LIVEMAGAZINE
STUDIEDAG
Sport,Bewegen,NatuurenDuurzaamheid
28-05-2025•PapendalArnhem
INHOUD COLOFON Tekst,beeld,vormgeving,productie:LiveMagazines
Hetverslagvandezestudiedagislive,terplekkegemaakt doorLiveMagazines.www.livemagazines.nl
(Online)Bijeenkomstenzijnvluchtig,eengoede samenvattingbeklijft.LiveMagazinesvangtdekennis, energieeninspiratieineensterkinhoudelijk,mooiverslag
vandedag.Ditvergrootenverlengtdeimpactvanhet event,envergrootdebetrokkenheidvandedeelnemersen (toekomstige)partners.
Overnamebeeld&tekstalleeninoverlegmetdeuitgever. Aandeinhoudvanditmagazinekunnengeenrechten wordenontleend.
VITAALENIN BEWEGING Het is alweer de derde studiedag van ‘Delta Leert’, en ditmaal zijn we te gast op een legendarische plek in Arnhem: Sportcentrum Papendal. Toepasselijk, want ook onze route op weg naar een vitale school in 2032 is topsport. Ook wij zullen moeten trainen en presteren, net als de ongeveer 500 Nederlandse topsporters die hier aan de slag zijn met hun sport.
Op deze dag gaan we het hebben over sport, bewegen, natuur en duurzaamheid. Een brede waaier aan interessante onderwerpen komt langs in de tientallen presentaties en workshops. Om inspiratie op te doen, om te leren en om uit te wisselen met je collega’s. Op deze manier werken we aan de school als een fijne plek voor
en ontwikkeling, aan onderwijs dat onze leerlingen voorbereidt op de uitdagingen van morgen. Kom in beweging, en
BIJDEINGANG De dag begint met de vraag: “Wat beweegt jou?”
Terwijl de deelnemers de paarse loper van Hotel Papendal oplopen, zijn ze op weg naar de eerste koffie. En op weg naar een dag waarin onderwijs, beweging en natuur samenkomen.
“Watmijbeweegt?Nou,opweghiernaartoe deauto!Maarvoorvandaaghoopikvooral leukeenergizersoptedoen,dieikbijwijze vansprekenmorgenalmeteenzoukunnen inzetten.Dusvoorvandaagbenikechtop zoeknaarpraktischehandvatten!”
Anne,leerkrachtgroep1-2opGazelle
“Sporten!Bewegen!Daarhebikvandaagechtzinin.Endan afsluitenmeteenteambattle:datisechtietsvoormij.Endan vooralookhieropPapendal.Datisechtbijzonder,wantikheb hiernoggetraindtoenikophoogniveaukorfbalde.Bewegenis voormijietsheellogisch,ookindelessen:dustijdenseen spellinglesgebruikikbijvoorbeeldopdrachtkaartenmet rennen.Datwerktheelgoed!”
Rogier,leerkrachtgroep4opJozefschool
“Ikbenvanjongsafaanalheelsportief.Ikkanook nietzonder;alsikeenpaardagenniethebgesport, merkikdatmeteen.Jewiltochookwelechtje hoofdleegmaken.Vandaagkomikinspiratieophalen voorindeles,maarzekerookommetelkaar inhoudelijkbezigtezijn.Wantookalwerkjeveel samen,jebenttochookeenbeetjesolo.”
Birgit,leerkracht1-2opMauritius
“Vriendschapbeweegtons,wantdatzetmensenin beweging.Opdewerkvloermoetjeelkaarkunnen vertrouwen,maarookkinderengedijenveelbeter alsdesfeergoediseniedereenopeen vriendschappelijkemaniermetelkaaromgaat.We hopenvandaagindatkaderooklekkerveeltijd metonseigenteamtehebben.Datvindenwe belangrijk,wantjehebtinhetdrukkedagelijks levenalzoweinigtijdomelkaarechttespreken.”
Jetske,JacinthaenRose,leerkrachtenopMargaretha
LEVENDIGEDIALOGEN Zon en regen wisselen elkaar af op het terrein van Papendal. Om de dag energiek te starten, buigen de deelnemers zich over de startopdracht rond het thema vitaliteit. Met behulp van dialoogkaarten gaan ze in gesprek over motivatie, plezier, gezondheid en vitaliteit. Daarna koppelen ze in teamverband hun inzichten terug en verkennen ze samen welke aspecten nog aandacht vragen of verder ontwikkeld kunnen worden. Op de volgende pagina’s staan de sfeerimpressies van deze levendige gesprekken.
OVERVROEGNAARHUISGAAN ENZORGENOMLEERLINGEN Watgajijdoenomdekomendejarenbetrokkenteblijven enmetpleziernaarjewerktegaan?Vooreenpaarcollega’s vandeArnhemsebasisschoolKunstrijkindefoyerisdat eenconfronterendevraag:komendschooljaarwordtdoor bezuinigingenhuncontractnietverlengd.Endatisnietalleenvervelendvoorhen,maarookvoordeleerlingen,stellenzevastbijdedagstart.
“Hetiszo’nzondedatvoorsommigekinderendeondersteuningwegvalt.Ikzoubijnadenken:ikkomgewoonafentoe eventerugvoorze”,zegtiemand.Eneenander:“Jehebtelke stapdiezehebbengezetgezienendaarechtvangenoten.”
“Ookvoorhunoudersisdatlastig:datjezestraksnietmeer kuntvertellendatzediestappenzetten”,reageertiemand. “Ikbenwelbenieuwdwaternumetdieleerlingengaatgebeuren.”
“Daarmaakikmeookwelzorgenover”,zegteenleerkracht. “Insommigeklassenzijndeonderlingeverschillenzogroot, datkunjeinjeeentjenietoverbruggen.Ikhoopdatikeen goedestagiairkrijg.Iemanddiezo’nleerlingafentoeeven apartkannemen.Ofmisschieneveneenwandelingetjekan maken.Ikhebechthetgevoeldaternueenbeetjeaanonze stoelpotenwordtgezaagd.”
“Hetiszo’nzondedat voorsommigekinderen deondersteuningwegvalt. Ikzoubijnadenken:ik komgewoonafentoe eventerugvoorze.”
EENVITALEGEEST
AaneenanderetafelhebbendeKunstrijk-collega’shet overgezondheidenvitaliteit.Watbetekentdatvoorjou? “Voorwerkiseenvitalegeestechtbelangrijk”,reageert eenleerkracht.“Vorigeweekhadiktemakenmeteen uithuisplaatsing.Daarzitikdanechtwelevenmee,maar gelukkigkanikdatthuiswelweerloslaten.”
Decollega’szijnheterovereensdatdeonderlingeverhoudingenopschooldaarzekeraanbijdragen.Erisveel vertrouweninelkaar.Endatbetekentdatmensende ruimtekrijgenomhunwerkdruktemanagenopeenmanierdiebijhénpast.“Erisniemanddiehetergvindtof vragensteltalsjeeenkeeromhalfdrienaarhuisgaatomdatjeietsheftigshebtmeegemaakt”,zegteencollega. Eenander:“Mijhelptdatheelerg;ikkanthuismoeilijke dingenwatmakkelijkervanmeafzetten.”Eneenderde:“Ik hebdatopeenandereschoolookweleensandersgezien. Datjeechtmetheelwatmoetkomenenverantwoording moetafleggenalsjevroegernaarhuisgaat.”
ALVASTDESPRONGWAGEN SBO-scholendeHorizonendePiramidegaanfuserenen staanvooreenhoopveranderingen.Descholenleggende lathoog,maarmetmindermensendezelfdekwaliteit biedeniseenuitdaging.“Endatheeftnatuurlijkalleste makenmetvitaliteit.”
“Waarzijnhierspontaangemengdegroepenontstaan?”, vraagteenvandeschoolleidersaanhetbeginvandesessie. Eenvandegroepensteektenthousiastdearmenindelucht. Deteamszijnnogaanhetfuserenendatistezien.Veelvan deleerkrachtenblijventochbijmensenvanhuneigenschool zitten,endezegroepwaagtdesprongalvast.
Devragenuitdestartopdrachtroepenbijdegroepenveel op.“Wewillenhetbestedoenvoordekinderenenelkaar, maarhetkneltintijdenprioriteit,”zegtiemand.Gezellig contactmetcollega’sisvooriedereenbelangrijk,maarhetis eenvandeeerstedingendieerbijinschietenbijdewaanvan dedag.“Terwijlwesamendedingenmoetendragenendaar isgoedcontactvoornodig.”Zoverteltiemanddatde leerkrachtenvaneenvandescholeneerdereenlasergame hebbengedaaninhetschoolgebouw.Dehelezaallijktdaar welorennaartehebben.
MOZAÏEKTUIN Dathetvoorveelleerkrachtentedrukis,hoorje terugaaniederetafel.Deschoolleiderbeaamt:“Ditis roofbouw,datkomtdekinderenenonszelfnietten goede.”Ideeënomdeschoolomgevingvooriedereenprettigertemaken,zijnerook.Deeerdergenoemdemomentenvoorelkaarenmomentenom totrusttekomenhoorjesteedsterug,maarookhet inereherstellenvandemozaïektuinenhetautovrij makenenverbeterenvanhetschoolpleinworden genoemd.“Alsdeleerlingennietfijnkunnenspelen, benikgeenleukejuf.”
Eenandersteltvooromtewerkenaande luchtkwaliteitindelokalen.Ookwiliemandper schoolbepalenwatdevijf‘toppers’zijn,desterke puntendiezesowiesowillenmeenemenindefusie. Daarnakunnenzezichdaaroprichten.Eenanderwil tóchnogeenkeerbenadrukkendatteambuildingen sociaalcontactbelangrijkzijn.“Endaarhoeftheus nietaltijdeenbiertjebij.Maarhethelptwel.”
EENEXTRARONDJEFIETSEN DeleerkrachtenvanDePythagorasenDeKempenaer, tweescholeninRijkerswoerdinArnhem,hebbente makenmeteenveranderendedemografieinhunwijk.In destartopdrachtbesprekenzedeuitdagingendiedat metzichmeebrengtenmanierenomzelfmetpleziernaar hunwerkteblijvengaan.
Deleerkrachtenzitteningroepjesbijelkaar.Directeur Simondeeltdelijstmetvragenuit,waarzeingroepjesover kunnenpratenendierakenaanhetthemavandedag, “Sport,Bewegen,Natuur&Duurzaamheid”.
Eenvoorbeeld:“watgeeftjouenergieinjewerk?”.Hier kunnendeleerkrachtenvanééngroepjekortoverzijn:de kinderen.Intweedeinstantiezijnookdecontactenmet collega’sergbelangrijkendeleerlingenzijnvolgenshet groepjeechtwaarhetomdraait.“Alshetallemaalteveelis, loopikevenbijdekleuterklasnaarbinnen,”zegtiemand. Eenandergraptdathetsomsookjuistdeleerlingenzijndie ervoorzorgendathetallemaalteveelis.
COMMUNICATIEMETOUDERS Detweescholenhebbentemakenmeteendemografiedie snelverandertendiedeleerkrachtenvoornieuweuitdagingenstelt.“Ikhebbijvoorbeeldkindereningroep4die nognietkunnenlezen,maarikhebooknietgenoegtijdom mijalleenmaarmethenbezigtehouden,”verteltiemand. Ookkostdecommunicatiemetouderssomsveelenergie.
Gelukkigzijnerookveeldeelnemersdiemetmogelijke oplossingenkomen.“Duidelijkeafsprakenopschool,voelen datjegesteundwordtenwetenwatjekuntdoenalseriets gebeurt,”zegtiemand.“Wemoetenhetsamendoen.”
Ookdelenzehoezevoorzichzelfzorgen.“Iklet bijvoorbeeldopmijnvoeding,kookversenfietsnaar school.”Eenanderfietstsomszelfseenextrarondje.“Dan komikmeteenwatlegerhoofdweerthuis.”
‘GEWOONEENBEETJE GEOUWEHOER’ MedewerkersvandeJozefschooluitArnhemhebben netingroepjesgepraatovermotivatieenplezierenover vitaliteitengezondheid.Ineengrotekringbesprekenze deopbrengstvandiegesprekken.
Waarkreegheteerstegroepjebijvoorbeeldenergievan? “Tochwelvanleukemomentenenmooiegesprekkenmet leerlingen”,vertelteencollega.“Maarookvanmooie gesprekkenmetcollega’s.Ofvangewooneenbeetje geouwehoer,eenbeetjeluchtigheid”,vulteentweede collegavrolijkaan.
Hetgroepjesprakookovervitaliteit.Daarbleekdatde meestemensenbewegenbelangrijkvinden.Lachendzegt eencollega:“Deéénwatmeerdandeander.”“Maarikdénk erwelveelaan”,reageertiemand.
GOEDVOORELKAAR
Bijhettweedegroepjevindenzehetfijndatzevanuit schoolvoldoenderuimtekrijgenomwerkenprivéte combineren.“Wekijkenaltijdinmogelijkheden.Dusals iemandergensnaartoewil,proberenwedatbinnenhet teammogelijktemaken”,klinkthet.
RUISINHETTEAM
Dederdegroepdeedeenpositievevaststelling:“We vindeneigenlijkdatwehetonderwijswelgoedvoorelkaar hebbenhieropschool.Hetgaathartstikkelekker.Alzijner somsookwelwatdingendieenergiekosten.Zoiser weleenswatruisinhetteam.”Erwasookeenfijngesprek overwatmensennogwillenbereiken.“Iedereeninhet groepjezitopeenanderpuntinz’ncarrière,ikvondhet mooiomhethiervanuitdeverschillendeperspectieven overtehebben.”
“Iedereeninhet groepjezitopeen anderpuntinz’n carrière,ikvondhet mooiomhethiervanuit deverschillende perspectievenoverte hebben.”
HETSPREEKWOORDELIJKE BLIKJEFANTAENDANKNALLEN IndefoyervanHotelPapendalbegintdedagstartopdrachtvandemedewerkersvandePastoorvan Arsschool.Hetthemavandestudiedagissport, bewegen,natuurenduurzaamheid,maarindeze ruimtedraaithetvooralomvitaliteit.Ronny,de schoolleider,opentmeteenkortpraatje:“Wedoen hetalheelgoed,vindik,”zegthij.“Maarikzouhet mooivindenalswevandaagnogwat verderkunnenkijken:hoeblijvenwevitaal,enhoe kunnenwedatookmeenaarhuisnemen?”
GRENZENAANGEVEN
WERKTBEIDEKANTENOP Hijgrapt:“Wezoudennoghetvoorpleinhelemaal autovrijkunnenmaken:iedereenopdefiets.Maarja… dankomenernogmeerkinderentelaat!”Iedereen lacht.Hijbenadruktdatvitaliteitvooriedereeniets andersbetekent.Hetgaatnietalleenoversportof gezondeten,maarookoverplezierinhetwerkende ruimteomgrenzenaantegeven.Thuisénopschool. “Wemoetenelkaardaarinhelpen.Enalsjemetelkaar communiceert,komjeerachterdaterookmensen zijndiezeggen:ja,maarikkanerweljuistwatméér bijhebben.Somsvanmensenwaarvanjehetniet wist.Dusgrenzenaangevenwerktbeidekantenop.”
Deleerkrachtengaaninkleinegroepjesuiteen. Gewapendmeteenhand-outvolvragenover vitaliteitzoekenzesamenantwoorden:watbetekent vitaliteiteigenlijk?Hoeversterkjehetinjeklas?Wat kunjenogontwikkelenomhetteverankereninhet onderwijs?Hetgesprekkomtsnelopgang.
KLEINEMOMENTENVANVERBINDING
TussendoordeeltRonnynogeenanekdoteoverzijn tijdbijdeMacro,waaraanheteindevandedienst altijdeenpauzewerdingelast:“BlikjeFantaerbij, evenkletsen.Daarnanogeenuurtjeknallen.Ikweet nietofhetaandatblikjelagofaanhetpraten,maar hetwerktegoedvoordesfeer.Iedereenkwamgraag werken.”Hetlaatzienhoekleinemomentenvan verbindingbijdragenaanwerkplezierenenergie.
Erisruimtevoorhumor,voorkritischevragenenvoor ideeënoverhoevitaliteitzichtbaarenvoelbaarkan blijvenindeschool.Hetbeginiser,nukunnenernog meerstappenwordengezet.Hetiseenbeginpunt datruimtebiedtvooriedereenomzijneigenverhaal tedelen.
VINCENT LUYENDIJK ‘20RODE REGENPAKJES, ZOEENVOUDIG KANHETZIJN’ “O, dit was echt leuk!” zegt een deelneemster na de presentatie van Vincent Luyendijk. Hij liet in vliegende vaart voorbeelden van ‘fijne plekken’ uit de hele wereld zien. Schoolpleinen in Finland, fietspaden in Colombia, speelplekken in België, pleinen in Spanje. “Ik heb niet veel verstand van wat in een school gebeurt,” zegt Luyendijk “Maar ik weet wel wat je kunt doen om de ruimte buiten de school fijner te maken.”
SNEEUWSCHUIVER
VeelvandeinspiratieplekkendieVincentLuyendijk laatzienkomenuitScandinavië.Hijbegintmeteen schoolinFinland,in‘Oulu’,eenplekwaarhetveel sneeuwtenergkoudkanzijn.“Tochkomt90procent vandekinderenhieropdefiets.Hoekandat?Dat heefttemakenmetdebeloftevandebestuurdersvan destadendeschool.Diewillendatjealtijdkunt fietsen,ongeachthetweer.IknoemdatOuluende beloftevandesneeuwschuiver.Zorgendatjealtijd kuntfietsen.”
HETSYSTEEMAUTO
Endatisinonslandwelanders,steltLuyendijk bedroefdvast.“Inonslandis55procentvande openbareruimteingerichtvoorhetsysteem‘auto’.Om efficiëntvanAnaarBtekomen.Terwijldegemiddelde auto94procentvandetijdstilstaat.Wekunnenveel slimmer–enveelleuker–metdieruimteomgaan!Kijk naardeCatharijnesingelinUtrecht,datwas20jaar geledeneentienbaansautoweg,nukunjeerwandelen, bootjevaren,chillen.Eenveelfijnereplek.”Insteden waar30km/uurgeldt,spelenkinderentweekeerzo langbuiten,verteltLuyendijk.66minuteninplaatsvan 32minuten.“Wehebbenmethetsysteem‘auto’onze buitenruimtegevaarlijkgemaakt,”zegtLuyendijk.“Maar steldatjehetsysteem‘bewegen’leidendmaaktbijhet inrichtenvandeomgevingofvandeschool,inplaats van‘auto’of'efficiëntie'.Watkrijgjedan?Meerruimte voorbeweegvormen.Juistrennenindegang.”Bijdit laatstevoorstelbegintdezaaleenbeetjete roezemoezen.Hmm.Rennenindegang…
DRIESTARTPUNTEN
VincentLuyendijkbegintoverhet‘stapelen’van functies.Wantzokunjedatdoen,meerruimtevoor bewegeninbouweninonskrappeland.Eenschoolin Denemarkenheefteenhardlooppadophetdak,laathij zien.EninUtrechthebjedeDafneSchippersbrug:de brugintegreertopuniekewijzeeenfiets-envoetgangersbrugmeteenbasisschooleneenplantsoentot éénsamenhangendgeheel.Combineerdefuncties, haalpartnersbinnenalsjeopwegwilgaannaarde vitaleschoolin2032.Hoedoejedat?Daarheeft Luyendijkdriestartpuntenvoorbedacht. 1:Geefderuimte.2:Ontwerpmetwiejeergraagziet. 3:Benutdekansenvan‘groenenblauw’.
1:GEEFDERUIMTE
Aandehandvaneenwervelendehoeveelheid voorbeeldenlaatLuyendijkzienhoeeroveralinde wereldalinvullingwordtgegevenaandiedrie startpunten.Bijvoorbeeldhet‘allemansrecht’in ZwedenenNoorwegen.“Jemagoveraljetentzetten. Ofzwemmenbijdezwemtrapjes.Dievrijheidzorgt voormeerverantwoordelijkheidbijdegebruikers.Als jedanweerinNederlandkomt,ziejedit:”Luyendijk laateenverbodsbordvanRijkswaterstaatzien. Verbodentezwemmen!Levensgevaarlijk!“Terwijlhet ookanderskanhé?”zegtLuyendijk.“Zoalshierindit Amerikaansepark,eenbordmet‘pleasewalkonthe grass.’Ofhier,inNoorwegen,‘Bedanktdatjehier fietst’.”Hijlaateenanderemanierzienommetde ruimteomtegaan:eenpleinvoorwateropvangin Denemarkendatóókwordtgebruiktals basketbalveldje.Datzietertochheelandersuitdan zo’n‘speelkooi’hierinNederland.
2:ONTWERPMETWIEJEERGRAAGZIET
VincentLuyendijklaateengrappiggrafiekjezienvan hoeeenspeelplaatsgebruiktwordt.Overalblauwe kriebeligelijntjes:dejongens.Eenkluitjeroze kriebeligelijntjesaandezijkant:demeiden.“Dat verschilingebruikkomtechtdoordeinrichtingvandat plein.Eenvoetbalveldje.Sja…”zegtLuyendijk.“Jonge meidenwordenvaakcompleetvergetenbijhet inrichtenvanopenbareplekken.‘Ietsmetsport’wordt daneenvoetbalveldje.Datkunjeandersdoen.Alsje hetaandemensenzelfvraagtkrijgjebijvoorbeelddit, eenUrbanDanceGround.Alsjehetaandemeiden vraagt,krijgjebijvoorbeeldveelschommels,heel grappigisdat.Eenschommelisblijkbaareenfijneplek omtechillenvoordemeiden.Makespaceforgirls!”
“Vraaghetaandewijkzelfenjekrijgtbijvoorbeeld dit…”zegtLuyendijkenhijlaatde‘schoolstraten’in Parijszien.Groenenmetspeelplekken.Alsjehetaan dekinderenzelfvraagt,dankrijgjespannende golvendefietspaden.‘Whoopdidoo!’Ofdit, stapstenenomhetwaterovertestekeninAlmere.Zo wordthetwegbrengenvanjekindnaarschoolmeteen eenbeweegmoment.InApeldoornhebbenzehet leukstefietspadvanonsland,aangelegddoor mountainbikers.Lekkergolvenenwiebelenopweg naarschool!OfkijknaardezemaninAmerika,dieeen ‘fietsbus’heeftbedacht.”Luyendijklaateenfilmpje zienvaneensleepkinderenopdefietsachterde meesteraan,dieeenenormeboomboxachteropzijn bakfietsheeftgemonteerd.Indezaalroeptiemand: “Hé,datisonzeNiels!Dieheeftookzo’nfiets.”
3:BENUTDEKANSENVAN
‘GROENENBLAUW’
Ergaatheelveelgebeurenophetvlakvan klimaatadaptatie,verteltLuyendijk.Endatbiedtgrote kansenvoorscholenenvoorhetonderwijs.“Haak daarbijaan.”Vergroening,wateropvang:klimaatadaptie geeftscholendemogelijkheidomhuneigen veranderprocesteverrijken.OokhierlaatLuyendijk eenwaaieraanvoorbeeldenzien,vooralvangroene schoolpleinenmetveelwaterpartijen.“Wistjedatop eengroen-blauwspeelpleinminderwordtgepest?” vraagtLuyendijkaandezaal.“Enwistjedatzein Göteborgeen‘regenvisie’hebben?Datkunjehierzelf ookheelmakkelijkdoen.Bijvoorbeeldopdezeschool inHeiloo.”Luyendijklaateenfilmpjevan rondspetterendekleutersinwaterplassenzien.Ze dragenfelroderegenpakjesmetcapuchons.“20rode regenpakjes,zoeenvoudigkanhetzijn!”
“Meerruimtevoor beweegvormen! Juistrennen indegang!.” VOELDEENERGIE Als je door de gangen van Congrescentrum Papendal loopt word je er voortdurend aan herinnerd. Dit is een plek die ‘winnen’ ademt. Dat mag zo zijn voor topsporters, maar voor ons onderwijsprofessionals is ‘meedoen’ net zo belangrijk als ‘winnen’. En meedoen, dat kon vandaag volop. Actief, bij inspirerende workshops, en meer theoretisch bij prikkelende presentaties en lezingen.
Onderwijs wordt door mensen gemaakt en door mensen gegeven. Mensen functioneren het best als iedereen meedoet en als de school een veilige, stimulerende en activerende plek is voor leerlingen én medewerkers. Hoe je daar aan kunt werken kregen we vandaag in de sessies aangereikt. Van het luisteren naar vogels tot het opstellen van je teamgenoten bij een TMA. Want leren, dat doen niet alleen onze leerlingen, dat doen ook wij, elke dag weer!
BEWEGINGHOORTNIETALLEEN INDEGYMZAALTHUIS De workshop Bewegend leren is beter presteren start in een overvolle kring. De ruimte is eigenlijk net te klein, dus sjouwt iemand snel nog wat extra stoelen het lokaal in. Niels Holleboom, leerkracht op de Fredericusschool in Velp, laat zien hoe beweging geen extraatje is, maar juist de sleutel tot beter leren. “Kinderen zitten veel te veel,” zegt hij. “Beweging helpt om beter te onthouden en mee te doen.”
VAN‘VLIEGTUIG’ TOT‘VALTUIG’ Het ontwerpen van de nieuwe kerndoelen, hoe doe je dat?
Daar gaat de presentatie van Robbert Blanken van SLO over, het landelijk expertisecentrum voor het curriculum. “We zijn daar nu mee bezig, vandaar dat je telkens het woord ‘concept’ tegenkomt,” zegt Robbert. “Wat we hier vandaag doen in Papendal is voor mij deels input, ik ben hier niet alleen om te brengen, maar ook om te halen. Ik ga een half uurtje praten, daarna kunnen jullie zelf aan de slag, en daar wil ik graag van leren,” zegt hij.
CONCRETEREKERNDOELEN Robbertbegintmeteenseriebehoorlijktechnischeplaatjes.Dateindigtmetdedia‘waaromactualiseren?’Dehuidigeleerdoelenzijnvan2004-2006.“Datwasdetijddatbijvoorbeelddesmartphonenognietechtwasdoorgedrongen,”zegtRobbert,endatgeeftmeteenéénvanderedenenvoorhetactualiserenvandekerndoelenaan:dewereld isindetussentijdbehoorlijkveranderd,endaarmoetde uitwerkingvandenieuweconceptkerndoelenrekeningmee houden.
FEEDBACKVANPROFESSIONALS “Onderwijsvannumoetaansluitenopdewereldvanmorgen,”klinkthetineenfilmpjedatRobbertlaatzien.Desystematiekvanhetontwerpenvannieuwekerndoelenwordt inhetfilmpjestapvoorstapuitgelegd.Datheefttemaken methetwettelijkkaderenhetwetenschappelijkonderzoek datonderhetprocesligt.Maarookdefeedbackvanonderwijsprofessionalsuithetwerkveldwordtmeegenomen.“In diefasezittenwenu,hoeimplementerenwedeinputvan deleerkrachten.”
DEBATOVERZWAARTEKRACHT
RobbertBlankenvliegtvervolgensdoordevijfdeelgebiedenvandeconceptkerndoelenheen.Dedeelnemersaan dezeworkshopluisterenstilletjestoe.Datverandertalsze zelfaandeslaggaan.Aanééntafelgaathetover‘zwaartekracht’.Ietswaardeleerlingenhetnodigeovermoetenleren(enbegrijpen).Hoelegjezwaartekrachtuit?Enhoekoppeljedataanandereleerdoelen?“Nou,jekuntpratenover parachutisten,bijvoorbeeld.Ofoverdeeikeldieuiteen boomvalt,”zegteendeelnemer.“Jekunthetheelspeels maken,terwijljetochaandetamelijkformeleeisenrond zo’nleerdoelvoldoet.”Robbertlooptlangsenvangthetgesprekjeop.“Waaromnoemjeeen‘vliegtuig’eigenlijkgeen ‘valtuig’?”vraagthijaandeleerkrachtenronddetafel.“De mogelijkhedenomdestofteverwerkenzijneindeloos.”
Hijvertelthoehijooiteenprojecttegenkwamwaarinin deklasdagelijksenergizersvantweekeereenkwartier werdeningezet.Bijelkaar2,5uurperweek,endatbleek indepraktijknatuurlijkhelemaalniethaalbaar.Maarhet ideebleefwélhangen.SamenmetcollegaJorisontwikkeldehijeenaanpakenzagdatkinderenineenklasdie wélbewoogbeterpresteerdendanineenklasdiedat nietdeed.
KLAPPENENLACHEN
Dedeelnemersmogenmeteenmeedoen:iedereen moetinstiltedoorhetlokaalwandelen.Bijeenklap moetereentweetalgemaaktworden,enkortbespreken watzealdoenmetbewegendleren.Daarnanogeen ronde:opnieuwstilwandelenenbijeenklapkortoverleggen.Hetzorgtvoorveelgelach.Netzoalsdatineen klasookgaat.
KAMPIOENSTILZITTEN
“Wezittenzostil,deheledag.Metdiekinderen,maar ookzelf!”zegtNiels.“3,5miljoenmensenhebbeneen zittendberoep.8,9uurperdagzittenwe:Nederlandis kampioenstilzitten.”Maarvolgenshemkunjedaarjuist indeklasietsaandoen.Hijlaatdespringladderzien,een touwladderopdegrondwaarmeehijhetmetrischstelseloefent.“Kaartjeserin,indejuistevolgorde,endan gaanweaandeslag.Werktgoedénhetisleuk!”
BETERONTHOUDEN
Bewegendlerengaatverderdanalleendegymles.Niels verteltovereenoefeningwaarbijkinderenwoorden schrijvenopgrotevellenentussendoorrondlopenomte kijkenbijanderen.“Kinderendiehetlastigvinden,kunnenafkijkenenzotochmeeropschrijvendannormaal.” Hijbenadruktdatbewegendlerennietalleenvoordelol is.“Kinderendietijdenshetlerenbewegen,onthouden beter,”zegthij.Bijeenproefmetdeskbikesblekenkinderendietraptenmindergestrestenbetertescoren dankinderendiestilzaten.
BEWEGEN,ELKE
DAG Nielssluitafmeteenduidelijkeboodschap:“Erisveelte doenaanaldatstilzitten.Enhetwerkt.Duswaaromzou jehetnietdoen?”Bewegendlerenisgeenwondermiddel,maareenaanpakdiekindereninbewegingbrengt. Letterlijkénfiguurlijk.Deconclusie?Beweginghoortniet alleenindegymzaalthuis,maarinelkeles,elkedag.
EENMIERMOET JENIETZOMAAR OPPAKKEN Degenen die buienradar op tijd hebben geraadpleegd, hebben voor de eerste workshopronde een regenjas en paraplu mee naar buiten genomen. Anderen hopen er het beste van als de groep vertrekt voor de workshop Je (groene) schoolplein als educatieve ruimte door Maike Nelissen en Geert Koning van Natuurcentrum Arnhem. De workshoplocatie is een stukje lopen. Voor onderweg krijgen de deelnemers een natuurbingo, waarbij ze onder meer insecten, een roofvogel, een vogelnest en knaagsporen kunnen zoeken. Een meikever is behulpzaam en vliegt een paar rondjes door de groep.
Hetgroenstedeelvanhetterreinisdegolfbaanendaar mogendedeelnemershelaasnietkomen.Gelukkigloopt erookeenpadlangsmetdaaromheenwatgrasveldenen bomen,waariedereenzichkanverzamelen.WorkshopleiderMaikebegintmetvertellenoverdevelevoordelen vanhetnaarbuitengaanmetjeklas.“Jekuntdekinderen evenloslaten,eriszuurstofbuiten,eigenlijkisdebuitenluchtjegrootsteklaslokaal.”
BUITENBRIL
Uitonderzoekblijkt,zegtMaike,datlerarenwelnaarbuitenwillenmethunleerlingen,maardatdeomgevinger nietnaarisofdatzenietwetenwatzemoetendoen.Aan datlaatstehopendeworkshopleidersindituurtjeietste doen.Zehebbenverschillendeactiviteitenuitgestalddie dedeelnemerskunnenoefenenenbewerkenommethun eigenklassentedoen.
Alseerstewordenzeingedeeldingroepjes,vooreen oefeninggenaamd“buitenbril”.Daarbijkijkendedeelnemersdoordebrilvaneenbepaaldschoolvaknaarde groeneruimteomhenheen.Hoeveelelfenbankjeskunje bijvoorbeeldtellen?Hoeveelgradenisdehoekvandie heuvel?Hoebeschrijfjeinmooietaalditveldje,ofwelke insectenherkenje?Metallevakkenkunjeietsdoenmet deomgeving,terwijljekinderendiehetmoeilijkvinden omeenheledagachtereentafeltjetezittendekansgeeft omvrijtebewegen.
Anderemogelijkeopdrachtenzijnlootjesmetdingendie kinderenkunnenzoekenindenatuur,zoalseengekarteld bladofeenbepaaldeplantofboom.Eenandereisbeestjesvangen,zegtMaike.“Iederkindvindtdatleukenje kuntzegelijklerenhoejemetinsectenommoetgaan.Een miermoetjenatuurlijknietzomaaroppakken,maarveeg jemeteenkwastjeineenpotje.”
DRIE BOUWSTENEN, MAARVEEL MEERLESSEN Effectieve leraren geven gewoon goed les. Dat klinkt logisch. Maar: hoe doe je dat dan? Nou, door de twaalf bouwstenen uit het boek Wijze lessen toe te passen. Onderwijskundige en pabo-docent Jan Knuivers licht er in zijn workshop drie uit.
Maareerstlegthijaandehandvaneenpaarstellingeneen paaronderwijsmythesbloot.Zoiserhelemaalgeenwetenschappelijkbewijsvoordestellingdatleerlingenbeterlerenalsjehetonderwijsafstemtophunleerstijl.Enbewegen tijdenseeninstructie?Zinloos.“Ganaeenintensievelesgerusthetschoolpleinop.Bewegentijdenseeninstructie zorgteigenlijkalleenmaarvoorafleiding.”
Netalsdeconclusieshierbovenzijnookdebouwstenenuit Wijzelessen(2019)gebaseerdopwetenschappelijkonderzoek.“Zebiedenkadersvoorgoededidactiek.Engoede didactiekisbelangrijkomdatwewetendatdekwaliteitvan deleerkrachtdemeestbeïnvloedbarefactoromdekwaliteitvanhetonderwijsteverhogen.”
ACTIEFVERWERKEN
BouwsteenvijfuitWijzelessenis‘Laatleerstofactiefverwerken’.“Leerlingendaarbijhelpenkanheelsimpelzijn”, zegtJan.“Laatzeeenmindmapmakenvandestofwaarje netoverhebtverteld.”Deleerlingeneenaantaltoetsvragen latenbedenkenofsamenvattingenlatenschrijvenzijnanderemogelijkheden.
Janheefteenmooivoorbeelduitzijneigenverledenals docent.“Ikprobeerdecijferendvermenigvuldigenmet kommagetallenuitteleggenaaneenleerling.Ikhadhetwel tienkeeruitgelegd,maarzemaaktedeheletijddezelfde fout.Toengafikhaardeopdrachtomzelfeeninstructiefilmpjetemakenvaneenminuut.Daarnaheeftzehetnooit meerfoutgedaan.”
PASSENDEONDERSTEUNING
‘Ondersteunbijmoeilijkeopdrachten’isdezevendebouwsteen.Janhaaltdetermscaffoldingaan:diegaatovereen leerlingophetjuistemomentdejuistehulpbieden.Een voorbeelddaarvanisdeaanpak:‘ikdoehet’–‘wijdoenhet’ –‘julliedoenhetsamen’–‘jedoethetzelf’.
“Ondersteunenisookdifferentiëren,datishetmoeilijkst vanallemaal”,zegtJan.Erontstaateengesprekoverconvergentdifferentiëren–waarbijleerlingenallemaalhetzelfde lesdoelhebben–endivergentdifferentiëren–leerlingen hebbenallemaaleeneigenlesdoel,passendbijwatzekunnen.UitDeensonderzoekblijktdatdatlaatstedekansenongelijkheidvergroot.
Maarwatmoetjedanwéldoen?Bereidjevooropdeverschillen,maakgeenvastegroepen,bepaalelkekeerde matevanondersteuningopbasisvanhetbegripdatleerlingenalhebbenenzorgnietvoorover-scaffolding
TOETSING
Detiendebouwsteenis:‘gebruiktoetsingalsleer-enoefenstrategie’.“Vandecentraleeindtoetswordtiedereenzenuwachtigendatisdusooknietdevormvantoetsendie hiermeewordtbedoeld”,zegtJan.“Jekunttoetsenenoefentoetsenheelgoedgebruikenomteleren.Datwerktactiverend.Leerlingenoefenendaardoormetvragenendat zorgtvooreenbetereverwerkingvaninformatie.”
Het is een grappig gezicht. Op de parkeerplaats buiten het congrescentrum van Papendal staat een groepje onderwijsprofessionals met hun mobieltjes in de lucht bij de workshop Buiten de lijntjes: basisvaardigheden leren in de natuur. Meesters, juffen, ondersteuners. Ze zijn stil. Ze luisteren naar vogels. “Zwartkop,” fluistert iemand. En “vink”.
KWAKENDEEEND
HetgroepjewordtaangevoerddoorPeterRoos(Iselinge Hogeschool),dieal28jaarvoordeklasstaatalsdocent Natuurentechnologie.Hijheeftdeongeveer30deelnemersaandezeoutdoor-workshopdeappMerlinlaten installeren,eenappdievogelzangherkent.Dedeelnemers staanijverigteturven:zanglijster,roodborst,pimpelmees, koolmees.“Hoorikdaarnoueeneend?”zegtiemandeen beetjelacherig.“Onee,hetiseentelefoontje.”
VOLPROGRAMMA
“Ziejehoemakkelijkdatwerkt?”zegtPeteroverdeapp.“Je kuntopdezemaniereenkeerrondjeschoollopenenzo eenbuitenlesvoorbereiden.Jekuntdevogelslatenturven, endanvanderesultatenbijvoorbeeldeenstaafdiagrammaken.Zokunjebijeennatuurlesookrekeneninbouwen,of taal,alsjedeleerlingeneenverhaaltjelaatschrijvenover hunfavorietevogel.”
“Hetisechtleukomtedoen,dezeapp,”zegtleerkracht Yannick.“Maarikweetnietofikditookechtgagebruikenin deklas.Hetprogrammazitalzovol,hetmoetmaarnetpassen.VolgendeweekhebbenweweerdeCITO…”
ZWARTKOPWINT
Inmiddelszitdegroepineenlokaal.Zewerkendegegevens vanhunveldonderzoekijveriguitineenstaafdiagramofeen taartdiagram,sommigenzelfsmetverschillendekleurtjes. Erisevenwatrumoerineengroepje.“Wewetennietmeer hoejedatuitrekent,25geluidsopnamesvan8vogels. Hoelangmaakjedandestaafjes?”Erkomtnogheelwat rekenenbijkijken.Evenverderopzegtiemand:“Ja!De zwartkopwint!”
EENLEUKELESMAKEN TotslotverteltPeternogwatleukefeitjesoverbepaalde vogels.Overdewinterkoningdiemeerderenestenvoor meerderevrouwtjesmaakt.Overravendiewolvennaarhun prooienleiden.Inzijnenthousiasmebeeldthijdezangvan defitisuitmeteenwapperendehandvanhoognaarlaag. “Tiedelietiedelietiedelietie!”Enhetgeluidvandetjiftjaf diezijneigennaammaarblijftroepen.Hetsoortfeitjeswaar jeeennatuurles‘leuk’meekanmaken,hoorikeendeelnemertegeneencollegafluisteren.Enleukelessen,daar doenwehetvoor.
MEERDANALLEEN KALESOMMEN De workshop Rekenen en wiskunde is overal om je heen, maar je moet het wel zien! begint met een uitnodiging om anders te kijken. “Wat deed je vandaag al dat met rekenen te maken heeft?” vraagt workshopleider Jenneken van der Mark. Het is geen abstracte vraag, maar een aanzet om te ontdekken hoe wiskunde niet alleen in boeken staat, maar overal in het dagelijks leven te ontdekken is. Van uitrekenen hoe laat je thuis moet vertrekken om op tijd aan te komen, tot de onregelmatige vlakverdeling van een leren voetbal.
RIJKETEKSTEN, RIJKONDERWIJS REKENENENBEGRIPSVORMING
Deelnemerszienhoewiskundezichtbaarwordtinde wereldomhenheen.“Watziejenúomjeheen?”vraagt Jenneken.“Vierkanten,structuren,”zegtiemandindezaal. Hetgaatomhetbewustwordendatwiskundezitinalles watjedoetendieblikmeenemennaardeklas.Zelegtuit datkinderengetallenoveraltegenkomen,maardatdieniet altijdhetzelfdebetekenen:“Jehuisnummerisietsanders danvierpotlodenineenbak.”Endaaromisbegripsvorming belangrijk.MetbeeldkaartenoptafellaatJennekenzien hoejekinderenlaatnadenkenoverwatrekenenbetekent. Dedeelnemerskrijgeneenopdracht:“Kieseenbeelddat pastbijwatjevandaagwilthalen,endeeldaarnakortmet elkaarwaaromjedatbeeldhebtgekozen.Hetmooieisdat ergeengoedoffoutis:hetgaatomwathetbeeldvoorjou betekent.”
LERENDENKEN
Daarnakomtdevraag:watzijnbasisvaardighedenvoor rekenen?Uitdezaalklinkt‘taal’,‘begrippen’,‘rekentaal"en 'executievefuncties’.Jennekenprikkelt:“Kunjehetzonder detafelstekennen?Zonderplusenmintothonderd? Natuurlijkzijndatookbasisvaardigheden.Maarhetgaat verderdandat.”Zewijstopdenieuwekerndoelen:
wiskundigeconcepten,wiskundeendewereld,enwiskundigedenk-enwerkwijzen.“Wezijnvaakgefocustophet goedeantwoord,”zegtze.“Maardaardoorgevenwe kinderenweinigruimteoméchttelerendenken.”
OVERALTOEPASSEN
Deworkshoplaatziendatrekenenmeerisdankalesommen.Wiskundegaatoverbetekenisennieuwsgierigheid. Jennekenbenadruktdatditnietalleeninhoudvraagt,maar ookaandachtvoorhoudingenzelfvertrouwen.Zelaatde groepeenbladbekijkenmetfactorendiegecijferdgedrag verbeteren:context,hogere-ordevaardigheden,inhouden houding.“Hoekunjedaarnumeermeedoenindeklas?” vraagtze.Doormeerrijke,openvragentestellen,endoor deleerlingensamentelatenwerken,kunjeeenstrategie samenbepalen.Koppelingenmakenmetietsdataanspreekt.“Datbegintbijbegripsvormingenoefenen.Het doelisdatleerlingenwiskundeoverallerentoepassen.”
Jennekensluitaf:“Hoebeginje?Heelsimpel:gewoon érgensbeginnen.Envooral:hetgaatnietoméénantwoord. Maarlaatkinderenhetzelfverwoorden,zelfverbindingen leggen.”Wantwiskundeisoveral.
De workshop Thematisch onderwijs: rijke taal, rijke kennis, rijk onderwijs is deel drie in een reeks en begint met een korte terugblik op de eerdere studiedagen. Daarbij ging het over backward design: niet starten met activiteiten, maar eerst terug naar de leerdoelen. Workshopleider Daphne Lemmens vertelt kort over de V-motoren voor nieuwsgierigheid: verwondering, verbeelding, verrassing, verbazing. Op dat moment stormt met veel bombarie Auke Roks binnen in wielrenoutfit, met zijn fiets op zijn schouder. De zaal schrikt zich een hoedje.
Hijrentnaarvoren,zetdefietsneerenvaltzijncollegabijin heteffectvanv-motoren.Inzijngeval‘verrassing’.Want waaromheefthijditpakaan,eenfietsbijzich,eenmedaille om?NaenigeconsternatiehervattenAukeenDaphne samendeworkshop.AllereerstvraagtAukedegroepom eenlijstjevannegenfactorenopvolgordetezettenvanhet meestpositievenaarhetmeestnegatieveeffectophet presterenvankinderen.Zostaaterbijvoorbeeld:feedback, derelatietussenleerlingenleerkracht,huiswerkenhetkind eenjaarlatenoverdoen.Ditlaatsteblijkthetmeest negatieveeffecttehebben,vertelthij.“Ookoplange termijnnog.”Eenpositievereffectkrijgjemetinquirybasedlearning ofonderzoeksgerichtleren.
ONDERZOEKSGERICHTLEREN
Dezevormvanlerenkangoedbinnenthematisch onderwijs,eenprojectoverlangeretijdrondomeen onderwerp.Watdaarbijwelbelangrijkis,zeggenAukeen Daphne,isdatdeleerlingvoldoendevoorkennisheeft.“De kunstisomtewetenwanneerjeonderzoeksgerichtleren
inzet.”Eenvandedeelnemersvergelijkthetmeteendoos lego.Alsjedeleerlinggelijkeendooslegogeeftenzegt:je magallesmaken,isdatsomstemoeilijk.Alsjeeerstmet eenboekjeerbijeenpaarauto’smaakt,heeftdeleerlingde vaardighedenenkandiedoormetdedoos,zonder instructies.
Binneneenthemakanookgoedgebruikwordengemaakt vanrijketeksten.Erzijnverschillendefactorendieeentekst rijkmaken,bijvoorbeeldeenverhaalstructuur,gevarieerde zinslengteenverbandentussentekstgedeelten.Zo’nbron kan,alshetpastbijhetthema,meteenklasgelezenworden enzekunnendanmoeilijkewoordenuitdecontexthalen. Alsvoorbeeldkrijgtdegroepeentekstover,jawel, wielrennen.Zowordtdeworkshopafgeslotenmetde inlossingvandeeerstev-motor,deverrassing.
WAAROMISDE ATLETIEKBAANOP PAPENDALBLAUW? Een betere plek had er niet gekozen kunnen worden voor deze derde studiedag over sport en bewegen. Wie het terrein van Papendal oprijdt ziet het al op borden staan: ‘Winnen doen we samen’. En dat is precies waar topsporters en staf hier elke dag aan werken, zo vertelt rondleider Wilma ons.
Terwijlindeluchtstapelswolkenvoorbijvarenendezon zichafentoelaatzien,wandelenenkeletientallenleerkrachtenachterdegidsaan.Dieverteltonsoverde geschiedenisvanPapendal–officieelgeopendin1971–enoverdesportersdiehierwonenentrainen,enhun indrukwekkendeschema’s.
“Voormijzouhetnietszijn,zo’nbestaanalstopsporter.Ik hebnietzoveeldoorzettingsvermogenenzouvooralde afwisselingvanhetonderwijsmissen”,vangenweopinde groep.Iemandanderszietjuistbestwatovereenkomsten tussentopsportenwerkeninhetonderwijs.“Helemaal sindserzoveelondersteuningisweggevallen.”
SCHOONMAKEN
Opdeatletiekbaanzittentweeatletenbijtekomenvan huntraining.“Debaanisblauw,omdatdatrustgevenderis voordeatleten”,legtWilmauit.Achteronsrijdtermetveel kabaaleenkarretjedebaanop.OfWilmaookweetwatdie komtdoen,vraagtiemand.Wilmamoethetantwoord schuldigblijven,maareenleerkrachtroeptenthousiast: “Datweetik,datishetbedrijfvanmijnvader.Ditkarretje maaktdebaangoedschoon.”
WelopendoorhetrestaurantindeArnhemhal.Daarwordt vandesporterspreciesbijgehoudenwatzepreciesetenen hoezevervolgenspresteren.Voordeeiwitshakedrinkende lezerisermeteeneenbelangrijkeles:diezijnvolgensde voedingsdeskundigevanPapendalhelemaalnietnodig.De eiwittendiewenodighebbenkunnenweprimauitonze voedinghalen.
BORDVERPLAATSEN
Tweecollega’szijnblijmethetthemavanvandaag.Eenvan hen:“Wijsloegenbijdedagstartvanochtenddevragenover, maarikdenkdathetwelbelangrijkisomzealsteamnog eensdoortelopen.Ikdenkdathetgesprekoverhoevitaal jejevoeltjealsteamechtdichterbijelkaarkanbrengen.”
“Datbord:‘winnendoenwesamen’zoudenweookwelbij onzeschoolmogenzetten”,vultzijncollegaaan.
Terugnaardetopsport.Ineenvandegrotesportzalenzijn deNextGeneration-volleyballersaanhettrainen.Giechelendverdringeneenpaarleerkrachtenelkaarvoordeingang vandehal.“Halenjulliemijandershierzoweerop”,klinkt het.En:“Ikmaakweleveneenfotovoorbovenm’nbureau.”
WAARWORDJE GELUKKIGVAN? “Als je vandaag een paar leuke ontwikkeldoelen van mij meeneemt, is mijn workshop geslaagd,” begint Hans van Leeuwen (Onderwijs Maak je Samen) zijn presentatie ‘De kracht van TMA’. Ongeveer 20 deelnemers zitten klaar met hun ‘totempaal’ in de hand, hun eigen TMA.
DielettersstaanvoorDeTalentenMotivatieAnalysedie iedereenvantevorenvanzichzelfgemaaktheeft.Een grafischeweergavevansterkeenzwakkereeigenschappen, eensoortröntgenfotovandedingendiejegelukkigmaken injewerk,ofjuistongelukkig.
DISBALANS
AlseersteoefeninglaatHansvanLeeuweneengroepjeeen teamopstellingmaken.Een‘opsteller’zetdedeelnemersop eenschaalvanzwaknaarsterk,envolgtdaarbijhaarofzijn eigeninschattingvandekwaliteitenvandecollega’s.
Daarnagaandedeelnemersopdeplekstaandiehuneigen TMAaangeeft,hoezezelfdenkenoverhunpositie.Het leermomentzitindestaartvandeopstelling,bijdeanalyse.
“Wezieneendisbalansinhetteam,nietwaar?”zegtHans.
“Zestaanallemaalminofmeeraandezelfdekant.Ordeen structuur.Misschienietsteveel.Waarzijndewaarneming endereflectie?Herkennenjullieditbijhetfunctionerenvan hetteam?”Eenmooiinzicht.Eeninzicht,benadruktHans, geenwaardeoordeelofveroordeling.
ONTWIKKELDOELSTELLINGEN Alsnelstaanerindevierhoekenvandeworkshopruimte viergroepenmensenluidopelkaarintedelenopkleuren opnummer.Veelofweinig.Sterkerofzwakker.Hansvan Leeuwendartijverigvangroepnaargroep.“Behoefteaan afwisseling.Focus.Sturend,volgend…Dominantie,hoehoog zitjedaarin?Waargajestaan?”Hetresultaatvandeopstellingzegtietsoverdeeffectiviteitvanjeteamenoverde verhoudingtotdeveranderopgavenwaarveelonderwijsinstellingenmeetemakenhebben.Inzichtinjezelf,inje eigenmotivatie,leidtopdezemanierooktotinzichtinje collega’seninzichtindekracht(enzwakte)vanjeteam.
HANDIGJARGON DitisdederdekeerdatdedeelnemerswerkenmetTMA. Zezijnmerkbaarhandigerinhetjargondathetmakkelijk maaktomtepratenoverhunmotivatie.Hetiseigenlijkniet eenszobelangrijkhoealdieindelingenenschalenprecies verlopen,benadruktHans.Hetbelangzitindecommunicatie.Hetgesprekovermisschienwelhetbelangrijkste aspectvanjeprofessioneleloopbaan:doenwaarje gelukkigvanwordt.
“ALSJEIEMANDKENT, SLAJEHARDER” Bij binnenkomst krijgen deelnemers aan de workshop Groepsdynamisch werken allemaal een stevige hand van workshopleider Jorn Mocking. En niet zonder reden, blijkt al snel. De ondertitel van de laatste sessie van de dag is ‘De roep van de groep’. Er liggen in een hoek een hele rij bont gekleurde bokshandschoenen, naast een stapel plastic wegwerphandschoenen. In het midden van de zaal ligt een groot vel met naamkaartjes. De meeste deelnemers lopen er meteen naar toe zodra ze binnenkomen, schrijven hun naam en plakken het kaartje op.
VanafheteerstemomentisJornbezigmeteenexperiment, onthulthijalsnel.Wantwatmakenmensenvanzijnstevige handdruk,bijvoorbeeld?Deeenvindthetfijn,deanderwel ergstevig,weereenandervindthetintimiderend.Ookde naamkaartjeswareneentest.“Hetbegonmeteenklein groepjedatereenpakte,maaruiteindelijkpasteiedereen zichaan.”Iedereenkijkteenbeetjeschuldbewustnaarde stickerophunkleding.
VERGEETHETWOORDJE‘NIET’
Jornissportleraarindegevangenisenzietdaarveelgroepenvoorbijkomen.“Deenegroepisechtdeandereniet, terwijlhetoppapiernietveelverschilzoumoetenmaken.” Watmaaktdatdeenegroepheelgoedwerktendeandere niet?Hijvraagtdedeelnemersvervolgensomallemaal handschoenenaantetrekken,maarelkaarnogniettegaan slaan.Alsditonvermijdelijkwelgebeurt,verbindthijditlachendaandepraktijkvandeleerkracht.“Leerlingenvergetenookvaakhetwoordje‘niet’inzo’nzin.”
Dedeelnemerskrijgenverschillendeboksopdrachten,bijvoorbeeldomenomtienkeertikkenofmetelkaarmeebewegendoorderuimtetijdenshetboksen.Jornzelfbekijkt
ondertussenhoeiedereenhetdoet.“Kijk,daarbokstiemandbijvoorbeeldheelhard,maardoetzedatooknogals zestrakseenanderepartnermoetzoeken?”Hetantwoord blijkteenvolmondigja,alsdeleerkrachtkeiharduithaaltop dehandschoenvaneencollega.“Alsjeiemandkent,slaje harder,”verklaartzevervolgens.
Alsiedereenismoegestredenendeenergievandelange dagkwijtis,geeftJorneenkortepresentatieovergroepsdynamieken.Leerlingen,maarookbijvoorbeeldleerkrachtenineenboksworkshop,beïnvloedenelkaarfysiek,verbaalennon-verbaal.Eenvandedeelnemersverteltbijvoorbeelddatzebewustrustiguitademde,langzaamhaararmen omhoogdeedenmerktedatdeanderdaardoorzachter sloeg.Hetvoorbeeldvandenaamkaartjesverbindthijbijvoorbeeldaansocialeconformiteitdieookineenklaskan optreden.Eenleerkrachtkanvervolgensmetalleobservatiesoverdynamieken,beïnvloedingeninteractieaande slagomdejuisteleerlingenaantesprekenopgedrag.
HOEFOUTMELDINGENLEIDEN TOTEUREKA-MOMENTJES De workshop De duurzame stad: bouwen aan de toekomst opent met een vraag: hoe ziet een stad eruit die klaar is voor de toekomst? Deelnemers verkennen dit thema samen met Anneloes Louwerse van Natuurcentrum Arnhem, Joost Adema van iXperium/Delta Scholengroep en leerkrachten Jitte Utens en Moon Vogel van basisschool De Wijzer. Anneloes en Joost hebben beiden een achtergrond in onderwijs en duurzaamheid. Jitte en Moon delen hun ervaringen vanuit de klas. Samen laten ze zien hoe techniek, creativiteit en duurzaamheid elkaar versterken en verder reiken dan de schoolmuren.
AnneloesvertelthoeeenpilotvanDeDuurzameStad begon:“Wewillenduurzaamheidechtindekerndoelen krijgen.Maarwewillenscholenooknietoverladen,dus kijkenwesteedswelkepartnerpastbijdevraagvaneen school.”Zoontstondereensamenwerkingmetbasisschool DeWijzer.Wewordenalsnelmeenaarbuitengenomen, wantdezeworkshopishands-on
‘SPELEN’METREGENWATER
BuitenbijdeKlimaattafelonderzoekendedeelnemersde relatietussenregenwaterenstedelijkontwerp.Meteen gieterlatenzeeenhoutenmaquettevolregenen,netzoals kinderendatnormaalbijdeKlimaattafeldoen.Iedereen heefteenkaartjemeteenrol,zoalsdegemeenteofeen bewonerenkansteedsietsdoenomwateroptevangenof aftevoeren.Erwordenregentonnengeplaatst,sponsjes dienenalsgroenedakeneneriszelfseengemaalnagemaakt datheellangzaamhetwaterwegpompt.Zoontdekkende deelnemersspelenderwijshoehetstedelijkontwerpkan bijdragenaanwaterbeheer.
Daarnagaatdegroepbinnenaandeslag.Ermoeten robotwagentjesvanlegogeprogrammeerdworden.Joost neemthetwoord:“Eerstdemotorbewegingtoevoegen,
daarnauitbreidenmetlichtofgeluid.”Hijmoedigtde deelnemersaanenziethoefoutmeldingenuiteindelijk leidentoteureka-momentjes.
STADSWANDELING LeerkrachtenJitteenMoonvertellenoverhunaanpak:“We wildenhetthemaklimaateensandersafsluiten.Samenmet Anneloeshebbenwevierwekengewerktaanlessenover duurzaamheid.Groep6maaktezelfseenstadswandeling langsgroeneplekkeninArnhemomtheorieindepraktijkte zien.Daarnagingendekinderenaandeslag:eendeel programmeerde,eenanderdeelbouwdeaaneen klimaatbestendigestad.Zozagenzehoeallessamenkomt.” Moonmerktop:“Wezagengewoondekwartjesvallen. Kinderenhebbenheternúnogsteedsover.Hetwasheel betekenisvolvoorze.”
Anneloesbenadrukthetbelangvansamenwerking:“Het levertzoveelop:gebruikmakenvandeexpertisevan anderen,kennisvanonderwijsendidactiek,eengoed gesprekenprojectmatigwerken.Ennietonbelangrijk:het groenelampjeaanzetten.”Zowordtdestadvanmorgenal eenbeetjevandaaggebouwd.
BUKKEN,HINKELENEN EENJUMPINGJACK Zitten is het nieuwe roken. Bewegingsarmoede kan leiden tot een hele stapel vervelende aandoeningen. Toch laten we leerlingen een groot deel van de dag op hun stoel zitten. Bij de workshop Breng je klas in beweging! leren leerkrachten hoe ze leerlingen kunnen laten bewegen terwijl ze ook nog eens ‘gewone’ lesdoelen bereiken.
Tientallenleerkrachtenstaanindegrotezaalmetflink watruimteomzichheen.Zeklappenentikkendaarna methunhandhuneneknieaan.Daarnavoordegevorderden:klap,knie,achter.Klap,knie,achter.Nietiedereen heeftdezelfdemotorischevaardighedenalsdedagelijksebewonersvansportcentrumPapendal,maargezelligis hetwel.
POSITIEVEEFFECTEN
Zo.WorkshopleidersYolandavanHoornenEllisvander Wilthebbenmetdezeenergizerdehersenenvande aanwezigenaangezet.Netlegdezealevenuitwat bewegendlerenpreciesis:fysiekeinspanningtijdens cognitieveactiviteiten.Enerzijnonderzoekendiedaar flinkwatpositieveeffectenaankoppelen,ondermeer opcognitieffunctioneren,fitheid,motorische vaardighedenen–ooknietonbelangrijk–plezier.
TOPOJOGGEN
Yolandamaaktonderscheidtussenbewegendlereninde klas,dusinhetlokaal,naast,voorofachterdetafel,en bewegendlerenbuitendeklas.Voordieoefeningeniser watmeerruimtenodig.Indeklaskunjebijvoorbeeld denkenaanspelletjesalstafeljoggen.
Yolandaintroduceertaandegroepdevariant topojoggen.Dedeelnemerszienophetschermeen
hoofdstad,noemeninkoorhetbijbehorendelanden volgendaarnadebeweeginstructieophetschermop: bukken,hinkelenofeenjumpingjack.
Buitendeklashebjemeestalwatmeerruimte.Yolanda maakttweegroepenengeeftelkvandegroepeneen strandbalmetdaaropplaatjes,getallenenletters.Alsje debalvangtdoejedeopdrachtdiehetdichtstbijje duimis:jemaaktdesom,roepteenrijmwoordophet plaatjeofeenwoorddatbegintmetdeletter.
VALSSPELEN
Bijdeestafettekomthetfanatismepasechtgoedlos.De groepenmoetenzosnelmogelijkeenhuistekenenopde tafelvoorze,maarelkgroepslidmagslechtséénstreepje zetten.Deleerkrachtengevenallesvoorhunkorte sprintjesnaardetafelendaarbijlatenzeookvocaalvan zichhoren.“Hé,zespelenvals”,wordtergeroepen.Vlak daarnalaatdeeerstegroepzichmetdehandeninde luchtopdegrondvallen.Gewonnen.
Hetspelleentzichvoorallerleivariaties,zoblijktuitde korteevaluatie.Eenpaarleerkrachtengebruikende lesvormalregelmatig.“Danlaatikleerlingenbijvoorbeeld eenwoordmeteen‘c’opschrijven”,zegtiemand.“Ze vindenheteigenlijkaltijdleuk.”
TEAMCHALLENGE: INBEWEGINGKOMEN Naeenintensievedagishettijdvoordeteamchallenge, georganiseerddoordevakleerkrachtenbewegingsonderwijsvanDeltaScholengroep.Devakleerkrachtenbegeleidenhenenmoedigenaan.
ZoiserTorenbouwen:tweeblokjesopelkaar,waarvande bovenstemeteenspinnenwebaantouwendoorhetteam moetwordengemanoeuvreerd.EnhetspelAnnemaria Koekoek.“Ditspelheefttocheenandergevoelgekregen sindsSquidGame,”zomerktiemandop.BijOma’sMoestuin moetendedeelnemersalskruiwagenhuncollegaaande overkanthelpen.Zoalsaltijdbijleerkrachtenloopthetuitde handalsiemandmeteenhoteltrolleyverschijntalskruiwagen.Indegrotezaalwordtenthousiastgedanstoponder meer‘SypSimeon’,eenzitdansen‘Apt.’vanBrunoMars.“Dit kunjeinhetklaslokaalook!”roeptdegenediedechallenge leidt.“Enookbelangrijk!Foutenmakenmag!”
Deteamchallengeiseenmomentomlostekomenvanhet denkenenhetleren.Samenrennen,springenenlachen:zo wordtdedagafgeslotenmetenergie.Hetlaatziendat bewegenookinhetonderwijseenplekverdient.
BEWEGEN, BEWEGEN, BEWEGEN!
‘Voel de energie’ is het motto van Papendal. Het staat groot op een bord boven de ingang van het congrescentrum. En die energie, die hebben we gevoeld vandaag. Van boksen tot vogels determineren, van regen tot zonneschijn (en weer terug naar regen). Van wielrennen (‘het is koers!’) tot deskbikes op school. We zijn niet alleen zélf in beweging gekomen (dansen! jongleren!), ook onze fantasie en vindingrijkheid zijn in beweging gekomen. Geprikkeld door de lezingen, gestimuleerd door de workshops, geïnspireerd door de presentaties. Sport, Bewegen, Natuur en Duurzaamheid: doe er volgende week in de klas je voordeel mee!
VOORIN DEAGENDA WANNEER WAAR WAT
22-09-2025 Locatien.t.b.
Studiedag4
SAMEN 
