Diyalog Avrasya №18 by Diyalog Avrasya Platformu DA Dergisi

ÖÊÂÍ‚‡ðÚ‡Î¸Ì˚È ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ÊÛðÌ‡Î / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

ISSN: 1302-5686

BCP SAMPLE

diyalog avrasya

Türkiye fiyat› 7.500.000 TL. 7.50 YTL.

da éÒÂÌ¸ / Güz 2005

diyalog avrasya

ÑðÂ‚Ó ÏËð‡ ‰Îfl ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Dünyaya bar›fl a¤ac›

Editör

êÂ‰‡ÍÚÓð

Diyalog kap›s›ndan bar›fl 6 ÑË‡ÎÓ„ – ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ àÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

diyalog avrasya

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó: ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÈ ÒÓ˛Á 8 Çok yönlü birlik: Avrasyac›l›k

àÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ: èðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó 16 ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡: Ì‡˜‡ÎÓ ÔÛÚË Aleksey Malaflenko: Büyük Ortado¤u Projesi: Yolun bafl› ÄãÖäëÄçÑê èéãÖôìä / ALEKSANDR POLEfiUK

ÄÅÑìåÄãàä çõëÄçÅÄÖÇ / ABDUMAL‹K NISANBAYEV

“Diyalog ‘evet’le bafllar” DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r. Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi Yayg›n Süreli Yay›n

‹mtiyaz Sahibi: Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na Erkam Tufan AYTAV Sayfa Editörü Genel Koordinatör: Ali TOKUL

Yaz› ‹flleri Müdürü Yay›n Editörü: Nevval SEV‹ND‹

Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Cengiz fi‹MfiEK

Yazar-Bafldan›flman: Mustafa ARMA⁄AN

Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s› Liliya YAK‹MOVA

Rusça Redaktörleri Aleksandr POLEfiUK, Marina MELAN‹NA

ÉãÄÇçÄü íÖåÄ/DOSYA êÂˆÂÔÚ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÏËð‡: ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË Bar›fl›n reçetesi: Etik de¤erler

Alan Editörleri: Siyaset Bilimi: Büflra ERSANLI Sosyoloji: Ümit MER‹Ç Kültür: Cemal UfiAK Ekonomi: Kadir D‹KBAfi Dan›flma Kurulu: ANAR, (Azerbaycan), Abifl KEK‹LBAYEV, Muhtar fiAHANOV (Kazakistan), Cengiz AYTMATOV (K›rg›zistan), Rostislav B. RIBAKOV (Rusya Federasyonu), Halil ‹NALCIK, Kemal KARPAT, fierif MARD‹N, ‹lber ORTAYLI, Halit REF‹⁄, Mete TUNÇAY (Türkiye)

Yay›n Kurulu: Arnavutluk Cevahir S‹PAH‹

Moldova Petr DEL‹BALTOV, Boris MARIAN

Azerbaycan Bahtiyar VAHAPZADE, Arif EMRAHO⁄LU, ‹sa HAB‹PBEYL‹, Tevfik ‹SMA‹LOV

Romanya Mihail MIRON

Bosna Hersek Enes PEL‹D‹JA Gürcistan Giuli ALASAN‹A, Tamaz GAMKREL‹DZE, Ramaz Buba KHOT‹VAR‹, Nona GAMBAfi‹DZE, Tato LASHIfiV‹L‹ Kazakistan fierhan MURTAZA, Nurlan OROZAL‹N, Olcas SÜLEYMENOV K›rg›zistan Temirbek AKMATAL‹YEV, K›yas MOLDOKASIMOV

«ÇÂÚ‚¸ Î˛·‚Ë» ‚ ˆÂÌÚðÂ ÏËð‡ 24

Rusya Federasyonu Mihail MEYER, Dimitriy VASILIYEV, Meri TR‹FONENKO, (Da¤›stan: Murtzali DUGRICILOV, Tataristan: ‹lfak ‹BRAG‹MOV, Razil VALEYEV, Baflk›rdistan: Ravil BIKBAYEV) Tacikistan Muminflo KANOATOV Türkiye Mehmet ALTAN, Toktam›fl ATEfi, Beflir AYVAZO⁄LU, Ege CANSEN, Talat Sait HALMAN, Mehmet Ali KILIÇBAY, Niyazi ÖKTEM, Avni ÖZGÜREL, Mehmet SARAY, Edibe SÖZEN,

ÑË‡ÎÓ„ ÔðÓÚË‚ ÚÂððÓð‡ Teröre karfl› diyalog ÇÄÑàå ÑõòäÄçí VAD‹M DIfiKANT

Ukrayna Vladimir KAZAR‹N, ‹smail KER‹MOV, Viktor KODUN, Pavlo ZAGREBELN‹Y

Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz. Yönetim Koordinatörü: ‹smail Birol KONUK Rusya Federasyonu Koordinatörü: Ali Sami YILDIRIM Ankara Koordinatörü: Faruk ERB‹LG‹N Reklam: Nedim Ç‹VR‹LL‹ (reklam@da.com.tr) Abone ve Da¤›t›m: Leyla SAKA (abone@da.com.tr) Görsel Tasar›m: Murat ACAR Tercümeler: Tamara GREBENN‹KOVA

Bask›: Apa-Uniprint Ömerli Köyü Mevkii, Had›mköy-‹stanbul Tel: 0 212 798 28 40

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL/7.500.000 TL KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL/8.500.000 TL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL/28 milyon TL, ö¤renciler için: 25 YTL/25 milyon TL Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Finans fiiflli fiubesi, TL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7 www.da.com.tr • da@da.com.tr

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ë ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ‡fl ˝ÚËÍ‡ Küreselleflme ve evrensel etik îÄêïÄÑ åÄåÖÑéÇ FERHAD MAMEDOV

Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Tel: +90 (212) 232 17 51 Faks: +90 (212) 231 82 34

Temsilcilikler: Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 (212) 232 17 51 Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) (412) 98 2346 Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) (99532) 934376 Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) (73272) 581571 K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) (996312) 665838 Moldova (moldova@da.com.tr) (37322) 233608 Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) 0034 29 66 32 54 63 Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) (994) 502 12 02 17 Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) (095) 5141383 Da¤›stan (dagistan@da.com.tr) (8722) 650066 Tataristan (tataristan@da.com.tr) (8432) 381847 Baflkurdistan (baskurdistan@da.com.tr) (996312)665838 Tuva (tuva@da.com.tr) (39422) 51884 Novosibirsk (novosibirsk@da.com.tr) (3832) 211767 Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) (992) 372249183 Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) (99312) 396795 Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) (38044) 2686406

66 Terörizm bulafl›c› ve ac›mas›z bir tohumdur íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl, ÒÓ‰ÂðÊ‡˘ÂÂ ÁÎÓ SAHAG MAfiALYAN ëÄïÄä åÄòÄãúüç

Türkmenistan Cemil YILDIZ

Makedonya Enver ÇEL‹K Mo¤olistan Ts. DAfiDANDOV

Dünyan›n merkezine “Sevgi A¤ac›”

äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ: «å˚» – ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ Ö‚ð‡ÁËË Kenan Gürsoy: “Biz” Avrasya’n›n özüdür ûãàü òÖïåÖíéÇÄ YUL‹YA fiEHMETOVA

ÇÁ‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂ Í‡Í ˝ÎËÍÒËð ÊËÁÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Paylafl›m, medeniyetin hayat iksiridir

72 7. yüzy›ldan adalet ve ço¤ulculuk miras›

Medine Vesikas› ç‡ÒÎÂ‰ËÂ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË Ë ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl VII ‚ÂÍ‡

åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ

AL‹ BULAÇ / Äãà ÅìãÄó

80 Maria Gutsalo: Hoflgörü yolunda imtihan: terörizm å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ: ùÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ ÔÛÚË Í ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË: ÚÂððÓðËÁÏ

Ö.ë. éåÄêéÇ / E.S. OMAROV

CENG‹Z fi‹MfiEK ÑÜÖçÉàá òàåòÖä

Birlikte yaflama tecrübesi: Hatay ï‡Ú‡È: ÓÔ˚Ú ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl

84 ÑË‡ÎÓ„, Ë ÚÓÎ¸ÍÓ ‰Ë‡ÎÓ„! Diyalog, sadece diyalog!

ABDULLAH ÖZYURT ÄÅÑìããÄï éáöûêí

ãàÄ åÖãàäàòÇàãà L‹A MEL‹K‹fiV‹L‹

àÒÚÓðËfl

Tarih

ä‡Ê‰‡fl Ì‡ˆËfl „Óð‰ËÚÒfl Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ 88 Her millet kendi tarihiyle iftihar eder ûãÄâ òÄåàãéÉãõ / YULAY fiAM‹LO⁄LU

äÛÎ¸ÚÛð‡

Kültür

çÂÔËÒ‡Ì‡fl ËÒÚÓðËfl: ÛÍð‡ËÌÒÍËÂ 107 Ì‡ðÓ‰Ì˚Â ÏÂÎÓ‰ËË Yaz›s›z bir tarih: Ukrayna Halk fiark›lar› ìãúüçÄ ÅÄìäéÇÄ / ULYANA BAUKOVA

diyalog avrasya

ÑË‡ÎÓ„ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò «‰‡» ÜÛðÌ‡Î «ÑÄ» – ËÁ‰‡ÌËÂ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÖÊÂÍ‚‡ðÚ‡Î¸Ì˚È ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ÊÛðÌ‡Î

ì˜ðÂ‰ËÚÂÎË: éÚ ËÏÂÌË Äé «îÓÌ Ñ‡ ÄÊ‡ÌÒ ïËÁÏ. ë‡Ì. ‚Â íË‰Ê.» ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ Ë çÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍ‡fl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl «îÓÌ‰ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ð‡Á‚ËÚË˛ ñÂÌÚð‡ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË»

íð‡‰ËˆËË

Gelenekler

èð‡Á‰ÌËÍ Ì‡ ‚Ò˛ ÓÒÚ‡‚¯Û˛Òfl ÊËÁÌ¸ 111 Hayat boyu devam eden bayram ûãàü èÄãàñ, Åéêàë åÄêàÄç / YUL‹YA PAL‹TS, BOR‹S MAR‹AN

ÉÓðÓ‰ Ë „ÓðÓÊ‡ÌÂ

Kent ve Kentliler

ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓð: ÄÎË íéäìã

ÉÎ‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð: çÂ‚‚‡Î¸ ëÖÇàçÑà

éÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð: ÑÊÂÌ„ËÁ òàåòÖä

ÉÎ‡‚Ì˚È ÍÓÌÒÛÎ¸Ú‡ÌÚ: åÛÒÚ‡Ù‡ ÄêåÄÉÄç

á‡Ï. ðÂ‰‡ÍÚÓð‡: ãËÎËfl üäàåéÇÄ

êÂ‰‡ÍÚÓð˚ ðÛÒÒÍËı ÚÂÍÒÚÓ‚: ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð èéãÖôìä, å‡ðËÌ‡ åÖãÄçúàçÄ êÂ‰‡ÍÚÓð˚ ÓÚ‰ÂÎÓ‚: èÓÎËÚËÍ‡: ÅÛ¯ð‡ ùêëÄçãõ CÓˆËÓÎÓ„Ëfl: ìÏËÚ åÖêàó KÛÎ¸ÚÛð‡: ÑÊÂÏ‡Î¸ ìòÄä ùÍÓÌÓÏËÍ‡: ä‡‰Ëð ÑàäÅÄò

‹stanbul: Kültürler ve Uygarl›klar Befli¤i 92 ëÚ‡Ï·ÛÎ – ÍÓÎ˚·ÂÎ¸ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ

äÓÌÒÛÎ¸Ú‡ÚË‚Ì˚È ÒÓ‚ÂÚ: ÄçÄê (ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì), Ä·Ë¯ äÖäàãúÅÄÖÇ, åÛıÚ‡ð òÄïÄçéÇ (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì), óËÌ„ËÁ ÄâíåÄíéÇ (ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì), êÓÒÚËÒÎ‡‚ êõÅÄäéÇ (êÓÒÒËÈÒÍ‡fl îÂ‰Âð‡ˆËfl), ï‡ÎËÎ¸ àçÄãÑÜàä, äÂÏ‡Î¸ äÄêèÄí, òÂðËÙ åÄêÑàç, àÎ¸·Âð éêíÄâãõ, ï‡ÎËÚ êÖîàÉ, åÂÚÂ íìçóÄâ (íÛðˆËfl)

TAL‹P KÜÇÜKCAN / íÄãàè äìóìäÑÜÄç

êÂ‰ÍÓÎÎÂ„Ëfl:

äÛÎ¸ÚÛð‡

Kültür

Kültürün renkli ziyafet sofras›: Yemek 117 ê‡‰Û„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð: ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚Â Úð‡‰ËˆËË NEVVAL SEV‹ND‹ / çÖÇÇÄãú ëÖÇàçÑà

íð‡‰ËˆËË

Gelenekler

ÄÎ·‡ÌËfl ÑÊÂ‚‡ıËð ëèÄïõâ

åÓÎ‰Ó‚‡ ÅÓðËÒ åÄêàAç, èÂÚð ÑÖãàÅÄãíéÇ

ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì Å‡ıÚËflð ÇÄïÄÅáÄÑÖ, ÄðËÙ ùåêÄïéÉãì, àÒ‡ ïÄÅàÅÅÖâãà, íÓÙËÍ àëåÄàãéÇ

êÛÏ˚ÌËfl åËı‡ËÎ åàêéç

ÅÓÒÌËfl-ÉÂðˆÂ„Ó‚ËÌ‡ ùÌÂÒ èÖãàÑàÑÜÄ ÉðÛÁËfl ÉËÛÎË ÄãÄëÄçàÄ, í‡Ï‡Á ÉÄåäêÖãàÑáÖ, ê‡Ï‡Á ÅÛ·‡ äïéíàÇÄêà, çÓÌ‡ ÉÄåÅÄòàÑáÖ, í‡ÚÓ ãÄëïõòÇàãà ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì òeðı‡Ì åìêíÄáÄ, çÛðÎ‡Ì éêéáÄãàç, éÎÊ‡Ò ëìãÖâåÖçéÇ

åËÒÚË˜ÂÒÍËÈ Í‡Î¸flÌ 98 Mistik nargile ÄãÖäëÄçÑê èéãÖôìä / ALEKSANDR POLEfiUK

ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì íÂÏËð·ÂÍ ÄäåÄíÄãàÖÇ, ä˚flÒ åéãÑéäÄëõåéÇ å‡ÍÂ‰ÓÌËfl ùÌ‚Âð óÖãàä åÓÌ„ÓÎËfl ñÂ‰ÂÌ‰ÓðÊ ÑÄòÑéçÑéÇ

äÌËÊÌÓÂ Ó·ÓÁðÂÌËÂ

Kitabiyat

Baykan Sezer’in sosyoloji 121 kitab› Rusçada íðÛ‰ ÔÓ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Å‡ÈÍ‡Ì‡ ëÂÁÂð‡ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ é·˘ÂÒÚ‚Ó

Toplum

ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì – Ì‡¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ! 102 Evimiz, K›rg›zistan! çìêÉìã àëÄÖÇÄ / NURGÜL ‹SAYEVA

àÌÙÓðÏ‡ˆËfl-çÓ‚ÓÒÚË

‹nfo-Haber

ê‡‰ÓÒÚ¸ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ åÓÎ‰Ó‚Â 122 Moldova’da diyalog sevinci åÖïåÖí áéê äÄü / MEHMET ZOR KAYA

êÓÒÒËÈÒÍ‡fl îÂ‰Âð‡ˆËfl ÑÏËÚðËÈ ÇÄëàãúÖÇ, åËı‡ËÎ åÖâÖê, åÂðË íêàîéçÖçäé, åÛðÚ‡Á‡ÎË ÑìÉêàóàãéÇ (Ñ‡„ÂÒÚ‡Ì), ê‡ÁËÎ¸ ÇÄãÖÖÇ, àÎ¸Ù‡Í àÅêÄÉàåéÇ (í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì), ê‡‚ËÎ¸ ÅàäÅÄÖÇ (Å‡¯ÍÓðÚÓÒÚ‡Ì) í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì åÛÏËÌ¯Ó äÄçéÄíéÇ íÛðˆËfl íÓÍÚ‡Ï˚¯ ÄíÖò, ÅÂ¯Ëð ÄâÇÄáéÉãì, ù„Â ÑÜÄçëÖç, ÅÛ¯ð‡ ùêëÄçãõ, í‡Î‡Ú ë‡ËÚ ïÄãåÄç, åÂıÏÂÚ ÄÎË äõãõóÅÄâ, çËflÁË éäíÖå, åÂıÏÂÚ ëÄêÄâ, çÂ‚‚‡Î¸ ëÖÇàçÑà, ìÏËÚ åÖêàó íÛðÍÏÂÌËcÚ‡Ì ÑÊÂÏËÎ¸ âõãÑõá ìÍð‡ËÌ‡ è‡‚ÎÓ áÄÉêÖÅÖãúçõâ, ÇËÍÚÓð äéÑìç, ÇÎ‡‰ËÏËð äÄáÄêàç, àÒÏ‡ËÎ äÖêàåéÇ

éÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÒÚ‡Ú¸Ë, ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÌÌ˚Â ‚ ÊÛðÌ‡ÎÂ, ÌÂÒÛÚ ‡‚ÚÓð˚ Ä‰ÏËÌËÒÚð‡ÚÓð ÔÓ ıÓÁflÈÒÚ‚Û: àÒÏ‡ËÎ ÅËðÓÎ äéçìä äÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ ‚ êî: ÄÎË ë‡ÏË âõãÑõêõå á‡Ï. ÍÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð‡ ‚ êî: ùð‰Ó„‡Ì éáÑÖåàê äÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ ‚ ÄÌÍ‡ðÂ: î‡ðÛÍ ùêÅàãúÉàç êÂÍÎ‡ÏÌ˚È ÓÚ‰ÂÎ: çÂ‰ËÏ óàÇêàããà éÚ‰ÂÎ Ï‡ðÍÂÚËÌ„‡: ãÂÈÎ‡ ëÄäÄ ÑËÁ‡ÈÌÂð: åÛð‡Ú ÄÑÜÄê èÂðÂ‚Ó‰˜ËÍ: í‡Ï‡ð‡ ÉêÖÅÖççàäéÇÄ Ä‰ðÂÒ: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-Istanbul/Turkiye íÂÎ: +90 212 232 17 51 î‡ÍÒ: +90 212 231 82 34 èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡: êÓÒÒËÈÒÍ‡fl îÂ‰Âð‡ˆËfl (rusya@da.com.tr) (095) 5141383 Ñ‡„ÂÒÚ‡Ì (dagistan@da.com.tr) (8722) 621242 í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì (tataristan@da.com.tr) (8432) 381847 Å‡¯ÍÓðÚÓÒÚ‡Ì (baskurdistan@da.com.tr) (996312) 665838 TÛ‚‡ (tuva@da.com.tr) (39422) 51884 çÓ‚ÓÒË·ËðÒÍ (novosibirsk@da.com.tr) (3832) 211767 ìÍð‡ËÌ‡ (ukrayna@da.com.tr) (38044) 2906217 åÓÎ‰Ó‚‡ (moldova@da.com.tr) (37322) 716944 ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì (azerbaycan@da.com.tr) (412) 981724 åÓÌ„ÓÎËfl (mogolistan@da.com.tr) 0034 29 66 32 54 63 ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì (kazakistan@da.com.tr) (73272) 581571 ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì (kirgizistan@da.com.tr) (996312) 665838 í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì (tacikistan@da.com.tr) (992) 372249183 íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì (turkmenistan@da.com.tr) (99312) 396795 ÉðÛÁËfl (gurcistan@da.com.tr) (99532) 934376 ÄÎ·‡ÌËfl-å‡ÍÂ‰ÓÌËfl-êÛÏ˚ÌËfl-ÅÓÒÌËfl-ÉÂðˆÂ„Ó‚ËÌ‡-íÛðˆËfl (+90 212) 2406198 èÓ‰ÔËÒÌÓÈ ËÌ‰ÂÍÒ: ËÌ‰ÂÍÒ 83156 ä‡Ú‡ÎÓ„ èðÂÒÒ‡ êÓÒÒËË ÜÛðÌ‡Î «ÑÄ» Á‡ðÂ„ËÒÚðËðÓ‚‡Ì ‚ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚Â ÔÓ ‰ÂÎ‡Ï ÔÂ˜‡ÚË, ÚÂÎÂð‡‰ËÓ‚Â˘‡ÌËfl Ë ÒðÂ‰ÒÚ‚ Ï‡ÒÒÓ‚˚ı ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ îÂ‰Âð‡ˆËË ë‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ó ðÂ„ËÒÚð‡ˆËË: èà ‹ 77-5826 ÓÚ 07.12. 2000 Ç êÓÒÒËË Ë ÒÚð‡Ì‡ı ëçÉ ˆÂÌ‡ ‰Ó„Ó‚ÓðÌ‡fl www.da.com.tr • da@da.com.tr

êÂ‰‡ÍÚÓð Editör

Diyalog kap›s›ndan bar›fl

ÑË‡ÎÓ„ – ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ

“G

«ê

ülü güzel gösteren yan›ndaki papatyalar›n çoklu¤udur” der bir Kore atasözü. Baflka çiçeklerle kar›flmadan gülün güzelli¤ini de anlayamazs›n›z. Hepimiz çeflitlilik içinde yaflaman›n erdeminden söz ediyoruz bugün. Çünkü ne kadar farkl› dil, kültür, ›rk ve din varsa dünya o kadar renkli ve nefes al›nabilir bir mekana dönüflür. DA platformu Moskova’da bunu herkese gösteren bir etkinlik sergiledi. “Terörden Evrensel Eti¤e: Dinler ve Bar›fl” konulu foruma dünyan›n her yerinden farkl› inanç, din, renk ve kültürde insan Moskova’ya akt›. Dom Soyuzov’un kolonlu salonunda sahnede yer alan ruhani liderler gönül yüceli¤i, sevgi ve erdemin temsilcisi olarak halk› selamlad›. Liderlerini yan yana oturmufl, el s›k›fl›rken gören iman sahipleri de birbirlerinin s›rtlar›n› s›vazlad›lar mutlaka. Dinler kadar inançlar›n da kendine yer buldu¤u forumda birbiriyle ilk kez sohbet edenler, Budizm’le sufizm üzerine tart›flanlar salonlar› flenlendirdi. Sahnede her biri bir din ve inanc› simgeleyen renkli atk›lar›yla gençler gelece¤in farkl› olaca¤›n› müjdeler gibiydi. Büyük ve kalbimiz gibi kolay k›r›labilir camdan kürenin içine her ruhani liderin kendi ülke topra¤›n› dökmesi vatan sevgimizi ateflledi. Topraklar birbirine kar›flt›kça birbirimizle sözlerimiz de kar›flt› ve çokluktan birli¤e vard›k. Vara vara insana ve bar›fla geldi yolumuz. ‹ncecik bir zeytin a¤ac› fidan›n› el birli¤iyle o topra¤a diken ruhaniler hepimizin bar›fla ihtiyac›n›n alt›n› çizdiler. Diyalog olmadan bar›fl hayal bile edilemezdi. Toprak topra¤a, yürek yüre¤e kar›fl›nca bar›fl bir gelin gibi süzülerek aram›za kar›flt›. Terör bu gelinin sal›nd›¤› yerlerde kanl› ellerini gizlemek zorunda kalacakt›r. Platform’un Dönem Baflkan› Profesör ‹lber Ortayl› forumun aç›l›fl›n› “Din, bar›fl demek. Her din bar›fl için kurulmufltur.” sözleriyle yapt›. Hiçbir medeniyet ahlaki de¤erleri saymaks›z›n bir medeniyet olarak ifade edilemez. Ortak de¤erler etraf›nda birleflmek için yaflad›¤›m›z ça¤ bizi ça¤›r›yor. Ona kulak vermeliyiz. “Dünya dinleri, bizim neslimizde kaç›n›lmaz tarihî bir sorumlulukla karfl› karfl›yad›r. Ya kendi oluflturduklar› medeniyetlerin çat›flma k›v›lc›m› ya da onlar›n kucaklaflan kollar› olacaklar›n›n bilincine varm›fllard›r. Yarat›c› düflünce geçmifle çivilenip kalmakla de¤il, ondan gerekli dersleri al›p bugünü iyi kavrayarak gelece¤e haz›rlanmakla olur.” diyen Sahag Maflalyan (Ermeni Ortodoks Kilisesi Ruhani Meclis ‹kinci Baflkan›) hepimizin içinden geçene efllik eder gibi. Bugün ortak de¤erler etraf›nda birleflmenin tam zaman›d›r. ‹nsanl›k bunu iyi de¤erlendirirse öncelikle Avrasya’da bar›fla giden kap›y› aralam›fl olaca¤›z. Yeter ki kendi kendimizi unutmam›fl, kendi kültürümüzden vazgeçmifl ve kendimize yabanc›laflm›fl olmayal›m. ‹nsanl›¤›n üretti¤i ahlak ve de¤erler felsefi temellerimiz aç›s›ndan bu say›da tart›fl›l›yor. Bunu daha çok tart›flmak zorunday›z ve ortakl›k kurmal›y›z. Dindarl›kla kindarl›¤› kar›flt›ranlara karfl› durman›n baflka yolu yok. “‹slâmî terörizmden bahsedildi¤inde çok k›z›yorum. ‹slâm’›n neresinde teröre temel teflkil edebilecek bir fley bulabilirsiniz ki? Böyle bir fley yoktur. Bu nedenle her çeflit terörizm anti ‹slâm, anti H›ristiyanl›k, anti Hinduizmdir çünkü kutsal ö¤ütün aksine hareket etmektedirler.” diyen fiarkiyat Enstitüsü Müdürü Rostislav Borisoviç Ribakov entelektüel yaklafl›m›n önemini belirtiyor. Hayat›, insan› ve “O”nu seven bizler sadece sevgiyle ellerimizi birlefltirdik. Sevelim ki sevilelim… Nevval Sevindi Yay›n Editörü

ÓÁÛ ‰ÂÎ‡˛Ú ÔðÂÍð‡ÒÌÓÈ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂ ÂÂ ðÓÏ‡¯ÍË», – „Ó‚ÓðËÚ ÍÓðÂÈÒÍ‡fl ÔÓÒÎÓ‚Ëˆ‡. çÂ ·Û‰¸ ‰ðÛ„Ëı ˆ‚ÂÚÓ‚, ÚðÛ‰ÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸ ðÓÁ˚. ëÂ„Ó‰Ìfl Ï˚ „Ó‚ÓðËÏ Ó ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ÌÛÚðË ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl. óÂÏ ·ÓÎ¸¯Â flÁ˚ÍÓ‚, ÍÛÎ¸ÚÛð, Ì‡ˆËÈ Ë ðÂÎË„ËÈ – ÚÂÏ Íð‡ÒÓ˜ÌÂÂ ÏËð Ë ËÌÚÂðÂÒÌÂÂ ÊËÁÌ¸. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ Ë ÔðÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Î ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚È èÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÑÄ ‚ åÓÒÍ‚Â. ç‡ ÙÓðÛÏ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚È ÚÂÏÂ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð», Ò˙Âı‡ÎËÒ¸ Î˛‰Ë ÒÓ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡, Ë ‚ÒÂ ÓÌË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎË Ò‡Ï˚Â ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â Ì‡ðÓ‰˚, ‚ÂðÓ‚‡ÌËfl, ÍÛÎ¸ÚÛð˚. èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ¯ÂÒÚË ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ Ë ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ Ò ˜ËÒÚ˚Ï ÒÂð‰ˆÂÏ Ë ÔÓÏ˚ÒÎ‡ÏË ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡ÎË „ÓÒÚÂÈ ÙÓðÛÏ‡ ÒÓ ÒˆÂÌ˚ äÓÎÓÌÌÓ„Ó Á‡Î‡ ÑÓÏ‡ ëÓ˛ÁÓ‚. èÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ˝ÚËı ðÂÎË„ËÈ, Á‡ÔÓÎÌË‚¯ËÂ Á‡Î, ÒÓ ÒÔÓÍÓÈÌÓÈ ð‡‰ÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔðËÌflÎË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. ÇÔÂð‚˚Â ÙÓðÛÏ ÒÓ·ð‡Î Ú‡ÍÓÈ ¯ËðÓÍËÈ ÒÔÂÍÚð Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚, ÏÌÓ„ËÂ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ‚ÒÚðÂ˜‡ÎËÒ¸ ‚ÔÂð‚˚Â, ‡ ÒÔÓð˚ Ë Òð‡‚ÌÂÌËÂ ·Û‰‰ËÁÏ‡ Ë ÒÛÙËÁÏ‡ ÔðË‰‡ÎË ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚È ÓÚÚÂÌÓÍ ÔðÓËÒıÓ‰fl˘ÂÏÛ. ÑÂÚË ‚ ð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌ˚ı ¯‡ðÙ‡ı, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÓ‚‡‚¯Ëı ð‡ÁÌ˚Â ðÂÎË„ËË, ÌÂÒÎË ‚ Á‡Î ·Î‡„Û˛ ‚ÂÒÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÏËð Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÚ‡ÌÂÚ ÎÛ˜¯Â. êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÎË‰Âð˚ ‚ÒÂ ‚ÏÂÒÚÂ Á‡ÔÓÎÌËÎË ÁÂÏÎÂÈ, ÔðË‚ÂÁÂÌÌÓÈ ËÁ ð‡ÁÌ˚ı Û„ÓÎÍÓ‚ ÔÎ‡ÌÂÚ˚, ÒÚÂÍÎflÌÌ˚È ¯‡ð, ıðÛÔÍËÈ, Í‡Í Ì‡¯Ë ÒÂð‰ˆ‡. ùÚÓÚ ðËÚÛ‡Î ð‡Á·Û‰ËÎ Ì‡¯Ë Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍËÂ ˜Û‚ÒÚ‚‡. ëÏÂ¯‡Î‡Ò¸ ÁÂÏÎfl Ë ÒÏÂ¯‡ÎËÒ¸ Ì‡¯Ë „ÓÎÓÒ‡, Ì‡¯Â ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂ ÔðÂ‚ð‡ÚËÎÓÒ¸ ‚ Â‰ËÌÒÚ‚Ó. ò‡„ Á‡ ¯‡„ÓÏ Ì‡¯ ÔÛÚ¸ ÔðË‚ÂÎ Ì‡Ò Í ÏËðÛ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ. ëÓÓ·˘‡ ‰ÛıÓ‚Ì˚Â ÎË‰Âð˚ ÔÓÒ‡‰ËÎË ‚ ÁÂÏÎ˛ ÚÓÌÂÌ¸ÍÛ˛ ‚ÂÚÓ˜ÍÛ ÓÎË‚˚, ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ‚, ˜ÚÓ ÏËð ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ‚ÒÂÏ Ì‡Ï. ÅÂÁ ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ó ÏËðÂ Ë ÏÂ˜Ú‡Ú¸ ÌÂ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl. ëÏÂ¯‡Î‡Ò¸ ÁÂÏÎfl, ÒÓÂ‰ËÌËÎËÒ¸ ÒÂð‰ˆ‡, Ë ÏËð ÔðÂ‰ÒÚ‡Î ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ‚ Ó·ð‡ÁÂ ‰ÓÎ„ÓÊ‰‡ÌÌÓÈ ‰Â‚˚. í‡Ï, „‰Â ÒÚÛÔËÚ ÌÓ„‡ ˝ÚÓÈ ‰Â‚˚, ÚÂððÓðÛ ÌÂ ·Û‰ÂÚ ÏÂÒÚ‡. Ç ÔðË‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ðÂ˜Ë ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ àÎ¸·Âð‡ éðÚ‡ÈÎ˚ ÔðÓÁ‚Û˜‡ÎË Ú‡ÍËÂ ÒÎÓ‚‡: «êÂÎË„Ëfl – ÁÌ‡˜ËÚ ÏËð. èÓfl‚ÎÂÌËÂ ðÂÎË„ËÈ ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÏËðÓÏ». ã˛·‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ú‡Í ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ò‚ÓËÏ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. ç‡¯ ‚ÂÍ ÔðËÁ˚‚‡ÂÚ ‚ÒÂı Ì‡Ò Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸Òfl ‚ÓÍðÛ„ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ëÚÓËÚ ÔðËÒÎÛ¯‡Ú¸Òfl Í ˝ÚÓÏÛ ÔðËÁ˚‚Û. «Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Ì‡ ÏËðÓ‚˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËflı ÎÂÊËÚ ÒÂð¸ÂÁÌ‡fl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, Ë Ì‡¯Â ÔÓÍÓÎÂÌËÂ Ì‡ÍÓÌÂˆ-ÚÓ ÓÒÓÁÌ‡ÎÓ, ˜ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ËÎË ËÒÍðÓÈ, ËÁ ÍÓÚÓðÓÈ ð‡Á„Óð‡˛ÚÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÎË ÓÒÌÓ‚ÓÈ, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ó·˙Â‰ËÌËÚÒfl ‚ ÏËðÂ Ë Î˛·‚Ë… í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â ·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ÍÓÔËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÁ‚ÎÂÍ‡Ú¸ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË, ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ Ë „ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ», – ÓÚ‚Â˜‡˛Ú Ì‡¯ËÏ ˜Û‚ÒÚ‚‡Ï ÒÎÓ‚‡ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl ëÓ‚ÂÚ‡ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ ÄðÏflÌÒÍÓÈ ‡ÔÓÒÚÓÎ¸ÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë íÛðˆËË ë‡ı‡Í‡ å‡¯‡Î¸flÌ‡. ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏfl Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl ‚ÓÍðÛ„ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÒÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ˝ÚËÏ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ¯‡ÌÒÓÏ, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ ÔðËÓÚÍðÓ˛ÚÒfl ËÏÂÌÌÓ ‚ Ö‚ð‡ÁËË. ÉÎ‡‚ÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ ÌÂ Á‡·˚‚‡ÎË ÒÂ·fl, ÓÚÍÛ‰‡ Ï˚ ÔðË¯ÎË Ë „‰Â Ì‡¯Ë ÍÓðÌË. Ç ˝ÚÓÏ ÌÓÏÂðÂ Ï˚ Ò ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÔÓÔ˚Ú‡ÎËÒ¸ ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ Ì‡ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ˆÂÌÌÓÒÚË, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚ÓÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ðÓ·ÌÂÂ Ë ˜‡˘Â Ó·ÒÛÊ‰‡Ú¸ ˝ÚË ‚ÓÔðÓÒ˚ Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡Ú¸. ÑðÛ„Ó„Ó ÒÔÓÒÓ·‡ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ ÔÛÚ‡ÂÚ ‚ÂðÛ Ò ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚ¸˛, ÌÂÚ. íÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl Ì‡Û˜ÌÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË ‚˚ð‡Ê‡˛Ú ÒÎÓ‚‡ ‰ËðÂÍÚÓð‡ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl êÄç ÔðÓÙÂÒÒÓð‡ êÓÒÚËÒÎ‡‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡: «åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ. É‰Â ‚ ËÒÎ‡ÏÂ ‚˚ Ì‡È‰ÂÚÂ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ÚÂððÓðËÁÏ‡? çÂÚ Ú‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ – ‡ÌÚËËÒÎ‡ÏÒÍËÈ, ‡ÌÚËËÌ‰ÛËÒÚÒÍËÈ, ‡ÌÚËıðËÒÚË‡ÌÒÍËÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚ Á‡ÔÓ‚Â‰ÂÈ». ã˛·fl˘ËÂ Ö„Ó, ÊËÁÌ¸ Ë Î˛‰ÂÈ, Ï˚ ÒÓÂ‰ËÌËÎË Ì‡¯Ë ðÛÍË Î˛·Ó‚¸˛. Ñ‡‚‡ÈÚÂ Î˛·ËÚ¸, ˜ÚÓ·˚ ·˚Ú¸ Î˛·ËÏ˚ÏË! çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë ÉÎ‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð

àÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó:

ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÈ ÒÓ˛Á Çok yönlü birlik:

Avrasyac›l›k Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÔðËÁÌ‡ÂÚ Ôð‡‚‡ Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ Ö‚ð‡ÁËË ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â Â‰ËÌÓ„Ó „‡ðÏÓÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÎÓ„Ó – ÏÌÓ„ÓÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ Ì‡ˆËË. Avrasyac›l›k, Avrasya’da yaflayan bütün halklar›, sahip olduklar› hak ve özellikleriyle, bir bütün olarak, uyum içinde “çok halkl› bir millet” olarak kabul eder.

Ä·‰ÛÏ‡ÎËÍ ç˚Ò‡Ì·‡Â‚

Abdumalik N›sanbayev

èðÓÙÂÒÒÓð, ‡Í‡‰ÂÏËÍ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì.

Profesör, Kazakistan Milli Bilimler Akademisi Ö¤retim Üyesi

a¤dafl medeniyet, kültürel-felsefi alanda birçok fikir ve teori ortaya ç›kard›. Kimileri bir bilinmezde kaybolup gitti, kimileri toplum bilincinde sa¤lam bir yer edindi, kimileri ise ortaya ç›kar ç›kmaz silinse de k›sa bir aradan sonra yeni bir güçle toparlan›p tekrar do¤du. Bunlar›n en sonuncusu, “çat›flmalar›n ortadan kald›r›lma flekli olarak” Avrasyac›l›k fikri oldu. Avrasyac›l›k, Avrasya’da yaflayan bütün halklar›, sahip olduklar› hak ve özellikleriyle, bir bütün olarak, uyum içinde “çok halkl› bir millet” (ya da, L.N. Gumilev’in oldukça eski bir terimini kullanacak olursak, Avrasya süper ›rk›) olarak kabul eder. Bu fikrin ilk kurucular›, çok milletli bir Avrasya’n›n temelinin, maddi kaynaklar ve devlet sevgisi de¤il, maneviyat olmas› gerekti¤inin alt›n› çiziyorlar. Hayat›n, özellikle d›fl yap›s›na yönelmifllik ve bir Bat› icad› olan “devlet” önünde e¤ilme, maneviyat› ve kültürün do¤al yap›s›n› ortadan kald›r›yor. Önce “Avrasyac›l›k” kavram›n›n nas›l olufltu¤unu ve özünü inceleyelim. ‹lk Avrasyac›lar›n eserlerinde Avrasya probleminin hemen hemen bütün yönlerine de¤inilmiflti; co¤rafî, tarihî, politik… Buna ra¤men doktrin, sonuna kadar aç›klanamad›. Avrasya kelimesi de çift anlaml› bir flekilde kald›: Avrasyac›lara göre ya Avrupa ve Asya gibi “üçüncü” bir dünya, ya da bu ikisinin Asya kaynakl› bir sentezi fleklinde anlamland›r›ld›. ‹lk Avrasyac›l›kta Bat› tipi devlet sevgisinin elefltirisi sonraki Avrasyac›l›kta giderek, öncelikle Sovyet

Ó‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ˝ÔÓı‡ ÔÓðÓ‰ËÎ‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Ë‰ÂÈ Ë ÚÂÓðËÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÓ-ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ„Ó ı‡ð‡ÍÚÂð‡. é‰ÌË ËÁ ÌËı ‰‡‚ÌÓ Í‡ÌÛÎË ‚ ÌÂ·˚ÚËÂ, ‰ðÛ„ËÂ Á‡ÌflÎË ÔðÓ˜ÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÒÓÁÌ‡ÌËË, ‡ ÚðÂÚ¸Ë, Â‰‚‡ ÔÓfl‚Ë‚¯ËÒ¸ Ì‡ Ò‚ÂÚ, ÒÌ‡˜‡Î‡ ·˚ÒÚðÓ Û¯ÎË ‚ ÚÂÌ¸, ÌÓ ÒÔÛÒÚfl „Ó‰˚ Á‡fl‚ËÎË Ó ÒÂ·Â Ò ÌÓ‚ÓÈ ÒËÎÓÈ. ä ˜ËÒÎÛ ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Ë Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl Í‡Í ÙÓðÏ‡ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËfl ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÔðËÁÌ‡ÂÚ Ôð‡‚‡ Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ Ö‚ð‡ÁËË ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â Â‰ËÌÓ„Ó „‡ðÏÓÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÎÓ„Ó – ÏÌÓ„ÓÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ Ì‡ˆËË (ËÎË, ÂÒÎË ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ·ÓÎÂÂ ÔÓÁ‰ÌËÈ ÚÂðÏËÌ ã.ç. ÉÛÏËÎÂ‚‡, – «Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÛÔÂð˝ÚÌÓÒ‡»). èðË˜ÂÏ ðÓ‰ÓÌ‡˜‡Î¸ÌËÍË ˝ÚÓÈ Ë‰ÂË ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÎË, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏ ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÏÓÊÂÚ Ë ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸, ‡ ÌÂ Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì‡fl ·‡Á‡ Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÔÓÍÎÓÌÌË˜ÂÒÚ‚Ó. é·ð‡˘ÂÌÌÓÒÚ¸ Í ÒÛ„Û·Ó ‚ÌÂ¯ÌËÏ ÙÓðÏ‡Ï ÊËÁÌÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ Ë ÔðÂÍÎÓÌÂÌËÂ ÔÂðÂ‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ – ËÁÓ·ðÂÚÂÌËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ, Ë ÓÌÓ, ÔÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û, Ë„ÌÓðËðÛÂÚ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸ Ë Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ. èðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ð‡ÒÒÏÓÚðËÏ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ë ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÔÓÌflÚËfl «Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó». Ç ÚðÛ‰‡ı ÔÂð‚˚ı Â‚ð‡ÁËÈˆÂ‚ ·˚ÎË Á‡ÚðÓÌÛÚ˚ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒÂ ‡ÒÔÂÍÚ˚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚËÍË – „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÈ, ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ, ÌÓ ‰ÓÍÚðËÌ‡ Ú‡Í Ë ÌÂ ·˚Î‡ ÔðÓflÒÌÂÌ‡ ‰Ó ÍÓÌˆ‡. Ñ‚ÛÒÏ˚ÒÎÂÌÌ˚Ï ÓÒÚ‡‚‡ÎÓÒ¸ Ë Ò‡ÏÓ ÔÓÌflÚËÂ «Ö‚ð‡ÁËfl»: ÓÌÓ ÓÁÌ‡˜‡ÎÓ Û Â‚ð‡ÁËÈˆÂ‚ ÚÓ «ÚðÂÚËÈ» ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í Ö‚ðÓÔÂ Ë ÄÁËË

ÏËð, ÚÓ Ëı ÒËÌÚÂÁ, ÔðË˜ÂÏ Ò ÔðÂÓ·Î‡‰‡ÌËÂÏ ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡. äðËÚËÍ‡ Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÔÓÍÎÓÌÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ð‡ÌÌÂÏ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Â ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÒÏÂÌËÎ‡Ò¸ ‚ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Â ·ÓÎÂÂ ÔÓÁ‰ÌÂÏ ÍÛÎ¸ÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó. íÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÌÂ ÓÔð‡‚‰‡ÎÓÒ¸ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÂÈ ‰‚ËÊÂÌËfl ·˚Ú¸ ‚ÌÂ ÔÓÎËÚËÍË, Ë Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó, Í‡Í ËÒÚÓðËÍÓ-„ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍ‡fl ÍÓÌˆÂÔˆËfl, ÒÚ‡ÎÓ ÔðÂ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ ÍÓÌˆÂÔˆË˛ ÔÓ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Û „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛, ‡ ÚÓ Ë ‚ „ÓÎÓÂ ÔÓÎËÚËÍ‡ÌÒÚ‚Ó. éÚ˜‡ÒÚË Ò ˝ÚËÏË ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËflÏË, ‡ ÓÚ˜‡ÒÚË Ò ¯ËðÓÚÓÈ Ë ÏÌÓ„Ó„ð‡ÌÌÓÒÚ¸˛ Ò‡ÏÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ò‚flÁ‡ÌÓ ÚÓ Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó, ˜ÚÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÚÓ„‰‡, ‚ 20-Â „Ó‰˚ ïï ‚ÂÍ‡, ÌÓ Ë ÚÂÔÂð¸, ‚ Ì‡˜‡ÎÂ ÌÓ‚Ó„Ó Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl, ÓÌ‡ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ Ó·˙ÂÍÚÓÏ „Óðfl˜Ëı ÒÔÓðÓ‚. èðË ˝ÚÓÏ Í‡Ê‰˚È ËÁ ÒÔÓðfl˘Ëı ÛÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÚ, Í‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, ÎË¯¸ Í‡ÍÛ˛-ÚÓ Ó‰ÌÛ ÒÚÓðÓÌÛ ÏÌÓ„Ó‡ÒÔÂÍÚÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÌÂ ‚Ë‰fl ÂÂ Í‡Í ˆÂÎÓÂ. í‡Í Ì‡ÔðËÏÂð, Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÌÂðÂ‰ÍÓ ÓÚÓÊ‰ÂÒÚ‚Îfl˛Ú Ò ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËÂÈ, Á‡·˚‚‡fl, ÒÍÓÎ¸ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔðË‰‡ÂÚÒfl ‚ ÌÂÏ ˝ÚÌÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ò‡ÏÓË‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÏÌÓ„ÓÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÛÔÂð˝ÚÌÓÒ‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð‡fl ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ‡ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË.

ëÓ˛Á Â‚ð‡ÁËÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ËÎË ëëëê? ÑðÛ„ËÂ ÍðËÚËÍË, ‚ÚÓðfl ÔÂð‚˚Ï, Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ì˚ÌÂ¯ÌËÈ ÔðÓÂÍÚ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (ÖÄë) ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓÂÍÚÂ ðÂ˜¸ Ë‰ÂÚ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ Ó ðÂÒÚ‡‚ð‡ˆËË ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó

tipinde olmak üzere, devlet kültü haline gelmifltir. Bununla birlikte bu hareketin kurucular›n›n arzular› politikan›n d›fl›nda kalamad› ve tarihî co¤rafi bir konsept olarak Avrasyac›l›k daha çok jeopolitik bir içeri¤e dönüflerek ç›plak bir politikac›l›k haline geldi. Bunun sadece 1920’li y›llarda de¤il, bugün yeni biny›l›n bafllang›c›nda da s›cak tart›flmalar›n malzemesi olmas›, k›smen yukar›da ifade edilen çeliflkilerle, k›smen de problemin kendi geniflli¤i ve çok yönlülü¤üyle iliflkilidir. Burada bahsedilen taraflardan her biri, meseleyi bir bütün olarak görmeden, çok yönlü olan bu problemin sadece belli bir k›sm›n› ele al›yor. Örne¤in Avrasyac›l›kla, çok halkl› “süper ›rk›n” farkl› temsilcilerine ait kültürel kimliklerin ve totaliter ideolojiye tamamen z›t bir yap›ya sahip maneviyat›n yans›t›ld›¤› unutularak, bu fikir s›k s›k totaliter rejimle ba¤daflt›r›l›yor.

Avrasya Devletler Birli¤i mi, SSCB mi? Di¤er kritikçiler bir öncekileri tekrar ederek, bugünkü Avrasya Devletler Birli¤i (ADB) projesini Sovyetler Birli¤i’ni yeniden canland›rma gayreti olarak de¤erlendiriyorlar. Fakat, bu projede, asla Sovyetler Birli¤i’nin restorasyonu gibi bir fleyden bahsedilmiyor. Çünkü, günümüz flartlar›nda bu imkans›z bir fley. Ayr›ca bireyin etnik- psikolojik birikimi vatandafll›k veya bir partiye dahil olmakla eflanlaml› olmad›¤› gibi, Avrasyac›l›k ve Sovyetçilik de

èÓÌflÚËÂ «Ö‚ð‡ÁËfl» ÓÁÌ‡˜‡ÎÓ Û Â‚ð‡ÁËÈˆÂ‚ ÚÓ «ÚðÂÚËÈ» ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í Ö‚ðÓÔÂ Ë ÄÁËË ÏËð, ÚÓ Ëı ÒËÌÚÂÁ, ÔðË˜ÂÏ Ò ÔðÂÓ·Î‡‰‡ÌËÂÏ ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡. Avrasyac›lara göre ya Avrupa ve Asya gibi “üçüncü” bir dünya, ya da bu ikisinin Asya kaynakl› bir sentezi fleklinde anlamland›r›ld›.

çÂÍÓÚÓð˚Â ÍðËÚËÍË Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ì˚ÌÂ¯ÌËÈ ÔðÓÂÍÚ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (ÖÄë) ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. Baz› elefltirmenler öncekileri tekrar ederek, bugünkü Avrasya Devletler Birli¤i (ADB) projesini Sovyetler Birli¤i’ni yeniden canland›rma gayreti olarak de¤erlendiriyorlar.

èðÂÁË‰ÂÌÚ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡ ï‡ÏË‰ ä‡ðÁ‡È Ë ÔðÂÏ¸ÂðÏËÌËÒÚð íÛðˆËË êÂ‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì Afganistan Devlet Baflkan› Hamid Karzai ve Tayyip Erdo¤an

ÒÚðÓfl: ÓÌ‡ ÔÓÔðÓÒÚÛ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌ‡ ‚ Ì˚ÌÂ¯ÌËı ÛÒÎÓ‚Ëflı, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó Ë ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÒÚ¸ – ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ÒËÌÓÌËÏ˚, ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÚÓÏÛ, Í‡Í ˝ÚÌÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ ÒÍÎ‡‰ ÎË˜ÌÓÒÚË ÌÂ ÒËÌÓÌËÏ „ð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚‡ ËÎË Ô‡ðÚËÈÌÓÈ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË. èðÓÂÍÚ ÖÄë ÔðÂÒÎÂ‰ÛÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó‰ÌÛ ˆÂÎ¸ – Ì‡Î‡‰ËÚ¸ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ˚Â ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ë „Î‡‚ÌÓÂ – ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË. ÇÔðÓ˜ÂÏ, Ë‰Âfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ Ë ðÓ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ö‚ð‡ÁËË (‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ÒÎ‡‚flÌÒÍËı Ë Ú˛ðÍÓflÁ˚˜Ì˚ı) ÚÓÊÂ ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡ÂÚÒfl ËÌÓ„‰‡ ÔÓð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓ ËÒÍ‡ÊÂÌÌÓ: ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ‰ðÛÊ·˚ ð‡ÒˆÂÌË‚‡ÂÚÒfl Í‡Í ÔÓÍÛ¯ÂÌËÂ Ì‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍÛ˛ ˜ËÒÚÓÚÛ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÍËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ó·˙fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðË ˝ÚÓÏ ‡ÌÚðÓÔÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Û˘Âð·Ì˚Ï. åÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ Ò˜ÂÒÚ¸ ‚ÒÂ ÍÓÌÚðÓ‚ÂðÁ˚ ‚ÓÍðÛ„ Ë ‚ÌÛÚðË Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ‚ÔÓÎÌÂ ÌÓðÏ‡Î¸Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ, Ó·˚˜ÌÓÈ ¯ÎËÙÓ‚ÍÓÈ Ë‰ÂË. é‰Ì‡ÍÓ, ‚Ó-ÔÂð‚˚ı, ˝Ú‡ ¯ÎËÙÓ‚Í‡, ‚ ˜ÂÏ Ï˚ ÏÓ„ÎË Û·Â‰ËÚ¸Òfl, ÔðË‚Ó‰ËÚ ËÌÓ„‰‡ Í ÓÔ‡ÒÌ˚Ï Íð‡ÈÌÓÒÚflÏ. ÇÓ-‚ÚÓð˚ı, ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÓÚð‡Ê‡˛Ú ÚÓÎ¸ÍÓ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ÒÚÓðÓÌ˚, „ð‡ÌË Ò‡ÏÓÈ Ë‰ÂË Í‡Í ÙÓðÏ˚ Ï˚¯ÎÂÌËfl, Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ‚˚‰‡ÂÚÒfl Á‡ ÂÂ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸. åÂÊ‰Û ÚÂÏ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸Òfl Í‡ÍËÏ-ÚÓ Ó‰ÌËÏ, ·ðÓÒ‡˛˘ËÏÒfl ‚ „Î‡Á‡ ‡ÒÔÂÍÚÓÏ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ Í‡Í flÍÓ·˚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌ˚Ï ÌÂÎ¸Áfl, Í‡Í ÌÂÎ¸Áfl Ó„ð‡ÌË˜ËÚ¸Òfl Ë ‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚ÏË ð‡ÒÒÛÊ‰ÂÌËflÏË Ó ÏÌÓ„ÓÏÂðÌÓÒÚË Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡Á„Îfl‰ÂÚ¸ Á‡ ‚ÒÂÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË Ì‡ÒÎÓÂÌËflÏË Ë ÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏË ‡·Âðð‡ˆËflÏË Ë‰ÂË ÂÂ ÒÛ˘ÌÓÒÚÌÓÂ fl‰ðÓ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÈÚË Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ÚÓ„Ó ÒðÂÁ‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚Ï Ë ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÏ ‚ÒÂ ‰ðÛ„ÓÂ. ÉÓ‚Óðfl flÁ˚ÍÓÏ ÙËÎÓÒÓÙËË, Ì‡ÒÚ‡Î‡ ÔÓð‡ ‰Îfl ‚˚ð‡·ÓÚÍË ÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËfl Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ Í‡Í Â‰ËÌÒÚ‚‡ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚ı ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌËÈ (ëÏ.: ç˚Ò‡Ì·‡Â‚ Ä., äÓÎ˜Ë„ËÌ ë. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ÏÂÚ‡ÙÓð‡ ·ÓÎ¸¯Ó„Ó fl‚ÎÂÌËfl // å˚ÒÎ¸. 1997. ‹ 10. ë. 93.).

eflanlaml› de¤illerdir. ADB projesi sadece bir amac› takip etmektedir: Y›k›lan ekonomik ve ticari iliflkilerin ve en önemlisi de insani iliflkilerin yeniden tamir edilmesi. Zaten insan iliflkileri ve Avrasya halklar›n›n (özellikle Slav ve Türk) ›rklar› gibi kavramlar da, bazen, hayret verici oranda yanl›fl alg›lan›yor. “Dostluk” ifadesi; devlet ba¤›ms›zl›¤›na, milli kültüre ve etnik sadeli¤e sald›r› fleklinde de¤erlendiriliyor. Burada Avrasyal› bir insan antropolojik aç›dan tahrip edilmifl bir kifli olarak gösteriliyor. Bu gibi bütün karfl›t fikirleri, Avrasyac›l›¤›n etraf›nda ve içinde say›p, normal bir vaka olarak addetmek, s›radan, törpülenmifl fikirler olarak de¤erlendirmek gerekir. Fakat öncelikle, kanaat getirece¤imiz bu törpülenme bazen tehlikeli uçlara götürebilir. ‹kinci olarak, farkl› görüfller, bir düflüncenin farkl› yönleri gibi, her biri fikrin özüne dokunan esas fikrin s›n›rlar›n› yans›t›rlar. Bu arada, Avrasyac›l›¤›n çok yönlülü¤ü hakk›ndaki soyut de¤erlendirmelerle s›n›rland›r›lmamak gerekti¤i gibi, probleme yönelik yaklafl›mlardan en çok göze çarpanlardan birini sanki en önemliymifl gibi alg›lamak do¤ru de¤ildir. Bu nedenle problemin özüne ait bütün tarihî katmanlara ve mant›ksal sapmalara göz atmak, problemin di¤erlerini belirleyen ve onlara temel teflkil eden kesitine bakmak laz›m. Felsefe dilinde konuflursak, Avrasyac›l›k için, çok yönlü soyut tan›mlamalar›n birli¤inin somut bir flekilde ortaya konulma vakti geldi¤i belirtilebilir. (Bkz. N›sanbayev A., Kolçigin S. Avrasyac›l›k: Büyük Olaylar›n Metaforu, M›sl Yay›nevi 1997. No: 10, s. 93.). Bugün Avrasya fikrinin, tarihî, bilimsel ve jeopolitik bir doktrin olmaktan ziyade, daha derin bir diyalog zemini oluflturarak, Slav ve Türk halklar› aras›ndaki ç›kar çat›flmalar›n›n önüne geçilmesi oldu¤unu herkes bilmez.

Birbirine z›t iki felsefe O halde bu kadar derin bir anlam› olan Avrasyac›l›k nedir? Tekrar belirtmek gerekirse Avrasyac›l›k meselesi, co¤rafi, tarihî, sosyal, jeopolitik, etnolojik ve etnopsikolojik yaklafl›mlar›, yani do¤al hayat› ve insan›n toplumsal gelifliminin onun iç manevi dünyas›n›n ne ile ilgisi varsa hemen hepsini kapsamaktad›r. Dolay›s›yla Avrasyac›l›k özel bir kavram de¤il, aksine oldukça genelkapsay›c› ve felsefi bir kavramd›r. Avrasyac›l›k bir Avrasya felsefesinin temelidir. Di¤er önemli bir konuyu daha belirtelim: “Avrasyac›l›k” kelimesinde “Avrupa” ve “Asya” birleflmekte fakat felsefi anlamda bunlar hiç de k›yaslanamayacak bir flekilde daha genifl ve kapsaml› “Bat›” ve “Do¤u” kavramlar›n› ifade etmektedirler. 10

ëÂ„Ó‰Ìfl ÔÓÍ‡ Â˘Â ÌÂÏÌÓ„ËÂ ÒÓÁÌ‡˛Ú, ˜ÚÓ Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl Í‡Í ÙÓðÏ‡ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËfl ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ ÏÂÊ‰Û ËÌÚÂðÂÒ‡ÏË ÒÎ‡‚flÌÒÍËı Ë Ú˛ðÍÓflÁ˚˜Ì˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÔÛÚÂÏ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÂÒÚ¸ ÌÂ˜ÚÓ „Óð‡Á‰Ó ·ÓÎÂÂ „ÎÛ·ÓÍÓÂ, ÌÂÊÂÎË Ì‡Û˜ÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ËÎË „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ‰ÓÍÚðËÌ‡.

îËÎÓÒÓÙËË ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl óÚÓ ÊÂ Ú‡ÍÓÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÔÓ Ò‚ÓÂÈ „ÎÛ·ËÌÌÓÈ ÒÛÚË? á‡ÏÂÚËÏ Â˘Â ð‡Á, ˜ÚÓ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ‚·Ëð‡ÂÚ ‚ ÒÂ·fl „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÈ, ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ, ÒÓˆË‡Î¸Ì˚È, „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ, ˝ÚÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ Ë ˝ÚÌÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ ‡ÒÔÂÍÚ˚, Ú.Â. Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÔðËðÓ‰ÌÓÈ ÒðÂ‰ÓÈ, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ð‡Á‚ËÚËÂÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë Â„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï ÏËðÓÏ. ëÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ÔÓÌflÚËÂ ÌÂ ˜‡ÒÚÌÓÂ, ‡, Ì‡ÔðÓÚË‚, ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸ÌÓ-‚ÒÂÓ·˘ÂÂ, ËÎË ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÂ. èÓÌflÚËÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ÂÒÚ¸ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË. éÚÏÂÚËÏ Ë ‰ðÛ„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È ÏÓÏÂÌÚ. Ç Ò‡ÏÓÏ ÒÎÓ‚Â «Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó» ÒÓÂ‰ËÌfl˛ÚÒfl «Ö‚ðÓÔ‡» Ë «ÄÁËfl», ÌÓ ‚ Ò‚ÓÂÏ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÏ ÁÌ‡˜ÂÌËË ÓÌË ÔðÂÓ·ð‡ÁÛ˛ÚÒfl ‚ ÌÂÒð‡‚ÌÂÌÌÓ ·ÓÎÂÂ ¯ËðÓÍËÂ Ë ÒÓ‰ÂðÊ‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÔÓÌflÚËfl «á‡Ô‡‰» Ë «ÇÓÒÚÓÍ». èðË˜ÂÏ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ ‚˚ÒÚÛÔ‡˛Ú Í‡Í ÔðflÏ˚Â ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÒÚË ‚ Ò‡ÏËı ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌ˜ÂÒÍËı ÛÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ı, Ú.Â. ‚ Ò‚ÓËı ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËflı Ë ÊËÁÌÂÌÌÓ-Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËı ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ı. èðËÌˆËÔË‡Î¸Ì‡fl ÚÓ˜Í‡ ÁðÂÌËfl á‡Ô‡‰‡, Ú‡ ÓÒÌÓ‚Ì‡fl Ë‰Âfl, ËÁ ÍÓÚÓðÓÈ ËÒıÓ‰ËÚ Ë ÍÓÚÓðÓÈ ÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚÒfl Á‡Ô‡‰ÌÓÂ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ, Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÏËð ÌÂÒÓ‚Âð¯ÂÌÂÌ Ë ÌÂ ÓÚ‚Â˜‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÏ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚflÏ ‚ ÔÓÎÌÓÈ ÏÂðÂ. ëÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ÏËð ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ÛÎÛ˜¯ÂÌËË, ÔÂðÂ‰ÂÎÍÂ, ‰ÓÒÚð‡Ë‚‡ÌËË. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, „Î‡‚Ì˚È ÔðËÌˆËÔ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl á‡Ô‡‰‡ – ÔðÂ‰ÏÂÚÌÓ-Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡fl, Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì‡fl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÔÓÍÓðÂÌËË ‚ÌÂ¯ÌÂ„Ó ÏËð‡ Ë ÔÓ‰˜ËÌÂÌËË Â„Ó „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. óÚÓ ÊÂ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÚÓ ÓÌ ÓÔËð‡ÂÚÒfl Ì‡ ÔÓÎflðÌÓ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÂ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ Ë Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌ Í ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ËÌÓÈ ˆÂÎË. ÑÎfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÇÓÒÚÓÍ‡ ÏËð ·ÂÒÍÓÌÂ˜ÂÌ, ‡ ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ ÒÂ·Â ‚ÒÂ. ëÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ÓÌ ÌÂ ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ÌË ‚

Do¤u ve Bat› en önemli temellerde yani, dünya görüflü, hayat› ve pratik programlarda birbirlerine taban tabana z›tt›rlar. Bat›’n›n dünya görüflünü belirleyen temel prensip, insan› çevreleyen dünyan›n tamamen olgunlaflmam›fl oldu¤u ve insan›n ihtiyaçlar›na tam anlam›yla cevap veremedi¤idir. Dolay›s›yla dünya, iyilefltirilmeye, yeniden yap›land›r›lmaya ve tamam›na erdirilmeye muhtaçt›r. Di¤er bir ifadeyle Bat›’n›n dünya görüflünün temel prensibi, d›fl dünyay› fethetmek ve onu insan›n emri alt›na almak olan eflyasal-pratik ve maddi bir faaliyettir. Do¤u tipi dünya görüflü ise Bat› ile taban tabana z›t bir temel üzerine kurulmufl ve tamamen farkl› bir hedefe yönelmifltir. Do¤u insan› için dünya sonsuzdur ve bu nedenle de her fleyi kapsar. Dolay›s›yla herhangi bir yeniden yap›lanmaya ihtiyaç duymaz. De¤ifliklik dünyaya de¤il, insan›n kendisine gereklidir. Sadece maddi-bedensel olmay›p ayn› zamanda manevi bir varl›k olan insan, kendi fiziksel s›n›rlar›na ba¤›ml› kalmamal› ve temiz ruh seviyesine kadar yükselmelidir.. Bu nedenle Do¤u’nun ana prensibi, amac›, insan›n kendini gerçeklefltirmesi olan iç alemle ilgili, psikolojik-ruhsal bir faaliyettir. Her iki dünya görüflünün de olumlu yönleri ortada. Ama her iki tipin de negatif yönü bir o kadar aç›k. Bat›’n›n önlenemez aktivitesiyle tüketici karakteri, 20. yüzy›lda özellikle ekolojik olmak üzere küresel krizi do¤urdu. Bat› tipinin yay›lmac› dünya görüflü insan›n kendi varl›¤›n› tehlikeye düflürmekte veya en az›ndan insan› robota çevirmektedir. Bundan baflka, Bat›’n›n bütün insanlarla birlikte yaflamaktan memnuniyetsizli¤i insanl›¤› sosyal bir kataklizmin efli¤ine getirmifltir; Avrupa tarihini sürekli humma tutmufltur. Di¤er taraftan Do¤u kültürü do¤aya, insan›n d›fl›ndaki bir fley ve ayr›ca bir mükemmellefltirmeye ihtiyaç duymayan olarak yaklaflmaktad›r. D›fl dünya bir engel, bir yan›lsama ve insan›n aflmas› ya da ortadan kald›rmas› gereken bir maniadan farks›zd›r. Do¤u’nun bilime ve metodolojiye duyars›zl›¤›, ruhçulu¤u ve toplumsal bütün kurumlar› durma noktas›na getiren sosyal-tarihî pasifli¤i iflte buradan kaynaklanmaktad›r..

èðÓÂÍÚ ÖÄë ÔðÂÒÎÂ‰ÛÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó‰ÌÛ ˆÂÎ¸ Ì‡Î‡‰ËÚ¸ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ˚Â ÚÓð„Ó‚Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ë „Î‡‚ÌÓÂ – ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË. ADB projesi sadece bir amac› takip etmektedir: Y›k›lan ekonomik ve ticari iliflkilerin ve en önemlisi de insani iliflkilerin yeniden tamir edilmesi. 11

èðÂÁË‰ÂÌÚ ÅÂÎ‡ðÛÒË ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð ãÛÍ‡¯ÂÌÍÓ, ˝ÍÒ-ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ìÍð‡ËÌ˚ ãÂÓÌË‰ äÛ˜Ï‡, ÔðÂÁË‰ÂÌÚ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËð èÛÚËÌ, ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ çÛðÒÛÎÚ‡Ì ç‡Á‡ð·‡Â‚ Belarus Devlet Baflkan› Aleksandr Lukaflenko, Ukrayna eski Devlet Baflkan› Leonid Kuçma, Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin ve Kazakistan Devlet Baflkan› Nursultan Nazarbayev

ÉÎ‡‚Ì˚È ÔðËÌˆËÔ ÇÓÒÚÓÍ‡ – ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl, ÔÒËıÓ‰ÛıÓ‚Ì‡fl, ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Do¤u’nun ana prensibi, amac›, insan›n kendini gerçeklefltirmesi olan iç alemle ilgili, psikolojik-ruhsal bir faaliyettir. 12

Í‡ÍËı ÔÂðÂÒÚðÓÈÍ‡ı. íðÂ·Ó‚‡ÌËÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÎ‡„‡Ú¸ ÌÂ Í ÏËðÛ, ‡ Í ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ. ÅÛ‰Û˜Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ-ÚÂÎÂÒÌ˚Ï, ÌÓ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ Ò‚Ó˛ ÙËÁË˜ÂÒÍÛ˛ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ‚ÓÁ‚˚ÒËÚ¸Òfl ‰Ó ÛðÓ‚Ìfl ˜ËÒÚÓ„Ó ‰Ûı‡. èÓ˝ÚÓÏÛ „Î‡‚Ì˚È ÔðËÌˆËÔ ÇÓÒÚÓÍ‡ – ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl, ÔÒËıÓ‰ÛıÓ‚Ì‡fl, ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. èðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó Ë ‰ðÛ„Ó„Ó ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ó˜Â‚Ë‰Ì˚. é‰Ì‡ÍÓ ÒÚÓÎ¸ ÊÂ Ó˜Â‚Ë‰Ì˚ Ë ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚Â ÒÚÓðÓÌ˚ Ó·ÓËı ÚËÔÓ‚ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. ÅÂÁÛ‰ÂðÊÌ‡fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ á‡Ô‡‰‡ Ò ÂÂ ÔÓÚðÂ·ËÚÂÎ¸ÒÍËÏ ı‡ð‡ÍÚÂðÓÏ ÔðË‚ÂÎ‡ ‚ XX ‚. Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÍðËÁËÒÛ Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÏÛ. ùÍÒÔ‡ÌÒËfl Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓÁ‰‡ÂÚ Û„ðÓÁÛ Ò‡ÏÓËÒÚðÂ·ÎÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ËÎË, ÔÓ Íð‡ÈÌÂÈ ÏÂðÂ, ÔðÂ‚ð‡˘ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ðÓ·ÓÚ‡. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌÌÓÒÚ¸ á‡Ô‡‰‡ ÙÓðÏ‡ÏË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÊËÚËfl ÚÓ Ë ‰ÂÎÓ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Ï Í‡Ú‡ÍÎËÁÏ‡Ï; Â‚ðÓÔÂÈÒÍÛ˛ ËÒÚÓðË˛ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÎËıÓð‡‰ËÚ. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÇÓÒÚÓÍ, ÔðË ‚ÒÂÈ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÌÓÒÚË Â„Ó ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÔðËðÓ‰Â Í‡Í Í ˜ÂÏÛ-ÚÓ ÔÓÒÚÓðÓÌÌÂÏÛ ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë ÌÂÌÛÊÌÓÏÛ ‰Îfl Â„Ó ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. ÇÌÂ¯ÌËÈ ÏËð ÌÂ ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ËÎÎ˛ÁËfl ËÎË ÊÂ ÔðÂ„ð‡‰‡, ÔÓÏÂı‡, ÍÓÚÓðÛ˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ËÎË Ó·ÓÈÚË. éÚÒ˛‰‡ ÔÓÌflÚÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÂ ð‡‚ÌÓ‰Û¯ËÂ ÇÓÒÚÓÍ‡ Í Ì‡ÛÍÂ Ë ÂÂ ÏÂÚÓ‰ÓÎÓ„ËË, Â„Ó ÒÔËðËÚÛ‡ÎËÁÏ Ë ÒÓˆË‡Î¸ÌÓËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl Ô‡ÒÒË‚ÌÓÒÚ¸, ‰ÓıÓ‰fl˘‡fl ÔÓ‰˜‡Ò ‰Ó ‚ÓÔË˛˘Â„Ó Á‡ÒÚÓfl ‚ÒÂı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚.

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó: ÌÂËÒÒflÍ‡ÂÏ˚È ËÒÚÓ˜ÌËÍ ˝ÌÂð„ËË óÚÓ ÊÂ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡, ÚÓ ÓÌÓ ‚ Ë‰Â‡ÎÂ ÂÒÚ¸ ÒðÂ‰ÓÚÓ˜ËÂ ˝ÚËı ‰‚Ûı ÔÓÎ˛ÒÓ‚

Enerji aküsü Avrasyac›l›k Avrasyac›l›¤a gelince, bu bir ideal olarak, her iki insan kültürü kutbunun da merkezi, Do¤u ve Bat›’n›n birleflme noktas› ve enerji aküsüdür. E¤er bugün Do¤u ve Bat› aras›nda genifl çapl› karfl›l›kl› anlay›fl, yap›sal bir diyalog ve iflbirli¤inin gereklili¤inden bahsediliyorsa, bu anlamda Avrasyac›l›k ne verebilir? Bu süreçlerde Avrasya fikri nas›l bir rol oynar? Bu soruya verilecek cevap yeteri kadar aç›k. Avrasyac›l›k, her fleyden önce özellikle çok yönlülü¤ün birli¤idir; her fleye ra¤men kavram›n kendi anlam›, do¤as› ve özü gere¤i böyle olmak zorunda. Avrasyal›lar›n (iç Avrasya halk›) zihinsel ve psiflik tecrübelerinin kapsaml› bir kelime olan “ekümenlik” kelimesiyle ifade edilmesi bir tesadüf olmazd›. Ekümenlik, ister yak›n olsun, ister uzak herkese aç›k olmak, e¤er insanl›¤a düflman bir nitelikte de¤ilse her kültüre aç›kl›k demek. Ekümenlik hümanizm idealiyle, yüksek seviyede ise genel insanl›k kardeflli¤i, genel evrensel etik ve kültür idealiyle birleflmektedir. E¤er Bat›’n›n slogan› “Alg›la ve d›fl dünyay› de¤ifltir” ve Do¤u’nun slogan› da “Alg›la ve kendini de¤ifltir” ise Avrasyac›l›¤›n slogan› “‹yilik yap” ya da büyük Kazak düflünürü Abay’›n dedi¤i gibi “‹nsan ol!” olabilir yaln›z tam insan olmak gerek. Do¤u ve Bat› ideolojisine göre daha orijinal ve spesifik olan Avrasya düflüncesi, bu iki düflüncenin toplam›n› oluflturmamas›na ra¤men onlarla çeliflmiyor. Bu düflünce, her iki görüflü de dinamik ve canl› bir flekilde yap›sal olarak sentez yapma imkan›

˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÚÓ˜Í‡ ÒıÓÊ‰ÂÌËfl Ë ‡ÍÍÛÏÛÎflˆËË ˝ÌÂð„ËÈ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡. à ÂÒÎË ÒÂ„Ó‰Ìfl ðÂ˜¸ Ë‰ÂÚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË „ÎÛ·ÓÍÓ„Ó ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ á‡Ô‡‰‡ Ë ÇÓÒÚÓÍ‡, ÚÓ ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÏÓÊÂÚ ‰‡Ú¸ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó? ä‡ÍÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ˝ÚËı ÔðÓˆÂÒÒ‡ı ÏÓ„Î‡ ·˚ Ò˚„ð‡Ú¸ Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl? éÚ‚ÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó˜Â‚Ë‰ÂÌ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ËÏÂÌÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌÓ„Ó; ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, Ú‡ÍÓ‚˚Ï ÓÌÓ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÔÓ Ò‡ÏÓÏÛ Ò‚ÓÂÏÛ ÔÓÌflÚË˛, ÔÓ Ò‡ÏÓÈ Ò‚ÓÂÈ ÔðËðÓ‰Â Ë ÒÛ˘ÌÓÒÚË. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÛÏÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ÔÒËıË˜ÂÒÍËÈ ÒÍÎ‡‰ Â‚ð‡ÁËÈˆÂ‚ (ÊËÚÂÎÂÈ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ Ö‚ð‡ÁËË) ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ÂÏÍËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ «ÒÓ·ÓðÌÓÒÚ¸». ëÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ Î˛·ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ, ÌÂ ‚‡ÊÌÓ, ·ÎËÊÌËÈ ÓÌ ËÎË ‰‡Î¸ÌËÈ, ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ Î˛·ÓÏÛ Ì‡ðÓ‰Û ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÂ, ÂÒÎË, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ÓÌË ÌÂ ‚ð‡Ê‰Â·Ì˚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÔðËðÓ‰Â. ëÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ ÒÏ˚Í‡ÂÚÒfl Ò Ë‰Â‡ÎÓÏ „ÛÏ‡ÌËÁÏ‡, ‡ ‚ Ò‚ÓÂÏ ‚˚Ò¯ÂÏ ÔðÂ‰ÂÎÂ – Ò Ë‰Â‡ÎÓÏ Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ·ð‡ÚÒÚ‚‡ Ë Ó·˘ÂÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚. à ÂÒÎË ‰Â‚ËÁ á‡Ô‡‰‡ «èÓÁÌ‡È Ë ÔÂðÂ‰ÂÎ‡È ‚ÌÂ¯ÌËÈ ÏËð», ‡ ‰Â‚ËÁ ÇÓÒÚÓÍ‡ «èÓÁÌ‡È Ë ÔÂðÂ‰ÂÎ‡È Ò‡ÏÓ„Ó ÒÂ·fl», ÚÓ ‰Â‚ËÁÓÏ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔðËÁ˚‚ «í‚ÓðË ‰Ó·ðÓ», ËÎË, „Ó‚Óðfl ÒÎÓ‚‡ÏË ‚ÂÎËÍÓ„Ó Í‡Á‡ıÒÍÓ„Ó Ï˚ÒÎËÚÂÎfl Ä·‡fl: «ÅÛ‰¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ!», ÔðË˜ÂÏ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl, ·Û‰Û˜Ë ÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë ÒÔÂˆËÙË˜ÌÓÈ ‚ Òð‡‚ÌÂÌËË Ò Ë‰ÂflÏË ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡, ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÌËÒÍÓÎ¸ÍÓ ÌÂ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÚ ËÏ, ıÓÚfl Ë ÌÂ Ò‚Ó‰ËÚÒfl Í Ëı ÒÛÏÏÂ. éÌ‡ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓ ÒËÌÚÂÁËðÓ‚‡Ú¸ Ó·Â Ë‰ÂË ‚ ÊË‚ÓÂ Ë ‚ÔÓÎÌÂ ‰ËÌ‡ÏË˜ÂÒÍÓÂ Â‰ËÌÒÚ‚Ó. éÌÓ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ÏËð‡ Ë ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÌÂ ‚ ÓÚð˚‚Â ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡, ‡ Í‡Í ‚Á‡ËÏÓ‰ÓÔÓÎÌfl˛˘ËÂ ÔðÓˆÂÒÒ˚. àÌ‡˜Â „Ó‚Óðfl, Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ-Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡fl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ÓÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðflÚ¸Òfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï Ì‡˜‡ÎÓÏ; ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, ‰ÛıÓ‚ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÚðÂ·ÛÂÚ ÌÂ ËÁÓÎflˆËË ÓÚ ÏËð‡, ‡ ðÂ‡Î¸ÌÓ„Ó ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, Ó·˘Â„Ó ‰ÂÎ‡ ÔðÂÓ·ð‡ÊÂÌËfl ·˚ÚËfl. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ‚ Ò‚ÓÂÈ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ÂÒÚ¸ ÓÒÓ·˚È ÚËÔ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÔðÓÌËÁ‡ÌÌ˚È ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï Ì‡˜‡ÎÓÏ Ë ÒÔÓÒÓ·Ì˚È, ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ò‚ÓÂÏÛ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË-„ÛÏ‡ÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÏÛ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÛ, ÒÚ‡Ú¸ Ú‡ÍÊÂ Ë ËÌÚÂ„ð‡Î¸Ì˚Ï, Ú.Â. ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ Íð‡ÈÌÓÒÚË á‡Ô‡‰‡ Ë ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë ÒËÌÚÂÁËðÓ‚‡Ú¸ Ëı ÎÛ˜¯ËÂ ˜ÂðÚ˚ – Ô‡ÙÓÒ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ-Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ë ÔÒËıÓ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ – Ò ‰ðÛ„ÓÈ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÔðÓÓ·ð‡Á ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚Ó„Ó ÒÔÓÒÓ·‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Í ÏËðÛ, ÌÓ‚ÓÈ ÙÓðÏ˚ ÊËÁÌË, Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÓ ÓÚ‚Â˜‡˛˘ÂÈ ‚˚ÁÓ‚‡Ï ÚðÂÚ¸Â„Ó Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl.

vermektedir. Dolay›s›yla dünyan›n yeniden düzenlenmesi ve insan›n kendini gelifltirmesini birbirinden kopuk bir flekilde de¤il de birbirini tamamlayan bir flekilde öngörmektedir. Di¤er bir ifadeyle insan›n maddi- pratik faaliyetleri manevi ve ahlaki bir bafllang›ç gücüyle beslenmek zorundad›r; ayn› zamanda insan›n manevi ve ahlaki geliflimi, dünyadan uzak durmay› de¤il, gerçek hareketi, hayat›n yenilenmesini gerektirmektedir. Bu durumda Avrasyac›l›k, öz itibariyle manevi ve ahlaki bir bafllang›ç gücüyle fliddetlenen bir tür dünya görüflü, sahip oldu¤u pratik-hümanist potansiyel sayesinde ayn› zamanda integral olabilecek nitelikte, yani Bat› ve Do¤u’nun afl›r› uçlar›n› ortadan kald›r›p iyi niteliklerini sentezleyebilecek, bir yandan maddi-pratik faaliyetlerin, di¤er yandan ise psikolojik-manevi kültürün heyecan›d›r. Avrasyac›l›k insan›n dünyaya yöneltti¤i tamamen farkl› bir bak›fl aç›s›, yeni bir hayat çeflidi ve üçüncü biny›l›n meydan okumalar›na cevap verebilecek yegane oluflumdur.

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ‚ Ë‰Â‡ÎÂ ÂÒÚ¸ ÒðÂ‰ÓÚÓ˜ËÂ ˝ÚËı ‰‚Ûı ÔÓÎ˛ÒÓ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÚÓ˜Í‡ ÒıÓÊ‰ÂÌËfl Ë ‡ÍÍÛÏÛÎflˆËË ˝ÌÂð„ËÈ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡. Avrasyac›l›k bir ideal olarak, her iki insan kültürü kutbunun da merkezi, Do¤u ve Bat›’n›n birleflme noktas› ve enerji kayna¤›d›r.

Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin ve Tayyip Erdo¤an

èðÂÁË‰ÂÌÚ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËð èÛÚËÌ Ë ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËË êÂ‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì

çÓ‚‡fl Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl ÙËÎÓÒÓÙËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ‚ÓÁÌËÍ¯‡fl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡ ‰Îfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡. Do¤u ve Bat› kültürlerinin ikili diyaloglar› sonucunda ortaya ç›kan Avrasya uzlafl› felsefesi gayet faydal›, Avrasya co¤rafyas›ndaki devlet ve halklar›n manevi-ahlaki ve kültürel güvenliklerini sa¤lamada da oldukça önemlidir.

ÑðÛÊ·‡ ÒÎ‡‚flÌ Ë ÚÛð‡ÌˆÂ‚

Slav ve Turanlar›n dostlu¤u

óÚÓ ÊÂ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ë ËÌÚÂ„ð‡ˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓˆÂÒÒ‡ı ‚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â, ÚÓ ÓÌ‡ – ‚ÔÓÎÌÂ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂ „ÎÛ·ËÌÌÓÈ ÒÛÚË Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡. à ÂÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ Ó· Ë‰ÂÂ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡˘ÂÈ èðÂÁË‰ÂÌÚÛ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ ç. ç‡Á‡ð·‡Â‚Û, ÚÓ ÓÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÌ˙˛ÌÍÚÛðÂ ËÎË ËÌ˚ı ÒÛ„Û·Ó ‚ÌÂ¯ÌËı ÒÓÓ·ð‡ÊÂÌËflı, ‡ Ì‡ Û·ÂÊ‰ÂÌËË ‚Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ, ˝ÚÌÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ë ÔÒËıÓÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÈ ·ÎËÁÓÒÚË Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÏ ðÓ‰ÒÚ‚Â ÒÎ‡‚flÌ Ë ÚÛð‡ÌˆÂ‚, ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„Â Ëı ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı Úð‡‰ËˆËÈ. èðË ˝ÚÓÏ Ë‰Âfl Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ ÒÌËÏ‡ÂÚ Í‡Í ËÁÓÎflˆËÓÌËÒÚÒÍËÂ, Ú‡Í Ë ËÏÔÂðÒÍËÂ ÛÒÚðÂÏÎÂÌËfl, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÒÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ ËÏÂÌÌÓ ‰ðÛÊÂÒÍËÂ, ‡ ÁÌ‡˜ËÚ, „‡ðÏÓÌË˜Ì˚Â, ‡ ÌÂ ÛÌËÙËÍ‡ÚÓðÒÍËÂ ËÎË Ó·ÓÒÓ·ÎÂÌÌ˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ˝ÚÌÓÒ‡ÏË, ÍÛÎ¸ÚÛð‡ÏË, ðÂÎË„ËflÏË Ë ÒÚð‡Ì‡ÏË. ç‡ ðÓÎ¸ ÌÓ‚ÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË ËÒÚÓðËË ·Û‰ÂÚ ÔðÂÚÂÌ‰Ó‚‡Ú¸ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ Ë‰Âfl Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ Í‡Í ÔÂðÒÔÂÍÚË‚ÌÓ„Ó „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡, ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ·Û‰ÛÚ ÔðÓÚÂÍ‡Ú¸ „ÎÛ·ÓÍËÂ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ËÌÚÂ„ð‡ˆËÓÌÌ˚Â ÔðÓˆÂÒÒ˚. é·Ó„‡˘ÂÌÌ‡fl ÓÔ˚ÚÓÏ ÒÂÏË ‰ÂÒflÚËÎÂÚËÈ, ÓÌ‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl Â‰‚‡ ÎË ÌÂ ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì‡, ˜ÂÏ Ì‡ ÔÂð‚˚ı ˝Ú‡Ô‡ı ÂÂ ð‡Á‚ËÚËfl. ë·ÎËÊÂÌËÂ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡ Í‡Í ÚËÔÓ‚ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ë ËÌÚÂ„ð‡ˆËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡, Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÒÚ‡ÎË ‚ Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ð‡Ò¯Ëðfl˛˘ÂÈÒfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÓÒÚðÂÈ¯ÂÈ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸˛. ÇÂ‰¸ ÂÒÎË ð‡ÌÂÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ ðÂ‡ÍˆËÂÈ Ì‡ Í‡Ú‡ÒÚðÓÙÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÛÊÂ ÔðÓËÁÓ¯Î‡ (ÍðÛ¯ÂÌËÂ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË), ÚÓ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó Ì˚ÌÂ¯ÌÂÂ – ðÂ‡ÍˆËfl Ì‡ Í‡Ú‡ÒÚðÓÙÛ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÌÂ‰‡‚ÌÂ„Ó ÔðÓ¯ÎÓ„Ó (ð‡ÒÔ‡‰ ëëëê), ÌÓ Ë Ì‡ ÚÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl ‚ ·ÎËÊ‡È¯ÂÏ ·Û‰Û˘ÂÏ. ÑËÒ·‡Î‡ÌÒ ÏÂÊ‰Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ Ë ÔðËðÓ‰ÓÈ, ÚÂıÌËÍÓÈ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛, ËÒÎ‡ÏÓÏ Ë ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚ÓÏ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï Ë Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÏ, ‡ÚÎ‡ÌÚËÁÏÓÏ Ë ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ÎËÁÏÓÏ ˜ðÂ‚‡Ú „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ÏË ð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸Ì˚ÏË ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏË, ð‡ÒÔ‡‰ÓÏ ‚ÒÂÈ ÔÎ‡ÌÂÚ˚. èð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÂ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ Í‡Í ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÓ„ÎÓ ·˚ ÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÔÛÚÂÈ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ‡, ÒÔÓÒÓ·ÓÏ „‡ðÏÓÌËÁ‡ˆËË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÚÓðÓÌ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÊËÚËfl. Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÔðÓ‰ÛÍÚË‚Ì‡ ÌÓ‚‡fl, Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl ÙËÎÓÒÓÙËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ‚ÓÁÌËÍ¯‡fl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡fl ‰Îfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡.

Devletler aras› iyi komfluluk iliflkileri ve Avrasya co¤rafyas›nda entegrasyon süreçleri üzerine kurulu, Avrasya birbirini anlama felsefesi denilen fley, do¤al olarak Avrasyac›l›¤›n derin özünde meydana gelen fleydir. E¤er Kazakistan Cumhurbaflkan› N. Nazarbayev’e ait “devletlerin bir araya gelerek oluflturduklar› somut bir Avrasya Birli¤i” fikrinden bahsedecek olursak, bu fikir asla politik konjonktür veya baflka özel d›fl anlay›fllar üzerinde de¤il, devletlerin iç, etnik, kültürel ve psikolojik düflünce yak›nl›¤›yla ilgili kanaatleri üzerinde, bir ›rk olarak Slav ve Turanlar ve onlar›n felsefi geleneklerinin yap›sal diyaloglar› üzerinde kuruludur. Burada Avrasya Birli¤i fikri hem izolasyon ve hem de imparatorluk yönelifllerini d›flar›da b›rak›yor. Çünkü ekümenlikle özellikle dostluk kastedilmekte, bu da farkl› ›rk, kültür, din ve ülkeler aras›nda birini di¤erine uydurma veya taklit etme de¤il, bunlar›n birbirleriyle bir uyum içerisinde olmas› anlam›na gelmektedir. Merkezî Asya bölgesinde tarihin yeni felsefesinin rolünü, gelecek vadeden jeopolitik ve sosyokültürel bir co¤rafya olarak içinde derin bölgesel entegrasyon süreçleri akacak olan Avrasyac›l›k fikri üstlenecektir. Yetmifl y›ll›k bir tecrübeyle zenginleflen bu fikir bugün, ilk zamanki geliflme dönemlerinden fazla güncel de¤ildir. Dünya görüflü olarak Do¤u ve Bat›’n›n yak›nlaflmas› ve Avrasya k›tas› devletlerinin entegrasyonu, bölgesel istikrar ve güvenli¤in sa¤lanmas› bak›fl aç›s›ndan, bugün fliddetle ihtiyaç duyulan küreselleflmenin genifllemesi haline gelmifltir. E¤er önceleri Avrasyac›l›k art›k çoktan geçmifl bir felakete (Rus ‹mparatorlu¤u’nun iflas›) karfl› gösterilen tepki ise, bugün sadece bundan k›sa bir zaman önce yaflanan bir felakete (SSCB’nin y›k›l›fl›) karfl› de¤il, ayn› zamanda gelecekte de muhtemel meydana gelebilecek felakete karfl› gösterilen bir tepkidir. ‹nsan ve do¤a, teknoloji ve ahlak, ‹slâm ve H›ristiyanl›k, ulusal ve evrensel, Atlantizm ve k›tasall›k aras›ndaki dengenin bozulmas› küresel y›k›mlar ve bütün dünyan›n yok olmas›n› do¤urabilir. Avrasyac›l›¤›n bir dünya görüflü olarak pratik hayata geçirilmesi, bu dengesizli¤in ortadan kald›r›lmas›nda yap›labileceklerin en bafl›nda yer alabilir ve insanl›¤›n birlikte yaflamas›n›n farkl› yönlerinin birbiriyle uyum sa¤layabilmelerinin bir yolu olabilir. Bu anlamda Do¤u ve Bat› kültürlerinin ikili diyaloglar› sonucunda ortaya ç›kan Avrasya uzlafl› felsefesi gayet faydal›, Avrasya co¤rafyas›ndaki devlet ve halklar›n maneviahlaki ve kültürel güvenliklerini sa¤lamada da oldukça önemlidir.

àÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

ÄãÖäëÖâ åÄãÄòÖçäé:

èðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡: Ì‡˜‡ÎÓ ÔÛÚË ALEKSEY MALAfiENKO:

Büyük Ortado¤u Projesi: Yolun bafl›

ñÂÎ¸ ÔðÓÂÍÚ‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ·˚Î‡ Á‡fl‚ÎÂÌ‡ Ú‡Í: ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl ÓÚ ÄÚÎ‡ÌÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ ‰Ó íËıÓ„Ó ÒÓ ‚ÒÂÏË ‚˚ÚÂÍ‡˛˘ËÏË ÓÚÒ˛‰‡ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏË. Büyük Ortado¤u Projesi’nin amac› flu flekilde belirtilmiflti: Atlantik’ten Hint Okyanusu’na kadar ulaflan ve buradan da devam eden bölgenin modernize edilmesi. 16

ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð èÓÎÂ˘ÛÍ

Aleksandr Polefluk

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (åÓÒÍ‚‡).

Gazeteci (Moskova).

èðÓÙÂÒÒÓð ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ – Ó‰ËÌ ËÁ ‚Â‰Û˘Ëı ðÓÒÒËÈÒÍËı ÔÓÎËÚÓÎÓ„Ó‚, ˜ÎÂÌ Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„Ó ñÂÌÚð‡ ä‡ðÌÂ„Ë. èðÓÙÂÒÒÓð å‡Î‡¯ÂÌÍÓ ÔðÓÍÓÏÏÂÌÚËðÓ‚‡Î ‰Îfl ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» ÔðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡, Ó·˙fl‚ÎÂÌÌ‡fl ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓðÓ„Ó – ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl Ó„ðÓÏÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ – ÓÚ ÄÚÎ‡ÌÚËÍË ‰Ó íËıÓ„Ó ÓÍÂ‡Ì‡.

Profesör Aleksey Malaflenko, Rusya’n›n ileri gelen politika uzmanlar›ndan biri ve Moskova Karnegi Merkezi Bilim Kurulu üyesi. Malaflenko, amac› “Atlantik’ten Hint Okyanusu’na kadar büyük bir co¤rafyay› modernize etmek” olarak belirlenen Büyük Ortado¤u Projesi’ni dergimize de¤erlendirdi.

ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð èÓÎÂ˘ÛÍ: ÄÎÂÍÒÂÈ ÇÒÂ‚ÓÎÓ‰Ó‚Ë˜! Ç Ì‡¯ÂÏ ÊÛðÌ‡ÎÂ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ó·ÒÛÊ‰‡˛ÚÒfl ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ë‰ÂË, Ò˛ÊÂÚ˚, ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ÔðÓÂÍÚ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÈ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚËÍÓÈ Ö‚ð‡ÁËË. çÂ Ú‡Í ‰‡‚ÌÓ ‚ Ì‡Û˜Ì˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÍðÛ„‡ı ‚ÓÁÌËÍÎ‡ ÚÂÏ‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ÑÎfl Ì‡˜‡Î‡ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ‚˚flÒÌËÚ¸ ÔÓÔÓ‰ðÓ·ÌÂÂ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Á‡ ÔðÓÂÍÚ, Í‡Í ÓÌ ÔÓfl‚ËÎÒfl, Í‡ÍÓ‚Ó Â„Ó „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ. ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ: èðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ËÏÂÂÚ ‰‚‡ ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡. èÂð‚˚È – ˝ÚÓ American Enterprise Institute, „‰Â ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÍÓÏ‡Ì‰‡ ÑËÍ‡ óÂÈÌË, Í‡Í ð‡Á Ú‡Ï ˝Ú‡ Ë‰Âfl ÍÓÏÔÓÌÓ‚‡Î‡Ò¸. Ä ‚ÚÓðÓÈ – ‚ÒÚðÂ˜‡ «·ÓÎ¸¯ÓÈ ‚ÓÒ¸ÏÂðÍË» ‚ Ë˛ÌÂ 2004 „. Ì‡ ÓÒÚðÓ‚Â, ‚ ¯Ú‡ÚÂ ç¸˛-ÑÊÂðÒË. íÛ‰‡ ·˚ÎË ÔðË„Î‡¯ÂÌ˚ 25 ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËı ÎË‰ÂðÓ‚. çÂ ‚ÒÂ, Ôð‡‚‰‡, ÔðËÂı‡ÎË, ÌÓ ‚ Ó·˘ÂÏ ÒÓ·ð‡Î‡Ò¸ ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ ÒÓÎË‰Ì‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl, ÍÓÚÓðÓÈ Ë ·˚Î ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌ ÔÎ‡Ì ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ñÂÎ¸ Â„Ó ·˚Î‡ Á‡fl‚ÎÂÌ‡ Ú‡Í: ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl ÓÚ ÄÚÎ‡ÌÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ ‰Ó

Aleksandr Polefluk: Aleksey Vsevolodoviç! Dergimizde farkl› konular, fikirler ve Avrasya’n›n bugünkü problemleriyle ilgili uluslararas› projeler tart›fl›lmakta. Bundan k›sa bir zaman önce bilimsel ve toplumsal alanlarda Büyük Ortado¤u Projesi gündeme geldi. Öncelikle bunun nas›l bir proje oldu¤unu, nas›l ortaya ç›kt›¤›n› ve jeopolitik niteli¤inin ne oldu¤unu etrafl›ca anlatabilir misiniz? Aleksey Malaflenko: Büyük Ortado¤u Projesi iki kayna¤a sahiptir. Birincisi, Dick Cheney’in ekibinin çal›flt›¤› ve bu fikrin ortaya at›ld›¤› American Enterprise Institute’dir. ‹kincisi ise, Haziran 2004 tarihinde New Jersey eyaletinde bir araya gelen G-8 buluflmas›. Buraya 25 Müslüman ülke liderleri de davet edilmiflti. Asl›nda hepsi gelmedi ama Büyük Ortado¤u Projesi’ni kabul eden yeterli bir ço¤unluk bir araya gelmiflti. Bu projenin amac› flu flekilde belirtilmiflti: Atlantik’ten Hint Okyanusu’na kadar ulaflan ve buradan da devam eden bölgenin modernize edilmesi. Yani ana yap›da

íËıÓ„Ó ÒÓ ‚ÒÂÏË ‚˚ÚÂÍ‡˛˘ËÏË ÓÚÒ˛‰‡ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏË. íÓ ÂÒÚ¸ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÏÛ ÏËðÛ ·˚ÎÓ ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌÓ ÔðËÌflÚ¸ ÍÓÌˆÂÔˆË˛ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl, „Î‡‚Ì˚È ÏÓÚË‚ ÍÓÚÓðÓÈ – ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ÒÓÁ‰‡ÌËÂ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ì‡ ˝ÚÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò á‡Ô‡‰ÓÏ. óÚÓ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÅÓÎ¸¯ËÏ ÅÎËÊÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ? ÖÒÎË ‚˚ ÔÓÒÏÓÚðËÚÂ Ì‡ Í‡ðÚÛ – ˝ÚÓ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÈ ÏËð, ÍÓÚÓð˚È ÔðÓÒÚËð‡ÂÚÒfl ÓÚ å‡ðÓÍÍÓ ‰Ó û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË, ‚ ˝ÚÓÏ Ï‡ÍðÓÔðÓÂÍÚÂ ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ Ë îËÎËÔÔËÌ˚, Ë í‡ËÎ‡Ì‰, Ë àÌ‰ÓÌÂÁËfl. àÚ‡Í, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ – ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ÔÂðÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚Ó ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ÔÓ‰ÒÚð‡Ë‚‡ÌËÂ Â„Ó ÔÓ‰ Á‡Ô‡‰Ì˚Â, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ, ËÌÚÂðÂÒ˚ – Ú‡ÍÓ‚‡ ÒÛÚ¸ ˝ÚÓ„Ó ÔÎ‡Ì‡. ëð‡ÁÛ ÏÓ„Û ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌ ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ ‚ÒÂÏË ÔðË‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚÒfl. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ðÂÊËÏ˚, ÍÓÚÓð˚Â „ÓÚÓ‚˚ Â„Ó Ò Ó„Ó‚ÓðÍ‡ÏË ÔÓ‰‰ÂðÊ‡Ú¸, ÌÓ ÂÒÚ¸ ÔÛ·ÎËÍ‡, ÍÓÚÓð‡fl ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Í‡ÚÂ„ÓðË˜ÂÒÍË ÔðÓÚË‚, Ì‡ÔðËÏÂð, Â„ËÔÚflÌÂ, Ò‡Û‰Ó‚ˆ˚, ÍÓÚÓð˚Â, ÍÒÚ‡ÚË, ÌÂ ÔðËÂı‡ÎË Ì‡ ÚÓ Ò‡ÏÓÂ ÒÓ‚Â˘‡ÌËÂ «‚ÓÒ¸ÏÂðÍË». Ç Ö‚ðÓÔÂ ÔðÓÚË‚ ˝ÚÓ„Ó ÔÎ‡Ì‡ ‚˚ÒÚÛÔËÎË Ùð‡ÌˆÛÁ˚. òËð‡Í ‰‡ÊÂ ÒÍ‡Á‡Î, ÂÒÎË ÏÌÂ ÌÂ ËÁÏÂÌflÂÚ Ô‡ÏflÚ¸, Ú‡Í: «á‡˜ÂÏ Ì‡Ï Û˜ËÚ¸ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì?» à Í‡ÍËÏ ÊÂ Ó·ð‡ÁÓÏ ÔðÓÂÍÚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl? éÌ ÒÚð‡‰‡ÂÚ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ Ó¯Ë·ÍÓÈ: ‚ ÌÂÏ ‡·ÒÓÎ˛ÚËÁËðÛÂÚÒfl „ÓÏÓ„ÂÌÌÓÒÚ¸ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÂÒÚ¸ Ó·˘ÂÂ Û ‡‚ÚÓðËÚ‡ðÌ˚ı ðÂÊËÏÓ‚, ÌÓ ‰ÂÎ‡Ú¸ ÛÔÓð Ì‡ ˝ÚÛ ÒıÓÊÂÒÚ¸ Ë ÔÓ‰ ˝ÚËÏ ÔðÂ‰ÎÓ„ÓÏ ÔÓ‚Ò˛‰Û ‚˚‰‚Ë„‡Ú¸ ÔÓ ÒÛÚË Â‰ËÌÛ˛ ÒıÂÏÛ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË Ë ÒÓÁ‰‡ÌËfl „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ – ˝ÚÓ ÌÂ ÔðÓÈ‰ÂÚ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰‡ÊÂ ı‡ð‡ÍÚÂð ‡‚ÚÓðËÚ‡ðËÁÏ‡ ð‡ÁÌ˚È, fl ÛÊÂ ÌÂ „Ó‚Óð˛ Ó ÒÔÂˆËÙËÍÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Úð‡‰ËˆËÈ ‚ Í‡Ê‰ÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ë Ú.‰. ÄÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú ÔÓ ÔðËÌˆËÔÛ ıÓÍÍÂÈÌÓÈ Ë„ð˚: ‚·ð‡Ò˚‚‡˛Ú ¯‡È·Û ‚ ÁÓÌÛ ‚ÓðÓÚ, ‡ Ú‡Ï – Í‡Í ÔÓÎÛ˜ËÚÒfl. í‡Í ÓÌË ‚Ó¯ÎË ‚ àð‡Í, ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì, Á‡fl‚Ë‚ ÔÓÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ú‡Ï ·Û‰ÛÚ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸Òfl ÌÂ Ó‰ÌÓ ‰ÂÒflÚËÎÂÚËÂ. çÓ ‚Â‰¸ ÌËÍÚÓ ÌÂ ÁÌ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ ˜ÂðÂÁ 15-20 ÎÂÚ. äÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÂ ÒÛÊ‰ÂÌËÂ ÔÓ ‡Ì‡ÎÓ„ËË: ÌËÍÚÓ ÌÂ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡Î 20 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, ˜ÚÓ ð‡Á‚‡ÎËÚÒfl ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á. åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÈ ÏËð Í‡Í ÒËÒÚÂÏ‡ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÍÛ‰‡ ·ÓÎÂÂ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚, ËÌÂðÚÂÌ, Ë ÔÓ˝ÚÓÏÛ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔÎ‡Ì‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡, Í‡Í Ó ÌÂÏ Á‡fl‚ÎÂÌÓ (ðÂÙÓðÏ‡ÚÓðÒÚ‚Ó, ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl, „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó), ‚ÒÚðÂÚËÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ·ÓÎ¸¯Â ÔðÓ·ÎÂÏ, ˜ÂÏ ÒÂÈ˜‡Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl. à Ò‡Ï‡fl „Î‡‚Ì‡fl ÔðÓ·ÎÂÏ‡: Í‡ÍÓ‚‡ ·Û‰ÂÚ ðÂ‡ÍˆËfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ‚ÒÂ ÔðÓ˜ÂÂ Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ Ï‡ÒÒÓ‚Ó„Ó ÒÓÁÌ‡ÌËfl Ë ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚ÓÏ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÒËÎ ð‡ÒˆÂÌË‚‡˛ÚÒfl Í‡Í Ì‡‚flÁ˚‚‡ÌËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË.

ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ Aleksey Malaflenko

demokratikleflme ve sivil toplumun oluflturulmas› olmak üzere Bat› ile iflbirli¤i yaparak Müslüman dünyas›na bir iç geliflme projesi önerilmiflti. Büyük Ortado¤u olarak neresi ifade edilmektedir? E¤er haritaya bakacak olursan›z Fas’tan Güneydo¤u Asya’ya kadar uzanan Müslüman dünyas›d›r bu. Bu makro projede Filipinler, Tayland ve Endonezya da gösterilmektedir. Böylece bir taraftan Müslüman dünyas›n›n demokratiklefltirilmesi ve yeniden yap›land›r›lmas›, di¤er yandan ise bu dünyay› öncelikle Amerikan olmak üzere Bat› ç›karlar›na uygun hale getirme amaçlanmaktad›r. Bu projenin özü, budur. fiunu hemen belirtebilirim ki, bu plan herkes taraf›ndan memnuniyetle kabul edilmemektedir. Do¤al olarak, bu plan› baz› flartlarla hemen kabul edebilecek rejimler vard›r fakat M›s›r, Arabistan ve G-8 toplant›s›na gelmeyen ülkeler gibi bu projeye kay›ts›z flarts›z itiraz edenler de var. Avrupa’da bu projeye karfl› ç›kanlar, Frans›zlard›. E¤er haf›zam beni yan›ltm›yorsa Shirak “Biz neden Müslümanlar› e¤itelim?” demiflti. O halde, bu proje nas›l gerçeklefltirilecek? Bu plan, büyük bir teknik hata yüzünden s›k›nt› çekmektedir; bu projede Büyük Ortado¤u’nun homojenli¤i mutlak bir gerçek olarak gösterilmektedir. Hiç flüphesiz, otoriter birçok rejimin ortak yönleri vard›r ama bu benzerlik üzerine vurgu yap›p tek bir demokratikleflme ve sivil toplum oluflturma flemas›n› gelifltirmek, olmayacak bir fley. Çünkü otoriter olman›n niteli¤i bile farkl›d›r. Burada söz konusu, her ülkenin politik kültür ve geleneklerinin belirgin özellikleri de¤ildir. Amerikal›lar hokey oyunu prensibine göre hareket ediyorlar; kalecinin bulundu¤u

óÚÓ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÅÓÎ¸¯ËÏ ÅÎËÊÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ? ÖÒÎË ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ Í‡ðÚÛ – ˝ÚÓ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÈ ÏËð, ÍÓÚÓð˚È ÔðÓÒÚËð‡ÂÚÒfl ÓÚ å‡ðÓÍÍÓ ‰Ó û„ÓÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË. Büyük Ortado¤u olarak neresi ifade edilmektedir? E¤er haritaya bak›lacak olursa, Fas’tan Güneydo¤u Asya’ya kadar uzanan Müslüman dünyas›d›r bu. 17

ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ – ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ÔÂðÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚Ó ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ÔÓ‰ÒÚð‡Ë‚‡ÌËÂ Â„Ó ÔÓ‰ Á‡Ô‡‰Ì˚Â, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ, ËÌÚÂðÂÒ˚ – Ú‡ÍÓ‚‡ ÒÛÚ¸ ˝ÚÓ„Ó ÔÎ‡Ì‡. Bir taraftan Müslüman dünyas›n›n demokratiklefltirilmesi ve yeniden yap›land›r›lmas›, di¤er yandan ise bu dünyay› öncelikle Amerikan olmak üzere Bat› ç›karlar›na uygun hale getirme amaçlanmaktad›r.

ÖÒÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl? ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ. çÓ Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ôð‡‚˚ Ë ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚. ÇÂ‰¸ ÂÒÎË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ÌÂ ·Û‰ÂÚ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ¸ ÌËÍ‡ÍËı ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ, ÚÓ ð‡ÁÎË˜Ëfl ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏ ÏËðÓÏ Ë á‡Ô‡‰ÓÏ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ Ú‡ÍÓÈ ÔðÓÔ‡ÒÚË, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡Ú¸Òfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓ, Ë ÚÓ„‰‡ ëòÄ, Ö‚ðÓÔÂ Ë êÓÒÒËË ÔðË‰ÂÚÒfl ‚ÒÂ ‚ðÂÏfl «Î‡Ú‡Ú¸ ‰˚ð˚». ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ‡fl ËÂð‡ðıËfl ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ëòÄ ‚ ÅÓÎ¸¯ÓÏ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ Ë ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ – ËÂð‡ðıËfl ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡. àð‡Í, ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì – ˝ÚÓ ‰Îfl ëòÄ ÏËÌËÏÛÏ ÏËÎÎË‡ð‰ Í‡Ê‰˚È „Ó‰, Ë Ì‡ ˝ÚÓÏ ÙÓÌÂ ñÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl ÄÁËfl ‚˚„Îfl‰ËÚ ÒÍðÓÏÌÓ. äÓ„‰‡ fl ÒÎ˚¯Û Ó «ÏÓ˘ÌÓÈ ˝ÍÒÔ‡ÌÒËË ëÓÂ‰ËÌÂÌÌ˚ı òÚ‡ÚÓ‚ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË», ÚÓ „Ó‚Óð˛: ‰ÂÌ¸„Ë, ÍÓÚÓð˚Â Ë‰ÛÚ Ì‡ ‚ÂÒ¸ ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌ, ÏÂÌ¸¯Â, ˜ÂÏ Ì‡ Ó‰ËÌ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì. ñÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl ÄÁËfl – ˝ÚÓ ‚Â‰¸ ÒÓ‚ÒÂÏ ·ÎËÁÍÓ Í êÓÒÒËË. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ˜ÚÓ Ï˚ ÔÓÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÏ Ò ÓÔ‡ÒÍÓÈ Ë ‚ ÒÚÓðÓÌÛ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, Ë ‚ ÒÚÓðÓÌÛ ä‡‚Í‡Á‡, ‚Ë‰fl Û„ðÓÁ˚ ÓÚÚÛ‰‡… ì ÔðÓÂÍÚ‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ÂÒÚ¸ ÒÍð˚Ú‡fl ˆÂÎ¸. ÄÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ Ò˜ËÚ‡˛Ú (Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ËÎË ÌÂÚ – ·Û‰Û˘ÂÂ ÔÓÍ‡ÊÂÚ), ˜ÚÓ „Î‡‚Ì˚Ï Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔðÓÚË‚ÌËÍÓÏ ·Û‰ÂÚ äËÚ‡È. ÖÒÎË äËÚ‡È ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÒÓÒÚÓËÚÒfl Í‡Í „ÎÓ·‡Î¸Ì˚È ÔðÓÚË‚ÌËÍ ËÎË ÓÔÔÓÌÂÌÚ ëÓÂ‰ËÌÂÌÌ˚ı òÚ‡ÚÓ‚, ÚÓ ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ÅÓÎ¸¯ÓÈ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ Í‡Í Ó„ðÓÏÌÓÂ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ, ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÌË „Ó‚ÓðË Ó ÏÓÌÓÔÓÎflðÌÓÏ ÏËðÂ, ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ˝ÚÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË ‚ÓÁÏÓÊÌ‡ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò Û˜ÂÚÓÏ äËÚ‡fl, ‡ äËÚ‡È ÌÂ ÎflÊÂÚ ÔÓ‰ ÄÏÂðËÍÛ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÅÓÎ¸¯ÓÈ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ ‚ÔËÒ˚‚‡ÂÚÒfl ‚ ÍÓÌˆÂÔˆË˛ ÏÓÌÓÔÓÎflðÌÓ„Ó ÏËð‡ Ó˜ÂÌ¸ Û‰‡˜ÌÓ. ÄÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËË ð‡·ÓÚ‡˛Ú Ó˜ÂÌ¸ ıÓðÓ¯Ó. Å‡Á˚, ÔÓfl‚Ë‚¯ËÂÒfl ÔÓÒÎÂ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, – ÌÂ ÔðÓÚË‚ êÓÒÒËË Ë ÌÂ

bölgeye topu b›rak›yorlar. Art›k buradan ne ç›karsa... Bu plan Irak ve Afganistan’da da ayn› flekilde yürüdü ve sonras›nda bölgenin yeniden yap›lanmas›n›n öyle birkaç on y›lda olamayaca¤› belirtildi. Fakat bundan 15-20 y›l sonra ne olup bitece¤ini kimse bilemez ki. Klasik bir de¤erlendirme yap›ld›¤›nda buna benzer bir durum flöyle ortaya ç›k›yor: Bundan 20 y›l önce kimse Sovyetler Birli¤i’nin y›k›laca¤›n› bilmiyordu. Müslüman dünyas› oldukça kal›plaflm›fl ve atalet içinde varl›¤›n› devam ettiren bir de¤erler sistemidir ve bu nedenle Büyük Ortado¤u Projesi’nin ilan edildi¤i gibi (yenilikçilik, demokratiklik, sivil toplum) icra edilmesi, bugün göründü¤ünden daha fazla s›k›nt› oluflturur. En büyük s›k›nt›, Müslüman dünyas›n›n nas›l bir tepki verece¤idir. Çünkü demokratikleflme ve toplumsal bilinci, politik güçlerin birço¤u Bat› modelinin kabulü fleklinde alg›lamaktad›r. Burada belirli bir sebep var m›? Hiç flüphesiz, evet. Fakat di¤er bir taraftan Amerikal›lar da hakl›. Çünkü e¤er Büyük Ortado¤u’da herhangi bir yeniden yap›lanma olmazsa, Müslüman ve Bat› dünyas› aras›ndaki uçurum daha da büyüyecek, çat›flmac› özellikler destek bulacak ve ABD, Avrupa ve Rusya’n›n bu “deli¤i yamamas›” gerekecektir. Büyük Ortado¤u’da bir ABD ç›kar hiyerarflisi ve do¤al olarak müdahale hiyerarflisi mevcuttur. Irak ve Afganistan, ABD için her y›l minimum milyar dolar gider demektir ve bu konuda Merkezi Asya oldukça mütevaz› görünmektedir. “ABD’nin Merkezi Asya’da muazzam yay›lmac›l›¤›” ile ilgili her duyum al›fl›mda, bu bölgeye harcanan paran›n tek bafl›na Afganistan için harcanan paradan daha az olu¤unu ifade ederim. Merkezi Asya Rusya’ya oldukça yak›n bir co¤rafya. Do¤al olarak hem Merkezi Asya ve hem de Kafkaslardan gelebilecek bir tehlikeye karfl› bu bölgeye endifleyle bak›yoruz. Büyük Ortado¤u Projesi’nin gizli bir plan› var. Amerikal›lar (do¤ru mu yanl›fl m›, bunu zaman gösterecek) en büyük küresel rakiplerinin Çin oldu¤unu düflünmektedirler. E¤er Çin gerçekten de ABD’nin küresel bir rakibi veya muhalefeti olursa, bunlar için Büyük Ortado¤u muazzam bir Müslüman co¤rafyas› olarak gereklidir. Çünkü ne kadar tek kutuplu bir dünyadan söz edilse de sonuçta bu bak›fl aç›s›n›n gerçeklefltirilmesi Çin’in de hesaba kat›lmas›yla mümkün olacakt›r. Çin ise ABD’nin alt›na girmeyecektir. Bu nedenle Büyük Ortado¤u tek kutuplu yaklafl›ma uygun gelmektedir. Amerikal›lar bu alanda çok iyi çal›fl›yorlar. 11 Eylülden sonra Merkezi Asya’da ortaya ç›kan üsler Rusya’ya ve Ben Laden’e karfl› de¤il, gelece¤e yat›r›md›r. Her fleye ra¤men bölgeye yerleflilmifltir.

èðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð àð‡Í‡ à·ð‡„ËÏ ‡Î¸-ÑÊ‡‡Ù‡ðË Ë ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ëòÄ ÑÊÓð‰Ê ÅÛ¯ Irak Baflbakan› ‹brahim Caferi ve George Bush

ÔðÓÚË‚ ÅÂÌ ã‡‰ÂÌ‡, ‡ Ì‡ ·Û‰Û˘ÂÂ. ç‡ ‚ÒflÍËÈ ÒÎÛ˜‡È ÏÂÒÚÓ Á‡ÒÚÓÎ·ËÎË. ë‡ÏË ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ ÔðËÁÌ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÌÂ ÏÓ„ÛÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÙðÓÌÚ‡ı, ıÓÚfl Ë Ô˚Ú‡˛ÚÒfl. çÓ ÓÔ˚Ú ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÌÂ ‚˚‰ÂðÊË‚‡˛Ú. èÓ˝ÚÓÏÛ ÒÓ·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. çÛÊÌÓ ÎË ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ ÔÓ‰ Ú‡ÍËÏ Û„ÎÓÏ ÁðÂÌËfl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ì‡ ëÂ‚ÂðÌÓÏ ä‡‚Í‡ÁÂ Ë ‚ á‡Í‡‚Í‡Á¸Â? é˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ð‡Á„Ó‚Óð˚ Ó· ËÁÌ‡˜‡Î¸Ì˚ı ˜¸Ëı-ÚÓ „ðflÁÌ˚ı ÔðÓËÒÍ‡ı ‚ óÂ˜ÌÂ, Ò ÏÓÂÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl, ·ÂÒÔÓ˜‚ÂÌÌ˚. äÚÓ ˝ÚÛ ‚ÓÈÌÛ Ò‰ÂÎ‡Î Ë ÔðÓÔÎ‡˜Ë‚‡Î – ıÓðÓ¯Ó ËÁ‚ÂÒÚÌÓ. çËÍ‡ÍÓ„Ó ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓ„Ó ÔðÓÂÍÚ‡ ÚÓ„‰‡ ÌÂ ·˚ÎÓ. ÅÂÌ ã‡‰ÂÌ‡ ÌÂ ·˚ÎÓ, ‡ ‚ÓÈÌ‡ ÛÊÂ ¯Î‡. ä‡‚Í‡Á – ëÂ‚ÂðÌ˚È Ë ûÊÌ˚È, ‚ Í‡ÍÓÏ-ÚÓ ÒÏ˚ÒÎÂ Â‰ËÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó. Ö„Ó Ó·˙Â‰ËÌfl˛Ú ÌÂÙÚ¸, ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰˚, ÔÓÒÚÓflÌÌ‡fl ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, ·ÎËÁÓÒÚ¸ Í Ö‚ðÓÔÂ. à êÓÒÒËfl Á‰ÂÒ¸ ÒÚ‡ÎÍË‚‡ÂÚÒfl Ò ·ÓÎ¸¯ËÏË ÒÎÓÊÌÓÒÚflÏË. ÇÌÂ¯ÌÂÂ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ËÂ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÂ, ÌÓ ‚ ·ÓÎ¸¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÂ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ ÊÂ, ·Û‰ÂÚ Á‰ÂÒ¸ Ì‡ð‡ÒÚ‡Ú¸. ÖÒÚ¸ Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎÂÁÌÂÌÌ˚È ‰Îfl êÓÒÒËË ‚ÓÔðÓÒ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò ÌÂÙÚflÌ˚ÏË Ë „‡ÁÓ‚˚ÏË Ï‡„ËÒÚð‡ÎflÏË. íÓ, ˜ÚÓ êÓÒÒË˛ ıÓÚflÚ ÎË¯ËÚ¸ ÏÓÌÓÔÓÎËË Ì‡ Úð‡ÌÁËÚ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, Ó·Ë‰ÌÓ. çÓ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ú‡ÍÓ‚‡ Ó·˘ÂÏËðÓ‚‡fl ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl ÔðÓÚË‚ ÏÓÌÓÔÓÎËÁ‡ˆËË. ëÂ„Ó‰Ìfl Â‚ðÓÔÂÈˆ˚ Ì‡ 50 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ Á‡‚ËÒflÚ ÓÚ ‚ÌÂ¯ÌËı ˝ÌÂð„ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ, ‡ Í 2020 „. ·Û‰ÛÚ Ì‡ 70 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ Á‡‚ËÒÂÚ¸, Ë ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÓÚ Ó„ðÓÏÌ˚ı ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡ ËÁ êÓÒÒËË.

Amerikal›lar›n kendileri ne kadar çaba gösterseler de birden fazla cephede hareket edemediklerini kabul ediyorlar. Fakat tecrübeler buna dayanamad›klar›n› gösteriyor. Bu nedenle geliflmeler bir sonraki harekete göre takip ediliyor. Kuzey Kafkaslar ve Kafkas gerisindeki faaliyetleri bu bak›fl aç›s›yla de¤erlendirmek gerekir mi? Görünen o ki, bence Çeçenistan’da birilerinin ta bafllang›çtaki kirli aray›fllar›yla ilgili söylentiler as›ls›zm›fl. Bu savafl› kim yap›yor ve kim finansa ediyor, bu bilinen bir gerçek. O zamanlar hiçbir Amerikan projesi falan da yoktu. Ben Laden de yoktu ama savafl çoktan bafllam›flt›. Kafkasya, Kuzey ve Güney olarak bir bak›ma tek bir co¤rafya. Bu co¤rafyay› tek bir bütün haline getiren petrol, boru hatlar›, sürekli istikrars›zl›k ve Avrupa’ya yak›nl›kt›r. Rusya ise bu bölgede ciddi zorluklarla karfl›laflmaktad›r. Bu bölgede Amerikan ve daha çok Avrupa kaynakl› bir yabanc› varl›¤› yerleflip kalacakt›r. Rusya için petrol ve gaz sevk›yat›yla ilgili oldukça rahats›z edici bir durum var. Rusya bu konuda tek bafl›na bir transit ülke olma konumunun d›fl›na ç›kar›lmak isteniyor ki, bu incitici bir durum. Fakat di¤er taraftan, oluflan böyle bir kamuoyu tekelleflmeye karfl›d›r. Bugün Avrupal›lar % 50 oran›nda d›fl enerji ba¤›ml›s›. Bu oran 2020’de % 70’e ç›kacak ve özellikle Rusya’dan büyük miktarda petrol ve gaz temin edecektir. Muslu¤un aniden

ä‡‚Í‡Á – ëÂ‚ÂðÌ˚È Ë ûÊÌ˚È, ‚ Í‡ÍÓÏÚÓ ÒÏ˚ÒÎÂ Â‰ËÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó. Ö„Ó Ó·˙Â‰ËÌfl˛Ú ÌÂÙÚ¸, ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰˚, ÔÓÒÚÓflÌÌ‡fl ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, ·ÎËÁÓÒÚ¸ Í Ö‚ðÓÔÂ. Kafkasya, Kuzey ve Güney olarak bir bak›ma tek bir co¤rafya. Bu co¤rafyay› tek bir bütün haline getiren petrol, boru hatlar›, sürekli istikrars›zl›k ve Avrupa’ya yak›nl›kt›r.

ÉÓÒÒÂÍðÂÚ‡ð¸ ëòÄ äÓÌ‰ÓÎËÁ‡ ê‡ÈÒ ‚ è‡ÎÂÒÚËÌÂ ABD D›fliflleri Bakan› Condoleezza Rice Filistin’de

é‰ÌÓ ‰ÂÎÓ, ÍÓ„‰‡ Ö‚ðÓÔ‡ ÍÓÌ˜‡ÂÚÒfl Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ Ò íÛðˆËÂÈ, ‡ ÒÓ‚ÒÂÏ ‰ðÛ„ÓÂ, ÂÒÎË ÓÌ‡ ·Û‰ÂÚ „ð‡ÌË˜ËÚ¸ Ò àð‡ÍÓÏ. í‡Í ð‡ÒÒÛÊ‰‡ÂÚ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ Ó·˚‚‡ÚÂÎ¸, ÔÓÎ‡„‡fl, ˜ÚÓ ÚÓðÓÔËÚ¸Òfl ÌÂ ÒÚÓËÚ. Avrupa’n›n Türkiye s›n›r›nda bitmesi baflka, Irak s›n›r›nda bitmesi ise daha baflkad›r. Avrupal› bu flekilde düflünüyor ve bu nedenle acele etmenin anlams›z oldu¤unu belirtiyor. 20

à ÒÚð‡ı, ˜ÚÓ ‚‰ðÛ„ «Íð‡ÌËÍ ÔÂðÂÍðÓ˛Ú», ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Û ë‡‡Í‡¯‚ËÎË, «Íð‡ÌËÍ» ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ «ÔÓ‰ÍðÛ˜ÂÌ», ‡ ÚÓ Ë ÔÂðÂÍð˚Ú Û ÏÌÓ„Ëı. çÂ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔÓ ˜¸ÂÈ-ÚÓ ÁÎÓÈ ‚ÓÎÂ. ëÍ‡ÊÂÏ, ‚ÓÁÌËÍÌÂÚ ÍÓÌÙÎËÍÚÌ‡fl ÁÓÌ‡: ÔðÓÎÓÊ‡Ú ÚðÛ·Û, ‡ ÓÌ‡ ·Û‰ÂÚ ‚Áð˚‚‡Ú¸Òfl. äÓÌÂ˜ÌÓ, êÓÒÒËfl ÒÂ„Ó‰Ìfl ÓÚ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì˚ı Ï‡„ËÒÚð‡ÎÂÈ ÔðÓË„ð˚‚‡ÂÚ, ÌÓ ÌÂÎ¸Áfl ‚Â‰¸ ÊËÚ¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÏ ‰ÌÂÏ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÍÓ„‰‡ Ì‡¯Ë ÍÓÏÔ‡ÌËË ıÓÚflÚ ÔðËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚, Ë‰Û˘Ëı ‚ Ó·ıÓ‰ êÓÒÒËË, ‚ ˝ÚÓÏ ‚Ë‰ËÚÒfl ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ ÔðËÒÔÓÒÓ·ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ ÏËðÛ.

kapat›laca¤›na iliflkin korku sadece Saakaflvili’de de¤il. Belki de ele geçirilir ama bir ço¤u “kapal›” olarak düflünüyor. Bunun için herhangi birisinin kötü emelleri gerekmiyor. Mesela bir çat›flma alan› oluflabilir: Boru döflenir ama patlat›labilir. Elbette, Rusya bugün alternatif transit yolar infla etme konusunda kaybedecektir fakat sadece bugünü yaflamamal›s›n›z. Bu nedenle Rusya’n›n ülkeyi dolaflan gaz boru hatt› inflatlar›nda yer almak istemesini, bugünden gelece¤ini ayarlama gayreti fleklinde görülmektedir.

ä‡ÍÓ‚ ‚‡¯ ÔðÓ„ÌÓÁ ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ð‡‰ËÍ‡Î¸ÌÓ„Ó ËÒÎ‡Ï‡, ˜Â„Ó ÓÚ ÌÂ„Ó Ê‰‡Ú¸? ê‡‰ËÍ‡Î¸Ì˚È ËÒÎ‡Ï – Ì‡Ë·ÓÎÂÂ flðÍ‡fl Íð‡ÒÍ‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÚðË ÓˆÂÌÍË ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl. óÚÓ ˝ÚÓ ·ÓÎÂÁÌ¸, ‚ðÓ‰Â ‰ÂÚÒÍÓÈ ÍÓðË, ÔÂðÂ·ÓÎÂ˛Ú – ·Û‰ÂÚ ÔÓÎÌ‡fl ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl. ÇÚÓð‡fl – ˜ÚÓ ÓÌ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ˆËÍÎ‡ÏË. íðÂÚ¸fl: ð‡‰ËÍ‡ÎËÁÏ ·˚Î ‚ÒÂ„‰‡, ÓÌ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÂÌ ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÔðÓ‚ÓˆËðÛÂÚÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÒÚ¸˛ ÒËÚÛ‡ˆËÈ ‚ÌÛÚðË Ò‡ÏÓ„Ó ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë ‚ Â„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. èðË˜ÂÏ, ÂÒÎË ‚ ÒðÂ‰ÌËÂ ‚ÂÍ‡ ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÏÂÊ‰Û ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎËÒÚ‡ÏË Ë ·ÓÎÂÂ ÓÚÍð˚Ú˚Ï, ÛÏÂðÂÌÌ˚Ï ËÒÎ‡ÏÓÏ ·˚Î ‚ÒÂ-Ú‡ÍË ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ, ÚÓ ÚÂÔÂð¸ ÓÌ Ë ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ, Ë ‚ÌÂ¯ÌËÈ. ÇÓÁÌËÍ‡˛Ú Ó·ÓÒÚðÂÌËfl, ÌÂÓÊË‰‡ÌÌ˚Â ÒËÚÛ‡ˆËË, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡‰Ó ÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰‡Ú¸ Ë

Radikal ‹slâm’la ilgili de¤erlendirmeleriniz nelerdir, ne gibi beklentileriniz var? Radikal ‹slâm, Büyük Ortado¤u’nun en parlak rengidir. Bunun üç çeflit de¤erlendirmesi mevcut. Birincisi, bu bir hastal›kt›r; sanki bir k›zam›k hastal›¤› geçirilmifl ve tam bir demokrasi yaflanacak. ‹kincisi, bunun evreler halinde geliflti¤idir. Üçüncüsü ise, radikalizm her zaman vard›, Müslüman dünyas› için oldukça do¤ald›r ve Büyük Ortado¤u’nun kendi içinde ve di¤er yabanc› ülkelerle iliflkilerinde çat›flmac› unsurlar› sürekli k›flk›rtmaktad›r. E¤er Ortaça¤da meydana gelen temel çat›flma fundamentalist ve yenilikçi, ›l›ml›lar aras›ndaki iç çat›flmalardan ibaret olmuflsa, bugün bu çat›flma hem iç ve hem de d›fl nitelik kazanm›flt›r. Bir gerginlik ve beklenmedik durumlar

Ô˚Ú‡Ú¸Òfl ðÂ¯‡Ú¸, ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ò ÛÏÂðÂÌÌ˚Ï Íð˚ÎÓÏ ËÒÎ‡ÏËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÂÒÚ¸ ‚Ò˛‰Û Ë ‰‡ÊÂ ÒË‰flÚ ‚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ı. ä‡Í‡fl ðÓÎ¸ ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl íÛðˆËË ‚ ÔðÓÂÍÚÂ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡? ä‡ÊÂÚÒfl, ÚÓ, Ó ˜ÂÏ ‚˚ „Ó‚ÓðËÎË ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÚÓ, Í ˝ÚÓÈ ÒÚð‡ÌÂ ÌÂ ÓÚÌÓÒËÚÒfl? íÛðˆËfl, Ò ÏÓÂÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl, – ËÒÍÎ˛˜ÂÌËÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ Ôð‡‚ËÎÓ. àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÈ ÒÚð‡ÌÂ, ÂÒÎË ÌÂ ÔÓÎÛÂ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ, ÚÓ Ì‡ ÚðÂÚ¸ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ, ‚ÚÓðÓÈ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÒÂÁÓÌ ÔÓ‰ðfl‰ Û ‚Î‡ÒÚË Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÛÏÂðÂÌÌ˚Â ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎËÒÚ˚. íÛðˆËË, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ıÓ˜ÂÚÒfl ‚ Ö‚ðÓÔÛ, ÌÓ Ö‚ðÓÔ‡-ÚÓ ÌÂ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ıÓ˜ÂÚ. äÓ„‰‡ íÛðˆË˛ ÔðËÌËÏ‡ÎË ‚ çÄíé, ·˚ÎÓ ÔÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÔðÓÚË‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡, ‡ ÒÂÈ˜‡Ò?.. èÓ˝ÚÓÏÛ Ë ‚ ÔÎ‡Ì‡ı ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ðÓÎ¸ íÛðˆËË ‰‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ‡, Ë ‰ÛÏ‡˛, ÚÛðÍË ˝ÚÓ Ò‡ÏË ÔÓÌËÏ‡˛Ú. ÑÎfl íÛðˆËË ‚ÒÂ„‰‡ ·Û‰ÂÚ ·ÓÎÂÁÌÂÌÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÔðÓÏÂÊÛÚÓ˜ÌÓÒÚË. éÌ‡ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ÎË‰ÂðÓÏ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‡ ÂÒÎË ‚ÓÈ‰ÂÚ ‚ Ö‚ðÓÔÛ, ÚÓ Ì‡ Ôð‡‚‡ı ÏÎ‡‰¯Â„Ó Ô‡ðÚÌÂð‡. ü ÛÊÂ ÌÂ „Ó‚Óð˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ Ö‚ðÓÔÂ íÛðˆËfl ÒÚ‡ÌÂÚ ‚ÚÓðÓÈ ÔÓ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË ÒÚð‡ÌÓÈ, ÔÓÒÎÂ ÉÂðÏ‡ÌËË, ‡ Í 2025 „. ·Û‰ÂÚ ÔÂð‚ÓÈ. à Ó‰ÌÓ ‰ÂÎÓ, ÍÓ„‰‡ Ö‚ðÓÔ‡ ÍÓÌ˜‡ÂÚÒfl Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ Ò íÛðˆËÂÈ, ‡ ÒÓ‚ÒÂÏ ‰ðÛ„ÓÂ, ÂÒÎË ÓÌ‡ ·Û‰ÂÚ „ð‡ÌË˜ËÚ¸ Ò àð‡ÍÓÏ. í‡Í ð‡ÒÒÛÊ‰‡ÂÚ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ Ó·˚‚‡ÚÂÎ¸, ÔÓÎ‡„‡fl, ˜ÚÓ ÚÓðÓÔËÚ¸Òfl ÌÂ ÒÚÓËÚ. ü ‚Ë‰ÂÎ ‚ ÉÂðÏ‡ÌËË ÙËÎ¸Ï «ã·ÓÏ Ó ‰‚Âð¸», ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ÚÛðÂˆÍËÏ ðÂÊËÒÒÂðÓÏ. îËÎ¸Ï ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È, ÌÓ ÙËÌ‡Î Â„Ó ÌÂ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÏÂÒÚ‡ ‰Îfl ‚‡ðË‡ÌÚÓ‚: Í‡Ê‰˚È ‰ÓÎÊÂÌ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ Ò‚Ó˛ Í‚‡ðÚËðÛ, ‚ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ. Ö‚ðÓÔ‡ ‚˚Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ ˜ÛÊ‡ÍÓ‚, ‡ ÚÓ Ë Í‡ÎÂ˜ËÚ. éÚÚÓðÊÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏ ÏËðÓÏ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï Ù‡ÍÚÓðÓÏ. íÂÏ ·ÓÎÂÂ, ˜ÚÓ ÒÂÈ˜‡Ò Ó‰ËÌ ËÁ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ð‡‰ËÍ‡ÎËÁÏ‡ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡, ÓÚ å‡ðÓÍÍÓ ‰Ó àÌ‰ÓÌÂÁËË, – ‚ Ö‚ðÓÔÂ. éÚÒ˛‰‡ ÒÎË¯ÍÓÏ ˜‡ÒÚÓ ËÒıÓ‰flÚ Ò‡Ï˚Â ð‡‰ËÍ‡Î¸Ì˚Â Ë‰ÂË... Ç Ó·˘ÂÏ, Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚÒfl Ú‡Í, ˜ÚÓ Ì‡ ÅÓÎ¸¯ÓÏ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ „ÛÎflÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ, ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Ò‡Ï˚Â «˝ÍÁÓÚË˜ÂÒÍËÂ» Ë, ‰Ó·‡‚Î˛, ·ÂÁÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ô‡ðÚËË, „ðÛÔÔ˚, ÔÓÎËÚËÍË, ÔðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍË. à ÂÒÎË, ÌÂ ÔðË‚Â‰Ë ·Ó„, ÔÓfl‚ËÚÒfl Í‡ÍÓÂ-ÌË·Û‰¸ «ÓÚ‚flÁÌÓÂ» fl‰ÂðÌÓÂ ÓðÛÊËÂ, Ó·Ì‡ðÛÊËÚÒfl ÌÓ‚ÓÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ÚÂððÓðËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓðÓÂ ÔÓÈ‰ÂÚ Ì‡ ÔðËÏÂÌÂÌËÂ ıËÏË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ·ËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÓðÛÊËfl, – ˜ÚÓ ÚÓ„‰‡?.. ä‡Í ÌË ·‡Ì‡Î¸ÌÓ, Ì‡Ï ‚ÒÂÏ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÍÓÓÔÂðËðÓ‚‡Ú¸Òfl. çÓ ÔÓ‰ Í‡ÍÓÈ «¯‡ÔÍÓÈ»? èðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì‡ òÚ‡Ú˚, ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËðÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ë Ò‡Ï‡fl ÎÛ˜¯‡fl ÒÂÈ˜‡Ò, ÌÓ ÓÚð‡Ê‡˛˘‡fl ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ ËÌÚÂðÂÒ˚. çÛÊÌ˚ ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì˚Â ‚‡ðË‡ÌÚ˚. ÇÓÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÍÚÓ Ëı ÔðË‰ÛÏ‡ÂÚ?

ortaya ç›kmakta. Bu durum önceden uyarmaya ihtiyaç duymakta ve bugün parlamentolarda bile bulunan ‹slâm’›n ›l›ml› kesimleriyle görüflmeye kadar varan çözümler üretmeye gayret edilmesi gerekmektedir. Büyük Ortado¤u Projesi’nde Türkiye’ye yüklenen ne gibi bir rol var? Galiba az evvel ifade ettikleriniz bu ülkeyle ilgili de¤il? Benim düflünceme göre Türkiye, kurallar› destekleyen bir istisna. ‹lginç olan, yar›s› olmasa da üçte biri Avrupal› olan bu ülkede ikinci politik sezonda arka arkaya ›l›ml› fundamentalistlerin iktidara gelmesi. Türkiye elbette Avrupa’y› istiyor fakat Avrupa’n›n ille de istemek gibi bir niyeti yok. Türkiye’yi NATO’ya almalar›n›n Sovyetler Birli¤i’ne karfl› bir hareket oldu¤u anlafl›lm›flt›. Peki ya flimdi?... Bu nedenle Büyük Ortado¤u planlar›nda Türkiye’nin iki rolü var ve bana göre bunu Türkler de anl›yorlar. Türkiye için arada kalmak, her zaman rahats›z edici bir durum ve Müslüman dünyas›n›n lideri de olamaz. E¤er Avrupa Birli¤i’ne girerse, bu ancak “küçük ortak” s›fat›yla mümkün olacakt›r. Türkiye’nin Avrupa’da nüfus oran› bak›m›ndan Almanya’dan sonra ikinci, 2025’te ise birinci olaca¤›ndan da art›k bahsetmiyorum. Avrupa’n›n Türkiye s›n›r›nda bitmesi baflka, Irak s›n›r›nda bitmesi ise daha baflkad›r. Avrupal› bu flekilde düflünüyor ve bu nedenle acele etmenin anlams›z oldu¤unu belirtiyor. Almanya’da, Türk rejisör taraf›ndan yap›lan Duvara Karfl› filmini seyretmifltim. Film çok güzel fakat filmin sonu herkesin kendi evine ve kendi kültürüne dönmesi gerekti¤i varyant›na yer vermiyor. Avrupa yabanc›lar› d›flar› at›yor; yoksa onlar› tahrif edecektir. Avrupa ile Müslüman dünyas› aras›ndaki geçifller her zaman var olacakt›r. Üstelik Fas’tan Endonezya’ya kadar Büyük Ortado¤u için radikalizmin kaynaklar›ndan biri de Avrupa’da. Buradan s›k bir flekilde radikal düflünceler ortaya ç›kmaktad›r... K›sacas›, durum objektif niteliktedir ve terörizm Büyük Ortado¤u’da geliflmektedir, en egzotik yap›da olanlar da vard›r. Bunlarla birlikte sorumsuz partiler, gruplar, politikac›lar ve önderler mevcut. Allah göstermesin, e¤er herhangi bir nükleer silah ortaya ç›ksa, kimyasal veya biyolojik silah kullanan yeni bir terörist grubu ortaya ç›ksa, sonumuz ne olur? Hepimizin bir araya gelmesi gerekiyor ama hangi “flapka” alt›nda? Büyük Ortado¤u Projesi ABD’de güzel iflliyor. Bu, Amerikan modeli yeni dünya düzeninin bir parças›. Amerikan ç›karlar›n› yans›tsa da bugün için en iyisi. Alternatif varyantlar gerekli. Yaln›z, bunu kim düflünecek?...

ä‡Í ÌË ·‡Ì‡Î¸ÌÓ, Ì‡Ï ‚ÒÂÏ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÍÓÓÔÂðËðÓ‚‡Ú¸Òfl. çÓ ÔÓ‰ Í‡ÍÓÈ «¯‡ÔÍÓÈ»? èðÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì‡ òÚ‡Ú˚, ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËðÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡. Hepimizin bir araya gelmesi gerekiyor ama hangi “flapka” alt›nda? Büyük Ortado¤u Projesi ABD’de güzel iflliyor. Bu, Amerikan modeli yeni dünya düzeninin bir parças›. 21

êÂˆÂÔÚ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÏËð‡:

˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË Bar›fl›n reçetesi:

Etik de¤erler

Dünyan›n merkezine “Sevgi A¤ac›” «ÇÂÚ‚¸ Î˛·‚Ë» ‚ ˆÂÌÚðÂ ÏËð‡

Suudi Arabistan Diyanet ‹flleri Bakan Yard›mc›s› Dr. Adel el-Felah:

Diyalo¤a ve adalete de¤er verilmeli Uluslararas› terörizm istisnas›z bütün dinleri zay›flat›yor. Bununla birlikte dinin terörizme destek verdi¤i sürekli dile getirilerek din devaml› suçlan›yor. Yani, bu durumda hepimiz de ayn› geminin içinde yer al›yoruz. Yaflanan terör olaylar›nda sorumlulu¤un büyük bir k›sm› Müslümanlar olarak bize ait. ‹slâm’a, kutsal kitap Kur’an’a ve bu dine inananlara yönelik a¤›r suçlamalar duydu¤umda çok rahats›z oluyorum. Bu nedenle her defas›nda, “bu as›ls›z suçlamalar› durdurman›n ve ortadan kald›rman›n, bu yalan bilgiyi düzeltmenin, insanlar› bu cehaletten kurtarman›n ve onlar› bu afl›r›l›ktan uzaklaflt›rman›n hiç mi imkan› yok?” diye kendime sorar›m. Ben, her akl› bafl›nda, iyi ve kötüyü bir birinden ayr›flt›rabilen ve fluurlu bir Müslüman olarak, diyalo¤a ve adalete de¤er veren, inanan ve akl›selim kiflilerle iflbirli¤i yapmaya, sevgi ve hoflgörünün nefret ve fliddetten daha evla oldu¤unu idrak etmifl farkl› insanlarla birlikte yaflamaya raz›y›m. á‡Ï. ÏËÌËÒÚð‡ ÔÓ ‰ÂÎ‡Ï ðÂÎË„ËË ë‡Û‰Ó‚ÒÍoÈ Äð‡‚ËË ‰-ð Ä‰ÂÎ¸ ‡Î¸-î‡Î‡ı:

çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ˆÂÌËÚ¸ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚ¸ Ë ‰Ë‡ÎÓ„ ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚È ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ‰ÂÎ‡ÂÚ ÛflÁ‚ËÏ˚ÏË ‚ÒÂ ðÂÎË„ËË ·ÂÁ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËfl. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ðÂÎË„ËË ÌÂðÂ‰ÍÓ ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ó·‚ËÌÂÌËflÏ ‚ ÓÍ‡Á‡ÌËË ÔÓ‰‰ÂðÊÍË ÚÂððÓðËÁÏÛ. í.Â. ‚ÒÂ Ï˚ ÔÓ ÒÛÚË Ì‡ıÓ‰ËÏÒfl ‚ Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍÂ. à Ï˚, ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ, ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÌÂÒÂÏ ˜‡ÒÚ¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Á‡ ÔðÓËÒıÓ‰fl˘ËÂ ‡ÍÚ˚ ÚÂððÓð‡. ü „ÎÛ·ÓÍÓ ÔÂðÂÊË‚‡˛, ÍÓ„‰‡ ‚ËÊÛ Ó·‚ËÌËÚÂÎ¸Ì˚Â, ÔÓÎÌ˚Â ÒÓÏÌÂÌËÈ Ë ÔÓ‰ÓÁðÂÌËÈ ‚Á„Îfl‰˚, ÒÎ˚¯Û „ÓÎÓÒ‡ ÓÒÛÊ‰ÂÌËfl ÔÓ ‡‰ðÂÒÛ ËÒÎ‡Ï‡, ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓð‡Ì‡. à fl ˜‡ÒÚÓ ÒÔð‡¯Ë‚‡˛ ÒÂ·fl: ÌÂÛÊÂÎË ÌÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡ÚËÚ¸ Ë ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ˝ÚË ÌÂÒÔð‡‚Â‰ÎË‚˚Â Ó·‚ËÌÂÌËfl, ÔðÓÎËÚ¸ Ò‚ÂÚ Ì‡ ËÁ‚ð‡˘ÂÌÌÛ˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛, ËÁ·‡‚ËÚ¸ Î˛‰ÂÈ ÓÚ ÌÂ‚ÂÊÂÒÚ‚‡, ÓÚ‰‡ÎËÚ¸ Ëı ÓÚ ˝ÍÒÚðÂÏËÒÚÒÍËı Ë‰ÂÈ? ü „ÓÚÓ‚, Í‡Í Ë ‚ÒÂ ð‡ÁÛÏÌ˚Â, ÛÏÂ˛˘ËÂ ð‡ÒÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ‰Ó·ðÓ Ë ÁÎÓ, ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ, ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡Ú¸ ÒÓ ‚ÒÂÏË ÏËðÌÓ Ì‡ÒÚðÓÂÌÌ˚ÏË, ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ë ·Î‡„Óð‡ÁÛÏÌ˚ÏË Î˛‰¸ÏË, ÍÓÚÓð˚Â ÔðËÁ˚‚‡˛Ú Í ‰Ë‡ÎÓ„Û, ÒÚðÂÏflÚÒfl Í ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË Ë „ÓÚÓ‚˚ Í ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÈ ÊËÁÌË Ò ‰ðÛ„ËÏË Î˛‰¸ÏË, ÓÒÓÁÌ‡˛˘ËÏË, ˜ÚÓ Î˛·Ó‚¸ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ÒËÎ¸ÌÂÂ Ë ÎÛ˜¯Â, ˜ÂÏ ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸ Ë Ì‡ÒËÎËÂ.

7-8

Temmuz tarihleri aras›nda Moskova’da Dom Soyuzov’un Sütunlu Salon’unda (Kolonniy Zal) “Terörden Evrensel Eti¤e: Dinler ve Bar›fl” forumu düzenlendi. 38 ülkeden gelen farkl› milletlerin ve alt› dinin (‹slâm, H›ristiyanl›k, Budizm, Musevilik, Hinduizm ve Konfüçyanizm) temsilcileri bütün dinlerin ortak etik de¤erlerinde birleflerek terörizmle mücadele yollar›n› arad›lar. Forum Diyalog Avrasya Platformu taraf›ndan organize edildi. Platform’un Dönem Baflkan› Profesör ‹lber Ortayl› forumun aç›l›fl›n› “Din, bar›fl demek. Her din bar›fl için kurulmufltur.” sözleriyle yapt›. ‹lber Ortayl›’ya göre din, hiçbir flekilde terörizme temel teflkil edemez. Bu nedenle dini kullanarak gerçeklefltirilen terörist faaliyetlerin

7-8

Ë˛Ìfl ‚ äÓÎÓÌÌÓÏ Á‡ÎÂ ÑÓÏ‡ ëÓ˛ÁÓ‚ ‚ åÓÒÍ‚Â ÔðÓ¯ÂÎ ÙÓðÛÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð». èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ Ë ¯ÂÒÚË ÍÓÌÙÂÒÒËÈ – ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡, ËÒÎ‡Ï‡, ·Û‰‰ËÁÏ‡, ËÛ‰‡ËÁÏ‡, ËÌ‰ÛËÁÏ‡ Ë ÍÓÌÙÛˆË‡ÌÒÚ‚‡ – ËÁ 38 ÒÚð‡Ì ÏËð‡ Ë˘ÛÚ ÌÓ‚˚Â ÔÛÚË ·Óð¸·˚ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚Â Ì‡ Â‰ËÌÓÈ ˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ ·‡ÁÂ ‚ÒÂı ðÂÎË„ËÈ. îÓðÛÏ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÌÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl. «êÂÎË„Ëfl – ˝ÚÓ ÏËð. ä‡Ê‰‡fl ðÂÎË„Ëfl ÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ‰Îfl ÏËð‡», – Á‡fl‚ËÎ Ì‡ ÓÚÍð˚ÚËË ÙÓðÛÏ‡ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÓÙÂÒÒÓð àÎ¸·Âð éðÚ‡ÈÎ˚. èÓ Â„Ó ÏÌÂÌË˛, ðÂÎË„Ëfl ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔÓ˜‚ÓÈ

Avni Özgürel

Radikal gazetesi, Türkiye

Görüfller siyasete yans›mal› u tür programlar, toplant›lar fevkalade faydal› oluyor. Ancak bunlardan netice B al›nabilmesinin bir flart› var; burada dile

getirilen görüfllerin siyasete yans›mas›. Siyasete yans›mad›¤› sürece neticede dünyada bar›fl› tesis edecek, terörü ortadan kald›racak kararlar› alacak mekanizmalar, siyasi mekanizmalard›r. Bu gerçekleflmedi¤i sürece hedefe ulafl›lamaz. Ama bu gibi toplant›lar yap›lmadan da siyasi karar mekanizmalar›nda çal›flmas›n›n önü aç›lmaz. O bak›mdan son derece faydal› görüyorum. Baflka aç›dan konuflmalara bakt›¤›mda hep dinin siyasallaflmas›ndan flikayet edildi¤ini görüyorum. Din hayat›n her alan›n› kaplayan bir eylem. Dolay›s›yla hayat›n her alan›nda ald›¤›n›z karar hayat›n tanzimi için al›nan karar, siyasi karard›r ve asl›nda o ölçüde “dinin siyasallaflmas›” tabirini isabetli bulmuyorum. Din siyaseti elbette etkiler yani din bir fantezi, bir evde duracak bir kitap de¤il. Elbette siyaseti etkileyecek ki ald›¤›m›z kararlar uygulamaya geçsin.

Anar

Yazar, Milletvekili, Azerbaycan

Bu büyük bir olayd›r oskova’da böyle bir toplant›n›n M yap›lmas›, de¤iflik dinleri bir yere toplamak, bar›fl ve hoflgörü içinde onlar›

dinlemek çok büyük bir olay. Bence dünya çap›nda bir olay. Bu gibi etkinlikler devam etmeli ve milletler aras›nda dini iliflkiler ne kadar önemli olursa olsun, kültür iliflkileri de bir o kadar önemlidir. Bugün ‹slâm’› terörle ba¤daflt›r›yorlar. Bu, çok büyük bir hata. Medyada ‹slâm’a karfl› bask›lar var ve bence bu da terördür. Bence “‹slâm teröre karfl›, ‹slâm’a karfl› terör” bafll›¤› alt›nda bir toplant› daha düzenlemeli. Bas›nda, televizyonda ve kamuoyunda ‹slâm’a karfl› bir terör var. Bundan evvel terörist Carlos vard› ve yapt›¤› bir H›ristiyan terörüydü. Bu, Carlos Carlos’la geldi, Bin Ladin Bin Ladin’le geldi. Bunu niye ‹slâm’la ba¤daflt›rmak laz›m anlam›yorum. Bugün dünyada çifte standart politikas› izleniyor. Filistin’de oldu¤u gibi, insanlar›n kendi topraklar›n› korumak için yapt›klar› faaliyetler terörizm de¤ildir. Fakat insan›n devletin baflka bir parças›n› ele geçirmek için yapt›¤› faaliyetler gerçek bir terörizmdir.

Raflit Minhac

Vatan›m Tataristan gazetesi, Kazan

Silahlanma yar›fl› durdurulmal› am evde yafl›yorsan›z tafl at›flmay›n” der bir ‹ngiliz atasözü. Forumdaki “C seremonik aç›l›fl, sembolik olarak güzel ifade

edilmifl ve güzel bir niyet. Do¤up büyüdü¤ümüz yer küremiz camdand›r asl›nda. Kibirlenerek, k›skançl›kla gö¤sümüzde tafl topluyor ve bir gün “düflman”a, komflumuza, yak›n›m›za at›yoruz. Devletler insanl›¤› toplu yok etme silahlar›n› her gün gelifltiriyorlar. Bu ifller birilerine çok paralar getiriyor fakat yüzlerce köy, flehir ve binlerce insan ac› çekiyor, gözyafl› ak›t›yor, fakirlik, onar›lmaz kay›plar veriyor dünyaya. Meflhur K›rg›z yazar Aytmatov Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin’e bu silahlar›n kimlerin eline geçebilece¤ini düflünmesini isteyen bir mektup yazd›¤›n› bildirdi. Toplu imha silahlar›n›n sat›fl›n› de¤il, üretimini de durdurabilseydik keflke. Bence küresel bar›fl›n en büyük hedeflerinden biri de bu olmal›. ê‡¯ËÚ åËÌ„‡ÁÓ‚. É‡ÁÂÚ‡ «Ç‡Ú‡Ì˚Ï í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì», ä‡Á‡Ì¸:

Ä‚ÌË éÁ„ÛðÂÎ¸.

ÄÌ‡ð, É‡ÁÂÚ‡ «ê‡‰ËÍ‡Î», íÛðˆËfl:

ÔËÒ‡ÚÂÎ¸, ‰ÂÔÛÚ‡Ú Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡, ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì:

ùÚÓ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ

à‰ÂË ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰Ó·ÌÓÂ ÏÂðÓÔðËflÚËÂ ‚ ÓÚð‡Ê‡Ú¸Òfl ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ èðÓ‚ÂÒÚË åÓÒÍ‚Â, ÒÓ·ð‡Ú¸ ‚ÏÂÒÚÂ ÒÚÓÎ¸ÍÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÂðÓÔðËflÚËfl, ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ˝ÚÓÏÛ, ÔðËÌÓÒflÚ å Ó˜ÂÌ¸ ÏÌÓ„Ó ÔÓÎ¸Á˚. çÓ ˜ÚÓ·˚ ÓÌË ËÏÂÎË ÍÓÌÍðÂÚÌ˚È ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ

Ó‰ÌÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ: ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Á‰ÂÒ¸ „Ó‚ÓðËÚÒfl, ‚ÒÂ ˝ÚË Ë‰ÂË Ë ‚Á„Îfl‰˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ì‡ıÓ‰ËÚ¸ ÓÚð‡ÊÂÌËÂ ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ. åÂı‡ÌËÁÏ˚ ÔðËÌflÚËfl ðÂ¯ÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÚÂððÓð Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ÏËð Ì‡ ÁÂÏÎÂ, – ˝ÚÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ÏÂı‡ÌËÁÏ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ ‰Ó ÚÂı ÔÓð, ÔÓÍ‡ ‚ÒÂ ÒÍ‡Á‡ÌÌÓÂ Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ì‡È‰ÂÚ ÓÚð‡ÊÂÌËfl ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ, Ï˚ ÌÂ ‰ÓÒÚË„ÌÂÏ ˆÂÎË. èÓ‰Ó·Ì˚Â ÏÂðÓÔðËflÚËfl ÒÎÓ‚ÌÓ ÛÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÔÛÚ¸ ‰Îfl ÔÓÎËÚËÍÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ fl Ì‡ıÓÊÛ ˝ÚÓÚ ÙÓðÛÏ ÔÓÎÂÁÌ˚Ï Ë ÌÛÊÌ˚Ï. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ËÁ ÒÍ‡Á‡ÌÌÓ„Ó Á‰ÂÒ¸ Ì‡Ôð‡¯Ë‚‡ÂÚÒfl ‚˚‚Ó‰, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ‚˚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÂ Ê‡ÎÛ˛ÚÒfl Ì‡ ÔÓÎËÚËÁ‡ˆË˛ ðÂÎË„ËË. êÂÎË„Ëfl ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ı ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ, ÔðËÌflÚÓÂ Ì‡ÏË ‰Îfl ÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌËfl ÊËÁÌË, ðÂ¯ÂÌËÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ, ‚ Ú‡ÍÓÏ ‡ÒÔÂÍÚÂ fl Ò˜ËÚ‡˛ ÌÂÔð‡‚ËÎ¸Ì˚Ï ÚÂðÏËÌ «ÔÓÎËÚËÁ‡ˆËfl ðÂÎË„ËË». êÂÎË„Ëfl ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍÛ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ðÂÎË„Ëfl – ÌÂ Ù‡ÌÚ‡ÁËfl, ÌÂ ÍÌË„‡, ÍÓÚÓðÓÈ ÒÛÊ‰ÂÌÓ Ô˚ÎËÚ¸Òfl Ì‡ ÔÓÎÍÂ. êÂÎË„Ëfl Ë ‰ÓÎÊÌ‡ ‚ÎËflÚ¸ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔðËÌflÚ˚Â ðÂ¯ÂÌËfl ðÂ‡ÎËÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸.

‚˚ÒÎÛ¯‡Ú¸ Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ ÌËı ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÂ ÚÂðÔËÏÓÒÚË Ë ÏËð‡ – ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ. ç‡ ÏÓÈ ‚Á„Îfl‰, ÒÓ·˚ÚËÂ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÛðÓ‚Ìfl. í‡ÍËÂ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸Òfl. ç‡Î‡ÊË‚‡ÌËÂ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË ð‡ÁÌ˚ı ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËÈ ËÏÂÂÚ Ú‡ÍÓÂ ÊÂ ÍÓÎÓÒÒ‡Î¸ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, Í‡Í Ë ð‡Á‚ËÚËÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ëÂ„Ó‰Ìfl ËÒÎ‡Ï ˜‡ÒÚÓ ‡ÒÒÓˆËËðÛÂÚÒfl Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. ùÚÓ Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎ¸¯‡fl Ó¯Ë·Í‡. ëåà ÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ‰‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ËÒÎ‡Ï, ˝ÚÓ ÚÓÊÂ Ó‰ËÌ ËÁ ‚Ë‰Ó‚ ÚÂððÓð‡. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ÌÛÊÌÓ ÔðÓ‚ÂÒÚË Â˘Â Ó‰ÌÓ ÏÂðÓÔðËflÚËÂ, ÚÂÏÓÈ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÚ‡ÌÂÚ «àÒÎ‡Ï ÔðÓÚË‚ ÚÂððÓð‡. íÂððÓð ÔðÓÚË‚ ËÒÎ‡Ï‡». Ç ÔÂ˜‡ÚË, Ì‡ ÚÂÎÂ‚Ë‰ÂÌËË Ë ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÚÂððÓð ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ËÒÎ‡ÏÛ. ÇÒÂÏ ËÁ‚ÂÒÚÂÌ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÒÚ ä‡ðÎÓÒ. éÌ – ÔðËÏÂð ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡. ä‡ðÎÓÒ ·˚Î ä‡ðÎÓÒÓÏ Ë ÅÂÌ ã‡‰ÂÌ ‰ÓÎÊÂÌ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÅÂÌ ã‡‰ÂÌÓÏ. á‡˜ÂÏ ÌÛÊÌÓ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔðË‚flÁ˚‚‡Ú¸ Â„Ó Í ËÒÎ‡ÏÛ? ëÂÈ˜‡Ò ‚ ÏËðÂ Ï˚ ‚ÒÂ ˜‡˘Â Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ ÔÓÎËÚËÍÛ ‰‚ÓÈÌ˚ı ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚. ç‡ ÔðËÏÂðÂ è‡ÎÂÒÚËÌ˚ ‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Î˛‰ÂÈ Á‡˘ËÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÁÂÏÎ˛ ÌÂÎ¸Áfl Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. çÓ ÂÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ô˚Ú‡ÂÚÒfl ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÁÂÏÎ˛ ‰ðÛ„Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÚÓ ˝ÚÓ, ·ÂÁ ÒÓÏÌÂÌËfl, – ÚÂððÓðËÁÏ.

ÉÓÌÍ‡ ‚ÓÓðÛÊÂÌËÈ ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ ÔðÂÒÂ˜ÂÌ‡ Ì„ÎËÈÒÍ‡fl ÔÓÒÎÓ‚Ëˆ‡ „Î‡ÒËÚ: «ÖÒÎË ‚˚ Ä ÊË‚ÂÚÂ ‚ ÒÚÂÍÎflÌÌÓÏ ‰ÓÏÂ, ÌÂ ·ðÓÒ‡ÈÚÂÒ¸ Í‡ÏÌflÏË». ñÂðÂÏÓÌËfl

ÓÚÍð˚ÚËfl ÙÓðÛÏ‡ ÔÓÎÛ˜ËÎ‡Ò¸ Ó˜ÂÌ¸ ÒËÏ‚ÓÎË˜ÌÓÈ, ÓÚð‡Ê‡˛˘ÂÈ ‰Ó·ð˚Â Ì‡ÏÂðÂÌËfl Óð„‡ÌËÁ‡ÚÓðÓ‚. áÂÏÌÓÈ ¯‡ð, „‰Â ‚ÒÂ Ï˚ ðÓ‰ËÎËÒ¸ Ë ‚˚ðÓÒÎË, — ÓÌ ‚Â‰¸ ÚÓÊÂ ÒÚÂÍÎflÌÌ˚È. á‡‚ËÒÚ¸ Ë ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËÂ, – ˝ÚÓ Í‡ÏÌË ‚ Ì‡¯Ëı ÒÂð‰ˆ‡ı. ëÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ Ëı ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â Ë ·ÓÎ¸¯Â, Ë Ó‰Ì‡Ê‰˚ Ï˚ ·ðÓÒ‡ÂÏ ˝ÚË Í‡ÏÌË ‚ Ò‚ÓËı ÒÓÒÂ‰ÂÈ, ·ÎËÁÍËı Ë ÚÂı, ÍÓ„Ó Ò˜ËÚ‡ÂÏ ‚ð‡„‡ÏË. Ç ÏËðÂ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ð‡˘Ë‚‡ÌËÂ ÓðÛÊËfl Ï‡ÒÒÓ‚Ó„Ó ÔÓð‡ÊÂÌËfl. äÓÏÛ-ÚÓ ˝ÚÓ ÔðËÌÓÒËÚ Ó„ðÓÏÌ˚Â ‰ÂÌ¸„Ë, ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ ÒÓÚÌË ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸, „ÓðÓ‰Ó‚, Ú˚Òfl˜Ë Î˛‰ÂÈ ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ·ÓÎ¸, Î¸˛ÚÒfl ÒÎÂÁ˚, ð‡ÒÚÂÚ ·Â‰ÌÓÒÚ¸, ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂÒÂÚ ÌÂ‚ÓÒÔÓÎÌËÏ˚Â ÔÓÚÂðË. áÌ‡ÏÂÌËÚ˚È Í˚ð„˚ÁÒÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ óËÌ„ËÁ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚ ÒÍ‡Á‡Î, ˜ÚÓ Ì‡ÔËÒ‡Î ÔðÂÁË‰ÂÌÚÛ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËðÛ èÛÚËÌÛ ÔËÒ¸ÏÓ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔÓÔðÓÒËÎ Â„Ó Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ó ÚÓÏ, ‚ ˜¸Ë ðÛÍË ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ ‚ÒÂ ˝ÚÓ ÓðÛÊËÂ? ÖÒÎË ·˚ Ï˚ ÏÓ„ÎË ÔðÂÒÂ˜¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðÓ‰‡ÊÛ ÓðÛÊËfl Ï‡ÒÒÓ‚Ó„Ó ÔÓð‡ÊÂÌËfl, ÌÓ Ë Á‡ÔðÂÚËÚ¸ Â„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó! ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ‚‡ÊÌÂÈ¯Ëı ˆÂÎÂÈ Ì‡ ÔÛÚË Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÏËðÛ.

Giuli Alasania Prof. Dr., Uluslararas› Karadeniz Üniversitesi Rektör Yrd., Gürcistan

Dimitri Kitsikis

Terör, bir protestodur

Orta bölge teorisi, uzlaflma teorisidir

Terörizm, bir tür protesto çeflididir ama masum kifliler de ölebilmesi nedeniyle en olumsuzudur. Terörün sebepleri fakirlik, e¤itimsizlik, sosyal eflitsizlik, sosyal adaletsizlik ve politik eflitsizliktir. Bu sebepleri ortadan kald›rmak gerekir. Bunlar›n temelinde e¤itim yer almaktad›r. Zira e¤itim dünya görüflünü flekillendirir ve zor durumlardan cebir kullanmaks›z›n kurtulma yollar›n› ö¤retir. ÉËÛÎË ÄÎ‡Ò‡ÌËfl, ÔðÓÙÂÒÒÓð, ‰ÓÍÚÓð ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ, ÔðÓðÂÍÚÓð åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó óÂðÌÓÏÓðÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, ÉðÛÁËfl:

íÂððÓð – ˝ÚÓ ÔðÓÚÂÒÚ íÂððÓðËÁÏ – ˝ÚÓ ÙÓðÏ‡ ÔðÓÚÂÒÚ‡, ÌÓ Ò‡Ï‡fl ÌÂ„‡ÚË‚Ì‡fl ÙÓðÏ‡ ÔðÓÚÂÒÚ‡, ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ˜Â„Ó ÔÓ„Ë·‡˛Ú ÌË ‚ ˜ÂÏ ÌÂ ÔÓ‚ËÌÌ˚Â Î˛‰Ë. èðË˜ËÌ˚ ÚÂððÓðËÁÏ‡ – ·Â‰ÌÓÒÚ¸, ÌËÁÍÓÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÂ ÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó, ÒÓˆË‡Î¸Ì‡fl ÌÂÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚ¸ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó. ç‡‰Ó ÔðÂÓ‰ÓÎÂ‚‡Ú¸ ˝ÚË ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðË˜ËÌ˚. çÓ ÓÒÌÓ‚‡ ‚ÒÂ„Ó – ˝ÚÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÓÌÓ ÙÓðÏËðÛÂÚ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ, Û˜ËÚ ÌÂÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÏÂÚÓ‰‡Ï ‚˚ıÓ‰‡ ËÁ ÒÎÓÊÌ˚ı ÒËÚÛ‡ˆËÈ. Buyung Do Min

Budist rahip, Güney Kore

Ötekini kabul etmeliyiz Bir Kore atasözü “gülü güzel gösteren yan›nda ki papatyalar›n çoklu¤udur” der. Papatya veya baflka çiçekler olmaks›z›n gülün güzelli¤ini de anlayamazs›n›z. Bu, Budist kültürünün temelidir. ‹nsan›n Buda seviyesine ulaflmas› da baflka insanlar› kabul etmesi gibi kendisini de onlardan biri gibi görmesi ile bafllayacakt›r. Å¸˛Ì„ ÑÓ åËÌ,

·Û‰‰ËÈÒÍËÈ ÏÓÌ‡ı, ûÊÌ‡fl äÓðÂfl:

å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡Ú¸ ‰ðÛ„Ëı Ç Ó‰ÌÓÈ ÍÓðÂÈÒÍÓÈ ÔÓÒÎÓ‚ËˆÂ „Ó‚ÓðËÚÒfl: «êÓÁÛ ‰ÂÎ‡˛Ú Íð‡ÒË‚ÓÈ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂ ÂÂ ðÓÏ‡¯ÍË». ÖÒÎË ·˚ ÌÂ ·˚ÎÓ ðÓÏ‡¯ÂÍ Ë ‰ðÛ„Ëı ˆ‚ÂÚÓ‚, Ï˚, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ë ÌÂ Á‡ÏÂÚËÎË ·˚ Íð‡ÒÓÚÛ ðÓÁ˚. Ç ˝ÚÓÏ ÒÛÚ¸ ·Û‰‰ËÈÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ÑÓÒÚËÊÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÛðÓ‚Ìfl ÅÛ‰‰˚ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò ÔðËÌflÚËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ‰ðÛ„Ëı Î˛‰ÂÈ Ë ÔðËÁÌ‡ÌËfl ÒÂ·fl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÌËı.

Tarihçi, Ottowa Üniversitesi, Kanada

Tenzin LS Priyadarshi Budist rahip, Prajnopaya Vakf› Müdürü, ABD

Tarihte “Buda Savafl›” hiç olmad› avafllar asl›nda suni sebeplerden öteye S gitmiyor. ‹nsanlar içlerindeki bencillik ve egoizm gibi zaaflar›n› aflt›klar›nda neden

savafls›nlar ki. Budizmin 2500 y›ll›k tarihini iyi inceledi¤inizde hiç savafl açt›¤› görülmemifltir. Dünya tarihinde “Buda Savafl›” diye bir fley duyulmam›flt›r. Savaflla alakas› olmayan bir inan›fla sahibiz. Budizmin en önemli yönü, sakin bir din olmas› ve sald›rganl›¤a yer vermeyen olmamas›. Neden Budizm di¤er inan›fllara bu manada insanl›¤a bir örnek olmas›n. fiu anda söyleyebilece¤im tek bir unsur var; insana sayg›, en temel fleydir. Evrensel de¤er olarak ilk tespit edilmesi gereken fley, bu insanlar›n hayat haklar›na sayg›. Dünya dinleri aras›nda “Haçl› Seferleri” olarak da bilinen bir din savafl› yafland›. Bu tür hadiselerde arka plandaki nedene iyi bakmak laz›m. Bu tür durumlarda ikinci bir etkenin olmad›¤›n› düflünelim. èðÂÔÓ‰Ó·Ì˚È íÂÌÁËÌ èðËfl‰‡ð¯Ë,

·Û‰‰ËÈÒÍËÈ ÏÓÌ‡ı, ‰ËðÂÍÚÓð ÙÓÌ‰‡ «èð‡ÊÌÓÔ‡fl – Ó·Û˜ÂÌËÂ ˜ÂðÂÁ Ò‚Ó·Ó‰Û Ë ÒÓÒÚð‡‰‡ÌËÂ», ëòÄ:

àÒÚÓðËfl ÌÂ ÁÌ‡ÂÚ «‚ÓÈÌ Á‡ ÅÛ‰‰Û» ÇÓÈÌ˚ ÒÓÁ‰‡˛ÚÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÔðË˜ËÌ‡ÏË. ÖÒÎË Î˛‰Ë ÔðÂÓ‰ÓÎÂ˛Ú Ò‚ÓÈ ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ ˝„ÓËÁÏ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÒÎ‡·ÓÒÚË, ÚÓ ÔðË˜ËÌ‡ ‚ÓÂ‚‡Ú¸ ÓÚÔ‡‰ÂÚ Ò‡Ï‡ ÔÓ ÒÂ·Â. Ç 2500-ÎÂÚÌÂÈ ËÒÚÓðËË ·Û‰‰ËÁÏ‡ ‚˚ ÌÂ Û‚Ë‰ËÚÂ ÌË Ó‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚. Ç ÏËðÓ‚ÓÈ ËÒÚÓðËË ÌÂÚ ÔÓÌflÚËfl «‚ÓÈÌ‡ Á‡ ÅÛ‰‰Û». ç‡¯‡ ‚Âð‡ Ó˜ÂÌ¸ ‰‡ÎÂÍ‡ ÓÚ ‚ÓÈÌ˚. é‰Ì‡ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ ·Û‰‰ËÁÏ‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÔÓÍÓfl Ë ÌÂÌ‡ÒËÎËfl. èÓ˜ÂÏÛ ·˚ ·Û‰‰ËÁÏÛ ÌÂ ÒÚ‡Ú¸ ÔðËÏÂðÓÏ ‰Îfl ‰ðÛ„Ëı ðÂÎË„ËÈ? ü ÏÓ„Û ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó‰ÌÓ: Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ – Û‚‡ÊÂÌËÂ Í Î˛‰flÏ. ì‚‡ÊÂÌËÂ – ÓÒÌÓ‚‡ ‚ÒÂ„Ó. àÁ ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚ ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË ÔÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌ˚È – Û‚‡ÊÂÌËÂ Í Ôð‡‚Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ ÊËÁÌ¸. àÁ ËÒÚÓðËË Ì‡Ï ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ ÍðÂÒÚÓ‚˚Â ÔÓıÓ‰˚, ÍÓÚÓð˚Â Ú‡ÍÊÂ ·˚ÎË ‚ÓÈÌÓÈ Á‡ ‚ÂðÛ. Ç ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÒËÚÛ‡ˆËflı ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ıÓðÓ¯Ó ËÁÛ˜‡Ú¸ ÔðÂ‰ÔÓÒ˚ÎÍË ÒÓ·˚ÚËÈ.

edeniyetler Çat›flmas› tezini ortaya atan M Huntington, bütün yazd›klar›n› intihal etmifl biridir. Konu ile ilgilenmiyordu bile. Komünizmin

çöküflünden sonra konunun içine kelimenin tam anlam›yla baflkalar› taraf›ndan itildi. Ben baflka bir teoriden, Orta Bölge Teorisi’nden bahsetmek istiyorum. Bu, Adriyatik’ten Afganistan’a uzanan bir proje. ‹deolojilerin yüzleflmesini medeniyetlerin çat›flmas› olarak gösteriyor. Amerika’n›n medeniyetler çat›flmas›na ihtiyac› vard› ve bu teoriyi yazd›rd›. Halbuki Orta Bölge Teorisi’nde medeniyetlerin uzlaflmas› vard›r. Amerika afl›r›l›¤›n üstesinden gelebilmek için bir model ar›yordu, bulmufl oldu. 1856 Paris Kongresi’nde Osmanl› resmî olarak Avrupa içerisinde kabul edilmifltir. Dolay›s›yla “Türkiye’yi H›ristiyan olmad›¤› için Avrupa’ya alm›yoruz” diyenler de yanl›fl düflünüyorlar. Osmanl› modeli asl›nda çok milletli, çok dinli bir modelin en baflar›l›s›d›r. Milletlerin Ligi diye tan›mlad›¤›m›z bir oluflumun ön figürasyonudur. ÑËÏËÚðËÈ äËÚÒËÍËÒ, ‰ÓÍÚÓð ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ, ˜ÎÂÌ ä‡Ì‡‰ÒÍÓ„Ó ÍÓðÓÎÂ‚ÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ä‡Ì‡‰‡:

íÂÓðËfl ëðÂ‰ËÌÌÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ – ÚÂÓðËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl íÂÓðËfl ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡ – ÔÓÎÌÂÈ¯ËÈ ÔÎ‡„Ë‡Ú. éÌ ‚Â‰¸ ÌÂ Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÏË ‚ ˝ÚÓÈ Ó·Î‡ÒÚË. èÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ ‚ÓÎÂÈ Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚ ÓÌ ÓÍ‡Á‡ÎÒfl ‚Ó‚ÎÂ˜ÂÌÌ˚Ï ‚ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ. ü ·˚ ıÓÚÂÎ ÛÔÓÏflÌÛÚ¸ Ó ‰ðÛ„ÓÈ ÚÂÓðËË – ÚÂÓðËË ëðÂ‰ËÌÌÓ„Ó êÂ„ËÓÌ‡. ùÚÓÚ ÔðÓÂÍÚ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ÚÂððËÚÓðË˛ ÓÚ Ä‰ðË‡ÚËÍË ‰Ó ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡. é˜Ì‡fl ÒÚ‡‚Í‡ Ë‰ÂÓÎÓ„ËÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ ËÏ ‚ ‚Ë‰Â «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ». ÄÏÂðËÍ‡ ıÓÚÂÎ‡ «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» Ë Á‡Í‡Á‡Î‡ ˝ÚÛ ÚÂÓðË˛. Ç ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó, ‚ ÚÂÓðËË ëðÂ‰ËÌÌÓ„Ó êÂ„ËÓÌ‡ ÏÂÊ‰Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ. ÄÏÂðËÍ‡ ËÒÍ‡Î‡ ÏÓ‰ÂÎ¸ ·Óð¸·˚ Ò ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÓÏ Ë Ì‡¯Î‡ ÂÂ. ç‡ è‡ðËÊÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËË 1856 „. éÒÏ‡ÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl ·˚Î‡ ÔðËÁÌ‡Ì‡ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. çÂÔð‡‚˚ Ë ÚÂ, ÍÚÓ ÌÂ ÔÛÒÍ‡˛Ú íÛðˆË˛ ‚ Ö‚ðÓÔÛ ËÁ-Á‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÄÌ‡ÚÓÎËfl Ò ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯Ëı ‚ðÂÏÂÌ ·˚Î‡ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ˆÂÌÚðÓÏ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡. åÓ‰ÂÎ¸ éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ – Ò‡Ï‡fl ÛÒÔÂ¯Ì‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸ ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó, ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. èðÂ‰‚ÂÒÚÌËÍ ÚÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â Ï˚ ÔðË‚˚ÍÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸ «ãË„‡ Ì‡ˆËÈ».

Deniz Ülke Ar›bo¤an

Uluslararas› terörizm uzman›, Türkiye

Terörizm bir tehdit de¤il, kurgudur Bu toplant›da daha ziyade dinler aras›nda diyalo¤a imkan sa¤layabilecek pozitif mesajlar verildi, “dinler teröre geçit vermez, terör için meflru zemin oluflturmaz” denildi. “Terörü meflru hale getirebilmek için din bafll› bafl›na araç olarak kullan›lamaz” mesaj› verildi. Uluslararas› terörizmin sosyal iktisadi çok nedenleri var ama üzerinde durulmad›. “Terörden evrensel eti¤e dinler ve bar›fl”ta kullan›lan dört kavram da Avrupa menfleli ve negatif kavramlard›r. Bu kavramlar objektif aç›dan sorumluluklar› olmayan kifliler ve kurumlarca de¤iflen kavramlar. Terör konusunda dinler kendilerini temizlemeye aklamaya çal›fl›yorlar. Halbuki, dünya üzerinde terörizm çok tehlikeli bir tehdit de¤ildir. Gecen y›l terörizm raporlar›na göre 725 kifli hayat›n› kaybetmifl. 7025 kifli için bile bir dünya düzeni de¤ifltirilemez. Terör bahane edilerek yeni bir dünya düzeni kurgulanmaktad›r. Yani dünya üzerinde bir öteki yarat›lm›flt›r. Bir güvenlik kayg›s› oluflturulmufltur ve bu çerçeve de baflta ABD olmak üzere bütün siyasal otoriteler kendilerini yeniden kurgulamak durumunda kalmaktad›rlar. Bugün “din” dedi¤imiz zaman hemen bizim kafam›zda medeniyetle çat›flmas›ndaki modelde bir taraf gelmektedir; H›ristiyan, Ortodoks, Müslüman, Konfüçyüs. “Evrensel etik” dendi¤i zaman Bat› merkezli kullan›lm›fl, kurgulanm›fl insanl›k durumundan söz ediyoruz. Evrensel etik diye bir fley yoktur. Etik çok farkl› kültürlerde çok farkl› anlay›fllara sahiptir. Ortak de¤er sadece insanl›¤›n korunmas› olabilir. Ama burada insanl›¤›n tarifi bile Bat› merkezli yap›lmaktad›r. Bugün ahlak anlay›fllar›m›z›, etik de¤erlerimizi Bat›l›lar belirlemifltir ve bunu küresel iletiflim modelleriyle bize empoze etmektedirler. Maalesef Do¤u’nun hiçbir katk›s› yok. ÑÂÌËÁ ìÎ¸ÍÂ Äð˚·Ó„‡Ì,

ìÌË‚ÂðÒËÚÂÚ ÅËÎ¸„Ë, íÛðˆËfl:

ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ ÔÓ ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡.

íÂððÓðËÁÏ – ÌÂ Û„ðÓÁ‡, ‡ ÏËÙ ç‡ ˝ÚÓÏ ÙÓðÛÏÂ ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ÔðÂ‰ÔÓÒ˚ÎÍË ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡. ÉÓ‚ÓðËÎÓÒ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ «ðÂÎË„ËË ÌÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÓ‚Ó‰ÌËÍ‡ÏË ÚÂððÓð‡, ÌÂ ÒÓÁ‰‡˛Ú ÎÂ„ËÚËÏÌÓÈ ÔÓ˜‚˚ ‰Îfl Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl». äðÓÏÂ ˝ÚÓ„Ó, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ «ðÂÎË„Ëfl ÌË ÔðË Í‡ÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl ÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‰Îfl ÛÁ‡ÍÓÌË‚‡ÌËfl ÚÂððÓðËÁÏ‡». åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ËÏÂÂÚ ÏÌÓ„Ó ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðË˜ËÌ, Ó ˜ÂÏ, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ì‡ ÙÓðÛÏÂ ÌÂ „Ó‚ÓðËÎÓÒ¸. èÓÌflÚËfl, ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌÌ˚Â ‚ Ì‡Á‚‡ÌËË ÙÓðÛÏ‡ – «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð» — ËÏÂ˛Ú Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÂ ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËÂ Ë ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. ùÚË ÔÓÌflÚËfl ‚Ë‰ÓËÁÏÂÌfl˛ÚÒfl ÎËˆ‡ÏË Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË, ÎË¯ÂÌÌ˚ÏË ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. ÇÒÂ ÍÓÌÙÂÒÒËË ÒÚðÂÏflÚÒfl ÓÚÏÂÊÂ‚‡Ú¸Òfl ÓÚ ÚÂððÓð‡, ÔÓÍ‡Á‡Ú¸ ÒÂ·fl ‚ ð‡‰ÛÊÌÓÏ Ò‚ÂÚÂ, ıÓÚfl ÚÂððÓðËÁÏ ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‡ÏÓÈ ÒËÎ¸ÌÓÈ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ Ì‡ ÁÂÏÎÂ. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ÒÚ‡ÚËÒÚËÍË, ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÔÓ„Ë·ÎÓ 725 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. åËðÓÔÓðfl‰ÓÍ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ËÁÏÂÌÂÌ Ë ð‡‰Ë 7025 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË ÔðË ÒÎÓ‚Â «ðÂÎË„Ëfl» ‚ „ÓÎÓ‚Û Òð‡ÁÛ ÔðËıÓ‰ËÚ Ó‰Ì‡ ËÁ ÒÚÓðÓÌ ÏÓ‰ÂÎË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ: ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó, ËÒÎ‡Ï, ËÛ‰‡ËÁÏ, ÍÓÌÙÛˆË‡ÌÒÚ‚Ó, ·Û‰‰ËÁÏ. èðË ÒÎÓ‚‡ı «ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ‡fl ˝ÚËÍ‡» ‚ ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËË ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ Á‡Ô‡‰ÌÓˆÂÌÚðËÒÚÒÍ‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸ ÏËð‡. èÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË ÌÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. ùÚËÍ‡ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð‡ı ÔÓÌËÏ‡ÂÚÒfl ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ. é·˘ËÏ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ Í Ò‡ÏÓÒÓıð‡ÌÂÌË˛. çÓ Ë Á‰ÂÒ¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ ÚÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl. ç‡¯Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÏÓð‡ÎË, ˝ÚËÍÂ, Ì‡¯Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì˚ á‡Ô‡‰ÓÏ, Ë Ëı Ì‡‚flÁ˚‚‡˛Ú Ì‡Ï ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÏÓ‰ÂÎflÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËË. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÇÓÒÚÓÍ ÌÂ Ò˚„ð‡Î ‚ ˝ÚÓÏ ÌËÍ‡ÍÓÈ ðÓÎË.

Türkiye Büyük Millet Meclisi eski Baflkan› Hüsamettin Cindoruk ëÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ ÓÚÒÚ‡‚ÍÂ ïÛÒ‡ÏÂÚ‰ËÌ ÑÊËÌ‰ÓðÛÍ

‰Îfl ÚÂððÓðËÁÏ‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÓÔ˚ÚÍË ÓÔð‡‚‰‡Ú¸ ÚÂððÓðËÁÏ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË ‚Á„Îfl‰‡ÏË – ˝ÚÓ ËÒÍ‡ÊÂÌËÂ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ. «çË„‰Â ‚ äÓð‡ÌÂ ‚˚ ÌÂ Ì‡È‰ÂÚÂ ÛÔÓÏËÌ‡ÌËfl Ó ÚÂððÓðËÁÏÂ, ÚÓÎ¸ÍÓ Ó Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌÂ ÔðÓÚË‚ ÁÎ‡ – ‰ÊËı‡‰Â», – ÔÓ‰‰ÂðÊ‡Î Â„Ó ÒÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ ÓÚÒÚ‡‚ÍÂ ïÛÒ‡ÏÂÚ‰ËÌ ÑÊËÌ‰ÓðÛÍ. èðÓ·ÎÂÏ‡ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁË ÚÂððÓðËÁÏ‡ Ë ËÒÎ‡Ï‡ Á‡ÌËÏ‡Î‡ Ú‡ÍÊÂ Ë ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎfl Ë ÔÓÒÎ‡ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ÅÂÌËÎ˛ÍÒ óËÌ„ËÁ‡ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚‡. «èÓ˜ÂÏÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÚÂððÓðËÁÏ ˜‡ÒÚÓ ÓÔËð‡ÂÚÒfl ËÏÂÌÌÓ Ì‡ ËÒÎ‡ÏÒÍËÈ Ù‡ÍÚÓð? – Á‡‰‡‚‡ÎÒfl ‚ÓÔðÓÒÓÏ ÔËÒ‡ÚÂÎ¸. – ÅÂÁ ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ˝ÚÓÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ðÂ‡Î¸ÌÓÈ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚ Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛð Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÏËð‡». èðË‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÔÓÒÎ‡ÌËfl Û˜‡ÒÚÌËÍ‡Ï ÙÓðÛÏ‡ ÔðËÒÎ‡ÎË ÏËÌËÒÚð ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛðˆËË Ä·‰ÛÎÎ‡ı É˛Î¸ Ë è‡ÚðË‡ðı åÓÒÍÓ‚ÒÍËÈ Ë ‚ÒÂfl êÛÒË ÄÎÂÍÒËÈ II. ÉÎ‡‚‡ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó åàÑ‡ ‚ Ò‚ÓÂÏ ÔÓÒÎ‡ÌËË „Ó‚ÓðËÎ Ó „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë, Í‡Í Ó ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÂÂ, Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÒÂÏ ÒÓÓ·˘‡ ÌÂÒÚË ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. Ç ÔÓÒÎ‡ÌËË è‡ÚðË‡ðı‡ ðÂ˜¸ Ë‰ÂÚ Ó ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÓÔð‡‚‰‡ÌËfl ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ ÌË ÔÂðÂ‰ ÅÓ„ÓÏ, ÌË ÔÂðÂ‰ Î˛‰¸ÏË. «íÂððÓð – ˝ÚÓ „ðÂı Û·ËÈÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓÛ·ËÈÒÚ‚‡, – „Ó‚ÓðËÚÒfl ‚ ÔÓÒÎ‡ÌËË. – Ñ‡ÊÂ ÂÒÎË ÚÂððÓðËÒÚ ÌÂ ÔÓ„Ë·‡ÂÚ ÔðË ÒÓ‚Âð¯ÂÌËË Ò‚ÓÂ„Ó ˜ÂðÌÓ„Ó ‰ÂÎ‡, ÓÌ Û·Ë‚‡ÂÚ ÒÂ·fl ‰ÛıÓ‚ÌÓ, ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Ò‚flÁ¸ Ò ÅÓ„ÓÏ, Ë·Ó, ÔÓ ÒÎÓ‚Û èðÂÏÛ‰ðÓ„Ó, «ÌÂÌ‡‚Ë‰ËÚ ÉÓÒÔÓ‰¸: „Î‡Á‡ „Óð‰˚Â, flÁ˚Í ÎÊË‚˚È Ë ðÛÍË, ÔðÓÎË‚‡˛˘ËÂ ÍðÓ‚¸ ÌÂ‚ËÌÌÛ˛, ÒÂð‰ˆÂ, ÍÛ˛˘ÂÂ ÁÎ˚Â Á‡Ï˚ÒÎ˚, ÌÓ„Ë, ·˚ÒÚðÓ ·Â„Û˘ËÂ Í ÁÎÓ‰ÂÈÒÚ‚Û» (èðËÚ˜. 6. 16-18). í‡Í ‚ÂðÛÂÚ Ë Û˜ËÚ ë‚flÚ‡fl èð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì‡fl ñÂðÍÓ‚¸. áÌ‡˛, ˜ÚÓ ÚÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ‚ÂðÛ˛˘ËÂ ËÌ˚ı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ».

Endonezya Meclis Baflkan› Hidayet Nur Wahid ëÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ àÌ‰ÓÌÂÁËË ïË‰‡flÚ çÛð Ç‡ıË‰

hakl›l›¤›n› savunanlar bütün kadim dinleri tahrif etmifl olurlar. Profesörün sözlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi Eski Baflkan› Hüsamettin Cindoruk “Kur’an’›n hiçbir yerinde terörizmi destekleyen bir bilgi bulamazs›n›z. Ancak kötülükle mücadelede cihad vard›r” cümleleriyle destekledi. Terörle ‹slâm’›n birbiriyle iliflkilendirilmesi problemi K›rg›zistan Benelüks Büyükelçisi, ünlü romanc› Cengiz Aytmatov’un da gündemindeydi. Sözlerine “Bugün terörizm neden özellikle ‹slâm’la ba¤daflt›r›l›yor?” sorusuyla bafllayan yazar, “Bu küresel olay› iyice anlamadan kültür ve halklar›n bir araya gelmeleri imkans›zd›r.” diye devam etti. Kat›l›mc›lara kutlama mesaj› gönderenler aras›nda Türkiye Cumhuriyeti D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül ve Moskova ve Rusya Patri¤i Aleksiy II de vard›. Say›n Bakan küreselleflme ve etkilerinden bahsederken, herkesin insanl›¤›n problemleri karfl›s›nda kendini mesul hissetmesinin önemini vurgulad›. Patrik ise mesaj›nda, teröristlerin ne Allah huzurunda ve ne de insanlar huzurunda kendilerini savunamayacaklar›na de¤inmiflti: “Terör, kendini ve bir baflkas›n› öldürme günah›d›r. Terörist, gerçeklefltirdi¤i faaliyet esnas›nda ölmese bile Allah’la kendi irtibat›n› kesmifl demektir. Zira kutsal kitapta ‘Allah kibirli gözlerden, yalan söyleyen dilden, suçsuzlar›n kan›n› ak›tan ellerden, kötü düflünceleri besleyen kalpten ve kötülü¤e h›zla koflan ayaklardan nefret eder.’ (Pritç. 6. 16-18) yaz›l›d›r. Ortodoks Kilisesi buna inan›r ve bunu ö¤retir. Di¤er din mensuplar›n›n da bu flekilde inand›klar›n› biliyorum.” dedi. Rusya Bilimler Akademisi fiarkiyat Enstitüsü Müdürü Rostislav Borisoviç Ribakov da d›fl

‹

ÑËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl êÄç êÓÒÚËÒÎ‡‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ ðÂÎË„ËË, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ‚ÌÂ¯ÌËÂ ð‡ÁÎË˜Ëfl, ÏÓ„ÛÚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÚÂððÓðËÁÏÛ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ˝ÚË˜ÂÒÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ Û ÌËı Â‰ËÌ‡. ÇÔðÓ˜ÂÏ, ê˚·‡ÍÓ‚ ÔðËÁ‚‡Î ÌÂ Á‡·˚‚‡Ú¸ Ë Ó Î˛‰flı ‚ÌÂ ÍÓÌÙÂÒÒËÈ: «Ñ‡ÊÂ ÂÒÎË Î˛‰Ë ÌÂ ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ÌËÍ‡ÍÓÈ ðÂÎË„ËË, ÓÌË ‚ÒÂ ð‡‚ÌÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ÒÔ‡ÒÂÌ˚». ê˚·‡ÍÓ‚ Û‚ÂðÂÌ, ˜ÚÓ ÚÂððÓðËÁÏ ÚðÂ·ÛÂÚ „ÎÛ·ÓÍÓ„Ó ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Ë ËÁÛ˜ÂÌËfl, Ó‰Ì‡ÍÓ ÔðËÁ‚‡Î Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛÏ‡ Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÛÊÂ ÒÂÈ˜‡Ò ÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÂÏÛ ÏÓÊÌÓ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ. èðÂÁË‰ÂÌÚ ÙÓÌ‰‡ «Art of Living» òðË ê‡‚Ë ò‡ÌÍ‡ð Ë ‰ËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡ ËÒÚÓðËË Ë ˝ÚÌÓÎÓ„ËË Äç ÉðÛÁËË ÉËÛÎË ÄÎ‡Ò‡ÌËfl ÔðËÁ‚‡ÎË Ì‡Ôð‡‚ËÚ¸ ÛÒËÎËfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓ‚˚ÒËÚ¸ ÛðÓ‚ÂÌ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó. é‰Ì‡ÍÓ Í‡ÍËÂ ·˚ Ôð‡‚ËÎ¸Ì˚Â ÒÎÓ‚‡ ÌË ÔðÓËÁÌÓÒËÎËÒ¸ Ì‡ ÙÓðÛÏÂ, ÒÔð‡‚ËÚ¸Òfl Ò

⁄

Sa¤dan sola: Moskova Kilisesi D›fl ‹liflkiler Baflkan Yard›mc›s›, Piskopos Egoriyevski Mark, Giuli Alasania ve Fransa Ortodoks Metropoliti Emmanuel Adamakis

ëÔð‡‚‡ Ì‡ÎÂ‚Ó: Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎ¸ ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎfl ÓÚ‰ÂÎ‡ ‚ÌÂ¯ÌËı ˆÂðÍÓ‚Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„Ó Ô‡ÚðË‡ðı‡Ú‡ ÂÔËÒÍÓÔ Ö„Óð¸Â‚ÒÍËÈ å‡ðÍ, ÉËÛÎË ÄÎ‡Ò‡ÌËfl Ë ÏËÚðÓÔÓÎËÚ „ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ˝ÍÁ‡ðı‡Ú‡ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸ÒÍÓ„Ó Ô‡ÚðË‡ðı‡Ú‡ ‚ Ö‚ðÓÔÂ ùÏÏ‡ÌÛËÎ Ä‰‡Ï‡ÍËÒ

Rusya Müftüler Konseyi Baflkan› Ravil Gaynuddin

‹slâm, halklar› iyi ya da kötü diye ay›rmaz Dünya Müslümanlar›n›n birço¤u için çok kutuplu ve evrensel bir görüfl birli¤i ancak dini ve milli kültürlerin birbirini zenginlefltirmesiyle sa¤lanabilir. Çünkü ‹slâm, halklar› iyi ya da kötü diye ay›rmaz ve herhangi bir halk› bir baflkas›na karfl› üstün tutmaz. èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ëÓ‚ÂÚ‡ ÏÛÙÚËÂ‚ êÓÒÒËË ¯ÂÈı ê‡‚ËÎ¸ É‡ÈÌÛÚ‰ËÌ:

Ç ËÒÎ‡ÏÂ ÌÂÚ ‰ÂÎÂÌËfl Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ì‡ ÎÛ˜¯ËÂ Ë ıÛ‰¯ËÂ ÑÎfl ÔÓ‰‡‚Îfl˛˘Â„Ó ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÛÚ¸ ÏÌÓ„ÓÔÓÎflðÌÓ„Ó ÏËð‡, ÔÛÚ¸ Â‰ËÌÒÚ‚‡ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ˜ÂðÂÁ ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂ ÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ ËÒÎ‡ÏÂ ÌÂÚ ‰ÂÎÂÌËfl Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ì‡ ÎÛ˜¯ËÂ Ë ıÛ‰¯ËÂ, ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌË˛.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Diyalog Avrasya Platformu Dönem Baflkan› ‹lber Ortayl›

èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl II ÔÂðËÓ‰‡ àÎ¸·Âð éðÚ‡ÈÎ˚

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

görünüflleri itibariyle farkl› olsalar da dinlerin teröre karfl› bir birlik oluflturabileceklerini, çünkü dinlerin etik yönlerinin bir oldu¤unu vurgulad›. Ribakov din d›fl›nda kalan kiflileri de unutmamak gerekti¤ini ifade etti. “E¤er insanlar hiçbir dine inanmasalar bile, kurtar›lmak zorundalar.” diyen Ribakov, terörizmin etrafl›ca incelenmeye ihtiyac› oldu¤unu belirterek bunun önüne geçmek için neler yap›labilece¤i konusunda kat›l›mc›lar› düflünmeye davet etti. Terörün karfl›s›na konulabilecek çare olarak e¤itimin vurguland›¤› toplant›da “Art of Living” Vakf›’n›n Baflkan› firi Ravi fiankar ve Gürcistan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü Müdürü Guili Alasania din e¤itimi de baflta olmak üzere e¤itim seviyesinin yükseltilmesi için daha fazla gayret edilmesi ça¤r›s›nda bulundular. Forumda o kadar çok de¤erden bahsedildi ki, bütün bunlar› kelimelerle ifade etmek çok zor. Rostislav Borisoviç Ribakov “Dünya, iyi sözler duymaktan art›k sa¤›r olmufltur” anlam›ndaki Hint atasözünü kürsüden kat›l›mc›lara aktararak art›k dünyada kötülü¤ün azalmas› için sözden öte bir fleyler yapmaya ça¤›rd›; “E¤er her akflam, o gün ne yapt›¤›m›z›n muhasebesini yapm›fl olsak dünya daha güzel olacakt›r.” diyen Ribakov konuya iliflkin bir örnek olmas› amac›yla Vladikafkas’ta kurulan fiarkiyat Enstitüsü’nden, bölgede bar›fl faaliyetlerini inceleyip araflt›racak Kuzey Osetya Cumhurbaflkanl›¤› ‹nsan Haklar› Komisyonu’ndan ve Uluslararas› “Kültür Yoluyla Bar›fl” Organizasyonu’ndan bahsetti. Forumun unutulmaz anlar›ndan biri de, ilk gün bütün dinî liderlerin birlikte, dünyay› simgeleyen büyük bir kürenin içine bar›fl› simgeleyen bir zeytin a¤ac› dikmeleriydi.

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Ì‡ÒËÎËÂÏ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚‡ÏË ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. «åËð Ó„ÎÓı ÓÚ ıÓðÓ¯Ëı ÒÎÓ‚», – ÔðÓˆËÚËðÓ‚‡Î ËÌ‰ËÈÒÍÛ˛ ÔÓ„Ó‚ÓðÍÛ êÓÒÚËÒÎ‡‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Ë ÔðËÁ‚‡Î ‚ÒÂı Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛÏ‡ Ì‡˜‡Ú¸ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÁÎ‡ ‚ ÏËðÂ ÒÚ‡ÎÓ ÏÂÌ¸¯Â. «ÖÒÎË Ï˚ Í‡Ê‰˚È ‚Â˜Âð ·Û‰ÂÏ ÔÓ‰‚Ó‰ËÚ¸ ËÚÓ„, ˜ÚÓ ÊÂ ıÓðÓ¯Â„Ó Ò‰ÂÎ‡ÎË Á‡ ‰ÂÌ¸, ÏËð ÒÚ‡ÌÂÚ ÎÛ˜¯Â», – Û‚ÂðÂÌ Û˜ÂÌ˚È. é‰ÌËÏ ËÁ Ú‡ÍËı ‰Ó·ð˚ı ‰ÂÎ ÓÌ Ì‡Á‚‡Î ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ‚Ó ÇÎ‡‰ËÍ‡‚Í‡ÁÂ àÌÒÚËÚÛÚÓÏ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl, åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ‡ÒÒÓˆË‡ˆËÂÈ «åËð ˜ÂðÂÁ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ» Ë ÍÓÏËÒÒËÂÈ ÔÓ Ôð‡‚‡Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÔðË ÔðÂÁË‰ÂÌÚÂ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ëÂ‚ÂðÌ‡fl éÒÂÚËfl àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÏËð‡ Ì‡ ä‡‚Í‡ÁÂ, ÍÓÚÓð˚È ‰ÓÎÊÂÌ Á‡ÌËÏ‡Ú¸Òfl ËÁÛ˜ÂÌËÂÏ ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ‚ ˝ÚÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ. Ö˘Â Ó‰ÌÓ ‰Ó·ðÓÂ Ë Í ÚÓÏÛ ÊÂ ÒËÏ‚ÓÎË˜ÂÒÍÓÂ ‰ÂÎÓ ·˚ÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ ÔðflÏÓ Ì‡ ÓÚÍð˚ÚËË ÙÓðÛÏ‡: ‚ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ¯‡ð, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛ˛˘ËÈ ÁÂÏÎ˛, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÎË‰Âð˚ ÔÓÒ‡‰ËÎË ðÓÒÚÓÍ ÓÎË‚ÍÓ‚Ó„Ó ‰ÂðÂ‚‡ – ‰ÂðÂ‚‡ ÏËð‡.

‹

⁄

Moskova ve Rusya Patri¤i II. Aleksiy:

Terörist Tanr›’yla ba¤›n› koparm›flt›r

erörizm ve afl›r›l›¤›n önüne geçmek amac›yla uluslararas› iflbirli¤i oluflturma konusunu tart›flmak üzere kadim Moskova’n›n kalbinde bir araya gelmifl bulunan Therkesi içtenlikle selaml›yorum. Farkl› dinlere inanan kifliler birbirine yard›m ederek

bar›fl ve anlay›fl içerisinde uzun y›llar boyunca ülkemizde yaflam›fllard›r. Bu zamana kadar aram›zda hiçbir din savafl› yaflanmad›. Dini liderlerin yüksek feraseti, Rusya halk›n›n yarar›na birbiriyle iflbirli¤ine girerek halk›n inanc›n› korumaya ve bu inanc›n emirlerini yerine getirmeye imkan sa¤lad›. Ülkemizin kadim dini topluluklar›n› bir araya getiren, hem ateizm etkilerine karfl› durufl ve hem de terörizmin ilk s›rada yer ald›¤› ça¤›n meydan okumalar›na karfl› gösterilen çabad›r. Bugün “Ölüm pencerelerimize t›rmand›, kalelerimize girdi; sokaklar› çocuksuz, meydanlar› gençsiz b›rakt›.” (‹er.: 9: 21). Bundan k›sa bir zaman önce yaflad›¤›m›z gibi bugün masum insanlara, özellikle çocuklara karfl› suç ifllenmektedir. Bu gibi olaylar› gerçeklefltirmek hiçbir flekilde savunulamaz. Terör bir öldürme ve intihar günah›d›r. Terörist, gerçeklefltirdi¤i o karanl›k emelinde fiziksel olarak ölmese bile manevi yönden ölmektedir. Tanr›yla aras›ndaki ba¤› koparmaktad›r. Zira, kutsal kitapta “Tanr›, kibirli gözlerden, yalan söyleyen dilden, suçsuzlar›n kan›n› ak›tan ellerden, kötü emel besleyen kalpten, kötülü¤e do¤ru koflan ayaklardan nefret eder...” (Prits: 6.16-18) der. Ortodoks Kilisesi buna inan›yor ve bunu ö¤retiyor. Di¤er evrensel dinlerin de buna inand›klar›n› biliyorum. Ülkemiz inanan insanlar›n›n sahip olduklar› dinler aras› diyalog tecrübesi, bu diyalogda yer alan dinlerin, dünyadan ahlak ve inanç temellerinin kald›r›lmas›na asla müsaade edemeyece¤ini göstermektedir. Aksine, dinî ve kültürel çeflitlili¤in korunmas› her ülkede ve bütün dünyada uzlafl›y› kuvvetlendirme, Tanr›n›n “çoklukta birlik” nimetini koruma ad›na verdi¤imiz mücadelenin baflar› garantisidir. Terörün kötülü¤üne karfl› bir araya gelen iyi niyetli bütün insanlara bu faydal› ifllerinde ve daha nice güzel giriflimlerinde baflar›lar dilerim. èðÂ‰ÒÚÓflÚÂÎ¸ êÛÒÒÍÓÈ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ë‚flÚÂÈ¯ËÈ è‡ÚðË‡ðı ÄÎÂÍÒËÈ:

íÂððÓðËÒÚ ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚ Ò‚flÁ¸ Ò ÅÓ„ÓÏ

Âð‰Â˜ÌÓ ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛ ‚‡Ò, ÒÓ·ð‡‚¯ËıÒfl ‚ ÒÂð‰ˆÂ ‰ðÂ‚ÌÂÈ åÓÒÍ‚˚, ‰‡·˚ ë Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ ‚ÓÔðÓÒ˚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ‰ÂÎÂ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ. åÌÓ„ËÂ ÒÚÓÎÂÚËfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ð‡ÁÌ˚ı

Rusya Federasyonu Cumhurbaflkanl›¤› Kafkasya dan›flman› Aslanbek Asl›hanov:

‹ntikam tohumlar› ekilmesin Rusya’da bütün halklar› karfl› karfl›ya getirmek için çal›flanlar var. Terörizme karfl› yürütülen faaliyetler ise genelde y›k›c› oluyor, gerginli¤i art›r›yor ve intikam hissi uyand›r›yor. Bunu ancak e¤itimle yenebiliriz. ëÓ‚ÂÚÌËÍ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êî ÄÒÎ‡Ì·ÂÍ ÄÒÎ‡ı‡ÌÓ‚:

ÇÓÁ‰ÂðÊËÏÒfl ÓÚ ÒÂflÌËfl ÒÂÏflÌ ÏÂÒÚË

Ç êÓÒÒËË ÂÒÚ¸ ÒËÎ˚, ÍÓÚÓð˚Â ÒÂ˛Ú ‚ð‡Ê‰Û ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË. åÂð˚, ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÂÏ˚Â ‰Îfl ·Óð¸·˚ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ, ËÏÂ˛Ú ð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸Ì˚È ı‡ð‡ÍÚÂð, ÛÒËÎË‚‡˛Ú Ì‡ÔðflÊÂÌËÂ Ë ‚ÓÁ·ÛÊ‰‡˛Ú ÊÂÎ‡ÌËÂ ÏÂÒÚË. èÓ·Â‰ËÚ¸ ˝ÚÓ ÏÓÊÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ.

ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ ÊËÎË ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡ÌÂ ‚ ÏËðÂ Ë ‚Á‡ËÏÌÓÏ Ó·˘ÂÌËË, ÒÚ‡ð‡flÒ¸ ÔÓÏÓ„‡Ú¸ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û. ì Ì‡Ò ÌÂ ·˚ÎÓ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‚ÓÈÌ: ÏÛ‰ðÓÒÚ¸ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ÎË‰ÂðÓ‚ ÔÓÁ‚ÓÎflÎ‡ Î˛‰flÏ ıð‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ Ë ÊËÚ¸ ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÂÂ Á‡ÔÓ‚Â‰flÏ, „‡ðÏÓÌË˜ÌÓ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ûfl Ì‡ ·Î‡„Ó Ì‡ðÓ‰Ó‚ êÓÒÒËË. íð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ó·˘ËÌ˚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ Ó·˙Â‰ËÌfl˛Ú Ë ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍËı ÔðÂÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ, Ë Ó·˘‡fl ÓÁ‡·Ó˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚˚ÁÓ‚‡ÏË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚË, ‚ ˜ËÒÎÂ ÍÓÚÓð˚ı Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ. ÇÓËÒÚËÌÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl «ÒÏÂðÚ¸ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ Ì‡¯Ë ÓÍÌ‡, ‚ÚÓð„‡ÂÚÒfl ‚ ˜ÂðÚÓ„Ë Ì‡¯Ë, ˜ÚÓ·˚ ËÒÚðÂ·ËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ Ò ÛÎËˆ˚, ˛ÌÓ¯ÂÈ Ò ÔÎÓ˘‡‰ÂÈ» (àÂð. 9. 21). èÓ‰ÌËÏ‡˛˘ËÈ ðÛÍÛ Ì‡ ÌÂ‚ËÌÌ˚ı Î˛‰ÂÈ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ ‰ÂÚÂÈ, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ ÌÂ‰‡‚ÌÓ ‚ êÓÒÒËË, ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÌË˜ÂÏ ÌÂÎ¸Áfl ÓÔð‡‚‰‡Ú¸. íÂððÓð – ˝ÚÓ „ðÂı Û·ËÈÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓÛ·ËÈÒÚ‚‡. Ñ‡ÊÂ ÂÒÎË ÚÂððÓðËÒÚ ÌÂ ÔÓ„Ë·‡ÂÚ ÔðË ÒÓ‚Âð¯ÂÌËË Ò‚ÓÂ„Ó ˜ÂðÌÓ„Ó ‰ÂÎ‡, ÓÌ Û·Ë‚‡ÂÚ ÒÂ·fl ‰ÛıÓ‚ÌÓ, ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Ò‚flÁ¸ Ò ÅÓ„ÓÏ, Ë·Ó, ÔÓ ÒÎÓ‚Û èðÂÏÛ‰ðÓ„Ó, «ÌÂÌ‡‚Ë‰ËÚ ÉÓÒÔÓ‰¸: „Î‡Á‡ „Óð‰˚Â, flÁ˚Í ÎÊË‚˚È Ë ðÛÍË, ÔðÓÎË‚‡˛˘ËÂ ÍðÓ‚¸ ÌÂ‚ËÌÌÛ˛, ÒÂð‰ˆÂ, ÍÛ˛˘ÂÂ ÁÎ˚Â Á‡Ï˚ÒÎ˚, ÌÓ„Ë, ·˚ÒÚðÓ ·Â„Û˘ËÂ Í ÁÎÓ‰ÂÈÒÚ‚Û» (èðËÚ˜. 6. 16-18). í‡Í ‚ÂðÛÂÚ Ë Û˜ËÚ ë‚flÚ‡fl èð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì‡fl ñÂðÍÓ‚¸. áÌ‡˛, ˜ÚÓ ÚÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ‚ÂðÛ˛˘ËÂ ËÌ˚ı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ. ÅÓ„‡Ú˚È ÓÔ˚Ú ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡, Ì‡ÍÓÔÎÂÌÌ˚È ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚, Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ Ó ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÏÓÒÚË ð‡ÁÏ˚‚‡ÌËfl ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰Ì˚ı Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÒÌÓ‚ ðÂÎË„ËÈ, Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ Ú‡ÍÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„Â. ç‡ÔðÓÚË‚, ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ-ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ·˚ÎÓ Ë ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Á‡ÎÓ„ÓÏ ÛÒÔÂı‡ Ì‡¯Ëı ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ‚Ó ËÏfl ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÒÓ„Î‡ÒËfl ‚ Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚð‡ÌÂ Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ, ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÅÓ„ÓÏ ‰‡ÌÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË. ÜÂÎ‡˛ ‚ÒÂÏ Î˛‰flÏ ‰Ó·ðÓÈ ‚ÓÎË, Ó·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚Ï ÒÚðÂÏÎÂÌËÂÏ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÁÎÛ ÚÂððÓð‡, ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ ˝ÚÓÏ ·Î‡„ÓðÓ‰ÌÓÏ ÚðÛ‰Â Ë ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ·Î‡„ÓÏ Ì‡˜ËÌ‡ÌËË.

SONUÇ B‹LD‹RGES‹ 1) Dinler bar›fl› öngörür, savafl› ve fliddeti de¤il. Terör hiç bir dinle özdefllefltirilemez. 2) Dinlerin ve inançlar›n özü Tanr›'ya yak›nl›k ve güzel ahlakt›r. 3) Dinlerde adil savafl kavram› olsa da, bu hiç bir zaman terörizme, yani sivil insanlara karfl› uygulanan fliddete cevaz vermez. 4) Bütün inanç sistemlerinde ortak ahlaki de¤erler mevcuttur. Çat›flma, ortak de¤erlerin göz ard› edilip, farkl›l›klar›n siyasi amaçlarla istismar edilmesinden do¤maktad›r. 5) Terörü lanetlerken, bunun sosyal ve kültürel sebeplerini de anlamaya çal›flmak ve çözüm yollar› üzerinde çal›flmak gerekir. 6) Sosyal ve kültürel bar›fl›n oldu¤u yerde terör bar›namaz. 7) Bireysel fliddet, kollektif fliddet ve devlet fliddeti birbirini besler. 8) Medya terör olaylar›n› aktar›rken sorumlu davranmaya, terörün propagandas›na hiç bir flekilde alet olmamaya özen göstermelidir. 9) Herkes kendi kimli¤ini koruyarak, ötekini anlama ve onunla birlikte yaflama için çaba göstermelidir. 10) Hoflgörüsüzlük cehaletten ve kibirden kaynaklan›r; genç kuflaklara hoflgörü kültürü e¤itimi verilmelidir.

11) Toplumlar›n bar›fl içinde yaflayabilmesi için, dinlerin temel de¤erlerinin yeniden ele al›nmas› gerekir. Dünya flartlar› ve hayat›n kendisi din ve bar›fl aras›ndaki iliflki üzerinde kafa yormaya bizi zorlamaktad›r. 12) Dinler, dünyadaki sorunlar›n çözümünün bir parças› olmal›d›rlar; aksi halde sorunlar›n bir parças› olarak alg›lan›rlar. 13) Modern dünyan›n ekonomik büyüme amac›, insana kal›c› bir mutluluk kazand›rmamaktad›r; çünkü insanl›k adalet, merhamet ve sevgiden uzaklaflt›. Yaflam› sadece üretim ve tüketimden ibaret gören maddeci anlay›fl›n yerine, ahlak odakl› bir bak›fla ihtiyaç var. 14) Modern insan›n mutsuzlu¤unun temelinde, madde ve ruh ayr›m› ve maddenin yüceltilmesi yatmaktad›r. Oysa bilimin ulaflt›¤› yeni nokta, madde ve ruhun bütünlü¤ünü göstermektedir. Bu, yeni bir ahlak için önemli bir perspektif sunmaktad›r. 15) Zenginlik üretenler, onun erdemli bir amaç için kullan›lmas› gerekti¤i üzerinde de durmal›d›rlar. 16) Hepimiz dünyadaki farkl› din, inanç ve fikirler aras›nda bar›fl›n sa¤lanmas› için seferber olmal›y›z.

àíéÉéÇÄü êÖáéãûñàü 1) êÂÎË„ËË ÔðÓÔÓ‚Â‰Û˛Ú ÏËð, ‡ ÌÂ Ì‡ÒËÎËÂ Ë ‚ÓÈÌ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÚÂððÓð ÌÂÎ¸Áfl ÓÚÓÊ‰ÂÒÚ‚ÎflÚ¸ Ò Í‡ÍÓÈ ·˚ ÚÓ ÌË ·˚ÎÓ ðÂÎË„ËÂÈ. 2) ëÛÚ¸ ðÂÎË„ËÈ – ·ÎËÁÓÒÚ¸ Í ÇÒÂ‚˚¯ÌÂÏÛ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸. 3) Ç ðÂÎË„Ëflı ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÌflÚËÂ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚, ˜ÚÓ, Ó‰Ì‡ÍÓ, ÌÂ ÓÔð‡‚‰˚‚‡ÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ, Ú.Â. Ì‡ÒËÎËÂ, ÔðËÏÂÌflÂÏÓÂ Í „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÏÛ Ì‡ÒÂÎÂÌË˛. 4) ÇÒÂ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ ËÏÂ˛Ú Ó·˘ËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË. äÓÌÙÎËÍÚ fl‚ÎflÂÚÒfl ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÁÎÓÛÔÓÚðÂ·ÎÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ˆÂÎflı, ÔðÂÌÂ·ðÂÊÂÌËfl Í Ó·˘ËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. 5) èðÓÍÎËÌ‡fl ÚÂððÓð, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ÔðË˜ËÌ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ÔÛÚË ðÂ¯ÂÌËfl ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. 6) íÂððÓð ÌÂ ÏÓÊÂÚ ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl Ú‡Ï, „‰Â ˆ‡ðflÚ ÏËð Ë ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÂ ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ. 7) àÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÂ Ì‡ÒËÎËÂ, ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓÂ Ì‡ÒËÎËÂ Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ì‡ÒËÎËÂ ÔËÚ‡˛Ú ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. 8) èÂðÂ‰‡‚‡fl ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ Ó ÚÂððÓðÂ, ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË Ó·flÁ‡Ì˚ ÒÓÁÌ‡‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, ˜ÚÓ·˚ ÌÂ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl ÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ÔðÓÔ‡„‡Ì‰˚ ÚÂððÓð‡. 9) ä‡Ê‰˚È Ó·flÁ‡Ì ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ Ë ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË˛ Ò ‰ðÛ„ËÏ ËÎË ‰ðÛ„ËÏË, ÒÓıð‡Ìflfl ÔðË ˝ÚÓÏ Ò‚Ó˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸. 10) àÒÚÓ˜ÌËÍ ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË – ÌÂ‚ÂÊÂÒÚ‚Ó Ë ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËÂ. åÓÎÓ‰˚Ï ÔÓÍÓÎÂÌËflÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðË‚Ë‚‡Ú¸ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.

11) ÑÎfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Á‡ÌÓ‚Ó ÔÂðÂÒÏÓÚðÂÚ¸ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓÎ‡„‡˛˘ËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‚ ÏËðÂ Ë Ò‡Ï‡ ÊËÁÌ¸ Á‡ÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ì‡Ò Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ì‡‰ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ¸˛ ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËË Ë ÏËð‡. 12) êÂÎË„ËË ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ‚‡ÊÌ˚Ï Û˜‡ÒÚÌËÍÓÏ ðÂ¯ÂÌËfl ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ËÌ‡˜Â ÓÌË ðËÒÍÛ˛Ú ·˚Ú¸ ÔÓÌflÚ˚ÏË Í‡Í ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏ. 13) ùÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÈ ðÓÒÚ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl ˆÂÎ¸˛ ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl; ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÓÚ‰‡ÎflÂÚÒfl ÓÚ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË, ÏËÎÓÒÂð‰Ëfl, Î˛·‚Ë. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÌÓ‚ÓÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÂ Ì‡ ÔðËÌˆËÔ‡ı Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÍÓÚÓðÓÂ ‰ÓÎÊÌÓ ÔðËÈÚË Ì‡ ÒÏÂÌÛ Ï‡ÚÂðË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÏÛ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌË˛, ÒÓÒðÂ‰ÓÚÓ˜ÂÌÌÓÏÛ Ì‡ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â Ë ÔÓÚðÂ·ÎÂÌËË. 14) Ç ÓÒÌÓ‚Â ÌÂ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÎÂÊËÚ ð‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÂ Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ. èðË ˝ÚÓÏ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ Ì‡Û˜Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ‰ÓÍ‡Á‡ÎË Â‰ËÌÒÚ‚Ó Ï‡ÚÂðËË Ë ‰Ûı‡. ùÚÓÚ ‚Á„Îfl‰ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ ÌÓ‚Û˛ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û ‰Îfl ÌÓ‚ÓÈ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. 15) èðÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ÌÂ ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ‚ ·Î‡„ÓðÓ‰Ì˚ı ˆÂÎflı, ‚Â‰Û˘Ëı Í ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎË. 16) å˚ Ó·flÁ‡Ì˚ ÏÓ·ËÎËÁÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË ÛÒËÎËfl ‰Îfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ÏËð‡ ÏÂÊ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ‚ÂðÓ‚‡ÌËflÏË, ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË Ë Ë‰ÂflÏË.

‹

⁄

ÑË‡ÎÓ„ ÔðÓÚË‚ ÚÂððÓð‡

Teröre karfl› diyalog Ç‡‰ËÏ Ñ˚¯Í‡ÌÚ

Vadim D›flkant

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ, ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó‚Â‰ (åÓÒÍ‚‡).

Gazeteci, sanat bilimci (Moskova).

oskova, dünya liderli¤ine soyunmufl büyük ülkelerin ma¤rur baflkentleri gibi ilk olmay› seviyor. Etnik yap›lar ve dinler aras› iliflkilerin tart›fl›ld›¤› programlara, daha do¤rusu bu konulara yer veren organizasyonlara ev sahipli¤i yapma konusunda Moskova bugün ilk s›ralarda yer al›yor. Hemen her hafta milletleri ve dinleri konu alan yuvarlak masa toplant›s›, konferans ve benzeri toplant›lar düzenlenmekte. Din uzmanlar›, insan haklar› savunucular› ve din adamlar›n›n bir araya gelerek düzenledikleri toplant›lar›n gündemine oturan ve din maskesi alt›nda gizlenen uluslararas› terörizm, devlet adamlar›n›n, toplum gönüllülerinin ve din adamlar›n›n bar›fl aray›fllar›n› h›zland›rmaktad›r. Rusya Bilimler Akademisi fiarkiyat Enstitüsü ve Rusya Toplumsal ‹letiflim Birli¤i’nin destekleriyle, bir sivil toplum hareketi olan Diyalog Avrasya Platformu’nca Dom Soyuzov binas› Sütunlu Salon’da (Kolonniy Zal) düzenlenen forum “Terörden evrensel eti¤e: Dinler ve bar›fl” olarak

ÓÒÍ‚‡, Í‡Í ‚ÒflÍ‡fl ‡Ï·ËˆËÓÁÌ‡fl ÒÚÓÎËˆ‡ Óı‚‡˜ÂÌÌÓ„Ó Ë‰ÂÂÈ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÎË‰ÂðÒÚ‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, Î˛·ËÚ ·˚Ú¸ ÔÂð‚ÓÈ. ÇÓÚ Ë ‚ ‚ÓÔðÓÒ‡ı ÏÂÊ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÚÓ˜ÌÂÂ ‚ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Â ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ËÏ ÏÂðÓÔðËflÚËÈ, ðÓÒÒËÈÒÍ‡fl ÒÚÓÎËˆ‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl, ÔÓıÓÊÂ, Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÎË‰ËðÛ˛˘ÂÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. èð‡ÍÚË˜ÂÒÍË Í‡Ê‰Û˛ ÌÂ‰ÂÎ˛ ‚ åÓÒÍ‚Â ÔðÓ‚Ó‰ËÚÒfl ÏËÌËÏÛÏ Ó‰ÌÓ, ‡ ÚÓ Ë ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÈ, ÍðÛ„Î˚ı ÒÚÓÎÓ‚, ÍÓÌÙÂðÂÌˆËÈ Ë Ú.Ô., Ì‡ ÍÓÚÓð˚ı Ó·ÒÛÊ‰‡˛ÚÒfl ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ˆËÈ Ë ðÂÎË„ËÈ. ÄÍÚÛ‡Î¸ÌÓÒÚË Ë ÓÒÚðÓÚ˚ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ ÒÓ·ð‡ÌËflÏ ðÂÎË„ËÓ‚Â‰Ó‚, Ôð‡‚ÓÁ‡˘ËÚÌËÍÓ‚, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‰ÂflÚÂÎÂÈ ‰Ó·‡‚ÎflÂÚ Ôðfl˜Û˘ËÈÒfl ÔÓ‰ Ï‡ÒÍÓÈ ðÂÎË„ËË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ, ÍÓÚÓð˚È Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÎË‰ÂðÓ‚ ‡ÍÚË‚ËÁËðÓ‚‡Ú¸ ÔÓËÒÍË ÙÓðÏÛÎ˚ ÏËð‡. «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð» – Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÎÒfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ, ÔðÓ¯Â‰¯ËÈ ‚ äÓÎÓÌÌÓÏ Á‡ÎÂ ÑÓÏ‡ ëÓ˛ÁÓ‚, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÌÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ «ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» ÔðË ÔÓ‰‰ÂðÊÍÂ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ‡ÒÒÓˆË‡ˆËË ÔÓ Ò‚flÁflÏ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛ (êÄëé) Ë àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl êÄç. éÚ ‰ðÛ„Ëı ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÏÂðÓÔðËflÚËÈ îÓðÛÏ ÓÚÎË˜‡ÎÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚ÓÂÈ Ï‡Ò¯Ú‡·ÌÓÒÚ¸˛ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚, ÌÓ Ë ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌËÏ ÔÓ‰ıÓ‰ÓÏ Í ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÖÒÎË Ó·˚˜ÌÓ ÔÓËÒÍÓÏ ÔðÓ˜ÌÓÈ, ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÈ ÔÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ‰Îfl ÚÓÎÂð‡ÌÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð‡ÏË Ë ðÂÎË„ËflÏË Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl ðÂÎË„ËÓ‚Â‰˚, ËÒÚÓðËÍË, ÙËÎÓÒÓÙ˚ Ë Ò‡ÏË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ, ÚÓ ‚ ‰‚Ûı‰ÌÂ‚ÌÓÈ ð‡·ÓÚÂ îÓðÛÏ‡ ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ Ú‡ÍÊÂ Ë ˛ðËÒÚ˚, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚ˚, ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎË, ÔËÒ‡ÚÂÎË Ë, ÍÓÌÂ˜ÌÓ ÊÂ, Ò˙Âı‡‚¯ËÂÒfl ÒÓ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ˚. éÚÍð˚‚‡ÎË Â„Ó ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÓÙÂÒÒÓð àÎ¸·Âð éðÚ‡ÈÎ˚ (íÛðˆËfl) Ë ‰ËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl êÓÒÚËÒÎ‡‚ ê˚·‡ÍÓ‚ (êÓÒÒËfl).

«ÇÁ˚‚‡Ú¸ Í ÔÓÎËÚËÍ‡Ï Ì‡‰Ó ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Í‡Í Í ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡Ï Ë ÔðÂÏ¸Âð‡Ï, ÌÓ Ë Í‡Í Í Î˛‰flÏ – ÓÚˆ‡Ï Ë ‰Â‰‡Ï» “Politikac›lara, bir cumhurbaflkan› ve baflbakan’a seslenir gibi de¤il, bir insan olarak babaya ve dedeye seslenir gibi seslenmek gerek.”

ÑËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl êÓÒÚËÒÎ‡‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Rusya fiarkiyat Enstitüsü Müdürü Rostislav Borisoviç Ribakov

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

íðÂ‚Ó„‡ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ, fl‚ÎflÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚Ï ÔÓ‚Ó‰ÓÏ ‰Îfl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð. Günümüz dünyas›ndaki tehlikeler, farkl› millet ve kültürlerin gelece¤ini görüflmek üzere uluslararas› bir forumun düzenlenmesi için oldukça yeterli bir sebep.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ùÏÓˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ÌÓÚÛ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ ÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÒÓ·ð‡ÌËfl ÔðË‚ÌÂÒÎË ‚˚¯Â‰¯ËÂ Ì‡ ÒˆÂÌÛ ‰Îfl ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ëfl Û˜ÂÌ˚ı ÏÛÊÂÈ ‰ÂÚË (ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ˆ‚ÂÚ‡ Ëı ¯‡ðÙÓ‚ ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÓ‚‡ÎË ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË – ·Û‰‰ËÁÏ, ËÌ‰ÛËÁÏ, ËÒÎ‡Ï, ËÛ‰‡ËÁÏ, ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó), ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔÓÔÛÎflðÌ˚È ÚÛðÂˆÍËÈ ÔÂ‚Âˆ å‡ıÒÛÌ ä˚ðÏ˚Á˚„˛Î¸, ÔÂÒÌË ÍÓÚÓðÓ„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÓÈ ÔðÓÔÓ‚Â‰¸˛ ·Ó„ÓÓÚÍðÓ‚ÂÌÌ˚ı ËÒÚËÌ, ÔÓÎÓÊÂÌÌ˚ı Ì‡ Á‡ÊË„‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Â ÏÂÎÓ‰ËË. èÓÒÎÂ ÚÓðÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÓÚÍð˚ÚËfl îÓðÛÏ‡ ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ ÔðÂÒÒ-ÍÓÌÙÂðÂÌˆËfl, ‚ ð‡·ÓÚÂ ÍÓÚÓðÓÈ ÒðÂ‰Ë ÔðÓ˜Ëı Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Î Ë óËÌ„ËÁ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚, Ì‡‚Ó‰fl˘ËÈ ÏÓÒÚ˚ ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðË ÔÓÏÓ˘Ë Ò‚ÓËı ÍÌË„, ÌÓ Ë ‚ ‰ÓÎÊÌÓÒÚË ÔÓÒÎ‡ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ÅÂÌËÎ˛ÍÒ‡. èÓÒÎÂ Ó·Â‰‡ ÓÚÍð˚Î‡Ò¸ ÔÂð‚‡fl ËÁ ¯ÂÒÚË ð‡·Ó˜Ëı ÒÂÒÒËÈ. íÂÏ˚ Ì‡Û˜Ì˚ı ‰ÓÍÎ‡‰Ó‚ Í‡Ò‡ÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ðÓÎË ðÂÎË„ËÈ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ÏËð‡ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË. é·ÒÛÊ‰‡ÎËÒ¸ Ú‡ÍÊÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Ë Ôð‡‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ‰Ë‡ÎÓ„Â Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ë ËÒÎ‡ÏÒÍÓÈ Ôð‡‚Ó‚˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð. é‰ÌËÏ ËÁ ÔðÓÚË‚Ófl‰ËÈ Î˛·˚Ï ÙÓðÏ‡Ï Ì‡ÒËÎËfl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÚÂððÓðËÁÏ‡, ÔÓ ÏÌÂÌË˛ Û˜ÂÌ˚ı, fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓÁ‰‡ÌËÂ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÒÔÓÒÓ·ÌÓ„Ó ÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ Ôð‡ÍÚËÍÂ ÚÂððÓð‡ Í‡Í ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ ðÂ¯ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ Ôð‡ÍÚËÍÛ ‚ÂðÓÚÂðÔËÏÓ„Ó, Û‚‡ÊËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ðÂÎË„ËÈ. ì˜ÂÌ˚Â, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡˘ËÂ Í Úð‡‰ËˆËflÏ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÌÂ ÛÒÚ‡‚‡ÎË ÔÓ‚ÚÓðflÚ¸, ˜ÚÓ ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚˚Â Úð‡‰ËˆËË ËÒÎ‡Ï‡, Í‡Í Ë ‰ðÛ„Ëı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ, ËÒÍÎ˛˜‡˛Ú Ì‡ÒËÎËÂ Ë Î˛·˚Â ‰ðÛ„ËÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏ‡. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚È ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ·Óð¸·˚ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ «êÂÎË„ËË Ë ÏËð» ÌÂ ÔÓÒÂÚËÎË ‚Â‰Û˘ËÂ ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ÔÓÎËÚËÍË Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚˚Ò¯ÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚Î‡ÒÚË, ˜ÚÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ·˚ÎÓ ÓÚÏÂ˜ÂÌÓ ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ‡ÏË. ÇÒÚðÂÚË‚¯ËÒ¸ ‚ ÔÂðÂð˚‚Â ÏÂÊ‰Û ÒÂÒÒËflÏË Ò ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÓÏ, ÔðÓÙÂÒÒÓðÓÏ êÓÒÚËÒÎ‡‚ÓÏ ê˚·‡ÍÓ‚˚Ï, fl Ì‡˜‡Î Ì‡¯Û ·ÂÒÂ‰Û Ò ‚ÓÔðÓÒ‡, ‚ÎËfl˛Ú ÎË ðÂ‡Î¸ÌÓ ÒÓ·ð‡ÌËfl ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡ÎÓ‚ Ì‡ Ó·Î‡‰‡˛˘Ëı ‚Î‡ÒÚ¸˛ ÔÓÎËÚËÍÓ‚?

ÅÛ‰Û˘ÂÂ ÏËð‡ Ë ‰ÂÚÂÈ ê. ê˚·‡ÍÓ‚: ã˛‰Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓ„Ó ÚðÛ‰‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÒÚðÂ˜‡Ú¸Òfl Ë Ó·ÒÛÊ‰‡Ú¸ ‚ÓÔðÓÒ˚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ðÂÎË„ËÈ ‚ÌÂ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÚÓ„Ó, ÔÓ˜ÚflÚ Ì‡Ò Ò‚ÓËÏ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÏ ÔÓÎËÚËÍË ËÎË ÌÂÚ. íðÂ‚Ó„‡ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ, fl‚ÎflÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚Ï ÔÓ‚Ó‰ÓÏ ‰Îfl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð. ç‡Ï ÌÛÊÌÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÓ·Ëð‡Ú¸Òfl, ÌÓ Ë Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl,

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

adland›r›lm›flt›. Forum di¤er benzerlerinden sadece büyüklü¤ü ve kat›l›mc›lar›n›n temsil niteli¤iyle de¤il, etnik yap›lar ve farkl› dinler aras› çat›flmalara farkl› çözüm yaklafl›mlar›yla da ayr›fl›r nitelikteydi. Farkl› kültür ve dinler aras›nda sa¤lam ve kuvvetli hoflgörü platformlar› aray›fl›yla din uzmanlar›, tarihçiler, felsefeciler ve her dinin temsilcileri ilgilenirken, bu iki günlük foruma ekonomistler, hukuk uzmanlar›, ifl adamlar›, yazarlar ve elbette dünyan›n hemen her yerinden gelen gazeteciler de kat›ld›lar. Forumun aç›l›fl›n› Diyalog Avrasya Platformu Dönem Baflkan› Profesör ‹lber Ortayl› (Türkiye) ve fiarkiyat Enstitüsü Müdürü Rostislav Borisoviç Ribakov (Rusya) yapt›. Bu ciddi toplant›n›n havas›n› bilim adamlar›n› selamlamak amac›yla sahneye ç›kan çocuklar (Hinduizm, Yahudilik, H›ristiyanl›k, ‹slâm ve Budizm gibi farkl› dinleri temsil eden farkl› renkte atk›lar›yla) ve Do¤u’nun s›cak melodisi ve kendine has özelli¤iyle ilahî hakikati dillendiren flark›s›yla, Türkiye’nin popüler ses sanatç›s› Mahsun K›rm›z›gül yumuflatt›. Seremonik aç›l›fltan sonra düzenlenen bas›n toplant›s›na birçok kiflinin yan›nda, sadece kitaplar›yla de¤il, Benelüx ülkeleri K›rg›zistan Büyükelçili¤i göreviyle de milletler aras› bir köprü olan Cengiz Aytmatov kat›ld›. Ö¤len yeme¤inden sonra alt› oturumdan ilki aç›ld›. Oturumun konusu, küreselleflen dünyada bar›fl› infla etmede sadece dinin görevinin ne oldu¤u de¤ildi. Bunun yan›nda Bat› ve ‹slâm hukuklar› diyalogunda insan haklar› ve demokrasi tart›fl›ld›. Bilim adamlar›na göre terör ve zulme karfl› en iyi panzehir, dinî ve millî problemlerin çözümü için dini hoflgörü, farkl› kültür ve dinlere sayg›y› teröre karfl› bir araç olarak kullanabilecek sivil toplumun oluflturulmas›d›r. Müslüman bilim adamlar›, ‹slâm tecrübesinin zulüm ve benzeri bütün afl›r›l›¤› di¤er bütün dinler gibi reddetti¤ini sürekli tekrar ettiler. Ne yaz›k ki, terörizmle mücadele konusunun konufluldu¤u Uluslararas› “Dinler ve Bar›fl” Forumu’na Rus politikac›lar ve devlet adamlar› kat›lmad›lar. Do¤al olarak bu konu gazetecilerin de dikkatini çekti. ‹lk kez karfl›laflt›¤›m fiarkiyatç› Rostislav Ribakov’la oturumlar aras›nda bir araya gelip bu entelektüel toplant›n›n iktidar sahibi politikac›lara gerçek anlamda bir etkisinin olup olmad›¤›n› sorarak sohbetime bafllad›m.

Dünyan›n ve çocuklar›n gelece¤i R. Ribakov: Entelektüel kifliler politikac›lar›n ilgi alan›na girip girmediklerine bakmaks›z›n bir araya gelmeli, kültür ve dinin gelece¤inin ne olaca¤›n› tart›flmal›lar. Günümüz dünyas›ndaki tehlikeler, farkl› millet ve

‹

⁄

ê. ê˚·‡ÍÓ‚ Ë ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ÙÓÌ‰‡ «àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÊËÁÌË» òðË òðË ê‡‚Ë ò‡ÌÍ‡ð Ribakov ve “Yaflama Sanat›” Vakf› Baflkan› Shri Shri Ravi Shankar

Ì‡ÏÂ˜‡Ú¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÔÎ‡Ì˚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ. óÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl ÙÓðÛÏ‡ «êÂÎË„ËË Ë ÏËð» Ë ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı Ì‡¯Ëı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍÓ‚, ÚÓ fl ·˚ ÌÂ ‚Ô‡‰‡Î Íð‡ÈÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ‚Ó ‚Á„Îfl‰‡ı Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ ÏÂðÓÔðËflÚËfl. é‰Ì‡ Íð‡ÈÌÓÒÚ¸ ÒÓÔðflÊÂÌ‡ Ò Ì‡‰ÂÊ‰ÓÈ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡Í Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚Â, ÛÏÌ˚Â Î˛‰Ë ÒÓ·ÂðÛÚÒfl Ë Ó·ÒÛ‰flÚ ‚ÓÎÌÛ˛˘ËÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÔðÓ·ÎÂÏ˚, Òð‡ÁÛ ˜ÚÓ-ÚÓ ËÁÏÂÌËÚÒfl. ÑðÛ„‡fl ÊÂ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔðflÏÓ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÏ ‚Á„Îfl‰Â – ÒÍÓÎ¸ÍÓ ·˚ ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î˚, Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË, Î˛‰Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÌË ÒÓ·Ëð‡ÎËÒ¸, Ë ˜ÚÓ ·˚ ÓÌË ÌË „Ó‚ÓðËÎË, ÌË˜Â„Ó ÌÂ ËÁÏÂÌËÚÒfl. ç‡‰Ó ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ú‡ÍËÏ ÒÓ·ð‡ÌËflÏ Í‡Í Í ‚‡ÊÌ˚Ï, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÔðÓˆÂÒÒ‡Ï ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl Ì‡ÒËÎË˛ ‚ Î˛·˚ı ÙÓðÏ‡ı Â„Ó ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl. ÖÒÎË ˝ÚÓ„Ó ÌÂ ‰ÂÎ‡Ú¸, ÚÓ ÁÎÓ ·Û‰ÂÚ Ò„Û˘‡Ú¸Òfl. ÖÒÎË ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÚÂÏÌÓÂ ÔÓÎÂ, ÚÓ ÓÚ Ò‡ÏËı ÚÓÎ¸ÍÓ ð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚ Ú¸Ï‡ ÌÂ ð‡ÒÒÂÂÚÒfl. çÓ ÂÒÎË Ï˚ Á‡ÊÊÂÏ Ó‰ÌÛ Ï‡ÎÂÌ¸ÍÛ˛ Ò‚Â˜ÍÛ, Ú¸Ï‡ Ì‡˜ÌÂÚ ÓÚÒÚÛÔ‡Ú¸. «í¸Ï‡» Ë «Ò‚ÂÚ» ‚ ‰‡ÌÌÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÔÓÌflÚËfl ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÛÒÎÓ‚Ì˚Â. ÇÂ‰¸ ÔÓÎËÚËÍË ÚÓÊÂ Î˛‰Ë, Û ÌËı ÚÓÊÂ ÂÒÚ¸ ‰ÂÚË. èÓÎËÚËÍË ÌÂðÂ‰ÍÓ Ú‡ÍÊÂ ·˚‚‡˛Ú Î˛‰¸ÏË ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚Á˚‚‡Ú¸ Í ÌËÏ Ì‡‰Ó ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Í‡Í Í ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡Ï Ë ÔðÂÏ¸Âð‡Ï, ÌÓ Ë Í‡Í Í Î˛‰flÏ – ÓÚˆ‡Ï Ë ‰Â‰‡Ï. êÂ˜¸ Ë‰ÂÚ Ó ·Û‰Û˘ÂÏ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, Ó ·Û‰Û˘ÂÏ ‰ÂÚÂÈ. Ä ˝Ú‡ ÚÂÏ‡ ·ÎËÁÍ‡ ‚ÒÂÏ. ç‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ Ì‡¯ ÙÓðÛÏ ‚˚Î¸ÂÚÒfl ‚ Í‡ÍËÂ-ÚÓ

kültürlerin gelece¤ini görüflmek üzere uluslararas› bir forumun düzenlenmesi için oldukça yeterli bir sebep. Sadece toplanmak de¤il, birleflmek ve faaliyet plan› ç›kartmak gerek. Bu gibi bir programlarda politikac›lara etki etmekle ilgili olarak, zihinler için herhangi bir s›ra d›fl›l›k göremiyorum. Akl›selim kiflilerin bir araya geldi¤i ve insanl›¤› endiflelendiren problemleri tart›flt›klar› ve hemen akabinde bir fleylerin de¤iflece¤i gibi bir s›ra d›fl›l›k olabilir. Ya da bunun tam aksine; o kadar bilim adam›, din adam›, kültür adam› bir araya gelseler de, konuflsalar da bir fley de¤iflmeyecek diye düflünülebilir. Asl›nda bu gibi toplant›lar›, zulmün her türlüsüne karfl› yürütülen önemli faaliyetlerden biri olarak de¤erlendirmek laz›m. E¤er bunu yapmazsak fler daha da yay›nlaflacakt›r. E¤er önümüzde tamamen karanl›k bir alan varsa, bu gibi konuflmalar bu karanl›¤› ayd›nlatamayacakt›r. Ama e¤er küçük de olsa bir alan kalm›flsa bir mum yaksak, bu karanl›k da¤›lmaya bafllayacakt›r. Burada karanl›k ve mum tamamen farazidir. Zira politikac›lar da insand›r ve onlar›n da çocuklar› var. Bazen politikac›lar, dindar da olabiliyorlar. Bu nedenle bunlara birer cumhurbaflkan› veya baflbakan olarak de¤il bir insan; bir baba ve dede olarak ça¤r› yapmak laz›m. Burada söz konusu olan, dünyan›n ve çocuklar›n

óÚÓ ÊÂ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ó„ð‡ÌË˜ÂÌËfl ËÌÓÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÎË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ı Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÔðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍÓ‚, ÚÓ ‰ÛÏ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÌÂ ÔÛÚ¸ ·Óð¸·˚ Á‡ ËÒÚËÌÛ. Yabanc› din temsilcilerinin veya oldukça farkl› yabanc› yeni bir inanc›n hareket alan›n›n k›s›tlanmas›, do¤ru bir mücadele yöntemi de¤ildir. 35

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ç ÒÚð‡ÌÂ, ÍÓÚÓð‡fl ÒÂÏ¸‰ÂÒflÚ ÎÂÚ ÔðËÚ‚ÓðflÎ‡Ò¸ ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ, – fl „Ó‚Óð˛ «ÔðËÚ‚ÓðflÎ‡Ò¸», ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÍÓÏÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡fl Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÌÂÒÂÚ ˜ÂðÚ˚ ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÍÓÌÙÂÒÒËË, – Î˛‰Ë ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚, ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˚ Í ÓÒÓÁÌ‡ÌÌÓÏÛ ‚˚·ÓðÛ Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÁÌ‡ÌËfl ‚ÒÂı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ðÂ¯ÂÌËfl Ë ËÌËˆË‡ÚË‚˚, Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÛÒËÎËÈ, ÍÓÚÓð˚Â Ï˚ ‚ ÌÂ„Ó ‚ÍÎ‡‰˚‚‡ÂÏ. ÖÒÎË Ï˚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ„Ó‚ÓðËÎË, Ó·ÏÂÌflÎËÒ¸ ‡‰ðÂÒ‡ÏË Ë ð‡ÁÓ¯ÎËÒ¸, ÚÓ ˝ÚÓ ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ Ù‡ÍÚ Ì‡¯ÂÈ ·ËÓ„ð‡ÙËË. ÇÓ ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÒÓ‚ÂÒÚ¸ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÒË‰ÂÚ¸ ÒÎÓÊ‡ ðÛÍË. êÓÒÚËÒÎ‡‚ ÅÓðËÒÓ‚Ë˜, Í‡Í Ç˚ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚÂ ÔÓÔ˚ÚÍÛ ‚ÌÂÒÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ Á‡ÍÓÌ «é Ò‚Ó·Ó‰Â ÒÓ‚ÂÒÚË Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ó·˙Â‰ËÌÂÌËflı», ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÍÓÚÓð˚ÏË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË êÓÒÒËË ·Û‰ÂÚ Ó„ð‡ÌË˜Ë‚‡Ú¸Òfl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÔðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍÓ‚? íÓ, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÚ Á‡ÍÓÌ ÌÛÊÌÓ ‚ÌÓÒËÚ¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl, ·˚ÎÓ flÒÌÓ Ò Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡. êÂ‰ÍÓ ðÓÊ‰‡˛ÚÒfl Ú‡ÍËÂ Á‡ÍÓÌ˚, ÍÓÚÓð˚Â ÌÂ ÚðÂ·Û˛Ú ÌËÍ‡ÍËı ÔÓÔð‡‚ÓÍ ËÎË ËÁÏÂÌÂÌËÈ. é·˚˜ÌÓ ÔðË‚Ó‰flÚ ‚ ÔðËÏÂð ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÛ˛ ÍÓÌÒÚËÚÛˆË˛, ÌÓ Ë ÓÌ‡ ÔÓ‰‚ÂðÊÂÌ‡ ÏÌÓ„ËÏ ÔÓÔð‡‚Í‡Ï. èÓ˝ÚÓÏÛ Ò‡Ï Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ Ú‡ÍÓÈ ÔðÓˆÂÒÒ Ë‰ÂÚ, fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÔÓÎÌÂ ÌÓðÏ‡Î¸Ì˚Ï. óÚÓ ÊÂ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ó„ð‡ÌË˜ÂÌËfl ËÌÓÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÎË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ı Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÔðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍÓ‚, ÚÓ ‰ÛÏ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÌÂ ÔÛÚ¸ ·Óð¸·˚ Á‡ ËÒÚËÌÛ. ç‡‰Ó ÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ‚ÂÒÚË ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ÒÏÓÚðÂÚ¸, ÍÚÓ ˜ÚÓ ÔðÓÔÓ‚Â‰ÛÂÚ. çÂ ‚ÒÂ ÔðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍË ÔðËÁ˚‚‡˛Ú Í Â‰ËÌÒÚ‚Û, ÌÂÍÓÚÓð˚Â ð‡ÁÊË„‡˛Ú ÌËÁÏÂÌÌ˚Â ˜Û‚ÒÚ‚‡, Ì‡‚flÁ˚‚‡˛Ú Ò‚ÓÂ ‚Ë‰ÂÌËÂ, ÌÓ ‚ÒÂ Ï˚, ‚ ÔðËÌˆËÔÂ, ÛÊÂ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÚÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ Ò‚Ó·Ó‰˚, ÍÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚·Ëð‡Ú¸ ÚÛ ÍÓÌÙÂÒÒË˛, Í ÍÓÚÓðÓÈ ÓÌ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚ Úfl„ÓÚÂÌËÂ. äÓÌÂ˜ÌÓ ÊÂ, ˝ÚÓ ÏÓÊÂÚ Ë‰ÚË ‚ð‡ÁðÂÁ Ò Í‡ÍËÏË-ÚÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË ‚Â˘‡ÏË. ãË˜ÌÓ fl ‚˚ðÓÒ ‚ ÒÂÏ¸Â ‡ÚÂËÒÚÓ‚, ˝ÚË ‡ÚÂËÒÚ˚ Ë Ò Ï‡ÚÂðËÌÒÍÓÈ Ë Ò ÓÚˆÓ‚ÒÍÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ ‚˚ðÓÒÎË ‚ ÒÂÏ¸flı ÒÚ‡ðÓÓ·ðfl‰ˆÂ‚, ‡ Ò‡Ï fl ÔÓ ÒÛÚË ‰ÂÎ‡ ÒÚ‡Î ËÌ‰ÛÒÓÏ. Ä ‚ÓÚ ÏÓ˛ ÏÎ‡‰¯Û˛ ‰Ó˜¸ ÔÓÚflÌÛÎÓ Í ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Û, ˜ÚÓ, ‚ ÔðËÌˆËÔÂ, ÌÂ ÒÚð‡ÌÌÓ. ëÚð‡ÌÌÓ ‰ðÛ„ÓÂ – ÚÓ, ˜ÚÓ ÓÌ‡ ÔðÓfl‚ÎflÂÚ ÊË‚ÓÈ ËÌÚÂðÂÒ ÌÂ Í ÒÚ‡ðÓÓ·ðfl‰˜ÂÒÚ‚Û, ÌÂ Í Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÏÛ

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

gelece¤idir. Bu konunun de¤erindeyse herkes hemfikirdir. Forumumuzun baz› politik kararlar ç›karmas› gösterece¤imiz gayrete ba¤l›. Yok, sadece konuflur ve adres al›flveriflinde bulunur ve ayr›l›rsak, bu sadece bizim bir biyografimiz olur. Kollar›m›z› ba¤lay›p oturmaya vicdan›m›z el vermiyor. Rostislav Borisoviç, Rusya’da faaliyet gösteren yabanc› misyonerlerin hareketlerinin k›s›tlanaca¤› “vicdan özgürlü¤ü ve dini birlikler” kanununda de¤ifliklik yapma önerisini nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Bu kanunda bir de¤ifliklik yap›lmas› ihtiyac› ta bafltan belliydi. Üzerinde herhangi bir de¤ifliklik veya düzeltme ihtiyac› gerektirmeyen kanun pek olmuyor. Genelde Amerikan Anayasas›’n› örnek gösteriyorlar ama bu güne kadar o da birçok de¤ifliklik geçirdi. Bu nedenle devam eden flu süreç, gayet normal. Yabanc› din temsilcilerinin veya oldukça farkl› yabanc› yeni bir inanc›n hareket alan›n›n k›s›tlanmas›, do¤ru bir mücadele yöntemi de¤ildir. Bir diyalog oluflturmak ve kim ne anlat›yor bakmak gerek. Her misyoner birli¤e davet etmez, afla¤›lamay› atefllemez, kendi düflüncesini afl›lamaz ama prensip olarak, biz öyle bir dini serbestlik elde etmeliyiz ki, insan kendini en çok hangi inanca yak›n görüyorsa onu seçebilmeli. Hiç flüphesiz bu, baz› geleneksel de¤erlerle çat›flacakt›r. Mesela ben ateist bir ailede büyüdüm. Bu ateist aile üyelerim anne ve baba taraf›ndan eski pagan dinine inanan bir ailede yetiflmifller, bense Hinduistim. Küçük k›z›m ise H›ristiyanl›¤› tercih etti ve bence bu, korkulacak bir fley de¤il. Garip olan, k›z›m›n eski pagan veya geleneksel Rus Ortodoks inanc›na de¤il de, nedense Katolikli¤e merak sarmas›.

K›z›m Farsça ve Türkçe biliyor K›z›n›z Katolikli¤i kabul etti mi? Hay›r, henüz tam olarak karar vermedi. Paris’teki bir rahip dostum bu konuyu vefat eden Papa ile de görüflmüfltü. Ona k›z›m›n acele etmemesini ve önce kendi geleneklerini iyice incelemesi gerekti¤ini söylemifl. Bu arada Katoliklik toplumumuzda gittikçe daha fazla yay›l›yor, “Proselythism”le (herhangi bir millet ya da grubun temsilcilerine yönelik misyonerlik) u¤rafl›yorlar. Bence bu propagandaya dayal›, daha çok, Katolikli¤e giden bir yoldur. Vefat eden Papa Jean Paul II seviyesinde bir insan Ortodoks kültüründen Katolikli¤e geçifl konusunu gördü¤ünüz gibi biraz farkl› de¤erlendiriliyor. K›z›ma neden Katolikli¤i tercih etti¤ini sordum. Zira k›z›m Kudüs’e gitti ve Moskova’n›n birçok mabedini gezdi. Bana “Özellikle Katolik kilisesinde kendimi daha rahat hissediyorum, bu benim tercihim” diye cevap verdi. Geleneklere göre

‹

⁄

ðÛÒÒÍÓÏÛ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ë˛, ‡ ÔÓ˜ÂÏÛ-ÚÓ Í Í‡ÚÓÎËˆËÁÏÛ.

åÓfl ‰Ó˜¸ ÁÌ‡ÂÚ ÔÂðÒË‰ÒÍËÈ Ë ÚÛðÂˆÍËÈ éÌ‡ ÔðËÌflÎ‡ Í‡ÚÓÎËˆËÁÏ? çÂÚ, ÓÌ‡ Â˘Â ÌÂ ÔÂðÂ¯Î‡ ‚ Í‡ÚÓÎËˆËÁÏ. é‰ËÌ ÏÓÈ ÁÌ‡ÍÓÏ˚È Ô‡ÔÒÍËÈ ÌÛÌˆËÈ ‚ è‡ðËÊÂ ‰‡ÊÂ „Ó‚ÓðËÎ Ó· ˝ÚÓÏ Ò ÔÓÍÓÈÌ˚Ï Ô‡ÔÓÈ. à ÚÓÚ ÂÏÛ ÒÍ‡Á‡Î: ÔÛÒÚ¸ ÓÌ‡ ÌÂ ÚÓðÓÔËÚÒfl, ÔÛÒÚ¸ ÒÌ‡˜‡Î‡ ‚ÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔÓÒÏÓÚðËÚ Ì‡ Ò‚Ó˛ Úð‡‰ËˆË˛. ùÚÓ, ÍÒÚ‡ÚË, Í ð‡Á„Ó‚Óð‡Ï Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Í‡ÚÓÎËÍË ËÁÓ ‚ÒÂı ÒËÎ Á‡ÔÓÎÌfl˛Ú ‚ Ì‡¯ÂÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ‚ÒÂ ÌË¯Ë, Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl ÔðÓÁÂÎËÚËÁÏÓÏ. ÑÛÏ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÒÍÓðÂÂ ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËÒÚÒÍËÈ, ÌÂÊÂÎË ðÂ‡Î¸Ì˚È, ·˚ÚÛ˛˘ËÈ Û Ì‡Ò ÔÓ‰ıÓ‰ Í Í‡ÚÓÎËˆËÁÏÛ. ç‡ ‚˚Ò¯ÂÏ ÛðÓ‚ÌÂ, Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ Û¯Â‰¯Â„Ó ÛÊÂ àÓ‡ÌÌ‡ è‡‚Î‡ II, ÍÓ„‰‡ ÔÂðÂ‰ ÌËÏ ·˚Î ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ‚ÓÔðÓÒ ÔÂðÂıÓ‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ‚ Í‡ÚÓÎËˆËÁÏ, ˝Ú‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡, Í‡Í ‚Ë‰ËÚÂ, ðÂ¯‡ÂÚÒfl ËÌ‡˜Â. ü ÒÔðÓÒËÎ ‰Ó˜ÍÛ: ÔÓ˜ÂÏÛ ËÏÂÌÌÓ Í‡ÚÓÎËˆËÁÏ? ÇÂ‰¸ ÓÌ‡ ·˚Î‡ ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏÂ, ÔÓÒÂ˘‡Î‡, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ÏÌÓ„ËÂ ÏÓÒÍÓ‚ÒÍËÂ ıð‡Ï˚. éÌ‡ ÓÚ‚ÂÚËÎ‡: ËÏÂÌÌÓ ‚ Í‡ÚÓÎË˜ÂÒÍÓÏ ıð‡ÏÂ fl ˜Û‚ÒÚ‚Û˛ ÒÂ·fl ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ, ˝ÚÓ ÏÓÂ. ïÓÚfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ, ÔÓ-ÒÂÏÂÈÌÓÏÛ, ÓÌ‡ ÌÂ ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Î‡ ·˚ ˝ÚÓ ‰ÂÎ‡Ú¸. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÔÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛ ÓÌ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰, ËÁÛ˜‡Î‡ ÔÂðÒË‰ÒÍËÈ Ë ÚÛðÂˆÍËÈ flÁ˚ÍË. èÓ˜ÂÏÛ ÂÂ ÔÓÚflÌÛÎÓ ÚÛ‰‡? ç‡ ˝ÚÓ Ï˚ ÌÂ ÏÓÊÂÏ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸. ü ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ‚Î‡ÒÚ¸ ÓÚˆ‡ Ë „Ó‚ÓðËÚ¸: ÌÂÚ, ÌÂ ÒÏÂÈ, Ú˚ ðÓÊ‰ÂÌ‡ ‚ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ ÒÚð‡ÌÂ Ë ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ! Ç‡ÊÌÓ ‰ðÛ„ÓÂ, ‚‡ÊÌÓ ËÏÂÚ¸ ÁÌ‡ÌËÂ. Ç ÒÚð‡ÌÂ, ÍÓÚÓð‡fl ÒÂÏ¸‰ÂÒflÚ ÎÂÚ ÔðËÚ‚ÓðflÎ‡Ò¸ ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ, – fl „Ó‚Óð˛ «ÔðËÚ‚ÓðflÎ‡Ò¸», ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÍÓÏÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡fl Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÌÂÒÂÚ ˜ÂðÚ˚ ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÍÓÌÙÂÒÒËË, – Î˛‰Ë ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚, ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˚ Í ÓÒÓÁÌ‡ÌÌÓÏÛ ‚˚·ÓðÛ Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÁÌ‡ÌËfl ‚ÒÂı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ. çÛÊÌÓ Û˜ËÚ¸Òfl, Û˜ËÚ¸Òfl Ë Û˜ËÚ¸Òfl, Í‡Í „Ó‚ÓðËÎ ‚ÓÊ‰¸ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÔðÓÎÂÚ‡ðË‡Ú‡, Ë ÌÛÊÌÓ Ú‡ÍÊÂ ‚ÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÎÛ¯‡Ú¸ Ò‚ÓÂ ÒÂð‰ˆÂ. ü ÒÓÏÌÂ‚‡˛Ò¸, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ, ÂÒÎË Ï˚ ÔÓÒÚ‡‚ËÏ ÔðÂ„ð‡‰˚ Ì‡ ÔÛÚË ˝ÚÓ„Ó ÔÓËÒÍ‡ ÒÂð‰ˆ‡. íÂÏ ·ÓÎÂÂ, ˜ÚÓ ‚ÂÎËÍËÂ ÏËð‡ ÒÂ„Ó ‰ÓÎÊÌ˚ Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl Ì‡ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ëı ÒÓÂ‰ËÌflÂÚ. ëÓÂ‰ËÌflÂÚ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ˝ÚË˜ÂÒÍÓÂ Û˜ÂÌËÂ. ê‡Á˙Â‰ËÌfl˛Ú – ‰‡ÊÂ ÌÂ ð‡Á˙Â‰ËÌfl˛Ú, ‡ ÓÚÎË˜‡˛Ú Ì‡Ò ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡, – Í‡ÍËÂ-ÚÓ ÌÂÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ‚ÌÂ¯ÌËÂ ‚Â˘Ë, ÚÓ, ˜ÚÓ ‚˚, Í ÔðËÏÂðÛ, ÌÓÒËÚÂ Ú˛·ÂÚÂÈÍÛ, ‡ fl, ‰ÓÔÛÒÚËÏ, ÍÂÔÍÛ. çÓ ˜ÚÓ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÏÂÌflÂÚÒfl? Ç‡Ï Ú‡Í ÊÂ ·ÓÎ¸ÌÓ, Í‡Í Ë ÏÌÂ, ‚‡Ï Ú‡Í ÊÂ ð‡‰ÓÒÚÌÓ, ‚˚ Ú‡Í ÊÂ Î˛·ËÚÂ… ÇÌÂ¯ÌËÂ ð‡ÁÎË˜Ëfl ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ Ó·ðfl‰‡ı Ë Ì‡ÒÚ‡Ë‚‡Ú¸ Ì‡ ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚË Í ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ðÂÎË„ËË, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ó·ðfl‰˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓ·Î˛‰‡Ú¸Òfl, – fl ‰ÛÏ‡˛, ˝ÚÓ ÛÊÂ ÔðÓ¯ÎÓÂ, ˝ÚÓ ÌÂ ‰‚‡‰ˆ‡Ú¸ ÔÂð‚˚È ‚ÂÍ. èÓ˝ÚÓÏÛ ‰‡ÈÚÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÔÓÎÌËÚ¸ Ò‚ÓË ÁÌ‡ÌËfl Ó ðÂÎË„ËË Ë Ì‡

k›z›m›n bu flekilde yapmamas› gerekiyordu. Üstelik k›z›m bir flarkiyatç›, Pers ve Türk dillerini bilen birisi. Peki, onu buraya çeken ne? Buna cevap verebilecek durumda de¤iliz. Ben babal›k yap›p “hay›r, yapamazs›n, sen Ortodoks bir ülkede do¤dun ve Ortodoks olmal›s›n!” diyemem. Önemli olan, bilgi sahibi olmak. Ülkede yetmifl y›l ateistmifl gibi geçinildi (geçinildi diyorum); çünkü Komünizm birçok yönden dini nitelikler tafl›yordu. ‹nsanlar hangi dini seçecekleri konusunda yeteri kadar bilgi sahibi de¤iller ve haz›r de¤iller. Bu nedenle okumak gerek; okumak, okumak, okumak ve dünya proletarya önderinin dedi¤i gibi kalbinizi dinlemek. E¤er kalbinizin bu aray›fl›na bir s›n›rlama getirirseniz, bence do¤ru yapmam›fl olursunuz. Kald› ki dünya büyükleri onlar› birlefltiren etkinliklerde bir araya gelmelidir. Onlar› birlefltiren öncelikle etik ö¤retidir. Bizi birbirimizden ayr›flt›ran –asl›nda ayr›flt›rm›yor bile– pek de var olmayan d›fl niteliklerdir; siz takke, ben ise mesela kep giyiniyorum. Fakat bundan ne de¤ifliyor? Bana ne kadar ac› ise, sana da o kadar ac›; ben ne kadar mutluysam, sen de o kadar seviyorsun… D›fl farkl›l›klar ibadetlerde ortaya ç›k›yor ve hangi dine ait oldu¤unuzu belli ediyor. Çünkü ibadetlere

Ülkede yetmifl y›l ateistmifl gibi geçinildi (geçinildi diyorum); çünkü Komünizm birçok yönden dini nitelikler tafl›yordu. ‹nsanlar hangi dini seçecekleri konusunda yeteri kadar bilgi sahibi de¤iller ve haz›r de¤iller. 37

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ. É‰Â ‚ ËÒÎ‡ÏÂ ‚˚ Ì‡È‰ÂÚÂ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ÚÂððÓðËÁÏ‡? çÂÚ Ú‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ – ‡ÌÚËËÒÎ‡ÏÒÍËÈ, ‡ÌÚËËÌ‰ÛËÒÚÒÍËÈ, ‡ÌÚËıðËÒÚË‡ÌÒÍËÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚ Á‡ÔÓ‚Â‰ÂÈ. ‹slâmî terörizmden bahsedildi¤inde çok k›z›yorum. ‹slâm’›n neresinde teröre temel teflkil edebilecek bir fley bulabilirsiniz ki? Böyle bir fley yoktur. Bu nedenle her çeflit terörizm anti ‹slâm, anti H›ristiyanl›k, anti Hinduizmdir.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ÓÒÌÓ‚‡ÌËË ˝ÚËı ÁÌ‡ÌËÈ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ Ò‚ÓÂ ÒÂð‰ˆÂ, ˜ÚÓ ÓÌÓ ÂÏÛ ÔÓ‰ÒÍ‡ÊÂÚ. Ç˚ ÒÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎË ËÌ‰ÛÒÓÏ, ÌÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ ËÌ‰ÛÒÓÏ ÒÚ‡Ú¸ ÌÂÎ¸Áfl, ËÏ Ì‡‰Ó ðÓ‰ËÚ¸Òfl… ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÓðÚÓ‰ÓÍÒ‡Î¸ÌÓÈ ÚÓ˜ÍÂ ÁðÂÌËfl, ËÌ‰ÛÒÓÏ ‚ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÒÚ‡Ú¸ ÌÂÎ¸Áfl. çÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ú‡ÍÓÂ ÔÓÌflÚËÂ, Í‡Í ÌÂÓËÌ‰ÛËÁÏ. Ç ÒÚðÓ„Ó ÓðÚÓ‰ÓÍÒ‡Î¸Ì˚ı ÍðÛ„‡ı ÏÂÌfl, ÒÍÓðÂÂ ‚ÒÂ„Ó, ÌÂ ÔðËÏÛÚ. çÓ ÏÓÂ Ó·˘ÂÌËÂ Ò ‚˚‰‡˛˘ËÏËÒfl Ò‚flÚ˚ÏË àÌ‰ËË, ËÌËˆË‡ˆËfl, ËÏË ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌÌ‡fl, Ï‡ÌÚð˚, ËÏË ‰‡ÌÌ˚Â, Ë ÔÓÒÚÓflÌÌ‡fl ÏÓfl Ò‚flÁ¸ Ò ÌËÏË Ë, ‚ ÍÓÌˆÂ ÍÓÌˆÓ‚, ÚÓ Ò‡ÏÓÂ ÒÂð‰ˆÂ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ Ï˚ „Ó‚ÓðËÎË, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÏÌÂ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ÒÂ·fl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÏ ËÌ‰ÛËÁÏ‡. ùÚÓ ÌÂ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÚÓ fl ÒÓ·Î˛‰‡˛ ‚ÒÂ Ó·ðfl‰˚. ü ð‡Á‰ÂÎfl˛ ÏËðÓ‚ÓÒÔðËflÚËÂ ËÌ‰ÛËÁÏ‡, ÍÓÚÓð˚È Û˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË ËÒÚËÌÌ˚Â. åÓÌ‡ı‡ÏË ‚ ËÌ‰ÛËÒÚÒÍÓÏ ÏÓÌ‡ÒÚ˚ðÂ, Ì‡ÔðËÏÂð, ÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ ‰‡ÊÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ Ë ‰‡ÊÂ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ, ÔðËÌËÏ‡fl ÙËÎÓÒÓÙË˛ ÇÂ‰, ÓÌË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ·ÓÎÂÂ ıÓðÓ¯ËÏË ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË. àÎË ·ÓÎÂÂ ıÓðÓ¯ËÏË ıðËÒÚË‡Ì‡ÏË. åÂÚÓ‰ ÔÓ‰ıÓ‰‡ Í ÏËðÛ ‚ ËÌ‰ÛËÁÏÂ Ì‡ÒÚÓÎ¸ÍÓ „‡ðÏÓÌË˜ÂÌ, ˜ÚÓ ÓÌ ÏÓÊÂÚ ÔðËÏËðËÚ¸ Ë ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëfl ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËflÏË, Ë ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËÂÈ Ë Ì‡ÛÍÓÈ. ì ËÌ‰ÛËÁÏ‡ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ·˚ÎÓ ÌÂð‡ÁðÂ¯ËÏ˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ò Ì‡ÛÍÓÈ, ËÌ‰ÛÒ‡Ï ÌÂ Ì‡‰Ó Í‡flÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ÓÌË ÒÓÊ„ÎË ÒÚÓÎ¸ÍÓ-ÚÓ ÂðÂÚËÍÓ‚, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÚÂ „Ó‚ÓðËÎË, ˜ÚÓ ÁÂÏÎfl ÍðÛ„Î‡fl. àÌ‰ÛËÁÏ ıÓðÓ¯ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÓÌ ‰‡ÂÚ ÏÓð‡Î¸ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ Í‡Ê‰ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÏÛ ¯‡„Û, ‚ÍÎ˛˜‡fl ÂÊÂ‰ÌÂ‚Ì˚Â ·˚ÚÓ‚˚Â Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚË. ü ÌÂ „Ó‚Óð˛ ÛÊÂ Ó ÚÓÏ, Í‡Í ‚ ˝ÚÓÈ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ÂÈ Úð‡‰ËˆËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚ ÒÂÏ¸Â, ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ë ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË. àÌ‰ÛËÁÏ ‰‡ÂÚ Ì‡Ï Ì‡Û˜ÌÓÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó Â‰ËÌÒÚ‚Â ‚ÒÂ„Ó ÏËðÓÁ‰‡ÌËfl.

åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ äÓððÂÍÚÌÓ ÎË ‰ÂÎËÚ¸ ÍÓÌÙÂÒÒËË Ì‡ «Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â» Ë «ÌÂÚð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â, Í‡Í ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ êÓÒÒËË? ç‡ÔðËÏÂð, ËÌ‰ÛËÁÏ, Í‡Í Ç˚ ÁÌ‡ÂÚÂ, ‚ ˝ÚÓÈ «Ú‡·ÂÎË Ó ð‡Ì„‡ı» ‚ Í‡ÚÂ„ÓðË˛ «Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı» ÌÂ ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ. ë˜ËÚ‡Ú¸ ÌÂÚð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈ ðÂÎË„Ë˛, ÍÓÚÓð‡fl ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ¯ÂÒÚ¸ Ú˚Òfl˜ ÎÂÚ, ÛÊÂ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Á‡·‡‚ÌÓ. í‡Í ˜ÚÓ ÌÂ ‰ÛÏ‡˛, ˜ÚÓ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ‰ÂÎËÚ¸ ÍÓÌÙÂÒÒËË ÔÓ Ú‡ÍÓÏÛ ÔðËÁÌ‡ÍÛ, ıÓÚfl ÂÒÚ¸, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ÌÓ‚˚Â Ò‡ÏÓÁ‚‡ÌÌ˚Â ÒÂÍÚ˚, ÌÓ‚˚Â Ò‡ÏÓÁ‚‡ÌÌ˚Â Û˜ËÚÂÎfl. çÓ ÂÒÎË ˝ÚË ÒÂÍÚ˚ ÌÂ ‰ÂÒÚðÛÍÚË‚Ì˚Â, ÌÂ ð‡ÁðÛ¯‡˛˘ËÂ ÎË˜ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÓÌË ËÏÂ˛Ú Ôð‡‚Ó Ì‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. íÂ ÊÂ, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡ÌÓÒflÚ ‚ðÂ‰ ÎË˜ÌÓÒÚË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚Û, ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰Ô‡‰‡Ú¸ ÔÓ‰ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Û„ÓÎÓ‚ÌÓ„Ó ÍÓ‰ÂÍÒ‡, ÓÌË Í ðÂÎË„ËË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÌÂ ËÏÂ˛Ú. åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ. É‰Â ‚ ËÒÎ‡ÏÂ ‚˚ Ì‡È‰ÂÚÂ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ÚÂððÓðËÁÏ‡? çÂÚ Ú‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ – ‡ÌÚËËÒÎ‡ÏÒÍËÈ, ‡ÌÚËËÌ‰ÛËÒÚÒÍËÈ,

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

uymak gerek. Bence bu oldukça geçmiflte kald› ve bu, 21. yüzy›l de¤il. Bu nedenle, b›rak›n insan dinler hakk›nda istedi¤i kadar bilgi als›n ve bu bilgiler üzerinde ona seslenen kalbinin sesini dinlesin. Hinduist oldu¤unuzu ifade ettiniz. Fakat “Hinduist olunmaz, do¤ulur!” diye bir düflünce var… Ortodoks bak›fl aç›s›na göre gerçekten de Hinduist olunmaz. Fakat Neohinduizm diye bir kavram da var. Beni fazla Ortodoks olan çevreler kabul etmezler. Fakat benim Hindistan’›n en ileri gelen din adamlar›yla iliflkim, kurulmufl bir ba¤›m, mantram var. Sonuç olarak, bahsetti¤imiz kalp kendimi “Hinduizme inanan” kifli olarak ifade etmeme yard›m ediyor. Bu, “bütün ibadetleri yerine getiriyorum” anlam›na gelmiyor elbette. Sadece Hinduizm’in bütün dinlerin hakikat oldu¤unu ortaya koyan ö¤retisini benimsiyorum. Mesela bir Müslüman bile Ved felsefesini benimseyerek Hindu manast›r›nda ruhban olabilir. Çünkü e¤er bu yol izlenirse daha iyi Müslüman olabilecekleri düflünülmektedir ya da daha iyi H›ristiyan. Hinduizm’de bar›fla giden yol o kadar çeflitlidir ki, dinler aras›, dinler ve bilim aras› çeliflkiyle bile anlaflabilir. Hinduizm’de bilimle çözümü imkâns›z hiçbir problem yok. Hinduistler, Heretikleri “dünya yuvarlak” dedikleri için yakt›klar›ndan dolay› bile o insanlardan umutlar›n› kesemezler. Hinduizm, günlük hayat›n gereklikleri de dahil olmak üzere insanl›¤›n her ad›m›na moral ve ahlaki düzen verir. Ben bu kadim geleneklerin aileyi, devleti ve devletler aras› iliflkiyi nas›l de¤erlendirdiklerinden bahsetmiyorum. Hinduizm bize bütün dünya görüfllerinin birli¤i bilgisini vermektedir.

‹slâmî terörizmden bahsedildi¤inde çok k›z›yorum Dinleri Rusya’da oldu¤u gibi “geleneksel” ve “geleneksel olmayan” diye ikiye ay›rmak uygun mudur? Mesela, Hinduizm bildi¤iniz gibi “derece tablosunda” “gelenekseller” aras›na girmiyor. Alt› bin y›ll›k bir dinin “geleneksel olmad›¤›n›” söylemek anlafl›l›r gibi de¤il. Dolay›s›yla yeni mezhep ve din lideri olmas›na ra¤men, dinleri bu gibi nitelikleri bak›m›ndan “geleneksel” ve “geleneksel olmayan” diye ay›rman›n imkâns›z oldu¤unu düflünüyorum. Fakat bu mezhepler yap› bozucu ve y›k›c› bir kimli¤e sahip de¤illerse yaflama haklar› vard›r. Bireye ve topluma karfl› y›k›c› niteli¤e sahip olan dini hareketler elbette mahkeme edilmeliler ve onlar›n dinle hiçbir ba¤lar› olamaz. ‹slâmî terörizmden bahsedildi¤inde çok k›z›yorum. ‹slâm’›n neresinde teröre temel teflkil edebilecek bir fley

‡ÌÚËıðËÒÚË‡ÌÒÍËÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚ Á‡ÔÓ‚Â‰ÂÈ. Ñ‡, ÒðÂ‰Ë ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ ÏÌÓ„Ó ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ÌÓ Ëı ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÌflÚËÂ ‰ÊËı‡‰‡ ÓÌË Úð‡ÍÚÛ˛Ú ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÂ Ú‡Í, Í‡Í ˝ÚÓ ÔðËÌflÚÓ Ò ÔÓÁËˆËË Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ËÒÎ‡Ï‡. ç‡‰Ó ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ÒÂð¸ÂÁÌ˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl, ÔÓ˜ÂÏÛ ÒðÂ‰Ë ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ Ú‡Í ÏÌÓ„Ó Î˛‰ÂÈ, ÔðË˜ËÒÎfl˛˘Ëı ÒÂ·fl Í ËÒÎ‡ÏÛ. ç‡‰Ó ËÁÛ˜‡Ú¸, ÓÚÍÛ‰‡ ·ÂðÂÚÒfl ÚÂððÓðËÁÏ. îÓðÛÏ «êÂÎË„ËË Ë ÏËð» ‚‡ÊÂÌ ÌÂ ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‰ÂÒ¸ „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÂððÓðËÁÏÂ, ‡ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ðÂ˜¸ Ì‡ ÌÂÏ Ë‰ÂÚ Ó Â‰ËÌÂÌËË, Ó ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÏ Ï˚¯ÎÂÌËË. óÂÏ, Ì‡ Ç‡¯ ‚Á„Îfl‰, ÔðÓÔÓ‚Â‰¸ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔðÓÁÂÎËÚËÁÏ‡? èðÓÁÂÎËÚËÁÏ ˜ÂÚÍÓ Ì‡ˆÂÎÂÌ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ Î˛·˚ÏË ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ÏË, Î‡ÒÍÓÈ Ë Ú‡ÒÍÓÈ, ÍÌÛÚÓÏ Ë ÔðflÌËÍÓÏ Ó·ð‡ÚËÚ¸ ‚ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ. à ‰ÓÎÓÊËÚ¸ ÔÓ Ì‡˜‡Î¸ÒÚ‚Û, ˜ÚÓ ‚ «ËÒÚËÌÌÛ˛ ‚ÂðÛ» Ó·ð‡˘ÂÌ˚ Ú‡ÍËÂ-ÚÓ Ë Ú‡ÍËÂ-ÚÓ flÁ˚˜ÌËÍË ËÎË Í‡Í Û„Ó‰ÌÓ Ëı Ì‡Á˚‚‡ÈÚÂ. Ä ÔðÓÔÓ‚Â‰¸ – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Ò‚ÓËı ‚Á„Îfl‰Ó‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ, Û·ÂÊ‰ÂÌÌ˚Ï ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌ „Ó‚ÓðËÚ ËÒÚËÌÛ, ÌÓ ÌÂ Ê‰Û˘ËÏ, ˜ÚÓ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ‚ÒÂ ‚ÒÚ‡ÌÛÚ Ë ÒÍ‡ÊÛÚ: «å˚ – Ú‚ÓË!». à ·Û‰ÛÚ Ô‡‰‡Ú¸ ÂÏÛ ‚ ÌÓ„Ë Ë Ë‰ÚË ÔÓ ÛÍ‡Á‡ÌÌÓÏÛ ËÏ ÔÛÚË. èðÓÔÓ‚Â‰ÌËÍ ÔðÓÒÚÓ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÌÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÚÛ ËÒÚËÌÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÂÏÛ ÓÚÍð˚Î‡Ò¸. ÑðÂ‚ÌÂÂ ËÁðÂ˜ÂÌËÂ ËÁ êË„‚Â‰˚ „Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ ËÒÚËÌ‡ Ó‰Ì‡, ÌÓ ÏÛ‰ðÂˆ˚ Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÂÂ ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ.

‹

⁄

bulabilirsiniz ki? Böyle bir fley yoktur. Bu nedenle her çeflit terörizm anti ‹slâm, anti H›ristiyanl›k, anti Hinduizmdir çünkü kutsal ö¤ütün aksine hareket etmektedirler. Evet, teröristler aras›nda da Müslüman olanlar var fakat bu kifliler gerçek ‹slâm’›n bak›fl aç›s›n›n aksine cihad› farkl› yorumlamaktad›r. Bu nedenle teröristler aras›nda kendini Müslüman olarak ifade eden neden bu kadar çok insan var, bunu iyice araflt›rmak laz›m. Terörizmin nereden do¤du¤una bakmak laz›m. “Dinler ve Bar›fl” forumu burada terörizm hakk›nda konufluldu¤u için de¤il, bu konuda evrensel birlik düflüncesi oluflturdu¤u için çok önemli. Sizce misyonerlik Proselythism’den ne flekilde ayr›fl›r? Proselythism kifliyi herhangi bir flekilde; iyilikle, korkutarak, ikna ederek veya tatl› dille kendi dinine çekmektir. Ve bafllar›ndaki büyü¤e “flöyle kifliler, böyle sapk›nlar ‘hak yola’ çevrilmifllerdir” diye bilgi vermektir. Misyoner ise hakikat oldu¤una inand›¤› düflüncesini aç›klayan ama bundan sonra da o kiflinin kalk›p “Biz, seniniz!” demesini, ayaklar›na kapan›p gösterdi¤i yolda gitmesini beklemeyen kiflidir. Misyoner kendisine görünen hakikati anlatamaz. Rig-ved’te kadim bir söz vard›r: Hakikat tektir ama alimler onu farkl› adland›r›yorlar. 39

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ë ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ‡fl ˝ÚËÍ‡ Küreselleflme ve evrensel etik

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ó·˙Â‰ËÌflÂÚ ‚ÒÂı ‚ ÒÙÂðÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚. Küreselleflme herkesi teknoloji, ekoloji ve ekonomi etraf›nda bir araya getiriyor.

î‡ðı‡‰ å‡ÏÂ‰Ó‚

Ferhad Mamedov

ÄÒÔËð‡ÌÚ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ÔÓÎËÚËÍÓ-Ôð‡‚Ó‚˚ı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡.

Doktora ö¤rencisi, Azerbaycan Bilimler Akademisi Felsefe ve Politika Enstitüsü.

üreselleflme, üzerinde düflünülmesi gereken iki soruyu günümüz etik anlay›fl›n›n önüne koymufltur: Klasik etik, evrensel etik de¤erlerini nas›l de¤erlendirmekte ve küresel flartlarda etik nas›l de¤iflikli¤e u¤ramakta, yani nas›l dönüflmektedir? Bu iki soru birbiriyle içsel bir ba¤lant›ya sahiptir. Bat› felsefe ve eti¤inde bu sorulara farkl› cevaplar verilmektedir. J. Habermas, K.O. Apel ve di¤er gerçekçi etik temsilcilerinin baz›lar› ça¤dafl-klasik etik de¤erler ve küreselleflen toplum eti¤ini birbirinden ayr›flt›rm›yorlar. Kimileri ise küreselleflmenin, eti¤i ve moral de¤erleri de¤ifltirdi¤ini düflünüyor. fiunu belirtmek isterim ki, klasik etik küreselleflen toplum eti¤ine geçiyor fakat herkesin ve her grubun moral bilinci küreselleflmeyi olumlu olarak kabul edemiyor. Kimileri ise küreselleflmeyi radikal bir flekilde reddediyor. Fakat böyle bir bilinç bile küreselleflmenin kifliye ve öncelikli konulara etki edece¤ini reddedemez. Evrensel de¤erler meselesi, klasik etik meselesidir. Dolay›s›yla küreselleflen toplum eti¤i klasik etikte herhangi bir köke sahip de¤ildir. Burada flunu belirtmek gerekir ki, bilinç bir kez daha prati¤in ve gerçek hayat›n önüne geçti. Geçmiflte dünya ayr›flm›flt› fakat teorisyenler bu ayr›flan dünyada birlefltirici bir bafllang›c› fark ettiler. Bu yaklafl›m hem dinlerde ve hem de etik ö¤retilerde mevcuttur. Herkesin bildi¤i gibi bütün tektanr›l› dinlerde “Yarat›c› tektir”. fiunu hat›rlamak gerekir ki, Kur’an’da Allah’›n Hz. Musa ve Hz. ‹sa gibi bütün peygamberlerinin adlar›n› an›lmakta, inanc›n kendisi ise bütün zaman ve mekanlar›n insanlar›na seslenmektedir. Bu konu felsefede de (felsefi bir disiplin olarak etikte) yer almaktad›r.

ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÚ‡‚ËÚ ÔÂðÂ‰ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˝ÚËÍÓÈ ‰‚‡ ‚ÓÔðÓÒ‡, ÍÓÚÓð˚Â ÚðÂ·Û˛Ú ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl: Í‡Í ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÔðÓ·ÎÂÏÂ ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë Í‡Í ÏÂÌflÂÚÒfl ˝ÚËÍ‡ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, Ú.Â. ÔÂðÂÒÚ‡ÂÚ ·˚Ú¸ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ. é·‡ ˝ÚË ‚ÓÔðÓÒ‡ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡Ì˚, ıÓÚfl ËÏÂ˛Ú Ë ð‡ÁÎË˜Ëfl. Ç Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ ÂÒÚ¸ ‚‡ðË‡ÌÚ˚ ÓÚ‚ÂÚ‡ Ì‡ ÌËı. í‡ÍËÂ ‡‚ÚÓð˚ Í‡Í û. ï‡·ÂðÏ‡Ò, ä.é. ÄÔÂÎ¸ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍË ÒÚ‡ð‡˛ÚÒfl ÌÂ ‰ÂÎ‡Ú¸ ð‡ÁÎË˜ËÈ ÏÂÊ‰Û ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ë ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÓÈ, ˝ÚËÍÓÈ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÑðÛ„ËÂ, Ì‡Ó·ÓðÓÚ, Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÏÂÌflÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ˝ÚËÍÛ Ë ÏÓð‡Î¸. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡ ÔÂðÂıÓ‰ËÚ ‚ ˝ÚËÍÛ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÓ ÌÂ Í‡Ê‰ÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ, ËÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË – ÏÓð‡Î¸ÌÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ ËÌ‰Ë‚Ë‰‡ Ë „ðÛÔÔÓ‚ÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ, ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡ÂÚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆË˛ ÔÓÁËÚË‚ÌÓ. çÂÍÓÚÓð˚Â ÓÚ‚Âð„‡˛Ú „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆË˛ ð‡‰ËÍ‡Î¸ÌÓ. çÓ ‰‡ÊÂ Ë Ú‡ÍÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÌÂ ÔðËÁÌ‡Ú¸, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Ì‡ ÌËı, Ì‡ ÒÏÂÌÛ ÔðËÓðËÚÂÚÓ‚. èðÓ·ÎÂÏ‡ ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ – ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍË, Ú‡Í ˜ÚÓ ÌÂÎ¸Áfl ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ˝ÚËÍ‡ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÌÂ ËÏÂÂÚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ ‚ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÂ. íÛÚ ÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ó˜ÂðÂ‰ÌÓÈ ð‡Á ÒÓÁÌ‡ÌËÂ, Ï˚ÒÎ¸ ÓÔÂðÂ‰ËÎË Ôð‡ÍÚËÍÛ, ðÂ‡ÎËË. åËð ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ·˚Î ð‡Á‰ÂÎÂÌ, ÌÓ ÚÂÓðÂÚËÍË ‚ ð‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÏ ÏËðÂ ‚Ë‰ÂÎË Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÂ Ì‡˜‡Î‡. ùÚË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ËÏÂÎËÒ¸ ‚ ðÂÎË„Ëflı Ë ‚ ˝ÚË˜ÂÒÍËı Û˜ÂÌËflı. ÇÒÂÏ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒÂı ÏÓÌÓÚÂËÒÚË˜ÂÒÍËı ðÂÎË„Ëflı «ÅÓ„ Â‰ËÌ». ÇÒÔÓÏÌËÏ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ ‚ äÓð‡ÌÂ ÚðÂ·ÛÂÚÒfl

ÔÓ˜ËÚ‡Ú¸ ‚ÒÂı ÔÓÒÎ‡ÌÌËÍÓ‚ ÅÓ„‡ «åÓËÒÂfl Ë àËÒÛÒ‡», ‡ Ò‡Ï‡ ‚Âð‡ ‡‰ðÂÒÛÂÚÒfl Î˛‰flÏ ‚ÒÂı ‚ðÂÏÂÌ Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚. ùÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ Ë ‚ ÙËÎÓÒÓÙËË (˝ÚËÍÂ Í‡Í ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ‰ËÒˆËÔÎËÌÂ). îËÎÓÒÓÙËfl ÂÒÚ¸ ÔÓËÒÍ ËÒÚËÌ˚, ‡ ÔÓÚÓÏÛ ˝ÚÓÚ ÔÓËÒÍ ÌË˜ÂÏ ÌÂ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌ. é„ð‡ÌË˜¸ ˝ÚÓÚ ÔÓËÒÍ – Ë ÔÓÚÂðflÂ¯¸ ÙËÎÓÒÓÙË˛, ÔÓÎÛ˜Ë‚ ‚Á‡ÏÂÌ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˛, ÔðÓÔ‡„‡Ì‰Û Ë Ú.‰. ùÚÓÚ ÔÓËÒÍ ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚËÌ˚ ·˚Î ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ì ëÓÍð‡ÚÓÏ Ë ÔðÓfl‚ËÎ ÒÂ·fl ‚ Úð‡‰ËˆËflı ÒðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚ÓÈ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËÈ Ë ·˚Î ÒÓıð‡ÌÂÌ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ. é· ˝ÚËı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflı ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍË ÔË¯ÛÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚Â ÄÔÂÎ¸ Ë ï‡·ÂðÏ‡Ò, ÌÓ Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ Ï˚ÒÎËÚÂÎ¸ Ñ.Ü. êÓÎÎÒ ‚ ÍÌË„Â «íÂÓðËfl ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË» (Rawls J. Theory of Justice. Cambridge, MA: Harvard UP, 1971.) Ç ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚ Ó˜ÂðÚ‡ÌËflı XIX Ë XX ‚‚., ÌÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ ˝ÚËÍ‡ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÓÚÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÓÚ Ò‚ÓËı ÓÒÌÓ‚. ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ó·˙Â‰ËÌflÂÚ ‚ÒÂı ‚ ÒÙÂðÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚. Ç ÒÙÂðÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ, Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ÌÓ ÌÂ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ð‡ÒÍÓÎÓÚ˚Ï. Ç ˝ÚËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ˝ÚËÍ, ÂÒÎË ÓÌË ÌÂ ıÓÚflÚ

‹

Felsefe bir hakikat aray›fl›d›r ve bu nedenledir ki, araflt›rma hiçbir fleyle s›n›rland›r›lmamaktad›r. Bu aray›fl›n s›n›rland›r›lmas› halinde felsefeyi kaybedip yerine ideolojiyi ve propaganday› v.b. al›rs›n›z. Bu evrensel hakikat aray›fl› Sokrat taraf›ndan formüle edilmifl, Ortaça¤ H›ristiyan ve Müslüman geleneklerinde yer alm›fl ve günümüz felsefe ve eti¤inde de saklanm›flt›r. Ça¤dafl felsefe ve eti¤in nitelikleri hakk›nda sadece yukar›da ad› an›lan Apel ve Habermas gibi bilim adamlar› de¤il, Amerikal› bilim adam› D.J. Rawls’da Adalet Terorisi adl› kitab›nda bahsetmektedir. (Rawls J., Theory of Justice, Cambridge, MA: Harvard UP, 1971.) Küreselleflme ça¤›nda klasik etik 19. ve 20. yüzy›l s›n›rlar› çerçevesinde kalamaz fakat bununla birlikte kendi temelinden de ayr›lamaz. Küreselleflme herkesi teknoloji, ekoloji ve ekonomi etraf›nda bir araya getiriyor. Kültür, de¤er yarg›lar› ve aidiyet konular›nda ise insanl›k farkl›laflmakta ama buna ra¤men parçalanmamal›. E¤er millî etik temsilcileri parçalanma ve radikalizm taraftar› yerine, çoklukta birlik etraf›nda bir araya gelmeye çal›fl›rlarsa, çeliflkili kimi olaylardan baz› ç›kar›mlar yapmak zorundad›rlar. Dünya felsefe ve eti¤inde birbiriyle rekabet içinde bulunan birkaç senaryo vard›r: ‹lk gruptakiler Avrupa

⁄

à‰Âfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ËÁ Ë‰ÂÈ, ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÈ ‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍË û. ï‡·ÂðÏ‡Ò‡, Ì‡ÍÓÌÂˆ, Ë‰Âfl ÒËÌÚÂÁ‡ ÍÛÎ¸ÚÛð, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ Úð‡‰ËˆËË. Kültürler aras› diyalog fikri Habermas’›n gerçek etik düflüncesinden, kültürler sentezi fikri ise hiç flüphesiz Avrupa’n›n etik ve felsefe gelene¤inden do¤mufltur. 41

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

ç‡ıÓÊ‰ÂÌËÂ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË ËÎË, ÂÒÎË ıÓÚËÚÂ, ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ËÒÚËÌ ÌÂ ÓÚÏÂÌflÂÚ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚ÓÒÚË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. Mutlak bir moral de¤erin, mutlak bir hakikatin bulunmas›, mutlak de¤erlerin çeliflik durumlar›n› ortadan kald›rmamakta. 42

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ð‡ÚÓ‚‡Ú¸ Á‡ ð‡ÒÍÓÎ, ð‡‰ËÍ‡ÎËÁÏ, ‡ ÒÚðÂÏflÚÒfl ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ ‚ Â‰ËÌÒÚ‚Â ÏËð‡, ÒÎÂ‰ÛÂÚ Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚˚‚Ó‰Ó‚ ËÁ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚ÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. Ç ÏËðÓ‚ÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ ËÏÂÂÚÒfl ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÍÓÌÍÛðËðÛ˛˘Ëı ÒˆÂÌ‡ðËÂ‚: ÔÂð‚˚È ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Â‚ðÓÔÂÈÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ÏÓð‡Î¸Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ˝ÚËÍ‡ Ó·ðÂ˜ÂÌ˚ Ì‡ ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡ÌËÂ; ‚ÚÓðÓÈ ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì Ì‡ ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ; ÚðÂÚËÈ – Ì‡ ÒËÌÚÂÁ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÍÓ„‰‡ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú Ú‡ÍÓ„Ó ÒÎËflÌËfl ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðÓ˜ËÚ‡Ì, ÔðÂ‰Û„‡‰‡Ì. èÓ ÔÓ‚Ó‰Û ˝ÚËı ÒˆÂÌ‡ðËÂ‚ ÒÎÂ‰ÛÂÚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ÓÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÏÂðÂ Ú‚ÓðÂÌËÂÏ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍË, ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl ÏËð‡ Ë ðÓÎË Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ çÓ‚ÓÂ ‚ðÂÏfl ÔÓðÓ‰ËÎÓ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÔðÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌÌ˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ë ð‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÏÓð‡ÎË, ÌÓ ‚ ˝ÚÓÚ ÊÂ ÔÂðËÓ‰ ÒÎÓÊËÎÓÒ¸ ÍðËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – çËˆ¯Â, òÔÂÌ„ÎÂð. à‰Âfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ËÁ Ë‰ÂÈ, ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÈ ‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍË û. ï‡·ÂðÏ‡Ò‡, Ì‡ÍÓÌÂˆ, Ë‰Âfl ÒËÌÚÂÁ‡ ÍÛÎ¸ÚÛð, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ Úð‡‰ËˆËË. çÓ ˝ÚË ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËË ÌÂ ÔÓÎ‡„‡˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ð‡ÁÓ·ð‡Ú¸Òfl Ë ÔÓÌflÚ¸, Í‡ÍÓ‚˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ˝ÚËÏ ÒˆÂÌ‡ðËflÏ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ÏËð‡, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ.

Ç‡ÊÌÓÒÚ¸ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ èðÂÊ‰Â ˜ÂÏ ÔðÓ‡Ì‡ÎËÁËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÚÂÓðÂÚË˜ÂÒÍÓÏ ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ ‚ÒÂ ÓÌË Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ˝ÚËÍÓÈ, Ú‡Í Í‡Í fl‚ÌÓ ËÎË ÌÂfl‚ÌÓ ÓÔËð‡˛ÚÒfl Ì‡ Ë‰Â˛ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. äÓ„‰‡ ðÂ˜¸

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

kültür, etik ve moral de¤erlerinin bask›n geldi¤ini savunmaktad›rlar; ikinci grup kültür ve moral de¤erleri aras›ndaki diyalo¤a önem vermekte; üçüncü grup ise farkl› kültür ve de¤erlerin birbiriyle kar›flman›n sonuçlar›n›n düflünülmeyecek ve tahmin bile edilmeyecek bir flekilde birbiriyle sentez oluflturaca¤›n› savunmaktad›r. Bu senaryolarla ilgili, bir yere kadar Bat› felsefesi ve eti¤inin icad›n›n, Bat› kültür dünyas›n›n ve rolünün düflünce sonuçlar› oldu¤unu belirtmek gerekir. Günümüz Bat› kültürü ve rasyonel moral de¤erleriyle ilgili fazla abart›l› birkaç düflünceyi ortaya ç›karm›flt›r. Fakat bu dönemde Bat› kültür ve medeniyetine karfl› kritik bir tutum gelifltirilmifltir; Nietzsche ve Spengler. Kültürler aras› diyalog fikri Y. Habermas’›n gerçek etik düflüncesinden, kültürler sentezi fikri ise hiç flüphesiz Avrupa’n›n etik ve felsefe gelene¤inden do¤mufltur. Fakat bu tespitlerin üstesinden gelmek ve özellikle Azerbaycan’da olmak üzere hangi ülkenin bu senaryolara nas›l bakt›¤›n› anlamak o kadar önem arz etmemektedir.

Moral de¤erlerin önemi Bu tutumlar› iyice analiz etmeden önce, bütün bu söylenenlerin teorik temelde etikle iliflkili oldu¤unu belirtmek gerek. Çünkü aç›k ya da kapal›, bir flekilde mutlak moral de¤eri ifade etmektedir. Bat› kültür ve moral de¤erlerinin bask›n olmas›ndan bahsedilirse, herhangi bir de¤erler sistemini di¤erlerine tercih etmek “mutlak›yetin” bu sistemde teflekkül etti¤i anlam›na gelir. Farkl› kültür ve sistemlerin diyalogu, bu kültürlerin birbirine eflit olmas› durumunda, üzerlerinde mutlak bir merci yükseldi¤i yaklafl›m›ndan ç›kmaktad›r; mutlak ya da diyalog dünyas›, mutlaklar toplulu¤u. Üçüncü senaryo da göreceli ve mutlak de¤erlerin iliflkisiyle ba¤lant›l›d›r. Bu problemin, 20. yüzy›lda modernist düflüncelerin a¤›r bast›¤› 50-60’l› y›llarda felsefenin ana meselesi olmad›¤›n› belirtmek gerekir. Fakat günümüz filozoflar›n›n çal›flmalar›n› analiz etmek bu problemin güncelli¤ini ortaya koymaktad›r. Yani etik felsefi tart›flmalar›n merkezine düflmektedir. Mutlak bir moral de¤erin, mutlak bir hakikatin bulunmas›, mutlak de¤erlerin çeliflik durumlar›n› ortadan kald›rmamakta. Azerbaycanl› ünlü filozof ‹lham Mamedzade Eti¤e Girifl adl› kitab›nda mutlak moral de¤erlerin iki çeliflik durumunu yazmaktad›r. Burada sadece bize göre en önemli olan›na de¤inelim. E¤er mutlak bir fley varsa onu kim ifade edecek ve onu kullanmak için kim ortaya koyacak? Bu evrenselli¤e karfl› ileri sürülebilecek en sa¤lam delildir. Ayn› zamanda flunu da belirtelim ki, bu çeliflki Kant’›n mutlak moral

Ë‰ÂÚ Ó ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡ÌËË Á‡Ô‡‰Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð, ÚÓ ÔðÂ‰ÔÓ˜ÚÂÌËÂ Ó‰ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÂðÂ‰ ‰ðÛ„ËÏË ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‡·ÒÓÎ˛Ú ‚ÓÔÎÓ˘‡ÂÚÒfl ‚ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ. ÑË‡ÎÓ„ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ÒËÒÚÂÏ ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÂÒÎË Ò‡ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ð‡‚ÌÓˆÂÌÌ˚, ÚÓ Ì‡‰ ÌËÏË ‚ÓÁ‚˚¯‡ÂÚÒfl ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡fl ÏÓð‡Î¸Ì‡fl ËÌÒÚ‡ÌˆËfl – ‡·ÒÓÎ˛Ú ËÎË ÏËð ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó ‡·ÒÓÎ˛ÚÓ‚. íðÂÚËÈ ÒˆÂÌ‡ðËÈ Ú‡ÍÊÂ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸Ì˚ı Ë ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Â˘Â ‚ 50-60-Â „Ó‰˚ XX ‚. ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ˝Ú‡ ÌÂ Í‡Á‡Î‡Ò¸ ˆÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ‰Îfl ÙËÎÓÒÓÙËË, „‰Â „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÏÓ‰ÂðÌËÒÚÓ‚. çÓ, ÔÓÊ‡ÎÛÈ, ÚÂÔÂð¸ ‡Ì‡ÎËÁ ð‡·ÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ÙËÎÓÒÓÙÓ‚ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ Ó· ‡ÍÚÛ‡Î¸ÌÓÒÚË ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, Ú.Â. ˝ÚËÍ‡ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ˆÂÌÚð ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı ‰ËÒÍÛÒÒËÈ. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ıÓÊ‰ÂÌËÂ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË ËÎË, ÂÒÎË ıÓÚËÚÂ, ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ËÒÚËÌ ÌÂ ÓÚÏÂÌflÂÚ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚ÓÒÚË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ ÙËÎÓÒÓÙ àÎ¸ı‡Ï å‡ÏÂ‰-Á‡‰Â ‚ Ò‚ÓÂÈ ÍÌË„Â «Ç‚Â‰ÂÌËÂ ‚ ˝ÚËÍÛ» ÔË¯ÂÚ Ó ‰‚Ûı ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëflı ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. å˚ ÊÂ Á‡ÏÂÚËÏ „Î‡‚ÌÓÂ, Ì‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰, ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ. ÖÒÎË ÂÒÚ¸ ‡·ÒÓÎ˛Ú, ÚÓ ÍÚÓ ÏÓÊÂÚ Â„Ó ÓÁ‚Û˜ËÚ¸, ÍÚÓ ÏÓÊÂÚ ÔðÂ‰˙fl‚ËÚ¸ Â„Ó Í ËÒÔÓÎÌÂÌË˛? à ˝ÚÓ Ò‡Ï˚È „Î‡‚Ì˚È ‡ð„ÛÏÂÌÚ, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ‚˚‰‚ËÌÛÚ Ë ‚˚‰‚Ë„‡ÂÚÒfl ÔðÓÚË‚ Ë‰ÂÈ ÛÌË‚ÂðÒ‡ÎËÁÏ‡. é‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÂÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌÓ, ËÒıÓ‰fl Í‡Í ð‡Á Ì‡ ·‡ÁÂ Í‡ÌÚÓ‚ÒÍÓÈ ‚ÂðÒËË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. Ä ˝ÚÓ ‰ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ Ò‚flÁ¸ ÏÂÊ‰Û ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÓÈ Ë ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˝ÚËÍÓÈ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ë‰Âfl ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ÓÒÓ·˚Ï ÏÂÒÚÓÏ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚ ‚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Ç ˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛðÂ ˝ÚË ÏÓÚË‚˚ Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ÏË, ÓÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÏË ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflı. ùÚË Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÓÚ Ôð‡„Ï‡ÚË˜ÂÒÍËı ÏÓÚË‚Ó‚ ·Î‡„Óð‡ÁÛÏËfl, ˝„ÓËÁÏ‡, ÍÓÚÓð˚Â ËÒıÓ‰flÚ ËÁ ÔðËðÓ‰Ì˚ı ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚÂÈ ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. èðË ˝ÚÓÏ Ì‡‰Ó Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÙËÎÓÒÓÙËË ÌÂÏ‡ÎÓ ÍÓÌˆÂÔˆËÈ, ËÒıÓ‰fl˘Ëı ËÁ ÔðËÓðËÚÂÚ‡ Ôð‡„Ï‡ÚËÁÏ‡. çÓ ÚÂÏ ÌÂ ÏÂÌÂÂ, ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‚˚ÊË‚‡ÂÚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚Ó‚, ‡ ÔÓÚÓÏ ÛÊÂ Ôð‡„Ï‡ÚËÁÏ‡. éÚ‰ÂÎ¸Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ‚˚ÊËÚ¸ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ôð‡„Ï‡ÚË˜Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚, ÌÓ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ‚ ˆÂÎÓÏ ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı. äÒÚ‡ÚË, ‚ ðfl‰Û ˝ÚËı ÏÓÚË‚Ó‚ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ë Ë‰Âfl ÅÓ„‡. çÓ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Í ð‡Á‚ËÚË˛ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ëı Ò‚flÁË Ò ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏË ÏÓÚË‚‡ÏË ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ„Ó ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. äÓÏÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡fl Ë‰Âfl ÔÂðÂÒÚ‡Î‡ ·˚Ú¸

‹

⁄

ÄÌ‡ð (ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡, ‰ÂÔÛÚ‡Ú Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡):

èÓÌflÚËfl ÏÓð‡ÎË Û ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÌÂÓ‰ËÌ‡ÍÓ‚˚

ùÚËÍÛ ÏÓÊÌÓ ÔÓÌËÏ‡Ú¸ Ó˜ÂÌ¸ ¯ËðÓÍÓ, ÂÂ ÚðÛ‰ÌÓ Ò‚ÂÒÚË Í Ôð‡ÍÚËÍÂ. ÖÒÚ¸ ‚Â˜Ì˚Â ÌÓðÏ˚ ÏÓð‡ÎË, ÌÂ ÏÂÌfl˛˘ËÂÒfl Ò ÚÂ˜ÂÌËÂÏ ‚ðÂÏÂÌË: ÌÂ Û·ËÈ, ÌÂ ÛÍð‡‰Ë Ë Ú.‰. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ‚ ð‡ÁÌ˚Â ‚ðÂÏÂÌ‡ Ë Û ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË Ò‚ÓË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÏÓð‡ÎË Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. í‡Í, Ì‡ÔðËÏÂð, ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ, íÛðˆËË Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı ÇÓÒÚÓÍ‡ „ÓÏÓÒÂÍÒÛ‡ÎËÁÏ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ·ÂÁÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ. çÓ ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı Ö‚ðÓÔ˚ ÓÌ ÔðËÁÌ‡Ì ‚ÔÓÎÌÂ ÔðËÂÏÎÂÏ˚Ï. ëÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ú‡ÍÊÂ ð‡ÁÌ˚Â Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÒËÒÚÂÏ˚. å˚ – Î˛‰Ë, ÔðÓ¯Â‰¯ËÂ ¯ÍÓÎÛ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. ü ÌÂ ıÓ˜Û Á‰ÂÒ¸ Ó˜ÂðÌflÚ¸ ˝ÚÛ ÒËÒÚÂÏÛ, ·˚ÎË ‚ ÌÂÈ Ë ıÓðÓ¯ËÂ ÒÚÓðÓÌ˚. çÓ ‚ Ó·Î‡ÒÚË ÏÓð‡ÎË ·˚ÎÓ ÌÂÏ‡ÎÓ ‰ÛðÌ˚ı ÔðËÏÂðÓ‚. ü ıÓ˜Û Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ-ðÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ‡ÒÔÂÍÚÛ. ê‡Á‚Â Ï˚ (Ú˛ðÍË) ÏÓÊÂÏ ÔðËÌflÚ¸ ÊÂÌËÚ¸·Û ÏÛÊ˜ËÌ˚ Ì‡ ÏÛÊ˜ËÌÂ? çÓ Ë Â‚ðÓÔÂÂˆ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÔÓÌflÚ¸, Í‡Í ˝ÚÓ ÔÓ ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏÛ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Û ð‡ÁðÂ¯‡ÂÚÒfl ËÏÂÚ¸ Ó‰ÌÓÏÛ ÏÛÊ˜ËÌÂ ˜ÂÚ˚ðÂı ÊÂÌ. çÛÊÌÓ ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ÌÓðÏ˚ ËÏÂ˛Ú Ë ‚ÒÂÓ·˘ÂÂ ËÁÏÂðÂÌËÂ, Ë ÎÓÍ‡Î¸ÌÓÂ. í‡Í, ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ·˚ÎÓ ‰‡ÌÓ ÏËðÛ ÑðÂ‚ÌÂÈ ÉðÂˆËÂÈ. çÓ ‰ðÂ‚ÌËÂ „ðÂÍË ð‡·Ó‚ ÌÂ Ò˜ËÚ‡ÎË Á‡ Î˛‰ÂÈ. éÌË Ò˜ËÚ‡ÎË ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˛ ÔðË‚ËÎÂ„ËÂÈ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ı Î˛‰ÂÈ. àÎË ‰ðÛ„ÓÈ ÔðËÏÂð. ÇÓÒÂÏÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ‚ÂÍÓ‚ ÒÔÛÒÚfl ‚ ÄÏÂðËÍÂ ÌÂ Ò˜ËÚ‡ÎË Á‡ Î˛‰ÂÈ ÌÂ„ðÓ‚. ÇÒÂ ÓÌË ·˚ÎË ÌÂ‚ÓÎ¸ÌËÍ‡ÏË. ëÂÈ˜‡Ò ÄÏÂðËÍ‡ ÔðËÁÌ‡ÂÚÒfl ÓÔÎÓÚÓÏ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË. ÇÒÂ„Ó 50 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ‰ÂÚË ·ÂÎ˚ı ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚ ÌÂ ıÓÚÂÎË Ò‡‰ËÚ¸Òfl ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰ÂÚ¸ÏË ÌÂ„ðÓ‚ ‚ Ó‰ËÌ ‡‚ÚÓ·ÛÒ, ‚ Ó‰ÌÛ Ï‡¯ËÌÛ. èðÂ‰ð‡ÒÒÛ‰ÍË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÊË‚ÛÚ ‚ Ì‡¯Ëı ÛÏ‡ı. çÓ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ˝ÚË ÔðÂ‰ð‡ÒÒÛ‰ÍË ÓÒ‚fl˘‡ÎËÒ¸ Á‡ÍÓÌÓÏ. à ÔÓÚÓÏÛ ð‡ÁÎË˜‡˛ÚÒfl ÍðËÚÂðËË ÏÓð‡ÎË ‚ ð‡ÁÌ˚Â ˝ÔÓıË Ë Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚. Anar (Azerbaycan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, Milletvekili):

Ahlak anlay›fl› toplumdan topluma de¤iflir Ahlâk o kadar genifl bir anlam tafl›yor ki, onu somuta indirgemeye çal›flmak çok zor. Birinci olarak, evrensel ahlâk var; yani bütün zamanlara, bütün halklara ait olan ahlâk; öldürmeyeceksin, h›rs›zl›k yapmayacaks›n gibi. Bundan baflka zaman›n ve halklar›n da ahlâk›, ahlâkî yaklafl›mlar› olur. Yani bir halk›n ahlâks›zl›k sayd›¤› bir fley, meselâ Azerbaycan, Türkiye ya da Do¤u ülkeleri gibi ülkelerde eflcinsellik iyi bir fley say›lmaz. Ama bunu kanunlaflt›ran Avrupa ülkeleri var. Yahut toplumsal sistemler var. Biz Sovyet tecrübesinden geçmifl insanlar›z. Ve ben burada bu tecrübenin bütün yönlerini kötüleyecek de¤ilim. ‹yi taraflar› da olmufltur. Ama ahlâk noktas›nda çok kötü etkileri de olmufltur. Biz bir erke¤in baflka bir erkekle evlenmesini kabul edebilir miyiz? Ama di¤er taraftan bir Avrupal› da ‹slâm’a göre bir erke¤in nas›l dört efli olabilece¤ini anlayamamaktad›r. Sonuç olarak flunu diyorum ki, ahlâk anlay›fl›n›n hem evrensel hem de de¤iflken olan boyutlar› vard›r. Meselâ demokrasi anlay›fl›n› dünyaya Yunanistan vermifl. Ama Yunanistan’da kölelerin insan olmas› fikri yoktu. Demokrasi sadece özgür insanlara verilirdi. Ama onlar da insand›. Yahut on sekiz yüzy›l sonra Amerika’da zencileri insan saym›yorlard›. Hepsi köleydiler. Amerika flimdi demokrasinin bafl› say›l›yor. Gel gelelim, bundan elli y›l önce zenci çocuklar›yla beyaz çocuklar bir arabaya, bir otobüse binemezlerdi. Hatta flimdi bile zor. Çünkü geçmiflte yaflananlar›n zihinlerde kal›nt›lar› var. Ama o zamanlar bu kanunla tanzim ediliyordu. Dolay›s›yla zaman›na, milletine, halk›na göre ahlâk kriterleri de¤iflir.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

éÚ‰ÂÎ¸Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ‚˚ÊËÚ¸ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ôð‡„Ï‡ÚË˜Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚, ÌÓ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ‚ ˆÂÎÓÏ ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı. Her bir kifli pragmatik güdülerle yaflayabilir fakat medeniyet genel seviyede üst güdülere ihtiyaç duyar.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

Ò‚ÂðıË‰ÂÂÈ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ Î˛‰Ë ÔÂðÂÒÚ‡ÎË ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡Ú¸ ÂÂ ÎË˜ÌÓÒÚÌÓ, Í‡Í Ò‚ÂðıÏÓÚË‚ ‰Îfl ÒÂ·fl. åÓð‡Î¸Ì˚Â ÏÓÚË‚˚ ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡˛Ú ‚ÒÂ ÓÒÚ‡Î¸Ì˚Â ÏÓÚË‚˚, Ú.Â. ‰ÓÔÓÎÌfl˛Ú, ÔðËÍð˚‚‡˛Ú ËÎË ÛÒËÎË‚‡˛Ú Ëı. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ÓÌÚÓÔÒËıÓÎÓ„Ëfl ËÎË ÔÒËıÓÎÓ„Ëfl ÏÓð‡ÎË ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚ Ò‚ÓËı ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı Ò‡ÏÓÓˆÂÌÍ‡ı, ÔðÂ‰ÔÓÎÓÊÂÌËflı Ë Ì‡ÏÂðÂÌËflı ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì Ì‡ ‰Ó·ðÓ. ÑðÛ„ÓÂ ‰ÂÎÓ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ‚˚‰‡Ú¸ ÁÎÓ Á‡ ‰Ó·ðÓ ËÎË ÔðËÌflÚ¸ ÎËÌË˛ Ì‡ ÏÂÌ¸¯ÂÂ ÁÎÓ. äÓ„‰‡ ÓÌ ÓÔð‡‚‰˚‚‡ÂÚ Ò‚ÓÂ ‰ÂflÌËÂ, ÔÓÎ‡„‡fl, ˜ÚÓ ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÏÂÌ¸¯ÂÂ ÁÎÓ, ÚÓ Ë ‚ Ú‡ÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÓÌ ÔÓ‰‚Ó‰ËÚ Ò‚ÓÈ ÔÓÒÚÛÔÓÍ ÔÓ‰ ‰Ó·ðÓ. í.Â. ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ, ÔÓÍ‡ ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ˝ÚË˜ÂÒÍÛ˛ ˝ÍÒÔÂðÚËÁÛ ÏÓÚË‚Ó‚, „ÓÚÓ‚˚ı ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÔÓÒÚÛÔÓÍ. ÇÒÔÓÏÌËÏ, ˜ÚÓ à. ä‡ÌÚ ÔËÒ‡Î Ó ðÓÎË Ï˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡, ‚ ÙÓðÏÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡. Ñ‡ÊÂ ÂÒÎË ÓÌ ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÁÎÓ, Ï˚ÒÎÂÌÌ˚È ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ, ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡ ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÂÏÛ Ò‡ÏÓÓÔð‡‚‰‡Ú¸Òfl Ë Ú‡ÍÊÂ ÒÓÁ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔðÂ‰Óıð‡ÌËÚ¸ ÒÂ·fl ÓÚ ÁÎ‡.

ùÚËÍ‡ Ë flÁ˚Í ùÚË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡ Ì‡ıÓ‰ËÚ Ò‚ÓÂ ÓÚð‡ÊÂÌËÂ Ë ‚ flÁ˚ÍÂ. éÌ‡ ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÒfl ‚ÒÂ„‰‡ ‚ ÒÓÒÎ‡„‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ Ì‡ÍÎÓÌÂÌËË. à. ä‡ÌÚ, ð‡ÁÏ˚¯Îflfl Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÔÓÒÚÛÔÍÂ, Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Í‡ÚÂ„ÓðË˜ÂÒÍÓÏ ËÏÔÂð‡ÚË‚Â, ÛÔÓÚðÂ·ÎflÎ «ÂÒÎË ·˚» (also ob) (ä‡ÌÚ à. éÒÌÓ‚ÓÔÓÎÓÊÂÌËÂ Í ÏÂÚ‡ÙËÁËÍÂ Ìð‡‚Ó‚/ ëÓ˜.: Ç 6 Ú. å., 1965. í.4.4.1, Ò. 260261, 299). éÚÒ˛‰‡ ÒÎÂ‰ÛÂÚ, ˜ÚÓ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡fl ÏÓð‡Î¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚ¸˛ ÚÓÎ¸ÍÓ Ï˚ÒÎÂÌÌÓ Ë ‚ ÒÓÒÎ‡„‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ Ì‡ÍÎÓÌÂÌËË; ÓÌ‡ Ó·Ì‡ðÛÊË‚‡ÂÚ Ò‚Ó˛ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÒÚ¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ÚÓÏÛ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û, ‚ Ï˚ÒÎflı

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

yaklafl›m›yla ortadan kald›r›labilir. Bu da klasik etikle küreselleflen toplum eti¤i aras›ndaki ba¤› ortaya koymaktad›r. Bize öyle geliyor ki, mutlak de¤erler fikri, insan davran›fl›ndaki moral güdülerin özel bir k›sm›yla ba¤lant›l›. Etik literatüründe bu güdüler “üst güdüler” diye adland›r›l›yor. Bunlar insan medeniyetinde veya medeniyetlerinde belirleyicidirler. Bu üst güdüler pragmatik sa¤duyu güdülerinden, bireyin do¤al ihtiyaçlar›ndan kaynaklanan egoizminden ayr›flmaktad›r. Burada, felsefede pragmatizmin önceliklerinden kaynaklanan çok say›da konseptin varl›¤›n› hat›rlatmakta fayda var. Fakat yine de insanl›k öncelikle üst güdülerin, daha sonra pragmatizmin yard›m›yla yaflam›n› devam ettirmektedir. Her bir kifli pragmatik güdülerle yaflayabilir fakat medeniyet genel seviyede üst güdülere ihtiyaç duyar. Bu arda yeri gelmiflken belirtelim; bu güdüler aras›nda Tanr› düflüncesi de yer al›r. Fakat medeniyetin veya medeniyetlerin sahip oldu¤u üst güdüler sadece her bir bireyin moral güdüleriyle iliflkisi dahilinde geliflebilir. Komünist düflünce, insanlar›n komünizmi kendileri için bir üst güdü olarak kabul etmeyi, kiflisel olarak kabul etmeyi b›rakmalar›ndan sonra bir üst düflünce olmaktan ç›km›flt›r. Moral güdüler di¤er güdülere efllik ederler, yani onlar› tamamlar, kuflat›r veya kuvvetlendirir. Ça¤dafl ontopsikoloji veya moral psikolojisi, insan›n bilinçli bir flekilde kendini de¤erlendirdi¤i, tasavvurlar›nda ve davran›fllar›nda iyili¤e e¤ilimli oldu¤u bilgisinden kaynaklan›r. Di¤er bir yandan, insan iyili¤i kötülü¤e feda edebilir veya daha az kötülü¤ü tercih edebilir. ‹nsan “daha az kötülük iflliyorum” düflüncesiyle kendi hareketini tasdik ediyorsa, bu durumda hareketini iyili¤e kanalize ediyor demektir. Yani, insan harekete haz›r hale gelmifl güdüleri etik olarak de¤erlendirdi¤i müddetçe yine insan olarak kal›yor. ‹. Kant’›n bir de¤erlendirme flekli olarak kabul etti¤i zihinsel araflt›rman›n rolüyle ilgili ne yazd›¤›n› hat›rlayal›m. E¤er o bile zihinsel bir deneme yaparak bir kötülük ifllemiflse, de¤erlendirme ona kendini hakl› ç›karma imkan› veriyor ve kendini kötülükten daha evvel koruma imkan› oluflturmaktad›r.

Etik ve Dil Etik de¤erlendirme dile de yans›maktad›r. Dolay›s›yla hep kabul edilme kipinde ortaya ç›kmaktad›r. Kant, ahlaki bir davran›fl ve ahlaki kategorik bir emir hakk›nda düflünerek “keflke” (also ob) demifltir. (Kant I., Osnovopolojenie k metafizike nravof / makale: 6. cilt, Moskova, 1995. 4.4.1. cilt 260-261, 299. sayfalar). Buradan hareketle, mutlak moralin 44

ÍÓÚÓðÓ„Ó ÓÌ‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. éÌ‡ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ‚ „ÓÎÓ‚Â Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÚÓ„Ó, ÌÓÒËÚÂÎÂÏ Í‡ÍÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl. çÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÔðÂ‰˙fl‚ËÚ¸ Âfi ‰ðÛ„ÓÏÛ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‰ðÛ„ÓÈ ÏÓÊÂÚ Ë„ÌÓðËðÓ‚‡Ú¸ ÏÓð‡Î¸Ì˚È ‡·ÒÓÎ˛Ú, Û ÌÂ„Ó ÏÓ„ÛÚ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚. ä ÔðËÏÂðÛ, ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Í‡ÍÓÈ-ÎË·Ó ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ ‰ðÛ„ÓÈ ÎË¯ÂÌ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚. Ç˚¯Â Ì‡ÏË ·˚ÎÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚÓ, ˜ÚÓ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ÔðËÒÛ˘Ë Î˛·ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Î˛·ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ, ÌÓ ÌËÍÚÓ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÛ‰ËÚ¸ Ó Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı ‰ðÛ„Ó„Ó. é‰Ì‡ÍÓ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ‡Ì‡ÎËÁ‡ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl Ë ÁÌ‡˜ÂÌËÈ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚Ó‚ ‚ ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔðÓÎÓÊËÚ¸ ÔÛÚË ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÏÂÊ‰Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË. ç‡ ˝ÚÓÚ Ò˜ÂÚ ÂÒÚ¸ ‚‡ÊÌÓÂ ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËÂ ËÌ‰ËÈÒÍÓ„Ó ÙËÎÓÒÓÙ‡ Ñ‡Ó äðË¯Ì˚, ÍÓÚÓð˚È „Ó‚ÓðËÎ Ó ÙËÎÓÒÓÙËË: «ÖÒÎË ÙËÎÓÒÓÙËfl – Ó·Î‡ÒÚ¸ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÛÏ‡, ÓÌ‡ Ó·flÁ‡Ì‡ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Ú¸ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ÒıÓ‰Ì˚Â ˜ÂðÚ˚, Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ˚Â ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð‡ı, Ë Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Í‡Í ÔðÓ‰ÛÍÚÛ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÛÏ‡ ÂÈ ‰ÓÎÊÌÓ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ ËÌÚÂðÂÒ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ËÏÂÌÌÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Ó·˘ËÏ ·Î‡„ÓÏ ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ˆÂÎÓÏ» (Interpreting Across Boundaries. New Essays in Comparative Philosophy. /Ed. by G.J. Larson and E. Deutsch Princeton: Princeton Univ. êress, 1988. P.71).

‹

gerçekleflmesinin sadece düflünce baz›nda ve dilek kipinde mümkün olabilece¤i ortaya ç›k›yor. Çünkü moral, onu zihninde tafl›yan bireyde kendi mutlak›yetini bulabiliyor. Moral, kifli hangi medeniyete ait olursa olsun hemen herkesin zihninde mevcuttur. Fakat insan bir baflkas›na onu gösteremez ve o baflkas› da mutlak moralin varl›¤›n› reddedebilir, çünkü o kifli üst güdüden mahrum birisi olabilir. Örnek olarak, herhangi bir medeniyete ait birisi baflka bir kültürden olan kiflinin moral güdülerinin olmad›¤›n› düflünür. Yukar›da da belirtildi¤i gibi üst güdüler her medeniyette, her insanda vard›r fakat hiçbir kimse di¤er bir baflkas›n› üst güdüleri yüzünden yarg›layamaz. Ama herhangi bir medeniyetin üst güdüsünün içeri¤ini ve anlam›n› analiz yoluyla karfl›laflt›rmak üzere farkl› medeniyetleri anlamaya giden bir yol bulunmufl olabilir. Hint filozofu Dao Krifln› bununla ilgili görüfllerini “E¤er felsefe insan›n ak›l faaliyetleri alan›ysa, farkl› kültürlerin sahip oldu¤u benzer nitelikleri de göstermek zorundad›r ve ayn› zamanda insan akl›n›n bir faaliyet ürünü olarak, herhangi bir medeniyete ait bir insan›n bütün insanl›¤›n faydas›na oldu¤unu düflündü¤ü konulara dikkat çekmelidir.” Cümlesiyle aç›klam›flt›r. (Interpreting Across Boundaries. New Essays in Comparative Philosophy. /Ed. by G.J. Larson and E. Deutsch Princeton: Princeton Univ. Press, 1988. P.71).

⁄

ë‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Í ð‡Á‚ËÚË˛ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ëı Ò‚flÁË Ò ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏË ÏÓÚË‚‡ÏË ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ„Ó ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. Medeniyetin veya medeniyetlerin sahip oldu¤u üst güdüler sadece her bir bireyin moral güdüleriyle iliflkisi dahilinde geliflebilir. 45

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

äÖçÄç Éûêëéâ:

«å˚» – ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ Ö‚ð‡ÁËË KENAN GÜRSOY:

“Biz” Avrasya’n›n özüdür

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡ Ë äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ Yuliya fiehmetova ve Kenan Gürsoy

çË Ó‰Ì‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌÂ ÏÓÊÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ÂÂ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. Hiçbir medeniyet ahlaki de¤erleri saymaks›z›n bir medeniyet olarak ifade edilemez. 46

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡

Yuliya fiehmetova

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì).

Gazeteci (Kazakistan).

ëÔÓð˚ Ó ÚÓÏ, „‰Â Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ë „‰Â Á‡Í‡Ì˜Ë‚‡ÂÚÒfl Ö‚ð‡ÁËfl, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛ÚÒfl ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰ÓÎ„Ó. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÌÂÏ‡ÎÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ Ò˜ËÚ‡˛Ú ÒÂ·fl ÚÂððËÚÓðË‡Î¸ÌÓ ‚ÌÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, ÌÓ, Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ë ˝ÚË˜ÂÒÍËı ÌÓðÏ, Ó˘Û˘‡˛Ú ÒÂ·fl Â‚ð‡ÁËÈˆ‡ÏË. óÚÓ ‚ÍÎ˛˜‡ÂÚ ‚ ÒÂ·fl ÔÓÌflÚËÂ «Â‚ð‡ÁËÈÒÍËÂ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË»? ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÎË Ì‡ðÓ‰˚ Ö‚ð‡ÁËË Ó·Î‡‰‡˛Ú Ó·˘ËÏË ˝ÚË˜ÂÒÍËÏË ÔÓÌflÚËflÏË, ÓÚÎË˜‡˛˘ËÏË Ëı ÓÚ Â‚ðÓÔÂÈˆÂ‚ Ë ÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÛ„Ëı ÍÓÌÚËÌÂÌÚÓ‚? ëÔÓÒÓ·Ì˚ ÎË ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÚ‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl Ö‚ð‡ÁËË? ùÚË Ë ‰ðÛ„ËÂ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ï˚ Á‡‰‡ÎË ÔðÓÙÂÒÒÓðÛ äÂÌ‡ÌÛ É˛ðÒÓ˛, ˜¸Â ËÏfl ¯ËðÓÍÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ ‚ ÒÛÙËÈÒÍËı ÍðÛ„‡ı.

Avrasya’n›n bir co¤rafya olarak nereden bafllay›p nerede bitti¤i konusunda bu zamana kadar bir hayli konufluldu. Ama bir de kendini co¤rafya olarak d›flar›da, kültürel ve etik de¤erler olarak bu co¤rafyan›n içinde görenler vard›. Neydi bu “Avrasya etik de¤erleri”? Avrasya halk› bu de¤erlerle gerçekten Avrupa ve di¤er k›ta halklar›ndan ayr›lan özelliklere sahipler mi? Bu de¤erler gerçek bir Avrasya birli¤inin temelini oluflturabilecek nitelik ve çoklukta m›? Bütün bu sorular›n cevab›n›, tasavvufta oldukça önemli bir isim olan Prof. Dr. Kenan Gürsoy’la arad›k.

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡: ì‚‡Ê‡ÂÏ˚È ÔðÓÙÂÒÒÓð, ˜ÚÓ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÔÓÌflÚËÂ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ö‚ð‡ÁËË? óÚÓ ÓÌË ÒÓ·ÓÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú? äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ: ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ‚ ÔÂðËÓ‰ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË Ë Ì‡ðÓ‰‡ÏË Ö‚ð‡ÁËË ·˚ÎË Ó˜ÂÌ¸ ÚÂÒÌ˚Â Ò‚flÁË. èÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëëëê ÏÂÊ‰Û ˝ÚËÏË ÊÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË Ì‡˜‡ÎÒfl ÌÓ‚˚È ÔðÓˆÂÒÒ Ò·ÎËÊÂÌËfl. çË Ó‰Ì‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌÂ ÏÓÊÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ÂÂ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. àÁÛ˜‡fl ËÒÚÓðË˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÌÂÒÎÓÊÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÌËı ÓÔËð‡ÂÚÒfl Ì‡ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û, ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ð‡Á‚ËÚËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÒÚðÂÏÎÂÌË˛ Í ‰ÓÒÚËÊÂÌË˛ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ˆÂÎË. Ç Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. ó‡ÒÚ¸ ÔðËÌˆËÔÓ‚ Î˛‰Ë Ó·˙fl‚Îfl˛Ú ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË, Ú.Â. ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÏË ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚È ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ. ùÚÓ fl‚ÎÂÌËÂ ÔÓÎÛ˜ËÎÓ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «ˆÂÌÌÓÒÚÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó». éÒÌÓ‚Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡¯Ë Úð‡‰ËˆËË, Ì‡¯‡ ðÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ÍÓÌÙÂÒÒËfl Ë Ì‡ÎË˜ËÂ Ó·˘Â„Ó Ë‰Â‡Î‡. é‰ÌÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÓÒÚÓflÚ¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ËÁ ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ËÎË Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÒÚðÛÍÚÛð˚. ÖÒÎË ÂÒÚ¸ Â‰ËÌ‡fl,

Yuliya fiehmetova: Say›n Gürsoy, Avrasya’ya ait manevi de¤erlerin neler oldu¤undan bahsedecek olursak, nas›l bir tablo karfl›m›za ç›k›yor? Kenan Gürsoy: Sovyetler Birli¤i zaman›nda Avrasya cumhuriyetleri aras›ndaki kaynaflmadan bahsederken, Sovyetlerin da¤›lmas›ndan sonraki dönemde meydana gelen yeni bir kaynaflma sürecinin de bafllad›¤›n› belirtmekte fayda var. Hiçbir medeniyet ahlaki de¤erleri saymaks›z›n bir medeniyet olarak ifade edilemez. Bir medeniyet alan›n› de¤erlendirirken onun bir ahlaki temele oturdu¤unu ve bir ahlaki amaç takip etti¤ini fark ediyorsunuz. ‹flte de¤erler de bu ahlaki alan içinde ortaya ç›k›yor. ‹nsanlar birtak›m prensipleri, onlara uymak ad›na temel al›yorlar ve buna da biz “de¤erler alan›” diyoruz. Bu de¤erler geleneklerimizden, mensubu bulundu¤umuz temel din anlay›fl›m›zdan ve müflterek olarak paylaflt›¤›m›z bir idealden kaynaklan›yor. Bir alanda sadece sosyolojik, siyasi ve hukuki bir yap› yok ama onlar› birlefltiren ve kaynaflt›ran bir yap› varsa, insanlar beraber olmaktan memnun oluyorlar ve “biz” kavram› etraf›nda toplanabiliyorlarsa onun temelinde ayn› zamanda etik de¤erler var demektir.

Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘‡fl Î˛‰ÂÈ ÒÚðÛÍÚÛð‡, „‰Â Î˛‰Ë ˜Û‚ÒÚ‚Û˛Ú ð‡‰ÓÒÚ¸ ÓÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ·˚Ú¸ Ë ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ, ÂÒÎË Î˛‰Ë ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl ‚ÓÍðÛ„ ÔÓÌflÚËfl «Ï˚», ˝ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚ ÓÒÌÓ‚Â ˝ÚÓÈ ÒÚðÛÍÚÛð˚ Á‡ÎÓÊÂÌ˚ ËÏÂÌÌÓ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË. èÓ˝ÚÓÏÛ, „Ó‚Óðfl Ó Ö‚ð‡ÁËË, Ï˚ ÏÓÊÂÏ ÓˆÂÌË‚‡Ú¸ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó Í‡Í ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ Ò·ÎËÊÂÌËÂ Ë Â‰ËÌÒÚ‚Ó ËÎË Í‡Í ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Â‰ËÌ˚Â Ôð‡‚Ó‚˚Â ÌÓðÏ˚. çÓ ÔÓÏËÏÓ ‚ÒÂ„Ó ˝ÚÓ„Ó, Ï˚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÔðËÌËÏ‡ÂÏ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ÂÈ ÓÒÌÓ‚˚ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË. ëÔð‡‚Â‰ÎË‚Ó ÎË ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ Ö‚ð‡ÁË˛ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â «ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡»? ÖÒÎË Ï˚ ÓÚ‚ÂÚËÏ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓ Ì‡ ˝ÚÓÚ ‚ÓÔðÓÒ, Ú.Â. ÂÒÎË Ï˚ ÔðËÏÂÏ Ö‚ð‡ÁË˛ ‚ ‚Ë‰Â ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡, ‚ ‚Ë‰Â ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Ì‡Ï ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·Û‰ÂÚ Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í Úð‡‰ËˆËflÏ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÏ Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÏÓÊÌÓ ·Û‰ÂÚ ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ Ë‰Â‡Î˚, ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÍÓÚÓð˚ı fl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚË Úð‡‰ËˆËË. Ñ‡ÎÂÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·Û‰ÂÚ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÚ¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÏË „ðÛÔÔ‡ÏË, ÔðÓÊË‚‡˛˘ËÏË Ì‡ ˝ÚÓÏ Ó·˘ÂÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ Ì‡ Ó·˘ÂÂ ‚ÓÒÔðËflÚËÂ Ë ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Í‡Í fl‚ÎÂÌËfl. í‡ÍÓÈ ‚Á„Îfl‰ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ì‡Ï Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó·˘ËÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ËÎË „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÂ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ÌÓ Ë Ì‡ÎË˜ËÂ Ó·˘ÂÈ ÒÛ‰¸·˚, Ó·˘Â„Ó ÔÛÚË. ç‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË ð‡Á‚Ë‚‡Î‡Ò¸ êÓÒÒËÈÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl, ÔÓÁ‰ÌÂÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Î ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á. éÒÏ‡ÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl Ú‡ÍÊÂ ‚ Ò‚ÓÂÈ ÒÚðÛÍÚÛðÂ ÒÓÁ‰‡‚‡Î‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË, Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË Ó·˘ËÂ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ÏÓ˘Ì‡fl Ôð‡‚Ó‚‡fl ÒËÒÚÂÏ‡. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ˝ÚËı ‰‚Ûı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ „ðÛÔÔ˚ ÌÂ ÛÌË˜ÚÓÊ‡ÎËÒ¸, ÔðËÌËÏ‡ÎËÒ¸ ÏÂð˚ ‰Îfl Ëı ÒÓıð‡ÌÂÌËfl. ÖÒÎË ‰‡‚ÎÂÌËÂ Ë ·˚ÎÓ, ÚÓ ÓÌÓ ·˚ÎÓ ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÒËÎ¸Ì˚Ï. çÂ ·Û‰ÂÏ

‹

Dolay›s›yla Avrasya’y› de¤erlendirirken bunu siyasi anlamda bir yak›nlaflma, hukuki anlamda bir tak›m normlar benimseme olarak niteleyebiliriz. Fakat bunlar›n da ötesinde biz birlefltirici etik de¤erleri temele almak mecburiyetindeyiz. Acaba Avrasya’y› bir de¤erler alan› olarak ele almam›z mümkün mü? E¤er bu çerçevede de¤erlendirecek olursak ve e¤er bir de¤erler alan›, bir uygarl›k alan› olarak de¤erlendirirseniz, evvela onun yaflad›¤› geleneklere bakars›n›z. ‹kinci olarak bu geleneklerden ç›kartt›¤› ideallerine bakars›n›z. Üçüncüsü, e¤er farkl› etnik yap›lar› kendi içinde bar›nd›r›yorsa bunlar›n kendi aralar›ndaki münasebetine bakars›n›z. Dördüncü olarak onda “müflterek bir insan telakkisi”ne bakars›n›z. Böyle bakt›¤›m›zda sadece siyasi veya co¤rafi olarak de¤il, tarihten gelen bir müflterek kader var. Bu bölgede Rus ‹mparatorlu¤u ve daha sonra Sovyetler Birli¤i hayat sürmüfl. Bunun yan›nda Osmanl› ‹mparatorlu¤u, kendi içinde pek çok etnik grup, kültür, inanç üzerinde birlefltirici mahiyette idareler kurmufl, önemli bir hukuki sistem oluflturmufl. Yani bir birlik oluflturmufllar. K›sacas› her iki devlet de idare ettikleri co¤rafyada bu etnik gruplar› ortadan kald›rmam›fl, onlar› muhafaza etmeye çal›flm›fllard›r. Ya da çok büyük bask› uygulamam›fllard›r. Belki baz› zamanlarda bask› uygulanm›fl ama bunun sathi oldu¤u daha sonraki zamanlarda bu de¤erlerin tekrar ç›kmas›yla ortadad›r. O halde bir fley düflünmek zorunda kal›yoruz, demek ki farkl› kültürleri bir arada tutan de¤erler alan› da, üst de¤erler alan› da mevcuttu. E¤er Avrasya’ya bakacak olursak iflte bu farkl› yap›lar› bir arada tutan de¤erler alan› neydi onu iyi incelememiz gerekiyor. Her iki büyük devlet için de bir Bat› sorunu vard›. Kendi alt kültürel gelenekleriyle yaflarken edebiyattan

⁄

åËð Ë˘ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË. ä‡Ê‰‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Á‡Ï˚Í‡ÂÚÒfl ‚ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÏ «Ï˚». ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó·˘ÂÂ «Ï˚», ‚ ÍÓÚÓðÓÂ ·Û‰ÛÚ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ Í‡Ê‰ÓÂ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı «Ï˚»? ëÏÓÊÂÏ ÎË Ï˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚ÚÓðÛ˛ Ó·˘Û˛ «ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚ¸»? Dünya gittikçe tek vücut olmak yerine farkl›l›klarla yaflama imkân›n› ar›yor. Her biri kendi içinde birer “biz” oluyorlar. Bizler tek tek birer “biz” olarak ayr›ca bir de ortak “bizi” oluflturabilir miyiz? Di¤er bir ortak kimlik oluflturulabilir mi? 47

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

ÄıÏÂÚ âÂÒÂ‚Ë ÔðÓÌÂÒ Ë‰Â˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÌÓÒÚË ÓÚ ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË ‰Ó Ö‚ðÓÔ˚. Ö„Ó ÏËÒÒËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÒÂÈ˜‡Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ Ó·˘ÂÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ. Orta Asya’dan kalk›p ta Avrupa içlerine kadar insanl›k hizmeti götürmüfl Ahmet Yesevi misyonu, asl›nda büyük bir ortak payda.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ÓÚðËˆ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ÔÂðËÓ‰˚ ‰‡‚ÎÂÌËÂ ÛÒËÎË‚‡ÎÓÒ¸, Ó‰Ì‡ÍÓ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ÒÔÛÒÚfl Í‡ÍÓÂ-ÚÓ ‚ðÂÏfl «Û„ÌÂÚ‡ÂÏ˚Â» ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÌÓ‚‡ ‚ÓÁðÓÊ‰‡ÎËÒ¸, „Ó‚ÓðËÚ Ó ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌÓÏ ı‡ð‡ÍÚÂðÂ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó ‰‡‚ÎÂÌËfl. çÂËÁ·ÂÊÌÓ Ï˚ ÔðËıÓ‰ËÏ Í Ï˚ÒÎË, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ Ë ˆÂÌÌÓÒÚÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó, ÍÓÚÓðÓÂ Ó·˙Â‰ËÌflÎÓ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ‚˚Ò¯Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. àÒÒÎÂ‰Ûfl Ö‚ð‡ÁË˛, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÔðÂ‰ÂÎËÚ¸, ˜ÚÓ ÒÓ·ÓÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÚÓ «ˆÂÌÌÓÒÚÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó», ÍÓÚÓðÓÏÛ Û‰‡ÂÚÒfl Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ ÒÚðÛÍÚÛð˚. ä‡Ê‰ÓÂ ËÁ ˝ÚËı ÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÒÚÓÎÍÌÛÎÓÒ¸ Ò ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ‚ÎËflÌËfl á‡Ô‡‰‡. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Úð‡‰ËˆËÈ, Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ Í‡Ê‰ÓÈ ÒÙÂðÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË – ÓÚ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‰Ó ÔÓÎËÚËÍË ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl ‚ÎËflÌËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÔðË ˝ÚÓÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÔÓÎÌÓÏ ÛÒ‚ÓÂÌËË Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ·˚ÎÓ ·˚ ÌÂ‚ÂðÌÓ. ê‡Á‚ËÚËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‰‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl ËÎË ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË˛ ·ÓÎÂÂ ÚÂÒÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡. Ç ˝ÚÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÍÛÎ¸ÚÛðÌ‡fl ·ÎËÁÓÒÚ¸ Ë ÒıÓÊ‡fl ÔÓÁËˆËfl ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í á‡Ô‡‰Û ÔðÂ‚ð‡˘‡˛Ú ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌ ‚ Ó˜ÂÌ¸ ·Ó„‡Ú˚È, ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚È ÍÓÌÚËÌÂÌÚ ‰‡ÊÂ ·ÂÁ Û˜‡ÒÚËfl ‚ ÌÂÏ êÓÒÒËË Ë íÛðˆËË. èÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÏÛ, ÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÏÛ Ë flÁ˚ÍÓ‚ÓÏÛ ÒÓÒÚ‡‚Û ÍÓÌÚËÌÂÌÚ Ö‚ð‡ÁËfl – Ó‰ËÌ ËÁ Ò‡Ï˚ı ·Ó„‡Ú˚ı Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ ÁÂÏÎÂ. çÓ ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ËÒÍ‡Ú¸ ÔÛÚË ÔðÂ‚ð‡˘ÂÌËfl ‚ Â‰ËÌÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ, ÏËð Ë˘ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË. ä‡Ê‰‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Á‡Ï˚Í‡ÂÚÒfl ‚ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÏ «Ï˚». ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó·˘ÂÂ «Ï˚», ‚ ÍÓÚÓðÓÂ ·Û‰ÛÚ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ Í‡Ê‰ÓÂ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı «Ï˚»? ëÏÓÊÂÏ ÎË Ï˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚ÚÓðÛ˛ Ó·˘Û˛ «ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚ¸»? ëÂÈ˜‡Ò Ï˚ Ì‡˜ËÌ‡ÂÏ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ Ú‡ÍËÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË. éÚ‚ÂÚ, ÍÓÚÓð˚È Ï˚ ÔÓÎÛ˜ËÏ Ì‡ ˝ÚË ‚ÓÔðÓÒ˚, ÓÚÍðÓÂÚ ÔÛÚ¸ Í ·ÓÎÂÂ ‚˚ÒÓÍËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚflÏ, Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÏ Ì‡Ò.

ÑËÌ‡ÏË˜Ì‡fl Í‡ðÚËÌ‡ ‚ „ÎÛ·ËÌÂ ËÒÚÓðËË Ç˚ „Ó‚ÓðËÚÂ, ˜ÚÓ Ö‚ð‡ÁËfl ÒÓÒÚÓËÚ ËÁ ÏÌÓ„Ëı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

sanata ve siyasete kadar hemen her alanda bir Bat›’dan etkilenme ama tamamen Bat›l› olamama söz konusudur. Bu da iki devletin birbiriyle bir birlik içinde veya en az›ndan diyalog içinde olmalar›n› gerektiriyor. Bu durumda hem kültürel benzerlik, hem Bat›’ya karfl› tav›r al›fl benzerli¤i, hem de bu co¤rafyan›n, Türkiye ve Rusya’n›n ad›n› anmaks›z›n çok zengin bir co¤rafya oldu¤unu hat›rlayal›m. Bu co¤rafya yeryüzünde en çok dilin, inanc›n ve etnik grubun yer ald›¤› bir yerdir. Dünya gittikçe tek vücut olmak yerine farkl›l›klarla yaflama imkân›n› ar›yor. Her biri kendi içinde birer “biz” oluyorlar. Bizler tek tek birer “biz” olarak ayr›ca bir de ortak “bizi” oluflturabilir miyiz? Di¤er bir ortak kimlik oluflturulabilir mi? Bunu araflt›rmaya bafll›yoruz. Bulaca¤›m›z cevap bizi bir arada tutan daha üst de¤erlere ve sorumluluklara do¤ru yönlendiriyor.

Tarihin derinliklerinde dinamik bir tablo var Peki ama Avrasya’da bu kadar çok fazla etnik kök ve kültür varsa, bundan daha az alt kültürlü birlikleri veya birliktelikleri oluflturmak çok zor iken, Avrasya için bunu düflünmek bir ütopya olmuyor mu? E¤er fikirlerimizi siyasi çerçevenin d›fl›nda flekillendirecek olursak herkes kendi içinde kendi öz tarihinin derinliklerine bakt›¤›nda dinamik bir tabloyla karfl›laflacakt›r. Derin inanç kültürü oluflturmufl bir tarihle karfl›laflaca¤›m›z› göreceksiniz. Yine Türk tarihi aç›s›ndan bakt›¤›m›zda muhteflem bir insanl›k anlay›fl› var. Bugün Orta Asya’dan kalk›p ta Avrupa içlerine kadar insanl›k hizmeti götürmüfl Ahmet Yesevi misyonu, asl›nda büyük bir ortak payda. ‹nsanl›k ancak bozuldu¤u zamanlar bu sistemin de¤eri anlafl›lm›fl ve etraf›nda tekrar toplanmalar bafllam›fl. E¤er bunu iyi anlayabilirsek günümüz problemlerine ne gibi çözümler bulabilece¤imizi de iyi anlar›z. Kendimizi anlarken di¤er komflu kültürleri de anlama gayretine gireriz. Böylece “biz”lerin etraf›nda dönerek di¤er “biz”leri de anlama ve nihayet birbirine z›t gibi görünen Ortodoks ve Slav kültürlerini de anlama ve bir arada yaflama kültürünü de gelifltirmifl oluruz. Onlar da ayn› ad›m› atarlarsa insanl›¤›n gelece¤ine ait son derece önemli ve ümitvar bir kültür hamlesi ve bir etik de¤erler hamlesi ile karfl›laflm›fl olursunuz. Bugün ortak de¤erler etraf›nda birleflmenin tam zaman›d›r. ‹nsanl›k bunu iyi de¤erlendirirse öncelikle Avrasya’da bar›fla giden kap›y› aralam›fl olaca¤›z. “‹nsanl›k için böyle önemli tarihî f›rsat”lar zaman› daha evvel de olmufl mu? Bunun bizim için ve özellikle bugün için önemi nereden kaynaklan›yor?

èðË ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ó·˙Â‰ËÌÂÌËÈ Ë‰ÂÚ Ó˜ÂÌ¸ ÚðÛ‰ÌÓ Ë ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ. àÏÂfl ‚ ‚Ë‰Û ‚ÒÂ ˝ÚÓ, ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÎË ÒÍ‡Á‡ÌÌÓÂ ‚‡ÏË ÛÚÓÔËÂÈ? ÖÒÎË Ï˚ ÔÓÔ˚Ú‡ÂÏÒfl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡¯Ë Ë‰ÂË ‚ÌÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ð‡ÏÓÍ, ÚÓ, ‚„Îfl‰˚‚‡flÒ¸ ‚ „ÎÛ·¸ Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËË, Û‚Ë‰ËÏ ‚ÂÒ¸Ï‡ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÛ˛ Í‡ðÚËÌÛ. àÒÚÓðËfl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡ „ÎÛ·ÓÍÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ‚Âð˚. ÖÒÎË ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ÔÓ‰ Ú‡ÍËÏ Û„ÎÓÏ ÁðÂÌËfl Ì‡ Ú˛ðÍÒÍÛ˛ ËÒÚÓðË˛, ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÔðÂ‰ÒÚ‡ÌÂÚ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌÓÂ ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÌÓÒÚË Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ÄıÏÂÚ âÂÒÂ‚Ë ÔðÓÌÂÒ Ë‰Â˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÌÓÒÚË ÓÚ ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË ‰Ó Ö‚ðÓÔ˚. Ö„Ó ÏËÒÒËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÒÂÈ˜‡Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ Ó·˘ÂÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ. ñÂÌÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ÒÚ‡Î‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓÈ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡Í ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÒÚË„ÎÓ ÍðËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl ‰Â„ð‡‰‡ˆËË. íÓ„‰‡ ÊÂ Ì‡˜‡ÎÒfl ÌÓ‚˚È ÔÂðËÓ‰ Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl Î˛‰ÂÈ ‚ÓÍðÛ„ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. ÖÒÎË Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ð‡ÁÓ·ð‡Ú¸Òfl ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒÂ, Ì‡Ï ·Û‰ÂÚ ÎÂ„˜Â Ì‡ÈÚË ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡. èÓÌËÏ‡fl ÒÂ·fl, Ï˚ ·Û‰ÂÏ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ÒÓÒÂ‰ÌËı ÍÛÎ¸ÚÛð. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚ð‡˘‡flÒ¸ ‚ÓÍðÛ„ ·ÓÎÂÂ ËÎË ÏÂÌÂÂ ÔÓÌflÚÌ˚ı Ì‡Ï ÒËÒÚÂÏ «Ï˚», Ï˚ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡Û˜ËÏÒfl ÔÓÌËÏ‡Ú¸ ‰ðÛ„ËÂ «Ï˚» Ë, Ì‡ÍÓÌÂˆ, Ò‰ÂÎ‡ÂÏ ¯‡„ ÔÓ ÔÛÚË Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ Ë ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË˛ Ò Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ Ë ÒÎ‡‚flÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð‡ÏË, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡ ÔÂð‚˚È ‚Á„Îfl‰ ‚˚„Îfl‰flÚ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ˜ÛÊ‰˚ÏË Ë ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ÏË Ì‡Ï. ÖÒÎË ˝ÚË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ò‰ÂÎ‡˛Ú ÓÚ‚ÂÚÌ˚È ¯‡„ Ì‡‚ÒÚðÂ˜Û Ì‡Ï, ÚÓ Ï˚ ·Û‰ÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎflÏË Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌÓ„Ó, ‚ÒÂÎfl˛˘Â„Ó Ì‡‰ÂÊ‰Û ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ë ˝ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ò·ÎËÊÂÌËfl. ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏfl Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ÓˆÂÌËÚ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı ÛÒËÎËÈ, ÔÂð‚‡fl ‰‚Âð¸, ‚Â‰Û˘‡fl Í ÏËðÛ Ë ÒÓ„Î‡ÒË˛, ·Û‰ÂÚ ÓÚÍð˚Ú‡ ËÏÂÌÌÓ ‚ Ö‚ð‡ÁËË. í‡ÍÓÈ «ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ ¯‡ÌÒ» Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Û ‚ÔÂð‚˚Â. Ç ˜ÂÏ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl Ì‡Ò, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl? ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ‚ðÂÏfl ÓÚ ‚ðÂÏÂÌË ÔðÓËÒıÓ‰flÚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÍðËÁËÒ˚. ÖÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÏ ‰ÌÂ, ÌÂÚðÛ‰ÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ Ö‚ðÓÔÂ ËÌÚÂðÂÒ Í ˆÂðÍ‚Ë Ë ðÂÎË„ËË ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÂÎËÍ Û ÏÓÎÓ‰ÂÊË. àÌÚÂðÂÒ ÔÓÊËÎ˚ı Î˛‰ÂÈ ÔÓÌflÚ¸ ÎÂ„ÍÓ, ÌÓ ÚÓ, ˜ÚÓ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ıÓ‰ËÚ ‚ ˆÂðÍÓ‚¸, Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ë Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â Ó·ð‡˘‡ÂÚÒfl Í ðÂÎË„ËË. ã˛‰Ë ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÔÛÒÚÓÚÛ ‚ ÊËÁÌË. ÇÌÛÚðÂÌÌÂÂ ÊÂÎ‡ÌËÂ Á‡ÔÓÎÌËÚ¸ ˝ÚÛ ÔÛÒÚÓÚÛ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓ Ëı Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ðÂÎË„ËË, ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Í ðÂÎË„ËflÏ ÇÓÒÚÓÍ‡. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, Ó·ð‡˘ÂÌËÂ Í ðÂÎË„ËË ‰Îfl ÌËı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÌÂ˜ÚÓ ‰ðÛ„ÓÂ, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ Á‡ÔÓÎÌÂÌËÂ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ ÔÛÒÚÓÚ˚, ÓÌË ÒÎÓ‚ÌÓ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl Í ËÒÚÓÍ‡Ï. åËðÓ‚˚Â ‚ÓÈÌ˚, ÔÂðÂÊËÚ˚Â ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚ÓÏ, ‚˚Á‚‡ÎË ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ ‚ÓÁ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ËÒÚËÌÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. èÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ ‡ÁË‡ÚÒÍËÂ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔÂðÂÊËÎË ÔÓ‰Ó·Ì˚È

‹

Bütün bir dünya zaman zaman birtak›m krizler yaflam›flt›r. Bugün özellikle manevi de¤erler bak›m›ndan de¤erlendirirsek, Avrupa’da kiliselere genelde gençlerin ra¤bet ettikleri görülmektedir. Yafll›lar› bir dereceye kadar anlayabiliriz ama gençlerin ra¤beti gençler aras›nda dine yöneliflin artt›¤›n› gösterir. ‹nsanlar hayatlar›nda bir boflluk hissetmifller, hem kendi dinlerine, hem de özellikle Do¤u dinlerine karfl› ilgi duymaya bafllam›fllard›r. Belki bu yönelifl onlar için çözüm olmaktan da ötedir ama sanki bir öze dönüfl gözlemlenmektedir. Özellikle iki dünya savafllar› insanl›¤›n yeniden kendi de¤erlerine sar›lmas› için bir sars›nt›yd›. Yine Sovyetlerin da¤›lmas›yla da Asya cumhuriyetlerinde böyle bir hareketlenme bir kez daha yafland›. E¤er güncel bir konu olan küreselleflme çerçevesinden bakacak olursak, Bat› de¤erlerinin Avrasya’ya aktar›lmas› sürecini yaflamaktay›z. Bu, bir aktör olma hüviyetini bizim elimizden alan bir tür yabanc›laflmay› getirebilir. Yani biz bir özne, bir suje olamay›z. Güdülen ve bir araç haline getirilen insan kümeleri haline getiriliriz. Bunun karfl›s›nda durabilmenin tek yolu kendi kültürel kimli¤imizi fark etmemizdir. Dolay›s›yla e¤er kendi flahsiyetinizi fark etmezseniz, di¤er global kimlikleri de fark edemez, onlar› ancak kendi kimliklerinizden vazgeçmek kofluluyla kabul edebilirsiniz. O zaman bir robot, yani Aytmatov’un dedi¤i gibi “mankurt” haline gelirsiniz.

Ayn› fleylere birlikte a¤l›yoruz Türkiye ve Rusya’n›n sahip olduklar› baz› manevi de¤erler Slav ve Asya cumhuriyetleri

⁄

ÑÓÒÚË„¯ËÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÁðÂÎÓÒÚË ıðËÒÚË‡ÌÒÍËÈ ÏÓÌ‡ı ËÎË ËÛ‰ÂÈÒÍËÈ ı‡ı‡Ï Ô¸˛Ú ÚÓÚ ÊÂ ¯Âð·ÂÚ Î˛·‚Ë, ˜ÚÓ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÂ ‡ÎËÏ˚. Manevi derinli¤e ermifl bir keflifli veya haham› rahatl›kla bir Müslüman alimle birlikte ayn› aflk›n flerbetini içerken görebiliyorsunuz. 49

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏfl Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ÓˆÂÌËÚ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı ÛÒËÎËÈ, ÔÂð‚‡fl ‰‚Âð¸, ‚Â‰Û˘‡fl Í ÏËðÛ Ë ÒÓ„Î‡ÒË˛, ·Û‰ÂÚ ÓÚÍð˚Ú‡ ËÏÂÌÌÓ ‚ Ö‚ð‡ÁËË. Bugün ortak de¤erler etraf›nda birleflmenin tam zaman›d›r. ‹nsanl›k bunu iyi de¤erlendirirse öncelikle Avrasya’da bar›fla giden kap›y› aralam›fl olaca¤›z.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

‚ÒÔÎÂÒÍ. ÖÒÎË ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ Ì‡ ˝ÚË Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ˜ÂðÂÁ ÔðËÁÏÛ ‡ÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ÚÂÏ˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÎÂ„ÍÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÔÂðÂÚÂÍ‡ÌËÂ Á‡Ô‡‰Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‚ Ö‚ð‡ÁË˛. ùÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ÔðË˜ËÌÓÈ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl Ë ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl «ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËfl», ÍÓÚÓðÓÂ ÔðË‚Â‰ÂÚ Í ÔÓÚÂðÂ Ì‡ÏË ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË Ë„ð‡Ú¸ ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘Û˛ ðÓÎ¸. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ Ó·˙ÂÍÚÓÏ ËÎË Ò˛ÊÂÚÓÏ. ëÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ Ï˚ ÏÓÊÂÏ ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÛÔð‡‚ÎflÂÏÛ˛, ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏÛ˛ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ˜¸Ëı-ÚÓ ˆÂÎÂÈ ·ÂÒÙÓðÏÂÌÌÛ˛ Ï‡ÒÒÛ Î˛‰ÂÈ. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÛÚ¸ ÒÔ‡ÒÂÌËfl Ë ÔÓËÒÍ ÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌËfl – Ó˘ÛÚËÚ¸ Ë ÓÒÓÁÌ‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÛ˛ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ Ë ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸. ÖÒÎË ‚˚ ÌÂ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÂ Ò‚Ó˛ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ‚‡Ï ÚðÛ‰ÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ Ë ð‡ÒÔÓÁÌ‡Ú¸ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚ¸ ‰ðÛ„Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ, ÎË·Ó ÔðËÌflÚËÂ Ëı ÒÚ‡ÌÂÚ «Ï‡ÌÍÛðÚÓÏ», ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÂðÂÁ ÓÚÍ‡Á ÓÚ Ò‚ÓÂÈ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚË. Ç˚ ÒÚ‡ÌÂÚÂ «Ï‡ÌÍÛðÚÓÏ», ÓÔËÒ‡ÌÌ˚Ï ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚˚Ï.

å˚ ÔÎ‡˜ÂÏ Ó· Ó‰ÌÓÏ Ë ÚÓÏ ÊÂ ÑÛıÓ‚Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË êÓÒÒËË Ë íÛðˆËË ÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÒÎ‡‚flÌÒÍËÂ Ë ‡ÁË‡ÚÒÍËÂ Ì‡ðÓ‰˚ Ö‚ð‡ÁËË. ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡ Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË ÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ˝ÚËı ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì? ùÚÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ¯‡ÌÒ ‰Îfl ÒÎ‡‚flÌÒÍËı Ë Ú˛ðÍÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ö‚ð‡ÁËË. íð‡‰ËˆËË Ó·Î‡‰‡˛Ú ‰‚ÛÏfl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË. éÌË Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÓÈ Ë ‚ÂðÓÈ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚ÒÂÎÂÌÒÍÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸. Ç Î˛·ÓÈ Úð‡‰ËˆËË ÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË Ë Û‚Ë‰ÂÚ¸ ‚ÒÂÎÂÌÒÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚È Ë ‰Îfl ‰ðÛ„Ëı Úð‡‰ËˆËÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË ÔðËÓ·ðÂÚ‡˛Ú ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯ÂÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. èÓ‚˚¯ÂÌËÂ ÛðÓ‚Ìfl ÁÌ‡ÌËÈ ‚ Ó‰ÌÓÈ Ó·Î‡ÒÚË ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ Ë ÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ‰ðÛ„ËÏ Ì‡ÛÍ‡Ï. ÖÒÎË Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ÔðËÏÂðÛ ËÒÎ‡Ï‡ Ë ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡, ÌÂÚðÛ‰ÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, ˜ÚÓ ÏÂÊ‰Û ËÒÎ‡ÏÒÍËÏË Ë ıðËÒÚË‡ÌÒÍËÏË Ò‚flÚ˚ÏË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ „ÎÛ·ÓÍÓÂ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ, ÌÂðÂ‰ÍÓ ÔðË˜ËÌ˚ Ëı ÒÚð‡‰‡ÌËÈ ÒÓ‚Ô‡‰‡ÎË, ÌÂðÂ‰ÍÓ ÓÌË ÛÒÚðÂÏÎflÎËÒ¸ Í Ó·˘ËÏ „ÓðËÁÓÌÚ‡Ï. ó‡ÒÚÓ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ·ÂÒÂ‰ ÓÌË ‰ÂÎËÎËÒ¸ Ò‚ÓËÏË ÒÓÏÌÂÌËflÏË, „Ó‚ÓðËÎË Ó ÎË¯ÂÌËflı, ÊÂðÚ‚Ó‚‡ÌËflı, Ó· Ó·˘Ëı „ÛÏ‡ÌËÒÚË˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı. ÑÎfl Ì‡ðÓ‰Ó‚ ðÂ„ËÓÌ‡ ˝ÚË Ò‚flÚ˚Â – ÔðÂÍð‡ÒÌ˚È ÔðËÏÂð ÚÓ„Ó, Í‡Í ÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË Ë ð‡Á‰ÂÎËÚ¸ Ó·˘ËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË. ÑÓÒÚË„¯ËÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÁðÂÎÓÒÚË ıðËÒÚË‡ÌÒÍËÈ ÏÓÌ‡ı ËÎË ËÛ‰ÂÈÒÍËÈ ı‡ı‡Ï Ô¸˛Ú ÚÓÚ ÊÂ ¯Âð·ÂÚ Î˛·‚Ë, ˜ÚÓ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÂ ‡ÎËÏ˚. ÖÒÎË ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË, ÎÂ„ÍÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, ˜ÚÓ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ó·Î‡‰‡˛Ú Ú‡ÍÓÈ ÊÂ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ „ÎÛ·ËÌÓÈ. Ç‡ÊÌÓ ÌÂ Á‡·˚Ú¸ Ò‡ÏËı ÒÂ·fl, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ Î˛·ËÚ¸ Ë ˆÂÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ë ÓÔ‡Ò‡Ú¸Òfl ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËfl ÓÚ Ò‡ÏËı ÒÂ·fl, ÓÚ Ò‚ÓÂÈ ËÒÚËÌÌÓÈ ÒÛ˘ÌÓÒÚË.

üzerinde bir flekilde etkili. Acaba bu co¤rafyada bu iki ülkenin ana de¤erlerini canland›rmakla bir kültürel birlik oluflturmak mümkün mü? Bu flans, Avrasya bölgesinde yaflayan Slav ve Türk cumhuriyetleri için söz konusudur. Geleneklerin iki özelli¤i var. Bunlar bir alana, bir kültüre ve bir inanca iliflkindirler. Derinlefltirildiklerinde evrensel bir k›ymet arz ederler. Bu gelene¤in içinde di¤erleri için de geçerli olan bir evrensel ufku yakalars›n›z. Bu nedenle etik de¤erler önem kazan›yor. Dolay›s›yla bir irfanda kendinizi gelifltirirseniz, di¤er irfanlara da sayg›yla ve anlay›flla bakmak mümkün olacakt›r. Bunu, bu co¤rafyan›n iki önemli dini ‹slâm ve H›ristiyanl›k bak›m›ndan de¤erlendirirseniz, her iki dinin de azizlerinin birbirlerini çok iyi anlad›klar›, zaman zaman ayn› fleylere birlikte a¤lay›p, ayn› ufuklara kanat ç›rpt›klar›n› fark edersiniz. Birbirleriyle konuflur acziyetlerini, mahrumiyetlerini, fedakarl›klar›n› ve hümaniter de¤erleri paylaflt›klar›n› görürsünüz. Bunlar bu co¤rafya insan›n›n birbirlerini anlamas› için bir giriflimdir, ortak gerçekleri kabul edifltir. Manevi derinli¤e ermifl bir keflifli veya haham› rahatl›kla bir Müslüman alimle birlikte ayn› aflk›n flerbetini içerken görebiliyorsunuz. Bütün bunlar› etik bir aray›flla aramaya bafllarsan›z öyle bir derinlik elde edersiniz ki, farkl› bir kültürdeki ayn› derinlikte nas›l olunaca¤›n› fark edersiniz. Yeter ki kendi kendimizi unutmam›fl, kendi kültürümüzden vazgeçmifl ve kendimize yabanc›laflm›fl olmayal›m.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÇÁ‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂ Í‡Í ˝ÎËÍÒËð ÊËÁÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Paylafl›m, medeniyetin hayat iksiridir

Ç 20-30-Â „Ó‰˚ ÍÌflÁ¸ íðÛ·ÂˆÍÓÈ Ë ‰ðÛ„ËÂ ðÓÒÒËÈÒÍËÂ Û˜ÂÌ˚Â, Ì‡ıÓ‰fl˘ËÂÒfl ‚ ˝ÏË„ð‡ˆËË, ÏÌÓ„Ó Ò‰ÂÎ‡ÎË ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl ·˚Î‡ ‚ÓÒÔðËÌflÚ‡ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ÏË Ë Ì‡ðÓ‰‡ÏË Ö‚ðÓÔ˚. 1920-30’lu y›llarda Prens Trubetskiy ve ülkesinden uzaklarda yaflamak zorunda kalan baz› Rus bilim adamlar› Avrasyac›l›k fikrinin Avrupa devletleri ve halklar› taraf›ndan kabul edilmesi için çok çaba harcam›fllard›r.

Ö.ë. éÏ‡ðÓ‚

E.S. Omarov

êÂÍÚÓð ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ äÄâçÄê, ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ÄÍ‡‰ÂÏËË ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ì‡ÛÍ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì.

KAYNAR Üniversitesi Rektörü, Kazakistan Tabii Bilimler Akademisi Baflkan›.

‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl Í‡Í ÏÂ˜Ú‡ Ó „ðfl‰Û˘ÂÏ Â‰ËÌÒÚ‚Â Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ì‡ÒÂÎfl˛˘Ëı ‰‡ÌÌ˚È ðÂ„ËÓÌ, Á‡ðÓ‰ËÎ‡Ò¸ Ì‡ ÔðÓÒÚÓð‡ı êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. ãÛ˜¯ËÂ ÛÏ˚ XIX – Ì‡˜‡Î‡ XX ‚. – ÓÚ ÄÍÒ‡ÍÓ‚‡, Ñ‡ÌËÎÂ‚ÒÍÓ„Ó, Ç‡ÎËı‡ÌÓ‚‡ ‰Ó Ä·‡fl, ÅÛÎ„‡ÍÓ‚‡, àÎ¸ËÌ‡, ÅÂð‰flÂ‚‡ Ë ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ð‡ÁÎË˜Ëfl ‚ ÔÓ‰ıÓ‰‡ı (Á‡Ô‡‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó, ÒÎ‡‚flÌÓÙËÎ¸ÒÚ‚Ó), ·˚ÎË Â‰ËÌ˚ ‚ ÓˆÂÌÍÂ ÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðÌÓÒÚË ‰‡ÌÌÓÈ Ë‰ÂË. Ç 20-30-Â „Ó‰˚ ÍÌflÁ¸ íðÛ·ÂˆÍÓÈ Ë ‰ðÛ„ËÂ ðÓÒÒËÈÒÍËÂ Û˜ÂÌ˚Â, Ì‡ıÓ‰fl˘ËÂÒfl ‚ ˝ÏË„ð‡ˆËË, ÏÌÓ„Ó Ò‰ÂÎ‡ÎË ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl Ë‰Âfl ·˚Î‡ ‚ÓÒÔðËÌflÚ‡ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ÏË Ë Ì‡ðÓ‰‡ÏË Ö‚ðÓÔ˚. Ç „Ó‰˚ ÇÚÓðÓÈ ÏËðÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ Ë ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ÂÈ «ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚» ÓÌ‡ ÌÂ ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡Î‡Ò¸. à ÚÓÎ¸ÍÓ Ò Ì‡˜‡Î‡ 90-ı „Ó‰Ó‚ ÔÂð‚˚È ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ ç. ç‡Á‡ð·‡Â‚ ÔðË‰‡Î ÌÓ‚˚È ËÏÔÛÎ¸Ò Ë‰ÂÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡, ÔðÂ‰ÎÓÊË‚ ÒÔÓÒÓ· ÂÂ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÈ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË. àÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl Ì‡ÛÍ‡ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ – Ú‡ÍÓÂ ÊÂ ‰ðÂ‚ÌÂÂ fl‚ÎÂÌËÂ, Í‡Í Ò‡ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl Ë ÍÛÎ¸ÚÛð‡. à‰Âfl ‰Ë‡ÎÓ„‡, ıÓÚfl ÓÌ‡ Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ðÂ‡Î¸ÌÓ, ÓÙËˆË‡Î¸ÌÓ ·˚Î‡ ‚˚‰‚ËÌÛÚ‡ ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ àÒÎ‡ÏÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË àð‡Ì ï‡Ú‡ÏË Ì‡ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂÂ ééç ‚ 1999 „. Ç Ò‚ÓÂÈ ðÂ˜Ë Ì‡ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓÏ Á‡ÒÂ‰‡ÌËË ûçÖëäé ï‡Ú‡ÏË ‚˚ÒÍ‡Á‡Î Ï˚ÒÎ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚˚ÊËÚ¸ Ë ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ÒÏÓ„ÎË ÎË¯¸ ÚÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÍÓÚÓð˚Â ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Ó·ÏÂÌË‚‡Ú¸Òfl Ò‚ÓËÏË ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏË Ò ‰ðÛ„ËÏË, Ó·Î‡‰‡ÎË ÛÏÂÌËÂÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ë ÒÎÛ¯‡Ú¸. ÇÒfl ËÒÚÓðËfl Ö‚ð‡ÁËË ÂÒÚ¸ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ˆÂÔ¸ ÔÓÔ˚ÚÓÍ Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡. ùÚÛ ˆÂÎ¸ ÔðÂÒÎÂ‰Ó‚‡ÎË ÒÍËÙ˚, „ðÂÍË, „ÛÌÌ˚, Ò‡ÍË, ðËÏÎflÌÂ, ÔÂðÒ˚, Ú˛ðÍËÓÒÏ‡Ì˚, ı‡Á‡ð˚, ÏÓÌ„ÓÎ˚, ðÛÒÒÍËÂ Ë ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á. èÂð‚‡fl ÔÓ‰Ó·Ì‡fl ÔÓÔ˚ÚÍ‡ ·˚Î‡ Ò‰ÂÎ‡Ì‡ Ñ‡ðËÂÏ, ÍÓ„‰‡ ÓÌ ‚˚Ò‡‰ËÎÒfl ‚Ó „Î‡‚Â ÔÂðÒË‰ÒÍÓÈ ‡ðÏËË Ì‡ ·ÂðÂ„ ùÎÎ‡‰˚.

vrasyac›l›k fikri, bu co¤rafyada yaflayan halklar›n birli¤ini vaat eden bir hayal olarak Rusya ‹mparatorlu¤u topraklar›nda do¤du. 19. yüzy›lda Aksakov, Danilevskiy ve Valihanov’dan Abay, Bulkakov, ‹lyin, Berdayev gibi birçok düflünür, 20. yüzy›l›n bafllar›nda, bak›fl aç›lar› farkl› da olsa (Bat›l›laflt›rma, Slavlaflt›rma) Avrasyac›l›k idealinde hemfikirdiler. 20-30’lu y›llarda Prens Trubetskiy ve ülkesinden uzaklarda yaflamak zorunda kalan baz› Rus bilim adamlar› Avrasyac›l›k fikrinin Avrupa devletleri ve halklar› taraf›ndan kabul edilmesi için çok çaba harcam›fllard›r. II. Dünya Savafl› ve onu takip eden So¤uk Savafl y›llar›nda ise Avrasyac›l›k fikri gelifltirilemedi. 90’l› y›llar›n bafl›nda Kazakistan Cumhurbaflkan› Nursultan Nazarbayev Avrasyac›l›k fikrinin gerçeklefltirilebilece¤ine dair yeni bir yol önererek bu fikri tekrar canland›rd›. Tarih, kültür ve medeniyetler aras›ndaki diyalogu, kültür ve medeniyetler kadar eski sayar. Diyalog düflüncesi, gerçekte var olmas›na ra¤men resmî olarak ‹ran ‹slâm Cumhuriyeti Cumhurbaflkan› Hatemi taraf›ndan Birleflmifl Milletler’in 1999 Genel Asamblesi’nde aç›klanm›flt›r. Hatemi, UNESCO’nun mutat toplant›s›ndaki bir konuflmas›nda, ayakta kalabilen ve geliflebilen kültür ve medeniyetlerin, sahip olduklar› de¤erleri di¤er medeniyet ve kültürlerle paylaflabilen, konuflma ve dinleme niteli¤ine sahip olanlar oldu¤unu belirtti. Avrasya’n›n bütün tarihi, Avrasya co¤rafyas›n›n bir araya getirilmesi amac›yla yürütülen çal›flmalar zinciridir. Bu amac› güden medeniyetler ‹skitler, Yunanl›lar,

çÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËfl Ó‰ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ‚ ÒÙÂðÂ ‰ðÛ„ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ËÎÎ˛ÒÚðËðÛÂÚÒfl, Ì‡ÔðËÏÂð, ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ˝ÎÎËÌËÁ‡ˆËË ÇÓÒÚÓÍ‡, ÔðÂ‰ÔðËÌflÚÓÈ ‚ IV ‚. ‰Ó Ì. ˝. ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÓÏ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍËÏ. ë˜ËÚ‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ÏËÒÒËfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ – ÌÂ ÒÚÓÎ¸ÍÓ Á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎ¸Ì‡fl, ÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌÌÓ-„ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ‡fl. àÏÂÌÌÓ ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍËÈ ËÏÂÂÚ, Ò ÔÓ‰‡˜Ë Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı ËÒÚÓðËÍÓ‚, ÓðÂÓÎ „ÂðÓfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ç‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÊÂ Û‰‡Î‡Ò¸ ÂÏÛ ÏËÒÒËfl «ÔÂðÂÒ‡‰ÍË» ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË? ç‡ Í‡ÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ÔËÒ‡ÎË Û˜ÂÌ˚Â ËÏÔÂðËË ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡? ÇÒÂ ÓÌË ·˚ÎË „ðÂÍ‡ÏË, ÔËÒ‡ÎË ÔÓ-„ðÂ˜ÂÒÍË. ùÚÓ ·˚Î ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌ˚È ÒÎÓÈ. èðÓÒ‚Â˘ÂÌÌ‡fl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðËfl ·˚Î‡ „ðÂ˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÎÓÌËÂÈ, Ë „ðÂ˜ÂÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌËÒÍÓÎ¸ÍÓ ÌÂ ÔÂðÂ‰‡Î‡Ò¸ Ö„ËÔÚÛ Ë ÇÓÒÚÓÍÛ ‚ÓÓ·˘Â. ëÂÈ˜‡Ò Ó ÌÂÈ Ì‡ÔÓÏËÌ‡˛Ú ÎË¯¸ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ë ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍË. èÂðÂ‰‡Ú¸ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ Í‡ÍÓÏÛ-ÎË·Ó Ì‡ðÓ‰Û, ‚ÂðÓflÚÌÓ, ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚ÒÂ Â„Ó ÒÎÓË, ‡ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ÂðıÛ¯ÍÛ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÛÒ‚ÓËÚ¸, ËÌÚÂðËÓðËÁÓ‚‡Ú¸ ˆÂÌÌÓÒÚË, ÌÓðÏ˚, ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ðÂÎË„Ë˛ ‰ðÛ„Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡. á‡‰‡˜‡ ˝Ú‡ ‚˚ÔÓÎÌËÏ‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðË Ó‰ÌÓÏ ÛÒÎÓ‚ËË: ÔðË ÔÓÚÂðÂ Ì‡ðÓ‰ÓÏ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. èÂðÂ‰‡Ú¸ ËÎË ÔÂðÂÌÂÒÚË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ÏÓÊÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ë ÔÛÚÂÏ ÛÌË˜ÚÓÊÂÌËfl Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ ÒÓ ÏÌÓ„ËÏË ÔÎÂÏÂÌ‡ÏË ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËı ËÌ‰ÂÈˆÂ‚ ËÎË ‡·ÓðË„ÂÌ‡ÏË Ä‚ÒÚð‡ÎËË, ÍÓ„‰‡ ÔðÓÒÚÓ ‚ ·ÛÍ‚‡Î¸ÌÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ð‡Ò˜Ë˘‡ÎÓÒ¸ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ‰Îfl ÔðË¯ÂÎ¸ˆÂ‚.

‹

Hunlar, Sakalar, Rumlar, Persler, Osmanl› Türkleri, Hazarlar, Mo¤ollar, Ruslar ve Sovyetler Birli¤i olmufltur. Bu konudaki ilk teflebbüs Ellada sahillerindeki Pers ordusu bafl›na geçen Daryufl taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Bir medeniyeti farkl› bir tarihî-kültürel sistem temeline yap›flt›rman›n imkans›zl›¤›, M.Ö. 4. yüzy›lda Büyük ‹skender’in Do¤u’yu Helenlefltirme denemesiyle ortaya ç›km›flt›r. ‹skender’in misyonu ne kadar askerî nitelik tafl›yorsa bir o kadar da hümanist de¤er tafl›d›¤› düflünülmektedir. ‹flte özellikle bu nedenle Büyük ‹skender Avrupal›lar›n nitelemesiyle insanl›¤›n fleref kahraman›d›r. Bir medeniyeti di¤er bir medeniyetle birlefltirmek misyonunu ne dereceye kadar becerebildi acaba? ‹skender ‹mparatorlu¤u’nun bilim adamlar› hangi dilde yaz›fl›yorlard› acaba? Hepsi de Yunand› ve Yunanca yaz›yorlard›. Bunlar üst tabakay› temsil ediyorlard›. Geliflmifl ‹skender medeniyeti Yunan kolonisiydi ve Yunan medeniyeti M›s›r ve Do¤u’ya hiç iletilemedi. fiimdi bu medeniyeti sadece arkeolojik ve mimari eserler anlat›yor. Herhangi bir medeniyeti baflka bir halka vermek, onu bütün katmanlar›yla zorlamak, sadece üst tabakay› de¤il, toplumu tamamen kapsamak, de¤erleri, normlar›, kültürü ve dini di¤er bir halka benimsetmek demektir. Böyle bir hedef ancak halk›n politik

⁄

VI c˙ÂÁ‰ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl. ÄÌÚ‡Î¸fl/íÛðˆËfl Diyalog Avrasya Platformu 6. Toplant›s›, Antalya

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

ç‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÎË˜‡Ú¸ ÓÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÏÂÊ‰Û ÌËÏË ‚ ‚Ë‰Â Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡ ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Ì‡ÛÍË, ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı ÓÚÍð˚ÚËÈ Ë ÛÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ. Zorla bir medeniyeti monte etmekle, halklar›n diyalogla teknik ve bilimsel geliflmelerden istifade ederek etkilenmesinden ay›rmak gerek.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ç‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÎË˜‡Ú¸ ÓÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÏÂÊ‰Û ÌËÏË ‚ ‚Ë‰Â Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡ ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Ì‡ÛÍË, ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı ÓÚÍð˚ÚËÈ Ë ÛÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂÈ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ Ì‡Ï ËÒÚÓðËË, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ÂÈ ÔðÓÒÎÂ‰ËÚ¸ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl Ó‰Ì‡ Ë Ú‡ ÊÂ Á‡ÍÓÌÓÏÂðÌÓÒÚ¸: ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˜ÂðÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ‰‚Ûı ÒÏÂÌfl˛˘Ëı ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡ „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÙÓðÏ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡: Â‰ËÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Ë ÒËÒÚÂÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚.

1000-ÎÂÚÌflfl ÒËÒÚÂÏ‡ ËÒÚÓðËÍÓ-ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ç ÒıÂÏ‡ÚË˜ÌÓÏ ‚Ë‰Â ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ðËÚÏ˚ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ É.Ç. ÇÂðÌ‡‰ÒÍËÏ. çËÊÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ Â„Ó ÒıÂÏÛ Ò ÌÂÍÓÚÓð˚ÏË ÏÓËÏË ‰ÓÔÓÎÌÂÌËflÏË: I. ‡) Ö‰ËÌ‡fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (ëÍËÙÒÍ‡fl, ËÎË ë‡ÍÒÍ‡fl ‰ÂðÊ‡‚‡) ·) ëËÒÚÂÏ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (Ò‡ðÏ‡Ú˚, „ÓÚ˚, ÍËÏÏÂðËÈˆ˚) II. ‡) Ö‰ËÌ‡fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (ÉÛÌÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl, ï‡Á‡ðÒÍËÈ Í‡„‡Ì‡Ú) ·) ëËÒÚÂÏ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (‡‚‡ð˚, Í‡ÏÒÍËÂ ·ÛÎ„‡ð˚, êÛÒ¸, ÔÂ˜ÂÌÂ„Ë, ÔÓÎÓ‚ˆ˚) III. ‡) Ö‰ËÌ‡fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (åÓÌ„ÓÎ¸ÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl) ·) ëËÒÚÂÏ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÔÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ åÓÌ„ÓÎ¸ÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË: áÓÎÓÚ‡fl éð‰‡, ÑÊ‡„‡Ú‡È, ãËÚ‚‡, êÛÒ¸, Ú‡Ú‡ð˚, Í‡Á‡ıË, ÓÈð‡Ú˚, ÏÓÌ„ÓÎ˚ IV. ‡) Ö‰ËÌ‡fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (êÓÒÒËÈÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl, ëÓ˛Á ëÓ‚ÂÚÒÍËı ëÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËı êÂÒÔÛ·ÎËÍ) IV. ·) ëËÒÚÂÏ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (15 ·˚‚¯Ëı ÒÓ˛ÁÌ˚ı ðÂÒÔÛ·ÎËÍ, ÒÚ‡‚¯Ëı Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸Ì˚ÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË). ëÎÂ‰Û˛˘ÂÈ ÙÓðÏÓÈ, ÂÒÎË ÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ ÎÓ„ËÍÂ ˝ÚÓÈ ÍÓÌÒÚðÛÍˆËË, ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ Ó·˙Â‰ËÌÂÌÌÓÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, Ú‡ÍÓÂ, Ì‡ÔðËÏÂð, Í‡Í Ö‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á. é˜ÂÌ¸ Íð‡ÚÍÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛ Ë‰Â˛, Ò ÍÓÚÓðÓÈ, Í‡Í ÏÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚ Ë‰Âfl èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl, ÏÓÊÌÓ ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ: • ÅÎ‡„Ó Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ì‡ÒÂÎfl˛˘Ëı Â‚ð‡ÁËÈÒÍËÈ ÏËð. • ë‡ÏÓ·˚ÚÌÓÂ, ·ÂÁ ÔÓ‰ð‡Ê‡ÌËfl, ð‡Á‚ËÚËÂ. • åÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ·ÂÁ ‚ÂÒÚÂðÌËÁ‡ˆËË. ùÚ‡ ÙÓðÏÛÎ‡, Ì‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÒÛÚ¸ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl Â‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl ÍÓÌˆÂÔˆËfl ÒÚðÓËÚÒfl Ì‡ Ó·˘ÂÏÂÚÓ‰ÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÏ ÔðËÌˆËÔÂ ÏÛÎ¸ÚËÎËÌÂÈÌÓÒÚË ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡, Ô‡ð‡ÎÎÂÎ¸ÌÓÏ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËË Ë ð‡Á‚ËÚËË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ÒËÒÚÂÏ (ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ), Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ËÏÂÂÚ Ò‚Ó˛ ÎÓ„ËÍÛ ð‡Á‚ËÚËfl, Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÛ˛ ‰ÓÏËÌ‡ÌÚÛ, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË, ˆÂÎË Ë ÔðËÓðËÚÂÚ˚.

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ba¤›ms›zl›¤›n› kaybetmesi halinde gerçeklefltirilebilir. Bir medeniyeti baflka bir halka iletmek veya geçirmek, yeni gelenlere yer açmak amac›yla tam anlam›yla büyük bir etnik temizli¤e maruz kalan Amerikal› K›z›lderililer veya Avustralyal› yerlilerin bafllar›na geldi¤i gibi büyük oranda halk kitlesini yok etmekle de mümkün . Zorla bir medeniyeti monte etmekle, halklar›n diyalogla teknik ve bilimsel geliflmelerden istifade ederek etkilenmesinden ay›rmak gerek. Bildi¤imiz bütün tarih boyunca Avrasya halklar›n›n birbiriyle etkileflimine imkan sa¤layan tek bir ilke göze çarpmakta: Bu co¤rafyada iki ayr› jeopolitik yap›, tek bir devletçilik ve devletler sitemi olarak hep birbiriyle yer de¤ifltirmifltir.

Bin y›ll›k tarihi-kültürel sistem Avrasya co¤rafyas›n›n tarihî organizasyon hareketleri G.V. Vernadskiy taraf›ndan ortaya konulmufltur. Afla¤›da kendi eklemelerimle birlikte bu flema verilmifltir: I. a) Tek devletçilik: ‹skitler veya Saks devleti b) Devletler sistemi: Sarmatlar, Gotlar, Kimmerler II. a)Tek devletçilik: Hun ‹mparatorlu¤u, Hazar Ka¤anl›¤› b)Devletler sistemi: Avarlar, Kam Bulgarlar›, Rus, Peçenekler, Polovlar) III. a) Tek devletçilik: Mo¤ol ‹mparatorlu¤u b) Mo¤ol ‹mparatorlu¤u’nun çöküflünden sonra ortaya ç›kan devletler sistemi: Alt›n Ordu, Ça¤atay, Litvanya, Rus, Tatarlar, Kazaklar, Oyratlar, Mo¤ollar IV. a) Tek devletçilik : Rusya ‹mparatorlu¤u, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli¤i b) Devletler sistemi: Eski Sovyetler Birli¤i’nden kopan 15 yeni cumhuriyet Bu yap›y› takip edecek olursak bir sonraki yap›, Avrupa Birli¤i örne¤inde oldu¤u gibi Birleflik Avrasya Devleti olmak zorunda. Bana göre Diyalog Avrasya Platformu’nun düflüncesiyle örtüflen bugünkü Avrasyac›l›k düflüncesini k›saca flu flekilde formüle etmek mümkün: • Avrasya’da yer alan halklar›n faydas›, • Taklit etmeden kendi bafl›na geliflme, • Bat›l›laflmadan toplumun modernizasyonu. Bize göre bu formül ça¤dafl Avrasyac›l›k konseptini ortaya koymaktad›r.

åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚ÓÈ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ ÓÔ˚Ú, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÈ ÒÓ·ÓÈ Í‡Í ÔÓÔ˚ÚÍË ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÂðÂÌÓÒ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Ú‡Í Ë ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ì‡ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â, ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î Â‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛. Ö‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – Ó‰Ì‡ ËÁ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ÒËÒÚÂÏ, ÒÎÓÊË‚¯‡flÒfl ‚ ıÓ‰Â ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚÌÂ„Ó ÓÔ˚Ú‡ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ì‡ÒÂÎfl˛˘Ëı «ëðÂ‰ËÌÌ˚È ÍÓÌÚËÌÂÌÚ», ÎÂÊ‡˘ËÈ ÏÂÊ‰Û äËÚ‡ÂÏ, „ÓðÌ˚ÏË ˆÂÔflÏË íË·ÂÚ‡ Ë «Á‡Ô‡‰Ì˚Ï ÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚ÓÏ» – Ö‚ðÓÔÓÈ. ùÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÙÓðÏËðÛÂÚ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ò‚flÁË – ÓÒ‚ÓÂÌËÂ ÔðËðÓ‰ÌÓ-Î‡Ì‰¯‡ÙÚÌÓÈ ÒðÂ‰˚, ‡‰‡ÔÚ‡ˆË˛ Í Ò‚ÓÂÏÛ «ÏÂÒÚÓð‡Á‚ËÚË˛»; ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â Ò‚flÁË – ÔÂðÂ‰‡˜Û ÓÚ ÔÓÍÓÎÂÌËfl Í ÔÓÍÓÎÂÌË˛ Ì‡‚˚ÍÓ‚, ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÓÍ, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ; ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË, ˆÂÏÂÌÚËðÛ˛˘ËÂ Ó·˘ÌÓÒÚ¸ Ë «ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ÍÓÏÔÎËÏÂÌÚ‡ðÌÓÒÚ¸», ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚Á‡ËÏÌÓÂ ÔðËÚflÊÂÌËÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÍËı ˝ÚÌÓÒÓ‚. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ Í‡Í ËÒÚÓðËË ð‡Á‚ËÚËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. íÓ, ˜ÚÓ ÔðËÌflÚÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ «‚ÒÂÓ·˘ÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ», – ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ ÏÂı‡ÌË˜ÂÒÍË Ó·˙Â‰ËÌÂÌÌ‡fl ÒÛÏÏ‡ ÁÌ‡ÌËÈ Ó· ËÒÚÓðËË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð. äÓÌˆÂÔˆËfl Â‰ËÌÓÈ «„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», «Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», «Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ», «Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚» ÌÂ ËÏÂÂÚ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ ÓÒÌÓ‚˚. ÑÎfl ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ «Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı

‹

Ça¤dafl Avrasyac›l›k konsepti; tarihîsosyal sürecin çok yönlü genel metodolojik prensibi, paralel geliflim, her birinin kendine ait bir geliflme mant›¤›, kültürel üstünlükleri, öz de¤erleri, amac› ve öncelikleri olan tarihî-kültürel sistemlerin (medeniyetlerin) geliflimleri üzerine kurulmaktad›r. Suni bir medeniyet aktar›m› denemesi ve Avrasya co¤rafyas›nda medeniyetler ve kültürler aras› diyalogla ilgili as›rl›k tarihî tecrübe Avrasyac›l›k medeniyetini oluflturmufltur. Avrasya medeniyeti, Çin ve Tibet’in da¤l›k stepleri ile Avrupa denilen bat› yar›m küre aras›ndaki “orta bölgeye” yerleflmifl halklar›n bin y›ldan fazla diyalog tecrübesiyle oluflan tarihî-kültürel sistemlerden biridir. Bu medeniyeti bir co¤rafya; do¤al çevrenin benimsenmesi, kendi bulundu¤u yere adaptasyon; iletilen ba¤lar; nesilden nesle geçen beceriler, de¤erler, yap›lar, kültürel gelenekler; birliktelik ve “karfl›l›kl› iltifat›” bir arada tutan yani Avrasya etnik yap›s›n› birlikte tutan psiko-sosyal ba¤lar oluflturmaktad›r. Avrasyac›l›k, insanl›k tarihini bir medeniyet tarihi olarak anlamaktan oluflmaktad›r. “Genel tarih” olarak adland›rd›¤›m›z farkl› kültür ve halklar›n sahip oldu¤u tarih bilgilerinin mekanik bir toplam›ndan ibarettir.

⁄

èðÂÁË‰ÂÌÚ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë, ˝ÍÒ-ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ ÉÂÈ‰‡ð ÄÎËÂ‚, ˝ÍÒ-ÔðÂÁË‰ÂÌÚ àð‡Ì‡ åÓı‡ÏÏ‡‰ ï‡Ú‡ÏË, ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ çÛðÒÛÎÚ‡Ì ç‡Á‡ð·‡Â‚ Ë ÔðÂÁË‰ÂÌÚ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËð èÛÚËÌ Türkmenistan Devlet Baflkan› Saparmurat Türkmenbafl›, Azerbaycan eski Devlet Baflkan› Haydar Aliyev, ‹ran eski Devlet Baflkan› Muhammed Hatemi, Kazakistan Devlet Baflkan› Nursultan Nazarbayev ve Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

ë Ì‡˜‡Î‡ 90-ı „Ó‰Ó‚ ÔÂð‚˚È ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ ç. ç‡Á‡ð·‡Â‚ ÔðË‰‡Î ÌÓ‚˚È ËÏÔÛÎ¸Ò Ë‰ÂÂ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡, ÔðÂ‰ÎÓÊË‚ ÒÔÓÒÓ· ÂÂ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÈ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË. 90’l› y›llar›n bafl›nda Kazakistan Cumhurbaflkan› Nursultan Nazarbayev Avrasyac›l›k fikrinin gerçeklefltirilebilec e¤ine dair yeni bir yol önererek bu fikri tekrar canland›rd›.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ» ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÎËflÌËÂ ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ‚ Â‰ËÌ˚È „ËÔÂð˝ÚÌÓÒ. ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÚðË ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚ‡: ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ÙÓðÏ˚ Ëı ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË; ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ-ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌ˜ÂÒÍËÂ ‚Á„Îfl‰˚ Ë ÙÓðÏ˚ Ëı ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË; ˝ÚÌÓÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â ‡ÒÔÂÍÚ˚ ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË Ë ÙÓðÏ˚ Ëı ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ‰ÂÒflÚ¸ Ú˚Òfl˜ ÎÂÚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÈ ËÁÓÎflˆËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÓÁ‰‡Î ÏÌÓ„ËÂ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚Â ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÏÓ‰ÂÎË, Ú‡ÍËÂ Í‡Í, Ì‡ÔðËÏÂð, Á‡Ô‡‰ÌÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ-ÒÂ‚ÂðÓ‡ÙðËÍ‡ÌÒÍ‡fl, ‡ðËÈÒÍÓÒ‡ÍÒÍ‡fl, ËÌ‰ËÈÒÍ‡fl, ÍËÚ‡ÈÒÍ‡fl, ËÛ‰ÂÈÒÍ‡fl, ËÒÎ‡ÏÒÍ‡fl, Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ðÓÔÂÈÒÍ‡fl, ÒÎ‡‚flÌÒÍ‡fl, ‡ÙðËÍ‡ÌÒÍ‡fl, flÔÓÌÒÍ‡fl, ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍ‡fl, Î‡ÚËÌÓ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍ‡fl, ‡‚ÒÚð‡ÎËÈÒÍ‡fl Ë Ú.Ô. ä‡Ê‰‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ÂÂ ÌÓÒËÚÂÎflÏË ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ, ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË.

ÉÓÎÛ·˚Â, ÊÂÎÚ˚Â Ë Íð‡ÒÌ˚Â ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ñ‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËÂ ‚˚¯ÂÔÂðÂ˜ËÒÎÂÌÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸ Ëı ‚ ÚðË ÚËÔ‡ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ðÂÔðÂÁÂÌÚ‡ÚË‚Ì˚ı Ë Ó·Î‡‰‡˛˘Ëı ÏËðÓ‚˚Ï ÁÌ‡˜ÂÌËÂÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ. í‡Í‡fl ÔÓÔ˚ÚÍ‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ ‚ Ï‡ÚÂðË‡Î‡ı 1 ÍÓÌ„ðÂÒÒ‡ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÒÓÒÚÓfl‚¯Â„ÓÒfl ‚ Ë˛ÎÂ 2001 „. ‚ ëË‰ÌÂÂ. èðË ˝ÚÓÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ö„ËÔÚ‡ Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËı ËÌ‰ÂÈˆÂ‚ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl ËÒ˜ÂÁÌÛ‚¯ËÏË. èÂð‚˚È ÚËÔ – ˝ÚÓ ÒðÂ‰ËÌÌ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ·ÂðÛ˘‡fl Ì‡˜‡ÎÓ ‚ Ñ‚ÛðÂ˜¸Â, Ú.Â. ‚ ÔÓÎÓÒÂ ÒÓÔðËÍÓÒÌÓ‚ÂÌËfl ÄÁËË Ò Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÙðËÍÓÈ. éÌ‡ ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ Ì‡ ·‡ÁÂ ¯ÛÏÂðÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ë ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ‰ðÂ‚ÌÂ‡ðËÈÒÍÓÈ, ‰ðÂ‚ÌÂÒÂÏËÚÒÍÓÈ, ‰ðÂ‚ÌÂÚ˛ðÍÒÍÓÈ Ë ‰ðÂ‚ÌÂËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ – ÌÓ‚Ó‚‡‚ËÎÓÌÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÓÙÓðÏËÎ‡Ò¸ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ËÛ‰ÂÓ-ËÒÎ‡ÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ëðÂ‰ËÌÌ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÛ˛

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Tek bir “küresel medeniyet”, “insanl›k medeniyeti”, “insanî de¤erler”, “insanikültürler” gibi kavramlar sosyokültürel bir temele sahip de¤illerdir. “Genel insanî de¤erler” in oluflturulabilmesi için bütün insanl›¤›n bir üst etnik yap›ya kar›flmas› gerekir. Felsefi bak›fl aç›s›yla medeniyet üç ana elemente sahiptir: Evren bilgisi ve bunlar› gerçeklefltirme biçimi, de¤erler-dünya görüflü ve bunlar› gerçeklefltirme biçimi, etnik sosyal aç›dan insan hayat›n› anlama ve bunu gerçeklefltirme biçimi. ‹nsanl›k son on bin y›ld›r co¤rafi izolasyon flartlar›nda Bat›-Asya-Kuzey Afrika, Ari-Saks, Hint, Çin, Amerikan, Latin Amerikan, Avustralya v.b birçok büyük medeniyet kurmufltur. Her biri evren, manevi de¤erler ve insan hayat›na iliflkin tafl›y›c›lar›n›n anlay›fllar›n› yans›tmaktad›r.

Mavi, sar› ve k›rm›z› medeniyetler Yukar›da bahsedilen medeniyetlerin daha iyi de¤erlendirilmesi, bunlar› medeniyet sistemlerinin evrensel de¤erlerine sahip daha belirgin üç ana tipte toplama imkan› vermektedir. Böyle bir birlefltirme 2001 Temmuz’unda Sydney’de düzenlenen I. Küresel Medeniyet konulu kongrede ortaya konmufltur. Burada M›s›r ve Amerikan K›z›lderili medeniyeti “yok olmufl medeniyetler” olarak belirtilmektedir. Birinci tip, orta medeniyettir. Yani Asya, Avrupa ve Afrika’n›n birbirine yak›nlaflt›¤› hatta yer almaktad›r. Bu medeniyet Sümer medeniyeti üzerine kurulmufl olup devam›nda kadim Ari, kadim ‹srail, kadim Türk ve kadim Yahudi, yeni Vavilon medeniyeti ve sonuç olarak Yahudi-‹slâm medeniyeti üzerinde kurulmufltur. Orta medeniyet insan-Tanr› medeniyet sistemini oluflturmaktad›r. En büyük ilkesi, hayatla, inançla, “gök ve insan›n tekli¤i” görüflüyle veya Tanr› ve insan›n tekli¤iyle ilgili görüfl üzerine oturmaktad›r. Kazak medeniyeti de bu tipe uymaktad›r. ‹kinci tip medeniyet ise Sar› Irmak (Huanhe) medeniyetinin bafllang›c›nda yer alan Do¤u medeniyetidir. Bu medeniyet Dao-Konfüçyanizm gelenekleri üzerine kurulmufl olup sonuç olarak ça¤dafl Do¤u Asya kolektif medeniyetleri üzerinde yap›sallaflm›flt›r. Do¤u medeniyeti insanîinsan medeniyet sistemini; iyi niyetli, tabiata ve insan ö¤retisine de¤er veren modeli ifade etmektedir. Bu medeniyetin en büyük ilkesi, tabii do¤an›n ve insan do¤as›n›n insanili¤inin birli¤i üzerine temellenmifltir ve insanl›¤›n birli¤iyle ilgili de¤erli görüflleri canland›rm›flt›r. Üçüncü tip medeniyet ise Akdeniz-Ege

ÒËÒÚÂÏÛ. ÖÂ Ì‡Ë‚˚Ò¯ËÂ ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛ÚÒfl Ì‡ ·‡ÁÂ Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‚ÓÁÁðÂÌËÈ Ì‡ ÊËÁÌ¸ Ë ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ, ‚ÓÁÁðÂÌËÈ Ó «Â‰ËÌÒÚ‚Â çÂ·‡ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡», ËÎË Â‰ËÌÒÚ‚Â ·ÓÊÂÒÚ‚‡ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ä‡Á‡ıÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Í ˝ÚÓÏÛ ÚËÔÛ. ÇÚÓðÓÈ ÚËÔ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – ‚ÓÒÚÓ˜Ì‡fl, ·ÂðÛ˘‡fl Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÜÂÎÚÓÈ ðÂÍË (ïÛ‡Ìı˝). éÌ‡ ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ ‚ ‰‡ÓÒÒÍÓÍÓÌÙÛˆË‡ÌÒÍÓÈ Úð‡‰ËˆËË Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓÈ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÒÚÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÇÓÒÚÓ˜Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ, ÏÓ‰ÂÎ¸, ÔÓÍÎÓÌfl˛˘Û˛Òfl ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎ¸ÌÓÈ ÔðËðÓ‰Â Ë Û˜ÂÌË˛ Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ. ÖÂ Ì‡Ë‚˚Ò¯ËÂ ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛ÚÒfl Ì‡ ·‡ÁÂ Â‰ËÌÒÚ‚‡ ÔðËðÓ‰ÌÓÈ ÔðËðÓ‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÔðËðÓ‰˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÓÌ‡ ‚ÓÔÎÓÚËÎ‡ ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚Â ‚ÓÁÁðÂÌËfl Â‰ËÌÒÚ‚‡ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. íðÂÚËÈ ÚËÔ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – Á‡Ô‡‰Ì‡fl, ·ÂðÛ˘‡fl Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ÒðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍÓ-˝„ÂÈÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË. éÌ‡ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ‚ „ðÂÍÓðËÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ Ó·ðÂÎ‡ Ò‚ÓÂ ÎËˆÓ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÒÂ‚ÂðÓ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. á‡Ô‡‰Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – ˝ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-‚Â˘Ì‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸, ÔÓÍÎÓÌfl˛˘‡flÒfl ð‡ÁÛÏÛ Ë Ì‡ÛÍÂ. ÖÂ Ì‡Ë‚˚Ò¯ËÂ ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÔÓÒÚðÓÂÌ˚ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‰ÂÚÂðÏËÌËÁÏ‡ Ë ÍÓÌÚð‰ÂÚÂðÏËÌËÁÏ‡, ÂÂ ‚Á„Îfl‰ Ì‡ ÇÒÂÎÂÌÌÛ˛ ‚˚ð‡Ê‡ÂÚ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ÒÂı ‚Â˘ÂÈ. èðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ˜ÚÓ Î˛‰Ë Ó˜ÂÌ¸ ˜‡ÒÚÓ ÏÂÚ‡ÙÓðË˜ÂÒÍË Ì‡Á˚‚‡˛Ú Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ «„ÓÎÛ·ÓÈ», ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ – «ÊÂÎÚÓÈ», ÒðÂ‰ËÌÌÛ˛ – «Íð‡ÒÌÓÈ». ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ÓÌË Í‡Í ð‡Á Ó·ð‡ÁÛ˛Ú ÚðË ËÁÌ‡˜‡Î¸Ì˚ı ˆ‚ÂÚ‡ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ËÏÔÂðËË, ‚Ó¯Â‰¯ËÂ ‚ ÌËı, ÓÔðÂ‰ÂÎflÎË ËÒÚÓðË˛, ÔÓÎËÚËÍÛ, ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, Ú‡Í ÛÊ ÒÎÛ˜ËÎÓÒ¸. Ö‚ð‡ÁËÈÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÔÂð‚˚È Ë ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‚ ÚðÂÚËÈ ÚËÔ. ÑðÛ„ËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÒËÒÚÂÏ˚ – Ì‡ÔÓ‰Ó·ËÂ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÈ ËÌ‰ËÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓ ÔÓÁ‰ÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡‚¯ÂÈÒfl flÔÓÌÒÍÓÈ, Ó·Î‡‰‡˛˘ÂÈ ÌÂflÒÌÓÈ ÒÔÂˆËÙËÍÓÈ ˛ÊÌÓ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ, ‚ÒÂ Â˘Â ÔðÂ·˚‚‡˛˘ÂÈ ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ‡ÙðËÍ‡ÌÒÍÓÈ, ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ‡‚ÒÚð‡ÎËÈÒÍÓÈ – ÌÂ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ò ÎÂ„ÍÓÒÚ¸˛ ÓÚÌÂÒÂÌ˚ Í ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚Ï ÚðÂÏ ‚ÂÎËÍËÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏ ÔÓ „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÏÛ Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÏÛ ÔðËÁÌ‡Í‡Ï. çÓ ‚ÒÂ ÊÂ Ëı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ËÌÚÂðÔðÂÚËðÓ‚‡Ì˚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ ÍðËÚÂðËÂ‚, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ı ‰Îfl ÚðÂı ‚ÂÎËÍËı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ùÚË ÚðË ‚ÂÎËÍËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÌÂ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ÏflÚ¸ ‚ÒÂ ÓÒÚ‡Î¸Ì˚Â, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ë ÚÂ Ú‡ÍÊÂ ËÏÂ˛Ú Ôð‡‚Ó Ì‡ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ. ëÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÌË Ó‰Ì‡ ËÁ ‚˚¯ÂÓÔËÒ‡ÌÌ˚ı ÚðÂı ‚ÂÎËÍËı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ Ò‡Ï‡ ÔÓ ÒÂ·Â ÌÂ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï «ˆ‚ÂÚÓÏ» „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. àÁ·ð‡ÌËÂ Î˛·ÓÈ ËÁ ÌËı ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ‚ÒÂÓ·˘ÂÈ ÏÓ‰ÂÎË ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ

‹

⁄

èðÂÁË‰ÂÌÚ ëòÄ ÑÊÓð‰Ê ÅÛ¯ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ George Bush ‹stanbul’da

tarihinin bafllang›c›na yak›nlaflan Bat› medeniyetidir. Bu medeniyet Yunan-Roma medeniyeti üzerine kurulmufl ve sonuç olarak Bat› Avrupa-Kuzey Amerika medeniyetleri üzerinde bir yüze kavuflmufltur. Bat› medeniyeti, ak›l ve bilime de¤er veren insan-eflya modelidir. En belirgin ilkeleri determinizm ve karfl› determinizmin birli¤i prensibi üzerine kurulmufltur. Evrene bak›fl aç›s›, bütün eflyan›n birli¤i ile ortaya konulmaktad›r. ‹nsanlar s›kl›kla Bat› medeniyetini “mavi”, Do¤u medeniyetini “sar›”, orta medeniyeti “k›rm›z›” olarak nitelerler. Gerçekten de bu üç medeniyet de bafllang›ç olarak insanl›k medeniyetinin üç ayr› rengini ortaya koymaktad›rlar. Bunlara dahil olan devlet ve imparatorluklar kendi insanl›klar›n›n tarihini, politikas›n›, kültürel geliflmesini belirlemektedir ve böyle de olmufltur. Avrasya medeniyeti ise k›smen birinci, k›smen de üçüncü tip medeniyete girmektedir. Hint medeniyeti gibi kendi bafl›na olan, nispeten daha sonra ortaya ç›kan Japonya 57

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

èðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð üÔÓÌËË ÑÁ˛Ì˙ËÚËðÓ äÓË‰ÁÛÏË Japonya Baflbakan› Junichiro Koizumi

Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË Î˛‰Ë flÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÎË, ˜ÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÔðËÒÛ˘ ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «Ó‚Â˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl» ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÒðÂ‰ËÌÌÓÈ – ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «Ó·ÓÊÂÒÚ‚ÎÂÌËfl» ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ – ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËfl». Günümüzde insanlar flunu çok iyi görmüfllerdir ki, Bat› kültürü insan›n “eflyalaflt›r›lmas›”, orta medeniyet insan›n “tanr›laflt›r›lmas›”, Do¤u medeniyeti ise insan›n “yabanc›laflt›r›lmas›” gibi hofl olmayan genlere sahiptirler. 58

ÔðË‚Â‰ÂÚ Í ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏÛ ËÏÔÂðË‡ÎËÁÏÛ Ë ÔÓðÓ‰ËÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚Â ·Â‰ÒÚ‚Ëfl. Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË Î˛‰Ë flÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÎË, ˜ÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÔðËÒÛ˘ ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «Ó‚Â˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl» ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÒðÂ‰ËÌÌÓÈ – ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «Ó·ÓÊÂÒÚ‚ÎÂÌËfl» ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ – ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËfl». ÖÒÎË ÔÓð‡ÁÏ˚ÒÎËÚ¸, ÚÓ ÔðË˜ËÌ‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‚Á‡ËÏÓÔðÓÌËÍÌÓ‚ÂÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ÌÂËÁ·ÂÊÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÏÂÊ‰Û ÌËÏË, ÍðÓÂÚÒfl ‚ÌÛÚðË Í‡Ê‰ÓÈ ËÁ ÌËı, ‚ ÒÔÂˆËÙË˜ÌÓÒÚË, ‡‚ÚÓÌÓÏÌÓÒÚË, Ò ‚˚ÚÂÍ‡˛˘ËÏË ÓÚÒ˛‰‡ Ó‰ÌÓÒÚÓðÓÌÌÓÒÚ¸˛ Ë ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚ¸˛. Ñ‡ÊÂ ‚ÌÛÚðË Ó‰ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – ËÛ‰ÂÓËÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó – ÔðÓËÒıÓ‰flÚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl. èÓ˝ÚÓÏÛ „ÎÓ·‡Î¸Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ·ÂðÛ˘‡fl Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚ı ÚðÂı ÚËÔ‡ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ‡fl ÓÚ ÌËı Ë ÔðÂ‚ÓÒıÓ‰fl˘‡fl Í‡Ê‰Û˛, ÌÂÊËÁÌÂÌÌ‡. ç‡ÔðËÏÂð, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ·Û‰Û˜Ë Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍðÛÔÌ˚ı Â‚ð‡ÁËÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë‰Û˘ËÏ ÔÓ ÔÛÚË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡, ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂ Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Ì ‚ ÓÚÍð˚ÚÓÏ Ë ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„Â Ì‡ Ô‡ðËÚÂÚÌÓÈ ÓÒÌÓ‚Â. ÑÎfl ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl ð‡Á‚ËÚËÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Í‡Á‡ıÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÚÂÌˆË‡Î‡, ð‡Ò¯ËðÂÌËÂ ÒÙÂð˚ ÔðËÏÂÌÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó flÁ˚Í‡ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚, Ó·ðÂÚÂÌËÂ ÛÚð‡˜ÂÌÌ˚ı Ë ‰ÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌÌ˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. Ä ˝ÚÓ ÚðÂ·ÛÂÚ ÌÂ Ó‰ÌÓ„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl, ˝ÚÓ ÔðÓˆÂÒÒ ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚È. Ç Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ‚ıÓ‰flÚ: ÒÚÂÔÌ‡fl, ÒÎ‡‚flÌÒÍ‡fl Ë ‰ðÂ‚ÌÂÚ˛ðÍÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ‚ÓÂÌÌÓ-‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍ‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, „ÓðÓ‰ÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡. àÁ Ì˚ÌÂ ÊË‚Û˘Ëı Ì‡ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏ ÍÓÌÚËÌÂÌÚÂ Ì‡ðÓ‰Ó‚ Í Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ÓÚÌÂÒÂÌ˚: Ú˛ðÍË, ðÛÒÒÍËÂ, ÛÍð‡ËÌˆ˚, Í‡Á‡ıË, ðÛÏ˚Ì˚, ÏÓÎ‰‡‚‡ÌÂ, ÛÁ·ÂÍË, ·‡¯ÍËð˚, ÌÓ„‡Èˆ˚, Í‡ð‡Í‡ÎÔ‡ÍË, ÚÛðÍÏÂÌ˚, Í˚ð„˚Á˚, Ú‡Ú‡ð˚, Í‡ð‡ËÏ˚ Ë Íð˚ÏÒÍËÂ Ú‡Ú‡ð˚.

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ve henüz özellikleri yeteri kadar belli olmayan Güney Amerika, hâlâ geliflmekte olan Afrika, dinamik bir flekilde geliflen Avustralya medeniyeti gibi medeniyetler ise co¤rafi ve tarihî niteliklerine göre yukar›da bahsedilen üç medeniyet aras›nda kolayl›kla gösterilemezler. Bu üç büyük medeniyet di¤erlerini alt›na almamal›, zira bunlar da kendi bafllar›na geliflme hakk›na sahiptirler. Buradan hareketle, yukar›da bahsedilen üç medeniyet modelinden hiçbiri tek bafl›na küresel medeniyetin “rengi” olamaz. Genelleyici nitelikte olabilecek düflüncesiyle herhangi birisinin tercihi kaç›n›lmaz bir flekilde kültürel emperyalizmi ve medeniyet yoksullu¤unu beraberinde getirecektir. Günümüzde insanlar flunu çok iyi görmüfllerdir ki, Bat› kültürü insan›n “eflyalaflt›r›lmas›”, orta medeniyet insan›n “tanr›laflt›r›lmas›”, Do¤u medeniyeti ise insan›n “yabanc›laflt›r›lmas›” gibi hofl olmayan genlere sahiptirler. E¤er medeniyetlerin birbiriyle etkileflimlerinin imkans›zl›¤› ve aralar›nda ç›kacak bir çat›flman›n kaç›n›lmazl›¤›n›n sebebini düflünecek olursak, her birinin içinde kendine hasl›¤›, buradan hareketle de tek yönlülü¤ü ve hoflgörüsüzlü¤ü ortaya ç›kacakt›r. Hatta Yahudi-‹slâm medeniyeti gibi tek bir medeniyetin içinde bile çat›flma ç›kacakt›r. Bu nedenle yukar›da bahsedilen üç medeniyet tipine giren, ayn› zamanda bu her üç medeniyetten de ba¤›ms›z ve onlardan daha üstün bir küresel medeniyetin yaflama flans› yoktur. Mesela Avrasya co¤rafyas›n›n büyük devletlerinden biri olan ve ba¤›ms›zl›¤›n› gittikçe kuvvetlendiren Kazakistan, gönüllü bir flekilde tam eflitlik temelinde diyalo¤un her türlüsüyle ilgilenmekte. Kazakistan için kendi Kazak kültürünün, ekonomik potansiyelinin, millî dil, kültür ve millî enstitü alanlar›n›n geniflletilmesi, kaybolan ve bozulmufl kültürel millî de¤erlerin yeniden kazan›lmas› bugün güncel bir konu. Fakat bu sadece on y›ll›k bir süreci de¤il, uzun bir medeniyet devrini kapsayacakt›r. Avrasya medeniyetine Step, Slav, kadim Türk medeniyetleri, askeri-demokratik medeniyet ve flehir kültürü girmektedir. Bugün Avrasya co¤rafyas›nda yaflayan Avrasya medeniyeti içindeki halklar olarak Türkleri, Ruslar›, Ukraynal›lar›, Kazaklar›, Romanyal›lar›, Moldoval›lar›, Özbekleri, Baflkurtlar›, Nogaylar›, Karakalpaklar›, Türkmenleri, K›rg›zlar›, Tatarlar›, Karaimleri ve K›r›m Tatarlar›n› gösterebiliriz.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Hatay ï‡Ú‡È: Birlikte yaflama tecrübesi

ÓÔ˚Ú ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl

Abdullah Özyurt

Ä·‰ÛÎÎ‡ı éÁ˙˛ðÚ

Gazeteci (Türkiye).

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (íÛðˆËfl).

‡Ú‡È, ËÎË ÄÌÚ‡Í¸fl, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ ËÁ Ò‡Ï˚ı ‰ðÂ‚ÌËı Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚÓ‚ íÛðˆËË, „‰Â ÓÒÚ‡‚ËÎË ÒÎÂ‰ 13 ËÁ 23 ÏËðÓ‚˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ï‡Ú‡È fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ Í‡Í ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, Ú‡Í Ë ‰Îfl ıðËÒÚË‡Ì Ë ËÛ‰ÂÂ‚. é‰ÌËÏ ËÁ ‰‚Ûı „ÓðÓ‰Ó‚, ÛÔÓÏËÌ‡˛˘ËıÒfl ‚ äÓð‡ÌÂ, ÅË·ÎËË Ë íÓðÂ, Ì‡ðfl‰Û Ò àÂðÛÒ‡ÎËÏÓÏ, fl‚ÎflÂÚÒfl ÄÌÚËÓıËfl (ÄÌÚ‡Í¸fl). ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ ÏÂÊ‰Û àÁð‡ËÎÂÏ Ë è‡ÎÂÒÚËÌÓÈ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛ÚÒfl ð‡Á‰Óð˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ àÂðÛÒ‡ÎËÏ, Í ‚ÒÂÓ·˘ÂÏÛ ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ‡ÒÒÓˆËËðÛÂÚÒfl Ò ÚÂððÓðÓÏ, ÍðÓ‚ÓÔðÓÎËÚËÂÏ Ë ÓðÛÊËÂÏ. Ç ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó, ÏÂÊ‰Û ÊËÚÂÎflÏË ÄÌÚ‡Í¸Ë ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ·˚ÎÓ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ, ıÓÚfl ÓÌË Ë ËÒÔÓ‚Â‰Ó‚‡ÎË ð‡ÁÌÛ˛ ‚ÂðÛ. ïðËÒÚË‡ÌÂ, ËÛ‰ÂË Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ÊËÎË ‚ÏÂÒÚÂ ‚

atay, Türkiye’nin en eski yerleflim yerlerinden biri. Dünyadaki 23 medeniyetten 13’üne ev sahipli¤i yapm›fl. Hem Müslümanlar, hem H›ristiyanlar ve hem de Museviler taraf›ndan kutsal flehir olarak biliniyor. Kur’an-› Kerim’de, ‹ncil’de ve Tevrat’ta Kudüs’le birlikte ismi geçen iki flehirden biri Antakya. Kudüs’te y›llard›r iç çat›flmalar eksik olmuyor ve bu flehir art›k terör, kan ve barutla birlikte an›l›yor. Oysa Antakya’da yaflayan insanlar hangi dine mensup olursa olsun, tarihin hiçbir döneminde çat›flmam›fllar. H›ristiyanlar, Museviler ve Müslümanlar birbirlerinin inanc›ndan rahats›z olmam›fl; tarih boyu hep birlikte sevgi, sayg› ve hoflgörü içinde yaflam›fllar. Çok say›da milletten insanlar›n yaflad›¤› Antakya bu üç dinin yan›nda bu dinlere ait birçok mezhebi de içinde bar›nd›r›yor. 60

‹

⁄

Tarihi Kentler Birli¤i, 2002 y›l›nda Anadolu’daki ilk buluflmas›n› kültürel miras aç›s›ndan önemli bir kent olan Antakya’da gerçeklefltirerek, kentin bu konudaki önemini vurgulam›fl oldu. Antakya bugünkü mütevaz› yaflant›s› içinde, 23 as›rl›k uzun ve soylu bir geçmifle sahip, zengin bir miras ile yaflayan, bir zamanlar do¤unun kraliçesi olmufl, görmüfl-geçirmifl bir kent. Antakya; Helenistik dönemin, Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun, H›ristiyanl›¤›n, Mezopotamya’n›n önemli bir merkezi; günümüzde ‹slamiyet, H›ristiyanl›k ve Yahudili¤in kesiflme noktas›, flimdi ise Do¤u’nun Kraliçesi.

Çok renkli Antakya Büyük ‹skender’in generallerinden Suriye Kral› Selevkos I Nikator’un kurdu¤u ve “Antioch” ismini verdi¤i, Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun üçüncü büyük kenti. Araflt›rmac›lar, eldeki bilgilere göre yörenin iskan tarihinin M.Ö. yüz binli y›llara rastlayan Orta Paleolitik döneme kadar uzand›¤›n› ifade ediyor. Bunun 2,5 milyon y›l öncesine kadar uzanabilece¤ini bildiriliyorlar. 1954-1966 y›llar› aras›nda Alt›nözü, fienköy, Antakya ve Çevlik’te yap›lan araflt›rmalarda elde edilen ve M.Ö. 10000-40000 y›llar› aras›nda tarihlenen bulgular Orta Paleolitik dönem özellikleri tafl›yor. Yine Yaylada¤›-K›fllak civar›nda ve Çevlik-Kanal ma¤aras›nda, M.Ö. 4000011000 y›llar› aras›nda tarihlenen Üst Ppaleolitik döneme ait araçlar ve insan kal›nt›lar›nda Homo Sapiens Çevlikensis’ten kalma kemikler bulunmufltur. Bu ma¤aralarda insan yaflay›fl›n›n Milattan sonraki y›llara kadar sürdü¤ü tahmin ediliyor. Selevkos Antigonia’y› y›kt›r›p, daha güneyde, da¤ ete¤inde (yani Antakya’n›n bugünkü yerinde) yeni bir flehir yap›lmas›n› emretti. fiehrin temeli M.Ö. 22 May›s 300 tarihinde at›ld› ve inflas› tamamlan›nca devlet merkezi buraya nakledildi. Selevkos flehre babas›n›n (ya da o¤lunun) ad›na izafeten “Antiokheia” ad›n› verdi (Bu isim zamanla “Antakya” fleklini alm›flt›r.) M.S. 1. yüzy›l›n ilk yar›s›nda ortaya ç›kan H›ristiyanl›k, Kudüs d›fl›nda, 30’lu y›llar›n ortalar›nda ilk defa Antakya’da yay›ld›, Hz. ‹sa’ya inananlara ilk defa burada “H›ristiyan” ad› verildi ve H›ristiyanl›¤›n ilk kilisesi Antakya’da kuruldu. Antakya’da Kurtulufl Caddesi, bugün bir köflesinde H›ristiyanl›¤›n ilk y›llar›ndan kalan bir kilise olan Habib-i Neccar Camii, Katolik Kilisesi olarak onar›lan eski Antakya evi ve Yahudi Sinagogunu bar›nd›r›r. Günün baz› saatlerinde bu sesler birbirine kar›flarak yank›lan›r. Bugünkü Kurtulufl Caddesinin yedi metre alt›nda olan Roma ‹mparatorluk Caddesi, di¤er ad›yla Kolonadl› Cadde, Princeton Üniversitesi’nin 1931-32’deki sondaj kaz›lar›nda tespit edildi.

Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu üyeleri (sa¤dan sola) Hatay Müftüsü Mustafa Varl›, Musevi Cemaati Baflkan› fiaul Cemudio¤lu, Ortodoks Kilisesi papaz› Sami Sebagil óÎÂÌ˚ äÓÏËÒÒËË ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ (ÒÔð‡‚‡ Ì‡ÎÂ‚Ó): ÏÛÙÚËÈ ï‡Ú‡fl åÛÒÚ‡Ù‡ Ç‡ðÎ˚, „Î‡‚‡ ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚ ò‡ÛÎ ÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ, Ò‚fl˘ÂÌÌËÍ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ë‡ÏË ëÂ·‡„ËÎ¸

Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu Antakyal›lar yaflad›klar› bu güzel ortam› korumak ve gelecek nesillere aktarmak için toplumun her kesiminden birer kiflinin bulundu¤u “Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu” kurmufl. fiu anda komisyonun baflkanl›¤›n› yapan Hatay Müftüsü Mustafa Varl› Antakya’da birçok ›rk ve 3 semavi din ve bu dinlere ba¤l› çok say›da mezhep ve görüflün olmas›na ra¤men insanlar›n karfl›l›kl› sayg›, sevgi ve hoflgörü içinde yaflad›klar›n›, bunu da bir kültür haline dönüfltürdüklerini söylüyor. “Günümüzde gençler yaflad›klar› bu ortam›n de¤erini bilmiyor ve bu güzelli¤i ikinci palana at›yor” diyen Müftü Varl› komisyonu kurmaktaki amaçlar›n› “Yeni yetiflen gençlere dünyan›n hiçbir yerinde olmayan bu de¤erleri anlatarak bunu yaflamalar›n› ve korumalar›n›, sevgiyi, sayg›y›, hoflgörü ve diyalogu flu anda birinci öncelik olarak gördükleri ekonominin önüne koymalar›n› sa¤lamak” olarak aç›kl›yor. Varl›, “Dünyadaki tüm kavgalar ve savafllar görüfl ayr›l›klar›ndan kaynaklan›yor. Bu görüfl ayr›l›klar› burada da var ama Antakyal›lar bu ayr›l›klar› hiçbir zaman kavga nedeni olarak görmemifl aksine çok büyük bir zenginlik olarak alg›lam›flt›r.” diyor.

äÓÏËÒÒËfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ë ˆÂÎ¸˛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÔðÂÍð‡ÒÌÓÈ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒðÂ‰˚ ÄÌÚ‡Í¸Ë Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔÂðÂ‰‡˜Ë ˝ÚÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËflÏ „ÓðÓÊ‡ÌÂ ÒÓÁ‰‡ÎË äÓÏËÒÒË˛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ˜ÎÂÌ‡ÏË ÍÓÚÓðÓÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ÒÂı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı „ðÛÔÔ. åÛÙÚËÈ ÄÌÚ‡Í¸Ë åÛÒÚ‡Ù‡ Ç‡ðÎ˚, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ËÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚË ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl ‚˚¯ÂÌ‡Á‚‡ÌÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË, ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ˝ÚÌÓÒ˚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÚðÂı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ‰ðÛ„Ëı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ Ë Î˛‰Ë Ò‡Ï˚ı ð‡ÁÌ˚ı Û·ÂÊ‰ÂÌËÈ ÔðÂ‚ð‡ÚËÎË ˝ÚÓ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ ‚ ÓÒÓ·Û˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ‚ÌÛÚðË ÍÓÚÓðÓÈ Î˛‰Ë ÊË‚ÛÚ ‚ ÏËðÂ, ÒÓ„Î‡ÒËË Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËË. «åÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÌÂ ˆÂÌËÚ ÓÍðÛÊ‡˛˘ÂÂ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó Ë ÌÂ Á‡ÏÂ˜‡ÂÚ ˝ÚÓÈ Íð‡ÒÓÚ˚,– „Ó‚ÓðËÚ ÏÛÙÚËÈ, – ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ ˆÂÎÂÈ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ Ì‡ÏË ÍÓÏËÒÒËË – ÒÓıð‡ÌËÚ¸ Ë ÔðËÛÏÌÓÊËÚ¸ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÌÂ ÒÓıð‡ÌËÎÓÒ¸ ÌË ‚ Ó‰ÌÓÏ ‰ðÛ„ÓÏ Û„ÓÎÍÂ Ì‡¯ÂÈ ÔÎ‡ÌÂÚ˚, Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ÓÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÁÌ‡˜ÂÌËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÌÓÈ ÚÂðÔËÏÓÒÚË, Û‚‡ÊÂÌËfl Ë ÔðËÓðËÚÂÚ‡ ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ì‡‰ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂÏ». Ç‡ðÎ˚ ‰Ó·‡‚ËÎ, ˜ÚÓ ‚ÓÈÌ˚ Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂÏ ð‡ÁÎË˜ËÈ ‚ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËË, Ë ıÓÚfl Á‰ÂÒ¸ Î˛‰Ë Ú‡ÍÊÂ ÔðË‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ð‡ÁÌ˚ı ‚Á„Îfl‰Ó‚, ˝ÚÓ ÌÂ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ÒÒÓð‡Ï, ð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËflÏ, ‡ Ì‡Ó·ÓðÓÚ – fl‚ÎflÂÚÒfl „Óð‰ÓÒÚ¸˛ Ë ·Ó„‡ÚÒÚ‚ÓÏ ÄÌÚ‡Í¸Ë.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

Hatay dünyaya örnek olsun

Hatay Valisi Abdulkadir Sar›, Hatay’› anlat›rken “Dünyada benzeri olmayan hoflgörü, bar›fl ve sevgi kenti olan Hatay’da valilik yapt›¤›m için kendimi di¤er meslektafllar›ma oranla daha flansl› görüyorum” diye bafll›yor sözlerine. Sevgi sayg› ve bar›fl›n Antakyal›lar›n yaflam tarz› haline geldi¤ini, dünyadaki 23 medeniyetten 13’üne ev sahipli¤i yapan Hatay’a tarihin verdi¤i en büyük eserin insanlar› farkl› olsalar da bar›fl içinde birlikte yaflayabilme kültürü oldu¤unu söylüyor Vali Sar›. Hatay’daki mevcut ortam› korumak ve gelece¤i yans›tmak için “Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu” kurduklar›n› hat›rlatan Sar› flunlar› söylüyor “Türkiye’de 1970’lerde dini inanç farkl›l›klar› yüzünden bir çok çat›flmalar yafland›. Tekrar o çat›flma günlerine dönmek istemiyorsak Hatay’daki sevgi, bar›fl ve hoflgörü ortam› örnek al›nmal›. Dünyan›n içinde bulundu¤u savafllardan ve çat›flmalardan ar›nmas› için Antakya’daki bar›fla hoflgörüye ihtiyac› var. Bizim en büyük eksikli¤imiz de burada ortaya ç›k›yor. Hatay’› yeteri kadar tan›tam›yoruz dünyaya.”

ï‡Ú‡È ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ÔðËÏÂðÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÉÎ‡‚‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË ï‡Ú‡fl Ä·‰ÛÎ¸Í‡‰Ëð ë‡ð˚, Ì‡˜ËÌ‡fl Ò‚ÓÈ ð‡ÒÒÍ‡Á Ó „ÓðÓ‰Â, „Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ «‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ·˚Ú¸ ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ „ÓðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ÔðÓÒÚÓ ‰˚¯ËÚ Î˛·Ó‚¸˛, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ Ë ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊÂÌËÂÏ, ‰‡ÂÚ ÏÌÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓ, ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ÏÓËÏË ÍÓÎÎÂ„‡ÏË, ð‡·ÓÚ‡˛˘ËÏË ‚ ‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰‡ı, ÏÌÂ ÔÓ‚ÂÁÎÓ ·ÓÎ¸¯Â». Ä·‰ÛÎ¸Í‡‰Ëð ë‡ð˚ „Ó‚ÓðËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚Á‡ËÏÌÓÂ Û‚‡ÊÂÌËÂ Ë ÏËðÓÎ˛·ËÂ ÒÚ‡ÎË ÒÚËÎÂÏ ÊËÁÌË „ÓðÓÊ‡Ì. ë‡ÏÓÂ ‰ÓðÓ„ÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ, ÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓÂ ËÒÚÓðËÂÈ „ÓðÓ‰Û, ÍÓÚÓð˚È ‚ÏÂÒÚËÎ ‚ Ò‚ÓË „ð‡ÌËˆ˚ 13 ËÁ 23 ÏËðÓ‚˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, – ˝ÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ÛÒÔÂ¯ÌÓ Ôð‡ÍÚËÍÛÂÏ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÏËðÌÓ„Ó ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ð‡ÁÎË˜Ëfl. ç‡ÔÓÏËÌ‡fl Ó äÓÏËÒÒËË ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ ‚ ï‡Ú‡Â, ë‡ð˚ „Ó‚ÓðËÚ: «Ç 70-Â „„. íÛðˆËfl ÔÂðÂÊËÎ‡ ÏÌÓ„Ó ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÖÒÎË Ï˚ ÌÂ ıÓÚËÏ ‚ÓÁ‚ð‡˘ÂÌËfl ÚÂı ‰ÌÂÈ, ï‡Ú‡È ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ‰Îfl Ì‡Ò ÔðËÏÂðÓÏ Î˛·‚Ë, ÏËð‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. óÚÓ·˚ ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚ¸Òfl ÓÚ ‚ÓÈÌ Ë ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ÏËð‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚ÏË Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÄÌÚ‡Í¸fl. ç‡¯Â ÛÔÛ˘ÂÌËÂ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ï‡Ú‡È ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ».

Buras› Roma dönemi de dahil olmak üzere bir ticaret merkezi olmufltur. Hatta M.Ö. 30’lu y›llarda dönemin en büyük üç flehrinden birisidir. O zaman sadece Antakya’n›n 500 bin nüfusu var. Dünyada ilk olimpiyatlar burada yap›lm›flt›r. Dünyada ilk sokak ayd›nlatmas› Hatay’da yap›lm›flt›r. Buras› hep mozaik yap› olarak düflünülür. Hatay çok önemli bir ticaret ve kültür merkezidir. Genç Türkiye Cumhuriyeti’ne en son kat›lan toprakt›r. Uzun y›llar siyasi bir sorun olarak duran ve 1939 y›l›ndan sonra Türkiye s›n›rlar›na dahil olan Hatay, co¤rafi konumunun yan› s›ra, farkl› etnik ve dini ahalisi sebebiyle ilgi çekmektedir. Müslüman, Yahudi, Katolik, Süryani, Ermeni, Ortodoks her dinden bir mabet ve o dinin temsilcileri bir hoflgörü laboratuar› olan bu kenti renklendiriyorlar. Bu kadar milletin buraya toplanma nedeni Ortado¤u’nun yafl sebze, meyve ve hububat ihtiyac›n›n yüzde 80’inin buradan karfl›lanmas›ndand›r. 62

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

‡ÚÏÓÒÙÂðÂ ÚÂðÔËÏÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ë ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊÂÌËfl. Ç ÄÌÚ‡Í¸Â ÔðÓÊË‚‡˛Ú Î˛‰Ë Ò‡Ï˚ı ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ ˝ÚÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ÔÓÎÛ˜ËÎË ð‡Á‚ËÚËÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÚðË ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË, Ó ÍÓÚÓð˚ı „Ó‚ÓðËÎÓÒ¸ ‚˚¯Â, ÌÓ Ë ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËfl ˝ÚËı ðÂÎË„ËÈ. Ç 2002 „. ‚ ÄÌÚ‡Í¸Â ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ ÔÂð‚‡fl ‚ÒÚðÂ˜‡ ÄÒÒÓˆË‡ˆËË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı „ÓðÓ‰Ó‚. èðÓ‚Â‰ÂÌËÂ ‚ÒÚðÂ˜Ë ËÏÂÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ Ó· ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÏ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ ÁÌ‡˜ÂÌËË ˝ÚÓ„Ó „ÓðÓ‰‡. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÄÌÚ‡Í¸fl – ÒÍðÓÏÌ˚È, ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ „ÓðÓ‰, ËÏÂ˛˘ËÈ, Ó‰Ì‡ÍÓ, 23-‚ÂÍÓ‚ÓÂ ÔðÓ¯ÎÓÂ. Ç Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl ÄÌÚ‡Í¸fl Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸ ˆ‡ðËˆÂÈ ÇÓÒÚÓÍ‡. ùÚÓÚ „ÓðÓ‰, Ó·Î‡‰‡˛˘ËÈ ·Ó„‡Ú˚Ï ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï Ì‡ÒÎÂ‰ËÂÏ, ÏÌÓ„ÓÂ ÔÓ‚Ë‰‡Î Ì‡ Ò‚ÓÂÏ ‚ÂÍÛ. é‰ËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ ˝ÎÎËÌËÁÏ‡, ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Ó‰ËÌ ËÁ ÍðÛÔÌÂÈ¯Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË, ÔÂðÂÍðÂÒÚÓÍ ËÛ‰‡ËÁÏ‡, ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ Ë ËÒÎ‡Ï‡, ÄÌÚ‡Í¸fl – Ë ÒÂÈ˜‡Ò ˆ‡ðËˆ‡ ÇÓÒÚÓÍ‡...

åÌÓ„Óˆ‚ÂÚÌ‡fl ÄÌÚ‡Í¸fl ÉÓðÓ‰ ·˚Î ÓÒÌÓ‚‡Ì Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔÓÎÍÓ‚Ó‰ˆÂ‚ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍÓ„Ó, ÒËðËÈÒÍËÏ ˆ‡ðÂÏ ëÂÎÂ‚ÍÓÏ I çËÍ‡ÚÓðÓÏ, Ì‡Á‚‡‚¯ËÏ Â„Ó «ÄÌÚËÓıËfl». àÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÂð‚˚Â ÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ˝ÚÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í ÒðÂ‰ÌÂÏÛ Ô‡ÎÂÓÎËÚÛ, ÍÓÚÓð˚È ÓÚÒÚÓËÚ Ì‡ 2,5 ÏËÎÎËÓÌ‡ ÎÂÚ ÓÚ Ì‡¯Â„Ó ‚ðÂÏÂÌË. ç‡ıÓ‰ÍË, Ó·Ì‡ðÛÊÂÌÌ˚Â ÔðË ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı 1954-1966 „„. ‚ ÄÎÚ˚ÌÓÁ˛, òÂÌÍÓÂ, ÄÌÚ‡Í¸Â Ë óÂ‚ÎËÍÂ, ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í ÔÂðËÓ‰Û 40-11 Ú˚Ò. ‰Ó Ì.˝. Ë ËÏÂ˛Ú flðÍÓ ‚˚ð‡ÊÂÌÌ˚Â ˜ÂðÚ˚ Ô‡ÎÂÓÎËÚ‡. Ç ÔÂ˘Âð‡ı ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ â‡ÈÎ‡‰‡„˚-ä˚¯Î‡Í Ë óÂ‚ÎËÍ-ä‡Ì‡Î ·˚ÎË Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ÓÒÚ‡ÚÍË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ÒÍÂÎÂÚÓ‚ Ë ÓðÛ‰ËÈ ÚðÛ‰‡, ÍÓÚÓð˚Â, ‚ÂðÓflÚÌÓ, ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í ‚ÂðıÌÂÏÛ Ô‡ÎÂÓÎËÚÛ. èðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚËı ÔÂ˘Âð‡ı Î˛‰Ë ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎË ÊËÚ¸ ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó Ì‡¯ÂÈ ˝ð˚. èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ëÂÎÂ‚Í ð‡ÁðÛ¯ËÎ ÄÌÚË„ÓÌË˛, ÓÌ ÔðËÍ‡Á‡Î ˛ÊÌÂÂ ÔÓÒÚðÓËÚ¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰. ÉÓðÓ‰ ·˚Î Á‡ÎÓÊÂÌ 22 Ï‡fl 300 „. ‰Ó Ì.˝. Ë ÔÓÒÎÂ ÓÍÓÌ˜‡ÌËfl ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÒÚÓÎËˆ‡ ·˚Î‡ ÔÂðÂÌÂÒÂÌ‡ Ò˛‰‡. Ç Ô‡ÏflÚ¸ Ó· ÓÚˆÂ (ËÎË Ò˚ÌÂ) ÄÌÚËÓıÂ ëÂÎÂ‚Í ‰‡Î „ÓðÓ‰Û ËÏfl «ÄÌÚËÓıËfl», ÍÓÚÓðÓÂ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ Úð‡ÌÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎÓÒ¸ ‚ ÄÌÚ‡Í¸˛. ïðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó ‚ 30-Â „„. Ì.˝. ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎÓÒ¸ Ë ‚ ÄÌÚËÓıËË. àÏÂÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ ‚ÔÂð‚˚Â ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË àËÒÛÒ‡ ïðËÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ıðËÒÚË‡Ì‡ÏË Ë ·˚Î‡ ÔÓÒÚðÓÂÌ‡ ÔÂð‚‡fl ıðËÒÚË‡ÌÒÍ‡fl ˆÂðÍÓ‚¸. ç‡ ÔðÓÒÔÂÍÚÂ äÛðÚÛÎÛ¯ (ëÔ‡ÒÂÌËfl) ‚ ÄÌÚ‡Í¸Â ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ ÏÂ˜ÂÚ¸ ï‡·Ë·-Ë çÂ‰Ê‡ð, ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ – Ó‰Ì‡ ËÁ ð‡ÌÌËı ıðËÒÚË‡ÌÒÍËı ˆÂðÍ‚ÂÈ, ÒÚ‡ð˚È ‰ÓÏ, ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡ÌÌ˚È Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏ˚È ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Í‡ÚÓÎË˜ÂÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë, ‡ Ú‡ÍÊÂ

Camide ezan, Kilisede çan, Havrada hazan sesi Musevi Cemaati Baflkan› fiaul Cemudio¤lu y›llard›r Antakya’da 200 metre kare alan içerisinde Cami, Kilise ve Havra’n›n yan yana bulundu¤unu belirtirken “Öyle zamanlar oluyor ki Camide Ezan, Kilisede Çan, Havrada Hazan sesi bir birine kar›flarak dünyaya bar›fl ve hoflgörüyü hayk›r›yor. Asl›nda bu hoflgörünün temeli tarihin derinliklerinde yat›yor. Anadolu’nun her kar›fl›nda bu hoflgörüyü görmek laz›m. 500 y›l önce ‹spanya’dan kaçarak Türkiye’ye s›¤›nan Museviler Edirne civar›na yerlefltirildi. Musevi cemaatinin ibadetlerini yapabilmesi için Osmanl› ‹mparatorlu¤u taraf›ndan cami ve dergahlarda yer gösterilmifltir. Bu hoflgörünün bütün güzelliklerini Anadolu tarihinde birçok kez görmek mümkün” diyor. ‹fl hayat› ayakkab›calar çarfl›s›nda geçen Cemudio¤lu “Benim sa¤›mda Müslüman arkadafl›m, solumda H›ristiyan, hemen arka taraf›mda Alevi arkadafllar›m›z vard›. Yemeklerimizi her gün birimizin dükkan›nda yerdik. Birlikte bar›fl içinde yaflamak bizim için çok güzel bir kültür. Bu benzeri olmayan güzelli¤i gençlerimize aktarmak istiyoruz.” fleklinde konufluyor. H›ristiyan Ortodoks Cemaati Papazlar›ndan Dimitri Do¤um, Antakya’da yaklafl›k olarak 2000 y›ldan beri var olduklar›n› ve bu süre içinde de hiçbir s›k›nt›yla karfl›laflmadan inançlar›n› yaflad›klar›n› anlat›yor. Antakya’n›n dünyaya örnek gösterilmesi gereken çok önemli flehirlerden biri oldu¤unu vurgularken Musevilik, H›ristiyanl›k, Müslümanl›k ve bunlara ba¤l› mezheplere göre yaflayan insanlar›n yaflad›¤› ve gerçekten

‹

ÒËÌ‡„Ó„‡. Ç 1931-32 „„. ‚Ó ‚ðÂÏfl ÁÓÌ‰‡ÊÌ˚ı ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı ËÁ˚ÒÍ‡ÌËÈ, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı ˝ÍÒÔÂ‰ËˆËÂÈ èðËÌÒÚÓÌÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, Ì‡ „ÎÛ·ËÌÂ 7 ÏÂÚðÓ‚ ÔÓ‰ ÔðÓÒÔÂÍÚÓÏ äÛðÚÛÎÛ¯ ·˚Î‡ Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ‡ ÛÎËˆ‡ ÔÂðËÓ‰‡ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç ÔÂðËÓ‰ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌ ÒÚ‡Î ÍðÛÔÌ˚Ï ÚÓð„Ó‚˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ. Ç I ‚. ‰Ó Ì.˝. ÄÌÚËÓıËfl ·˚Î‡ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍðÛÔÌÂÈ¯Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ ‚ ÏËðÂ Ò Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÓÍÓÎÓ 500 Ú˚Ò. ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. á‰ÂÒ¸ ÔðÓ¯ÎË ÔÂð‚˚Â ÒÔÓðÚË‚Ì˚Â ÓÎËÏÔË‡‰˚, ÛÒÚðÓÂÌÓ ÔÂð‚ÓÂ ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ ÛÎËˆ. ç˚ÌÂ ï‡Ú‡È – ‚‡ÊÌ˚È ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È Ë ÚÓð„Ó‚˚È ˆÂÌÚð, „‰Â ‚ÒÂ Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÂÚ Ó„ðÓÏÌÓÂ ÏÓÁ‡Ë˜ÌÓÂ Ô‡ÌÌÓ. áÂÏÎË ˝ÚÓ„Ó ð‡ÈÓÌ‡ Á‡‚Âð¯ËÎË „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ ÏÓÎÓ‰ÓÈ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. ï‡Ú‡È ·˚Î ÔðËÒÓÂ‰ËÌÂÌ Í íÛðˆËË ‚ 1939 „., ‡ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó ÒÎÛÊËÎ ÔðÂ‰ÏÂÚÓÏ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÔÓð‡. ÉÓðÓ‰ ËÌÚÂðÂÒÂÌ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ, ÌÓ Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÏ Ë ÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ. åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ, ËÛ‰ÂË, Í‡ÚÓÎËÍË, ‡ÒÒËðËÈˆ˚, ‡ðÏflÌÂ, Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚Â... á‰ÂÒ¸ Í‡Ê‰˚È ËÒÔÓ‚Â‰ÛÂÚ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ, Á‰ÂÒ¸ ÒÓÒÂ‰ÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÍÛÎ¸ÚÛð. ùÚÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. ÅÓÎÂÂ 80% Ó·˘ÂÈ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË ÙðÛÍÚÓ‚ Ë Ó‚Ó˘ÂÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ‚˚ð‡˘Ë‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË, ˜ÚÓ Ë ÔðË‚ÎÂÍÎÓ Ò˛‰‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.

á‚ÛÍË ‡Á‡Ì‡ ËÁ ÏÂ˜ÂÚË, ÍÓÎÓÍÓÎ‡ ËÁ ˆÂðÍ‚Ë Ë „ÓÎÓÒ ı‡Á‡Ì‡ ç‡ÔÓÏËÌ‡fl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÄÌÚ‡Í¸Â ÛÊÂ

⁄

Antakya; Helenistik dönemin, Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun, H›ristiyanl›¤›n, Mezopotamya’n›n önemli bir merkezi; günümüzde ‹slamiyet, H›ristiyanl›k ve Yahudili¤in kesiflme noktas›, flimdi ise Do¤u’nun Kraliçesi.

é‰ËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ ˝ÎÎËÌËÁÏ‡, ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Ó‰ËÌ ËÁ ÍðÛÔÌÂÈ¯Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË, ÔÂðÂÍðÂÒÚÓÍ ËÛ‰‡ËÁÏ‡, ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ Ë ËÒÎ‡Ï‡, ÄÌÚ‡Í¸fl – Ë ÒÂÈ˜‡Ò ˆ‡ðËˆ‡ ÇÓÒÚÓÍ‡...

Hatay’›n üç dine mensup halk› Katolik Kilisesi’nden Habib-i Neccar Camii’ne kadar elele yürüyerek bayramlar›n› birlikte kutluyorlar

èÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ÚðÂı ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ ‚ ï‡Ú‡Â, ‰ÂðÊ‡Ò¸ Á‡ ðÛÍË, ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú ¯ÂÒÚ‚ËÂ ÓÚ Í‡ÚÓÎË˜ÂÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ‰Ó ÏÂ˜ÂÚË ï‡·Ë·-Ë çÂ‰Ê‡ð. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ÓÌË ÓÚÏÂ˜‡˛Ú Ôð‡Á‰ÌËÍË.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

Hatay Valisi Abdulkadir Sar› ve Vatikan Büyükelçisi Edmond Farhat

ÉÎ‡‚‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË ï‡Ú‡fl Ä·‰ÛÎÍ‡‰Ëð ë‡ð˚ Ë ÔÓÒÓÎ Ç‡ÚËÍ‡Ì‡ ‚ íÛðˆËË ù‰ÏÓÌ‰ î‡ðı‡‰

H›ristiyanl›k, Kudüs d›fl›nda, 30’lu y›llar›n ortalar›nda ilk defa Antakya’da yay›ld›, Hz. ‹sa’ya inananlara ilk defa burada “H›ristiyan” ad› verildi ve H›ristiyanl›¤›n ilk kilisesi Antakya’da kuruldu.

ïðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó ‚ 30-Â „„. Ì.˝. ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎÓÒ¸ Ë ‚ ÄÌÚËÓıËË. àÏÂÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ ‚ÔÂð‚˚Â ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË àËÒÛÒ‡ ïðËÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ıðËÒÚË‡Ì‡ÏË Ë ·˚Î‡ ÔÓÒÚðÓÂÌ‡ ÔÂð‚‡fl ıðËÒÚË‡ÌÒÍ‡fl ˆÂðÍÓ‚¸. 64

dostlu¤un kardeflli¤in bar›fl›n simgelendi¤i flehirde bulunman›n mutlulu¤unu yafl›yordu. Ortodoks kilisesinin giriflinde bir levha göze çarp›yor. Levha 1900 tarihlerinde as›lm›fl. Levhan›n as›l›fl hikayesini flu flekilde anlat›yor Do¤um, “1872 depreminden sonra kilisemiz yeniden yapt›r›ld›. ‹ki-üç y›l Cemaat üyelerimiz kum tepeciklerinin üzerinden kiliseye girip ç›k›yorlarm›fl. O zamanki peder ve metropolit ve patrik Sultan Abdülhamit’e bir mektup yazarak bu kiliseye H›ristiyan cemaatinin girifl ç›k›fllar›nda kolayl›k olsun diye bir kap› yap›lmas› için izin istemifller. Ald›¤›m›z bilgilere göre Sultan Abdülhamit de kiliseye bir kap› ve 55 dükkan›n yap›lmas› için bir ferman yollam›fl. Kilisemizin içerisinde dört tane ferman›m›z vard›r. Bunlar müze kay›tlar›nda vard›r. Bu fermanlar Farsça yaz›l›d›r. fiu anda kilisemizin kap›s›nda bu kap›n›n Sultan›n izni ile yap›ld›¤›n› anlatan ve Sultan’a teflekkür eden bir levha vard›r. Demek ki 105 y›l öncede böyle çok güzel bir hoflgörü örne¤i yaflanm›fl. Antakya’da bu hoflgörü y›llardan beri var. Kilisemize gelen Fermanlar Farsça. Osmanl›ca veya Arapça olmad›¤› için okuma flans›m›z olmad›. Zannedersem hoflgörü ile ilgili bir ferman. Hoflgörü örne¤imizin 105 y›l öncesine dayand›¤›n› düflünebilirsiniz.

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

‰‡‚ÌÓ Ì‡ ‰‚ÛıÒÚ‡ı Í‚‡‰ð‡ÚÌ˚ı ÏÂÚð‡ı Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÏÂ˜ÂÚ¸, ˆÂðÍÓ‚¸ Ë ÒËÌ‡„Ó„‡, ÎË‰Âð ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚ „ÓðÓ‰‡ ò‡ÛÎ ÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ «ËÌÓ„‰‡ Á‚ÛÍË ‡Á‡Ì‡ ËÁ ÏÂ˜ÂÚË, Á‚ÛÍË ÍÓÎÓÍÓÎ‡ ËÁ ˆÂðÍ‚Ë Ë „ÓÎÓÒ ı‡Á‡Ì‡ ÔÂðÂÔÎÂÚ‡˛ÚÒfl ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ, ÔðËÁ˚‚‡fl ‚ÂÒ¸ ÏËð Í ÚÂðÔËÏÓÒÚË. éÒÌÓ‚‡ ˝ÚÓÈ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÎÂÊËÚ „ÎÛ·ÓÍÓ ‚ ËÒÚÓðËË. ç‡ Í‡Ê‰ÓÈ Ôfl‰Ë ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓÈ ÁÂÏÎË ÌÛÊÌÓ ÛÏÂÚ¸ ‚Ë‰ÂÚ¸ ÓÚ„ÓÎÓÒÍË ÏËðÓÎ˛·Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. Ö‚ðÂË, ·ÂÊ‡‚¯ËÂ ËÁ àÒÔ‡ÌËË ·ÓÎÂÂ 500 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, Ì‡¯ÎË ÔðËÒÚ‡ÌË˘Â ‚ ÓÍðÂÒÚÌÓÒÚflı ù‰ËðÌÂ. óÚÓ·˚ ËÛ‰ÂË ÏÓ„ÎË ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ ÒÓ‚Âð¯‡Ú¸ ·Ó„ÓÒÎÛÊÂÌËfl, Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ‚˚‰ÂÎËÎÓ ËÏ ÏÂÒÚ‡ ‚ ÏÂ˜ÂÚflı Ë ‰Âð‚Ë¯ÒÍËı Ó·ËÚÂÎflı. èÓ‰Ó·Ì˚Â ÔðËÏÂð˚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÏÓÊÌÓ ‚ÒÚðÂÚËÚ¸ Ë ‚ ‰ðÛ„Ëı Û„ÓÎÍ‡ı ÄÌ‡ÚÓÎËË». ÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ, ‰ÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl ð‡·ÓÚ‡‚¯ËÈ Ì‡ ð˚ÌÍÂ ÒðÂ‰Ë ÚÓð„Ó‚ˆÂ‚ Ó·Û‚Ë, ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ: «ëÔð‡‚‡ ÓÚ ÏÂÌfl ·˚Î ÏÓÈ ÔðËflÚÂÎ¸-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌËÌ, ÒÎÂ‚‡ – ıðËÒÚË‡ÌËÌ, Òð‡ÁÛ Á‡ ÏÌÓÈ ð‡ÒÔÓÎÓÊËÎ Ò‚ÓÈ ÚÓ‚‡ð ‡ÎÂ‚ËÚ. å˚ ÔÓ Ó˜ÂðÂ‰Ë ÒÓ·Ëð‡ÎËÒ¸ Ì‡ Ó·Â‰ ‚ Ó‰ÌÛ ËÁ Ì‡¯Ëı Î‡‚ÓÍ. å˚ ‚Áð‡ÒÚËÎË Á‡ÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ – ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ÔðÓÊË‚‡ÌËfl ‚ÏÂÒÚÂ. ùÚÛ ÔðÂÍð‡ÒÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ï˚ ıÓÚËÏ ÔÂðÂ‰‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË». é‰ËÌ ËÁ ıðËÒÚË‡ÌÒÍËı Ò‚fl˘ÂÌÌËÍÓ‚ ÄÌÚ‡Í¸Ë ÑËÏËÚðËÈ ÑÓ„ÛÏ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ıðËÒÚË‡ÌÂ ÊË‚ÛÚ Ì‡ Á‰Â¯ÌÂÈ ÁÂÏÎÂ ·ÓÎÂÂ 2000 ÎÂÚ, Ë Á‡ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ÓÌË ‚ÒÂ„‰‡ ËÏÂÎË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ËÒÔÓ‚Â‰Ó‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ. ÑËÏËÚðËÈ Ò˜‡ÒÚÎË‚ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÊË‚ÂÚ ‚ „ÓðÓ‰Â, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÂÚ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔðËÏÂðÓÏ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛfl ÏËð, ‰ðÛÊ·Û Ë ·ð‡ÚÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË, ËÛ‰ÂflÏË Ë ıðËÒÚË‡Ì‡ÏË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎflÏË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÚÂ˜ÂÌËÈ ˝ÚËı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ. èÂðÂ‰ ‚ıÓ‰ÓÏ ‚ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÛ˛ ˆÂðÍÓ‚¸ Ì‡Ò ‚ÒÚðÂ˜‡ÂÚ ËÌÚÂðÂÒÌ‡fl Ú‡·ÎË˜Í‡, ÍÓÚÓð‡fl ·˚Î‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ ‚ 1900 „. é· ËÒÚÓðËË ˝ÚÓÈ Ú‡·ÎË˜ÍË ÑËÏËÚðËÈ „Ó‚ÓðËÚ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ: «èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ‡fl ÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËÂÏ 1872 „. ˆÂðÍÓ‚¸ ·˚Î‡ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡, Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË 2-3 ÎÂÚ ÔðËıÓÊ‡ÌÂ ÔðÓ·Ëð‡ÎËÒ¸ ÔÓ ÔÂÒÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ‚ÓÈÚË ‚ ˆÂðÍÓ‚¸. íÓ„‰‡ Ò‚fl˘ÂÌÌËÍ ˝ÚÓÈ ˆÂðÍ‚Ë, ÏËÚðÓÔÓÎËÚ Ë Ô‡ÚðË‡ðı Ì‡ÔËÒ‡ÎË ÒÛÎÚ‡ÌÛ Ä·‰ÛÎ-ï‡ÏË‰Û ÔËÒ¸ÏÓ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔÓÔðÓÒËÎË ð‡ÁðÂ¯ÂÌËfl ÔÓÒÚðÓËÚ¸ Íð˚Î¸ˆÓ, ˜ÚÓ·˚ Ó·ÎÂ„˜ËÚ¸ ÔÛÚ¸ ‚ ıð‡Ï. ëÛÎÚ‡Ì ËÁ‰‡Î ÙËðÏ‡Ì, ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÍÓÚÓðÓÏÛ ·˚ÎÓ ð‡ÁðÂ¯ÂÌÓ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Íð˚Î¸ˆ‡ Ë 55 ÚÓð„Ó‚˚ı Î‡‚ÓÍ. à ÒÂÈ˜‡Ò 4 ÙËðÏ‡Ì‡ ıð‡ÌflÚÒfl ‚ ˆÂðÍ‚Ë Ë Á‡ðÂ„ËÒÚðËðÓ‚‡Ì˚ Í‡Í ÏÛÁÂÈÌ˚Â ˝ÍÒÔÓÌ‡Ú˚. ùÚË ÙËðÏ‡Ì˚ Ì‡ÔËÒ‡Ì˚ Ì‡ ÔÂðÒË‰ÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. ç‡‰ÔËÒ¸ Ì‡ Ú‡·ÎË˜ÍÂ ÔðË ‚ıÓ‰Â ‚ ˆÂðÍÓ‚¸ ÒÓ‰ÂðÊËÚ ·Î‡„Ó‰‡ðÌÓÒÚ¸ ÒÛÎÚ‡ÌÛ Á‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Íð˚Î¸ˆ‡. ùÚÓ Ú‡ÍÊÂ Ó‰ËÌ ËÁ ÔðËÏÂðÓ‚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ‚ÓÁð‡ÒÚÓÏ 105 ÎÂÚ. Ç ÄÌÚ‡Í¸Â ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ËÏÂÂÚ ‰‡‚Ì˛˛ ËÒÚÓðË˛.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Terörizm bulafl›c› ve ac›mas›z bir tohumdur íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl, ÒÓ‰ÂðÊ‡˘ÂÂ ÁÎÓ

Terörizm, özünde kötülü¤ü bar›nd›ran, bulafl›c› ve ac›mas›z bir tohumdur ve ekildikçe ac›y› ve fliddeti ço¤alt›r.

íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl, ÒÓ‰ÂðÊ‡˘ÂÂ ÁÎÓ; ÔðÓð‡ÒÚ‡fl, ÓÌÓ ðÓÊ‰‡ÂÚ ·ÓÎ¸ Ë Ì‡ÒËÎËÂ.

Sahag Maflalyan

ë‡ı‡Í å‡¯‡Î¸flÌ

Ermeni Ortodoks Kilisesi Ruhani Meclis ‹kinci Baflkan› (Türkiye).

èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ëÓ‚ÂÚ‡ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ ÄðÏflÌÒÍÓÈ ‡ÔÓÒÚÓÎ¸ÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë íÛðˆËË.

eçen y›l 15 Ocak 2004 Perflembe günü Hilton’da kamuoyunun giderek aflina oldu¤u dinler aras› diyalog görüntülerinin en çarp›c›lar›ndan birine daha tan›k olmufltuk. Bu ülkenin dinsel mozai¤ini oluflturan cemaatlerin dini liderleri – ‹stanbul Müftüsü, Rum ve Ermeni Patrikleri, Yahudi Hahambafl›s›, Katolik kardinaller – iftar sofralar›ndan art›k görmeye al›flk›n oldu¤umuz bir flekilde tekrar bir araya gelerek tüm dünyaya dostluk ve bar›fl mesajlar› iletmifllerdi. Kültürleraras› Diyalog Platformu’nun düzenledi¤i “Üç Semavi Dinde Ortak Ahlaki De¤erler ve Terör” konulu bu panelde terör ve din ba¤lant›s› ele al›nm›flt›. Bir kez daha dinlerin hiçbir terör eyleminden dolay› sorumlu tutulamayaca¤› gerçe¤i dile getirildi.

Dinleraras› diyalog zorunluluktur Semavî Dinler ve Ebedî Bar›fl Sempozyumu

ëËÏÔÓÁËÛÏ «çÂ·ÂÒÌ˚Â ðÂÎË„ËË Ë ÏËð»

Dinleraras› diyalog hareketi elbette dinî liderlerin yan yana gelip yemek yiyerek aile foto¤raf› çektirmesine indirgenemez. Derinlerde çok daha ciddi iflbirli¤i aray›fllar›n›n oldu¤u bir gerçektir. Çünkü günümüzün küçülen dünyas›nda semavi dinler

flÌ‚‡ðfl 2004 „. ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ Á‡ÎÓ‚ ÓÚÂÎfl «ïËÎÚÓÌ» ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ·˚Î‡ ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ Ó˜ÂðÂ‰Ì‡fl ‚ÒÚðÂ˜‡ ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡, Í ÍÓÚÓðÓÏÛ ÔðË‚˚ÍÎ‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ íÛðˆËË Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚. ãË‰Âð˚ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı Ó·˘ËÌ íÛðˆËË, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË ÏÛÙÚËÈ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡, Ô‡ÚðË‡ðıË ÄðÏflÌÒÍÓÈ Ë ÉðÂ˜ÂÒÍÓÈ Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚ı ˆÂðÍ‚ÂÈ, ð‡‚‚ËÌ Â‚ðÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚, Í‡ÚÓÎË˜ÂÒÍËÂ Í‡ð‰ËÌ‡Î˚, ÒÓ·ð‡ÎËÒ¸ ‚ÏÂÒÚÂ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÔÂðÂ‰‡Ú¸ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ ÔÓÒÎ‡ÌËfl ÏËð‡ Ë Î˛·‚Ë. àı ‚ÒÚðÂ˜Ë Ì‡˜‡ÎËÒ¸ Ò Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı Ó·˘Ëı Úð‡ÔÂÁ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚È ÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Ë ðÂ„ÛÎflðÌÓ ÔÓ‚ÚÓðfl˛ÚÒfl. ç‡ Ô‡ÌÂÎ¸ÌÓÏ Á‡ÒÂ‰‡ÌËË, Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ èÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÚÂÏ˚ «é·˘ËÂ ÏÓð‡Î¸Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÚðÂı «ÌÂ·ÂÒÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ» Ë ÚÂððÓð» Ó·ÒÛÊ‰‡Î‡Ò¸ Ò‚flÁ¸ ÚÂððÓðËÁÏ‡ Ë ðÂÎË„ËË. ç‡ ÔÓ‚ÂÒÚÍÂ ‰Ìfl ÒÌÓ‚‡ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ËÒÚËÌ‡ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÌËÍÓËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Á‡ ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÂ ‡ÍÚ˚.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ äÓÌÂ˜ÌÓ, ÌÂÎ¸Áfl ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ‰Îfl ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó·˘Ëı Ó·Â‰Ó‚ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÎË‰ÂðÓ‚ Ë Ó·˘Ëı ÙÓÚÓ„ð‡ÙËÈ. ùÚÓ ·ÓÎÂÂ „ÎÛ·ÓÍÓÂ ‰‚ËÊÂÌËÂ, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÓÂ Ì‡ ÔÓËÒÍ ·ÓÎÂÂ ÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. èÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â «ÌÂ·ÂÒÌ˚Â ðÂÎË„ËË» ‰ÓÒÚË„ÎË „ð‡ÌËˆ Ò‚ÓÂ„Ó ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ‚ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘ÂÏÒfl ÏËðÂ, ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, ·˚Ú¸ ðfl‰ÓÏ, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Ì‡ ÏËðÓ‚˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËflı ÎÂÊËÚ ÒÂð¸ÂÁÌ‡fl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, Ë Ì‡¯Â

‹

⁄

Dinadamlar› Kültürleraras› Diyalog Platformu’nun Mardin’de düzenledi¤i “Dinler ve Bar›fl” sempozyumunda

êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ‰ÂflÚÂÎË Ì‡ ÒËÏÔÓÁËÛÏÂ «êÂÎË„ËË Ë ÏËð», Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ èÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ (å‡ð‰ËÌ/íÛðˆËfl)

do¤al geliflimlerinin s›n›rlar›na varm›fllard›r. Bundan böyle tarihin hiçbir döneminde olmad›¤› kadar yan yana, hatta iç içe var olmak zorundad›rlar. Dünya dinleri, bizim neslimizde kaç›n›lmaz tarihî bir sorumlulukla karfl› karfl›yad›r. Ya kendi oluflturduklar› medeniyetlerin çat›flma k›v›lc›m› ya da onlar›n kucaklaflan kollar› olacaklar›n›n bilincine varm›fllard›r (inflaallah). Bar›flma ve uyum aray›fl›nda olan inançl› kifliler, özellikle 1960’lardan bu yana karfl›l›kl› diyalog çerçevesinde bir araya gelerek dünyan›n pek çok ortak bireysel ve toplumsal sorunlar›n›n çözülmesine katk›da bulunmaya çal›flmaktad›rlar. Burada prensip, farkl› dinlere mensup insanlar›n, inanç ve düflüncelerini birbirine zorla kabul ettirme yoluna gitmeden, ortak meseleler etraf›nda konuflabilmesi, tart›flabilmesi ve hoflgörüyle iflbirli¤i yapabilmesidir. Dinleraras› Diyalog hareketi tarihi bir zorunluluktur. Küreselleflme kadar kaç›n›lmaz bir olgudur. Dinleraras› diyalog küreselleflmenin çocu¤udur da diyebiliriz. Ama ebesi maalesef dinsel terör, kültür çat›flmalar›, gericilik ve ba¤nazl›k olmufltur. Dinin baflka amaçlarla kullan›lmas›, özellikle fliddet, ayr›mc›l›k ve terör ad›na gündeme ç›kmas› bu diyalog sürecini h›zland›rm›flt›r. Küreselleflme daha çok bir süreç olarak tan›mlan›yor. Zaman içinde geliflen, büyük bir h›zla her yere yay›lan ve kesinlikle kaç›n›lamaz olan bir geliflme olarak alg›lan›yor. Oysa o daha çok bir devrimi

ÔÓÍÓÎÂÌËÂ Ì‡ÍÓÌÂˆ-ÚÓ ÓÒÓÁÌ‡ÎÓ, ˜ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ËÎË ËÒÍðÓÈ, ËÁ ÍÓÚÓðÓÈ ð‡Á„Óð‡˛ÚÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÎË ÓÒÌÓ‚ÓÈ, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ó·˙Â‰ËÌËÚÒfl ‚ ÏËðÂ Ë Î˛·‚Ë (‰‡ÒÚ ÅÓ„!). ÇÂðÛ˛˘ËÂ Î˛‰Ë, ÒÚðÂÏfl˘ËÂÒfl Í ÏËðÛ Ë ÒÓ„Î‡ÒË˛, Ì‡˜ËÌ‡fl Ò 1960-ı „„., ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl ‚ÏÂÒÚÂ, ˜ÚÓ·˚ ‚ÌÂÒÚË ‚ÍÎ‡‰ ‚ ðÂ¯ÂÌËÂ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ. éÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔðËÌˆËÔ ‰Ë‡ÎÓ„‡: ‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡Ú¸Òfl ÓÚ ÒËÎÓ‚˚ı ÏÂÚÓ‰Ó‚ Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ‚Âð˚ Ë ‚Á„Îfl‰Ó‚, ÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ò Î˛·Ó‚¸˛ Ë Û‚‡ÊÂÌËÂÏ, Ó·ÒÛÊ‰‡Ú¸ Ó·˘ËÂ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡Ú¸ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ. åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – ËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸, ÒÚÓÎ¸ ÊÂ ÌÂËÁ·ÂÊÌ‡fl, Í‡Í Ë „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl. åÓÊÌÓ ‰‡ÊÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ú‡ÍÓÈ ‰Ë‡ÎÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl ‰ÂÚË˘ÂÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‚ÂÚÓÏ Ì‡ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚È Ù‡Ì‡ÚËÁÏ, ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ðÂÎË„ËË ‚ ð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸Ì˚ı ˆÂÎflı, Ì‡ÒËÎËÂ, ÒÂÔ‡ð‡ÚËÁÏ Ë ÚÂððÓðËÁÏ. Ç ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌËË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÌflÚËÂ «ÔðÓˆÂÒÒ». çÂËÁ·ÂÊÌ˚È ÔðÓˆÂÒÒ, ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÈÒfl ‚Ó ‚ðÂÏÂÌË Ë Ò Ó„ðÓÏÌÓÈ ÒÍÓðÓÒÚ¸˛ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡Ìfl˛˘ËÈÒfl ÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ. ùÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ ·ÓÎ¸¯Â Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÂÚ ðÂ‚ÓÎ˛ˆË˛, Ó‰ÌÛ ËÁ Ò‡Ï˚ı Á‡ÔÛÚ‡ÌÌ˚ı Ë ÌÂÓ‰ÌÓðÓ‰Ì˚ı ËÁ ÔÂðÂÊËÚ˚ı ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚ÓÏ. èÂð‚‡fl Ì‡ÒÚÓfl˘‡fl ðÂ‚ÓÎ˛ˆËfl, ‰ÓÒÚÓÈÌ‡fl Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ‚ÒÂÏËðÌÓÈ. ùÚ‡ ‚ÒÂÏËðÌ‡fl ðÂ‚ÓÎ˛ˆËfl ÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ «„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl» Û„ðÓÊ‡ÂÚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡.

Küreselleflme olgusunun olumsuzluklar›na karfl› gelifltirilen tepkilerden pek ço¤u maalesef geçmiflin fliddet, terör, gettolaflma, fundamentalizm ve gericilik taktiklerini tekrarlamak fleklinde beliriyor.

éÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ‚˚ÁÓ‚˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ ‚Ë‰Â ÚÂððÓð‡, Ì‡ÒËÎËfl, „ÂÚÚÓ, ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁÏ‡ Ë ðÂ‡ÍˆËË, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÔðËÏÂð˚ ÍÓÚÓð˚ı ÂÒÚ¸ Ë ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Dinleraras› Diyalog hareketi dünya bar›fl›na yeni, yepyeni çözümler getirme aray›fl›d›r.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – ˝ÚÓ ÔÛÚ¸ Í ÌÓ‚˚Ï ðÂ¯ÂÌËflÏ.

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

and›r›yor. Belki de insano¤lunun tan›k oldu¤u devrimlerin en karmafl›¤›. Dünya devrimi ad›na lây›k ilk gerçek devrim. Dünya devrimi olan küreselleflme bir ölçüde yerküredeki herkesin güvenli¤ini tehdit etmektedir. Beliren bir sorunu gidermenin en al›fl›ld›k yolu, geçmifli tekrarlamakt›r. Küreselleflme olgusunun olumsuzluklar›na karfl› gelifltirilen tepkilerden pek ço¤u maalesef geçmiflin fliddet, terör, gettolaflma, fundamentalizm ve gericilik taktiklerini tekrarlamak fleklinde beliriyor. ‹nsanlar bunu bazen daha iyisini bilmedikleri veya öngöremedikleri için yap›yorlar. Oysa küreselleflme öyle sorunlara gebe ki, klasik, al›fl›ld›k yöntemler ve geçmifle s›¤›nmak çözüm olmaktan çok yeni sorunlar üretmektedir. Dünyam›z yarat›c› çözümleri beklemektedir. Yarat›c› düflünce geçmifle çivilenip kalmakla de¤il, ondan gerekli dersleri al›p bugünü iyi kavrayarak gelece¤e haz›rlanmakla olur. Terörizm, özünde kötülü¤ü bar›nd›ran, bulafl›c› ve ac›mas›z bir tohumdur ve ekildikçe ac›y› ve fliddeti ço¤alt›r. Onu kullananlara ve uygulayanlara getirdi¤i tatmin ve baflar› sadece bir göz aldanmas›d›r. Deniz suyu içerek susuzlu¤u giderme çabas›d›r.

Diyanet ‹flleri Baflkan› Ali Bardako¤lu

Bir avuç dini fanatik ve estirdikleri terör

ç‡˜‡Î¸ÌËÍ ìÔð‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ‰ÂÎ‡Ï ðÂÎË„ËË íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ÄÎË Å‡ð‰‡ÍÓ„ÎÛ

Küreselleflmenin oluflturdu¤u istikrars›zl›klara karfl› bazen böylesi dinsel ve ideolojik tepkilerin oluflmas› da normaldir. Bunlar› küreselleflmenin önündeki engeller de¤il, daha

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ë‡Ï˚È ÔðË‚˚˜Ì˚È ÔÛÚ¸ ËÒÔð‡‚ÎÂÌËfl Ó¯Ë·ÓÍ – ‚Á„Îfl‰ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÂ. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÓÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ‚˚ÁÓ‚˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ ‚Ë‰Â ÚÂððÓð‡, Ì‡ÒËÎËfl, „ÂÚÚÓ, ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁÏ‡ Ë ðÂ‡ÍˆËË, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÔðËÏÂð˚ ÍÓÚÓð˚ı ÂÒÚ¸ Ë ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ. àÌÓ„‰‡ Î˛‰Ë ÔðÓÒÚÓ ÌÂ Ì‡ıÓ‰flÚ, ÌÂ ‚Ë‰flÚ ‚˚ıÓ‰‡ Ë ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÓ‚ÚÓðfl˛Ú Ó¯Ë·ÍË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÓÁ‰‡ÂÚ Ú‡ÍËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ðÂ¯ÂÌËÂ ÍÓÚÓð˚ı ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍËÏË, ÔðË‚˚˜Ì˚ÏË ÏÂÚÓ‰‡ÏË Ë Ó·ð‡˘ÂÌËÂÏ Í ÔðÓ¯ÎÓÏÛ ÔðËÌÓÒËÚ ·ÓÎ¸¯Â ‚ðÂ‰‡, ˜ÂÏ ÔÓÎ¸Á˚. ç‡¯‡ ÔÎ‡ÌÂÚ‡ Ê‰ÂÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËı ðÂ¯ÂÌËÈ. í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â ·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ÍÓÔËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÁ‚ÎÂÍ‡Ú¸ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË, ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ Ë „ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ. Ç ˝ÚÓÏ Ë ÒÓÒÚÓËÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰. íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl, ÒÓ‰ÂðÊ‡˘ÂÂ ÁÎÓ; ÔðÓð‡ÒÚ‡fl, ÓÌÓ ðÓÊ‰‡ÂÚ ·ÓÎ¸ Ë Ì‡ÒËÎËÂ. ì‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËÂ Ë ÛÒÔÂı, ÍÓÚÓð˚Â ÔðËÌÓÒËÚ ˝ÚÓ ÒÂÏfl, – Íð‡ÚÍÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚È Ë Ó·Ï‡Ì˜Ë‚˚È ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÌÓ Òð‡‚ÌËÚ¸ Ò ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ÛÚÓÎËÚ¸ Ê‡Ê‰Û ÏÓðÒÍÓÈ ‚Ó‰ÓÈ.

äÛ˜Í‡ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ù‡Ì‡ÚËÍÓ‚ Ë ÚÂððÓð, ÍÓÚÓð˚È ÓÌË ÒÂ˛Ú êÂÎË„ËÓÁÌÓÂ Ë Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌËÂ ‰ÂÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË, ÒÔðÓ‚ÓˆËðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÔðÓˆÂÒÒÓÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, – ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ. èÓ‰Ó·Ì˚Â fl‚ÎÂÌËfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ ÌÂ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔðÂ„ð‡‰˚ Ì‡ ÔÛÚË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ‡ Í‡Í ‰Ë‡ÎÂÍÚË˜ÂÒÍÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ ð‡‰Ë ÎÛ˜¯Â„Ó ÏËð‡. ÉÓ‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ËÁ ‚ÒflÍÓ„Ó ÁÎ‡ ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ‰Ó·ðÓ. áÎÓ, ‰ÓÒÚË„¯ÂÂ ÔËÍ‡ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „., ÒÚ‡ÎÓ ÒË„Ì‡ÎÓÏ, ÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰‡˛˘ËÏ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ó Â˘Â ·ÓÎ¸¯Ëı ÓÔ‡ÒÌÓÒÚflı. äÛ‰‡ Ï˚ Ë‰ÂÏ? çÂÛÊÂÎË ðÂÎË„ËË, ‚Ó·ð‡‚¯ËÂ ‚ ÒÂ·fl Ò‡Ï˚Â ÎÛ˜¯ËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË, ÔðÂ‚ð‡ÚËÎËÒ¸ ‚ ð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÒðÂ‰ÒÚ‚Ó? çÂÛÊÂÎË ‚Âð‡, ÔðÂÔÓ‰ÌÂÒÂÌÌ‡fl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔðË·ÎËÁËÚ¸ Â„Ó Í ëÓÁ‰‡ÚÂÎ˛, ÔðÂ‚ð‡ÚË‚ ËÁ ÊË‚ÓÚÌÓ„Ó ‚ ‡Ì„ÂÎ‡, ·Û‰ÂÚ ð‡ÁÊË„‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ? çÂÛÊÂÎË, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÒÎÓ‚‡, ÔÓÎÌ˚Â Î˛·‚Ë Ë ÌÂÊÌÓÒÚË, «ÌÂ·ÂÒÌ˚Â ðÂÎË„ËË» ÒÚ‡ÌÛÚ ÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËfl, ðÓÁÌË Ë ÒÏÂðÚË? åÓÊÂÚ ÎË ÍÛ˜Í‡ Ù‡Ì‡ÚËÍÓ‚, ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛˘Ëı ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÂ ÏÂÚÓ‰˚, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ðÂÎË„ËÈ, ˜ËÒÎÓ ÍÓÚÓð˚ı ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ ÒÓÚÌË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ËÎË ‰‡ÊÂ ÏËÎÎË‡ð‰˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ? àÎË ˜ËÒÚÓÚ‡ Ë ÌÂÔÓðÓ˜ÌÓÒÚ¸ – ÎË¯¸ ‚ÌÂ¯Ìflfl ÒÚÓðÓÌ‡ ðÂÎË„ËÈ? ëÓ‰ÂðÊ‡Ú ÎË ðÂÎË„ËË ÍÓÏÔÓÌÂÌÚ˚, ÔÓ‰ÔËÚ˚‚‡˛˘ËÂ ÚÂððÓð? åÓ„ÛÚ ÎË Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÔËÒ‡ÌËfl Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ‚Á„Îfl‰˚ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ, ÔËÚ‡˛˘ËÏ ÚÂððÓðËÁÏ? ÖÒÎË ÓÌË ÂÒÚ¸, ÚÓ Í‡Í ÓÔðÂ‰ÂÎËÚ¸ ˝ÚË ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ Ë Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ÔðÂÔÓ‰‡Ú¸ Ëı Ó·˘ÂÒÚ‚Û? èÓ‰Ó·Ì˚Â ÒÎÓÊÌ˚Â ‚ÓÔðÓÒ˚ ÒÚÓflÚ ÔÂðÂ‰ ‚ÒÂÏË ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË, ðÂ¯ËÚ¸ Ëı ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÍÛ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó Ë ÚðÂ·ÛÂÚÒfl ‰Ë‡ÎÓ„ ðÂÎË„ËÈ.

sa¤l›kl› bir dünya için diyalektik bir kat›l›m olarak görmek gerekir. “Her kötüden bir iyi ç›kar” derler. 11 Eylül olay›yla doru¤a t›rmanan bu kötülük, ba¤r›ndan tüm insanl›¤› daha büyük tehlikelere karfl› uyaracak bir alarma dönüfltü. Nereye gidiyoruz? Uygarl›¤›n en yüksek insanl›k de¤erlerini bar›nd›ran dinler bir y›k›m arac› m›d›r? Bizi yarat›c›ya götürmek ve insan› hayvandan mele¤e dönüfltürmek için tasarlanm›fl dinsel yollar, medeniyetler çat›flmas›n›n dinamosu mu olacaklar? Tüm sevgi jargonuna ra¤men dinler, özellikle semavi dinler, y›k›m›n, bölünmenin ve ölümün arac›na m› dönüflecekler? Bir avuç dini fanatik ve estirdikleri dinsel terör, say›lar› yüz milyonlar› ve hatta milyarlar› bulan evrensel dinleri temsil edebilir mi? Ya da, dinler sütten ç›km›fl ak kafl›k m›d›rlar? fiiddeti besleyen malzemeler içeriyorlar m›? Dinlerin kulland›klar› kutsal metinler ve tarihsel idealler ne ölçüde terörü destekler niteliktedir? Varsa e¤er bunlar› ay›klaman›n ve kitlelere sunman›n pedagojik yöntemleri nelerdir? ‹flte bunlar tüm dinlerin önüne dikilen ve belki de tek bafllar›na asla üretken bir yan›t gelifltiremeyecekleri ve ancak dinleraras› diyalog çerçevesinde yan›tlanabilecek dev sorulard›r. ‹flte bu ba¤lamda Dinleraras› Diyalog hareketi dünya bar›fl›na yeni, yepyeni çözümler getirme aray›fl›d›r. Geçmiflte onun benzerini bulamazs›n›z ve bu hareket, e¤er planlananlar gerçe¤e dönüflürse, insano¤lunun yeryüzünde ulaflabildi¤i en büyük uygarl›k baflar›s› ve en soylu erdem olacak. Bu hareket henüz daha çocukluk evresini yafl›yor, belki de bir bebek, acemili¤iyle pek çok insan›n yüzünde tebessüm yarat›p etkinli¤inden flüphe ettiren s›ra d›fl› bir fenomen. El yordam›yla yürüyor flimdilik. Çok engeller ve muhalifler var önünde. Onu bafllatanlar ve sürdürenler bile ürkek. Çünkü geçmiflte bir örne¤i olmayan, gerçekten yepyeni ve gerilim yaratan bir yaklafl›m. Bizim kufla¤›m›z hiç yürünmemifl bu yolu döflemek ve yürümek zorundad›r.

Dinsel kompart›manlar Oysa eskinin, o dinsel kompart›manlarla bölünmüfl dünyas›nda ne kadar rahatt›k! Her fley siyah ve beyazd›. Herkes kendi dininin tek ve gerçek din oldu¤undan ve Tanr›’n›n sadece kendi mabedinde bulundu¤undan; oraya doluflanlara kolay yoldan cenneti sunaca¤›ndan, oraya gitmeyenleri de k›sa yoldan cehenneme yollayaca¤›ndan gayet emindi. Sadece biz kurtulacakt›k ve bir gün tarihin sonunda tüm dünya bizim dinimize dönecekti. Küçülen dünya flüpheler uyand›rmaya bafllad› içimizde. Yarat›c›n›n kimi insanlara öz baba, kimineyse üvey baba olaca¤› inanc› içten içe sars›lmaya bafllad›. Kitapl›klar›m›z art›k baflka inan›fllar›n da bizim

‹

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – ˝ÚÓ ÔÛÚ¸ Í ÌÓ‚˚Ï ðÂ¯ÂÌËflÏ. èÓ‰Ó·Ì˚ı ÔðËÏÂðÓ‚ ‚ ËÒÚÓðËË ÌÂÚ, Ë ÂÒÎË Á‡ÔÎ‡ÌËðÓ‚‡ÌÌÓÂ Û‰‡ÒÚÒfl ÔðÂÚ‚ÓðËÚ¸ ‚ ÊËÁÌ¸, ˝ÚÓ ÒÚ‡ÌÂÚ Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚˚Ò¯Ëı ‰Ó·ð˚ı ‰ÂflÌËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ áÂÏÎÂ. ùÚÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ ÔÓÍ‡ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ Ì‡˜‡Î¸ÌÓÈ ÒÚ‡‰ËË ð‡Á‚ËÚËfl, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ Û Î˛‰ÂÈ ÌÂ‰Ó‚Âð˜Ë‚Û˛ ÛÎ˚·ÍÛ. éÌË ÌÂ ‰ÛÏ‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ ÙÂÌÓÏÂÌ ÏÓÊÂÚ ÓÍ‡Á‡Ú¸ ÔÓÁËÚË‚ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÒËÚÛ‡ˆË˛. ç‡ Â„Ó ÔÛÚË ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔðÂ„ð‡‰ Ë ÌÂ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎÂÈ. à ‰‡ÊÂ ÚÂ, ÍÚÓ ÔÓÒÂflÎ Ë ð‡ÒÚËÚ Â„Ó, ‚ÒÂ Â˘Â Ó˜ÂÌ¸ ðÓ·ÍË, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ú‡ÍÓÈ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚È ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂ ËÏÂÂÚ ÔðÂˆÂ‰ÂÌÚÓ‚ ‚ ËÒÚÓðËË. ç‡¯Â ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌÓ Ë‰ÚË ÔÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚ÓÏÛ ÔÛÚË, ÍÓÚÓð˚È ÓÌÓ Ë ÔðÓÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚ.

êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â fl˜ÂÈÍË ä‡Í ÊÂ ÎÂ„ÍÓ Ë ÒÔÓÍÓÈÌÓ ·˚ÎÓ Ì‡Ï ÊËÚ¸ ‚ ÒÚ‡ðÓÏ ÏËðÂ, ð‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÏ Ì‡ fl˜ÂÈÍË, Á‡ÌËÏ‡ÂÏ˚Â ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ÏË ðÂÎË„ËflÏË! ÇÒÂ ·˚ÎÓ ˜ÂðÌÓ-·ÂÎ˚Ï. ä‡Ê‰˚È ‚ÂðËÎ ‚ Ôð‡‚ÓÚÛ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚ÓÂÈ ðÂÎË„ËË, ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ÅÓ„ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Â„Ó ıð‡ÏÂ, ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ·˚Ú¸ ÔðËıÓÊ‡ÌËÌÓÏ ˝ÚÓ„Ó ıð‡Ï‡ – ÁÌ‡˜ËÚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ÔÓÔ‡ÒÚ¸ ‚ ð‡È ÔÓ Ò‡ÏÓÏÛ ÍÓðÓÚÍÓÏÛ ÔÛÚË, ‡ ÚÂı, ÍÚÓ ˝ÚÓÚ ıð‡Ï ÌÂ ÔÓÒÂ˘‡ÂÚ, Ê‰ÂÚ Ò‡Ï˚È Íð‡Ú˜‡È¯ËÈ ÔÛÚ¸ ‚ ‡‰. å˚ Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ï˚ ·Û‰ÂÏ ÒÔ‡ÒÂÌ˚, Ë ‚ ÍÓÌˆÂ ËÒÚÓðËË, Ì‡Í‡ÌÛÌÂ ÒÛ‰ÌÓ„Ó ‰Ìfl, ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ó·ð‡ÚËÚÒfl ‚ Ì‡¯Û ‚ÂðÛ. ëÛÊ‡˛˘ËÈÒfl ÏËð ÒÚ‡Î ÔÓðÓÊ‰‡Ú¸ ÒÓÏÌÂÌËfl. ÇÂð‡ ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ ëÓÁ‰‡ÚÂÎ¸ ÒÚ‡ÌÂÚ «ðÓ‰Ì˚Ï ÓÚˆÓÏ», ‡ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ «ÓÚ˜ËÏÓÏ», ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÒÚ‡Î‡ ð‡ÁðÛ¯‡Ú¸Òfl. Ç Ì‡¯Ëı ÍÌËÊÌ˚ı ¯Í‡Ù‡ı ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ÍÌË„Ë, Ó·ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛˘ËÂ Ò‚flÁ¸ Ë ·ÎËÁÓÒÚ¸ Ì‡¯Ëı ðÂÎË„ËÈ. ÅÓ„, Ì‡ıÓ‰Ë‚¯ÈÒfl „‰Â-ÚÓ Ó˜ÂÌ¸ ‰‡ÎÂÍÓ, ÔðË·ÎËÁËÎÒfl Í Í‡Ê‰ÓÏÛ ËÁ Ì‡Ò ÔÂðÒÓÌ‡Î¸ÌÓ. å˚ ÛÁÌ‡ÎË, ˜ÚÓ ÌËÍ‡Í‡fl ðÂÎË„Ëfl ÌÂ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÏÓÌÓÔÓÎËÂÈ Ì‡ çÂ„Ó, ˜ÚÓ Ï˚ ÏÓÊÂÏ Ó˘Û˘‡Ú¸ Ö„Ó ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ıð‡ÏÂ, ÌÓ Ë Ì‡ ÛÎËˆÂ, ‰ÓÏ‡, Ì‡ Á‡‚Ó‰Â Ë ‚

⁄

Dinadamlar› Astana’da düzenlenen Dinleraras› Diyalog toplant›s›nda Kazakistan Devlet Baflkan› Nursultan Nazarbayev’le birlikte

êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ‰ÂflÚÂÎË Ò ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ çÛðÒÛÎÚ‡ÌÓÏ ç‡Á‡ð·‡Â‚˚Ï Ì‡ ÒËÏÔÓÁËÛÏÂ «åÂÊðÂÎË„ËÓÁÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„» („. ÄÒÚ‡Ì‡)

Dünyam›z yarat›c› çözümleri beklemektedir. Yarat›c› düflünce geçmifle çivilenip kalmakla de¤il, ondan gerekli dersleri al›p bugünü iyi kavrayarak gelece¤e haz›rlanmakla olur.

ç‡¯‡ ÔÎ‡ÌÂÚ‡ Ê‰ÂÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËı ðÂ¯ÂÌËÈ. í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â ·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ÍÓÔËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÁ‚ÎÂÍ‡Ú¸ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË, ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ Ë „ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ. Ç ˝ÚÓÏ Ë ÒÓÒÚÓËÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰. 69

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Papa 16. Benedict è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ÅÂÌÂ‰ËÍÚ XVI

Dinleraras› diyalog, “Tanr› tek ama pek çok din nas›l ba¤dafl›r?” paradoksunu sevgi, hoflgörü, anlay›fl ve iletiflim yoluyla çözme giriflimidir.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ËÌËˆËËðÛÂÚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËÂ Ô‡ð‡‰ÓÍÒ‡ «ä‡Í ÒÓ‚ÏÂÒÚËÚ¸ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ó‰ÌÓ„Ó ëÓÁ‰‡ÚÂÎfl Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚‡ ðÂÎË„ËÈ» ÔÛÚÂÏ Î˛·‚Ë, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. 70

inanc›m›za ne kadar yak›n oldu¤unu anlatan kitaplarla dolu. ‹çte yaflayan Tanr› bireysel olarak yaklaflmaya bafllad› hepimize. Art›k O’nun hiçbir dinin tekelinde olmad›¤›n› ve O’na sadece mabetlerde de¤il ama evde, sokakta, fabrikada, okulda, plajlarda, da¤lar›n doruklar›nda ve dünyan›n her yerinde ulaflabilece¤imizi biliyoruz. Antropoloji, etnoloji ve karfl›laflt›rmal› din çal›flmalar›, Yaradan’›n dünyan›n hiçbir yerinde evlatlar›n›, kendisi hakk›nda koyu bir karanl›kta b›rakmad›¤›n› ve hakikat ›fl›¤›n›n bir k›sm›yla ayd›nlatt›¤›n› gösterdi.

Diyalog bar›fl›n teminat› Üstelik flimdi biz daha iyi anl›yoruz ki, dinlerin çoklu¤unda derin bir gizem sakl›, belki de bu çokluk Tanr›’n›n önümüze koydu¤u bir bilmecedir, insan akl›na sunulmufl bir paradoks, çetin bir ceviz. Akl›n ulaflamad›¤›na sevginin ulaflabilece¤ini biz iyi biliyoruz. Dinleraras› diyalog, “Tanr› tek ama pek çok din nas›l ba¤dafl›r?” paradoksunu sevgi, hoflgörü, anlay›fl ve iletiflim yoluyla çözme giriflimidir. Asl›nda ça¤lar boyu peygamberler, filozoflar, bar›flseverler ve din mücadelelerinde ac› çeken milyonlar hep bunu düfllediler ama dünya onlar için bu ideali gerçeklefltirmek için yeterince küçük de¤ildi. fiimdi Tanr› küreselleflme sürecindeki bu dünyay› avuçlar›m›za koyuyor, onu birlefltirelim ve insanl›¤›n bütün ütopyalar›n› gerçeklefltirelim diye. Yoksa bu küre elimizde yanan bir topa dönüflecek. Dinleraras› diyalog tarihin insan akl›na ve yüre¤ine en çetin meydan okumas›d›r ama dünya bar›fl›na bizi tafl›yacak en elzem köprülerden biri de budur san›yorum.

¯ÍÓÎÂ, ‰‡ÊÂ Ì‡ ÔÎflÊÂ ËÎË ‚ „ÓðÌ˚ı Û˘ÂÎ¸flı. ÄÌÚðÓÔÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ, ˝ÚÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ë Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸Ì˚Â ÚÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ëÓÁ‰‡ÚÂÎ¸ ÌË ‚ Ó‰ÌÓÏ Û„ÓÎÍÂ ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ð‡ ÌÂ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈ ‚ ÚÂÏÌÓÚÂ Ë Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ¯ÎÂÚ ‚ÒÂÏ Ò‚ÂÚ Ë, ÔÛÒÚ¸ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ, ÓÁ‡ðflÂÚ ˝ÚËÏ Ò‚ÂÚÓÏ ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó.

ÑË‡ÎÓ„ – Á‡ÎÓ„ ÏËð‡ ëÂÈ˜‡Ò Ï˚ ÒÚ‡ÎË ÓÒÓÁÌ‡‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË ðÂÎË„ËÈ ÒÍð˚Ú‡ Í‡Í‡fl-ÚÓ Ú‡ÈÌ‡, Á‡„‡‰Í‡, Á‡‰‡ÌÌ‡fl Î˛‰flÏ ÅÓ„ÓÏ, Ô‡ð‡‰ÓÍÒ, ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÏÛ ð‡ÁÛÏÛ. çÓ Ï˚ ‚Â‰¸ ÁÌ‡ÂÏ, ˜ÚÓ Î˛·Ó‚¸ ‚ÒÂÒËÎ¸Ì‡ Ú‡Ï, „‰Â ð‡ÁÛÏ ·ÂÒÒËÎÂÌ. åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ËÌËˆËËðÛÂÚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËÂ Ô‡ð‡‰ÓÍÒ‡ «ä‡Í ÒÓ‚ÏÂÒÚËÚ¸ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ó‰ÌÓ„Ó ëÓÁ‰‡ÚÂÎfl Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚‡ ðÂÎË„ËÈ» ÔÛÚÂÏ Î˛·‚Ë, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ ÏÂ˜Ú‡ ÔðÓðÓÍÓ‚, ÙËÎÓÒÓÙÓ‚, ÏËðÓÚ‚ÓðˆÂ‚ Ë ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ‚ÂðÛ˛˘Ëı, ÔÂðÂÌÂÒ¯Ëı ÏÌÓ„Ó ÒÚð‡‰‡ÌËÈ Ì‡ Ò‚ÓÂÏ ÔÛÚË, Á‡ÍÎ˛˜‡Î‡Ò¸ ËÏÂÌÌÓ ‚ ˝ÚÓÏ, ÌÓ ÚÓ„‰‡ ÏËð ·˚Î ÒÎË¯ÍÓÏ ‚ÂÎËÍ. Ä ÒÂÈ˜‡Ò ÅÓ„ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘ÂÏÛÒfl ÏËðÛ ÛÏÂÒÚËÚ¸Òfl ‚ Ì‡¯Ëı Î‡‰ÓÌflı, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ Â„Ó Ó·˙Â‰ËÌËÎË Ë Ò‰ÂÎ‡ÎË ðÂ‡Î¸Ì˚ÏË ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ÛÚÓÔËË. àÌ‡˜Â Ï˚ Ò‚ÓËÏË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ðÛÍ‡ÏË ÔðÂ‚ð‡ÚËÏ ˝ÚÓÚ ÏËð ‚ Ó„ÌÂÌÌ˚È ¯‡ð. åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌ˚È ‚˚ÁÓ‚ Ì‡¯ÂÏÛ ð‡ÁÛÏÛ Ë ÒÂð‰ˆÛ. Ç ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl fl ‚Âð˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ó‰ËÌ ËÁ Ò‡Ï˚ı Ì‡ÒÛ˘Ì˚ı ÏÓÒÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚È ÔðË‚Â‰ÂÚ Ì‡Ò Í ÏËðÛ.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

Medine Vesikas›’n› ‹slâm dünyas›nda aktüel hale gelmesini Prof. Muhammed Hamidullah’a borçluyuz. Benim dikkatimi 1991 y›l›nda çekti. 15 senedir Ali Bulaç / ÄÎË ÅÛÎ‡˜ üzerinde çal›flt›¤›m bu vesikan›n tekrar gündeme gelmesi Fethullah Gülen Hocaefendi’nin bu sözleflmeye dikkat çekmesiyle mümkün olmufltur.

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Ç ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÏËðÂ ËÌÚÂðÂÒ Í åÂ‰ËÌÒÍÓÏÛ ëÓ„Î‡¯ÂÌË˛ ·˚Î ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡·ÓÚ‡Ï åÛı‡ÏÏ‡‰‡ ï‡ÏË‰ÛÎÎ˚. åÓÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ˝Ú‡ ÚÂÏ‡ ÔðË‚ÎÂÍÎ‡ ‚ 1991 „. çÓ‚‡fl ‚ÓÎÌ‡ ËÌÚÂðÂÒ‡ Í ëÓ„Î‡¯ÂÌË˛, Ì‡‰ ÍÓÚÓð˚Ï fl ð‡·ÓÚ‡˛ ÛÊÂ 15 ÎÂÚ, ÒÚ‡Î‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÈ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÚÛðÂˆÍËÈ Û˜ÂÌ˚È-ËÒÎ‡ÏÓ‚Â‰ îÂÚıÛÎÎ‡ı ÉÛÎÂÌ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ Â„Ó ÌÂÓˆÂÌËÏÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ.

7. YÜZYILDAN ADALET VE ÇO⁄ULCULUK M‹RASI

Medine Vesikas› M. 610 y›l›nda ilk defa Mekke’de yeni dini tebli¤ etmeye ve kendine taraftar toplamaya çal›flan Hz. Muhammed, ilk y›llarda genel kabul görmemifl, zamanla bu dine girenlerin say›s› artt›kça bu sefer de çeflitli engellemeler ve a¤›r bask›larla karfl›laflm›flt›.

ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ÔðÓðÓ˜ÂÒÍ‡fl ÏËÒÒËfl åÛı‡ÏÏ‡‰‡ Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ‚ 610 „. ‚ åÂÍÍÂ. Ö„Ó ÔðËÁ˚‚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ ÓÒÚ‡‚‡ÎÒfl ÔÓ˜ÚË ·ÂÁ ÓÚ‚ÂÚ‡. çÓ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ˜ËÒÎÓ ÒÚÓðÓÌÌËÍÓ‚ ËÒÎ‡Ï‡ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÎÓÒ¸, ‚ÏÂÒÚÂ Ò ˝ÚËÏ ðÓÒÎË ÔðÂÔflÚÒÚ‚Ëfl Ë ‰‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì. 72

çÄëãÖÑàÖ ëèêÄÇÖÑãàÇéëíà à åçéÉééÅêÄáàü VII ÇÖäÄ

åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ Ali Bulaç

ÄÎË ÅÛÎ‡˜

Gazeteci (‹stanbul).

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (ëÚ‡Ï·ÛÎ).

Vesikan›n tarihî de¤eri

àÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ˆÂÌÌÓÒÚ¸ ‰Ó„Ó‚Óð‡

enel muhtevas› hakk›nda bilgi sunmaya çal›flaca¤›m Medine Vesikas›’n› Bat› bilim çevrelerine ilk tan›tan Alman oryantalist Wellhausen olmufltur. Muhtemelen Wellhausen’›n 1899’da yay›nlanan çal›flmas›ndan sonra, yine Alman Grimme, ‹talyan Caetani, Buhl, Wensick, Korehl, Ranke, Müller ve Guillaume adl› yazar ve araflt›r›c›lar›n dikkati çekilmifl, vesika ile ilgili yay›nlarda hissedilir bir art›fl olmufltur. Ancak vesikan›n ‹slâm dünyas›nda aktüel hale gelmesini Prof. Muhammed Hamidullah’a borçluyuz. Benim dikkatimi 1991 y›l›nda çekti. 15 senedir üzerinde çal›flt›¤›m bu vesikan›n tekrar gündeme gelmesi Fethullah Gülen Hocaefendi’nin bu sözleflmeye dikkat çekmesiyle mümkün olmufltur. Medine Vesikas›’n› tarihte ilk defa kaydeden Muhammed ‹bn ‹shak’t›r (öl. H.151). Bu da ‹slâm tarihinin erken dönemlerine rastlamaktad›r. Elimizdeki hadis kitaplar›, Müslüman bloka mahsus sözleflmenin ilk 23 maddesinin Enes b. Malik’in, Müslümanlar ile Yahudi ve

ÔÂð‚˚Â Ì‡Û˜Ì˚Â ÍðÛ„Ë á‡Ô‡‰‡ ÛÁÌ‡ÎË Ó åÂ‰ËÌÒÍÓÏ ëÓ„Î‡¯ÂÌËË ÓÚ ÌÂÏÂˆÍÓ„Ó Û˜ÂÌÓ„Ó – ÓðËÂÌÚ‡ÎËÒÚ‡ ÇÂÎı‡ÛÁÂÌ‡. ÇÂðÓflÚÌÓ, ÔÓÒÎÂ Â„Ó ÒÚ‡Ú¸Ë, ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÌÌÓÈ ‚ 1899 „., ˝Ú‡ ÚÂÏ‡ ‚˚Á‚‡Î‡ ËÌÚÂðÂÒ Û ‰ðÛ„Ëı Û˜ÂÌ˚ı, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË ÌÂÏÂˆÍËÈ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ ÉðËÏÏ, ËÚ‡Î¸flÌÂˆ ÑÊ‡ÂÚ‡ÌË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÅÛıÎ, ÇÂÌÒËÍ, äÓðÂıÎ, ê‡ÌÍÂ, åËÎÎÂð Ë ÉÛÎÎ‡Ï, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÍÓÚÓð˚Ï, ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ ÏÌÓ„Ó Ï‡ÚÂðË‡ÎÓ‚ Ó ëÓ„Î‡¯ÂÌËË. Ç ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÏËðÂ ËÌÚÂðÂÒ Í åÂ‰ËÌÒÍÓÏÛ ëÓ„Î‡¯ÂÌË˛ ·˚Î ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡·ÓÚ‡Ï åÛı‡ÏÏ‡‰‡ ï‡ÏË‰ÛÎÎ˚. åÓÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ˝Ú‡ ÚÂÏ‡ ÔðË‚ÎÂÍÎ‡ ‚ 1991 „. çÓ‚‡fl ‚ÓÎÌ‡ ËÌÚÂðÂÒ‡ Í ëÓ„Î‡¯ÂÌË˛, Ì‡‰ ÍÓÚÓð˚Ï fl ð‡·ÓÚ‡˛ ÛÊÂ 15 ÎÂÚ, ÒÚ‡Î‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÈ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÚÛðÂˆÍËÈ Û˜ÂÌ˚È-ËÒÎ‡ÏÓ‚Â‰ îÂÚıÛÎÎ‡ı ÉÛÎÂÌ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ Â„Ó ÌÂÓˆÂÌËÏÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡Î ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ åÂ‰ËÌÒÍÓ„Ó ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‚ ËÒÚÓðËË åÛı‡ÏÏÂ‰ à·Ì-àÒı‡Í (ÛÏ. 768). ùÚÓ ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚ ð‡ÌÌËÈ ÔÂðËÓ‰ ð‡Á‚ËÚËfl ËÒÎ‡Ï‡. ë·ÓðÌËÍË Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ı‡‰ËÒÓ‚ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ 23 ÒÚ‡Ú¸Ë ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â Í‡Ò‡˛ÚÒfl ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ

Putperest (müflrik) blok aras›ndaki iliflkileri düzenleyen 24-47 aras› ikinci bölümün Binti Haris’in evinde ve karfl›l›kl› görüflmeler sonucunda imzaland›¤›n› kaydeder. Öyle anlafl›l›yor ki, Medine’deki farkl› dini ve etnik topluluklar aras›ndaki görüflmeler Enes b. Malik’in evinde ve Hz. Muhammed’in (s.a.) baflkanl›¤›nda yürütülüp söz konusu vesika bu görüflmeler sonucunda kaleme al›nm›flt›r. Dikkat çekici nokta flu ki, vesikan›n bütün kurucu ilkelerinin neredeyse tümü Kur’an’daki ayetlerde veya Hz. Muhammed’in (s.a) sözlerinde karfl›l›k bulabilmektedir. Vesika, hicretin ilk y›l›nda, yani M.622’de imzalanm›fl bulunmaktad›r. ‹bn Hiflam ve Ebu Ubeyd’in eserlerinde düz ve yekpare bir metin iken, Wellhausen onu 47 maddeye ay›rm›fl, Hamidullah kimi maddeleri kendi içlerinde bölerek bu say›y› 52’ye ç›karm›flt›r.

Sosyal çevre Bilindi¤i gibi M.610 y›l›nda ilk defa Mekke’de yeni dini tebli¤ etmeye ve kendine taraftar toplamaya çal›flan Hz. Muhammed, yak›n çevresinden birkaç kifli d›fl›nda ilk y›llarda genel kabul görmemifl, zamanla bu dine girenlerin say›s› artt›kça bu sefer de çeflitli engellemeler ve a¤›r bask›larla karfl›laflm›flt›. 13 y›ll›k Mekke hayat›nda taraftar say›s›n› fazla artt›ramayan Peygamber ve Müslümanlar için Mekke d›fl›na bir yere gitmek, özgür ve güvenilir bir ortam bulmaktan baflka seçenek kalmay›nca, önce Habeflistan’a (iki defa), sonra da Medine’ye hicret etmek zorunda kald›lar.

‹

ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ·˚ÎË ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚ ‚ ‰ÓÏÂ ÄÌ‡Ò‡ ·ËÌ å‡ÎËÍ‡, 24-47 ÒÚ‡Ú¸Ë, ðÂ„ÛÎËðÛ˛˘ËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË, ËÛ‰ÂflÏË Ë ÏÛ¯ðËÍ‡ÏË (ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌËÍ‡ÏË), ·˚ÎË ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚ ‚ ‰ÓÏÂ ÅËÌÚ ï‡ðËÒ Ë fl‚ËÎËÒ¸ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚. ÇÂðÓflÚÌÓ, ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ·˚ÎÓ ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÓ ‚ ‰ÓÏÂ ÄÌ‡Ò‡ ·ËÌ å‡ÎËÍ‡, „‰Â ÒÓÒÚÓflÎËÒ¸ ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ. êÛÍÓ‚Ó‰ËÎ ÔÂðÂ„Ó‚Óð‡ÏË èðÓðÓÍ åÛı‡ÏÏ‡‰ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ). çÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌÓ, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðËÌˆËÔ˚ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl Ì‡ıÓ‰flÚ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ ‚ ‡flÚ‡ı ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓð‡Ì‡ Ë ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËflı (Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ı‡‰ËÒ‡ı) èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ). ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ‚ ÔÂð‚˚È „Ó‰ ıË‰Êð˚, Ú.Â. ‚ 622 „. Ç ð‡·ÓÚ‡ı à·Ì ïË¯‡Ï‡ Ë Ä·Û-ì·‡È‰‡ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÒÔÎÓ¯ÌÓÈ ÚÂÍÒÚ, ÇÂÎı‡ÛÁÂÌ ‚˚‰ÂÎËÎ ‚ ÚÂÍÒÚÂ 47 ÒÚ‡ÚÂÈ, ï‡ÏË‰ÛÎÎ‡ı Û‚ÂÎË˜ËÎ Ëı ˜ËÒÎÓ ‰Ó 52.

ëÓˆË‡Î¸Ì‡fl ÒðÂ‰‡ ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ÔðÓðÓ˜ÂÒÍ‡fl ÏËÒÒËfl åÛı‡ÏÏ‡‰‡ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ‚ 610 „. ‚ åÂÍÍÂ. èÓÌ‡˜‡ÎÛ ÔðËÁ˚‚ åÛı‡ÏÏ‡‰‡ ·˚Î ÛÒÎ˚¯‡Ì ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‡Ï˚ÏË ·ÎËÁÍËÏË ÂÏÛ Î˛‰¸ÏË Ë ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ ÓÒÚ‡‚‡ÎÒfl ·ÂÁ ÓÚ‚ÂÚ‡. çÓ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ˜ËÒÎÓ ÒÚÓðÓÌÌËÍÓ‚ ËÒÎ‡Ï‡ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÎÓÒ¸, ‚ÏÂÒÚÂ Ò ˝ÚËÏ ðÓÒÎË ÔðÂÔflÚÒÚ‚Ëfl Ë ‰‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì. á‡ 13 ÎÂÚ ÔðÓðÓ˜ÂÒÚ‚‡ ‚ åÂÍÍÂ ˜ËÒÎÓ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ËÒÎ‡Ï‡ Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎË ËÒÍ‡Ú¸ ·ÓÎÂÂ Ì‡‰ÂÊÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‰Îfl Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ„Ó ËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËfl Ò‚ÓÂÈ ‚Âð˚.

⁄

Medineli Müslümanlar (Ensar) ile Mekkeli Müslümanlar (Muhacirler) aras›nda sosyal ve ekonomik bir dayan›flma ve yard›mlaflma iliflkisini tesis etti. Buna “muahat” (kardeflleflme) ad› verildi.

åÂÊ‰Û ÏÂ‰ËÌÒÍËÏË (‡ÌÒ‡ð˚) Ë ÏÂÍÍ‡ÌÒÍËÏË (ÏÛı‡‰ÊËð˚) ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘Ë Ë ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. ùÚÓÚ ‚Ë‰ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÒÓÎË‰‡ðÌÓÒÚË ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì ÏÛ‡ı‡Ú – ·ð‡ÚÒÚ‚Ó. 73

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Hamidullah’a göre, “bu anayasa, ilk ‹slâm Devleti’nin Anayasas› olmas›ndan baflka, ayn› zamanda yeryüzünde bir devletin vazetti¤i ilk yaz›l› anayasa olma özellik” ve ayr›cal›¤›na da sahiptir.

èÓ ÏÌÂÌË˛ ï‡ÏË‰ÛÎÎ‡ı‡, ˝Ú‡ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl fl‚ÎflÂÚÒfl «ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÂð‚ÓÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ÔÂð‚Ó„Ó àÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÌÓ Ë ÔÂð‚ÓÈ ÔËÒ¸ÏÂÌÌÓÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ‚ ÏËðÂ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ Í‡ÍËÏ-ÎË·Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ».

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

Vesikaya taraf olan dini topluluklar›n tespiti Medine’ye gelir gelmez Peygamber’in ilk yapt›¤› ifllerden biri, yeni gelen muhacirleri yerlefltirmek, onlar›n ve ailelerinin gündelik (rutin) ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› için gerekli tedbirleri almak oldu. Bu amaçla Medineli Müslümanlar (Ensar) ile Mekkeli Müslümanlar (Muhacirler) aras›nda sosyal ve ekonomik bir dayan›flma ve yard›mlaflma iliflkisini tesis etti. Buna “muahat” (kardeflleflme) ad› verildi. Hicret’le birlikte ve bu geliflmelerden sonra Medine’de üç ana toplumsal blok ortaya ç›km›fl oldu: Müslümanlar, Yahudiler ve Müflrik Araplar. Müslüman blok, Mekkeli Muhacirler ve Medineli Evs ve Hazreç’li Ensar’dan müteflekkildi. Ancak kuflkusuz Medine, Müslümanlardan ibaret de¤ildi. Onun kadim sakinleri Yahudiler ve Müslümanl›¤› kabul etmemifl Araplar da vard›. ‹flte Hz. Muhammed’in (s.a.) önünde bütün bu sosyal bloklar› anlaflt›r›p birlefltirmek ve bir arada yaflaman›n formülünü bulmak gibi önemli bir sorun vard›. Peki, bunu nas›l yapacakt›? Hz. Muhammed, bir yandan hicret eden Mekkelilerin yerlefltirilmesi ve yeni çevreye intibaklar›yla u¤rafl›rken, di¤er yandan Yahudi ve Müflrik Araplara güven vermeye çal›fl›yor, niyetinin Medine üzerinde mutlak bir egemenlik kurmak olmay›p yeni dini cemaatinin güven içinde yaflamas›n› ve dinlerini yayma imkanlar›n› sa¤lamak oldu¤unu söylüyordu. Medine’ye geliflten sonra, önce Medineli Ensar ile Mekke’den gelen Muhacir ailelerin baflkanlar›n›n (Nakib) kat›ld›¤› büyük bir meclis topland› ve muhtemelen yukar›da sözünü etti¤imiz kardeflleflmenin (Muâhât) hukukî temelini oluflturan hükümler görüflüldü. ‹flte Medine Vesikas›’n›n ilk 23 maddesi, bu toplant›da tespit edilmifl olup yeni Müslüman blokun sosyal ve hukukî iliflkilerini yaz›l› hükümlere ba¤lamaktad›r. Bu ifl tamamland›ktan sonra, Hz. Muhammed (s.a.), Müslüman blokun liderleriyle oldu¤u kadar, Müslüman olmayan Medineli di¤er sosyal blok temsilcileriyle de durumu istiflare etti ve önce Enes’in evinde, sonra Müslüman ve Yahudi liderlerle Binti Haris’in evinde toplanarak yeni bir “fiehirDevlet” yap›s›n› ortaya ç›karan temel ilkeler üzerinde anlaflt›lar. Bu yeni “devletin anayasas›” yaz›l› bir biçimde tespit edilip vazedildi ki bu metin flu anda elimizde bulunan vesikad›r. Hamidullah’a göre, “bu anayasa, ilk ‹slâm Devleti’nin Anayasas› olmas›ndan baflka, ayn› zamanda yeryüzünde bir devletin vazetti¤i ilk yaz›l› anayasa olma özellik” ve ayr›cal›¤›na da sahiptir. Elimizdeki bilgiler, vesikan›n karfl›l›kl› görüflmeler sonucunda ve

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÇÓ „Î‡‚Â Ò èðÓðÓÍÓÏ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ÓÚÔð‡‚ËÎËÒ¸ ÒÌ‡˜‡Î‡ ‚ ùÙËÓÔË˛ (2 ð‡Á‡), ‡ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÔÂðÂÒÂÎËÎËÒ¸ ‚ åÂ‰ËÌÛ.

êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ÔðËÒÓÂ‰ËÌË‚¯ËÂÒfl Í ëÓ„Î‡¯ÂÌË˛ èÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ èðÓðÓÍ‡ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ÔÓÒÎÂ ÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ‚ åÂ‰ËÌÛ ÒÚ‡ÎÓ ð‡ÁÏÂ˘ÂÌËÂ ‚ÒÂı ÔÂðÂÒÂÎÂÌˆÂ‚ Ë ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËfl Ëı ÂÊÂ‰ÌÂ‚Ì˚ı ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚÂÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÓÌ ‰ÂÎ‡Î ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÏÂÊ‰Û ÏÂ‰ËÌÒÍËÏË (‡ÌÒ‡ð˚) Ë ÏÂÍÍ‡ÌÒÍËÏË (ÏÛı‡‰ÊËð˚) ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘Ë Ë ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. ùÚÓÚ ‚Ë‰ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÒÓÎË‰‡ðÌÓÒÚË ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì ÏÛ‡ı‡Ú – ·ð‡ÚÒÚ‚Ó. èÓÒÎÂ ÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ‚ åÂ‰ËÌÂ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎËÒ¸ ÚðË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â „ðÛÔÔ˚: ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ, ËÛ‰ÂË Ë ‡ð‡·˚ÏÛ¯ðËÍË. åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ÒÓÒÚÓflÎË ËÁ ÏÂÍÍ‡ÌÒÍËı ÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ Ë ‡ÌÒ‡ðÓ‚ (ÔÓÏÓ˘ÌËÍÓ‚) ËÁ ÏÂ‰ËÌÒÍËı ÔÎÂÏÂÌ Ä‚Ò Ë ï‡Áð‡‰Ê. Ç åÂ‰ËÌÂ ÊËÎË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ. ë ‰ðÂ‚ÌËı ‚ðÂÏÂÌ „ÓðÓ‰ Ì‡ÒÂÎflÎË ËÛ‰ÂË Ë ‡ð‡·ÒÍËÂ ÔÎÂÏÂÌ‡, ÌÂ ÔðËÌfl‚¯ËÂ Û˜ÂÌËÂ ËÒÎ‡Ï‡. èÓ˝ÚÓÏÛ ÔÂðÂ‰ èðÓðÓÍÓÏ åÛı‡ÏÏ‡‰ÓÏ (Ò‡ÎÎflÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ÒÚÓflÎ‡ ‚‡ÊÌ‡fl Ë ÚðÛ‰Ì‡fl Á‡‰‡˜‡ – Ì‡ÈÚË ÓÔÚËÏ‡Î¸ÌÛ˛ ÙÓðÏÛÎÛ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ð‡ÁÌ˚Â ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚ ÏÓ„ÎË ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ ÊËÚ¸ ‚ ÒÓ„Î‡ÒËË, ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡fl ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ. Ç Í‡ÍÓÈ ÙÓðÏÂ ÏÓ„Î‡ ·˚Ú¸ ðÂ‡ÎËÁÓ‚‡Ì‡ ˝Ú‡ Á‡‰‡˜‡? åÛı‡ÏÏ‡‰ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ), Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ‡ÍÚË‚ÌÓ Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ‚ÓÔðÓÒ‡ÏË ð‡ÁÏÂ˘ÂÌËfl ÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ Ë Ëı ‡‰‡ÔÚ‡ˆËÂÈ Í ÌÓ‚˚Ï ÛÒÎÓ‚ËflÏ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, – ‰ÂÎ‡Î ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Á‡ðÛ˜ËÚ¸Òfl ‰Ó‚ÂðËÂÏ ËÛ‰ÂÂ‚ Ë ‡ð‡·Ó‚-ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌËÍÓ‚, Ó·˙flÒÌflfl, ˜ÚÓ ˆÂÎ¸ Ëı ÔðËıÓ‰‡ ‚ åÂ‰ËÌÛ ‰‡ÎÂÍ‡ ÓÚ ÊÂÎ‡ÌËfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl Á‰ÂÒ¸ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ„Ó „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ Ë ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl Ë ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÚÂ˜ÂÌËÈ. èÓ ÔðË·˚ÚËË ‚ åÂ‰ËÌÛ „Î‡‚˚ ÒÂÏÂÈ (Ì‡ÍË·˚) ÏÂ‰ËÌÒÍËı ‡ÌÒ‡ðÓ‚ Ë ÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ ÒÓ·ð‡ÎË ÒÓ‚ÂÚ, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ Ó·ÒÛ‰ËÎË Ôð‡‚Ó‚˚Â ‡ÒÔÂÍÚ˚ ·ð‡ÚÒÚ‚‡, Ó ÍÓÚÓðÓÏ ÛÔÓÏËÌ‡ÎÓÒ¸ ‚˚¯Â. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÔÂð‚˚Â 23 ÒÚ‡Ú¸Ë åÂ‰ËÌÒÍÓ„Ó ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ·˚ÎË ÔðËÌflÚ˚ Ì‡ ˝ÚÓÏ ÒÓ‚ÂÚÂ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎË ÒÓ·ÓÈ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðËÌˆËÔ˚ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı Ë Ôð‡‚Ó‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡ÏË. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó åÛı‡ÏÏ‡‰ (Ò‡ÎÎflÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) Ó·ÒÛ‰ËÎ ‚ÓÔðÓÒ˚ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ò ÎË‰Âð‡ÏË ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚ Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ åÂ‰ËÌ˚. èÂð‚‡fl ‚ÒÚðÂ˜‡ Ò ÌËÏË ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ ‚ ‰ÓÏÂ ÄÌ‡Ò‡, ‡ Á‡ÚÂÏ ‚ ‰ÓÏÂ ÅËÌÚ ï‡ðËÒ

bir toplumsal mutabakat ürünü fleklinde ortaya ç›kt›¤›n› göstermektedir ki, iyi bir anayasa için ilk gerekli flart budur.

Ortak yaflaman›n ilkesi: “neysen osun” Hz. Muhammed’in karfl›l›kl› görüflmeler sonucunda ve oydaflma esas›na dayal› haz›rlad›¤› bu toplumsal sözleflmenin kabulünü sa¤layan esasl› faktörlerden biri, 120 y›ld›r savafl ve düflmanl›klarla yorgun ve bitkin düflen Medine’nin bizzat içinde bulundu¤u kaotik ve güvensiz durumdur. ‹flte tam da böyle kritik bir dönemde yabanc› kökenli biri ç›k›p bütün gruplara birlikte ve ortak yaflaman›n yollar›n› gösteriyor, herkesi hukuk temelinde, “neysen osun” ilkesine göre var olmaya ça¤›r›yor. ‹kinci önemli nokta, böyle bir proje sayesinde kimsenin kimse üzerinde bask› kurmaya kalk›flmadan baflkalar›n› do¤al bir realite kabul etmesi ve onun yaflama ve düflünme biçimine sayg› göstermesinin yasallaflmas› ve hukukun teminat› alt›na al›nmas›d›r.

‹

ÎË‰Âð˚ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÈ Ë ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ ‰ÓÒÚË„ÎË ‰Ó„Ó‚ÓðÂÌÌÓÒÚË ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ë ÙÛÌÍˆËÓÌËðÓ‚‡ÌËfl «„ÓðÓ‰‡„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡». í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÌÓ‚‡fl «åÂ‰ËÌÒÍ‡fl ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl» ·˚Î‡ Ó„Î‡¯ÂÌ‡. ùÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl åÂ‰ËÌÒÍËÏ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂÏ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ Ë‰ÂÚ ðÂ˜¸. èÓ ÏÌÂÌË˛ ï‡ÏË‰ÛÎÎ‡ı‡, ˝Ú‡ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl fl‚ÎflÂÚÒfl «ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÂð‚ÓÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ÔÂð‚Ó„Ó àÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÌÓ Ë ÔÂð‚ÓÈ ÔËÒ¸ÏÂÌÌÓÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ‚ ÏËðÂ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ Í‡ÍËÏÎË·Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ». èðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ ˝Ú‡ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl ÒÚ‡Î‡ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð, ˜ÚÓ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÛÒÎÓ‚ËÂÏ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËË.

èðËÌˆËÔ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓ„Î‡ÒËfl: «ÅÛ‰¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ Ú˚ ÂÒÚ¸» î‡ÍÚÓð‡ÏË, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡‚¯ËÏË ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌË˛ ‚ åÂ‰ËÌÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl, ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ„Ó ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÔÓ‰ ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎÂÏ), ÒÚ‡ÎË ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ë ı‡ÓÒ ‚ åÂ‰ËÌÂ,

⁄

‹nsanlar ve topluluklar aras›ndaki iliflkilerde temel ahlakî esaslar ve herkesin karfl› ç›kamayaca¤› evrensel yüce idealler geçerlidir.

éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË ðÂ„ÛÎËðÛ˛ÚÒfl ˝ÚË˜ÂÒÍËÏË ÌÓðÏ‡ÏË Ë ‚˚ÒÓÍËÏË Ë‰Â‡Î‡ÏË, ËÏÂ˛˘ËÏË ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð. 75

Fethullah Gülen

Din alimi, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf› Onursal Baflkan› (Türkiye)

Medine Vesikas›, ‹nsan Haklar› Beyannamesi’nden ileri bir metindir z. Muhammed (s.a.s) Medine’yi teflrif H ettiklerinde, Medine ahalisi ile yapm›fl oldu¤u anlaflmada (Medine Vesikas›)

gayrimüslimlere öylesine haklar tan›m›flt›r ki, onlar günümüzde yürürlükte olan ‹nsan Haklar› Beyannamesi’nde, insanlara tan›nan haklardan çok çok ileridedir. Evet, bizim hoflgörü anlay›fl›m›za kaynakl›k eden dinimizdir veya hoflgörü dinimizin tabiat›n›n gere¤i ve onun bir derinli¤idir. Biz, o dini hayat›m›za hayat k›ld›¤›m›z as›rlarca, bu uzun zaman dilimlerinde o hoflgörüyü dünya çap›nda temsil etmiflizdir. Yaln›z tarihin baz› dilimlerinde, günümüzde de k›smen oldu¤u gibi, bu espriyi kavrayamayan baz› marjinal gruplar veya baz› fertler, bu anlay›fla ters hareketlerde bulunmufl olabilir. Onlar› bu tür davran›fllara sevk eden, düflünce kaymas› olabilece¤i gibi, d›fl dünyan›n etkileri de olabilir. Evet, eli kanl›, gözü kanl›, dili kanl›, müsamaha, tolerans, hoflgörü nedir bilmeyen baz›lar›n›n iflleyegeldikleri cinayet, bombalama, yaralama, gasp, soygun vb. hâdiseleri bütün mü’minlere mâl etmek, hatta bunu ‹slâm’›n temel özelli¤i olarak göstermek do¤ru olmasa gerektir. Netice itibar›yla, bütün olumsuz flartlara ra¤men, günümüzde bize düflen fley, hoflgörü anlay›fl›n› yeniden öncelikle içimizde yeflertmek, daha sonra da çevremizle olan münasebetleri hep bu çizgide sürdürmektir. Allah’a flükür, bu süreç Türkiye’de bafllam›flt›r. Bafllad›¤› gibi daima artan bir h›zla devam etmesi, sonra bütün bir dünyaya yay›lmas› en büyük dile¤imizdir. Günümüzde insan›m›z›n her fleyden daha çok, her zamankinden daha fazla sevgiye, sayg›ya, el ele tutuflmaya ihtiyac› vard›r. Gelece¤in dünyas› kinin, nefretin, fliddetin, kavgan›n, savafl›n üzerine de¤il, sevginin, hoflgörünün, birbirimizi kabullenmenin üzerine bina edilecektir.

îÂÚıÛÎÎ‡ı ÉÛÎÂÌ àÒÎ‡ÏÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È-·Ó„ÓÒÎÓ‚, ÔÓ˜ÂÚÌ˚È ÔðÂÁË‰ÂÌÚ îÓÌ‰‡ ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚ Ë ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ (íÛðˆËfl)

åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ - ·ÓÎÂÂ ÔÂðÂ‰Ó‚ÓÈ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ ‰‡ÊÂ ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ÑÂÍÎ‡ð‡ˆËÂÈ Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÓÒÎÂ ÔðËıÓ‰‡ èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡ (Ò‡ÎÎflÎÎ‡ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ‚ åÂ‰ËÌÛ Ò ÊËÚÂÎflÏË „ÓðÓ‰‡ ·˚Î Á‡ÍÎ˛˜ÂÌ ‰Ó„Ó‚Óð è (åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ), ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÌÂÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡Ï ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÎËÒ¸ Ôð‡‚‡ Ë ÔðË‚ËÎÂ„ËË, Ì‡ÏÌÓ„Ó ÔðÂ‚ÓÒıÓ‰fl˘ËÂ Á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÑÂÍÎ‡ð‡ˆËË Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Ñ‡, ËÒÚÓ˜ÌËÍ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ‚ Ì‡¯ÂÏ ÔÓÌËÏ‡ÌËË, – Ì‡¯‡ ðÂÎË„Ëfl, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ – ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ Ì‡¯ÂÈ ðÂÎË„ËË Ë ÂÂ „ÎÛ·ËÌ‡. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ Ï˚ ·˚ÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. Ç ÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ÔÂðËÓ‰˚, Í‡Í Ë ÒÂÈ˜‡Ò, ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ï‡ð„ËÌ‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰˚, ÌÂ ÔÓÌËÏ‡fl ÒÛ˘ÌÓÒÚË ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ‚˚ÒÚÛÔ‡ÎË ÔðÓÚË‚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. èÓÒÚÛÔ‡Ú¸ Ë ‰ÛÏ‡Ú¸ Ú‡Í Ëı ‚˚ÌÛÊ‰‡ÎË ÌÂÒÚÓÈÍÓÒÚ¸ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl Ë ‚ÎËflÌËÂ ‚ÌÂ¯ÌËı ÒËÎ. Ñ‡, ÔðÂÒÚÛÔÌËÍË Ò ÓÍðÓ‚‡‚ÎÂÌÌ˚ÏË ðÛÍ‡ÏË, Ò „Î‡Á‡ÏË, Ì‡ÎËÚ˚ÏË ÍðÓ‚¸˛, ÌÂ

ËÏÂ˛˘ËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÁÌ‡˜‡˛Ú ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÚÂðÔËÏÓÒÚ¸ Ë ÒÓÒÚð‡‰‡ÌËÂ, Ì‡ÏÂðÂ‚‡˛ÚÒfl ‚ËÌÛ Á‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌ˚Â ËÏË ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËfl, Íð‡ÊË, Û·ËÈÒÚ‚‡, ÔÓÍÛ¯ÂÌËfl ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÚ¸ Ì‡ ‚ÒÂı ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì. é˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÌÂÔð‡‚ËÎ¸ÌÓ. ëÂÈ˜‡Ò Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ ‰Îfl Ì‡Ò, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÌÂ·Î‡„ÓÔðËflÚÌÛ˛ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚ÍÛ, ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸Òfl ÓÊË‚ËÚ¸ ðÓÒÚÍË ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË Ë Ì‡ ˝ÚÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ ‚ÒÂÏ ÏËðÓÏ. ëÎ‡‚‡ ÄÎÎ‡ıÛ, ‚ íÛðˆËË ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ Ì‡˜‡ÎÒfl. åÓÂ Ò‡ÏÓÂ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÊÂÎ‡ÌËÂ – ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ¯ÂÎ Ú‡Í ÊÂ ÒÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÓ, Í‡Í Ì‡˜‡ÎÒfl. ëÂ„Ó‰Ìfl Î˛‰Ë, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, ÌÛÊ‰‡˛ÚÒfl ‚ Î˛·‚Ë, ÏËÎÓÒÂð‰ËË, Û‚‡ÊÂÌËË. îÛÌ‰‡ÏÂÌÚÓÏ ÏËð‡ ·Û‰Û˘Â„Ó ÒÚ‡ÌÛÚ ÌÂ Ì‡ÒËÎËÂ, ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸, ð‡Á‰Óð˚ Ë ‚ÓÈÌ˚, ‡ Î˛·Ó‚¸, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÔðËÁÌ‡ÌËÂ ‚ Í‡Ê‰ÓÏ ÎË˜ÌÓÒÚË.

Burada vesikadan ç›karabilece¤imiz ilk kurucu ilkenin alt›n› çiziyoruz: Do¤ru, adil, hukuka sayg›l› ve insanlar aras›nda gerçek bar›fl ve istikrar› amaçlayan ideal bir projenin, farkl› gruplar (dini, hukuki, felsefi, siyasi vs.) aras›nda bir sözleflme temelinde ortaya ç›kmas› gerekir. Sözleflmenin haz›rlanmas› esnas›nda sosyal bloklar›n kendileri veya temsilcileri haz›r bulunmal›, özgür bir ortamda ve karfl›l›kl› görüflme ve tart›flmalarla sözleflmenin hükümleri (temel yasalar) tespit edilmelidir. Toplumsal hayata kat›lan gruplar heterojen olduklar›ndan, her bir madde bir örtüflme noktas›n› teflkil etmeli ve oydaflma yoluyla tespit edilmelidir. Her örtüflme maddesi sözleflmenin bir hükmünü oluflturur ve anlaflmazl›k konusu her madde de gruplar›n

kendilerine terk edilir. Örtüflme sözleflme alan›na, farkl›l›k özerk alana aittir. Bu, birlik içinde zengin farkl›l›k, yani sahici ço¤ulculuktur. ‹kinci kurucu ilke hakimiyet’in de¤il, kat›l›m’›n hareket noktas› seçilmesidir. Çünkü totaliter ve otoriter bir siyasal yap›da farkl›l›klar kabul edilemez. Medine Vesikas›, herkesi kendi durumunda bir gerçek olarak kabul etmifltir. Kabilelerin bir bir zikredilmesi, toplumda var olan dini ve etnik topluluklar›n sosyal, etnik ve dini kimliklerini tan›mak ve belgelemek içindir. Baflka bir ifadeyle, her bir dinî ve etnik grup kültürel ve hukuki tam özerkli¤e sahiptir. Yani din, yasama, yarg›, e¤itim,

‹

⁄

ÛÒÚ‡‚¯ÂÈ ÓÚ ð‡ÒÔðÂÈ Ë ‚ÌÛÚðÂÌÌËı ‚ÓÈÌ, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡‚¯ËıÒfl 120 ÎÂÚ. ä‡Í ð‡Á ‚ ð‡Á„‡ð ð‡ÒÔðÂÈ ÔðË¯ÂÎ ˜ÛÊÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ë ÔÓÍ‡Á‡Î ‚ÒÂÏ ÔÛÚË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl, ÔðËÁ‚‡Î ‚ÒÂı Í ÒÓ·Î˛‰ÂÌË˛ Ì‡ Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ÔðËÌˆËÔ‡: «ÅÛ‰¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ Ú˚ ÂÒÚ¸». Ö˘Â Ó‰Ì‡ ‚‡ÊÌ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰‡ÌÌ˚È ÔðÓÂÍÚ ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍË Á‡ÍðÂÔËÎ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‚ÓÒÔðËflÚËfl Í‡Í ‰‡ÌÌÓÒÚË ˜ÎÂÌ‡ÏË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡, Á‡ÔðÂÚËÎ Í‡ÍÓÂ-ÎË·Ó ‰‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ˝ÚËı ‚ÓÔðÓÒ‡ı, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðËÁ‚‡Î Û‚‡Ê‡Ú¸ ‚Á„Îfl‰˚ Ë ÔðËÌˆËÔ˚ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ „‡ð‡ÌÚËðÓ‚‡ÎÓ ÎË˜ÌÓÒÚË Ôð‡‚Ó Ò‚Ó·Ó‰˚ ‚˚·Óð‡. ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯‡ÂÚ ‰‚‡ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓÎ‡„‡˛˘Ëı ÔðËÌˆËÔ‡.

Vesika’da hareket noktas› hakimiyet de¤il, kat›l›md›r. Medine Vesikas›, herkesi kendi durumunda bir gerçek olarak kabul etmifltir.

é·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ÏËð‡ Ë ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚ı Ì‡ ÔðËÌˆËÔ‡ı ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË Ë Ôð‡‚‡, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÛÚÂÏ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËfl ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ÏË „ðÛÔÔ‡ÏË (ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË, ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍËÏË, ÙËÎÓÒÓÙÒÍËÏË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏË Ë Ú.‰.). Ç ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌËË Ë ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËË ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ Û˜‡ÒÚËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ÒÂı ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ. éÒÌÓ‚Ì˚Â ÔÓÎÓÊÂÌËfl ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚. àÁ-Á‡ „ÂÚÂðÓ„ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÒÚ‡‚‡ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËfl ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÛÒÚð‡Ë‚‡Ú¸ ‚ÒÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â „ðÛÔÔ˚. ÇÓÔðÓÒ˚, ÔÓ ÍÓÚÓð˚Ï ·˚ÎÓ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ

Ç ëÓ„Î‡¯ÂÌËË ÙÓðÏ‡ Ôð‡‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÌÂ ‚Î‡‰˚˜ÂÒÚ‚Ó, ‡ Û˜‡ÒÚËÂ. åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔðËÁÌ‡‚‡ÎÓ ‚ÒÂ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚, ÔðË ˝ÚÓÏ Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÌËı ÏÓ„Î‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÒÓ·ÓÈ. 77

ê Ö ñ Ö è í

Vesikan›n bütün kurucu ilkelerinin neredeyse tümü Kur’an’daki ayetlerde veya Hz. Muhammed’in (s.a) sözlerinde karfl›l›k bulabilmektedir.

ÇÒÂ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðËÌˆËÔ˚ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl Ì‡ıÓ‰flÚ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ ‚ ‡flÚ‡ı äÓð‡Ì‡ Ë ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËflı èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡. 78

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ticaret, kültür, sanat, gündelik hayat›n düzenlenmesi vb. alanlarda herkes ne ise öyle olacak ve kendini tan›mlad›¤› hukukî ve kültürel standartlar içinde ifade edecektir. Söz konusu dini ve hukuki özerkli¤in teminat›, “Yahudilerin dinleri kendilerine, müminlerin dinleri kendilerinedir. Buna gerek mevlalar› ve gerekse kendileri dahildirler” diyen 25. maddedir. 4. ve 11. maddeler sosyal bloklar›n özerkli¤ini teyit eder. Ancak eskiden oldu¤u gibi, kan ve akrabal›k ba¤›na dayal› kabile asabiyetiyle suçlular korunmayacak, biri suç iflledi¤i zaman kabilesinin fertleri ondan sorumlu tutulmayacak, k›saca suç ve ceza bireyselleflecektir (Md. 22 ve 31/B). Vesikan›n di¤er hükümlerini de k›saca flöyle özetlemek mümkün: ‹nsanlar ve topluluklar aras›ndaki iliflkilerde temel ahlakî esaslar ve herkesin karfl› ç›kamayaca¤› evrensel yüce idealler geçerlidir (Md. 47). Ancak bunlar›n geçerli olabilmesi için toplumsal iliflkilerin bütününü düzenleyen yaz›l› bir hukuk metninin esas al›nmas› gerekir. Bundan dolay› vesika, kendini “Kitap” (Md. 1,36 ve 47) veya

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÒÓ„Î‡ÒËÂ, ÙËÍÒËðÓ‚‡ÎËÒ¸ ‚ ëÓ„Î‡¯ÂÌËË. êÂ¯ÂÌËÂ ‚ÓÔðÓÒÓ‚, ÔÓ ÍÓÚÓð˚Ï ÒÓ„Î‡ÒËfl ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÌÂ ·˚ÎÓ, ·˚ÎÓ ÓÒÚ‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ ÛÒÏÓÚðÂÌËÂ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ı ÔÎÂÏÂÌ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ‚ÍÎ˛˜‡ÎÓ ÚÂ ‚ÓÔðÓÒ˚, ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ÍÓÚÓð˚ı ·˚Î ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ, ÓÒÚ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÔðÓÒ˚ Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ÎË˜Ì˚Ï ‰ÂÎÓÏ Í‡Ê‰ÓÈ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÈ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ „ðÛÔÔ˚. ùÚÓ ·˚Î ÔðËÏÂð Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË. ÇÚÓðÓÈ ÔðËÌˆËÔ – ÙÓðÏ‡ Ôð‡‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÌÂ ‚Î‡‰˚˜ÂÒÚ‚Ó, ‡ Û˜‡ÒÚËÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÌË ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌ‡fl, ÌË ‡‚ÚÓðËÚ‡ðÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ÌÂ ÚÂðÔËÚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl. åÂ‰ËÌÒÍÓÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔðËÁÌ‡‚‡ÎÓ ‚ÒÂ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚, ÔðË ˝ÚÓÏ Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÌËı ÏÓ„Î‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÒÓ·ÓÈ. ìÔÓÏËÌ‡ÌËÂ ‚ ëÓ„Î‡¯ÂÌËË ‚ÒÂı ·ÂÁ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËfl ÔÎÂÏÂÌ ·˚ÎÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰Îfl ÔðËÁÌ‡ÌËfl Ë ÙËÍÒ‡ˆËË ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó, ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÇÒÂ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ „ðÛÔÔ˚ Ó·Î‡‰‡ÎË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ Ôð‡‚Ó‚ÓÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ‡‚ÚÓÌÓÏËÂÈ. Ç ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÊËÁÌË, ÔðË ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ Ë ËÒÔÓÎÌËÚÂÎ¸ÌÓÈ ‚Î‡ÒÚË ‚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ, ÚÓð„Ó‚ÓÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ó·Î‡ÒÚflı, ‚ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË Í‡Ê‰˚È ËÏÂÎ Ôð‡‚Ó ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ Ë ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ ÒÂ·fl ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔðËÁÌ‡ÌÌ˚ı ‚ÒÂÏË Ôð‡‚Ó‚˚ı Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ÌÓðÏ. èð‡‚Ó‚‡fl Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ Á‡ÍðÂÔÎÂÌ‡ ‚ 25 ÒÚ‡Ú¸Â ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl, ÍÓÚÓð‡fl „Î‡ÒËÚ: «êÂÎË„Ëfl ËÛ‰ÂÂ‚ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ ËÏ, ðÂÎË„ËË ÏÛÏËÌÓ‚ – ÏÛÏËÌ‡Ï. ùÚÓ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í‡Í Í ÌËÏ Ò‡ÏËÏ, Ú‡Í Ë Í Ëı ‰ðÛÁ¸flÏ». 4 Ë 11 ÒÚ‡Ú¸Ë ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÛÍðÂÔÎfl˛Ú ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ. çÓ, ‚ ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ ÔðÂÊÌËı ‚ðÂÏÂÌ, ‚ËÌÓ‚Ì˚Â ‰ÓÎÊÌ˚ ÌÂÒÚË Ì‡Í‡Á‡ÌËÂ, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ë ðÓ‰ÓÔÎÂÏÂÌÌ˚Â Ò‚flÁË. ÖÒÎË ÍÚÓ-ÚÓ ÒÓ‚Âð¯ËÎ ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, Â„Ó ÒÓÔÎÂÏÂÌÌËÍË ÓÚÌ˚ÌÂ ÌÂ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÓÚ‚Â˜‡Ú¸ Á‡ ÌÂ„Ó, ËÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ë Ì‡Í‡Á‡ÌËÂ Í‡Ò‡ÎÓÒ¸ ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÌ‰Ë‚Ë‰‡, ËÏÂ˛˘Â„Ó Í ÌÂÏÛ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ (ÒÚ. 22 Ë ÔÛÌÍÚ B ÒÚ. 31). ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl: éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË ðÂ„ÛÎËðÛ˛ÚÒfl ˝ÚË˜ÂÒÍËÏË ÌÓðÏ‡ÏË Ë ‚˚ÒÓÍËÏË Ë‰Â‡Î‡ÏË, ËÏÂ˛˘ËÏË ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð (ÒÚ.47). çÓ ‰Îfl Ëı ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ Á‡ ÓÒÌÓ‚Û ÍÓÌÒÚËÚÛˆË˛, ÍÓÚÓð‡fl ÓÔËÒ˚‚‡ÂÚ Ë ðÂ„ÛÎËðÛÂÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. èÓ˝ÚÓÏÛ ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «äÌË„‡» (ÒÚ. 1, 36 Ë 47) ËÎË «ëÚð‡ÌËˆ‡» (ÒÚ. 22, 39, 42, 46 Ë Ú.‰.). Ç ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË ˝ÚË ‰‚‡ ÚÂðÏËÌ‡ ·˚ÎË ÚÂÒÌÓ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡Ì˚. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ ë‚fl˘ÂÌÌÓÏ äÓð‡ÌÂ „Ó‚ÓðËÚÒfl Ó ÌËÒÔÓÒÎ‡ÌËË èðÓðÓÍ‡Ï ÒÚð‡ÌËˆ Ë ÍÌË„. èðË ˝ÚÓÏ ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓð‡Ì – «ÍÌË„‡». ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÒÓ·Î˛‰ÂÌËÂ

“Sahife” (Md. 22, 39, 42, 46 vs.) diye takdim etmektedir ki, o günün geleneksel kültüründe bu her iki terim ba¤lay›c›l›k ifade eder. Sözgelimi Kur’an da kendini “kitap” olarak tan›mlar, geçmifl peygamberlere çeflitli kitap ve sahifelerin indirildi¤ini söyler. Vesika, herkesi ba¤layan hukukun üstünlü¤üne tam riayeti öngörürken (Md. 37 ve 37/B), Savafl, tek tek birey ve kabilelerden al›n›p merkezi yönetime intikal ettiriliyor (Md. 17, 18). Savafl›n en önemli sebeplerinden biri d›flar›dan gelecek bir sald›r›ya karfl› ortaklafla mukavemet etmek üzere yap›l›r. Böyle bir savunma savafl›nda anlaflmaya taraf olan gruplar mali ve askerî ortak sorumluluklar yüklenirler, hep birlikte savafl›rlar (Md. 15, 18, 19 ve 24). Ancak din ad›na yap›lacak savafllarda ortak sorumluluk yoktur. (Md. 45). Buna göre e¤er Müslümanlar, kendi dinleri için ve baflkalar›yla -o da Medine d›fl›nda olmak üzere- savaflacak olurlarsa, Yahudiler ve Medineli Müflrikler onlara kat›lmak zorunda de¤ildirler. Bu madde gere¤ince Bedir ve Uhud Savafl› Medine d›fl›nda bir yerde cereyan etmifltir. Toplumsal hayatta adaletin tevzii, adl› ifllerin yürütülmesi ve yarg› için gerekli tedbirler al›nacak ve bu yetkiler merkezi otoriteye devredilip fertlerin takdir ve inisiyatifine terk edilmeyecektir; bu da ortak sorumluluklar aras›nda yer alan önemli bir husustur (Md. 13). Vesika, yarg› ve savunma ya da savafl ilan› gibi hususlar› merkezi otoriteye devrederken, baflta özel ve sivil alanla iliflkili yasama olmak üzere, kültür, bilim, sanat, ekonomi, e¤itim, sa¤l›k vb. hizmetleri sivil topluma b›rak›yor. Vesikan›n bizim için önemli taraf›, 622 y›l›nda yaz›l› bir belge olarak üç ayr› dini ve sosyal blok aras›nda karfl›l›kl› görüflme ve anlaflma sonucu kaleme al›nmas› ve uygulamaya konulmufl olmas›d›r. Vesikan›n hükümlerinden hareketle bir tak›m soyutlama ve genellemeler yaparak bugün için referans olacak baz› kurucu ilkeler elde edilebilece¤ini ve bu kurucu ilkelerin ço¤ulcu bir toplumsal projeye dayanak olabilece¤ini düflünebiliriz. Kuflkusuz Hegelyen bir bak›fl aç›s›ndan bu vesikaya bakt›¤›m›zda do¤ru sonuçlar ç›karamay›z. Çünkü Hegel’e borçlu oldu¤umuz modern paradigma, çevre faktörlerini belirleyici bir konuma ç›kart›r ve hatta insan› bile çevresinin bir ürünü sayar. Vesikan›n hükümlerinde o günkü Arap toplumunun kendine özgü flartlar› veya var olan objeler dünyas› etkileyici olmufltur; ancak belirleyici olan o çevre flartlar› de¤il, özgür, adil, kat›l›mc› ve ço¤ulcu bir toplum biçimi gelifltirme arzusudur. Bundan dolay› hükümlere içkin kurucu ilkeleri araflt›r›p bulmak önemlidir. Belki bize de bu kurucu ilkeler yol gösterebilir.

‹

‚ÒÂÏË ·ÂÁ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËfl Ó·˘Ëı Ôð‡‚Ó‚˚ı ÌÓðÏ (ÒÚ. 37 Ë ÔÛÌÍÚ B ÒÚ. 37). ÇÓÈÌ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔÂðÂÒÚ‡ÂÚ ·˚Ú¸ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì˚Ï ‰ÂÎÓÏ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔÎÂÏÂÌË ËÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‚Â‰ÂÌËÂ ‚ÓÈÌ˚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ËÁ Â‰ËÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ (ÒÚ. 17, 18). èðË˜ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÏÓÊÂÚ Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl Ì‡Ô‡‰ÂÌËÂ ËÁ‚ÌÂ, ÍÓÚÓðÓÏÛ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ó·˘ÂÂ ÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌËÂ. ëÚÓðÓÌ˚ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‚Ó˛˛Ú ‚ÏÂÒÚÂ, Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÒÚÓðÓÌ ·ÂðÂÚ Ì‡ ÒÂ·fl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Â Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Ë Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚ ‚ÓËÌ‡ÏË (ÒÚ. 15, 18, 19 Ë 24). ëÚÓðÓÌ˚ ÌÂ ÌÂÒÛÚ Ó·˘ÂÈ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ‚ ‚ÓÈÌ‡ı Á‡ ‚ÂðÛ (ÒÚ. 45). Ç ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ‚ÒÚÛÔ‡˛Ú ‚ ‚ÓÈÌÛ Á‡ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË åÂ‰ËÌ˚, ÚÓ ËÛ‰ÂË Ë ÏÛ¯ðËÍË (ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌËÍË) ÌÂ Ó·flÁ‡Ì˚ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ˝ÚÓÈ ‚ÓÈÌÂ. ä‡Í ÚðÂ·Ó‚‡ÎË ÛÒÎÓ‚Ëfl ˝ÚÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Óð‡, Òð‡ÊÂÌËfl ÔðË ìıÛ‰Â Ë ÅÂ‰ËðÂ ÔðÓËÁÓ¯ÎË Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË åÂ‰ËÌ˚. ÑÎfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË, ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚Ó„Ó ‚Â‰ÂÌËfl ‰ÂÎ Ë ÒÛ‰Â·Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÏÂð˚. èÓÎÌÓÏÓ˜Ëfl, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ, ËÒÔÓÎÌËÚÂÎ¸ÌÓÈ Ë ÒÛ‰Â·ÌÓÈ ‚Î‡ÒÚ¸˛, ÔÂðÂ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ˆÂÌÚðÛ Ë ÌÂ ÏÓ„ÎË ·˚Ú¸ ÓÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ Ì‡ ÛÒÏÓÚðÂÌËÂ Ë ËÌËˆË‡ÚË‚Û ËÌ‰Ë‚Ë‰‡ (ÒÚ. 13), ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈ ÒÚÓðÓÌÓÈ ð‡ÒÔðÂ‰ÂÎÂÌËfl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÔÂðÂ‰‡ÂÚ ÔÓÎÌÓÏÓ˜Ëfl Ó·ÓðÓÌ˚ Ë ÒÛ‰Â·ÌÓÈ ‚Î‡ÒÚË ˆÂÌÚðÛ, ÔðË ˝ÚÓÏ ‚ÓÔðÓÒ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÍÛÎ¸ÚÛðÓÈ, Ì‡ÛÍÓÈ, ËÒÍÛÒÒÚ‚ÓÏ, ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ, Á‰ð‡‚ÓÓıð‡ÌÂÌËÂÏ Ë ‰ðÛ„ËÂ ‚ÓÔðÓÒ˚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ÊËÁÌË Ë ÊËÁÌË ËÌ‰Ë‚Ë‰‡ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ì‡ ÛÒÏÓÚðÂÌËÂ Ò‡ÏÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÑÎfl Ì‡Ò ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, Ú‡Í Í‡Í fl‚ÎflÂÚÒfl ÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚Ï ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ, ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚ 622 „. ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÏÂÊ‰Û ÚðÂÏfl ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ. àÒıÓ‰fl ËÁ Â„Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÈ, Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ ÌÂÍÓÚÓð˚ı Ó·Ó·˘ÂÌËÈ Ë ‡·ÒÚð‡„ËðÓ‚‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓÎ‡„‡˛˘Ëı ÔðËÌˆËÔÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÏÓ„ÛÚ ÎÂ˜¸ ‚ ÓÒÌÓ‚Û ÔðÓÂÍÚ‡ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔðËÁ‚‡ÌÌÓ„Ó ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË. ÖÒÎË ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl „Â„ÂÎÂ‚ÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË, ÚÓ Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ËÁ ÌÂ„Ó Ôð‡‚ËÎ¸Ì˚Â ‚˚‚Ó‰˚ ·Û‰ÂÚ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ô‡ð‡‰Ë„Ï‡, ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌÌ‡fl ÉÂ„ÂÎÂÏ, Ò˜ËÚ‡ÂÚ ‚Â‰Û˘ËÏË ‚ÌÂ¯ÌËÂ Ù‡ÍÚÓð˚ Ë Ò˜ËÚ‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏ ÒðÂ‰˚. ç‡ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÎËflÌËÂ ÓÍ‡Á‡ÎË ðÂ‡ÎËË ‡ð‡·ÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓÈ ˝ÔÓıË, ÌÓ ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÏË ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ÏË ÒÚ‡ÎË ÌÂ ÒðÂ‰‡ Ë ÛÒÎÓ‚Ëfl ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ‡ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÂ, ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÂ, ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ‡ÍÚË‚Ì˚ı ËÌ‰Ë‚Ë‰Ó‚. èÓ˝ÚÓÏÛ ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈ ëÓ„Î‡¯ÂÌËfl ‚‡ÊÌÓ ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ‚ÌÛÚðÂÌÌËÂ ÒÓÁË‰‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÔðËÌˆËÔ˚. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌË ÒÏÓ„ÛÚ ÛÍ‡Á‡Ú¸ Ôð‡‚ËÎ¸Ì˚È ÔÛÚ¸ Ë Ì‡Ï.

⁄

Vesikan›n bizim için önemli taraf›, 622 y›l›nda yaz›l› bir belge olarak üç ayr› dini ve sosyal blok aras›nda karfl›l›kl› görüflme ve anlaflma sonucu kaleme al›nmas› ve uygulamaya konulmufl olmas›d›r.

ÑÎfl Ì‡Ò ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, Ú‡Í Í‡Í fl‚ÎflÂÚÒfl ÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚Ï ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ, ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚ 622 „. ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÏÂÊ‰Û ÚðÂÏfl ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

Hoflgörü yolunda imtihan:

terörizm ùÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ ÔÛÚË Í ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË: ÚÂððÓðËÁÏ

Uluslararas› terörizme karfl› al›nacak tav›rda ilk bafllang›ç hareketi, 21. yüzy›l›n bu tehlikeli gidiflat›n› ancak toplumsal iliflkilerin sistematik düzenlenmesiyle giderilmesidir.

Cengiz fiimflek

ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ

Da dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (Türkiye).

OÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» (íÛðˆËfl).

7-8 Haziran 2005 tarihinde Moskova’da düzenlenen “Terörden evrensel eti¤e: Dinler ve bar›fl” konulu forum birçok dinin temsilcilerinin ve sivil toplum kurulufllar›n›n farkl› görüfllerini bir araya getirdi. Forumun her kat›l›mc›s› terör ve çözüm yollar› konusunda bir görüfle sahipti. Ukrayna Uluslararas› Antiterör Birli¤i (MAE) Sivil Toplum Kuruluflu E¤itim ve Bilgilendirme Program› Baflkan› Maria Gutsalo kendisiyle yapt›¤›m›z sohbette, bar›fl ve diyalog içinde bir arada yaflamaya giden yolun diyalog ve hoflgörüyü engelleyen ve pratikte terörizm olarak ortaya ç›kan problemlerden geçti¤ini belirtti.

åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð», ÔðÓıÓ‰Ë‚¯ËÈ ‚ åÓÒÍ‚Â 7-8 Ë˛Ìfl 2005 „., ÒÓ·ð‡Î ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÚÂ˜ÂÌËÈ, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ‚Á„Îfl‰Ó‚ Ë ÌÂÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ. ä‡Ê‰˚È ËÁ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛÏ‡ ËÏÂÎ Ò‚Ó˛ ÚÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl Ì‡ ÔðÓ·ÎÂÏÛ ÚÂððÓð‡ Ë ÏÂÚÓ‰˚ ÂÂ ðÂ¯ÂÌËfl. êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÔðÓ„ð‡ÏÏ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÂ ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍÓÂ Â‰ËÌÒÚ‚Ó (åÄÖ) å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ ‚ ËÌÚÂð‚¸˛ ÓÚÏÂÚËÎ‡, ˜ÚÓ ÔÛÚ¸ ÛÒ‚ÓÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÏËðÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÔðÓıÓ‰ËÚ ˜ÂðÂÁ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÔðÂÔflÚÒÚ‚ËÂÏ ‰Îfl ÍÓÚÓð˚ı fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÂððÓðËÁÏ.

Cengiz fiimflek: Uluslararas› Antiterör Birli¤i y›llard›r uluslararas› terörizmle mücadele stratejilerini destekleyen etkili çal›flmalar yap›yor. Bu konudaki faaliyetlerden birkaç somut örnek vermeniz mümkün mü? Maria Gutsalo: Evet, gerçekten de organizasyonumuz bu konularda büyük tecrübe

Maria Gutsalo ve Cengiz fiimflek

å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ Ë ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ

ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ: ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÂ ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍÓÂ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ð‡·ÓÚ‡ÂÚ Ì‡‰ ÒÓÁ‰‡ÌËÂÏ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ÔÓ‰‰ÂðÊÍË ·Óð¸·˚ Ò ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Ï ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. çÂ ÏÓ„ÎË ·˚ ‚˚ ÔðË‚ÂÒÚË ÔðËÏÂð ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ı ð‡Áð‡·ÓÚÓÍ ‚ ˝ÚÓÈ Ó·Î‡ÒÚË? å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ: Ñ‡, ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, Ì‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Ï ÓÔ˚ÚÓÏ ‚ ˝ÚËı ‚ÓÔðÓÒ‡ı, ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡ÂÚ Ë ðÂ‡ÎËÁÛÂÚ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ ÛðÓ‚Ìfl ÓÒÓÁÌ‡ÌËfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ Û„ðÓÁ˚ – ÚÂððÓðËÁÏ‡. åÌÓ„Ó „Ó‚ÓðËÚÒfl Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ, Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÌÛÊÌÓ ÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ ÔðËÌˆËÔ‡Ï ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û. ü ‚ÒflÍËÈ ð‡Á Á‡‰‡˛ ÒÂ·Â ‚ÓÔðÓÒ: ÌÂÛÊÂÎË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ÔðÓÈÚË ÒÂÏ¸ ÍðÛ„Ó‚ ‡‰‡, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÓÁÌ‡Ú¸, ˜ÚÓ

‹

⁄

sahibi. Küresel bir tehlike olan terörizmin yeteri kadar alg›lanabilmesi için çeflitli programlar gelifltiriyor ve uygulamaya koyuyor. Terörizm, ayr›l›kç›l›k, diyalog ve birbirimizle iliflkilerimizde hoflgörü ilkelerine uyulmas› gerekti¤i üzerinde s›k s›k konuflulmakta. Kendime s›k s›k flu soruyu soruyorum: Acaba biz, bütün insanl›k düflüncemizi de¤ifltirmek ve bu probleme farkl› bir bak›fl aç›s›yla yaklaflmak gerekti¤ini anlamak için cehennemi yedi defa tavaf etmek zorunda m›y›z? Ben Uluslararas› Antiterör Birli¤i’nde bilimsel yenilikler projelerini yönetiyorum. Ayr›ca terörizme ve ayr›l›kç› hareketlere karfl› düzenlenen Milli Model projesini de ben gelifltirdim. Bu proje ben ve benimle birlikte ayn› düflünceye sahip kiflilerce Kiev’de düzenlenen ‹kinci Antiterör Forumu’nda “stratejik sivil inisiyatif” niteli¤inde sunulmufltu. Uluslararas› terörizme karfl› al›nacak tav›rda ilk bafllang›ç hareketi, 21. yüzy›l›n bu tehlikeli gidiflat›n› ancak toplumsal iliflkilerin sistematik düzenlenmesiyle giderilmesidir. Milli program birkaç prensip üzerine kuruludur. Birinci prensip, uluslararas› hukuktur. Biz, terörizmin her türlüsünü insanl›¤a karfl› ifllenen bir suç ve bu faaliyeti düzenleyen, organize edeni ise kanun d›fl›nda tutan yeni bir postulat öneriyoruz. Birbirini anlamaya dayal› di¤er bir sistem prensibi ise, farkl› bir düflünceye sahip “öteki” dedi¤imiz insan›n, baflka bir dinin, baflka bir manevi de¤erlerin var oldu¤u gerçe¤inin kabulüdür. Yani, ikinci prensibimiz hoflgörüyle yaflama, bütün dünyan›n manevi de¤erlere bak›fl aç›lar›n›n birbiriyle iliflkilerinde hoflgörülü olmay› önerir. Bu program›n uygulanmas›nda ne gibi zorluklar olabilir? Ben manevi, diyalog ve kültürel programlar üzerine kurulu yöntemlerden yanay›m. Öyle san›yorum ki, bu düflünce seviyesinde belirledi¤imiz problemlerin çözüme kavuflturulmas› için daha çok zaman›m›z var. Fakat bunun için daha farkl› bir düflünce seviyesi gerekli. Hoflgörü, sayg› ve sabr›n bir iç de¤iflikli¤e u¤ramas› ve bütün bu kavramlar›n bilincimize girmesi gerekir. Bence uluslararas› problemlerin çözümünde çifte standart politikas›ndan kurtulmak, ekonomi ve bugün var olan sosyo-ekonomik çeliflkilerin ortadan kald›r›lmas› için biraz zaman gerekli. Ortadan kald›rmak için harcanan büyük bir gayrete ra¤men terörizm yeryüzündeki yoluna devam ediyor. ‹nsanl›k nerede hata yapt›? Y›llard›r kültürler aras› diyalogdan bahsediliyor ama de¤iflen bir fley yok. Burada suçlu kim? Halk›n iyi ve güzel sözlerden yoruldu¤uyla ilgili çok konufluluyor. Art›k icraata geçmek gerek. Bu da, politikac›lar da dahil olmak üzere herkesi kendi nefsinde çifte standart politikas›n› silmesi anlam›na gelir. Hepimizin tamamen

Ì‡Ï ÌÛÊÌÓ ÏÂÌflÚ¸ Ï˚¯ÎÂÌËÂ, ÔÓ-‰ðÛ„ÓÏÛ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ˝ÚËÏ ‚ÓÔðÓÒ‡Ï... Ç åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÏ ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍÓÏ Â‰ËÌÒÚ‚Â fl ðÛÍÓ‚ÓÊÛ Ì‡Û˜ÌÓ-ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚ÏË ÔðÓÂÍÚ‡ÏË Ë fl‚Îfl˛Ò¸ ‡‚ÚÓðÓÏ ÏÓ‰ÂÎË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÈ ÏÌÓÈ Ë ÏÓËÏË Â‰ËÌÓÏ˚¯ÎÂÌÌËÍ‡ÏË Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓÈ Ì‡ ÇÚÓðÓÏ ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍÓÏ ÙÓðÛÏÂ ‚ äËÂ‚Â ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓÈ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ËÌËˆË‡ÚË‚˚. àÒıÓ‰ÌÓÈ ÔÓÁËˆËÂÈ ‚ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÏÛ ÚÂððÓðËÁÏÛ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ÒËÒÚÂÏÌÓÈ ðÂ„ÛÎflˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÓÊÌÓ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ˝ÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ ïïß ‚ÂÍ‡. ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÔðËÌˆËÔ‡ı. èÂð‚˚È Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Ôð‡‚‡: Ï˚ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÏ ÌÓ‚˚È ÔÓÒÚÛÎ‡Ú, ÍÓÚÓð˚È ÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ ‚ Î˛·˚ı Â„Ó ÙÓðÏ‡ı Ë ÔðÓfl‚ÎÂÌËflı Í‡Í ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ ÔðÓÚË‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, ‡ Óð„‡ÌËÁ‡ÚÓðÓ‚ Ë ËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÈ ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡ÍÚÓ‚ ÒÚ‡‚ËÚ ‚ÌÂ Á‡ÍÓÌ‡. ÑðÛ„ËÏ ÒËÒÚÂÏÓÓ·ð‡ÁÛ˛˘ËÏ

àÒıÓ‰ÌÓÈ ÔÓÁËˆËÂÈ ‚ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÏÛ ÚÂððÓðËÁÏÛ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ÒËÒÚÂÏÌÓÈ ðÂ„ÛÎflˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÓÊÌÓ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ˝ÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ ïïß ‚ÂÍ‡. 81

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÔðËÌˆËÔÓÏ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÒÓÁÌ‡ÌËÂ Ì‡ÏË ËÒÚËÌ˚, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‰ðÛ„ÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È Ó·Î‡‰‡ÂÚ ËÌ˚Ï ÏÌÂÌËÂÏ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ËÌ‡fl ðÂÎË„Ëfl, ËÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı ÓðËÂÌÚ‡ˆËÈ; Ú.Â. Ì‡¯ ‚ÚÓðÓÈ ÔðËÌˆËÔ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÂ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌ˚Â ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı ÓðËÂÌÚ‡ˆËÈ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡.

Uluslararas› problemlerin çözümünde çifte standart politikas›ndan kurtulmak, ekonomi ve bugün var olan sosyo-ekonomik çeliflkilerin ortadan kald›r›lmas› için biraz zaman gerekli.

tarafs›z olmas›na, sözümüzün icraat›m›zdan farkl› olmamas›na gayret etmemiz laz›m. Bu durum, devlet adamlar› için de geçerli. Devlet büyükleri hoflgörü ve birbirimize karfl› anlay›fl gösterme gibi birçok konuda çok konuflurlar ama ayn› zamanda silah ticareti yapan ülkeler listesinde yer al›rlar. Nereden kaynaklan›yor bu çifte standartl›l›k? Ekonomiyle ilgili problemlerde gelir ve gider aras›nda her zaman bir eflitsizlik mevcuttur. Dini liderler, halk›n manevi flahsiyetleri her zaman maneviyat ve ahlaki-etik de¤erlere vurgu yapt›lar. Bu da temel bir çeliflki oluflturmaktad›r. Bu farkl›l›¤› ne zaman ortadan kald›r›rsak iflte o zaman problemin çözümü için bir ad›m atm›fl oluruz. Peki insanl›k bu uluslararas› düflünce farkl›l›¤›n› ortadan kald›rabilecek mi? Bence, kesinlikle kald›rabilecek. 21. yüzy›l, tamamen yeni bir teknoloji, her fleyden önce manevi at›l›m ça¤›d›r. Bu yolda ilerliyoruz ve bu nedenle de sürekli geliflim gösteren

ä‡ÍËÂ ÚðÛ‰ÌÓÒÚË ÏÓ„ÛÚ ‚ÓÁÌËÍÌÛÚ¸ Ì‡ ÔÛÚË ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚? ü fl‚Îfl˛Ò¸ ÒÚÓðÓÌÌËÍÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰‡, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓ„Ó Ì‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, ‰Ë‡ÎÓ„Â, ÍÛÎ¸ÚÛðÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ı. ÑÛÏ‡˛, ÔðÓÈ‰ÂÚ Â˘Â ÏÌÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ÔÓÍ‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÍÓÚÓð˚Â Ï˚ ÔÓðÓ‰ËÎË Ì‡ ˝ÚÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ Ï˚¯ÎÂÌËfl, ·Û‰ÛÚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌ˚. çÓ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó ÌÛÊÂÌ ÒÓ‚ÒÂÏ ‰ðÛ„ÓÈ ÛðÓ‚ÂÌ¸ Ï˚¯ÎÂÌËfl. ÑÓÎÊÌ‡ ÔðÓËÁÓÈÚË „ÎÛ·ÓÍ‡fl ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËfl ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, Û‚‡ÊÂÌËfl, ÚÂðÔËÏÓÒÚË, ‚ÒÂ ˝ÚË ÔÓÌflÚËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÓÈÚË ‚ Ì‡¯Â ÒÓÁÌ‡ÌËÂ. åÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔÓÌ‡‰Ó·ËÚÒfl ‚ðÂÏfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ Û¯ÎË ÓÚ ÔÓÎËÚËÍË ‰‚ÓÈÌ˚ı ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚ ‚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ Ë Ò ÔÓÁËˆËË ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡˜‡ÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó· ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, Ó ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëflı, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ÒÂ„Ó‰Ìfl. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËÂ, ÚÂððÓðËÁÏ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ Ò‚ÓÈ ÔÛÚ¸ ÔÓ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. Ç ˜ÂÏ Ó¯Ë·Í‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡? ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ „Ó‚ÓðËÚÒfl Ó ‰Ë‡ÎÓ„Â ÍÛÎ¸ÚÛð, ÌÓ ÌË˜Â„Ó ÌÂ ÏÂÌflÂÚÒfl. äÚÓ ‚ËÌÓ‚‡Ú? åÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ Íð‡ÒË‚˚ı ÒÎÓ‚ Ë Ó·Â˘‡ÌËÈ Ì‡ðÓ‰ ÛÊÂ ÛÒÚ‡Î, Ì‡‰Ó ÔÂðÂıÓ‰ËÚ¸ Í ‰ÂÎÛ, ‡ ˝ÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ Í‡Ê‰ÓÏÛ ËÁ Ì‡Ò, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÔÓÎËÚËÍ‡Ï, ÌÛÊÌÓ ËÁÊËÚ¸ ‚ ÒÂ·Â ÏÓð‡Î¸ ‰‚ÓÈÌ˚ı ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ·ÂÒÔðËÒÚð‡ÒÚÌ˚ÏË, ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ ÒËÎÛ ‚ÓÎË ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Ì‡¯Ë ÒÎÓ‚‡ ÌÂ ð‡ÒıÓ‰ËÎËÒ¸ Ò ‰ÂÎÓÏ. ùÚÓ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Ë Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‰ÂflÚÂÎflÏ. èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÏÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÚÂðÔËÏÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ë Ú.‰., ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl Ëı ÒÚð‡Ì˚ Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl ÔðÓ‰‡ÊÂÈ ÓðÛÊËfl. ë ˜ÂÏ Ò‚flÁ‡Ì˚ ‰‚ÓÈÌ˚Â ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ˚? ÇÒÂ„‰‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ ÏÂÊ‰Û ËÁ‚ÎÂ˜ÂÌËÂÏ ÔðË·˚ÎË Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸˛. ÑÛıÓ‚Ì˚Â ÎË‰Âð˚, ÏÓð‡Î¸Ì˚Â ‡‚ÚÓðËÚÂÚ˚ Ì‡ˆËË ‚ÒÂ„‰‡ ‰ÂÎ‡ÎË ÛÔÓð Ì‡ Ì‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, Ì‡ ÏÓð‡Î¸ÌÓ-˝ÚË˜ÂÒÍËı ÔðËÌˆËÔ‡ı. äÓ„‰‡ Ì‡Ï Û‰‡ÒÚÒfl ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ, Ï˚ Ò‰ÂÎ‡ÂÏ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ¯‡„ Í ðÂ¯ÂÌË˛ ‚ÓÔðÓÒ‡. ëÛÏÂÂÚ ÎË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËfl? ÑÛÏ‡˛, ˜ÚÓ Ì‡‚ÂðÌflÍ‡ ÒÛÏÂÂÚ. XXI ‚ÂÍ – ‚ÂÍ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ, ÌÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ‚ÂÍ ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. å˚ ‰‚ËÊÂÏÒfl Í ˝ÚÓÈ ˆÂÎË Ë ‰ÓÎÊÌ˚ Ì‡ıÓ‰ËÚ¸ Ó·˘ËÈ flÁ˚Í Ë ‚ ·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ, ÍÓÚÓð˚È ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ì‡·Ëð‡ÂÚ Ó·ÓðÓÚ˚.

terörizmle mücadelede de ortak bir dil bulmak zorunday›z. II. Dünya Savafl›’ndan sonra çat›flmalar› ortadan kald›rman›n garantisi olmas› amac›yla Birleflmifl Milletler kuruldu. Belirli bir zaman sonra aradaki politik düflünce farkl›l›¤› tekrar ortaya ç›kt›. 11 Eylül’de ise ABD’de yaflanan olaydan ve Irak Savafl›’ndan sonra III. Dünya Savafl› dillendirilmeye baflland› ve dünyada Huntington’›n “Medeniyetler Çat›flmas›” tezi çok konuflulur oldu. Fakat birçok organizasyon bunun sadece bir teori oldu¤una vurgu yaparak gerçekleflebilece¤iyle ilgili karfl› fikir yürütmektedir. Sizin bu konudaki düflünceleriniz nelerdir? Huntington’un teorisi bugünkü forumda da olmak üzere birçok kifli taraf›ndan gündeme getiriliyor. Bence bu salonda böylesi konular› gündeme getirmemek gerekir. Çünkü bu konular tart›fl›ld›kça bilincimize yerlefliyor ve sanki gerçekten medeniyetler çat›flmas› varm›fl gibi konuflmaya bafll›yoruz fakat bu, temelsiz bir iddiad›r. Bugün Huntington’un teorisini Bat› medeniyeti dillendirmekte. Yani bu, kendine has bir “yutma senaryosu” projesidir. Bugünkü “Terörden evrensel eti¤e: Dinler ve Bar›fl” forumu Huntington’un teorisine karfl› bir durufltur. Ortaya konulan projeler, siz, biz ve organizasyonumuz belki bütün güçleri dengeleyen bir faaliyet olur. Sonuç olarak, biz birçok fleyi ancak önümüze kat› kurallar koyduklar›nda fark ediyoruz. Bu nedenle birçok fleyi yeniden de¤erlendirmemiz gerekiyor. Ne yaz›k ki, hangi yolda ilerlememiz gerekti¤ini belirlemek için bu gibi ciddi de¤iflimlerden geçmek zorunday›z.

‹

èÓ ÓÍÓÌ˜‡ÌËË ÇÚÓðÓÈ ÏËðÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ éð„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈ, ÔðËÁ‚‡ÌÌ‡fl ÒÚ‡Ú¸ „‡ð‡ÌÚÓÏ ðÂ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ. çÓ ÒÔÛÒÚfl ÌÂÍÓÚÓðÓÂ ‚ðÂÏfl ÒÌÓ‚‡ ÔÓ‰ÌflÎ‡Ò¸ ‚ÓÎÌ‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÈ. èÓÒÎÂ ÒÓ·˚ÚËÈ 11-„Ó ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ‚ ëòÄ Ë ‚ÓÈÌ˚ ‚ àð‡ÍÂ Á‡„Ó‚ÓðËÎË Ó íðÂÚ¸ÂÈ ÏËðÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌÂ... é·ÒÛÊ‰‡ÂÚÒfl ÍÓÌˆÂÔˆËfl ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ë‡Ï˛˝Îfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡. åÌÓ„ËÂ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ Ë‰Âfl. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÛÁÌ‡Ú¸ ‚‡¯Â ÏÌÂÌËÂ ÔÓ ˝ÚÓÏÛ ‚ÓÔðÓÒÛ. äÓÌˆÂÔˆËfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡ ˝ÍÒÔÎÛ‡ÚËðÛÂÚÒfl ‚ÒÂÏË, ‰‡ÊÂ Ì‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÏ ÙÓðÛÏÂ ÓÌ‡ Ó˜ÂÌ¸ ˜‡ÒÚÓ ÛÔÓÏËÌ‡Î‡Ò¸. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Á‰ÂÒ¸ Ú‡ÍËÂ ‚Â˘Ë „Ó‚ÓðËÚ¸ ÌÂÎ¸Áfl. éÌË ÛÍÓðÂÌfl˛ÚÒfl ‚ Ì‡¯ÂÏ ÒÓÁÌ‡ÌËË, Ë Ï˚ ‚ÂðËÏ ‚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. çÓ ˝ÚÓ ÌÂÔð‡‚ÓÏÂðÌÓÂ ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ. ç‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸ ÚÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ á‡Ô‡‰, ÚÓ ÂÒÚ¸ ˝ÚÓ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚È ÔðÓÂÍÚ, ÒˆÂÌ‡ðËÈ ÔÓ„ÎÓ˘ÂÌËfl ËÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ç‡¯ ÙÓðÛÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í ÔÎ‡ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ» ‰ÓÎÊÂÌ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËÂÏ ÚÂÓðËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èðÓÂÍÚ˚, ðÂ‡ÎËÁÛÂÏ˚Â ‚‡ÏË, Ï˚ Ë Ì‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl, Â˘Â ÍÚÓ-ÚÓ – Ú‡ÍÓ‚ ·Û‰ÂÚ ÔðÓÚË‚Ó‚ÂÒ, ÍÓÚÓð˚È, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ûð‡‚ÌÓ‚ÂÒËÚ ÒËÎ˚. Ç Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ıÓ˜Û ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ï˚ ÏÌÓ„ÓÂ ÓÒÓÁÌ‡ÂÏ ÎË¯¸ ÍÓ„‰‡ Ì‡Ò ÔÓÒÚ‡‚flÚ ‚ ÊÂÒÚÍËÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl, ÚÓ„‰‡ Ï˚ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ÔÂðÂÓˆÂÌË‚‡Ú¸ ÔðË‚˚˜Ì˚Â ‚Â˘Ë. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ì‡Ï ÔðË‰ÂÚÒfl ÔðÓÈÚË ˜ÂðÂÁ ðfl‰ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ı Í‡Ú‡ÍÎËÁÏÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÓÁÌ‡Ú¸, ÔÓ Í‡ÍÓÏÛ ÔÛÚË ‰‚Ë„‡Ú¸Òfl ‰‡Î¸¯Â.

⁄

åÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔÓÌ‡‰Ó·ËÚÒfl ‚ðÂÏfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ Û¯ÎË ÓÚ ÔÓÎËÚËÍË ‰‚ÓÈÌ˚ı ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚ ‚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ Ë Ò ÔÓÁËˆËË ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡˜‡ÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó· ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, Ó ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëflı, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ÒÂ„Ó‰Ìfl. 83

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ÑË‡ÎÓ„, Ë ÚÓÎ¸ÍÓ ‰Ë‡ÎÓ„! Diyalog, sadece diyalog!

çÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌ˚È ‡Ì‡ÎËÁ ÒðÂ‰˚ Ë ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÔÓðÓÊ‰‡˛˘Ëı ÍÓÌÙÎËÍÚ, ð‡Á˙flÒÌÂÌËÂ ÒÛÚË Í‡Ê‰Ó„Ó ÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ Ë ÎË¯¸ Á‡ÚÂÏ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÔðË·Â„ÌÛÚ¸ Í Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÏ ÏÂð‡Ï ‰Îfl Â„Ó ð‡ÁðÂ¯ÂÌËfl. Çat›flmay› yaflayan ortak ve sosyal problemleri k›l› k›rk yararcas›na analiz etmek, her bir somut çat›flman›n özünü aç›kl›¤a kavuflturmak gerek ve ancak ondan sonra çözüme giden pratik yollar› ifle koflmal›.

ãË‡ åÂÎËÍË¯‚ËÎË

Lia Melikiflvili

ùÚÌÓÎÓ„, ‰ÓÍÚÓð ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ (àÌÒÚËÚÛÚ ËÒÚÓðËË Ë ˝ÚÌÓÎÓ„ËË Äç ÉðÛÁËË).

Etnolog, Tarih Bilimleri Doktoru, Gürcistan Bilimler Akademisi Tarih ve Etnografya Enstitüsü

ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÔÂðÂÏÂÌ, ÔðÓËÁÓ¯Â‰¯Ëı ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Ó˜‡„Ë Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË Ë Ì‡ÒËÎËfl. á‡ ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ Ëı ÏÓÊÌÓ Ì‡Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÓÍÓÎÓ ÒÚ‡ ‚ 64 ÒÚð‡Ì‡ı. Ç ÉðÛÁËË Á‡ÏÓðÓÊÂÌÌ˚Â ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ (‡·ı‡ÁÒÍËÈ, ˛„Ó-ÓÒÂÚËÌÒÍËÈ) ÌÂ Û‰‡ÎÓÒ¸ ðÂ¯ËÚ¸ ÌË Ôð‡‚Ó‚˚ÏË ÏÂÚÓ‰‡ÏË, ÌË ÔðËÌÛ‰ËÚÂÎ¸Ì˚ÏË ÏÂð‡ÏË. Ç ˝ÚËı ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËflı ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ÙðÛÒÚð‡ˆËfl Ë ÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌÌ˚Â ÒÍð˚Ú˚Â ËÌÚÂðÂÒ˚, ÍÓ„‰‡ ËÒÍÎ˛˜‡˛ÚÒfl ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚, ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂ ˆÂÎË ˜ÂðÂÁ ÒÛ‰ Ë ‰ð. íð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÌÂÒÛÚ Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘ËÂ ‚ ÌÂÏ ÒÚÓðÓÌ˚; Ó·‚ËÌÂÌËfl Ë Ì‡Í‡Á‡ÌËfl Ú‡ÍÊÂ ÎÓÊ‡ÚÒfl Ì‡ ÌËı. é‰Ì‡ÍÓ ÂÒÎË ÌÂ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ‚Á‡ËÏÌÓÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ‚ ð‡Á˙flÒÌÂÌËË ÒÛÚË ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, fl‚ÎÂÌËÈ Ë ÔÓ‚Â‰ÂÌËÈ, ÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ÌÓ‚˚È Ó˜‡„ Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË. èÓ˝ÚÓÏÛ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ Ì‡ÈÚË ðÂ‡Î¸Ì˚È ÔÛÚ¸ ‰Îfl ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ç‡‰Ó ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðË˜ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ë ˝ÚÓÈ ˆÂÎ¸˛ ÌÛÊÌÓ ÔðËÏÂÌËÚ¸ ˝ÏÔËðË˜ÂÒÍËÂ Ë ÚÂÓðÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÒðÂ‰ÒÚ‚‡, ıÓÚfl ÌÛÊÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‰ÓÔÛ˘ÂÌËÂ Ó¯Ë·ÓÍ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‰‡ÊÂ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â. é¯Ë·ÍË ˜‡ÒÚÓ ‰ÓÔÛÒÍ‡˛ÚÒfl Ì‡ ÔÓ˜‚Â Ì‡‚flÁ˜Ë‚˚ı Ë‰ÂÈ Ë ÒÓÓ·ð‡ÊÂÌËÈ, Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚ı Ì‡‰ÂÊ‰ÓÈ Ì‡ ÎÛ˜¯ÂÂ ·Û‰Û˘ÂÂ, Ë, Ì‡ÍÓÌÂˆ, ÔðË Ì‡ÎË˜ËË Ó¯Ë·Ó˜ÌÓÈ „ËÔÓÚÂÁ˚. çÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌ˚È ‡Ì‡ÎËÁ ÒðÂ‰˚ Ë ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÔÓðÓÊ‰‡˛˘Ëı ÍÓÌÙÎËÍÚ, ð‡Á˙flÒÌÂÌËÂ ÒÛÚË Í‡Ê‰Ó„Ó ÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ Ë ÎË¯¸ Á‡ÚÂÏ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÔðË·Â„ÌÛÚ¸ Í Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÏ ÏÂð‡Ï ‰Îfl Â„Ó ð‡ÁðÂ¯ÂÌËfl. àÌ‡˜Â, ·ÂÁ ð‡ÒÔÓÁÌ‡ÌËfl ÒÛÚË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡, ÌÂ ·Û‰ÂÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÒÓ„Î‡ÒËfl Ë ÔðÓ‚Â‰ÂÌËfl Í‡ÍÓÈÎË·Ó ÔÓÎËÚËÍË, ‰‡ Ë Ò‡ÏÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÒËÏÔÚÓÏ‡Ï ÓÍ‡ÊÂÚÒfl ÒÔÓðÌ˚Ï. Ç ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ÚÂÓðËfl ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÍÓÚÓð‡fl ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðË˜ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ùÚÓ ÔÓÁËˆËfl, ËÌÚÂðÂÒ, ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË ÍÓÌÙÎËÍÚÛ˛˘Ëı ÒÚÓðÓÌ. èÓÁËˆËfl ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÚðÂ·Ó‚‡ÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò ËÌÚÂðÂÒ‡ÏË.

on on y›l içinde meydana gelen politik de¤ifliklikler sonunda gerginlik ve zulüm merkezleri ortaya ç›km›flt›r. Bu gibi yerlerin say›s›n› 64 ülkede yaklafl›k yüz civar›nda sayabiliriz. Gürcistan’da dondurulmufl halde bekleyen çat›flmalar (Abhazya, Güney Osetya) ne hukuki ve ne de cebir kullan›larak bu zamana kadar bir türlü çözülemedi. Bu z›tlaflmalarda amaca ulaflmak için mahkeme, ikili görüflmeler ve di¤er yollar devre d›fl› b›rak›ld›¤›nda ne yapaca¤›n› bilememe ve tatmin edilememifl gizli ç›karlar ortaya ç›kmaktad›r. Genelde bu çat›flmalarla ilgili sorumluluk tafl›yanlar, çat›flman›n içinde yer alan taraflard›r; suçlama ve cezaland›rma da ayn› flekilde üzerlerinde kalmaktad›r. Fakat çat›flma konusu üzerinde bir uzlaflmazl›k durumunda yeni bir gerginlik merkezi oluflturulmaktad›r. Çat›flman›n giderilmesi için en uygun yolun bulunmas› gerekir. Bu konuda çat›flmaya sebep olan temel sebepleri belirlemeli. Bu amaçla pratik ve teorik araçlar kullanmak gerekir. Fakat flunu da söylemeli ki, bu durumda bile hata yapma ihtimali var. Hata ço¤unlukla en iyi sonucun elde edilece¤ine inan›lan fikir ve elefltirelerde ve nihayetinde hatal› hipotezlerle ortaya ç›kmaktad›r. Çat›flmay› yaflayan ortak ve sosyal problemleri k›l› k›rk yararcas›na analiz etmek, her bir somut çat›flman›n özünü aç›kl›¤a kavuflturmak gerek ve ancak ondan sonra çözüme giden pratik yollar› ifle koflmal›. Di¤er türlü çat›flman›n özünü iyice aç›kl›¤a kavuflturmadan uzlaflmak için gerekli temel oluflturulamayacak ve herhangi bir politika yürütülemeyecek ve nihayet ortadaki çat›flma belirtilerinin kendisi de tart›flma konusu olacakt›r. Çat›flman›n çözüme kavuflturulmas›nda, insan›n çat›flmaya sebep oldu¤u düflünülen temel ihtiyaçlar› teorisi önem arz etmektedir. Bunlar, çat›flan taraflar›n pozisyonu, ç›karlar›, de¤erleri ve ihtiyaçlar›d›r. Pozisyon, ç›karlarla ilgili olup bir tür toplumsal ihtiyaçt›r. Pozisyon

èðÂÁË‰ÂÌÚ ÉðÛÁËË åËı‡ËÎ ë‡‡Í‡¯‚ËÎË

Gürcistan Devlet Baflkan› Mihail Saakaflvili

àÌÚÂðÂÒ – ˝ÚÓ ÚÓ, ˜Â„Ó ðÂ‡Î¸ÌÓ ıÓÚflÚ ÒÚÓðÓÌ˚, Ë ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl ÏÓÚË‚‡ˆËÂÈ ÔÓÁËˆËË. èÓÁËˆËË ÍðÂÔflÚÒfl ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ÇÒÂ ˝ÚÓ ‚˚ÎË‚‡ÂÚÒfl ‚ Ú‡ÍËı ÚðÂ·Ó‚‡ÌËflı, Í‡ÍËÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸, ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ Ë ÔðËÁÌ‡ÌËÂ. ÖÒÎË ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â ËÌÚÂðÂÒ˚ ÌÂ ÏÓ„ÛÚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸ ˝ÚË ÚðÂ·Ó‚‡ÌËfl, ÚÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl Ì‡ÒËÎËÂ. ÑÎfl ÉðÛÁËË Ò‡Ï˚Ï ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Ï ÍÓÌÙÎËÍÚÓÏ fl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚÌÓ-ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚Â ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌ˚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ÔðË˜ËÌ‡ÏË Ë ÔðÓfl‚ËÎËÒ¸ ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ‚Ë‰‡ı – ‚ ÒÂÔ‡ð‡ÚËÁÏÂ Ä·ı‡ÁËË Ë ‚ ËððÂ‰ÂÌÚËÁÏÂ ûÊÌÓÈ éÒÂÚËË. éÌË ËÏÂ˛Ú ÒÍÓðÂÂ ÔÓÎËÚËÍÓ-ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚È, ˜ÂÏ ˝ÚÌÓÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð, ıÓÚfl ÌÂÎ¸Áfl ÓÚðËˆ‡Ú¸, ˜ÚÓ ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ‚˚ÌÂÒÂÌ‡ Ì‡ ÔÂð‚˚È ÔÎ‡Ì, Ú‡Í Í‡Í ‚ Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ÒËÎ˚ ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÏË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË. Ç Á‡ÏÓðÓÊÂÌÌ˚ı ˝ÚÌÓÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ÁÓÌ‡ı ÉðÛÁËË (Ä·ı‡ÁËfl, ûÊÌ‡fl éÒÂÚËfl) ÔÓÁËˆËfl ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÈ: ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡ÎÓ ËÏÂÌÌÓ Ôð‡‚Ó Ì‡ ‚Î‡‰ÂÌËÂ ÚÂððËÚÓðËÂÈ, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓ ÒÓ·ÓÈ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÌÚÂðÂÒÓÏ. Ä ËÌÚÂðÂÒÓÏ ‰Îfl Í‡Ê‰ÓÈ „ðÛÔÔ˚ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‰ÂÎÂÌËÂ ÓÚ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ÉðÛÁËË Ë ÔðËÒÓÂ‰ËÌÂÌËÂ Í êÓÒÒËË (Ä·ı‡ÁËfl ‰Â-Ù‡ÍÚÓ, ûÊÌ‡fl éÒÂÚËfl ‰Â-˛ðÂ). ÄÌ‡ÎËÁ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎfl ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‚˚fl‚ÎflÂÚ, ˜ÚÓ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÂ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ú. Ì. ÚðÂÚ¸ÂÈ ÒËÎÓÈ – êÓÒÒËÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÌÂ ÔðËÏËðflÂÚÒfl Ò ð‡Á‚‡ÎÓÏ ëëëê. èÓÒÚËÏÔÂðÒÍËÂ ‡Ï·ËˆËË ÌÂ ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÏÌÓ„ËÏ ÒÚð‡Ì‡Ï ·˚‚¯Â„Ó CÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó CÓ˛Á‡ ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ Ë ÔÓÒÚðÓËÚ¸ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. éÒÓ·ÂÌÌÓ ÌÛÊÌÓ ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ ÔÂðËÓ‰, ÍÓ„‰‡ ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚Â Ì‡ÊËÏ˚ Ì‡ ÉðÛÁË˛ Û˜‡ÒÚËÎËÒ¸. äÓÌÂ˜ÌÓ, ‚ÒÂ ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÌÂ ·ÂÁ ÔðË˜ËÌ. àÏÂÂÚ ÏÂÒÚÓ ËÌÚÂðÂÒ, Ú. Â. ðÂ‡Î¸ÌÓÂ ÊÂÎ‡ÌËÂ êÓÒÒËË Ó‚Î‡‰ÂÚ¸, ‚ÂðÌÂÂ, ÌÂ ÔÓÚÂðflÚ¸ „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÉðÛÁËË Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌÂÈ „ÂÓÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÂ ËÌÚÂðÂÒ˚ êÓÒÒËË. èÓ Ò‚ÓÂÏÛ „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏÛ

‹

ise de¤erlerle kuvvetlenir. Bütün bunlar aidiyet, güvenlik ve kabullenme gibi ihtiyaçlar›n içindedir. E¤er sosyal ç›karlar bu ihtiyaçlar› karfl›layam›yorsa zulüm geliflmekte. Gürcistan için en önemli çat›flma konusu, farkl› sebeplere ba¤l› olarak ortaya ç›kan ve Abhazya’da ayr›l›kç›, Güney Osetya’da ise “‹rredentizm” (topraklar› birlefltirme) fleklinde meydana gelen bölgesel-etnik çat›flmalard›r. Zaman zaman politik güçlerin etnik sloganlar kullanmas› nedeniyle etnik yap› birinci plana ç›kart›lm›fl olmas›na ra¤men, buradaki çat›flmalar etnik olmaktan ziyade bölgeselpolitik niteliktedirler. Gürcistan’›n dondurulmufl etnik çat›flma bölgelerinde (Abhazya, Güney Osetya) durum flu flekildedir: Çat›flman›n ana kayna¤› olarak ç›karlarla ilgili olmas› nedeniyle bölgeye sahip olma hakk› öne ç›kmaktad›r. Her grubun ç›kar› ise “Gürcistan’dan ayr›lmak ve Rusya ile birlik oluflturmak” üzerine kurulu (Abhazya de facto, Güney Osetya de jüre). Çat›flman›n göstergesiyle ilgili yap›lan analiz, uzlaflmazl›¤›n SSCB’nin da¤›lmas›n› kabullenemeyen ve üçüncü güç olarak nitelendirilen Rusya ile ba¤lant›l› oldu¤unu ortaya koymaktad›r. ‹mparatorluk sonras› öz sayg›, eski SSCB üyesi birçok ülkeye ba¤›ms›z bir flekilde geliflme ve demokratik bir devlet oluflturma imkan› vermemektedir. Özelikle son zamanlarda Gürcistan’a uygulanan kuvvetli bask› dönemini belirtmek gerekir. Elbette bütün bunlar sebepsiz yere ortaya ç›km›yor. Rusya’n›n, Gürcistan’›n sahip oldu¤u politik güce sahip olmak istemesi, daha do¤rusu o gücü kaybetmek istememesi ve bununla ilgili olarak Rusya’n›n jeopolitik ç›karlar›n›düflünmesi büyük rol oynamaktad›r.

Çat›flman›n kayna¤›: Jeopolitik konum Kendine has jeopolitik konumundan dolay› Gürcistan, yak›n ve uzak birçok ülke için çat›flma bölgesi olmufltur. Buna benzer bir durum, Komünizm sonras› dönemde Gürcistan’›n Rusya ile ABD’nin stratejik

⁄

Ç ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ÚÂÓðËfl ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÍÓÚÓð‡fl ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðË˜ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. Çat›flman›n çözüme kavuflturulmas›nda, insan›n çat›flmaya sebep oldu¤u düflünülen temel ihtiyaçlar› teorisi önem arz etmektedir.

ê Ö ñ Ö è í

Ñ ã ü

Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü

å à ê Ä :

ÔÓÎÓÊÂÌË˛ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ÉðÛÁËfl ‚ÒÂ„‰‡ ·˚Î‡ Ó·˙ÂÍÚÓÏ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ËÌÚÂðÂÒÓ‚ Í‡Í ·ÎËÊÌËı, Ú‡Í Ë ÓÚ‰‡ÎÂÌÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. èÓ‰Ó·Ì‡fl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ Ë ‚ ÔÓÒÚÍÓÏÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËÈ ÔÂðËÓ‰, ÍÓ„‰‡ ÉðÛÁËfl ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ‚ ÒÙÂðÂ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËı ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ëòÄ Ë êî. íð‡ÌÒÍ‡‚Í‡ÁÒÍËÈ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – í·ËÎËÒË – ÑÊÂÈı‡Ì, „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ ò‡ı‰ÂÌËÁ – í·ËÎËÒË – ùðÁÂðÛÏ, ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – í·ËÎËÒË – ëÛÔÒ‡ Ò ÚÂðÏËÌ‡Î‡ÏË Ì‡ óÂðÌÓÏ ÏÓðÂ, ‡ ‚ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Â ÔðÓÍÎ‡‰Í‡ ËÁ ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì) ÏÓ˘Ì˚ı „‡ÁÓ- Ë ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚, ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡ ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÁËÂÈ (Ú.Ì. «òÂÎÍÓ‚˚È ÔÛÚ¸»), ÔðÓ‚Ó‰Í‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‚ÓÎÓÍÓÌÌÓ„Ó Í‡·ÂÎfl, ˜ÚÓ ÒÓÂ‰ËÌËÚ Ö‚ðÓÔÛ Ë ÄÏÂðËÍÛ Ò ÄÁËÂÈ Íð‡Ú˜‡È¯ËÏ Ë ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì˚Ï ÔÛÚÂÏ, ÔÓÏÓÊÂÚ ÉðÛÁËË Á‡ÌflÚ¸ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÏÂÒÚÓ Ì‡ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ Í‡ðÚÂ ÏËð‡.

èðË˜ËÌ‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡: „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ

ÄÌ‡ÎËÁ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎfl ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‚˚fl‚ÎflÂÚ, ˜ÚÓ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÂ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ú. Ì. ÚðÂÚ¸ÂÈ ÒËÎÓÈ – êÓÒÒËÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÌÂ ÔðËÏËðflÂÚÒfl Ò ð‡Á‚‡ÎÓÏ ëëëê. Çat›flman›n göstergesiyle ilgili yap›lan analiz, uzlaflmazl›¤›n SSCB’nin da¤›lmas›n› kabullenemeyen ve üçüncü güç olarak nitelendirilen Rusya ile ba¤lant›l› oldu¤unu ortaya koymaktad›r. 86

ó‡ÒÚÓ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌË˛ ËÌÚÂðÂÒÓ‚ Ò‚Âðı‰ÂðÊ‡‚ ÒÓÔÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓfl‚ÎÂÌËÂ ÎÓÍ‡Î¸Ì˚ı ˝ÚÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÌÂðÂ‰ÍÓ ÛÔð‡‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ı ÒÚÓðÓÌ. èð‡ÍÚËÍ‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂ„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÂ ËÌÚÂðÂÒ˚ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÔðË˜ËÌÓÈ ÏËÍðÓðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ. ÅÎ‡„Ó‰‡ÚÌÛ˛ ÒðÂ‰Û ‰Îfl ËÌÒÔËðËðÓ‚‡ÌËfl Ú‡ÍËı ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÔðË„ð‡ÌË˜Ì˚Â ÔÓÎË˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ ðÂ„ËÓÌ˚, ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛ˛˘ËÂÒfl ÍÓÏÔ‡ÍÚÌ˚Ï ÔðÓÊË‚‡ÌËÂÏ ÌÂ‰ÓÏËÌ‡ÌÚÌ˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ˝ÚË ˝ÚÌÓ„ðÛÔÔ˚ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ‚ ðÓ‰ÒÚ‚Â Ò ÍÓðÂÌÌ˚Ï Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÒÓÔðÂ‰ÂÎ¸Ì˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. Ç ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÎÂ„ÍÓ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ÒÂÔ‡ð‡ÚËÒÚÒÍËÂ Ë ËððÂ‰ÂÌÚÌ˚Â ÛÒÚðÂÏÎÂÌËfl, ˜ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÔðÓ‚ÓˆËðÓ‚‡ÌË˛ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚ı ËÎË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÑË‡ÎÓ„ – ˝ÚÓ Ì‡‰ÂÊÌ˚È ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ ‰Îfl ÔÓÒÚðÓÂÌËfl ÌÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ÑË‡ÎÓ„ ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓÔðË˜‡ÒÚÌÓÒÚË Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. ÇÒÚÛÔ‡fl ‚ ‰Ë‡ÎÓ„, ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ‰ÓÒÚÓÈÌÓÏÛ Ó·˘ÂÌË˛ Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌË˛. á‡‰‡˜‡ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚

ù í à ó Ö ë ä à Ö

ñ Ö ç ç é ë í à

ç›karlar› aras›nda kald›¤›nda yaflanm›flt›r. BakûTiflis-Ceyhan petrol boru hatt›, fiahdeniz-TiflisErzurum gaz boru hatt›, Karadeniz’de terminalle birlikte Bakû-Tiflis-Supsa petrol boru hatt›, gelecekte ise Orta Asya’dan (Kazakistan, Türkmenistan) büyük bir gaz ve petrol boru hatt› döfleme, Avrupa ve Asya aras›na ulafl›m hatt› kurma (“‹pek Yolu”), Avrupa ve Amerika’y› Asya ile en k›sa ve alternatif iletiflim hatt›yla birlefltirme amac›yla kablo hatt› döfleme Gürcistan’›n dünya ekonomik ve politik haritas›nda önemli bir yer edinmesine yard›mc› olacakt›r. Süper devletlerin ç›karlar› nedeniyle ortaya ç›kan çat›flmalar ço¤u kez yerel etnik gruplar›n kimi zaman taraflarca idare edilen politik çat›flmalara da sahne oluyor. Son on y›lda elde edilen tecrübeler, stratejik ç›karlar›n yerel küçük çat›flmalara sebep oldu¤unu göstermektedir. Herhangi bir grubun bask›n rol oynamad›¤› iç içe yaflanan politik-etnik bölgeler, bu gibi çat›flmalar› atefllemek ve kuvvetlendirmek için müsait bir ortam oluflturmakta. Bununla birlikte, bu etnik gruplar yabanc› birçok ülkeyle akrabal›k ba¤lara sahipler. Bu gibi durumlarda ayr›l›kç› ve bölücü hareketler ortaya ç›kmaktad›r ki, bu da bölgesel veya politik çat›flmalar› provoke etmektedir. Diyalog, yeni iliflkilerin kurulmas› için çok iyi bir yoldur. Diyalog ortak bir ilgi ve birbirini

ÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ ‰ðÛ„ Ì‡ ‰ðÛ„‡ ÌÂ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ‡ ËÁ ·Û‰Û˘Â„Ó. ëÏÂÌ‡ ‚Á„Îfl‰‡ ËÁÏÂÌËÚ Ì‡¯Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ë ÔÓÏÓÊÂÚ ÔÂðÂÓÒÏ˚ÒÎËÚ¸ «Ó·ð‡Á ‚ð‡„‡». ÑË‡ÎÓ„ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ð‡Á‚ËÚË˛ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ð‡‚ÌÓÔð‡‚ÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û, Ë ‰Ó‚ÂðËÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„Û ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl, ÔðÓ‰ÓÎÊËÚÒfl Ë ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ˆÂÎË – ÔðËÏËðÂÌËfl. èðËÏËðÂÌËÂ – ‚˚Ò¯‡fl ÙÓðÏ‡ ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡˛˘‡fl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ÒÎÛ¯‡Ú¸ Ë Û·ÂÊ‰‡Ú¸, ÌÓ Ë ÛÏÂÌËÂ ËÁÏÂÌflÚ¸ Ò‚ÓÂ ÏÌÂÌËÂ Ë ‰‡ÊÂ ÔðÓ˘‡Ú¸. èðËÏËðÂÌËÂ – ˝ÚÓ ÌÂ ‚Á‡ËÏÌ˚Â ÛÔðÂÍË, ‡ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ·Û‰Û˘Â„Ó. ÖÒÎË ÔðË ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÔðËÏÂÌflÂÚ ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Â ÏÂð˚ (Ì‡ÒËÎËÂ, ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ, ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚), ÚÓ ÔðË ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÓÌÓ ‰ÓÎÊÌÓ ÔÓÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ðÂ¯ËÚ¸ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÔÓðÓ‰Ë‚¯ËÂ ÍÓÌÙÎËÍÚ, Ë ‰ÓÒÚË˜¸ ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËË ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, Ú. Â. ËÒÍÓðÂÌÂÌËÂ ÔðË˜ËÌ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛ „‡ðÏÓÌË˜Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ùÚÓÚ ÔÛÚ¸ ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËfl ÚðÂ·ÛÂÚ ÛÒËÎÂÌÌÓ„Ó ‡Ì‡ÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓ‰ıÓ‰‡. èðË ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ì‡ÈÚË Ú‡ÍËÂ ðÂ¯ÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓÁ‚ÓÎËÎË ·˚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸ ÚðÂ·Ó‚‡ÌËfl ‚ÒÂı Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ ÌÂÏ ÒÚÓðÓÌ, ÌÂ Û˘ÂÏÎflfl Ëı ËÌÚÂðÂÒ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌÓ Ôð‡‚ËÎ¸ÌÓ ð‡ÒÔÓÁÌ‡Ú¸ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡, ÔÓðÓ‰Ë‚¯ËÂ Â„Ó ÔðË˜ËÌ˚, ˜ÚÓ ‰‡ÒÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔðÓ„ÌÓÁËðÓ‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÒÓ·˚ÚËÈ.

Ñ‚Ûı˙flðÛÒÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ê‡ÁðÂ¯ÂÌËÂ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‰ÓÎÊÌÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„‡. Ç ËÚÓ„Â Ì‡Ï Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÓÒÚÓflÚÒfl «‰‚Ûı˙flðÛÒÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„». èÂðÂ„Ó‚Óð˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðÓÈÚË Ì‡ ‰‚Ûı ÛðÓ‚Ìflı – ÒÌ‡˜‡Î‡ Ó ð‡Á„ð‡ÌË˜ÂÌËË ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ëòÄ Ë êî ‚ ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ ä‡‚Í‡Á‡, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ÉðÛÁËË, ‡ Á‡ÚÂÏ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl ‰Ë‡ÎÓ„ ÏÂÊ‰Û ÍÓÌÙÎËÍÚÛ˛˘ËÏË ÒÚÓðÓÌ‡ÏË ÉðÛÁËflÄ·ı‡ÁËfl, ÉðÛÁËfl-ûÊÌ‡fl éÒÂÚËfl.

‹

anlama imkan› veriyor. Diyalog kurarak gerçek bir etkileflim ve anlay›fl sa¤layabilmek için çaba sarf edilmektedir. Çat›flma durumunda diyalo¤un rolü, taraflar›n birbirlerine geçmifl aynas›nda de¤il, gelecek aynas›nda bakmalar›d›r. Bak›fl aç›lar›n›n de¤iflmesi, bizim davran›fllar›m›z› da de¤ifltirmekte ve “düflman tipini” yeniden düflünme imkan› vermektedir. Diyalog, taraflar› eflit haklarda gören ve diyalo¤un kurulmas›na zemin haz›rlayan güvenceyi sa¤layan ikili iliflkinin geliflmesini sa¤lamakta, devam etmekte ve uzlafl› amac›na ulaflt›rmaktad›r. Uzlafl›, sadece karfl›dakini dinleme ve ona güven duyma hissini uyand›ran diyalo¤un yüksek seviyesi de¤il, kendi fikrini de¤ifltirme ve hatta ba¤›fllama becerisidir. Uzlafl›, karfl›l›kl› sitem de¤il, gelece¤i infla etmektir. Herhangi bir çat›flman›n düzene konulmas›nda devlet somut bir tak›m metotlar› (zorbal›k, uzlafl›, görüflme) kullan›rsa, çat›flman›n ortadan kald›r›lmas› için, çat›flmay› tetikleyici problemleri çözmeye gayret eder ve farkl› bir iliflki biçimine ulaflmaya gayret eder. Yani çat›flman›n sebebini ortadan kald›rmak, harmonik bir iliflki biçimini ortaya ç›kar›r. Bu düzene koyma yolu, kuvvetli bir analitik metot gerektirir. Çat›flman›n çözümünde taraflar›n ç›karlar›na zarar vermeden ihtiyaçlar›na cevap verici çözümler bulmak gerekir. Bu nedenle çat›flman›n özünü ve onu ortaya ç›karan sebepleri tam anlam›yla kavramak gerek. Böylece olay›n ileriye do¤ru nas›l geliflece¤iyle ilgili bir bilgi edinilmifl olur.

‹ki katmanl› diyalog Çat›flmay› ancak diyalogla çözüme kavuflturmak gerek. Sonuç olarak, “iki katmanl› diyalog” kurulmal›. Görüflmeler iki seviyede yürütülmeli: Önce ABD, Rusya ve özelikle Gürcistan’›n Kafkaslarla ilgili ç›karlar›n› birbirine kar›flt›rmamak, ondan sonra çat›flan taraflar aras›nda diyalog kurulmas› gerekir; GürcistanAbhazya, Gürcistan-Güney Osetya.

⁄

ÅÎ‡„Ó‰‡ÚÌÛ˛ ÒðÂ‰Û ‰Îfl ËÌÒÔËðËðÓ‚‡ÌËfl Ú‡ÍËı ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÔðË„ð‡ÌË˜Ì˚Â ÔÓÎË˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ ðÂ„ËÓÌ˚, ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛ˛˘ËÂÒfl ÍÓÏÔ‡ÍÚÌ˚Ï ÔðÓÊË‚‡ÌËÂÏ ÌÂ‰ÓÏËÌ‡ÌÚÌ˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ. Herhangi bir grubun bask›n rol oynamad›¤› iç içe yaflanan politiketnik bölgeler, bu gibi çat›flmalar› atefllemek ve kuvvetlendirmek için müsait bir ortam oluflturmakta. 87

àÒÚÓðËfl Tarih

ä‡Ê‰‡fl Ì‡ˆËfl „Óð‰ËÚÒfl Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ Her millet kendi tarihiyle iftihar eder ÖÒÚ¸ ËÌÓÈ, Ó˜ÂÌ¸ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÈ ÔÛÚ¸ ÔËÒ‡ÌËfl ËÒÚÓðËË – «Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl». Tarih yazman›n daha spesifik bir yolu daha vard›r ki, bu da genelde “millî tarih”tir.

ûÎ‡È ò‡ÏËÎÓ„Î˚

Yulay fiamilo¤lu

èðÓÙÂÒÒÓð ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ÇËÒÍÓÌÒËÌ-å˝‰ËÒÓÌ (ëòÄ).

Profesör, Wisconsin Medison Üniversitesi (ABD).

Û˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÓ„Ó ‚‡ðË‡ÌÚÓ‚ ÓÔËÒ‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. åÓÊÌÓ ÔðÂ‰ÎÓÊËÚ¸ ‰ÂÚ‡Î¸ÌÛ˛ ıðÓÌÓÎÓ„Ë˛ ‰‡Ú ˆ‡ðÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ, Òð‡ÊÂÌËÈ Ë ‰ðÛ„Ëı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ. åÓÊÌÓ ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸Òfl ÓÔËÒ‡Ú¸ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ËÌÒÚËÚÛÚ˚, ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ, Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ‰‡ÊÂ ËÒÚÓðË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡ ËÎË Á‡·ÓÎÂ‚‡ÌËÈ. çÓ ÌÂÚ Ú‡ÍÓÈ ¯ÚÛÍË, Í‡Í Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È, ‡‚ÚÓðËÚÂÚÌ˚È Ë Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚È ÏÂÚÓ‰ Úð‡ÍÚÓ‚ÍË ËÒÚÓðËË Ì‡ðÓ‰‡, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ðÂ„ËÓÌ‡ ËÎË Í‡ÍËı-ÎË·Ó ‡ÒÔÂÍÚÓ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË; ÒÍÓðÂÂ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÌÂÓ„ð‡ÌË˜ÂÌÌÓÂ ˜ËÒÎÓ ÒÔÓÒÓ·Ó‚ ÓÔËÒ˚‚‡Ú¸ ÔðÓ¯ÎÓÂ. èÓ‰ «ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ» fl ÔÓÌËÏ‡˛ ÔÓÔ˚ÚÍÛ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚ı Û˜ÂÌ˚ı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ÔÓÎËÚËÍË, ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ·ÂÁ ˝ÏÓˆËÈ,

eçmifli tasvir etmenin birçok yöntemi vard›r. Hükümdarl›k, harp ve di¤er siyasi olaylar›n ayr›nt›l› kronolojisini sunmak mümkündür. Siyasi kurumlar, iktisadi hayat, toplum ve kültür anlat›labilir. Fakat, millet, devlet, bölge veya di¤er tarih ö¤elerinin mazisini anlatman›n tek, otoriter ve objektif bir yolu yoktur. “Profesyonel tarih” bilim adamlar›n›n duygu, yarg› veya uydurmalar kullanmaks›z›n geçmifli anlatma çabas›d›r denilebilir. Tarihi araflt›rmak gerekti¤inde, mesela Türkiye örne¤inde, araflt›r›lmas› gerekenler s›ras› ile flöyledir; Müslüman Türkler gelmeden önce bu topraklarda kimler yaflam›fl, Osmanl›lar›n yükselifli, Konstantinopol’ün fethi, Osmanl›’n›n Avrupa’ya do¤ru genifllemesi, Osmanl›’n›n Balkanlar’da zay›flamas›, Türkiye Cumhuriyeti’nin oluflmas› ve yükselifli ve ard›ndan iyi veya kötü yarg›s›na varmadan ve kahramanlar belirtme çabas› gütmeden konuyu sonuçland›rmak. Böyle bilimsel yaklafl›m (e¤er tarih ö¤reniminde “bilim” kelimesi kullan›labiliyorsa, bilakis o bir elektrik cereyan› gibidir, insani faaliyetlerin cereyan›d›r) sadece ça¤dafl siyasetin hedeflerine göre bir formulasyona gitmeden geçmifli anlamaya çal›flmakt›r. Tarih yazman›n daha spesifik bir yolu daha vard›r ki, bu da genelde “millî tarih”tir. ‹nsanlar›n böyle bir tarih yazmaya bafllamalar›n›n ilk gününden beri bu tarih millî kimli¤i belirlemeye hizmet etmifltir. Bu 18. asr›n sonlar›nda “millî kimlik” konseptinin ortaya ç›kmas› ile Frans›z ihtilali döneminde ortaya ç›kan tarihin, en ça¤dafl farkl›l›klar›ndan biridir. Bu anlamda millet (herzaman olmasa da genelde) ayn› etnik özellikleri ve dili payalaflan insan toplumudur. Onlar, ayn› ›rk› ve ortak psikolojik ve duygusal kökleri, yaflad›klar›

ÓÒÛÊ‰ÂÌËfl ËÎË ÔðÂ‰Ì‡ÏÂðÂÌÌÓÒÚË. ÖÒÎË Ì‡‰Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ ËÒÚÓðË˛, ÒÍ‡ÊÂÏ, íÛðˆËË, ÚÓ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÔËÒ‡Ú¸, ÍÚÓ ÊËÎ Ú‡Ï ÔÂðÂ‰ ÔðËıÓ‰ÓÏ Ú˛ðÓÍ-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌËÂ éÚÚÓÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Á‡‚ÓÂ‚‡ÌËÂ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl, ÓÚÚÓÏ‡ÌÒÍÛ˛ ˝ÍÒÔ‡ÌÒË˛ ‚ Ö‚ðÓÔÛ, ÍÓÎÎ‡ÔÒ ÓÚÚÓÏ‡ÌÒÍÓ„Ó ÍÓÌÚðÓÎfl Ì‡ Å‡ÎÍ‡Ì‡ı, ÔÓ‰˙ÂÏ íÛðÂˆÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË – ·ÂÁ ‚˚‚Ó‰‡ Ó ÚÓÏ, ıÓðÓ¯Ó ˝ÚÓ ËÎË ÔÎÓıÓ, ·ÂÁ ÔÓÔ˚ÚÍË ‚ÓÁ‚ÂÎË˜ËÚ¸ „ÂðÓÂ‚. í‡ÍÓÈ «Ì‡Û˜Ì˚È» ÔÓ‰ıÓ‰ (ÂÒÎË ÒÎÓ‚Ó «Ì‡ÛÍ‡» ‚ÓÓ·˘Â ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðËÏÂÌËÏÓ Í ËÁÛ˜ÂÌË˛ ËÒÚÓðËË, Ú‡Í Í‡Í ÓÌ‡ ÒÍÓðÂÂ ˝ÎÂÍÚðË˜ÂÒÍËÈ ÚÓÍ, ÌÂÊÂÎË ÚÂ˜ÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË) ÔðËÏÂÌËÏ ‰Îfl ÓÒÓÁÌ‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ·ÂÁ ÔðË‚ÌÂÒÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ËÌÚÂðÂÒÓ‚. ÖÒÚ¸ ËÌÓÈ, Ó˜ÂÌ¸ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÈ ÔÛÚ¸ ÔËÒ‡ÌËfl ËÒÚÓðËË – «Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl». ë ÏÓÏÂÌÚ‡ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÓÁÌËÍÌÓ‚ÂÌËfl ÓÌ‡ ÒÎÛÊËÚ Ò‡ÏÓÓÔðÂ‰ÂÎÂÌË˛ Ì‡ˆËË. ùÚÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ð‡ÁÌÓ‚Ë‰ÌÓÒÚ¸ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ Ì‡ÛÍË, Ó·flÁ‡ÌÌ‡fl Ò‚ÓËÏ ðÓÊ‰ÂÌËÂÏ Ì˚ÌÂ¯ÌÂÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË Ì‡ˆËË, ÔÓfl‚Ë‚¯ÂÈÒfl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ îð‡ÌˆÛÁÒÍÓÈ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË ‚ ÍÓÌˆÂ XVIII ÒÚÓÎÂÚËfl. Ç Ú‡ÍÓÏ ÔÓÌËÏ‡ÌËË Ì‡ˆËfl – ˝ÚÓ Ó·˘ÌÓÒÚ¸ Î˛‰ÂÈ, Ó·˚˜ÌÓ (ÌÓ ÌÂ ‚ÒÂ„‰‡) ÓÒÓÁÌ‡˛˘Ëı ÒÂ·fl ˝ÚÌÓÒÓÏ Ë „Ó‚Óðfl˘Ëı Ì‡ Ó‰ÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. óÂðÂÁ Ó·˘ËÈ ˝ÚÌÓÌËÏ ÓÌË Ó˘Û˘‡˛Ú ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ Ë ˝ÏÓˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ðÓ‰ÒÚ‚Ó, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í Ë Ó·˘ÌÓÒÚ¸ ËÒÚÓðËË, Ò‚flÁ‡ÌÌÓÈ Ò ˝ÚËÏ ˝ÚÌÓÌËÏÓÏ Ë Ì‡‰ÂÎÂÌÌÓÈ Ò‡Íð‡Î¸ÌÓÒÚ¸˛ ÚÂððËÚÓðËË, „‰Â ÓÌË ÔðÓÊË‚‡˛Ú. ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ËÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â, ˜ÂÏ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl. ÇÒÂ Ó·ÒÚÓËÚ Ì‡Ó·ÓðÓÚ: Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl ÓÔËð‡ÂÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ Ù‡ÍÚ˚ Ë Ó·ð‡Á˚ „ÂðÓÂ‚ (ÂÒÎË ÓÌË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú), ÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ì‡ ÏËÙ˚ Ë ÎÂ„ÂÌ‰˚. ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ ÒÛÊ‰ÂÌËfl Ë ˝ÏÓˆËË, ‡ ÌÂ ·ÂÒÒÚð‡ÒÚÌÓÂ ËÁÎÓÊÂÌËÂ ÒÓ·˚ÚËÈ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. éÌ‡ ÌÂ ÔðËÏÂÌflÂÚ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ, ÔðËÒÛ˘ËÈ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ËÏÂÂÚ ‰ðÛ„ËÂ ˆÂÎË: Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl Ì‡ÏÂðÂ‚‡ÂÚÒfl ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËÂ Ì‡ˆËË. éÌ‡ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ Ó·˙flÒÌÂÌËÂ Ì‡Á‚‡ÌËfl Ì‡ðÓ‰‡, ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, Í‡Í ËÌ‰Ë‚Ë‰˚ Ò‚flÁ‡Ì˚ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ ‚ ˝ÚÌÓÒÂ, ˜ÚÓ ÒÓ·ÓÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ëı Ó·˘ËÈ ÔÛÚ¸ ‚Ó ‚ðÂÏÂÌË. î‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl ‰‡ÂÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ·‡ÁÛ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ó·˘ÌÓÒÚË ‰Îfl ÓÒÓÁÌ‡ÌËfl ÒÂ·fl Ì‡ˆËÂÈ. àÌÓ„‰‡ Ú‡Í‡fl Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ÔÓ‰ÍðÂÔÎflÂÚÒfl ‰‡ÊÂ ÔÓ‰‰ÂÎ¸Ì˚ÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË.

éÒÏ‡ÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl, ÔÓÚÂðÔÂ‚¯‡fl Íð‡ı ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í éÚÚÓÏ‡ÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl ‚ ÍÓÌˆÂ XIX ‚. Ì‡˜‡Î‡ ÛÒÚÛÔ‡Ú¸ ‰ÓðÓ„Û ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï «Ì‡ˆËflÏ-„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï»,

bölgeden dolay› da ortak tarihî ö¤eleri paylafl›rlar. Millî tarih, profesyonel tarih gibi nesnenin ifllenmesine dayanmamaktad›r. Asl›nda herfley baflka flekildedir. Millî tarih sadece tarihi gerçek ve kahramanlara dayanmay›p (yafland›klar› yerde), kuruntu ve efsaneleri de içerirler. Millî tarih nesnenin titiz ifllenmesini de¤il, daha çok yarg› ve duygular› sunar. Millî tarihte kan›t standartalar› da profesyonel tarihteki gibi de¤ildir. Çünkü onun hedefi farkl›d›r. Millî tarih milletin geçmiflini formüle etmeye çal›fl›r. Millî tarih, birbirleriyle etnik ba¤larla ba¤l› olan millet bireylerinin tarihini anlatan teoriyi haz›rlar. Asl›nda, halihaz›rda milletler için ideolojik temel, millet olarak kalabilmek içindir. Bazen bu ideoloji uydurma tarihî kaynaklarla da yay›labilmektedir.

ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl ÓÔËð‡ÂÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ Ù‡ÍÚ˚ Ë Ó·ð‡Á˚ „ÂðÓÂ‚, ÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ì‡ ÏËÙ˚ Ë ÎÂ„ÂÌ‰˚. Millî tarih sadece tarihi gerçek ve kahramanlara dayanmay›p, kuruntu ve efsaneleri de içerirler.

Millî ideolojilerin y›kt›¤› Osmanl› 19. asr›n sonlar›nda Osmanl› ‹mparatorlu¤u Yunanistan gibi ça¤dafl “millî devletler”e yol vermeye bafllay›nca bu millî devletler Osmanl› hükümdarl›¤›nda yaflad›klar› eziyeti anlatan yeni bir millî ideoloji oluflturmaya bafllad›lar. Türkiye Cumhuriyeti de s›n›rlar› çok içerilerde kalm›fl olsa bile Türk geçmiflinin Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile nas›l ba¤lant›l› oldu¤unu anlatan kendi millî ideolojisini oluflturdu. Atalar› Orta Asya’dan gelmifl olsa bile, kadim medeniyetlerin miraslar› 1920’lerdeki yeni 89

íÓ, ˜ÚÓ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ íËÏÛð ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌ ‰Ó ÔÓÎÓÊÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó „ÂðÓfl, Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂÏ Á‰ÂÒ¸ ÌÓ‚ÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË. Bugün Özbekistan’da Timur millî kahraman seviyesine ç›kar›lm›flsa bu, Özbekistan’›n yeni bir millî ideoloji oluflturma çabalar› ile alakal›d›r.

Ú‡ÍËÏ Í‡Í ÉðÂˆËfl, ˝ÚË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÓÁ‰‡ÎË Ò‚ÓË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â Ë‰ÂÓÎÓ„ËË, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚Â ˜‡ÒÚË˜ÌÓ Ì‡ ÚÓÏ, Í‡Í ÓÌË ÒÚð‡‰‡ÎË ÔÓ‰ ‚Î‡ÒÚ¸˛ ÓÚÚÓÏ‡ÌÓ‚. íÛðÂˆÍ‡fl êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ Ú‡ÍÊÂ ÒÓÁ‰‡Î‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˛, Ó·˙flÒÌfl˛˘Û˛, Í‡Í ÔðÓ¯ÎÓÂ ÚÛðÓÍ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò éÚÚÓÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËÂÈ, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÓ‚‡fl ðÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl, Í‡Í Ï˚ ÁÌ‡ÂÏ, Ì‡ ÒËÎ¸ÌÓ ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËË. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÔðÂ‰ÍË ÚÛðÓÍ ÔðÓËÒıÓ‰flÚ ËÁ ÏÓÌ„ÓÎ¸ÒÍËı ÒÚÂÔÂÈ, ‰ðÂ‚ÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÄÌ‡ÚÓÎËË ÒÂÈ˜‡Ò fl‚Îfl˛ÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÁËÎËÒ¸ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚Â ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚË 1920-ı „Ó‰Ó‚. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ÚÛðÂˆÍ‡fl Ì‡ˆËfl ðÂ‡ÎËÁÓ‚‡Î‡Ò¸ ˜ÂðÂÁ ÓÚ·ð‡Ò˚‚‡ÌËÂ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ÓÚÚÓÏ‡ÌËÁÏ‡, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ Ë‰ÂÂ ËÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó ı‡ÎËÙ‡Ú‡. ÖÒÎË ËÁÛ˜‡Ú¸ ÓÚÚÓÏ‡ÌÒÍËÂ ðÂ„ËÒÚð˚ Ò ˆÂÎ¸˛ Ò·Óð‡ ‰‡ÌÌ˚ı Ó ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ‡ı, ÊË‚¯Ëı Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË, – ˝ÚÓ Ë ·Û‰ÂÚ

bölgesel gerçekleri yans›tarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kald›lar. Yeni Türk milleti ‹slam Hilafetine dayal› Osmanl› ideolojisini b›rakarak olufltu. E¤er bu bölgede yaflam›fl olan de¤iflik etnik veya dini gruplar›n tarihini Osmanl› kay›tlar›na göre araflt›r›rsak bu profesyonel tarih olur. E¤er Anadolu’yu Türklerin kutsal yeri olarak anlatmaya kalkarsak (onlar oraya baflka yerlerden göç etmifl olsalar bile) bu millî tarhi olur. Millî tarih ve profesyonel tarih aras›nda bu fark her yerde geçerlidir, fakat eski Sovyet bölgelerinde millî tarihin güçlü trendi hâlâ devam ediyor, hatta yeni millî fluur oluflturma çabalar› ile profesyonel tarih yerine de millî tarih ikame ediliyor. Bugün Özbekistan’da Timur millî kahraman seviyesine ç›kar›lm›flsa bu, Özbekistan’›n yeni bir millî ideoloji oluflturma çabalar› ile alakal›d›r. Kazan Tatarlar› ve Baflkurt bilim adamlar›n›n ayn› millet olup olmad›klar› konusunda fikir ayr›l›klar› 19. asr›n sonu 20. asr›n bafllar›nda oluflan Tatar Baflkurt millî kimli¤i ile iliflkili bir meseledir. E¤er Orta ‹del Boyu (Volga) halklar›n›n millî boy tarihleri araflt›r›l›yorsa bu profesyonel tarih olur. Yok, onlar›n hepsinin asl›nda bir millet veya iki millet oldu¤u iddia edilmeye çal›fl›l›yorsa bu millî tarih çal›flmas› olur (Sovyetlerde tarih millî tarih yöntemiyle yaz›lm›flt›r). Velhas›l, Rusya tarihinde millî tarih ve profesyonel tarih tamamen birbirine kar›flm›flt›r. Bu daha çok profesyonel tarih yaz›m› s›ras›nda Rusya tarihinin uydurma ve efsaneler ile dolmufl olmas›ndan kaynaklan›r. Bunu Alt›n Ordu dönemi ile ilgili yaz›larda daha çok görmek mümkündür (bu isim ilk kez 16. as›rda “Kazan Tarihi”nde kullan›lm›flt›r). Rus millî tarihini oluflturma, Rusya tarihine genel bak›fl› içeren ve sonradan gelen tarihçileri de etkileyen tarihçi Karamzin’in etkileriyle olmufltur. O zamanlar Rus kaynaklar›n› elefltirel araflt›rma çok geliflmemiflti. Sonradan baz› kaynaklar›n yeniden yaz›lmas› veya çöpe at›lmas› da anlafl›lamad›. Ça¤dafl Rus tarihçileri “Tatarbask› dönemi”ni ve Tatar-Mo¤ollar›n Rusya’y› nas›l ezdiklerini yazarken veya 1380-1480 olaylar›n› “Rusya’y› kurtarma” olarak anlat›rken duygusal tekrarlar yap›l›r ve söylenenler ço¤u zaman gerçek temellere dayanmaz. Bu dönemin ça¤dafl profesyonel araflt›rma sonuçlar› siyasi, iktisadi, sosyokültürel hayat›n Rus tarihinde belirtildi¤inden daha iyi oldu¤unu göstermifltir. Büyük uydurmalar›n elefltirisiz tekrarlanmas› ile Rus tarihçileri profesyonel de¤il, millî tarih yazmaya çekilmifllerdir. Her millet kendi tarihi ile iftihar etmelidir. Uydurma hikaye veya efsanelere inanmaktansa neden kendi miletinin gerçek tarihi ile iftihar etmeyeceksin?

ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ. çÓ ÂÒÎË ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl ‰ÓÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ÄÌ‡ÚÓÎËfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËÂÈ ÚÛðÓÍ (‰‡ÊÂ ÂÒÎË ÓÌË Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÚÛ‰‡ ÔðË¯ÎË ÓÚÍÛ‰‡-ÎË·Ó) Ë ˜ÚÓ ÓÌË ‰ÓÎÊÌ˚ „Óð‰ËÚ¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÓÌË ÚÛðÍË, – ˝ÚÓ ÛÊÂ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl. ê‡ÁÎË˜ËÂ ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‚ÂÁ‰Â, ÌÓ Ì‡ ÔðÂÊÌÂÈ ÚÂððËÚÓðËË ëëëê ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‰ÓÏËÌËðÛÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ËÒÚÓðËfl Ë ‰‡ÊÂ Á‡ÏÂÌflÂÚ ËÒÚÓðË˛ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÍÓ„‰‡ Ë‰ÂÚ ÔðÓˆÂÒÒ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÌÓ‚ÓÈ Ì‡ˆËË. íÓ, ˜ÚÓ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ íËÏÛð ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌ ‰Ó ÔÓÎÓÊÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó „ÂðÓfl, Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂÏ Á‰ÂÒ¸ ÌÓ‚ÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË. ê‡ÁÌÓ„Î‡ÒËfl ÏÂÊ‰Û Û˜ÂÌ˚ÏË Å‡¯ÍÓðÚÓÒÚ‡Ì‡ Ë í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì‡ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÚÓ„Ó, fl‚Îfl˛ÚÒfl ÎË ·‡¯ÍËð˚ Ë Í‡Á‡ÌÒÍËÂ Ú‡Ú‡ð˚ Ó‰ÌËÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ ËÎË ‰‚ÛÏfl, ËÒıÓ‰flÚ ËÁ ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚ‡, ˜ÚÓ ÍÓÌˆÂÔˆËË Ú‡Ú‡ðÒÍÓÈ (Í‡Á‡ÌÒÍÓ-Ú‡Ú‡ðÒÍÓÈ) Ë ·‡¯ÍËðÒÍÓÈ Ì‡ˆËÈ ‚ÓÁÌËÍÎË ‚ ÍÓÌˆÂ XIX – Ì‡˜‡ÎÂ XX ‚. àÁÛ˜ÂÌËÂ, ÒÍ‡ÊÂÏ, ËÒÚÓðËË ÔÎÂÏÂÌ ëðÂ‰ÌÂ„Ó èÓ‚ÓÎÊ¸fl fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ. çÓ ÂÒÎË ÔðË ˝ÚÓÏ Ô˚Ú‡Ú¸Òfl ‰ÓÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ Ë ÚÓÚ ÊÂ Ì‡ðÓ‰, ËÎË Ó·ÓÒÌÓ‚˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌË ‚ÒÂ„‰‡ ·˚ÎË ð‡ÁÌ˚ÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, – ÁÌ‡˜ËÚ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ËÒÚÓðË˛. (àÒÚÓðËË Ì‡ˆËÈ ‚Ó ‚ðÂÏÂÌ‡ ëëëê ·˚ÎË ÙÓðÏÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËË). ç‡ÍÓÌÂˆ, ÔðËÏÂð ÒËÎ¸ÌÓ„Ó ÒÏÂ¯ÂÌËfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÈ ‰‡ÂÚ êÓÒÒËfl. åÌÓ„ÓÂ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚ êÓÒÒËË Ì‡ÔËÒ‡ÌÓ Í‡Í ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl

ËÒÚÓðËfl, ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚË fl‚ÎflÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ÏËÙÓÎÓ„ËË, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ, ÂÒÎË ‚ÁflÚ¸ ÔÂðËÓ‰ áÓÎÓÚÓÈ éð‰˚ (˝ÚÓ Ì‡Á‚‡ÌËÂ ‚ÔÂð‚˚Â ·˚ÎÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌÓ ‚ «ä‡Á‡ÌÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË» XVI ‚.). ëÓÁ‰‡ÌËÂ ðÛÒÒÍÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËË Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÏÂÌÂÏ ç. ä‡ð‡ÏÁËÌ‡, ÍÓÚÓð˚È ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍËÈ Ó·ÁÓð ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓ‚ÎËfl‚¯ËÈ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı Û˜ÂÌ˚ı. Ç ÚÓ ‚ðÂÏfl, Ó‰Ì‡ÍÓ, ÍðËÚË˜ÂÒÍÓÂ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ðÛÒÒÍËı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ì‡ıÓ‰ËÎÓÒ¸ Ì‡ ÌÂ‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. íÓ„‰‡ Â˘Â ÌÂ ÔÓÌËÏ‡ÎË, ˜ÚÓ ÏÌÓ„ËÂ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ÒÔÛÒÚfl ‚ðÂÏfl ·˚ÎË ÔÂðÂÔËÒ‡Ì˚, ‡ ËÌÓ„‰‡ ‰‡ÊÂ ÒÙ‡Î¸ÒËÙËˆËðÓ‚‡Ì˚. äÓ„‰‡ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ËÒÚÓðËÍË ÔË¯ÛÚ Ó «Ú‡Ú‡ðÒÍÓÏ Ë„Â» Ë Ó ÚÓÏ, Í‡Í ÏÓÌ„ÓÎ˚ ËÎË Ú‡Ú‡ð˚ ÔÓ‰‡‚ÎflÎË êÓÒÒË˛, ËÎË ÓÔËÒ˚‚‡˛Ú ÒÓ·˚ÚËfl 1380 Ë 1480 „Ó‰Ó‚ Í‡Í «ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ êÓÒÒËË», – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ ˝ÏÓˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â Á‡fl‚ÎÂÌËfl, ‚ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Â ÒÎÛ˜‡Â‚ ÌÂ ËÏÂ˛˘ËÂ ÔÓ‰ ÒÓ·ÓÈ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÈ ·‡Á˚. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl, ÒÓˆË‡Î¸Ì‡fl, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡fl Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ‡fl ËÒÚÓðËfl ˝ÚÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÓÚ Ì‡ðËÒÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÒÚÓðËÓ„ð‡ÙËÂÈ. çÂÍðËÚË˜Ì˚Ï ÔÓ‚ÚÓðÂÌËÂÏ ÏËÙÓ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ËÒÚÓðËÍË ‚Úfl„Ë‚‡˛ÚÒfl ‚ Ì‡ÔËÒ‡ÌËÂ ÒÍÓðÂÂ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËË, ÌÂÊÂÎË ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ. ä‡Ê‰‡fl Ì‡ˆËfl ıÓ˜ÂÚ „Óð‰ËÚ¸Òfl Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ. èÓ˜ÂÏÛ ÊÂ ÌÂ „Óð‰ËÚ¸Òfl ðÂ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ‚ÏÂÒÚÓ ÔðÓÒÚÓ„Ó ÔÓ‚ÚÓðÂÌËfl ÌÂÍÓ„‰‡ ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚ı ð‡ÒÒÍ‡ÁÓ‚ Ë ÎÂ„ÂÌ‰?

ëÓÁ‰‡ÌËÂ ðÛÒÒÍÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÒÚÓðËË Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÏÂÌÂÏ ç. ä‡ð‡ÏÁËÌ‡, ÍÓÚÓð˚È ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍËÈ Ó·ÁÓð ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓ‚ÎËfl‚¯ËÈ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı Û˜ÂÌ˚ı. Rus millî tarihini oluflturma, Rusya tarihine genel bak›fl› içeren ve sonradan gelen tarihçileri de etkileyen tarihçi Karamzin’in etkileriyle olmufltur

‹stanbul Kültürler ve Uygarl›klar Befli¤i

ëÚ‡Ï·ÛÎ – ÍÓÎ˚·ÂÎ¸ ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ

Talip Küçükcan

í‡ÎËÔ äÛ˜ÛÍ‰Ê‡Ì

Doç. Dr., TDV ‹slâm Araflt›rmalar› Merkezi (Türkiye).

ÑÓˆÂÌÚ, ñÂÌÚð ËÒÎ‡ÏÒÍËı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ (íÛðˆËfl).

nlü yazar Jon Freely’in “Saltanat kenti” ve tarihçi Philip Mansel’in de “Dünyan›n arzulad›¤› flehir” olarak tan›mlad›klar› ‹stanbul, iki ayr› k›tay› birlefltiren, daha da önemlisi, “Do¤u” ve “Bat›” diye tan›mlanan birbirinden farkl› iki uygarl›k aras›nda köprü gibi uzanan tek kenttir. ‹stanbul sadece Avrupa ve Asya aras›na serpilmifl co¤rafi bir ba¤lant› merkezi de¤il, ayn› zamanda “Do¤u” ve “Bat›” düflüncesini buluflturan bir uygarl›k köprüsüdür. Günümüz co¤rafyas›nda benzer fonksiyonlar icra eden bir baflka flehre rastlamak mümkün de¤ildir. En eski mahallesinin kuruluflu milattan önce 658 y›l›na kadar uzanan ‹stanbul, milattan sonra 330 y›l›nda Bizans’›n baflflehri olmufltur. ‹stanbul’un bir imparatorluk baflflehri statüsüne kavuflmas› Roma ‹mparatorlu¤u’nun bölünmesiyle bafllar ve 1923 y›l›na kadar devam eder. Bizans imparatoru Constantinus, 353 y›l›nda ‹stanbul’u baflflehir ilan eder ve bu tarihten itibaren ‹stanbul dünyan›n odak noktalar›ndan biri haline gelir. Bu tarihten itibaren ‹stanbul tam bir imparatorluk flehri kimli¤ine bürünmüfl, bu kimli¤ini Osmanl› ‹mparatorlu¤u döneminde de kuvvetlendirmifl ve nihayet modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmas› ile ‹stanbul ve kent sakinleri için yeni bir dönem bafllam›flt›r. ‹stanbul’un kimli¤i 1453 y›l›nda yeni bir dönüflüme u¤ram›flt›r. Türklerin flehri fethetmesiyle ‹stanbul, farkl› medeniyet paradigmalar›na teslim olmufl ve binlerce y›ll›k kent birikimine dinamik bir yap› daha eklenmifltir. Eski Yunan, Bizans ve Roma kültür birikiminin üzerine oturan ‹stanbul’un temelleri Türk medeniyeti ile daha da sa¤lamlaflm›flt›r. ‹stanbul önemli bir imparatorluk flehri olmaya devam etmifltir. Bunu daha önce kurulu medeniyetlerin birikimini y›karak de¤il, bu birikimlere yeni unsurlar ekleyerek baflarm›flt›r. Fetih s›ras›nda ‹stanbul’un ya¤malanmas› önlenmifl ve günümüzdeki hoflgörüsüzlere parmak ›s›rtacak “çok kültürlü” (multicultural) toplumda bir arada yaflaman›n ilk temelleri at›lm›flt›r. Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun y›k›lmas›ndan sonra yeni kurulan Türk Devleti bu imparatorluk flehrinden “baflflehir” unvan›n› al›p Ankara’ya veriyor. Buna ra¤men modern Türkiye’de ‹stanbul kültür, sanat, mimari, iktisadi ve fikri hayat›n baflflehri olma unvan›n› sürdürüyor. Çünkü yazar Freely’in deyimiyle “‹stanbul’un ölümsüz bir ruhu var.”

Ú‡Ï·ÛÎ, Ì‡Á‚‡ÌÌ˚È ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï ÔËÒ‡ÚÂÎÂÏ ÑÊÓÌÓÏ îðËÎË «ˆ‡ðÒÍËÏ „ð‡‰ÓÏ», ‡ ËÒÚÓðËÍÓÏ îËÎËÔÓÏ å‡ÌÒÂÎÂÏ «‚ÒÂÏË ‚ÓÊ‰ÂÎÂÌÌ˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ», fl‚ÎflÂÚÒfl Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‚ ÏËðÂ „ÓðÓ‰ÓÏ, ÒÓÂ‰ËÌfl˛˘ËÏ ‰‚‡ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ Ë, ˜ÚÓ Ì‡ÏÌÓ„Ó ‚‡ÊÌÂÂ, ÓÌ ÔðÓÚflÌÛÎÒfl, ÒÎÓ‚ÌÓ ÏÓÒÚ, ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË, Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚ÏË «ÇÓÒÚÓÍ» Ë «á‡Ô‡‰». éÌ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚flÁÛ˛˘ËÈ ˆÂÌÚð ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÁËÂÈ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÔÓðÓ„, „‰Â ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl «‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È» Ë «Á‡Ô‡‰Ì˚È» Ó·ð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË ‰ðÛ„ÓÈ „ÓðÓ‰, ‚˚ÔÓÎÌfl˛˘ËÈ ÔÓ‰Ó·ÌÛ˛ ÙÛÌÍˆË˛. ÉÓðÓ‰, ËÏÂ‚¯ËÈ Ì‡Á‚‡ÌËÈ ÇËÁ‡ÌÚËÈ, Ò‡Ï˚Â ‰ðÂ‚ÌËÂ Í‚‡ðÚ‡Î˚ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎËÒ¸ ‚ 658 „. ‰Ó Ì.˝., ‚ 330 „. Ì.˝. Ì‡Á‚‡Ì äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂÏ Ë ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÚÓÎËˆÂÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. èÓÒÎÂ ð‡Á‰ÂÎ‡ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÇËÁ‡ÌÚËË ÓÌ ÒÓıð‡ÌflÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ ËÏÔÂðÒÍÓÈ ÒÚÓÎËˆ˚ ‰Ó 1923 „. ë ÚÂı ÔÓð Í‡Í ËÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ ÓÒÌÓ‚‡Î ÌÓ‚Û˛ ÒÚÓÎËˆÛ, „ÓðÓ‰ ÔÓ Ôð‡‚Û ÌÓÒËÚ Á‚‡ÌËÂ «„Î‡‚ÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡». ùÚÓ Á‚‡ÌËÂ Â˘fi ÔðÓ˜ÌÂÂ Á‡ÍðÂÔÎflÂÚÒfl Á‡ ëÚ‡Ï·ÛÎÓÏ ‚ ÔÂðËÓ‰ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Ë Ì‡ÍÓÌÂˆ Ò ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ‰Îfl ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ Ë Â„Ó ÊËÚÂÎÂÈ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl ÌÓ‚˚È ÔÂðËÓ‰. ãËÍ „ÓðÓ‰‡ ‚ 1453 „. ÔðÂÚÂðÔÂÎ ËÁÏÂÌÂÌËfl. á‡‚ÓÂ‚‡ÌÌ˚È ÚÛðÍ‡ÏË, ÓÌ ÔÓÔ‡Î ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂ ‰ðÛ„ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ô‡ð‡‰Ë„Ï˚ Ë Ú‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ Í Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚÌÂÏÛ Ì‡ÒÎÂ‰Ë˛ „ÓðÓ‰‡ ‰Ó·‡‚ËÎÒfl ÌÓ‚˚È ‰ËÌ‡ÏË˜Ì˚È ˝ÎÂÏÂÌÚ. íÛðÂˆÍÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Â˘fi ·ÓÎÂÂ ÛÔðÓ˜ËÎÓ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡, ÔÓÍÓfl˘Â„ÓÒfl Ì‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ Ì‡ÒÎÂ‰ËË ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍÓÈ, ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ Ë ðËÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Î ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚‡ÊÌ˚Ï ËÏÔÂðÒÍËÏ „ÓðÓ‰ÓÏ. ÖÏÛ Û‰‡ÎÓÒ¸ Ó·Ó„‡ÚËÚ¸Òfl ÌÓ‚˚ÏË ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ÏË, ÌÂ ÛÚð‡ÚË‚ ÔðË ˝ÚÓÏ Ì‡ÍÓÔÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÂ‰˚‰Û˘ËÏË ÍÛÎ¸ÚÛð‡ÏË Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl. ÇÓ ‚ðÂÏfl ‚ÁflÚËfl äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl ·˚ÎÓ ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌÓ ð‡ÁÓðÂÌËÂ „ÓðÓ‰‡ Ë Ú‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚ ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË, ·˚ÎË Á‡ÎÓÊÂÌ˚ ÓÒÌÓ‚˚ ÏÛÎ¸ÚËÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. èÓÒÎÂ Ô‡‰ÂÌËfl éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ‚ÌÓ‚¸ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÂ íÛðÂˆÍÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ÓÚÓ·ð‡‚ Á‚‡ÌËÂ ÒÚÓÎËˆ˚ Û ËÏÔÂðÒÍÓ„Ó „ð‡‰‡, ÓÚ‰‡ÎÓ Â„Ó ÄÌÍ‡ðÂ. çÓ ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ˝ÚÓ, ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ·˚Ú¸ ÒÚÓÎËˆÂÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË. ÇÂ‰¸, ÔÓ ‚˚ð‡ÊÂÌË˛ ÔËÒ‡ÚÂÎfl îðËÎË, «ÑÛ¯‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ·ÂÒÒÏÂðÚÌ‡».

‹stanbul’un kent kimli¤i ‹stanbul’a kent kimli¤ini veren ve bu flehri di¤er

Dikilitafl, Sultanahmet Meydan›

ÑËÍËÎË-í‡¯, ÔÎÓ˘‡‰¸ ëÛÎÚ‡Ì-ÄıÏÂÚ

é·ÎËÍ „ÓðÓ‰‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ÖÒÚ¸ ÏÌÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚, ÍÓÚÓð˚Â, ‚˚‰ÂÎflfl ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒðÂ‰Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ ÏËð‡,

‹stanbul’un isimleri stanbul’un kuruldu¤u yar›madadaki ilk yerleflim birimine buras›

‹Buzas veya Bizas adl› kifli taraf›ndan kuruldu¤undan bu flahsa

nispetle Bizantion ad› verilmifltir. Roma ‹mparatorlu¤u kontrolüne geçince bu yerleflim yerine Kral Antonius Bassianus’a izafeten Antonia veya Antoninia, imparatorluk merkezinin buraya tafl›nmas› ile ‹kinci Roma anlam›na gelen Secunda Roma, V. As›rdan sonra ise Yeni Roma anlam›na gelen Nova Roma ad› verilmifltir. Zaman zaman flehre yeni isimler verilmesine ra¤men halk aras›nda yayg›nl›k kazanan isim Konstantinopolis olmufltur. Anadolu Selçuklular› ve Osmanl› kaynaklar› ise bu kentten ‹stanbul olarak bahsetmektedir. Fatih Sultan Mehmet ise “‹slâm’›n bol oldu¤u yer” anlam›na gelen “‹slambol” s›fat›n› kullanm›flt›r.

àÏÂÌ‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ è

Âð‚ÓÂ ÔÓÒÂÎÂÌËÂ ÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚‡, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ ëÚ‡Ï·ÛÎ, ËÏÂÎÓ Ì‡Á‚‡ÌËÂ ÇËÁ‡ÌÚËÈ ÔÓ ËÏÂÌË Â„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl ÅÛÁ‡Ò‡ ËÎË ÅËÁ‡Ò‡. äÓ„‰‡ ˝ÚÓ ÔÓÒÂÎÂÌËÂ ÔÂðÂ¯ÎÓ ÔÓ‰ ÍÓÌÚðÓÎ¸ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ‚ ˜ÂÒÚ¸ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡ ÄÌÚÓÌËfl Å‡ÒÒËÎËÛÒ‡ „ÓðÓ‰ Ì‡Á‚‡ÎË ÄÌÚÓÌËÈ ËÎË ÄÌÚÓÌËÌËÈ. èÓÒÎÂ ÔÂðÂÏÂ˘ÂÌËfl Ò˛‰‡ ˆÂÌÚð‡ ËÏÔÂðËË Â„Ó Ì‡Á˚‚‡ÎË Secunda Roma, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÇÚÓðÓÈ êËÏ, ‡ ‚ V ‚. – Nova Roma, ÚÓ ÂÒÚ¸ çÓ‚˚È êËÏ. ïÓÚfl „ÓðÓ‰Û ‚ðÂÏÂÌ‡ÏË Ë ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ÌÓ‚˚Â ËÏÂÌ‡, Ò‡Ï˚Ï ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌ˚Ï ÒÚ‡ÎÓ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸». Ç ÓÒÏ‡ÌÒÍËı Ë ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓ-ÒÂÎ¸‰ÊÛÍÒÍËı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚÒfl Í‡Í «àÒÚ‡Ì·ÛÎ». Ä ÒÛÎÚ‡Ì åÂıÏÂÚ II á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎ¸ Ì‡Á˚‚‡Î „ÓðÓ‰ «àÒÎ‡Ï·ÓÎ», ÚÓ ÂÒÚ¸ «ÏÂÒÚÓ, „‰Â ËÁÓ·ËÎÛÂÚ àÒÎ‡Ï».

Ó·ÛÒÎÓ‚ÎË‚‡˛Ú Â„Ó ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚ¸. é‰ÌÓÈ ËÁ Ú‡ÍËı ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, fl‚ÎflÂÚÒfl Â„Ó „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ëÚ‡Ï·ÛÎ – ˝ÚÓ ÔÂðÂıÓ‰ ÏÂÊ‰Û ÁÂÏÎflÏË Ë ÏÓðflÏË. ÉÓðÓ‰ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÚÓ˜ÍÛ ÔÂðÂÒÂ˜ÂÌËfl ÔÛÚÂÈ, ÒÓÂ‰ËÌfl˛˘Ëı Å‡ÎÍ‡ÌÒÍËÈ Ë ÄÌ‡ÚÓÎËÈÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚. ÑðÛ„ÓÈ ‚‡ÊÌÓÈ ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÓÈ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÓÎË‚ ÅÓÒÙÓð – ‚Ó‰Ì˚È ÔÛÚ¸, Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÈ ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍÛ˛ Ë ÒðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. èÓ·ÂðÂÊ¸Â ·ÛıÚ˚ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„, ‰ÓÎËÌ˚ ÄÎË·ÂÈÍÂÈ Ë ä‡„ËÚı‡ÌÂ, Ó·ÊËÚ˚Â Ò Ì‡˜‡Î‡ III Ú˚Ò. ‰Ó Ì.˝., ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Í‡Í Ò‡Ï˚Â ‰ðÂ‚ÌËÂ ÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ˝ÚÓÈ ÏÂÒÚÌÓÒÚË. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌfiÌÌÓÈ ÎÂ„ÂÌ‰Â, „ÓðÓ‰ ·˚Î ÓÒÌÓ‚‡Ì Í‡Í ÍÓÎÓÌËfl „ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÒ‡ åÂ„‡ð‡. í‡Í Í‡Í ÍÓÏ‡Ì‰Ëð‡ ÏÂ„‡ðËÈˆÂ‚ Á‚‡ÎË ÅËÁ‡Ò, „ÓðÓ‰ ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì ÇËÁ‡ÌÚËÈ ‚ ˜ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl. Ö„Ó ‚˚„Ó‰ÌÓÂ „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ÒÂ„‰‡ ÔðË‚ÎÂÍ‡ÎË ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÒÓÒÂ‰ÌËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë „ÓðÓ‰ ÌÂÓ‰ÌÓÍð‡ÚÌÓ ÔÓ‰‚Âð„‡ÎÒfl Ì‡Ô‡‰ÂÌËflÏ. Ç 73 „. Ì.˝. êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË Û‰‡ÎÓÒ¸ ÔðËÒÓÂ‰ËÌËÚ¸ ÇËÁ‡ÌÚËÈ Í Ò‚ÓËÏ ÁÂÏÎflÏ. àÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I, ‚ÁÓÈ‰fl Ì‡ ðËÏÒÍËÈ ÚðÓÌ (306 „.), ‚˚·ð‡Î ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÌÓ‚Ó„Ó ˆÂÌÚð‡ ËÏÔÂðËË Ë Ò 324 „Ó‰‡ Ì‡˜‡Î ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ êËÏÛ ÒÚÓÎËˆ˚, ÓÙËˆË‡Î¸ÌÓÂ ÓÚÍð˚ÚËÂ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ 11 Ï‡fl 330 „. ë ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÒÚÓÎËˆ˚ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ Ó·˙fl‚ÎÂÌÓ ÓÙËˆË‡Î¸ÌÓÈ ðÂÎË„ËÂÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ·˚ÎÓ ÔÓÒÚðÓÂÌÓ ÏÌÓ„Ó ˆÂðÍ‚ÂÈ, ÔÂð‚ÓÈ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÒÚ‡Î‡

dünya kentlerinden farkl› ve seçkin k›lan çeflitli unsurlar vard›r. Bu unsurlardan biri kuflkusuz ‹stanbul’un co¤rafi konumu, yani karalar ve denizler aras›nda bir geçit konumunda bulunmas›d›r. Balkan ve Anadolu yar›madalar›n› kat ederek geçen yollar›n kesiflme noktas› bu kenttir. ‹stanbul’a özel ve ayr›cal›kl› bir kimlik kazand›ran bir baflka unsur ise ‹stanbul Bo¤az›’n›n Karadeniz ve Akdeniz kültür dünyalar›n› birlefltiren bir deniz yolu olmas›d›r. Milattan önce 3. bin y›l›n›n bafllar›ndan itibaren yerleflilen bu yörede en erken yerleflim mekanlar›n›n Haliç k›y›lar›, Alibeyköy ve Ka¤›thane derelerinin vadileri oldu¤u bilinmektedir. Yayg›n bir efsaneye göre flehir bir Megara kolonisi olarak (M.Ö. 659) kurulmufltur. Megaral›lar›n bafl›nda Byzas adl› bir kumandan bulundu¤u için kente, kurucusuna izafeten Byzantion ismi verilmifltir. Byzantion stratejik önemi ve co¤rafi konumundan dolay› çevredeki devletlerin ilgisini çekmifltir ve çeflitli sald›r›lara u¤ram›flt›r. Roma imparatorlu¤u, Byzantion’u milattan sonra 73 y›l›nda topraklar›na katmay› baflarm›flt›r. ‹mparator I. Konstantinos’un Roma taht›n› eline geçirmesi ile (323) Byzantion, imparatorlu¤un yeni merkezi olarak seçilmifl ve inflas›na 324 y›l›nda bafllan›l›p Roma’ya benzetilerek kurulan baflflehrin resmi aç›l›fl› 11 May›s 330’da yap›lm›flt›r. Kurulufl s›ras›nda Roma’n›n resmi din olarak ilan etti¤i H›ristiyanl›¤›n, ilki Aya ‹rini (kutsal Bar›fl veya ‹lahi Huzur) olan, mabedi kiliseler de infla edilmifltir. fiehrin nüfusu 4. yüzy›lda 200 bine ulaflm›fl ve h›zla artarak 6. yüzy›lda yar›m milyon, 9. yüzy›l da ise bir milyonu aflm›flt›r. Kuruluflundan itibaren önemli siyasi olaylara sahne olan flehir zaman zaman do¤al felaketler atlatm›flt›r. 24 A¤ustos 358’de ‹zmit’i yerle bir eden deprem flehri ciddi flekilde sarsm›fl ve 1 Eylül 465’te bafllay›p dört gün süren yang›nda kentin büyük bölümü yanm›flt›r. 740 ev 742 y›l›nda meydana gelen depremler de kentte genifl tahribata neden olmufltur. 1010, 1037, 1038, 1041 ve 1042 y›llar›ndaki depremler ile 1040 y›l›ndaki yang›n felaketi kenti yasa bo¤mufltur. S›k s›k komflu devletlerin sald›r›s›na u¤rayan kent, imparatorlu¤un güçlü oldu¤u dönemlerde baflar›l› flekilde savunulmufltur. Ancak 7. yüzy›lda bafllayan ‹slâm fetihleri sonunda imparatorluk, do¤uda kazand›¤› üstünlü¤ü yitirirken ‹stanbul Müslüman güçlerin hedefi haline gelmifltir. Emevi Halifesi Muaviye’nin ordular›n›n 669 y›l›nda ‹stanbul surlar›n›n önüne kadar geldi¤i görülmüfltür. 674 y›l›nda bafllayan karadan ve denizden kuflatma 678 y›l›na kadar sürmüfl ancak hücumlar geri püskürtülmüfltür. Müslüman güçlerin kuflatmas› zaman zaman tekrarlanm›flt›r. Abbasi Halifesi Mehdi Billah’›n o¤lu Harunnürreflid kumandas›ndaki orduyla 782 y›l›nda tekrar kuflat›lan ‹stanbul,

‹stanbul’da çok kültürlü kent hayat›n›n kuruluflu stanbul’un fethini müteakiben kente giren II. Mehmet Ayasofya’ya giderek burada toplanm›fl korku ve panik içindeki halka ve din adamlar›na hitap ederek güvenliklerinin ‹sa¤lanaca¤› güvencesini vermifltir. II. Mehmet flehrin askerler taraf›ndan tahrip edilmesini

önlemek için elinden geleni yapm›flt›r. Kiliselere ve orduya teslimiyet gösterenlerin evlerine dokunulmam›flt›r. II. Mehmed’in imparatorluk baflkenti yapmaya kararl› oldu¤u kentin nüfusunu korumak için çaba gösterdi¤i ve bu kente yarafl›r bir sosyal ve ekonomik yap› oluflturmaya çal›flt›¤› bilinmektedir. ‹stanbul’un Türkler taraf›ndan fethi kent kimli¤i aç›s›ndan bir dönüm noktas› olmufltur. Fetih sonras› h›zl› bir imar hamlesi ile çehresi de¤iflmeye bafllayan flehir yavafl yavafl bir Türk ‹slâm kenti kimli¤ini kazanm›flt›r. 16. Yüzy›la gelindi¤ine art›k ‹stanbul bir cazibe merkezi haline gelmifltir. II. Mahmud dönemindeki reformlar kent kimli¤ine yeni bir boyut eklemifltir. Bu reformlar kentin Do¤u ve ‹slâmi mistik havas›na Bat› esintileri eklemifl, kent daha kosmopolitan bir görünüm kazanm›flt›r. Dünyan›n gözbebe¤i bir kent olan ‹stanbul bütün büyük devletlerin ilgisini çekmifl ancak Çanakkale savunmas› örne¤inde oldu¤u gibi o güne kadarki tüm tehlikelerden kurtulmufltur. Ancak Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun siyasi, ekonomik ve askeri çöküflü h›zland›kça savunma daha da zorlanm›fl ve nihayet 13 Ekim 1918’de müttefik güçlerin ‹stanbul’a girifli ile iflgal devri bafllam›flt›r. ‹stanbul 1453’te fethedildikten sonra ilk kez yabanc› iflgaline u¤ram›flt›r. Ancak Ankara hükümetinin Milli Mücadeleyi büyük bir zaferle kazanmas› üzerine iflgal kuvvetleri ‹stanbul’dan ayr›lm›flt›r. Osmanl› idaresinin fiilen sona ermesi anlam›na gelen son Osmanl› Padiflah› VI. Mehmed’in 16 Ekim 1923’te ‹stanbul’dan ayr›lmas› ile kentin kaderinde yeni bir sayfa aç›lm›flt›r. ‹stanbul payitaht olma özeli¤ini yitirmifl ancak sahip oldu¤u kurumlar ve özelliklerden dolay› büyük bir metropol olma niteli¤ini devam ettirmifltir.

ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚ‡Î ÓÎËˆÂÚ‚ÓðÂÌËÂÏ „ÓðÓ‰ÒÍÓÈ ÊËÁÌË ‰Îfl ð‡ÁÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ó¯Â‰¯ËÈ ‚ „ÓðÓ‰ Òð‡ÁÛ ÊÂ ÔÓÒÎÂ Â„Ó ‚ÁflÚËfl åÂıÏÂÚ II, Ó·ð‡˘‡flÒ¸ Í Ì‡ıÓ‰fl˘ÂÏÛÒfl ‚ ÒÚð‡ıÂ Ë Ô‡ÌËÍÂ Ì‡ðÓ‰Û Ë Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎflÏ, Á‡‚ÂðËÎ Ëı, Ç ˜ÚÓ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ Ë ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚ËÂ ‚ „ÓðÓ‰Â. åÂıÏÂÚ II Ò‰ÂÎ‡Î ‚Òfi ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡ÚËÚ¸ ð‡Á„ð‡·ÎÂÌËÂ „ÓðÓ‰‡ ‚ÓËÌ‡ÏË. ñÂðÍ‚Ë Ë ‰ÓÏ‡, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓ‚ËÌÓ‚‡ÎËÒ¸ ‚ÓÈÒÍ‡Ï ÚÛðÓÍ, ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ÌÂÚðÓÌÛÚ˚ÏË. àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ åÂıÏÂÚ II ÔðËÎÓÊËÎ ÛÒËÎËfl, ˜ÚÓ·˚ ÌÂ ÔðËÌÂÒÚË ‚ðÂ‰‡ Ì‡ÒÂÎÂÌË˛ „ÓðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ðÂ¯ËÎ Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ÒÚÓÎËˆÂÈ Ë ÒÓÁ‰‡Ú¸ Á‰ÂÒ¸ ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ËÂ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl. íÛðÂˆÍÓÂ Á‡‚ÓÂ‚‡ÌËÂ ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‚ÓðÓÚÌÓÈ ÚÓ˜ÍÓÈ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË Ó·ÎËÍ‡ „ÓðÓ‰‡. ç‡˜‡Ú˚Â Òð‡ÁÛ ÊÂ ÔÓÒÎÂ ‚ÁflÚËfl „ÓðÓ‰‡ ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚Â ð‡·ÓÚ˚ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÏÂÌflÎË ˜ÂðÚ˚ „ÓðÓ‰‡, ÔÂðÂËÏÂÌÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ, ÍÓÚÓð˚È ÔðÂ‚ð‡˘‡ÎÒfl ‚ ˆÂÌÚð ÚÛðÂˆÍÓÈ ËÒÎ‡ÏÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ä XVI ‚. ëÚ‡Ï·ÛÎ ‚ÂðÌÛÎ Ò‚ÓÈ ·˚ÎÓÈ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ Ë ÒÚ‡Î „ÓðÓ‰ÓÏ, ÍÓÚÓð˚È ÔðËÚfl„Ë‚‡Î Í ÒÂ·Â ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡. Ç ÔÂðËÓ‰ ðÂÙÓðÏ å‡ıÏÛ‰‡ II ÎËˆÓ „ÓðÓ‰‡ ËÁÏÂÌËÎÓÒ¸. êÂÙÓðÏ˚ ÔðËÌÂÒÎË ‚ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ Ë ËÒÎ‡ÏÒÍÛ˛ ÏËÒÚË˜ÂÒÍÛ˛ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ „ÓðÓ‰‡ Á‡Ô‡‰Ì˚Â ‚ÂflÌËfl, Ë „ÓðÓ‰ ÔðËÓ·ðÂÎ ·ÓÎÂÂ ÍÓÒÏÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ‚Ë‰. ÜÂÏ˜ÛÊËÌ‡ „ÓðÓ‰Ó‚ ÏËð‡ – ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðË‚ÎÂÍ‡Î ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ‚ÒÂı ÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÌÓ Í‡Í ‚Ë‰ÌÓ Ì‡ ÔðËÏÂðÂ Ó·ÓðÓÌ˚ ó‡Ì‡ÍÍ‡ÎÂ, ÂÏÛ Û‰‡‚‡ÎÓÒ¸ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ. é‰Ì‡ÍÓ Ò ÛÚð‡ÚÓÈ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËÂÈ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ë ‚ÓÂÌÌÓÈ ÏÓ˘Ë Ó·ÓðÓÌflÚ¸Òfl ÒÚ‡ÎÓ ‚ÒÂ ÚðÛ‰ÌÂÂ, Ë 13 ÌÓfl·ðfl 1918 „. ÒÓ˛ÁÌË˜ÂÒÍËÂ ‚ÓÈÒÍ‡ ‚Ó¯ÎË ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ. ç‡˜‡ÎÒfl ÔÂðËÓ‰ ÓÍÍÛÔ‡ˆËË. ùÚÓ ·˚ÎÓ ÔÂð‚ÓÂ ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓÂ ‚ÚÓðÊÂÌËÂ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔÓÒÎÂ 1453 „. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÛÒËÎËÈ ÄÌÍ‡ðÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ-ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎ¸Ì‡fl ‚ÓÈÌ‡ Á‡‚Âð¯ËÎ‡Ò¸ ÔÓ·Â‰ÓÈ, Ë ÒÓ˛ÁÌË˜ÂÒÍËÂ ‚ÓÈÒÍ‡ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎË ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ëÚ‡Ï·ÛÎ. 16 ÌÓfl·ðfl 1923 „. ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ éÒÏ‡ÌÒÍËÈ Ô‡‰Ë¯‡ı åÂıÏÂ‰ VI ÔÓÍËÌÛÎ ÒÚÓÎËˆÛ, ˜ÚÓ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÓÁÌ‡˜‡ÎÓ ÍÓÌÂˆ ÓÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ÎÂÌËfl. í‡Í ÓÚÍð˚Î‡Ò¸ ÌÓ‚‡fl ÒÚð‡ÌËˆ‡ ËÒÚÓðËË „ÓðÓ‰‡. ëÚ‡Ï·ÛÎ ÛÚð‡ÚËÎ ÒÚ‡ÚÛÒ ÔðÂÒÚÓÎ¸ÌÓ„Ó „ð‡‰‡, ÌÓ, ‚‚Ë‰Û ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ „ÓðÓ‰‡ Ë ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚ı ‚ ÌfiÏ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËÈ, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÍðÛÔÌÓÈ ÏÂÚðÓÔÓÎËÂÈ.

‹stanbul sadece Avrupa ve Asya aras›na serpilmifl co¤rafi bir ba¤lant› merkezi de¤il, ayn› zamanda “Do¤u” ve “Bat›” düflüncesini buluflturan bir uygarl›k köprüsüdür.

ëÚ‡Ï·ÛÎ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚flÁÛ˛˘ËÈ ˆÂÌÚð ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÁËÂÈ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÔÓðÓ„, „‰Â ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl «‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È» Ë «Á‡Ô‡‰Ì˚È» Ó·ð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl.

‹mparatoriçe ‹rene’nin imzalad›¤› bar›fl antlaflmas› ile kuflatmadan kurtuldu. ‹stanbul sadece Müslümanlar›n de¤il, di¤er devletlerin de ilgisini çekmifltir. Karadeniz’den gemilerle gelen Ruslar›n 860 ve 941 y›llar›nda iki kez kuflatmas›na maruz kalan kenti 913 ve 924 y›llar›nda Bulgarlar da iki defa kuflatm›flt›r. 1071 y›l›nda Malazgirt zaferi ile bafllayan süreçte Türkler Anadolu’ya gelmeye bafllam›flt›r. 1078 y›l›nda ‹znik’in hakimiyetini ele geçiren Kutalm›fl o¤lu Süleyman fiah’›n Anadolu’da ilk Türk devletini kurmas›, Türkleri ‹stanbul’a daha da yaklaflt›rm›flt›r. 1090-1091’de Peçeneklerin kuflatmas›na u¤rayan ‹stanbul, 1096 y›l›nda Haçl› ordular›n›n kentin yak›nlar›nda konuflland›r›lmas› s›ras›nda endifleli günler geçirmifltir. Ancak 4. Haçl› Seferi s›ras›nda, Haçl›lar kenti ele geçirerek 1204 y›l›nda ya¤malam›flt›r. 900 y›l boyunca H›ristiyan dünyas›na merkezlik eden ‹stanbul Haçl› ya¤mas› sonunda bütün görkemini ve ihtiflam›n› yitirdi. “fiehirler kraliçesi” olarak flöhrete kavuflan ‹stanbul, Haçl› ya¤mas› ve talan› sonucu Avrupal› barbarlar›n ayaklar› alt›nda tüm güzelli¤ini kaybetti. Kentin ihtiflam›n› kaybetmesinin ard›ndan Avrupal›lar ‹stanbul’da bir Latin ‹mparatorlu¤u kurdu. Bu s›rada ‹stanbul’un nüfusu 75 bin kifliye kadar düfltü. Ayr›ca kent sadece siyasi ve askeri aç›dan darbeler almakla kalmad› 1291, 1303,

Ayasofya ë‚flÚ‡fl ëÓÙËfl

ˆÂðÍÓ‚¸ ë‚. àðËÌ˚ (ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡, ËÎË ÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÓÍÓfl). Ç IV ‚. Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ „ÓðÓ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 200 Ú˚Ò., Í VI ‚. Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸ ‰Ó 500 Ú˚Ò., ‡ Í IX ‚. ÔðÂ‚˚ÒËÎÓ ÏËÎÎËÓÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ÉÓðÓ‰, ÍÓÚÓð˚È Ò ÏÓÏÂÌÚ‡ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÒÚ‡Î ‡ðÂÌÓÈ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ, ‚ðÂÏÂÌ‡ÏË ËÒÔ˚Ú˚‚‡Î ÒÚËıËÈÌ˚Â ·Â‰ÒÚ‚Ëfl. áÂÏÎÂÚðflÒÂÌËÂ 24 ‡‚„ÛÒÚ‡ 358 „., ÒðÓ‚Ìfl‚¯ÂÂ Ò ÁÂÏÎfiÈ àÁÏËÚ, ÒÂð¸fiÁÌÓ ÒÓÚðflÒÎÓ „ÓðÓ‰, ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÔÓÊ‡ð‡, ÍÓÚÓð˚È Ì‡˜‡ÎÒfl 1 ÒÂÌÚfl·ðfl 1040 „. Ë ‰ÎËÎÒfl 4 ‰Ìfl, Ò„ÓðÂÎ‡ ·ÓÎ¸¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ „ÓðÓ‰‡. áÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl 740 Ë 742 „„. Ú‡ÍÊÂ ÔðËÌÂÒÎË ·ÓÎ¸¯ËÂ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËfl. áÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl 1010, 1037, 1038, 1041 Ë 1042 „„. Ë ÔÓÊ‡ð 1040 „. ÔÓ„ðÛÊ‡ÎË ÒÚÓÎËˆÛ ‚ Úð‡Ûð. ó‡ÒÚÓ ÔÓ‰‚Âð„‡‚¯ËÈÒfl Ì‡Ô‡‰ÂÌËflÏ ÒÓÒÂ‰ÌËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ „ÓðÓ‰ ÛÒÔÂ¯ÌÓ Ó·ÓðÓÌflÎÒfl, ÔÓÍ‡ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl ·˚Î‡ ÒËÎ¸Ì‡. çÓ ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ Ì‡˜‡‚¯ËıÒfl ‚ VII ‚. ËÒÎ‡ÏÒÍËı Á‡‚ÓÂ‚‡ÌËÈ ËÏÔÂðËfl ÚÂðflÂÚ „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍÂ, Ë äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ˆÂÎ¸˛ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÚÛÔÎÂÌËfl. ÇÓÈÒÍ‡ ı‡ÎËÙ‡ ùÏÂ‚Ë åÛ‡‚ËÂ ‚ 669 „. ‰Ó¯ÎË ‰Ó ÒÚÂÌ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. éÒ‡‰‡ Ì‡ ÒÛ¯Â Ë Ò ÏÓðfl, Ì‡˜‡Ú‡fl ‚ 674 „., ‰ÎËÎ‡Ò¸ ‰Ó 678 „., Ó‰Ì‡ÍÓ ¯ÚÛðÏ ·˚Î ÓÚð‡ÊÂÌ. éÒ‡‰˚ ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËı ÒËÎ ‚ðÂÏÂÌ‡ÏË ÔÓ‚ÚÓðflÎËÒ¸. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸, ‚ 782 „. ‚ÌÓ‚¸ ÓÍðÛÊÂÌÌ˚È ‚ÓÈÒÍÓÏ ÔÓ‰ ÍÓÏ‡Ì‰Ó‚‡ÌËÂÏ ï‡ðÛÌ‡ ‡ð-ê‡¯Ë‰‡ (Ò˚Ì‡ ı‡ÎËÙ‡ Ä··‡Ò‡ ‡Î¸-å‡ı‰Ë ÅËÎÎflı‡), ÛÒÚÓflÎ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÏËðÌÓÏÛ ‰Ó„Ó‚ÓðÛ, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓÏÛ ËÏÔÂð‡ÚðËˆÂÈ àðËÌÓÈ. ÉÓðÓ‰ ÔðË‚ÎÂÍ‡Î ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. Ñ‚‡Ê‰˚, ‚ 860 Ë 941 „„., Â„Ó ÓÒ‡Ê‰‡ÎË ‚ÓÈÒÍ‡ äËÂ‚ÒÍÓÈ êÛÒË, ÔðË·˚‚¯ËÂ Ì‡ ÍÓð‡·Îflı ÔÓ óÂðÌÓÏÛ ÏÓð˛, Ë ‰‚‡Ê‰˚ ÓÌ ·˚Î ÓÒ‡Ê‰ÂÌ ·ÓÎ„‡ð‡ÏË ‚ 913 Ë 924 „„. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÓ·Â‰˚ ÔÓ‰ å‡Î‡Á„ËðÚÓÏ ‚ 1078 „. ÚÛðÍË ‚ÒÚÛÔËÎË Ì‡ ÚÂððËÚÓðË˛ ÄÌ‡ÚÓÎËË. èÓÒÎÂ ‚ÁflÚËfl ‚ 1078 „. Ò˚ÌÓÏ äÛÚ‡ÎÏ˚¯‡ ëÛÎÂÈÏ‡Ì ò‡ıÓÏ „ÓðÓ‰‡ àÁÌËÍ‡ Ë ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÔÂð‚Ó„Ó í˛ðÍÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÚÛðÍË Â˘Â ·ÓÎ¸¯Â ÔðË·ÎËÁËÎËÒ¸ Í äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ˛. ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍ‡fl ÒÚÓÎËˆ‡ ÔÂðÂÊËÎ‡ ÚflÊÂÎ˚Â ‚ðÂÏÂÌ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÓÒ‡‰˚ ÔÂ˜ÂÌÂ„‡ÏË ‚ 1090-1091 „„. Ë ‚ 1096 „., ÍÓ„‰‡ ‚·ÎËÁË „ÓðÓ‰‡ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÎËÒ¸ ÍðÂÒÚÓÌÓÒˆ˚. çÓ ‚Ó ‚ðÂÏfl 4-„Ó ÍðÂÒÚÓ‚Ó„Ó ÔÓıÓ‰‡ ‚ 1204 „. „ÓðÓ‰ ‚Òfi ÊÂ ·˚Î ‚ÁflÚ Ë ð‡Á„ð‡·ÎÂÌ ÍðÂÒÚÓÌÓÒˆ‡ÏË. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸, Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË 900 ÎÂÚ ·˚‚¯ËÈ ˆÂÌÚðÓÏ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ÔÓÒÎÂ Ì‡¯ÂÒÚ‚Ëfl ÍðÂÒÚÓÌÓÒˆÂ‚ ÎË¯ËÎÒfl ‚ÂÎË˜Ëfl Ë ðÓÒÍÓ¯Ë. Ö‚ðÓÔÂÈˆ˚ ÓÒÌÓ‚‡ÎË ã‡ÚËÌÒÍÛ˛ ËÏÔÂðË˛. ä ˝ÚÓÏÛ ‚ðÂÏÂÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ „ÓðÓ‰‡ ÒÓÍð‡ÚËÎÓÒ¸ ‰Ó 75 000 ˜ÂÎ. ä ÚÓÏÛ ÊÂ „ÓðÓ‰, ÔÓÏËÏÓ Û‰‡ðÓ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ı‡ð‡ÍÚÂð‡, ÔÂðÂÊËÎ ÔÓÊ‡ð˚ ‚ 1291, 1303, 1308, 1351 Ë 1434 „„. Ë ÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl ‚ 1296, 1323, 1331, 1346 Ë 1354 „„. éÒÏ‡ÌÒÍËÂ ‚ÓÈÒÍ‡ ‚ÔÂð‚˚Â ÔÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ Û ÒÚÂÌ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl ‚ 1359 „. Ç˚ÒÚÓfl‚¯ËÈ ÓÒ‡‰˚ 1391, 1400 Ë 1422 „„., „ÓðÓ‰ ‚ 1453 „. ·˚Î, Ì‡ÍÓÌÂˆ, ‚ÁflÚ ÚÛðÍ‡ÏË-ÓÒÏ‡Ì‡ÏË.

Fatih Sultan Mehmet ëÛÎÚ‡Ì åÂıÏÂÚ á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎ¸

1308, 1351, 1434 yang›n felaketleri ile 1296, 1323, 1331, 1346 ve 1354’teki depremler yüzünden y›k›nt›ya u¤rad›. Osmanl› ordular› ilk kez 1359 y›l›nda ‹stanbul surlar› önünde görülmüfltür. Daha sonra 1391, 1400 ve 1422 y›llar›ndaki kuflatmalardan kurtulan ‹stanbul nihayet 1453 y›l›nda Osmanl›lar taraf›ndan fethedilmifltir. ‹stanbul’un kent kimli¤inin oluflmas›nda tarih boyunca çeflitli milletlerin ve uygarl›klar›n katk›s› olmufltur. ‹stanbul’a yak›ndan bak›ld›¤›nda kentin farkl› medeniyetlerin b›rakt›¤› eserlerle süslü oldu¤u görülür. Ancak 1950’li y›llardan itibaren flehrin tarihi özellikleri, mimari birikimi ve kültürel miras› göz önünde bulundurulmadan yap›lan çal›flmalar ve izin verilen yap›laflma hem kent görünümü bozmufl, hem de bu kente kimli¤ini veren birçok tarihi eserin tahribine yol açm›flt›r. Özellikle Fatih Sultan Mehmet bak›ms›z, harap ve nüfusun ço¤u taraf›ndan terkedilmifl durumda fethetti¤i ‹stanbul’a eski ihtiflam›n› kazand›rmak, buray› bir dünya flehri yapmak için ciddi imar faaliyetleri bafllatt›¤› bilinmektedir. Bu arada flehre Türk ve ‹slâm kimli¤i verecek bir dizi mimari yap› kazand›r›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Bu plan›n bir parças› olarak ‹stanbul her dinden ve inançtan insan›n kendi kültürel miras›n› yaflatt›¤› bir kent kimli¤i kazan›rken, Türkler de kurduklar› vak›flar, yapt›klar› askeri tesis, külliye, medrese, cami, türbe, kütüphane, sebil, hamam, köprü ve di¤er kültür kurumlar› ile flehre yeni bir kimlik kazand›rm›fllard›r. Ancak kent Türk ‹slâm kimli¤i kazan›rken Rum, Ermeni ve Musevi cemaatler üzerine bask› kurulmam›fl, onlar›n da kent hayat› için aktif rol almalar› için gereken düzenlemeler yap›lm›flt›r. Zaten ‹stanbul’un bir dünya kenti olmas›nda bahsi geçen tüm guruplar›n katk›s› olmufltur. Geçmiflte Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u ve Osmanl› Devleti’ne baflkentlik eden ‹stanbul bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin nüfus bak›m›ndan en kalabal›k, dinamik ve geliflen ekonomisi, sanat ve kültür birikimi ile en büyük merkezidir. Bir baflka ifade ile ‹stanbul, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmas›yla baflflehir rolünü kaybetmesine karfl›n kalabal›k nüfusu ve insan gücü yan›nda Türkiye’nin en büyük flehri olma niteli¤ini ve ayr›ca ülkenin fikri, kültürel, iktisadi, ticari ve sanayi merkezi olma konumunu sürdürmüfltür. Ülkenin idari ve siyasi anlamda baflflehri Ankara olmakla birlikte ‹stanbul sanat, kültür, edebiyat, ekonomi, e¤itim ve endüstri alanlar›nda Türkiye’nin baflflehri olmaya devam etmektedir.

ç‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ Ó·ÎËÍ‡ „ÓðÓ‰‡ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ËÒÚÓðËË ‚ÎËflÎË ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ì‡ðÓ‰˚ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ÖÒÎË ÔÓ·ÎËÊÂ ÔðËÒÏÓÚðÂÚ¸Òfl Í ëÚ‡Ï·ÛÎÛ, ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, ˜ÚÓ ÓÌ ÛÍð‡¯ÂÌ Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË ð‡ÁÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èðË ÔðÓ‚Â‰ÂÌËË Ì‡˜‡Ú˚ı ‚ 1950 „„. ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ı ðÂÒÚ‡‚ð‡ˆËÓÌÌ˚ı Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı ð‡·ÓÚ ÌÂ ·˚ÎË Û˜ÚÂÌ˚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓÂ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ „ÓðÓ‰‡, Ë Â„Ó Ó·ÎËÍ ·˚Î ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ËÒÍ‡ÊÂÌ, ÛÌË˜ÚÓÊÂÌ˚ ÏÌÓ„ËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â ÓÔðÂ‰ÂÎflÎË Â„Ó ÎËˆÓ. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ‚ÂðÌÛÚ¸ ·˚ÎÛ˛ ðÓÒÍÓ¯¸ Á‡ÔÛ˘ÂÌÌÓÏÛ, ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓÏÛ Ë ÔÓÍËÌÛÚÓÏÛ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚ÓÏ ÊËÚÂÎÂÈ „ÓðÓ‰Û Ë Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ËÁ ÌÂ„Ó „ÓðÓ‰ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÁÌ‡˜ÂÌËfl, ÒÛÎÚ‡Ì åÂıÏÂÚ II ÒÚ‡Î ËÌËˆË‡ÚÓðÓÏ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ı ð‡·ÓÚ ÔÓ ·Î‡„ÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚Û „ÓðÓ‰‡. Å˚ÎÓ ÔðËÌflÚÓ ðÂ¯ÂÌËÂ Ó ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ðfl‰‡ ÒÓÓðÛÊÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÔðË‰‡Ú¸ „ÓðÓ‰Û ËÒÎ‡ÏÒÍËÂ ˜ÂðÚ˚. ä‡Ê‰˚È Ì‡ðÓ‰ Ë Í‡Ê‰‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÓÍ‡Á˚‚‡ÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓ„Ó ‡ÌÒ‡Ï·Îfl „ÓðÓ‰‡. îÓÌ‰˚, ‚ÓÂÌÌ˚Â Û˜ðÂÊ‰ÂÌËfl, ÏÂ‰ðÂÒÂ, ÏÂ˜ÂÚË, ÛÒ˚Ô‡Î¸ÌËˆ˚, ·Ë·ÎËÓÚÂÍË, ·‡ÌË, ‰ÓðÓ„Ë, ÏÓÒÚ˚ Ë ÔðÓ˜ËÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËfl, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚Â ÚÛðÍ‡ÏË, Ó·Ó„‡ÚËÎË ‚ÌÂ¯ÌËÈ Ó·ÎËÍ „ÓðÓ‰‡ Ë ÔðË‰‡ÎË ÂÏÛ ÌÓ‚˚Â, ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ˚Â ˜ÂðÚ˚. é‰Ì‡ÍÓ ˝ÚË ÔðÂÓ·ð‡ÊÂÌËfl ÌÂ ÔðË‚ÂÎË Í Û˘ÂÏÎÂÌË˛ ËÌÚÂðÂÒÓ‚ „ðÂ˜ÂÒÍÓÈ, ‡ðÏflÌÒÍÓÈ Ë Â‚ðÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ. Å˚ÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ ‚Òfi ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÂ, ˜ÚÓ·˚ ÓÌË ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎË Ë„ð‡Ú¸ ‡ÍÚË‚ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÊËÁÌË „ÓðÓ‰‡. ÇÂ‰¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚ‡Î „ÓðÓ‰ÓÏ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÁÌ‡˜ÂÌËfl, ÂÒÚ¸ Á‡ÒÎÛ„‡ Ë ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ı „ðÛÔÔ. ÉÓðÓ‰, ÍÓÚÓð˚È ‚ ð‡ÁÌ˚Â ˝ÔÓıË ·˚Î ÒÚÓÎËˆÂÈ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ êËÏÒÍÓÈ Ë éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËÈ, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ˆÂÌÚð íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, fl‚ÎflflÒ¸ Ò‡Ï˚Ï „ÛÒÚÓÌ‡ÒÂÎÂÌÌ˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ ÒÚð‡Ì˚ Ò ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ Ë ·ÂÁ„ð‡ÌË˜Ì˚Ï ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ Ò ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏ íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ëÚ‡Ï·ÛÎ ÛÚð‡ÚËÎ ÒÚ‡ÚÛÒ ÒÚÓÎËˆ˚, ÓÌ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚Ï, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ, ÚÓð„Ó‚˚Ï Ë ËÌ‰ÛÒÚðË‡Î¸Ì˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ ÒÚð‡Ì˚ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌÓÏÛ Ì‡ÒÂÎÂÌË˛, ð‡·Ó˜ÂÏÛ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÛ Ë ÚÂððËÚÓðËË. ÄÌÍ‡ð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ÚË‚ÌÓÈ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒÚÓÎËˆÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ‡ ‚ ÒÙÂð‡ı ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÎËÚÂð‡ÚÛð˚, ˝ÍÓÌÓÏËÍË, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë ËÌ‰ÛÒÚðËË ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ Ë ÒÂ„Ó‰Ìfl ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÒÚÓÎËˆÂÈ íÛðˆËË.

Eski Yunan, Bizans ve Roma kültür birikiminin üzerine oturan ‹stanbul’un temelleri Türk medeniyeti ile daha da sa¤lamlaflm›flt›r.

íÛðÂˆÍÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Â˘fi ·ÓÎÂÂ ÛÔðÓ˜ËÎÓ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡, ÔÓÍÓfl˘Â„ÓÒfl Ì‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ Ì‡ÒÎÂ‰ËË ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍÓÈ, ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ Ë ðËÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ.

íð‡‰ËˆËË Gelenekler ëðÂ‰Ë ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı ‚ÓÔðÓÒÓ‚ ‚Ó ‚ðÂÏfl VI Á‡ÒÂ‰‡ÌËfl èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl Ó·ÒÛÊ‰‡Î‡Ò¸ Ë ðÓÎ¸ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ‚ ‰ÓÒÚËÊÂÌËË ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË. èðËÏÂðÓÏ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËfl ÒÚ‡Î ‡ÍÚ ‰‡ðÂÌËfl îÓÌ‰ÓÏ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ð‡Á‚ËÚË˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ ÍÌË„ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÂ ëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ fl Ú‡ÍÊÂ ÔðËÌËÏ‡Î Û˜‡ÒÚËÂ. ùÚÓ ·˚Î ÏÓÈ ˜ÂÚ‚fiðÚ˚È ÔðËÂÁ‰ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ, Ë ‚ÒflÍËÈ ð‡Á ÏÌÂ ÔðËÓÚÍð˚‚‡ÂÚÒfl ÌÓ‚‡fl ˜ÂðÚ‡ Â„Ó ÔÓ˜ÚË ÌÂÔÓÒÚËÊËÏÓ„Ó Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Ó·ÎËÍ‡. èÓ‰Ó·ÌÓ „ÂÓÎÓ„Û, fl ÓÚ˚ÒÍË‚‡˛ ‚ ·Ó„‡Ú˚ı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ì‡ÔÎ‡ÒÚÓ‚‡ÌËflı „ÓðÓ‰‡ Ì‡ ·ÂðÂ„‡ı ÅÓÒÙÓð‡ ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚Â Ó·ð‡Áˆ˚ ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÒËÌÚÂÁ‡. ç‡ ÒÂÈ ð‡Á, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÚÛðÂˆÍËÏ ÍÓÎÎÂ„‡Ï, fl ÔÓÁÌ‡ÍÓÏËÎÒfl Ò ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ÏÌÂ ð‡ÌÂÂ Úð‡‰ËˆËÂÈ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ – ˜‡ÂÔËÚËÂÏ Ò ‰ðÛÁ¸flÏË ‚ ˜‡ÈÌÓÏ Ò‡‰Û. åÌÂ ÔÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ˝Ú‡ ÒÚ‡ðËÌÌ‡fl Úð‡‰ËˆËfl „Ó‚ÓðËÚ Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ì‡ðÓ‰‡ ÌÂ ÏÂÌ¸¯Â, ˜ÂÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Í‡ÎÎË„ð‡ÙËË ËÎË ‰Âð‚Ë¯ÒÍËÂ Ú‡Ìˆ˚. èðÂ‰Î‡„‡ÂÏ˚È ð‡ÒÒÍ‡Á-‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ – Ì‡„Îfl‰ÌÓÂ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÔðË·ÎËÁËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ‰Û¯Â‚ÌÓ„Ó Ì‡ÒÚðÓfl ‰ðÛ„Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ ÒÎÓÊÌÓ. Diyalog Avrasya Platformu’nun VI. toplant›s›nda birçok mesele yan›nda toplumlar›n birbirini daha iyi anlayabilmelerinde kültürün de rolü tart›fl›lm›flt›. Yurtd›fl›ndaki Kültürel Geliflme Merkezleri Yard›mlaflma Vakf›’n›n ‹stanbul Üniversitesi’ne Rusça kitap hediye etmek üzere düzenledi¤i ve benim de kat›ld›¤›m anlaflma, kültürel zenginleflmenin bir örne¤i de olmufltur. Bu buluflmada birçok problemin yan›nda halklar aras› birbirini anlamada kültürün rolü de tart›fl›ld›. Bu, ‹stanbul’a dördüncü geliflimdi ve her geliflimde flehrin Avrasyal› baflka bir yönünü fark etmifltim. Her geliflimde bir jeolog gibi bo¤az sahillerinde as›rlar boyu oluflmufl bütün katmanlar›ndaki zengin kültürel sentezleri araflt›r›yorum. Bu sefer, Türk meslektafllar›m sayesinde daha evvel hiç tan›mad›¤›m insanlarla tan›fl›p, çay bahçesinde çay içerek günlük yaflam›n rutinlerinde kültürü tecrübe etme imkan› buldum. Bu eski gelenek, bana kaligrafi sanat› ve dervifllerin semalar›ndan daha çok fleyler anlat›yormufl gibi geldi. Bu anlat›izlenim, baflka bir halk›n manevi yap›s›n› anlamaya gayret etmenin hiç de zor olmad›¤›n› göstermektedir.

åËÒÚË˜ÂÒÍËÈ Í‡Î¸flÌ

Mistik nargile ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð èÓÎÂ˘ÛÍ êÂ‰‡ÍÚÓð ðÛÒÒÍËı ÚÂÍÒÚÓ‚ ÑÄ (åÓÒÍ‚‡).

‡ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÛÎËˆÂ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡, „‰Â ÔÂðÂÏÂ¯Ë‚‡˛ÚÒfl Î˛‰ÒÍËÂ ÔÓÚÓÍË, ÎflÁ„‡ÂÚ ÊÂÎÂÁÓÏ ÒÍÓðÓÒÚÌÓÈ Úð‡Ï‚‡È, ‚ÓÁÌËÍ‡˛Ú Ë ð‡ÒÒ‡Ò˚‚‡˛ÚÒfl ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚Â ÔðÓ·ÍË, ÌÂ ÛÚËı‡ÂÚ „‚‡ÎÚ ÛÎË˜Ì˚ı ÚÓð„Ó‚ˆÂ‚ Ë Á‡Á˚‚‡Î, – Ì‡ ˝ÚÓÈ ¯ÛÏÌÓÈ ÛÎËˆÂ ÂÒÚ¸ ÚËıËÈ Ë Í‡Í ·˚ Á‡ÒÚ˚‚¯ËÈ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÈ ÊËÁÌË ‰‚Óð. ë‡ÏÓ‰Ó‚ÓÎ¸Ì‡fl ‚˚‚ÂÒÍ‡, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌ‡fl Ì‡‰ Â„Ó ‚ÓðÓÚ‡ÏË, Ó·Â˘‡ÂÚ ‚ÒflÍÓÏÛ ‚ıÓ‰fl˘ÂÏÛ Ò˛‰‡ Ì‡ÒÎ‡Ê‰ÂÌËÂ «Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï ÏËÒÚË˜ÂÒÍËÏ Í‡Î¸flÌÓÏ» ‚ ˜‡ÈÌÓÏ Ò‡‰Û, ÒðÂ‰Ë ÍÓ‚ðÓ‚ Ë ÍËÎËÏÓ‚.

Aleksandr Polefluk DA Rusça metin editörü (Moskova).

stanbul’un büyük bir caddesindeyiz; zaman zaman t›kanan trafikte sanki bir insan seli ak›yor, sat›c› ve pazarc›lar›n hiç dinmeyen seslerine h›zl› tramvaydan ç›kan metal sesleri kar›fl›yor… Bütün bu gürültünün ortas›nda gözlerden uzak korunakl› bir bahçe ç›k›yor karfl›n›za. Kap›n›n üzerine as›lm›fl levha kendi be¤enmifl bir flekilde gururla sallan›yor, burada sanki zaman donmufl, as›rlar eflyaya dokunmam›fl; ortam içeri giren herkese bu eski çay bahçesinde kilim ve hal›lar›n aras›nda “eski geleneksel nargileyle” keyifli bir vakit geçireceklerini vaat ediyordu. Yerli zevklerle rahatlamadan önce, tafl kemerin alt›ndan girerken sa¤ tarafta elinizin ulaflabilece¤i kadar uzakl›kta bir mezarl›k görüyorsunuz. Mamafih, bu da geleneksel ve bu nedenle bu da mistik heyecana dahil oluyor. Mezarl›kta, üzerinde Arapça ifadeler yaz›l› ve tepeleri ölen kiflinin hayattayken neyle meflgul oldu¤unu ve mertebesini gösteren sar›kl› ve freskli soluk mermerler s›k bir flekilde dikilmifl.

‹

èð‡‚‰‡, ÔðÂÊ‰Â ˜ÂÏ Ì‡ÒÎ‡Ê‰‡Ú¸Òfl ÁÂÏÌ˚ÏË ð‡‰ÓÒÚflÏË, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, Ì˚ðÌÛ‚¯ËÈ ÔÓ‰ Í‡ÏÂÌÌ˚È Ò‚Ó‰, ‚Ë‰ËÚ ÒÔð‡‚‡ ÓÚ ÒÂ·fl, Ì‡ ð‡ÒÒÚÓflÌËË ‚˚ÚflÌÛÚÓÈ ðÛÍË, ÍÎ‡‰·Ë˘Â. ÇÔðÓ˜ÂÏ, ÓÌÓ ÚÓÊÂ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÂ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÓÊÂÚ Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl ‰Ó·‡‚Ó˜Ì˚Ï ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ ÏËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl. íÂÒÌÓÂ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ÍÎ‡‰·Ë˘‡ „ÛÒÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ÎÂÌÓ ÔÓÚÛÒÍÌÂ‚¯ËÏË Ïð‡ÏÓðÌ˚ÏË ÒÚÂÎ‡ÏË Ò ÍÓð‡ÌË˜ÂÒÍËÏË ËÁðÂ˜ÂÌËflÏË Ë Ì‡‚Âð¯ËflÏË ‚ ‚Ë‰Â Ú˛ð·‡ÌÓ‚ Ë ÙðÂÒÓÍ, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ðÓ‰Û Á‡ÌflÚËÈ Ë Á‡ÒÎÛ„‡Ï ÛÒÓÔ¯Â„Ó. ü ÔðË¯fiÎ Ò˛‰‡ ÌÓfl·ð¸ÒÍËÏ ‚Â˜ÂðÓÏ ‚ ÍÓÏÔ‡ÌËË ÚÛðÂˆÍËı Ë ðÛÒÒÍËı ÍÓÎÎÂ„. ÇÓ ‰‚ÓðÂ Ï˚ Û‚Ë‰ÂÎË ÒÚÂÍÎflÌÌ˚Â ‚ËÚðËÌ˚ Ò Í‡Î¸flÌ‡ÏË ‚ÒÂ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÙÓðÏ Ë ð‡ÁÏÂðÓ‚, ÔÓÒÛ‰ÓÈ, ‰ÓÏ‡¯ÌÂÈ ÛÚ‚‡ð¸˛. èÓÒðÂ‰Ë ‰‚Óð‡ ÔÓ ÌÂðÓ‚ÌÓÏÛ ÒÚÓÎ·Û ‚ËÎ‡Ò¸ ÛÁÎÓ‚‡Ú‡fl ÎÓÁ‡. ÑðÛ„Ëı ‰ÂðÂ‚¸Â‚, Ó·flÁ‡ÌÌ˚ı ·˚Ú¸ ‚ ˜‡ÈÌÓÏ Ò‡‰Û, ÌÂ ·˚ÎÓ ‚Ë‰ÌÓ – ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌË ÒÍð˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ ÚfiÏÌ˚ı Á‡ÍÓÛÎÍ‡ı ‰‚Óð‡. êfl‰ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Î‡‚ÓÍ, ÛÒÚðÓÂÌÌ˚ı, ÔÓ ‚ÒÂÈ ‚Ë‰ËÏÓÒÚË, ‚ Û˜ÂÌË˜ÂÒÍËı ÍÂÎ¸flı ·˚‚¯Â„Ó Á‰ÂÒ¸ ÌÂÍÓ„‰‡ ÏÂ‰ðÂÒÂ, ÔðÂ‰Î‡„‡Î ÒÚÓÎ¸ ÊÂ Ó‰ÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚È ÚÓ‚‡ð: ÍÓ‚ð˚ Ë ÍËÎËÏ˚, Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â Û Ì‡Ò Ô‡Î‡Ò‡ÏË. èðÓ‰‡‚ˆ˚, ÒË‰Â‚¯ËÂ ‚ ·ÂÁÎ˛‰Ì˚ı Î‡‚Í‡ı, ÔËÎË ˜‡È, „ðÂÎËÒ¸, Á‡Íð˚‚ „Î‡Á‡, Û Ï‡Ì„‡ÎÓ‚, ÔÂðÂ·ð‡Ò˚‚‡ÎËÒ¸ ÍÓðÓÚÍËÏË Ùð‡Á‡ÏË. äÓ‚ð˚ Ò‚Â¯Ë‚‡ÎËÒ¸ Ò ÔÂðÂÍÎ‡‰ËÌ ÔÓÌËÍ¯ËÏË ÁÌ‡ÏfiÌ‡ÏË. ë‚ÓÂÈ ·Î‡„ÓðÓ‰ÌÓÈ ÔÓÚfiðÚÓÒÚ¸˛ Ë ÎËÌflÎÓÒÚ¸˛ ÓÌË ÔðÓËÁ‚Ó‰ËÎË ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ ‡ÌÚËÍ‚‡ðË‡Ú‡. å˚ ÛÒÚðÓËÎËÒ¸ ‚ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÏ Á‡Î¸˜ËÍÂ, ÓÚ„ÓðÓÊÂÌÌÓÏ ÓÚ ÏËð‡ ÔÎ‡ÒÚËÍÓ‚˚ÏË

Buraya Türk ve Rus meslektafllar›mla bir Kas›m akflam› gelmifltim. Bahçede farkl› boy ve biçimde nargile ve kap-kacak konulmufl caml› bir vitrin gördük. Bahçenin ortas›nda e¤ri bü¤rü sütün boyunca budakl› bir sö¤üt a¤ac› uzanm›flt›. Çay bahçesinde olmas› gereken di¤er a¤açlar görünmüyordu. Belki de bahçenin karanl›k köflelerine sinmifllerdi. Herhalde bir zamanlar›n medreselerinin talebe hücresi olan bu s›ralanm›fl dükkanlarda tek tip hal› ve bizim “palas” dedi¤imiz kilimleri al›c›lara sunuyorlard›. Bu insans›z dükkanlarda sat›c›lar oturmufl çaylar›n› yudumluyor, mangallar›n etraf›nda gözlerini kapatm›fl arada bir birbirlerine k›sa laflar at›p ›s›nmaya çal›fl›yorlard›. Hal›lar e¤ik bayraklarla basamakland›r›larak dokunmufl. 99

çÂ‚Ë‰ËÏ˚È ÒÎ‡‰ÍÓ‚‡Ú˚È ÚÛÏ‡Ì ÒÚÎ‡ÎÒfl Ì‡‰ Ì‡¯ËÏË „ÓÎÓ‚‡ÏË: Á‰ÂÒ¸ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚ Ú‡·‡Í ÒÛ¯fiÌÛ˛ fl·ÎÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÊËˆÛ. Görünmez bir tat veren duman bafl›m›z›n üstünde yay›l›rken bir yandan da elma kurusuna sar›lm›fl yeni tütün ekleniyordu nargileye.

Á‡Ì‡‚ÂÒflÏË. èËÎË ˜‡È ËÁ ÔÛÁ‡Ú˚ı ÒÚ‡Í‡Ì˜ËÍÓ‚, Ì‡ÔÓÏËÌ‡˛˘Ëı ð‡ÒÍð˚‚¯ËÈÒfl ˆ‚ÂÚÓÍ Ú˛Î¸Ô‡Ì‡. ê‡ÁÛÏÂÂÚÒfl, ÌÂ Ó·Ó¯ÎÓÒ¸ Ë ·ÂÁ «ÏËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Í‡Î¸flÌ‡» (‚ÔðÓ˜ÂÏ, ˝ÚÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ‰Îfl ÌÂÒÔÂ¯ÌÓ„Ó ÍÛðÂÌËfl Ú‡·‡Í‡ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ‚ íÛðˆËË Ì‡ð„ËÎÂ, ÌÓ fl ÛÔÓÚðÂ·Îfl˛ ·ÓÎÂÂ ÔðË‚˚˜ÌÓÂ Ì‡¯ÂÏÛ ÛıÛ ‡ð‡·ÒÍÓÂ ÒÎÓ‚Ó «Í‡Î¸flÌ»). Ç Á‡ÎÂ Ì‡ıÓ‰ËÎÓÒ¸ Â˘fi ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÍÓÏÔ‡ÌËÈ Ë Ô‡ð, Í‡Ê‰‡fl ‚ÓÁÎÂ Ò‚ÓÂ„Ó Í‡Î¸flÌ‡. íÓ Ë ‰ÂÎÓ ‰Ó ÏÓÂ„Ó ÒÎÛı‡ ‰ÓÌÓÒËÎÓÒ¸ ı‡ð‡ÍÚÂðÌÓÂ ÔÓ·ÛÎ¸ÍË‚‡ÌËÂ ‚Ó‰˚. å˚ ÚÓÊÂ ÔÓ Ó˜ÂðÂ‰Ë ÔðËÍÎ‡‰˚‚‡ÎËÒ¸ Í Ì‡ÍÓÌÂ˜ÌËÍÛ ÚðÛ·ÍË Ë Ò ÒËÎÓÈ ‚Úfl„Ë‚‡ÎË ‚ ÒÂ·fl ‰˚Ï ˜ÂðÂÁ ‚Ó‰Û ‚ ÒÚÂÍÎflÌÌÓÏ ˆËÎËÌ‰ðÂ. çÂ‚Ë‰ËÏ˚È ÒÎ‡‰ÍÓ‚‡Ú˚È ÚÛÏ‡Ì ÒÚÎ‡ÎÒfl Ì‡‰ Ì‡¯ËÏË „ÓÎÓ‚‡ÏË: Á‰ÂÒ¸ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚ Ú‡·‡Í ÒÛ¯fiÌÛ˛ fl·ÎÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÊËˆÛ. íÓ Ë ‰ÂÎÓ ÔÓfl‚ÎflÎÒfl Í‡Î¸flÌ˘ËÍ Ò ÊÂÎÂÁÌ˚Ï fl˘ËÍÓÏ, ˘ËÔˆ‡ÏË ‚˚Ú‡ÒÍË‚‡Î „Óðfl˘ËÂ Û„ÎË Ë ÔÓ‰ÍÎ‡‰˚‚‡Î Ëı ‚ Ì‡·ËÚÛ˛ Ú‡·‡˜ÌÓÈ ÒÏÂÒ¸˛ ÏÂÚ‡ÎÎË˜ÂÒÍÛ˛ ˜‡¯Â˜ÍÛ Ì‡ ‚ÂðıÛ¯ÍÂ ÍÛðËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ‡ÔÔ‡ð‡Ú‡. èÓ‰Ó¯fiÎ ˜ËÒÚËÎ¸˘ËÍ Ó·Û‚Ë, ËÌ‚‡ÎË‰, ÊÂÒÚÓÏ ÔÓÍ‡Á‡Î, ˜ÚÓ Ì‡‰Ó ÒÌflÚ¸ ÚÛÙÎË, ÔðÓÚflÌÛÎ ‚Á‡ÏÂÌ ðÂÁËÌÓ‚˚Â ¯ÎfiÔ‡Ìˆ˚ Ë ÏÓÎ˜‡ Û¯fiÎ, ÔðËÊËÏ‡fl Í ·ÓÍÛ ËÒÍ‡ÎÂ˜ÂÌÌÓÈ ðÛÍÓÈ Ì‡¯Ë „ðflÁÌ˚Â Ó·Û‚ÍË. ó‡È ·˚Î ‚˚ÔËÚ ÔÓ ‚ÚÓðÓÏÛ Ë ÔÓ ÚðÂÚ¸ÂÏÛ ÍðÛ„Û, Ó·Û‚¸ ‚˚˜Ë˘ÂÌ‡, ð‡Á„Ó‚Óð˚ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÂÌ˚, ÒÌËÏÍË Ì‡ Ô‡ÏflÚ¸ Ò‰ÂÎ‡Ì˚. çÂ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ÌË ‰ÛÏ‡Ú¸, ÌË „Ó‚ÓðËÚ¸, ‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ·ÂÁ‰ÛÏÌÓ ÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ ·ÛÎ¸Í‡˛˘ËÂ ÔÛÁ˚ðË, ð‡ÒÒÎ‡·ÎÂÌÌÓ ÓÚÍËÌÛ‚¯ËÒ¸ Ì‡ Á‡ÒÚÎ‡ÌÌÓÈ ÍÓ‚ðÓÏ ÒÍ‡ÏÂÈÍÂ, Ë ÔÓ‰ ÊÛð˜‡ÌËÂ ÌÂÁÌ‡ÍÓÏÓÈ ðÂ˜Ë ÔÓ ÒÓÒÂ‰ÒÚ‚Û ‚‰˚ı‡Ú¸ Ì‡Ò˚˘ÂÌÌ˚È Ê‡ðÓÏ Û„ÎÂÈ Ë fl·ÎÓ˜ÌÓ-Ú‡·‡˜Ì˚Ï Ì‡ÒÚÓÂÏ ‚ÓÁ‰Ûı. ÉÓÎÓ‚‡ ÌÂ ÚÓ ˜ÚÓ·˚ ÍðÛÊËÎ‡Ò¸, ÌÓ

Eskimifl ve solgun mütevaz› yap›s›yla antikaym›fl izlenimi veriyor. Plastik perdelerle dünyadan d›fllanm›fl küçük bir salona yerlefltik. Aç›lm›fl laleleri an›msatan göbekli cam bardaklarda çay içtik. Elbette mistik nargile içmeden de yapamad›k (Acele etmeden tütün içme aletine Türkiye’de nargile diyorlar. Fakat ben yine de duymaya al›fl›k oldu¤umuz Arapça kalyan kelimesini kullanmay› tercih ettim). Salonda herkes kendi kalyan›n›n etraf›na oturmufltu; nargilelerinin içindeki suyun fokurtusu bize kadar ulafl›yordu. Biz de s›ras›yla nargilenin a¤›zl›l›¤›na tutunup duman› cam silindir içindeki sudan içimize çektik. Görünmez bir tat veren duman bafl›m›z›n üstünde yay›l›rken bir yandan da elma kurusuna sar›lm›fl yeni tütün ekleniyordu nargileye. Bu arada nargileci elinde metal bir kab›n içinde s›cak kömür getirip tütün sarmas›n›n bas›ld›¤› metal fincan›n üzerine koyuyor. Sakat bir ayakkab› boyac›s› gelip ayakkab›lar›m›z› ç›karmam›z› istedi. Giyinmemiz için lastik terlikleri b›rak›p kirli ayakkab›lar›m›z› sakat kolunun alt›na alarak sessizce uzaklaflt›. Çaylar ikinci ve hatta üçüncü defa içilmifl, konuflulacaklar konuflulmufl, ayakkab›lar temizlenmifl ve hat›ra olsun diye foto¤raflar da çekilmiflti. Hiçbir fley düflünmeden ve konuflmadan, insan›n içinden sadece hal›yla kapl› sedirler üzerine yay›l›p fokurdayan su kabarc›klar›n› öylesine seyretmek, ne dedikleri anlafl›lmayan komflu masalardaki konuflmalar›n v›z›lt›lar›n› dinlemek, elma aromal› ve kömür kokulu havay› solumak geliyor. Bafl›n›z biraz dönüyor ama kendinizi hafiflemifl hissediyorsunuz ve bütün o derin düflünceleriniz nargilenin duman›yla uçup gidiyor. Galiba Türklerin “keyif “ dedi¤i böyle oluyor... Ertesi gün, flehrin tam ortas›nda kalm›flt›k ve tekrar o çay bahçesine gitme ihtiyac› hissettim. Üstelik hava da bozulmufltu ve çay hiç de fena olmazd›. Bahçede hayat her zamanki haliyle devam ediyordu: Hizmetliler kömür, nargile ve teneke tepsi üzerinde çay getirdiler; ayakkab› boyac›s› ça¤anoz gibi yan yan hareket ederek koltu¤unun alt›na s›k›flt›rm›fl oldu¤u ayakkab›lar› getirdi; grup ve çiftler nargile eflli¤inde sohbetlerine devam ettiler. Yer olarak kendime sö¤üdün etraf›n› seçip çay siparifli verdim; önce demli siyah bir çay ve sonra ›hlamur çay›. Bazen insan›n böyle yerlerde tek bafl›na olmas› bir grupta olmaktan daha iyi oluyor. Caddenin gürültüsü bana kadar gelmiyordu ama hafif perdelerin üzerine düflen damlalar bahçe sohbetini and›r›r bir ortam oluflturuyordu. Dükkanlardan birinde “l” ve “r” seslerini yuvarlayarak çalan kaygan bir

Í‡Í-ÚÓ ÒÎÂ„Í‡ ÓÔÛÒÚÂ‚‡Î‡, ·Û‰ÚÓ ‚ÒÂ Ú‚ÓË ¯ÛÚÍË Ë „ÎÛ·ÓÍÓÏ˚ÒÎÂÌÌ˚Â ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËfl ÓÚÎÂÚ‡ÎË ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰˚ÏÓÏ Í‡Î¸flÌ‡. ç‡‚ÂðÌÓÂ, Ú‡Í Ì‡ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌËÂ, ËÏÂÌÛÂÏÓÂ ÚÛðÍ‡ÏË ÍÂÈÙ… ç‡Á‡‚Úð‡, ÓÍ‡Á‡‚¯ËÒ¸ ‚ ˆÂÌÚðÂ „ÓðÓ‰‡, fl Ó˘ÛÚËÎ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸ ÒÌÓ‚‡ Á‡ÈÚË ‚ ÁÌ‡ÍÓÏ˚È ˜‡ÈÌ˚È Ò‡‰, ÚÂÏ ·ÓÎÂÂ ˜ÚÓ ÔÓ„Ó‰‡ ËÒÔÓðÚËÎ‡Ò¸, Ë Ô‡ð‡ ˜‡fl ·˚Î‡ ·˚ ‚ÂÒ¸Ï‡ ÍÒÚ‡ÚË. ÇÓ ‰‚ÓðÂ ÊËÁÌ¸ ¯Î‡ Á‡‚Â‰fiÌÌ˚Ï ˜ÂðÂ‰ÓÏ: ÒÎÛÊËÚÂÎË ÌÓÒËÎË Û„ÎË, Í‡Î¸flÌ˚ Ë ˜‡È Ì‡ ÊÂÒÚflÌ˚ı ÔÓ‰ÌÓÒ‡ı; ˜ËÒÚËÎ¸˘ËÍ, ÔÂðÂ‰‚Ë„‡flÒ¸ ·ÓÍÓÏ, Í‡Í Íð‡·, Ú‡˘ËÎ ÔÓ‰ Ï˚¯ÍÓÈ Óı‡ÔÍÛ Ó·Û‚Ë; ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë Ô‡ðÓ˜ÍË Ó·˘‡ÎËÒ¸ ÔÓ‰ ‡ÍÍÓÏÔ‡ÌÂÏÂÌÚ Í‡Î¸flÌ‡. ü ‚˚·ð‡Î ÒÚÓÎËÍ ‚ÓÁÎÂ ÎÓÁ˚ Ë Á‡Í‡Á‡Î ˜‡È – ÒÔÂð‚‡ ˜fiðÌ˚È, ÔÓÚÓÏ ÎËÔÓ‚˚È. Ç ÛÂ‰ËÌÂÌËË ÌÂ ÏÂÌ¸¯Â – ‡ ËÌÓ„‰‡ Ë ·ÓÎ¸¯Â – ÔðÂÎÂÒÚË, ˜ÂÏ ‚ ıÓðÓ¯ÂÈ ÍÓÏÔ‡ÌËË. òÛÏ ÛÎËˆ˚ ‰Ó ÏÂÌfl ÌÂ ‰ÓıÓ‰ËÎ, ‡ ¯ÓðÓı Í‡ÔÂÎ¸ ÔÓ Îfi„ÍÓÏÛ Ì‡‚ÂÒÛ ÒÓÁ‰‡‚‡Î ËÎÎ˛ÁË˛ Ò‡‰Ó‚ÓÈ ·ÂÒÂ‰ÍË. Ç Ó‰ÌÓÈ ËÁ Î‡‚ÓÍ ‚ÍÎ˛˜ËÎË ÏÛÁ˚ÍÛ: ÔðÓÚflÊÌ‡fl ÚÛðÂˆÍ‡fl ÔÂÒÌfl Ò ÔÂðÂÍ‡Ú˚‚‡˛˘ËÏËÒfl «Î» Ë «ð». éÚÍÛ‰‡-ÚÓ ËÁ ÚfiÏÌ˚ı „ÎÛ·ËÌ ‰‚Óð‡ ÔÓfl‚ËÎÒfl ÒÂ‰Ó·ÓðÓ‰˚È ÒÚ‡ðËÍ ‚ ˜fiðÌÓÈ ıÎ‡ÏË‰Â. Ö„Ó, ÔÓÊ‡ÎÛÈ, ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ÔðËÌflÚ¸ Á‡ ‰Âð‚Ë¯‡. çÓ ÍÓ„‰‡ ÒÚ‡ðËÍ ÒÂÎ Á‡ ÒÚÓÎËÍ, ÂÏÛ ÚÓÚ˜‡Ò ÊÂ ÔÓ‰ÌÂÒÎË Í‡Î¸flÌ: ÒÚ‡ÎÓ ·˚Ú¸, Á‡‚ÒÂ„‰‡Ú‡È, ÌÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌ˚È Ó‰ËÌÓÍËÈ ÔÛÚÌËÍ. èÓ„ÓÒÚ Ò „ðÓÁÌ˚ÏË ÏÓ„ËÎ¸Ì˚ÏË Í‡ÏÌflÏË, ÒÎ‡‰ÓÒÚ¸ fl·ÎÓ˜ÌÓ„Ó ÚÛÏ‡Ì‡, ÚÂðÔÍÓÒÚ¸ ˜‡fl, Íð‡ÒÌ˚Â ÔðflÏÓÛ„ÓÎ¸ÌËÍË ÍÓ‚ðÓ‚, ÔÂðÂÒÂ˜fiÌÌ˚Â ÍÓÒ˚ÏË ÔÓÎÓÒ‡ÏË Ò‚ÂÚ‡, ÚËıËÈ Íð‡Ô ‰ÓÊ‰fl Ë „ðÓÏÍËÈ ÔðËÁ˚‚ Í ‚Â˜ÂðÌÂÈ ÏÓÎËÚ‚Â Ò ÒÓÒÂ‰ÌÂ„Ó ÏËÌ‡ðÂÚ‡… í‡ÍÓ‚ ˝ÚÓÚ ˜‡ÈÌ˚È Ò‡‰ ‚ ˆÂÌÚðÂ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡.

Türk müzi¤i bafllad›. Bahçenin karanl›k bir yerinden siyah bir cüppenin içinde aksakall› bir yafll› belirdi. Bu yafll›y› bir dervifl gibi de düflünmek mümkün. Fakat yafll› adam bir masan›n bafl›na oturunca ona hemen bir nargile getirdiler; anlafl›lan rast gele birisi de¤il, buran›n müdavimlerinden... Büyük mezar tafllar›yla mezarl›k, duman›n elma tad›, çay›n ac›l›¤›, hal›lar›n k›rm›z› renkli dikdörtgenleri, birbirine saç örgüsü gibi geçen renkler, ya¤murun sessiz damlar› ve komflu camilerden gelen akflam ezanlar›... ‹flte size ‹stanbul’un merkezinde bir çay bahçesinin hikayesi…

ÉÓÎÓ‚‡ ÌÂ ÚÓ ˜ÚÓ·˚ ÍðÛÊËÎ‡Ò¸, ÌÓ Í‡Í-ÚÓ ÒÎÂ„Í‡ ÓÔÛÒÚÂ‚‡Î‡, ·Û‰ÚÓ ‚ÒÂ Ú‚ÓË ¯ÛÚÍË Ë „ÎÛ·ÓÍÓÏ˚ÒÎÂÌÌ˚Â ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËfl ÓÚÎÂÚ‡ÎË ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰˚ÏÓÏ Í‡Î¸flÌ‡. Bafl›n›z biraz dönüyor ama kendinizi hafiflemifl hissediyorsunuz ve bütün o derin düflünceleriniz nargilenin duman›yla uçup gidiyor. 101

é·˘ÂÒÚ‚Ó Toplum

äÚÓ Ú‡ÍËÂ ‰ÛÌ„‡ÌÂ?

Dunganlar kimdir?

àÒÚÓðËfl ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÍËÚ‡ÈÒÍËı Ë Ú˛ðÍÒÍËı ÔÎÂÏÂÌ ÛıÓ‰ËÚ ‚ „ÎÛ·¸ ‚ðÂÏÂÌ. ÑÓ·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÏÂÌflÎËÒ¸ ‚ÓÈÌ‡ÏË, Ú˛ðÍÒÍËÂ Í‡„‡Ì˚ ·ð‡ÎË ‚ ÊÂÌ˚ ÍËÚ‡ÈÒÍËı ÔðËÌˆÂÒÒ, ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ, ðÂÎË„ËÓÁÌÓÂ, flÁ˚ÍÓ‚ÓÂ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ... åÌÓ„Ó ÒÚÓÎÂÚËÈ Ì‡Á‡‰ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË äËÚ‡fl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ „ðÛÔÔ‡ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì-ÒÛÌÌËÚÓ‚ ÍËÚ‡ÈÒÍÓ„Ó ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ XIX ‚. ÔÓ‰ÌflÎË ‚ÓÒÒÚ‡ÌËfl ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÔðÓ‚ËÌˆËflı äËÚ‡fl. ÇÓÒÒÚ‡ÌËfl ·˚ÎË ÔÓ‰‡‚ÎÂÌ˚, ‡ ÔÓ‚ÒÚ‡Ìˆ˚ Ì‡¯ÎË ÔðË˛Ú ‚ ÁÂÏÎflı ÒÓÒÂ‰ÌÂ„Ó ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Ë ÌÂÍÓÚÓð˚ı ‰ðÛ„Ëı ÒðÂ‰ÌÂ‡ÁË‡ÚÒÍËı ÒÚð‡Ì, „‰Â ÔðÓÊË‚‡ÎÓ Ú˛ðÍÒÍÓÂ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘ÂÂ ËÒÎ‡ÏÒÍÛ˛ ‚ÂðÛ... èÂðÂÒÂÎÂÌˆÂ‚ – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ËÁ äËÚ‡fl Ì‡Á˚‚‡˛Ú ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ «‰ÛÌ„‡ÌÂ». éÌË ‰‡‚ÌÓ ÛÊÂ ÒÚ‡ÎË ˜‡ÒÚ¸˛ Í˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ÔðË˛ÚËÎ Ëı, ÔðÓ‰ÓÎÊË‚ ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ‰ðÂ‚ÌËÂ Úð‡‰ËˆËË ÒÓÒÂ‰ÒÚ‚‡.

Çin ve Türk milletleri aras›ndaki iliflki tarihî derin köklere sahiptir. ‹yi komfluluk iliflkileri zaman zaman düflmanl›kla yer de¤ifltirmifl, Türk Ka¤anlar› Çin Prensesleri kendilerine efl edinmifller ve dolay›s›yla uzun süre devam eden bir kültürel, dinî ve dil etkileflimi sa¤lanm›flt›r… Bundan uzun y›llar önce Çin topraklar›nda ortaya ç›kan SünniMüslüman bir topluluk 19. yüzy›l ortalar›nda Çin’in de¤iflik bölgelerinde ayaklanm›fllard›r. Ayaklanma bast›r›lm›fl, asiler ise komflu cumhuriyet K›rg›zistan ve ‹slâm dinine inanan Türk milletlerinin yaflad›¤› kimi cumhuriyetlerde bir yurt edinmifllerdir… ‹flte Çin’den K›rg›zistan’a gelen bu göçmenler “Dunganlar” olarak adland›r›lmaktad›r. Dunganlar art›k uzun süreden beri, Çin ve Türk halklar› aras›ndaki iflbirli¤i gelene¤ini sürdürerek onlara yurt veren K›rg›z halk›n›n bir parças› olmufllard›r.

ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì – Ì‡¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ! Evimiz, K›rg›zistan! ÑÛÌ„‡ÌÂ ÔðÓÊË‚‡˛Ú ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı ÏËð‡, ÌÓ ÎË¯¸ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ÓÌË ÒÓıð‡ÌËÎË Ò‚Ó˛ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, flÁ˚Í Ë Úð‡‰ËˆËË. Bugün dünyan›n birçok ülkesinde Dungan yaflamaktad›r fakat sadece K›rg›zistan’da yaflayanlar kendi kültürel de¤erlerini, dil ve geleneklerini korumufllard›r. 102

çÛð„ÛÎ àÒ‡Â‚‡

Nurgül ‹sayeva

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì).

Gazeteci (K›rg›zistan).

ÛÌ„‡ÌÂ, ÊË‚Û˘ËÂ ‚ äçê, Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÒÂ·fl «ıÛ˝ÈˆÁÛ Ê˚Ì». èðÂÊ‰Â ÚÂðÏËÌ «ıÛ˝ÈˆÁÛ» ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÎÒfl Ì‡ ‚ÒÂ „ðÛÔÔ˚ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì äËÚ‡fl – Í‡Í ‚ÌÛÚðÂÌÌËı ÔðÓ‚ËÌˆËÈ, Ú‡Í Ë ÒÂ‚ÂðÓ-Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ë Á‡Ô‡‰Ì˚ı Â„Ó Ó·Î‡ÒÚÂÈ. üÁ˚ÍÓÏ Ó·˘ÂÌËfl ‰Îfl ÌËı ·˚Î ÍËÚ‡ÈÒÍËÈ Ë Â„Ó ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËÂ ‰Ë‡ÎÂÍÚ˚. ë‡ÏÓÌ‡Á‚‡ÌËÂ – «ÎÓıÛ˝È», «ÎÓıÛ˝ÈıÛ˝È», «ıÛ˝È». í˛ðÍÒÍÓÂ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «‰ÛÌ„‡Ì» ‚ ÔÂðÂ‚Ó‰Â ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ «ÓÒÚ‡‚¯ËÂÒfl». ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÎÂ„ÂÌ‰‡, ˜ÚÓ ‚ äËÚ‡Â ‚ ˝ÔÓıÛ í‡Ì (618-907 „„.) ËÏÔÂð‡ÚÓðÛ ÔðËÒÌËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Â„Ó ÒÔ‡Ò ÓÚ ˜Û‰Ó‚Ë˘‡ ˛ÌÓ¯‡ ‚ ÁÂÎÂÌÓÈ Ó‰ÂÊ‰Â. ìÚðÓÏ ËÏÔÂð‡ÚÓð ‚˚Á‚‡Î Ò‚ÓËı ÔðË·ÎËÊÂÌÌ˚ı Ë ÏÛ‰ðÂˆÓ‚ Ë ÔÓÔðÓÒËÎ ð‡ÒÚÓÎÍÓ‚‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ÒÓÌ. åÛ‰ðÂˆ˚ Ó·˙flÒÌËÎË ËÏÔÂð‡ÚÓðÛ, ˜ÚÓ ˜Û‰Ó‚Ë˘Â, ÍÓÚÓðÓÂ ÓÌ ‚Ë‰ÂÎ ‚Ó ÒÌÂ, – ˝ÚÓ ‚ð‡„Ë-ÍÓ˜Â‚ÌËÍË, ‡ ˛ÌÓ¯‡ ‚ ÁÂÎÂÌÓÏ (ÒËÏ‚ÓÎ ËÒÎ‡Ï‡) ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ˆ‚ÂÚ ÔÓfl‚Ë‚¯ÂÈÒfl ÌÓ‚ÓÈ ðÂÎË„ËË, ÓÚ ÍÓÚÓðÓÈ Á‡‚ËÒËÚ ÒÔ‡ÒÂÌËÂ ËÏÔÂðËË. Ç˚ÒÎÛ¯‡‚ ÏÛ‰ðÂˆÓ‚, ËÏÔÂð‡ÚÓð ÔðË„Î‡¯‡ÂÚ ËÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó ÔðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡ ËÁ Äð‡‚ËË. åÛı‡ÏÏ‡‰ ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ ÔÓÒ˚Î‡ÂÚ ËÏÔÂð‡ÚÓðÛ Ì‡ ÔÓÏÓ˘¸ ÚðË Ú˚Òfl˜Ë ‡ð‡·ÒÍËı ‚ÓËÌÓ‚. àı ðÓÎ¸ ‚ ÔÓ·Â‰Â Ì‡‰ ÍÓ˜Â‚ÌËÍ‡ÏË

›rg›zistan’da yaflayan Dunganlar kendilerini “Hueytszu j›n” olarak adland›r›yorlar. Daha evvel bu isim Çin’in kuzeybat› ve bat› bölgelerinde oldu¤u gibi iç bölgelerde de olmak üzere bütün Müslüman gruplar için kullan›l›rd›. Dunganlar için iletiflim dili Çince ve Çincenin di¤er a¤›zlar› olmufltur. As›l ad› “lohuey”, lohueyhuey”, “huey”, Türkçe ad› ise “dungan” olan bu kelime Türkçe “kalanlar” anlam›na gelmektedir. Çin’de bir efsane vard›r; ‹mparator Tan (618907 y›llar›), rüyas›nda yeflil elbiseli bir delikanl›n›n kendisini bir yarat›ktan kurtard›¤›n› görür. Sabah olunca hemen yak›nlar›n› ve bilgelerini ça¤›r›r ve onlardan bu rüyay› yorumlamalar›n› ister. Onlar da ‹mparatora, rüyadaki yarat›¤›n göçebe olan düflmanlar oldu¤unu, yeflil elbiseli delikanl›n›n ise ‹mparatorlu¤un kurtuluflunun ona ba¤l› oldu¤u, yeni ortaya ç›kan bir dine (yeflil renk ‹slâm’›n sembolüdür) iflaret etti¤ini anlat›rlar. Bilgelerini dinleyen ‹mparator Hz. Muhammed’i Arabistan’dan kendi ülkesine davet eder. Hz. Muhammed ise yard›m amaçl› ‹mparatora üç

ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ðÂ¯‡˛˘ÂÈ. óÚÓ·˚ Û‰ÂðÊ‡Ú¸ Ëı Û ÒÂ·fl, ËÏÔÂð‡ÚÓð ‰‡ÂÚ ËÏ ‚ ÊÂÌ˚ ÍËÚ‡flÌÓÍ. ÑÂÚË ÓÚ ˝ÚËı ·ð‡ÍÓ‚ Ë ÂÒÚ¸ ‰ÛÌ„‡ÌÂ. ïÓÚfl Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËfl ˝ÚÓÈ ÎÂ„ÂÌ‰˚ ÌÂÚ, ÏÂÒÚÌ˚Â ‰ÛÌ„‡ÌÂ ÒÓ„Î‡¯‡˛ÚÒfl Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ëı ÓÚˆ˚ – ‡ð‡·˚, ‡ Ï‡ÚÂðË – ÍËÚ‡flÌÍË. Ç Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ Ë ‰ðÂ‚ÌÂðÛÒÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛðÂ ÔðÂÓ·Î‡‰‡˛Ú ‰‚Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â „ËÔÓÚÂÁ˚ ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl ‰ÛÌ„‡Ì. ëÓ„Î‡ÒÌÓ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÌËı, ‰ÛÌ„‡ÌÂ – ˝ÚÓ ı‡Ì¸ (ÍËÚ‡Èˆ˚), ÔðËÌfl‚¯ËÂ ËÒÎ‡Ï ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‰ÎËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÍÓÌÚ‡ÍÚ‡ Ò Ú˛ðÍÒÍËÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, ‡ð‡·‡ÏË Ë Ëð‡Ìˆ‡ÏË. èÓ ‰ðÛ„ÓÈ ‚ÂðÒËË – Ú˛ðÍÒÍËÂ, ‡ð‡·ÒÍËÂ ËÎË Ëð‡ÌÒÍËÂ ÔÂðÂÒÂÎÂÌˆ˚, ‚ÓÒÔðËÌfl‚¯ËÂ flÁ˚Í, ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ë ·˚Ú ÓÍðÛÊ‡˛˘Â„Ó ÍËÚ‡ÈÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. ÑÛÌ„‡ÌÂ, ÔðÓÊË‚‡˛˘ËÂ Ì˚ÌÂ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, – ˝ÚÓ, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, ÔÓÚÓÏÍË ‰ÛÌ„‡Ì, ÔÂðÂÒÂÎË‚¯ËıÒfl ·ÓÎÂÂ 125 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ËÁ äËÚ‡fl ‚ ëðÂ‰Ì˛˛ ÄÁË˛, ÍÓÚÓð‡fl ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl ‚ıÓ‰ËÎ‡ ‚ ÒÓÒÚ‡‚ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. ëÂ„Ó‰Ìfl ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ÔðÓÊË‚‡ÂÚ ÓÍÓÎÓ 100 Ú˚Ò. ‰ÛÌ„‡Ì, ‚ ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ – 40, ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ – 5, ‚ êÓÒÒËË – 5 Ú˚Ò. é·˘‡fl ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚ¸ ‰ÛÌ„‡Ì ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ëçÉ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 200 Ú˚Ò. ˜ÂÎ. ë‡Ï‡fl ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ‡fl Ó·˘ËÌ‡ ‰ÛÌ„‡Ì – ·ÓÎÂÂ 20 ÏÎÌ. – ÔðÓÊË‚‡ÂÚ ‚ äËÚ‡Â.

Ñ‡Ì¸ Û‚‡ÊÂÌËfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÛ II óÚÓ·˚ ÔÓ·ÎËÊÂ ÔÓÁÌ‡ÍÓÏËÚ¸Òfl Ò ÊËÁÌ¸˛ Ë ·˚ÚÓÏ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, Ï˚ ÔÓ·˚‚‡ÎË ‚ ÒÂÎÂ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÓ‚Í‡, „‰Â ‰ÛÌ„‡ÌÂ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ·ÓÎÂÂ 98% Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. ùÚÓ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı

bin kiflilik Arap ordusu gönderir. Göçebelerle yap›lan mücadelede elde edilen zaferde Araplar kilit rol oynam›fllard›r. Arap ordusunu yan›nda al›koymak amac›yla ‹mparator onlara Çinli k›zlar› efl olarak verir. ‹flte bu evlilikten do¤an çocuklar Dunganlard›r. Bu efsane bilimsel olarak ispat edilmemifl de olsa, buradaki Dunganlar babalar›n›n Arap, annelerinin ise Çinli oldu¤unu iddia ederler. Bat› Avrupa ve eski Rus edebi eserlerinde Dunganlar›n nereden geldiklerine dair ortaya konulmufl iki temel tez vard›r: Bunlardan birisinde iddia edildi¤ine göre Dunganlar, uzun süre Türkler, Araplar ve ‹ranl›larla iflbirli¤i sonunda ‹slâm’› kabul etmifl Hand›rlar (Çinliler). Di¤er iddiaya göre ise bölgede yaflayan Çinlilerin yaflam biçimi, kültürü ve dilini benimsemifl Türk, Arap veya ‹ranl› göçebelerdir. Bugün Merkezi Asya’da yaflayan Dunganlar ise bundan 125 y›l önce Çin’den o zamanki Rusya ‹mparatorlu¤u topraklar›na göç edenlerin torunlar›d›r. Bugün itibariyle K›rg›zistan’da yüz bin Dungan yaflamaktad›r. Say›lar› Kazakistan’da 40 bin, Özbekistan’da 5 bin ve Rusya’da 5 bine kadar varmaktad›r. Tüm Ba¤›ms›z Devletler’deki Dungan say›s› yaklafl›k 200 bin civar›ndad›r. Dunganlar›n en kalabal›k 20 milyon nüfusu Çin’dedir.

åÂÒÚÌ˚Â ‰ÛÌ„‡ÌÂ ÒÓ„Î‡¯‡˛ÚÒfl Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ëı ÓÚˆ˚ – ‡ð‡·˚, ‡ Ï‡ÚÂðË – ÍËÚ‡flÌÍË. Dunganlar babalar›n›n Arap, annelerinin ise Çinli oldu¤unu iddia ederler. 103

II. Aleksandr’a sayg›

ÑÛÌ„‡ÌÂ – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ-ÒÛÌÌËÚ˚. éÌË ÔðË‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËı Ó·˚˜‡Â‚, ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú Ì‡Ï‡Á, ÒÓ·Î˛‰‡˛Ú ÔÓÒÚ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚È ÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì. Dunganlar, SünniMüslümand›rlar. ‹slâmi de¤erlere uyarlar, namaz k›lar, kutsal Ramazan ay›nda oruçlar›n› tutarlar.

‰ÛÌ„‡ÌÒÍËı ÒÂÎ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ. èÂðÂÒÂÎÂÌˆ˚ Ó·ð‡ÚËÎËÒ¸ Ò ÔËÒ¸ÏÓÏ Í ðÓÒÒËÈÒÍÓÏÛ ËÏÔÂð‡ÚÓðÛ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÛ II Ò ÔðÓÒ¸·ÓÈ ð‡ÁðÂ¯ËÚ¸ ËÏ Ó·ÓÒÌÓ‚‡Ú¸Òfl Ì‡ Í˚ð„˚ÁÒÍÓÈ ÁÂÏÎÂ. éÚ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡ ÔðË¯ÂÎ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ÓÚ‚ÂÚ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÂð‚ÓÂ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÂ ÒÂÎÓ Ë ÒÚ‡ÎÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÓ‚Í‡. ÄÈ˚Î-ÓÍÏÓÚÛ (ÒÂÎ¸ÒÍËÈ ÒÚ‡ðÓÒÚ‡), ‰Ó·ðÓ‰Û¯Ì˚È àÒı‡ð ÇÛÏÂÁÓ‚Ë˜ ë‡ÎËÁ‡, Ò Û‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËÂÏ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ì‡Ï Ó ðÓ‰ÌÓÏ ÒÂÎÂ. èÓ Â„Ó ÒÎÓ‚‡Ï, Á‰ÂÒ¸ 2300 ‰‚ÓðÓ‚, ˜ËÒÎÓ ÊËÚÂÎÂÈ – 14741 ˜ÂÎ. àÁ ÌËı ‰ÛÌ„‡Ì 11541. Ç ÒÂÎÂ 3 ÏÂ˜ÂÚË, ˜ÚÓ „Ó‚ÓðËÚ Ó ðÂÎË„ËÓÁÌÓÒÚË ‰ÛÌ„‡Ì. Ç ÚðÂı ¯ÍÓÎ‡ı ËÁ ÔflÚË ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl ‰ÛÌ„‡ÌÒÍËÈ flÁ˚Í. é‰Ì‡ ËÁ ˝ÚËı ¯ÍÓÎ Ì‡Á‚‡Ì‡ ËÏÂÌÂÏ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓÎÓÊÌËÍ‡ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚, Ì‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÔÓ˝Ú‡ üÒ˚ð‡ òË‚‡Á‡. à·ð‡„ËÏ û·ÛÁÓ‚Ë˜ ü„ÛÁÓ‚ Ò ðÓÊ‰ÂÌËfl ÊË‚ÂÚ ‚ ÒÂÎÂ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÓ‚Í‡, ÒÂÈ˜‡Ò ÓÌ ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÙËðÏÓÈ. «ÖÒÎË Ò‚ÂðıÛ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸, ÚÓ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÓ‚Í‡ ËÏÂÂÚ ‚Ë‰ ð˚·˚. çËÍ‡ÍËÂ Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËfl ËÎË ‰ðÛ„ËÂ ÒÚËıËÈÌ˚Â ·Â‰ÒÚ‚Ëfl ÌÂ ÏÓ„ÛÚ ÔðË˜ËÌËÚ¸ ÂÈ ‚ðÂ‰… ç‡¯Ë ÔðÂ‰ÍË ‚˚·ð‡ÎË ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ÂÂ ÏÂÒÚÓ ‰Îfl ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÒÂÎ‡», – „Ó‚ÓðËÚ ÓÌ. «á‰ÂÒ¸ Ì‡¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ. ÖÒÎË ‰‡ÊÂ Ì‡Ï ÔðÂ‰ÎÓÊ‡Ú ‰ðÛ„Û˛ ðÓ‰ËÌÛ, Ï˚ ÌËÍÛ‰‡ ÌÂ Á‡ıÓÚËÏ ÛÂÁÊ‡Ú¸. å˚ Î˛·ËÏ ˝ÚÛ ÁÂÏÎ˛ Ë Ì‡ðÓ‰. ä˚ð„˚Á˚ ÔðË˛ÚËÎË Ì‡Ò», – „Ó‚ÓðËÚ ¯ÍÓÎ¸Ì‡fl Û˜ËÚÂÎ¸ÌËˆ‡ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡ ïÂÏÂ ò‡ÙÛÁÓ‚Ì‡ ë‡ÎËÁÓ‚‡.

äÛÎ¸ÚÛð‡ Ë ·˚Ú ÑÛÌ„‡ÌÂ ÔðÓÊË‚‡˛Ú ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı ÏËð‡, ÌÓ ÎË¯¸ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ÓÌË ÒÓıð‡ÌËÎË Ò‚Ó˛ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, flÁ˚Í Ë Úð‡‰ËˆËË. ÑÛÌ„‡ÌÂ – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ-ÒÛÌÌËÚ˚. éÌË ÔðË‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËı Ó·˚˜‡Â‚, ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú Ì‡Ï‡Á, ÒÓ·Î˛‰‡˛Ú ÔÓÒÚ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚È ÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì. ÑÛÌ„‡ÌÂ ÒÓıð‡ÌËÎË ‰ðÂ‚ÌËÂ Ò‚‡‰Â·Ì˚Â Úð‡‰ËˆËË. ÑÛÌ„‡ÌÒÍ‡fl Ò‚‡‰¸·‡ – Û‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËÂ ÌÂ ËÁ ‰Â¯Â‚˚ı. é·˚˜ÌÓ ÒÂÏ¸fl ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ð‡ÒıÓ‰ÛÂÚ Ì‡ Ôð‡Á‰ÌÂÒÚ‚Ó

104

Dunganlar›n yaflamlar›n› daha iyi anlayabilmek için nüfusunun % 98’den fazlas›n›n Dungan oldu¤u Aleksandrovka köyünü ziyaret ettik. Bu, K›rg›zistan’daki köylerden sadece birisi. Dunganlar bu köyü kurduktan sonra bu K›rg›z topraklar›nda resmi olarak yerleflmek iste¤iyle II. Aleksandr’a müracaat ederler. ‹mparatordan olumlu cevap gelince ilk Dungan köyü Alekdandrovka olarak adland›r›ld›. Ay›l-okmotu (köy muhtar›) ‹shar Vumezoviç Saliza hofl birisi ve memnuniyetle köyleri hakk›nda bilgi verdi. Söyledi¤ine göre, köyde 14741 kiflinin yaflad›¤› 2300 ev var. Köyde dini inanc›n kuvvetli oldu¤unu iflaret eden 3 cami var. Befl okuldan üçünde Dunganca dili ö¤retilmektedir. Bu okullardan biri Dungan edebiyat›n›n kurucusu ve flair Yasir fiivaz’›n ad›yla an›l›yor. Yaguzov ‹bragim Yubuzoviç do¤du¤undan beri bu köyde yafl›yor ve kendi flirketini yöneterek çal›fl›yor. Bizimle konuflurken “E¤er yukar›dan bak›l›rsa Aleksandrovka sanki bal›k s›rt›na benziyor. Hiçbir su bask›n› veya felaket buraya zarar veremez. ‹flte bu nedenle atalar›m›z köyü kurmak için en iyi yer olarak buras›n› tercih etmifller.” diye bilgi veriyor. Dunganca dil ö¤retmeni Salizova Heme fiafuzovna ise “buras› bizim ev. E¤er bize baflka bir yeri teklif etseler, asla tercih etmeyiz. Biz bu topra¤› ve halk› seviyoruz. K›rg›zlar bize sahip ç›kt›lar.” diye ekliyor.

Kültür ve hayat Bugün dünyan›n birçok ülkesinde Dungan yaflamaktad›r fakat sadece K›rg›zistan’da yaflayanlar kendi kültürel de¤erlerini, dil ve geleneklerini korumufllard›r. Dunganlar, Sünni-Müslümand›rlar. ‹slâmi de¤erlere uyarlar, namaz k›lar, kutsal Ramazan ay›nda oruçlar›n› tutarlar. Dunganlar eski evlenme âdetlerini korumufllard›r. Bu âdete göre gelin parlak bir kumafltan dikilmifl dü¤ün elbisesini dü¤ünden sonra üç gün boyunca üzerinden ç›karmaz. Dungan dü¤ünleri öyle ucuz elde edilen bir e¤lence de¤ildir. Genellikle, gelin evi 3 ile 6 bin dolar aras›nda de¤iflen rakamlarda bir harcama yapar. Damat evi ise buna göre daha az harcar.

Dungan mutfa¤› Dungan mutfa¤› en özel ve en egzotik mutfaklardan biridir. Bir Dungan yeme¤i yap›l›fl biçimine göre Çin yeme¤iyle ayn› olup un ve sebzeden ibarettir. Geleneksel yemekler ise lagman, ganfan ve de¤iflik lapfla (eriflte) çeflitleridir. Pirinç ve ekme¤i tuz kullanmadan pifliriyorlar. Yemek yaparken çok miktarda biber, sar›msak, so¤an, kereviz ve sirke

ÓÚ 3 ‰Ó 6 Ú˚Ò. ‰ÓÎÎ., ÒÂÏ¸fl ÊÂÌËı‡ – ÏÂÌ¸¯Û˛ ÒÛÏÏÛ. çÂ‚ÂÒÚ‡ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ ÚðÂı ‰ÌÂÈ ÔÓÒÎÂ Ò‚‡‰¸·˚ ‰ÓÎÊÌ‡ Ì‡‰Â‚‡Ú¸ flðÍÓ ð‡Ò¯ËÚÓÂ Ò‚‡‰Â·ÌÓÂ ÔÎ‡Ú¸Â.

ÑÛÌ„‡ÌÒÍ‡fl ÍÛıÌfl ÑÛÌ„‡ÌÒÍ‡fl ÍÛıÌfl ÒÔÂˆËÙË˜Ì‡ Ë ˝ÍÁÓÚË˜Ì‡. èÓ ÒÔÓÒÓ·Û ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÓÌ‡ ·ÎËÁÍ‡ Í ÍËÚ‡ÈÒÍÓÈ, ÒÓÒÚÓËÚ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÁ ÏÛ˜Ì˚ı Ë Ó‚Ó˘Ì˚ı flÒÚ‚. íð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â ·Î˛‰‡ – Î‡„Ï‡Ì, „‡ÌÙ‡Ì, ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ‚Ë‰˚ Î‡Ô¯Ë. êËÒ Ë ıÎÂ· „ÓÚÓ‚flÚ ·ÂÁ ÒÓÎË. Ç ÔË˘Û ÍÎ‡‰ÛÚ ÏÌÓ„Ó ÔÂðˆ‡, ˜ÂÒÌÓÍ‡, ÎÛÍ‡, ÒÂÎ¸‰ÂðÂÈ, ÛÍÒÛÒ. íð‡ÔÂÁ‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò ˜‡fl. Ö‰flÚ ‰ÛÌ„‡ÌÂ Ô‡ÎÓ˜Í‡ÏË. ÑÎfl Ê‡ðÂÌ˚ı ·Î˛‰ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ð‡ÒÚËÚÂÎ¸Ì˚Â Ï‡ÒÎ‡. ÜËÁÌ¸ ÒðÂ‰Ë Í˚ð„˚ÁÓ‚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ËÁÏÂÌËÎ‡ ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚Â ÔðËÒÚð‡ÒÚËfl ‰ÛÌ„‡Ì. éÌË Ì‡˜‡ÎË ÛÔÓÚðÂ·ÎflÚ¸ ‚ ÔË˘Û ÍÓÌËÌÛ, ð˚·Û, Ô¸˛Ú ÍÛÏ˚Ò, ÏÓÎÓÍÓ, ˜ÚÓ ð‡Ì¸¯Â ·˚ÎÓ ðÂ‰ÍÓÒÚ¸˛. é˜ÂÌ¸ Î˛·flÚ ‰ÛÌ„‡ÌÂ Ó‚Ó˘Ë, Ó ˜ÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ð˚ÌÍË ÅË¯ÍÂÍ‡, „‰Â ‰ÛÌ„‡ÌÒÍËÂ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ÔðÓ‰‡˛Ú Ó‚Ó˘Ë Ë Ò‡Î‡Ú˚, ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚Â ÔÓ ÒÚ‡ðËÌÌ˚Ï ðÂˆÂÔÚ‡Ï. Ü‡ðÂÌ‡fl ÙÛÌ˜ÂÁ‡ (Íð‡ıÏ‡Î¸Ì‡fl Î‡Ô¯‡), Ê‡ðÂÌ˚Â Ë Ï‡ðËÌÓ‚‡ÌÌ˚Â „ðË·˚, ÒÔ‡ðÊ‡, ÏÓðÍÓ‚Ì˚È Ò‡Î‡Ú, ÒÓÎÂÌ‡fl Í‡ÔÛÒÚ‡, Ê‡ðÂÌ˚Â ·‡ÍÎ‡Ê‡Ì˚, ‚ËÌÂ„ðÂÚ Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‰ðÛ„Ëı Ó‚Ó˘Ì˚ı ËÁ‰ÂÎËÈ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú ÛÍð‡¯‡Ú¸ Ò‚ÓËÏ ÏÌÓ„Óˆ‚ÂÚ¸ÂÏ ð˚ÌÍË Í˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÒÍÓÈ ÒÚÓÎËˆ˚. ì Í‡Ê‰ÓÈ ıÓÁflÈÍË ÂÒÚ¸ Ò‚ÓË ıËÚðÓÒÚË Ë ÒÔÓÒÓ·˚ ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÒÓÛÒÓ‚ Ë Ï‡ðËÌ‡‰Ó‚, ÍÓÚÓð˚ÏË ðÂ‰ÍÓ ÍÚÓ ‰ÂÎËÚÒfl.

åÌÓ„ÓflÁ˚˜Ì˚Â ‰ÛÌ„‡ÌÂ Ç XX ‚. ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ð‡Ò¯ËðËÎËÒ¸ Ò‚flÁË ‰ÛÌ„‡Ì Ò ‰ðÛ„ËÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, ˜ÚÓ ÓÚð‡ÁËÎÓÒ¸ Ì‡ Ëı ·˚ÚÂ Ë Ó·ð‡ÁÂ ÊËÁÌË. àÁÏÂÌËÎËÒ¸ Ó‰ÂÊ‰‡, Û·ð‡ÌÒÚ‚Ó ÊËÎË˘, ÍÛıÌfl, ÒÂÏÂÈÌ˚È ÛÍÎ‡‰. ëÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ‰ÛÌ„‡ÌÒÍ‡fl ÎËÚÂð‡ÚÛð‡, ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËfl. éÒÌÓ‚Û ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÍËÚ‡ÈÒÍËÂ „Ó‚Óð˚. åÌÓ„Ó Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ ËÁ ‰ðÛ„Ëı flÁ˚ÍÓ‚: ‡ð‡·ÒÍÓ„Ó, ðÛÒÒÍÓ„Ó, Í˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó Ë Ú.‰. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ‰ÛÌ„‡Ì ‰‚ÛflÁ˚˜Ì˚ Ë ‰‡ÊÂ ÏÌÓ„ÓflÁ˚˜Ì˚. èËÒ¸ÏÂÌÌÓÒÚ¸ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ÏÓ‰ËÙËˆËðÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ðÛÒÒÍÓ„Ó ‡ÎÙ‡‚ËÚ‡. Ç ÒËÒÚÂÏÂ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË äËÚ‡fl ÒÚðÛÍÚÛð‡, ‚Â‰Û˘‡fl Ì‡Û˜Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔÓ ËÒÚÓðËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ‰ÛÌ„‡Ì, – ÓÚ‰ÂÎ ‰ÛÌ„‡ÌÓ‚Â‰ÂÌËfl, ‚ÓÁ„Î‡‚ÎflÂÏ˚È ‰ÓÍÚÓðÓÏ ÙËÎÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ, ˜ÎÂÌÓÏ-ÍÓððÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚÓÏ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ, ÔðÓÙÂÒÒÓðÓÏ åÛı‡ÏÂ ïÛÁÂÒÓ‚Ë˜ÂÏ àÏ‡ÁÓ‚˚Ï. èÓ Â„Ó ÒÎÓ‚‡Ï, ð‡Ì¸¯Â ‚Ó ‚ÒÂÏ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ·˚ÎÓ 12 ÒðÂ‰ÌËı ¯ÍÓÎ Ò ËÁÛ˜ÂÌËÂÏ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡. ëÂÈ˜‡Ò ÔÓ ð‡ÁÌ˚Ï ÔðË˜ËÌ‡Ï Ëı ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‚ÒÂ„Ó 8. ë 1957 „. ‰ÛÌ„‡ÌÒÍËÈ flÁ˚Í ‚ ˝ÚËı ¯ÍÓÎ‡ı ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl Í‡Í ðÓ‰ÌÓÈ.

kullan›rlar. Yeme¤e çayla bafllan›yor. Dunganlar yeme¤i çubuklarla yerler. K›zartmalar için ço¤unlukla bitkisel ya¤ kullan›l›r. fiunu belirtmek gerek ki, K›rg›zistan’daki hayat Dunganlar›n yemek tercihlerini biraz de¤ifltirmifltir. Yemeklerde at eti, bal›k kullan›rlar, k›m›z ve daha evvel az bulunan süt içerler. Bununla birlikte, Dunganlar›n en sevdikleri yemek sebzedir. Dungan kad›nlar›n›n sebze ve eski tarife göre haz›rlanm›fl salata satt›klar› Biflkek pazarlar› buna en iyi örnektir. K›zart›lm›fl funteza (niflastal› eriflte), k›zart›lm›fl ve salamura edilmifl bal›k, kuflkonmaz, havuç salatas›, tuzlu lahana, k›zart›lm›fl patl›can, üzüm ve di¤er birçok salata çeflitleri K›rg›zistan baflkent pazarlar›n› o rengarenk güzellikleriyle süslemektedir. Her ev kad›n›n›n kendine ait bir s›rr›, sos ve çok az kiflinin bildi¤i turflu haz›rlama biçimi vard›r.

ÅÂı‡Á ÑÛ‚‡Á‡, „Î. ðÂ‰‡ÍÚÓð „‡ÁÂÚ˚ «ïÛÂÈÏËÌ ÅÓ» Hueymin Bo gazetesi Yay›n Yönetmeni Behaz Duvaza

Çok dilli Dunganlar Dunganlar›n dili 20. yüzy›lda di¤er dillerle daha s›k iliflki içine girmifltir. Bu etkileflim onlar›n yaflam biçimlerine yans›m›flt›r. Elbiseleri, ev içi döfleme biçimi, yemek ve aile düzenleri de¤iflmifl. Bununla birlikte 20. as›rda Dungan millî edebiyat› oluflmufl ve bir entelektüel tabaka meydana ç›km›flt›r. Dungancan›n temelinde Çin lehçeleri vard›r. Fakat ça¤dafl Dunganca, Arapça, Türk 105

dilleri, Rusça, K›rg›zca ve di¤er farkl› dillerden etkilenmifl olmas› nedeniyle cümle kurulumu bak›m›ndan farkl›lafl›r. Dunganlar›n ço¤unlu¤u çift dilli ve hatta çok dillidirler. Yaz› dillerinin temelinde ise biraz de¤iflikli¤e u¤ram›fl Rus alfabesi vard›r. K›rg›zistan Bilimler Akademisi bünyesinde dünyada (Çin s›n›rlar› d›fl›nda) ba¤›ms›z olarak faaliyet yürüten, Dungan kültür ve tarihini araflt›ran tek bir yap›sal birim vard›r. Bu Dunganolojinin idarecili¤ini dil bilimleri doktoru, K›rg›zistan Bilimler Akademisi üyesi, Profesör Muhame Huzesoviç ‹mazov yapmaktad›r. ‹mazov’un söyledi¤ine göre tüm K›rg›zistan’da Dungan dili ö¤retilen 12 adet ilkö¤retim okulu varm›fl. fiimdilerde ise farkl› sebeplerden dolay› sadece 8 adet kalm›fl. Dunganca bu okullarda 1957’den beri ana dil olarak ö¤retilmektedir.

«ïÛ˝ÈÏËÌ ÅÓ»

êËÒ Ë ıÎÂ· „ÓÚÓ‚flÚ ·ÂÁ ÒÓÎË. Ç ÔË˘Û ÍÎ‡‰ÛÚ ÏÌÓ„Ó ÔÂðˆ‡, ˜ÂÒÌÓÍ‡, ÎÛÍ‡, ÒÂÎ¸‰ÂðÂÈ, ÛÍÒÛÒ. íð‡ÔÂÁ‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò ˜‡fl. Dunganlar yemek yaparken çok miktarda biber, sar›msak, so¤an, kereviz ve sirke kullan›rlar ve yeme¤e çayla bafllan›r.

106

Ç ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ËÁ‰‡ÂÚÒfl „‡ÁÂÚ‡ «ïÛ˝ÈÏËÌ ÅÓ», ˜ÚÓ ‚ ÔÂðÂ‚Ó‰Â ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ «ÑÛÌ„‡ÌÒÍ‡fl „‡ÁÂÚ‡». «ïÛ˝ÈÏËÌ ÅÓ» ·˚Î‡ ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ ‚ 1932 „Ó‰Û. «Ç ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÂ ‚ðÂÏfl ÓÌ‡ ‚˚ıÓ‰ËÎ‡ ÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ «ò˚ÈÛ˝‰Ë ˜Ë», ˜ÚÓ ‚ ÔÂðÂ‚Ó‰Â ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ «áÌ‡Ïfl éÍÚfl·ðfl», – ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ ðÂ‰‡ÍÚÓð „‡ÁÂÚ˚ ÅÂı‡Á ÑÛ‚‡Á‡. – ë 1996 „. Ï˚ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ËÎË ‚˚ÔÛÒÍ „‡ÁÂÚ˚. É‡ÁÂÚ‡ ‚˚ıÓ‰ËÚ 2 ð‡Á‡ ‚ ÏÂÒflˆ Ì‡ 4-ı ÔÓÎÓÒ‡ı, ËÁ‰‡ÂÚÒfl Ì‡ ‰‚Ûı flÁ˚Í‡ı – ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ Ë ðÛÒÒÍÓÏ. äðÛ„ ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ – ÌÂÏÌÓ„ËÏ ·ÓÎ¸¯Â ‰‚Ûı Ú˚Òfl˜. ê‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl „‡ÁÂÚ‡ ‚ÂÁ‰Â, „‰Â ÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓ ÔðÓÊË‚‡˛Ú ‰ÛÌ„‡ÌÂ». ÅÓÎÂÂ 10 ÎÂÚ ‚Â‰ÂÚ ÔÂðÂ‰‡˜Ë Ì‡ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ÉÓÒÚÂÎÂð‡‰ËÓÍÓðÔÓð‡ˆËfl ä˚ð„˚ÁÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. ë 2001 „. ÚÂÎÂÔÂðÂ‰‡˜Ë ‚˚ıÓ‰flÚ ‰‚‡ ð‡Á‡ ‚ ÏÂÒflˆ ÔÓ 30 ÏËÌÛÚ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ Ë ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚Í‡ı. ÖÊÂÌÂ‰ÂÎ¸ÌÓ ÛÊÂ ·ÓÎÂÂ 40 ÎÂÚ ‚˚ıÓ‰flÚ ð‡‰ËÓÔÂðÂ‰‡˜Ë Ì‡ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ.

ÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ‰ÛÌ„‡Ì Ç 1994 „. ÔÓ ËÌËˆË‡ÚË‚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË Ë „ðÛÔÔ˚ ÍÓÏÏÂðÒ‡ÌÚÓ‚ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ‰ÛÌ„‡Ì, ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ÍÓÚÓðÓÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÓÏÔÓÁËÚÓð, Ì‡ðÓ‰Ì˚È ‡ðÚËÒÚ äê, ‡Í‡‰ÂÏËÍ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÄÍ‡‰ÂÏËË Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡, ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ÒÔÓðÚÒÏÂÌ ÖÒÂÌ àÒÏ‡ËÎÓ‚. Ç 1998 „. åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ·ËÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÈ ˆÂÌÚð ‚ äÂÏ·ðË‰ÊÂ Ì‡Á‚‡Î Â„Ó óÂÎÓ‚ÂÍÓÏ „Ó‰‡. ÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ðÓ‰ÌÓÈ flÁ˚Í, ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ ÔÓÒËÎ¸ÌÛ˛ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÛ˛ ÔÓÏÓ˘¸ Ú‡Î‡ÌÚÎË‚ÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËË ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ÒðÂ‰ÌÂ„Ó Ë ‚˚Ò¯Â„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, Á‡˘Ë˘‡ÂÚ ËÌÚÂðÂÒ˚ ‰ÛÌ„‡Ì, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‚Â‰ÂÚ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÛ˛ Ì‡ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ‚ ‰ÂÎÂ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, flÁ˚Í‡, Úð‡‰ËˆËÈ.

“Hueymin Bo” K›rg›zistan’da, 1932’de kurulan ve “Dungan gazetesi” anlam›na gelen Hueymin Bo yay›nlanmaktad›r. Gazetenin editörü Behaz Duvaza gazeteyle ilgili “Sovyetler Birli¤i döneminde ‘Ekim Bayra¤›’ anlam›na gelen fi›yuedi çi ad›yla yay›nlan›rd›” diye bilgi vererek anlatmaya devam ediyor: “1996’dan beri gazeteyi yeniledik. Gazetemiz ayda iki defa olmak üzere Dunganca ve Rusça dillerinde dört sayfa halinde yay›nlanmaktad›r. Okuyucu kitlemiz çok az; iki binden biraz fazla. Gazete Dunganlar›n bir arada yaflad›klar› bütün bölgelerde da¤›t›lmaktad›r.” K›rg›zistan Devlet Radyo ve Televizyonu’nda on y›ldan fazla zamand›r Dunganca programlar verilmektedir. Bu programlar 2001’den itibaren otuzar dakikal›k sürelerle ayda iki kez Dunganca ve Rusça olarak yay›nlanmaktad›r. K›rk y›l› aflk›n süredir de haftal›k Dunganca radyo yay›n› yap›lmaktad›r.

Dungan dernekleri 1994’te entelektüeller ve ifl adamlar›n›n giriflimleriyle K›rg›zistan’da Dungan Birli¤i kurulmufltur. Bu birli¤in yöneticili¤ini K›rg›zistan halk sanatç›s›, Uluslararas› Sanat Akademisi akademisyeni, kompozitör ve baflar›l› bir sporcu olan Esen ‹smailov yürütmektedir. Uluslararas› Cambridge Biyografi Merkezi ‹smailov’u “y›l›n adam›” ilan etmifltir. Birlik ana dili gelifltirmeye gayret etmekte, gençlerin mesleki alanda orta ve yüksek e¤itim alabilmeleri için maddi yard›mda bulunmakta, Dunganlar›n ç›karlar›n› takip etmekte ve ayr›ca millî kültür, dil ve geleneklerin gelifltirilmesi amac›na yönelik Dungan halk›n›n aktivitesini art›rmak için faaliyetler yürütmektedir.

äÛÎ¸ÚÛð‡ Kültür

çÂÔËÒ‡Ì‡fl ËÒÚÓðËfl: ÛÍð‡ËÌÒÍËÂ Ì‡ðÓ‰Ì˚Â ÏÂÎÓ‰ËË Yaz›s›z bir tarih: Ukrayna Halk fiark›lar› ìÎ¸flÌ‡ Å‡ÛÍÓ‚‡

Ulyana Baukova

ÜÛðÌ‡ÎËÒÚ (äËÂ‚).

Gazeteci (Kiev).

ÂÔÎ˚È ÎÂÚÌËÈ ‚Â˜Âð. ç‡ ÒÍ‡Ï¸flı Û ÔÓ‰˙ÂÁ‰‡ ÏÌÓ„Ó˝Ú‡ÊÌÓ„Ó ‰ÓÏ‡ ‚ ˆÂÌÚðÂ äËÂ‚‡ ÒË‰flÚ ÊÂÌ˘ËÌ˚ Ë ð‡Á„Ó‚‡ðË‚‡˛Ú Ó ·Û‰ÌË˜ÌÓÏ. Ç‰ðÛ„ Ó‰Ì‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ ÔÂÚ¸, Í ÌÂÈ ÔðËÒÓÂ‰ËÌfl˛ÚÒfl ‰ðÛ„ËÂ. á‚Û˜ËÚ ÛÍð‡ËÌÒÍ‡fl Ì‡ðÓ‰Ì‡fl ÔÂÒÌfl. ïÓ˜ÂÚÒfl ‚ÁflÚ¸ ‰ËÍÚÓÙÓÌ Ë Á‡ÔËÒ‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ÌËÍÂÏ ÌÂ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌ˚È ÍÓÌˆÂðÚ, ÌÓ ÁÌ‡˛, ˜ÚÓ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ÒÏÛÚflÚÒfl, Ë ÔÂÒÌfl ÔÂðÂð‚ÂÚÒfl. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚ÍÎ˛˜‡˛ ÚÂÎÂ‚ËÁÓð Ë ÒÎÛ¯‡˛ Û ÓÍÌ‡. ä Ì‡¯ÂÏÛ ÔÓ‰˙ÂÁ‰Û ÔÓ‰ıÓ‰flÚ Î˛‰Ë Ë ÚÓÊÂ ÔðËÒÓÂ‰ËÌfl˛ÚÒfl Í ÔÂ‚ˆ‡Ï, Á‰ÂÒ¸ ÛÊÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÊÂÌ˘ËÌ˚, ÌÓ Ë ÏÛÊ˜ËÌ˚. ì‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ÌÓ ÓÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl Ï‡¯ËÌ‡, ÔðÓÂÁÊ‡‚¯‡fl ÏËÏÓ, Ë ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ÔÓ‰ı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ÏÂÎÓ‰Ë˛. èðÓÔÂ‚ Î˛·ËÏÛ˛ ÔÂÒÌ˛, ÓÌ Â‰ÂÚ ‰‡Î¸¯Â. óÚÓ ÔðËÌÛÊ‰‡ÂÚ ˝ÚËı Î˛‰ÂÈ ÓÒÚ‡‚ÎflÚ¸ Ò‚ÓË ‰ÂÎ‡ Ë ÔÂÚ¸? ì Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÂÒÚ¸ Î˛·ËÏÓÂ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂ ‚ ˜‡Ò ÓÚ‰˚ı‡. Ç ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ˝ÚÓ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂ ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛÂÚ Ì‡ðÓ‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚ Â„Ó ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÒÚ¸. ç‡‚ÂðÌÓÂ, ‰Îfl ÛÍð‡ËÌˆÂ‚ Ú‡ÍËÏ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÂÌËÂ. Ö˘Â éÒ‚‡Î¸‰ òÔÂÌ„ÎÂð ÓÚÏÂ˜‡Î, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË fl‚ÎflÂÚÒfl ÍðÂÒÚ¸flÌÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡. ìÍð‡ËÌÒÍËÈ Ì‡ðÓ‰ ÔÓ Ò‚ÓÂÏÛ Ó·ð‡ÁÛ ÊËÁÌË ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÁÂÏÎÂÈ, ıÓÚ¸ Ë ÌÂ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ ËÌÂðÚÌÛ˛ Ï‡ÒÒÛ – ÛÍð‡ËÌÒÍËÂ ÍðÂÒÚ¸flÌÂ ÔÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·˚ÒÚðÓ ÏÓ·ËÎËÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ Á‡ÔÓðÓÊÒÍÓÂ ‚ÓÈÒÍÓ. ìÍð‡ËÌÒÍ‡fl ÔÂÒÂÌÌ‡fl Ì‡ðÓ‰Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Ú‡ÍÊÂ ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËÂÏ, Ó· ˝ÚÓÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÔÂÒÌË, ÒÓÓÚÌÂÒÂÌÌ˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎflÏË Ò ıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ˆËÍÎÓÏ, ÌÓ Ë Í‡ðÚËÌ˚ ÔðËðÓ‰˚. êÂ‰ÍÓ ÍÓ„‰‡ ‚ ÔÂÒÌÂ ÌÂ ÒÓ‰ÂðÊËÚÒfl ÒÚðÓÍ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÔðËðÓ‰Â. ÉË‰ðÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÛÌË˜ÚÓÊËÎÓ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÛ˛

›cak bir yaz akflam›. Yafll› kad›nlar Kiev’in merkezinde bir apartman binas› önünde oturmufl; dereden tepeden, günlük ifllerden konufluyorlard›. Nedense aralar›ndan biri bir ezgi tutturuyor, ard›nda öbürleri cofluyor ve aniden bir koro olufluyor; eski bir Ukrayna halk flark›s›. Bu kendili¤inden bafllayan konseri bir kayda almak geliyor içimden. Ama daha ben harekete geçmeden kad›nca¤›zlar söylemeyi kesiyorlar. Yerime oturuyorum, arkas›ndan yeni bir flark› bafll›yor. Tam bir gönüllüler korosu. Seslerini kaydedemeyece¤ime kanaat getirince en iyisi oturup dinleyip güzel melodilerin tad›n› ç›karay›m diyorum. Televizyonu kapat›p pencerenin dibine oturuyorum. Ooo! Sadece ben de¤ilim cezbolan. Tamamen rasgele geçen bir otomobil floförü Ukrayna’n›n ifllemeli gömlekleri kadar renkli, güzel ve otantik flark›lar› duyunca frene bas›p dinliyor. Oldu olacak bir de istek sunuyor büyükannelere. Söyleyenleri ve dinleyenleri ile ilginç bir millet

107

˝ÍÓÒËÒÚÂÏÛ ÛÍð‡ËÌÒÍËı ÔÎ‡‚ÌÂÈ, ÌÓ Ë Ì‡ÌÂÒÎÓ ‚ðÂ‰ ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ: ‚Â‰¸ ÓÚÒÂÎÂÌÌ˚Â ËÁ Á‡ÚÓÔÎÂÌÌ˚ı ‚Ó‰Óıð‡ÌËÎË˘‡ÏË ÒÂÎ Î˛‰Ë ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎË ð‡‰ËÍ‡Î¸ÌÓ ÏÂÌflÚ¸ Ò‚ÓÈ ÊËÁÌÂÌÌ˚È ÛÍÎ‡‰ Ë ÔðËÌÛ‰ËÚÂÎ¸ÌÓ Ûð·‡ÌËÁËðÓ‚‡ÎËÒ¸. çÓ ‰‡ÊÂ ‚ „ÓðÓ‰‡ı ÛÍð‡ËÌˆ˚ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎË ÔÂÚ¸. çË Ó‰ÌÓ Á‡ÒÚÓÎ¸Â, ÌË Ó‰ËÌ Ôð‡Á‰ÌËÍ ËÎË Ò‚‡‰¸·‡ ÌÂ ÔðÓıÓ‰flÚ ·ÂÁ ÔÂÌËfl. èÂÒÌfl ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ Á‡ ÒÚÓÎÓÏ Í‡Í-ÚÓ ÌÂÓÊË‰‡ÌÌÓ, ÒÔÓÌÚ‡ÌÌÓ, ÌÓ ‚Ó‚ÎÂÍ‡ÂÚ ‚ ÔÂÌËÂ ‚ÒÂı ÒÓ·ð‡‚¯ËıÒfl: Ë ÊÂÌ˘ËÌ, Ë ÏÛÊ˜ËÌ. ã˛‰Ë ·ÂÁ ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ÏÛÁ˚Í‡Î¸ÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Òð‡ÁÛ ÔÓ˛Ú Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ „ÓÎÓÒÓ‚, Ë Í‡Ê‰‡fl ËÁ ˝ÚËı Ô‡ðÚËÈ ‚ Í‡ÍÓÈ-ÌË·Û‰¸ ÏÓÏÂÌÚ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ÒÓÎ¸ÌÓÈ. ìÌËÍ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl Ú‡ÍÊÂ ‚ ‚‡ðË‡ÌÚÌÓÒÚË ÂÂ ÏÂÎÓ‰ËË – Á‡ÔË¯ËÚÂ ÔÂÒÌ˛ Ò Ó‰ÌËÏ Ë ÚÂÏ ÊÂ ÚÂÍÒÚÓÏ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ðÂ„ËÓÌ‡ı ìÍð‡ËÌ˚ Ë ‚˚ ÔÓÎÛ˜ËÚÂ ð‡ÁÌ˚Â ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Â ËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËË. äÓ„‰‡ ÒÔð‡¯Ë‚‡Â¯¸ ÛÍð‡ËÌˆÂ‚, ÔÓ˜ÂÏÛ ÓÌË Ú‡Í ÏÌÓ„Ó Ë Ò Û‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËÂÏ ÔÓ˛Ú, ÓÌË ÓÚ‚Â˜‡˛Ú: «èÂÚ¸ Ï˚ Î˛·ËÏ Ë ÛÏÂÂÏ», Ë ‚ ˝ÚÓÏ ÔÓðÛÍ‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ì‡ðÓ‰‡.

ÉÂðÓË ÊË‚ÓÈ ËÒÚÓðËË Ç ÒÎÓÊÌ˚ı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÔÂÒÌfl ·˚Î‡ Ë ÌÂÔËÒ‡ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ, ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡fl Ó ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl Î˛‰flı Ë ÒÓ·˚ÚËflı, ·ËÚ‚‡ı, ÔÓð‡ÊÂÌËflı Ë ÔÓ·Â‰‡ı. àÏÂÌÌÓ Ú‡ÍËÏË ·˚ÎË ‰ÛÏ˚, ÍÓÚÓð˚Â ËÒÔÓÎÌflÎË ÍÓ·Á‡ðË, ÒÚð‡ÌÒÚ‚Ûfl ÔÓ „ÓðÓ‰‡Ï Ë ÒÂÎ‡Ï ìÍð‡ËÌ˚. äÓ·Á‡ðflÏË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÒÍ‡ÎÂ˜ÂÌÌ˚Â ‚ ·Óflı, ÒÎÂÔ˚Â ËÎË ÒÓÒÚ‡ðË‚¯ËÂÒfl Í‡Á‡ÍË á‡ÔÓðÓÊÒÍÓÈ ëÂ˜Ë, ÍÓÚÓð˚ı ˜‡ÒÚÓ ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡ÎË Ï‡Î¸˜ËÍËÔÓÏÓ˘ÌËÍË. åÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Ï ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓÏ ÍÓ·Á‡ðfl ·˚Î‡ ÍÓ·Á‡, ËÌÓ„‰‡ ·‡Ì‰Ûð‡. é ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚË ÍÓ·Á‡ðÒÚ‚‡ ‚ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ ÚÓ, ˜ÚÓ Ò‡Ï˚È ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È Ò·ÓðÌËÍ ÒÚËıÓÚ‚ÓðÂÌËÈ í‡ð‡Ò‡ òÂ‚˜ÂÌÍÓ ÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «äÓ·Á‡ð¸».

de¤il mi? Hiçbir organizasyonuna gerek duymadan bunu becermek ancak bir do¤al yetenekle, bir önseziyle olabilir. Bence her milletin dinlenirken, e¤lenirken meflgul oldu¤u sevdi¤i bir u¤rafl›s› var. Ancak bu u¤rafl› ya da e¤lence o milletin düflünme biçimini tarif eden bir fiildir. Ukrayna milletini tarif eden u¤rafl›, galiba flark› söylemektir. Osvald Spengler müzik medeniyetinin toprak kültürü ile s›k› iliflkisi oldu¤unu ileri sürer. Kozak devrinde devaml› askerî bir s›n›f olsa bile Ukrayna insan› tabiat› itibar›yla toprak kültürüne sahiptir. Bu yüzden Ukrayna flark› kültürünün de toprak iflleme kültürü ile yak›n ilgisi vard›r. Bunun kan›t› sadece araflt›rmac›lar›n tespit ettikleri çok say›da halk ezgisi de¤ildir, aksine bütün ezgilere sinmifl toprak ve tabiat tasvirleridir. Sovyet devrinde Ukrayna nehirleri üzerindeki aktif baraj inflaat› sadece nehirlerin havzas›ndaki verimli topraklar› mahvederek ekolojik faciaya yol açmakla kalmam›fl, beraberinde flark› kültürünü de yok etmifltir. Sular alt›nda kalan köylerden kaçan halk h›zla “kentlileflmifl”, hayat tarz›nda da kökten de¤ifliklikler yaflanm›flt›r. fiehirlerde de olsa Ukraynal›lar flark›s›z kalamam›fllard›r. Hiçbir dü¤ün, hiçbir merasim o güzel halk ezgileri olmadan gerçekleflmez. Üstelik bunun için haz›rl›k yap›lmaz. Oradakilerden biri bafllar, ancak flark› bütün hisleri birlefltiriverir. Herkes söyler; kad›n, erkek. Herhangi bir müzik e¤itimi olmayan kimseler bile çok sesli bir parça icra edebilirler. Korodakilerden herhangi biri gayet tabii solo olabilir. Ukrayna halk flark›lar›n›n bir özelli¤i de onun farkl› yorumlara sahip olufludur. Bir flark›y› kaydettiyseniz, ayn› flark›n›n baflka varyantlar›n› baflka yörelerde bulursunuz.

Canl› tarihin kahramanlar› Ukrayna tarihinin zorlu dönemleri boyunca halk flark›lar›n›n s›rt›na bir görev daha yüklenilmifltir. Yaz›s›z tarih olma görevi. Ünlü kiflileri, hadiseleri, savafllar›, zaferleri, yenilgileri anlat›r sonraki nesillere bu flark›lar. Köy köy, kasaba kasaba dolafl›p flark› söyleyen “Kobzarlar”›n icra ettikleri “Dumalar”›n mahiyetleri iflte böyle olurdu. Bu yüzden, kobzar ve yan›nda yard›mc› çocuk (ç›rak) canland›rmalar›nda da görüldü¤ü gibi bu ozanlar genellikle savafllarda yaralanm›fl, kör, sakat kimseler veya Zaporijya askeri sitesinin yafllanm›fl savaflç›lar› olurdu. Müzik aletleri ise ço¤u zaman kobza bazen de bandura olurdu. Birer ozan olan kobzarl›¤›n Ukrayna kültüründeki önemli yerini Taras fievçenko’nun eserinin ad›n› “Kobzar” koymas› ifade eder. Ukrayna kültüründe müzi¤in ve fliirin

äÓ·Á‡ðÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÏ ÛÍð‡ËÌÒÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ XVII-ïï ‚ÂÍÓ‚, Ë„ð‡‚¯ËÏ Í‡Í ðÓÎ¸ Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË, Ú‡Í Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó Ì‡ÒÚ‡‚ÌË˜ÂÒÚ‚‡, ıð‡ÌÂÌËfl ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ìÔÓÏËÌ‡ÌËfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÓ·Á‡ðÒÍËÂ ÔÂÒÌË Ó Í‡Á‡ˆÍÓÏ ·˚ÎÓÏ Ë ·Óð¸·Â Ò ‚ð‡„‡ÏË ÔðÓ·ÛÊ‰‡˛Ú Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ˜Û‚ÒÚ‚‡, ÔðËÁ˚‚‡˛Ú ·ÓðÓÚ¸Òfl Á‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸, ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÒÓÓ·˘ÂÌËflı ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ Ë ÔÓÎ¸ÒÍÓÈ Ú‡ÈÌ˚ı ÔÓÎËˆËÈ, ÌÓ ‰‡ÊÂ Ë ‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚Â: ÓÔÂð‡ å.ã˚ÒÂÌÍÓ «í‡ð‡Ò ÅÛÎ¸·‡» ÔÓ Ó‰ÌÓËÏÂÌÌÓÈ ÔÓ‚ÂÒÚË ç.ÉÓ„ÓÎfl ÒÓ‰ÂðÊËÚ ÒˆÂÌÛ, „‰Â Ì‡ðÓ‰ Á‡˘Ë˘‡ÂÚ ÍÓ·Á‡ðfl ÓÚ ÔðÂÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ÔÓÎËˆËË. åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚‡fl Úð‡‰ËˆËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ·˚Î‡ ÔðÂð‚‡Ì‡ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍËÈ ÔÂðËÓ‰. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl ÍÓ·Á‡ðÂÈ Ë ·‡Ì‰ÛðËÒÚÓ‚ ÔÓ„Ë·ÎÓ ‚ ÊÂðÌÓ‚‡ı ðÂÔðÂÒÒËÈ, ÍÓ„‰‡ ‚ 1929-1933 „„. Ëı ÒÓ·Ëð‡ÎË Ì‡ Ò˙ÂÁ‰˚ ‚ èÓÎÚ‡‚Â Ë ï‡ð¸ÍÓ‚Â, ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó ÏÛÁ˚Í‡ÌÚ‡ÏË Á‡ÌËÏ‡ÎÓÒ¸ çäÇÑ. à ÒÂ„Ó‰Ìfl, ÒÚð‡ÌÒÚ‚Ûfl ÔÓ „ÓðÓ‰‡Ï ìÍð‡ËÌ˚, ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, Í‡Í Ó‰ËÌÓÍËÈ ‰Â‰ ‚ ‚˚¯ËÚÓÈ ðÛ·‡¯ÍÂ, Ò ÒÂ‰˚ÏË ÛÒ‡ÏË Ë ˜Û·ÓÏ Ë„ð‡ÂÚ Ì‡ ·‡Ì‰ÛðÂ Ë ÔÓÂÚ. Ö„Ó ÔÓ˜ÚË ÌÂ ÒÎ˚¯ÌÓ ‚ ÛÎË˜ÌÓÏ ¯ÛÏÂ. èðÓıÓÊËÂ ËÌÓ„‰‡ ·ðÓÒ‡˛Ú ÂÏÛ ‰ÂÌ¸„Ë, ÌÓ ðÂ‰ÍÓ ÍÚÓ ÓÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÔÓÒÎÛ¯‡Ú¸, Ó ˜ÂÏ ÍÓ·Á‡ð¸ ÔÓÂÚ. äÓ·Á‡ð¸ ÚÂÔÂð¸ – ÒÍÓðÂÂ ÒËÏ‚ÓÎ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ‡ ‰Îfl ÚÛðËÒÚÓ‚ – Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ˝ÍÁÓÚËÍ‡. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ËÒÚÓðËfl ÚðÛ‰ÌÓ ÔÓ‰‰‡ÂÚÒfl ÓÒÏ˚ÒÎÂÌË˛ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÔÓ˝ÚË˜ÂÒÍËı ÒÚðÓÍ‡ı ‰ÛÏ. çÓ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl ÍÓ·Á‡ðÒÚ‚‡ ‚ ìÍð‡ËÌÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú, ÔÂðÒÔÂÍÚË‚‡ ð‡Á‚ËÚËfl ÓÒÚ‡ÂÚÒfl.

ï‡ð‡ÍÚÂð ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌË èð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒÂ, ÍÚÓ ÁÌ‡ÍÓÏËÎÒfl Ò ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÓÈ, ËÒÔ˚Ú˚‚‡ÎË ˜Û‚ÒÚ‚Ó ‚ÓÒıË˘ÂÌËfl. ç‡ÔÂ‚ÌÓÒÚ¸, ÏÂÎÓ‰Ë˜ÌÓÒÚ¸ Ë ‰Û¯Â‚ÌÓÒÚ¸ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ÓÚÏÂ˜‡ÎË óÂıÓ‚, ÉÓð¸ÍËÈ,

ayr›lmaz bir birleflimi olan Kobzarl›k, bir kitle iletiflim vas›tas›, bilge, manevi de¤erlerin koruyucusu rollerini üstlenerek 17.-20. yüzy›llarda toplumsal bir olay haline geldi. Kobzar flark›lar›n›n millî direnifle ça¤›rd›¤›n›n sadece zaman›n Rus, Leh polis kay›tlar›nda de¤il, Gogol’un ayn› adl› roman›ndan uyarlanm›fl olan M›kola Lisenko’nun “Taras Bulba” operas›nda da görebiliriz. Bu operada halk kobzar› polisin takibinden korumaktad›r. Sovyet y›llar›nda Ukrayna halk flark› gelene¤i kesintiye u¤ram›fl, 30’lu y›llarda pek çok kobzar sürgünlerde kaybolmufltur. Bugün bile Ukrayna flehirlerini, sokaklar›n› görseniz, ifllemeli gömlekli, beyazlaflm›fl b›y›¤› ve perçemi ile eski zamanlardan havalar çal›p söyleyen bir ihtiyar adama rastlars›n›z. Ancak bu motif günlük hayat resminde art›k o kadar siliktir ki, çevrenin gürültüsü içinde yafll› adam›n ne söyledi¤i ve çald›¤› duyulmaz bile. Sadece gelip geçenler adetten ara s›ra befl on kapiyka (kurufl) atarlar. Bu yüzden bugün kobzarl›k, bir tarihî sembol, turistler içinse bir egzotik görüntüden baflka bir fley de¤ildir. Bugün tarihin özellikleri Dumalar’›n oluflmas›na olanak tan›masa da hâlâ kobzarl›k gelene¤inin sürmesine imkân vermektedir.

Ñ‡ÊÂ ‚ „ÓðÓ‰‡ı ÛÍð‡ËÌˆ˚ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎË ÔÂÚ¸. çË Ó‰ÌÓ Á‡ÒÚÓÎ¸Â, ÌË Ó‰ËÌ Ôð‡Á‰ÌËÍ, ËÎË Ò‚‡‰¸·‡ ÌÂ ÔðÓıÓ‰flÚ ·ÂÁ ÔÂÌËfl. fiehirlerde de olsa Ukraynal›lar flark›s›z kalamam›fllard›r. Hiçbir dü¤ün, hiçbir merasim o güzel halk ezgileri olmadan gerçekleflmez.

Ukrayna müzi¤inin karakteri Ukrayna halk müzi¤i ile ilgilenenlerin neredeyse hepsi ona hayran kalm›flt›r. Söyleniflindeki, na¤melerindeki güzelli¤i ve içtenli¤i Çehov’dan Gorki’ye, Puflkin’den Balzac’a kadar pek çok zevk ehli ifade etmifllerdir. Ukrayna müzi¤inin melodik karakteri üzerinde araflt›rma yapan Filaret Kolesa ve M. Lisenko, Ukrayna halk müzi¤inde Leh veya Rus müzik karakterinden ziyade güney Slav (Balkan) özelliklerinin bulundu¤unu belirtmifllerdir. 109

ì Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÂÒÚ¸ Î˛·ËÏÓÂ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂ ‚ ˜‡Ò ÓÚ‰˚ı‡. Ç ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ˝ÚÓ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂ ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛÂÚ Ì‡ðÓ‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚ Â„Ó ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÒÚ¸. ç‡‚ÂðÌÓÂ, ‰Îfl ÛÍð‡ËÌˆÂ‚ Ú‡ÍËÏ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÂÌËÂ. Her milletin dinlenirken, e¤lenirken meflgul oldu¤u sevdi¤i bir u¤rafl›s› var. Ancak bu u¤rafl› ya da e¤lence o milletin düflünme biçimini tarif eden bir fiildir. Ukrayna milletini tarif eden u¤rafl›, galiba flark› söylemektir.

110

èÛ¯ÍËÌ, Å‡Î¸Á‡Í Ë ÏÌÓ„ËÂ ‰ðÛ„ËÂ. éÔðÂ‰ÂÎflfl ı‡ð‡ÍÚÂð ÏÂÎÓ‰ËÍË, ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË î.äÓÎÂÒÒ‡, å.ã˚ÒÂÌÍÓ ÓÚÏÂ˜‡ÎË, ˜ÚÓ Û ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ·ÓÎ¸¯Â Ó·˘Â„Ó Ò ÏÛÁ˚ÍÓÈ ˛ÊÌÓÒÎ‡‚flÌÒÍÓÈ , ˜ÂÏ Ò ðÛÒÒÍÓÈ ËÎË ÔÓÎ¸ÒÍÓÈ. ÑÓÒÚÓÈÌ‡ Û‰Ë‚ÎÂÌËfl Í‡Í ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ÛÍð‡ËÌˆÂ‚ ÔÂÚ¸, Ú‡Í Ë ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl ÔÂÒÂÌ, ÍÓÚÓð˚Â ÓÚð‡Ê‡˛Ú Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒÂ ÊËÁÌÂÌÌ˚Â ÒËÚÛ‡ˆËË Ë ˝ÏÓˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ÒÓÒÚÓflÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. éÒÓ·ÂÌÌÓ ·Ó„‡ÚÓ ‚ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌÂ ÓÚð‡Ê‡˛ÚÒfl ÎËðË˜ÂÒÍËÂ Ë ‰ð‡Ï‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl. åÂÊ‰Û ÚÂÏ ‰Îfl ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ˜‡ÒÚË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌËÍÓ‚ ÛÍð‡ËÌÒÍ‡fl ÔÂÒÌfl – ˝ÚÓ ·ð‡‚ÛðÌÓ-¯ÛÚÎË‚‡fl «í˚ Ê ÏÂÌÂ ÔË‰Ï‡ÌÛÎ‡, Ú˚ Ê ÏÂÌÂ ÔË‰‚ÂÎ‡...». èðË˜ËÌÛ ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ ‡ÒËÏÏÂÚðËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ËÒÍ‡Ú¸ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ, ‚ÌÂ¯ÌÂ ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ Ì‡ðÓ‰ÌÓÂ Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚Ó, ÌÓ Ò Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏ ðÂ‰‡ÍÚËðÓ‚‡ÌËÂÏ ‚ ÒÚÓðÓÌÛ ÛÌËÙËÍ‡ˆËË (‚Â‰¸ ÒÓÁ‰‡Ú¸ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È ¯‡·ÎÓÌ ‰Îfl, Í‡Í ÏËÌËÏÛÏ, ÔflÚÌ‡‰ˆ‡ÚË ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ˆËÈ Íð‡ÈÌÂ ÒÎÓÊÌÓ). èÓÔÛÎflðËÁ‡ˆËfl ·ÛðÎÂÒÍÌ˚ı, ¯ÛÚÎË‚˚ı ÔÂÒÂÌ, ·ÂÁÛ‰ÂðÊÌÓ ‚ÂÒÂÎ˚ı Ú‡ÌˆÂ‚ (‰Îfl ìÍð‡ËÌ˚ – „ÓÔ‡Í‡), ÍÓÏÔÓÁËˆËÈ ‚ ÒÚËÎÂ Ì‡ðÓ‰Ì˚ı „ÛÎflÌËÈ ËÏÂÎ‡ ˆÂÎ¸˛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó·ð‡Á Ò˜‡ÒÚÎË‚ÓÈ ÊËÁÌË ÒÓ‚ÂÚÒÍËı Î˛‰ÂÈ. ÇÏÂÒÚÓ ˝ÚÓ„Ó ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚˚ıÓÎ‡˘Ë‚‡ÌËÂ Ì‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡, ÔÓ‰ÏÂÌ‡ Â„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÓð‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl «¯‡ðÓ‚‡ð˘ËÌÓÈ». çÓ Î˛‰Ë Î˛·flÚ ÔÂÚ¸, Ë ‰‡ÊÂ ÒÂÈ˜‡Ò, ‚ ˝ÔÓıÛ ÔÓÔ-ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÛÒÔÂıÓÏ ¯ÓÛ-ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Í‡Ì‡ÎÓ‚, „‰Â Î˛‰Ë ÔÓ˛Ú Í‡ð‡ÓÍÂ Ì‡ ÛÎËˆÂ, ‡ ÒðÂ‰Ë ÔÂÒÂÌ, ÍÓÚÓð˚Â ‚˚·Ëð‡˛Ú Û˜‡ÒÚÌËÍË, ˜‡ÒÚÓ ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl Ì‡ðÓ‰Ì˚Â. à ‚ÒÂ ÊÂ Ì‡ðÓ‰ÌÛ˛ ÔÂÒÌ˛ ðÂ‰ÍÓ ÏÓÊÌÓ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ ‚ ÚÂÎÂÔÂðÂ‰‡˜Â, ‡ ÔðËÓ·ðÂÒÚË ‡Û‰ËÓÁ‡ÔËÒ¸ ÏÓÊÌÓ ÎË¯¸ ‚ ÏÂÒÚ‡ı, ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚ı Ì‡ ÚÛðËÒÚÓ‚ ËÁ ‰Ë‡ÒÔÓð˚. é‰Ì‡ÍÓ ÛÍð‡ËÌÒÍ‡fl ÔÂÒÌfl ÌÂ ‚˚ÏËð‡ÂÚ, ÌÂ ËÒ˜ÂÁ‡ÂÚ, ‡ Á‚Û˜ËÚ ÏÌÓ„Ó„ÓÎÓÒ˚Ï ıÓðÓÏ ‚ ‰Û¯Â Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ.

fiafl›rt›c› olan baflka bir konu da Ukraynal›lar›n flark›ya olan yatk›nl›klar› gibi o flark›lar›n muhteviyatlar›n›n da evrensel olufludur. Hayat›n bafltan sona her dilimini, insan›n duygusal yanlar›n› yans›t›rlar. Lirik ve dramatik içeri¤in yayg›n oluflu bu yüzdendir. Ancak hal böyleyken uzaktan yak›ndan müzi¤imizle ilgisi olmufl ça¤dafllar›m›z›n ço¤u “T› j mene pidmanula – T›j mene pidvela ...” (Sen beni aldatt›n – Sen beni kand›rd›n) ezgisinden dolay› Ukrayna flark›lar›n›n karakterini flakac› ve kinayeli olarak bilirler. Halklar›n tasavvurlardaki böyle farkl›l›klar›n varl›¤›n›n nedenini Sovyetler Birli¤i kültür politikas›nda aramak yerinde olur. Söz konusu politika, görünüflte halk sanat›n› öncelikli tutmas›na karfl›n, pratikte ideolojik süzgeçten geçirerek sanat üzerinde bir standartlaflt›rma gerçeklefltirmifltir. (Bu koca davette en az on befl millî kültürün varl›¤› düflünülürse, tek bir kültürel flablonun oluflturulmas›ndaki zorluk elbette anlafl›l›r). Sovyet kültüründe “burlesk” (e¤lenceli karnavalvari flark›lar, k›r›k hava) flark›lar›n – Ukrayna’daki örne¤i “Hopak”, Rusya’daki “Horovod”d›r – yayg›nlaflt›r›lmas›n›n amac› mutlu bir hayat tablosu çizmektir. Bundan dolay› halk müzik sanat›nda muhteviyat zay›f düflerken, “vur patlas›n” temas› hakim olmufltur. Ancak her fleye ra¤men insan›m›z na¤meyi, flark› söylemeyi seviyor. Hatta pop kültürü ça¤›nda bile TV kanallar›ndan birisi bu meziyeti, kendi flov program›nda baflar›yla kullan›yor. O s›rada caddede hasbelkader bulunan insanlar, bir meydanc›kta toplan›yorlar, karaoke usulü flark› söylüyorlar. Ve söyledikleri flark›lar›n ço¤unu halk flark›lar›ndan seçiyorlar. Buna ra¤men ekranlarda bir halk müzi¤i konseri dinlemek ya da kasetçiden bir halk müzi¤i kaseti bulmak oldukça zor. Bu kasetleri ancak diaspora turistlerine sat›fl yapan yerlerde bulabiliyorsunuz. Fakat her fleye ra¤men Ukrayna halk müzi¤i halk›n›n gönlünde ve dilinde gayet emin bir flekilde yafl›yor.

íð‡‰ËˆËË Gelenekler

èð‡Á‰ÌËÍ Ì‡ ‚Ò˛ ÓÒÚ‡‚¯Û˛Òfl ÊËÁÌ¸ Hayat boyu devam eden bayram ûÎËfl è‡ÎËˆ, ÅÓðËÒ å‡ðË‡Ì

Yuliya Palits, Boris Marian

ùÚÌÓÎÓ„ (åÓÎ‰Ó‚‡). èËÒ‡ÚÂÎ¸ (åÓÎ‰Ó‚‡).

Etnolog (Moldova). Yazar (Moldova).

‚ÒÂı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÏËð‡ Ò‚‡‰Â·Ì˚Â Ó·ðfl‰˚ Íð‡ÒÓ˜Ì˚ Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚, ÓÌË ‚ÍÎ˛˜‡˛Ú ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ðËÚÛ‡Î¸Ì˚ı ÔðÂ‰ÏÂÚÓ‚, ÔÂÒÂÌ, Ú‡ÌˆÂ‚, ÒÚËıÓÚ‚ÓðÌ˚ı ÔÓÁ‰ð‡‚ÎÂÌËÈ. çÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ·Ó„‡Ú‡ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÏÓÎ‰‡‚ÒÍ‡fl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ‡fl Ò‚‡‰¸·‡, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘‡fl ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÒÔÂÍÚ‡ÍÎ¸, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÊÂÌ˚ ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ Ô‡ÚðË‡ðı‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË Ì‡ðÓ‰‡, Â„Ó ËÒÚÓðËË, ÔÓ‚ÂðËÈ. ÖÈ ÔðÂ‰¯ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ðfl‰ Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚‡, ÔÓ ıÓ‰Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ·Û‰Û˘ËÂ ÊÂÌËı Ë ÌÂ‚ÂÒÚ‡ Ó·ÏÂÌË‚‡˛ÚÒfl ˆÂÌÌ˚ÏË ÔÓ‰‡ðÍ‡ÏË. ÜÂÌËı ÔðËıÓ‰ËÚ ‚ÏÂÒÚÂ ÒÓ Ò‚‡Ú‡ÏË ‚ ‰ÓÏ ÌÂ‚ÂÒÚ˚, „‰Â Ë Á‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒfl ÔÂð‚ÓÌ‡˜‡Î¸Ì˚È ð‡Á„Ó‚Óð Ó ÊÂÌËÚ¸·Â. é·ÏÂÌ ÔÓ‰‡ðÍ‡ÏË ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ ‰Ó„Ó‚Óð ÏÂÊ‰Û ÊÂÌËıÓÏ Ë ÌÂ‚ÂÒÚÓÈ. èÓ ËÒÚÂ˜ÂÌËË ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÓÏÂÊÛÚÍ‡ ‚ðÂÏÂÌË, ÓÚ‚Â‰ÂÌÌÓ„Ó ‰Îfl ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl ÔðÂ‰ÒÚÓfl˘Â„Ó ¯‡„‡, ÏÓÎÓ‰˚Â ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl ‚ÌÓ‚¸, ˜ÚÓ·˚

ünyadaki her milletin dü¤ün töreni oldukça renkli ve çeflitlidir; seremoni bölümleri, flark›lar, dans ve kutlama mesajlar› içeren fliir okumalar›… Fakat toplumun ataerkil yaflam biçimini, tarihini, inanc›n› yans›tan Moldova dü¤ünleri tam bir gösteri flölenidir. Önce gelin ve damad›n de¤erli hediyelerle hediyelefltikleri nikah töreni bafllar. Damat dünürcülerle birlikte gelinin evine gelir ve evlilik konusu ilk olarak burada konuflulur. Buradaki hediyeleflme gelin ve damat aday›n›n evlilik konusunda anlaflt›¤›n›n bir iflaretidir. S›radaki ifllere haz›rlanmak ve düflünmek amac›yla verilen belirli bir süreden sonra gençler art›k son kararlar›n› vermek üzere tekrar bir araya gelirler. E¤er içlerinden biri fikir de¤ifltirdiyse “zalog” (teminat) olarak adland›r›lan hediyeler geri verilir. Yok, e¤er hiç

åÓÎ‰‡‚ÒÍ‡fl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ‡fl Ò‚‡‰¸·‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÒÔÂÍÚ‡ÍÎ¸, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÊÂÌ˚ ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ Ô‡ÚðË‡ðı‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË Ì‡ðÓ‰‡, Â„Ó ËÒÚÓðËË, ÔÓ‚ÂðËÈ. Toplumun ataerkil yaflam biçimini, tarihini, inanc›n› yans›tan Moldova dü¤ünleri tam bir gösteri flölenidir. 111

ÖÒÎË ÊÂ ÌËÍÚÓ ÌÂ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚ «Á‡ÎÓ„Ë», ÚÓ ‰‡ÎÂÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÛÒÚÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ó Ò‚‡‰¸·Â, Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚È «ð˝ÒÔÛÌÒ». Taraflardan biri fikir de¤ifltirdiyse “zalog” (teminat) olarak adland›r›lan hediyeler geri verilir. Yok, e¤er hiç kimse hediyeleri geri vermemiflse, damat ve gelin aday› aileleri dü¤ünle ilgili konular› “respuns” denilen sözlü görüflme yaparlar.

ÔðËÌflÚ¸ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ. ÖÒÎË ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ ÌËı ÔÂðÂ‰ÛÏ‡Î, ÚÓ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚ ÔÓ‰‡ðÓÍ, Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚È «Á‡ÎÓ„ÓÏ». ùÚÓÚ ÊÂÒÚ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÓÚÍ‡Á Ë ÔðÂÍð‡˘ÂÌËÂ ‚ÒÂı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚. ÖÒÎË ÊÂ ÌËÍÚÓ ÌÂ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚ «Á‡ÎÓ„Ë», ÚÓ ‰‡ÎÂÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÛÒÚÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ó Ò‚‡‰¸·Â, Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚È «ð˝ÒÔÛÌÒ». èÓ Úð‡‰ËˆËË Ò‚‡‰¸·‡ ‰ÎËÚÒfl ÚðË ‰Ìfl, Ì‡˜ËÌ‡flÒ¸ ‚ ÒÛ··ÓÚÛ ÔÓÒÎÂ Ó·Â‰‡, Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚ ‰ÓÏÂ ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚. ÇÌ‡˜‡ÎÂ ÏÛÁ˚Í‡ Ë„ð‡ÂÚ ‚ ‰ÓÏÂ ÊÂÌËı‡. ë‚Ë‰ÂÚÂÎË ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡ (˝ÚÓ ÏÓÎÓ‰˚Â Ô‡ðÌË Ë ‰Â‚Û¯ÍË) ÔÓ‰ ÏÛÁ˚ÍÛ Ì‡ðflÊ‡˛Ú Â„Ó, ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó ð‡Á„Óð‡˛ÚÒfl Ú‡Ìˆ˚. çÂ‚ÂÒÚ‡ ÓÚÔð‡‚ÎflÂÚ ‚ ‰ÓÏ ÊÂÌËı‡ ‰‚Ûı Ò‚ÓËı ÔÓÒÎ‡ÌÌËÍÓ‚, «‚ÓðÌË˜ÂÈ», ÍÓÚÓð˚Â ÌÂÒÛÚ ÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ, Í‡Î‡˜, ÛÍð‡¯ÂÌÌ˚È ˆ‚ÂÚ‡ÏË, Ë „ÓÒÚËÌˆ˚. èðÓËÁÌÂÒfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â ÔðË·‡ÛÚÍË, ÓÌË Á‡·Ëð‡˛Ú ÏÛÁ˚Í‡ÌÚÓ‚ ‚ ‰ÓÏ ÌÂ‚ÂÒÚ˚, „‰Â ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ÂÂ ÔÓ‰ðÛÊÍË, ÔÓ-ÏÓÎ‰‡‚ÒÍË «‰ðÛ¯ÚÂ», ÔÓ‰ ÏÂ‰ÎÂÌÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ Ì‡ðflÊ‡˛Ú ÌÂ‚ÂÒÚÛ. é·˚˜ÌÓ ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÈ ÍÓÏÌ‡ÚÂ, Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓÈ «Í‡Ò‡ Ï‡ðÂ», ÔðÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌÌÓÈ ‰Îfl ÔðËÂÏ‡ „ÓÒÚÂÈ Ë ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÂÏÂÈÌ˚ı ÚÓðÊÂÒÚ‚, ÍÓÚÓðÛ˛ ÏÓÎ‰‡‚‡ÌËÌ ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ Ë‰Â‡Î¸ÌÓÈ ˜ËÒÚÓÚÂ. ç‡ðflÊÂÌÌÌÛ˛ ÌÂ‚ÂÒÚÛ ‚˚‚Ó‰flÚ ËÁ ‰ÓÏ‡ ‚Ó ‰‚Óð ‚ ıÓðÓ‚Ó‰, Ì‡ «Ú‡ÌÂˆ ÌÂ‚ÂÒÚ˚». åÓÎÓ‰˚Â „ÓÒÚË ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ú‡ÌˆÛ˛Ú ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌÂÈ Ë ‚ÂÒÂÎflÚÒfl ‰Ó Ò‡ÏÓ„Ó ‚Â˜Âð‡. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ÌÂ‚ÂÒÚ‡ ÔðÓ˘‡ÂÚÒfl ÒÓ Ò‚ÓËÏË ðÓ‰Ì˚ÏË Ë ·ÎËÁÍËÏË.

òÂÒÚ‚ËÂ Í ‰ÓÏÛ ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ä ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ‚ ‰ÓÏÂ ÊÂÌËı‡ Ë‰ÛÚ ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl Í ‚ÒÚðÂ˜Â ÌÂ‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð‡fl ·Û‰ÂÚ ÔðË‚ÂÁÂÌ‡ ‚ÏÂÒÚÂ ÒÓ Ò‚ÓËÏ ÔðË‰‡Ì˚Ï Ì‡ ‚ÚÓðÓÈ ‰ÂÌ¸ ð‡ÌÓ ÛÚðÓÏ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, ðÓ‰ËÚÂÎË ÒÓ ‚ÒÂÈ ðÓ‰ÌÂÈ Ë ÊÂÌËı „ÓÚÓ‚flÚÒfl Í Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÏÛ ¯ÂÒÚ‚Ë˛ Í ‰ÓÏÛ ÌÂ‚ÂÒÚ˚. ùÚÓ ÔÓıÓÊÂ Ì‡ ÚÂ‡Úð‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÂ

112

kimse hediyeleri geri vermemiflse, damat ve gelin aday› aileleri dü¤ünle ilgili konular› “respuns” denilen sözlü görüflme yaparlar. Adetlere göre dü¤ün Cumartesi günü gelin ve damad›n evinde efl zamanl› olarak ö¤leden sonra bafllay›p üç gün devam eder. Müzik önce damad›n evinde bafllar. Damat taraf›n›n flahitleri (bunlar genç k›z ve erkeklerdir) müzikle damada efllik ederler ve ard›ndan dans bafllar. Gelin damad›n evine “vorniçey” denilen ve ellerinde flarap dolu kap, çiçeklerle süslenmifl “kalaç” (bu¤day ekme¤i) ve hediyelerle iki elçi gönderir. Gelinin k›z arkadafllar›n›n (Moldavanca “druflte”) hafif müzikle oynad›klar› eve geleneksel nükteler aras›nda müzisyenler al›n›r. Genelde bu karfl›lama Moldoval›lar›n aile toplant› ve misafir karfl›lamalar› için sürekli temiz olarak tuttuklar› ve “kasa mare” denilen özel bir odada yap›l›r. Süslenen gelin evden flark›larla bahçeye ç›kar›larak “gelin oyunu”na davet edilir. Gelinin genç arkadafllar› onunla birlikte dans ederler ve e¤lence gece geç saatlere kadar devam eder. Bu flekilde gelin akraba ve yak›n dostlar›nca u¤urlan›r.

Damat alay› Bu arada damad›n evi, gelinin dü¤ünün ikinci günü sabah erken saatlerde çeyiziyle birlikte teslim edilece¤i güne haz›rlan›r. Bu arada damat bütün akrabas›yla birlikte gelini karfl›lamak amac›yla dü¤ün alay› düzenler. Bu tören, geleneksel olarak omzundan koltu¤unun alt›na gidecek flekilde parlak bezle çaprazlama ba¤l› iki ulakla, güzel bir at s›rt›ndaki damad›n bafl›n› çekti¤i renkli “insan yürüyüflü” fleklinde düzenlenen bir tiyatro gösterisine benzemektedir. Bu iki ulak da at s›rt›nda giderler. ‹çlerinden birisi flarap dolu kap (plaska) tafl›rken, di¤eri damad›n canl› çiçek ve renkli fleritlerle süslenmifl ekme¤ini tafl›r. Bu törende atlar da gelinin kendi elleriyle üzerine nak›fl yapt›¤› farkl› renkli bezlerle süslenirler. Semere zengin bezekli “pokrovets” (örtü) denilen küçük hal› serilidir. Akrabalar geline ve akrabalar›na farkl› hediyeler verirler. Gençlerin coflkulu bir e¤lenceyle kaplad›klar› gelinin evinin kap›s› ard›na kadar aç›kt›r. Damad›n alay› kap›n›n önünde durur. Damat taraf›ndan gelen de¤iflik kategorilerdeki misafirlerin s›rayla içeri giriflleri as›rlard›r bu flekilde yap›lmaktad›r. Bafllang›çta damat, gelinin temsilcileriyle görüflme yapacak ulaklar›n› gönderir. Bu törende damad›n prens, gelinin ise prenses olarak adland›r›ld›¤› fliirler okunur. fiiirlerde damad›n gelini kendi evine götürmeye geldi¤i ve onun bir çiçek gibi açmas› ve geliflmesi için bütün imkanlar› sa¤layaca¤›na söz verir. Gelinin temsilcileri hemen kabul etmeyip yeni flartlar ortaya koyarlar. Karfl›l›kl› anlaflmaya ba¤l› olarak s›k› bir çekiflmeden sonra damat taraf› gelinin, gelin taraf› da damat taraf›n›n ekme¤ini bölmeye

ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ‚Ë‰Â ‰‚ËÊÛ˘ÂÈÒfl Íð‡ÒÓ˜ÌÓÈ ÍÓÎÓÌÌ˚, ‚Ó „Î‡‚Â ÍÓÚÓðÓÈ Â‰ÂÚ ÊÂÌËı ‚ÂðıÓÏ Ì‡ Íð‡ÒË‚ÓÏ ÍÓÌÂ, ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡ÂÏ˚È ‰‚ÛÏfl „ÓÌˆ‡ÏË, ÔÓ‚flÁ‡ÌÌ˚ÏË Ì‡ÍðÂÒÚ ˜ÂðÂÁ ÔÎÂ˜Ë ‰‚ÛÏfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË flðÍËÏË ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË. éÌË ÒÍ‡˜ÛÚ ‚ÂðıÓÏ Ì‡ ‚ÓðÓÌ˚ı ÎÓ¯‡‰flı. é‰ËÌ ËÁ „ÓÌˆÓ‚ ÌÂÒÂÚ ÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ («ÔÎÓÒÍ‡»), ‰ðÛ„ÓÈ – ·ÓÎ¸¯ÓÈ Í‡ð‡‚‡È ÊÂÌËı‡, ð‡ÁÛÍð‡¯ÂÌÌ˚È ÊË‚˚ÏË ˆ‚ÂÚ‡ÏË Ë ÎÂÌÚ‡ÏË. ãÓ¯‡‰Ë ÚÓÊÂ Ôð‡Á‰ÌË˜ÌÓ Ì‡ðflÊÂÌ˚ ‚ ÔÎ‡ÚÓ˜ÍË, ‚˚¯ËÚ˚Â ðÛÍ‡ÏË ÌÂ‚ÂÒÚ˚. ç‡ ÒÂ‰Î‡ı – ·Ó„‡ÚÓ ÓðÌ‡ÏÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ÍÓ‚ðËÍË, Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â «ÔÓÍðÓ‚˝ˆ». êÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍË ÌÂÒÛÚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â ‰‡ð˚ ÌÂ‚ÂÒÚÂ Ë ÂÂ ðÓ‰ËÚÂÎflÏ. ÇÓðÓÚ‡ ‰ÓÏ‡ ÌÂ‚ÂÒÚ˚, „‰Â ‚ÂÒÂÎ¸Â ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ Ò‡ÏÓÏ ð‡Á„‡ðÂ, ÓÚÍð˚Ú˚ Ì‡ÒÚÂÊ¸. äÓÎÓÌÌ‡ ÊÂÌËı‡ ÓÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl Û ‚ÓðÓÚ. é˜ÂðÂ‰ÌÓÒÚ¸ ‚ıÓ‰‡ ð‡ÁÌ˚ı Í‡ÚÂ„ÓðËÈ „ÓÒÚÂÈ ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡ ‚ ‰ÓÏ ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ ÓÚ ‚ÂÍ‡. ëÔÂð‚‡ ÊÂÌËı ÓÚÔð‡‚ÎflÂÚ Ò‚ÓËı ÍÓÌÌ˚ı „ÓÌˆÓ‚, ‚ÒÚÛÔ‡˛˘Ëı ‚ ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÌÂ‚ÂÒÚ˚. èÓ Úð‡‰ËˆËË, ˝ÚÓ ‰‚ÓÂ Ô‡ðÌÂÈ, ÍÓÚÓð˚Â Ú‡ÍÊÂ ‰ÂðÊ‡Ú ‚ ðÛÍ‡ı ÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ («ÔÎÓÒÍ‡») Ë Í‡ð‡‚‡È ÌÂ‚ÂÒÚ˚. Ç ˝ÚÓÏ Ó·ðfl‰Â Á‚Û˜‡Ú ÒÚËıÓÚ‚ÓðÌ˚Â Ó·ð‡˘ÂÌËfl («ÍÓÌÓÍ˝ðËfl»), „‰Â ÊÂÌËı ‚ÂÎË˜‡ÂÚÒfl ÔðËÌˆÂÏ, ‡ ÌÂ‚ÂÒÚ‡ – ÔðËÌˆÂÒÒÓÈ. êÂ˜¸ Ë‰ÂÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔðËÌˆ Ì‡ÏÂðÂÌ Á‡·ð‡Ú¸ Í ÒÂ·Â ‚ ‰ÓÏ ÔðËÌˆÂÒÒÛ, Ó·Â˘‡fl, ˜ÚÓ ÒÓÁ‰‡ÒÚ ‚ÒÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ‡ ð‡Òˆ‚ÂÎ‡, Í‡Í ˆ‚ÂÚÓÍ. èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ÌÂ Òð‡ÁÛ ÒÓ„Î‡¯‡˛ÚÒfl ÓÚ‰‡Ú¸ ÂÂ, ‚˚‰‚Ë„‡fl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl. èÓ ‰ÓÒÚËÊÂÌËË ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ÒÓ„Î‡ÒËfl ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ ÒÓÒÚflÁ‡ÌËÂ: ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÊÂÌËı‡ ÒÚ‡ð‡˛ÚÒfl ‚˚ð‚‡Ú¸ Í‡Î‡˜ ÌÂ‚ÂÒÚ˚, ‡ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Í‡Î‡˜ ÊÂÌËı‡. ç‡ÍÓÌÂˆ ð‡ÁÎÓÏ‡ÌÌ˚Â Ì‡ ÍÛÒÍË Í‡Î‡˜Ë

çal›fl›rlar. Sonuçta parçalanan her iki ekmek de oradaki toplulu¤un üzerine at›l›r ve oradakiler en az›ndan küçük bir parça kapmaya çal›fl›r. Bu ekmekten tadan kiflinin y›l boyunca flans›n›n yaver gidece¤i, k›z ve delikanl›lar›n ise iyi bir hayat arkadafl› bulacaklar›na inan›lmaktad›r. Bunun ard›ndan ulaklar kap›ya yanafl›r, damad› al›rlar ve üçü birlikte içeri girerler. Gelin bu gelenleri kap›da karfl›lar ve üzerlerine okunmufl (kutsal) su serper, damat ise içinde fleker ve para olan bir ç›k›n› gelinin ayaklar›na atar. Bu adet kendine göre bir anlam ifade etmekte ve damad›n geline tatl› ve iyi bir hayat vaat etti¤ini göstermektedir. Gelin bu ç›k›na aya¤›yla dokunur ve kabul etti¤ini göstermek için onu yerden al›r. Bundan sonra damat gelinle birlikte misafirler için ayr›lm›fl odaya girer ve dü¤ün sonuna kadar birbirlerinden ayr›lmazlar. Ulaklar tekrar damad›n ailesini ve davetlileri evlerine yolcu etmek üzere d›flar› ç›karlar.

èÓ Úð‡‰ËˆËË Ò‚‡‰¸·‡ ‰ÎËÚÒfl ÚðË ‰Ìfl, Ì‡˜ËÌ‡flÒ¸ ‚ ÒÛ··ÓÚÛ ÔÓÒÎÂ Ó·Â‰‡, Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚ ‰ÓÏÂ ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚. Adetlere göre dü¤ün Cumartesi günü gelin ve damad›n evinde efl zamanl› olarak ö¤leden sonra bafllay›p üç gün devam eder.

113

Ekmek takas›

ê‡ÁÎÓÏ‡ÌÌ˚Â Ì‡ ÍÛÒÍË Í‡Î‡˜Ë ·ðÓÒ‡˛Ú ‚ ÚÓÎÔÛ Ë Í‡Ê‰˚È ÌÓðÓ‚ËÚ ÔÓÈÏ‡Ú¸ ıÓÚ¸ Ï‡ÎÂÌ¸ÍËÈ ÍÛÒÓ˜ÂÍ: Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ‚ÍÛÒËÎ Í‡Î‡˜‡, ·Û‰ÂÚ ‚ÂÁÚË ˆÂÎ˚È „Ó‰, ‡ ‰Â‚Û¯ÍË Ë Ô‡ðÌË Ì‡È‰ÛÚ ÒÂ·Â ıÓðÓ¯Ëı ÒÔÛÚÌËÍÓ‚ ÊËÁÌË. Parçalanan her iki ekmek de oradaki toplulu¤un üzerine at›l›r ve oradakiler en az›ndan küçük bir parça kapmaya çal›fl›r. Bu ekmekten tadan kiflinin y›l boyunca flans›n›n yaver gidece¤i, k›z ve delikanl›lar›n ise iyi bir hayat arkadafl› bulacaklar›na inan›lmaktad›r.

·ðÓÒ‡˛Ú ‚ ÚÓÎÔÛ Ë Í‡Ê‰˚È ÌÓðÓ‚ËÚ ÔÓÈÏ‡Ú¸ ıÓÚ¸ Ï‡ÎÂÌ¸ÍËÈ ÍÛÒÓ˜ÂÍ: Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ‚ÍÛÒËÎ Í‡Î‡˜‡, ·Û‰ÂÚ ‚ÂÁÚË ˆÂÎ˚È „Ó‰, ‡ ‰Â‚Û¯ÍË Ë Ô‡ðÌË Ì‡È‰ÛÚ ÒÂ·Â ıÓðÓ¯Ëı ÒÔÛÚÌËÍÓ‚ ÊËÁÌË. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó „ÓÌˆ˚ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl Á‡ ‚ÓðÓÚ‡, Á‡·Ëð‡˛Ú ÊÂÌËı‡ Ë ÛÊÂ ‚ÚðÓÂÏ Á‡ıÓ‰flÚ ‚Ó ‰‚Óð. çÂ‚ÂÒÚ‡ ‚ÒÚðÂ˜‡ÂÚ Ëı Û ÔÓðÓ„‡ Ë ÓÔð˚ÒÍË‚‡ÂÚ ÊÂÌËı‡ Ò‚flÚÓÈ ‚Ó‰ÓÈ, ‡ ÊÂÌËı ·ðÓÒ‡ÂÚ Í ÂÂ ÌÓ„‡Ï ÛÁÂÎÓ˜ÂÍ ÒÓ ÒÎ‡‰ÓÒÚflÏË Ë ‰ÂÌ¸„‡ÏË. ùÚÓ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÓÂ Ó·Â˘‡ÌËÂ, ˜ÚÓ ÓÌ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ ÂÈ ÒÎ‡‰ÍÛ˛ ÊËÁÌ¸. çÂ‚ÂÒÚ‡ ‰ÓÚð‡„Ë‚‡ÂÚÒfl ÌÓ„ÓÈ ‰Ó ÛÁÂÎÍ‡ Ë ÔÓ‰ÌËÏ‡ÂÚ Â„Ó ‚ ÁÌ‡Í ÒÓ„Î‡ÒËfl. èÓ Á‡‚Âð¯ÂÌËË Ó·ðfl‰‡ ÊÂÌËı Á‡ıÓ‰ËÚ ‚ ÍÓÏÌ‡ÚÛ ‰Îfl „ÓÒÚÂÈ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌÂ‚ÂÒÚÓÈ, Ë Ò ˝ÚÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÌË ·ÓÎ¸¯Â ÌÂ ð‡ÁÎÛ˜‡˛ÚÒfl ‰Ó ÍÓÌˆ‡ Ò‚‡‰¸·˚. ÉÓÌˆ˚ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl Ì‡ ÛÎËˆÛ ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ‚ ‰ÓÏ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë Ëı ÔðË„Î‡¯ÂÌÌ˚ı.

é·ÏÂÌ ıÎÂ·‡ÏË ëÎÂ‰Û˛˘ËÈ ðËÚÛ‡Î ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛÂÚ ÛÍðÂÔÎÂÌËÂ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ë ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó Á‡ð‡ÌÂÂ ‚˚ÔÂÍ‡˛Ú ·ÓÎ¸¯ËÂ ðËÚÛ‡Î¸Ì˚Â Í‡Î‡˜Ë – ÔÓ ‰‚‡ Ò Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÔÓÍð˚‚‡˛Ú Ëı ÔÓÎÓÚÂÌˆÂÏ Ë ‰‡ð‡ÏË. åÛÊ˜ËÌ˚ Ò ÚÓÈ Ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÔðËÚ‡ÌˆÓ‚˚‚‡fl, Ó·ÏÂÌË‚‡˛ÚÒfl Í‡Î‡˜‡ÏË. èÓ Úð‡‰ËˆËË ðÓ‰ËÚÂÎË ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ‚ðÛ˜‡˛Ú ÔÓ‰‡ðÍË ·ÎËÁÍËÏ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡Ï ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡, ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÔðÂ‰‚‡ðËÚÂÎ¸ÌÓÈ ‰Ó„Ó‚ÓðÂÌÌÓÒÚË. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ‚ÒÂ „ÓÒÚË Á‡ıÓ‰flÚ ‚ ‰ÓÏ, ÔÓÁ‰ð‡‚Îfl˛Ú ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚÛ ÔÓÊ‡ÚËÂÏ ðÛÍË Ë ‚ðÛ˜‡˛Ú ËÏ ÔÓ‰‡ðÍË ËÎË ‰ÂÌ¸„Ë. ë‚‡‰¸·‡ Ò Á‡ÒÚÓÎ¸ÂÏ Ë ‚ÂÒÂÎ¸ÂÏ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl ‰Ó ÛÚð‡, ÌÓ Ò ÏÓÏÂÌÚ‡ ÔðË·˚ÚËfl ÊÂÌËı‡ Ë Â„Ó ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ð‡ÒıÓ‰ËÚÒfl ÔÓ ‰ÓÏ‡Ï. éÒÚ‡˛ÚÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÂÏÂÈÌ˚Â Ô‡ð˚ Í‡Í ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡, Ú‡Í Ë ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÌÂ‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð˚Â ÔðËıÓ‰flÚ Ì‡ Ò‚‡‰¸·Û ÔÓÁ‰ÌÓ ‚Â˜ÂðÓÏ.

íð‡‰ËˆËfl Ó·‚flÁ˚‚‡Ú¸Òfl ÔÓÎÓÚÂÌˆÂÏ àÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ ÏÓÎ‰‡‚ÒÍËı

114

Bir sonraki seremoni damat ve gelin taraflar›n›n akraba iliflkilerinin daha kuvvetlendirilmesini sembolize etmektedir. Bunun için erkenden damat ve gelin taraf› olmak üzere tülbent ve hediyelerle üzerleri örtülmüfl ikifler adet büyük somun ekme¤i piflirilir. Taraflar›n erkek temsilcileri dans ederek somunlar›n› takas ederler. Geleneklere göre gelinin ailesi damad›n ailesine ve ayr›ca yak›n akrabalar›na daha önceden yap›lan anlaflmaya ba¤l› kalarak hediyeler verirler. Bundan sonra misafirler eve girerek damat ve gelinle tokalafl›p tebrik ederek hediye veya para verirler. Dü¤ün, verilen ziyafet ve e¤lencelerle sabaha kadar devam eder fakat damad›n ve akrabalar›n›n gelifliyle birlikte gençler evlerine çekilirler. Sadece her iki taraftan da dü¤üne gece geç saatlerde gelen aile çiftleri kal›rlar.

Havlu ba¤lama adeti Moldavan adetlerine göre “prosop” ad› verilen havluya ayr› bir önem verilir. Asl›nda bütün aile geleneklerinde kullan›l›r: vaftiz, ölüm ve özellikle dü¤ünlerde. fiahitler ve “posajenn›y”lere (dü¤ünlerde ana ve baba vekili) bafllay›p s›radan davetlilere kadar herkes bu havluyu ba¤lar. Havlu akraba derecesine göre ebat ve desen bak›m›ndan farkl›laflmaktad›r. En zengin büyük, has ipekten veya genifl dantelal› hafif pamuklu olan havluyu ana-baba vekilleri (Moldavanca “nenefley”) ba¤lar. Genelde bu çift aile yak›nlar›ndand›r ve nikahta yeni çiftlerin bafllar› üzerinde nikah tac›n› tutan kifliler olurlar. Uzak olanlar› ise ikinci ebeveyn olarak adland›r›rlar. Sa¤d›çlar, flahitler, ulaklar ve arkadafllar dar, uzun ve kenarlar› ifllemeli havlu ba¤larlar. En basit olan› ise s›radan davetliler ba¤lar. Eskiden dü¤ünlere bütün bir köyü davet ederlermifl ve gelinin annesi k›zlar›yla birlikte yüzlerce farkl› havlu dokumak zorundaym›fl. Kural olarak misafirlere havlu ba¤lama merasimi, gelinin evinde verilen yemek ziyafeti esnas›nda yap›l›r. Sabaha do¤ru gün ayd›nlanmaya bafllarken gelinin dü¤ününden kalanlar ve çeyizi ailesini evinden ç›kart›l›r. Önce dans ederek delikanl›lar bütün çeyizi tafl›y›c› araca yüklerler, sonra dü¤ünün en hüzünlü merasimi bafllar; gelin ve damat gelinin ailesiyle vedalafl›rlar. Ortaya yuvarlak bir masa kurulur ve etraf›na gelinin anne-babas› oturur. Damat ve gelin üç defa masan›n etraf›n› dolafl›rlar. Önce gelin annesinin kuca¤›na oturur, damat ise baban›n. Bundan sonra da tersi yap›l›r; gelin babas›n›n, damat annenin kuca¤›na oturur. Bu seremoni sanki onlar henüz küçükken kucaklar›na oturmalar›na müsaade edildi¤i gibi yap›l›r. Genç çiftler masay› üçüncü defa dolafl›rken damat gelini elinden tutar ve h›zl› bir flekilde

Ó·˚˜‡flı ÔðË‰‡ÂÚÒfl ÔÓÎÓÚÂÌˆÛ («ÔðÓÒÓÔ»). éÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚Ó ‚ÒÂı ÒÂÏÂÈÌ˚ı Ó·ðfl‰‡ı: ÍðÂÒÚËÌ‡ı, ÔÓıÓðÓÌ‡ı Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ Ò‚‡‰¸·‡ı. ë‚Ë‰ÂÚÂÎË, ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚Â Ï‡Ú¸ Ë ÓÚÂˆ, ðÓ‰ËÚÂÎË Ë Ó·˚˜Ì˚Â ÔðË„Î‡¯ÂÌÌ˚Â ‚ÒÂ Ó·‚flÁ˚‚‡˛ÚÒfl ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË. Ç Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÒÚÂÔÂÌË ðÓ‰ÒÚ‚‡ ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ ð‡ÁÌ˚Â Ë ÔÓ ð‡ÁÏÂðÛ, Ë ÔÓ ‰ÂÍÓð‡ÚË‚ÌÓÒÚË. ë‡Ï˚ÏË ·Ó„‡Ú˚ÏË ·ÓÎ¸¯ËÏË ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË, ÒÓÚÍ‡ÌÌ˚ÏË ‚ ÌÂÊÌÛ˛ ÍÎÂÚÓ˜ÍÛ ËÁ Ì‡ÚÛð‡Î¸ÌÓ„Ó ¯ÂÎÍ‡ ËÎË ÚÓÌÍÓ„Ó ıÎÓÔÍ‡ Ò ¯ËðÓÍËÏË ÍðÛÊÂ‚‡ÏË, ÔÓ‚flÁ˚‚‡˛Ú ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚ı (ÔÓ-ÏÓÎ‰‡‚ÒÍË – «Ì˝Ì˝¯ÂÈ»). é·˚˜ÌÓ ˝ÚÓ Ô‡ð‡ ·ÎËÁÍËı ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ‚Ó ‚ðÂÏfl ‚ÂÌ˜‡ÌËfl ‰ÂðÊ‡Ú Ì‡‰ „ÓÎÓ‚ÓÈ ÏÓÎÓ‰ÓÊÂÌÓ‚ ‚ÂÌ˜‡Î¸Ì˚Â ÍÓðÓÌ˚, ‡ ‚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl ‚ÚÓð˚ÏË ðÓ‰ËÚÂÎflÏË. ë‚‡ıË, Ò‚Ë‰ÂÚÂÎË, „ÓÌˆ˚, ‰ðÛÊÍË ÔÓ‚flÁ˚‚‡˛ÚÒfl ÛÁÍËÏË ‰ÎËÌÌ˚ÏË ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË, ÓðÌ‡ÏÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚ÏË ÔÓ Íð‡flÏ, ‡ Ó·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚Â ÔðË„Î‡¯ÂÌÌ˚Â – Ò‡Ï˚ÏË ÔðÓÒÚ˚ÏË. Ç ÔðÂÊÌËÂ ‚ðÂÏÂÌ‡ Ì‡ Ò‚‡‰¸·Û ÔðË„Î‡¯‡ÎË ‚ÒÂ ÒÂÎÓ, Ë Ï‡Ú¸ ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰Ó˜Í‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÒÓÚÍ‡Ú¸ ÒÓÚÌË ð‡ÁÌ˚ı ÔÓÎÓÚÂÌÂˆ. ä‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, Ó·ðfl‰ Á‡‚flÁ˚‚‡ÌËfl „ÓÒÚÂÈ ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚Ó ‚ðÂÏfl Á‡ÒÚÓÎ¸fl ‚ ‰ÓÏÂ ÌÂ‚ÂÒÚ˚. ä ÛÚðÛ, ÍÓ„‰‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ Ò‚ÂÚ‡Ú¸, ð‡Á‚Óð‡˜Ë‚‡ÂÚÒfl Ó·ðfl‰ ‚˚‚Ó‰‡ ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ë ÂÂ ÔðË‰‡ÌÓ„Ó ËÁ ‰ÓÏ‡ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ. ÇÌ‡˜‡ÎÂ, ÔðËÚ‡ÌˆÓ‚˚‚‡fl, ÏÓÎÓ‰˚Â Ô‡ðÌË Á‡„ðÛÊ‡˛Ú ‚ ÔÓ‚ÓÁÍÛ ‚ÒÂ ÔðË‰‡ÌÓÂ, Á‡ÚÂÏ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ „Î‡‚Ì˚È, Ò‡Ï˚È ÚðÓ„‡ÚÂÎ¸Ì˚È Ó·ðfl‰ – ð‡ÒÒÚ‡‚‡ÌËÂ Ò ‰ÓÏÓÏ, ÍÓ„‰‡ ÌÂ‚ÂÒÚ‡ Ò ÊÂÌËıÓÏ ÔðÓ˘‡˛ÚÒfl Ò ðÓ‰ËÚÂÎflÏË ÌÂ‚ÂÒÚ˚. èÓÒðÂ‰ËÌÂ ÍÓÏÌ‡Ú˚ ÒÚÓËÚ ÍðÛ„Î˚È ÒÚÓÎ, Á‡ ÍÓÚÓð˚Ï ÒË‰flÚ ðÓ‰ËÚÂÎË. ÜÂÌËı Ë ÌÂ‚ÂÒÚ‡ ÚðËÊ‰˚ Ó·ıÓ‰flÚ ÒÚÓÎ ÔÓ ÍðÛ„Û. èÂð‚˚È ð‡Á ÌÂ‚ÂÒÚ‡ Ò‡‰ËÚÒfl Ì‡ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË, ‡ ÊÂÌËı – ÓÚˆ‡. ÇÚÓðÓÈ ð‡Á – Ì‡Ó·ÓðÓÚ, ÌÂ‚ÂÒÚ‡ Ì‡ ðÛÍË ÓÚˆ‡, ‡ ÊÂÌËı – Ì‡ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË, Í‡Í ·˚ Ó·ÓÁÌ‡˜‡fl ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ Ï„ÌÓ‚ÂÌËfl ‰ÂÚÒÚ‚‡, ÍÓ„‰‡ ËÏ Â˘Â ‰ÓÁ‚ÓÎÂÌÓ ÒÂÒÚ¸ Ì‡ ðÛÍË. äÓ„‰‡ ÏÓÎÓ‰˚Â Ó·ıÓ‰flÚ ÒÚÓÎ ÚðÂÚËÈ ð‡Á, ÊÂÌËı ·ÂðÂÚ Á‡ ðÛÍÛ ÌÂ‚ÂÒÚÛ Ë ÒÚ‡ð‡ÂÚÒfl Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·˚ÒÚðÂÂ Û‚ÂÒÚË ÂÂ ËÁ ‰ÓÏÛ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÏÎ‡‰¯ËÈ ·ð‡Ú ËÎË ÒÂÒÚð‡ ‚Ú˚Í‡ÂÚ ÌÓÊ ‚ Ì‡ÎË˜ÌËÍ ‰‚ÂðÂÈ Ë ÚðÂ·ÛÂÚ Û ÊÂÌËı‡ ‚˚ÍÛÔ. ÜÂÌËı ÒÚ‡ð‡ÂÚÒfl Û‚ËÎ¸ÌÛÚ¸ ÓÚ ÛÔÎ‡Ú˚, ‚˚·Â„‡fl ÔÂð‚˚Ï, ‡ ÌÂ‚ÂÒÚ‡ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ‚ ÍÓÏÌ‡ÚÂ. ëÂÒÚð‡ ËÎË ·ð‡Ú ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Á‡„Óð‡ÊË‚‡˛Ú ÂÈ ÔÛÚ¸. èÓÒÎÂ ÌÂ‰ÓÎ„Ëı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÊÂÌËı ÓÚ‰‡ÂÚ ‚˚ÍÛÔ Ë Á‡·Ëð‡ÂÚ ÌÂ‚ÂÒÚÛ, Ò‡Ê‡ÂÚ ÂÂ ‚ ÔÓ‚ÓÁÍÛ, Á‡ÚÂÏ ÔÓ‰ ÏÛÁ˚ÍÛ, ‚ ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰ÂÌËË ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚ı, Û‚ÓÁËÚ Í ÒÂ·Â ‰ÓÏÓÈ. ç‡ ‚ÚÓðÓÈ ‰ÂÌ¸, ‚ ‚ÓÒÍðÂÒÂÌ¸Â, ‚ Ó·Â‰ÂÌÌÓÂ ‚ðÂÏfl Ò‚‡‰¸·‡ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl ‚ ‰ÓÏÂ ÊÂÌËı‡. Ç ˝ÚÓÚ ÊÂ ‰ÂÌ¸ ÔðÓ‚Ó‰ËÚÒfl Ó·ðfl‰ ‚ÂÌ˜‡ÌËfl ‚ ˆÂðÍ‚Ë, „‰Â ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl ‚ÒÂ ÔðË„Î‡¯ÂÌÌ˚Â Ò Ó·ÂËı ÒÚÓðÓÌ ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚. é·˚˜ÌÓ ‚ ÚÓÚ ÊÂ ‰ÂÌ¸ ÔðÓıÓ‰ËÚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍ‡fl ðÂ„ËÒÚð‡ˆËfl ·ð‡Í‡. ë‚‡‰¸·‡ Û ÊÂÌËı‡ ‰ÎËÚÒfl ‰Ó ÔÓÎÛÌÓ˜Ë. ç‡ ÚðÂÚËÈ ‰ÂÌ¸, Ú.Â. ‚ ÔÓÌÂ‰ÂÎ¸ÌËÍ

onu evden d›flar› ç›kart›r. Bu s›rada evin küçük o¤lu ya da k›z› bir b›çakla kap›n›n önünde durur ve damattan fidye ister. Damat ileri do¤ru ad›m atarak bir flekilde fidyeden kurtulmak ister ama gelin odada kal›r. K›z ya da erkek kardefl gelinin yolunu keser. K›sa süren bir pazarl›ktan sonra damat gereken fidyeyi öder ve gelini al›p araca bindirir. Sonra müzik eflli¤inde ebeveyn ve ana-baba vekilleri çifti yolcu ederler ve damat gelini kendi evine götürür. ‹kinci gün, pazar günü ö¤len yeme¤i vaktinde dü¤ün damad›n evinde devam eder. Ayn› gün damat ve gelin taraf›ndan davet edilen herkesin kat›ld›¤› kilise nikah töreni yap›l›r. Genelde ayn› gün resmi nikah da yap›l›r. Damat dü¤ünü gece yar›s›na kadar devam eder. Üçüncü gün yani Pazartesi akflam› “masa mare” denilen ve sadece evli çiftlerin kat›ld›¤› büyük bir yemek ziyafeti verilir. Dü¤ünün üçüncü gününün en önemli faaliyeti, “dezbrekatul miresey” denilen gelinin soyundurulmas›d›r. Damat fazla büyükçe olmayan bir masan›n etraf›nda sandalyede oturur, gelin ise yumuflak bir minderin üzerinde damad›n kuca¤›na oturur. Vekil-anne duygusal bir dü¤ün flark›s› eflli¤inde duva¤› ç›kart›r ve gelinin en yak›n ve adetlere göre yak›n

Ç ÏÓÎ‰‡‚ÒÍËı Ó·˚˜‡flı ÔÓÎÓÚÂÌˆÂ («ÔðÓÒÓÔ») ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚Ó ‚ÒÂı ÒÂÏÂÈÌ˚ı Ó·ðfl‰‡ı: ÍðÂÒÚËÌ‡ı, ÔÓıÓðÓÌ‡ı Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ Ò‚‡‰¸·‡ı. fiahitler ve “posajenn›y”lere (dü¤ünlerde ana ve baba vekili) bafllay›p s›radan davetlilere kadar herkes bu havluyu ba¤lar. Havlu akraba derecesine göre ebat ve desen bak›m›ndan farkl›laflmaktad›r.

115

Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â Ò‚‡‰¸·˚, ÍÓÚÓð˚Â ‰ÎflÚÒfl Ó·˚˜ÌÓ Ó‰ËÌ ‰ÂÌ¸, ÔÂðÂ¯ÎË ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÒÚ‡ðËÌÌ˚ı Ó·ðfl‰Ó‚. ùÚÓ – Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚Ó (‚ ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓÏ ‚Ë‰Â), Ó·ÏÂÌ Í‡Î‡˜‡ÏË, Á‡ÒÚÓÎ¸Â «Ï‡Ò‡ Ï‡ðÂ» Ë «ð‡Á‰Â‚‡ÌËÂ» ÌÂ‚ÂÒÚ˚. çÓ ÔÓ‚Ò˛‰Û ÒÓıð‡ÌflÂÚÒfl ðËÚÛ‡Î ÔÓ‚flÁ˚‚‡ÌËfl ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË. Genelde bir gün olmak üzere yap›lan günümüz dü¤ün etkinli¤ine eski dü¤ünlerimizden baz› adetler geçmifltir. Mesela dünürcülük (k›salt›lm›fl bir flekilde), somun takas›, “masa mare” ve gelinin “soyundurulmas›”. Havlu tak›n›lmas› adeti hâlâ devam etmektedir.

116

‚Â˜ÂðÓÏ, ÔðÓıÓ‰ËÚ ·ÓÎ¸¯ÓÂ Á‡ÒÚÓÎ¸Â («Ï‡Ò‡ Ï‡ðÂ»), Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðËÒÛÚÒÚ‚Û˛Ú ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÂÏÂÈÌ˚Â Ô‡ð˚. ÉÎ‡‚Ì˚Ï Ó·ðfl‰ÓÏ ÚðÂÚ¸Â„Ó ‰Ìfl Ò‚‡‰¸·˚ fl‚ÎflÂÚÒfl «ð‡Á‰Â‚‡ÌËÂ» ÌÂ‚ÂÒÚ˚ («‰ÂÁ·ð˝Í‡ÚÛÎ ÏËðÂÒÂÈ»). á‡ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÒÚÓÎ Ò‡‰ËÚÒfl ÊÂÌËı Ë ‰ÂðÊËÚ Ì‡ ðÛÍ‡ı, Ì‡ Ïfl„ÍÓÈ ÔÓ‰Û¯ÍÂ, ÌÂ‚ÂÒÚÛ. èÓ‰ „ðÛÒÚÌÛ˛ Ó·ðfl‰Ó‚Û˛ ÔÂÒÌ˛ ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ‡fl Ï‡Ú¸ ÒÌËÏ‡ÂÚ Ò ÌÂ‚ÂÒÚ˚ Ù‡ÚÛ Ë Ì‡‰Â‚‡ÂÚ ÂÂ Ì‡ „ÓÎÓ‚Û ·ÎËÁÍÓÈ ÔÓ‰ðÛ„Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð‡fl, ÒÓ„Î‡ÒÌÓ Ì‡ðÓ‰ÌÓÏÛ ÔÓ‚Âð¸˛, ÒÍÓðÓ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ‚˚È‰ÂÚ Á‡ÏÛÊ. èÓÒ‡ÊÂÌÌ‡fl Ï‡Ú¸ ÒÓ·Ëð‡ÂÚ ÌÂ‚ÂÒÚÂ ‚ ÛÁÂÎ Ì‡ Á‡Ú˚ÎÍÂ ÍÓÒ˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ‰Â‚Ë˜ÂÒÚ‚Â ‰ÓÁ‚ÓÎÂÌÓ ÌÓÒËÚ¸ ð‡ÒÔÛ˘ÂÌÌ˚ÏË, Ë ÔÓ‚flÁ˚‚‡ÂÚ ÂÈ ÍÓÒ˚ÌÍÛ Ë Ù‡ðÚÛÍ. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚˜Âð‡¯Ìflfl ‰Â‚Û¯Í‡ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Á‡ÏÛÊÌÂÈ ÊÂÌ˘ËÌÓÈ Ë Ò ˝ÚÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚ‡, ÓÌ‡ ÌÂ ËÏÂÂÚ Ôð‡‚‡ ÔÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÔðÓÒÚÓ‚ÓÎÓÒÓÈ Ì‡ „Î‡Á‡ ‰ðÛ„ËÏ ÏÛÊ˜ËÌ‡Ï, ÍðÓÏÂ ÏÛÊ‡. íÂÏ ˜‡ÒÓÏ ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚È ÓÚÂˆ ÒÌËÏ‡ÂÚ ·ÛÍÂÚ Ò „ðÛ‰Ë ÊÂÌËı‡ Ë Ì‡‰Â‚‡ÂÚ Ì‡ ÌÂ„Ó ¯ÎflÔÛ – ÁÌ‡Í ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÓÌ ÛÊÂ ÒÂÏÂÈÌ˚È, ÒÂð¸ÂÁÌ˚È ÏÛÊ˜ËÌ‡. àÏÂÌÌÓ Ì‡ ˝ÚÓÏ Á‡ÒÚÓÎ¸Â ÔðË„Î‡¯ÂÌÌ˚Â ‰‡ðflÚ ÏÓÎÓ‰˚Ï ‰ÓðÓ„ËÂ ÔÓ‰‡ðÍË. ùÚÓ ð‡ÁÌ˚Â ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ‰ÓÏ‡¯ÌÂ„Ó Ó·ËıÓ‰‡ Ë, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ‰ÂÌ¸„Ë. é·ðfl‰ ˝ÚÓÚ fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó‰ÌÓÒÂÎ¸˜‡Ì ÌÓ‚ÓÈ ÒÂÏ¸Â ‰Îfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl Ò‚ÓÂ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡. ÇÂ‰¸ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ðÓ‰ËÚÂÎË ÊÂÌËı‡ Ë ÌÂ‚ÂÒÚ˚ ·Û‰ÛÚ Ó·flÁ‡Ì˚, ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, ÔÓÈÚË Ò ÔÓ‰‡ðÍ‡ÏË Ì‡ Ò‚‡‰¸·˚ Í ‰ÂÚflÏ ÔðËÒÛÚÒÚ‚Û˛˘Ëı „ÓÒÚÂÈ. «å‡Ò‡ Ï‡ðÂ», fl‚Îfl˛˘‡flÒfl ÙËÌ‡Î¸Ì˚Ï Ò‚‡‰Â·Ì˚Ï ðËÚÛ‡ÎÓÏ, Á‡‚Âð¯‡ÂÚÒfl ÔÓ‰ ÛÚðÓ ÒÎÂ‰Û˛˘Â„Ó ‰Ìfl. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl, Ó‰Ì‡ÍÓ, ‚ ÏÓÎ‰‡‚ÒÍËı ÒÂÎ‡ı Ú‡ÍËÂ Ò‚‡‰¸·˚ Ë„ð‡˛Ú ‚ÒÂ ðÂÊÂ. ëÛÂÚ‡ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚˚ÚÂÒÌflÂÚ ÏÌÓ„ËÂ ËÁ ‚˚¯ÂÓÔËÒ‡ÌÌ˚ı Ó·ðfl‰Ó‚, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ „ÓðÓ‰‡ı. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â Ò‚‡‰¸·˚, ÍÓÚÓð˚Â ‰ÎflÚÒfl Ó·˚˜ÌÓ Ó‰ËÌ ‰ÂÌ¸, ÔÂðÂ¯ÎË ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÒÚ‡ðËÌÌ˚ı Ó·ðfl‰Ó‚. ùÚÓ – Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚Ó (‚ ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓÏ ‚Ë‰Â), Ó·ÏÂÌ Í‡Î‡˜‡ÏË, Á‡ÒÚÓÎ¸Â «Ï‡Ò‡ Ï‡ðÂ» Ë «ð‡Á‰Â‚‡ÌËÂ» ÌÂ‚ÂÒÚ˚. çÓ ÔÓ‚Ò˛‰Û ÒÓıð‡ÌflÂÚÒfl ðËÚÛ‡Î ÔÓ‚flÁ˚‚‡ÌËfl ÔÓÎÓÚÂÌˆ‡ÏË. ç˚ÌÂ, ‚ ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, Ï‡ÎÓ ÍÚÓ ËÁ Ô‡ðÌÂÈ ËÎË ‰Â‚Û¯ÂÍ ÊÂÌËÚÒfl ËÎË ‚˚ıÓ‰ËÚ Á‡ÏÛÊ ‚ ðÓ‰ÌÓÏ ÒÂÎÂ. çÂðÂ‰ÍÓ ‰Â‚Û¯Í‡ Ò ÒÂ‚Âð‡ ÒÚð‡Ì˚ ‚˚ıÓ‰ËÚ Á‡ÏÛÊ Á‡ Ô‡ðÌfl Ò Ò‡ÏÓ„Ó ˛„‡ Ë Ì‡Ó·ÓðÓÚ. ëÎÛ˜‡˛ÚÒfl Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ·ð‡ÍË. ç‡ Ú‡ÍËı Ò‚‡‰¸·‡ı ÔÓ˜ÚË ÌÂ Û‚Ë‰Ë¯¸ Íð‡ÒÓ˜Ì˚ı Ó·˚˜‡Â‚ Ë Ó·ðfl‰Ó‚. ç‡ ÌËı, Í‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, Ì‡ÌËÏ‡˛Ú Ò‚‡‰Â·ÌÓ„Ó Ú‡Ï‡‰Û (‚Â‰Û˘Â„Ó), ÍÓÚÓð˚È Óð„‡ÌËÁÛÂÚ ‰Îfl ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËfl „ÓÒÚÂÈ ð‡ÁÌ˚Â ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â Ë„ð˚, Ú‡Ìˆ˚, ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÎÓ‚Ó ÊÂÎ‡˛˘ËÏ. ïÓðÓ¯Ó, ÂÒÎË Ú‡ÍÓÈ Ú‡Ï‡‰‡ ÁÌ‡ÂÚ Ó·˚˜‡Ë Ë ÔðÓfl‚ÎflÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚È Ú‡ÍÚ. çÓ Í‡ÍÓÈ ·˚ ÌË ·˚Î‡ Ò‚‡‰¸·‡, Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈ ËÎË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ, ÓÌ‡ ÒÓıð‡ÌflÂÚ ÒÚ‡ðËÌÌ˚È ÔðËÌˆËÔ: ·˚Ú¸ Ôð‡Á‰ÌËÍÓÏ Â‰ËÌÂÌËfl ‰‚Ûı Î˛·fl˘Ëı ÒÂð‰Âˆ.

zamanda evlenecek k›z arkadafl›na giydirir. Vekil-anne gelinin k›zken da¤›n›k olarak durmas›na müsaade edilen saç örgüsünü ensesinde toparlay›p toka ve önlük takar. Bu flekilde dünkü bekar k›z evli bir kad›n olur ve bu andan itibaren k›z saç› aç›k bir flekilde kocas›ndan baflka hiçbir erke¤e görünmez. Ayn› saatte vekil-baba damad›n yakas›ndan çiçek buketini ç›kart›p bafl›na, art›k evli ve ciddi bir erkek oldu¤unu gösteren bir flapka giydirir. Özellikle bu toplant›da misafirler genç çifte de¤erli hediyeler verirler. Bunlar ev hayat›nda kullan›labilecek çeflitli eflyalardan paraya kadar her fley olabilir. Bu gelenek, ayn› köydeki kiflilerin yeni çiftin ev-ocak olabilmesi için bir tür yard›mlaflmas› anlam›na gelmektedir. Zira bundan sonra damat ve gelinin ailesi de törene kat›lan ailelerin çocuklar›n›n dü¤ünlerine hediyelerle gitmek zorundad›r. Dü¤ünün bitiflini sembolize eden “masa mare” etkinli¤i bir sonraki günün sabah›nda bitirilir. Bugün Moldova köylerinde böylesi dü¤ünlere seyrek rastlan›r. Günümüz hayat›n›n koflturmacas› yukar›da bahsetti¤imiz birçok geleneksel etkinli¤i öncelikle flehirlerde olmak üzere ortadan kald›r›yor. Genelde bir gün olmak üzere yap›lan günümüz dü¤ün etkinli¤ine eski dü¤ünlerimizden baz› adetler geçmifltir. Mesela dünürcülük (k›salt›lm›fl bir flekilde), somun takas›, “masa mare” ve gelinin “soyundurulmas›”. Havlu tak›n›lmas› adeti hâlâ devam etmektedir. Küreselleflmenin yafland›¤› günümüzde, genç k›z ve delikanl›lardan kendi köylüsüyle evlenen pek az. Ço¤unlukla kuzeyli k›zlar en güneydeki erkeklerle evleniyorlar. Tabii bunun tersi de yaflan›yor. Farkl› milletlerden evliliklere de rastlamak mümkün. Bu gibi dü¤ünlerde öyle renkli adet ve etkinlikleri görmek imkans›z. Bunlarda genelde “tamada” denen ve dü¤üne gelen misafirleri oyun, dans ve isteyene konuflma hakk› vererek e¤lendiren bir kifli kiralan›yor. E¤er böyle bir “tamada” adetlerimizi biliyorsa ve oldukça nazik biriyse çok iyi. Fakat ne gibi bir dü¤ün olursa olsun yine de eski adetlerimizden “seven iki kalbin birleflmesi bayram›” devam etmektedir.

äÛÎ¸ÚÛð‡ Kültür

Kültürün renkli ziyafet sofras›: Yemek ê‡‰Û„‡ ÍÛÎ¸ÚÛð: ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚Â Úð‡‰ËˆËË Nevval Sevindi

çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë

DA dergisi Yay›n Editörü (Türkiye).

ÉÎ‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» (íÛðˆËfl).

nsano¤lunun ilk ve kaç›n›lmaz gereksinmesi olan beslenme birçok göstergeyi içinde bar›nd›r›r. Kültürel formlar ve motiflerle yemekler iç içe geçmifltir. Ne yedi¤iniz, nas›l yedi¤iniz, nerede yedi¤iniz, kimin piflirdi¤i, nas›l piflirdi¤i hepsi bir kültürü tan›man›z için kilometre tafllar›d›r. Tataristan’da at eti yemek gelenekseldir. Sabah kahvalt›s› her kültürde farkl›d›r. Çinliler için en makbul kahvalt›, horoz ayaklar›n›n yufkaya sar›lm›fl halidir, biz de Anadolu’da çorba, Bat›’da, “Avrupa kahvalt›s›” denen peynir, ekmek ve zeytindir. ‹ranl›lar zeytin bilmez, Afrikal›lar günde bir ö¤ün yer. Sütleri bozulmas›n diye içine inek çifli koyar. Avustralyal› Aborojinler büyülü kurtçuklar› yer, Kameron’da kedi güveç çok tutulan bir yemektir. Kore’de hem kedi, hem köpek etini lokantada bulabilirsiniz. Çin’de y›lan restoran›nda vitrinde canl› canl› y›lan›m› be¤enip ›smarlam›flt›m örne¤in. Fransa’da kurba¤a baca¤› ya da salyangoz özel bir yemektir. Giritli olan dedem de salyangoz yerdi ben çocukken. Yemek kültürü birçok anlam içerir. Yeme kültürü güç demektir. Papua Yeni Gine’de afliretler birbiriyle savafl›rken silah olarak yiyecekleri kullan›rlar. Düflmanlar›m›z› ve dostlar›m›z› belirleyen güçtür yemek. Günümüzde ziyafetler bunu sa¤lar. Yemek ayn› zamanda bir zevk sorunudur. Yiyecek aflk ile yak›ndan ilgilidir. Afrodizyak olarak kullan›lan birçok yiyecek ve bitki vard›r. Manisa’n›n Mesir Macunu’ndan istiridyeye kadar çeflitleri içerir. Dinle yak›ndan ilgilidir. Müslümanlar ve Yahudiler domuz yemez. Baz› yiyecekler yasaklanm›fl ya da kutsanm›flt›r. Sa¤l›kla beslenmek her zaman el ele yürür.

ËÚ‡ÌËÂ, ·Û‰Û˜Ë ÔÂð‚Ë˜ÌÓÈ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚‡, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÒÎÓÊÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ. äÛıÌfl Î˛·ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Ë ÏÓÚË‚˚, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ. éÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ÂÎË, Í‡Í ÂÎË, „‰Â ÂÎË, ÍÚÓ Ë Í‡ÍËÏ ÒÔÓÒÓ·ÓÏ „ÓÚÓ‚ËÎ ÔË˘Û, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÒÚÛÔÂÌË ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘Â„Ó Í ÔÓÁÌ‡ÌË˛ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. Ç í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ‰Îfl ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ı ·Î˛‰ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÍÓÌËÌ‡. ìÚðÂÌÌËÈ Á‡‚Úð‡Í ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ Û Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡. Ç äËÚ‡Â Ò‡Ï˚È ÔðËÂÏÎÂÏ˚È Á‡‚Úð‡Í – ÍÛðËÌ˚Â ÌÓÊÍË, Á‡‚ÂðÌÛÚ˚Â ‚ ÚÓÌÍÛ˛ ÎÂÔÂ¯ÍÛ. ÜËÚÂÎË ÄÌ‡ÚÓÎËË ÔðÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú Ì‡ Á‡‚Úð‡Í Ú‡ðÂÎÍÛ ÎÂ„ÍÓ„Ó ÒÛÔ‡. ç‡ Á‡Ô‡‰Â íÛðˆËË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚È «Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ Á‡‚Úð‡Í», ‚ÍÎ˛˜‡˛˘ËÈ Ò˚ð, ıÎÂ· Ë Ï‡ÒÎËÌ˚. àð‡Ìˆ˚ ÌÂ ÔðËÁÌ‡˛Ú Ï‡ÒÎËÌ. ÄÙðËÍ‡Ìˆ˚ Ë ‚Ó‚ÒÂ Â‰flÚ Ó‰ËÌ ð‡Á ‚ ÒÛÚÍË, ‡ ‰Îfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ò‚ÂÊÂÒÚË ÏÓÎÓÍ‡ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚ ÌÂ„Ó ÍÓðÓ‚¸˛ ÏÓ˜Û. Ä‚ÒÚð‡ÎËÈÒÍËÂ ‡·ÓðË„ÂÌ˚ ÛÔÓÚðÂ·Îfl˛Ú ‚ ÔË˘Û «‚ÓÎ¯Â·Ì˚Â ÎË˜ËÌÍË», ‡ ‚ ä‡ÏÂðÛÌÂ Ó‰ÌÓ ËÁ Î˛·ËÏ˚ı ·Î˛‰ – ÍÓ¯‡˜¸Â ÏflÒÓ, ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÂ ‚ „ÎËÌflÌÓÏ „Óð¯Ó˜ÍÂ.

‹

Yemek kültürü birçok anlam içerir. Yeme kültürü, güç demektir.

äÛÎ¸ÚÛðÛ ÔËÚ‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ÔÓÌËÏ‡Ú¸ ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ. Ö‰‡ ÏÓÊÂÚ ÓÎËˆÂÚ‚ÓðflÚ¸ ÒËÎÛ.

Kad›nlar›n hamilelikte aflermeleri, evlenirken nar k›r›lmas› ya da fleker, pirinç serpilmesi yiyece¤in kad›nla ilgili bölümüdür. Yeme içme en çok s›n›fsal olarak anlaml›d›r. Her s›n›f›n yiyece¤i yüzy›llar içinde de bugün de farkl›d›r.

Dün k›tl›k, bugün obezite Bugün yiyecek sektörü büyük bir kazanç alan›d›r. Ayn› zamanda e¤lence faktörü vard›r. Amerika’da obezitenin artmas› bununla yak›ndan ilgili bir durum. Elbette k›tl›kla beslenme hep yan yana olmufltur. Avrupa’da bunal›m 3. yüzy›lda bafllad› ve 4.,5. yüzy›llarda a¤›rlaflt›. K›tl›k ve salg›n hastal›klar 6. yüzy›lda doruk noktas›na ulaflt›. Fransa’da bir belgede 11. yüzy›lda 26 k›tl›k meydana geldi¤i belirtilmekte. Bunu 16 k›tl›kla 18. yüzy›l izlemekte. Otlar, kökler yiyen kitlelere karfl›n et hep güçlünün, soylunun yiyece¤i olmufltur. Yönetici s›n›f için et önemlidir. Bu¤day ve ekmek gerçek bir Akdeniz yiyece¤idir. 11. yüzy›ldan itibaren ekmek, yoksul s›n›flar›n beslenme rejiminde önemli yer tuttu. Eti ve baz› durumlarda tüm hayvansal besinleri yasaklayan Kilise kurallar› nedeniyle yemek rejiminde çeflitlilik desteklenir. Uzun ve k›sa oruç günleri topland›¤›nda bu sürenin y›lda 150 güne ulaflt›¤› hesaplanm›flt›r. Dini törenlerle yiyecek iliflkisi çok s›k›laflt›. 13. yüzy›lda “çok miktarda kestane, ac›dar› ve fasulye” ekmek yerine kullan›l›r olmufltu. Beyaz ekmek az say›da insan›n yedi¤i pahal› bir yiyecekti. Rusya yeni

Ç ÍÓðÂÈÒÍËı ðÂÒÚÓð‡Ì‡ı ‚‡Ï ÔðÂ‰ÎÓÊ‡Ú Ë ÍÓ¯‡˜¸Â, Ë ÒÓ·‡˜¸Â ÏflÒÓ. Ç äËÚ‡Â fl Á‡Í‡Á‡Î‡ ÔÓÌð‡‚Ë‚¯Û˛Òfl ÏÌÂ ÊË‚Û˛ ÁÏÂ˛, ÍÓÚÓðÛ˛ Û‚Ë‰ÂÎ‡ ‚ ‚ËÚðËÌÂ ðÂÒÚÓð‡Ì‡. îËðÏÂÌÌ˚Ï ·Î˛‰ÓÏ ‚Ó îð‡ÌˆËË fl‚Îfl˛ÚÒfl, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Îfl„Û¯‡˜¸Ë Î‡ÔÍË Ë ÛÒÚðËˆ˚. äÓ„‰‡ fl ·˚Î‡ Â˘Â ðÂ·ÂÌÍÓÏ, ÏÓÈ ‰Â‰, ðÓ‰ÓÏ Ò ÓÒÚðÓ‚‡ äðËÚ, ÂÎ ÛÎËÚÓÍ. äÛÎ¸ÚÛðÛ ÔËÚ‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ÔÓÌËÏ‡Ú¸ ÔÓð‡ÁÌÓÏÛ. Ö‰‡ ÏÓÊÂÚ ÓÎËˆÂÚ‚ÓðflÚ¸ ÒËÎÛ. èÎÂÏÂÌ‡ Ô‡ÔÛ‡ÒÓ‚ çÓ‚ÓÈ É‚ËÌÂË ‚Ó ‚ðÂÏfl ÏÂÊ‰ÓÛÒÓ·Ì˚ı ‚ÓÈÌ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ÔË˘Û ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÓðÛÊËfl. Ö‰‡ – ˝ÚÓ ÒËÎ‡, ÍÓÚÓð‡fl ÔÓÏÓ„‡ÂÚ Ì‡Ï ð‡ÁÎË˜ËÚ¸ ‰ðÛÁÂÈ Ë ‚ð‡„Ó‚. Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ‰Îfl ˝ÚÓÈ ˆÂÎË ÒÎÛÊ‡Ú ·‡ÌÍÂÚ˚ Ë Á‚‡Ì˚Â Ó·Â‰˚. äðÓÏÂ ˝ÚÓ„Ó, Â‰‡ – Â˘Â Ë ‚ÓÔðÓÒ ‚ÍÛÒ‡. èË˘‡ ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò Î˛·Ó‚Ì˚ÏË ˜Û‚ÒÚ‚‡ÏË. åÌÓÊÂÒÚ‚Ó ð‡ÒÚÂÌËÈ Ë ‚Ë‰Ó‚ ÔË˘Ë ÒÚËÏÛÎËðÛ˛Ú ÒÂÍÒÛ‡Î¸ÌÛ˛ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸. ä ÌËÏ ÓÚÌÓÒflÚÒfl, Ì‡ÔðËÏÂð, ÛÒÚðËˆ˚ Ë ÁÌ‡ÏÂÌËÚ‡fl «ÏÂÒËðÒÍ‡fl Ï‡Á¸», ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡ÂÏ‡fl ‚ å‡ÌËÒÂ ËÁ 41 ‚Ë‰‡ ð‡ÒÚÂÌËÈ. ÅÓÎ¸¯Û˛ ðÓÎ¸ ‚ ÒËÒÚÂÏÂ ÔËÚ‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ËÏÂÂÚ Ë Â„Ó ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÍÓÌÙÂÒÒËË. åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ Ë ËÛ‰ÂË, Ì‡ÔðËÏÂð, ÌÂ ÛÔÓÚðÂ·Îfl˛Ú ‚ ÔË˘Û Ò‚ËÌËÌÛ. àÌÓ„‰‡ ÛÔÓÚðÂ·ÎÂÌËÂ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ ËÎË ÏflÒ‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ı Á‡ÔðÂ˘ÂÌÓ ðÂÎË„ËÂÈ, ÎË·Ó Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ÏË. á‰ÓðÓ‚¸Â Ë ÔËÚ‡ÌËÂ ÌÂÓÚ‰ÂÎËÏ˚ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡. Ç ÔÂðËÓ‰ ·ÂðÂÏÂÌÌÓÒÚË ÊÂÌ˘ËÌ˚ ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂ Í ÌÂÍÓÚÓð˚Ï ‚Ë‰‡Ï ÔË˘Ë ËÎË, Ì‡Ó·ÓðÓÚ, ÒÚð‡ÒÚÌÓ ıÓÚflÚ ˜ÚÓÌË·Û‰¸ ÌÂÓ·˚˜ÌÓÂ. èÂðÂ‰ Ò‚‡‰¸·ÓÈ ð‡ÒÍ‡Î˚‚‡˛Ú „ð‡Ì‡Ú, ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl Ò‚‡‰¸·˚ ÊÂÌËı‡ Ò ÌÂ‚ÂÒÚÓÈ ÔðËÌflÚÓ Ó·Ò˚Ô‡Ú¸ ðËÒÓÏ Ë ÍÓÌÙÂÚ‡ÏË. ëÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ú‡ÍÊÂ ÍÎ‡ÒÒÓ‚˚Â ÓÚÎË˜Ëfl ‚ ÔËÚ‡ÌËË, ÒÙÓðÏËðÓ‚‡‚¯ËÂÒfl Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ Ë ‰Ó¯Â‰¯ËÂ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ.

Ç˜Âð‡ „ÓÎÓ‰ – ÒÂ„Ó‰Ìfl ÓÊËðÂÌËÂ Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ÔË˘Â‚‡fl ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ – Ó‰ËÌ ËÁ Ó˜ÂÌ¸ ‰ÓıÓ‰Ì˚ı ‚Ë‰Ó‚ ·ËÁÌÂÒ‡. éÌ ÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚÒfl Ú‡ÍÊÂ Ò ËÌ‰ÛÒÚðËÂÈ ð‡Á‚ÎÂ˜ÂÌËÈ. ëÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÓÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ÓÊËðÂÌËfl ÒðÂ‰Ë ÊËÚÂÎÂÈ ëòÄ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ËÏÂÌÌÓ ˝ÚËÏ. ÅÂÒÒÔÓðÌÓ, ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÂ Ë ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÂ ÔËÚ‡ÌËÂ ‚ÒÂ„‰‡ ¯ÎË ðfl‰ÓÏ. Ç Ö‚ðÓÔÂ ÍðËÁËÒ Ì‡˜‡ÎÒfl ‚ III ‚., ‚ IV-V ‚‚. ÒËÚÛ‡ˆËfl Ó·ÓÒÚðËÎ‡Ò¸, ‡ ‚ VI ‚. „ÓÎÓ‰ Ë ˝ÔË‰ÂÏË˜ÂÒÍËÂ Á‡·ÓÎÂ‚‡ÌËfl ‰ÓÒÚË„ÎË Ò‚ÓÂ„Ó ‚˚Ò¯Â„Ó ÛðÓ‚Ìfl. Ç XI ‚. ‚Ó îð‡ÌˆËË ·˚ÎÓ Á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡ÌÓ 26 „ÓÎÓ‰‡˛˘Ëı ð‡ÈÓÌÓ‚, ‚ XVIII ‚. Ëı ˜ËÒÎÓ ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó 16. íð‡‚˚ Ë ÍÓðÂÌ¸fl ËÁ‰‡‚Ì‡ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl ÔË˘ÂÈ ÔðÓÒÚ˚ı Î˛‰ÂÈ, ‡ ÛÔÓÚðÂ·ÎÂÌËÂ ‚ ÔË˘Û ÏflÒ‡ ÏÓ„ÛÚ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ¸ ÒÂ·Â Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌ˚Â ÒÎÓË. åflÒÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏ ‰Îfl ÍÎ‡ÒÒ‡ Ôð‡‚ËÚÂÎÂÈ. ïÎÂ· – Ì‡ÒÚÓfl˘‡fl ÔË˘‡ ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸fl. ç‡˜ËÌ‡fl Ò XI ‚., ıÎÂ· „Î‡‚ÂÌÒÚ‚ÛÂÚ ‚ ð‡ˆËÓÌÂ ·Â‰ÌflÍÓ‚. èËÚ‡ÌËÂ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸

aç›ld›¤› dönemlerde ilk aç›lan Türk f›r›nlar›n›n kap›s›nda uzun kuyruklar oluyordu. Beyaz ekme¤i baz› Ruslar “pasta” niyetine al›yorlard›. Avrupa’da 13. yüzy›l›n ilk yar›s›nda gerginlikler, çeliflkiler ve karfl›tl›klar sürerken refah da bafllar. Haçl› Seferleri birçok fleyi Avrupa’ya tafl›r. Bu yüzy›lda sofra adab› geliflmeye bafllar. Yenen yemekler anlat›lmaz kitaplarda yemek tak›mlar›n›n güzelli¤i övülür. Kuvvetten çok zarafete, içerikten ziyade (beslenme rejimi yerine) flekle dayal› ve davran›fl ritüeli haline gelmifl sofra adab› sosyal farkl›laflmaya iflaret etmekte. ‹lk yemek kitaplar› bu yüzy›lda ç›kar. Papa’n›n ayn› yüzy›lda dünyevi zenginliklerle böbürlenip kibir duyulmas›na koydu¤u yasak “oburluk” günah›n› ve insanlar›n ç›lg›n tutkular›n›n yeni zevklerini de kaps›yordu. Baharat ç›lg›nl›¤› bunlardan biridir. 13. yüzy›lda yaz›lm›fl bir ‹talyan yemek kitab›nda; “26 gr. karanfil, üç parça hindistancevizi tohumu, biber, zencefil, tarç›n ve safran bulunan bir yahni ya da sosu yeme¤e davet ederim” tarifi ilginçtir. Çünkü o kadar karanfil anestezi etkisi yapar! 13. yüzy›lda yaz›lan kitaplar burjuva, soylu, köylü, kentli gibi ayr›mlar yaparak okuyucular›n› belirlerler. Pasta da ilk bu yüzy›lda mutfa¤a girer. Kent yaflam› yeme içme kültür ve adab›n› belirlemektedir Avrupa’da. O yüzy›lda Anadolu nas›ld› acaba? Asya’dan Anadolu’ya do¤ru akan Türk boylar›, eski uygarl›klar›n mayalad›¤› bu topraklara Uzak Do¤u’da oluflan o zengin kültürü büyük bir ustal›kla ve yol boyu, geçtikleri her ülkeden ald›klar› malzemeyle zenginlefltirerek tafl›m›fllard›. Bu hareket s›ras›nda elbette mutfak kültürüne de gereken yeri vereceklerdi. “Açlar› doyurun, ç›plaklar› giydirin, y›k›lanlar› yap›n, az halk› çok edin” gibi kutsal ö¤ütlerle yola ç›kan göç kafilelerinin yeni vatandaki görevleri kendilerine böylece bildirilmiflti. ‹flte, y›llar sonra Anadolu ve Rumeli’nde geliflen Osmanl› kültürü ve de bu kültürün önemli bir bölümünü oluflturan mutfak ve yemek töreleri Asya Türklerinin tarihsel birikimiyle birlikte olufltu, geliflti ve ünlendi. 15. ve 16. yüzy›l Osmanl› mutfa¤›, o dönemde somut olarak ne yendi¤i, bunlar›n nas›l piflirildi¤ini ortaya koymak için bu konuda tek bir belge var: Yaflam› flimdiye kadar II. Murad dönemi için belgelenen Hekim Mehmed bin Mahmud fiirvânî’nin 250’den fazla yemek tarifini içeren yazmas›. Tek nüshas› ‹stanbul’da Millet Kütüphanesi’nde (bugün Süleymaniye Kütüphanesi) olan ve y›llardan beri bilinen bu yazma bir 13. yüzy›l Arapça yemek

ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ ‰Îfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÔÂðËÓ‰˚ ‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÓÚ ÛÔÓÚðÂ·ÎÂÌËfl ÏflÒ‡, ‡ ËÌÓ„‰‡ Ë Î˛·˚ı ÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ ÊË‚ÓÚÌÓ„Ó ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl. èÓ‰Ò˜ËÚ‡ÌÓ, ˜ÚÓ Ó·˘‡fl ÔðÓ‰ÓÎÊËÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÍÓðÓÚÍËı Ë ‰ÎËÌÌ˚ı ÔÓÒÚÓ‚ ‚ „Ó‰ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 150 ‰ÌÂÈ. ç‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl Ë ÚÂÒÌ‡fl Ò‚flÁ¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÔË˘Ë Ò ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË ˆÂðÂÏÓÌËflÏË. Ç XIII ‚. Í‡¯Ú‡Ì˚, ÔðÓÒÓ Ë Ù‡ÒÓÎ¸ ÒÚ‡ÎË ÛÔÓÚðÂ·ÎflÚ¸Òfl ‚ÏÂÒÚÓ ıÎÂ·‡. ñÂÌ‡ ·ÂÎÓ„Ó ıÎÂ·‡ ·˚Î‡ Ó˜ÂÌ¸ ‚˚ÒÓÍÓÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎÒfl ÓÌ ·ÂðÂÊÌÓ. Ñ‡ÊÂ ‚ êÓÒÒËË, ‚ ÔÂð‚˚Â „Ó‰˚ ÔÓÒÎÂ ÒÌflÚËfl «ÊÂÎÂÁÌÓ„Ó Á‡Ì‡‚ÂÒ‡», Û ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÚÓ ÔÓfl‚Ë‚¯ËıÒfl ÚÛðÂˆÍËı Ë ‰ðÛ„Ëı ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÔÂÍ‡ðÂÌ Ó·ð‡ÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸ ‰ÎËÌÌ˚Â Ó˜ÂðÂ‰Ë. çÂÍÓÚÓð˚Â ÔÓÍÛÔ‡ÎË ·ÂÎ˚È ıÎÂ· ËÁ ˝ÚËı ÔÂÍ‡ðÂÌ ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓðÚÓ‚ Ë ·ÛÎÓ˜ÂÍ. Ç Ö‚ðÓÔÂ XIII ‚., ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡‚¯ËÂ ÚÓ„‰‡ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëfl Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, Ì‡ÒÚÛÔËÎ ÔÂðËÓ‰ ‰ÓÒÚ‡ÚÍ‡. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÍðÂÒÚÓ‚˚Ï ÔÓıÓ‰‡Ï, Ö‚ðÓÔ‡ ÛÁÌ‡ÂÚ ÏÌÓ„Ó ÌÓ‚Ó„Ó Ë ÒËÎ¸ÌÓ Ó·Ó„‡˘‡ÂÚÒfl. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ ÒÚÓÎÂÚËÂ ÏÓÊÌÓ Ò˜ËÚ‡Ú¸ Ì‡˜‡ÎÓÏ ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ ‚ Ö‚ðÓÔÂ, ÍÓ„‰‡ Ì‡ ‚ÒÂ Î‡‰˚ ð‡Òı‚‡ÎË‚‡ÎËÒ¸ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â ·Î˛‰‡ Ë Íð‡ÒÓÚ‡ ÒÚÓÎÓ‚˚ı ÔðË·ÓðÓ‚. äÛÎËÌ‡ðÌÓÂ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Ë Ó·Â‰˚ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÔðÂ‚ð‡ÚËÎËÒ¸ ‚ ÓÒÓ·˚È ðËÚÛ‡Î, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚È Ì‡ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏ ˝ÚËÍÂÚÂ Ë ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡˛˘ËÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ôð‡‚ËÎ‡, ÍÓÚÓð˚Â ˜ÂÚÍÓ ð‡ÁÎË˜‡ÎËÒ¸ Û ð‡ÁÌ˚ı ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı ÒÎÓÂ‚. èË˘‡ ÔÂðÂÒÚ‡Î‡ ·˚Ú¸ ÔðÓÒÚÓ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÒËÎ˚ Ë ˝ÌÂð„ËË, ÂÂ ÛÚËÎËÚ‡ðÌÓÂ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ Á‡ÏÂÌËÎ‡ ÙÓðÏ‡, ÚðÂ·Ó‚‡‚¯‡fl ËÁfl˘ÂÒÚ‚‡ Ë ‚ÌÂ¯ÌÂÈ Íð‡ÒÓÚ˚. Ç ÚÓÏ ÊÂ ÒÚÓÎÂÚËË è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ËÁ‰‡Î ˝ÌˆËÍÎËÍÛ, ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÍÓÚÓðÓÈ ÔÓı‚‡Î¸·‡ ÏËðÒÍËÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË Ë „Óð‰˚Ìfl Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ·ÓÎ¸¯ËÏ „ðÂıÓÏ. éÒÛÊ‰ÂÌË˛ ÔÓ‰‚Âð„‡ÎÓÒ¸ Ó·ÊÓðÒÚ‚Ó Ë ÌÂÓ·ÛÁ‰‡ÌÌ˚Â ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ÒÚð‡ÒÚË Ë Û‚ÎÂ˜ÂÌËfl, Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎÓ

Kültürel formlar ve motiflerle yemekler iç içe geçmifltir. Ne yedi¤iniz, nas›l yedi¤iniz, nerede yedi¤iniz, kimin piflirdi¤i, nas›l piflirdi¤i hepsi bir kültürü tan›man›z için kilometre tafllar›d›r.

äÛıÌfl Î˛·ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Ë ÏÓÚË‚˚, Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ. éÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ÂÎË, Í‡Í ÂÎË, „‰Â ÂÎË, ÍÚÓ Ë Í‡ÍËÏ ÒÔÓÒÓ·ÓÏ „ÓÚÓ‚ËÎ ÔË˘Û, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÒÚÛÔÂÌË ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘Â„Ó Í ÔÓÁÌ‡ÌË˛ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. 119

Eti ve baz› durumlarda tüm hayvansal besinleri yasaklayan Kilise kurallar› nedeniyle yemek rejiminde çeflitlilik desteklenir.

èËÚ‡ÌËÂ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ ‰Îfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡, ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÔÂðËÓ‰˚ ‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÓÚ ÛÔÓÚðÂ·ÎÂÌËfl ÏflÒ‡, ‡ ËÌÓ„‰‡ Ë Î˛·˚ı ÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ ÊË‚ÓÚÌÓ„Ó ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl. 120

kitab›ndan çeviriydi ve Arapça asl› hem bu dilde iki defa yay›mlanm›fl, hem ‹ngilizceye çevrilmifl ve birçok yay›nda kullan›lm›flt›. Ancak yazmada bu kadar›yla kal›nm›yor, çeviri bölümünden sonra 82 yeni tarif ekleniyordu. Arapça orijinalinde bulunmayan ve 13. ile 15. yüzy›llar aras›nda yaz›lm›fl di¤er Arapça mutfak risalelerinde görülmeyen bu tariflerin varl›¤› ise ayr›ca biliniyordu ve konunun uzmanlar›, bildirilerinde ve yaz›lar›nda buna defalarca iflaret etmifller. Bu hareketli kültür birikimini yeni vatanda gelifltirecek, destekleyecek ve üretkenli¤ini artt›racak bir çok eleman vard›. Yeni toprak, her fleyden önce üç ayr› denizle çevrilmiflti: Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi. Bu üç deniz bütün mal varl›klar›n› Anadolu göçmenlerinin emrine sunmufltu ve bu üç denize ba¤l› iki bo¤az (Çanakkale ve ‹stanbul Bo¤azlar›) ve de onlar› birbirine ba¤layan Marmara Denizi, bir yandan kendine özgü bereketi ile bir yandan da Anadolu’da, dört mevsimi birarada yaflaman›n özellikleriyle Bat›’da bahar keyfi sürerken, Güney’de yaz, Karadeniz’de ›l›man bir sonbahar› yaflama imkan›n› kullanarak, ülkenin bütününü, her mevsim taze sebzeler ve de¤iflik meyvelerle donat›yordu. Bizler de, bugün ayn› keyfi yaflam›yor muyuz?

ÌÂÛÏÂðÂÌÌÓÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÔÂˆËÈ Ë Úð‡‚. Ç Ó‰ÌÓÈ ËÁ ËÚ‡Î¸flÌÒÍËı ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚ı ÍÌË„ XIII ‚. ˜ËÚ‡ÂÏ: «èðÂ‰Î‡„‡ÂÏ ÔÓÔðÓ·Ó‚‡Ú¸ Ê‡ðÍÓÂ ËÎË ÒÓÛÒ, ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚È Ò ‰Ó·‡‚ÎÂÌËÂÏ 26 „ð‡ÏÏÓ‚ „‚ÓÁ‰ËÍË, ÚðÂı ÒÂÏflÌ ÍÓÍÓÒÓ‚Ó„Ó ÓðÂı‡, ÔÂðˆ‡, ËÏ·Ëðfl, ÍÓðËˆ˚ Ë ¯‡Ùð‡Ì‡». êÂˆÂÔÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÌÚÂðÂÒÌ˚È, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ú‡ÍÓÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó „‚ÓÁ‰ËÍË ÏÓÊÂÚ ‚˚Á‚‡Ú¸ ˝ÙÙÂÍÚ ‡ÌÂÒÚÂÁËË! äÌË„Ë XIII ‚. ð‡Á‰ÂÎfl˛ÚÒfl ÔÓ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÚ‡ÚÛÒÛ ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ. é·˚˜ÌÓ ‚ ÌËı ÔÓÏÂ˜‡ÎÓÒ¸, ‰Îfl ÍÓ„Ó ÓÌË ÔðÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ˚: ‰Îfl ·ÛðÊÛ‡ÁËË, ÁÌ‡ÚË, ‰Îfl „ÓðÓÊ‡Ì ËÎË ÍðÂÒÚ¸flÌ. èÂð‚˚Â ÚÓðÚ˚ Ú‡ÍÊÂ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡ ÒÚÓÎÂ ‚ ˝ÚÓÏ ‚ÂÍÂ. àÚ‡Í, ‚ Ö‚ðÓÔÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â Úð‡‰ËˆËË, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÔË˘ÂÈ Ë Ì‡ÔËÚÍ‡ÏË. Ä Í‡ÍÓÈ ÊÂ ·˚Î‡ ÄÌ‡ÚÓÎËfl ‚ XIII ‚.? í˛ðÍÒÍËÂ ÍÓ˜Â‚˚Â ÔÎÂÏÂÌ‡, ÔðË‰fl ËÁ ÄÁËË ‚ ÄÌ‡ÚÓÎË˛, ÔðËÌÂÒÎË Ò˛‰‡ ·Ó„‡Ú˚Â Úð‡‰ËˆËË ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚, ˜ÂðÂÁ ÁÂÏÎË ÍÓÚÓð˚ı ÎÂÊ‡Î Ëı ÔÛÚ¸, Ë Ó·Ó„‡ÚËÎË Ó·˚˜‡Ë ‰ðÂ‚ÌËı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ÅÂÁ ÒÓÏÌÂÌËfl, ˜‡ÒÚ¸˛ ˝ÚÓÈ ·Ó„‡ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÒÚ‡Î‡ ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÔËÚ‡ÌËfl. äÓ˜Â‚˚Â ÔÎÂÏÂÌ‡ ÒÎÂ‰Ó‚‡ÎË ‚ ÔÛÚË Ì‡ÒÚ‡‚ÎÂÌËflÏ ÔðÂ‰ÍÓ‚, „Î‡ÒË‚¯Ëı: «äÓðÏËÚÂ „ÓÎÓ‰Ì˚ı, Ó‰Â‚‡ÈÚÂ ð‡Á‰ÂÚ˚ı, ‚ÓÒÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÈÚÂ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓÂ, ð‡ÁÏÌÓÊ‡ÈÚÂÒ¸». ëÔÛÒÚfl ÒÚÓÎÂÚËfl Ì‡ ÁÂÏÎflı ÄÌ‡ÚÓÎËË Ë îð‡ÍËË ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ Ë ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ð‡Á‚ËÚËÂ ÓÒÏ‡ÌÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ÛÌ‡ÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯‡fl ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë Ú‡ÍÛ˛ ‚‡ÊÌÂÈ¯Û˛ ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Í‡Í ÍÛÎËÌ‡ðÌÓÂ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó. èðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó· ÓÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ÍÛıÌÂ XV-XVI ‚‚. ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ËÁ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓıð‡ÌË‚¯Â„ÓÒfl ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡. ùÚ‡ ðÛÍÓÔËÒ¸, 250 ÒÚð‡ÌËˆ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚Â ðÂˆÂÔÚ˚, fl‚ÎflÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ÒÓ˜ËÌÂÌËfl ÏÂ‰ËÍ‡ åÂıÏÂ‰‡ ·ËÌ å‡ıÏÛ‰‡ òËð‚‡ÌË. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ˝ÍÁÂÏÔÎflð ÂÂ ıð‡ÌËÚÒfl ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍÂ ÏÂ˜ÂÚË ëÛÎÂÈÏ‡ÌËÂ. Ç ÓÒÌÓ‚Û ÒÓ˜ËÌÂÌËfl ÔÓÎÓÊÂÌ ‡ð‡·ÒÍËÈ ËÒÚÓ˜ÌËÍ XIII ‚., Í ÍÓÚÓðÓÏÛ ‰Ó·‡‚ÎÂÌÓ 82 ÓðË„ËÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚ı ðÂˆÂÔÚ‡. êÛÍÓÔËÒ¸ ÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Î‡Ò¸ ‰‚‡Ê‰˚ Ì‡ ‡ð‡·ÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ, ÔÂðÂ‚Â‰ÂÌ‡ Ú‡ÍÊÂ Ì‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÈ. ç‡ ÌÓ‚ÓÈ ðÓ‰ËÌÂ Ï‡ÒÚÂð‡-ÍÛÎËÌ‡ð˚ ð‡Á‚Ë‚‡ÎË ·Ó„‡ÚÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÍÓ˜Â‚ÌËÍÓ‚. çÓ‚Û˛ ðÓ‰ËÌÛ Ú˛ðÍÓ‚ ÓÍðÛÊ‡ÎË óÂðÌÓÂ, ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓÂ Ë ù„ÂÈÒÍÓÂ ÏÓðfl, ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚Ë‚¯ËÂ ÌÓ‚˚Ï ıÓÁflÂ‚‡Ï ÄÌ‡ÚÓÎËË ‚ÒÂ Ò‚ÓË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡. åð‡ÏÓðÌÓÂ ÏÓðÂ, ÔðÓÎË‚˚ Ñ‡ð‰‡ÌÂÎÎ˚ Ë ÅÓÒÙÓð ‰‡˛Ú ðÂ„ËÓÌÛ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÛ˛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÊËÚ¸ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ‚ðÂÏÂÌ‡ı „Ó‰‡. äÓ„‰‡ Ì‡ Á‡Ô‡‰Â ˆ‚ÂÚÂÚ ‚ÂÒÌ‡, Ì‡ ˛„Â ÛÊÂ Ì‡ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÎÂÚÓ, ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍÓÂ ÔÓ·ÂðÂÊ¸Â ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ‰˚¯ËÚ ÔðÓıÎ‡‰ÓÈ ÓÒÂÌË, Ë ‚Òfl ÒÚð‡Ì‡ ð‡‰ÛÂÚÒfl ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁË˛ Ó‚Ó˘ÂÈ Ë ÙðÛÍÚÓ‚ ÍðÛ„Î˚È „Ó‰. ÅÎ‡„Ó‰‡ÚÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú ÄÌ‡ÚÓÎËË Ë ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË ‰‡ðËÚ Ì‡Ï ˝ÚÛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸.

äÌËÊÌÓÂ Ó·ÓÁðÂÌËÂ Kitabiyat TÜRK SOSYOLOJ‹S‹N‹N TEMEL SORUNLARI

éëçéÇçõÖ Çéèêéëõ íìêÖñäéâ ëéñàéãéÉàà

Baykan Sezer’in sosyoloji kitab› Rusçada

íðÛ‰ ÔÓ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Å‡ÈÍ‡Ì‡ ëÂÁÂð‡ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ

ÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÏÂÒflˆÂ‚ Ì‡Á‡‰ ËÁ‰‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÈ ÚËÔÓ„ð‡ÙËÂÈ ä‡Á‡ıÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ËÏ. ëÛÎÂÈÏ‡Ì‡ ÑÂÏËðÂÎfl ·˚Î‡ ‚˚ÔÛ˘ÂÌ‡ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ÏÓÌÓ„ð‡ÙËfl ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓˆËÓÎÓ„‡ Å‡ÈÍ‡Ì‡ ëÂÁÂð‡ «éÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÚÛðÂˆÍÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË». å‡Ò¯Ú‡· ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ‚Ë‰ÂÌËfl ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ‚ ÚðÛ‰‡ı ëÂÁÂð‡ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Â„Ó ÔðÓ„ÌÓÁ˚ ‚ ð‡ÁðÂ¯ÂÌËË ÏÌÓ„Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚË. èÂð‚ÓÈ Ë ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË ëÂÁÂð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÂÂ ÍðËÚË˜ÂÒÍ‡fl Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË. ëÂÁÂð ·˚Î Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÏ, ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌÓ ÓÚÒÎÂÊË‚‡˛˘ËÏ ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˛ Ë ÒÔÂˆËÙËÍÛ Ï˚¯ÎÂÌËfl á‡Ô‡‰‡. ëÓˆËÓÎÓ„Ëfl Å‡ÈÍ‡Ì‡ ëÂÁÂð‡, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, ÒÚðÓËÚÒfl Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ÓÚ·Óð‡ Ë ÍðËÚË˜ÂÒÍÓÈ Ó·ð‡·ÓÚÍË ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÔÓ‰ıÓ‰Û ëÂÁÂð‡, ˆÂÌÌÓÒÚË Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË, ıÓÚfl ÓÌË Ë fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚ÏË Ë ‚ ÔÎ‡ÌÂ ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ Ï˚ÒÎË, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ·ÓÎ¸¯ÓÈ ËÌÚÂðÂÒ ÌÂÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ ‰Îfl Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚, ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÓÌË ÌÂ ‚ÒÂ„‰‡ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‚ÓÒÚðÂ·Ó‚‡Ì˚ ‚ ‰ðÛ„Ëı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı, Ë ÚÛðÂˆÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË. àÏÂÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ ‚ÚÓð‡fl ‚‡ÊÌ‡fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË ëÂÁÂð‡: ‰Ûı Ë ÛÒÚðÓÈÒÚ‚Ó ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ Ò Ëı ÒÚðÛÍÚÛðÓÈ, Ó·ÎËÍÓÏ, Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁËÂÏ Ë ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÏË ÒÚ‡‰ËflÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÌÂ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌ˚ÏË ‰ËÌ‡ÏËÍÂ Ë ÒÚðÛÍÚÛðÂ Á‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ, ‚ÓÁÎ‡„‡ÂÏÓÈ Ì‡ ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˛ ‚ íÛðˆËË, fl‚ÎflÂÚÒfl, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ÒÔÂˆËÙËÍË Ë ‰ËÌ‡ÏËÍË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡, ‡Ì‡ÎËÁ ÒÚ‡‰ËÈÌÓ„Ó ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËÂ Ì‡ÒÛ˘Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ı ËÏÂÌÌÓ ‰Îfl ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. á‡‚. Í‡ÙÂ‰ðÓÈ «ë‚flÁË Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛» ÄÎÚ‡ÈÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ‰ÓÍÚÓð ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı Ì‡ÛÍ, ÔðÓÙÂÒÒÓð í‡Ï‡ð‡ ëÂÏËÎÂÚ ‚ ÔðÂ‰ËÒÎÓ‚ËË Í ÍÌË„Â ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ‡, ˜ÚÓ ÔÂðÂ‚Ó‰ ÚðÛ‰‡ ëÂÁÂð‡ Ì‡ ðÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í, ‚ÓÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈ ÌÂ‰ÓÒÚ‡˛˘ËÂ ÁÌ‡ÌËfl Ó ÏËðÓ‚ÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Ë ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Ö‚ð‡ÁËË, ËÏÂÂÚ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl ðÓÒÒËÈÒÍËı ÒÓˆËÓÎÓ„Ó‚. èÂðÂ‚Ó‰ ÍÌË„Ë Ì‡ ðÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ·˚Î ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ „ðÛÔÔÓÈ ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËı ÒÓˆËÓÎÓ„Ó‚.

eçen aylarda, Türk düflünce tarihinde önemli bir yeri olan Baykan Sezer”in Türk Sosyolojisinin Temel Sorunlar› kitab› Ruscaya tercüme edildi ve Kazakistan Süleyman Demirel Üniversitesi yay›nlar›ndan ç›kt›. Farkl› bir sosyoloji anlay›fl›na sahip olan Baykan Sezer’in kitab›nda yer alan görüflleri günümüz dünya sorunlar›yla ilgili küresel çapta etkili olabilecek özellikler göstermektedir. Bat› sosyolojisini ve düflüncesini son derece yak›ndan takip eden bir düflünür olarak Sezer’in yaklafl›m› Bat› sosyoloji bilgilerini tan›maya ev onlardan yararlanmaya fakat ciddi bir elefltiri süzgecinden geçirmeye dayal›d›r. Sezer bu kitapda öncelikle bu bilgilerin üretildi¤i tarihî ve toplumsal koflullar› sorgulayarak de¤erlendirme ve bunlar› elefltirme çabas›na girmifl. Baykan Sezer’in ilk çal›flmas›ndan itibaren bütün çal›flmalar›nda öne ç›kan bu özellik genelde Do¤u toplumlar›n›n, özelde ise Türk toplumunun yap›s›, kimlik ve kiflili¤i, tarihsel geliflme aflamalar›n›n Bat› toplumlar›yla ayn› özellikleri göstermedi¤idir. Dolay›s›yla Türkiye’de sosyolojiye düflen görev, öncelikle kendi toplumsal yap›s›n› araflt›rmak, Türk toplumunun tarihî geliflme aflamalar› üzerinde durmakt›r. Bundan baflka, Altay Devlet Üniversitesi Halkla ‹liflkiler Bölümü Baflkan›, Sosyoloji Tarihi Ö¤retim Görevlisi Prof. Dr. Tamara Semilett’in kitab›n önsözünde belirtti¤i gibi, Sezer’in Rusçaya çevrilen bu kitab› dünya sosyolojisini tamamlamas› ve Avrasya sosyolojisi hakk›nda daha fazla bilgi vermesiyle de Rus sosyologlar için büyük öneme sahiptir. Kitab›n tercümesi bir grup Azeri sosyolog taraf›ndan yap›ld›.

121

àÌÙÓðÏ‡ˆËfl-çÓ‚ÓÒÚË ‹nfo-Haber

ê‡‰ÓÒÚ¸ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ åÓÎ‰Ó‚Â Moldova’da diyalog sevinci

ÉÎ‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «åÓÎ‰Ó‚‡» ÅÓðËÒ å‡ðË‡Ì Ë „Î‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë Moldova dergisi Yay›n Yönetmeni Boris Marian ve Da dergisi Yay›n Editörü Nevval Sevindi

122

åÂıÏÂÚ áÓð ä‡fl

Mehmet Zor Kaya

èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» ‚ åÓÎ‰Ó‚Â.

Diyalog Avrasya Moldova Temsilcisi.

21.

XXI ‚. ÏËð Óı‚‡ÚËÎ‡ ˝ÔË‰ÂÏËfl ‚ÓÈÌ, ÌÂÌ‡‚ËÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, Ì‡ÒËÎËfl Ë ˝„ÓËÁÏ‡. ÅÓðÓÚ¸Òfl Ò ˝ÚÓÈ ·ÓÎÂÁÌ¸˛ ÌÂÔðÓÒÚÓ, ÌÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl, ÒÓÒÚÓfl˘‡fl ËÁ ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ˝ÎËÚ˚ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, Ì‡ÒÚÓÈ˜Ë‚Ó ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ‰‚Ë„‡Ú¸Òfl ‚ÔÂðÂ‰, ÔðÓÍÎ‡‰˚‚‡fl ‰ÓðÓ„Û ÏËð‡ Ë Î˛·‚Ë. èðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ÊÛðÌ‡Î‡, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡flÒfl 5 Ï‡fl 2005 „. ‚ äË¯ËÌÂ‚Â, ·˚Î‡ Ò ËÌÚÂðÂÒÓÏ ‚ÒÚðÂ˜ÂÌ‡ ÏÓÎ‰‡‚ÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËÂÈ. Ç˚ÒÚÛÔ‡fl Ì‡ ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË, ÒÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ åÓÎ‰Ó‚˚ å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ: «àÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓÍ Ó·˘ÂÌËfl Ë ÌÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌÓÒÚ¸. ç‡ ÏÓÈ ‚Á„Îfl‰, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ – Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÛÚ¸ Í ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ÏËð‡ Ë ·ð‡ÚÒÚ‚‡. åÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÔðËflÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ËÏfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ˝ÎËÚ˚ ð‡ÁÌ˚ı ÒÚð‡Ì». Ç ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË ÊÛðÌ‡Î‡ ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ÏÓÎ‰‡‚ÒÍËÂ ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ˚, Û˜ÂÌ˚Â, ÔÓÎËÚËÍË, ÔËÒ‡ÚÂÎË, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ÒÎÛÊ‡˘ËÂ ÔÓÒÓÎ¸ÒÚ‚‡ íÛðˆËË ‚ åÓÎ‰Ó‚Â. ÑÓÒÚÓÈÌ˚

yüzy›l›n dünyam›za salg›n bir hastal›k gibi savafl, kavga, nefret, bencillik ve fliddet getirdi¤i flu son y›llarda liderli¤ini bir grup Avrasya entelektüelin yapt›¤› çok güzel bir organizasyon olan Diyalog Avrasya Platformu bütün insanl›¤a sevgi ve bar›fl içinde beraberce dünyay› paylaflma mesajlar› vermeye devam ediyor. 05 May›s 2005’te Moldova’da yap›lan Diyalog Avrasya Platformu tan›t›m gecesine Moldoval› entelektüeller büyük ilgi gösterdi. Moldova Parlamento Baflkan› Marian Lupu’nun da ifltirak etti¤i gecede Parlamento Baflkan› hislerini söyle dile getirdi: “Dünyadaki bütün problemler iletiflimsizlik, birbirini anlayamama ve cehaletten ileri gelmektedir. Benim düflünceme göre insanlar aras› sevgiyi, bar›fl› ve kardeflli¤i kuracak toleranstan baflka bir yol yoktur. Bu platformun diyalog aç›s›ndan toplumlar›n elit tabakalar›n› bir araya getirmesi beni mutlu etti.” Moldova’n›n tan›nm›fl birçok gazeteci, bilim adam›, siyasetçi, yazar, üniversite rektörü, sivil toplum örgütü üyesi, elçilik mensubu ve özellikle Türkiye Moldova Büyükelçisi Fatma F›rat Topçuo¤lu’nun kat›ld›¤› gecede Büyükelçinin flu sözleri kayda de¤erdi: “Diyalog Avrasya Platformu iki ülke aç›s›ndan çok önemli bir köprüdür. Fikir al›fl veriflinden ortak gelece¤e, bölgenin sorunlar›na, iki ülke aras›ndaki iliflkiler üzerinde kafa yormaya yönelik bir çal›flma yok ve bu zaman kadar düflünce baz›nda böyle bir fley olmam›fl. Bu nedenle Diyalog Avrasya’n›n Moldova’ya gelmifl olmas›n› ben takdirle karfl›l›yorum.” Türkiye’den gelen gazeteci yazar, Diyalog Avrasya dergiyi Yay›n Editörü Nevval Sevindi ise iki ülkenin yak›nlaflmas›n›n, halklar›n dostlu¤u aç›s›ndan çok daha kolay olaca¤›n› Moldova’n›n içerisinde Gagavuzlar› da bar›nd›ran bir ülke oldu¤unu ve tarihi iliflkilerin köklü oldu¤unu belirterek diyalogun önemine de¤indi. Her inançtan, her fikirden, her dinden insan› bir araya getirmeyi amaclayan Diyalog Avrasya Plaformu toplant›lar›n›n att›¤› sevgi ve kardefllik

CÔð‡‚‡ Ì‡ÎÂ‚Ó: èðÓÙ. îÂ‰Óð ÄÌ„ÂÎË, ÔÓÒÓÎ íÛðˆËË ‚ åÓÎÓ‰Ó‚Â î‡ÚÏ‡ î˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ, å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ, „ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ Sa¤dan sola: Prof. Fhedor Angeli, Türkiye Cumhuriyeti Moldova Büyükelçisi Fatma F›rat Topçuo¤lu, Marian Lupu ve Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav

èÓ˜ÂÚÌ˚Â „ÓÒÚË ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË

ëÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ åÓÎ‰Ó‚˚ å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ Moldova Cumhuriyeti Parlemontosu Baflkan› Marian Lupu

‚ÌËÏ‡ÌËfl ÒÎÓ‚‡ ÔÓÒÎ‡ íÛðˆËË ‚ åÓÎ‰Ó‚Â „-ÊË î‡ÚÏ˚ î˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÓÚÏÂÚËÎ‡: «èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl – ÏÓÒÚ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË. ê‡·ÓÚ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÛÎÛ˜¯ÂÌË˛ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË, Ó·˘Ëı ÔðÓÂÍÚÓ‚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ı ‚ ·Û‰Û˘ÂÂ, Ó˜ÂÌ¸ Ï‡ÎÓ. èÓ˝ÚÓÏÛ fl Ò ð‡‰ÓÒÚ¸˛ Ë Ì‡‰ÂÊ‰ÓÈ ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛ ‚ åÓÎ‰Ó‚Â èÎ‡ÚÙÓðÏÛ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl». ÉÎ‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ‡, ˜ÚÓ ‚ ÛÍðÂÔÎÂÌËË Ë ð‡Á‚ËÚËË ‰ðÛÊ·˚ ÏÂÊ‰Û íÛðˆËÂÈ Ë åÓÎ‰Ó‚ÓÈ ÌÂÏ‡ÎÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡˛Ú Ë „‡„‡ÛÁ˚, ÔðÓÊË‚‡˛˘ËÂ ‚ åÓÎ‰Ó‚Â. Ç ÏÂðÓÔðËflÚËflı, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı èÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl, Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ, ˜ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ Ë ð‡Á‚ËÚË˛ ÏËð‡, Î˛·‚Ë Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÏ˚ı ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ. Ç Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ‚Â˜Âð‡ „ÓÒÚË ÔÓ·Î‡„Ó‰‡ðËÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» Ë ‚˚ð‡ÁËÎË „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ÓÍ‡Á˚‚‡Ú¸ ‚Òfl˜ÂÒÍÛ˛ ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ Ì‡˜ËÌ‡ÌËflÏ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ Ë ÊÛðÌ‡Î‡.

å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ (ÒÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ åÓÎ‰Ó‚˚), ÉÂÓð„Â ÑÛÍ‡ (ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ÄÍ‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ åÓÎ‰Ó‚˚), î‡ÚÏ‡ î˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ (ÔÓÒÓÎ íÛðˆËË ‚ åÓÎÓ‰Ó‚Â), ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl), ÄÎË ü¯‡ð ë‡ð˚·‡È (ÔðÓÙÂÒÒÓð ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ìÎÛ‰‡„ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡), ëÛÎÂÈÏ‡Ì ëÂÈÙË é„˛Ì (ÔðÓÙÂÒÒÓð ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ìÎÛ‰‡„ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡), çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë („Î‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ»), ÅÓðËÒ å‡ðË‡Ì („Î‡‚Ì˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ «åÓÎ‰Ó‚‡», ˜ÎÂÌ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ «ÑÄ» ‚ åÓÎ‰Ó‚Â), íÛð„‡È ëÂðËÍ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓð ÚÛðÂˆÍÓÏÓÎ‰‡‚ÒÍËı ÎËˆÂÂ‚), åÂıÏÂÚ áÓð ä‡fl (ÍÓððÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚ ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‡„ÂÌÚÒÚ‚‡ «ÑÊËı‡Ì», ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» ‚ åÓÎ‰Ó‚Â), îÂ‰Óð ÄÌ„ÂÎË (ËÒÚÓðËÍ), Ç‡ÎÂðËÈ êÂÌËˆ˝ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓð ‡„ÂÌÚÒÚ‚‡ «åÓÎ‰ÔðÂÒÒ»), àÓÌ ÅÓ‰ðÛ„ (‰ËðÂÍÚÓð êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ÌÒÍÓ„Ó àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ åÓÎ‰Ó‚˚), ëËÎ¸‚Ëfl óË·ÓÚ‡ðÛ Ë ëÂð„ËÌ ëË‡Í‡ÌÛ (ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ åÓÎ‰Ó‚˚), ÇÎ‡‰ËÏËð åÂÎ¸ÌËÍ (ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ åÓÎ‰‡‚ÒÍÓÈ ‡ÒÒÓˆË‡ˆËË ‰ðÛÊ·˚) Ë ÅÓðËÒ ÉÂÌËˆ˝ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ ÄÍ‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ åÓÎ‰Ó‚˚).

Geceye kat›lanlar Marian Lupu (Moldova Cumhuriyeti Parlemontosu Baflkan›), Gheorge Duka (Moldova Bilimler Akademisi Baflkan›), Fatma F›rat Topçuo¤lu (Türkiye Cumhuriyeti Moldova Büyükelçisi), Erkam Tufan Aytav (Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri), Ali Yaflar Sar›bay (Bursa Uluda¤ Üniversitesi Profesör), Süleyman Seyfi Ö¤ün (Bursa Uluda¤ Üniversitesi Profesör), Nevval Sevindi (Gazeteci, Diyalog Avrasya Dergisi Yay›n Kordinatörü), Boris Marian (Moldova Dergisi Genel Müdürü, Diyalog Avrasya Komite Üyesi), Turgay Serik (Moldova Türk Liseleri Genel Müdürü), Mehmet Zor Kaya (Cihan Haber Ajans›, Diyalog Avrasya Platformu Temsilcisi), Fhedor Angeli (Tarihçi, Profesör), Valeri Renise (Moldpres Genel Müdürü), ‹on Bodrug (Moldova Cumhuriyeti Uluslararas› Araflt›rma Enstütüsü Müdürü), Silviya Çibataru (Kültür Bakanl›¤› Üyesi), Sergiu Siakanu (Kültür Bakanl›¤› Üyesi), Vladislav Menlik (Moldova Dostluk Birli¤i Baflkan›) ve Boris Genise (Moldova Bilimler Akademisi Genel Sekreteri).

tohumlar›n›n bütün insanl›k aras›nda yeflerip boy atmas› bu çal›flmalar›n devam›yla birlikte mümkün gözüküyor. Moldova’da eflsiz bir mekanda, sevgi dolu bir havay› teneffüs eden entelektüeller, bütün dünya için sevgi, hoflgörü ve diyalo¤a davet mesajlar›yla, bu organizasyonlarda eme¤i geçenlere teflekkür ederek, bu tarz çabalara her zaman destek vermeye haz›r olduklar›n› önemle dile getirdiler. 123

EKO-V‹TR‹N

Yeniliklerin takipçisi de¤il, öncüsü:

Crispino ktafl Group bünyesinde 5. y›l›n› A kutlayan Crispino, Türkiye’de sektöre girdi¤i günden bu yana h›zl› yükseliflini sürdürmektedir. Yeniliklerin takipçisi de¤il, öncüsü olma ilkesiyle ç›kt›¤› yolda Türk konfeksiyon sektörüne kalitesi, servis anlay›fl›, koleksiyon zenginli¤i ve teknolojiye, insana yapt›¤› yat›r›mlarla sektörde ileri bir konuma gelmifltir. Crispino markas› kendi üretim tesislerinde ve ma¤azalar›nda 1500 kifliyi istihdam ederek, ülkeye hizmetini sürdürmektedir. Son iki y›lda perakendecilik alan›nda h›zla büyüyen markam›z bu k›sa zaman içerisinde 45 ma¤azaya ulaflm›flt›r. 2006’n›n sonuna do¤ru Türkiye içindeki ma¤aza say›s›n› 85’e ç›kartmay› hedefliyoruz. Crispino özellikle Rusya’da yapt›¤› yat›r›mlarla

124

da dünya piyasalar›na aç›lma yolunda Rusya’y› kendine pilot bölge seçmifl olup flu ana kadar 12 ma¤aza açmay› baflarm›flt›r. Moskova’da kendine ait showroom ve da¤›t›m depolar›nda Rus halk›na hizmetini sürdürmektedir. Crispino, büyüme ve yay›lma politikas›nda en önemli yeri teflkil eden Rusya’da 3 y›ll›k dönem içerisinde 50 ma¤azaya ulaflmay› hedeflemifltir. Önümüzdeki 5 y›lda ma¤azalarla birlikte üretimin bir k›sman› da Rusya bölgesine almak isteyen markam›z, bununla alakal› giriflimlerine bafllam›flt›r. Türk-Rus ticaretinde ve dostlu¤unda önemli bir yer edinip öncülük etmek isteyen markam›z kendisiyle birlikte bir çok ifl adam›na da Rusya kap›lar›n› açmak ad›na örnek teflkil edecektir.

ùäé-BàíêàçÄ

Crispino

‰ËÍÚÛÂÚ ÌÓ‚˚Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËË!

ÊÂ ÔflÚ¸ ÎÂÚ Crispino ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â „ðÛÔÔ˚ Aktafl. á‡ ˝ÚÓ

ì‚ðÂÏfl Ï‡ðÍ‡ Crispino ÒÚ‡Î‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ‚˚ÒÓÍËÏ

ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎflÏ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë ÔðÓ‰‡ÊË „ÓÚÓ‚ÓÈ Ó‰ÂÊ‰˚. îËðÏ‡ Crispino ÌÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ‚ÂflÌËflÏ ‚ðÂÏÂÌË, ‡ Ò‡Ï‡ ÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ÏÓ‰˚ Ì‡ Í‡Ê‰˚È ÒÂÁÓÌ. Ç˚ÒÓÍÓÂ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó ËÁ‰ÂÎËÈ, ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Í ÍÎËÂÌÚ‡Ï, ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂ ÍÓÎÎÂÍˆËÈ, ÔðËÏÂÌÂÌËÂ ÌÓ‚ÂÈ¯Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ Ë Í‚‡ÎËÙËÍ‡ˆËfl Í‡‰ðÓ‚Ó„Ó ÒÓÒÚ‡‚‡ ÔÓÁ‚ÓÎËÎË Crispino ‚˚ÈÚË Ì‡ ÔÂðÂ‰Ó‚˚Â ðÛ·ÂÊË ‚ ÒÂÍÚÓðÂ „ÓÚÓ‚ÓÈ Ó‰ÂÊ‰˚. ç‡ ÔðÂ‰ÔðËflÚËflı Crispino Á‡ÌflÚÓ ·ÓÎÂÂ 1500 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ‰‚‡ „Ó‰‡, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡Ò¯ËðÂÌË˛ ðÓÁÌË˜ÌÓÈ ÚÓð„Ó‚ÎË, ˜ËÒÎÓ Ï‡„‡ÁËÌÓ‚ ÙËðÏ˚ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 45. ä ÍÓÌˆÛ 2006 „. ÔÎ‡ÌËðÛÂÚÒfl ‰Ó‚ÂÒÚË ˜ËÒÎÓ Ï‡„‡ÁËÌÓ‚ ‚ íÛðˆËË ‰Ó 85. Crispino ÒÚðÂÏËÚÒfl Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ð˚ÌÓÍ. èÂð‚˚Ï Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚Ï ‡‰ðÂÒÓÏ ÙËðÏ˚ ÒÚ‡Î‡ êÓÒÒËfl, „‰Â ÓÚÍð˚ÚÓ 12 Ï‡„‡ÁËÌÓ‚, ÔðÂ‰Î‡„‡˛˘Ëı ˝ÚÛ Ï‡ðÍÛ. Ç åÓÒÍ‚Â Ú‡ÍÊÂ ð‡·ÓÚ‡˛Ú ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËÓÌÌ˚Â Á‡Î˚ Ë ˆÂÌÚð˚ ÓÔÚÓ‚ÓÈ ÚÓð„Ó‚ÎË ÙËðÏ˚. Ç Ò‚ÓÂÈ ÒÚð‡ÚÂ„ËË ð‡Á‚ËÚËfl Ë ðÓÒÚ‡ Crispino ÓÚ‚Ó‰ËÚ êÓÒÒËË ‚‡ÊÌÓÂ ÏÂÒÚÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÎ‡ÌËðÛÂÚ ÓÚÍð˚Ú¸ Ú‡Ï Í ÍÓÌˆÛ ÚðÂÚ¸Â„Ó

„Ó‰‡ ð‡·ÓÚ˚ 50 Ï‡„‡ÁËÌÓ‚. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ‚ ·ÎËÊ‡È¯ËÂ 5 ÎÂÚ ÙËðÏ‡ ÔÎ‡ÌËðÛÂÚ ÔÂðÂÌÂÒÚË Ì‡ ÚÂððËÚÓðË˛ êî ˜‡ÒÚ¸ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡. Crispino ÔðË‰‡ÂÚ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓÏÛ ‰ÂÎÓ‚ÓÏÛ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Û, fl‚ÎflflÒ¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔËÓÌÂðÓ‚ ÔðÓ‰‚ËÊÂÌËfl ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÚÂÍÒÚËÎfl ‚ êÓÒÒË˛, Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔðÓÍÎ‡‰˚‚‡fl ÔÛÚ¸ ‰ðÛ„ËÏ ÚÛðÂˆÍËÏ ËÌ‚ÂÒÚÓð‡Ï.

125

n Kazan bin y›l›n› kutluyor. Her milletin, ülke ve flehrin tarihinde dünya çap›nda anlam› olan önemli bir olay› vard›r. Buna benzer bir olay Kazan’da yafland›. Kazan 30 A¤ustos 2005 tarihinde 1000. y›l›n› kutlad›.

n Rusya Tacikistan’dan çekiliyor. Rusya s›n›r birlikleri Tacik-Afgan s›n›r›n›n en çetin bölgelerinden birisini Tacik s›n›r birliklerinin kontrolüne b›rakmaya bafllad›lar. S›n›rlar y›l sonuna kadar tamamen Tacik askeri birliklerinin kontrolüne geçecek. Bu zamana kadar Rus birlikleri sadece Tacikistan’›n ülke bütünlü¤ünün bir garantisi de¤il, ayr›ca Afgan narkotik ticaretine karfl› da bir kalkan görevi yapm›flt›. n Yar› y›l verilerine göre Belarus’un ticaret yapt›¤› büyük ülke paralar›na göre Belarus milli paras› daha kuvvetlendi. Konuya iliflkin aç›klamay› Belarus Devlet Bankas› Baflkan› Petr Prokopoviç Cumhurbaflkan› Aleksandr Lukaflenko’ya yapt›.

Büyükelçiler Büyükada’da bir araya geldiler Avrasya ülkeleri Ankara Büyükelçileri ‹stanbul’un güzel yerlerinden Büyükada’da uluslararas› terörizmi tart›flmak üzere bir araya geldiler. Toplant›ya kat›lan Rusya, Ukrayna, Belarus, Gürcistan, Azerbaycan, K›rg›zistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Moldova ve Mo¤olistan Ankara Büyükelçileri çat›flman›n sebebi olarak halklar›n birbirini anlama ve dinlemeye karfl› önyarg›l› olduklar›n› vurgulad›lar.

ÇÒÚðÂ˜‡ ÔÓÒÎÓ‚ Ì‡ ÓÒÚðÓ‚Â Å˛È˛Í‡‰‡ óðÂÁ‚˚˜‡ÈÌ˚Â Ë ÔÓÎÌÓÏÓ˜Ì˚Â ÔÓÒÎ˚ Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ‚ íÛðˆËË Ó·ÒÛ‰ËÎË ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡ ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÔðÂÍð‡ÒÌ˚ı ÏÂÒÚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ – ÓÒÚðÓ‚Â Å˛È˛Í‡‰‡. èÓÒÎ˚ êÓÒÒËË, ìÍð‡ËÌ˚, ÅÂÎ‡ðÛÒË, ÉðÛÁËË, ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡, ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡, ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡, åÓÎ‰Ó‚˚, í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡ Ë åÓÌ„ÓÎËË ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎË, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÔðË˜ËÌ ÌÂÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ì‡ðÓ‰‡ÏË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÛÒÚÓfl‚¯ËÂÒfl ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚, ÍÓÚÓð˚Â ÏÂ¯‡˛Ú Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û ‚ ðÂ¯ÂÌËË ÔðÓ·ÎÂÏ.

Rusya’da okuma krizi n Rusya’da her dakika üç kifli do¤uyor, dört kifli ölüyor. Sonuç olarak, Rusya nüfusu her y›l 100 bin kifli azal›yor. Demografik kriz 2005 y›l› itibariyle daha da h›zland›. Rusya Devlet ‹statistikleri uzmanlar›n›n bildirdi¤ine göre sonuçlar›n bu kadar kötüleflmesinde “plans›z do¤um düflüflleri” ciddi rol oynuyor.

n Baflkurdistan uluslararas› çocuk dinlenme merkezi s›fat›na kavufluyor. Bu yaz ülkedeki sa¤l›k kamplar›nda Türkiye, Rusya, ‹sviçre ve Almanya’dan çocuklar dinlendiler. Baflkurdistan’da terbiye edilmek amac›yla Kuzey Kafkasya’dan getirilen çocuklar›n günlük befl vakit namaz, dini ibadet ve beslenme ihtiyaçlar›n› da giderebilmeleri için gerekli imkanlar da düflünülmüfl. Kuzey Kafkasya’dan getirilen çocuklar›n giderleri Baflkurdistan cumhuriyeti taraf›ndan karfl›lanmaktad›r.

n ABD eski SSCB ülkelerine maddi yard›mda bulunacak. ABD senatosu 2006 y›l› bütçesini 32 milyar dolar olarak onaylad›. Bütçenin “Sovyetler Birli¤i’nden kopan ba¤›ms›z ülkelere yard›m”›n› kapsayan maddesine göre bölgeye 565 milyon dolarl›k yard›m yap›lacak.

Erdo¤an Soçi’de Rusya Cumhurbaflkan› V. Putin ve Baflbakan Tayyip Erdo¤an 17-18 Temmuz tarihleri ars›nda Soçi’de gerçeklefltirdikleri görüflmede uluslararas› terörizm, organize suçlar ve uyuflturucu ticaretiyle mücadelede iflbirli¤ini güçlendirmek üzere anlaflt›lar. Ayr›ca gündemde Merkezi Asya ve Kafkaslardaki durum, Irak ve Yak›ndo¤u’da yaflanan yeniden yap›lanma, bölgesel ve uluslararas› problemler yer ald›.

ùð‰Ó„‡Ì ‚ ëÓ˜Ë èðÂÁË‰ÂÌÚ êÓÒÒËË Ç. èÛÚËÌ Ë ÔðÂÏ¸ÂðÏËÌËÒÚð íÛðˆËË êÂ‰ÊÂÔ ùð‰Ó„‡Ì ‚ ıÓ‰Â ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ‚ ëÓ˜Ë 17-18 Ë˛Îfl Ó·ÒÛ‰ËÎË ‚ÓÔðÓÒ˚ ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ, Óð„ÔðÂÒÚÛÔÌÓÒÚ¸˛ Ë ÌÂÁ‡ÍÓÌÌ˚Ï Ó·ÓðÓÚÓÏ Ì‡ðÍÓÚËÍÓ‚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ì‡ ÔÓ‚ÂÒÚÍÂ ‰Ìfl ·˚ÎÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë á‡Í‡‚Í‡Á¸Â, ÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚ Ëð‡ÍÒÍÓ„Ó Ë ·ÎËÊÌÂ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËfl, ‰ðÛ„ËÂ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚Â Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ÔðÓ·ÎÂÏ˚.

Fakat Ruslardan özellikle kaç› ve kimlerin okumaya zaman ay›rd›¤› ve bilhassa kimler için kitap bas›ld›¤› belli de¤il. Petersburg’ta düzenlenen Rusya Kitap Birli¤i 4. Kongresi’nde halka uygulanan anket araflt›rma sonuçlar› aç›kland›: Rus vatandafllar›n›n üçte birinden fazlas› hiç kitap okumuyor; nüfusun yar›dan fazlas› (%52) hiç kitap alm›yor bile. Kendini “aktif bir okur” olarak tan›mlayanlar›n oran› %23, sadece edebi serleri okuyanlar›n oran› ise %17. Sa¤l›k, t›p ve yemek konulu eserler di¤er popüler alanlar aras›nda ilk s›rada.

äðËÁËÒ ˜ÚÂÌËfl ‚ êÓÒÒËË Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ‚˚flÒÌËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ðÓÒÒËflÌÂ Úð‡ÚflÚ Ì‡ ˜ÚÂÌËÂ 7,1 ˜‡Ò‡ ‚ ÌÂ‰ÂÎ˛. éÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚ¸, ÍÚÓ ËÏÂÌÌÓ Ë ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÊËÚÂÎÂÈ êÓÒÒËË ˜ËÚ‡ÂÚ ËÎË ‰Îfl ÍÓ„Ó ‚ÓÓ·˘Â ÔÂ˜‡Ú‡˛Ú ÍÌË„Ë. ç‡ ˜ÂÚ‚ÂðÚÓÏ Ò˙ÂÁ‰Â êÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ÍÌËÊÌÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ ‚ èÂÚÂð·Ûð„Â ·˚ÎË ÔðË‚Â‰ÂÌ˚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÓÔðÓÒÓ‚ „ð‡Ê‰‡Ì. ÅÓÎÂÂ ÚðÂÚË ðÓÒÒËflÌ ÌÂ ˜ËÚ‡˛Ú ÍÌË„. ÅÓÎÂÂ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ðÓÒÒËflÌ, 52%, ‰‡ÊÂ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ÔÓÍÛÔ‡ÎË ÍÌË„. ÄÍÚË‚Ì˚ÏË ˜ËÚ‡ÚÂÎflÏË Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÒÂ·fl 23% ÊËÚÂÎÂÈ êÓÒÒËË, 17% ˜ËÚ‡˛˘ÂÈ ÔÛ·ÎËÍË ÁÌ‡ÍÓÏËÚÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ Ò ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËflÏË ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚, ‡ ÒðÂ‰Ë ÔðÓ˜Ëı ÍÌË„ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ÔÓÔÛÎflðÌ˚ ËÁ‰‡ÌËfl Ó Á‰ÓðÓ‚¸Â Ë ÏÂ‰ËˆËÌÂ, ÍÛÎËÌ‡ðÌ˚Â ÍÌË„Ë.

Ukraynal› gazeteciler Diyalog Avrasya’y› ziyaret ettiler Diyalog Avrasya Platformu’nun daveti üzerine Ukrayna’dan ‹stanbullu meslektafllar›yla görüfl al›fl-veriflinde bulunmak, yan›bafllar›ndaki komflular› Türk insan›n›n geleneksel ve ça¤dafl özelliklerinin kendi halk›na aktar›lmas› amac›yla Ukraynal› gazeteciler Türkiye’ye geldiler. Üç günlük ‹stanbul gezisi röportaj, sohbet ve televizyon çekimlerini de kapsay›nca yap›lacak birçok ifller geride kald›. Özellikle Topkap› Saray›’nda kaybolmalara kadar varan her yerde kafilenin arkas›n› toparlamak bir hayli zor oldu. Ço¤u görüflmelerde s›k s›k dile getirilen hemflehrileri “Hürrem Sultan’› nas›l bilirsiniz?” sorusunun devam›nda iki ülke vatandafllar›n›n birbirlerini nas›l bildi¤i konusu gündeme geldi. Oldukça s›cak sohbetlerden iki ülke insan›n›n birbirini çok sevebilece¤i fakat hiç tan›flmad›klar› ortaya ç›kt›.

n Ç ËÒÚÓðËË Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚð‡Ì˚, Í‡Ê‰Ó„Ó „ÓðÓ‰‡ ·˚‚‡˛Ú ÁÌ‡ÏÂÌ‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÒÓ·˚ÚËfl, ËÏÂ˛˘ËÂ ÏËðÓ‚ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. èÓ‰Ó·ÌÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ Ë ‚ ÊËÁÌË ä‡Á‡ÌË – „ÓðÓ‰ 30 ‡‚„ÛÒÚ‡ 2005 „. ÓÚÏÂ˜‡ÂÚ Ò‚ÓÂ Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËÂ.

n êÓÒÒËÈÒÍËÂ ÔÓ„ð‡ÌË˜ÌËÍË Ì‡˜‡ÎË ÔÂðÂ‰‡˜Û Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‡Ï˚ı ÒÎÓÊÌ˚ı Û˜‡ÒÚÍÓ‚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-‡Ù„‡ÌÒÍÓÈ „ð‡ÌËˆ˚ ÔÓ‰ Óıð‡ÌÛ ‚ÓÈÒÍ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡. Ä Í ÍÓÌˆÛ „Ó‰‡ „ð‡ÌËˆ‡ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÂðÂÈ‰ÂÚ ÔÓ‰ ÍÓÌÚðÓÎ¸ Ú‡‰ÊËÍÒÍËı ‚ÓÂÌÌ˚ı. ÑÓ ÒËı ÔÓð ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ÔÓ„ð‡ÌË˜ÌËÍË ÓÒÚ‡‚‡ÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ „‡ð‡ÌÚÓÏ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡, ÌÓ Ë ˘ËÚÓÏ Ì‡ ÔÛÚË ‡Ù„‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÍÓÚð‡ÙËÍ‡.

ìÍð‡ËÌÒÍËÂ ð‡·ÓÚÌËÍË ëåà ÔÓÒÂÚËÎË ÊÛðÌ‡Î «ÑÄ» èÓ ÔðË„Î‡¯ÂÌË˛ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔÓÒÂÚËÎ‡ „ðÛÔÔ‡ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı ÛÍð‡ËÌÒÍËı ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚. é‰ÌÓÈ ËÁ ˆÂÎÂÈ Ëı ‚ËÁËÚ‡ ÒÚ‡ÎÓ ð‡Á‚ËÚËÂ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÚÛðÂˆÍËı ëåà, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚Ó Ò ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ, ÌÓ ‚ÒÂ Ú‡ÍÓÈ ÊÂ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌÓÈ Ë ˝ÍÁÓÚË˜ÌÓÈ íÛðˆËÂÈ. íðË ‰Ìfl ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ·˚ÎË Ì‡Ò˚˘ÂÌ˚ ËÌÚÂð‚¸˛, Ò˙ÂÏÍ‡ÏË Ë ·ÂÒÂ‰‡ÏË. éÒÓ·ÂÌÌ˚È ËÌÚÂðÂÒ ‚˚Á‚‡ÎÓ Û ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ÒÛÎÚ‡ÌÒÍÓ„Ó ‰‚Óðˆ‡ íÓÔ-ä‡Ô˚, „‰Â „ÓÒÚË Ú‡Í Û‚ÎÂÍÎËÒ¸ ÔðÓ„ÛÎÍÓÈ, ˜ÚÓ ÌÂðÂ‰ÍÓ ÓÚÒÚ‡‚‡ÎË ÓÚ „ðÛÔÔ˚, Ë ÒÓ·ð‡Ú¸ ‚ÒÂı ‚ÏÂÒÚÂ ·˚ÎÓ ÌÂ Ú‡Í-ÚÓ ÔðÓÒÚÓ. ÇÒÂ ·ÂÒÂ‰˚ Ë ‚ÒÚðÂ˜Ë ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ Ì‡˜ËÌ‡ÎËÒ¸ Ò ÚÓ„Ó, «˜ÚÓ ‰ÛÏ‡˛Ú ÚÛðÍË Ó êÓÍÒÓÎ‡ÌÂ?». ç‡˜ËÌ‡fl Ò êÓÍÒÓÎ‡Ì˚, ËÌÚÂðÂÒ ÔÎ‡‚ÌÓ ÔÂðÂıÓ‰ËÎ Í ÚÂÏÂ Ó ÚÓÏ, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ‰‚‡ ÒÓÒÂ‰‡ ıÓðÓ¯Ó ÁÌ‡˛Ú ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‰‚‡ Ì‡ðÓ‰‡ ËÏÂ˛Ú ·Ó„‡Ú˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÍðÂÔÍÓ ‰ðÛÊËÚ¸, ÌÓ ËÏ ÌÂ ı‚‡Ú‡ÂÚ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË ‰ðÛ„ Ó ‰ðÛ„Â.

n äÛðÒ ·ÂÎÓðÛÒÒÍÓÈ ‚‡Î˛Ú˚ Á‡ ÏËÌÛ‚¯ËÂ ÔÓÎ„Ó‰‡ ÛÍðÂÔËÎÒfl ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ ÍÓ ‚ÒÂÏ ‚‡Î˛Ú‡Ï ÒÚð‡Ì, fl‚Îfl˛˘ËıÒfl ‚Â‰Û˘ËÏË ÚÓð„Ó‚˚ÏË Ô‡ðÚÌÂð‡ÏË ÅÂÎ‡ðÛÒË. é· ˝ÚÓÏ ‰ÓÎÓÊËÎ ÔðÂÁË‰ÂÌÚÛ ÅÂÎ‡ðÛÒË ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðÛ ãÛÍ‡¯ÂÌÍÓ „Î‡‚‡ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ·‡ÌÍ‡ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË èÂÚð èðÓÍÓÔÓ‚Ë˜.

n ä‡Ê‰Û˛ ÏËÌÛÚÛ ‚ êÓÒÒËË ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ÚðË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‡ ÛÏËð‡ÂÚ ˜ÂÚ˚ðÂ. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓÂ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl Ì‡ ÒÓÚÌË Ú˚Òfl˜ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. Ç 2005 „. ‰ÂÏÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÈ ÍðËÁËÒ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó·ÓÒÚðËÎÒfl. ä‡Í ÔÓÎ‡„‡˛Ú ˝ÍÒÔÂðÚ˚ ËÁ êÓÒ„ÓÒÒÚ‡Ú‡, ‚ ÛıÛ‰¯ÂÌËË ÒÚ‡ÚËÒÚËÍË ‚ËÌÓ‚‡ÚÓ «ÌÂÁ‡ÔÎ‡ÌËðÓ‚‡ÌÌÓÂ» Ô‡‰ÂÌËÂ ðÓÊ‰‡ÂÏÓÒÚË.

M‹SAF‹RLER‹M‹Z ARASINDA K‹MLER VARDI? äíé Åõã ëêÖÑà ÉéëíÖâ? Lüdmila Tomaflpolskaya, UTR TV Larisa Bogdanova, “UT-1” Ukrayna Devlet Televizyonu Oksana Çehovskaya, Segodna gazetesi Valeriy Drujbinskiy, Zerkalo gazetesi Olga R›balko, “Bogdan” yay›nevi Tatyana Vintskovskaya, Ukrayna Devlet Radyosu Natalya Trofimova, “Nov›y Kanal” TV Oksana Voloflina, Gazeteci ã˛‰ÏËÎ‡ íÓÏ‡¯ÔÓÎ¸ÒÍ‡fl, ÚÂÎÂÍ‡Ì‡Î «ìíê» ã‡ðËÒ‡ ÅÓ„‰‡ÌÓ‚‡, ÚÂÎÂÍ‡Ì‡Î «ìí-1» éÍÒ‡Ì‡ óÂıÓ‚ÒÍ‡fl, „‡ÁÂÚ‡ «ëÂ„Ó‰Ìfl» Ç‡ÎÂðËÈ ÑðÛÊ·ËÌÒÍËÈ, „‡ÁÂÚ‡ «áÂðÍ‡ÎÓ» éÎ¸„‡ ê˚·‡ÎÍÓ, ËÁ‰‡ÚÂÎ¸ÒÍËÈ ‰ÓÏ «ÅÓ„‰‡Ì»

í‡Ú¸flÌ‡ ÇËÌˆÍÓ‚ÒÍ‡fl, «ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ð‡‰ËÓ ìÍð‡ËÌ˚» ç‡Ú‡Î¸fl íðÓÙËÏÓ‚‡, ÚÂÎÂÍ‡Ì‡Î «çÓ‚˚È ä‡Ì‡Î» éÍÒ‡Ì‡ ÇÓÎÓ¯ËÌ‡, ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ

n Å‡¯ÍËðËfl ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ ‰ÂÚÒÍÓ„Ó ÓÚ‰˚ı‡. Ç ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂ ˝ÚËÏ ÎÂÚÓÏ ‚ ÓÁ‰ÓðÓ‚ËÚÂÎ¸Ì˚ı Î‡„Âðflı ðÂ„ËÓÌ‡ ÓÚ‰ÓıÌÛÚ ‰ÂÚË ËÁ êÓÒÒËË, íÛðˆËË, ò‚ÂÈˆ‡ðËË Ë ÉÂðÏ‡ÌËË. ì˜ËÚ˚‚‡fl ÒÔÂˆËÙËÍÛ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ‰ÂÚÂÈ ËÁ ðÂÒÔÛ·ÎËÍ ëÂ‚ÂðÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ‚ ·‡¯ÍËðÒÍËı Î‡„Âðflı ÒÓÁ‰‡Ì˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÔflÚËÍð‡ÚÌÓ„Ó ˜ÚÂÌËfl Ì‡Ï‡Á‡ Ë ÒÓ·Î˛‰ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ ‚ ÔËÚ‡ÌËË. ÇÒÂ ð‡ÒıÓ‰˚ ÔÓ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÓÚ‰˚ı‡ ÒÂ‚ÂðÓÍ‡‚Í‡ÁÒÍËı ‰ÂÚÂÈ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛ÚÒfl Á‡ Ò˜ÂÚ ·˛‰ÊÂÚ‡ Å‡¯ÍËðËË.

n ëÂÌ‡Ú ëòÄ Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËË 20 Ë˛Îfl ÛÚ‚Âð‰ËÎ ·˛‰ÊÂÚÌ˚Â ‡ÒÒË„ÌÓ‚‡ÌËfl ‰Îfl „ÓÒ‰ÂÔ‡ðÚ‡ÏÂÌÚ‡ ëòÄ Ì‡ 2006 „. ‚ ð‡ÁÏÂðÂ $32 ÏÎð‰. Å˛‰ÊÂÚ Ì‡ 2006 „. ÔÓ ÒÚ‡Ú¸Â «ÔÓÏÓ˘¸ ÌÓ‚˚Ï ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚Ï „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï ·˚‚¯Â„Ó ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡» ÔðÂ‰ÛÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÚ ð‡ÒıÓ‰˚ ‚ Ó·˘ÂÈ ÒÎÓÊÌÓÒÚË ‚ ð‡ÁÏÂðÂ $565 ÏÎÌ.

ä‡ðËÍ‡ÚÛð‡

Karikatür

Behice Kolçak Türkiye / íÛðˆËfl