INHOUD COLOFON Tekst,beeld,vormgeving,productie:LiveMagazines
Hetverslagvandezestudiedagislive,terplekkegemaakt doorLiveMagazines.www.livemagazines.nl
(Online)Bijeenkomstenzijnvluchtig,eengoede samenvattingbeklijft.LiveMagazinesvangtdekennis, energieeninspiratieineensterkinhoudelijk,mooiverslag
vandedag.Ditvergrootenverlengtdeimpactvanhet event,envergrootdebetrokkenheidvandedeelnemersen (toekomstige)partners.
Overnamebeeld&tekstalleeninoverlegmetdeuitgever. Aandeinhoudvanditmagazinekunnengeenrechten wordenontleend.
INGREDIËNTENVOOREEN PRACHTIGGERECHT De dag begint vroeg in de SSP hal van het DRU Industriepark, maar iedereen is duidelijk in een goede bui. Mensen tappen koffie, zingen mee met de muziek die door de intercom schalt en kletsen met collega’s. De dag begint met een welkom van College van Bestuur-lid Wouter Middendorp.
Dehalwaarvandaagiedereensamenkomt,isonderdeelvan eenoudeijzerfabriek.Degroteruimtestaatvolmetbannersen tafels,waarleerkrachtenenallemedewerkersinhetdirecte onderwijsprocesingedeeldperschoolomheenzitten.Ondertussendruppelenernogmensenbinnen,langshetstraattheater bijdeingang.
Om8.30opentWouterMiddendorpdedagmeteenwelgemeendLangzalzeLevenvoordejarigenindezaal.Iedereen zingtvrolijkmee.DaarnaleesthijeengedichtvoorvanMerel Morre,MetZonderJas.Heteindigtmetdezinnen‘vooruit, altijdmaarvooruit’.
IETSUITNIETS ‘Deplekwaardezedagplaatsvindt,waseenijzerfabriek.Inde 18e eeuwwerdhierindeomgevingijzerertsgevonden,en kondenwedoordatijzerietsmakenuitniets,’zegtMiddendorp,aansluitendbijdevooruitganginhetgedicht.Opdeze eerstestudiedagvanvierishetthema‘Kunst&Cultuur’.Hij verteltdat‘deontwikkelingvanheelhetkindenallekinderen’ centraalstaatindekomendestudiedagen,waarruimeenjaar voorbereidinginisgaanzitten.
‘Taalenrekenenvindtvandaagkunstencultuur,wehopendat jullieingrediëntenophalenwaarmeejezelfeenprachtig gerechtkuntmaken,’zegthij,‘omvervolgensmetjeteameen heelmenusamentestellen.’Hijhoudtvaneten,grapthij, daaromdraagthijeenwittepolomaatXXL.Mochtenmensen gedurendededagvragenhebben,zijndewittepolo’sde mensendiejemoethebben.Ervolgteenapplausvoorde organisatieeneenvraagomindehalnietde‘gymzaalstem’op tezetten,omdathet–geheelzoalsjevaneenfabriekverwacht –nogalgalmt.
‘Hetiszekerookbelangrijkomsamenmetelkaarhiertezijn,’ zegtMiddendorptotslot.Naeenkortebesprekingvanhet dagprogrammaishetvoormensentijdombinnenhunteamste besprekenwatzevandezedagverwachten.
Het doel van deze studiedag is om ons samen te versterken door met en van elkaar te leren. We stelden daarom bij de ingang de deelnemers de vraag: wat verwacht je vandaag te leren?
“IkhoopdatdezestudiedagonsalsDeltaScholengroephelpt omdezelfdetaaltespreken.Omdattekunnendoenishetbelangrijkomexpertisetedelen:zohoevenwenietsteedshetwiel opnieuwuittevinden.Ikzelfbenheelbenieuwdnaardeworkshop overmaakonderwijs.Ikhebdaarnoghelemaalgeenervaringmeeen benbenieuwdofhetietsiswatikookinmijnlessenkangebruiken.”
Yannick,leerkrachtgroep7 ’tCarillon,Groenlo
"Hetisopeendagalsvandaagfijnommetjeteamopeenandere manierbezigtezijn.Vooralomdatweeengroteschoolhebbenenelkaardusnietzomaarelkedagspreken.Ditsoortdagengevenonsecht dekansomsamentezijneninspiratieoptedoen.Ikzelfhebgekozenvoor workshopsmetbetrekkingtottaalenbegrijpendlezen,omdatikeerder taalcoördinatorbengeweest.Wezijnoponzeschoolmomenteelzoekende watbetrefttaalonderwijs,dusikhoophierzekerinspiratieoptedoen."
Noortje, leerkrachtgroep8 enbouwcoördinator
BasisschoolDeGazelle,Arnhem
"Wehopendatwatweindeworkshopsleren,ookdirecttoepasbaarisin depraktijk.WehebbenonsingeschrevenvoorMondelingeTaalvaardigheid, omdatwehetideehebbendathetaantalleerlingendatbegintaande basisschoolmeteentaalachterstandaanhetgroeienis.Erzijnditjaaralzo’n drieàvierkinderendiemindergoedspreken.Wehebbenhetideedatdit kankomendoordatoudersmindervoorlezen.Wezijndusopzoeknaar nieuwetools,nieuwevaardighedenenvooralooknaarinspiratie.”
MarleenenInge, leerkrachtenFredericusschool,Velp
“Ikwaseerstleerkracht,hebtoendertigjaareenhorecazaakgehad enbennusindseenjaarweerteruginhetonderwijs.Ikhebnogveel teleren,wanthetonderwijsisergveranderd.Daaromvindikhetzo fijnomhiertezijn.Ikfocusmevandaagvooraloprekenonderwijs.Ik hooptelerenhoeikhetgoedeuitdemodernemethodeskanhalen, omtochvooralgoedrekenenaanteleren.”
IngeSiekkötter,pooler DeOmmelander
“NaastmijnwerkvolgikinNijmegendemasteropleidingvoor curriculumontwikkelinginhetprimaironderwijs.Ikhoopvandaag delinktekunnenleggenmetmijnstudieenbenbenieuwdofik tegenstrijdigedingenhoor.Inmijnopleidingrichtikmevooralop rekenonderwijsenhoudikmebezigmethetEDI-model.Datiseen goedinstructiemodel,maarjemoetwelgoedbegrijpenwaaromjehet doetenhoejedatgoedtoepast.Ikhoopdatvandaagdaaraanbijdraagt.”
leerkrachtgroep6
PastoorvanArsschool,Arnhem
“Wezijnhiervandaagomvanelkaarenmetelkaarteleren.Veelvan onzeleerkrachtenzijnLC-leerkrachten.Diegaannaardeworkshop overhoejejealsspecialistbeterkuntpositioneren.Ikbenbenieuwd metwelkekenniszijmorgenweeropschoolkomen.Ookvoorhet netwerkisditeenbelangrijkedag.Eendeelvanonzeschoolzitnog maarkortbijdeDeltaScholengroep,dusvoordeleerkrachtendaarvan ishetookbelangrijkomdeanderescholentelerenkennen.”
Jeffrey,teamleideronderbouw
SBOZuid
“Alsgymdocentbenikhiervandaagnatuurlijknietpersévoor workshopsoverrekenenentaal.Ikbenvooralgeïnteresseerdin zakendiegaanoverhetvoordeklasstaan,overhoejevanuiteen pedagogischoogpuntkuntkijkennaarhoejemetgroepenomgaat enhoejejealsspecialistbeterkuntpositioneren.Ikbenexpert groepsdynamiekengespecialiseerdinhetomgaanmetlastig gedrag.Hetisbelangrijkomtebegrijpenwelkekindereneen negatieveinvloedkunnenhebbenopdegroep.Enofikdeze blessurehebopgelopentijdensmijnwerkalsgymleraar?Jazeker! Wehebbenvorigeweekdinsdaghandstandengeoefend.Endat gingevenmis!"
Steven,gymleraar
BasisschoolKunstrijk,Arnhem
“Alstaalspecialistbeniksowiesoaltijdopzoeknaarnieuwe leukeoefeningenomtegebruikenvoordeklas.Wezijnnuin groep4veelbezigmetschrijven,maarikhebmevandaagjuist ingeschrevenvoormondelingetaalvaardigheid.Indemethodesdie wegebruikenzittenvaakstandaardlesjes,zoalshetoefenenvaneen telefoongesprekofhoejederoutenaarhuiszoukunnenbeschrijven, maardievindiknietaltijdinspirerend.Ikhoophierideeënoptedoenvoor eenuitbreidingvanonsaanbod,inwelkevormdanook."
Nicole,leerkrachtgroep4entaalspecialist
BasisschoolDeWijzer,Arnhem
MINCHENU MADURO LAATIEDERKIND SCHITTEREN “Denkaanmijn verhaalalsjeeen knikkerziet!” Als een wervelwind pakt Minchenu Maduro de zaal in met een grapje over haar naam. “Weten jullie wat Minchenu betekent? Nou, ik ook niet. Als iemand het weet, dan hoor ik het graag.”
KNIKKEREN
Daarnaverteltzeoverhaarjeugd.OverhoezeinDen Heldervanhaaropaenomaleerdeknikkeren.Enover hoeereenslimjongetjewasdataltijdwonmetknikkeren.“Hoekwamdat?Hijhadeengatinzijnschoen,zo verzameldehijknikkersdooreroptegaanstaan.Slim toch?”Knikkereniseenspelwaarjeveelvankuntleren,wilzemaarzeggen.“Zoalsjevanspelen–envan kunstencultuur–veelkuntleren!”
GEBRUIK
MUZIEKINDEKLAS Zelaateenschilderijzienvaneenkunstenaar,eenschilder.Hijkijktnaareenei,maaropzijnezelstaateen schilderijvaneenvogel,devleugelswijduitgespreid. “Ditiswatjulliedoen,inhetonderwijs.Julliezorgendat kinderenhunvollepotentiekunnenvervullen.”Danverteltzeeendroevigverhaal,overeenjongetjedatvan schoolwerdgestuurdomdatzijndyslexienietwerd herkend.“Zijnniveauwaszolaag,zekondenhetniet meten.Dusmoesthijweg.”Zekoppeltditvoorbeeld aanhaareigenervaring,zewildealspedagoogendramadocentgaanwerkenmetkinderendiehet–netals diejongen–moeilijkhebben.Zekwamineenjeugdinrichtingterecht,vooreen‘moeilijke’klas.Daarontdektezedatmuziekhelpt,alserspanningenagressieis. “Wehaddeneenkleinkeyboard.Alshetmoeilijkwas, alserboosheidwas,gingenwedaaropspelen.Datis deeerstelesvanvandaag,gebruikmuziekindeklas, bijvoorbeeldbijhetbinnenkomenvandeleerlingen.”
VERWACHTINGENENBEPERKINGEN DanlaatMinchenueenlijstjenamenmetcijferserachterzien.“Herkennenjulliedit?Watzienwehier?”Angelo125,Prince123,Natasja132.Hetiseenklassenlijst.De jufvandezeklasismoeilijkeopdrachtengaanbedenken.Kunst,cultuur,dekinderenvondenhetgeweldig.
Diejufkreegdevraag:‘hoekrijgjezezostil?Datwas eenverschrikkelijkeklas!’Dejufsteldeeentegenvraag, ‘hoezo,zezijntochhoogbegaafd?Ikhebzelatenwerken!’Minchenumoetlachen:“Diecijfers,datwarende nummersvanhunkluisjes!NiethunIQ!Ditiseeninteressantgeval,hetlaatziendateenhogeverwachting eenanderresultaatgeeft.Kinderenvoelendataan!”De les:zorgdatjeinjeverwachtingennietbeperkend bentalsjemetkinderenomgaat.
GEBRUIKJEZINTUIGEN
“Dehersenenwordengestimuleerddoorkunstencultuur…”verteltMinchenuenzeverteltoverheteffect vanhetwerkenmetverschillendezintuigen,zintuigen diewordenaangesprokenalsjetekent,schildert,met kleiwerkt,muziekmaakt.Danwordthettijdomopte
staan,wantdeaandachtbegintteverslappen,zegtze tegendezaal.“Wegaaneensimpeloefeningetjedoen, staan,armenuitstrekken,metéénhandwijzenenmet deanderehandeenduimomhoogsteken.Endanswitchen!Omgekeerd,metdeanderehandwijzen,ende anderehanddeduimomhoog!"Erbreekthilariteituitin dezaal.Datisnognietzomakkelijk!“Eenleukeoefeningalsjeweereensvastzitineenlevensverkortend overleg…”zegtMinchenu.Endathelptookinleersituaties:“Hoemeerzintuigenjegebruikt,hoebeterjeleert. Kinderenwetendat,geefzedaaromderuimteomdingenophuneigenmaniertedoen.”
SPIEGELSENRAMEN DaarnalaatMinchenueenfotovaneenspiegeleneen raamzien.“Zegaathetnoutochechtnietoverdiversiteithebbenhé?Hetwasnetzogezellig…”lachtMinchenu.Maarinderdaad,diespiegelisbelangrijkvoor kinderen.Zorgdatkindereninaanrakingkomenmet mensendiezeherkennen,mensendieeeninspiratie voorzekunnenzijn.Maarvergeetookderamenniet, zorgdatkinderenookinaanrakingkomenmetmensen endingendiezenognietkennen.“Haalmensenjeklas binnen,bijvoorbeeldouderen,laatzebijvoorbeeld oudeliedjeszingen”zegtze.“Verrijkjeklas!”zegtze. DanlaatMinchenueenfotovaneenbroksteenzien. “Weetjewatditis?Ditiseenruwediamant.Endoor watlaateendiamantzichslijpen?Dooreenanderediamant.Zokomenjefacettentotleven.Daaromiseenrijkeomgevingvanbelangvoorkinderen.Wekunnenniet vaniederkindeenstermaken,maarwekunnenzeallemaalophuneigenwijzelatenschitteren!”
KNIKKER MinchenuMadurosluithaarwervelendelezingafmet eengedichtvandevoormaligstadsdichtervanAmsterdam,deschrijverenperformerGershwinBonevacia.“Enwetenjullienogdatjongetjewaarikinhetbeginoversprak?Datjongetjedatvanschoolwerdgestuurd?DatwasdezeBonevacia.Hijkwaminhetbijzonderonderwijsterecht,endaarwaséénleraardie hemincontactbrachtmetpoëzie.Datisalleswater nodigis,éénleraar!”Minchenugaatverder:“Julliegaan natuurlijkvergetenwatikallemaalpreciesverteldheb. Endatisnieterg.DitishetOprah-moment,ikgaiets uitdelen!Nee,geenauto,maareenknikker.Ikgeefjullie allemaaleenknikker!Legdieergensneer,iederekeer datjeernaarkijktzuljeeraanherinnerdwordendat kunstencultuurhetverschilkunnenmaken!”
GEEKEBRUIN MEERDAN ALLEEN KENNENEN KUNNEN "Hetlevenwordt makkelijkeralsjede structuurherkent" Geeke Bruin opent de studiedag van Delta Leert met een keynote die zich richt op de essentie van rekenen en wiskunde in het basisonderwijs, waarbij ze binnen het thema kunst en cultuur, verkent hoe creativiteit en rekenonderwijs elkaar kunnen versterken.
Bruinbenadruktdatrekenenmeerisdanalleencijfers enformules.“Veelmensenvindenrekenenenwiskundeverafstaanvankunstencultuur,maardenkeensaan Escher,”zegtze,verwijzendnaardeberoemdekunstenaar.Zebespreekthetvakdidactischperspectief:hoe deliefdevoorhetvak,voorhetlesgevenénvoorde leerlingsamenkomeninhetrekenonderwijs.“Watis noudeessentie?Hetgaatommeerdanalleensommen maken,”benadruktze.Zewijsteropdathetbelangrijk isomgoednatedenkenoverhoebasisvaardigheden vormkrijgenindeklas.
KRIMPFLATIE
Bruinlegtuitdaterinternationaalveelkennisbeschikbaarisoverrekenonderwijs,maardatdeuitdaging vooralligtinhetvertalenvandiekennisnaardepraktijk.“Hoedoenwedatalsschool?Hoegaanweonsrekenbeleidaanscherpenendatindepraktijkmetkinderenindeklasvormgeven?”Omhaarpuntteillustreren, betrektBruindezaalbijeenpraktijkoefening.“JarenlanghebikdieblikkenKarvanCevitamgebruiktalsreferentiemaatvoor¾liter,”verteltze,verwijzendnaar debekendeflessenvoorlimonadesiroop.Tothaarverrassingontdektezedatertegenwoordigslechts600ml inzit,terwijldeprijshetzelfdeisgebleven.“Hoeveel procentduurderisdeprijsperliterlimonadesiroop nougeworden?Datmogenjullieuitrekenen!”Dezaal reageertdirectengaatenthousiastaandeslag.“Watik hiermeewillatenzien,isdaterveelmeerbijrekenen komtkijken,”zegtBruin,terwijlzedeantwoordenbespreekt.“Jemoetbegrijpenwatjenueigenlijkaanhet doenbent.Begrijpjedatjerekentmetdeprijsperliter, enwatdatbetekent?Dátiswaarrekenenomdraait.”
MEERDANALLEENSOMMEN Bruinbenadruktdatrekenenenwiskundeverdergaan danalleenhetcorrectuitrekenenvansommen.“Rekenengaatookoverperspectiefnemenenhetontwikkelenvanflexibiliteitencreativiteit,”legtzeuit.Zetoont eenfiguurwaarbijdeaanwezigeneenhoekmoeten berekenen.Ziejeeenkubus(danisdehoek90graden) ofeenplattetekening(danisdehoek60graden)?
“Neemnoudetafels:datishetbeginvandeleerlijn vermenigvuldigen,maardievermenigvuldigingmoet ookbetekenishebben.Enbijvoorbeelddelenversus
vermenigvuldigen–raareigenlijkdatwediealstwee apartedelenzien,”zegtze,terwijlzeuitnodigtomnate denkenoverhoedezeconcepteninhetonderwijsgeïntegreerdkunnenworden.
BACKBONEVANBIGIDEAS VolgensBruinvormenonderliggendeconceptendebasisvanhetrekenonderwijs.“Dezeconceptenzijnde ‘backbone’vanBigIdeas,”legtzeuit.“Hetlevenwordt makkelijkeralsjedestructuurherkent.”Hetgaatniet alleenomsommenansich,maarookomhetbegrijpen entoepassenvankennisinonverwachtesituaties.
ENCULTURATIE Bruinbespreektookhetbegrip‘enculturatie’,datvolgenshaaressentieelisinhetonderwijs.“CarlSaganzei hetmooi:‘Scienceisawayofthinkingmuchmore thanitisabodyofknowledge’,”citeertze.“Endat geldtookvoorrekenenenwiskunde.Hetgaaterom hoegoedleerlingendedenkwijzenengewoontesvan hetvakovernemen.Denkbijvoorbeeldeensnaover hoeveelyoghurterineenmaatbekerachterblijftalsje hetuitschenkt.Datisookrekenen!”
Zesteltdatelkeonderwijsprofessionalzichzelfdevolgendevraagzoumoetenstellen:“Watwillenweeigenlijkdatonzekinderenleren?Watwillenwedatzeécht meekrijgen?”Wanneerditduidelijkis,zegtze,wordt hetgemakkelijkeromdejuistedidactiektekiezenen ervoortezorgendatleerlingennietalleenkennisopdoen,maarooklerenhoezediekenniskunnentoepassenineensteedscomplexerewereld.
FLEXIBILITEIT
"Onthou:hetgaatommeerdanalleenkennenenkunnen,”zegtBruin,terwijlzebenadruktdatrekeneninzicht,flexibiliteitencreativiteitvereist.Doordezeelementeninhetonderwijsteintegreren,kunnenscholen hunleerlingenbetervoorbereidenopeentoekomst waarinzijzichstaandekunnenhoudeninzowelde maatschappijalshunpersoonlijkeontwikkeling.“En vergeetniet,”sluitGeekeBruinaf,“rekeneningroep3 ismisschieneenvoudig,maarhetisdebasisvanalle leerlijnendaarna.”
JUDITHSTOEP BETERTAALONDERWIJS DANKZIJDEDRIEI’S "Jezelfuitdrukken, nadenken,communiceren: hetisallemaalnietmogelijk zondertaal" Beter taalonderwijs vanuit wetenschappelijke inzichten: daarvoor krijgen de leerkrachten vandaag van Judith Stoep de handvatten. Stoep is senior onderzoeker bij het Expertisecentrum Nederlands van de Radboud Universiteit dat ook een evaluatie-instrument voor taalonderwijs ontwikkelde. Aan het begin van haar keynote zet ze de boel meteen op scherp. “Het vermogen van jullie leerlingen om succesvol deel te nemen aan de samenleving hangt hiervan af.”
COMPLEETENKRACHTIGLEERPROCES Goedtaalonderwijsiscruciaal.Helemaalnuuit verschillendeonderzoekenblijktdatveelleerlingenin Nederlandmoeitehebbenmettaalvaardigheid.“Dat beïnvloedtookhunleerprestatiesinzaakvakken.En datheeftweergevolgenvoorhoezezichlaterkunnen manifesterenindemaatschappij”,legtStoepuit. Taalisgeengeïsoleerdvak,maareendoorlopend procesinelkeles.Dedriei’szijndaarbijvangroot belang:integraal,interactiefeninstructie.“Alsjedat goeddoetzorgjevooreencompleetenkrachtig leerproces.”
TAALISINTEGRAAL Taaliseenintegralecomponentvanhetonderwijs, verteltStoep.“Jezelfuitdrukken,nadenken, communiceren:hetisallemaalnietmogelijkzondertaal enjebenterdusdeheleschooldagdoormeebezig. Taalvaardighedenontwikkelenzichinsamenhangen moetendaaromookintegraalwordenaangeboden.”
Rijketekstenenbetekenisvolleenuitdagendethema’s dieaansluitenbijdeleefwereldvanleerlingenkunnen hettaalonderwijsversterken.Stoep:“Tekstenbieden ruimtevoorinterpretatieendiscussieendoorthema’s alsmilieubewustzijnendiversiteituittediepenwordt dewereldvanleerlingengroter.”
UITGEDAAGDETAALPRODUCTIE Interactieftaalonderwijsisbetekenisvolensociaal.“De leerlingleerttaalhetbestininteractiemetdeleraar, metanderevolwassenenenmetandereleerlingen. Hierdoorlerenzecontextenenandererelevante begrippenbegrijpen.”Stoepponeertdeterm ‘uitgedaagdetaalproductie’:doorderuimtedieje biedtwordenleerlingenuitgedaagdomzelfnate denkenovertaal.Jekuntzedaarmeenetietsboven hunniveauuitdagen.Zeuitnodigenomcomplexe zinnentevormen.
LEERKRACHTGESTUURDEVRAGEN Wekijkeneenfilmpjewaarineenleerkrachtmeteen groepjeleerlingendoetalsofzeineenmuseumis.Ze bekijktplaatjesvanouderwetseschrijfmiddelenen probeertdaarovermetdieleerlingeningesprekte gaan.Datverlooptwatrommeligenmoeizaam,isook deanalysevandedeelnemers.“Ikvonddatzewat
leerkrachtgestuurdevragenstelde”,zegtiemand.Een ander:“Misschienmoetzeeenbeurtstokjegebruiken.” “Ofdegroepinkoppeltjesverdelen.”“Zehadmeer denkruimtemoetengeven”,klinkthet.Stoepkanzich welvindenindekritiek.“Metvervolgvragenofmeer vragenoverhethoeenwaaromhadzedekinderen meerkunnenlatennadenken.”
GOEDEINSTRUCTIE
Leerlingenhebbenaandeenekantdirecteinstructie nodig,maarmoetenookderuimtekrijgenomdingen zelfteontdekken.Datzorgtvooreenrijke leeromgeving.Dezetweevormenstaandusniet tegenoverelkaar,maarmoetjejuistsameninzetten, zegtStoep.“Goedeinstructierichtzichophet toepassenvanstrategieën.Eenstrategiehebbenom tekstentelezenenteschrijvenisheelbelangrijk.”Dit soortdirecteinstructiebiedtstructuur,maardaarnaast ishetbelangrijkomookexploratievewerkvormente verkennen.“Diestimulerenjuistweercreativiteit,zelf oplossingenbedenken.”
EVALUATIE-INSTRUMENT
Dedriei’sdus.Maarwatkunjedoenomdaarconcreet meeaandeslagtegaan?DeRadboudUniversiteit ontwikkeldedaarvooropbasisvandemeestrecente wetenschappelijkeinzichteneeninstrument: TaalonderwijsinBeeld.Ditiseenonlinezelfevaluatieinstrumentwaarmeescholenhuntaalonderwijsoverde helebreedtevandeschoolinkaartkunnenbrengen. Hetinstrumentevalueertvieronderwerpen:missieen visie,schoolontwikkelingenonderwijskundigbeleid, professionaliseringvanlerarenenouderbetrokkenheid. Stoep:“Hetinstrumentkaneengespreksmiddelzijn omsamentereflecterenopdedidactischeaanpakvan jullieschool.Jekijktnaarwatwerkt,maarooknaar datgenewatjenogverdermoetontwikkelen.Hetkan jemeerzichtgevenindebekwaamheidvan onderwijspersoneelendeleercultuur.Enuiteindelijk kunjehetinstrumentookgebruikenomsamendoelen teformulereneneenactieplantemaken.”
ZELFSOPSOCIALMEDIAISGOED SCHRIJVENBELANGRIJK Hoe geef je effectief schrijfonderwijs? En is het nog belangrijk om je te richten op handschrift, in de digitale wereld? In de workshop ‘Wie schrijft die blijft’ geven Annelies van der Lee en Alice Visschedijk –Kruisselbrink zeven aanbevelingen aan leerkrachten.
LEESBAARÉNBEGRIJPELIJK Erziteengemêleerdegroepleerkrachtenindezeworkshop,vanverschillendescholenenverschillendeklassen. Sommigenherkennenelkaaromdatzejarengeledensamen stageliepen,anderenwisselenaldirectaanhetbeginervaringenuitoverhetwerkenopschool.Ophetschermstaat eenillustratiemetallezevenaanbevelingendieindeze workshopwordenbesproken.
Allereerstdevraagofleerkrachtenzichnogmoetenrichtenophandschriftonderwijs,ofjuistoptypvaardigheid. Hetantwoordis:“zetinopallebei”.Alskinderenmetde handschrijven,onthoudenzebeterwatzeschrijvenenhet stimuleertdemotoriek.Vervolgensbevelendeexpertsaan omschrijfopdrachtendoelgerichtenfunctioneeltemaken, ineenbetekenisvollecontext.“Diecontextkanooksocial mediazijn,bijvoorbeeld.Jekuntmetkinderenspreken overdattekstendiejepostleesbaarenbegrijpelijkmoetenzijn,”zegtAnnelies.
TEKORTAANTIJD… Andereaanbevelingengaanoverhetintegrerenvanschrijfonderwijsmetanderevakken,hetgebruikvanschrijfstrategieënengoedevoorbeeldenenhoejeditallesvolgten evalueert.Eenvandeleerkrachtenindegroepvraagtzich
hardopafhoejeditdoetmetgrotegroepenenhettekort aantijddatiedereeninhetbasisonderwijservaart.Alice zegtdaarop:“hetisbelangrijktebekijkenwelkdoeljehebt injeles,wiljejebijvoorbeeldrichtenopdestructuurof echtopzinsniveaudetekstgaanontleden?”.
VERGELIJKENMETCHATGPT
Nahetbesprekenvandeaanbevelingenschrijvendeleerkrachtenhuneigentipsenideeënoppost-its,diezedoor deruimteheenopflipover-vellenplakken.Eénideeiserg populair.Tweemensengooiendeopdrachtendiebijde methodezittenhetraamuitenvergelijkenenverbeteren zelfgeschreventekstenentekstendiemetChatGPTzijn gemaakt.Iemandzegt:“alsikhunverhaalzohoor,denkik: zohadikerookoverkunnendenken”.Bijhetafsluitende rondjewordtdatideeregelmatiggenoemdalsietsdatmee naarhuisgaat.
DELEERKRACHTALSAANJAGER VAN
INTERACTIE Mondelinge taalvaardigheid is vaak een ondergeschoven kindje, stellen Marian Bruggink en Emmi Stuij van het Expertisecentrum Nederlands. Het is weliswaar lastiger te meten dan veel andere onderwerpen, maar toch heel erg belangrijk. Ze doen vier aanbevelingen voor de leraar.
INTERACTIEISDEBASIS Ondermondelingetaalvaardigheidvallenluisteren,spreken engesprekkenvoeren.Voorleerlingenisleshierinbelangrijk,omspreek-,gespreks-enluisterstrategieënteontwikkelen.Maardanmoeterwelvoldoendetijdvoorwordeningelastendatiseenlastigonderwerpvoorveelleerkrachten.
MarianenEmmiradenallereerstaanomexpliciete,doelgerichteaandachttebestedenaanluisteren,sprekenengesprekkenvoeren.Ookishetbelangrijkomleerlingenuitgebreiddegelegenheidtegevenomhunmondelingevaardighedenteoefenen.“Interactieisdebasisvanmondelinge taal,”zegtEmmi.“Datkunjeeenbeetjezienalseenserve andreturnbijtennissen.Deleerlinggeefteenaanzet,waar deleerkrachtopreageert,vervolgensreageertdeleerling weerenzogaathetverder.”
VEILIGSPREEKKLIMAAT
Deleerkrachtisdanookdeaanjagervaninteractie,zeggen ze.Datbetekentnietdatdiealtijddegeneisdiedegesprekkenmoetvoeren,maarwelishetbelangrijkomhette stimuleren,doorbijvoorbeeldeenveiligspreekklimaatte creëren.Ookkunjealsleerkrachtgevarieerdfeedbackgevenopopdrachtendiekinderenuitvoeren,dussomsophet proces,somsopdetaakuitvoering,somsopdeinhoud.
PRATENOVERKUNST
Mondelingetaalvaardigheidkangoedwordengeïntegreerd metanderetaaldomeinenzoalslezenenschrijven,zegtMarian.“Benutookmogelijkhedenbijdezaakvakken,”zegtze. “Tijdensprojectenenthematischwerkenkunnenrijketekstenwordengelezenenbesproken.”Datkomtzowelde kennisvandeinhoudalshetluisterenensprekentengoede. Omeenlinkteleggenmethetonderwerpvandestudiedag, gevenzeeenvoorbeeldvanhetbesprekenvankunst.Welkekleurenzienkinderen,hoeomschrijfjedie,vindenzeiets mooiofniet,waaromdan?
MONITORENENMAATWERK
Delaatsteaanbevelinggaatovermonitorenenmaatwerk, eenonderwerpwaarveelvandeaanwezigenmeebezig zijn,omdaterookveelleerlingenzijndieNederlandsals tweedetaalhebbenofwaarvandetaalontwikkelingachterblijft.Hetisbijvoorbeeldbestmogelijkomkindereneen deelinhunthuistaaltelatendoeneneendeelinhetNederlands,alszedaarvangemakkelijkergaanspreken.
Tenslottereflecterendeaanwezigeleerkrachtenophet mondelingonderwijsophunschool.Vaakblijktdatermeer ruimtevoorgemaaktzoukunnenworden,ditisdanookde afsluitendeboodschapvandeworkshop.
“MAAKONDERWIJSGUNJE IEDEREENOPSCHOOL” De statafels voor de workshop Techniek / maakonderwijs zijn uitgestald op het podium van de Popzaal. Hij wordt gegeven door Elise Schouman, die vakdocent is op de Johannesschool. Haar boodschap? Je kunt ‘maakonderwijs’ met alle vakken combineren.
‘LERENDMAKEN’METMAAKPROJECTEN
EliseSchoumanheefteeneigentechnieklokaaldatde groepen3t/m8iedereweekbezoeken,vooranderhalf uurperkeer.Inmiddelsiserookinteressevanuitdekleuters,verteltze.“Endatgunjeiedereenopschool.”Zeisnu eenleerlijnaanhetontwikkelenrondomditonderwerp. Ophaarschoolzijnerdozenontwikkeld,waarinverschillendeopdrachtenzittenvooreenmaakproject.Dieopdrachtenzijnverschillendvanniveauenpassenvaakbij eenandervak,zoalsbijdeblinklessen.
Indezeworkshopwilzedanookeenkaartenboxmaken metlessenwaareenmaakactiviteitbijpast.Dedeelnemersschrijveneenlesop,meteendoeldatbijdieles hoort.Vervolgenspakkenzeeenkaartjemeteenfotovan deenetafeleneenknutselmateriaalvandeandere.De bedoelingisomeencreatieveopdrachttebedenkenbij dielesenfotoendatmateriaal.
CREATIVITEITENLEF AlsvoorbeeldgeeftElisedatalsjeeenlesdoetover‘drijvenenzinken’enjevraagteenkindeenonderwaterdierte maken,jeveelaldezelfdevissenkrijgt.Maaralsjezeeerst eenveergeeft,vraagtdaarbijdoorteassociërenendatvervolgenstevertalennaareenonderwaterdier,kandatiets veelinteressantersopleveren.“Kinderenzijn,netalswijvolwassen,zoveelbezigmeteendoel.Daaromishetgoedom afentoehetprocescentraaltestellen,”zegtze.Datvraagt creativiteitenlef,maarkanveelopleveren.“Hetgaatom keuzes.”
OPDRACHTENOMMEETENEMEN
Eenvandedeelnemersmerktop:“Ditisheelergoutofthe comfortzone”.Eenanderzegtjuist:“Ikwildemijneigenopdrachthiereigenlijkalgaanuitvoeren”.Deresultatenzijn heelverschillend.Eengroepverzinteenopdrachtvoorrekenen,waarbijkinderenvierkanten,cirkelsenrechthoeken kunnenuitbeeldenofzelfsdansen.Eenanderwilbijeenles over‘DeStad’kindereneeneigenidealespeeltoestellaten knutselenmetdoppen,bubbeltjesplasticenstof.Aanhet eindmaaktiedereenfoto’svanelkaarskaartjes,omdeopdrachtenindeklasuittekunnenvoeren.
CREATIVITEITALS UITDAGINGVOOR DESCHOOL Bij de workshop Woordenschatontwikkeling en drama laat Annemiek van Hove zien hoe je door meer te spelen in het onderwijs nog steeds heel veel kennis kan overbrengen. Ze laat de deelnemers hierbij niet te veel in hun stoel zitten.
ZITTENALSEENKONING
Indehuidigegeneratieisdewereldvaakal“af”,zegtAnnemiek.“HunwereldisbijvoorbeeldPawPatrolopNetflix.” Decreativiteitwordtbijveelkinderennietmeeraangesproken.“Ikzegnietdatditdetaakvanschoolisperse,maarik ziehetwelalsuitdagingvoordeschool”.Datditopeenheel leukemanierkan,laatzezieninhaarworkshop.“Hetonderwijsisveeltezakelijk.Voorkinderenkunjeeenrijkecontext bouwen,waarinzedingenalswoordenschatkunnenontwikkelen.”Diecontextwordtzekerookdoordeklasalsgeheel gecreëerd.Annemiekvraagteenvandedeelnemersalseen koningtegaanzitten.“Pasalsjulliegaanbuigen,iszijechtde koning.”
IKGA,GANIET!
Indeworkshopzittenverschillendeoefeningen,waaronder Beer–Zalm–Mug,dedrama-versievanSteen–Papier–Schaar.Hetiseenoefeningwaarbijjesaamhorigheidineen groepkuntontwikkelenentegelijknamenkuntoefenen. Verliezersmoetendewinnaarsgaanaanmoedigen,waardoor uiteindelijkeenhelegroep“Anje!Anje!”staatdescanderen. OokvraagtAnnemiekdedeelnemersomeenscènete
spelenwaarinpersoonAzei“ikga”enpersoonBzei“ganiet”. Erzijnveelmanierenomdittedoen:verbaal,ofalleendoor uittebeelden,ofmetdeoverdrevenflairvaneensoapster.
SPINNETJE
NadezeopwarmoefeningenbeeldtdehelegroepdedingenuitdieAnnemiekzeaandraagt,zoals:“jewordtwakker, jewiltnietlatenziendatjeinslaapbentgevallen,erziteen spinnetjeopjevoet,datwiljeafschudden,hetgaatregenen, hetdrupt,hethoost,hetplenst”.Aldezewoordenkunnen opallerleimanierenwordeningezettijdenszo’noefening, waarbijkinderenactiefdoorderuimtekunnenbewegen.
PRATENDEPOPPEN Voorkinderenmetangstofmoeitemetpratenkanhetook helpenommetpoppenteacteren.Depopkanvoorzepraten,inplaatsvandatzezelfdirectmoetencommuniceren, ofdepopkanjuistmétzepraten,waarbijdeafwezigheid vangezichtsuitdrukkingenenlichaamstaalkalmerendkan werken.Degroepgaatuiteindelijkenergiekerwegdanze binnenkwamenendatzegtvolgensveelvanhengenoeg.
SAMENLERENENGROEIEN In deze workshop, georganiseerd door het Expertise Centrum Nederlands, staat het verbeteren van begrijpend lezen centraal. Melissa in ’t Zandt en Nicole Swart leiden de sessie, waarin theorie en praktijk worden gecombineerd om effectieve didactische uitgangspunten te bespreken.
Melissabegintmeteenuitlegoverdebasisvanbegrijpendlezen,datplaatsvindtopdrieniveaus:linguïstisch niveau(dewoordenansich),tekstniveau(waarzinnen wordensamengevoegdtoteengeheel)ensituatieniveau (waardelezerzijneigenachtergrondkennistoevoegt).
Dezeniveauszijnessentieelvoordiepgaandtekstbegrip.
UITGANGSPUNTEN
Dezesdidactischeuitgangspuntendiewordenbehandeld,zijn:
1. Stevigebasis:Technischlezen,wereldkennisenwoordenschatzijnonmisbaarvoorbegrijpendlezen.
2. Rijketaalleeromgeving:Diverseteksten,zoalsfictie, krantenengedichten,moetendoelgerichtenbetekenisvolwordenaangeboden.
3. Dediepteingaan:Hetgebruikvanstrategieënominformatieafteleidendienietletterlijkindetekst staat,iscruciaal.
4. Integratievantaalvaardigheden:Lezen,schrijvenen mondelingetaalwordenhetbestegeïntegreerdaangeboden.
5. Leesmotivatieenleesplezier:Hetstimulerenvanintrinsiekemotivatiedoorkeuzevrijheidisbelangrijk.
6. Differentiatie:Hetvoorafbegeleidenvanzwakkere leerlingenzorgtervoordatiedereendezelfdetekst kanbespreken.
ZELFAANDESLAG Nadezetheoretischeinleidinggaandedeelnemerszelf actiefaandeslag.Zekrijgentienminutenomnatedenken overwatgoedgaatenwaarknelpuntenliggeninhun school.Ditindividueledenkwerkvormtdebasisvoorhet groepsgesprekdatvolgt,waarbijdedeelnemerservaringen eninzichtendelenrondomdegenoemdezesdidactische uitgangspunten.
Nicolebenadrukthoebelangrijkhetis,watbetreftdifferentiatie,omzwakkereleerlingenvooraftebegeleiden,zodat iedereenkanmeepratenoverdezelfdetekst:“Zozorgjeervoordatalleleerlingen,ongeachthunniveau,samenkunnen lerenengroeien.”
WAARDEVOL
Deworkshopsluitafmeteenoproepomdeopgedane inzichtentegebruikenindepraktijk.Melissahooptdatde deelnemersnietalleendetheoriehebbenkunnenopfrissen,maarookgeïnspireerdzijnommetnieuweideeënhun onderwijsteversterken.“Wehopendatjullievandaagiets waardevolshebbenmeegenomendatechteenverschilkan makeninjullieklaslokalen.
LERENIS HARDWERKEN WERKGEHEUGENENLEEROMGEVING
Jan Knuivers, onderwijskundige en voormalig leerkracht, benadrukt tijdens zijn workshop de rol van het werkgeheugen in het leerproces en de impact van didactische keuzes op leerlingen. Hij opent met een belangrijke observatie: sterke leerlingen blijven zelfs na drie jaar ineffectief onderwijs redelijk goed presteren, terwijl zwakke leerlingen juist drastisch in hun prestaties kunnen achterblijven.
WAAROMDENKENMOEILIJKIS
JanhaaltDanielWillinghamaan,auteurvanWhyStudents Don’tLikeSchool,diesteltdatonsbreinnietisgemaaktom tedenken.Denkenvergtveelenergie,enonzehersenenzijn geprogrammeerdomenergietebesparen.Willinghamlegt uitdatwetweesystemenhebben:hetautomatischesysteem,datweinigenergieverbruikt,enhetcomplexesysteem,datnadenkenvereist.Ditlaatsteschakelenwesnel uit.OfzoalsJanzelfzegt:“ikzelfleesopvakantieookniet datstudieboekdatmezoontzettendinteressantleek,ik kiesdantochookomlekkerinhetzwembadtespringen.”
Hetwerkgeheugen,zolegtJanuit,kanslechtstweetotzeven“chunks”informatietegelijkverwerkenendatvoor maximaal30seconden.Hierdoorishetessentieeldatleerkrachtendevoorkennisvanleerlingenactiveren.Doornieuweinformatieteverbindenmetwatleerlingenalweten, kunnenzedenieuwekennisverwerkenenonthouden.Jan beschrijftderolvandeleerkrachtals“managervanhet werkgeheugenvanzijnleerlingen”:zemoetenstrategisch kiezenwelkeinformatiezeaanbiedenenwanneer,omoverbelastingvanhetwerkgeheugentevoorkomen.DevergeetcurvevanEbbinghaustoontaandatzonderherhaling,informatiesnelverdwijnt.Hijbenadrukt:“herhalen,herhalen,herhalen.Geefjeleerlingensomsookdekansomietstevergeten,zodatzeweermoetennadenkenalsheterovergaat.”
LERENISNIETLEUK
"Lerenismoeilijkenvaaknietleuk,"sluitJanaf.“Datisnu eenmaalzo,datiseenbelangrijkelevensles.”Lesgevenis volgensJaneenuiterstcomplexproces,waarbijleerkrachtenvoortdurendmoetenevaluerenenaanpassenomeffectiefteblijven.Hijmoedigtzedanookaanomwetenschappelijkeinzichten,zoalsdieuithetboekWijzeLessen,tegebruikenomhunonderwijspraktijkteverbeteren.Dankzij dezeinzichtenkanelkeleerkrachtzichverderontwikkelen endeuitdagingenvanhetonderwijsmetvertrouwenaangaan.Wantuiteindelijkishetdoelomleerlingen,ondanksde moeitedielerenkost,naarsuccesteleiden.
LERENMET HEKSENNAGELS ENLEGO Tijdens de workshop Rekenen in de spelhoeken, geleid door Annet Jongen, onderwijsadviseur bij Onderwijs Maak Je Samen en voormalig kleuterjuf, beginnen de deelnemers met het verkennen van het materiaal op tafel. Annet vraagt hen na te denken over wat de kinderen in hun klas ermee zouden doen. Al snel is de groep actief aan het spelen.
NaeentijdjevraagtAnnetdedeelnemerswelkeeducatievedoelenzijinhunspelenherkennen,zoalsspiegelen,patronenmaken,ensorteren."Hetmakenvan'heksennagels' vanwasknijperslijktsimpel,"zegtze,"maarhetraakteen belangrijkmotorischleerdoelvoorjongekinderen."Zebenadruktdatookmaterialenzoalsschuursponsjesenlego waardevolzijnvoordeontwikkelingvanruimtelijkinzicht enkleurensortering.
DELEEROMGEVINGCREËREN "Alsleerkrachtbenjijdegenediedeleeromgevingcreëert," benadruktAnnet."Eenrijkeleeromgevingbetekentnietper semeerspullen,maarweloverwogenkeuzesoverwatjebeschikbaarstelt."Zelegtuitdatknopen,ofeigenlijkalleswat weusedpartsnoemen,geendoelopzichhebben,maardat hetgaatomhoejedezematerialeninzet."Jebepaaltwelke materialenjeintroduceertenwanneer,zodatjeeenvoedingsbodemcreëertwaaruitkinderenzelfkunnenleren."
DRIEPEDAGOGEN Annetintroduceerthetconceptvandedriepedagogen: "deeerstepedagoogisdeinteractietussenkinderen,de tweedeisdeleerkracht,endederdeisdeleeromgeving zelf.Jijbentverantwoordelijkvoorhetinrichtenvandie leeromgeving,"zegtze."Hetisbelangrijkdatjehetspel geleidelijkverrijktomhetleerprocesteverdiepen.Soms stuurjehetprocesdirect,maarvaakcreëerjeeen omgevingdiekinderenuitdaagtenuitnodigtomzelfte ontdekken."
SAMENVATTING TotslotvraagtAnnet:"Hoemakenjulliedekoppelingmet leerdoelen?"Zemoedigtdedeelnemersaanomnatedenkenoverwelkdoelenthemacentraalkunnenstaanbijde verschillendeniveausvanleren,enhoezedeleeromgevingzodanigkunneninrichtendathetlerenvanzelfsprekendwordt.
KLING, KLONG, KLANG! Bij de workshop De kunst van het meten is het een geklingel van jewelste. Op de tafels staan potjes en flesjes in alle soorten en maten waar de deelnemers met een mes tegenaan slaan. Kling, klong, klang!
SPEELS,ONDERZOEKENDENPRAKTISCH
WezijnaanwezigbijeenvoorbeeldlesuitdereeksDekunst vanhetmeten,dieAnnekeIngwersenenIngridWielema geven.IngwersenenWielemazijnallebeikunstenaaren werkenvoorhetArnhemsecultureelcentrumRozet.Het initiatiefvoordelessenreekskomtvanLiekevanMeervan DeGazellediehaarrekenlessenteabstractvond.Zijwilde haarlessenmeetkundespeelser,onderzoekenderen praktischermaken.Samenmeteenkunstenaargingzeaan deslag.Datleiddetotdevakoverstijgendelessenreeks rekenenenkunstdieisopgebouwdvolgensdelijnenvan hetcreatieveproces:oriënteren,onderzoeken,uitvoeren enevalueren.Delessencombinerenzakenals‘inhoud berekenen’of‘lengteopmeten’metkunstvormenals muziekofbeeldendekunst.
DISCODOOF
Ookbijdelesvanvandaagvolgenwedezelijnen.Optafel staateenmaatbekermetéénliterwaterenenkeleglazen. Dedeelnemersonderzoekenhoeveelglazenzedaarmee kunnenvullenenrekenendaarnauithoeveelwatererinelk glaszit.
Daarnamogenzeelkvijfverschillendeflessenenpotjes pakken.Zetikkenertegenaanomtehorenhoezeklinken enzettenzeinvolgordevanhoognaarlaag.Datblijktnog nietzomakkelijkalsje,zoalseenvandedeelnemers, ‘discodoof’bent.
MEENEMENNAARDEKLEUTERS
Ineenvolgendeopdrachtvullendedeelnemerstwee verschillendeflessenmetwater,netzolangtotzeprecies hetzelfdeklinken.Hoeveelervervolgensinelkefleszit rekentiederopdienseigenmanieruit.“Hetblijfttoch interessantomteziendatiedereenvanuiteenandere strategietothetzelfdeantwoordkomt”,zegtWiersma. “Datzuljeindelessenookzien.”Eenkleuterjufis enthousiast:“Ikkandezelesineenietseenvoudigere vormzomeenemennaarm’nkleuters.”
Jouwschoolheefteenfysiekexemplaarvandelessenreeksin bezit.Opwww.rozet.nlkunjeeendigitaleversievinden.
THEMATISCHONDERWIJS ONTWERPENDOEJEZO Thematisch onderwijs kan reuze-interessant zijn. Verschillende scholen passen het al regelmatig toe. Maar hoe doe je dat nou goed?
Auke Roks, voormalig docent en onderzoeker aan de HAN, deelt in zijn workshop de basis.
Thematischonderwijsbrengtheelwatteweeg,blijktal meteenaanhetbeginvandeworkshopalsAukededeelnemersaanmoedigtomeroveringesprektegaan.Deene leerkrachtherinnertzichvooralnogdegeboeidheidenhet enthousiasmevandekinderenbijdiensthematischelessen.Deandereweetnogprecieswatzeheeftgedaan,omdatzedielessenvanbegintoteindzelfheeftontworpen.
LEERSTOFGESTUURD
HetboekBijnaalleswatjemoetwetenoverthematisch onderwijsvormtdebasisvoordeworkshopvanvandaag. Dezemethodeisleerstofgestuurd,verteltAuke.Andere methodenvoorthematischonderwijszijnweermeerleerlinggestuurd.“Hetdebatoverleerstofgestuurdversusleerlinggestuurdisbehoorlijkgepolariseerd,maarikhoopdat jullienietdirecteenpositieinnemen.Ditboekiséénvan demanierenomthematischonderwijsinterichten.Kiesuit aldieverschillendemanierenvooralwatbijjouenjouw schoolpast.”
Hetboekadviseertombackwarddesigntoetepassen.Dat wilzeggendatjeeerstnadenktoverhetdoelvanhet leerprocesenvervolgensoverhoejedatkunttoetsen.Pas daarnadenkjenaoverwelkeactiviteitenerbijpassen.
KENNISRIJK Kennisrijkthematischonderwijsheeftveelvoordelen.Zo kanhetbijdragenaankansengelijkheid,culturele geletterdheidenvoorleerkrachtenaanminderwerkdruk. Alisnietiedereenindetenthetdaarmeeeens.“Ons roosterzitalaardigvolenalsjedanditernogbijmoetgaan doen…”,zegtiemand.Aukeerkentdathetnieteenvoudigis. “Helemaalalsjehetvoorheteerstdoethebjeveeltijd nodigomgoedthematischonderwijsteontwerpen.Hetis nueenmaallastigerdaneenEDI-lesontwerpen.Maarals hetjegoedlukthebjestrakszwaargeboeidekinderendie delessenophetpuntjevanhunstoelvolgen.”
HETHOEFTNIETMOOI ENSPIEKENMAG Evita Panhuijzen (van Onderwijs Maak je Samen) staat voor een groep van 20 vrouwen. “Grappig…” zegt ze, “nu ga ik een zaaltje vol juffen iets leren… De omgekeerde wereld!”
BRUIKBARETEKENINGEN
Doorwoordenbeeldtecombineren,versterkjedeboodschapdiejewiloverbrengen,verteltzeaanheteindvan eenkleinuurtjetekenen.Zeheeftdanhaarklasjeeenpaar eenvoudigevormenlerenneerzetten,metgekleurdeIkeastiften(“IndekleursetvanIkeaziteengrijzestift,heelhandigvoorschaduwenenzo”).Eenfiets.Eencomputer.Eenjuf voordeklas.Hetsilhouetvaneenschooltjemetwatbomenerbij.Eenbannermethandletterserin.Zedoethet voor,dejuffendoenhethaarna.Aanheteindvandeworkshophebbendedeelnemersheelpraktischgeleerdomiets tetekenenenhebbenzeeensetjebruikbaretekeningetjes lerenmaken.
SNELLERBINNEN
Datishandig,alsjeietswilvoordoenvoorjeleerlingen.Maar datisnietechthetdoelvandezeworkshop-oefening.Het gaateromdatjeopallerleianderemomentenóókgebruik kuntmakenvantekeningetjesomjebedoelingduidelijkte maken.“Wanthetgrappigeis”,zegtEvita,“datiedereenkan tekenen,maardemeestenvanonsermeeophoudenalsze ouderworden.Endoorietstetekenenbenjesneller‘binnen’ bijdemensendiejemeteenverhaalwilbereiken.”Bijvoorbeeldbijeenteamoverlegofeenvergadering.
PRAKTISCHETIPS
Deworkshopissuperpraktisch.Geenonderzoeknaarde psychologischeelementenvanleiderschapofzo,maar concretetipsenaanwijzingen.“Kijk,metditlijntjezetjeeen wenkbrauwbovenhetoog.Zetmaarneerdatstreepje,je kunthetnietfoutdoen.”
AanhetbeginvandeworkshopheeftEvitadrietips meegegevendieeigenlijkookopallerleianderevlakken bruikbaarzijn,algaathetnuspecifiekovertekenen.Tip1: Hethoeftnietmooitezijn.“Iedereenkaneencirkel tekenen.Diehoeftnietéchtrondtezijn,iedereendieernaar kijktzalzeggen‘ah,eenrondje!’”Tip2:“Spiekenmag.Alsje buurvrouweengoedideeheeftombijvoorbeeldeenauto tetekenen,neemdatdangewoonover!Jehoeftniet origineeltezijn.”EnTip3:“Benjebangvoorhetwitte papier?Durfjeniettebeginnen?Zeteenpuntinhetmidden vanhetvel.Gewooneenpunt.Zo,danishetbegin gemaakt!”Aanheteindvandezeworkshophebbende juffenookeenbegingemaakt:eenbeginmetde didactischekrachtvantekenen.
Overdedidactischekrachtvantekeneniseenleukwerkboekverschenen:Uitgetekend,zegmeermetminderwoorden!Dedeelnemersvandezestudiedagkrijgenhetwerkboekmeenaarhuis.
VANSCHIMMENSPELTOT CONCREETLEERDOEL In ruimte “Broodtrommel” van de DRU zijn vandaag geen boterhammen te vinden. Wat er wel te vinden is, is voeding voor de inspiratie rond “Maakonderwijs”. Binnen die onderwijsvorm is makkelijk een koppeling te maken met veel verschillende leerdoelen, onder meer taal- en rekendoelen.
LERENDOORTEMAKEN Diekoppelingismooi,maarhetgaatbijMaakonderwijs vooralomdebredeontwikkelingvanleerlingen,vertelt TinekeHiddink(CLCArnhemPO/MakerCosmos).Heelin hetkortstaat‘maakonderwijs’voor:lerendoortemaken. Zeintroduceerteenschimmenspelgeïnspireerdopeen prentenboek.Endatisgeentheorie,maarleuke–enspeelbare–praktijk,wantdedeelnemersaandezeworkshop krijgeneenzelfbouw-schimmenspel-kitineenmooie handzamedoosmee.Omzelftegebruikenindeklas(of thuis).“Wegaanhiernuookmetdiekitaandeslag,denk daarbijvooralaankoppelingendiejekuntmakenmetje eigenleerdoelen”zegtTineke,diesamenmetJoost Adema(DeltaScholengroep)dezeworkshopgeeft.
DEBILLENVANDEZEBRA
Indedoos–de‘kit’–zittenstokjes,eenlampjeenverder allesomeenschimmenspel-verhaaltevertellen.Het ‘prentenboek’-elementzit‘mindefiguurtjeswaarmeeje datverhaalkuntvertellen.Envoorwehetwetenzittenongeveer10volwassenmensenfiguurtjesuiteenprenten-
boekuitteknippenenopteplakkenoplangesaté-prikkers.“DitisechteenWORK-shopzeg!”zegtéénvande deelnemers,dieijverigdebillenvaneenzebrazituitte knippen.Erwordtzelfszóhardgewerktdaterophet beeldschermindehoekdetekst‘noinputsignal’verschijnt.Enniemandmerkthetop.Datismaakonderwijsin depraktijk!
LEUKEMETHODE
IndehoekvandeBroodtrommellatendedeelnemersonderveelhilariteithunzojuistgeknipteverhalenzien.“Een leukemethode…”zegtdeonderwijsassistentediedezebraaanhetknippenwas.“Voordeonderbouwishetleuk omzoeenverhaaltevertellen,inditgevaleenzebraatje datdebillenvanzijnofhaarmoederzoekt.Enindebovenbouwkunjedeleerlingenzélfeenverhaallatenverzinnen.Leukomtedoen.”
KijkvooralopMakercosmos.orgvooreengrootaantalkant-en klareprojectendiejeindeklaskuntgebruiken.Vaneen‘geluidsmachine’tot‘pixel-wandkleden’.
‘VERBEELDINGIS NODIGVOOR LEESPLEZIER’ “Wat gaan we vandaag doen? We gaan werken aan het ontwikkelen van leesplezier, en hoe je dat kunt koppelen aan kunst en verbeelding.” Dat vertelt Nataschenka Le Clercq van cultureel centrum Rozet, samen met dramadocent Mieke Frouws. Verbeelding en leesplezier: daar kun je best gestructureerd aan werken, zo blijkt.
LEESCIRKEL
Hoemaakjevankinderenlezers?Doorhettedoenvertelt Nataschenkaineennotendop.Zelaatdeleescirkelvan AidanChamberszien.Inhetmiddenstaatdehelpendevolwassene,inditgevaldeleerkracht.Rondomstaan‘kiezen’, ‘verwerken’en‘tijdvoorlezen’.Biedtvariatieaan,zorgvoor eengedeeldeemotiebijhetverwerkenofnabesprekenen zorgvooralvoorvoldoendetijdomtelezen.
VOORLEZENISTHEATER
Zegeefteenleuketip:“Laatkindereneenseennieuwe voorkantvooreenboektekenen.Zokoppeljedoelenvan leesbevorderingaanleerdoelenvankunsteducatie.”
Kinderenmoetendannadenkenoverhetboek,hetverhaal, maarookovertechniekenomeentekeningtemaken. Lezenenkunsthebbenééndinggemeen,vertelt
Nataschenka:zehebbenallebeideverbeeldingals belangrijkelement.“Neemvoorlezen.Alsereenreusinhet verhaalzit,hoeleesjedatvoor?”Eendeelneemstervande workshopdoethetvoor.Zezeteenlagestemop.“Kijk…” zegtNataschenka:“Nuzijnwealbezigmettheater!”
TABLEAUVIVANT
Miekelaatvervolgensdrieboektitelszien:Hoeberoofje eenbank,StruikmeisjeenOffline,titelsuitdekomende kinderboekenweek.Deopdrachtaandedeelnemersvan dezeworkshop:maakeenverbeeldingvanwateropdekaft vanditboekkanstaan.“Maakereentableauvivantvan!”
Eénvooréénkomendegroepjesdeelnemersnaarvorenen tonenhun‘beeld’aanderestvandedeelnemers.Vragende blikken,vingersop(fictieve)mobieltjes,boze gezichtsuitdrukkingen.Zeer‘leesbare’emoties!
GEEN‘ADMINISTRATIEVEOPDRACHT’
Endantijd.Ruimminimaaleenhalfuurperdaginvoorlezen, voorlezenofvoorhet“affirmatiefbezigzijnmethetfysieke boek”.Maarzorgerwelvoordathetleukblijft,vertelt Nataschenka.“Hetisgeenadministratieveopdrachthè?”
Metdezeinspirerendeworkshopachterdekiezenhebben dedeelnemersvoldoendeideeënopgedaanomlezeninde klastekoppelenaanverbeeldingentheater.
‘JEZELFALSSPECIALIST BETERPOSITIONEREN’
Op de grond heeft Hans van Leeuwen (van Onderwijs Maak je Samen) ronde stippen met een kleurtje en een cijfer erin neergelegd. “Net als de PH-waarde… 7 is gemiddeld, 1 en 9 zijn de gevaarlijke uitersten,” legt hij uit. De stippen op de grond horen bij de ‘TMA-teamgame’ die de deelnemers verderop in de workshop gaan spelen. Dat gaat nog leuke verrassingen opleveren!
BEHOEFTENENTALENTEN
MaareerstneemtHanswatelementenvandeTMA-aanpakdoormetdeongeveer20deelnemersaandezeworkshop.Zehebbenallemaaleenpakjepapierinhanden,de uitkomstvanhuneigen“TalentMotivatieAnalyse”.Aande handvaneenuitgebreidevragenlijstheeftiedereen22 drijfveren(‘behoeftes’)en44talentenenkenmerkendeeigenschappeninkaartgebracht.Eenenanderopbasisvan debehoeftetheorievanHenryMurray(1938).“Alsjedicht bijjetalentenblijft,benjetotwel30%effectieverinje werk”steltHans.“Dushetisvanbelangomdaargoed zichtoptehebben.”
TANDWIELTJES
“Kijkmaarevenoppagina16mensen,”zegtHans.Geritsel klinktalom.Opdiepaginastaatdeuitkomstvaniedersanalysegrafischweergegeven,hetzieteruitalsgekleurde tandwieltjes.
“Wezijnallemaaleentandwieltjeinonswerk,oponze werkplek”zegtHans.“Hetzoumooizijnalsaldetandwieltjesinjeteammooiinelkaargrijpennietwaar?Maarhetkan natuurlijkookbotsen.Lukthetjeookomietsbijdeander tewaarderenwaarjezelfeenhekelaanhebt?”
VERLEGJEPRIORITEITEN
“Ikzougraagmetjullieallemaalafzonderlijkeenuurtjedoor deresultatenwillengaan,maardatgaatniet…Wemoeten hethierin3kwartierdoen.”DusdetipvanHans:neemhet papiermeenaarjevolgendefunctioneringsgesprek.“Waar benjijnoutrotsop?Enprobeertelerenvanje‘valkuilen’. Hoeontwikkeljejezelfnuverder?”Inzijnlossepraatjewijst hijdedeelnemerserbijnaterloopsopdatzezichookvoor ‘ongewenste’resultatenniethoeventeschamen.“Nee hoor.Verlegdangewoonjeprioriteiten.”
TEAMSPEL
Dangaanwenaarhetteamspel.Deelnemerswordenuitgedaagdomhuncollega’sopverschillendetalenteninte schalen,bijvoorbeeldop‘besluitennemen’,of‘hulpverlenen’.Mensenkomentestaanophéélanderestippendanze teruglezeninhuneigenanalyse-resultaten.Zoziejemaar, zegtHans,erisgeenéén-op-éénvertalingtussentalenten enbehoeftesenhetgedragdatjelaatzienopdewerkvloer.
TotslotgeeftHanshuiswerkmee.“Oefenen!Welktalent gaikmeerinzettenopdewerkplek?Enwelkgedragwordt danzichtbaar?”
INSPIRATIE TOTHEMAX! Het was een lange dag. We hebben geluisterd, aantekeningen gemaakt, geleerd over leerdoelen rondom kunst en cultuur en we hebben vooral veel gepraat en ‘genetwerkt’. In een waaier aan workshops en presentaties hebben zo’n 550 medewerkers van de Delta Scholengroep inspiratie opgedaan voor hun werk, in de klas en daarbuiten.
DANKJEWEL
WouterMiddendorp(CollegevanBestuurDelta Scholengroep)sluitdezeeerstestudiedag enthousiastafindegrotehalvandeDRUinUlft. “Mensen!Dankjewelvooreendagvolkunsten cultuur!MaareerstroepikInekeenMarjoleinvan deorganisatienaarvoren,dankjullievoordeze geweldigedag!”
FEEDBACK Hijgaatverder:“Entotslot,voorweaande bitterballengaan,vraagikjullieuitdrukkelijkom feedback.Mensen,watkanerbeter?Hetkanviade QR-code.Encomplimentenmogenooknatuurlijk… Geefzedooraanhetteam!Metjullieopmerkingen makenwedevolgendebijeenkomst,volgendjaar januariinhetNederlandsOpenluchtmuseum,tot eennoggrotersucces!”
BIJDEUITGANG Knopen tellen, meer muziek in de klas en waardevolle ontmoetingen: wat nemen de deelnemers mee naar huis van deze studiedag?
“IkvolgdedeworkshopRekeneninspelhoekenendaar hebikinteressanteinzichtenopgedaan.Erstondendaar gewoonmaterialenoptafelwaarmeewekondengaanwerken.Kijkmaarwatjeermeekunt,wasdeopdracht.Wijhaddeneenknopendooswaarwemaareenbeetjemeegingenrekenen.Anderenhaddenschuursponsjes,knikkersofsteentjes. Alsleerkrachtbenjegeneigdommeteeneenopdrachtmeete geven,maarjehoeftdushelemaalnietzosturendtezijn.Laatdie leerlingenmaarlekkerexperimenteren.”
Wendy, kleuterleerkracht
Mauritiusschool,Rheden
“Hetisgoeddatweopeendagalsvandaaguitdewaan vandedagstappen.Wezienelkaaralsteamnormaalnatuurlijkindekoffiekamer,maardanmoetjevaakweersnel door.Nubegonneneneindigdenwededagsamen,datis fijn.Ikhebookveelcollega’svananderescholengesproken. Voormijisvandaagextraleerzaamomdatikuithetvoortgezet onderwijskomendezesectornogleerkennen.Demensenuit mijnteamzeidendatdeworkshopsvanvandaagzehelpenom huneigenlespraktijkweereenskritischtebekijken.Datisnatuurlijkprachtig.”
Simon,directeur
DeKempenaerendePythagoras,Arnhem
“Ikschreefnetophetcanvas‘Muziekbijbinnenkomst’,omdatdateen vandeideeënisdieikdoorvandaaghebgekregen.Kaniknietgewoon eenseenkeereenmuziekjeaanzettenalsdekinderendeklas binnenkomen?Enwatdoetdatdanmetze?Enwatzouergebeurenalsik inderekenlesmuziekaanzet?Sommigekinderenwordendaarvast rustigervan.Ofzekunnenzichbeterconcentreren.DeworkshopHoe klinkteenlitervondikookechttop.Metwaterinflessenenglazen maaktenwemuziek.Jebenttegelijkertijdaanhetexperimenteren,rekenen enleertwatovernatuurkunde.Datisgewoonsuperleukomtedoen.”
Sander,stagiairingroep6
KCDeVlinder,Dieren
VOORIN DEAGENDA WANNEER WAAR
30-01-2025 OpenluchtmuseumArnhem
28-05-2025
22-09-2025 PapendalArnhem Locatien.t.b.
WAT
Studiedag2,themaIdentiteit
Studiedag3,themaMens&Natuur
Studiedag4,themaMens&Maatschappij
SAMEN | VERBINDEN | LEREN 
