OSLO
BydelenRuseløkkaidennorskehovudstadenOslo liggieihellingfråSlottsparkennedmotPipervika, sompådentidhendinganedetherblirfortaltom, utspelteseg,haddefåttnamnetFrontkjemparplassen. Hellingagjeratsmeltevatnetfråaprilsolanårvåren melderseg,kanrennesomsmåbekkarirennesteinen.Dennedagenskeinaprilsolafråeinvarmogskyfrihimmelsåfonnenefrådenstoresnøvinterensom varpåhell,omdannasegtileistille,flytandeelv,som fyltebåderennestein,gaterogfortau.NedoverHansteensgatekomeinmann,somomeinikkjevisste betre,øvdepådansetrinnderhanhoppaoversnøhaugarogvasspyttarfråtørrflekktiltørrflekk.Takkavere kalosjanekomhansegsågodtsomtørrskoddfram dithanskulle.Mannenvarmager,ein-tre-og-nittihøg, eingongkunnedenmiddelaldrandeherrenhavoreein veltrenaatlet.Densidefrakkenmedhattenpåtoppen gjordeathanverkaendåtynnareoghøgareenndei ein-tre-og-nitti.Someisvaiandesøylebevegahanseg nedovergata.Densomsåggodtetter,kunnesjåathan droglettpåvenstrebeinet–kanskjeeinkrigsskade. UtanforeinavdeigråbygardaneiHansteensgate stoppahanframforeinhøgportmedtunge,rustraude eikedører.Hangreipomdengrovemetallklinkaog
skauvdøraopp.Avgammalvanebøygdehanhovudet idethangjekkinn–eioverflødighandlingettersom detennovartometeratttiltoppenavdørkarmen.Så inngjennomportrommetsommunnautieinbakgard.
Rettinntilvenstreibakgarden,inneihjørnetunder toskråstiltelemmar,førteeisteintrappnedikjellaren. Derieitkjellarlokaleheldteinhøgttiltruddskiltmakartil.
«Berreeitt?Kviforikkjefem?Ellerti?Deterjoandre gongenpåeivekeatDeerher.»
Vardetuttrykkforresignerthumor,ellervarskiltmakarenrespektlaus?Mannenmedkalosjanetokalt ibestemeiningdennedagen–detvarsåslitsamtå mistenkjealtogalle–menhanmåtteirettesetjahan. «Medsliktspøkjereinikkje,mingodemann.Dette ersabotasje.Viharsettvårebestemennpåsaka.Til sabotøraneeravslørte,måvihengjeoppnyeskilt. Altsåeitnyttsettskilttil OlgaBjonersplass.»
«SådeterOlgadennegong.»
Mannenbakbestillingalétsomhanikkjehøyrde sluttreplikken,underteiknamedStein-UlfBruogtok farvelmedeitkort«heilogsæl»førhangjekkutog oppidagen.«Stein-under-bru»,mumlaskiltmakaren.
Ingenforstodkorleisdethaddegåtttil.Detbyrjarett etterpåske.Irapportensomhamnapåskrivebordet hans,kunnehanlesa:«Noidagtidligklokka06.13 tirsdagden28.mars1967bledetregistrerteiansamlingmenneskerpåOlgaBjonersplass.Avdefirenavneskiltsomomslutterdennevnteplass,varettskrudd ned,deøvrige3vardelvisbrukketav,ogerstattet
avfireskiltpålydendenavnetIngerHagerupsplass.
Politioghirdkomraskttilstedetogfordrevmenneskemengden,somsåløstesegoppogfordeltesegi retningbyenstrikkeholdeplasser,busstopperogT-banestasjoner.Politiethargåttfradørtildøribygardenerundtplassenpåjaktettervitner,meningenhar noesett.Dessverrebledeulovligoppsatteskilteneså sterktbeskadigetidethirdenbrøtdemned,atdeter vanskeligåbestemmeopprinnelsesstedetforskiltenes tilblivelse.»
Bakdenspråkleghjelpelausepolitirapportensågmannenmedeingongalvoretisaka.Dettevarsabotasje, ogdetpådetmestulaglegeavalletenkjelegetidspunkt.Tidspunktetvarisegsjølvalvorlegnok.Eisak forsegvardetògatFørarensstorereformprogram,å gjebyennyegatenamnidennyetidsånd,vartangripe. Quislingsjølvhaddegjortgatenamnatileihjartesak. «Gatenavnerfureribyensansikt»,forkyntehan. «Dennyetidskalomslutteosshvorvienngår.»
UteibakgardenmøttemannenmedkalosjanepåvaktmeistereniHansteensgate.Hanvarutemedishakka siogiferdmedåhakkebortisenovereittilstoppa sluk,slikatsmeltevatnetkunnerenneunna.«Sådet erdenkaren»,helsavaktmeisteren.Hanhaddeingen respektfortitlar,standogstilling,sadutilalleog verkasomomhanlevdeeitsorglaustliv.Menein fekkalltidkjenslaavathanbetraktadenhansnakka med,lastankane,somomhanvisstemeirennhangav uttrykkfor.Dervarhanpånytt–mistanken!Alltid verapåvakt,alltidtrudetversteomfolk.Mannen
medskiltbestillingatoksegidetogvaldeforandre gongdennedagenåoverhøyreogøvesegiåtrugodt omfolk.Såtrassisittalvorlegeærendtokhanseg tidtilåstoppeoppogsnakkeomlaustogfastmed vaktmeisterensamstundessomhanlétvårsolaover Oslovermeandletet.«Laustogfast»vareiomskriving avåsnakkeomvêret,omHolmenkollrennet,derdet trassiskoddavartnorskdobbelsiger,ogomkvensom lagadeibestebilane,NoregellerSverige.Avpolitiske grunnarmåttemannenmedkalosjanehaldepåatden norskeVikingvarbest,medanvaktmeisterenrespektlaustheldtpåSaab.«Framhjulsdrift!Frihjul!Flatt golv!Aerodynamiskformforminstmogelegluftmotstand!Saaberframtida!»Ingenvitsiåargumentere imot;medellerutanaerodynamiskform,avpolitiske grunnarvarhanforpliktatilåkøyreViking,Quislingsprestisjeprosjekt:«Enhversuverenstatmåhasitt egetautomobilmerke!»V8-motor,tungsomeipanservogn,menmedpyntelisterogkrom,ogfremstpå panseretlogoen,einvikinghjelm.Ettereitparytringar omsnøsmeltingavillemannenmedkalosjanetaavskil medeit«Heilogsæl»,menvaktmeisterenhaddemeir påhjarta:«Nåregnoførsthareinsåhøgtaktarepresentantforøvrigheitaframformeg,såerdetnokoeg harlurtpålenge:Korlengevarar‘dennyetid’?»For tredjegongpåkorttidvarttolmodettilherrBrusett påprøve.Fortiårsidanvilleeitslikspørsmålvorenok tilåsendevaktmeisterenbakmuraneforeitparmånader.Ja,såvidthanvisste,haddehaneitparfengselsopphaldbakseg.Noijubelåreteinvarinnei,måtte einsvelgjeeitparkamelar,såmannenmedkalosjane valdeåtadenrespektlausevaktmeisterenpåalvorog
svara:«Dennyetidvarartildetsomheldossfastidet gamle,erovervunne.»Såtokhanfarvelmedeit«heil ogsæl»,ogsyntesthanhaddesvaragodtforseg.Vaktmeisterensvaramedeit«levasåvel».
Mannenmedskiltbestillingalétdentungeportenatt ettersegogstodatterutepåfortauetiHansteensgate. Detvargodtåfåstrektpåsegetterbesøketikjellarverkstaden.Hanhaddekjentsegsamanfaldasom eintrekkspelbelgdernedeunderdetlågetaketogdei endålågaredørkarmane.Såstyrtehanstegaoppmot DrammensvegenHanskulleikkjelangt.FråDrammensvegenkunnehangårettoppgjennomSlottsparkenoginnpåSlottet.
Hanhaddeinntildessesabotasjeaksjonaneskjedde, hatteikjensleavatno,endeleg,ettergodtogvel tjueår,vardetroogordenisamfunnet.Folksmilte tilkvarandrepågata,velstandenvaraukande,det vararbeidtilalle,bustadkøanesågodtsomavskaffa, ventelistenepåbilvarslutt,fleireogfleireifolkefellesskapenhadderådtileifolkevognellereinOpel kadett.Iferianepakkadeidenrullandeblekkistafull medmannogkone,bornogsvigerforeldreogdrogtil eiavfolkehyttenelangsOslofjorden,Tyrifjordeneller Mjøsa.Omdeidåikkjekastasegutidennyetidog tokfattpådennyopnafirefeltsmotorvegenR1,som buktasegfråHaldenomOslooverRomerikegjennomflatbygdenepåHedmarkenoginniskogbygdene motElverumforsååsnosegoppgjennomØsterdalen motNidaros.Bornogungdomgjekkpåskuleoglét segfortelja,stortsettutanprotestar,tilkvaslagsyrke
deiburdeutdannasegtilbesteforfolkelekamen.Folk møttelydigopppåparti-ogstatstilstellingar–detvar veligrunneneittogdetsame–sommeavplikt,dummarevarhanikkje,menògmangemedentusiasme. Hanhaddekjenslaavatdetgamlepartinamnetendeleghaddevorterøyndom:NasjonalSamling.
Ogno,berretomånaderførTysklandsnyeførar AlbertSpeerforførstegongskullepåoffisieltbesøktil Noreg,skjerdette.Etterfleireårspolitiskeogdiplomatiskesonderingaromeitbesøkpåallerhøgastenivå haddedetendeleglykkaståfåeitjafråBerlin.«Der Führertakkarhjartelegforinnbedingaogsermed interesseframtilåvitjaTysklandstrufasteveninord. DetskalveraFørareneistoræreåfåopnePolarjernbanentilKirkenes,somvårstoreFørarAdolfHitler tokinitiativettil.»Ogsådette.Somsmånålestikk, someinbygerilja.Nestenkvarnattvekaetterpåske haddesabotøraneslåtttil.Vakthaldetvarskjerpaialle gaterderprominenterepresentantarfordennyetid haddefåtteigateoppkallaetterseg.Mendetvarumogelegåveraoveraltsamstundes.KarlMarthinsensveg vartlikeveltilOlavVsgate,ChristianSindingsveg varttilSjostakovitsjsgate,KnutHamsunsgatevarttil NordahlGriegsgate,ogGulbrandLundesvegvarttil EinarGerhardsensallé.Sabotøranevarsåutkropne atdeiendåtilslotilmidtisentrum,sååseiaisiktavstandfråFørarenskontorpåSlottet.Denføromtala Hansteensgate,somieitkjellarlokalehysteeinhøgt tiltruddskiltmakar,varpåklistraeit«Viggo»overskiltet,slikatdetvartViggoHansteensgate. Mannenmedkalosjanehaddegrunntilåverauroa.
Atdenneskiltaffærenskulledukkeoppno nåralt måttegjerastsamstundes! Einmåttetrekkjeitrådane,haoversikta,samordne,kontrollere,kjenne kvarminstedetaljiprogrammetogsamstundessjå deilangelinene.DetvareiovermåtekomplisertlogistisktilskipingNoreghaddetekepåsegvedåtaimot TysklandsførarAlbertSpeer.Ja,detvarikkjenoko mindreenn Noreg somvardethandlandesubjektet.
DetnyeNoregskullesyneatdetvarpåhøgdmed dennyetidsomeinrespektertoglikeverdigstati detnyeEuropa.Dettevareitømtogsårtpunktfor dennorskeparti-ogstatsleiinga.Sjølvdenhøgttiltruddestats-ogpartiministerStein-UlfBruvaritvil: VarNoregeinsjølvstendigstatellereintyskkoloni? Ieigneaugosjølvsagteineigenstat,menityskeaugo?
HansågmeduropåbrevogmeldingarfråBerlinder ordet«stat»og«statsbesøk»aldrivartbrukt.Detvar istadentaleom«vårtrufasteveninord»,«venskapsbesøk»ellerliknande.Ingenformellfredsavtale–det Quislingialleårsomministerpresidenthaddestreva medåfåtil–ingennorskeutanriksstasjonar.Alltid vartdetforskoveinnieiuvissframtid,såtilsluttvart einfreistatilåtruatTysklandikkjevillegjeNoreg –ellerDanmarkogNederlandfordendel–fullfridom.«Konsulatsakengjentarseg!»sukkaQuisling. «VårfrihetendervedSvinesund!»Rettnoksågodt somfullfridom«iindreanliggende»,menogsåder medtyskerådgjevararikvareikrå.Såmykjestodpå spel. Noreg somdetinstitusjonelleuttrykketforden høgreiste,nordiskerasenkunneikkjetillatasegåmislykkast.«Europasøyneerrettetmotoss!»PåfjernskrivarogtelefonhaddeministerBrudaglegkontakt
medNSB,DeutscheReichsbahn,Hirda,statspolitiet–ogomhanvilleellerikkje,Wehrmacht,Gestapo,SS ogtyskordenspoliti.Kormangetimar,dagar–jaogså netter–haddehanikkjeseteoverplananeforvakthaldet.Altmasetmedvakthaldetåtopptidahanskulle hatttilkulturprogrammet.Haddedetberrevoreeit vanlegstatsbesøkihovudstadenmedeinavstikkartil NidarosogStiklestad,kunneeinsperraavGulbrand LundelufthamnutepåFornebulandetoglagteinjernringrundtOslosentrumieinradiusfråAdolfHitlersplassframforOsloØ,ogeinliketettringrundt NidarosdomkyrkjeogStiklestad.MenkorleissikrareinheilejernbanestrekningafråBerlintilKirkenes?Rettnoktoksvenskaneansvaretforstrekninga Trelleborg–Kornsjø.Sjølvomdeistodmedeinfoti dengamletidmedfleirpartistatogparlamentarisme, kjendedeisegæraavatTysklandsnyeførarAlbert SpeerskullerulleoppgjennomSkåne,Halland,BlekingeogBohusläniførartogetpåvegmotNoreg.Berlin–Saßnitzvaritryggetyskehender,såderkunnehan slappeav.
Vedsidaavalledetaljanemedtryggleikenkunne hanikkjetillatasegågløymeprogrammetlangslina. KvarskulleAlbertSpeerstoppe?Kvenskullefåæra avåtaimothan?Hervarthanverkelegsettpåprøve, sombrannsløkkjarogmeklar.EihardnøttvarstridenmellomfylkesførareniOpplandogfylkesførareniHedmark.FylkesførareniOpplandhaddetidleg sendtFørarkontoreteitdetaljertprogramforeinstopp medeittettkulturprogrampåKringeniGudbrandsdalen,«derNorgesfrihetbleforsvartmedblodog britenefordrevet»,medspeletomPrillargurisomhøg-
depunkt.DåbråvaknafylkesførareniHedmarkog sendeeitlikedetaljertkulturprogramforeinstopppå Tolga,«bevegelsensfødestue»,medeitbreittmusikkprogrammedurnorskeinstrumentsombukkehornog tussefløyte.DettevarmeirenneinstridmellomKringenogTolga,detgaldteilogistiskavgjerdmedvidtrekkandefølgjerforvakthaldetderførartogetskreid fram,omførartogetmedSpeerskullekøyreDovrebanenellerRørosbanen.ForBruvardetklartatdet måttebliDovrebanen,foringentyskførarkunnebesøkjeNoregutanåinspiseredentyskemilitærbasen påLillehammer.Tyskaranehaddedåògsagttydeleg ifråomateitbesøkpåLillehammervar eitpersonleg ønskefråSpeer .MenkorleisformidlareindettilpartivenenepåTolga?Hanmåttegripetileinaudløgn.Som eisalomoniskløysingvillehan–sahan–slåmyntog kron.Mensvaretvargjevepåførehand:Dovrebanen.
HanhaddegleddsegsomeingutungeoveratPolarbanenNidaros–Kirkenesendelegskullebliinnvigd.Men dåhaddehanikkjeinnsettatdetvarhan,Stein-Ulf Bru,Quislingssjefsekretærogaltmogelegmannmed tittelparti-ogstatsminister,somskulleblisitjande medhovudansvaretforstatsbesøket.Altstrevetklarte likevelikkjeåfordrivegledaoveratPolarbanenendelegskullebliinnvigd.Hanhaddealtvoreibrukeittårs tid,berredenendelegesigningastodatt.Detvarberre rettogrimelegattyskarane,somhaddelagtnedså mykjearbeidiplanleggingogbyggingavbanen,som haddeskaffabådekapitalogarbeidskraft,skullefå ståfordenoffisielleopninga.Hitlerpersonleghadde lagtbådeprestisjeogpolitisktyngdiprosjektet,men
måttedessverreleggjeprosjektetpåisdåkrigsindustrienkravdealleressursarforånedkjempejødebolsjevismenogdeninternasjonalefinansjødedommen. MennotjueåretterlågjernskjenenedersomeitskinandeperlebandfråBerlintilKirkenes.Polarbanen varsjølvenord–sør-aksenidetnyeEuropa.«Kirkenes»haddeeinmagiskklangikorridoraneiBerlin. Gater,husogfolkvarikkjesåviktig,detvarmeirKirkenessomeinmytisk,ytsteutpostidetnyeEuropa undertyskleiingsomtendekjensleneiellesnøkterne tyskekontorogkasernar.
WILHELMSTRAßEBERLIN
Detereinmyteatbyråkratarberreflyttarpåpapirbunkar.Detereinmyteateitarbeidibyråkratieter keisamt,forbyråkratararbeidermed saker ,og viktige saker fordeidetgjeld,omdetereitbyggjeløyve,retten tilutvidabarnetrygd,pensjonsordningar,vernepliktsreglar,raselover,ekspropriasjonsreglar,fengselsrutinar,rutinarvedeksekveringavlovasstrengastestraff, reglarforkvensomkansleppeinniriket,ogkven somskalkastastut,ellertryggingsrutinarrundtviktigepersonar.Utaneiprofesjonellforvaltingstoppar modernesamfunnopp,iførarstyrtestatarsåvelsomi demokratiskestatarsomSverigeellerRest-Britannia. Sjølvdeienklasterutinesakererviktige,forvissdei ikkjeblirarbeiddemed,stoppartingopp.Byråkratiet merkareinbestnårdetikkjeerder.
DetnasjonalsosialistiskebyråkratietiWilhelmstraße arbeiddemed viktige sakervåren1967.Eiavsakene vartryggingaavTysklandsFørarpådenlangeferda fråBerlintilKirkenes.Eilogistiskutfordringtilglede fordeisomhaddetiloppgåveåfylleFørarensreisekalender.Statsbesøkogreiservarrutine,menkvar stadvarulikogkvartreisemålunikt.Føremåletmed reisaspelteòginn.Statsbesøkogbesøktilprovin-
sar,protektoratogkoloniarvaroffisiellehendingar derdetvarsågodtsomumogelegåhaldereiserute ogstoppestaderhemmeleg.Langsrutahaddekommunar,hirdlag,partilag,barnelagogfortentepersonar arbeiddivekevismedmottakingskomitear,blomsteroverrekkingar,oppmarsjar,kulturprogram,menyar, rangordenogtalar.Umogelegåhaldehemmeleg.Då lettaremedprivatebesøk,forogsårangspersonarhar behovforavspenningogprivateutflukter.Likeinsmed tenestereisertilmilitærforlegningar,førarsamlingarog andrehalvoffisielleinstitusjonarderTysklandsførar kunnedukkeoverraskandeopp,tilangstellerglede, altettersomfordeisomvartsynteslikære.Dåkunne reiserutahaldasthemmeleg.Ellerreiserutene, forfør kvarreisevartfleirealternativereiseruterøvdeinni tilfelleplananebråttmåttebliendra.Forsjølvno, tiåretterkrigen,vardetikkjeutanfareåferdasti Europa.Underoverflata,underhinnaavnormalitet, vardeturo.Herogderulmadet,andrestaderflamma detopp.Bomber,feigebakhaldsangrep,plakatarog bannersomhangnedfråmotorvegbruer.Ogsådenne uroakunnebyråkratietomdannatilrutinar,innordne ikategoriarogutarbeidetiltaksplanarfor,tilpassadei ulikekategoriane.Ettereindelhendingar–«hendingar»vardenoffisielle,eufemistisketalemåtenforslike saker–vartogsådetterutine.Deifarlegasteområda varfargamedraudtpåkartaitryggingsstaben–ikkje overraskandeBalkanoggrenseområdamotUral.Det tidlegareUkrainaogKviterusslandvarfargagult. Norden,derimot,varfargagrønt.Såaltlågtilrettefor eitvellykkabesøkhosdentrufastestøttainord.
Denansvarlegeparti-ogstatstenestemanneniWilhelmstraße,dr.KarlWilhelmOrdnung–Willyblant vener–satbøygdoverplanane.Korgjerneskullehan ikkjesjølvvoremedpåturenmotnord.Norwegen!
Midnattssol,nordlys,kalvandebrear,stupandefossar,snøskurermidtpåsommaren,duvanderobåtarpå nattstillevatn.Foreitkontrastriktland.SomokkupasjonssoldatpåLillehammerhaddehanfåtteitglimt innidetteeventyrlandet–robåtpåMjøsa,hausttur rundtSjusjøen,patruljeturarpåmotorsykkelinniavdalarmedsineumogelegenamn:Saksumsdalen,Auggedalen,Snertingdalen.
Hervardetikkjetidtilådrøymesegbort.Pådagsplanenhaddehanførtoppallehanmåtteringjetilfør hangjekkheim:DR,SD,SJ,NSB,ogmannensompå vegneravdetnorskeregimetutøvdeførarkompetanse, einvissministerBru.Berreåringjeivegoghakaav. TryggingsoppleggetBerlin–Saßnitzgjekksompå skjener–bokstavelegtala.Detpansraførartoget medTysklandsførarAlbertSpeerkunnerullegjennomtyskelandskaputanåmåttefryktebråstopp, kommandoropogknatrandemaskingevær.Sååseia kvarmetervarsaumfarenogovervakt.Deidemokratiskesvenskanehaddegoderutinarlangslina Trelleborg–Kornsjø.Dessutanvarsamarbeidetmed deisvenskestyresmaktenegodt,faktiskproblemfritt. Problemabyrjaførstnårpansertogetskulleinnpå områdettildenklippefastestøtta,QuislingsNoreg. Åskullebesøkjedenkanskjemesttrufasteveneni heileEuropaskullenormaltsettvoresomeitsigerstog,menWehrmacht,GestapoogSDkunnedeisiste vekenemeldeomnålestikkaksjonarmidtidennorske
hovudstaden.Isolertsettharmlausesakereinkunne trekkjepåaksleneav,ingenbomber,ingenattentat, ingenvaldshandlingar,menprovoserandepropagandaaksjonar.Tenkjesegtil,isynsviddfråkontorvindaugatildennorskeførarenvartilyavnattemørkret gateskiltmednamnetterfortentepartifolk,frontkjempararogandrestøttespelararrivnenedogskifta utmednamnpåsabotørarogoppviglararfråden fjernekrigenfor25årsidan.Haddedeiikkjekontroll deroppe?HermåttevertslandetvedherrministerBru ryddaoppførdenhøgegjestenrullainnovergrensa fråBohusläntilAust-Viken.
