Diclepress13@gmail.com
JIN
45
HEJMAR 23
2021/7/30
SAL 4
KOVAR DICLE
LI SER ÇÎROKA ZILAMÊ BI HÊZ Û QURNAZ
.A: Şehîd Helîn Murad/ Çiyayê Cîlo
Di zimanê Kurdî de Jin tê wat-
eya jiyanê. Ango jin, jiyan e. Di vê warê de taybetmendiya jin a ku jiyanê diafirîne, herî zêde zimanê Kurdî aniye ser ziman. Di serdemên destpêkê yên mirovahiyê de, pêşketinên civakî di pêşengtiya jin-dayîk de pêşketiye. Jin tê wateya bal kişandina jiyanî ji lewra jî hêza civakbûnê ye. Ev taybetmendiyên jin ên jiyanê avadike her tim hatiye bilindkirin û pîroz hatiye dîtin. Pîvanên azadî, rastî, başî û xweşikbûna dayîk-jin, demxa xwe li jiyana civakî xistiye. Ya ku rêgez û qûralên diyar dike otorîteya dayîk-jin e. Ev rastiya jinê heman demê hiştiye ku zilam jî şêwe bigre. Jin pêşenga jiyana civakî, hêmana navendî ye, lê rîsta zilam pir ne li diyar e. Ango ne diyarker e. Di jiyana klan de li ser bingehê nêçîrvanî û komkeriyê di navbera jin û zilam de karbeşiya
xwezayî heye. Lê komkerî ya karê bingehîn a jinê, ya herî sereke ye. Derbasbûna civaka neolîtîk jî ji aliyê jinê bi pêngava kêdîkirina nebat û ajalan pêkhatiye. Neolîtîk weke pêşketina herî mezin a civakê şoreşek a jinê ye. Jiyan, ax, agir, av, nan, mal, gund, û hwd gelek tiştên destpêkê bi taybetmendiyên jin re bûye ye. Ji aliyê din ve ev çanda civakî ya di bingehê jin-dayîk de zilam jî perwerde kiriye û kişandiye jiyanê. Dîroka civakî giranî wisa li derdora jinê pêşketiye, di şexsê zilamê neçîrvan ê li benda firsendan e her ku çûye taybetmendiyên feraseta zilamê desthilatdar û ferasetek din ê ku bi civakê re nakokî jiyan dike jî pêşketiye. Dema em di dîrokê de şopên destpêkê yên çanda zilamê serwer digerin dê ‘zilamê neçîrvan’ derkeve pêşberî me. Zilamê neçîrvan bi gotina din ‘zilamê qurnaz û bi hêz e’. Rêber APO ev dîroka şaristaniyê yê bi xwîn û hovîtiyan tijî ye, wek ‘çîroka zilamê
qurnaz û zordest’ nirxandinê her tim bi girîngî diyar kiriye. Bê guman ev zilamê qurnaz û zordest carna bi awayekî vekirî carna jî bi dilqên veşartî wê xwe nîşan bide. Li hemu cihên ku xwe lê vedişêre lêkolînkirina wî, deşîfrekirina pergala wî yê derew û sexte, pêdîviyeke rêzdayîna jiyana rast e. Ji civaka klan a destpêka civaka însan, em bi çanda neçîrvaniyê re rû bi rû dimînin. Zilamê neçîrvan, ji serî de her tim li derdora civaka jin-dayîn çav li benda firsendan e. Destpêkê xwe têrkirina jiyana klanê de tevkariyekî wan a pir bi sînor heye. Ji bo vê neçîrvaniya ku berê tenê wek xebatê kemîn dayîna ber ajalên kovî û kuştina wan pêşket, di pêvajoyên piştre wê bigihije di serî de nêçîrkirina jin ber bi merheleya desteserkirina wê. Bê guman di civaka klanê de û civaka neolîtîkê de rîsta zilamê nêçîrvan pir kêm e. Ya sereke jin e. Jin a ku bi xebatên komkeriyê re mijûl dibe, her tim jiyanê ava dike,
