançer, kimi zaman da kurumufl bir gül yapra¤›d›r. Fakat her ikisi de de¤erlidir. Çünkü bizi bizden önce yaflayanlara ba¤lar, bize dürüst olmay› ö¤retir, kendi k›ymetimizi art›rmaya yard›mc› olur, hareket ve sözlerimizi yönlendirir. Çünkü bize nesillerini devam ettirme rolü verilmifl o “büyük, unutulmaz” ecdad›n seviyesine lay›k olmay› o kadar istiyoruz ki… Belki bir abart› olacak ama isteyerek ya da istemeyerek bu topraklarda kendilerinden önce yaflayanlar›n kültür ve dünya görüfllerinin mirasç›s› olan her vatandafl için mimari eserler, kutsal bir eflya hükmünde olmal›. Dünyay› inan›lmaz bir flekilde daraltan küreselleflme bizi gezegenin bütün kültürel miras›n›n sorumlusu yapt›. Bir yandan her geçen gün farkl› milliyet ve dinden insanlar›n karfl›l›kl› etkileflimleri daha s›k› bir hâl al›yor, di¤er yandan kültürler aras› ve dinler aras› anlaflmazl›klar daha da güncellefliyor. Maddi kültür eserleri kültürler aras› diyalog yolunda birlefltirici bir halka olabilir, çünkü yeryüzünde ayn› türden toprak yok. ‹spanya Müslüman Araplar›n oradaki izlerini koruyor, Türkiye Helen ve H›ristiyan kültürü örnekleri ile göze çarp›yor, K›rg›zistan’da ise VI – X. yüzy›llar›na ait Budist manast›rlar›n harabeleri var. Ayn› fleyi Suriye, Hindistan, Rusya, Ukrayna için de söylenebilir. Bu listeyi sonsuza kadar

kültüre yolculuk путешествие в культуру

‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËÈ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ÚÂÒÌÂÂ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÌÂ ÚÂðfl˛Ú ÓÒÚðÓÚ˚. é˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ Ó·˙ÂÍÚ˚ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl ÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÏ Á‚ÂÌÓÏ Ì‡ ÔÛÚË ð‡Á‚ËÚËfl ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Â‰¸ Ì‡ áÂÏÎÂ ÌÂÚ Ó‰ÌÓðÓ‰ÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËË. àÒÔ‡ÌËfl ıð‡ÌËÚ ÒÎÂ‰˚ ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl Ú‡Ï ‡ð‡·Ó‚-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍ‡fl íÛðˆËfl ÔÂÒÚðËÚ ÔðËÏÂð‡ÏË ˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ðÛËÌ˚ ‰ðÂ‚ÌËı ·Û‰‰ËÈÒÍËı ÏÓÌ‡ÒÚ˚ðÂÈ VI-X ‚. íÓ ÊÂ ÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ë Ó ëËðËË, àÌ‰ËË, êÓÒÒËË, ìÍð‡ËÌÂ... ùÚÓÚ ÒÔËÒÓÍ ÏÓÊÌÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ ‰Ó ·ÂÒÍÓÌÂ˜ÌÓÒÚË, ‚Â‰¸ áÂÏÎfl – Ó·˘ËÈ ‰ÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, ‡ Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ ˝ÚÓ. à ÔÓ˜ÂÏÛ ·˚ ÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Ô‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÛÒÚÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡ ‰Îfl Ò·ÎËÊÂÌËfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË? ÇÂ‰¸ Ì‡ Ì‡Ò ÎÂÊËÚ ÒÂð¸ÂÁÌ‡fl Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ – ıð‡ÌËÚ¸ ÏËð Ì‡ áÂÏÎÂ ð‡‰Ë ÔÓÍÓÎÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ÔðË‰ÛÚ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

uzatmak mümkün çünkü yeryüzü bütün insanl›¤›n ortak evi. Maddi kültür ise bunu sadece tasdik ediyor. Ne de olsa üzerimizde bizden sonra buraya gelecek nesiller için dünyay› korumak gibi büyük bir sorumluluk var. Tarihi eserler bunda bize yard›mc› olabilirler mi? Ukrayna ile Bizans aras›ndaki s›k› ba¤›, Kiev Sofya’s›n›n bir yandan turistlerin ilgisini çeken kendi bafl›na eflsiz bir olgu, di¤er yandan ise ‹stanbul’daki Ayasofya’n›n prototipi olmas› gösteriyor. ‹nflaat ustalar› özel olarak Bizans’›n baflkentinden ça¤r›ld› fakat Kiev Sofya’s›n›n kendine has renklili¤i ve emsalsiz güzelli¤i var. Bu mabet, Bizans’›n manevi mirasç›s› olan Ukrayna ile Yunanistan ve yine Bizans ‹mparatorlu¤u’nun topraklar›n›n bir k›sm›n› miras alan Türkiye aras›nda dostluk kalesi olma gücünde. Yeryüzünün bütün köflelerinde farkl› milliyetten ve inançtan insanlar›n kurulmas›na kat›ld›¤› mimari eser ve di¤er

Армянская церковь во Львове Lviv’deki Ermeni Kilisesi

Острог В летописных источниках Острог впервые встречается в 1100 г. в Ипатьевской летописи. Важнейшая архитектурная доминанта города, замок князей Острожских, – настоящая жемчужина древнерусского фортификационного искусства. Именно здесь, в замке, где найдены остатки древнерусского городища, начало Острога. Его первые деревянные укрепления, построенные еще в домонгольские времена, были полностью уничтожены монгольскими ордами в 1241 г. И уже в первой половине следующего столетия Даниил, первый известный князь из династии Острожских, восстанавливает на Замковой горе разрушенные сооружения. Возле замка, отделенный от него глубоким рвом, расположен небольшой прямоугольный сквер. Здесь в 1978 г. установлена небольшая стена, посвященная 400-летнему юбилею Острожской академии. Именно здесь когда-то находилось скромное здание, под крышей которого были созданы и вышли в мир знаменитые издания Ивана Федорова – Азбука и Острожская Библия (вершина творчества Федорова).

Ostrog

‹lk yaz›l› kaynaklarda Ostrog’a 1100 y›l›na ait ‹patyevskiy vakayinamesinde rastlan›yor. fiehrin bafll›ca yap›s› Knyaz Ostrojskiy flatosu eski Rus istihkâm sanat›n›n gerçek bir incisi. Eski flehrin kal›nt›lar›n›n bulundu¤u bu flatoda Ostrog geliflmeye bafllam›fl. Ostrog’un Mo¤ollardan önceki ilk tahtadan istihkâmlar› 1241 y›l›nda Mo¤ollar taraf›ndan tamamen yok edilmifl. Sonraki yüzy›lda Ostrojskiy hanedan›n›n ilk ünlü prensi Daniil flato da¤›nda y›k›lan yap›lar› yeniden kurmufltur. fiatonun yan›nda flatodan derin hendeklerle ayr›lan dikdörtgen fleklinde küçük bir bahçe uzar. Burada 1978 y›l›nda Ostrojskiy Akademisi’nin 400. y›l jübilesi an›s›na bir duvar yap›ld›. Tam da burada mütevazi bir binada ‹van Fedorov’un ünlü eserleri “Azbuka”, Ostrojskaya ‹ncili (Fedorov’un eserlerinin zirvesi) yay›mland›.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Каменец-Подольская крепость Kamenets Podolsk Kalesi

Ò˛‰‡ ÔÓÒÎÂ Ì‡Ò. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ô‡ÏflÚÌËÍË ÒÏÓ„ÛÚ Ì‡Ï ‚ ˝ÚÓÏ ÔÓÏÓ˜¸? àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ÔðÓÚÓÚËÔÓÏ ÒÓ·Óð‡ ë‚. ëÓÙËË ‚ äËÂ‚Â ÔÓÒÎÛÊËÎ ëÓÙËÈÒÍËÈ ÒÓ·Óð ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓ ÔÓ ÒÂ·Â fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓð‰ËÌ‡ðÌ˚Ï Ù‡ÍÚÓÏ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï ÔðË‚ÎÂ˜¸ ÚÛðËÒÚÓ‚, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ ˝ÚÓ Â˘Â Ó‰ÌÓ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ ÚÂÒÌÓÈ Ò‚flÁË ìÍð‡ËÌ˚ Ò ÇËÁ‡ÌÚËÂÈ. å‡ÒÚÂð‡ ‰Îfl ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ·˚ÎË ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓ ÔðË„Î‡¯ÂÌ˚ ËÁ ÒÚÓÎËˆ˚ ÇËÁ‡ÌÚËË, ÌÓ ëÓÙËfl äËÂ‚ÒÍ‡fl ËÏÂÂÚ ÔðËÒÛ˘ËÈ ÎË¯¸ ÂÈ ÍÓÎÓðËÚ Ë ÌÂÔðÂ‚ÁÓÈ‰ÂÌÌÛ˛ Íð‡ÒÓÚÛ. ùÚÓÚ ıð‡Ï ‚ÔÓÎÌÂ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ÓÔÎÓÚÓÏ ‰ðÛÊ·˚ ÏÂÊ‰Û ìÍð‡ËÌÓÈ Ë ÉðÂˆËÂÈ – ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ Ì‡ÒÎÂ‰ÌËˆÂÈ ÇËÁ‡ÌÚËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ íÛðˆËÂÈ, ÛÌ‡ÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯ÂÈ ˜‡ÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðËË ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. ÇÓ ‚ÒÂı Û„ÓÎÍ‡ı áÂÏÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË Ë ‰ðÛ„ËÂ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl, ‚ ÒÓÁ‰‡ÌËË ÍÓÚÓð˚ı ÔðËÌËÏ‡ÎË Û˜‡ÒÚËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ˆËÈ, ð‡ÁÌ˚ı ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ. ç‡ ÚÂððËÚÓðËË ä‡Á‡ÌÒÍÓ„Ó äðÂÏÎfl ‰‡ÊÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ Ô‡ÏflÚÌËÍ ðÛÒÒÍËÏ Ë Джума-Джами (Евпатория) Cuma Han Camii (Yevpatoriya)

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Известно, что прототипом собора Св. Софии в Киеве послужил Софийский собор в Константинополе, что само по себе является неординарным фактом, способным привлечь туристов, а с другой стороны это еще одно подтверждение тесной связи Украины с Византией. Ukrayna ile Bizans aras›ndaki s›k› ba¤›, Kiev Sofya’s›n›n bir yandan turistlerin ilgisini çeken eflsiz bir olgu, di¤er yandan ise ‹stanbul’daki Ayasofya’n›n prototipi olmas› gösteriyor. Ú‡Ú‡ðÒÍËÏ ÁÓ‰˜ËÏ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ‚ÓÁ‚Ó‰ËÎË „Î‡‚ÌÛ˛ ÍðÂÔÓÒÚ¸ „ÓðÓ‰‡. ùÚÓÚ Ô‡ÏflÚÌËÍ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ fl‚ÎflÂÚÒfl Ë Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ ‰ðÛÊ·˚ ÏÂÊ‰Û Ú‡Ú‡ðÒÍËÏ Ë ðÛÒÒÍËÏ Ì‡ðÓ‰‡ÏË. àÁ‚ÂÒÚÌ‡fl ÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍ‡fl ˆÂðÍÓ‚¸ ‚ äËÂ‚Â, ‚ÂÌ˜‡˛˘‡fl Ú‡Í Î˛·ËÏ˚È ÚÛðËÒÚ‡ÏË ÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍËÈ ÒÔÛÒÍ, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·˘ÂÂ Ú‚ÓðÂÌËÂ ðÛÒÒÍËı Ë ÛÍð‡ËÌÒÍËı ÁÓ‰˜Ëı, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏ Ú‚Óð˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓ‰ðÛÊÂÒÚ‚‡ ðÛÒÒÍËı Ë ÛÍð‡ËÌÒÍËı Ï‡ÒÚÂðÓ‚, ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓ ÔðË‚ÂÁÂÌÌ˚ı ËÁ èÂÚÂð·Ûð„‡, åÓÒÍ‚˚, äËÂ‚‡. ëÓÙËÈÒÍËÈ ÒÓ·Óð Ë ÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍ‡fl ˆÂðÍÓ‚¸ – ÚÓÎ¸ÍÓ ‰‚‡ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı ÔðËÏÂðÓ‚ ÚÂÒÌÓÈ Ò‚flÁË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ Ë ËÒÚÓðËË Ò ÏËðÓÏ Ë ‰ðÛÊ·ÓÈ, ‰Ë‡ÎÓ„ÓÏ, Í ð‡Á‚ËÚË˛ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ˜‡ÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ÜÂÎ‡ÌËÂ ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÏÂÊ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÈ Ë ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÛÚÂÏ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÒÂÏËÌ‡ðÓ‚, ÍÓÌÙÂðÂÌˆËÈ, ÍðÛ„Î˚ı ÒÚÓÎÓ‚ ÌÂ ‚ÒÂ„‰‡ ‰‡ÂÚ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Û˛Ú ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Â Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Â Ù‡ÍÚ˚, ÍÓÚÓð˚ı ÚðÂ·ÛÂÚ ð‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚È Ó·ð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl Î˛‰ÂÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡ ÔÓÁËÚË‚Ì‡fl ðÓÎ¸ ‚Â˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‰Ë‡ÎÓ„Ó‚˚ı ˝ÍÒÔÓÌ‡ÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Í ÔÓËÒÍ‡Ï ·ÂÒÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ðÂ¯ÂÌËÈ ð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÈ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. n

eserler var. Kazan Kremlini’nde flehrin kalesini beraber kuran Rus ve Tatar mimarlar›n heykeli var. Bu heykel ayn› zamanda Rus ve Tatar milletleri aras›ndaki dostlu¤un an›t›d›r da. Kiev’deki ünlü Andreyevskiy Kilisesi turistlerin sevdi¤i adla “Andreyevskiy inifli” Rus ve Ukrayna mimarlar›n›n ortak eseridir. Onun için Petersburg, Moskova ve Kiev’den özel getirilen Rus ve Ukrayna ustalar›n›n iflbirli¤inin eseri say›l›yor. Sofya Katedrali ve Andreyevskaya Kilisesi, mimarl›k, tarih ve dostlu¤un insanl›¤›n bilinçli kesiminin geliflmesine gayret etti¤i, bar›fl ve diyalogla s›k› bir ba¤› olan çok say›daki eserlerden yaln›zca ikisi. Halklar ve dinler aras› diyalo¤un geliflmesine yönelik çabalar; seminer, konferans, yuvarlak masa toplant›lar› her zaman olumlu sonuçlar vermez. Bu tür faaliyetler insan›n rasyonel düflünce tarz›n›n istedi¤i somut ve maddi olgular›n yoklu¤unun s›k›nt›s›n› çekiyor. Bu nedenle somut, maddi diyalog numuneleri, toplumu anlaflmazl›klar›n çözümünde müspet, ihtilafs›z çözümlere ve karfl›l›kl› anlay›fl› sa¤lamlaflt›rmaya teflvik ederek bu süreçte olumlu rol oynayabilir. n

НАСЛЕДИЕ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Кыргызстан K › r g › z i s t a n

Минарет Бурана

Гиссарская крепость

Архитектурный памятник XI в. недалеко от г. Токмак. Предполагается, что здесь некогда было укрепленное городище могущественного царства усуньских и караханидских племен, известное под названием Баласагун, где был написан один из самых известных памятников средневековой тюркской литературы «Кутадгу билиг». В 1218 г. Баласагун был разрушен ордами Чингисхана.

В 26 км на запад от столицы Таджикистана Душанбе расположена Гиссарская крепость – бывшая резиденция бека, наместника бухарского эмира. Напротив входа в крепость сохранилось старое медресе XVII в. Рядом стоит новое медресе XVIII-XIX вв. Здесь же мавзолей XVI-XVII вв. Гиссарская крепость превращена в историко-культурный заповедник, музей под открытым небом.

Hisar Kalesi

Burana Minaresi

11. yüzy›l mimari eserlerinden olan Burana minaresi Tokmok flehrindedir. Bir zamanlar burada Usun ve Karahan beylikleri flehirlerinin oldu¤u tahmin ediliyor. Balasagun ad›yla ünlü olan bu flehirde ortaça¤ Türk kültürünün en ünlü eserlerinden Kutadgu Bilig yaz›ld›. 1218 y›l›nda Balasagun Cengiz Han’›n ordusu taraf›ndan y›k›ld›.

Ро с с и я R u s y a

‹NSANLIK M‹RASI

Погост Кижи

Та д ж и к и с т а н T a c i k i s t a n

Остров Кижи находится недалеко от Петрозаводска, в северо-западной части Онежского озера. Главное чудо Кижей — двадцатидвухглавая Преображенская церковь — была построена в 1714 г. без единого гвоздя и считается самой сложной, наиболее богато украшенной среди памятников северного деревянного зодчества.

Kiji

Kiji adas› Petrozavodsk’a yak›n Onejskoe gölünün kuzey bat›s›ndad›r. Kiji’nin en ilginç yap›s› yirmi iki bafll› Preobrajenskaya kilisesidir. Kilise tek bir çivi kullan›lmadan 1714 y›l›nda infla edildi ve kuzey ahflap mimarisinin en karmafl›k süslemeye sahip kilisesi say›l›yor.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Buhara emirinin valisi olan beyin eski kona¤› olan Hisar Kalesi Tacikistan’›n baflkenti Duflanbe’nin 26 km. bat›s›nda bulunur. Kaleye giriflin karfl›s›ndaki XVII. yüzy›ldan kalan eski medrese hâlâ korunuyor. Onun yan›nda XVII-XVIII yüzy›llar›ndan kalma yeni medrese, yine burada XVI.-XVII. yüzy›llar›ndan kalma türbe var. Hisar Kalesi tarihi ve kültürel bir milli park ve aç›k hava müzesine dönüfltürüldü.

Казахстан K a z a k i s t a n

Гр у з и я G ü r c i s t a n

Петроглифы в Тамгалы

Кафедральный собор Баграти

Крупнейшая в Западном Семиречье галерея наскальных рисунков, изображающих животных и людей, а также целые сцены из жизни первобытного человека. Неповторимой красоты урочище Тамгалы находится в 170 километрах к северо-западу от города Алматы.

Сооружение собора Баграти, названного в честь Баграта III, первого царя объединенной Грузии, началось в конце X в. и завершилось в первые годы XI в. Собор был частично разрушен турками в 1691 г., его руины до сих пор сохранились в центре Кутаиси.

Yaz›l› Tafl

Bagrati Katedral›

Üzerinde baz› canl›lar›n ve insanlar›n, eski insanlar›n hayatlar›ndan sahnelerin tasvir edildi¤i Bat› Semireç’teki en büyük kaya resimleridir. Eflsiz güzelli¤e sahip Tamgal› Say (Yaz›l› Tafl), Almat›’n›n 170 km. kuzey bat›s›nda yer al›r.

Birleflik Gürcistan’›n ilk kral› Bagrat III’›n ad› verilen katedralin yap›m› X. yüzy›lda bafllad› XI. yüzy›l›n ilk y›llar›nda bitti. Katedralin baz› k›s›mlar› 1691 y›l›nda Türkler taraf›ndan y›k›ld› fakat kal›nt›lar› Kutaisi flehrinde günümüze kadar korundu.

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Mevlana Türbesi

Усыпальница Мевляны Один из самых изысканных примеров сельджукской архитектуры. Находится в г. Конья. Усыпальница была построена в 1274 г. Купол усыпальницы представляет собой конус, состоящий из 16 пластин. Основание конуса и крыша покрыты бирюзовыми изразцами, поэтому усыпальницу называют «здание с зеленым куполом». Памятник является излюбленным местом посещения для туристов. Ведь Мевляна считается символом толерантности, любви к ближнему независимо от его веры, национальности, цвета кожи. Ро с с и я R u s y a

НАСЛЕДИЕ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА

Ту р ц и я T ü r k i y e

Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. 1274’te Konya’da infla edilen türbenin kubbesi 16 dilimden oluflan bir huni fleklindedir. Gövde ve külah turkuaz renkli çinilerle kapl›d›r. Bu yüzden konik kubbeye “Kubbe-i Hadra” (Yeflil Kubbe) denilmifltir. Renk, inanç, millet fark›na göre insanlar› ay›rt etmeden, hoflgörü ve sevginin sembolü haline gelen Mevlana’n›n türbesi, bütün dünyadan gelen turistlerin gözdesi haline gelmifltir. Ту р ц и я T ü r k i y e

Уз б е к и с та н Ö z b e k i s t a n

Дивриги Улу Джами

Золотые ворота в г. Владимир — редчайший памятник военнокрепостной архитектуры. Они были построены в 1164 г. От древнего сооружения сохранились лишь две мощные белокаменные стены.

Zolot›ye Vorota

Vladimir flehrindeki Zolot›ye Vorota (Alt›n Kap›) savunma savafl›n›n ender eserlerindendir. 1164 y›l›nda yap›ld›. Eski yap›dan sadece beyaz tafll› iki sa¤lam duvar kald›.

Divri¤i Ulu Camii

1196-1197 y›llar›nda Sivas’ta yap›lm›flt›r. Dikdörtgen planl› camiinin üstü düz dam fleklindedir. Güney duvar›na dik uzanan 11 sahanl› as›l ibadet alan›nda toplam 50 y›¤ma ayak bulunmaktad›r. 13. yüzy›lda yap›lan tu¤la örgülü, silindirik gövdeli minaresinde 116 basamak bulunmaktad›r.

Мечеть Биби-ханым Самая большая мечеть в Средней Азии, построенная Тамерланом в Самарканде. Строительство было закончено в 1404 г. Мечеть обрушилась в результате землетрясения, но была восстановлена в советское время.

Bibi Han›m Camii

Timur taraf›ndan Semerkant’ta yapt›r›lan Orta Asya’n›n en büyük camisi. 1404’te yap›m› biten cami deprem s›ras›nda y›k›ld› fakat Sovyetler zaman›nda yeniden yap›ld›.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

‹NSANLIK M‹RASI

Золотые ворота

Мечеть построена в 1196-1197 гг. и находится в области Сивас. Она представляет собой четырехугольное здание с плоской крышей. Примыкающий к мечети и построенный в первой половине XIII в. кирпичный минарет имеет 116 ступенек. Основание минарета в форме восьмигранника украшено изречениями на арабском языке.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Семь чудес света Яхья Аксой

Dünyan›n yedi harikas› Директор отдела развития и изучения культур народов при Министерстве культуры Турецкой Республики.

Yahya Aksoy

Kültür Bakanl›¤› Halk kültürlerini Araflt›rma ve Gelifltirme E. Genel Müdürü (Türkiye).

ÒÔÓÍÓÌ ‚ÂÍÓ‚ Î˛‰Ë ð‡ÁÌ˚ÏË ÔÛÚflÏË Ô˚Ú‡ÎËÒ¸ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó Ò‚ÓËı ‚ÂðÓ‚‡ÌËflı. ê‡Á‚Ë‚‡fl ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ‡Ì‡ÎËÚË˜ÂÒÍË Ï˚ÒÎËÚ¸, ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸, ÒÓÁË‰‡Ú¸, ËÁÓ·ðÂÚ‡Ú¸, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÁÏÂÌflÎ ÔðËðÓ‰Û. ÇÒÂÏËðÌ‡fl ËÒÚÓðËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ËÒÚÓðË˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ëðÂ‰Ë ËÁÓ·ðÂÚÂÌÌÓ„Ó, ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó, ð‡Áð‡·ÓÚ‡ÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÂÒÚ¸ ¯Â‰Â‚ð˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ÔðËÌflÚÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ˜Û‰ÂÒ‡ÏË Ò‚ÂÚ‡ ËÁ-Á‡ Ëı ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÒÚË. Ç ÚÓÎÍÓ‚ÓÏ ÒÎÓ‚‡ðÂ ˜ËÚ‡ÂÏ: «óÛ‰Ó Ò‚Âðı˙ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓÂ ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ ·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ, ÔÓÚÛÒÚÓðÓÌÌÂÈ ÒËÎ˚, ÌÂ˜ÚÓ ÔÓð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓÂ, Û‰Ë‚Îfl˛˘ÂÂ Ò‚ÓÂÈ ÌÂÓ·˚˜ÌÓÒÚ¸˛». ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ ÔðËðÓ‰Â Ë ÒðÂ‰Ë ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÈ ðÛÍ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ÂÒÚ¸ Ó·˙ÂÍÚ˚, ÔÓð‡Ê‡˛˘ËÂ ð‡ÁÏÂð‡ÏË, ÌÂÓ·˚˜ÌÓÒÚ¸˛, Íð‡ÒÓÚÓÈ... í‡ÍËÂ ¯Â‰Â‚ð˚ ‚ÒÂ„‰‡ ÓÍðÛÊÂÌ˚ ÎÂ„ÂÌ‰‡ÏË Ë ÔðÂ‰‡ÌËflÏË. í‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â «˜Û‰ÂÒ‡ Ò‚ÂÚ‡» ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Â˘Â ‚ ˝ÔÓıÛ ‡ÌÚË˜ÌÓÒÚË. àÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÓð˚, Û˜ÂÌ˚Â, ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË ÓÒÚ‡‚ËÎË Ò‚ÓË ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËfl Ó· ˝ÚËı ¯Â‰Â‚ð‡ı, Ò‡Ï˚Â ‚˚‰‡˛˘ËÂÒfl ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ·˚ÎË ÔðË˜ËÒÎÂÌ˚ Í ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒ‡Ï Ò‚ÂÚ‡. Ç I ‚. ‰Ó Ì.˝. „ðÂ˜ÂÒÍËÈ ÔÓ˝Ú ÄÌÚËÔ‡Úð ‚˚‰ÂÎËÎ ÒÂÏ¸ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı ¯Â‰Â‚ðÓ‚, ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ‚, ˜ÚÓ ˜ËÒÎÓ ˝ÚÓ ‚˚·ð‡ÌÓ ÌÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ. àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ ‚ ‰ðÂ‚ÌÂÏ ÏËðÂ Ò˜ËÚ‡ÎÓÒ¸ Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÏ. ÑÎfl ÇÂÎËÍÓÈ ·Ó„ËÌËÏ‡ÚÂðË äË·ÂÎ˚ Ë ·Ó„ËÌË-ÓıÓÚÌËˆ˚ ÄðÚÂÏË‰˚ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ ·˚ÎÓ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Ï. ë‚fl˘ÂÌÌ˚Ï ·˚ÎÓ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ Ë ‰Îfl ÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡. Ç ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ¯ÛÏÂðÓ‚ Ë ‡ÒÒËðËÈˆÂ‚ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ Ú‡ÍÊÂ ·˚ÎÓ Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÏ. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÌÂ‰ÂÎfl ð‡Á‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ ÒÂÏ¸ ‰ÌÂÈ, ‚ ˝ÔÓÒ‡ı ‰ðÂ‚ÌËı Ì‡ðÓ‰Ó‚ áÂÏÎfl ÒÓÒÚÓËÚ ËÁ ÒÂÏË ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ÏËðÓ‚, ‡ ÌÂ·ÂÒ‡ ËÏÂ˛Ú ÒÂÏ¸ ÛðÓ‚ÌÂÈ.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Так называемые «чудеса света» появились еще в эпоху античности. Известные архитекторы, ученые, путешественники того времени оставили свои впечатления об этих шедеврах, самые выдающиеся из которых со временем были причислены к семи чудесам света. Antik ça¤larda yap›lan bu eserler üzerinde devrin ünlü bilginleri ve sanatç›lar› bir araya gelerek de¤erlendirmelerde bulunmufllar. Yap›lan inceleme ve de¤erlendirmeler sonucunda uzman kiflilerin seçti¤i bu eserler o dönemde ve sürüp gelen zaman içerisinde “dünyan›n yedi harikas› olarak” adland›r›lm›fllar. Ç ÔÂðËÓ‰ Ôð‡‚ÎÂÌËfl ÉËÎ¸„‡ÏÂ¯‡ Ç‡‚ËÎÓÌ ËÏÂÎ ÒÂÏ¸ ‚ÓðÓÚ, ÍÓÚÓð˚Â Á‡Íð˚‚‡ÎËÒ¸ Ì‡ ÒÂÏ¸ Á‡ÒÓ‚Ó‚. ùÔÓÒ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÉËÎ¸„‡ÏÂ¯ ÒÓÓðÛ‰ËÎ ÒÂÏ¸ flÏ-ÎÓ‚Û¯ÂÍ ‰Îfl Î¸‚Ó‚, ˜ÚÓ Ú‡ÍÊÂ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÂ Ò‚ÓÈÒÚ‚‡ ˜ËÒÎ‡ «ÒÂÏ¸». Ç ÏËÙ‡ı Ë ÎÂ„ÂÌ‰‡ı ÏÌÓ„Ëı ‰ðÂ‚ÌËı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ˜ËÒÎÓ «ÒÂÏ¸» Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÓÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ. ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ì‡ÔðËÏÂð, ÔðÂ‰‡ÌËÂ Ó ÒÂÏË ÒÔfl˘Ëı ÓÚðÓÍ‡ı. ç‡ÔÓÏÌËÏ Â˘Â ð‡Á, Í‡ÍËÂ ËÏÂÌÌÓ ¯Â‰Â‚ð˚ Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ˜Û‰ÂÒ‡ÏË Ò‚ÂÚ‡: 1. ïð‡Ï ÄðÚÂÏË‰˚ ùÙÂÒÒÍÓÈ. VII ‚ ‰Ó Ì.˝.

‹

nsanlar inançlar›n› türlü yollarla anlatmaya çal›flm›fllard›r. Düflünme, yaratma ve yapma yetene¤ini gelifltiren insan, do¤aya ve tarihe damgas›n› vurmufltur. Tarihi süreç içerisinde insano¤lunun yapt›¤› eserler aras›nda dünya harikas› olarak adland›r›lan ve üstün nitelikleri bulunanlar› vard›r. Sözlükler harikay›; “Yarad›l›fl›n ve olanaklar›n üstünde olup, insanda hayranl›k uyand›ran fleyler” olarak tan›mlamaktad›r. Gerçekten de do¤an›n ve insan›n ortaya koydu¤u eserler aras›nda o derce muhteflem ve görkemli olanlar› bulunmaktad›r. Bu nedenle harika eserlerle ilgili ülkelere göre de¤iflen yayg›n efsaneler ve masallarda bulunmaktad›r. Antik ça¤larda yap›lan bu eserler üzerinde devrin ünlü bilginleri ve sanatç›lar› bir araya gelerek de¤erlendirmelerde bulunmufllar. Yap›lan inceleme ve de¤erlendirmeler sonucunda uzman kiflilerin seçti¤i bu eserler o dönemde ve sürüp gelen zaman içerisinde “dünyan›n yedi harikas› olarak” adland›r›lm›fllar. ‹sa’dan önce I. yüzy›lda tarihçi Antipater taraf›ndan seçildi¤i söylenen bu eserler için yedi say›s›n›n bir özelli¤i var. Tarihi süreç içerisinde yediyle ilgili çeflitli anlay›fllar flöyle s›ralanabilir: Ana tanr›ça Kübele ve Artemis için yedi say›s› kutsald›r. Ünlü tarih ve kültür kenti Babil’de yedi say›s› kutsald›r. Sümerlerde, Asurlarda yedi say›s› kutsal olup tanr›lar›n›n yedi olmas›, haftan›n yedi gün olarak tan›mlanmas›, yedi kat yerin alt› ve yedi kat yerin üstü tan›mlamalar, yedi say›s›n›n özel bir durum ifade etti¤ini göstermektedir. Ayr›ca G›lgamefl’›n yönetti¤i Babil ülkesinde yedi kap› bulunmakta ve yedi sür-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Храм Артемиды Эфесской Efes’teki Artemis tap›na¤›

2. É‡ÎËÍ‡ðÌ‡ÒÒÍËÈ Ï‡‚ÁÓÎÂÈ. Å˚Î ÒÓÓðÛÊÂÌ Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÅÓ‰ðÛÏ‡ ‚ íÛðˆËË. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÓÚ ÌÂ„Ó ÌÂ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÌË Ï‡ÎÂÈ¯Â„Ó ÒÎÂ‰‡. 3. ëÚ‡ÚÛfl áÂ‚Ò‡ éÎËÏÔËÈÒÍÓ„Ó. 4. äÓÎÓÒÒ êÓ‰ÓÒÒÍËÈ. ëÚ‡ÚÛfl ÔÓÍðÓ‚ËÚÂÎfl êÓ‰ÓÒ‡ – ·Ó„‡ ëÓÎÌˆ‡ ÉÂÎËÓÒ‡. éÌ‡ ÓÍÓÎ‰Ó‚˚‚‡Î‡ ‚ÒÂı, ÍÚÓ ‚Ë‰ÂÎ ÂÂ Ò ÏÓðfl ËÎË Ò ÒÛ¯Ë. 5. ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðËÈÒÍËÈ Ï‡flÍ. å‡flÍ, ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚È ‚ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðËË, ˜ÚÓ·˚

ÍÓð‡·ÎË ÏÓ„ÎË ÏËÌÓ‚‡Ú¸ ðËÙ˚ Ì‡ ÔÛÚË ‚ ‡ÎÂÍÒ‡Ì‰ðËÈÒÍÛ˛ ·ÛıÚÛ. å‡flÍ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ¯Â‰Â‚ð ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. 6. Ö„ËÔÂÚÒÍËÂ ÔËð‡ÏË‰˚ ‚ ÉËÁÂ. ë‡ÏÓÂ ÒÚ‡ðÂÈ¯ÂÂ ËÁ ˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡, ‰Ó¯Â‰¯ÂÂ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ. àÁ ‰ðÂ‚ÌËı Ï‡ÌÛÒÍðËÔÚÓ‚ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËË 80 ÔËð‡ÏË‰, ÏÌÓ„ËÂ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚˚ÒÓÍËÂ „ðÛ‰˚ Галикарнасский мавзолей

güyle aç›lmaktad›r. G›lgamefl destan›n›n yaz›ld›¤› tabletlerde G›lgamefl’in aslanlara karfl› yedi çukur tuzak kazmas› da yedi say›s›n›n önemini vurgulamaktad›r. Tarihi öyküler ve mitolojiler içerisinde pek çok ülkeden yedi ve yediler sözü ön plana ç›kmaktad›r. Dünyan›n dört bir yan›nda “Yedi Uyurlar›n Öyküsü” hep söylene gelir. Dünyan›n seçilen yedi harikas› flunlard›r:

Halikarnas Mozolesi

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Храм Зевса Zeus tap›na¤›

Статуя Зевса Олимпийского Tap›na¤›n içindeki Zeus heykeli

ÔÂÒÍ‡. èËð‡ÏË‰˚, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Â ‚ 18 ÍÏ ÓÚ ä‡Ëð‡ ‚ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÏ „ÓðÓ‰ÍÂ ÉËÁÂ, ÒÓıð‡ÌËÎËÒ¸ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ, ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÔÓÚÂðfl‚ ‚ ‚˚ÒÓÚÂ. Ö„ËÔÂÚÒÍËÏ ÔËð‡ÏË‰‡Ï ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÎÂ„ÂÌ‰ Ë ÏËÙÓ‚. 7. ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ Ç‡‚ËÎÓÌ‡. é Ç‡‚ËÎÓÌÂ ÛÔÓÏËÌ‡˛Ú ë‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÍÌË„Ë. àÒÚÓðËfl ˝ÚÓ„Ó „ÓðÓ‰‡ Ë Â„Ó ÔÂ˜‡Î¸Ì˚È ÍÓÌÂˆ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ë ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË. åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËfl, ÍÓÚÓð‡fl Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ‚ íÓðÂ «Äð‡Ï ç‡Íı‡ð‡ËÏ», ËÎË åÂÊ‰ÛðÂ˜¸Â, ·˚Î‡ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈ ÍÓÎ˚·ÂÎ¸˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ç‡ ˝ÚÓÈ ÁÂÏÎÂ ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Ë ð‡Á‚Ë‚‡ÎËÒ¸ Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÂ, ÄÍÍ‡‰ÒÍÓÂ Ë ï‡Î‰ÂÈÒÍÓÂ ˆ‡ðÒÚ‚‡. ÇÓÚ ˜ÚÓ „Ó‚ÓðËÚÒfl ‚ ÅË·ÎËË Ó ÒÚðÓËÚÂÎflı Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÈ ·‡¯ÌË: «...ëÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÏÂÒÚÂ Ë Ì‡‰ÂÎ‡ÂÏ ÍËðÔË˜ÂÈ, Ë Ó·ÓÊÊÂÏ Ëı Ì‡ ÍÓÒÚðÂ», ÒÍ‡Á‡ÎË ÓÌË. à ÒÚ‡Î ‰Îfl ÌËı ÍËðÔË˜ Í‡ÏÌÂÏ, ‡ ÒÏÓÎ‡ – ËÁ‚ÂÒÚ¸˛. à ÒÍ‡Á‡ÎË ÓÌË: «ëÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÏÂÒÚÂ Ë ÔÓÒÚðÓËÏ ·‡¯Ì˛, ÍÓÚÓð‡fl ÔðËÌÂÒÂÚ Ì‡Ï ÒÎ‡‚Û, Ë

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÒÂ ÔÓ‰ ˝ÚÓÈ ·‡¯ÌÂÈ, ˜ÚÓ·˚ ÌÂ ð‡ÒÒÂË‚‡Ú¸Òfl Ì‡Ï ÔÓ áÂÏÎÂ». ë‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÔËÒ‡ÌËfl ÏÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÁÌ‡˜ÂÌËË Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÈ ·‡¯ÌË. Ç‡‚ËÎÓÌ ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı Íð‡ÒË‚˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË. Äð‡·˚ Ì‡Á˚‚‡ÎË ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ùÎ¸-ÑÊÂÁËðÂ («éÒÚðÓ‚»). ÇÓ‰˚ Ö‚Ùð‡Ú‡, ÔðÓÚÂÍ‡‚¯Â„Ó ˜ÂðÂÁ „ÓðÓ‰, ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ‰Îfl ÔÓÎË‚‡ ÁÂÏÂÎ¸ Á‡ ‚ÌÂ¯ÌËÏË ÒÚÂÌ‡ÏË „ÓðÓ‰‡. èÓ Ó·ÓËÏ ·ÂðÂ„‡Ï ðÂÍË ð‡ÒÔÓÎÓÊËÎËÒ¸ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÔðË˜‡Î˚ Ë Ì‡·ÂðÂÊÌ˚Â. ÉÎ‡‚ÌÛ˛ ÛÎËˆÛ Ç‡‚ËÎÓÌ‡ – «ÑÓðÓ„Û ÔðÓˆÂÒÒËÈ», ÛÍð‡¯‡ÎË ıð‡Ï˚ Ë ÒÍÛÎ¸ÔÚÛð˚. ÉÓðÓ‰ fl‚ÎflÎÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÏ ÙÓðÔÓÒÚÓÏ ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, Ó ˜ÂÏ „Ó‚ÓðflÚ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂ Â„Ó ÒÚÂÌ˚ Ë ÒÂÏ¸ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚ÓðÓÚ, ˜ÂðÂÁ ÍÓÚÓð˚Â ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ‚ÓÈÚË ËÎË ‚˚ÈÚË ËÁ „ÓðÓ‰‡. ùÚÓ ·˚ÎÓ Ò‡ÏÓÂ ÍðÛÔÌÓÂ ÔÓÒÂÎÂÌËÂ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ðÂÏÂÌË. ëÚÂÌ˚ „ÓðÓ‰‡ ÓÚÎË˜‡ÎËÒ¸ ÓÚ ÒÚÂÌ ‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰Ó‚. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÈ ËÒÚÓðËÍ ÉÂðÓ‰ÓÚ, ÔÓÒÂÚË‚¯ËÈ „ÓðÓ‰ ‚ V ‚. ‰Ó Ì.˝., ÔËÒ‡Î: «íÓÎ˘ËÌ‡ ÒÚÂÌ Ç‡‚ËÎÓÌ‡ Ú‡ÍÓ‚‡, ˜ÚÓ ÔÓ ÌËÏ ÏÓ„ÛÚ ÔðÓÂı‡Ú¸ ‰‚Â

1. Efes’teki Artemis tap›na¤›: ‹sa’dan önce VII. yüzy›lda yap›lm›flt›r. 2. Halikarnas Mozolesi: Bodrum’da yap›lm›fl ve bugün hiçbir izi kalmam›flt›r. 3. Olimpia’daki Zeus Heykeli: Artemis taraf›ndan kocas› ad›na yapt›r›lm›fl ünlü an›tt›r. 4. Rodos Heykeli: Rodos’un en görkemli yerine günefl tanr›s› Helios ad›na dikilmifl olan bu an›t›n üstün özellikleri vard›r. Günefli ve denizi süreklidir. Denizden ve karadan görenleri büyüler. Ege’nin kültür an›t›d›r. 5. ‹skenderiye Feneri: ‹skender flehrinin girifl alan›na dikilmifl gemileri ve denizi ayd›nlatan görkemli bir an›tt›r. Mimari özellikleri ve kullan›lan malzemeler özel yap›ml›d›r. 6. M›s›r’daki Gize Piramitleri: Antik ça¤›n günümüze arma¤an etti¤i en önemli ve görkemli eserlerden biridir. Eski kaynaklar M›s›rda 80 kadar pirami-

kültüre yolculuk путешествие в культуру

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Колосс Родосский Rodos Heykeli

ÔÓ‚ÓÁÍË, Á‡ÔðflÊÂÌÌ˚Â Í‡Ê‰‡fl ˜ÂÚ˚ð¸Ïfl ÎÓ¯‡‰¸ÏË». èð‡‚ËÚÂÎË ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ËÏÂÎË ÔðË‚˚˜ÍÛ ÛÌË˜ÚÓÊ‡Ú¸ ‚ÒÂ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÂ ‰Ó ÌËı. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ Ú‡ÍÓÂ ·ÂÁÊ‡ÎÓÒÚÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ‰ÂflÌËflÏ Ò‚ÓËı ÔðÂ‰¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ˝ıÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ‚ÒÂ ÊÂ ‰ÓÒÚË„ÎÓ Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ. é‰ÌÓ ËÁ ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡ – ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ ëÂÏËð‡ÏË‰˚, ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ‚ ÔÂðËÓ‰ Ôð‡‚ÎÂÌËfl ˆ‡ðfl ‚‡‚ËÎÓÌÒÍÓ„Ó ç‡‚ÛıÓ‰ÓÌÓÒÓð‡ II. åÌÂ ÔÓÒ˜‡ÒÚÎË‚ËÎÓÒ¸ ÔðËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÏ ÙÂÒÚË‚‡ÎÂ ‚ 1988 „. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‰‚Ûı ÌÂ‰ÂÎ¸ ÙÂÒÚË‚‡Îfl Í‡Ê‰˚È ‚Â˜Âð ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚ Ë ÚÂ‡Úð‡Î¸Ì˚Â ÍÓÎÎÂÍÚË‚˚ ÒÓ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡ÎË Ò‚ÓÂ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ‚ÌÛÚðË ‰ðÂ‚ÌËı ÒÚÂÌ Ç‡‚ËÎÓÌ‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò ‡ÔÎÓ‰ËÒÏÂÌÚ‡ÏË ÁðËÚÂÎÂÈ Ì‡ ‚ÂÒ¸ ÏËð ˝ıÓÏ ÓÚ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ÔðËÁ˚‚˚ Í ÏËðÛ Ë ‰ðÛÊ·Â, Ë Í‡Í Ê‡Î¸, ˜ÚÓ ÒÂÈ˜‡Ò ‚ ˝ÚËı ‰ðÂ‚ÌËı ÏÂÒÚ‡ı ˝ıÓÏ ÓÚ‰‡˛ÚÒfl Á‚ÛÍË ‚Áð˚‚Ó‚ Ë ‚˚ÒÚðÂÎÓ‚.

din oldu¤unu ifade etmek istese de bugün bunlar›n pek ço¤u kum y›¤›n› haline gelmifltir. Kahire’nin 18 km. yak›n›nda bulunan Gize piramitleri yüksekli¤inden bir k›sm›n› yitirerek sa¤lam olarak ayakta kalmay› baflarm›flt›r. Bu piramitlerle ilgili tarihi öyküler ve mitolojiler yazmakla bitmez. 7. Babil’in Asma Bahçeleri: Bir masal ve kültür kendi olan Babil kutsal kitaplarda yer alm›flt›r. Tarihi öyküsü ve günümüzde yaflad›¤› ac› kadere tüm insanl›¤›n bilmesi gerekir. Tevrat’›n “Aram Nakharaim” yani iki ›rmak aras› dedi¤i Mezopotamya büyük bir uygarl›k befli¤i olmufltur. Babil krall›¤›, Kalde, Akat ve Erch krall›¤› bu topraklarda do¤up yaflam›flt›r. Hz. Musa Babil kulesiyle ilgili kutsal kitab›nda özetle flunlar› söylemektedir: “...Ve birbirlerine geliniz kerpiç keselim ve onlar› ateflte piflirelim dediler ve kerpiç onlara

tafl, yer katran› da kireç oldu ve sonra geliniz bütün yeryüzüne da¤›lmamak için kendimize bir flehir ile tepesi göklere kadar bir kule yap›p nâm kazanal›m, dediler.” Babil’in asma bahçelerinin ve eflsiz kulesini anlatan kutsal kitaplar onun insanl›k tarihindeki yerini ve önemini de vurgulam›fllard›r. Babil Mezopotamya’n›n en güzel kentiydi. Araplar›n “El-Cezire” dedikleri yerdeydi. Ortas›ndan akan F›rat nehri kentin surlar›n d›fl›nda aç›lan kanallarla araziyi suluyordu. Nehrin k›y›s›nda ise iskeleler ve r›ht›mlar yer almaktayd›. Ayin caddesi denen ana yol belli bafll› tap›naklar›n ve tarihi yap›lar›n yer ald›¤› bir bölümdü. Kentin surlarla çevrili olmas› ve yedi kap›yla d›flar›ya aç›lmas› tarihi önemini de ayr›ca göstermektedir. Dünya kurulal› Babil gibi büyük kent görmemifltir denebilir. Babil surlar› ça¤›n di¤er kentlerindeki surlardan farkl›yd›. ‹.Ö. 5. yüzy›lda tarihçi Heredot, Babil’i görmüfl ve

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

путешествие в культуру kültüre yolculuk

Египетские пирамиды в Гизе M›s›r’daki Gize Piramitleri

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

kültüre yolculuk путешествие в культуру

Ç‡‚ËÎÓÌ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ ÔÓ‚ÂÒÚ‚Û˛Ú ë‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÔËÒ‡ÌËfl, Ë Å‡„‰‡‰ – ˆÂÌÚð˚ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl. à ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ Ì‡ Á‡˘ËÚÛ ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ó·ÓÎÓ˜ÍË áÂÏÎË. ÇÓÂÌÌ˚Â ÓÔÂð‡ˆËË, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚Â Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó àð‡Í‡, ÒÚ‡ÎË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðË˜ËÌÓÈ ÒÏÂðÚË Î˛‰ÂÈ, ÌÓ Ë ÛÌË˜ÚÓÊËÎË Ó„ðÓÏÌ˚È ÔÎ‡ÒÚ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ä ˝ÚÓÏÛ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ì˚ÏË. ëÂÈ˜‡Ò ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÔðÂ‰ÒÚ‡ÂÚ Í‡ðÚËÌ‡ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓ„Ó ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡, „ÓðÓ‰‡, „‰Â ·˚ÎË Ì‡È‰ÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂ Ó·ð‡Áˆ˚ ÍÎËÌÓÔËÒË, „‰Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ıð‡Ï˚ Ë ‡ÎÚ‡ðË, „‰Â ·˚Î‡ ‚˚ÒÚðÓÂÌ‡ ‚˚ÒÓ˜ÂÌÌ‡fl ·‡¯Ìfl, ‚ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ÍÓÚÓðÓÈ, ÔÓ ÔðÂ‰ÔÓÎÓÊÂÌËflÏ Û˜ÂÌ˚ı, ÔðËÌËÏ‡ÎË Û˜‡ÒÚËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÌÂ ÏÂÌÂÂ 72 Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇÒÂ ˝ÚÓ – Ó‰Ì‡ ËÁ ÔÂ˜‡Î¸Ì˚ı ÔÓ‚ÂÒÚÂÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. à Ó‰Ì‡Ê‰˚ ÓÌ‡ ÚÓÊÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ÚÂÏÓÈ „ðÛÒÚÌ˚ı ÔÂÒÂÌ, ÔðÂ‰‡ÌËÈ, ‚ÓÒÔÓÏËÌ‡ÌËÈ. àÒÚÓðËfl ÌÂ ÔðÓÒÚËÚ ·ÂÒÔÓ˘‡‰ÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÒÂ·Â. ìÌË˜ÚÓÊ‡˛˘ËÈ ËÒÚÓðË˛ ËÒ˜ÂÁÌÂÚ Ò ÎËˆ‡ áÂÏÎË. éÒÚ‡Ú¸Òfl ÒÛÊ‰ÂÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÏÛ Ì‡ÒÎÂ‰Ë˛. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Висячие сады Вавилона Babil’in Asma Bahçeleri

onun üzerine fikirlerini ifade etmifltir. “Babil surlar›nda karfl›laflan dört atl› iki araban›n geçece¤i yer vard›.” Babil’de çeflitli krallar taraf›ndan kurulan devletler birbirinin eserlerini yok etmifllerse de insan›n ve do¤an›n bu

Александрийский маяк ‹skenderiye Feneri

ac›mas›zl›¤›na karfl› Babil’in tarihi dokusu ve kültürel özellikleri k›smen de olsa zaman›m›za kadar gelmifltir. Kral 2. Nabukadnezar devrinde dünyan›n yedi harikas›ndan biri olan asma bahçeler yap›lm›flt›r. 1988 y›l›nda yap›lan Babil festivaline kat›larak bu tarihi kenti gördüm. 15 gün süren festival boyunca akflamlar› dünyan›n dört bir yan›ndan gelen sanatç›lar, müzik ve gösteri gruplar› Babil’in otantik surlar› içerisinde sanatlar›n› icra ettiler. Alk›fllar ve duygular tarihi surlar içerisinde yank›lanarak dünyan›n dört bir yan›na dostluk ve bar›fl mesajlar› gönderdiler ama ne yaz›k ki bugün bu tarihi bölgede bilindi¤i gibi dünyan›n en güçlü silahlar› kullan›lmakta ve bombalar› patlamaktad›r. Kutsal kitaplarda ad›na yer verilen Babil ve Ba¤dat tarihi ve kültürel yönüyle büyük bir dünya kültür miras›d›r. Bütün dünyan›n bu kültür miras›n› insanl›¤›n mal› olarak tan›mas›, bilmesi ve korumas› gerekir. Babil’e ve Ba¤dat’a yap›lan sald›r›lar insanla beraber büyük bir tarihi varl›¤› da ortadan kald›rmaktad›r. En büyük ac› budur. Baflka hiçbir gerekçe bu görkemli gerekçeyi örtemez dünyan›n ilk çivi yaz›l› kitapl›klar›, say›s›z tap›naklar›, inanç merkezleri, surlar› ve 72 millet taraf›ndan yap›ld›¤› söylenen göklere kadar yükselen eflsiz Babil kulesi bugün geldi¤imiz noktada ac› sonuçlarla karfl› karfl›yad›r. Bu, insanl›¤›n ac› öyküsüdür. Bir gün masallara, a¤›tlara ve öykülere geçecektir. Tarihi yok edenleri tarih yok edecektir. Kal›c› olan harika tarihi mirast›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

Позитивный национализм является основой сосуществования Фархад Мамедов

Pozitif milliyetçilik Аспирант Института философии и политико-правовых исследований Национальной академии наук Азербайджана.

beraber yaflama düflüncesidir Ferhad Mamedov

Doktora ö¤rencisi, Azerbaycan Bilimler Akademisi Felsefe ve Politika Enstitüsü.

ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚˚Á˚‚‡ÂÚ, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ËÌÚÂðÂÒ Í ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ÓÔ‡ÒÂÌËfl ÔÓÚÂðË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË, ÛÒËÎÂÌËfl ËÏÔÂðË‡ÎËÁÏ‡ Ë Ú.‰. åÌÓ„ËÂ Û˜ÂÌ˚Â Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÂÒÚ¸, ÔÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û, ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂ ‰‚Ûı ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÂÂ ËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËÈ: ÓÚÍ‡Á‡ ÓÚ ‚ÒÂ„Ó, ˜ÚÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë ÒÚðÂÏÎÂÌËfl Í Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË. ì˜ÂÌ˚Â Ì‡ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â Á‡˜‡ÒÚÛ˛ Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÔðÂ‰ÂÎËÚ¸Òfl, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÒÚ‡Ú¸ ‚ ðfl‰˚ ·ÓðˆÓ‚ ÎË·Ó Ò «„ÎÓ·‡ÎËÁÏÓÏ», ÎË·Ó Ò ‡ÌÚË„ÎÓ·‡ÎËÁÏÓÏ. ÑÎfl ˝ÚËÍË ÚÛÚ ‚‡ÊÌÓ ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl, Í‡Í Ë ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÊËÁÌÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì‡ ÔÓ Ò‚ÓËÏ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏ Ë ÓÒÏ˚ÒÎËÚ¸ ÂÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÎË¯¸ Ó·˙fl‚ ‚ÒÂ ÂÂ ËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËË, ÁÌ‡˜ÂÌËfl Ë ÒÏ˚ÒÎ˚.

Küreselleflme korkutuyor çünkü risk tafl›yor. ‹çinde kötü ile iyinin, demokrasi ile emperyalizmin, ulus ötesi flirketlerin küçük flirketlerle mücadelesini bar›nd›r›yor.

éÌ‡ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÔ‡ÒÂÌËfl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ÍÎ˛˜‡ÂÚ ‚ ÒÂ·fl ðËÒÍË, ÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â ·Óð¸·Û ‰Ó·ð‡ ÒÓ ÁÎÓÏ, ËÏÔÂðË‡ÎËÁÏ‡ Ò ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÂÈ, Úð‡ÌÒÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ò Ï‡Î˚Ï ·ËÁÌÂÒÓÏ. èÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Ë Í‡Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Ë Í‡Í ÒÓÁË‰‡ÌËÂ. é‰ÌË ð‡ÁÎË˜Ëfl ËÒ˜ÂÁ‡˛Ú, ‰ðÛ„ËÂ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl. è‡ÚðË‡ðı‡Î¸ÌÓÂ, Ô‡ÚÂðÌ‡ÎËÒÚÒÍÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔðËÌflÚ¸ ÂÂ, ÌÓ ˜ÂðÂÁ Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËË ÒËÒÚÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‡ðÂ‡Î Ú‡ÍÓ„Ó ÒÓÁÌ‡ÌËfl ÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Í ð˚ÌÓ˜ÌÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â. ëÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÓÔðÓÒ˚, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ, ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â „ð‡Ê‰‡Ì ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ ËÁ àÌÚÂðÌÂÚ‡.

çÓ ‚ÒÂ ðËÒÍË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÂÈ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÍÓðÂÌËÚ¸Òfl ‚ ÒÙÂðÂ ÎÓÍ‡Î¸ÌÓ„Ó „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÔðÓˆÂÒÒ‡ı ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË. Ç ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ, Í‡Í Ë Ì‡ ‚ÒÂÏ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â, ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÔðÓˆÂÒÒ˚ ¯ÎË ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÔðÓ·ÛÊ‰ÂÌËÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËfl, ÛÍðÂÔÎÂÌËÂÏ ÓÒÌÓ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ Á‡·˚‚‡Ú¸ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl – ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚˚·Óð˚, ÌÓ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡. ùÚÓ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È ÛðÓ‚ÂÌ¸ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÌÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ÛðÓ‚ÂÌ¸ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. èÓÌflÚÌÓ,

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Глобализация вызывает опасения, потому что включает в себя риски, сочетает в себе борьбу добра со злом, империализма с демократией, транснациональной экономики с малым бизнесом.

üreselleflme bir yandan evrensel de¤erlere ilgi göstermeye ça¤›r›rken, di¤er taraftan ulusal kimli¤in kaybolma korkusu ve emperyalizmin güçlenmesini ça¤r›flt›r›yor. Birçok bilim adam› küreselleflmenin flu iki yorumunun çat›flt›¤›n› düflünüyor: Kapal› kültüre sahip ve özgünlü¤ünü koruma gayretinde olan ulusal devletlerin otoriteleri dâhil olmak üzere millî olan her fleyden vazgeçme gayreti ve öz varl›¤›n› koruma gayreti. Sovyet sonras› co¤rafyas›n›n bilim adamlar›, ço¤u zaman küreselleflmeyle iliflkilerini, yani “küreselleflme” saf›nda veya küreselleflme karfl›t› safta oldu¤unu belirlemek gerekti¤ini düflünüyorlar. Etik için burada insan hayat›n› ilgilendiren her fley gibi küreselleflme de sonuçlar› itibar›yla alternatiflidir ve küreselleflmeyi ancak bütün boyutlar›yla, yorumlar›yla, önemi ve anlam› ile idrak etmek mümkündür. Küreselleflme korkutuyor çünkü risk tafl›yor. ‹çinde kötü ile iyinin, demokrasi ile emperyalizmin, ulus ötesi flirketlerin küçük flirketlerle mücadelesini bar›nd›r›yor. Küreselleflme y›kmak olarak da, kurmak olarak da iflliyor. Baz› farkl›l›klar kaybolurken baz›lar› ortaya ç›k›yor. Köhne anlay›fllar ve pederflahi bilinç küreselleflmeyi alg›layam›yor. Fakat e¤itim sistemlerinin dönüflümleri arac›l›¤›yla bu bilincin yay›lma alan› küçülüyor, pazar ekonomisinin alan› geniflliyor. Azerbaycan’da yürütülen sosyolojik anketler, cep telefonu ve internetin yay›ld›¤›n› gösteriyor. Gittikçe halk›n büyük bölümü internetten bilgi al›yor.

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

Позитивный национализм охраняют свою роль в формировании национальной и этнической принадлежности такие элементы культуры, как язык, религия, традиции, эстетические ценности и т.п. Их роль очевидна, но важно подчеркнуть, что они выполняют функцию символического маркера. Надо также заметить, что для различных слоев населения эти символы выстраиваются в различной ценностной иерархии. К примеру, многие ученые полагают, что глобализация формирует денационализированные группы. Пишут о могуществе мирового класса бизнесменов, политических элит, ученых, журналистов и т.д., представители которого, взаимодействуя между собой, отстаивают политику развития торговли, инвестиций, отказа от границ и развития рыночной экономики. Будто бы эти слои лишаются национальной идентичности. Но в любой стране есть другие группы населения, носители других типов сознания, жизнь которых тесно связана с национальной и этнической принадлежностью. Нам представляется, что проблема не в наличии тех или иных групп и соответствующих типов сознания, а в способности найти модус сосуществования этих групп. Позитивный национализм, на наш взгляд, и является основой такого сосуществования.

Pozitif milliyetçilik U

lusal ve etnik aidiyetin oluflmas›nda dil, din, gelenekler, estetik de¤erler v.b. kültür ö¤eleri önemini koruyor. Bunlar›n rolleri aç›kt›r fakat sembolik bir imleyici fonksiyonu eda ettiklerini belirtmek önemlidir. Yine ayn› flekilde nüfusun farkl› tabakalar› için bu semboller hiyerarfli de¤erlerinin çeflitlili¤inde ortaya ç›karlar. Gazetelerde; kendi aralar›nda ortak hareket eden, yat›r›m politikalar›n› savunan, s›n›rlar› reddeden, ticaretin geliflmesi ve pazar ekonomisinden yana politika yapan uluslararas› ifladamlar›, politika elitleri, bilim adamlar›, gazeteciler gibi s›n›flar›n gücü yaz›l›r. Güya bu s›n›flar millî kimli¤i reddediyorlar. Fakat her ülkede hayatlar› ulusal ve etnik aidiyetle s›k› s›k›ya ba¤l› çeflitli halk gruplar›, farkl› bilince sahip tipler vard›r. Problem, gruplar ve onlara uygun anlay›fllar›n olmas›nda de¤il, bu gruplar›n beraber yaflama biçimi bulma yetene¤indedir. Pozitif milliyetçilik de, bizim bak›fl aç›m›za göre, bu beraber yaflama düflüncesidir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

˜ÚÓ ‰Îfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, Í‡Í ‰Îfl fl‚ÎÂÌËfl, Ò‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, Ò ‚˚ÒÓÍËÏË ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏË, Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÏ ÔðÓˆÂÒÒÓÏ, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ËÌÚÂ„ð‡ˆËÂÈ, ˝ÚË ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÌÂ ‚ ˜ËÒÎÂ ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚ı. çÓ ÓÌË ËÏÂ˛Ú ÔÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌÛ˛ ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡. åÌÓ„ËÂ ‡‚ÚÓð˚ Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ Ëı ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó ðÂ¯ÂÌËfl ·Û‰ÛÚ Á‡‚ËÒÂÚ¸ ÚÂÏÔ˚ ð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚ Ë Ï‡Î˚È ðËÒÍ ÔðË ÂÂ ‚ıÓÊ‰ÂÌËË ‚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÔðÓˆÂÒÒ˚. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, Á‡‰‡˜ÂÈ ÌÓÏÂð Ó‰ËÌ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ÏÂð˚ ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÛÍðÂÔÎÂÌËfl

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÔÓðfl‰Í‡. «èÓÁËÚË‚Ì˚Ï Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÓÏ» Ï˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ ÔÓËÒÍ Ë Ì‡ıÓÊ‰ÂÌËÂ Ú‡ÍÓÈ ÏÂð˚. èÓÌflÚËÂ «˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸» ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌÓ ‚ ÚðÂı ÔÎ‡Ì‡ı. ÇÓ-ÔÂð‚˚ı, Í‡Í Ì‡·Óð ‡ÚðË·ÛÚÓ‚ Ë Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚ı ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ Ó·˘ÌÓÒÚË, ‚Ó-‚ÚÓð˚ı, Í‡Í ‚˚˜ÎÂÌÂÌËÂ ÍðÓ‚ÌÓðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ò‚flÁÂÈ ‚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË Ó·˘ÌÓÒÚË, Ë ‚ÚðÂÚ¸Ëı – Í‡Í ÍÓÏÔÎÂÍÒ ÔÓ‚Â‰ÂÌ˜ÂÒÍËı ÒÚÂðÂÓÚËÔÓ‚. ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÂÒÚ¸ ÓÒÓ·‡fl ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ‡, ÒÓÒÚÓfl˘‡fl ‚ Ó˘Û˘ÂÌËË Ë ÔÂðÂÊË‚‡ÌËË ËÌ‰Ë‚Ë‰ÓÏ

В наши дни проблема национализма оказывается актуальной для философии еще и потому, что многие западные исследователи уверяют, будто в эпоху глобализации значение национализма сокращается. Ço¤u Bat›l› araflt›rmac›lar küreselleflme ça¤›nda milliyetçili¤in öneminin azald›¤›n› iddia ettikleri için milliyetçilik problemi ça¤›m›z felsefesi için önemli ve günceldir.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Fakat küreselleflmenin bütün riskleri, demokratik süreçlerde, yerel sivil toplum çerçevesinde kökleflmesi zorunlulu¤u ile ba¤lant›l›. Bütün Sovyet sonras› co¤rafyas›nda oldu¤u gibi Azerbaycan’da da demokratik süreçler ulusal bilincin uyanmas›yla ve ulus devletin temellerinin güçlenmesiyle beraber iflledi. Fakat bu, demokrasinin sadece seçim olmad›¤›n›, politik kültür ve eti¤in belirli bir seviye gerektirdi¤ini görmezden gelme sebebi de¤ildir. Bu, ekonomik geliflmenin belirli seviyesidir fakat her fleyden önce karfl›l›kl› iliflkilerin kültürel düzeyidir. Her fleyden önce ileri teknoloji, bilimsel teknik süreç ve ekonomik entegrasyonla ba¤lant›l› bir süreç olan küreselleflme için bu kavramlar›n öncelikli olmad›¤› anlafl›l›r bir fley. Ama bu kavramlar Azerbaycan için birincil önem arz ediyor. Birçok yazar geliflme temposunun ve küreselleflme sürecine en az riskle girmenin bu kavramlar›n anlafl›lmas›na ba¤l› oldu¤una inan›yor. Di¤er ifade ile birinci görevimiz demokrasi ile milliyetçilik aras›nda ölçü bulmak, devlet, politik kültür ve düzen esaslar›n›n güçlendirilmesidir. “Etnik” kavram›n›n üç temel yaklafl›m› vard›r: Etniklik; toplumun nitelik ve objektif karakterinin bilefleni, toplulu¤un oluflmas›nda kan ba¤›n›n belirlenmesi ve son olarak benzer davran›fl kal›plar›n›n birleflimi olarak anlafl›l›r. Etniklik, bireyin belli bir gruba aitli¤inin his ve endiflesinden, bir ulusun temsilcisi oldu¤unu alg›lamas›ndan oluflan sübjektifli¤in önemli bir ay›r›c› özelli¤i olarak görünür. Fakat etniklik sürekli de¤iflime tabidir. E. Smit, M. Hayser ve di¤er ünlü uzmanlar tarihin ak›fl›n›n etnikli¤in belirmesi için farkl› flartlar yaratt›¤›na inan›rlar. Ayn› bilim adamlar› Bat› toplumlar›n›n geliflmesinin muayyen etab›ndaki sosyokültürel faktörlerin bireyin kimli¤inin oluflmas›nda ve gruplar aras› iliflkilerde daha önemli olduklar›na inan›rlar. Bu; “sosyokültürel faktörler bireyin kimli¤inin geliflmesi sürecinde di¤er endifle, duygu, gerekçe ve de¤erlere bask›n oldu¤unda, etniklik milliyetçilikle yer de¤ifltirir” demektir. Bundan baflka sosyokültürel faktörler veya M. Haysler’in belirtti¤i gibi politize edilmifl, mobil ve devlet kontrol mekanizmalar›na sahip veya devlet yap›s›na benzer bir flekil alan büyük gruplar, kendini belli bir kültür çerçevesinde hisseden ve ülke nüfusunun ço¤unlu-

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

Ò‚ÓÂÈ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË Í ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ „ðÛÔÔÂ, ‚ ‚ÓÒÔðËflÚËË ÒÂ·fl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÏ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡. çÓ ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰‚ÂðÊÂÌ‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ. ù. ëÏËÚ, å. ï‡ÈÒÎÂð Ë ‰ðÛ„ËÂ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ˚ Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ıÓ‰ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓÁ‰‡ÂÚ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚË. éÌË Ú‡ÍÊÂ Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ì‡ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ ËÒÚÓðËË Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ù‡ÍÚÓð˚ ÓÍ‡Á˚‚‡˛ÚÒfl ·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌ˚ÏË ‰Îfl ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË Ë ‰Îfl ÏÂÊ„ðÛÔÔÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ùÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÚÓ„‰‡ ÒÏÂÌflÂÚÒfl Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÓÏ, ÍÓ„‰‡ ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ù‡ÍÚÓð˚ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË Ì‡˜ËÌ‡˛Ú ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡‰ ËÌ˚ÏË ÔÂðÂÊË‚‡ÌËflÏË, ˜Û‚ÒÚ‚‡ÏË, ÏÓÚË‚‡ÏË Ë ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ù‡ÍÚÓð˚ ÔðËÓ·ðÂÚ‡˛Ú ÓÚ˜ÂÚÎË‚ÓÂ ÔÓÎËÚËÍÓÔð‡‚Ó‚ÓÂ Á‚Û˜‡ÌËÂ ËÎË, Í‡Í ÓÚÏÂÚËÎ å. ï‡ÈÒÎÂð, ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡ˆËË – ÔÓÎËÚËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â, ÏÓ·ËÎ¸Ì˚Â, Ó·Î‡‰‡˛˘ËÂ ÏÂı‡ÌËÁÏ‡ÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÍÓÌÚðÓÎfl ËÎË Ó·ðÂÚ‡˛˘ËÂ ÙÓðÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ ·ÓÎ¸¯ËÂ „ðÛÔÔ˚, ÓÒÓÁÌ‡˛˘ËÂ ÒÂ·fl ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ‚ÍÎ˛˜‡˛˘ËÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ÒÚð‡Ì˚.

Падает ли значение национализма? Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË ÔðÓ·ÎÂÏ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ‡ÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ‰Îfl ÙËÎÓÒÓÙËË Â˘Â Ë ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ÏÌÓ„ËÂ Á‡Ô‡‰Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË Û‚Âðfl˛Ú, ·Û‰ÚÓ ‚ ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ ÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl. èðË ˝ÚÓÏ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ Û‚ÂðÂÌÓ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÚ¸ Ë‰ÂË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡. ä‡Í ·Û‰ÚÓ ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ ÏÂÊ‰Û ÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ ÔðÓˆÂÒÒÓ‚, Ë‰Û˘Ëı ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÏËðÂ, Ë ÔðÓˆÂÒÒÓ‚, Ë‰Û˘Ëı Ì‡ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â. é‰Ì‡ÍÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚ÓÒÚ¸ ÚÛÚ ÚÓÎ¸ÍÓ Í‡ÊÛ˘‡flÒfl, Ú‡Í Í‡Í „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ë Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÙÂÌÓÏÂÌÓÏ, ÍÓÚÓð˚È ‚ÎËflÂÚ Ì‡ Ë‰ÂË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÛÒÎÓÊÌflÂÚ Ëı ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ, ÌÓ ÌÂ ÓÚÏÂÌflÂÚ Ò‡ÏËı ˝ÚËı Ë‰ÂÈ. èðË ˝ÚÓÏ ÌÂÍÓÚÓð˚Â Á‡Ô‡‰Ì˚Â Ï˚ÒÎËÚÂÎË Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ ÚÂðflÂÚ Ò‚ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔÓ ÚÓÈ ÔðË˜ËÌÂ, ˜ÚÓ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÔÎ˛ð‡ÎËÁÏ‡, „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı Ò‚Ó·Ó‰, ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ú.‰. ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ·Û‰ÚÓ ·˚ ‚‡ÊÌÂÂ, ˜ÂÏ

Позитивный национализм предполагает наличие меры между такими ценностями, как патриотизм и индивидуальная свобода. Pozitif milliyetçilik, vatanseverlik ile bireysel özgürlük aras›nda belli ölçüler gerektirir. ÔðÓ·ÎÂÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Ë Ú.Ô. çÓ Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÔÎ˛ð‡ÎËÁÏ, „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË, ˆÂÌÌÓÒÚË ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÎË¯¸ ÏÂÌfl˛Ú ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÌÓ ÌÂ ÎË¯‡˛Ú Â„Ó ‚‡ÊÌÓÒÚË Ë ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚË ‰Îfl ÙËÎÓÒÓÙËË. ÑðÛ„ÓÂ ‰ÂÎÓ, ˜ÚÓ ÌÂ ‚ÒÂ „ð‡Ê‰‡ÌÂ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ‚ÓÒÔðËÌflÚ¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÎË·Âð‡Î¸ÌÓÈ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Ë ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. à ÔÓ˝ÚÓÏÛ, Ì‡ðfl‰Û Ò ÎË·Âð‡Î¸Ì˚ÏË ‚Á„Îfl‰‡ÏË, ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ì‡ÛÍÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ËÌ˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÒÛ‰¸·Â Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡. çÂÏ‡ÎÓ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ Û‚ÂðÂÌÓ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚Á„Îfl‰ ÒÛ·˙ÂÍÚ‡ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í Ó·˘ÌÓÒÚË, ‚‡ÊÌÂÂ, ˜ÂÏ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì˚Â ÎË·Âð‡Î¸Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË. í‡Í, ÑÂ ÇÓÒ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍ‡fl Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ÒÚ‡·ËÎ¸Ì˚ı Ë ÍÓÌÒÚ‡ÌÚÌ˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚË Ë Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ï‡ÎÓ Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ðÓÎË, ÒÚ‡ÚÛÒ‡, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÓðËÂÌÚ‡ˆËË Ë Ú. ‰. Ç Ú‡ÍÓÏ ÊÂ ‰ÛıÂ ð‡ÒÒÛÊ‰‡ÂÚ Ë ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ ù.ÉÂÎÎÌÂð. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÌËÍÚÓ ËÁ ˝ÚËı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ ÌÂ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÔðÓÚË‚ ÎË·Âð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ë‰ÂÈ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ë ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÓ ÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰ÂÌËÈ Ó· ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl ÒðÂ‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‚Û˜ËÚ ÌÂÏ‡ÎÓ. ä ÔðËÏÂðÛ, ÏÌÓ„ËÂ Û˜ÂÌ˚Â ÔË¯ÛÚ Ó· ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl ÒÓÎË‰‡ðÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚È Û„ðÓÊ‡ÂÚ ÌÓðÏ‡ÚË‚ÌÓÏÛ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ËÎË Ó· Ó·ËÎËË ÔðÓ·ÎÂÏ ÏÓ·ËÎ¸ÌÓÒÚË ÒÛ·˙ÂÍÚÓ‚,

¤unu teflkil eden uluslar net politik ve hukuksal bir anlam kazan›r.

Milliyetçili¤in önemi azal›yor mu?

Ço¤u Bat›l› araflt›rmac›lar küreselleflme ça¤›nda milliyetçili¤in öneminin azald›¤›n› iddia ettikleri için milliyetçilik problemi ça¤›m›z felsefesi için önemli ve günceldir. Ayn› zamanda ço¤u araflt›rmac›lar, devlet egemenli¤inin oluflmas›n›n milliyetçi fikirlerin yay›lmas›n›n gerektirdi¤ine inan›rlar. Sanki Bat› dünyas›nda iflleyen süreç anlay›fl› ile Sovyet sonras› co¤rafyas›nda iflleyen süreç anlay›fl› aras›nda bir çeliflki var. Fakat burada çeliflki sadece var gibi, çünkü küreselleflme asl›nda milliyetçilik fikrine tesir eden, onu anlamay› zorlaflt›ran fakat milliyetçi fikirleri ortadan kald›rmayan bir olgudur. Bunun yan›nda baz› düflünürler, “plüralizm, birey ve aç›k toplumun özgürlü¤ü gibi konular güya devlet egemenli¤i probleminden, millî geliflmeden v.b. daha önemlidir” ba¤lam›nda Bat› felsefesi ve eti¤inde milliyetçili¤in önemini kaybetti¤i düflüncesindeler. Ama plüralizm, insanî ve aç›k toplum de¤erleri sadece milliyetçili¤in içeri¤ini de¤ifltirirler, felsefede düflünmek için anlam ve önemini yok etmezler. Di¤er problem vatandafllar›n hepsinin, liberal demokrasi ve aç›k toplum de¤erlerinin k›ymetini anlama yetene¤inde olmamas›d›r. Ve onun için Bat› teorisinde liberal görüfllerin yan› s›ra milliyetçili¤in kaderi

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

ÎË¯ÂÌÌ˚ı ÔðË‚˚˜Ì˚ı ÛÒÚÓÂ‚, Ó ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÓÏ ÏÂÌÚ‡ÎËÚÂÚÂ ÔÓÒÚÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ëfl Ë Ú.Ô. àÒıÓ‰fl ËÁ ˝ÚÓ„Ó, ÒÎÂ‰ÛÂÚ ð‡ÁÎË˜‡Ú¸ ÔÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ Ë ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ. èÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ Ì‡ÎË˜ËÂ ÏÂð˚ ÏÂÊ‰Û Ú‡ÍËÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË, Í‡Í Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì‡fl Ò‚Ó·Ó‰‡. äÓÌÂ˜ÌÓ, ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ˝Ú‡ ÏÂð‡ ·˚‚‡ÂÚ ð‡ÁÎË˜ÌÓÈ, ÌÓ ÓÌ‡ Ì‡ÎË˜ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‚Ó ‚ÒÂı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı. áÌ‡˜ÂÌËfl ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ı Ù‡ÍÚÓðÓ‚ ÔðË ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË Ó·˘ÌÓÒÚË Ú‡ÍÊÂ ÏÓ„ÛÚ ÒÂð¸ÂÁÌÓ ð‡ÁÎË˜‡Ú¸Òfl. ë‚Ó˛ ðÓÎ¸ Á‰ÂÒ¸ Ë„ð‡ÂÚ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚È Ù‡ÍÚÓð Í‡Í ÒðÂ‰ÒÚ‚Ó ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ò‚flÁË. ïÓÚfl àÌÚÂðÌÂÚ ÛÏÂÌ¸¯‡ÂÚ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚÓð‡, ‚Ë‰ÓËÁÏÂÌflÂÚ Â„Ó, ÌÓ ÌÂ ÒÌËÏ‡ÂÚ ‚ÓÓ·˘Â. áÌ‡˜ËÏÓÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ù‡ÍÚÓð‡ Í‡Í ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ„Ó ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ Ë‰ÂÌÚËÙËÍ‡ˆËË, ‚˚fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ Â„Ó ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËË Ò ËÌ˚ÏË, ÌÂÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚ÏË Ù‡ÍÚÓð‡ÏË – ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ, ÏÓð‡Î¸Ì˚Ï, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï Ë Ú.‰. éÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ‡fl ıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡‚ÚÓÌÓÏËfl, Á‡ÍðÂÔÎÂÌÌ‡fl ‚ ÒÔÂˆË‡Î¸Ì˚ı Á‡ÌflÚËflı Ë Ì‡‚˚Í‡ı, ÔÂðÂ‰‡‚‡ÂÏ˚ı ÓÚ ÔÓÍÓÎÂÌËfl Í ÔÓÍÓÎÂÌË˛, ‚ ·ÓÎ¸¯ÂÈ ËÎË ÏÂÌ¸¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ ˜ÎÂÌÓ‚ Ó·˘ÌÓÒÚË Ë Óıð‡ÌflÂÚ ÂÂ ÓÚ ‡ÒÒËÏËÎflˆËÓÌÌ˚ı Ì‡ÚËÒÍÓ‚. ïÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ò‚flÁË, ÒÍÎ‡‰˚‚‡˛˘ËÂÒfl ‚ Â‰ËÌÓÏ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏ Óð„‡ÌËÁÏÂ, ‚ÓÓ·˘Â ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÓÒÌÓ‚Û ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ˆËÈ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë ‚ ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛ ÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ·˚ÚËÂ. èÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ, ‚ÍÎ˛˜‡˛˘ËÈ ‚ ÒÂ·fl Ë‰ÂË ÔðËÓðËÚÂÚ‡

Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÌÚÂðÂÒÓ‚, Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ‡ Ë Ôð‡‚ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡, ÌÂ ÓÚðËˆ‡ÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ò ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÏ ÏËðÓÏ, ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÓÌ ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÔÓÁËÚË‚ÌÓÒÚË Ú‡ÍÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl.

Негативный национализм отождествляется с германским фашизмом é‰Ì‡ÍÓ Ì‡‰Ó Û˜ËÚ˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ë ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ. Ç‡ÊÌÓ Ó˜ÂðÚËÚ¸ Â„Ó Ó·˘ËÈ ‡·ðËÒ. Ç ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ-˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛðÂ ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ, Í‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, ÓÚÓÊ‰ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl Ò „ÂðÏ‡ÌÒÍËÏ Ù‡¯ËÁÏÓÏ. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÚðÛ‰ÌÓ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡Ú¸, ˜ÚÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl Ú‡ÍÓÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. çÓ Â„Ó ÏÓ‰ËÙËÍ‡ˆËË, ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ˜ÂðÚ˚ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ÔðËÌflÚ˚ ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ë‰ÂÈ, ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘Ëı ÂÂ ÔÓÎËÚËÍÛ. ä ÔðËÏÂðÛ, ÔÓÒÎÂ ‚Áð˚‚Ó‚ 2001 „Ó‰‡ ‚ ëòÄ ‚ÓÁÌËÍÎ‡ ‚ÂðÓflÚÌÓÒÚ¸ Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËfl ÌÂÌ‡‚ËÒÚË Í ËÒÎ‡ÏÛ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡Ï. àÁ‚ÂÒÚÌÓ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ Ö‚ðÓÔ‡ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl Ô˚Ú‡ÂÚÒfl Ó„ð‡ÌË˜ËÚ¸ ÔÓÚÓÍ ·ÂÊÂÌˆÂ‚ Ë ÏË„ð‡ÌÚÓ‚ ËÁ ÄÁËË. Ç Ú‡ÍËı Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ı ‚ÒÔ˚¯ÍË ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓ„Ó Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ ‚ÔÓÎÌÂ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚. äÒÚ‡ÚË, ÓÌ Û„ðÓÊ‡ÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ö‚ðÓÔÂ Ë ëòÄ, ÌÓ ÌÂ ÏÂÌÂÂ ÓÔ‡ÒÂÌ Ë ‰Îfl ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËı ÒÚð‡Ì. ä ÔðËÏÂðÛ, ÍÓ„‰‡ ‚ êÓÒÒËË ÌÂÍÓÚÓð˚Â „ðÛÔÔ˚ Ë ÒËÎ˚ Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÚð‡ÌÓÈ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ, ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ Ë Ú.Ô. å˚ ‚ÒÚðÂ˜‡ÂÏÒfl Ò ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ÏË ÍÎË¯Â «ÎËˆ‡ Í‡‚Í‡ÁÒÍÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË», ˜ÚÓ Ú‡ÍÊÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÏ ÌÂÁ‰ÓðÓ‚¸fl ÂÒÎË ÌÂ ‚ÒÂÈ ÒÚð‡Ì˚, ÚÓ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ı „ðÛÔÔ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓ‚.

Позитивный национализм, включающий в себя идеи приоритета национальных интересов, патриотизма и прав гражданина, не отрицает необходимость взаимодействия с окружающим миром. Ulusal ç›karlar, vatanseverlik ve insan haklar›n› içine alan pozitif milliyetçilik d›fl dünya ile etkileflimi reddetmez.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ile ilgili baflka düflünceler de vard›r. E¤er liberal de¤erler; bireyin bafll›ca özgürlükleri olan; hayat tarz› ve düflüncelerin ço¤ulculu¤u, uzlaflmaya haz›r ve hoflgörülü olmas› ise ço¤u araflt›rmac›lar, kimli¤in yani öznenin tümlü¤e aidiyetinin bireysel de¤erlerden daha önemli oldu¤una inan›yor. De Vos, etnik ve millî kimli¤in insani subjektivizmde devaml› ve de¤iflmez oldu¤unu ve sosyal rol, statü, politik ve di¤er e¤ilimlere zay›f bir flekilde ba¤l› oldu¤unu iddia eder. Ünlü uzman E. Gellher de ayn› flekilde düflünüyor. Bu düflünürlerden hiç kimse liberal de¤erlere, sivil ve aç›k topluma karfl› ç›km›yor ama orta halli bir insan için bu de¤erlerin tehlikelerinin az olmad›¤›n› ikaz ediyorlar. Mesela; ço¤u bilim adam›, dayan›flman›n gerekli düzeyinin yoklu¤unu ve bu yoklu¤un toplum dayan›flmas›na tehditlerini veya al›fl›ld›k prensiplerden mahrum edilen bireylerin hareketlili¤inden kaynaklanan problemlerinin çoklu¤unu, post modern zamandaki umursamazl›k anlay›fl›n›n yay›lmas›n› v.b. yaz›yorlar. Bundan yola ç›karak pozitif milliyetçili¤i ve negatif milliyetçili¤i ay›rmak gerekir. Pozitif milliyetçilik, vatanseverlik ile bireysel özgürlük aras›nda belli ölçüler gerektirir. Bu ölçü elbette farkl› ülkelerde çeflitlilik gösterir ama her toplumda vard›r. Ayn› toplumda birli¤i kuvvetlendirmeye yönelik kimi faktörlerin önemi ciddi biçimde farkl›l›k gösterebilir. Burada her ne kadar internet bu faktörün önemini azalt›yor, fakat hepten kald›rm›yorsa da, ulusal ba¤› destekleyen toprak rol oynar. Toprak faktörü kimli¤in gerekli bir unsuru oldu¤u müddetçe ekonomi, etik ve din gibi di¤er mefhumlarda ortaya ç›kar. Nesilden nesle aktar›lan baz› ihtisas dallar› ve yeteneklerle sa¤lamlaflt›r›lm›fl ekonomik bir özerklik, toplum üyelerinin ulusal kimli¤ini büyük veya küçük ölçüde destekler ve bu kimli¤i asimilasyon nitelikli sald›r›lardan korur. Ayn› iktisadî yap›da oluflan ekonomik iliflkiler ulusun varl›¤›n›n ve ulus devletin temelini oluflturur bu anlamda “ekonomi” eskiden oldu¤u gibi bugün de ulusal varl›¤› belirler. Ulusal ç›karlar, vatanseverlik ve insan haklar›n› içine alan pozitif milliyetçilik d›fl dünya ile etkileflimi reddetmez. Zira bu milliyetçilik dünya ile ortak hareket etmenin pozitif bir sonucu olarak ortaya ç›kar.

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ Î˛·‡fl Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ‰ÓÎÊÌ‡ ‚˚ÒÚð‡Ë‚‡Ú¸Òfl Ì‡ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚÂ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ı ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı Ë ÏÓð‡Î¸Ì˚ı Ë‰ÂÈ, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛˘Ëı ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ ÏÂÊ‰Û Ó·˘ÌÓÒÚ¸˛ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓÏ. ÑðÛ„ÓÈ ‚ÓÔðÓÒ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ Ì‡ÎË˜ËÂ ËÌÒÚËÚÛÚ‡ ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı ‰ËÒÍÛÒÒËÈ, ÍÓÚÓð˚Â fl‚Îfl˛ÚÒfl Á‚ÂÌ¸flÏË Ò‡ÏÓ„Ó ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ‡ Ë ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ó„ð‡ÌË˜ËÚÂÎflÏË ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓÒÚË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡. èðË ˝ÚÓÏ ð‡ÁÛÏÌ˚È ÔðËÓðËÚÂÚ Ó·˘ÌÓÒÚË ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ Ë„ÌÓðËðÓ‚‡Ú¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÔÓðfl‰ÓÍ ÎÂ„ËÚËÏÂÌ Ë ÓÔð‡‚‰‡Ì ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË Â„Ó ÏÓÊÌÓ Ò‚ÂÒÚË Í ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ı, ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ı Ë ð‡ÁÛÏÌ˚ı ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓ‚. Ç ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË ‡Ì‡ÎËÁ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÚÂÏ˚ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ò‚Ó‰ËÚÒfl, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Í ‚ÓÔðÓÒ‡Ï ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Î‡ÒÚË Ë ÓÔÔÓÁËˆËË. ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰ÂflÚÂÎ¸ ê‡ÏËÁ åÂıÚËÂ‚ ‚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÏ ÚðÛ‰Â «ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì: ‚˚ÁÓ‚˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË» ÔË¯ÂÚ: «ùÙÙÂÍÚË‚Ì˚È „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÓðfl‰ÓÍ Ë ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÈ ÒÚðÓÈ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡˛Ú ‚ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ì‡ÎË˜ËÂ ‰‚Ûı ÒÛ·˙ÂÍÚÓ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÓÌÍÛðÂÌÚÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ – ‚Î‡ÒÚË Ë ÓÔÔÓÁËˆËË. ä‡Ê‰‡fl ËÁ ÒÚÓðÓÌ, ÓÎËˆÂÚ‚Óðflfl ÒÓ·ÓÈ ÒÚÂÔÂÌ¸ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÌÓÒÚË ÒËÒÚÂÏ˚, Ì‡Ôð‡‚ÎflÂÚ Ò‚ÓË ÛÒËÎËfl Ì‡ ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÔðÓˆ‚ÂÚ‡ÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡». ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚ Ú‡ÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÂÌË ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl ‚ÒÂ„‰‡ ÂÒÚ¸ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÌÓÂ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË „ð‡Ê‰‡Ì, Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ı ‚ ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËË Ò‚Ó·Ó‰˚ Ë ÔÓðfl‰Í‡. éÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Î‡ÒÚË Ë ÓÔÔÓÁËˆËË, Ú‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‰‡˛Ú ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚È ÏÂı‡ÌËÁÏ ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËfl Ò‚Ó·Ó‰˚ Ë ÔÓðfl‰Í‡ ‰Îfl „ð‡Ê‰‡Ì. èÓ˝ÚÓÏÛ ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏ˚ ‚ÒÂ„‰‡ ÒÓÈ‰ÛÚÒfl ÌÂ Ì‡ Ó·˘ÂÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË ıÓðÓ¯ÂÈ ÊËÁÌË (Ú‡Í Í‡Í ÔÓÒÎÂ ä‡ÌÚ‡ ‚ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ ÒÚ‡ÎÓ Ó·˘ÂÔðËÌflÚ˚Ï Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ Ú‡ÍÓÈ ÊËÁÌË Û ‚ÒÂı ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl), ‡ Ì‡ ÔÓðfl‰ÍÂ. èÓðfl‰ÓÍ Ì‡‰ÂÊÌÂÂ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ Í‡Ê‰ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ÊÂÎ‡ÂÏ˚Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ·Î‡„‡: ð‡‚Ì˚Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â Ò‚Ó·Ó‰˚ Ë ð‡‚Ì˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰ÓÒÚÛÔ‡ Í ËÌÒÚËÚÛÚ‡Ï Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚Ï ÔÓÚÓÍ‡Ï, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ú‡ÍÛ˛ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ, ÍÓÚÓð‡fl ‰ÓÔÛÒÍ‡Î‡ ·˚ ÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÔÓÎ¸ÁÛ Ò‡Ï˚ı ÌÂÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌ˚ı ÒÎÓÂ‚ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. n

Menfi milliyetçilik Alman faflizmiyle özdefllefltirilir

Böyle bir milliyetçili¤in yan› s›ra, menfi milliyetçili¤in de olabilece¤ini hesaba katmak gerekir. Bu menfi milliyetçili¤in de genel çerçevesini çizmek önemli. Felsefe ve estetik kaynaklarda menfi milliyetçilik Alman faflizmiyle özdefllefltirilir. Günümüz flartlar›nda böyle bir fleyin mümkün oldu¤unu düflünmek elbette zor. Fakat bu faflizmin de¤iflik flekilleri, bir baflka ülkede “ülke politikalar›n› belirleyen düflünce” olarak kabul edilebilir. Mesela 2001 y›l›nda Amerika’daki patlamalardan sonra ülkede ‹slam ve Müslümanlara nefretin kökleflmesi tehlikesi vard›. Biz ayn› fleklide Avrupa’n›n son zamanlarda Asya’dan gelen göçmen ak›m›n› s›n›rland›rmaya çal›flt›¤›n› biliyoruz. Bu flartlarda menfi milliyetçili¤in aniden parlamas› mümkün. Bu sadece Avrupa ve Amerika’y› de¤il, eski Sovyet ülkelerini de tehdit ediyor. Mesela; baz› gruplar›n Rusya’n›n Ortodoks ve H›ristiyan oldu¤unu söyledikleri zaman biz flüphesiz menfi milliyetçili¤in yüzüyle veya bütün ülkenin de¤ilse de kimi grup ve anlay›fl tipinin hastal›¤› olan Kafkas yüzlü (esmer tenli) insanlarla ilgili her zaman söylenen klifleyle karfl›lafl›r›z. ‹flte bunun için her ideoloji toplum ile fert aras›nda uzlaflmaya hizmet eden felsefi ve moral idealler temeline dayanmal›d›r. Di¤er sorun, bu uzlaflman›n diyalog kurumu ve uzlaflman›n halkas› olan tart›flmalar› ve menfi milliyetçili¤i s›n›rlayan yollar› içermesidir. Bunun yan›nda toplumun makul ön-

celi¤i bizi “politik düzen ancak özgür, ak›lc›, eflit haklara sahip bireylerin uzlaflmas›n› sa¤lad›¤› zaman yasal ve hakl›d›r” gerçe¤ini görmezden gelmemize sebep olmamal›. Azerbaycan felsefesinde bu problemlerin analizi genellikle iktidar ile muhalefet aras›ndaki iliflki problemlere indirgenir. Azerbaycanl› bilim ve devlet adam› Ramiz Mehdiyev, büyük eseri Azerbaycan: Küreselleflmenin Tehditleri’nde “etkili devlet düzeni ve demokratik yap›, ça¤dafl bir devletteki politik rekabet iki kurumun varl›¤›n› gerektirir: ‹ktidar ve muhalefet. Taraflar›n her biri demokratik sistemlerin farkl› seviyelerini temsil ederek gayretlerini, toplumun politik, ekonomik, sosyal ve kültürel geliflmesine yönlendirir” der. Bu durumda, “demokrasi her zaman özgürlük ve rejim uyumuna ilgi gösteren vatandafllar›n faaliyetlerinden oluflur” düflüncesi biraz gölgede kal›yor. ‹ktidar ile muhalefet aras›nda tek alternatif, vatandafllar için özgürlük ve rejim uyumunu sa¤layan mekanizmad›r. Onun için bireyler her zaman iyi bir hayat (çünkü Kant’tan sonra felsefe ve etikte böyle bir hayat hakk›nda herkesin farkl› düflünceleri oldu¤u genel kabul görmeye bafllad›) fikrinde de¤il, düzenin gereklili¤i fikrinde mutab›k kal›rlar. Böyle bir düzenin; eflit özgürlükler, kurumsal ve ekonomik kaynaklara ulaflmada eflit imkânlar, sadece nüfusun en fakir kesimlerinin kazançl› ç›kaca¤› gibi bir eflitsizlik öngören sosyoekonomik yap›y› sunan ve herkes için arzu edilen temel refah esaslar›n› sa¤lamas› daha kolayd›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

экономика ekonomi

Евразия станет многофункциональным транспортным коридором Г. Цагарели

Avrasya çok fonksiyonlu ulafl›m koridoru olacak Институт Великого шелкового пути (Грузия).

G. Tsagareli

‹pek Yolu Enstitüsü (Gürcistan).

ðÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl, ð˚ÌÍÓ‚ ÚÓ‚‡ðÓ‚ Ë Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚, Ó·ÏÂÌ‡ ˝ÌÂð„ËÂÈ Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËÂÈ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÌË˛ ÁÌ‡˜ÂÌËfl Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ, ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ Í‡Í ÒðÂ‰ÒÚ‚, ËÎË «ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚» „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË. ë ÛðÓ‚ÌÂÏ ð‡Á‚ËÚËfl ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ ËÌÚÂ„ð‡ˆËfl ˝ÍÓÌÓÏËÍ ·˚‚¯Ëı ÒÓ‚ÂÚÒÍËı ðÂÒÔÛ·ÎËÍ ‚ ÏËðÓ‚Û˛ ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ë „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Â ð˚ÌÍË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. ëÚð‡Ì˚ ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, óÂðÌÓÏÓðÒÍÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈÌ‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ Í‡Í ÛðÓ‚ÌÂÏ ð‡Á‚ËÚËfl ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, Ú‡Í Ë ÂÂ ÙÛÌÍˆËflÏË.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

éÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË Á‡ÌËÏ‡˛Ú ÒÚð‡Ì˚ ÇSÖë, Ò Ëı ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÏ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ, ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÏ Úð‡ÌÁËÚÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ, ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚. àÏÂÌÌÓ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚Â Á‡‰‡˜Ë ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë ÛÒÍÓðÂÌËfl ÔðÓˆÂÒÒ‡ ËÌÚÂ„ð‡ˆËË ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ ıÓÁflÈÒÚ‚Ó ÓÔðÂ‰ÂÎËÎË Úð‡ÌÁËÚÌÛ˛ ÙÛÌÍˆË˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ÒÚð‡Ì ÇSÖë, ‚ÒÂ„Ó ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ‡ ‚ ÌÂÍÓÚÓðÓÈ ÏÂðÂ Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÓÒÂ‰ÌËı Ò ˝ÚËÏË ðÂ„ËÓÌ‡ÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. àÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð‡ ÌÂÍÓÚÓð˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÌÂ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï

üresel çapta yaflanan üretim, servis, mal ve sermaye piyasas›ndaki geliflmeler, küreselleflmenin bir altyap› arac› olarak ulafl›m, enerji ve telekomünikasyonun önemini art›r›yor. Altyap›n›n seviyesi ise eski Sovyet Cumhuriyetleri ekonomilerinin dünya ekonomisi, küresel pazarlar ve bölge pazarlar›yla bütünleflmesi ile ilgilidir.

Güney Kafkasya, Orta Asya ve Karadeniz havzas› ülkeleri, altyap›lar›n›n geliflme düzeyi ve fonksiyonlar› bak›m›ndan birbirlerinden önemli derecede ayr›l›rlar. Bu ba¤lamda ulafl›m, enerji ve telekomünikasyon geçifl özelli¤ini önemli derecede belirleyen ve kendine özgü jeopolitik -

ekonomi экономика

ÚðÂ·Ó‚‡ÌËflÏ. í‡Í, ‰ÓðÓÊÌ‡fl ÒÂÚ¸ ÉðÛÁËË Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ÔðËÏÂðÌÓ Ì‡ ÚÓÏ ÊÂ ÛðÓ‚ÌÂ, ˜ÚÓ ‚ ÒÓÒÂ‰ÌËı ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë ÄðÏÂÌËË, Ó‰Ì‡ÍÓ ‚ ÒðÂ‰ÌÂÏ ‚ 3-4 ð‡Á‡ ÛÒÚÛÔ‡ÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï Å‡ÎÚËË, ‚ 8-10 ð‡Á ð‡Á‚ËÚ˚Ï Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ ÒÚð‡Ì‡Ï (ò‚ÂˆËfl, Ä‚ÒÚðËfl Ë Ú.‰.). é·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ÊÂÎÂÁÌÓ‰ÓðÓÊÌ˚Ï Úð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ ÒÚð‡Ì ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ú‡Í‡fl ÊÂ, Í‡Í ‚ ÔðË·‡ÎÚËÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ı, ÌÓ ‚ 2-3 ð‡Á‡ ÌËÊÂ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl Ú‡ÍÊÂ ð‡ÁÎË˜Ëfl ‚ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, ÓÒÌ‡˘ÂÌËË ÌÓ‚ÂÈ¯ËÏË ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏË, ÏÂÌÂ‰ÊÏÂÌÚÂ Ë Ú.‰.

Растет значимость транзитных коридоров Ç‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ð‡Á‚ËÚËË ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ËÌÚÂ„ð‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏËÍ ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ‚ ÏËðÓ‚˚Â ð˚ÌÍË Ë„ð‡˛Ú ÏÓðÒÍËÂ ÔÓðÚ˚. é·ÒÎÛÊË‚‡ÂÏ˚È ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËÏË ÔÓðÚ‡ÏË ð‡ÈÓÌ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ÚÂððËÚÓðË˛ ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓÒÂ‰ÌËı Ò ðÂ„ËÓÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. ä ÔðËÏÂðÛ, 80-85% „ðÛÁÓÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ ÉðÛÁËÌÒÍÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰ÓðÓ„Ë ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È Úð‡ÌÁËÚ, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í Ë ·ÓÎ¸¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ „ðÛÁÓÓ·ÓðÓÚ‡ Å‡ÚÛÏÒÍÓ„Ó, èÓÚËÈÒÍÓ„Ó Ë ëÛÔÒËÈÒÍÓ„Ó ÔÓðÚÓ‚ ÉðÛÁËË. Ñ‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Úð‡ÌÁËÚ‡ ‚

Только за 1996-2005 гг. в транспортную инфраструктуру Грузии Всемирный банк инвестировал более 83,5 млн долл. Приведенные данные подтверждают значимость транспортной инфраструктуры страны, придаваемую Всемирным банком. Dünya Bankas› sadece 1996 – 2005 y›llar› aras›nda Gürcistan ulaflt›rma altyap›s›na 85 milyon Avro yat›r›m yapt›. Bu veriler Dünya Bankas›’n›n Gürcistan ulafl›m altyap›s›na verdi¤i büyük önemi gösteriyor. ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ‚ÂÒ¸Ï‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚË˜ÌÓ ·ÂÁ ðÂ¯ÂÌËfl ðfl‰‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËı, ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÓ·ÎÂÏ. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÍÛðÒ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Ì‡ ÔðËÓðËÚÂÚÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, ˝ÚÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ·ÂÁ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡, ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ı Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Ë ð‡Ò¯ËðÂÌËfl Û˜‡ÒÚËfl ÉðÛÁËË ‚ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚. Ç ‰ÂÎÂ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë Ë ÙËÌ‡ÌÒËðÓ‚‡ÌËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ TRACECA ‚ÂÎËÍ‡ ðÓÎ¸ Ö‚ðÓÒÓ˛Á‡. ë 1995 ÔÓ 2004 „. ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔðÓÂÍÚ‡ TACIS- TRACECA ·˚ÎË ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ˚ ·ÓÎÂÂ ‰‚‡‰ˆ‡ÚË ÔðÓÂÍÚÓ‚

ulafl›m niteli¤ine sahip KE‹ (Karadeniz Ekonomik ‹flbirli¤i) ülkelerinin önemi büyüktür. Bölgesel iflbirli¤i alan›nda yaflanan problemler ve dünya ekonomisiyle bütünleflme süreci KE‹ ülkelerinin, Güney Kafkasya ülkelerinin, Merkezi Asya ülkelerinin ve bir ölçüde bu bölge ile komflu di¤er ülkelerin ulafl›m altyap›s› fonksiyonlar›nda belirleyici rol oynam›flt›r. Bugün baz› devletlerin altyap›lar› günümüz taleplerine cevap verecek nitelikte de¤il. Mesela Gürcistan demir yollar› a¤›n›n durumu komflu ülke Azerbaycan ve Ermenistan’daki durum ile ayn› olmas›na karfl›n, Balt›k ülkelerinden 3 – 4 kat, geliflmifl Avrupa ülkelerinden (‹sveç,

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

экономика ekonomi

ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ÒÚð‡Ì‡ÏÛ˜‡ÒÚÌËˆ‡Ï. é·˙ÂÏ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚, ‚˚‰ÂÎÂÌÌ˚ı ‰Îfl ˝ÚÓÈ ˆÂÎË ‚ 2004 „., ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 37 ÏÎÌ Â‚ðÓ. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ˝ÚËÏ ÔðÓÂÍÚ‡Ï Û‰‡ÎÓÒ¸ ðÂ¯ËÚ¸ ðfl‰ ‚‡ÊÌÂÈ¯Ëı Á‡‰‡˜, Ú‡ÍËı Í‡Í ËÌÒÚËÚÛˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Ë ðÂÙÓðÏ‡ ÒËÒÚÂÏ˚ ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl; ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÌÓðÏ‡ÚË‚ÌÓÈ ·‡Á˚ Ë ÂÂ „‡ðÏÓÌËÁ‡ˆËfl Ò Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË ‡Ì‡ÎÓ„‡ÏË; ‰ÂÚ‡Î¸ÌÓÂ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÌËfl Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Ë ð‡Áð‡·ÓÚÍ‡ ÔðÓ„ð‡ÏÏ ð‡Á‚ËÚËfl, ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËË Ë ðÂÍÓÌÒÚðÛÍˆËË Ë Ú.‰. èðÓ„ð‡ÏÏ‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë TRACECA ÔÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ‚ÂÒ¸Ï‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎfl˛˘ÂÈ. éÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËÂ 10 ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ TRACECA Ì‡ ÒÛÏÏÛ 48 ÏÎÌ Â‚ðÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ·˚ÎÓ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÍÓðË‰ÓðÓ‚ (ËÏÂ˛ÚÒfl ‚ ‚Ë‰Û ÛÁÍËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚Â ÔðÓıÓ‰˚), ÎËÍ‚Ë‰‡ˆË˛ ÎÓÍ‡Î¸Ì˚ı Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔðÓ·ÓÍ Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÌÓ‚˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚. íðÛ‰ÌÓ ÔÂðÂÓˆÂÌËÚ¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ú‡ÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚, Í‡Í ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËfl á‡Í‡‚Í‡ÁÒÍÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰ÓðÓ„Ë (5 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËfl äð‡ÒÌÓ„Ó ÏÓÒÚ‡ Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ ÉðÛÁËË Ë ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÌÓ‚Ó„Ó ÏÓÒÚ‡ TRACECA (2,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ),

ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ô‡ðÓÏÌ˚ı ÔÂðÂıÓ‰Ì˚ı ÏÓÒÚÓ‚ ‚ ÔÓðÚ‡ı àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ Ë èÓÚË (6,4 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌÓÂ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ÔÓðÚÓ‚ àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ Ë èÓÚË (1,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÔðÓÍÎ‡‰Í‡ ÓÔÚËÍÓ-‚ÓÎÓÍÓÌÌÓ„Ó Í‡·ÂÎfl ‰Îfl ÒËÒÚÂÏ ÒË„Ì‡ÎËÁ‡ˆËË Ì‡ ÊÂÎÂÁÌ˚ı ‰ÓðÓ„‡ı ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ (1,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl ÍÓÌÚÂÈÌÂðÌ˚ı „ðÛÁÓ‚ ‚ ÔÓðÚ‡ı èÓÚË, Å‡ÚÛÏË, íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë Ë àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ (5,8 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ô‡ðÓÏÌÓÈ ÎËÌËË Å‡ÍÛ – ÄÍÚ‡Û. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔðÓÂÍÚÓ‚ TRACECA ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ ÎËÍ‚Ë‰ËðÓ‚‡Ú¸ ÍðËÚË˜ÂÒÍËÂ ÚÓ˜ÍË Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡. ë 1996 „. ÙËÌ‡ÌÒËðÓ‚‡ÌËÂÏ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ ÉðÛÁËË Á‡ÌËÏ‡ÂÚÒfl ÇÒÂÏËðÌ˚È ·‡ÌÍ. èÂð‚˚È ÔðÓÂÍÚ ðÂÙÓðÏ˚ Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡ (1996-1998) ÒÚÓËÎ ÔðËÏÂðÌÓ 15 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ‚ÚÓðÓÈ (1997-2002) 3,5 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ÚðÂÚËÈ ÔðÓÂÍÚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚ı ‰ÓðÓ„ (2001-2005) ÒÚÓËÚ ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È (20042009) ÓÍÓÎÓ 20 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl Â˘Â ‰‚‡ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡. íÓÎ¸ÍÓ Á‡ 19962005 „„. ‚ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÛ˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÛ ÉðÛÁËË ÇÒÂÏËðÌ˚È ·‡ÌÍ ËÌ‚ÂÒÚËðÓ‚‡Î ·ÓÎÂÂ 83,5 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. èðË‚Â‰ÂÌÌ˚Â ‰‡ÌÌ˚Â ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛Ú ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚ¸ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ÒÚð‡Ì˚, ÔðË‰‡‚‡ÂÏÛ˛ ÇÒÂÏËðÌ˚Ï ·‡ÌÍÓÏ.

Важную роль в развитии регионального сотрудничества и глобальной интеграции экономик черноморских государств в мировые рынки играют морские порты. Gerek bölgesel iflbirli¤inin geliflmesi ve gerekse Karadeniz ülkelerinin dünya piyasalar›yla küresel bütünleflmesinde limanlar önemli bir rol oynuyor.

Avusturya v.b.) 8 – 10 kat geri. Güney Kafkasya ülkelerindeki demir yolu a¤› Balt›k ülkeleri ile ayn› orana sahipken, Avrupa ülkelerinin göstergelerinden 2- 3 kat daha geri. Aradaki önemli fark ulafl›m alt yap›s›n›n kullan›lmas›nda, en yeni teknolojiyi elde etmede ve yönetimdedir.

Transit geçifller önem kazan›yor

Gerek bölgesel iflbirli¤inin geliflmesi ve gerekse Karadeniz ülkelerinin dünya piyasalar›yla küresel bütünleflmesinde limanlar önemli bir rol oynuyor. Karadeniz limanlar›ndan faydalanan bir bölge, Güney Kafkasya, Merkezi Asya ülkeleri ve komflu devletlerin önemli bir bölümünü kapsayan bir konuma sahip olur. Mesela Gürcistan yük tafl›mac›l›¤›n›n %80 – 85’ini uluslararas› transit geçifller oluflturuyor. Bunun büyük k›sm› Batum, Poti, Supsa limanlar›ndan gerçeklefliyor. E¤er uluslararas› transitin günümüz ulafl›m altyap›s›yla ilgili bir dizi teknik, teknolojik ve ekonomik sorunlar çözülmezse bundan sonraki geliflmesi oldukça problemli görünüyor. Gürcistan hükümetinin altyap›n›n geliflmesine verdi¤i önceli¤e ra¤men, bu problem uluslararas› iflbirli¤i olmadan, yabanc› yat›r›m olmadan ve Gürcistan’›n uluslararas› kurulufllar›n altyap› projelerine genifl kat›l›m› olmadan çözülmez. Avrupa Birli¤i’nin TRACECA program› çerçevesinde baz› uluslararas› yat›r›m projelerine yapt›¤› teknik ve finans yard›m›n›n rolü çok büyük. 1995 – 2004 y›llar› aras›nda TACIS – TRACECA projesi çerçevesinde kat›l›mc› ülkelerin yirmiden fazla projesine teknik yard›m yap›ld›. 2004 y›l›nda bu amaç için ayr›lan finans kaynaklar›n›n hacmi 37 milyon Avro tuttu. Bu projeler sayesinde ulafl›m sisteminin kurumsal bazda infla edilmesi, yönetim sistemi reformu, yasal düzenleme ve Bat›’daki benzerleri ile uyumlu hale getirilmesi, ulafl›m sisteminin ayr›nt›l› bir flekilde ö¤renilmesi, gelifltirme program›n›n haz›rlanmas›, rehabilite ve restorasyon çal›flmalar› gibi bir dizi problem çözüldü. TRACECA teknik yard›m program› eskiden oldu¤u gibi herkesi kendine hayran b›rak›yor. TRACECA’n›n gerçeklefltirdi¤i 48 milyon Avro tutar›ndaki on yat›r›m projesi geçifl koridorlar›n›n (dar geçitler) problemlerine, yerel trafik sorun-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ekonomi экономика

Транспортные коридоры Евразии не пустуют ÇÂÒ¸Ï‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎfl˛Ú ÚÂÏÔ˚ Ë ËÚÓ„Ë ð‡Á‚ËÚËfl Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡. á‡ ÔÂðËÓ‰ 1993-2004 „„. ÔðËÏÂðÌÓ ‚ 15 ð‡Á ‚˚ðÓÒ Ó·˙ÂÏ „ðÛÁÓ‚, ÔÂðÂ‚ÂÁÂÌÌ˚ı ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰ÓðÓ„ÓÈ ÉðÛÁËË, ÔðË˜ÂÏ ‰ÓÎfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ 85%. ê‡ÒÚÂÚ Ó·˙ÂÏ Ó·ð‡·ÓÚÍË „ðÛÁÓ‚ ‚ „ðÛÁËÌÒÍËı ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËı ÔÓðÚ‡ı Å‡ÚÛÏË, èÓÚË, ëÛÔÒ‡. Ç Å‡ÚÛÏË Ë èÓÚË Á‡ ˝ÚË ÊÂ „Ó‰˚ „ðÛÁÓÓ·ÓðÓÚ ‚˚ðÓÒ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ 6 Ë 3 ð‡Á‡. Ç 2004 „., ‚ ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È „Ó‰ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËË, ÔÓðÚ ëÛÔÒ‡ ÔðÓËÁ‚ÂÎ ˝ÍÒÔÓðÚÌÛ˛ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÛ 7 ÏÎÌ Ú Ò˚ðÓÈ ÌÂÙÚË. èÂðÂ‚ÓÁÍ‡ „ðÛÁÓ‚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚Ï Úð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ Á‡ ÛÍ‡Á‡ÌÌ˚È ÔÂðËÓ‰ Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ‚ 6 ð‡Á. èÓ‰Ó·Ì‡fl ‰ËÌ‡ÏËÍ‡ ı‡ð‡ÍÚÂðÌ‡ ‰Îfl ‚ÒÂı ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ÒÙÂð˚ ÒÚð‡Ì˚. ë 1995 ÔÓ 2003 „. ÔÓÒÚÛÔÎÂÌËfl ËÁ ÓÚð‡ÒÎË ‚ ·˛‰ÊÂÚ Û‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ‚ 8 ð‡Á. íð‡ÌÒÔÓðÚ ÒÚ‡Î ‚Â‰Û˘ÂÈ ÓÚð‡ÒÎ¸˛ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, Â„Ó ‰ÓÎfl ‚ ÒÓÁ‰‡ÌËË ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ ÒÚð‡Ì˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 15%. ëÓÁ‰‡ÌËÂ ÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ-˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡ ‰‡ÂÚ ÌÓ‚˚È ËÏÔÛÎ¸Ò ˝ÍÒÔÓðÚÛ ˆÂÌÌ˚ı ÔðËðÓ‰Ì˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚ ËÁ ÒÚð‡Ì ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Û‚ÂÎË˜ÂÌË˛ Úð‡ÌÒÔÓðÚËðÓ‚ÍË ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËı ðÂÒÛðÒÓ‚ Ë ð‡Á‚ËÚË˛ ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒðÂ‰ÒÚ‚ Ò‚flÁË.

ê‡Ò¯ËðÂÌËÂ ÒÂÚË ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚ Ë „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ ‚ ÁÓÌÂ ÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ‚ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. ä‡‚Í‡Á, „‰Â ÔÂðÂÒÂÍ‡˛ÚÒfl ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÂ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚Â Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËfl, ÒÚ‡Î ÒÙÂðÓÈ ÔðËÎÓÊÂÌËfl ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ÏÌÓ„Ëı ÍðÛÔÌ˚ı ÒÚð‡Ì. Ç ð‡ÏÍ‡ı TACIS ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ 1999 „. Ì‡ ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆË˛ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ ä‡‚Í‡ÁÒÍÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ÌÂÙÚÂ- Ë „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ ·˚ÎÓ ‚˚‰ÂÎÂÌÓ 16 ÏÎÌ ˝Í˛. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ‰‰ÂðÊÍË INOGATE ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ ‚ 1999 „. ‚‚ÂÒÚË ‚ ÒÚðÓÈ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – ëÛÔÒ‡, ëÛÔÒËÌÒÍËÈ ÚÂðÏËÌ‡Î Ë ÌÂÙÚÂÔÓ„ðÛÁÓ˜ÌÛ˛ ÔÎ‡ÚÙÓðÏÛ, ˜ÚÓ ‰‡ÎÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÛÊÂ ‚ 2004 „. Á‡„ðÛÁËÚ¸ 60 Ú‡ÌÍÂðÓ‚. éÒÌÓ‚ÌÓÈ Ï‡„ËÒÚð‡Î¸˛ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ ÌÂÙÚflÌ˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl

lar›na ve yeni yap›lar›n kurulmas›na yönlendirildi. Kafkas demir yollar›n›n iyilefltirilmesi (5 milyon Avro), Gürcistan Azerbaycan s›n›r›ndaki Krasn›y köprüsünün bak›m› ve TRACECA taraf›ndan yeni bir köprü yap›lmas› (2.5 milyon Avro), ‹liçevsk ve Poti limanlar›nda infla edilen gemi geçifl köprüleri (6.4 milyon Avro), ‹liçevsk ve Poti limanlar›n›n bilgisayar donan›m› projesi (1.5 milyon Avro), Güney Kafkasya demir yollar›n›n sinyal sisteminin projesi (1.5 milyon Avro), Poti, Batum, Türkmenbafl› ve ‹liçevsk limanlar›nda konteyn›r hizmetlerinin iyilefltirilmesi (5.8 milyon Avro), Bakû – Aktau feribot hatt› inflas› gibi yat›r›m projelerinin ne kadar önemli bir de¤ere sahip oldu¤unu ifade etmek zor. TRACECA projelerinin

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

экономика ekonomi

ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – í·ËÎËÒË – ÑÊÂÈı‡Ì, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‚ 2003-Ï Ë, ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÔðÓÂÍÚÓÏ, Á‡‚Âð¯ËÎÓÒ¸ ‚ 2005 „. ùÚÓ ÍðÛÔÌÓÂ ËÌÊÂÌÂðÌÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ‰ÎËÌÓÈ 1830 ÍÏ, „‰Â ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ÚðÛ·˚ ‰Ë‡ÏÂÚðÓÏ 1055 ÏÏ. Ö„Ó ÔðÓÂÍÚÌ‡fl ÔðÓÔÛÒÍÌ‡fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 45-60 ÏÎÌ Ú. çÂ ÏÂÌ¸¯ÂÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓ„Ó ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌËfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ËÁ ò‡ı‰ÂÌËÁ‡ ‰Ó í·ËÎËÒË Ë ùðÁÂðÛÏ‡. Ç‚Ó‰ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛ ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ı ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚ Ë „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ÍÓÏÔÓÌÂÌÚÓÏ Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ-˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡. ç‡ ÒÓÒÚÓfl‚¯ÂÈÒfl ‚ Ï‡ðÚÂ 2000 „. ‚ í·ËÎËÒË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËË «äÓÒÏË˜ÂÒÍ‡fl ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÇÂÎËÍÓ„Ó ¯ÂÎÍÓ‚Ó„Ó ÔÛÚË» ·˚ÎË Ì‡ÏÂ˜ÂÌ˚ ÔÛÚË ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÍÓÒÏË˜ÂÒÍËı ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡, ÍÓÚÓð˚Â ·Û‰ÛÚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸ ÍðÛÔÌÓÏ‡Ò¯Ú‡·ÌÛ˛ ËÌÚÂ„ð‡ˆË˛ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ, ÏÓÌËÚÓðËÌ„ ‰‚ËÊÂÌËfl „ðÛÁÓ‚, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡Ú¸ Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚ¸ Ë Óıð‡ÌÛ „ðÛÁÓÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ, Óð„‡ÌËÁ‡ˆË˛ ÌÓ‚˚ı Ï‡ð¯ðÛÚÓ‚ ÏÓðÒÍËı Ë ÒÛıÓÔÛÚÌ˚ı ÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ, ÒËÚÛ‡ÚË‚ÌÓÂ ÓÚÓ·ð‡ÊÂÌËÂ ÙÛÌÍˆËÓÌËðÓ‚‡ÌËfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ Ë ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ÂÈ „Ë‰ðÓÏÂÚÂÓðÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡, ð‡Á‚ËÚËÂ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ð‡‰ËÓ- Ë ÚÂÎÂ‚Â˘‡ÌËfl, àÌÚÂðÌÂÚ‡ Ë ÒËÒÚÂÏ˚ ‰ËÒÚ‡ÌˆËÓÌÌÓ„Ó Ó·Û˜ÂÌËfl, ÓÔÚËÍÓ-Í‡·ÂÎ¸ÌÓÈ Ë Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈ ÚÂÎÂÙÓÌÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ, Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ëı ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁË Ë ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÈ ËÌÚÂ„ð‡ˆËË ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÒÂÚÂÈ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ÒËÒÚÂÏ˚ Ò‚flÁË. Ö‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍ‡fl ÍÓÒÏË˜ÂÒÍ‡fl ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ Ó·˙Â‰ËÌflÂÚ Ú‡ÍËÂ ÍðÛÔÌ˚Â ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ Í‡Í íð‡ÌÒ‡ÁËfl Ö‚ðÓÔÂÈÒÍ‡fl ÓÔÚËÍÓ‚ÓÎÓÍÓÌÌ‡fl Í‡·ÂÎ¸Ì‡fl Ï‡„ËÒÚð‡Î¸ (íÄÖ) ÏÂÊ‰Û ò‡Ìı‡ÂÏ Ë îð‡ÌÍÙÛðÚÓÏ-Ì‡å‡ÈÌÂ, ÓÔÚËÍÓ-‚ÓÎÓÍÓÌÌ‡fl Í‡·ÂÎ¸Ì‡fl Ï‡„ËÒÚð‡Î¸ èÓÚË-Ç‡ðÌ‡ Ë èÓÚË-êËÁÂ Ë ‰ðÛ„ËÂ. Ç Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ, ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ËÏÂÂÚ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl ÉðÛÁËË Ë ‚ÒÂ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ÔðËÏ˚Í‡˛˘Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÔðËÌËÏ‡fl ‚Ó ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ˝ÚËı «ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚» „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

gerçekleflmesi ulafl›m koridorunun kritik noktalar›n› ortadan kald›rd›. 1996 y›l›ndan beri ulafl›m projelerinin finansmanl›¤›n› Dünya Bankas› sa¤l›yor. ‹lk ulafl›m projesi (1996 - 1998) 15 milyon Avro dolay›nda bir miktar tuttu. ‹kinci proje (1997 - 2000) 3.5 milyon Avro, üçüncü proje otoyol projesi ise (2001 - 2005) yaklafl›k 45 milyon Avro, dördüncü projenin (2004 - 2009) 20 milyon Avro dolay›nda bir fiyat› var. Dünya Bankas› sadece 1996 – 2005 y›llar› aras›nda Gürcistan ulaflt›rma altyap›s›na 85 milyon Avro yat›r›m yapt›. Bu veriler Dünya Bankas›’n›n Gürcistan ulafl›m altyap›s›na verdi¤i büyük önemi gösteriyor.

Avrasya ulafl›m koridorlar›nda trafik yo¤un

Avrasya ulafl›m koridorunun trafik temposu ve sonuçlar› çok sevindirici. 1993 – 2004 y›llar› aras›nda Gürcistan demir yollar›yla getirilen yüklerde 15 kat art›fl oldu. Uluslararas› tafl›ma pay› ise %85 tutuyor. Gürcistan’›n Karadeniz’deki limanlar› Batum, Poti, Supsa’da yük al›m hacmi büyüyor. Ayn› zaman diliminde, yük nakli hacminde Batum’da 6, Poti’de 3 kat art›fl var. 2004 y›l›nda aç›l›fl›n›n dördüncü y›l›nda Supsa liman› 7 milyon ton ham petrol ihrac›n› gerçeklefltirdi. Ayn› dönemde kara tafl›tlar› yoluyla yap›lan ihracat 6 kat büyüdü. Benzer geliflmeler ülkenin ulafl›m alan›n›n bütün önemli göstergeleri için karakteristik nitelik tafl›yor. 1995 y›l›ndan 2003 y›l›na kadar bu daldan bütçeye gelen para 8 kat art›fl göstermifl. Ulafl›m, ülke ekonomisinin ana kayna¤› olmufl ve gayri safi milli has›lan›n da % 15’ini teflkil etmifltir. Çok fonksiyonlu enerji-ulafl›m ve telekomünikasyon koridorunun oluflturulmas› Güney Kafkasya ve Merkezi Avrasya’dan de¤erli do¤al kaynaklar›n ihraç edilmesine de katk› sa¤layacakt›r. Böylece enerji – ulafl›m kaynaklar›na ve telekomünikasyon araçlar›n›n geliflmesine yard›mc› olacakt›r. Çok fonksiyonlu ulafl›m bölgelerinde petrol ve gaz boru hatlar›n›n geniflletilmesi özel politik flartlarda gerçeklefltiriliyor. Önemli stratejik ulafl›m yollar›n›n kesiflti¤i Kafkasya bölgesi birçok büyük ülkenin politik ç›karlar elde etmek istedi¤i yer oldu.

TACIS program› çerçevesinde sadece 1999 y›l›nda Kafkas bölgesinde bulunan gaz ve petrol boru hatlar›n›n tamirine 16 milyon ECU (Avrupa para birimi – European currency unit) harcand›. INOGATE’nin yapt›¤› teknik yard›m›n›n hayata geçirilmesi sonucu 1999 y›l›nda Bakû – Supsa boru hatt› iflletmeye aç›ld› ve Supsa terminalinden 2004 y›l›nda her gün 60 tankerin yüklenmesi imkân›n› da verdi. Petrol kaynaklar›n›n ihraç edilmesi için kullan›lacak transit yol, 2003 y›l›nda inflas›na bafllanan ve projeye göre 2005 y›l›nda biten Bakû – Tiflis – Ceyhan boru hatt›d›r. Bu 1830 km. uzunlu¤undaki bu yap›da 1055 mm. çap›ndaki borular kullan›ld›. Projeye göre bu hatt›n rand›man› 45 – 60 milyon tondur. fiahdeniz’den Tiflis’e ve Erzurum’a kadar gelen gaz boru hatt›n›n Azerbaycan bölümü de büyük bir öneme sahip. Yukar›da say›lan petrol ve gaz boru hatlar›n›n kullan›ma aç›lmas› ile Avrasya k›tas› en önemli ve çok fonksiyonlu ulafl›m-enerji ve telekomünikasyon koridoru olacak. 2000 y›l›nda Tiflis’te gerçeklefltirilen “Büyük ‹pek Yolunun Uzay Telekomünikasyon Sistemleri” konferans›nda Avrasya koridorunda bölgesel telekomünikasyon alan›nda bütünleflmeyi sa¤layacak yüklerin bilgisayar ortam›na geçirilmesi, nakliyat›n güvenlik ve korunmas›n› sa¤layacak, deniz ve kara yeni nakil yollar›n›n düzenlenmesi, gaz ve petrol boru hatlar›n›n dönemsel durumlar›, Avrasya koridorunun meteorolojik güvenli¤ini sa¤layan bilginin yayg›nlaflt›r›lmas›, radyo ve televizyon yay›nlar› altyap›lar›n›n, internet ve uzaktan e¤itimin, dijital ve klasik telefon sistemlerinin gelifltirilmesi ve bu sistemlerin birbirine ba¤lant›s› ve gelecekteki bölgesel ba¤lant›lar›n uluslararas› sistemle bütünleflmeleri gibi konular ele al›nd›. Avrasya uzay telekomünikasyon sistemi fianghay ve Frankfurt aras›ndaki Transaziya – Avrupa kablolu yay›n› TAE projesi, Poti – Varna ve Poti – Rize kablolu yay›n gibi projeleri bir araya getirecek. Son tahlilde ulafl›m, enerji ve telekomünikasyon altyap›lar›n›n geliflmesi, Gürcistan ve bütün Güney Kafkasya bölgesi, Merkezi Asya ve küreselleflmenin bu “araçlar›n›n” muazzam rolünü dikkate alan devletler için büyük bir öneme sahiptir. n

стратегия strateji

Гюндюз Актан одился в 1941 г. в турецком городе Сафранболу. В 1962 г. окончил факультет политологии Анкарского университета. В 1964 г. начал работать в Министерстве внутренних дел Турции. В 1967 г. перешел в Министерство иностранных дел. В разные периоды работал в дипломатических миссиях и зарубежных представительствах Турции, среди которых представительство Турции в ОЭСР (Организация экономического сотрудничества и развития) в Париже (1970-73), посольство Турции в Кении (1973-75), представительство Турции в ООН (1977-80), штаб-квартира ООН (DIEC) (1980-1981), посольство Турции в Швейцарии (1983-85). С 1985 по 1988 г. Гюндюз Актан занимал должность советника тогдашнего премьер-министра Турции Тургута Озала, с 1986 по 1988 г. работал начальником отдела экономических отношений с Европейским Сообществом (в настоящее время – Европейский Союз) Министерства иностранных дел Турции. В тот же период Турция подала прошение о полноправном членстве в ЕС. После этого Гюндюз Актан работал в посольстве Турции в Греции (1988-91), руководил миссией в бюро ООН в Женеве (1991-95), в 1992 г. был председателем Совета по торговле и развитию ООН (UNCTAD), в 1993-94 гг. руководил Комиссией-1 Международной конференции по защите жертв войны, организованной совместно правительством Швейцарии и Международным комитетом Красного Креста (ICRC), в 1995-96 гг. Гюндюз Актан находился на должности помощника министра иностранных дел Турции по политическим вопросам, с 1996 по 1998 г. служил в посольстве Турции в Японии. В 1998 г. Гюндюз Актан ушел в отставку из Министерства иностранных дел и стал руководителем Фонда экономических и социальных исследований (TESEV). С 1 апреля 2004 г. Гюндюз Актан является президентом Центра евразийских исследований (ASAM).

Gündüz Aktan

941’de Safranbolu’da do¤du. 1962’de Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun oldu. 1964’te ‹çiflleri Bakanl›¤›’nda çal›flmaya bafllad›. 1967’de D›fliflleri Bakanl›¤›’na girdi ve yurt d›fl›nda s›ras›yla flu yerlerde görev ald›: Paris’te OECD nezdindeki Türkiye Temsilcili¤i (1970-73), Nairobi’deki Türkiye Büyükelçili¤i (1973-75), New York’taki BM nezdindeki Türkiye Temsilcili¤i (1977-80), New York’ta BM Genel Merkezi (DIEC) (1980-1981), Bern’deki Türkiye Büyükelçili¤i (1983-85). 1985-88 y›llar› aras›nda Baflbakan Turgut Özal’›n dan›flmanl›¤›n› yapan Aktan, 1986-88 y›llar› aras›nda D›fliflleri Bakanl›¤›’nda Avrupa Toplulu¤u (flimdi Avrupa Birli¤i) ile ‹liflkilerden Sorumlu Ekonomik ‹fller Genel Müdürlü¤ü görevini yürüttü. Türkiye’nin Avrupa Toplulu¤u’na tam üyelik baflvurusu yine bu dönemde yap›ld›. Aktan daha sonra D›fliflleri Bakanl›¤›’nda flu görevlerde bulundu: Türkiye’nin Atina Büyükelçili¤i (1988-91), Cenevre’deki Birleflmifl Milletler Bürosu’nda Büyükelçi-Misyon fiefli¤i (1991-95), UNCTAD’in Ticaret ve Kalk›nma Kurulu Baflkanl›¤› (1992), ‹sviçre Hükümeti ile ICRC taraf›ndan düzenlenen Savafl Kurbanlar›n›n Korunmas› Konferans›’nda Bir Numaral› Komisyon Baflkanl›¤› (1993-94), D›fliflleri Bakanl›¤› Siyasi ‹fllerden Sorumlu Müsteflar Yard›mc›l›¤› (1995-96), Türkiye’nin Tokyo Büyükelçili¤i (1996-1998). Aktan, 1998’de D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan emekliye ayr›larak, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakf› (TESEV) Baflkan› oldu. 1 Nisan 2004’ten beri ASAM Baflkanl›¤› görevini yürütmektedir.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

strateji стратегия

Чрезвычайный и Полномочный Посол Гюндюз Актан:

Турцию приводят в пример, потому что в стране ощущается прогресс Беседовал: Дженгиз Шимшек Ответственный редактор журнла ДА (Турция).

Emekli Büyükelçi Gündüz Aktan:

Türkiye ilerledi¤i için örnek gösteriliyor Konuflan: Cengiz fiimflek Da Dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (Türkiye).

Ç Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚Ó ÓÚ ËÏÔÂðËË íÛðˆËË ‰ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ·ÓÎ¸¯‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡ Ë Ï‡ÎÂÌ¸Í‡fl ÚÂððËÚÓðËfl. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl íÛðˆËfl Ò˜ËÚ‡ÂÚ ÒÂ·fl ‚ÔÓÎÌÂ ÁðÂÎÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ ‚ Ó·ÓðÓÌÌÓÏ Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË Ë ‰ÓÒÚÓÈÌÓÈ ÔÓÎÌÓÔð‡‚ÌÓ„Ó ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚ Öë. çÂ ÒÚÓËÚ Á‡·˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ‡ÁË‡ÚÒÍËÈ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ ÔÓÎÛ˜ËÎ ÔðËÁÌ‡ÌËÂ Ë ÒÚ‡Î Ë„ð‡Ú¸ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ðÓÎ¸ Â˘Â ÔðË íÛð„ÛÚÂ éÁ‡ÎÂ, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ÔðÂÏ¸ÂðÏËÌËÒÚðÓÏ Ë ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ íÛðˆËË ‚ 80-90-Â „„., ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ˝ÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ·˚ÎÓ Á‡ÍðÂÔÎÂÌÓ Ì‡ıÓ‰fl˘ËÏÒfl ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Û ‚Î‡ÒÚË Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ. èðË ˝ÚÓÏ íÛðˆËfl ‡ÍÚË‚ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò êÓÒÒËÂÈ. èðÓ‚Â‰ÂÌÓ ÌÂÏ‡ÎÓ ‚ÒÚðÂ˜ Ì‡ ‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ, ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ‚ flÌ‚‡ðÂ 2005 „. ‚Ó ‚ðÂÏfl ‚ÒÚðÂ˜Ë ‚ ëÓ˜Ë Ò ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËðÓÏ èÛÚËÌ˚Ï ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËË êÂ‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓ ÒÏÓÚðËÚ Ì‡ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚ ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈ éð„‡ÌËÁ‡ˆËË ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. àÌÚÂðÂÒÓ‚‡‚¯ËÂ Ì‡Ò ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÚÂÌ‰ÂÌˆËflı íÛðˆËË Ë ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ðÂ„ËÓÌÂ Ï˚ Á‡‰‡ÎË ÔðÂÁË‰ÂÌÚÛ ñÂÌÚð‡ Â‚ð‡ÁËÈÒÍËı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ, „-ÌÛ ÔÓÒÎÛ É˛Ì‰˛ÁÛ ÄÍÚ‡ÌÛ.

ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ: ç‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ íÛðˆËË Ì‡˜‡Î ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸Òfl ÔðË íÛð„ÛÚÂ éÁ‡ÎÂ. èðË Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÏ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ÔÓÁËˆËfl íÛðˆËË ÒÚ‡Î‡ ·ÓÎÂÂ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÈ Ë ÔðÓ˜ÌÓÈ. óÚÓ ÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÔÂðÂÊËÚ˚ı íÛðˆËÂÈ ÔÂðÂÏÂÌ‡ı Ë ðÓÒÚÂ ÁÌ‡˜ÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡? É˛Ì‰˛Á ÄÍÚ‡Ì: Ç ÔÂðËÓ‰ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl íÛðˆËË Ò ‚ÌÂ¯ÌËÏ ÏËðÓÏ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Á‡‚ËÒÂÎË ÓÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ËÏË ·ÎÓÍ‡ÏË. ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓÒ¸ ‰‡‚ÎÂÌËÂ ëòÄ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ëëëê. ÅÛ‰Û˜Ë ˜ÎÂÌÓÏ çÄíé, ˜¸fl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‚ÂÎ‡Ò¸ ÔÓ‰ ÍÓÌÚðÓÎÂÏ ëòÄ, íÛðˆËfl ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ‡ ·˚Î‡ ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Û˛ ‚ÌÂ¯Ì˛˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. Ç ˝ÚÓÏ ·˚Î Ò‚ÓÈ ÔÎ˛Ò, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‚ ÔÂðËÓ‰ ÔðÓÚË‚Ó·ÓðÒÚ‚‡ ·ÎÓÍÓ‚ Û ÌÂÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÌÂ

Genifl bir imparatorluk miras›ndan geriye kalan büyük siyaset ve küçük toprak sahibi Türkiye, ekonomik ve askeri alanda büyümesini tamamlad›¤› düflüncesiyle art›k Avrupa Birli¤i üyesi olmay› hak etti¤ini düflünüyor. Eski Cumhurbaflkanlar›ndan Turgut Özal’la bafllay›p özelikle bu hükümet döneminde Asya menfleli birliklere önem verdi¤inin de alt›n› çizmek gerek. Bu arada Rusya asla es geçilmedi. Birçok defa üst seviyede karfl›l›kl› ziyaretler ve ortak iflbirli¤i anlaflmalar› gerçeklefltirildi. Nihayet fianghay Birli¤i’ne üyelik niyeti Tayyip Erdo¤an taraf›ndan 2005 Ocak’ta Soçi’de Vladimir Putin’e iletildi. Türkiye’nin bu yönelifllerini ve bölgesel dengeleri Avrasya Stratejik Araflt›rmalar Merkezi (ASAM) Baflkan› emekli Büyükelçi Gündüz Aktan ile konufltuk. Cengiz fiimflek: Türkiye Turgut Özal ile bafllayan ve özellikle bu son hükümet döneminde daha konjonktürel bir önem kazanm›fl gibi görünüyor. Siz bir uzman olarak Türkiye’nin farkl› dönemlerde nas›l bir önem kazand›¤›ndan bahsedersiniz? Gündüz Aktan: So¤uk Savafl döneminde Türkiye’nin iliflkileri di¤er ülkelerinki gibi iki büyük blok aras›ndaki iliflkilere ba¤l›yd›. Bir tarafta ABD, di¤er taraf-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

стратегия strateji

Президент Турции Ахмет Недждет Сезер и Президент Российской Федерации Владимир Путин Ahmet Necdet Sezer ve Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin

‚ÓÁÌËÍ‡ÎÓ ·ÓÎ¸¯Ëı ÔðÓ·ÎÂÏ. çÓ ·˚Î‡ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌ‡ Ò‚Ó·Ó‰‡ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. ê‡ÒÔ‡‰ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ·ÎÓÍÓ‚ ‚ Ì‡˜‡ÎÂ 90-ı ÔÓÚðflÒ ‚ÂÒ¸ ðÂ„ËÓÌ. ê‡ÒÍÓÎÓÎ‡Ò¸ û„ÓÒÎ‡‚Ëfl, ð‡ÒÔ‡ÎÒfl ëëëê, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ÌÓ‚˚Â „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. èðË ˝ÚÓÏ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı Ó‰ÌÓÔÓÎflðÌÓÒÚË ÏËð‡ ‚ÓÁðÓÒ ‚ÂÒ ëòÄ, ÌÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ Ì‡·Î˛‰‡ÎÒfl ðÓÒÚ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ. Ç ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ íÛðˆËfl Á‡ ÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ÒÛÏÂÎ‡ ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ÒÓÒÂ‰flÏË, ˜‡ÒÚ¸ ÔðÓ·ÎÂÏ ËÒ˜ÂÁÎ‡ Ò‡Ï‡ ÔÓ ÒÂ·Â. ç‡ÔðËÏÂð, ÔÓÒÎÂ 1999 „. ëËðËfl, Ò ÍÓÚÓðÓÈ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó Û Ì‡Ò ·˚ÎË ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ Ì‡ÔðflÊÂÌÌ˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÒÚ‡Î‡ Ì‡¯ËÏ ‰ðÛ„ÓÏ Ë Ô‡ðÚÌÂðÓÏ. èÓÒÎÂ ÔÂð‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ‚ èÂðÒË‰ÒÍÓÏ Á‡ÎË‚Â ÏÂÊ‰Û íÛðˆËÂÈ Ë àð‡ÍÓÏ ‚ÓÁÌËÍÎÓ Ì‡ÔðflÊÂÌËÂ, ÌÓ ËÁ-Á‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ àð‡Í ÔÓÚÂðflÎ ·˚ÎÛ˛ ÒËÎÛ, Ï˚ ËÁ·ÂÊ‡ÎË

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. èÓÒÎÂ Ô‡‰ÂÌËfl ÍÓÏÏÛÌËÁÏ‡ ÔÂðÂÒÚ‡Î‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ë ÔðÓ·ÎÂÏ‡, Ò‚flÁ‡ÌÌ‡fl Ò Ú˛ðÍÒÍËÏË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡ÏË ‚ ÅÓÎ„‡ðËË, ÏËð ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÎÒfl Ë ÓÚ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ Û„ðÓÁ˚. èÓÒÎÂ Ëð‡ÌÒÍÓÈ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË 1979 „. ˝ÍÒÔÓðÚ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÈ ÛÚð‡ÚËÎ ·˚ÎÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. Ç ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ íÛðˆË˛ ÓÍðÛÊ‡ÎË ÒÚð‡Ì˚ Ò ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏË ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÏË. èÓ˝ÚÓÏÛ íÛðˆËfl ÔðÂ‰ÔÓ˜Î‡ ÔÓÎËÚËÍÛ ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÒÓ ‚ÒÂÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. Ñ‡ÚÓÈ Á‡‚Âð¯ÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡ ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ 1989 „., ÍÓ„‰‡ ·˚Î‡ ð‡ÁðÛ¯ÂÌ‡ ÅÂðÎËÌÒÍ‡fl ÒÚÂÌ‡, ËÎË ‰‡ÚÛ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. ëÎÂ‰Û˛˘ËÈ ˝Ú‡Ô Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÓÒÎÂ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ëÓ·˚ÚËfl ÚÓ„Ó ‰Ìfl Ì‡ÌÂÒÎË Û‰‡ð ÔÓ ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÔÓ¯‡ÚÌÛÎ‡Ò¸ ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl

ta ise SSCB büyük a¤›rl›k tafl›yordu. O zamanda Türkiye’nin üye oldu¤u NATO ABD liderli¤inde çal›flmalar›n› yürütünce Türkiye’nin bölgeye iliflkin d›fl politikas› s›n›rl› kal›yordu. Bunun iyi taraf› vard›, çünkü iki blo¤un bulundu¤u dönemde küçük ülkelerle ilgili büyük problemler ç›km›yordu. Ama di¤er yandan hareket serbestisini s›n›rlayan bir durum vard›. 1990’n›n bafllar›nda bu bloklardan birinin da¤›lmas› çevremizi büyük ölçüde sarst›. Bir yandan Yugoslavya bölündü. SSCB da¤›ld›, ondan yeni cumhuriyetler do¤du. Tek kutuplu dünyan›n bir getirisi olarak ABD’nin a¤›rl›¤› artt› fakat bölgesel sorunlarda da bir art›fl yafland›. Bu dönemde Türkiye öncelikle k›sa süre içinde, komflular›yla iliflkilerini bozan s›k›nt›lar› çabucak giderdi veya bunlar kendili¤inden ortadan kalkt›. Örnek olarak Suriye ile aram›zdaki gerilimden sonra 1999’da Suriye dost bir ülke oldu. Irak ile aram›zda Birinci Körfez Savafl›’ndan sonra belli bir gerilim yafland› fakat Irak gücünü kaybetti¤i için problem yaflanmad›. Bulgaristan’›n içindeki az›nl›k Türklerle ilgili yaflanan s›k›nt›lar Komünizmin etkisini yitirmesiyle ortadan kalkt› ve Sovyet tehdidi yok oldu. ‹ran’daki 1979 devrimi sonras› devrim ihrac› da zaten gücünü yitirdi. O zaman Türkiye’nin etraf› problemli ülkelerle çevriliydi. Bu yüzden de politika olarak “herkesle iyi geçinmek” tercih edilmiflti. Bu dönemi 1989 Berlin Duvar›’n›n y›k›lmas› ya da 1990 SSCB’nin da¤›lmas› fleklinde s›n›rland›rabiliriz. Bundan sonraki dönemi 11 Eylül ile bafllatmak gerek. Bu tarihi olay küreselleflme, her fleyi kontrol alt›nda alma vs gibi ak›mlar› alt üst etti ve ‹slâm dünyas›nda istikrars›zl›klar bafllad›. Irak’a müdahale edildi, Suriye’ye bask› uyguland›, ‹srail ile Filistin aras›nda bir türlü bar›fl bafllat›lamad›. ‹ran’›n reformcu, ›l›ml› yönetim grubu baflar›s›z oldu. Bu baflar›s›zl›ktan sonra nükleerleflmesinin yaratt›¤› istikrars›zl›k, Kuzey Irak’ta bir Kürt devletinin oluflmas›, arkas›ndan petrol satan ülkelerin bafl›nda yer alan Rusya’n›n d›fl politikada biraz daha kuvvetli rol oynamak istemesi ve Kafkaslardaki istikrars›zl›k vs. Dolay›s›yla Türkiye bölgenin tabii bir ülkesi olarak bundan bir flekilde etkilendi. fiunun da alt›n› çizmek gerek, bu bölgedeki istikrars›zl›k Türkiye’nin herhangi bir müdahalesiyle ç›km›fl da de¤ildir. Fakat Türkiye’nin bu de¤iflime ve geliflime bir cevap vermesi gerekiyor.

strateji стратегия

ˆÂÌÚð‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ÍÓÌÚðÓÎfl Ì‡‰ ÏËðÓÏ, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÂðËÓ‰ ‰ÂÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË ‚ ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÏËðÂ. Å˚ÎÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÓ ‚ÚÓðÊÂÌËÂ ‚ àð‡Í, ÔÓ‰ ÒËÎ¸Ì˚Ï ‰‡‚ÎÂÌËÂÏ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ëËðËfl, ÏÂÊ‰Û àÁð‡ËÎÂÏ Ë è‡ÎÂÒÚËÌÓÈ Ú‡Í Ë ÌÂ ·˚ÎÓ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÏËðÌ˚ı ‰Ó„Ó‚ÓðÂÌÌÓÒÚÂÈ. Ç àð‡ÌÂ ÔÓÚÂðÔÂÎÓ ÙË‡ÒÍÓ ÛÏÂðÂÌÌÓÂ, „ÓÚÓ‚ÓÂ Í ÔÂðÂÏÂÌ‡Ï Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÔðÓ‚‡Î‡ ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ‚ÓÁðÓÒÎ‡ ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, Ò‚flÁ‡ÌÌ‡fl Ò fl‰ÂðÌ˚ÏË ð‡Áð‡·ÓÚÍ‡ÏË. ëÓÁ‰‡ÌËÂ ÍÛð‰ÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‚ ëÂ‚ÂðÌÓÏ àð‡ÍÂ, ÍÓÌÍÛðÂÌˆËfl Á‡ ‚ÎËflÌËÂ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË – ˝ÍÒÔÓðÚÂð‡ÏË ÌÂÙÚË, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı „Î‡‚ÌÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡ÂÚ êÓÒÒËfl, ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ì‡ ä‡‚Í‡ÁÂ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÓÍ‡Á‡ÎË ÓÚðËˆ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ë Ì‡ íÛðˆË˛. èðË ˝ÚÓÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ÒËÚÛ‡ˆËfl ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ·ÂÁ Í‡ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ íÛðˆËË, ÌÓ íÛðˆËfl ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ‡ ðÂ‡„ËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ÔðÓˆÂÒÒ˚.

Турция придерживается «мегафонной» внешней политики óÂðÂÁ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚Ó ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛðˆËfl Ó·ð‡˘‡ÂÚÒfl Í àÁð‡ËÎ˛ Ò ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂÏ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË, Í àð‡ÌÛ Ò ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂÏ ÔðÓÁð‡˜ÌÓÒÚË, ¯ËðÓÍÓ Ó·ÒÛÊ‰‡ÂÚÒfl ÔÓ‰ÚÂÍÒÚ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ò ÒÂ‚ÂðÌ˚Ï ÒÓÒÂ‰ÓÏ – êÓÒÒËÂÈ. åÓÊÌÓ ÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÒÚðÂÏÎÂÌËË ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ËÒÔÓÎÌflÚ¸ ðÓÎ¸ ÔÓÒðÂ‰ÌËÍ‡ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ? ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÓÁðÓÒ ‚ÂÒ íÛðˆËË ‚Ó ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÂ. ùÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÒÓ·˚ÚËÈ. ç‡ÔðËÏÂð, ÔðÓˆÂÒÒ ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl íÛðˆËË ‚ Öë ·˚Î Ì‡˜‡Ú Á‡‰ÓÎ„Ó ‰Ó ÚÓ„Ó, Í‡Í Ì˚ÌÂ¯ÌÂÂ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÔðË¯ÎÓ Í ‚Î‡ÒÚË. çÓ ˝ÚÓ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÛÒÍÓðËÎÓ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ. à Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó· ˝ÚÓÏ ÌÂÎ¸Áfl. êÓÒÒËfl ÊÂ ÔÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ˛Á‡ Ó·ð‡ÚËÎ‡Ò¸ Í ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏ ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡Ì‡, ˜ÚÓ ÔÓ‰ÚÓÎÍÌÛÎÓ êÓÒÒË˛ Í ‡ÍÚË‚ÌÓÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÂ. çÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚‡fl ÔÓ˜‚‡ ÂÎ¸ˆËÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ÎÂÌËfl ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ÔÓÁ‡‰Ë. êÓÒÒËfl – ÒËÎ¸ÌÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ‚ ðÂ„ËÓÌÂ, ÓÌ‡ ËÏÂÂÚ ‚˚ıÓ‰ Í óÂðÌÓÏÛ ÏÓð˛, Ë Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË êÓÒÒËË ÊË‚ÂÚ ÏÌÓ„Ó ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ Ú˛ðÍÒÍËı Ì‡ðÓ‰ÌÓÒÚÂÈ. ë Ú‡ÍËÏ ÒÓÒÂ‰ÓÏ Ï˚ ÔðÓÒÚÓ Ó·flÁ‡Ì˚ Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl ð‡‰Ë Ó·˘Ëı ËÌÚÂðÂÒÓ‚, ‡ ÂÒÎË Ë ‚ÓÁÌËÍ‡˛Ú

Значение Турции растет дея вывода азербайджанской нефти на международный рынок была впервые высказана восьмым президентом Турецкой Республики Тургутом Озалом еще в 1991 г. Этот проект получил название «Шелковый путь XXI века». Проект претворен в жизнь, и 13 июля 2006 г. состоялось торжественное открытие нефтепровода Баку-Тбилиси-Джейхан. В церемонии открытия приняли участие президент Турецкой Республики Ахмет Недждет Сезер, премьер-министр Турции Реджеп Тайип Эрдоган, президент Азербайджана Ильхам Алиев, президент Грузии Михаил Саакашвили и другие высокие гости из более чем 30 стран мира. Нефтепровод Баку-Тбилиси-Джейхан предполагает выход азербайджанской нефти на мировой рынок через порты Турции. В дальнейшем планируется использование этого нефтепровода для перегонки казахстанской нефти, что в значительной степени повышает значение Турции на мировой арене. На начальном этапе Россия выступала против реализации проекта, но в дальнейшем, пусть и без особого желания, вынуждена была его поддержать. Особенность проекта в том, что он даст возможность снизить нагрузку на проливы, которые используются для выхода судов в Средиземное море. Проект, стоимость которого составила 4 млрд долл., принесет Турции годовой доход в размере 300 млрд долл. Через проливы ежегодно провозится 150 млн т необработанной нефти, что приводит к загрязнению окружающей среды и перегрузке проливов. Этот вопрос часто вносится в повестку дня российско-турецких переговоров. Согласно новому проекту, Джейхан должен стать международным нефтяным терминалом, куда будет поступать до 50 млн т нефти, что позволит разгрузить проливы на 30%. Очевидно, что это повысит престиж Турции в глазах других государств региона, которым Турция ставится в пример в плане демократизации Ближнего Востока. США полностью поддерживает проект. С точки зрения расширения рынков он интересен и Европе. Вероятно, вступление нефтепровода в строй сыграет позитивную роль при рассмотрении вопроса о приеме Турции в ЕС.

Yükselen de¤er, Türkiye A

zeri petrolünün dünya pazar›na tafl›nmas› amac›yla 1991 y›l›nda dönemin Türkiye 8. Cumhurbaflkan› Turgut Özal taraf›ndan gündeme getirilen ve “21. Yüzy›l›n ‹pek yolu” olarak adland›r›lan proje 13 Temmuz 2006 tarihinde büyük bir törenle hayata geçirildi. Törene baflta Türkiye Cumhurbaflkan› A. Necdet Sezer, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an, Azerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev ve Gürcistan Cumhurbaflkan› Mihail Saakaflvili olmak üzere yaklafl›k 30 ülkeden üst düzey yetkili kat›ld›.

Bu proje Bakû-Tiflis-Ceyhan güzergah›n› kullanarak boru hatt›yla flimdilik Azeri petrolünü Türkiye limanlar›ndan dünya pazarlar›na sunabilecek. ‹lerleyen zamanlarda Kazak petrolünün de bu yolu kullanacak olmas› Türkiye’yi önemli bir konuma getirecek. Bafllang›çta Rusya’n›n karfl› ç›kt›¤› ama daha sonralar› istemese de desteklemek zorunda kald›¤› proje, Akdeniz’e ulaflmak için bu zamana kadar kullan›lan bo¤azlar› bay-pas edecek nitelik ve çapta. Dört milyar dolara mal olan proje Türkiye’ye y›lda 300 milyar dolar gelir getirecek. Türkiye ile Rusya aras›nda s›k s›k çevre kirli¤i ve yo¤un trafik nedeniyle gündeme gelen bo¤azlardan y›lda 150 milyon ton ham petrol geçiyor. Bu projeyle bir “dünya petrol terminali” haline gelecek olan Ceyhan’›n y›lda 50 milyon ton ham petrol sevk›yat› yaparak bo¤azlar›n yükünü üçte bir oran›nda azaltaca¤› düflünülüyor. Son y›llarda Ortado¤u ve dünya gündeminden düflmeyen BOP dikkate al›nd›¤›nda, bu projenin bölge ülkelerine zaten örnek gösterilen Türkiye’nin gücüne güç kataca¤› aflikar. Zira ABD aç›ktan bu projeye destek verirken Avrupa ülkeleri pazar çeflitlili¤i bak›m›ndan yak›ndan izlemiflti. Öyle görülüyor ki, proje, Türkiye’nin AB’ye girme sürecinde de Türkiye lehine bir etki yapacak.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

стратегия strateji

ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ËÎË ÌÂÒÚ˚ÍÓ‚Í‡ ‚Ó ÏÌÂÌËflı, ÚÓ Ì‡‰Ó ÔðËÎ‡„‡Ú¸ ÛÒËÎËfl ‰Îfl ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl ÔðÓ·ÎÂÏ. à ÂÒÎË Ì˚ÌÂ¯ÌÂÂ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl Í ˝ÚÓÏÛ, ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ú‡ÍËÏ ¯‡„‡Ï Ì‡‰Ó Ò ÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ. çÓ ‚‡ÊÌÓ Ë ÚÓ, Í‡ÍÓÈ ÓÚÍÎËÍ Ì‡ıÓ‰ËÚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‚ ÏËðÂ. ëÂ„Ó‰Ìfl, Ì‡ÔðËÏÂð, Û àð‡Ì‡ ÒÂð¸ÂÁÌ˚Â ÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ. àð‡Ì ıÓ˜ÂÚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ fl‰ÂðÌÓÂ ÓðÛÊËÂ Ë ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ì‡ ÍÓ„Ó ÓÌÓ ·Û‰ÂÚ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÓ. Ç Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl àÌ‰Ëfl ÔÓ‚Ó‰ÓÏ Í ÒÓÁ‰‡ÌË˛ fl‰ÂðÌÓ„Ó ÓðÛÊËfl Ì‡Á‚‡Î‡ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚È ÍÓÌÙÎËÍÚ Ò äËÚ‡ÂÏ, è‡ÍËÒÚ‡Ì ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔðË˜ËÌ˚ ‚˚‰‚ËÌÛÎ ÔðÓ·ÎÂÏÛ ä‡¯ÏËð‡. çÓ Á‡˜ÂÏ fl‰ÂðÌÓÂ ÓðÛÊËÂ àð‡ÌÛ? í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, «ÏÂ„‡ÙÓÌÌ‡fl ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËfl» íÛðˆËË, Ó·ð‡˘ÂÌËfl íÛðˆËË Í àð‡ÌÛ Ë ÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰ÂÌËfl, ÔÓ ÒÛÚË, ÌÂ ËÏÂ˛Ú

ðÓÎ¸ Ë ‡‚ÚÓðËÚÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ð‡ÒÚÛÚ. ùÚÓ ÌÓðÏ‡Î¸Ì‡fl Ôð‡ÍÚËÍ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. çÓ ÓÒÓ·ÓÈ ÒÏ˚ÒÎÓ‚ÓÈ Ì‡„ðÛÁÍË ˝ÚË ‚ÒÚðÂ˜Ë ÌÂ ÌÂÒÛÚ.

ÌËÍ‡ÍÓ„Ó ÒÏ˚ÒÎ‡. á‰ÂÒ¸ Ì‡ Í‡ðÚÛ ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ÛÒÔÂı ‚Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÂ. í‡ÍÓÈ ÊÂ ÔðËÂÏ ·˚Î ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì Ë ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË àÁð‡ËÎfl.

ÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË íÛðˆËË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ·ÂÒÔÓ˜‚ÂÌÌ˚. íÛðˆËfl ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ Ì‡ÏÂðÂ‚‡Î‡Ò¸ Ë ÌÂ Ì‡ÏÂðÂ‚‡ÂÚÒfl Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸ ÒÚð‡Ì˚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ÓÚ‰‡ÎËÚ¸ Ëı ÓÚ êÓÒÒËË. à ÒÂÈ˜‡Ò ‚ÒÂ ÏÓÎÓ‰˚Â „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÓıð‡Ìfl˛Ú Ò‚ÓË ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â „ð‡ÌËˆ˚, ÍÓÚÓð˚ÏË ÓÌË Ó·Î‡‰‡ÎË Â˘Â ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ëëëê. ÇÒÂ ˝ÚË ÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl – ÔÎÓ‰ ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËfl. à ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ Ï˚ ˜‡ÒÚÓ ÒÎ˚¯ËÏ, ˜ÚÓ ÚÛðÂˆÍËÂ ·ËÁÌÂÒÏÂÌ˚, ÓÚÔð‡‚Ë‚¯ËÂÒfl ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÛ˛ ÄÁË˛ Ò ˆÂÎ¸˛ ËÁÛ˜ÂÌËfl ð˚ÌÍ‡, ·˚ÎË ‚˚‰‚ÓðÂÌ˚ ËÁ ÒÚð‡Ì˚ ÔÓ ÔÓ‰ÓÁðÂÌË˛ ‚ ¯ÔËÓÌ‡ÊÂ. ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ‚ ÔÂð‚˚Â „Ó‰˚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ï˚ ÔðËÏÂÌflÎË Ú‡ÍËÂ ÊÂ ÏÂÚÓ‰˚. ã˛·ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ·ÓËÚÒfl ÔÓÚÂðflÚ¸ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, ˜ÚÓ·˚ Ì‡˜ËÌ‡ÌËfl ‚ ·ËÁÌÂÒÂ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË Ë

ÖÒÎË ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ Ó ‚ËÁËÚÂ ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ «ï‡Ï‡Ò‡» ‚ íÛðˆË˛ Òð‡ÁÛ ÔÓÒÎÂ ‚˚·ÓðÓ‚ ‚ è‡ÎÂÒÚËÌÂ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ˜‡ÒÚ˚Â ‚ÒÚðÂ˜Ë ÔðÂÏ¸ÂðÏËÌËÒÚð‡ Ë ÏËÌËÒÚð‡ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛðˆËË Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ àð‡Ì‡ Ë êÓÒÒËË, ÚÓ ÏÓÊÌÓ Û‚ÂðÂÌÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ð‡ÒÚÛ˘ÂÏ ‡‚ÚÓðËÚÂÚÂ íÛðˆËË ‚ ÏËðÂ. àÎË Ì‡¯Ë ÒÓÒÂ‰Ë ÚÓÊÂ ÔðËÏÂÌfl˛Ú «ÏÂ„‡ÙÓÌÌÛ˛ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˛» ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË íÛðˆËË? çÂ ÒÚÓËÚ ÔðÂÛ‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı ‚ÒÚðÂ˜. ó‡ÒÚ˚Â ‚ÒÚðÂ˜Ë Ò ÒÓÒÂ‰flÏË ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ „ÓÚÓ‚ËÚÒfl Í‡ÍÓÂ-ÚÓ ‚ÚÓðÊÂÌËÂ ‚ ðÂ„ËÓÌ ËÎË ˜ÚÓ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

íÂððËÚÓðË˛ Ö‚ð‡ÁËË Ì‡ÒÂÎfl˛Ú ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â „ðÛÔÔ˚ Ú˛ðÍÓ‚ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl ëëëê ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡ÎË íÛðˆË˛ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸ÌÓÈ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. èðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÎË íÛðˆËfl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ êÓÒÒËË? é Ô‡ð‡ÌÓË‰‡Î¸ÌÓÏ ı‡ð‡ÍÚÂðÂ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍË ëëëê ¯ËðÓÍÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ. ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á ‚ÒÂı ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Î ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì˚ı ‚ð‡„Ó‚. à ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ¯Î‡ ðÂ˜¸ Ó· ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÏÌËÏÓÈ ËÎË ðÂ‡Î¸ÌÓÈ. ëð‡ÁÛ ÔÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ˛Á‡ Ú‡ÍËÂ Ì‡ÒÚðÓÂÌËfl ‰ÓÒÚË„ÎË ‡ÔÓ„Âfl. åÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ

Türkiye “Megafon d›fl politikas›” uyguluyor

Türkiye D›fliflleri Bankl›¤› arac›l›¤›yla ‹srail’e “adil ol!”, ‹ran’a “biraz daha fleffaf ol!” uyar›lar› yap›yor, Kuzey komflumuz Rusya ile dostluk görüflmelerinin sat›r aralar› gündeme tafl›n›yor. Bunlar› “hükümetin arabuluculuk at›l›m›d›r” fleklinde yorumlamak mümkün mü? Evet, Türkiye’nin son y›llarda d›fl politikadaki artan etkinli¤i dikkat çekiyor. Bunda elbette konjonktür etkili. Bunlar›n bir k›sm› do¤al geliflmeler. Mesela AB süreci bu hükümetten önce bafllad›. Fakat hükümetin bu süreci h›zland›rd›¤›n›n da alt›n› çizmek gerek. Rusya ise bölünme ve parçalanmadan sonra kendi içine döndü. Bugünlerde bir hayli toparland› ve art›k d›fla dönük politikalar izlemeye bafllad›. Dolay›s›yla o Yeltsin döneminin kaygan zemini çok geride kald›. Rusya bölgede kuvvetli, Karadeniz’e k›y›s› olan ve içinde çok say›da Türk ve Müslüman bar›nd›ran bir ülke. Böyle bir komflumuzla elbette ortak ç›karlar etraf›nda buluflmal›, varsa s›k›nt›lar, onlar› giderici giriflimlerde bulunulmal›. E¤er bugünkü hükümet bunu yap›yorsa, pek yad›rgamamak gerekiyor. Ama bir de görüntü k›sm› vard›r. Bugün ‹ran’›n dünya ile problemi var. Nükleer silah yapmak istiyor ve hedefinde kimin oldu¤unu da bilemiyoruz. Hindistan yaparken Çin ile toprak ihtilaf› sebep olarak gösterildi, Pakistan yaparken Keflmir meselesi sebep gösterildi. ‹srail Müslüman ülkeler aras›nda küçük bir ülke oldu¤unu sebep gösterdi. Peki, ‹ran’›n neden buna ihtiyac› var? Dolay›s›yla bugün Türkiye’nin “Megafon d›fl politikas›” dedi¤imiz bir yöntem kullanarak ‹ran konusunda yapt›¤› tavsiyelerinin pek önemi yok. Bunun amac› sadece iç politikaya mesaj vermek olabilir. Ayn› politika ‹srail konusunda da uyguland›. Seçimi kazand›ktan sonra Hamas yetkililerinin ilk olarak Türkiye’yi ziyaretlerini, ‹ran ve Rus yetkilileriyle D›fliflleri ve Baflbakan›m›z›n s›k s›k bir araya gelmeleri dikkate al›n›rsa Türkiye önemseniyor gibi. Yoksa komflular›m›z da m› megafon politikas› uyguluyor? Bu ziyaretleri bu kadar abartmamal›y›z. Komflu ülkelerle bir araya geliflleri hemen “bölgeye müdahale var, aktif rol oynanmak isteniyor” fleklinde yorumlamak yanl›fl olur. Elbette gidip gelmeler olacakt›r. Bunun d›fl politika aç›s›ndan önemi büyük.

strateji стратегия

Î˛·ÓÈ ‰ðÛ„ÓÈ ÒÙÂðÂ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÒÚð‡Ì ÌÂ ·˚ÎË ËÒÚÓÎÍÓ‚‡Ì˚ ÌÂÔð‡‚ËÎ¸ÌÓ. ç‡ÔðËÏÂð, ÚÛðÂˆÍËÈ Ì‡ðÓ‰ ‚ÒÂ„‰‡ ‚Ë‰ÂÎ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‚ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı ‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ¯ÍÓÎ˚ Ë ÎËˆÂË ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl Ò ˆÂÎ¸˛ ‚ÎËflÌËfl Ì‡ ‚ÌÛÚðÂÌÌ˛˛ ÔÓÎËÚËÍÛ íÛðˆËË. à Ú‡Í ÓÌÓ Ë ·˚ÎÓ. ÇÓÓ·˘Â-ÚÓ ‚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı, ÍÓÚÓð˚Â ·˚ÎË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ Â˘Â ‚ ÔÂðËÓ‰ ËÏÔÂðËË, Ó·˚˜ÌÓ Ó·Û˜‡ÎËÒ¸ Û˜ÂÌËÍË ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„Ó ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl. ç‡ÔðËÏÂð, ð‡Ì¸¯Â ‚ ÍÓÎÎÂ‰Ê «êÓ·ÂðÚ» ÔðËÌËÏ‡ÎËÒ¸ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ·ÓÎ„‡ð˚. èÓÒÎÂ Ó·ðÂÚÂÌËfl ÅÓÎ„‡ðËÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ ÍÓÎÎÂ‰ÊË Ì‡˜‡ÎË ÔðËÌËÏ‡Ú¸ ‡ðÏflÌ. ÇÔÂð‚˚Â ÚÛðÍË Ì‡˜‡ÎË ÔÓÒÚÛÔ‡Ú¸ ‚ ˝ÚÓÚ ÍÓÎÎÂ‰Ê ‚ 1900-ı. ç‡ ÚÂððËÚÓðËË íÛðˆËË ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú 600 ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ. à ÌË Ó‰ÌÓ ËÁ ÌËı ÌÂ ·˚ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌÓ ‰Îfl ÚÛðÂˆÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË. éÌË ÒÚ‡‚ËÎË ˆÂÎ¸ ‰‡Ú¸ ıÓðÓ¯ÂÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡Ï. èÓÒÎÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ˝ÚË ¯ÍÓÎ˚ ·˚ÎË ÔÓ‰Ó„Ì‡Ì˚ ÔÓ‰ Ó·˘ËÈ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ íÛðˆËË, Ë ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÓÚÔ‡Î‡ Ò‡Ï‡ ÒÓ·ÓÈ. èÓ‰ÓÁðÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ì‡ðÓ‰‡ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ËÌÓÒÚð‡ÌˆÛ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ Ó·Û˜‡Ú¸ Ú‡ÍËı ÊÂ, Í‡Í ÓÌ, ËÌÓÒÚð‡ÌˆÂ‚, ‚ÔÓÎÌÂ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌ˚. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ˝ÚÓ, fl ıÓ˜Û ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ‚ êÓÒÒËË ÔðËÌˆËÔË‡Î¸ÌÓ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÓÚ ÓÔËÒ‡ÌÌÓÈ ÏÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. ùÚË ¯ÍÓÎ˚ ÓÚÍð˚Ú˚ ‰Îfl ‚ÒÂı ‚ÌÂ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËfl Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË, Í ÚÓÏÛ ÊÂ ÓÌË ‚Â‰ÛÚ Ó·Û˜ÂÌËÂ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ÏË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. ùÚË ¯ÍÓÎ˚ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÔðÓÁð‡˜Ì˚ Ë ÓÚÍð˚Ú˚ ‰Îfl ‚ÒflÍÓ„Ó ðÓ‰‡ ËÌÒÔÂÍÚËðÓ‚‡ÌËfl. àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ ‚ ÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚ ÔðÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ÓÚ‰‡‚‡Ú¸ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË „ÓÒ‡ÔÔ‡ð‡Ú‡, ÏÂÒÚÌÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË, ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â Î˛‰Ë. èð‡‚‰‡ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ ˝ÚË ¯ÍÓÎ˚ ÔðË‰‡˛Ú ÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛, ÌÓ ðÓ‰ËÚÂÎË ÓÒÚ‡˛ÚÒfl ‰Ó‚ÓÎ¸Ì˚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÏ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈ. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓÂ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ˝ÚËı ¯ÍÓÎ, Ì‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚ ÔðËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ÒÂ„‰‡. ÇÂ‰¸ ‚ÒÂ„‰‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì‡fl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„Ó ‚ÚÓðÊÂÌËfl. Ç˚ „Ó‚ÓðËÚÂ, ˜ÚÓ Ì‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ÏÂÒÚÓ ‚ÒÂ„‰‡. Ç ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚ‡ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ íÛðˆËfl ˜‡ÒÚÓ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚÒfl Í‡Í ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ÔðËÏÂð

О параноидальном характере внешней политики СССР широко известно. Советский Союз всех рассматривал в качестве потенциальных врагов. И постоянно шла речь об опасности, мнимой или реальной. Сразу после распада Союза такие настроения достигли апогея. Мне кажется, что подозрения в отношении Турции совершенно беспочвенны. SSCB’nin d›fl politikas› tarih boyunca hep paranoyalar üzerine oturmufltur. Gündemde hep bir tehdit vard›r. SSCB da¤›ld›¤› dönemlerde bu endifle had safhadayd›. Özellikle Türkiye merkezli endiflelerinin yersiz oldu¤unu düflünüyorum. ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË ËÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ü‚ÎflÂÚÒfl ÎË ˝ÚÓÚ Ù‡ÍÚ ÔðË˜ËÌÓÈ Û‚ÂÎË˜ÂÌËfl Ì‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚË, Ó ÍÓÚÓðÓÈ ‚˚ ÛÔÓÏflÌÛÎË? íÛðˆËfl – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÂ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl Ò‚ÂÚÒÍÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó Ò ð‡Á‚ËÚÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. Ç ÔðÓÂÍÚÂ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ íÛðˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÔðËÏÂð ð‡Á‚ËÚÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ÌÂ ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó. Ç ˝ÚÓÏ ÔðÓÂÍÚÂ íÛðˆËfl ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÓÒËÚÂÎÂÏ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÏËÒÒËË. ëòÄ ÏÓ„ÛÚ ÔðË‚Ó‰ËÚ¸ ÔðËÏÂð íÛðˆËË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ÔðÓÂÍÚÓÏ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ íÛðˆËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ, ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÂÈ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl. çÓ íÛðˆËfl ËÏÂÂÚ ÏÌÓ„Ó Ó·˘Â„Ó Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË ðÂ„ËÓÌ‡, ıÓÚfl ˝ÚË ÒÚð‡Ì˚ ÓÚÒÚ‡˛Ú ‚ ð‡Á‚ËÚËË, ‡ íÛðˆËfl ÒÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÓ ‰‚ËÊÂÚÒfl ‚ÔÂðÂ‰. ÜÂÎ‡ÂÚ íÛðˆËfl ÚÓ„Ó ËÎË ÌÂÚ, ÂÂ ·Û‰ÛÚ ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚ ÔðËÏÂð.

Значение Организации Шанхайского Сотрудничества сильно преувеличивают óÂÏ ÏÓÊÌÓ Ó·˙flÒÌËÚ¸ ËÌÚÂðÂÒ íÛðˆËË Í éð„‡ÌËÁ‡ˆËË ò‡Ìı‡ÈÒÍÓ„Ó ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡? éÚ ò‡Ìı‡fl Ï˚ ÏÓÊÂÏ Ê‰‡Ú¸ ÔðËÏÂðÌÓ Ú‡ÍÛ˛ ÊÂ ÔÓÎ¸ÁÛ, Í‡ÍÛ˛ Ê‰ÂÚ êÓÒÒËfl Ò ÏÌÓ„ÓÏËÎÎËÓÌÌ˚Ï ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÓÚ éð„‡ÌËÁ‡ˆËË àÒÎ‡ÏÒÍÓÈ äÓÌÙÂðÂÌˆËË. ùÚ‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÙÓðÛÏ, „‰Â ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ ðfl‰ ‚ÓÔðÓÒÓ‚ Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎflÏË ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì, „‰Â ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÂðÂÌflÚ¸ Ëı ÓÔ˚Ú. ùÚÓ – ÌÂ çÄíé. ïÓÚfl ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl Ë Ó çÄíé „Ó‚ÓðflÚ, Í‡Í Ó ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏ ÙÓðÛÏÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‡Î¸flÌÒ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÌÂÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï ðÂ¯‡Ú¸ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. çÂ ÒÚÓËÚ ÔðÂÛ‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ÂðÓflÚÌÓ„Ó ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ íÛðˆËË ‚ ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË.

Avrasya’daki Türk ve Müslüman varl›¤› dikkate al›nd›¤›nda, SSCB için tehlikeli görülen Türkiye günümüz Rusya’s› için bir tehlike arz eder mi? SSCB’nin d›fl politikas› tarih boyunca hep paranoyalar üzerine oturmufltur. Gündemde hep bir tehdit vard›r. SSCB da¤›ld›¤› dönemlerde bu endifle had safhadayd›. Özellikle Türkiye merkezli endiflelerinin yersiz oldu¤unu düflünüyorum. Çünkü Türkiye’nin kalk›p da Asya cumhuriyetlerini örgütleyip, onlardan uzaklaflt›rmak gibi bir niyeti yoktu, olmad› da. Bugün bu cumhuriyetlerin muhafaza ettikleri s›n›rlara bak›n, bunlar›n hepsi de do¤al s›n›rlar. Ayr›l›rken de bu s›n›rlar dahilinde ayr›ld›lar. Bu varsay›m› onlar›n kendi evhamlar›na ba¤l›yorum. Son y›llarda bas›nda duyulan kimi Türk ifl adamlar›n›n ticari amaçl› gezi ve pazar araflt›rmalar›n›n bile ticari istihbarat toplad›klar› gerekçesiyle s›n›r d›fl› edildiklerini duydu¤umuz da oluyor. Gerçi bu gibi uygulamalar› cumhuriyetimizin ilk y›llar›nda biz de yapt›k. Her ülke parçalanmaktan korkar. Dolay›s›yla o co¤rafyalardaki ister ticari, ister e¤itim, isterse turizm amaçl› olsun varl›¤›n›z›n yanl›fl anlafl›lmamas›na azami dikkat etmek gerek. Mesela Türkiye’de faaliyet yürüten yabanc› okullar, Türk halk› taraf›ndan hep iç siyasete nüfuz etme arac› olarak görüldü. Nitekim öyle de oldu. Gerçi Osmanl› döneminden beri kurulan bu okullara hep yabanc› menfleli ö¤renciler al›nd›. Mesela Robert Kolejine ilk al›nanlar hep Bulgard›r. Bulgarlar ba¤›ms›zl›klar›n› kazan›nca, bu sefer Ermenileri almaya bafllad›lar. Türklerin bu okula al›n›fl tarihi 1900’lerin bafllar›d›r. Türkiye’de bu okullardan 600 adet var. Bunlar›n hiçbirisi bizim için yap›lmad›. Hepsi de bünyedeki az›nl›klar› e¤itmek amac›ndayd›. Cumhuriyetten itibaren bu

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

стратегия strateji

Транзитные проекты России, связанные с турецкими территориями, это обыкновенный блеф. Потому что России это невыгодно. Просто Россия хочет более активно использовать Босфор. Asl›nda Rusya’n›n Türkiye topraklar›n› petrol ve gaz transit yolu olarak kullan›lmas›na iliflkin projeleri bir blöftür. Çünkü aleyhinedir. Böylece bo¤azlar› daha kullan›l›r k›lmak gibi bir niyetleri var. Президент Азербайджана Ильхам Алиев и министр иностранных дел Турции Абдуллах Гюль Azerbaycan Devlet Baflkan› ‹lham Aliyev ve Türkiye D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül

Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl êÓÒÒËfl ‚˚ð‡Ê‡ÂÚ Ì‡ÏÂðÂÌËfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò íÛðˆËÂÈ ðÂ‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÔðÓÂÍÚ˚, Ì‡ÔðËÏÂð ÔÎ‡ÌËðÛÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ ÔðÓÎÓÊËÚ¸ ÔÓ ÚÂððËÚÓðËË íÛðˆËË. ë ˜ÂÏ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ú‡ÍÓÂ ÊÂÎ‡ÌËÂ êÓÒÒËË ð‡·ÓÚ‡Ú¸ Ò íÛðˆËÂÈ? ÇÓÓ·˘Â-ÚÓ, ÂÒÎË íÛðˆËfl ÒÚ‡ÌÂÚ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÏ ÍÓðË‰ÓðÓÏ, ÚÓ êÓÒÒËfl ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðÓË„ð‡ÂÚ. êÓÒÒËfl ·Û‰ÂÚ ÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ‚ÒÂ ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘ËÂ Ì‡ á‡Ô‡‰, ÒÍÓÌˆÂÌÚðËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ Ò‚ÓËı ÚÂððËÚÓðËflı. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, êÓÒÒËfl ·˚Î‡ ÔðÓÚË‚ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰‡ Å‡ÍÛÑÊÂÈı‡Ì. à êÓÒÒËfl ‚˚ð‡ÁËÚ ÌÂ‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ó ÓÚ Û˜‡ÒÚËfl ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓÂÍÚÂ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡. Ç Ò‚ÂÚÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÒÓ·˚ÚËÈ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl ÒÚðÂÏËÚÒfl Í ÏÓÌÓÔÓÎËË ‚ ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ. êÓÒÒËfl ‚˚ð‡ÁËÎ‡ ÌÂ‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ó Ë ÚÂÏ, ˜ÚÓ ˜ÂðÂÁ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ ë‡ÏÒÛÌÑÊÂÈı‡Ì ÌÂÙÚ¸ ÔÓÒÚÛÔ‡ÂÚ ‚ ÒðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍËÂ ÒÚð‡Ì˚. ÇÂ‰¸ Í‡Ê‰˚È ÍÓð‡·Î¸, ÔÂðÂÒÂÍ¯ËÈ ÅÓÒÙÓð, ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ êÓÒÒË˛ Ì‡„ðÛÊÂÌÌ˚È ÚÓ‚‡ðÓÏ. ä ˝ÚÓÏÛ ÒÚðÂÏËÚÒfl Î˛·‡fl ÒÚð‡Ì‡, ËÏÂ˛˘‡fl ‚˚ıÓ‰ Í óÂðÌÓÏÛ ÏÓð˛, ÌÓ ˝ÚÓ ÔÂðÂ„ðÛÊ‡ÂÚ ÅÓÒÙÓð. å˚ ÊÂ ÒÚðÂÏËÏÒfl ÒÌËÁËÚ¸ Ì‡„ðÛÁÍÛ Ì‡ ÔðÓÎË‚. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Úð‡ÌÁËÚÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ êÓÒÒËË, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÚÛðÂˆÍËÏË ÚÂððËÚÓðËflÏË, ˝ÚÓ Ó·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚È ·ÎÂÙ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ êÓÒÒËË ˝ÚÓ ÌÂ‚˚„Ó‰ÌÓ. èðÓÒÚÓ êÓÒÒËfl ıÓ˜ÂÚ ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÅÓÒÙÓð. à ÌÂ ÒÚÓËÚ ÒÂð¸ÂÁÌÓ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÚÂÏ Á‡fl‚ÎÂÌËflÏ ‚ ÔðÂÒÒÂ, ÍÓÚÓð˚Â ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÔÓ‰Ó·Ì˚Ï ÔðÓÂÍÚ‡Ï êÓÒÒËfl ÔðÓÒÚÓ ıÓ˜ÂÚ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÔðÓÎË‚ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Úð‡ÌÁËÚÌÓ„Ó ˝ÌÂð„ÓÍÓðË‰Óð‡. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

okullar e¤itim alan›nda yap›lan de¤ifliklikler sayesinde di¤er okullarla eflde¤er k›l›nd› ve o tehlike art›k ortadan kalkt›. Bir yabanc›, ülkenizde bir de yabanc›y› e¤itir, bünyeye yerlefltirirse elbette hem halk ve hem de devlet olarak endifle duyars›n›z. Buna ra¤men özellikle Asya’da ve hatta Rusya’da aç›lan Türk okullar›n›n durumunun farkl› oldu¤unu belirtmek isterim. Bu okullar her din ve ›rktan insana aç›klar ve devlet e¤itim program›na göre e¤itim veriyorlar. D›fl kontrollere aç›klar ve fleffaflar. En dikkati çeken yön, bu okullarda devlet büyüklerinin ve ileri gelen ailelerin çocuklar›n›n okuyor olmas›. Bu okullarda evet, ayr› bir ahlak ö¤retisi var fakat ailelerle görüfltü¤ünüzde bu de¤ifliklikten çok da memnun kald›klar›n› anl›yorsunuz. Bu okullar›n ne kadar faydal› olduklar›n› bilseler de teyakkuz her zaman var olacakt›r. Sizinle bir s›k›nt›lar› olmasa bile, arac› olabilece¤iniz yeni bir yabanc› oluflumdan endifle duyulur. Türkiye’nin Büyük Ortado¤u Projesi (BOP) çal›flmalar›nda hep örnek ülke olarak gösterilmesini bölge için böyle bir teyakkuz sebebi sayabilir miyiz? Türkiye Müslüman bir ülke ama laik, ekonomik alanda geliflmifl bir ülke. BOP’da Türkiye geliflmifl bir ülke olarak sadece örnek gösteriliyor. Yoksa üzerine biçilen bir misyon yok. Dolay›s›yla ABD’nin Türkiye’yi hiçbir yere ça¤›rmadan da göstermesi mümkün. Çünkü gerçekten ilerleyen bir demokrasi, istikrar ve ekonomi var. Bölge ülkeleriyle benzer nitelikleriniz var. Onlar yerinde sayarken veya kimileri geri giderken Türkiye ilerlemifl durumda. Siz istemeseniz de örnek gösterilirsiniz.

fianghay, fazla abart›l›yor

Ya Türkiye’nin fianghay Birli¤i’ne ilgisi?

Rusya’n›n içinde bar›nd›rd›¤› Müslümanlar dolay›s›yla ‹KÖ’ye üyeli¤inin kendisine ne faydas› varsa, bizim de fianghay’a üyeli¤imizden böyle bir fayda beklenebilir. Bu, bir forumdur. Di¤er ülkelerle baz› problemleri tart›fl›yorsunuz. Onlar›n tecrübelerinden istifade ediyorsunuz. Buras› bir NATO de¤il. Gerçi NATO’nun bile siyasi bir forum haline geldi¤i söyleniyor. Çünkü son zamanlarda problemlere çözüm üretmedeki s›k›nt›lar› herkesçe malum. Bu birli¤e muhtemel bir üyeli¤imizi abartmamak laz›m. Rusya’n›n son dönemlerde gaz ve petrol boru hatlar›na iliflkin Türk topraklar› üzerinde yeni projeler gündeme getirmesinin özel bir anlam› var m›? Asl›nda Türkiye’nin bir tür enerji koridoru haline gelmesi Rusya’n›n aleyhine bir geliflme. Rusya Bat›’ya gidecek enerji yollar›n› kendi topraklar›nda tutmak ister. Zaten Bakû-Ceyhan Boru Hatt›’na itiraz etti. Kazak petrolünün de buraya kat›lmas›ndan memnun olmayacak. Çünkü geliflmeler onun bu alandaki tekelini k›ran bir mahiyet kazan›yor. Petrolün Samsun-Ceyhan üzerinden Akdeniz ülkelerine gönderilmesi projesine de s›cak bakmam›flt›r. Çünkü Bo¤azlardan geçirdi¤i her gemi ülkesine malla dönmektedir. Karadeniz’e k›y›s› olan her ülke bunu yapmak istiyor ama bu, bo¤az trafi¤i bak›m›ndan oldukça s›k›nt›l›. Biz de trafi¤in hafiflemesini isteriz. Asl›nda Rusya’n›n Türkiye topraklar›n› petrol ve gaz transit yolu olarak kullan›lmas›na iliflkin projeleri bir blöftür. Çünkü aleyhinedir. Böylece bo¤azlar› daha kullan›l›r k›lmak gibi bir niyetleri var. Bas›na yans›yan “biz bu projelerle bo¤azlar› baypas ediyoruz” beyanlar›n› da ciddiye almamak laz›m. n

ekonomi экономика

Гарантии Таджикистана для иностранных предпринимателей Шухрат Султанов

Tacikistan yabanc› yat›r›mc›ya garanti veriyor Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Таджикистан в Турецкой Республике.

fiuhrat Sultanov Tacikistan Ankara Büyükelçisi.

ÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÌÓÒflÚ ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸Ì˚È ı‡ð‡ÍÚÂð. ÅÎËÁÓÒÚ¸ Ë Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ‚Ô‡‰ÂÌËÂ ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ı ÚÓ˜ÂÍ ÁðÂÌËfl ÒÚÓðÓÌ ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ‚˚ÁÓ‚Ó‚ Ë Û„ðÓÁ ïïI ‚. – ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡, ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏ‡ Ë ·Óð¸·˚ Ò ÌÂÁ‡ÍÓÌÌ˚Ï Ó·ÓðÓÚÓÏ Ì‡ðÍÓÚËÍÓ‚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ıÓðÓ¯ÂÈ ÓÒÌÓ‚ÓÈ ‰Îfl ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ˝ÚËÏ Ë ‰ðÛ„ËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏ. Ç‡ÊÌ˚Ï ÒÓ·˚ÚËÂÏ ‚ ËÒÚÓðËË Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÒÚ‡Î ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚È ‚ËÁËÚ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ ‚ íÛðÂˆÍÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ, ÍÓÚÓð˚È ÒÓÒÚÓflÎÒfl 19-22 flÌ‚‡ðfl 2006 „. ÇÓ ‚ðÂÏfl ‚ÒÚðÂ˜Ë ù.ò. ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ Ë èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ä.ç. ëÂÁÂð‡ ·˚Î ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌ ¯ËðÓÍËÈ ÍðÛ„ ‚ÓÔðÓÒÓ‚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì ‚ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflı. ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Ú‡‰ÊËÍÒÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ ÔðË‰‡fiÚ ÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚÓÏÛ ‚ËÁËÚÛ Ë ‚˚ð‡Ê‡ÂÚ Ì‡‰ÂÊ‰Û, ˜ÚÓ ÓÌ ÔÓÎÓÊËÚ Ì‡˜‡ÎÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚ÓÏÛ ˝Ú‡ÔÛ ð‡Á‚ËÚËfl ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ò‚flÁÂÈ Ë ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË. íÛðÂˆÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡, ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ÓˆÂÌË‚ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ‡, ˜ÚÓ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡fl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËı ÔðÓÂÍÚÓ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ‚ ÒÙÂð‡ı „Ë‰ðÓ˝ÌÂð„ÂÚËÍË Ë ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÈ ËÏÂÂÚ Ó„ðÓÏÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰Îfl íÛðˆËË, ÌÓ Ë ‰Îfl ‚ÒÂı ÒÚð‡Ì ðÂ„ËÓÌ‡.

acikistan ile Türkiye aras›ndaki iliflkiler geleneksel olarak dost ve iyi niyetli bir yap› tafl›r. 20. yüzy›l›n tehdit ve meydan okumalar›ndan uluslararas› terör, köktenci hareketler ve uyuflturucu ticareti konular›ndaki resmî görüfllerin yak›nl›¤› ve uyuflmas›, bu ve di¤er alanlardaki aktif bir iflbirli¤i için iyi bir temel oluflturuyor.

Президент Таджикистана Э. Рахмонов и премьер-министр Турции Р. Тайип Эрдоган Tacikistan Devlet Baflkan› ‹mamali Rahmanov ve Recep Tayyip Erdo¤an

èÓ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÒÚÓðÓÌ˚ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË 6 ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛ ‰ÂÍÎ‡ð‡ˆË˛, ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÔÓ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Û ‚ Ó·Î‡ÒÚË ÚÛðËÁÏ‡, ÒÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËË, ÔÓ ð‡Á‚ËÚË˛ Ò‚flÁÂÈ Ò íÛðÂˆÍËÏ ÛÔð‡‚ÎÂÌËÏ ÔÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Û Ë ð‡Á‚ËÚË˛ (íàäÄ), ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðÓ„ð‡ÏÏÛ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÓ„Ó ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. Ç˚ð‡ÁË‚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËÂ ð‡Á‚ËÚËÂÏ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ, ÒÚÓðÓÌ˚ ‚˚ð‡ÁËÎË „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÂÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ËÏÂ˛˘ËÂÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ë ÔðËÌflÚ¸ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â ÏÂð˚ Í ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ð‡Ò¯ËðÂÌË˛ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓ„Ó

Tacikistan – Türkiye iliflkilerinin tarihindeki en önemli olay, Tacikistan Cumhurbaflkan› E.fi.Rahmonov’un 19–22 Ocak 2006 tarihinde Türkiye’ye yapt›¤› ziyarettir. E.fi.Rahmonov ve Türkiye Cumhurbaflkan› A.N.Sezer’in yapt›¤› görüflmede iki ülkenin bölgesel ve uluslararas› kurumlardaki iflbirli¤i ve karfl›l›kl› destek konusunda bir dizi problem genifl bir flekilde ele al›nd›. E. fi.Rahmonov, Tacik taraf›n bu ziyarete özel bir önem verdi¤ini ve iki ülke aras›nda dostane münasebet ve karfl›l›kl› ç›karlara dayanan bu iliflkilerin geliflmesinin yeni etab›na sa¤lam bir bafllang›ç yap›laca¤›n› ümit etti¤ini belirtti. Türk taraf›, Tacikistan’daki sosyoekonomik durum ve yat›r›m ortam›n›n uygun oldu¤unu ifade edip Tacikistan Cumhuriyeti’nin hidroenerji ve komünikasyon sahalar›ndaki stratejik projelerinin gerçeklefltirilmesinin yaln›z Türkiye için de¤il, bütün bölge ülkeleri için büyük bir öneme sahip oldu¤unu belirtti. Yap›lan görüflmeler sonucunda, Türkiye ‹flbirli¤i Kalk›nma ‹daresi (T‹KA) ile iliflki-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

экономика ekonomi

lerin gelifltirilmesi ve uzun vadeli ticari ve ekonomi iflbirli¤i dâhil olmak üzere turizm ve standardizasyon alanlar›nda taraflar alt› ortak belge imzalad›lar. Ekonomik iliflkilerin geliflmesinin tatmin edici oldu¤unu belirten taraflar, eldeki imkânlar› daha etkili kullanmaya ve karfl›l›kl› ç›karlara uygun iflbirli¤inin geliflmesi için gerekli önlemleri almaya haz›r olduklar›n› ifade ettiler. ‹kili ekonomik iliflkilerin gelifltirilmesi için çeflitli mekanizmalar›n kullan›lmas›n›n önemini belirten taraflar, küresel ekonomik e¤ilimlerin de dikkate al›nmas›yla bu iliflkilerin uzun süreli bir stratejiye dönüfltürülmesine karar verdiler.

В последние годы экономические связи между Республикой Таджикистан и Турецкой Республикой получили заметное развитие и имеют тенденцию к дальнейшему расширению. Son y›llarda Tacikistan ile Türkiye aras›ndaki ekonomik iliflkilerin fark edilir bir ilerleme kaydetti¤ini ve gelecekte geniflleme e¤ilimine sahip oldu¤unu belirtmek gerekir. ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. éÚÏÂ˜‡fl ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÒÚÓðÓÌ˚ ðÂ¯ËÎË, Ò Û˜ÂÚÓÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË, ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË ‚ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÛ˛ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˛. ëÓÒÚÓflÎËÒ¸ Ú‡ÍÊÂ ‚ÒÚðÂ˜Ë „Î‡‚˚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ò ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Å.Äð˚Ì˜ÂÏ Ë ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚðÓÏ íÛðˆËË ê.í.ùð‰Ó„‡ÌÓÏ, ‚Ó ‚ðÂÏfl ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË Ó·ÒÛÊ‰ÂÌ˚ ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÔðÓÒ˚ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ç ëÓ˛ÁÂ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ı Ô‡Î‡Ú Ë ·ËðÊ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ù.ò. ê‡ıÏÓÌÓ‚ ‚ÒÚðÂÚËÎÒfl Ò ‚Ë‰Ì˚ÏË ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎflÏË íÛðˆËË. Ç˚ÒÚÛÔ‡fl ÔÂðÂ‰ Û˜‡ÒÚÌËÍ‡ÏË ‚ÒÚðÂ˜Ë, ÓÌ ÓÁÌ‡ÍÓÏËÎ Ëı Ò ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡, ¯ËðÓÍËÏË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚflÏË ‰Îfl ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ „Ë‰ðÓ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ, „ÓðÌÓÈ Ë ÎÂ„ÍÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË, ÒÙÂðÂ ÚÛðËÁÏ‡ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·Î‡ÒÚflı. Å˚ÎÓ Ó·ð‡˘ÂÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ˜ËÒÎÓ ÚÛðÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ (‚ÒÂ„Ó 36), „Ó‰Ó‚ÓÈ Ó·˙ÂÏ ÚÛðÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒðÂ‰ÌÂÏ ÎË¯¸ ÓÍÓÎÓ 30 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Í ÚÛðÂˆÍËÏË ÙËðÏ‡ÏË Á‡ Ò˜ÂÚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÓÒ‚‡Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍÂ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ò‚˚¯Â 100 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç ıÓ‰Â ‚ÒÚðÂ˜Ë ÚÛðÂˆÍËÂ ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎË ÔðÓfl‚ËÎË ËÌÚÂðÂÒ Í ðfl‰Û ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚, ·˚Î‡ ‚˚ð‡ÊÂÌ‡ Ì‡‰ÂÊ‰‡, ˜ÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ ÚÛðÂˆÍËı Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ ‚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ð‡Á‚ËÚË˛ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì.

Турция переходит к инвестиционной «атаке» Таджикистана ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚ ÔðËÌflÎ Ú‡ÍÊÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË ðfl‰‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÔðÓÂÍÚÓ‚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ ıÎÓÔÍÓ‚ÓÎÓÍÌ‡ Ë ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Û ÚÂÍÒÚËÎfl, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û „ÓÒÚËÌË˜Ì˚ı ÍÓÏÔÎÂÍÒÓ‚ ‚ ÑÛ¯‡Ì·Â. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÛÍ‡Á‡ÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ Ì‡˜‡Î‡Ò¸ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË Òð‡ÁÛ ÔÓÒÎÂ Á‡‚Âð¯ÂÌËfl ‚ËÁËÚ‡. 20 Ï‡ðÚ‡ 2006 „. Á‡ÎÓÊÂÌ ÔÂð‚˚È Í‡ÏÂÌ¸ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÂ‰ÔðËflÚËfl ‚ ÑÛ¯‡Ì·Â, ÍÓÚÓðÓÂ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ·Û‰ÂÚ ÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ‰Ó 8 Ú˚Ò. Ú ıÎÓÔÍ‡-Ò˚ðˆ‡ Ë ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ð‡·Ó˜ËÏË ÏÂÒÚ‡ÏË

Tacikistan Devlet Baflkan›, Meclis Baflkan› Bülent Ar›nç ve Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an ile ikili iliflkilerin güncel sorunlar›n›n ele al›nd›¤› görüflmeler yapt›. E.fi.Rahmonov Türkiye Odalar Birli¤i’nde Türkiye’nim önde gelen ifladamlar›yla görüfltü. Cumhurbaflkan› görüflmeye kat›lanlara yapt›¤› konuflmas›nda kat›l›mc›lara Tacikistan’›n sosyoekonomik geliflmesinin özellikleri, hidroenerji, maden ve hafif sanayi, tar›m ürünlerinin ifllenmesi, turizm ve di¤er alanlardaki genifl iflbirli¤i imkânlar› hakk›nda bilgi verdi. Günümüz itibariyle az say›daki Türk flirketlerinin (hepsi 36) y›ll›k yat›r›mlar›n›n miktar› sadece 30 milyon dolard›r. Ayn› zamanda Türk firmalar›nca di¤er ülke ve uluslararas› kurumlar ad›na her y›l 100 milyon dolardan fazla yat›r›m yap›l›yor. Görüflme süresince Türk yat›r›mc›lar birçok projeye ilgi gösterdi. Türk firmalar›n›n Tacik ekonomisine kat›lmas› iki ülkenin gelecekteki iliflkilerinin geliflmesine yard›mc› olacakt›r.

Türkler Tacikistan’a yat›r›m ata¤› bafllatt›

E.fi.Rahmonov pamuk iflleme ve Duflanbe’de otel yap›m› gibi ortak projelerinin de oldu¤u bir dizi projenin sunumlar›na kat›ld›. Söz konusu projelerin hayata geçirilmesine ziyaretten hemen sonra baflland›. 20 Mart 2006 tarihinde Duflanbe’de her y›l 8 bin ton ham pamu¤un ifllenece¤i ve 4.500 kifliye ifl imkân› sa¤layacak olan Tacik – Türk ortak iflletmesinin temeli at›ld›. 16 milyon dolar› Türk flirketi “Bursel Holding’in” yat›r›m› olan inflaat›n bedeli 73 milyon dolar. 1 Mart 2006 tarihinde ünlü Türk flirketi “Enka” ve 15 Martta “Kaynak Holding” Tacikistan’›n baflkentinde lüks

ekonomi экономика

4,5 Ú˚Ò. ˜ÂÎ. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ 73 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ËÁ ÍÓÚÓð˚ı 16 ÏÎÌ ‚ÍÎ‡‰ ÚÛðÂˆÍÓÈ ÍÓÏÔ‡ÌËË «ÅÛðÒÂÎ ïÓÎ‰ËÌ„». 1 Ï‡ðÚ‡ 2006 „. ËÁ‚ÂÒÚÌ‡fl ÚÛðÂˆÍ‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl «ùÌÍ‡» Ë 15 Ï‡ðÚ‡ ÚÛðÂˆÍËÈ ıÓÎ‰ËÌ„ «ä‡ÈÌ‡Í» Ì‡˜‡ÎË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ‚ ÒÚÓÎËˆÂ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡ ‰‚Ûı ‚˚ÒÓÍÓÍÎ‡ÒÒÌ˚ı „ÓÒÚËÌË˜Ì˚ı ÍÓÏÔÎÂÍÒÓ‚. Ç ÒÍÓðÓÏ ‚ðÂÏÂÌË ‰ðÛ„‡fl ÍðÛÔÌ‡fl ÚÛðÂˆÍ‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl «êËÍÒÓÒ» Ì‡˜ÌfiÚ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ÔflÚËÁ‚fiÁ‰Ó˜ÌÓ„Ó ÓÚÂÎfl ‚ ˆÂÌÚðÂ ÑÛ¯‡Ì·Â. Ç ÒÚ‡‰ËË ð‡Áð‡·ÓÚÍË Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÔðÓÂÍÚ˚ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ ‡Î˛ÏËÌËfl, ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚ı ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔÓ ‚˚ÔÛÒÍÛ ÍÓÍ‡-ÍÓÎ˚. ÇËÁËÚ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ ‚ íÛðˆË˛, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â ËÏ ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ Ë ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚Â ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÓÚÍð˚‚‡˛Ú Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚Û˛ ‚ÂıÛ ‚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ ð‡Ò¯ËðÂÌËË Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Ë ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ðÓÒÚÛ ÚÛðÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÒÙÂð˚ ˝ÍÓÌÓÏËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡. ëÎÂ‰ÛÂÚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË ÏÂÊ‰Û êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ ÔÓÎÛ˜ËÎË Á‡ÏÂÚÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ Ë ËÏÂ˛Ú ÚÂÌ‰ÂÌˆË˛ Í ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ð‡Ò¯ËðÂÌË˛. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ëÂÍðÂÚ‡ðË‡Ú‡ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÚÓð„Ó‚ÎË ÔðË èð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, ‚ 2002 „. ÚÓð„Ó‚˚È Ó·ÓðÓÚ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ 51 ÏÎÌ 833 Ú˚Ò ‰ÓÎÎ., ‡ ÛÊÂ ÔÓ ËÚÓ„‡Ï 2003 „. ‚˚ðÓÒ ‰Ó 85 ÏÎÌ 533 Ú˚Ò., Ú.Â. Ì‡ 65%. ùÚ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl ÒÓıð‡ÌËÎ‡Ò¸ Ë ‚ 2004 „., ÔÓ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï ÍÓÚÓðÓ„Ó Ó·˘ËÈ ÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ ‰ÓÒÚË„ 104,3 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. èðË‚Â‰fiÌÌ‡fl ‰Ë‡„ð‡ÏÏ‡ Ì‡„Îfl‰ÌÓ ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ò 1999 ÔÓ 2004 „. Ó·˙ÂÏ ÚÓð„Ó‚ÎË ÏÂÊ‰Û í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ë íÛðˆËÂÈ Û‚ÂÎË˜ËÎÒfl ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‚ 10 ð‡Á (1999 „. – 9,3 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.). èðË ˝ÚÓÏ ‚ 2005 „. ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ÌÂÍÓÚÓðÓÂ ÒÌËÊÂÌËÂ Ó·˙fiÏÓ‚ ÚÓð„Ó‚ÎË (‰Ó 94 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.), ˜ÚÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÒÓÍð‡˘ÂÌËÂÏ ËÏÔÓðÚ‡ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ„Ó ‡Î˛ÏËÌËfl ‚ íÛðˆË˛. íÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û íÛðˆËÂÈ Ë í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÓÏ ËÏÂÂÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î ðÓÒÚ‡. ä ÔðËÏÂðÛ, ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÚÛðÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ ‚ ÒÓÁ‰‡ÌËË ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Û ÚÂÍÒÚËÎfl, ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ ÒÂÎ¸ıÓÁÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚, ‚˚ÔÛÒÍÛ ÒÚðÓÈÏ‡ÚÂðË‡ÎÓ‚ Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı ð‡·ÓÚ. Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡ ÔðÂ‰ÛÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÚ „‡ð‡ÌÚËË ‰Îfl ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎÂÈ, Á‰ÂÒ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Á‡ÍÓÌ Ó· ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı

Динамика торговли Таджикистана с Турцией (млн долл.) Tacikistan’›n Türkiye ile ihracat›n›n seyri (milyon dolar)

ËÌ‚ÂÒÚËˆËflı, ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÈ ËÌ‚ÂÒÚÓð‡Ï Î¸„ÓÚ˚ Ë ÔðË‚ËÎÂ„ËË. ÇÒfi ˝ÚÓ ÒÓÁ‰‡ÂÚ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú. Ç í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ‰Â¯Â‚‡fl ð‡·Ó˜‡fl ÒËÎ‡, ‡ Ú‡ðËÙ Ì‡ ˝ÎÂÍÚðÓ˝ÌÂð„Ë˛ ‰Îfl ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı, ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚ÒÂ„Ó 1,03 ˆÂÌÚ‡ Á‡ 1 ÍÇÚ/˜. çÂ ÒÂÍðÂÚ, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ Ò‚ÓËÏË ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏË ‚ ÚÂÍÒÚËÎ¸ÌÓÈ ÓÚð‡ÒÎË. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÔðÓËÁ‚Ó‰fl˘ÂÏ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ò‚ÓÂ„Ó ıÎÓÔÍ‡, ÒÓÁ‰‡Ì˚ ÍðÛÔÌ˚Â Ë ÛÒÔÂ¯ÌÓ ð‡·ÓÚ‡˛˘ËÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚Â ÚÂÍÒÚËÎ¸Ì˚Â ÔðÂ‰ÔðËflÚËfl Ò ûÊÌÓÈ äÓðÂÂÈ («ä‡·ÛÎ ÚÂÍÒÚ‡ÈÎÁ»), àÚ‡ÎËÂÈ («ÑÊ‡Ì‚ÓÌË»), ëòÄ («ë‡ÌÓ»). àı ÔðÓ‰ÛÍˆËfl ÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÒÔðÓÒÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÌÓ Ë ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı. íÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ‚ ÒÂÎ¸ıÓÁÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â,

otel inflaatlar›na bafllad›lar. Yak›n zamanda baflka bir Türk flirketi “Rixos” Duflanbe’nin merkezinde befl y›ld›zl› bir otelin yap›m›na bafllayacak. Alüminyum ve de¤erli metal ifllemesi ve Coca Cola üretimine yönelik ortak fabrikalar›n kurulmas›yla ilgili projeler haz›rl›k safhas›nda bulunuyor. Tacikistan Cumhurbaflkan› E.fi.Rahmonov’un ziyareti, gerçeklefltirdi¤i görüflmeler ve imzalanan anlaflmalar, Tacikistan ekonomisinin çeflitli sahalar›nda Türk yat›r›mlar›n›n büyümesine yard›mc› olacak, gelecekteki Tacik – Türk politik, ekonomik ve ticarî iliflkilerin geliflmesinde yeni ve kaliteli bir merhale açacakt›r. Son y›llarda Tacikistan ile Türkiye aras›ndaki ekonomik iliflkilerin fark edilir bir

Таджикское посольство принимает меры, направленные на более интенсивное распространение информации в турецких деловых кругах о Таджикистане, о ситуации в стране, об условиях инвестиций и организации работы. elçili¤imiz; Tacikistan ve Tacikistan’daki durum, yat›r›m yapma flartlar› ve ifl organizesi hakk›nda Türk ifl çevrelerine daha yo¤un bilgi da¤›l›m›na yönelik tedbirler al›yor. Президент Турции Ахмет Недждет Сезер и Э. Рахмонов Ahmet Necdet Sezer ve ‹mamali Rahmanov

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

экономика ekonomi

Торгово-экономическое сотрудничество между Турцией и Таджикистаном имеет значительный потенциал роста. Türkiye ile Tacikistan aras›ndaki ekonomik ve ticari iflbirli¤i önemli bir büyüme potansiyeline sahip. ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË: Ë Á‰ÂÒ¸ ‡ÍÚË‚ÌÓ ð‡·ÓÚ‡˛Ú ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë ÙËðÏ˚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì. Ç ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl Û Ì‡Ò Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂÚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ Ò íÛðˆËÂÈ, ËÏÂ˛˘ÂÈ Ò‡Ï˚È ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÓÔ˚Ú ð‡·ÓÚ˚ ‚ ˝ÚËı ÓÚð‡ÒÎflı. ÇÓÁÌËÍ‡ÂÚ ‚ÓÔðÓÒ: ÂÒÎË ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ ð‡·ÓÚ‡˛Ú ÍÓðÂÈˆ˚, ËÚ‡Î¸flÌˆ˚, ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚, ÚÓ ˜ÚÓ ÏÂ¯‡ÂÚ ÔðËÈÚË Ò˛‰‡ ÚÛðÂˆÍËÏ ·ËÁÌÂÒÏÂÌ‡Ï? ÑÛÏ‡ÂÚÒfl, Ó‰ÌÓÈ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÔðË˜ËÌ Ú‡ÍÓ„Ó ÔÓÎÓÊÂÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì‡fl ËÌÙÓðÏËðÓ‚‡ÌÌÓÒÚ¸, ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËÂ Ì‡‰ÎÂÊ‡˘Ëı ÍÓÌÚ‡ÍÚÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡¯Â ÔÓÒÓÎ¸ÒÚ‚Ó ÔðËÌËÏ‡ÂÚ ÏÂð˚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ·ÓÎÂÂ ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË ‚ ÚÛðÂˆÍËı ‰ÂÎÓ‚˚ı ÍðÛ„‡ı Ó í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, Ó ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ÒÚð‡ÌÂ, Ó· ÛÒÎÓ‚Ëflı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ð‡·ÓÚ˚. èÓ‰‚Ó‰fl ËÚÓ„, ÏÓÊÌÓ ÍÓÌÒÚ‡ÚËðÓ‚‡Ú¸, ˜ÚÓ Û Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÌÂÏ‡Î˚Â ÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚ Ë ðÂ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. ùÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Ò¯ËðÂÌËÂ ÚÓð„Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ, ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ, Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡ı. ùÙÙÂÍÚË‚ÌÓÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ËÏÂ˛˘ËıÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â Û˜ÂÚ‡ ËÌÚÂðÂÒÓ‚ Ó·ÂËı ÒÚð‡Ì Ë ‚ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ‚ÒÂ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, Ò Û˜ÂÚÓÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË, ÔÓÁ‚ÓÎflÚ ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË ‚ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÛ˛ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˛. èðËÌflÚ˚Â ‚ flÌ‚‡ðÂ 2006 „., ‚ ıÓ‰Â ‚ËÁËÚ‡ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ ‚ íÛðˆË˛, «èðÓ„ð‡ÏÏ‡ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÓ„Ó ÚÓð„Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡» Ë «ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â Ë Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Â» ÛÊÂ ðÂ‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl Ë fl‚Îfl˛ÚÒfl ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Ï ¯‡„ÓÏ ‚ ÛÍðÂÔÎÂÌËË Ú‡ÍÓÈ ÒÚð‡ÚÂ„ËË. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ilerleme kaydetti¤ini ve gelecekte geniflleme e¤ilimine sahip oldu¤unu belirtmek gerekir. Türkiye D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›’n›n verilerine göre iki ülke aras›ndaki ticaret hacmi 2002 y›l›nda 51 milyon 833 bin dolar teflkil etti. 2003 y›l›nda ise 85 milyon 533 bin dolara kadar, yani %65 büyüdü. Bu e¤ilim, ortak ticaret hacminin 104.3 milyon dolara ulaflt›¤› 2004 y›l›nda da korundu. Tabloda da bariz bir flekilde görülece¤i üzere 1999 -2004 y›llar› boyunca Tacikistan ve Türkiye aras›ndaki ticaret hacmi 10 kattan fazla büyüdü (1999 y›l›nda 9.3 milyon dolar). Bunun yan›nda 2005 y›l›nda ticaret hacminde baz› azalmalar (94 milyon dolara kadar geriledi) oldu. Bu da Tacik alüminyumun„Ú Türkiye’ye yap›lan ihracat›n›n azalmas›yla ilgili. Türkiye ile Tacikistan aras›ndaki ekonomik ve ticari iflbirli¤i önemli bir büyüme potansiyeline sahip. Mesela Türk flirketlerinin tekstil sanayisi, tar›m ürünlerinin ifllenmesi, inflaat malzemelerinin üretimi ve inflaat ifllerinin organize edilmesi gibi imkânlar›n›n yeterince kullan›ld›¤› söylenemez. Bu ba¤lamda Tacikistan anayasas›n›n yabanc› yat›r›mc›lar için garanti verdi¤ini, yabanc› ifladamlar› için muafiyetler ve ayr›cal›klar tan›yan kanunlar›n›n oldu¤unu belirtmek gerek. Bütün bunlar, yat›r›m için uygun flartlar yarat›yor. Tacikistan’da ifl gücü çok ucuz, fabrikalar için - buna ortak kurulanlar da dahil - enerji fiyat› 1 kwat 1.03 sent. Türkiye’nin dünyada tekstil sektöründeki baflar›lar›yla ünlü oldu¤u s›r de¤il. Kendine yeten miktarda pamuk üreten Tacikistan’da, Güney Kore ile (Kabul Tekstayls), ‹talya ile (Jinvoni), ABD ile (Sano) ba-

flar›l› bir flekilde çal›flan ortak tekstil fabrikalar› var. Bu firmalar›n ürünleri sadece Tacikistan’da de¤il, di¤er ülkelerde de talep ediliyor. Ayn› fley tar›m ürünleri ifllenmesi, inflaatta ve sanayide de görülüyor. Bizim bu sektörlerdeki en büyük tecrübeye sahip Türkiye ile ortak iflletmelerimiz yok. Burada e¤er bugün Koreliler, ‹talyanlar, Amerikal›lar çal›fl›yorsa, Türk ifladamlar›n›n buraya gelmesini engelleyen ne? Sorusu ortaya ç›k›yor. Bu durumun bafll›ca sebeplerinden biri, yeterince bilgilendirilmemek ve uygun iletiflim ba¤lant›lar›n›n eksikli¤idir. Onun için elçili¤imiz; Tacikistan ve Tacikistan’daki durum, yat›r›m yapma flartlar› ve ifl organizesi hakk›nda Türk ifl çevrelerine daha yo¤un bilgi da¤›l›m›na yönelik tedbirler al›yor. Sonuç olarak Türk – Tacik iflbirli¤inin gelecekteki geliflimi için birçok perspektif ve gerçekçi imkânlar›n oldu¤unu belirtmek mümkün. Her fleyden önce ekonomi ve ticari iliflkilerin geniflletilmesi, ortak iflletmelerin aç›lmas› ve yat›r›m projelerine kat›lmak gibi imkânlar say›labilir. Sahip olunan imkânlar›n iki ülkenin ç›karlar›n› esas alan düflünce temelinde etkin bir flekilde kullan›lmas›, küresel ekonomi e¤ilimlerinin dikkate al›n›p ikili ekonomik iliflkilerin gelifltirilmesi için bütün mekanizmalar›n devreye sokulmas›, bu ekonomik iliflkileri uzun süreli bir stratejiye dönüfltürecektir. Ocak 2006 tarihinde Tacikistan Cumhurbaflkan› E.fi.Rahmonov’un ziyareti s›ras›nda kabul edilen “Uzun Süreli Ticari Ve Sanayi ‹flbirli¤i Program›” ve “‹flbirli¤i ve Ortakl›k Anlaflmas›” art›k gerçeklefltiriliyor ve bunlar böyle bir stratejinin sa¤lamlaflt›r›lmas› konusunda at›lan somut ad›mlard›r. n

toplum общество

Автор фотографий: Иван Александров Источник: НГ-религии Foto¤raflar: ‹van Aleksandrov Kaynak: NG Religii

Далекие близкие: молокане – «пьющие молоко» Сервет Сомунджуоглу Фотограф, писатель (Турция).

Uzaktaki yak›nlar›m›z, süt içici Molokanlar Servet Somuncuo¤lu Fotografç›, yazar (Türkiye).

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

общество toplum Делегаты съезда в Азербайджане Azerbaycan’da toplanan kurultay üyeleri birarada

Молокане – христиане, которые не ходят в церковь онфессия молокан, или духовных христиан, как они сами себя называют, возникла в среде русских крестьян во второй половине XVIII в. В противовес официальной Православной Церкви эта секта отвергает все церковные таинства, в ней отсутствует духовенство, а церковью считается собрание верующих, во время которого выборные наставники проводят богослужения. Из религиозных книг молокане почитают только Библию, которую ассоциируют с «духовным молоком», окормляющим человеческую душу. По другой версии, молоканами прозвали их православные священники за употребление молочной пищи во время постов. С годами общины молокан распространились по всей Европейской России. Власти преследовали молокан за отказ проходить военную службу, брать в руки оружие, что вынуждало их уезжать подальше, на новые земли. Так они оказались на Дальнем Востоке, в Южной Украине, а после присоединения Кавказа устремились туда, в места, где существовала религиозная толерантность. Вслед за молоканами туда отправились духоборы и хлысты – последние устраивали коллективные радения, во время которых доводили себя до экстаза, нанося друг другу удары скрученными полотенцами и двигаясь вокруг чана с водой. В 1991 г. было объявлено о возрождении Союза общин духовных христиан-молокан. Совет Союза молокан находится в Москве.

Kilisesiz H›ristiyanlar: Molokanlar

olokan mezhebi Rus köylüleri aras›nda 18. yüzy›lda ortaya ç›kt›. Resmî Ortodoks Kilisesinin aksine bu mezhep, kilisenin bütün s›rlar›n› reddeder. Bu mezhepte ruhban s›n›f› yok, kiliseye gitmek ise inananlar›n toplant›s› say›l›yor. Bu esnada seçilen din görevlileri ayini yönetirler.

Molokanlar dini kitaplardan sadece insan›n ruhunu besleyen “manevî süte” benzettikleri ‹ncil’i okurlar. Baflka bir versiyona göre, oruç zaman› süt ürünleri kulland›klar› için Ortodoks din adamlar› Molokanlar› böyle adland›rd›lar. Y›llar boyunca Molokan toplulu¤u bütün Rusya’n›n Avrupa topraklar›na yay›ld›. ‹ktidarlar, Molokanlar›, kendilerini uzaklara yeni yerlere gitmeye zorlad›¤› için askere gitmedikleri, ellerine silah almad›klar› için takip ettiler. Bunun sonucunda Molokanlar Uzakdo¤u ve Güney Ukrayna’ya yerlefltiler. Sovyetlere kat›lmas›ndan sonra dinsel hoflgörünün oldu¤u Kafkaslara gitmeye karar verdiler. Molokanlar›n arkas›ndan Kars’a Duhobor› ve Hl›st›lar da geldi. Hl›st›lar bükülmüfl havlularla birbirlerini döver ve su dolu bir f›ç›n›n etraf›nda dönerek toplu halde ayinler yaparlard›. 1991 y›l›nda H›ristiyan Molokan cemaatleri birli¤inin yeniden dirilifli ilan edildi. Molokanlar›n birlik kurulu Moskova’da bulunuyor.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

toplum общество

Старший пресвитер Союза духовных христиан-молокан России Тимофей Щетинкин Rusya Malakanlar Birli¤i dinî lideri Timofey fietinkin

ÓÎÓÍ‡ÌÂ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË, ‚ Ó·Î‡ÒÚË ä‡ðÒ, ÍÓÚÓð‡fl Ò 1878 ÔÓ 1918 „. Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â êÓÒÒËË. éÌË ÔðËÌÂÒÎË Ò˛‰‡ Ò ÒÓ·ÓÈ ÌÓ‚˚Â ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÌÂ‚Ë‰‡ÌÌ˚Â ÏÂÚÓ‰˚ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËfl, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡, ÔÓÒÂÎÂÌËfl. ÑÂðÂ‚ÌË, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚Â ËÏË, ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÒÚðÓ„ËÏ ÔÓðfl‰ÍÓÏ, ‚ ÍÓÌˆÂ Í‡Ê‰ÓÈ ÛÎËˆ˚ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ÛÒÚðÓÂÌ ÍÓÎÓ‰Âˆ. ÑÂðÂ‚ÌË ÒÓÒÚÓflÚ ËÁ ¯ËðÓÍËı Ô‡ð‡ÎÎÂÎ¸Ì˚ı ÛÎËˆ, ÍÓÚÓð˚Â ÔÂðÂÒÂÍ‡˛ÚÒfl ÔÓ‰ ÔðflÏ˚Ï Û„ÎÓÏ ·ÓÎÂÂ ÛÁÍËÏË ÛÎÓ˜Í‡ÏË. èÓÒÎÂ ÔðËÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl ä‡ðÒ‡ Í íÛðˆËË ÛÍÎ‡‰ ÊËÁÌË ÏÓÎÓÍ‡Ì ÓÒÚ‡ÎÒfl ÌÂËÁÏÂÌÌ˚Ï, Ë ÓÌË ÓÚÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛. ùÚÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎÓÒ¸ ‰Ó ÚÂı ÔÓð, ÔÓÍ‡ ÌÂ ‚ÒÚ‡Î‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÊÂÌËÚ¸·˚. ì ÏÓÎÓÍ‡Ì Á‡ÔðÂ˘ÂÌ˚ ·ð‡ÍË ÏÂÊ‰Û ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡ÏË ‰Ó ÒÂ‰¸ÏÓ„Ó ÍÓÎÂÌ‡. Ç 1961 „. ÊËÚÂÎË ÚðÂı ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÏÓÎÓÍ‡ÌÒÍËı ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸, ó‡ÍÏ‡Í, ó‡ÎÍ‡‚Ûð Ë üÎ˚Ì˜‡Ëð, ÔðËÌflÎË ðÂ¯ÂÌËÂ ÔÓÍËÌÛÚ¸ íÛðˆË˛. éÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÏÓÎÓÍ‡Ì Ì‡ ÔÓÂÁ‰Â ä‡ðÒ-í·ËÎËÒË ‚˚Âı‡ÎË ËÁ ÒÚð‡Ì˚. àı ÓÚ˙ÂÁ‰ ÌÂ

ÓÒÚ‡‚ËÎ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌËÍ‡ÍÓ„Ó ÒÎÂ‰‡ ‚ ËÒÚÓðËË, ÌÓ ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ÔÂðÂ‰‡˛ÚÒfl ÒÍ‡Á‡ÌËfl Ó ÏÓÎÓÍ‡Ì‡ı ‚ íÛðˆËË. äÂÌÂÌ É˛Ï˛¯ ËÁ ‰ÂðÂ‚ÌË ÑËÍÏÂÍÓÈ, ·ÎËÁ ä‡ðÒ‡, ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ: «ü ðÓ‰ËÎÒfl ‚ ÑËÍÏÂÌÍÓÂ. ÑÓ 20 ÎÂÚ ÊËÎ ‚ ä‡ðÒÂ. èÓÚÓÏ ‚˚Û˜ËÎÒfl Ì‡ Û˜ËÚÂÎfl. åÂÌfl Ì‡Ôð‡‚ËÎË ‚ ‰ÂðÂ‚Ì˛ àÒÏÂÚè‡¯‡, ÍÓÚÓð‡fl ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ ÅÛðÒ˚-ä‡ð‡‰Ê‡·Âfl. Ç Ì‡¯ÂÈ ‰ÂðÂ‚ÌÂ ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ ‚Î‡‰ÂÎË ÏÂÎ¸ÌËˆÂÈ. ó‡ÒÚË˜ÌÓ ÓÌË ÊËÎË ‚ Ò‡ÏÓÏ ä‡ðÒÂ. ëðÂ‰Ë ÌËı ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó ÁÛ·Ì˚ı ‚ð‡˜ÂÈ. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÎÓÍ‡Ì ÊËÎË ‚ ‰ÂðÂ‚Ìflı áÓıð‡Ô, ÄÚ˜ËÎ‡ð, ó‡ÎÍ‡‚Ûð. ÇÒÂ ÓÌË ÓÚÌÓÒËÎËÒ¸ Í ä‡ðÒÛ. ç‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ fl ÏÓ„Û ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸, ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÚðÛ‰ÓÎ˛·Ë‚˚È, ÔÓ‰‚ËÊÌ˚È, ÒÏÂÍ‡ÎËÒÚ˚È Ë ÔðÂ‰ÔðËËÏ˜Ë‚˚È Ì‡ðÓ‰, ÓÌË ıÓðÓ¯Ó ‚Î‡‰ÂÎË ðÂÏÂÒÎ‡ÏË. ëðÂ‰Ë ÌËı ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó ÏÂÎ¸ÌËÍÓ‚, ÍÛÁÌÂˆÓ‚ Ë ÍÓÌÂ‚Ó‰Ó‚. Ç Òð‡‚ÌÂÌËË Ò ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÏ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÓÌË ÓÚÎË˜‡ÎËÒ¸ ·ÓÎÂÂ ÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌÌ˚Ï Ë ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï Ó·ð‡ÁÓÏ ÊËÁÌË, ‚˚ÒÓÍËÏ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ÛðÓ‚ÌÂÏ. Ç ä‡ðÒÂ ÔÓ˜ÚË ÌÂÚ Ó‚Ó˘ÂÈ Ë ÙðÛÍÚÓ‚, ÌÓ fl ÒÎ˚¯‡Î, ˜ÚÓ ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ

olokanlar 1878’den 1918 y›l›na kadar Rusya’ya ba¤l› olan Kars’a da yerleflmifller. Böylece tar›mdaki ileri kültürlerini bu bölgeye tafl›rlar. Kars ve civar›nda o güne kadar hiç görülmeyen tar›m, yerleflim, konut kültürünü getirirler onlar. Kurduklar› köyler nizamidir ve her soka¤›n sonunda mutlaka su kuyusu bulunur. Köyler genellikle iki paralel cadde üzerinde diklemesine kesilen sokaklardan oluflur ve düzenlidir. Kars’›n Cumhuriyet Türkiye’sinin topra¤› olmas›yla birlikte bu düzende pek de¤ifliklik olmaz ve Molokanlar Rusya’ya geri dönmek istemezler. Ta ki, önlerine evlilik engeli ç›kana kadar. Kendi aralar›ndaki yedi göbek evlilik yasa¤›na uyduklar›ndan nesilleri tehlikeye girdi. Onlar da Kars’ta kald›klar› son üç köy olan Çakmak, Çalkavur ve Yal›nçay›r köylerinden göç etme karar› alarak 1961 y›l›nda ve y›l›n aral›k ay›nda Kars-Tiflis trenine binen befl bin Molokan Türkiye’den ayr›ld›lar. Onlar›n gidifli tarihte bir dipnot bile olmad› ama arkalar›nda b›rakt›klar› yüre¤i

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

общество toplum

Московская община молокан во время одного из собраний Moskova’daki Molokanlar toplant›lar›ndan birinde birarada

ËÁ ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸ áÓıð‡Ô Ë ÄÚ˜ËÎ‡ð ‚˚ð‡˘Ë‚‡ÎË ð‡ÁÌ˚Â Ó‚Ó˘Ë Ë ÙðÛÍÚ˚ Ë ÔÓÚÓÏ ÔðÓ‰‡‚‡ÎË Ëı ‚ ä‡ðÒÂ. ü ·˚Î ÁÌ‡ÍÓÏ Ò ÌÂÍÓÚÓð˚ÏË ËÁ ÌËı. åÓÈ ÓÚÂˆ ·˚Î ÍÛÁÌÂˆÓÏ. éÌË ËÌÓ„‰‡ ÔðËıÓ‰ËÎË Í ÓÚˆÛ, ÍÓ„‰‡ ÔÓfl‚ÎflÎ‡Ò¸ ÌÛÊ‰‡. éÚÂˆ ·ÎËÁÍÓ Ó·˘‡ÎÒfl Ò ÏÂÎ¸ÌËÍÓÏ ‰fl‰ÂÈ ëÚÂÔ‡ÌÓÏ. è‡Ô‡ Á‡‚‡ðË‚‡Î Ì‡ Ó„ÌÂ ˜‡È, Ë ÓÌË ·ÂÒÂ‰Ó‚‡ÎË, ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ ÔÓÚfl„Ë‚‡fl ËÁ ÍðÛÊÂÍ ‡ðÓÏ‡ÚÌ˚È Ì‡ÔËÚÓÍ. àÌÓ„‰‡ fl ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl ÌÂ‚ÓÎ¸Ì˚Ï ÒÎÛ¯‡ÚÂÎÂÏ Ëı ð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚. äÓ„‰‡ Ï˚ ÔðË‚ÓÁËÎË Ì‡ ÏÂÎ¸ÌËˆÛ Ô¯ÂÌËˆÛ, ‰fl‰fl ëÚÂÔ‡Ì ÎË˜ÌÓ Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ÔÓÏÓÎÓÏ Ë ÒÚ‡ð‡ÎÒfl, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÎÛ˜ËÎ‡Ò¸ ıÓðÓ¯‡fl ÏÛÍ‡». Ö˘Â Ó‰ÌÓÈ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÒÚ¸˛ ä‡ðÒ‡ ·˚Î Ç‡ÒËÎ¸ ÑÂÌËÒÂÌÍÓ. ÇÏÂÒÚÂ ÒÓ ÒÚ‡ð¯ËÏ ·ð‡ÚÓÏ íðÓÙËÏÓÏ Ç‡ÒËÎ¸ ‰ÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ‚ ä‡ðÒÂ ÒÚÓÏ‡ÚÓÎÓ„ËÂÈ. ÇÓÚ ˜ÚÓ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ì‡Ï Ò‡Ï Ç‡ÒËÎ¸, ÒÂÈ˜‡Ò ÊË‚Û˘ËÈ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ: «Ç 1961 „Ó‰Û ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÎÓÍ‡Ì ÛÂı‡ÎË ËÁ íÛðˆËË. ü ÚÓ„‰‡ Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl ‚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ëÚ‡Ï·ÛÎÂ. á‡·ÓÎÂÎ‡ ÊÂÌ‡. àÁ-Á‡ ÂÂ ·ÓÎÂÁÌË Ì‡Ï ÔðË¯ÎÓÒ¸ ÛÂı‡Ú¸ ËÁ ä‡ðÒ‡. äÓ„‰‡ Ï˚ ‚ÂðÌÛÎËÒ¸, ÌËÍÓ„Ó ÌÂ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸. åË„ð‡ˆËfl Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ð‡Ì¸¯Â... ä‡Ê‰˚È „Ó‰ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÂÏÂÈ ÛÂÁÊ‡ÎË ‚ êÓÒÒË˛. å˚ ÔðÓ·˚ÎË ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ÓÍÓÎÓ ÏÂÒflˆ‡. ì Ì‡Ò ·˚Î ÔÛÒÚÓÈ ‰ÓÏ, ËÁ ‰ÂðÂ‚ÌË Î˛‰Ë ÔðËÂÁÊ‡ÎË Í Ì‡Ï, „ÓÚÓ‚ËÎËÒ¸ Í ÓÚ˙ÂÁ‰Û. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ ËÁ ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸ ÄÚ˜ËÎ‡ð, üÎ˚Ì˜‡Ëð Ë ó‡ÎÍ‡‚Ûð ÔÓÍËÌÛÎË íÛðˆË˛. åÓÎÓÍ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÌÂÓ·˚˜Ì˚È Ì‡ðÓ‰. éÚÂˆ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡Î ÏÌÂ, ˜ÚÓ ÒðÂ‰Ë ÌËı ·˚ÚÛÂÚ ÓÍÓÎÓ 300 ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ. çÂ ÁÌ‡˛, Í‡Í ˝ÚÓ Ó·˙flÒÌËÚ¸. éÚÂˆ „Ó‚ÓðËÎ, ˜ÚÓ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÌËı Ì‡ÔÓÎÌflÎË ‚Ó‰ÓÈ ·Ó˜ÍÛ, ÔÓÚÓÏ ·ð‡ÎË ‚ ðÛÍË ıÎ˚ÒÚ Ë ÔÓ‚Ó‰fl ËÏ ÔÓ ‚Ó‰Â, ÔðË„Ó‚‡ðË‚‡ÎË: «å˚ Ë˘ÂÏ Ò‚ÓÂ„Ó ÅÓ„‡!». åÓÎÓÍ‡ÌÂ, ÍÓÚÓð˚Â ‚Î‡‰ÂÎË ‚ÒÂÏË ÏÂÎ¸ÌËˆ‡ÏË ‚ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË, ÔðËÌflÎË ðÂ¯ÂÌËÂ ‚ÂðÌÛÚ¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛. Ç ÔÓÒÂÎÍÂ çÓ‚ÓÍÛÏÒÍËÈ

yan›k hikayeler y›llarca dilden dile anlat›ld›. Kars Dikmeköy do¤umlu Kenan Gümüfl flunlar› söylüyordu: “Ben Kars Dikmeköy do¤umluyum. 20 yafl›ma kadar Kars’ta yaflad›m. Daha sonra ö¤retmen olarak Bursa-Karacabey ‹smetpafla köyüne tayin oldum ama Kars’la iliflkilerim hep devam etti. Yaz tatillerinde sürekli Kars’a gittim. Molokanlar› çocuklu¤umdan beri bilirim. Köyümüzde de¤irmen çal›flt›r›rlard›. Bir k›sm› Kars merkezde oturur, diflçilik yaparlard›. Ço¤unlu¤u Kars merkeze ba¤l›, Zöhrap, Atç›lar, Çalkavur köylerinde yaflarlard›. An›msad›¤›m kadar›yla çal›flkan, becerikli ve üretken, zanaatkâr insanlard›. Genelde de¤irmencilik, demircilik ve cins at yetifltiricili¤i yaparlard›. Çevre köylere göre daha kültürlü, daha üst düzey ve medeni bir yaflam tarzlar› vard›. Kars’ta sebze ve meyve pek yetiflmemesine ra¤men, Zöhrap ve Atç›lar Köyü’nden çeflit çeflit meyve ve sebze yetifltirip Kars’ta satt›klar›n› duyard›m.

toplum общество

ëÚ‡‚ðÓÔÓÎ¸ÒÍÓ„Ó Íð‡fl ÏÌÂ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸ ‚ÒÚðÂÚËÚ¸Òfl Ò çËÍÓÎ‡ÂÏ çËÍÓÎ‡Â‚Ë˜ÂÏ íÂðÁË, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ ËÌËˆË‡ÚÓðÓ‚ ÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ÏÓÎÓÍ‡Ì ‚ êÓÒÒË˛. «ü ÊËÎ ‚ ð‡ÈÓÌÂ ÅÂ·ÂÍ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ. èðÓ¯ÎÓ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ, Í‡Í Ï˚ ÔÓÍËÌÛÎË ä‡ðÒ. é‰Ì‡Ê‰˚ fl ÔÓ¯ÂÎ ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÂ ÍÓÌÒÛÎ¸ÒÚ‚Ó, Ë Ú‡Í Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÛÚ¸ Ì‡ ðÓ‰ËÌÛ. ç‡Ï ÒÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÔÓÏÓ„ÛÚ ‚ÂðÌÛÚ¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛ Ë ÒÓÁ‰‡‰ÛÚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl Ó·ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ Ú‡Ï. ü ÔÓÂı‡Î ‚ ä‡ðÒ Ë ð‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ó· ˝ÚÓÏ. é íÛðˆËË ÏÓÊÌÓ ÏÌÓ„Ó ÒÍ‡Á‡Ú¸ ıÓðÓ¯Â„Ó. àÁ-Á‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÔÓðfl‰Ó˜Ì˚ı Î˛‰ÂÈ ÌÂÎÂÔÓ Ó·‚ËÌflÚ¸ ‚Ò˛ ÒÚð‡ÌÛ. ÇÒÂ-Ú‡ÍË íÛðˆËfl Ì‡Ò ÔðË˛ÚËÎ‡. çÓ Ï˚ ÔðÓÒÚÓ ðÂ¯ËÎË ‚ÂðÌÛÚ¸Òfl Ì‡ Ò‚Ó˛ ÁÂÏÎ˛, Í Ò‚ÓÂÏÛ Ì‡ðÓ‰Û. Ç êÓÒÒË˛ Ì‡Ò Û‚ÂÁ ÔÓÂÁ‰ ä‡ðÒí·ËÎËÒË. éÍÓÎÓ 4 Ú˚Ò. ÏÓÎÓÍ‡Ì ‚ÂðÌÛÎÓÒ¸ ‚ êÓÒÒË˛. å˚ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ ‚ ÔÓÒÂÎÍ‡ı çÓ‚ÓÍÛÏÒÍËÈ, äÛÏÒÍ‡fl ÑÓÎËÌ‡, ‚ „ÓðÓ‰‡ı ÄðÁ„Ëð Ë ÄÒÚð‡ı‡Ì¸ Ë Ëı ÓÍðÂÒÚÌÓÒÚflı. Ç ÔÂð‚˚Â „Ó‰˚ Û Ì‡Ò ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó ÚðÛ‰ÌÓÒÚÂÈ, ÌÓ ÔÓÚÓÏ Ï˚ ÔðË‚˚ÍÎË. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ï˚ ÓÒ‚ÓËÎËÒ¸, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÔÓÁ‚ÓÎflÎË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË. í‡Í Ë ÊË‚ÂÏ...» ëÚð‡ÌÌ‡fl ÒÛ‰¸·‡... ëÚÓËÚ „ÎÛ·ÊÂ ÍÓÔÌÛÚ¸, Ë ÍÚÓ ÁÌ‡ÂÚ, ÍÛ‰‡ ÔðË‚Â‰ÂÚ Ì‡Ò ÌËÚ¸ ËÒÚÓðËË. èðÓ˜ÂðÚËÚ¸ ˜ÂÚÍËÂ „ð‡ÌËˆ˚ ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË Ë ÚÂððËÚÓðËflÏË, Ì‡ ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÊË‚ÂÏ, ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ÒÂ Ï˚ ÒÎÓ‚ÌÓ Ó‰Ì‡ ·ÓÎ¸¯‡fl ÒÂÏ¸fl... à Ì‡¯Ë ·ð‡ÚÒÍËÂ ˜Û‚ÒÚ‚‡ ÏÓ„ÛÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÛÍðÂÔÎflÚ¸Òfl. éÌË – ÚÂÔÂð¸ Ì‡¯Ë «‰‡ÎÂÍËÂ» ·ÎËÁÍËÂ, ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ Á‡·Û‰ÂÏ, ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ‰ðÛ„Ó„Ó flÁ˚Í‡ Ë ‰ðÛ„ÓÈ ‚Âð˚... n

su ben o s›ralar ‹stanbul’dayd›m. Eflim yine rahats›zlanm›flt›. Onun hastal›¤› sebebiyle ayr›yd›m Kars’tan. Geri döndü¤ümüzde hiç kimseyi bulamad›k. Asl›nda göç bafllam›flt›, yavafl yavafl, y›ldan y›la gidiyorlard› Rusya’ya. Bir aile, iki aile falan yani. Biz bir ay falan kalm›flt›k ‹stanbul’da. Bizim bir bofl evimiz vard› ve onlar köyden buraya yerleflmifllerdi, gitme haz›rl›klar› yap›l›yordu yani. Atç›lar, Yal›nçay›r ve Çalkavur köylerinin halk› olan Molokanlar böyle ayr›ld›lar Türkiye’den.

Onlar› mavi ispirto al›rken görürdüm. Ne yapacaklar›n› sordu¤umda alkol yerine tükettiklerini ö¤rendim. ‹çlerinde benim bizzat tan›d›klar›m oldu. Babam demirci ustas›yd›. Babama baz› araç ve gereç yapt›rmak için gelirlerdi. De¤irmen iflleten ‹stipan Amca’n›n babamla aras› çok iyiydi. Babam körükte çay demlerdi, sohbet ederek içerlerdi. Ben onlar›n sohbetlerine kulak verirdim. De¤irmene bu¤day götürdü¤ümüzde, babamla olan dostlu¤undan dolay›, bizim bu¤day›m›zla bizzat kendisi ilgilenir ve en güzel unu yapmak için gayret gösterirdi…” Kars’›n unutulmayan simalar›ndan biri de Vasil Denisenko’dur. A¤abeyi Trofim Denisenko ile Kars’ta çok uzun y›llar diflçilik yapan Vasil art›k ‹stanbul’da yafl›yor ve yapt›¤›m›z görüflmede bize anlatt›klar›ndan bir k›sm› flöyle: “Molokanlar 1961 y›l› sonunda büyük göçle gittiler. Daha do¤ru-

Molokanlar çok enteresan bir millettir. Bunlar›n dinleri, babam›n söyledi¤ine göre, çok çeflitliymifl. 308 çeflidi varm›fl. Yani bunu nas›l anlatmak lâz›m bilmiyorum ama yine babam›n anlatt›¤›na göre, bir k›sm› ortaya bir f›ç› koyar ve bu f›ç›y› suyla doldururlarm›fl. Sonra ellerine ald›klar› kamç›larla f›ç›daki suyu kamç›lamaya bafllayarak ‘Biz kendi Allah’›m›z› ar›yoruz’ derlermifl…” Kars ve civar›nda yaflad›klar› süre içinde Do¤u Anadolu’daki bütün de¤irmenleri iflleten Molokanlar göç karar› alarak Rusya’ya gittiler. Göç karar›na sebep olan ‹vano¤lu Nikolay Terzi (Nikolay ‹vanoviç) ile Rusya’da Novakumsky köyünde karfl›laflmam çok ilginç oldu. “‹stanbul Bebek’te yafl›yordum. Kars’tan göç edeli birkaç y›l olmufltu. Bir gün Sovyet Konsoloslu¤u’na gittim ve göç ifli böyle bafllad›. Rusya’ya dönebilece¤imizi ve bize imkanlar tan›yacaklar›n› söylediler. Kars’a giderek anlatt›m bunlar›. Belki söyleyecek çok söz var ama biz Türkiye’nin ekme¤ini yedik. Birkaç kifli yüzünden bütün bir ülkeye kötü diyemem. Sözün k›sas›, kendi milletimize, kendi topra¤›m›za dönmek istedik. Biz göçe ‹stanbul’dan kat›ld›k. Kars-Tiflis treni ile geldik Rusya’ya. Yaklafl›k dört bin Molokan bu göçle Rusya’ya geri döndü. Novakumski, Kumskaya Dalina, Arzgir, Astrahan ve civar köylere yerlefltik. ‹lk y›llar›m›z zor geçti ama daha sonra al›flt›k. Kendi düzenimizi flartlar elverdi¤ince kurduk. Yaflay›p gidiyoruz...” Onlar›nki, bir garip hikâye. Pefline düflülse kim bilir nerelere var›l›r, nerelerden geri dönülür. Yaflad›¤›m›z co¤rafyada s›n›rlar›, kesin ve keskin hatlarla çizmek hiçbir zaman mümkün de¤ildi ve mümkün olmayacak. Çünkü bu co¤rafyan›n bütün insanlar› birbirine akraba gibi ve bu akrabal›k daha da artacak. Onlar bizim uzaklardaki yak›nlar›m›z ve birbirimizi hep hat›rlayaca¤›z, inançlar›, dinleri, dilleri ne olursa olsun… n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

Узбекистан: 15 лет независимости Эркам Туфан Айтав Генеральный секретарь Платформы Диалог Евразия

Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. y›l›n› kutluyor Erkam Tufan Aytav

Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri (Türkiye).

˝ÚÓÏ „Ó‰Û ËÒÔÓÎÌflÂÚÒfl 15 ÎÂÚ ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. á‡ ˝ÚÓÚ ÔÓ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ÏÂðÍ‡Ï ÍÓðÓÚÍËÈ ÔÂðËÓ‰ ÒÚð‡Ì‡ ÔðÓ¯Î‡ Ó„ðÓÏÌ˚È ÔÛÚ¸. Å˚Î Á‡ÎÓÊÂÌ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÓÌÌÓ-Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ ‰Îfl ÔÓÒÚðÓÂÌËfl Ôð‡‚Ó‚Ó„Ó Ò‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌ‡ ÒÚð‡ÚÂ„Ëfl ð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚. èÓÒÚÂÔÂÌÌ˚È ÔÂðÂıÓ‰ Í ð˚ÌÓ˜ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ÔðË ˝ÚÓÏ

100

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒËÎ¸ÌÓÈ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË, Ú.Â. ˝‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌ˚È ÔÛÚ¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl, ÓÔËð‡˛˘ËÈÒfl Ì‡ ÔðËÌˆËÔ «ÌÂ ð‡ÁðÛ¯‡Ú¸ ÒÚ‡ð˚È ‰ÓÏ, ÌÂ ÔÓÒÚðÓË‚ ÌÓ‚Ó„Ó», ÒÚ‡ÎË ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏË ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ë ÔÂð‚˚ı ‰ÌÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÔðËÓðËÚÂÚÓÏ ÔÓÎËÚËÍË ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡ àÒÎ‡Ï‡ ä‡ðËÏÓ‚‡ ÒÚ‡Î‡ Á‡·ÓÚ‡ Ó· ËÌÚÂðÂÒ‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ó ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË ‚ÒÂı ÒÙÂð Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÒÚ‡Î Ì‡ ÔÛÚ¸ ð‡Á‚ËÚËfl ÔÓ

u y›l Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. y›l›n› kutluyor. Tarihsel olarak bu k›sa zaman diliminde ülke büyük bir yol kat etti. Hukuk ilkelerine uyan laik bir devlet, sivil bir toplumun kurulmas› için anayasal temel at›ld› ve ülkenin geliflmesi için strateji belirlendi.

Pazar ekonomisine tedrici geçifl ve bununla birlikte güçlü bir sosyal politikan›n varl›¤›, yani “yeni evi yapmadan eski evi

siyaset политика

В годы независимости благодаря решительной и последовательной политике президента И.А.Каримова было глубоко изучено и восстановлено богатое духовное наследие предков, внесших достойный вклад в развитие мировой культуры, науки и религии. Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’un ba¤›ms›zl›k y›llar›nda kararl› ve mant›kl› politikalar› sayesinde dünya kültürüne, bilime ve dine de¤erli katk›lar yapan atalar›n zengin manevi miras› derin bir flekilde ö¤renildi ve yeniden kazan›ld›. y›kma” prensibine dayanan ulusal geliflmenin evrimsel yolu devlet faaliyetlerinde takip edilen yol oldu. Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’un Özbekistan’›n ba¤›ms›zl›¤›n›n ilk günlerinden beri takip etti¤i öncelikler, insan ç›karlar›n› gözetmek ve toplumun bütün çevrelerinin demokratiklefltirilmesi oldu. Özbekistan, bütün dünyada kabul gören ve Milli Dirilifl Kontsepti’nin ayr›lmaz parças› olan “Özbek Modeli” prensiplerine göre geliflme yoluna girdi. Ba¤›ms›z geliflme temelinin befl prensibini kurarak, buna dayal› reformlar gerçeklefltirildi ve hâlâ da gerçeklefltirilmeye devam ediyor. “Güçlü devletten güçlü bir sivil topluma”, ba¤›ms›z Özbekistan stratejisinin teorik temelini oluflturur. Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’un ba¤›ms›zl›k y›llar›nda kararl› ve mant›kl› politikalar› sayesinde dünya kültürüne, bilime ve dine de¤erli katk›lar yapan atalar›n zengin manevi miras› derin bir flekilde ö¤renildi ve yeniden kazan›ld›. Ulusal dirilifle özel dikkat gösterildi. “Toplumsal Düflünce” Araflt›rma Merkezi’nin yapt›¤› kamuoyu araflt›rmas› ve karfl›laflt›rmal› sonuçlar› Özbek toplum hayat›n›n her sahas›nda gerçeklefltirilen reformlar›n gidifli hakk›nda olumlu gö-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

101

политика siyaset

ÔðËÁÌ‡ÌÌ˚Ï ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ÔðËÌˆËÔ‡Ï «ÛÁ·ÂÍÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎË» ð‡Á‚ËÚËfl Í‡Í ÌÂÓÚ˙ÂÏÎÂÏÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË ÒÚð‡ÚÂ„ËË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl. èflÚ¸ ÔðËÌˆËÔÓ‚ ÒÓÁ‰‡ÎË ÓÒÌÓ‚Û ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl, Ì‡ Ëı ·‡ÁÂ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÎËÒ¸ Ë ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl ðÂÙÓðÏ˚. íÂÓðÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ·‡ÁÓÈ ‰Îfl ÒÚð‡ÚÂ„ËË ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÒÚ‡Î ÚÂÁËÒ: «éÚ ÒËÎ¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Í ÒËÎ¸ÌÓÏÛ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û». Ç „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ·Î‡„Ó‰‡ðfl ðÂ¯ËÚÂÎ¸ÌÓÈ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡ à.Ä.ä‡ðËÏÓ‚‡ ·˚ÎÓ „ÎÛ·ÓÍÓ ËÁÛ˜ÂÌÓ Ë ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ·Ó„‡ÚÓÂ ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ÔðÂ‰ÍÓ‚, ‚ÌÂÒ¯Ëı ‰ÓÒÚÓÈÌ˚È ‚ÍÎ‡‰ ‚ ð‡Á‚ËÚËÂ ÏËðÓ‚ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ÛÍË Ë ðÂÎË„ËË. éÒÓ·ÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Û‰ÂÎÂÌÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏÛ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌË˛. ëÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÓÔðÓÒ˚ ÊËÚÂÎÂÈ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚Â ñÂÌÚðÓÏ ËÁÛ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl «àÊÚËÏÓËÈ ÙËÍð», Ë Òð‡‚ÌÂÌËÂ Ëı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú Ó ðÓÒÚÂ ÔÓÁËÚË‚Ì˚ı ÓˆÂÌÓÍ „ð‡Ê‰‡Ì‡ÏË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ıÓ‰‡ ðÂÙÓðÏ, ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ı ÊËÁÌË ÛÁ·ÂÍÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë‡Ï˚Ï „Î‡‚Ì˚Ï ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÏ ‚ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡ÂÚ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌËÂ ÏËð‡ Ë ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË ‚ ÒÚð‡ÌÂ, ÌÂ‰ÓÔÛ˘ÂÌËÂ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı, ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. Ç ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl ÔðÓˆÂÒÒ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl Ì‡ ÔÛÚË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÇÔÂð‚˚Â ‚ ËÒÚÓðËË ÒÚð‡Ì˚ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì Ë ÔðËÒÚÛÔËÎ Í ð‡·ÓÚÂ ‰‚ÛıÔ‡Î‡ÚÌ˚È Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ, ÒÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ ëÂÌ‡Ú‡ Ë á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ Ô‡Î‡Ú˚ éÎËÈ å‡ÊÎËÒ‡. èðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ·˚ÎË ÔðËÌflÚ˚ ÛÍ‡Á˚ «é· ÓÚÏÂÌÂ ÒÏÂðÚÌÓÈ Í‡ÁÌË ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍÂ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì» Ë «é ÔÂðÂ‰‡˜Â ÒÛ‰‡Ï Ôð‡‚‡ ‚˚‰‡˜Ë Ò‡ÌÍˆËË Ì‡ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ÔÓ‰ ÒÚð‡ÊÛ». êÂÙÓðÏ˚ ‚ ÒÛ‰Â·ÌÓ-Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl Óð„‡ÌË˜ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚð‡ÌÂ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ, „Î‡‚Ì‡fl ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓð˚ı – ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ Í‡Ê‰Ó„Ó „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ë ‚ÒÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÒÚðÓfl˘Â„Ó ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÂ Ôð‡‚Ó‚ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó. ç‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ ÒÛ‰Â·ÌÓÈ ðÂÙÓðÏ˚ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌ˚È ÔðÓˆÂÒÒÛ‡Î¸Ì˚È ÔÓðfl‰ÓÍ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËfl ‰ÂÎ ‚ ÒÛ‰‡ı, ·ÓÎÂÂ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÓÚ·Óð‡ Ë ð‡ÒÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ÒÛ‰ÂÈÒÍËı Í‡‰ðÓ‚ Ë Ì‡ÍÓÌÂˆ ð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÒÛ‰Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡. ùÚÓ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÂ „‡ð‡ÌÚËË ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈ Á‡˘ËÚ˚ Ôð‡‚ Ë ËÌÚÂðÂÒÓ‚ „ð‡Ê‰‡Ì.

102

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

é‰Ì‡ ËÁ ˆÂÎÂÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒÚð‡ÚÂ„ËË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, „‰Â ÔðÓÊË‚‡ÂÚ ÔÓ˜ÚË ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl 60ÏËÎÎËÓÌÌÓÈ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, – ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔÓÎËÚËÍË, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÓÈ Ì‡ ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂ ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ë ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Í‡Í ÒÓ ÒÚð‡Ì‡ÏË-ÒÓÒÂ‰flÏË, Ú‡Í Ë Ò ÏËðÓ‚˚ÏË ˆÂÌÚð‡ÏË ÒËÎ˚, Ë„ð‡˛˘ËÏË ÍÎ˛˜Â‚Û˛ ðÓÎ¸ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ Ë ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ.

Возрастает значение внешней политики ÑËÌ‡ÏË˜ÌÓ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ò „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ÄÁË‡ÚÒÍÓ-

rüfllerin artt›¤›n› gösteriyor. Ankete kat›lanlar›n büyük ço¤unlu¤u, ba¤›ms›zl›k y›llar›ndaki en büyük baflar›n›n ülkede bar›fl ve istikrar›n korunmas› ve kuvvetlendirilmesi, sosyopolitik, halklar aras› ve dinler aras› ihtilaflara imkân verilmemesi olarak düflünüyor. Özbekistan’da demokratik bir toplum kurulmas› amac›yla yap›lan reformlar devam ediyor. Ülke tarihinde ilk defa senato ve yasama meclisinden oluflan iki meclisli “Ol›y Maclis” kuruldu ve ifle bafllad›. Cumhurbaflkan› taraf›ndan “Özbekistan’da idam cezas›n›n kald›r›lmas›” ve “mahkemelere tutuklama hakk› veren” kanunlar kabul edildi. Hukuk ve yarg› sis-

siyaset политика

teminde yap›lan reformlar, bafll›ca hedefi demokratik ve hukuk devleti kurmak olan Özbekistan’›n her vatandafl›n›n ve bütün toplumumuzun refah› ve ülkede gerçeklefltirilen de¤iflikliklerin organik bir parças›d›r. Yarg› reformunda al›nan mesafe de¤erlendirildi¤inde “yarg› mensuplar›n›n seçimi ve atanmas›” sistemi daha etkili, yarg› sürecine kat›lanlar›n eflitli¤i ve nihayet mahkemelerde mükemmel bir yarg› süresi kanuna uygun olarak iflliyor. Bütün bunlar vatandafl›n hak ve menfaatlerini etkili savunmak için bir garantidir. 60 milyonluk nüfusuyla Merkezi Asya nüfusunun nerdeyse yar›s›n›n yaflad›¤› Özbekistan’›n d›fl politika stratejisinin hedeflerinden biri, komflular› ve uluslararas› politika ve ekonomide anahtar rol oynayan uluslararas› güç merkezleri ile dost ve yap›c› iliflkilere yönelik politikan›n desteklenmesidir.

D›fl politikaya etki art›yor

Özbekistan’›n Asya – Pasifik Okyanusu bölgesi, Güneydo¤u Asya ve Güney Asya ülkeleri ile iliflkileri dinamik ve devaml›l›k esas›na uygun bir flekilde gelifliyor. Ülkenin dünya sahnesindeki nüfuzu, d›fl politikadaki aktifli¤i, bölgesel ve uluslararas› kurulufllardaki rolü devaml› büyüdü. Özbekistan BM, fianghay ‹flbirli¤i Örgütü, ‹slam Konferans› Teflkilat› ve Avrasya Ekonomi Toplulu¤u gibi uluslararas› kurulufllara aktif bir flekilde kat›lmakta. fianghay ‹flbirli¤i Teflkilat›’n›n faaliyetlerine kat›lmas›, Özbekistan d›fl politikas›n›n önemli yönlerinden biridir.

íËıÓÓÍÂ‡ÌÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, û„ÓÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ë ûÊÌÓÈ ÄÁËË. çÂÛÍÎÓÌÌÓ ‚ÓÁð‡ÒÚ‡˛Ú ‡‚ÚÓðËÚÂÚ ÒÚð‡Ì˚ Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ, ÂÂ ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë ðÓÎ¸ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Ë ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflı. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔðËÌËÏ‡ÂÚ ‡ÍÚË‚ÌÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ðfl‰Â ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ: ééç, éàä, òéë Ë Ö‚ðÄÁùë. ì˜‡ÒÚËÂ ‚ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈ éð„‡ÌËÁ‡ˆËË ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎÓ Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. ÇÒÚÛÔÎÂÌËÂ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ‚ Ö‚ðÄÁùë ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ðÂ„ËÓÌ‡ Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ð‡Áð‡·ÓÚÍË Ë ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ÍðÛÔÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ Ú‡ÍËı

ÒÙÂð‡ı, Í‡Í Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚Â ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËË, ˝ÌÂð„ÂÚËÍ‡, ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl ÚÓð„Ó‚Îfl Ë ‰ðÛ„ËÂ, Ú.Í. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ó„ðÓÏÌ˚Ï ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ ‚ ÎÂ„ÍÓÈ Ë ÚflÊÂÎÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ÚÓð„Ó‚ÎÂ, ÒÙÂðÂ Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl Ë Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡, ÒÂÎ¸ÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â, ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·Î‡ÒÚflı. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔðÓ‚Ó‰ËÚ «ÔÓÎËÚËÍÛ ÓÚÍð˚Ú˚ı ‰‚ÂðÂÈ», ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ ‚ÒÂÏ ÒÚð‡Ì‡Ï ‡ÍÚË‚ÌÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡Ú¸ Ì‡ ÔðËÌˆËÔ‡ı ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÌÓÈ ‚˚„Ó‰˚ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡Ú¸ ÓÚÍð˚Ú˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰Îfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡. é·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ‰Îfl ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚÓðÓ‚, fl‚Îfl˛ÚÒfl

Özbekistan’›n Avrasya Ekonomik Toplulu¤u’na girmesi; ulafl›m, enerji, uluslararas› ticaret ve di¤er önemli projelerin haz›rlanmas› ve gerçeklefltirilmesi ba¤lam›nda bölge ülkeleri için büyük öneme sahip. Çünkü Özbekistan hafif ve a¤›r sanayide, ticarette, transit, hizmet, tar›m, enerji, ulafl›m ve di¤er alanlarda muazzam bir potansiyele sahip. Özbekistan “aç›k kap›lar politikas›”n› yürütüyor ve bütün ülkelerle eflit hakka ve karfl›l›kl› ç›kar prensiplerine dayanan, devaml› diyalo¤u destekleyen bir iflbirli¤i öneriyor. Özbekistan’da sa¤lanan toplumsal ve politik istikrar, yabanc› yat›r›mc›lar için sa¤lanan uygun flartlar gelecekteki ekonomik geliflmenin teminat›d›r. Bugün

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

103

политика siyaset

Теоретической базой для стратегии независимого Узбекистана стал тезис: «От сильного государства к сильному гражданскому обществу». “Güçlü devletten güçlü bir sivil topluma”, ba¤›ms›z Özbekistan stratejisinin teorik temelini oluflturur. Á‡ÎÓ„ÓÏ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂ ÔðËÌflÚÓ Ë ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ ·ÓÎÂÂ 75 ÌÓðÏ‡ÚË‚Ì˚ı ‡ÍÚÓ‚ ÔÓ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌË˛ Î¸„ÓÚ Ë ÔðÂÙÂðÂÌˆËÈ Ò ˆÂÎ¸˛ ÔðË‚ÎÂ˜ÂÌËfl ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ. éÌË ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÌ‚ÂÒÚÓðÛ ‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ı ÔðË‚‡ÚËÁ‡ˆËË Ë ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ. Ç ˝ÚÓÏ ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ Ó·˘ËÈ Ó·˙ÂÏ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Á‡ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÔðÂ‚˚ÒËÎ 16 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ëÂ„Ó‰Ìfl ÏÓÊÌÓ Ò ÔÓÎÌÓÈ Û‚ÂðÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÍÓÌÒÚ‡ÚËðÓ‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÔÓÒÎÂ Ó·ðÂÚÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡ Ë ÔðÓ‚Â‰ÂÌËfl ıÓðÓ¯Ó Ò·‡Î‡ÌÒËðÓ‚‡ÌÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Á‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍË ÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ‰ÓÒÚË„ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ı Ì‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ Ë Á‡ÌflÎ ‰ÓÒÚÓÈÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ÏËðÓ‚ÓÏ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Â. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ðÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÎ‡ ÁÂðÌÓ‚Û˛ Ë ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÛ˛ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸, Ì‡ÏÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÒ Ó·˙ÂÏ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ·˚ÒÚð˚ÏË ÚÂÏÔ‡ÏË ð‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl Ï‡¯ËÌÓÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì‡fl, ‡‚Ë‡ˆËÓÌÌ‡fl, „ÓðÌÓ‰Ó·˚‚‡˛˘‡fl ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸, ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÒÚðÓÂÌËÂ. èÓÒÚÓflÌÌÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÂðÂÓÒÌ‡˘ÂÌËfl ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÏÓ˘ÌÓÒÚÂÈ ‚ Ú‡ÍËı ÓÚð‡ÒÎflı, Í‡Í ‰Ó·˚˜‡ ÌÂÙÚË, „‡Á‡, Û„Îfl. éÒÌÓ‚ÓÈ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓ„Ó ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ðÓÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË ·Ó„‡Ú˚Â ÏËÌÂð‡Î¸ÌÓÒ˚ð¸Â‚˚Â ðÂÒÛðÒ˚, ‚˚ÒÓÍËÈ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ÒÚð‡ÌÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË.

104

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

èÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÍÛðÒ‡ Ì‡ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ÏÌÓ„ÓÛÍÎ‡‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ò ð‡Á‚ËÚ˚ÏË ð˚ÌÓ˜Ì˚ÏË ÏÂı‡ÌËÁÏ‡ÏË ıÓÁflÈÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Á‡ Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓ ÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ‰‡Î‡ Ó˘ÛÚËÏ˚Â ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚. ìÊÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÔÓ‰‡‚Îfl˛˘‡fl ‰ÓÎfl ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ ÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ÒÂÍÚÓðÛ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ ‰‚Ûı ÚðÂÚÂÈ ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ ÒÚð‡Ì˚, ÔÓ˜ÚË ‚ÂÒ¸ Ó·˙ÂÏ ‚‡ÎÓ‚ÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË ÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÌÂÏ‡Î‡fl ˜‡ÒÚ¸ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı ð‡·ÓÚ. ÄÍÚË‚ËÁ‡ˆËfl ‚ÌÂ¯ÌÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ Ë ÛÒÔÂ¯Ì‡fl ËÌÚÂ„ð‡ˆËfl ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó Ú‡ÍÊÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï Á‚ÂÌÓÏ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎ ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ 140 ÒÚð‡Ì‡ÏË ÏËð‡. ùÚÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÌÂ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌÓ ÚÂÏ ËÎË ËÌ˚Ï ðÂ„ËÓÌÓÏ ÎË·Ó „ðÛÔÔÓÈ ÒÚð‡Ì, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸ Ë ð‡Ò¯ËðËÎ‡Ò¸ „ÂÓ„ð‡ÙËfl ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÚÓð„Ó‚ÎË. Ç ÒÚð‡ÌÂ Ì‡˜‡Î Ì‡·Ëð‡Ú¸ ÒËÎÛ ÍÎ‡ÒÒ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, Ï‡Î˚È Ë ÒðÂ‰ÌËÈ ·ËÁÌÂÒ, ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÎÓÍÓÏÓÚË‚ÓÏ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. íÓÎ¸ÍÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ „Ó‰ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ðÂ„ËÒÚðËðÓ‚‡ÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ‰ÓÒÚË„Î‡ 308,7 Ú˚Ò. èÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚ı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ ‚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflı Û‰‡ÎÓÒ¸ ‰ÓÒÚË˜¸ Á‡ Ò˜ÂÚ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÔðË‚‡ÚËÁ‡ˆËË. ç‡˜ËÌ‡fl Ò 1992 „., ‚ ÒÚð‡ÌÂ ð‡Á„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÎÂÌÓ Ë ÔðË‚‡ÚËÁËðÓ‚‡ÌÓ ÓÍÓÎÓ 85 Ú˚Ò. „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ Ò Ôð‡‚ÓÏ ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÎËˆ‡. à ˝Ú‡ ð‡·ÓÚ‡ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl. ëÂ„Ó‰Ìfl Ì‡ ‰ÓÎ˛ ÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó

Özbekistan’a direk yabanc› yat›r›m›n çekilmesi için kolayl›k ve ayr›cal›klar tan›yan 75’ten fazla kanun kabul edildi ve bunlar yürürlükte. Bu kanunlar yat›r›mc›ya özellefltirme ve üretim tesislerinin modernize edilmesi programlar›na aktif kat›l›m imkân› veriyor. Ba¤›ms›zl›¤›n ilk y›llar›ndan bu güne kadar yabanc› yat›r›m miktar› 16 milyar dolar› geçti. Devlet ba¤›ms›zl›¤›n›n kazan›lmas›ndan sonra, k›sa zamanda iyi dengelenmifl ekonomik politikan›n ulusal ekonominin her alan›nda iyi sonuçlara vard›¤›n› ve Özbekistan’›n dünya kamuoyunda hak etti¤i yeri ald›¤›n› söyleyebiliriz. Ayr›ca Özbekistan’da tar›m ve enerji ba¤›ml›l›¤› ortadan kalkt›, sanayi üretimi kat kat art›yor, otomotiv, havac›l›k ve maden endüstrisi h›zl› bir tempoyla büyüyor. Pet-

siyaset политика

ÒÂÍÚÓð‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ÓÍÓÎÓ 76 % ÇÇè, Ò‚˚¯Â 78 % ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË, Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚Òfl ÔðÓ‰ÛÍˆËfl ÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ Ë ðÓÁÌË˜Ì˚È ÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ. Ç ÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÒÂÍÚÓðÂ ð‡·ÓÚ‡˛Ú 77% Á‡ÌflÚ˚ı ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Î˛‰ÂÈ. ëÂ„Ó‰Ìfl ‰ÓÎfl Ï‡ÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ‚ ÇÇè ÒÚð‡Ì˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 38,2%, ‚ ˝ÚÓÈ ÒÙÂðÂ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ·ÓÎÂÂ 65% ‚ÒÂı Á‡ÌflÚ˚ı ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Î˛‰ÂÈ. ç‡ ‰ÓÎ˛ Ï‡ÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ÓÍÓÎÓ 85% ‚ÌÓ‚¸ ÒÓÁ‰‡‚‡ÂÏ˚ı ð‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ı ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Á‡‰‡˜ ÔÓ Û„ÎÛ·ÎÂÌË˛ ð˚ÌÓ˜Ì˚ı ðÂÙÓðÏ Ë ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÈ ÎË·Âð‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl ˜‡ÒÚÌÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡, ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ì‡ÎÓ„Ó‚Ó„Ó ‡‰ÏËÌËÒÚðËðÓ‚‡ÌËfl, ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ

·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡ ÓÍ‡Á‡ÎË ÔÓÁËÚË‚ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÒÚð‡Ì˚, Ó ˜ÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ËÚÓ„Ë 2005 „. íÂÏÔ˚ ðÓÒÚ‡ ÇÇè ÒÓÒÚ‡‚ËÎË 7%, ÛðÓ‚ÂÌ¸ ËÌÙÎflˆËË – 7,8%, ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÂ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸ Ì‡ 7,3%, ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ – Ì‡ 6,2%, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ·˛‰ÊÂÚ ËÒÔÓÎÌÂÌ Ò ÔðÓÙËˆËÚÓÏ ‚ 0,1%. Ç‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂÏ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚð‡ÌÂ ðÂÙÓðÏ fl‚ËÎÒfl ðÓÒÚ Ó·˙ÂÏ‡ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ ÔðÓ‰ÛÍˆËË ‚ 2005 „. Ì‡ 11,5%. èÓÎÛ˜ÂÌÓ Ò‡ÏÓÂ ‚˚ÒÓÍÓÂ Á‡ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓÂ Ò‡Î¸‰Ó ‚ÌÂ¯ÌÂÚÓð„Ó‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ ‚ ð‡ÁÏÂðÂ ·ÓÎÂÂ 1,3 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ëòÄ, ÁÓÎÓÚÓ‚‡Î˛ÚÌ˚Â ðÂÁÂð‚˚ Û‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ‚ 1,3 ð‡Á‡. Ç ÒÚðÛÍÚÛðÂ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ ÒÌËÊ‡ÂÚÒfl Û‰ÂÎ¸Ì˚È ‚ÂÒ Ò˚ð¸Â‚˚ı ÚÓ‚‡ðÓ‚,

rol, gaz ve kömür üretimi gibi sahalarda modernize ve teknik yenileme programlar› gittikçe yerine oturuyor. ‹stikrarl› ekonomik büyümenin temeli, Özbekistan’›n zengin do¤al kaynaklar›, yüksek üretim, entelektüel potansiyel ve ayn› flekilde ülkede sa¤lanan yat›r›m imkânlar› oldu. Karma ekonominin gerçeklefltirilmesi amac›yla takip edilen rota, piyasa ekonomisinin geliflmifl mekanizmalar›yla gerçeklefltirildi¤i için k›sa zamanda hissedilir sonuçlar verdi. Art›k bugünden itibaren ekonomide büyük pay, milli gelirin üçte ikisini, tar›m ekonomisinin nerdeyse hepsini, sanayi ve inflaat ürünlerinin önemli bölümünü üreten özel sektöre aittir. Özbekistan’da oluflan özel mülkiyet

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

105

политика siyaset

‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÂÚ ‰ÓÎfl ÔðÓ‰ÛÍˆËË Ò ·ÓÎÂÂ ‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂÌ¸˛ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍË. Ç ÒÚðÛÍÚÛðÂ ËÏÔÓðÚ‡ Ì‡Ë·ÓÎ¸¯ËÈ Û‰ÂÎ¸Ì˚È ‚ÂÒ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ï‡¯ËÌ˚ Ë Ó·ÓðÛ‰Ó‚‡ÌËÂ. Ç˚ÒÓÍËÂ ÚÂÏÔ˚ ðÓÒÚ‡ ÒÎÓÊËÎËÒ¸ ‚ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ÔðÓ‰ÛÍˆËË Ï‡¯ËÌÓÒÚðÓÂÌËfl Ë ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·ð‡·ÓÚÍË, ˜ÂðÌÓÈ ÏÂÚ‡ÎÎÛð„ËË, ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı Ï‡ÚÂðË‡ÎÓ‚, ıÎÓÔÍÓÓ˜ËÒÚËÚÂÎ¸ÌÓÈ, ÚðËÍÓÚ‡ÊÌÓÈ, ¯‚ÂÈÌÓÈ, ÔË˘Â‚ÓÈ, ÔÓÎË„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. ì‚ÂÎË˜ÂÌÓ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ. ç‡ ˝ÚÓÏ ÙÓÌÂ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÚÓð„Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ë íÛðˆËÂÈ. Ç 2005 „. Ó·˙ÂÏ ÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ‡ ‚ÓÁðÓÒ Ì‡ 35 % Ë ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 524 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. íÛðˆËfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍðÛÔÌ˚ı ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ô‡ðÚÌÂðÓ‚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË, Í‡Í Ë ÔflÚ¸ Á‡Ô‡‰Ì˚ı ÒÚð‡Ì – îêÉ, ÄÌ„ÎËfl, ëòÄ, ò‚ÂÈˆ‡ðËfl Ë àÚ‡ÎËfl. ùÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ë íÛðˆËÂÈ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ó·Î‡ÒÚflı, ‚

˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚ ÚÓð„Ó‚ÎÂ, Ï‡¯ËÌÓÒÚðÓÂÌËË, ÚÂÍÒÚËÎ¸ÌÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËË Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„Ëflı, ÌÂÙÚÂ„‡ÁÓ‚ÓÈ Ó·Î‡ÒÚË, ÚÛðËÁÏÂ. àÁ ‚ÒÂı ëè, ÍÓÚÓð˚Â ð‡·ÓÚ‡˛Ú ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ, 14 % ÒÓÁ‰‡Ì˚ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ ÚÛðÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú 374 ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ. ÇÒÂ ‚˚¯ÂÒÍ‡Á‡ÌÌÓÂ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ Ó ¯ËðÓÍÓÏ ð‡ÁÏ‡ıÂ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂ ðÂÙÓðÏ, Ì‡„Îfl‰ÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚ Ëı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. ñËÙð˚ Ë Ù‡ÍÚ˚ ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÌÂ ÒÍ‡˜ÍÓÓ·ð‡ÁÌ˚È, ‡ ˝‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ. ÉÎ‡‚ÌÓÂ, ˜ÚÓ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë‰ÂÚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ, Í‡Í ÌÂÔðÂð˚‚Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ, Ë ÛÊÂ Ò ÔÓÎÌÓÈ Û‚ÂðÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÏÓÊÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸, ˜ÚÓ ÓÌÓ ÔðËÓ·ðÂÎÓ ÌÂÓ·ð‡ÚËÏ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð. n

Узбекистан проводит «политику открытых дверей», предлагает всем странам активно сотрудничать на принципах равноправия и взаимной выгоды и поддерживать открытые отношения для постоянного диалога. Özbekistan “aç›k kap›lar politikas›”n› yürütüyor ve bütün ülkelerle eflit hakka ve karfl›l›kl› ç›kar prensiplerine dayanan, devaml› diyalo¤u destekleyen bir iflbirli¤i öneriyor.

106

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

sahibi s›n›f, ülkenin gelece¤inde lokomotif olarak görülen küçük ve orta ölçekli iflletmeler güç kazand›. Yaln›z son y›l itibar›yla tescil edilen flirket say›s› 308.7 bine ulaflt›. Yürütülen ekonomik yap›lanmadaki olumlu sonuçlar özellefltirme programlar›n›n gerçeklefltirilmesinde al›nd›. 1992 y›l›ndan itibaren ülkede 85 bin devlet iflletmesi özellefltirildi ve bu çal›flma devam ediyor. Bugün özel sektör GSMH’n›n yaklafl›k %76’s›n›, sanayi üretiminin %78’den fazlas›n›, tar›m sanayi ve perakende mal dolafl›m›n›n nerdeyse hepsini oluflturmaktad›r. Ekonomide çal›flanlar›n %77’si özel sektörde çal›fl›yor. Bugün orta ölçekli iflletmeler GSMH’ya %38.2 oran›nda katk› sa¤l›yor. Bu sahada çal›flanlar ise genel nüfusun %65’ini oluflturuyor. Yeni aç›lan ifl yerlerinde küçük ölçekli iflletmelerin pay› %85’i teflkil ediyor. D›fl ekonomik iliflkilerin aktif hâle getirilmesi, dünya ekonomisine entegre olmada izlenen politikan›n önemli halkalar›ndan birisidir. Günümüzde Özbekistan 140 ülke ile ekonomik ve ticari iliflkiler kurmufl durumda. Bu da Özbekistan iflbirli¤inin herhangi bir bölge veya ülke grubuyla s›n›rland›r›lmad›¤›n› göstermektedir. Çünkü d›fl ticaret co¤rafyas› de¤iflti ve geniflledi. Özbekistan yönetimince serbest piyasa ekonomisi reformlar› çerçevesinde be-

siyaset политика

lirlenen hedefler, ekonominin liberallefltirilmesi, özel sektörün geliflmesi için sa¤lanan flartlar, vergi sisteminde k›rtasiyenin azalt›lmas› ve banka sektöründe gerçeklefltirilen reform ülkenin sosyoekonomik geliflmesine olumlu etki yapm›fl ve bunlar›n sonuçlar› 2005 bilançosuna yans›m›flt›r. GSMH’n›n büyüme temposu %7, enflasyon oran› %7.8, sanayi üretimi %7.3 ve tar›m sanayisi %6.2 oran›nda artm›fl, devlet bütçesi %0.1 oran›nda fazla vermifltir. Özbekistan’da gerçeklefltirilen reformlar›n en önemli sonucu 2005 y›l›nda ihracat hacminin %11.5 büyümesidir. Ba¤›ms›zl›ktan bu yana ilk defa 2005’te d›fl ticaret 1.3 milyar dolar fazla verdi ve alt›n rezervleri 1.3 kat artt›. ‹hracatta hammadde pay› azal›rken yüksek kalitede ifllenmifl ürün pay› art›yor. ‹thalatta ise en büyük pay› otomobil, makina ve teçhizat al›yor. Otomobil üretimi ve metal ifllemesi, metalürji, inflaat malzemeleri, pamuk temizleme, trikotaj, dikim, g›da, matbaac›l›k sanayisinde yüksek tempolu bir büyüme gerçekleflti. Otomobil üretimi artt›. Özbekistan ve Türkiye aras›ndaki ticari ve ekonomik iliflkilerde devaml› bir geliflme gözleniyor. ‹kili ticari iliflkilerde 2005 y›l›nda ticaret hacmi %35 büyüdü ve 524 milyon dolar tuttu. Türkiye, Özbekistan Cumhuriyeti’nin ekonomik ve ticari ortakl›k yapt›¤› Almanya, ‹ngiltere, ABD, ‹sviçre ve ‹talya gibi ilk alt› Bat› ülkesinden biridir. Türkiye ile özellikle ticaret, otomobil üretimi, tekstil sanayi, telekomünikasyon, biliflim teknolojileri, petrol, gaz ve turizm gibi farkl› alanlarda iflbirli¤i dinamik bir flekilde gelifliyor. Özbekistan’daki yabanc› yat›r›mc›larla yap›lan ortak iflletmelerin %14’ü Türkiye ile kurulmufltur. Bugün için Özbekistan’da 374 ortak iflletme faaliyet yürütmektedir. Yukar›da ifade edilen bilgi ve de¤erlendirmeler Özbekistan’da gerçeklefltirilen reformlar›n geniflli¤ini, reformlar›n sonuçlar›n› ve devaml›l›¤›n› aç›k bir flekilde göstermektedir. Rakamlar ve vakalar Özbekistan’daki gerçeklefltirilen yeni yap›lanman›n s›çramal› bir yap›s› oldu¤unu de¤il, evrimsel bir karaktere sahip oldu¤unu gösteriyor. Önemli olan, ekonomideki reformlar›n aral›ks›z gerçeklefltiriliyor olmas› ve bu alanda bafllayan reformlar›n art›k geri dönülmez bir yap› kazanmas›d›r. n

Президент Российской Федерации Владимир Путин и Ислам Каримов Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin ve ‹slam Kerimov

Президент Китая Ху Цзинтао и Ислам Каримов Çin Devlet Baflkan› Ho Jintao ve ‹slam Kerimov

Ислам Каримов и президент Афганистана Хамид Карзай ‹slam Kerimov ve Afganistan Devlet Baflkan› Hamid Karzai

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

107

искусство sanat

Благородство – важная концепция Киевской детской академии искусств Михайло Чембержи Ректор Киевской детской академии искусств, член-корреспондент АПН Украины, профессор.

“Yüksek ahlak” Kiev Çocuk Sanat Akademisi’nin ana ilkesi Mihailo Çemberji

Prof. Dr. Kiev Çocuk Sanat Akademisi Rektörü, Ukrayna Devlet Sanatç›s›.

‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ïï ÒÚÓÎÂÚËfl ‚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË (Í‡Í Ó·˘ÂÏ, Ú‡Í Ë ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ) ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÎËÒ¸ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ˚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ÛÒ‚ÓÂÌËfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ÁÌ‡ÌËÈ Ë ÔðË‚˚˜ÂÍ, ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ÎË˜ÌÓÒÚË. éÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ˝ÚËı ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡ı ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚Ï Û˜Â·Ì˚Ï Á‡‚Â‰ÂÌËflÏ, ‚ ÍÓÚÓð˚ı ÓÔÓð‡ Ì‡ ÎÛ˜¯ËÂ Úð‡‰ËˆËË ÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚÒfl ÒÓ ÒÏÂÎ˚ÏË Ú‚Óð˜ÂÒÍËÏË ÔÓËÒÍ‡ÏË. äËÂ‚ÒÍ‡fl ‰ÂÚÒÍ‡fl ‡Í‡‰ÂÏËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ‡fl ‚ 1994 „., – ÔÓÎËÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ‚˚Ò¯ÂÂ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Û˜Â·ÌÓÂ Á‡‚Â‰ÂÌËÂ ÌÓ‚Ó„Ó ÚËÔ‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚ ‚˚Ò¯ÂÈ Í‚‡ÎËÙËÍ‡ˆËË ‚

108

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ó·Î‡ÒÚË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ê‡ÌðÓ‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡: ÏÛÁ˚ÍË, ËÁÓ·ð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó Ë ‰ÂÍÓð‡ÚË‚ÌÓÔðËÍÎ‡‰ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÚÂ‡Úð‡, ıÓðÂÓ„ð‡ÙËË. àÒıÓ‰Ì˚Ï ÔÛÌÍÚÓÏ ÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË, ÔÓÎÓÊÂÌÌÓÈ ‚ ÓÒÌÓ‚Û ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ‡Í‡‰ÂÏËË, ÒÚ‡ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÓÔÚËÏ‡Î¸Ì˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÂÈ ˛ÌÓ„Ó ‰‡ðÓ‚‡ÌËfl Ì‡ Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚ‡‰ËË Â„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÍÓ„Ó ðÓÒÚ‡. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ·˚ÎÓ ÒÓ˜ÚÂÌÓ ˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ‚ÂÒÚË ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÛ ·Û‰Û˘Â„Ó ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ıÛ‰ÓÊÌËÍ‡ ÌÂÔðÂð˚‚ÌÓ ‚ Ó‰ÌÓÏ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÏ, Ó·Î‡‰‡˛˘ÂÏ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ·‡ÁÓÈ Ë Í‡‰ð‡ÏË Û˜Â·ÌÓÏ Á‡‚Â‰ÂÌËË, ÓÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÈ „ðÛÔÔ˚ ‰Ó ‚˚Ò¯ÂÈ ¯ÍÓÎ˚. ç‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰, Ú‡Í‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Ì‡Ï ·ÓÎÂÂ ÔÓÎÌÓ Ë ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂ, Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ Á‡

irminci yüzy›l boyunca e¤itimde (genel ve sanat e¤iminde) belirli bilgi ve al›flkanl›k edinme, kiflilik terbiyesi sistemleri konusunda uygulanan programlar›n daha da gelifltirilmesi için çok say›da denemeler yap›ld›. Bu denemelerde yeni teknolojilerle donat›lm›fl, en iyi geleneklerin cesur ve yarat›c› aray›fllarla bileflimine dayanan e¤itim kurumlar›na özel yer verildi. 1994 y›l›nda kurulan Kiev Çocuk Sanat Akademisi, içinde müzik, plastik ve süsleme sanatlar›, tiyatro ve dans gibi sanat›n çeflitli alanlar›nda yüksek ihtisasl› uzmanlar›n yetifltirildi¤i, yeni tip yar› fonksiyonel bir yüksek ö¤retim kurumudur. Akademi faaliyetlerinin esas›n› oluflturan ç›k›fl noktas›, genç kabiliyetlerin mesleklerini icra ederken geçirdikleri her aflamada yeteneklerinin maksimum düzeyde geliflmesi için uygun flartlar›n sa¤lanmas›d›r. Bu nedenle, “gelece¤in profesyonel sanatç›s›n›n haz›rlanmas› için maddî kaynaklara ve haz›rl›k s›n›flar›ndan üniversite ö¤retim üyelerine kadar bir kadroya sahip, ba¤›ms›z bir e¤itim kurumunda aral›ks›z e¤itim sürdürülmesinin maksada daha uygun oldu¤u” karar›na var›ld›. Bizim bak›fl›m›za göre böyle bir sistem, daha dolu ve kapsay›c› bir flekilde her gün çocu¤un geliflimini takip etmek, baflar› ve baflar›s›zl›klar›n› görmek, yetiflme sürecini mevcut bütün pedagojik araçlarla zaman›nda düzelt-

sanat искусство

ð‡Á‚ËÚËÂÏ ðÂ·ÂÌÍ‡, ‚Ë‰ÂÚ¸ Í‡Í Â„Ó ÛÒÔÂıË, Ú‡Í Ë ÛÔÛ˘ÂÌËfl, Ë ‚ÒÂÏ ËÏÂ˛˘ËÏÒfl ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËÏ ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ðËÂÏ Ò‚ÓÂ‚ðÂÏÂÌÌÓ ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡Ú¸ ÔðÓˆÂÒÒ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. èðË ÔÓ‰Ó·ÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â ÏÓÊÌÓ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÔðÓ·ÎÂÏ, ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‚ÓÁÌËÍ‡˛˘Ëı ‚ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎflı. ÇÂ‰¸ ÓÌË ÒÓÒÚÓflÚ ËÁ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÒÚðÛÍÚÛðÌ˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ÒÓ·ÓÈ Û˜Â·Ì˚Â Á‡‚Â‰ÂÌËfl ð‡ÁÌ˚ı ÛðÓ‚ÌÂÈ; ÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ, ÓÌË ‚ÒÂ ÊÂ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÚ‰‡ÎÂÌ˚ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡. Ç ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl ÒÚðÛÍÚÛðÂ ‡Í‡‰ÂÏËË „Î‡‚Ì˚ÏË ÒÓÒÚ‡‚Ì˚ÏË ˜‡ÒÚflÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl Û˜Â·Ì˚Â ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËfl Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ˆÂÌÚð˚. Ç˚Ò¯ËÈ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÍÓÎÎÂ‰Ê (Çåä) ËÏÂÂÚ 6 Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚÓ‚: ÏÛÁ˚Í‡Î¸ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ËÁÓ·ð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÚÂ‡Úð‡Î¸ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ıÓðÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ˝ÒÚð‡‰ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ‡·ËÚÛðËÂÌÚÓ‚, ÒÔÂˆÍÛðÒ˚ Ë Ï‡ÒÚÂð-ÍÎ‡ÒÒ˚. Ç Û˜Â·ÌÓÏ ÔðÓˆÂÒÒÂ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú Ì‡ ð‡‚Ì˚ı Ôð‡‚‡ı ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚÂÎ¸Ì‡fl, Ì‡˜‡Î¸Ì‡fl, ÒðÂ‰Ìflfl Ë ‚˚Ò¯‡fl ¯ÍÓÎ˚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ð‡·ÓÚ‡˛Ú ¯ÍÓÎ‡ ËÒÍÛÒÒÚ‚ Ë „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ‡fl ¯ÍÓÎ‡. Ç‡ÊÌ˚Â Á‡‰‡˜Ë ‚ÓÁÎÓÊÂÌ˚ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ˆÂÌÚð˚, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ËÂ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡: Ì‡Û˜ÌÓËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍËÈ, ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚È, ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌ˚È, ÙËÎ‡ðÏÓÌË˜ÂÒÍËÈ, ‚˚ÒÚ‡‚Ó˜Ì˚È, ÚÂıÌË˜ÂÒÍËı ÒðÂ‰ÒÚ‚ Ó·Û˜ÂÌËfl, ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ, ÍÓÌÍÛðÒÓ‚, ÙÂÒÚË‚‡ÎÂÈ Ë ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ôð‡ÍÚËÍË ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚, ÏÂ‰ËÍÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ, ÔËÚ‡ÌËfl Ë ‰ðÛ„ËÂ. éðË„ËÌ‡Î¸Ì‡fl ÍÓÌˆÂÔˆËfl ‡Í‡‰ÂÏËË ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı Ì‡˜‡Î‡ı. 1. çÂÔðÂð˚‚ÌÓÒÚ¸ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â „Î‡‚ÌÓ„Ó ÔðËÌˆËÔ‡ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚÒfl ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌËÂÏ Û˜‡˘ËÏÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔðÓÈÚË ÔÛÚ¸ ÓÚ ÔÓÒÚËÊÂÌËfl ÓÒÌÓ‚ ËÁ·ð‡ÌÌÓÈ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚË Í ‚Âð¯ËÌ‡Ï ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ï‡ÒÚÂðÒÚ‚‡ ‚ ÒÚÂÌ‡ı Ó‰ÌÓ„Ó Û˜Â·ÌÓ„Ó Á‡‚Â‰ÂÌËfl. èðÂ·˚‚‡ÌËÂ ˛ÌÓ„Ó ‰‡ðÓ‚‡ÌËfl ‚ Ó‰ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂ„Ó ÔÂðËÓ‰‡ Ó·Û˜ÂÌËfl ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ „Ë·ÍÓÒÚ¸ ‚ ÔÓÒÚðÓÂÌËË Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ Ò Û˜ÂÚÓÏ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËı Á‡‰‡˜, Û‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ËÎË ÛÏÂÌ¸¯‡Ú¸ Ì‡„ðÛÁÍÛ, ÓÔÂð‡ÚË‚ÌÓ ðÂ‡„ËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ ‚ÓÁÌËÍ‡˛˘ËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ð‡Á‚ËÚËfl ðÂ·ÂÌÍ‡, ÔÓ‰ÍÎ˛˜‡Ú¸ ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Ë Ú.‰.. 2. é·˙Â‰ËÌÂÌËÂ ð‡ÁÌ˚ı ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ ‚ Ó‰ÌÓÏ Û˜Â·ÌÓÏ Á‡‚Â‰ÂÌËË ‚ÓÁÌËÍÎÓ Í‡Í ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ

ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË, ÍÓ„‰‡ ÒËÌÚÂÁ ËÒÍÛÒÒÚ‚ ‚ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ôð‡ÍÚËÍÂ ÔðËÓ·ðÂÎ ÒÚÓÎ¸ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. ÖÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓÂ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚Ó ·Û‰Û˘Â„Ó ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ Ò ÏËðÓÏ ÒÓÔðÂ‰ÂÎ¸Ì˚ı ‚Ë‰Ó‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, Ó·˘ÂÌËÂ Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ð‡ÁÌ˚ı ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ ‚ÎËfl˛Ú Ì‡ Ó·Ó„‡˘ÂÌËÂ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ÏËð‡, ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ðÂ‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ ˜ÂðÂÁ ÏÂÊÙ‡ÍÛÎ¸ÚÂÚÒÍËÂ Ë ÏÂÊÔðÂ‰ÏÂÚÌ˚Â Ò‚flÁË. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ËÏÂ˛Ú ËÌÚÂ„ðËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó‚Â‰˜ÂÒÍËÂ ÍÛðÒ˚ Ò ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚËÍÓÈ. 3. ê‡ÌÌflfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËfl Í‡Í ÛÒÎÓ‚ËÂ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÈ ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌÂÈ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚ ðÂ‡ÎËÁÛÂÚÒfl ‚ ‡Í‡‰ÂÏËË ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÙÓðÏ‡ı, ÔðÓÌËÁ˚‚‡˛˘Ëı Û˜Â·Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ. ÇÓÒÔËÚ‡ÌÌËÍË ÌÂ ÔðÓÒÚÓ „ÓÚÓ‚flÚ ÒÂ·fl Í ·Û‰Û˘ÂÈ ‚ÁðÓÒÎÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË, ‡ Ì‡˜ËÌ‡˛Ú ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ ð‡·ÓÚ‡Ú¸ ÛÊÂ ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ Ó·Û˜ÂÌËfl. Ç Ú‡ÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı Ú‚Óð˜ÂÒÍ‡fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Û˜‡˘ËıÒfl ‚Òfl˜ÂÒÍË ÔÓÓ˘ðflÂÚÒfl, Ëı Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸Ì˚Â ð‡·ÓÚ˚ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡, ÓÌË

mek imkân› verir. Benzeri yaklafl›mda geleneksel e¤itim modellerinde ç›kmas› kaç›n›lmaz olan problemlerden kurtulmak mümkündür. Çünkü bu modeller kendi aralar›nda mant›ksal bir ba¤ olan, çeflitli seviyelerdeki e¤itim kurumlar›ndan oluflur, yine de bu modeller önemli ölçüde birbirlerinden ayr›d›rlar. Akademinin oluflan yap›s›nda ana unsurlar e¤itim alt birimleri ve ihtisas merkezleridir. Yüksek Sanat Koleji; müzik, plastik sanatlar, tiyatro, koreografi, sahne sanatlar›, haz›rl›k olmak üzere alt› fakülte, özel s›n›flar ve usta s›n›flar› vard›r. E¤itim sürecine haz›rl›k, bafllang›ç ve yüksek okullar eflit haklarla kat›l›r. Bunun d›fl›nda sanat okulu ve sosyal bilimler okulu da çal›fl›yor. E¤itim sürecinin çeflitli ihtiyaçlar›n› gideren ihtisas merkezlerine önemli görevler yüklenmifltir: Bilimsel araflt›rmalar, bilgi, bilgisayar, filarmoni, sergi, e¤itim teknik araçlar›, uluslararas› irtibat, yar›flmalar, festivaller, sanat staj›, t›p, psikoloji, beslenme ve di¤erleri. Akademinin özgün yap›s› birkaç temele dayan›yor: 1. Sanat e¤itiminin bafll›ca niteli¤i olan devaml›l›k. Ö¤rencilere seçtikleri sanat dal›n›n esaslar›n› ö¤renmelerinden bafllama ve profesyonel ustal›¤›n zirvelerine ulaflma yolunu ayn› e¤itim kurumunun içinde geçme imkân›n›n sa¤lanm›flt›r. Genç kabiliyetin ayn› sistemde bütün e¤itim süreci boyunca kalmas›; gelecekteki görevlerin, e¤itim süresi boyunca ö¤renciye yap›lan yüklemenin art›r›lmas› veya azalt›lmas›, çocu¤un geli-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

109

искусство sanat

Киевская детская академия искусств, основанная в 1994 г., – полифункциональное высшее художественное учебное заведение нового типа, в котором происходит подготовка специалистов высшей квалификации в области музыки, изобразительного и декоративно-прикладного искусства, театра, хореографии.

1994 y›l›nda kurulan Kiev Çocuk Sanat Akademisi, içinde müzik, plastik ve süsleme sanatlar›, tiyatro ve dans gibi sanat›n çeflitli alanlar›nda yüksek ihtisasl› uzmanlar›n yetifltirildi¤i, yeni tip yar› fonksiyonel bir yüksek ö¤retim kurumu. ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛ˛Ú ÛðÓ‚ÂÌ¸ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÍÓÚÓðÓ„Ó ÓÌË ‰ÓÒÚË„ÎË Ì‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ Ò‚ÓÂ„Ó ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ‚ ‡Í‡‰ÂÏËË. éÌË ËÏÂ˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‚ıÓ‰ËÚ¸ ‚ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó, ÔðÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‚ÁðÓÒÎ˚ÏË. ùÚÓÏÛ ÔÓÏÓ„‡˛Ú Ú‚Óð˜ÂÒÍËÂ ÍÓÌÍÛðÒ˚, Ú‚Óð˜ÂÒÍËÂ ÔðÓÂÍÚ˚ Ë Ú.Ô. 4. ÇÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÓðËÂÌÚ‡ˆËË. Ç ÔðÓˆÂÒÒÂ Ó·Û˜ÂÌËfl ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡ÌËÂ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÓðËÂÌÚ‡ˆËË, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÛÚÓ˜ÌÂÌËÂ ÛðÓ‚Ìfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËË Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ ‰Îfl Í‡Ê‰Ó„Ó ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡. Ç ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ÓÌ ÔÓ Í‡ÍËÏ-ÎË·Ó ÔðË˜ËÌ‡Ï ÌÂ ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË ‰ÓÒÚË˜¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl, ÓÌ ÏÓÊÂÚ Ì‡ Î˛·ÓÏ ˝Ú‡ÔÂ Ó·Û˜ÂÌËfl ‚˚·ð‡Ú¸ Ó‰ÌÓ ËÁ ‰ðÛ„Ëı ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËÈ, ËÏÂ˛˘ËıÒfl ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ‡Í‡‰ÂÏËË: „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ËÎË ¯ÍÓÎÛ ËÒÍÛÒÒÚ‚, „‰Â ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÂ ÒðÂ‰ÌÂÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÛÒËÎÂÌÌÓÂ „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ˚Ï ÍÓÏÔÓÌÂÌÚÓÏ, Ë ‚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ ÔÓÒÚÛÔËÚ¸ ‚ ‰ðÛ„ÓÂ ‚˚Ò¯ÂÂ Û˜Â·ÌÓÂ Á‡‚Â‰ÂÌËÂ. ä‡Ê‰ÓÏÛ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰‡ ‚˚·Óð‡. 5. èÓ‚˚¯ÂÌËÂ ðÓÎË Û˜ËÚÂÎfl Í‡Í

ÌÓÒËÚÂÎfl ‚˚ÒÓÍËı ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ùÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÔðÂ‰˙fl‚ÎÂÌËÂ ‚˚ÒÓÍËı ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÈ Í ÔðÓÙÂÒÒÓðÒÍÓÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÏÛ ÒÓÒÚ‡‚Û, ÊÂÒÚÍËÂ ÍðËÚÂðËË Â„Ó ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl. 6. ÇÌÂ‰ðÂÌËÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ, ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðËÁ‡ˆËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛ ÌÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÔÓ‰ð‡ÒÚ‡˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ûÌ˚Ï ÒÎÛ¯‡ÚÂÎflÏ ‡Í‡‰ÂÏËË Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌ‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÎÛ˜ÂÌËfl ÌÛÊÌÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË ËÁ Î˛·˚ı Ó·Î‡ÒÚÂÈ ÁÌ‡ÌËÈ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏ, àÌÚÂðÌÂÚÛ, ‰ðÛ„ËÏ ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚Ï ÒËÒÚÂÏ‡Ï. ê‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl ÒÂÚ¸, ‚ „Î‡‚ÌÓÏ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÂ Ì‡Í‡ÔÎË‚‡ÂÚÒfl ËÌÙÓðÏ‡ˆËfl ÔÓ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏ ð‡·ÓÚ˚ (Û˜Â·Ì‡fl, ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡fl, Í‡‰ðÓ‚‡fl Ë Ú.Ô.). 7. áÌ‡ÌËÂ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı flÁ˚ÍÓ‚. èðË ÚÓÏ, ˜ÚÓ Û˜Â·Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl Ì‡ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ, ‰ÂÚË ÏÓ„ÛÚ ËÁÛ˜‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı flÁ˚ÍÓ‚ (ðÛÒÒÍËÈ, ‡Ì„ÎËÈÒÍËÈ, ÌÂÏÂˆÍËÈ, Ùð‡ÌˆÛÁÒÍËÈ, ËÒÔ‡ÌÒÍËÈ Ë ‰ðÛ„ËÂ) Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ËÎË ËÁ·ð‡Ú¸ ‰Îfl ÒÂ·fl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È ÏËÌËÏÛÏ

fliminde ç›kan problemlerin önüne geçilmesi, e¤itim sisteminin bütün imkânlar›n›n devreye sokulmas› gibi tedbirlerin dikkate al›nmas› e¤itim sürecinin oluflumuna bir esneklik kazand›r›r. 2. Sanat türlerinin sentezi, sanat icralar›nda bu kadar büyük önem kazan›nca, ?ayn› e¤itim kurumunda farkl› sanat kollar›n›n bir araya getirilmesi? fikri günümüz sosyokültürel durumun da dikkate al›nmas› sonucu ortaya ç›kt›. Gelece¤in profesyonel sanatç›s›n›n ayn› türden sanat dallar›n›n dünyas›yla her gün tan›flmas›, farkl› sanat dallar›n›n temsilcileriyle münasebette bulunmas› iç dünyas›n›n zenginleflmesine etki eder, fakülteler ve dersler aras› iliflkiler arac›l›¤›yla ortak projelerin gerçeklefltirilmesi imkân›n› verir Sanat› bilim olarak ele alan, çok yönlü ve bir araya getirilmifl s›n›flar önemli ayr›cal›klara sahipler. 3. Uzman e¤itimi çeflitlili¤inin flart›, e¤itim sürecini etkileyen ve akademide çeflitli formlarda gerçeklefltirilen erken profesyonellik. Ö¤renciler kendilerini sadece gelecekteki yetiflkin hayata haz›rlamakla kalm›yor, e¤itim sürecinde profesyonelce çal›flmaya da bafll›yorlar art›k. Ö¤rencilerin bu tür flartlarda sanat faaliyetleri her flekilde teflvik edilir, kendi bireysel çal›flmalar› e¤itim sürecinin bir parças› olur ve o ana kadar akademide kald›klar› sürece ulaflt›klar› profesyonellik düzeylerini gösterirler. Ö¤renciler serbest bir flekilde baflar›lar›n› gösterme ve yetiflkinlerin profesyonel etkinliklerine kat›lma imkân›na sahipler. Sanat yar›flmalar› ve projeleri bu tür etkinliklerin gerçekleflmesine yard›mc› olur. 4. Profesyonel e¤ilimlerin düzenlenmesi imkân›. E¤itim sürecinde profesyonel e¤ilimlerin düzenlenmesi, yani her ö¤renci için ustalaflma e¤itimi seviyesi netlefltirilir. E¤er ö¤renci baz› sebeplerden dolay› belirlenen profesyonel düzeye eriflemeyecekse, e¤itim sürecinin istedi¤i etab›nda akademinin bünyesindeki alt birimlerden lise tahsilini alabilece¤i sosyal bilimler veya sanat okullar›ndan birini seçebilir. Herkese seçme hakk› verilmifltir. 5. Profesyonel ve manevî de¤erlerin tafl›y›c›s› ö¤retmenin rolünün kuvvetlendirilmesi. Bu da profesör e¤itim kadrosundan yüksek mesleki taleplerin olmas› ve bu kadronun oluflmas›nda kat› ölçülerin olmas› demektir.

110

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

sanat искусство

(‰‚‡-ÚðË flÁ˚Í‡) Ë ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ ‡ÍÚË‚ÌÛ˛ flÁ˚ÍÓ‚Û˛ Ôð‡ÍÚËÍÛ. áÌ‡ÌËÂ flÁ˚ÍÓ‚ ð‡Ò¯ËðflÂÚ ÍðÛ„ÓÁÓð, Ó·Ó„‡˘‡ÂÚ ÌÓ‚˚ÏË ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËflÏË, ÔÓ‚˚¯‡ÂÚ ÍÓÌÍÛðÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡. 8. ùÒÚÂÚËÁ‡ˆËfl Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÍÓÏÙÓðÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Û˜‡˘ËıÒfl. èðÓ‰ÛÏ‡ÌÌ˚È ‰ËÁ‡ÈÌ ÔÓÏÂ˘ÂÌËÈ, ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËÂ ‚˚ÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ‚ÒÂı ˝Ú‡Ê‡ı ‡Í‡‰ÂÏËË ÒÚ‡ÎË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚ÓÒÔËÚ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı Ù‡ÍÚÓðÓ‚. çÂÏ‡ÎÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ‚ ˝ÚÓÏ ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ÓÍðÛÊ‡˛˘Â„Ó Á‰‡ÌËÂ ‡Í‡‰ÂÏËË ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡: ë‡‰ ËÒÍÛÒÒÚ‚, «ÇË¯ÌÂ‚˚È Ò‡‰ËÍ ‚ÓÁÎÂ ı‡Ú˚», ÖÎÓ‚‡fl ðÓ˘‡, ÒÍÛÎ¸ÔÚÛðÌ˚Â ÍÓÏÔÓÁËˆËË. 9. êÓÏ‡ÌÚËÁ‡ˆËfl Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÔÓÒÓ·Ó‚ Ì‡Ò˚˘ÂÌËfl Í‡Ê‰Ó„Ó ‰Ìfl ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl Û˜‡˘ËıÒfl ‚ ‡Í‡‰ÂÏËË ÓÒÓ·˚Ï Ôð‡Á‰ÌË˜Ì˚Ï ÒÏ˚ÒÎÓÏ. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÙÓðÏËðÛÂÚÒfl ÒËÒÚÂÏ‡ ðËÚÛ‡ÎÓ‚, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛˘Ëı ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ‡ÚÏÓÒÙÂð˚ ‚˚ÒÓÍÓÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË. 10. ÇÌÂ‰ðÂÌËÂ ÓÒÌÓ‚ ÔÂ‰‡„Ó„ËÍË Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚‡ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Û‚‡ÊËÚÂÎ¸Ì˚ı Ë ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÚÂÏË, ÍÚÓ Û˜ËÚ, Ë ÚÂÏË, ÍÚÓ Û˜ËÚÒfl, ‚ÒÂı, ÍÚÓ ÔðËÌËÏ‡ÂÚ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘Ëı ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚. ùÚÓ ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl ‰‡ÊÂ ‚ Ó·˚˜ÌÓÏ Ó·ð‡˘ÂÌËË Í ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡Ï: «ûÌ˚Â ÍÓÎÎÂ„Ë». 11. ÑÂÏÓÍð‡ÚË˜ÌÓÒÚ¸, ·Î‡„ÓðÓ‰ÒÚ‚Ó Ë ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡fl Ò‚Ó·Ó‰‡ ÔðË ÛÒÎÓ‚ËË ÒÓ·Î˛‰ÂÌËfl ð‡ÁÛÏÌÓÈ ÊÂÒÚÍÓÈ ‰ËÒˆËÔÎËÌ˚. äÓÌˆÂÔˆËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË äËÂ‚ÒÍÓÈ ‰ÂÚÒÍÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË ËÒÍÛÒÒÚ‚ ·˚Î‡ Û‰ÓÒÚÓÂÌ‡ èÂð‚ÓÈ ÔðÂÏËË Ì‡ ÇÒÂÛÍð‡ËÌÒÍÓÏ ÍÓÌÍÛðÒÂ ÓðË„ËÌ‡Î¸Ì˚ı ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËı ÔðÓÂÍÚÓ‚ 1994 „., ÍÓÚÓð˚È ÔðÓ‚Ó‰ËÎÒfl ÔÓ‰ ˝„Ë‰ÓÈ Äèç ìÍð‡ËÌ˚. ç‡Û˜Ì‡fl, Ú‚Óð˜ÂÒÍ‡fl Ë ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍ‡fl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‡Í‡‰ÂÏËË ÓÚÏÂ˜‡Î‡Ò¸ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÏË ÙÓÌ‰‡ÏË, ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË. ÄÍ‡‰ÂÏËfl Ì‡„ð‡Ê‰‡Î‡Ò¸ ‰ËÔÎÓÏ‡ÏË Ë ÏÂ‰‡ÎflÏË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ‚˚ÒÚ‡‚ÓÍ, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚˚ÒÚ‡‚ÍË «ëÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ‚ ìÍð‡ËÌÂ» ð‡ÁÌ˚ı ÎÂÚ. Ç 2006 „. Á‡ ÏÌÓ„ÓÎÂÚÌ˛˛ ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌÛ˛ ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ìÍð‡ËÌ˚ ‡Í‡‰ÂÏËfl Û‰ÓÒÚÓÂÌ‡ ÔÓ˜ÂÚÌÓ„Ó Á‚‡ÌËfl «ãË‰Âð ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl». ÄÍ‡‰ÂÏËfl, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯‡fl ‚˚ÒÓÍÓÂ ÔðËÁÌ‡ÌËÂ ‚ ìÍð‡ËÌÂ Ë Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ‡ðÂÌÂ, ËÏÂÂÚ ÏÓ˘Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. n

6. Ça¤dafl bilgi teknolojilerinin kullan›lmas›. Bilgisayarl› e¤itim, yeni bilgi kültürünün yetiflen neslinin terbiyesine yard›mc› oluyor. Akademinin genç ö¤rencileri için ça¤dafl teknoloji, internet ve di¤er komünikasyon sistemleri sayesinde her bilim alan›ndan gerekli bilgi edinme imkân› sa¤lanm›flt›r. Kurum içi a¤ çal›fl›yor, ana bilgisayarda e¤itimin bafll›ca yönlerine iliflkin bilgiler (e¤itim, sanat, ekonomik, personel v.b.) birikiyor. 7. Yabanc› dil bilgisi. E¤itimin Ukraynaca yap›lmas›n›n yan›nda çocuklar birkaç yabanc› dil (Rusça, ‹ngilizce, Almanca, Frans›zca, ‹spanyolca v.d.) ö¤renebilirler. Ayn› zamanda minimum iki üç dil seçmek ve aktif bir dil prati¤i yapmak mümkün. Yabanc› dil bilmek, ö¤rencinin bak›fl aç›s›n› geniflletir, yeni sanatsal etkilerle zenginlefltirir ve rekabet yeteneklerini gelifltirir.

bir manevî atmosferin oluflmas›na yard›m eden bir ritüel sistemi yavafl yavafl flekilleniyor. 10. Ortakl›k pedagojisi esaslar›n›n uygulanmas›, ö¤retenle ö¤renen ve ortak sanat projelerinin gerçekleflmesine kat›lan herkes aras›nda eflit ve sayg›ya dayanan iliflkilerin kurulmas› demektir. Bu, ö¤rencilere al›fl›ld›k “genç meslektafllar” fleklinde yap›lan hitap fleklinde de kendini gösterir. 11. Kat› ama makul bir disipline uyma flart›yla demokrasi, yüksek ahlak ve tam bir özgürlük.

8. E¤itim sürecinin estetize edilmesi ö¤renciler için rahat flartlar›n sa¤lanmas›n› gerektirir. Kurumun ak›ll› tasar›m›, akademinin her kat›nda devaml› sergiler aç›lmas›, e¤itimin bafll›ca faktörlerinden biri oldu. Bu ba¤lamda akademiyi çevreleyen alanda kurulan sanat bahçesini “Köy Evinin Yan›ndaki Viflne Bahçesi” ad›n›n verildi¤i köknar korulu¤undaki heykel kompozisyon büyük önem tafl›yor.

Kiev Çocuk Sanat Akademisi e¤itim konsepti 1994 y›l›nda Ukrayna çap›nda düzenlenen orijinal pedagoji projeleri kapsam›nda Ukrayna E¤itim Bilimleri Akademisi birincilik ödülü ald›. Akademinin bilimsel, sanatsal ve pedagojik faaliyetleri uluslararas› vak›f ve ulusal uzmanlarca gözlemlendi. Akademi uluslararas› sergilerde, özellikle farkl› y›llarda düzenlenen “Ukrayna’da Ça¤dafl E¤itim” sergisinde madalya ve diplomalarla ödüllendirildi. 2006 y›l›nda Ukrayna e¤itiminin modernizasyonu için uzun y›llar yapt›¤› yenilikçi pedagojik faaliyetlerinden dolay› “Ça¤dafl E¤itimin Lideri” ödülüne lay›k görüldü.

9. E¤itim sürecinin romantize edilmesi, ö¤rencilerin akademideki her gününün özel bir bayram havas›yla dolu olmas› yöntemlerinden biridir. Yüksek

Ukrayna’da ve uluslararas› sahada ald›¤› ödüllerle yüksek kabul gören Akademi, gelecek y›llardaki geliflimi için büyük bir potansiyele sahip. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

111

традиции gelenekler

Играй, гармонь! Рашид Мустафин

Çal akordeoncu, çal!

Народный артист Республики Татарстан, музыкальный руководитель и главный дирижёр оркестра Государственного ансамбля песни и танца Республики Татарстан.

Raflit Mustafin

Tataristan halk sanatç›s›, Tataristan devlet dans grubu müzik yönetmeni.

‡ðÏÓÌËÍ‡, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ ıÓðÓ¯Ó ÁÌ‡ÂÏ, ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸ ‚ Ì‡˜‡ÎÂ XIX ‚. ‚ á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ö‚ðÓÔÂ Ë ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË, ÔðÂÚÂðÔÂ‚ ˝‚ÓÎ˛ˆË˛ Ë ‚Ë‰ÓËÁÏÂÌË‚¯ËÒ¸, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ ÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ. èðËÊËÎ‡Ò¸ ÓÌ‡ Ë Û Ì‡Ò ‚ êÓÒÒËË, „‰Â Á‡ÏÂ˜‡ÚÂÎ¸Ì˚Â Ï‡ÒÚÂð‡ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÎË Âfi, ÒÓÁ‰‡‚‡ÎË ÌÓ‚˚Â ÍÓÌÒÚðÛÍˆËË. ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ˝Ú‡Ô˚ ·ËÓ„ð‡ÙËË „‡ðÏÓÌËÍË.

ÔðÓÒÍ‡ÍË‚‡˛˘Â„Ó Ë ÍÓÎÂ·Î˛˘Â„ÓÒfl ÏÂÚ‡ÎÎË˜ÂÒÍÓ„Ó flÁ˚˜Í‡ ‚ ÓÍÓ¯Â˜ÍÂ ÏÂÚ‡ÎÎË˜ÂÒÍÓÈ ÔÎ‡ÒÚËÌÍË).

1822 „. ÅÂðÎËÌÒÍËÂ Ï‡ÒÚÂð‡ êÂ¯ÚflÈ Ë ÅÛ¯Ï‡Ì ËÁÓ·ðÂÎË Í‡ÏÂðÚÓÌ˚ ‚ ‚Ë‰Â ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı „ÓÎÓÒÓ‚˚ı ÔÎ‡ÌÓÍ (ÏÂÚÓ‰

1856 „. ÄðÚÂÎ¸ çËÍÓÎ‡fl ÇÓð‡ÍÒËÌ‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ ‚˚ÔÛÒÍ „‡ðÏÓÌËÍ ‚ ÇflÚÍÂ. èÂð‚˚Â Ú‡Ú‡ðÒÍËÂ Ú‡Î¸flÌÍË Ò‰ÂÎ‡Ì˚ Ú‡Ï.

112

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

1823 „. ÄÌ„ÎË˜‡ÌËÌ ó‡ðÎÁ ìËÚÒÓÌ ËÁÓ·ðÂÎ ÍÓÌˆÂðÚËÌÓ (¯ÂÒÚË„ð‡ÌÌÛ˛ ıðÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍÛ˛ „‡ðÏÓÌËÍÛ). 1848 „. èÓfl‚ÎÂÌËÂ „‡ðÏÓÌËÍ ‚ êÓÒÒËË Ë Ì‡˜‡ÎÓ Ëı ÍÛÒÚ‡ðÌÓ„Ó ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl. îËðÏ‡ «Åð‡Ú¸fl äËÒÂÎÂ‚˚» (íÛÎ‡).

izim gördü¤ümüz ve bildi¤imiz ça¤dafl akordeonculuk 19. as›r bafllar›nda Bat› Avrupa’da icat edilmifl ve farkl›laflarak çeflitli türlerde dünya geneline yay›lm›flt›r. Akordeonculuk Rusya’da da hak etti¤i yeri bulmufl ve akordeon ustalar› yurdun çeflitli bölgelerinde kendi bulufllar›yla çeflitli akordeonlar üretmifller. Genel bir bak›fl aç›s›yla de¤erlendirdi¤imizde, akordeonculu¤un gelifliminin farkl› dönemlerden geçti¤i fark ediliyor:

gelenekler традиции

1870 „. ïðÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡ ÒËÒÚÂÏ˚ ÅÂÎÓ·ÓðÓ‰Ó‚‡ (Ï‡ÒÚÂð óÛÎÍÓ‚), ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ Ë ÍÓÌÒÚðÛÍˆËfl. 1891 „. çÂÏÂˆÍËÈ Ï‡ÒÚÂð åËð‚ÓÎ¸‰ ËÁÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ÚðÂıðfl‰ÌÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ ÍÌÓÔÓ˜ÌÓ„Ó ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ‡ (·‡flÌ‡). ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ Ë ·‡flÌ˚ Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌ˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. àÏ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ ÏÌÓ„ËÂ ÔðËÂÏ˚ ËÒÔÓÎÌÂÌËfl Ë ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÓ ı‡ð‡ÍÚÂðÛ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl. ÑÎfl ÌËı ÔË¯ÂÚÒfl ÏÌÓ„Ó ÒÓ˜ËÌÂÌËÈ, ‡ð‡ÌÊËðÓ‚ÓÍ Ë Ó·ð‡·ÓÚÓÍ. ùÚË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚ ‚ÒÂ ·ÓÎÂÂ Û‚ÂðÂÌÌÓ Á‡‚ÓÂ‚˚‚‡˛Ú ÔðËÁÓ‚˚Â ÏÂÒÚ‡ Ì‡ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ‚ÒÂÏËðÌ˚ı ÍÓÌÍÛðÒ‡ı Ì‡ðfl‰Û ÒÓ ÒÍðËÔÍÓÈ, ÙÓðÚÂÔË‡ÌÓ Ë ‰ðÛ„ËÏË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ÏË. é· ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ‡ı Â˘Â ÌÂ ÒÍ‡Á‡ÎË Ò‚ÓÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ÒÎÓ‚Ó Ï‡ÒÚÂð‡-ÍÓÌÒÚðÛÍÚÓð˚, ÓÌË ‚ ÔÓËÒÍÂ ÓÔÚËÏ‡Î¸Ì˚ı ðÂ¯ÂÌËÈ. É‡ðÏÓÌËÍ‡ Á‡ Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓ ÍÓðÓÚÍËÈ ÔÂðËÓ‰ (200 ÎÂÚ) ÔðÓ¯Î‡ ÚðÛ‰Ì˚È Ë ÒÎÓÊÌ˚È ÔÛÚ¸. éÌ‡ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı, Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Î‡ ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Â ÍðÛ„Ë Ë ÔðÓÒÚ˚ı Î˛‰ÂÈ ‚ êÓÒÒËË, ÉÂðÏ‡ÌËË, îð‡ÌˆËË, ÄÌ„ÎËË, Ä‚ÒÚðËË, èÓÎ¸¯Â, óÂıËË, êÛÏ˚ÌËË, ‡ ‚ Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl Ë ‚ üÔÓÌËË, äËÚ‡Â. ëÂ„Ó‰Ìfl „‡ðÏÓÌËÍÛ ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡˛Ú ÛÊÂ ÌÂ ‚ ÍÛÒÚ‡ðÌ˚ı Ï‡ÒÚÂðÒÍËı, ‡ Ì‡ ÔðÂ‰ÔðËflÚËflı, „‰Â ÚðÛ‰flÚÒfl Ï‡ÒÚÂð‡, ÍÓÌÒÚðÛÍÚÓð˚, ËÌÊÂÌÂð˚. çÓÏÂÌÍÎ‡ÚÛð‡ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏÓ„Ó Ò˚ð¸fl ÌÂ ·Â‰ÌÂÂ ÚÓÈ, ˜ÚÓ ÔðËÏÂÌflÂÚÒfl ÔðË ‚˚ÔÛÒÍÂ ðÓflÎÂÈ, ‡ðÙ, ÒÍðËÔË˜Ì˚ı, ‰ÛıÓ‚˚ı Ë Û‰‡ðÌ˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚. ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ·ÓÎ¸¯‡fl ÒÂÚ¸ Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ, „‰Â „ÓÚÓ‚flÚ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚ı ËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÈ Ë Ï‡ÒÚÂðÓ‚. ïÓ˜Û ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó ·˚ÚÓ‚‡ÌËË „‡ðÏÓÌËÍË ‚ í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ. í‡Ú‡ðÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡, Í‡Í ·˚ÎÓ ‚˚¯Â ÒÍ‡Á‡ÌÓ, ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÇflÚÍË. éÌ‡ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚Ï ÚÂÏ·ðÓÏ, ÍÓÚÓð˚È Ó·ð‡ÁÛÂÚÒfl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ Á‚Û˜‡ÌËfl ‚ ÓÍÚ‡‚Û ÚðÂı „ÓÎÓÒÓ‚: Ó‰ËÌ Ì‡ ÓÍÚ‡‚Û ‚˚¯Â, ‰ðÛ„ÓÈ Ì‡ ÓÍÚ‡‚Û ÌËÊÂ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó. àÌÒÚðÛÏÂÌÚ ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ ‰Îfl ËÒÔÓÎÌÂÌËfl Ú‡Ú‡ðÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ÏÂÎÓ‰ËÈ Ë ÔÓÎÛ˜ËÎ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ‚ í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ Ë Å‡¯ÍÓðÚÓÒÚ‡ÌÂ. Ç ä‡Á‡ÌË ÛÊÂ ÓÍÓÎÓ 70 ÎÂÚ ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÒÂðËÈÌ‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸ 12ı3 (12 ÍÎ‡‚Ë¯ ‰Îfl Ôð‡‚ÓÈ ðÛÍË Ë 3 ‰Îfl ÎÂ‚ÓÈ). Ç ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ Û ˝ÚÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ·˚Î Û‚ÂÎË˜ÂÌ ‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ Ôð‡‚ÓÈ Ë ÎÂ‚ÓÈ ÍÎ‡‚Ë‡ÚÛð 16ı12. Ç í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ ¯ËðÓÍÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl Ë Ó‰ÌÓðfl‰Ì˚Â, ˜ÂÚ˚ðÂı-, ÔflÚË-, ÒÂÏË- Ë ‰ÂÒflÚËÍÎ‡Ô‡ÌÌ˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. ùÚË „‡ðÏÓÌËÍË Ú‡ÍÊÂ „ÎÛ·ÓÍÓ ÛÍÓðÂÌËÎËÒ¸ ‚ Ì‡ðÓ‰ÌÓÏ ·˚ÚÛ, Î˛·ËÏ˚ Ú‡Í ÊÂ, Í‡Í Ë ‚flÚÒÍËÂ Ú‡Î¸flÌÍË. åÌÓ„ËÂ „Ó‰˚ Ú‡Ú‡ðÒÍËÂ ËÒÔÓÎÌËÚÂÎË ‰Ó·Ë‚‡ÎËÒ¸ ÙËÎË„ð‡ÌÌÓ„Ó ‚Î‡‰ÂÌËfl ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓÏ, ÒÚðÂÏflÒ¸ Í‡Í ÏÓÊÌÓ ÚÓ˜ÌÂÂ ‚ÓÒÔðÓËÁ‚ÂÒÚË ÏÂÒÚÌ˚È

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

113

традиции gelenekler

1822 y›l›nda Berlinli ustalar Reshtay ve Bushmann efl zamanda ça¤dafl ses plakalar› (metal çerçeve içinde bulunan hareketli plak) fleklinde kamerton icat etmifltir. 1823 y›l›nda ‹ngiliz Charls Witson ‹ngiliz Concertina’y› icat etmifltir. 1848 y›l›nda Rusya’n›n Tula flehrinde akordeon üretimi bafllam›flt›r (“Kiselev kardefller” flirketi). 1856 y›l›nda Nikolay Voraksi’nin flirketi Vyatka flehrinde (Kirov bölgesi) akordeon yap›m›na bafllam›fl; ilk Tatar akordeonu da burada yap›lmaya bafllam›flt›r.

ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚È ÍÓÎÓðËÚ, ÔÂðÂ‰‡Ú¸ ı‡ð‡ÍÚÂðÌÛ˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ÏÂÎÓ‰ËÍÛ Ë ðËÚÏ. ç‡˜‡ÎÓ ˝ÚÓÏÛ ËÒÍÛÒÒÚ‚Û ÔÓÎÓÊËÎË Â˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÂ ïï ‚. àÒÏ‡„ËÎ É‡ÎË‡Í·ÂðÓ‚ Ë ïÛÒ‡ËÌ ûÒÛÔÓ‚, ‡ ð‡Á‚ËÎ ÓÒÌÓ‚˚ ËÏÔðÓ‚ËÁ‡ˆËÓÌÌÓÈ Ë„ð˚ Ì‡ „‡ðÏÓÌËÍÂ î‡ÈÁÛÎÎ‡ íÛË¯Â‚. ÇÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÎË ËÒÔÓÎÌÂÌËÂ Â„Ó ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË î‡ÈÁË ÅËÍÍÂÌËÌ, É‡ÎË Ü‡ÏÎËı‡ÌÓ‚, É‡ÌË Ç‡ÎÂÂ‚, ê‡¯Ë‰ åÛÒÚ‡ÙËÌ Ë ‰ðÛ„ËÂ.

Тула выпускает лучшие гармоники в Евразии çÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó ÚÓÏ, „‰Â ‚˚ÔÛÒÍ‡˛Ú „‡ðÏÓÌËÍË Ë ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ ‚ êÓÒÒËË. èðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ˝ÚÓ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, „ÓðÓ‰ Ï‡ÒÚÂðÓ‚ - íÛÎ‡. Ö„Ó ‚ ¯ÛÚÍÛ Ì‡Á˚‚‡ÎË „ÓðÓ‰ÓÏ ÓðÛÊÂÈÌËÍÓ‚, Ò‡ÏÓ‚‡ðÓ‚ Ë „‡ðÏÓÌÂÈ. ÑÂÒflÚÍË ÎÂÚ Ú‡Ï ËÁ„ÓÚÓ‚Îfl˛ÚÒfl ÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚Â ÚÛÎ¸ÒÍËÂ ·‡flÌ˚, ÔðÓÒÚ˚Â Ë ÏÌÓ„ÓÚÂÏ·ðÓ‚˚Â. Ç åÓÒÍ‚Â Ì‡Î‡ÊÂÌÓ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓ„Ó ·‡flÌ‡ «ûÔËÚÂð». ë‡ÌÍÚ-èÂÚÂð·Ûð„ ‰ÂÒflÚÍË ÎÂÚ ‚˚ÔÛÒÍ‡Î ÓðÍÂÒÚð˚ Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ «äð‡ÒÌ˚È Ô‡ðÚËÁ‡Ì». ÇÓðÓÌÂÊ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÓÒ‚ÓËÎ ‚˚ÔÛÒÍ ˝ÎÂÍÚðÓ·‡flÌÓ‚ «ùÒÚð‡‰ËÌ». ä‡Á‡ÌÒÍ‡fl Ù‡·ðËÍ‡ „‡ðÏÓÌËÈ ‚˚ÔÛÒÍ‡Î‡ ÍÎ‡‚Ë¯Ì˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚ ‰Îfl Ì‡ðÓ‰Ó‚ ëÂ‚ÂðÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË. «ÇÓÒÚÓ˜Ì˚È ·‡flÌ» ÔÓÍÛÔ‡ÎË ÉðÛÁËfl, ÄðÏÂÌËfl, ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì. ÇÒÂ ÓÌË Ú‡Ï ÔðËÊËÎËÒ¸ Ë ÒÚ‡ÎË Ì‡ðÓ‰Ì˚ÏË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ÏË. ç‡ á‡Ô‡‰Â ÙËðÏ˚ ð‡·ÓÚ‡ÎË Ì‡ÏÌÓ„Ó ÛÒÔÂ¯ÌÂÂ: ‚ ÉÂðÏ‡ÌËË Matthias Hohner Ë Weltmeister Paolo-Sopranio (‚ ÉÑê), ‚ àÚ‡ÎËË Marian Dallape, ‚ ëòÄ Petro Deiro. Ç ÍÓðÓÚÍÓÈ ÒÚ‡Ú¸Â ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÛÔÓÏflÌÛÚ¸ ‚ÒÂ ÏÂÒÚ‡, „‰Â ‰ÂÎ‡ÎËÒ¸ „‡ðÏÓÌËÍË. ùÚÓ ÇÓÎÓ„‰‡, ë‡ð‡ÚÓ‚, ãË‚Ì˚,

114

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

óÂðÂÔÓ‚Âˆ, ÖÎÂˆ Ë ÏÌÓ„ËÂ ‰ðÛ„ËÂ „ÓðÓ‰‡, „‰Â Ì‡ðÓ‰ ÔðËÒÔÓÒ‡·ÎË‚‡Î ÔÓ‰ Ò‚ÓÈ ÛÍÎ‡‰ ÊËÁÌË, ÔÓ‰ ÏÂÒÚÌ˚Â ÔÂÒÌË Ë Ú‡Ìˆ˚ ˝ÚË ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. É‡ðÏÓÌËÍ‡ ·˚Î‡ Ë ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl ‰Û¯ÓÈ Ì‡ðÓ‰‡. ë ÌÂÈ Î˛‰Ë ‚ÂÒÂÎflÚÒfl, „ðÛÒÚflÚ, ðÓÊ‰‡˛ÚÒfl Ë ÛÏËð‡˛Ú. É‡ðÏÓÌ¸ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ËÁÏÂÌËÚ, Ò ÂÂ ÔÓÏÓ˘¸˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Û ÌÂ„Ó Ì‡ ‰Û¯Â.

У каждого народа своя гармонь çÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó ð‡ÁÌÓ‚Ë‰ÌÓÒÚflı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚ Ë Ëı ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË ÔÓ ÏËðÛ. éÒÌÓ‚Ì˚ı ÚËÔÓ‚ ‰‚‡: ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ (ðÓflÎ¸Ì‡fl ÍÎ‡‚Ë‡ÚÛð‡) Ë ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ ÍÌÓÔÓ˜Ì˚Â (‚ êÓÒÒËË ·‡flÌ˚ Ò ÔflÚËðfl‰ÌÓÈ ÍÎ‡‚Ë‡ÚÛðÓÈ); „‡ðÏÓÌËÍË, Í ÍÓÚÓð˚Ï ÒÎÂ‰ÛÂÚ ‰Ó·‡‚ËÚ¸ ‡Ì„ÎËÈÒÍÓÂ ÍÓÌˆÂðÚËÌÓ (ó‡ðÎÁ ìËÚÒÓÌ) Ë ·‡Ì‰ÓÌÂÓÌ (ÄÎ¸ÙðÂ‰ ÄðÌÓÎ¸‰ Å‡Ì‰ÓÌÂÓÌ). ä‡Í ÊÂ ÓÌË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎËÒ¸ ÔÓ ÏËðÛ? äÓÌˆÂðÚËÌÓ ÍðÂÔÍÓ ÔðËÊËÎÓÒ¸ Ì‡ ÅðËÚ‡ÌÒÍËı ÓÒÚðÓ‚‡ı, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ àðÎ‡Ì‰ËË. àÌÓ„‰‡ ‚ÒÚðÂ˜‡ÂÚÒfl ‚Ó îð‡ÌˆËË, ‚ ‰ÂÔ‡ðÚ‡ÏÂÌÚÂ ÅðÂÚ‡Ì¸. Å‡Ì‰ÓÌÂÓÌ ÔÂðÂ¯‡„ÌÛÎ ÓÍÂ‡Ì Ë Ó·ðÂÎ ‚ÚÓðÛ˛ ðÓ‰ËÌÛ ‚ Äð„ÂÌÚËÌÂ Ë Åð‡ÁËÎËË. áÌ‡ÏÂÌËÚ˚Â ‡ð„ÂÌÚËÌÒÍËÂ Ú‡Ì„Ó Ë Î‡Ï·‡‰‡ ËÒÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ì‡ ·‡Ì‰ÓÌÂÓÌÂ ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ: ÙÓðÚÂÔË‡ÌÓ, ÍÓÌÚð‡·‡Ò, „ËÚ‡ð‡, Û‰‡ðÌËÍ Ë ÔÂðÍÛÒÒËË (ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÂ Û‰‡ðÌ˚Â). åÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÒÓÒÚ‡‚˚. äÓÌˆÂðÚËÌÓ ıÓðÓ¯Ó Á‚Û˜ËÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‚ÓÎ˚ÌÍÓÈ, ÒÍðËÔÍÓÈ, ‚ËÓÎÓÌ˜ÂÎ¸˛ Ë ÔðÓ‰ÓÎ¸ÌÓÈ ÙÎÂÈÚÓÈ. É‡ðÏÓÌËÍ‡ ıÓðÓ¯Ó Á‚Û˜ËÚ ‰‡ÊÂ ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ÓðÍÂÒÚð‡. äÓÏÔÓÁËÚÓð˚ ‚ÍÎ˛˜‡˛Ú Ô‡ðÚËË ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌÓ‚ ‚ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl ÍðÛÔÌÓÈ ÙÓðÏ˚ (è.à.ó‡ÈÍÓ‚ÒÍËÈ, «ÉÂðÓË˜ÂÒÍ‡fl Ò˛ËÚ‡»). ë˛ËÚ‡ ·˚Î‡ ËÒÔÓÎÌÂÌ‡ ‚ „ÓðÓ‰Â äËÒÎÓ‚Ó‰ÒÍÂ ‚ 1909 „. (‰ËðËÊÂð

1870 y›l›nda Beloborodov türü (usta Çulkov) Hromatik akordeon Rusya’ya has bir tür ve sistemle kullan›l›r. 1891 y›l›nda Alman usta Mirwold ça¤dafl 3 s›ra dü¤meli akordeon icat etmifltir (Rusça ad› “bayan”). Ça¤dafl akordeonlar oldukça a¤›r mekanizma ile çal›flmaktad›r. Bu müzik aletleri için çok farkl› çeflitte müzikler yap›lmakta. Bu aletler uluslararas› müzik yar›flmalar›nda keman, fortopiyan ve baflka aletler gibi ödüllere lay›k görülmekte. Usta icatç›lar akordeon hakk›nda henüz son sözlerini söylemifl de¤iller, bu nedenle hâlâ geliflmekte ve mükemmelleflmekte. Akordeonculuk 200 y›ll›k geçmifliyle Rusya, Almanya, Fransa, ‹ngiltere, Avusturya, Polonya, Çek ve Romanya gibi ülkelerin en seçkin müzisyenlerini kendine çekmifl ve oldukça zorlu bir geliflme süreci yaflam›flt›r. Bu ülkelere aras›na Asya bölgesi (Japonya ve Çin) de kat›lm›flt›r. Bugün akordeon üretimi küçük imalathanelerde de¤il, kendi ustalar› ve mühendisleri olan ça¤dafl fabrikalarda yap›lmakta, endüstrinin önemli bir kolunu oluflturmaktad›r. Tataristan’da akordeonculuk Vyatka flehrinde üretilen akordeonlarla bafllam›flt›r. Di¤erlerine nazaran burada üretilen akordeonlar›n kendine has bir incelikte vurufl özelli¤i vard›r. Bu aletlerin Tatar melodileri için uygun olmas› Tataristan ve Baflk›rdistan’a yay›lmas›na sebep olmufltur. Akordeon Kazan’da yetmifl senedir 12x3 (12 dü¤me sa¤, 3 dü¤me sol) modeli ile üretilmifl, sonraki y›llarda 16x12 modeli ile devam etmifltir. Tataristan’da tek s›ra dört, befl, yedi

gelenekler традиции

óÂðÌflıÓ‚ÒÍËÈ). ç‡ „‡ðÏÓÌËÍÂ Ë„ð‡Î èÂÚð ÖÏÂÎ¸flÌÓ‚Ë˜ ÖÌËÒÂÂ‚ (èÂÚð çÂ‚ÒÍËÈ), ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ÏÛÁ˚Í‡ÌÚ, Ó·˙ÂÁ‰Ë‚¯ËÈ ÔÓÎÏËð‡ ÒÓ Ò‚ÓËÏË „‡ðÏÓÌËÍ‡ÏË. ë‡ð‡ÚÓ‚ÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌ¸ ÔÓÔÛÎflðÌ‡ Û ‡ÒÚð‡ı‡ÌÒÍËı Ú‡Ú‡ð Ë Í‡ÎÏ˚ÍÓ‚. íÛÎ¸ÒÍ‡fl ‰‚Ûıðfl‰Í‡ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ ÔÓ ‚ÒÂÈ êÓÒÒËË, „‰Â ÊË‚ÛÚ Â‰ËÌÓÈ ÒÂÏ¸ÂÈ 120 Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ë ·˚ÚÛÂÚ ‚ÂÁ‰Â – ÓÚ ëÏÓÎÂÌÒÍ‡ ‰Ó äÛðËÎ. Ñ‡ÊÂ ‚ ÄÙðËÍÂ ÂÒÚ¸ „‡ðÏÓÌËÍË (ðÓflÎ¸Ì˚Â). å˚ ‚ÒÚðÂ˜‡ÎË Ëı ‚ çË„ÂðËË, ëÂÌÂ„‡ÎÂ Ë ÅÂÌËÌÂ. Ç íÛÌËÒÂ ·ÓÎ¸¯Â ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ. àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ „‡ðÏÓÌËÍ‡ ÔÓ‚ÎËflÎ‡ Ì‡ ı‡ð‡ÍÚÂð ËÒÔÓÎÌÂÌËfl ÔÂÒÂÌ Ë Ú‡ÌˆÂ‚. åÓÂ ÏÌÂÌËÂ Ú‡ÍÓ‚Ó: ÔÂÒÌË ÒÚ‡ÎË ·ÓÎÂÂ ‚ÂÒÂÎ˚ÏË Ë ‰ËÌ‡ÏË˜Ì˚ÏË, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÏÌÓ„ÓÍÛÔÎÂÚÌ˚Â Ì‡ðÓ‰Ì˚Â ÔÓÔÂ‚ÍË Ë ˜‡ÒÚÛ¯ÍË. ç‡ðÓ‰ Ò‡Ï Ë„ð‡Î Ë Ò‡Ï ÊÂ ÔÂÎ ÔÓ‰ „‡ðÏÓÌ¸. Ä Ú‡ÌÂˆ, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ÒÚ‡Î

ve on dü¤meli akordeonlar da yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Bu s›ra d›fl› akordeonlar konserlerde s›k kullan›lm›fl, ‹talyan akordeonlar› gibi halk›n sevgisini kazanm›flt›r. ‹smail Galiekberov ve Hüseyin Yusupov Tatar akordeon sanat›n›n öncüleri, Fayzulla Tuiflev ise gelifltiren ve sa¤lamlaflt›rand›r. Bu sanatç›lardan sonra Feyzi Bikkenin, Gali Camlihanov, Gani Valiyev ve Raflit Mustafin gibi ustalar önemli katk›larda bulunmufllard›r.

Avrasya’n›n en iyi akordeonlar› Tula’da yap›l›r

Rusya’da akordeon üretiminde öncelik, ustalar flehri Tula’n›nd›r. Bu nedenle bu flehre silahtarlar, semaverler ve akorde-

onlar flehri denmifltir. Onlarca y›l bu flehirde ünlü Tulyak akordeonlar› yap›lmaktad›r. Tula’dan sonra s›ra tabi ki Moskova’ya gelir. Moskova’n›n ünlü akordeonu “bayan” diye adland›r›lan “Yupiter”dir. Petersburg flehrinde onlarca y›l milli orkestra aletleri üretilir. Ad›na “K›z›l Partizan” denen mükemmel akordeonlar bu flehrin ürünüdür. Voronej flehri ilk elektronik “Estradin” akordeonu üretenlerdendir. Kazan akordeon fabrikas› ise Kafkaslara ve Orta Asya’ya her çeflit dü¤meli ve klavyeli müzik aletleri göndermifltir. Bunlar aras›nda “Pflins” akordeonu Ad›ge, Kabardin, Balkar, Kuzey Osetya; “Do¤u Bayan›”n› Gürcistan, Ermenistan ve Abhazlar tercih etmifllerdir. Azerbaycan

Разные виды гармоники Akordeon türleri

1. Саратовская гармонь Saratov akordeonu 2. Тальянка (12х3, обыкновенный стандарт) Çok sevimli nefleli, kendisi de Türkülere konu olan Talyan akordeon 3. Татарская гармонь (18-клавишная) 18 parmak dü¤meli Tatar akordeonu 4. Бандонеон Bandoneon, Latin Amerikal›lar›n s›k kulland›¤›, dü¤meleri kasa üzerinde olan akordeon 5. Тульская гармонь Tula akordeonu 6. Тальянка (14-клавишная) Talyan akordeon (bir baflka çeflit) 7. Немецкий клавишный аккордеон Parmak dü¤meli Alman akordeonu 8. Немецкий кнопочный аккордеон Yuvarlak dü¤meli Alman akordeonu 9. Баян «Юпитер» (московский) Moskova yap›m› ünlü Yupiter akordeonu (Rusça “bayan” denir) 10. Детский аккордеон «Yamaha» Çocuklar›n yayg›n kulland›¤› Yamaha akordeon 11. Татарская двухрядная гармонь ‹ki s›ra parmak dü¤meli Tatar akordeonu 12. Татарская национальная концертная гармонь Tatar konser akordeonu 13. Татарская семиклапанка Yedi dilli Tatar akordeonu 14. Татарская пятиклапанка Befl dilli Tatar akordeonu 15. Татарская четырехклапанка Dört dilli Tatar akordeonu

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

115

традиции gelenekler

ise seçmeli do¤u akordeonlar›n› tercih etmifller. Akordeonlar oralarda be¤eni kazanm›fl ve sanki oral› olmufllard›r.

Rusya geneline yay›lm›fl; Brest’ten Kuril’e kadar yaflayan 120 çeflit millet bu aleti kullan›yor.

Bat›daki akordeon üretim flirketleri daha h›zl› geliflmifl. Bat› Almanya’n›n Matthias Hohner, Do¤u Almanya’n›n Weltmeister Paolo-Sopranio, ‹talya’n›n Marian Dallape ve ABD’nin Petro Deiro akordeonlar› oldukça ünlü.

Afrika’da bile royal klavyeli akordeonlar var. Nijerya, Senegal ve Berlin’de gördük onlar›. Tunus’ta ise daha çok dü¤meli akordeonlar yayg›n. Akordeonun karakteristik özelliklerinden biri de dans ve türkülerin seslendirme tarz›n› belirleyen bir özelli¤e sahip olmas›. Özellikle milli türküler ve h›zl› at›flmalar bu aletle daha nefleli ve dinamik hal al›yor. ‹nsanlar hem çalm›fl, hem söylemifl. Dans ise daha net ve dinamikleflmifl. Rus halk müzik çalg›lar›n› akordeon ve bayans›z tasvir etmek mümkün de¤il. Akordeon milli nitelik kazanm›fl.

Tüm akordeon flehirlerini saymak mümkün de¤il tabi ki. Vologda, Saratov, Livn›, Çerepovets, Elets gibi pek çok flehir halk› bu mükemmel aletlere kültürel anlamlar yükleyerek onlar› hayatlar›n›n bir parças› haline getirmifllerdir.

·ÓÎÂÂ ˜ÂÚÍËÏ Ë ·˚ÒÚð˚Ï ÔÓ ÚÂÏÔÛ. É‡ðÏÓÌËÍ‡ ÔðË‰‡Î‡ ·ÎÂÒÍ Ë Íð‡ÒÓÚÛ ËÒÔÓÎÌflÂÏ˚Ï ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËflÏ. çÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÒÂ·Â ·ÂÁ ·‡flÌ‡ Ë „‡ðÏÓÌËÍË ÓðÍÂÒÚð ðÛÒÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚. ê‡Ì¸¯Â Û Ú‡Ú‡ð ·˚ÚÓ‚‡Î‡ ÒÍðËÔÍ‡. Ä ÍÓ„‰‡ Í „ðÛÒÚÌÓÈ ÒÍðËÔÍÂ ÔðËÒÓÂ‰ËÌËÎ‡Ò¸ Á‡ÎËı‚‡ÚÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡, ÔÓÎÛ˜ËÎÒfl ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È ‰Û˝Ú, ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍ‡fl ÒıÂÏ‡ ‡‰‡ÊËÓ Ë ‡ÎÎÂ„ðÓ. É‡ðÏÓÌËÒÚ ·˚Î Û‚‡Ê‡ÂÏ˚Ï Ë ÔÓ˜ÂÚÌ˚Ï „ÓÒÚÂÏ ÔÓ‚Ò˛‰Û. ÑÂ‚Û¯ÍË ÌÂ ÓÒÚ‡‚ÎflÎË Â„Ó ·ÂÁ ‚ÌËÏ‡ÌËfl, „Óð‰ËÎËÒ¸ Ò‚ÓÂÈ ðÓÎ¸˛ ‚ÓÁÎ˛·ÎÂÌÌÓÈ „‡ðÏÓÌËÒÚ‡. åÛÁ˚Í‡ Ë Âfi ËÒÔÓÎÌÂÌËÂ – ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸ ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. éÌ‡ ÓÚ‚ÎÂÍ‡ÂÚ ÓÚ ‰ÛðÌÓ„Ó, ð‡‰ÛÂÚ Ë ‚ÂÒÂÎËÚ, ÓÌ‡ Ì‡‰ÂÊ‰‡ Ë Î˛·Ó‚¸, ÓÌ‡ Ó·˙Â‰ËÌflÂÚ Ì‡ðÓ‰˚. ç‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÔÂ‚˜ÂÒÍËı, Ú‡ÌˆÂ‚‡Î¸Ì˚ı Ë ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÌÍÛðÒ‡ı Î˛‰Ë ÛÁÌ‡˛Ú ÌÓ‚˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÌÓ‚˚Â ÔÂÒÌË, ‰ðÛÁ¸fl Ó·˘‡˛ÚÒfl Ì‡ flÁ˚ÍÂ ÏÛÁ˚ÍË, ÌÂ ÚðÂ·Û˛˘ÂÏ ÔÂðÂ‚Ó‰‡. àÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì‡fl ÏÛÁ˚Í‡ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ı‡ð‡ÍÚÂð ÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡. ç‡ ÒıÓÊËı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ı ð‡ÁÌ˚Â Ì‡ðÓ‰˚ Ë„ð‡˛Ú ð‡ÁÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ. éÒÂÚËÌ˚, „ðÛÁËÌ˚, ˜Â˜ÂÌˆ˚ Ë„ð‡˛Ú ÒÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ÎÂÁ„ËÌÍÛ. ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ìˆ˚ Ë„ð‡˛Ú ÔÓÒ‚ÓÂÏÛ, Û ·ÓÎ„‡ð ÒÏÂ¯‡ÌÌ˚Â ÚÂÏÔÓðËÚÏ˚ 7/16 Ë 11/16. ç‡ Ò‡ð‡ÚÓ‚ÒÍÓÈ „‡ðÏÓÌËÍÂ Ú‡Ú‡ð˚ Ë„ð‡˛Ú ÔðÓÚflÊÌ˚Â ÏÂÎÓ‰ËË, ‡ ÌÓ„‡Èˆ˚ Ë Í‡ÎÏ˚ÍË Ó˜ÂÌ¸ ·˚ÒÚðÛ˛ Ë ðËÚÏË˜ÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ. ÅÓÎ¸¯ÓÈ ·ÛÍÂÚ, ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ËÁ Ó‰ÌËı ðÓÁ Ë Ó·ÂðÌÛÚ˚È ÁÓÎÓÚÓÈ ÙÓÎ¸„ÓÈ, ÔðÓË„ð˚‚‡ÂÚ ÔðÓÒÚÓÏÛ ·ÛÍÂÚÛ ËÁ ð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌ˚ı ÔÓÎÂ‚˚ı ˆ‚ÂÚÓ‚, ËÁ‰‡˛˘Ëı ÒÎÓÊÌ˚È ‡ðÓÏ‡Ú. ü ÊÂÎ‡˛ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ÌÂ ‰‡Ú¸ ÔÓ„Ë·ÌÛÚ¸ Ì‡ðÓ‰ÌÓÏÛ ËÒÍÛÒÒÚ‚Û, ÌÂ ‰‡Ú¸ ÛÈÚË ÒÓ ÒˆÂÌ˚ „‡ðÏÓÌËÍÂ – ‚Â‰¸ ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸ Ì‡¯ÂÈ ËÒÚÓðËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚. n

116

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Bu aletler s›radan vatandafllar taraf›ndan kimseden emir olmadan, kendi zevki için sevgi ile üretilmifllerdir. Akordeon insan›n ruhuydu ve hep öyle oldu. Haklar onunla e¤lenmifl, üzülmüfl, hayat›n›n birçok an›na onu dahil etmifl, onun arac›l›¤› ile içindeki hisleri güzel bir dille anlatabilme imkân› bulmufltur.

Her milletin bir akordeonu var

Akordeonlar royal klavyeliler ve dü¤meli akordeonlar (Rusya’da Bayan diyorlar 5 s›ral› klavyeleri bulunur) olmak üzere iki çeflittir. Fazla büyük olmayan de¤iflik biçimli el müzik aletleridirler. Yukar›da say›lanlara ‹ngiliz concertinosu (Charls Witson) ve Bandoneon’u da (Alfred Arnold Bandoneon) eklemek mümkün. Acaba dünya genelinde nas›l yay›lm›fllar? Concertino ‹ngiliz adalar›nda sevilmifl, özellikle ‹rlanda’da, Fransa’da ve Bretan bölgesinde nadir olarak görülür. Bandoneon okyanusu bile aflarak Arjantin ve Brezilya’da ikinci vatan›n› bulmufl. Ünlü Arjantin tangosu ve lambada fortopiyano, kontrbas, gitar ve davul eflli¤inde bandaneonla oynan›r. Concertinoya keman ve flüt türü müzik aletleri ile güzel efllik edilir. Akordeonlar senfoni orkestras›nda da güzel kullan›l›r. Müzisyenler önemli eserleri çalan aletler aras›na akordeonu da kat›yorlar. Mesela Kislovodsk flehrinde P.‹. Çaykovskiy’nin “Kahramanl›k bestesi” P.Y.Yeniseev taraf›ndan oynanm›flt›r. Petr Nevskiy kendi akordeonu ile dünyay› gezen ünlü bir müzisyendir. Saratov akordeonu Astrahan Tatarlar› ve Kalm›klar aras›nda yayg›nl›k kazanm›flt›r. Tula’n›n iki s›ral› akordeonu tüm

Tatarlarda ise akordeona kadar yayg›n olarak keman kullan›lm›fl. Buna akordeon eklenince daha güzel bir ahenk oluflmufl. A¤layan keman›n yan›na güldüren akordeon gelmifl ve adajio allegronun en güzel temsili, klasik flema tamamlanm›flt›r. Her millet akordeoncuya hürmet etmifl, e¤er misafirse, onu güzel a¤›rlam›fl. K›zlar›n da gönül tercihlerinde akordeonculuk, önemli kriter olmufl. Sevgilinin akordeoncu olmas› moda haline gelmifl. Müzik ve icras› genel anlamda insan ruhunun bir parças›d›r. Güzel müzik insan› kötüden iyiye yönlendirir, insan›n yaflama gayretini artt›r›r, samimilefltirir ve insanlar› birbirine yak›nlaflt›r›r. Dünyada müzik yar›flmalar› hofl bir atmosferde geçiyor ve farkl› milletten insanlar bu dilde tercümans›z anlaflabiliyorlar. Müzik ve müzik aletleri onu kullanan her milletin karakterini yans›t›r. Ayn› aletlerle farkl› milletler farkl› müzik icra ederler. Osetin, Gürcü ve Çeçenler h›zl› lezginkay›, Ermeniler uzun ve a¤›r bafll› mugam› severler. Azerilerin kendi stili, Bulgarlar›n kar›fl›k ritimleri vard›r. Saratov akordeonunda Tatarlar uzun melodiler çalarken, Nogay ve Kalm›klar h›zl› ritmik müzik icara ederler. Çiçek buketi çeflitli çiçeklerden olufltu¤unda güzel olur. Onun için gençlere tavsiyem kendi milli sanat›n›z›n yükselmesine önem verin. Çünkü bu, bizim tarihimiz kültürümüz ve zenginli¤imizdir. Sanatç›lar da en az›ndan kendi çocuklar›na ustal›klar›n› ö¤retebilse, böylece gelecek nesillere b›raksa. Derslerde müzik dersleri daha da zengin olsa. n

актуально güncel

Евразия разрабатывает проекты совместного проживания народов Avrasya birlikte yaflama projeleri gelifltiriyor ì

˜‡ÒÚÌËÍË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡, Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓ„Ó èÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ‚ ÒÚÓÎËˆÂ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ÅË¯ÍÂÍÂ, „Ó‚ÓðËÎË Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ì˜‡ÒÚÌËÍË ÙÓðÛÏ‡ Ó·ÒÛÊ‰‡ÎË ‚ÓÔðÓÒ˚ ð‡Á‚ËÚËfl ‰ðÛÊÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ë ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡, ËÒÍÓðÂÌÂÌËfl ‚ð‡Ê‰Â·ÌÓÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. äÓÌˆÂÔˆËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ·˚Î‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ Ë‰Âfl ÒÓ˛Á‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ‡ ‰Îfl ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËfl ÚÂÏÛ «ÑË‡ÎÓ„ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ì‡ðÓ‰Ó‚». ç‡ ÙÓðÛÏ, ÚÓðÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÓÚÍð˚ÚËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ ‚ ÓÚÂÎÂ

Hyatt Regency, ÒÓ·ð‡ÎÓÒ¸ ·ÓÎÂÂ ÒÚ‡ Û˜ÂÌ˚ı, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‰ÂflÚÂÎÂÈ, ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚, ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ Ë ÔÓÎËÚËÍÓ‚ ËÁ ð‡ÁÌ˚ı ÒÚð‡Ì. ì˜‡ÒÚÌËÍË ÙÓðÛÏ‡ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎË, ˜ÚÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ ÏËð‡ ‚ ÒÚÓðÓÌÛ Ó‰ÌÓÔÓÎflðÌÓÒÚË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ Ù‡ÍÚÓðÓ‚ ð‡ÁÊË„‡ÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. Ç˚ÒÚÛÔ‡fl Ì‡ ÓÚÍð˚ÚËË ÙÓðÛÏ‡, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì Ä‰‡ı‡Ì å‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒËÎÓÈ, Ì‡ÏÌÓ„Ó ÔðÂ‚˚¯‡˛˘ÂÈ ÒËÎÛ ÓðÛÊËfl: «ë‡ÏÓ ‚ðÂÏfl ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð, ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‡ Ì‡Ó·ÓðÓÚ – ÏÛÎ¸ÚËÍÛÎ¸ÚÛð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl flðÍÓÈ, ÒÛ˘ÌÓÒÚÌÓÈ, ËÁÌ‡˜‡Î¸ÌÓÈ ˜ÂðÚÓÈ

iyalog Avrasya (DA) Platformu taraf›ndan K›rg›zistan’›n baflkenti Biflkek’te düzenlenen forumda medeniyetlerin bir arada yaflayabilmesinin zorunlulu¤una vurgu yap›ld›. Globalleflen dünyada düflmanl›klar›n yerini dostlu¤un, çat›flmalar›n yerini iflbirliklerinin almas› gerekti¤ine dikkat çekilen forumda, “medeniyetler çat›flmas›” teorisine karfl›l›k “medeniyetler ittifak›” tezi tart›fl›ld›. 1998 y›l›nda 20’ye yak›n Avrasya ülkesinden yazar, akademisyen ve entelektüelin kat›l›m›yla hayat bulan Diyalog Avrasya (DA) Platformu, K›rg›zistan’›n baflkenti Biflkek’te “Medeniyetler diyalo¤u ve birlikte yaflama” konusunu masaya yat›rd›. Hyatt Regency Otel’de yap›lan ve farkl› ülkelerden yüzden fazla bilim adam›, din Чингиз Айтматов (слева) и Равиль Гайнутдин (второй слева) подчеркнули, что совместное мирное проживание необходимость века, в котором мы живем Toplant›ya kat›lan Cengiz Aytmatov (solda) ve Rusya Müftüler Birli¤i Konseyi Baflkan› Ravil Gaynuddin (soldan ikinci) birarada yaflaman›n ça¤›n bir gere¤i oldu¤unu belirttiler

118

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

güncel актуально

Координатор телеканала STV по Средней Азии Наджи Тосун от имени турецкой делегации разместил часть мозаики, представляющей собой коллаж из лиц представителей разных народов, в виде логотипа ДА. Da logosu üzerine çal›fl›lan çeflitli milletlerden oluflan puzzle parças›n› Türkiye ad›na STV Orta Asya Koordinatörü Naci Tosun yerine yerlefltirdi

˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Í‡Í Ú‡ÍÓ‚Ó„Ó». ÉÓ‚Óðfl Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËfl ð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸Ì˚ı ·‡ð¸ÂðÓ‚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ ÏÂÊ‰Û ÔÓÌflÚËflÏË «á‡Ô‡‰» Ë «ÇÓÒÚÓÍ», å‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ: «å˚ ÊË‚ÂÏ ‚ Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÏ ðËÚÏÂ ÒÓ·˚ÚËÈ Ë ÔÓðÓÊ‰‡˛˘Ëı Ëı ÔðË˜ËÌ, ÏËð Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË ÔÂðÂıÓ‰‡ Í ÌÓ‚˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. ã˛‰Ë ‚ÒÂ Â˘Â Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ ‚ð‡Ê‰Â·Ì˚ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û, ÌÓ ðÂ‡Î¸Ì‡fl Í‡ðÚËÌ‡ „Óð‡Á‰Ó ÒÎÓÊÌÂÂ, ˜ÂÏ Ó· ˝ÚÓÏ „Ó‚ÓðËÚ ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ». å‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ, ˜ÚÓ ÏËð ÛÒÚ‡Î ÓÚ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ë ÒÚðÂÏËÚÒfl Í ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌË˛. ÇÒÂÏËðÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È Í˚ð„˚ÁÒÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ óËÌ„ËÁ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚ Ú‡ÍÊÂ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÏÂÊ‰Û á‡Ô‡‰ÓÏ Ë ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı ÓÚÎË˜Ëflı. «êÂÎË„ËË ÒÎÓ‚ÌÓ ðÂÍË, ÍÓÚÓð˚Â ÒÚÂÍ‡˛Ú ‚ Â‰ËÌÓÂ ÏÓðÂ», – ÒÍ‡Á‡Î ÔËÒ‡ÚÂÎ¸.

«Все религии проповедуют мир» èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ëÓ‚ÂÚ‡ ÏÛÙÚËÂ‚ êÓÒÒËË ê‡‚ËÎ¸ É‡ÈÌÛÚ‰ËÌ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Á‡ ÏËðÌÓÂ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Î˛‰ÂÈ ð‡ÁÌÓÈ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË, ð‡ÁÌÓ„Ó ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËfl, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ð‡ÁÌ˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ç‡ÔÓÏÌË‚ Ó ÔðÓ‰ÓÎÊÂÌËË ÌÂÓ·˙fl‚ÎÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÏÂÊ‰Û á‡Ô‡‰ÓÏ Ë ËÒÎ‡ÏÒÍËÏ ÏËðÓÏ, ê‡‚ËÎ¸ É‡ÈÌÛÚ‰ËÌ Á‡fl‚ËÎ: «å˚ ‚ÂðËÏ, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ·˚Ú¸ ÌÂ ‰ÓÎÊÌÓ. ñË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡

Ë Ëı ð‡Á‚ËÚËÂ ÌÂð‡‚ÌÓˆÂÌÌÓ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÎ‡Ú¸ ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Î˛‰Ë Û·Â‰ËÎËÒ¸, ˜ÚÓ ËÒÎ‡Ï fl‚ÎflÂÚÒfl ðÂÎË„ËÂÈ ÏËð‡. àÒÎ‡ÏÒÍÓÏÛ ÏËðÛ Ì‡‰Ó ËÁ·Â„‡Ú¸ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÌËfl á‡Ô‡‰ÓÏ ‰ËÍÚ‡Ú‡ Ë ÔÓÎËÚËÍË ‰‚ÓÈÌ˚ı ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ Û‚‡ÊÂÌËÂ Í ‰ðÛ„ËÏ ðÂÎË„ËflÏ, Úð‡‰ËˆËflÏ. àÒÎ‡ÏÒÍËÈ ÏËð ÓÚÍð˚ÚÓ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË Í ‰Ë‡ÎÓ„Û Ë Ì‡‰ÂÂÚÒfl Ì‡ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌ˚È ÓÚ‚ÂÚ á‡Ô‡‰‡». èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ îÓÌ‰‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ Ë ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚ íÛðˆËË ï‡ðÛÌ íÓÍ‡Í Ú‡ÍÊÂ „Ó‚ÓðËÎ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒÂı ðÂÎË„Ëflı

adam›, gazeteci, yazar ve politikac›n›n bir araya geldi¤i toplant›da konuflan kat›l›mc›lar dünyaya tek kutuplu bir anlay›fl›n dayat›ld›¤›na dikkat çekerek, bu durumun çat›flmalar› körükleyece¤ine vurgu yapt›lar. Forumun aç›l›fl›nda konuflan K›rg›zistan Devlet Sekreteri Adahan Madumarov, diyalog ve karfl›l›kl› anlay›fl›n en güçlü silahlardan daha etkili oldu¤unu ifade ederek, “Buradaki insanlar silah kullanmaks›z›n insanlar›n gönlünü kazanmaya çal›fl›yor. Bu silah en güçlü roket-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

119

актуально güncel

Анатолий Пинский / Anatoly Pinskiy

Мустафа Бююк / Mustafa Büyük

Лютфулла Каялар / Lütfullah Kayalar

ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛ÚÒfl Ôð‡‚‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. «ç‡Ôð‡¯Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ÓÔðÓÒ, ÂÒÎË ðÂÎË„ËË ÌÂ ÒÎÛÊ‡Ú ‰ÂÎÛ ÏËð‡, ÚÓ ‚ ˜ÂÏ ÒÏ˚ÒÎ Ëı ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl?» – ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ ÓÌ. ÇÒÂ ðÂÎË„ËË Á‡ÔðÂ˘‡˛Ú ‚ÓðÓ‚ÒÚ‚Ó, Û·ËÈÒÚ‚Ó. ÇÒÂ ðÂÎË„ËË Á‡fl‚Îfl˛Ú Ó Ôð‡‚Â Ì‡ ÊËÁÌ¸. ÖÒÎË ˝ÚÓ Ú‡Í, ÔÓ˜ÂÏÛ ÚÂððÓðËÒÚ˚ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ðÂÎË„Ë˛ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Ò‚ÓËı ˆÂÎÂÈ? óÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰‚ËÊÂÚÒfl ‚ ·Û‰Û˘ÂÂ. å˚ Ì‡‰ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ·Û‰Û˘ÂÂ ·Û‰ÂÚ Ò‚ÂÚÎ˚Ï, ÏËðÌ˚Ï. äÓÌÂ˜ÌÓ, Ì‡Ï ÔðË‰ÂÚÒfl ÒÚÓÎÍÌÛÚ¸Òfl Ò ÚðÛ‰ÌÓÒÚflÏË, Ë ÚÓ„‰‡ ‰Ë‡ÎÓ„ ÒÚ‡ÌÂÚ Ì‡¯ËÏ ÔÓÏÓ˘ÌËÍÓÏ Ì‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË».

Ö‚ð‡ÁËfl ÒÚðÂÏËÚÒfl Ì‡ÈÚË ÔÛÚË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÏËð‡ Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl Ò‚Ë‰ÂÚÂÎflÏË ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì˚ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ð‡ÁÎË˜ËÈ. êÂÎË„ËË ÔðËÁ˚‚‡˛Ú Î˛‰ÂÈ ·˚Ú¸ Â‰ËÌ˚ÏË ÔðË ‚ÒÂı Ò‚ÓËı ð‡ÁÎË˜Ëflı, ÛÍðÂÔÎflÚ¸ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË.

lerden daha güçlü bir silaht›r. K›l›çla, insano¤lu gerçekte özgür olamayacakt›r. Ba¤›ms›zl›k ancak gönüllerde olur.” dedi. Globalleflmenin y›k›c› engellerinin önlenmesi gerekti¤ine vurgu yapan Madumarov, Do¤u-Bat› ihtilaf›n›n kald›r›lmas› gerekti¤ini ifade etti. Madumarov, “Bir dönüm noktas›nday›z. Bütün dünya yeni de¤erlere dönüflüm aflamas›ndad›r. Do¤u-Bat› aras›nda bir çeliflki var gibi göstermek insanlar›n zihninde yer al›yor. Gerçek tablo Huntington’›n ‘medeniyetler çat›flmas›’ tablosundan çok farkl›.” diyerek, dünyan›n çat›flmaya de¤il, karfl›l›kl› anlay›fla ihtiyaç duydu¤unu dile getirdi. Dünyaca ünlü K›rg›z yazar Cengiz Aytmatov da konuflmas›nda Do¤u-Bat› çat›flmas›nda etnik ve dinsel farkl›l›klar›n öne ç›kt›¤›n› kaydederek flöyle konufltu: “Dinler farkl› nehirler gibidir; ama ayn› denize akan nehirler gibi bir araya gelmelidir.”

Мирное сосуществование – настоящее искусство ëÓ‚ÂÚÌËÍ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ íÛðˆËË åÛÒÚ‡Ù‡ Å˛˛Í: àÁ‚ÎÂÍ‡fl ÛðÓÍ ËÁ ËÒÚÓðËË Ë ÔðÂÊÌËı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„

120

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ùÍÒ-ÏËÌËÒÚð ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ íÛðˆËË ã˛ÚÙÛÎÎ‡ ä‡flÎ‡ð: Ç ‚ÂÍ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ì‡‰ ÔðË˜ËÌ‡ÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. é‰ËÌ ËÁ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÙÂÌÓÏÂÌ‡ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ÒÓıð‡Ìfl‚¯ÂÈ ÒËÎÛ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË 600 ÎÂÚ, fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÂðÓÚÂðÔËÏÓÒÚ¸. ÇÓÂÌÌ˚È ÍÓÌÙÎËÍÚ ‚ ÅÓÒÌËË Ú‡ÍÊÂ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ‰Îfl Ì‡Ò ÛðÓÍÓÏ. äÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð ÔÓ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË ÚÂÎÂÍ‡Ì‡Î‡ STV ç‡‰ÊË íÓÒÛÌ: åËðÌÓÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ – ˝ÚÓ ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ˝ÚÓ ÔðËÁÌ‡Í ÁðÂÎÓÒÚË. ü ‚Âð˛, ˜ÚÓ Ì‡ ˝ÚÓÈ ÁÂÏÎÂ

güncel актуально

SONUÇ B‹LD‹RGES‹ 21-23 Haziran 2006 tarihleri aras›nda K›rg›zistan Biflkek’te gerçeklefltirilen “Medeniyetler diyalo¤u ve birlikte yaflama” konulu forumun kat›l›mc›lar› afla¤›daki maddelerde fikir birli¤ine varm›fllard›r: 1. Tarihi kaynaklar her devletin kendi ç›karlar› çerçevesinde yaz›lm›fllard›r. Halklar aras› dostluklar uzun sürmesine ra¤men, bu yaz›l› kaynaklar ço¤unlukla savafllardan bahsetmektedir. Bu durumu de¤ifltirmek amac›yla “Avrasya Tarihçiler Birli¤i” ad›yla bir komisyon oluflturulmas›, bu komisyonda eski tarihi kaynaklar›n incelenerek medeniyetler aras› olumlu iliflkileri gelifltirici yeni bir tarih bak›fl aç›s› oluflturmalar› sa¤lanmal›. 2. Avrasya farkl› medeniyetlerin birlikte yaflamas›na iliflkin zengin bir tecrübeye sahiptir. Bu nedenle, çat›flmalar› birbirimizden uzak durarak de¤il, yan yana durarak ve diyalogla çözmeliyiz. 3. Büyük dünya dinleri farkl› kültürlerin bir arada yaflamas› konusunda zengin kaynaklara sahiptir. Avrasya co¤rafyas›nda kültürler aras› iliflkilerin gelifltirilmesi amac›yla bu kaynaklardan yeni flartlara uyarlanarak istifade edilmeli.

Александр Макаров / Aleksandr Makarov

4. Toplumsal bar›fl›n sa¤lanabilmesi için, küreselleflme flartlar›nda milli kültürleri yok etmeden toplumlar›n birlikte yaflamas›na imkan veren ortamlar sa¤lanmal›.

Bütün dinler bar›fl› emrediyor

5. Toplumsal ve politik süreçlerin küreselleflmeyle birlikte h›z kazand›¤› günümüzde, sosyo-kültürel de¤erler e¤itimde önemli bir faktör olmufltur. Özellikle bu faktör bölgesel, milli ve dini de¤erlerle ça¤›m›z›n dayatmalar›na karfl› cevap verip, diyalo¤u ve birlikte yaflama düflüncesini esas alarak yeni bir e¤itim modeli oluflturmal›d›r.

Rusya Müftüler Birli¤i Konseyi Baflkan› Ravil Gaynuddin diyalog platformunun farkl› din, kültür ve etnik yap›ya sahip insanlar›n bir arada yaflamas›n› amaçlad›¤›n› belirtti. Gaynuddin, Bat› ile ‹slâm aras›nda ilan edilmemifl bir çat›flma oldu¤unu vurgularken, konuflmas›nda flu ifadelere yer verdi: “Medeniyetler aras› bir savafl olmamas› gerekti¤ine inan›yoruz. Medeniyetler farkl›d›r ve geliflmeleri de eflit de¤ildir. Dinimizin bar›fl ve iyilik dini olarak alg›lanmas›n› sa¤lamal›y›z. Tek kutuplu bir dünya insanlara dayat›l›yor. Bundan da en çok Müslümanlar etkileniyor. Baflka dinlere, geleneklere sayg› göstermek gerekir. Sayg› ve diyalog tek tarafl› olmaz.” Gazeteciler ve Yazarlar Vakf› Baflkan› Harun Tokak ise, dinlerin hepsinde insan hak ve özgürlüklerinin varl›¤›na dikkat çekti¤i konuflmas›nda flu

6. Diyalog Avrasya Platformu faaliyetleri çerçevesinde, e¤itim kurumlar›n›n da (ilkokul, lise, kolej ve üniversite) iflbirli¤iyle hoflgörü ve diyalog kültürü oluflturmak amac›yla “gençli¤i yetifltirme program›” gelifltirilmeli. 7. E¤itim kurumlar›n›n “nas›l bir insan ve vatandafl yetifltirmeli” konusundaki programlar›n› medeniyetler aras› diyalo¤ çerçevesinde yeniden gözden geçirmesinde fayda var. 8. Avrasya’da dezenformasyon sürecinin durdurulmas› ve medyada objektifli¤in sa¤lanmas› amac›yla, dinlerin hoflgörü ve tarihi dostluklar› sa¤lamlaflt›rmak üzere yay›nlar yapan ve medeniyetler aras› diyalo¤un geliflmesine önem veren referans medya organlar›yla iflbirli¤i kurulmal›. 9. Kendi kültür ve toplumuna yabanc› kalmadan, olaylar› daha objektif ve etrafl›ca de¤erlendirip yorumlayabilecek medya mensuplar›n›n yetifltirilmesi amac›yla Diyalog Avrasya Platformu faaliyetleri çerçevesinde imkanlar gelifltirilmeli. 10. Medya organlar› aras›nda daha etkin bir bilgi al›fl verifli sa¤lanabilmesi amac›yla Avrasya Medya ‹flbirli¤i (7. DAP toplant›s›nda dile getirilen) hayata geçirilmeli. Bu amaçla, platformun üyelerinin kat›l›m›yla bir komisyon oluflturularak medya-merkezinin çal›flma prensipleri belirlenmeli. 11. Medya toplumda demokratik hak ve özgürlüklerin önünü açmal›d›r. 12. Bu formun gerçeklefltirilmesinde ev sahipli¤i yapan K›rg›zistan Cumhuriyeti Cumhurbaflkan› Say›n Kurmanbek Bakiev’e, Devlet Sekreteri Adahan Madumarov’a ve Kültür Bakan› Sultan Raev’e samimi desteklerinden dolay› teflekkür ederiz.

ИТОГОВАЯ РЕЗОЛЮЦИЯ 21-23 июня 2006 г. в Бишкеке (Кыргызстан) состоялся международный форум «Диалог цивилизаций и сосуществование народов». Участники Форуму пришли к единому мнению по следующим вопросам. 1. Большинство существующих исторических трудов написано с точки зрения интересов отдельных государств. Несмотря на продолжительные периоды мирного взаимопонимания между народами, они представляют собой труды о войнах. С целью изменения этой ситуации необходимо создать союз историков Евразии, который пересмотрит эти труды и создаст новый тип истории, способствующей развитию позитивных отношений между цивилизациями. 2. Евразия обладает богатым опытом мирного сосуществования различных цивилизаций. Исходя из этого, мы должны решать конфликты не путем отдаления друг от друга, а путем взаимного сближения и диалога. 3. Мировые религии имеют богатую основу для мирного сосуществования народов. Участники форума считают, что для развития межкультурных отношений необходимо активно использовать ресурсы религий с учетом современных технологий и вызовов времени. 4. С целью обеспечения мира между народами необходимо сформировать основу для мирного сосуществования культур с учетом развития локальных культур в условиях глобализации. 5. В условиях ускорения общественно-политических процессов, вызванных глобализацией мирового сообщества, социокультурные аспекты в образовании становятся решающим фактором. Именно они формируют новую образовательную модель, основанную на принципах мирного сосуществования и диалога цивилизаций и сочетании региональных, национальных и религиозных особенностей с вызовами времени. 6. В рамках деятельности Платформы Диалог Евразия необходимо разработать программу обучения молодежи с целью формирования этики толерантности и культуры диалога с привлечением сети учебных заведений – начальных школ, лицеев, колледжей, университетов и т.д. 7. Согласно принципам развития диалога цивилизаций и толерантности необходимо пересмотреть и дать новую оценку дисциплинам, преподаваемым в учебных заведениях, которые ставят целью воспитание человека и гражданина. 8. С целью противодействия процессу дезинформации и субъективности участники Форума готовы оказывать содействие развитию ответственных СМИ, способных осуществлять экспертную оценку событий, что послужит развитию диалога цивилизаций, направленного на укрепление позитивных гуманистических принципов религии и исторической дружбы. 9. В рамках деятельности Платформы Диалог Евразия необходимо создать возможности для повышения квалификации представителей журналистской профессии с целью формирования класса разносторонне развитых, не отчужденных от своей культуры и общества журналистов, способных объективно оценивать и комментировать события и факты. 10. Продолжить работу по созданию единого евразийского информационного пространства (согласно решению, принятому на 7-м Заседании Платформы ДА) для эффективного обмена информацией между СМИ. С этой целью создать оргкомитет с участием членов Платформы для разработки концепции деятельности медиа-центра. 11. Участники Форума считают, что СМИ должны становиться проводниками демократических прав и свобод в обществе. 12. Участники Форума выражают искреннюю благодарность президенту Республики Кыргызстан Курманбеку Бакиеву, госсекретарю Республики Кыргызстан Адахану Мадумарову и министру культуры Республики Кыргызстан Султану Раеву за эффективную поддержку проведения Форума.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

121

актуально güncel

Министр культуры Кыргызстана Султан Раев, председатель Гостелерадиовещания РК Кыяс Молдокасымов и госсекретарь Республики Кыргызстан Адахан Мадумаров K›rg›zistan Kültür Bakan› Sultan Raev, K›rg›zistan Radyo-TV Kurumu Baflkan› K›yas Moldokas›mov ve K›rg›zistan Devlet Sekreteri Adahan Madumarov

‚˚ð‡ÒÚÛÚ Î˛‰Ë, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡Û˜‡Ú ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÊËÚ¸ ‚ ÏËðÂ. åÓÎÓ‰ÓÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ Ê‡Ê‰ÂÚ ÏËð‡ Ì‡ áÂÏÎÂ. êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ äÓÌ„ðÂÒÒ‡ Â‚ðÂÈÒÍËı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ Ë Ó·˙Â‰ËÌÂÌËÈ ‚ êÓÒÒËË (äÖêééê êî) ÄÌ‡ÚÓÎËÈ èËÌÒÍËÈ: ç‡¯‡ ‚ÒÚðÂ˜‡ ÔðÓıÓ‰ËÚ ‚ Ó˜ÂÌ¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÂðËÓ‰ ËÒÚÓðËË. ÅÛ‰Û˘ÂÂ Ì‡¯Ëı ‰ÂÚÂÈ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÛðÓ‚Ìfl Ì‡¯Â„Ó ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. ê‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð, ˝ÚÌÓÒÓ‚ Ë ðÂÎË„ËÈ ‰ÓÎÊÌÓ ÒÎÛÊËÚ¸ ÌÂ ðÓÁÌË Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï, ‡ ÏËðÛ Ë Â‰ËÌÂÌË˛. êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ÒÂÍÚÓð‡ ÔÛ·ÎËÍ‡ˆËÈ ÓÚ‰ÂÎ‡ ‚ÌÂ¯ÌËı ˆÂðÍÓ‚Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„Ó Ô‡ÚðË‡ðı‡Ú‡ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð å‡Í‡ðÓ‚: çÂÍÓÚÓð˚Â Î˛‰Ë ÊÂÎ‡˛Ú ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËfl Â‰ËÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. é‰Ì‡ÍÓ ‚ÒflÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ËÏÂÂÚ Ôð‡‚Ó Ì‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ ‚ êÓÒÒËË Î˛‰Ë ÊË‚ÛÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ë ÌÂ ‚ð‡Ê‰Û˛Ú. n

görüflleri aktard›: “Dinler insanlar›n bar›fl›na hizmet etmeyecekse neden vard›r, sorgulamas› yap›l›yor. Dinlerin hepsinde insan öldürmek, h›rs›zl›k yapmak yasakt›r. Hayat özgürlü¤ü vard›r. Öyleyse neden dinler üzerinden teröristler üretiliyor? ‹nsanl›k bir istikbale yürüyor. Bizim umudumuz bu yürüyüflün huzura, bar›fla olmas›d›r. Baz› handikaplar ç›kacakt›r, bunun için bizim s›¤›naca¤›m›z yer de diyalogdur.”

Çat›flmadan geçinebilmek, sanatt›r

Kültür Bakanl›¤› Müsteflar Yard›mc›s› Mustafa Büyük: DA Platformunun tarih boyunca milletlerin yaflam›fl oldu¤u çat›flmalar› tecrübe alarak ortaya koyan, gelece¤e bar›fl ve sevgiyi nas›l iletebilece¤imizi gösteren bir çal›flma yapt›¤›na inan›yorum. Medeniyetlerin farkl›l›k üzerine infla edildi¤ini görüyoruz. ‹nsanlar›n ortak de¤erlerde birleflmesi hem dinlerde hem de fikirlerde ö¤ütlenmifltir. Eski Maliye Bakan› Lütfullah Kayalar: Globalleflmenin yafland›¤› bu dönemde tarihteki çat›flmalar›n neden do¤du¤unu tespit etmek gerekir. Osmanl›’y› 600 y›l ayakta tutan sebep semavi dinlerin gereklerini yerine getirmek isteyenlere hiçbir müdahale-

Известный узбекский историк, профессор Хайдарбек Бабабеков рассказал об опыте совместного проживания народов в Евразии Özbek tarihçi Haydarbek Bababekov konuflmas›nda Avrasya’da farkl› milletlerin birlikte yaflama tecrübelerine yer verdi

de bulunmamas›d›r. Yak›n zamanda yaflad›¤›m›z Bosna Hersek’teki medeniyet çat›flmas›ndan ders almam›z gerekir. STV Orta Asya Koordinatörü Naci Tosun: Beraber yaflamak bir sanat, bir kültür, bir seviye meselesidir. Birlikte yaflamay› dünyaya kabul ettirecek insanlar bu topraklarda yetiflecektir. Genç nesil bar›fl içinde bir dünya istiyor. Rusya Federasyonu Museviler Birli¤i Konseyi Baflkan› Anatoly Pinskiy: Bütün dünya için sorumluluk gerektiren bir dönemde topland›k. Birbirimizi anlad›¤›m›z ölçüde çocuklar›m›z›n gelece¤ini belirleyece¤iz. Bu çeflitlilik ayr›l›¤a ve çat›flmaya de¤il, bar›fla ve birli¤e hizmet etmeli. Moskova Patri¤i D›fl ‹liflkiler Enformasyon Bölümü Baflkan› Aleksandr Makarov: Baz› insanlar tek bir medeniyet, tek bir kültür olsun istiyor. Bu mümkün de¤il. Her kültür var olma hakk›na sahiptir. Rusya’da insanlar y›llarca birlikte yaflad› ama flimdiye kadar çat›flma olmad›. n

Наджи Бостанджи (Турция), Ильяс Айтымбет (Казахстан) и Гиули Аласания (Грузия)

Александр Макаров (Россия), Петре Метревели (Грузия) и Кетеван Хуцишвили (Грузия)

Naci Bostanc› (Türkiye), ‹lyas Ayt›mbet (Kazakistan) ve Giuli Alasania (Gürcistan)

Aleksandr Makarov (Rusya), Petre Metreveli (Gürcistan) ve Ketevan Hutsiflvili (Gürcistan)

122

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

актуально güncel

Роксолана: краеугольный камень истории оксолана ожила в старинной атмосфере дворца-музея Топкапы. 23 мая 2006 г. здесь прошла презентация перевода на турецкий язык романа «Роксолана» (в турецком переводе роман называется «Султанша Хюррем»), автором которого является известный украинский писатель Павло Загребельный. В вечере-презентации приняли участие министр культуры Украины Игорь Лиховой, посол Украины в Турции Александр Мищенко, генеральный консул Украины в Стамбуле Владимир Пузыренко, генеральный консул РФ в Стамбуле Александр Кривенко, глава отдела образования города Стамбула Омер Балыбей, директор дворца-музея Топкапы, доктор исторических наук, профессор Ильбер Ортайлы, а также ученые, журналисты, представители творческой интеллигенции и просто любители литературы из Турции и Украины. Вечер открыл министр культуры Украины Игорь Лиховой. Указав на страницу размещенного на сцене макета романа, министр сказал: «Я открываю книгу украинско-турецких отношений». Эти слова отразили надежды политиков на развитие сотрудничества и дружбы между двумя странами. Внимание участников и гостей театрализованной презентации, организованной издателем романа на турецком языке – Издательским домом «ДА» («Диалог Евразия»), было приковано к известной украинской актрисе Ольге Сумской – исполнительнице главной роли в многосерийном украинском телевизионном фильме «Роксолана». Благодаря замечательной игре актрисы, старинным костюмам и живой музыке зрители переместились в таинственную атмосферу некогда великой Османской империи. Вечер закончился пожеланиями участников продолжения дружеских отношений и новых совместных проектов. У истоков этих отношений стоит Роксолана – одинаково известная как в Турции, так и на Украине.

Tarihte bir köfle tafl›d›r Hürrem Sultan!

ürrem Sultan (Roksolana) ‹stanbul Topkap› Saray›’n›n tarihî atmosferinde yeniden hayat buldu. Ukraynal› ünlü yazar Pavlo Zagrebelniy’in Roksolana (Hürrem Sultan) roman›n›n Türkçe çevirisi 23 May›s gecesi düzenlenen bir resepsiyonla Topkap› Saray›’nda tan›t›ld›. Resepsiyona baflta Ukrayna Kültür Bakan› Say›n ‹gor Lihovoy, Ukrayna Ankara Büyükelçisi Oleksandr Miflenko, Ukrayna ‹stanbul Baflkonsolosu Volodimir Puzirenko, Rusya ‹stanbul Baflkonsolosu Aleksandr Krivenko, ‹stanbul il Milli E¤itim Müdürü Ömer Bal›bey, Topkap› Müzesi Müdürü Prof. Dr. ‹lber Ortayl› olmak üzere Ukrayna ve Türkiye’den birçok akademisyen, ifl adam›, okur ve gazeteci kat›ld›. Bürokratlar taraf›ndan s›k s›k dile getirilen dostluk ve iflbirli¤i mesajlar› Ukrayna Kültür Bakan›’n›n sahnede yer alan büyük ebattaki Hürrem Sultan kitap kapa¤›n› açarken söyledi¤i “Ukrayna ve Türkiye aras›ndaki dostluk iliflkilerinin kapa¤›n› aç›yorum” sözü ile somutlaflt›r›lm›fl oldu. Da (Diyalog Avrasya) Yay›nc›l›k taraf›ndan düzenlenen ve Tiyatral bir gösteriyle ziyaretçileri mistik bir atmosfere sokan resepsiyonda dikkatler, Ukrayna’da çevrilen Hürrem Sultan filminin baflrol oyuncusu Olga Sumskaya üzerinde yo¤unlaflt›. Sumskaya, Saray›n “‹ftariyelik” bölümünde, kostümlerden dekora kadar Kanuni döneminin canland›r›ld›¤› oyunundaki rolleriyle okurlar› as›rlar öncesine götürdü. ‹ki ayr› ülkenin ortak bir kahramandan bafllamak üzere, gelece¤e dönük daha birçok projelere imza atabileceklerinin dile getirildi¤i resepsiyon iyi dileklerle son buldu.

Султанша Хюррем соединяет народы Юрий Брязгунов

Hürrem Sultan Главный редактор газеты «Молодежь Украины».

Milletleri Birlefltiriyor Yuriy Bryazgunov

Ukrayna Gençli¤i gazetesi Yay›n Yönetmeni.

‡‰ÂflÎÒfl ÎË Í‡Ì‰Ë‰‡Ú ÙËÎÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ ËÁ äËÂ‚ÒÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ËÏ. í‡ð‡Ò‡ òÂ‚˜ÂÌÍÓ éÏÂð ÑÂðÏÂÌ‰ÊË, ˜ÚÓ ·Û‰ÌË˜ÌÓÂ, Ì‡ ÔÂð‚˚È ‚Á„Îfl‰, ‰ÂÎÓ – Â„Ó ÔÂðÂ‚Ó‰ ðÓÏ‡Ì‡ è‡‚Î‡ á‡„ðÂ·ÂÎ¸ÌÓ„Ó «êÓÍÒÓÎ‡Ì‡» Ì‡ ÚÛðÂˆÍËÈ flÁ˚Í ÔðÂ‚ð‡ÚËÚÒfl ‚ ÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ? çÓ ËÏÂÌÌÓ Ú‡Í Ë ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ, ÍÓ„‰‡ Ì‡ ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆË˛

124

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÍÌË„Ë ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðË·˚Î‡ ÔÓ ÔðË„Î‡¯ÂÌË˛ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl Ë ÂÂ ÔÂ˜‡ÚÌÓ„Ó Óð„‡Ì‡ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» ÔÓ˜ÚÂÌÌ‡fl ‰ÂÎÂ„‡ˆËfl ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ÏËÌËÒÚð‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÚÛðËÁÏ‡ ìÍð‡ËÌ˚ à.ãËıÓ‚Ó„Ó, Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎfl ÏËÌËÒÚð‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË Å. ÜÂ·ðÓ‚ÒÍÓ„Ó, Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ‰ÂÔÛÚ‡ÚÓ‚ ÇÂðıÓ‚ÌÓÈ ê‡‰˚ ê.óÛ·‡ðÓ‚‡, Ç.ü‚ÓðË‚ÒÍÓ„Ó, ‡ Â˘Â – ‡ðÚËÒÚÓ‚, ÍÓÏÔÓÁËÚÓðÓ‚, ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ, ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓ

aras fievçenko Kiev Devlet Üniversitesi filoloji bilimleri doktora ö¤rencisi Ömer Dermenci ilk bak›flta s›radan görünen iflinin (Pavlo Zagrebelniy’in roman› Hürrem Sultan’›n tercümesi) mükemmel bir d›fl politika olay› olaca¤›n› ümit ediyor muydu? Kitab›n tan›t›m› için Diyalog Avrasya ve onun sayg›n yay›n organ› DA dergisinin daveti üzerine Ukray-

güncel актуально

Роман «Роксолана» – смелое произведение Омер Дерменджи, переводчик романа на турецкий язык то было в конце 90-х. Экономические и культурные связи с Украиной у Турции были намного хуже, чем с далекими заокеанскими партнерами. В то время дипломаты, студенты, бизнесмены часто говорили о необходимости инициативы, которая позволила бы сделать отношения между нашими странами более динамичными. И тогда же у меня родилась идея перевести ставшее культовым для украинцев произведение «Роксолана» на турецкий язык и тем самым внести посильный вклад в развитие дружбы между нашими странами, способствовать лучшему взаимному познанию украинского и турецкого народов и конечно же, принести пользу турецким читателям, обогатив их еще одним произведением. Роману Павла Загребельного «Роксолана» была посвящена моя кандидатская диссертация, что позволило мне глубоко изучить эту тему и исторический период, описанный в произведении. В предисловии к роману, вышедшему в издательстве «ДА», подробно раскрывается, в чем отличие этого произведения от популярных романов о султанских гаремах, написанных западными авторами. Меня переполняет чувство гордости от осознания своей причастности к тому, что турецкие читатели смогут прочитать замечательный роман талантливого украинского автора. Я надеюсь, что перевод романа «Роксолана» станет добрым началом множества подобных проектов.

Hürrem Sultan roman›, cesur bir çal›flmad›r Ömer Dermenci,

Roman›n çevirmeni

990’lar›n sonlar›yd›. Ülkelerimiz Ukrayna ve Türkiye aras›ndaki kültürel ve tabi ki ekonomik iliflkiler, okyanus ötesi dostlar›m›za nazaran çok daha hacimsiz ve renksizdi. Bunu böyle düflünen diplomat›ndan ifl adam›na ve turistinden ö¤rencisine inisiyatif sahiplerinin ülkelerimizi birbirlerine tan›tacak bir giriflim yapmalar› gerekti¤i görüflleri s›k s›k tekrarlan›rd›. “Kült olmufl bir Ukrayna edebiyat eserini Türkçeye kazand›rmak, dolay›s›yla hem Türk edebiyat›n›n zenginleflmesine katk›da bulunmak, hem de ülkelerimizi birbirine tan›tmak” fikri iflte o zamanlarda do¤du. Çevrilecek eserin, Pavlo Zagrebelniy’in Roksolana adl› eseri olmas›nda, benim doktora tezimin konusu olmas›, dolay›s›yla temay› ve eseri oldukça iyi tan›mam etkili oldu san›r›m. Eserin öteki Hürrem Sultan veya Harem romanlar›ndan fark›n›, çevirdi¤imiz ve DA Yay›nc›l›k’›n yay›nlad›¤› Hürrem Sultan roman›n›n önsözünde bahsetti¤imiz için bu konuya girmeyece¤im. Böyle bir kültürel de¤eri Ukraynacadan Türkçeye kazand›rmaktan çok gururluyum. Umar›m bu çal›flma daha sonrakilerin bir bafllang›c› olur.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

125

актуально güncel

Любовь не знает границ Елена Шевченко, журналист, газета «Сегодня» (Украина) В Украине имя султанши Хюррем известно лишь специалистам, в Турции же почти никто не знает Анастасию Лисовскую. А между тем об этой великой женщине, пленившей сердце великого султана Сулеймана, слагают легенды, пишут книги, снимают фильмы. На родине простой украинской девушки, ставшей впоследствии правительницей империи и вошедшей в историю под именем Роксолана, установлен памятник высотой четыре метра. Усыпальница Хюррем в Стамбуле не менее величественна – красавица нашла свой последний приют в мраморном склепе, окруженном тысячами цветущих роз. Украинский классик Павло Загребельный – великий мастер слова. Его книги переведены на 24 языка мира. В этом году его «Роксолану» смогут прочесть и жители страны, которой правила мусульманка украинских кровей, повлиявшая на судьбы Европы и Азии. «Для юных турчанок Роксолана — это олицетворение всех добродетелей, всех лучших женских качеств, — считает Ольга Сумская, воплотившая образ султанши Хюррем в украинском многосерийном художественном фильме. — Она носила простую, можно сказать аскетическую одежду. Она это делала специально, чтобы ничто не отвлекало внимания султана от глаз и глубины души Роксоланы. Ее роскошь была в драгоценностях, любимый бриллиант жены султана весил 86 карат (размер куриного яйца). До нас дошли три портрета Роксоланы. В Стамбуле один, на который я похожа. Во Львове хранится другой — на нем у султанши зеленые глаза, рыжие волосы. Скульптуру Насти Лисовской лепили с меня. Четырехметровый памятник в Рогатине, на ее родине, изображает юную девушку, которой впоследствии суждено было править в Османской империи». Любовь Роксоланы и Сулеймана Великолепного наглядное доказательство того, что истинные чувства не знают границ, не различают национальностей и имеют общую веру.

Aflk s›n›r tan›m›yor Lena fievçenko,

Segodniya gazetesi (Ukrayna)

krayna’da Hürrem Sultan’›n ad› sadece uzmanlara tan›d›kt›r, Türkiye’de ise Anastasya Lisovskaya ad›n› hemen hiç kimse bilmez. Halbuki Sultan Süleyman’›n kalbini fetheden bu büyük kad›n için efsaneler anlat›l›yor, kitaplar yaz›l›yor, filmler çekiliyor…

Sonralar› imparatorlu¤a hükmeden ve Roksolana ad›yla tarihe geçen bu basit Ukrayna k›z› için vatan›nda dört metre boyunda bir heykel yap›ld›. Hürrem’in ‹stanbul’daki kabri de çok azametli. Bu kad›n etraf› binlerce gülle çevrili son bar›na¤›n› mermer bir makberde buldu.

Eserleri 24 dile çevrilen Ukrayna klasik roman yazar› Pavlo Zagrebelniy büyük bir söz ustas›d›r. Usta romanc›n›n Roksolona’s›n›, Asya ve Avrupa’n›n kaderini etkileyen, Ukrayna kan› tafl›yan Müslüman bir kad›n›n yönetti¤i ülkenin vatandafllar› bu y›l okuyabilecekler.

“Genç Türk k›zlar› için Roksolana, kad›nca bütün fazilet ve keyfiyetlerin timsali” diyor, Ukrayna dizisinde Hürrem Sultan rolünü canland›ran Olga Sumskaya. “Hürrem Sultan basit, hatta dervifl elbisesi denilebilecek bir k›yafet giyinmiflti. ‘Sultan’›n dikkati Roksolan’n›n ruhu ve gözlerinden baflka hiçbir fleyde olmas›n’ diye O bunu özellikle yap›yordu. Roksolana’n›n ihtiflam› mücevherlerindeydi. Sultan›n eflinin sevdi¤i p›rlanta 86 k›rat (tavuk yumurtas› irili¤inde) a¤›rl›¤›ndayd›. Roksolana’n›n üç portresi günümüze kadar ulaflm›fl. ‹stanbul’da kendisine benzeyen bir tane var. Lvov’da da bir tane var. Bu tabloda Sultan’›n gözleri yeflil, saçlar› sar›. Nastya Lisovskaya heykeli bana benzetilerek yap›ld›. Roksolana’n›n vatan› Rogatina’da dört metre boyunda bir heykeli var. Bu heykelde kaderinde Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu yönetme olan genç bir k›z tasvir ediliyor”. Roksolana ile Sultan Süleyman’›n aflklar›, duygunun s›n›r tan›mad›¤›n›n, milliyet ayr›m› yapmad›¤›n›n ve ortak bir inanca sahip oldu¤unun gözle görünür bir ispat›.

126

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‚˚‰ÂÎflÎ‡Ò¸ éÎ¸„‡ ëÛÏÒÍ‡fl, ËÒÔÓÎÌËÚÂÎ¸ÌËˆ‡ ðÓÎË êÓÍÒÓÎ‡Ì˚ ‚ ÔÓÔÛÎflðÌÓÏ Ó‰ÌÓËÏÂÌÌÓÏ ÚÂÎÂÒÂðË‡ÎÂ. éÌ‡ Ë ÅÓðËÒ ÜÂ·ðÓ‚ÒÍËÈ ‚ ÔÂð‚˚È ÔðËÂÁ‰ Ì‡ ÅÓÒÙÓð ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ é.Å‡Î˚·ÂÂÏ ÒÚ‡ÎË ËÌËˆË‡ÚÓð‡ÏË ¯ËðÓÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰‡„Ó„‡ÏË Ë ıÛ‰ÓÊÌËÍ‡ÏË, „‰Â ‡ÍˆÂÌÚ ·˚Î Ò‰ÂÎ‡Ì Ì‡ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â ð‡ÈÓÌÌ˚ı ÛÔð‡‚ÎÂÌËÈ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ó·ÓËı „ÓðÓ‰Ó‚. ç‡ÔðËÏÂð, ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÓÔ˚Ú Ó·˘Ëı Ì‡˜ËÌ‡ÌËÈ Ì‡ÍÓÔËÎ é·ÓÎÓÌÒÍËÈ ð‡ÈÓÌ äËÂ‚‡, „‰Â ÛÔð‡‚ÎÂÌËÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚ é.ÑÓ·ðÓ‚ÓÎ¸ÒÍ‡fl, Ë ÂÂ ÍÓÎÎÂ„‡, ‰ËðÂÍÚÓð ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ð‡ÈÓÌ‡ ä‡‰˚ÍfiÈ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ áÂÍË ÉÛðÒÛÎ. Ç ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ Ú‡ÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ Ë ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ðÓÏ‡Ì‡ è.á‡„ðÂ·ÂÎ¸ÌÓ„Ó «êÓÍÒÓÎ‡Ì‡». ìÍð‡ËÌˆ˚ ·˚ÎË ÔÓð‡ÊÂÌ˚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï „ÓÒÚÂÔðËËÏÒÚ‚ÓÏ Ë ‰Û¯Â‚ÌÓÒÚ¸˛ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ı ÏÂðÓÔðËflÚËÈ Ë ÔÓÒÂ˘ÂÌËÈ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÏÂ˜ÂÚË ëÛÎÂÈÏ‡ÌËÂ, ÒÓ·Óð‡ ë‚flÚÓÈ ëÓÙËË, ÉÓÎÛ·ÓÈ ÏÂ˜ÂÚË, ÌÓ Ë ‰Ó‚ÂðËÂÏ, ÍÓ„‰‡ ‰Îfl Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı ‰ðÛÁÂÈ ÓÚÍð˚‚‡˛ÚÒfl ‰‚ÂðË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ò‚flÚ˚Ì¸ (Í‡ÁÌ‡; ÏÓ˘Ë Ë ÎË˜Ì˚Â ‚Â˘Ë èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏÂ‰‡). ä ÒÎÓ‚Û: Ì‡Í‡ÌÛÌÂ å‡ÈÍÎ ÑÊÂÍÒÓÌ ÔÓÊÂÎ‡Î ÒÌflÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ÍÎËÔ, ÌÓ ÂÏÛ ·˚ÎÓ ‚ÂÊÎË‚Ó ÓÚÍ‡Á‡ÌÓ. ìÍð‡ËÌˆ‡Ï ·˚ÎÓ ‚˚‰ÂÎÂÌÓ ‚ðÂÏfl ‰Îfl ðÂÔÂÚËˆËË, ‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‡ÍÚÂðÓ‚ ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ó‰ÂflÌËflı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎË ÒÛÎÚ‡Ì‡, ‚ÂÁËðÂÈ, Ì‡ÎÓÊÌËˆ, flÌ˚˜‡ðÓ‚. ë‡ÏÓ ÊÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ-ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ÔÓ‰ Á‚ÂÁ‰‡ÏË ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÌÂ·‡, „‰Â

güncel актуально

„Î‡‚ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ËÒÔÓÎÌflÎ‡ éÎ¸„‡ ëÛÏÒÍ‡fl, ‚˚¯ÎÓ Á‡ ð‡ÏÍË ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ‰ÂÈÒÚ‚‡, ÔðÂ‚ð‡ÚË‚¯ËÒ¸ ‚ ‡ÍˆË˛ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓÚÛðÂˆÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ùÚÓ ‚ ‚Ë‰ÂÓÁ‡ÔËÒË Ò‚ÓÂ„Ó ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ëfl ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ è.á‡„ðÂ·ÂÎ¸Ì˚È, ÓÚÏÂÚË‚: «äÓ„‰‡ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÒÌÓ‚‡ ÒÓÓðÛÊ‡˛Ú ·ÂÚÓÌÌ˚Â ÒÚÂÌ˚ Ë ð‚˚ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, êÓÍÒÓÎ‡Ì‡ ÒÓÂ‰ËÌflÂÚ ˝ÔÓıË Ë Ì‡¯Ë Ì‡ðÓ‰˚...» çË˜Â„Ó ÌÂÚ ÒÚð‡ÌÌÓ„Ó ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡ÍˆËfl, ÍðÓÏÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ‚ÓÔðÓÒÓ‚, ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Î‡ Ë ðÂ¯ÂÌË˛ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÓ·ÎÂÏ. ÇÓ ‚ðÂÏfl ÏÓðÒÍËı ÔðÓ„ÛÎÓÍ Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚ Á‡ ˜‡¯ÍÓÈ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„Ó ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÍÓÙÂ ÓÚÏÂ˜‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÓÈ ÛÒÔÂ¯Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË fl‚ÎflÂÚÒfl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÚÓð„Ó‚Ó-ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÈ ˝ÎËÚ˚. n

na Kültür Bakan› ‹gor Lihovoy, E¤itim ve Bilim Bakan› Yard›mc›s› B. Jebrovskiy, Parlamento “Verhovnaya Rada” milletvekilleri R. Çubarov, V. Yaroviskiy, oyuncu, kompozitör, yazar ve gazetecilerden oluflan heyet ‹stanbul’a geldi. Aralar›nda ayn› adl› dizide Roksolana (Hürrem Sultan) rolünü oynayan Olga Sumskaya dikkat çekti. Olga Sumskaya ve Boris Jebrovskiy birkaç y›l önce Bo¤az’a ilk defa geldiklerinde ‹stanbul Millî E¤itim Müdürü Ömer Bal›bey’le beraber iki flehrin e¤itim yönetimlerinin ö¤retmen ve sanatç›lar› aras›nda genifl iliflkilerin kurulmas›na öncülük ettiler. O. Dobrovolskaya’n›n yönetimindeki Kiev’in Obolonskiy ilçesinin e¤itim müdürlü¤ü ve meslektafl› Kad›köy Milli E¤itim Müdürü Zeki Gürsel büyük bir ortak-

l›k tecrübesi edindiler. Böyle bir iflbirli¤i ba¤lam›nda P. Zagrebelniy’in roman›n›n tan›t›m› yap›ld›. Ukraynal›lar sadece Süleymaniye, Ayasofya ve Sultan Ahmet Cami gibi tarihî yerleri ziyaret, resmî etkinliklerdeki geleneksel misafirperverlik ve içtenli¤e hayran kalmad›lar, ayn› zamanda gerçek dostlara aç›lan milli ve manevi eserlerin (Hazine, Hz. Muhammed’in fiahsi Eflyalar› ve Kutsal Emanetler) kap›lar›n›n aç›lmas› güveniyle de hayrete düfltüler. Mesela daha önce Michael Jackson burada bir klip çekmek istemiflti ama onu kibarca reddettiler. Ukraynal› sanatç›lara prova yapma imkân› verildi, birkaç aktör ise millî giysiler içinde sultan, vezir, cariye, yeniçerileri temsil etti. ‹stanbul semalar›n›n alt›nda gerçekleflen, Ukrayna – Türkiye iliflkilerinin sa¤lamlaflma gösterisine dönüflen ve baflrolünü Olga Sumskaya’n›n oynad›¤› gösteri ise bir sanat etkinli¤ini aflt›. Bunu video kayd›nda P. Zagrebelniy “Ülkeler aras›nda yeniden beton duvar ve hendeklerin yap›ld›¤› zaman›m›zda Roksolana ça¤lar› ve milletlerimizi birlefltiriyor” sözleriyle kaydetti. Sanat ve kültür faaliyetlerinin politik sorunlardan baflka ekonomik problemlerin çözümüne de yard›mc› oldu¤u flafl›lacak bir fley de¤ildir. Bo¤az gezisi s›ras›nda ve içilen bir fincan meflhur Türk kahvesi eflli¤inde yap›lan konuflmalarda iki ülke aras›ndaki baflar›l› iliflkilerin temelinin ticaret ve giriflimci ayd›nlar›n faaliyetleri oldu¤u zikredildi. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

127

карикатура karikatür

Павел Константин/Румыния Pavel Constantin/Romanya