INHOUD COLOFON Tekst,beeld,vormgeving,productie:LiveMagazines
Hetverslagvandezestudiedagislive,terplekkegemaakt doorLiveMagazines.www.livemagazines.nl
(Online)Bijeenkomstenzijnvluchtig,eengoede samenvattingbeklijft.LiveMagazinesvangtdekennis, energieeninspiratieineensterkinhoudelijk,mooiverslag
dedag.Ditvergrootenverlengtdeimpactvanhet event,envergrootdebetrokkenheidvandedeelnemersen (toekomstige)partners.
Overnamebeeld&tekstalleeninoverlegmetdeuitgever. Aandeinhoudvanditmagazinekunnen
rechten
INTRODUCTIE
DEREISVANJELEVEN Op deze tweede studiedag van ‘Delta Leert’ krijgen de ongeveer 550 onderwijsprofessionals van Delta Scholengroep een behoorlijk stevig onderwerp op hun bordje: Identiteit en Zingeving.
Bij de ingang krijgt iedereen een ‘kaartspel’ met 35 vragen over dit onderwerp, verdeeld over 5 categorieën. Vragen aan jezelf, aan collega’s, aan de schoolleiding, aan leerlingen en aan ouders/verzorgers.
Vandaag gaan we in het Nederlands Openluchtmuseum met deze vragen –en met veel meer– aan de slag. Het lijkt misschien allemaal heel zwaar en serieus, maar vergis je niet: nadenken over identiteit en zingeving kan ook heel plezierig en stimulerend zijn!
BIJDEINGANG Met de grote afstanden die we vandaag allemaal moeten wandelen, besloten we de mensen allereerst naar hun schoeisel te vragen. En daarna: Wat mag wat jou betreft voorgoed naar het museum gestuurd worden?
“Ikkeekvanochtenduithetraamenhetregendeheelhard, dusikdacht:ikdoedegelijkelaarzenaan.Wat,watmijbetreft,naarhetmuseummag,zijnvandiedigibordendiehet nietgoeddoen.Ikheberzelfeentje.Dusdigiborderuit, endanhaalikgraaghetkrijtbordweerterug.Ikhadvroegereenjufdieheletekeningenmaakteophetkrijtbord. Danwas’sochtendshetbordgesloten,enalshetdan opende,danstondereenprachtigetekening.”
Sebastiaan,Fredericusschool,Velp
“Ja,ikhebeenhakje.Ofja,hetisnietechteenhak, hoor.Maakjegeenzorgen,metdezeschoenenvoelje datniet,zelopenheelerglekker.Waternaareen museummag?Deletterbakkeningroep3!Datsysteem vindikechtverouderd.Enjestooteenvandiebakken aan,hetgaatoverdegrondenjebentmeteenuren bezigomhetopteruimen.Wegebruikenhetsysteemal eeuwen,maarwatmijbetreftmogenzeeruit.”
Marie-Josée, Johannesschool,Arnhem
“Ikhebheleouwesneakersaan,wantdiezitten lekkerendaarkanikprimaeenstukjeoplopen.Wat wenaarhetmuseummoetenbrengen?Ikbenzelf onderhandeenmuseumstuk!Watmijbetreftmogen delesmethodesvankleutersnaarhetmuseum.Ik geefalheellangles,dusikdenkafentoe:ikkanhet zelfwelallemaalverzinnen.”
Marit,Johannesschool,Arnhem
NADENKENOVERDEDAG DIEKOMENGAAT
Het is grillig weer, dus om wat op te warmen beginnen de deelnemers van vandaag in teams aan de startopdracht. Aan de hand van het thema van de dag voelen ze elkaar aan de tand. Wie of wat heeft (veel) invloed op je identiteit gehad? Hoe zou je de identiteit van je team kenschetsen? Wat vind je van de visie op identiteit van de Delta Scholengroep? Van de vragen en antwoorden die rondvliegen, maken we een impressie op de volgende pagina's.
‘LIEVEROVERIDENTITEITPRATEN DANOPRUIMEN’ HetgemoedvandedriemedewerkersvandePieterde Jongscholenisbijdezedagstartronduitpositief.“Ikwiler graageendagvanmakendiehetbestbijmijnspecialisatie past”,horenwe.En:“Ikgaergroeninenhoopdatikervandaagookweergroenuitkom.”“Nietvandemisselijkheid hoopik”,lachthaarcollega.
Hetdrietalkijktpositiefterugopdevorigestudiedag,inUlft. “Ikvonddaarvooraldeontmoetingenmetcollega’svananderescholenheelfijn.Daaromvindikhetjammerdatwenu nietallemaalindezelfderuimtezitten.”Lachend:“Alwashet toenwelkoud.”Hetgroepjesteltvastdatzijalsschoolniet vaakstilstaanbijhetthemaidentiteit.“Jezitzovolinjerekenenenjetaal.Ikvindhetleukdatwevandaaggaannadenken overwatonzeschoolnoudrijft.”Haarcollegaishetmethaar eens.“Indeonderwerpendieinonzelessentersprakekomennemenweonzeeigenidentiteitmee.Wijstaandaarzelf voor.Maarikmerkdatiknognietperseietsdoevanuitde identiteitvandeschool.Terwijlikdatwelfijnzouvinden.”
Ookbijhuncollega’seentafelverderisdiebehoefteer.“Ik denkdatwealsteamgrotendeelsdezelfdenormenenwaardenhebben,maardatbesprekenweeigenlijknooitmetelkaar”,stelteencollegavast.“Onzegemenedelerisvooraldat wevanuiteenenormedriveknallenendoorzetten.Maarwe staaneigenlijknooitevenstilbijwaarwenouheenwillen.In eenoverleggaathettochvooraloverpraktischezaken.”Ze concluderendatdeschoolbestweleenseenstudiedag,of dantenminsteeenhalvestudiedag,aanditonderwerpmag besteden.Eencollegalacht:“Ikpraatlievereendagjeover identiteitdandatikweerlokalengaopruimen.”
OVERSTRAFENEENFRIETJE BIJDEVOETBAL De20collega’svandePaasbergschoolgebruikenvoorde dagstartvandaaghetdoosjemet35vragenoverIdentiteit&Zingeving,waarvanallemedewerkersvandeDelta Scholengroepeenexemplaarhebbengekregen.Devragenvoorcollega’s,voorschoolleiders,vooroudersof voorleerlingenkunjegebruikenalsgespreksstarter.
Bijeengroepjebesprekenzedevraag:“Hoehelpjejouw leerlingenteontdekkenwatbelangrijkis?”Decollega’s stellenvastdaterinallelessenwelietszitdatleerlingen hierbijhelpt.Maarsomskunjehetookwatgerichteraanpakken.
Zogebruikteenvandelerarendaarvoorinhaarklasfilosofeerkaarten,verteltze.“Laatstwasereeninloopochtend voorouders,toentrokikhetkaartje:helptstraf?Ikzageen meisjewaarvanikweetdatzebestvaakstrafkrijgtdrukin gesprekmethaarmoederenookanderekinderenhadden heterovermethunouders.Ikvondhetleukomtezienwat datlosmaakte.”
FRIETJEKOPEN
Aaneenanderetafelheefteengroepjehetoverinhoeverredeeigenidentiteitinvloedheeftophoejemet eenanderomgaat.Eenleraarverteltoverdatzijenhaar vriendeennogalverschillendejeugdhebbengehad.“Ikzelfvindhetbijvoorbeeldonzinomaanmijnkindgeld meetegevennaardevoetbalomeenfrietjetekunnen kopen.Mijnvriendvondhetvroegerechtvervelenddat hijdeenigewasdiegeenfrietjekonkopen.Datisecht eenanderperspectief.”“Juistdoordieverschillende perspectievenkrijgenjekinderenookeenrijkereopvoeding”,reageerteencollega.
Hoegaanzeeropschoolmeeomalsiemandheelandersisdanzijzelf?“Jehoeftnietmetiedereenvrienden tezijn,maarjemoetwelmetiedereenoverwegkunnen”, zegteenleraar.“Alsondersteunerpasikmeeigenlijkaltijdaan”,zegtiemand.Eneenderde:“Hetisookechtafhankelijkvanhoediegeneandersis.Ikwerknumetiemandsamendieheelandersis,maardiewelveelkwaliteitheeft.Alsikdiegenenietzouwaarderenomdiens werk,zouikdatwellastigvinden.”
STARTOPDRACHT:DEJOZEFSCHOOL
IDENTITEITIN BEWEGING:MEER DANEENNAAM ALLEEN DeleerkrachtenvandeJozefschoolzittenindeHerenkamerensprekenoveridentiteit.DeJozefschooliseen katholiekebasisschooldieopenstaatvoorleerlingenen oudersmetverschillendegeloofsovertuigingenenlevensbeschouwingen.
Destudiedagbegintmeteenmomentvanonderlingereflectie.Collega’sbesprekenhoezeerbijzittenenwatzehopen meetenemenvandedag.Ofhetbelangrijkisomsamenna tedenkenoveridentiteitenhoedievormkrijgtbinnende school.Watisidentiteiteigenlijk,enhoekandeJozefschool indatlichtgezienworden?En:What’sinaname?
WELOFNIETDESINT
Enkelejarengeledenwerdbinnendeschooleendiscussie gevoerdoverdenaam:Sint-Jozefschool.Devraagwasof ‘Sint’indenaamnogpastebijdeidentiteitvandeschool. Uiteindelijkwerdervoorgekozenomde‘Sint’telaten vallen,maarditleiddetoteeninteressanteconclusie.Een collegavertelde:“Eenschoolverandertnietdooreennaam ofeenwoord,maardoordemensendieerwerkenenleren. Mensenmakendeidentiteit.”
“Eenschoolverandert nietdooreennaam, maardoordemensen dieerwerkenenleren.” Vertrouwen,autonomieenverantwoordelijkheidzijnkernwaardendienietalleenleerlingen,maarookleerkrachten inhunwerkdragen.Identiteitwordtnietvastgelegdineen naamoflabel,maarindedagelijkseinteractiesbinnen deschool.
REFLECTIEOPDEKERNWAARDEN
AanheteindevandestartopdrachtwordtdevisievanDeltaScholengroepuitgedeeld.Ditbiedteenmomentvanvergelijking.DeidentiteitvandeJozefschoolsluitgrotendeels aanbijdebrederevisievanDelta,vooralinhetbelangdat wordtgehechtaansocialevormingenbetrokkenheid.De gesprekkenlatenziendatidentiteitgeenvaststaandgegevenis,maarcontinuwordtgevormddoordemensendie deschoolmaken.Ditinzichtgeefthetteamhandvattenom dewaardenvandeschoollevendtehoudenenteblijven ontwikkelen.
STARTOPDRACHT:DEKRINGLOOP
WATEENSCHOOL EENSCHOOLMAAKT DelerarenvanDeKringloophebbeneenlevendigeochtend.Erwordtgezongenvooreenjarigecollegaende sfeerisgemoedelijk.Hetgesprekoveridentiteitbegint meteenpersoonlijkereflectievaneenvandeaanwezigen,dieverteltoverzijneigenachtergrondendemanier waarophijidentiteitinhetonderwijsheeftervaren:“Ik begonopeenopenbareschoolwaarverschillendereligieuzevertegenwoordigers–eenpastoor,eendominee, eenhumanistischraadsman–langskwamenomhunperspectieftedelen.Daardoorwerdrespectenbegripvoor verschillendeovertuigingenvanzelfsprekend.”
Hijmerktopdathetchristendomindekerndraaitominclusiviteitenrespectvooranderen.“Zoueenopenbare schooldannietjuistdemeestchristelijkeschoolzijn?” Nietindezinvanreligieus,maaromdathetdiekernwaardenbeteruitdraagtdaneenschooldiezichexclusiefop ééngeloofricht."ToenikbijDeKringloopkwam,voelde hetprettiger.Erwasmeersamenhorigheid,omdatjeergensvoorstáát.Tweebelangrijkebegrippenvoormijzijn respectenaandachtvoordeander."
RUST,REGELMAATENREINHEID Daarnawordterovergegaanopgesprekkenbinnende kleineregroepjes.Ditleidttoteenbredergesprekover dekrachtvanKindcentrumDeKringloop,eenplekwaar verschillendeovertuigingennaastelkaarkunnenbestaan.Zoalsiemandhetverwoordde:“Hetisnietalleen katholiekofprotestant.Hetgaatomdekernwaarden.”
Diewaardenblijkenookdoorteklinkenindemanier waaropdeschoolisgeorganiseerd.Rust,regelmaaten reinheidmogendanouderwetsklinken,maarzevormen nogsteedsdebasisvooreenveiligeengestructureerde leeromgeving.Eenrustigeschool,eenroosterdatwordt nageleefd,eneenschoneenopgeruimderuimtedragen allemaalbijaaneenomgevingwaarinzowelleerlingen alsleerkrachtentothunrechtkomen.
DEDAGELIJKSEPRAKTIJK Watnaarvorenkomt,isdatDeKringloopdraaitom meerdangeloofstraditiealleen.Respect,aandachtvoor deandereneenveilige,gestructureerdeleeromgeving vormendekernvandeschool.Nieteenlabel,geloofof stromingbepaaltdeidentiteit,maardemanierwaarop ersamenwordtgeleefdengewerkt.Hetlaatziendat identiteitnietvaststaat,maarsteedsopnieuwvorm krijgtindedagelijksepraktijk.
EENKLEINESCHOOL METEENGROOTHART BijdeLudgerusschoolheersteenwarme,hechtesfeer, maarerzijnookzorgen.Eenkleineschool,eenbevlogen team,maarookeenonzekeretoekomst.Eriseenheroriëntatiegaande,enmisschienmoetdeschoolsluiten. Tochisdaarweinigvantemerkenindeenergievanhet team.Hierziteengroepmensendienietslieverwildan doorgaan,diegelooftinhunschooleninwatzesamen hebbenopgebouwd.
CHECK-INENVERWACHTINGEN
Hoezitiedereenerbij?Dedreigingvansluitinghangtinde lucht,maardatmaaktdesaamhorigheidmisschienalleen maarsterker.Ditteamwilnietzomaarverdwijnen.Ditsluit ookaanbijwatzevandaaghopentehalenindeworkshops. Hoeneemjejeteammeeineenveranderproces?Veranderingwordtvaakvanbovenafaangestuurd,maarhoezorgje dathetookechtgedragenwordtdoordemensendieer elkedagstaan?
IDENTITEIT:
KIJKENNAARWATWÉLKAN DeLudgerusschooliskleinendatbetekentdatiedereenerbijhoort.Erwordtnietgekekennaarbeperkingen,maarnaar mogelijkheden.Inclusiefonderwijsisopdezeschooleen vanzelfsprekendheid.Ofhetnugaatomgedragsproblematiekofeenkinddatnergensandersechtlijkttepassen:er wordtgekekennaarwatwélkan.Watjeookgelooft,waarje ookvandaankomt.Datzitdiepindecultuurvandeschool.
“Iedereenhoort erbij.Watjeook gelooft,waarjeook vandaankomt.” Ditinclusievedenkenstoptnietbijdeschoolmuren:“Bijons wordtookbijkinderfeestjesgeenkindbuitengesloten,iedereenmagkomen.Uittweeklassenzelfs!”
BOERENVERSTAND
Deschooldraaitophetprincipevan‘onskentons’engezondboerenverstand.Mensengunnenelkaariets,latenelkaarinhunwaarde.Grootseambities?Datkannatuurlijk. Maarhierismenookblijmetdekleinedingen.“Ikkanvissen”isnetzowaardevolalswanneeriemandopeendure vakantieisgeweest.Diementaliteitzitinhetteaménbijde ouders.
REFLECTIEOPDEKERNWAARDEN
“Wehebbenhier56leerlingen.Klein,ja.Maardaardoorisde driehoektussenouders,kindenschoolzomakkelijkgelegd.”Diebandishierhecht:“Delijntjeszijnheelkort,je schietmakkelijkiemandaanopschool.Jedoethetechtsamen.”Datismisschienweldekernvanhunidentiteit.Geloofspeelteenrol,maarnietindetraditionelezin:“Geloof inonzeschoolhoeftnietpersegeloofinJezustezijn.”Iedereenmagerzijn,ongeachtachtergrondofovertuiging.De dreigingvansluitingmaaktdatbesefalleenmaarsterker.Dit teamgelooftinwatzedoen.Zehopendatzenoglangdoor mogengaanendathunmaniervanwerkennietverloren gaat.Alsdatergensvoelbaaris,danishethier.
STARTOPDRACHT:DEOMMELANDER
'WIJ ZIJNEENSCHOOL VOORDE WIJK' OpdevidevandeVlasschuurstaandeleerkrachtenvan DeOmmelanderineenkring.Hetiseensplinternieuw schoolgebouw,verteltdezichtbaartrotseschoolleider. Hetteamvoertdeopdrachtalsenigestaanduit,iedereendoetactiefmee.“Wezijnzelfnietzovandeklassiekecheck-in,”verteltze.Alsdagopeningheeftzeeengedichtvoorgelezenoverdiereninhetbos,dielerenover datiederesneeuwvlokeniederezandkorrelandersis. “Daarnahebbenweeerstoveronzepersoonlijkeidentiteitgesproken.”
NIETOPSLOT
Alsverderevoorbereidingheeftzetweekeereenfotouitgeprint,gemaaktdooreencollega,endieineenkadergeplakt.Opdefoto’sisdespeelplaatsvandeschooltezien, meteenweidsuitzichteneenmooiezonsondergang.Inhet middenstaat‘teamidentiteit’geschreven,degroepschrijft daarkernwoordenvanhunschoolbij.Opdefotostaandingenals“Eigenheidmag”en“Delatligthoog.”Degroepbespreektdeidentiteitvanhunschoolenhoediepastbinnen dekadersvanDelta.Daarbinneniserooknogdeidentiteit perleerkracht.“Wegevenoveralgraagonseigensausje aan,datmoetkunnen,”zegtiemand.“Datziejeookaan dezeopdracht,”merkteenanderop.“Diedoenweooknet evenanders.”
Belangrijkvoordezegroepleerkrachtenishetbetrekkenvan deoudersendegemeenschap.“Depoortgaatnietom14.30 uuropslot.Alswedatzoudendoen,zijnwegeenschoolin dewijk,”zegteenvanhen.“Hetisbelangrijkdatdeleerlingenersomsooknogevenkunnenspelenofchillen.”Deze oriëntatieopdewijkendegemeenschapbetekentookdat deonderlingeafsprakenoversolidariteit,respectenzingevingvooriedereengelden.Opeenvandefoto’sstaatdan ook:“allesgeldtvoorkinderen,oudersénleerkrachten.”
Deteamslatendefoto’sopdetafelindehoekliggen,zodat zeerdeheledagnogdingenbijkunnenschrijven.“Hetisde bedoelingomdezefoto’sintelijsten,zodatweerallemaal nogeensnaarkunnenkijken,”verteltdeschoolleider.
'METFILOSOFISCHE INSPIRATIENAARHUIS' IndeVlasschuurbeginnendegroepennaeeneerste kopjekoffieeerstmetzingenvooreenjarigecollega.Eris ereenjarigwordtvoluitmeegezongen,Langzalzeleven wordtdoordejarigezelfbeleefdglimlachendvoorkomen. “Hoezitjeerbij,”leesteenvandeleerkrachtenvande Roncallischoolvooraanzijngroep.Hijvoegteraantoe: “nietopeenstoel,maargewoonopjegevoel.”
Degroepbegintmetdeverwachtingenvoordezedag. “Ikhoopmetmeerinspiratienaarhuistegaandanwaarmee ikbengekomen,”zegteenvandecollega’s.Eenander hooptpraktischekennisoptedoen,waarzeookechtiets meekaninhaarklas.Deschooliseen“Jenaplanschoolmet eenplus,”zegtdegespreksleider.Mededaaromzijndefilosofischeworkshopsendeworkshopsoverjeveiligvoelen opschoolvandaaginteressantvoordeleerkrachten.Ook overburgerschapsonderwijshooptdegroepvandaagmeer teleren.
DAGOPENINGEN Opdevragenoveridentiteitblijkensommigecollega’szich alsamenindeautotehebbenvoorbereid.“Wijzijngevormd dooronzeopvoeding,doordemensenomonsheen,door collega’s,”zeggenze.“Dedingendiedichtbijjestaanvormenjeidentiteit.”
Deleerkrachtdiebegonzegtdathijheelbewustgekozen heeftvooreenJenaplanschool,nahetlopenvaneenstage. Ditsoortdagopeningenblijkengoedtepassenbijhoehet eropschoolookaantoegaat.Regelmatigzijnerkringgesprekkenmetleerlingenoverhoezezichvoelen.Ophun schoolstaansamenwerkenencontactcentraal.Zewillen leerlingenruimtegevenenkansenbiedenenhopenvandaaginspiratieoptedoenoverhoezedatkunnendoen.
EentafelverderopzittenleerkrachtenvanKindcentrumDe VlinderinDierentebesprekenhoejeallereligiesruimte geeftbinneneenschoolwaardekatholiekeidentiteitde basisis.“Hetisbelangrijkdatzeallemaalvanelkaarweten,” zegteenleerkracht.Ookdatvindenzebijdeidentiteitvan Deltapassen.Zebesprekenmethunleerlingenverschillendereligiesenculturen.“Iedereenisanders,maarwezijn allemaalgelijk.”
Hij noemt zichzelf een ‘standup-theoloog’. Maar het verhaal dat hij vandaag houdt is maar losjes verbonden met ‘kerkelijk’ geloven. Het gaat vooral over het fundament van ons leven. Tim Vreugdenhil vertelt over de Franse filosofe Simone Weil. “De belangrijkste behoefte van de ziel, en tegelijk de minst erkende, is het om geworteld te zijn, een fundament te hebben…” En waarop bouwen wij ons leven, vraagt Vreugdenhil aan de zaal: op zand of op rots? En hoe doen we dat?
MISTERPOKON Maarvoorwebijdeze‘grote’vraagzijnaangekomen verteltVreugdenhiloverdeschoolvanzijndochter,en overdenieuweschoolleiderArnodiehijdaarleerde kennen.“Ikhadeenbijnaamvoorhem.Iknoemdehem ingedachtenMisterPokon.Toenikvoordezepresentatiegevraagdwerddachtikmeteen:eigenlijkzouhij hiermoetenstaan!Kinderengroeieneenbeetjealshij deklasbinnenkomt.Mensengroeienvanhem.De schoolwaarhijbegonkendeproblemen.Deschool kreegcoderoodvandeinspectie.‘Eigenlijkwelhandig…’zeimeesterArno.‘Dankrijgjemeergeld,meer aandacht…’Deschoolwasheelsnelvandiecoderood af,dankzijMisterPokon.”
KANIKHIERGROEIEN? TimVreugdenhilverteltverder:“Arnozieteenschool alseenecosysteem.Kinderenzijnnetplanten,zekomenopschoolomtegroeien.Zeontwikkelenwortels. Enwatisdebodemwaardiewortelsinkunnengroeien?Datisdeleraar.Demeesterendejuf.Deschoolcultuur.IkvroegArnowathijjulliezouvertellenalshij hierzoustaan.‘Watdenkteenkind?Benikhierveilig? Magikhierfoutenmaken?Kanikhiergroeien?’verteldeArnome.”Vreugdenhilwijstopdezaal.“Ikhoopdat jullieinnerlijkzittenteknikken.Wantja,zoishet.Jullie zullenhetherkennen.Arnovertelteigenlijkniets nieuws!”
ONTWORTELINGVANDE SAMENLEVING
DaarnaverteltVreugdenhiloverSimoneWeil.Die schreefalvóórdeTweedeWereldoorlogoververvreemding.Overhetlosrakenvanjewortels,overhet verliezenvanjefundament.Doormensen,maarook doorsamenlevingenalsgeheel,doorlanden.“Wehebbenhetookinonzetijdweergezien…”verteltVreug-
denhil.“DenkaandeDDR.AandeSovjetUnie.Aanhet omvallenvanhetregimeinSyrië.Zomaaromgedonderd.Endatkomtomdaterinhetfundamentaliets verkeerdzat.”Ennuzittenwemisschienwelinhetzelfdeschuitje.Erzittengateninhetweefselvanonzesamenleving.Deontwortelingismisschienwelgroterdan indetijdvanSimoneWeil.Watkunnenwevanhaarleren?
ROTINHETFUNDAMENT
DanhaaltTimVreugdenhilNicolaasVeulaan,dieals programmamakerdewereldvandejeugdzorgisingedoken.“Gavooralkijken!Indringendetelevisie!”zegt Vreugdenhil.WatVeulconstateertisdatdeberoepen dieonzesamenlevingbijelkaarhoudenteveellijden onderbezuinigingenenwerkdruk.Ookinhetonderwijs.“Wezittenineenspagaattussenhetsysteemen dedagelijksepraktijk.”zegtVreugdenhil.“Overal,inalle beroepen,hetisbijnanietvoltehouden.Hetfundamentvanonzesamenlevingbegintterotten.EnVeulis geenroeptoetertjehe?Hijweetwaarhijoverpraat.”
HOOP,VERSCHILLIGHEIDENGELUK
ViahetbruggetjevanSimoneWeilkomtVreugdenhil nuuitbijonzescholen,bijDelta.“Eenschool,eenorganisatie,heefteengrondslagnodig.Watisjulliegrondslag?IkhebhetopdesitevanDeltagevonden.‘Deessentieisdialoog,eenrelationeelmensbeeld,eigenlijk zijnwepastevredenalswegroeienindriedingen. Hoop,verschilligheidengeluk.’Wistenjulliedat?Nee?” Deongeveer300mensenindezaalbeginnenzachtjes telachen.Vreugdenhilgaatverder:“Datistochgeweldig,nietalleenrekenenentaal,maarookhoop,verschilligheidengeluk.Maarikvraagdanwelmeteen: hoopwaarop?Enverschilligheidtenopzichtevanwat? Engeluk,watisdatprecies?Watzijndegrondslagen, watishetfundament?”
“Vraagomverhalen. Voedhetverlangen. Verbeterdeveerkracht.” EENSTEVIGFUNDAMENT
DanverteltVreugdenhiloverdekathedralenuitde middeleeuwen.Diehebbenvaakhogetorens,maarals jekijktnaardefundamentenblijktdatdievaakheelondiepzijn.“Vaakminderdaneenmeter!Hoekandat? Alszemaaroprotsstaan,verteldeeenarchitectme ooit.Eenstevigfundament,rots,eenzandlaag.Dankun jehogetorensbouwen.”Hetiseenmooibeeld,vertelt hij,enjekunthetopjezelfbetrekken.“Hoestaathet methetfundamentvanjullieleven?Enhetgaaterdan nietomhoediephetis,maaromhoestevighetis.”
MINICOLLEGEFUNDAMENTLEGGEN
“Hoefundeerjejeleven?Ikgeefeveneenminicollege. Ikhebwatkandidatenalsfundament:deeersteisgod. Ofeenvergelijkbaarwoord.Ietshoogsenheiligs.Alsje daaropbouwtkomthetwelgoed.Eenvariatiedaarop: eenheiligboek.Fijn,hoefjenietzelftezoeken,het staatinhetboek.Volgendekandidaat:wiskunde.De genialiteitvandecijfersenvergelijkingen.Of:eensysteemvanwetgeving.Degrondwet.Derechtsstaat.Of mensenrechten.Eenvolgende,meerpersoonlijk:gezondheid.Ofgeld.Datkunnenookessentiëlefundamentenzijn.Ofwatdenkjevan:jegeliefde?”
WAARBLIJFJE?WATDOEJE? Totzoverdetheorie,zegtVreugdenhil.Nudepraktijk. Hoemaakjeinonzevloeiendetijdeenstevigfundamentinjeleven?HoetrekjejezelfalsBaronvon Münchhausenaanjeeigenhaaruithetmoeras?“Gooi eensteeninhetmoerasenspringerop!”zegtVreugdenhil.Maardatzalnietwerken.Althansnietlang.Dus hoedoenwedat,praktisch?“DenkaanWeil,onzeziel wilgeworteldzijn.Doezelfeensdequickscan.Wat doejealsvanmiddag,om5uur,jeleveninstort.Alseen stormopsteekt.Datkan.Erkanzomaarietsverschrikkelijksgebeuren.Endespannendevraagis:wiebenje alsdatgebeurd?Waarblijfje?Watdoeje?”
VERLANGENNAARDEROTS TimVreugdenhilisdominee,hijverteltnuoverJezus. OpeenverhaaldatJezusverteltindeBergrede.Over eendwaas,diezijnhuisopzandbouwde.Eneenwijze diezijnhuisoprotsbouwde.Enoverdestormdie kwam,enhethuisvandedwaaswegvaagde.Wiezijn wij,inonzetijd,wehebbenallemaalwelwatvande dwaasinons.Weverlangenallemaalnaardathuisop derots,maarluktonsdatook?Eensterkegrondhouding,nietluisterennaaralleverwarrendestemmen,het lawaaivanbuiten.Dierots,datismeereenverlangen, verteltVreugdenhil.Eendoelomnaartestreven.En daarhoefjenieteensgelovigofkerkelijkvoortezijn.
EENSMEEKBEDE
“VolgensmijpraatikgeenFrans,ofreligieuzegeheimtaal…”besluitVreugdenhil.“Julliehebbennueendagje vrijvanjekinderen.Alsjezemorgenweerziet,ikzouje willensmeken,datjezenaastalleswatjezemoetaanleren,datjezeookfundamenteleboodschappenmeegeeft.‘Erwordtvanjegehouden,jebentgoedzoalsje bent.Hoehetookisthuis,ofopjerapport,hetkomt goed.’Geefzedatmee!Alsdiekinderenover30jaar terugdenken,wetenzediefundamenteledingennog.Ik geefjeditmee:wezijnsomsdwazerdanwedenken, maarerisméérmogelijkdaninjestoutstedromen.”
DRIETIPS
Vreugdenhilsluitafmetdriepraktischetips:“Eén. Vraagomverhalen.Stelelkedagééngoeievraag,een basisvooreenverhaal.Enweesstilindehoopdater eenverhaaltjekomt.Twéé.Voedhetverlangen.Maak wortelingzichtbaar.Inliefde,inhoop.Drie.Verbeterde veerkracht.Onderderooilijnisveeltedoen.Zogeefje eenfundament,zomaakjewortelenmogelijk.”
OPNAARDESESSIES In de middag wandelen de deelnemers door het Openluchtmuseum naar de verschillende locaties. Helaas dus niet per tram, waarmee alleen lesgegeven wordt. Op locaties gaan ze in sessies aan de slag om ook te leren. Waarover? Dat lees je op de volgende pagina's.
ENHETANTWOORDIS: NEGEN! Grappig: Marc van Zanten (Nationaal Expertisecentrum Curriculumontwikkeling SLO) begint zijn lezing met een rekensommetje. Ziet er makkelijk uit, 6 ÷ 2(1+2) = ? . De ongeveer 40 onderwijsprofessionals in de zaal mogen kiezen. 1, 9 of ‘anders’. De meningen in de zaal verschillen. Dan vraagt Marc of de luisteraars in de zaal met hun buren willen overleggen. “Kijk eens of jullie het eens kunnen worden?”
FORMULERENKERNDOELEN
Datluktnietecht.Mensenblijvenhetoneens.“Tochgrappig…Wezijnallemaalleraren,erzittenechtspecialistenin dezaal,maarwewordenhettochnieteens…”Watwéllukt metditsommetjeisomdestemming‘los’tekrijgen.Nadat hijdesomheeftuitgelegd(9!)staptMarcoverophetonderwerpvandelezing:hoeeen‘kerndoelenteam’isgekomentothetformulerenvandenieuwekerndoelenrekenen enwiskunde.
KWALIFICATIE,SOCIALISATIE, PERSOONSVORMING
Endatisnietoveréénnachtijsgegaan.Erzijnkwaliteitseisengeformuleerdenerisuitgebreidgetestbijscholenen inklassen.Wanthetaanlerenvanrekenenenwiskunde dientinmiddelsookandereverplichtedoelen,zosteltMarc vanZanten.“Kwalificatie,socialisatie,persoonsvorming,” vertelthij,enhijlegtdezebegrippenuitgebreiduit.Het ontwikkelentotgecijferdeburgers,voorbereidenopeen complexeresamenleving,hetbegrijpenvanalgoritmes:de begrippenvliegenindepowerpointvanMarcvanZanten langs.“Ikganietallesuitgebreidbehandelenhoor,”stelthij
dezaalgerust.“Hetisallemaalterugtevindenopinternet, ofindemiddelendieinmiddelsvoorhandenzijn.”Hijlaat eenbrochurezien.“Vraagdiegerustaan!”
SCHAKELSVANEENKETTING
“Omkansengelijkheidtebevorderenishetnodigdatalle leerlingeneengoedebasismeekrijgen.Alleleerlingenmoetenvlotenwendbaarlerenrekenenenzichontwikkelentot gecijferdeburgers.Hetgaateromdatjedewereldomje heensnapt,eigenlijk,”zovatMarceenvandekerndoelen samen.Hijlaateenmooievisualisatiezien:‘wiskundigeconcepten’,‘wiskundeindewereld’en‘wiskundigedenk-werkwijzen’grijpenalsdrieschakelsvaneenkettinginelkaar.“Ik benmeervanbewustdatikheelveelinformatieoverdraag,” zegtMarc.HijwijstopdeQR-codesdiehijinzijnpresentatieheeftopgenomen.“Zoekzegerustop!”
Kijkvoormeerinfoookopwww.slo.nl
DEKRACHTVANVERHALEN INHETONDERWIJS De workshop Zin in verhalen! is nog maar net begonnen, of de eerste stilte valt al. Workshopleider Marius Gosschalk – dramatherapeut, improvisatieacteur en hoofddocent aan de Storytelling Academy – kijkt de zaal rond en laat het moment even duren. “Weet iemand wat we vandaag gaan doen?” Niemand reageert. Hij glimlacht. “Mooi, dan ga ik dat állemaal uitleggen.” De volle zaal lacht. De toon is gezet: speels, energiek en uitnodigend. Marius maakt meteen duidelijk waar het echt om draait. “Verhalen vertellen is geen vak,” zegt hij. “Het is iets dat bij de mensheid hoort, al eeuwen. We zijn het misschien wat kwijtgeraakt in het onderwijs, maar bij de kleintjes doen we het nog steeds veel, toch? En dat is niet voor niets.”
VERHALENGEVENBETEKENIS Storytellingdraaitnietalleenominformatie,maarvooralom inspiratie.Deworkshopbegintmeteenkorteparabel:een schutterschieteenpijlentekentpasdaarnaderooseromheen.“Watzegtditoververhalenenantwoorden?”vraagt hij.Dezaalreageert:“Jekunterzelfdingenbijbedenken.” “Hetgaatomfantasie.”“Jekuntjeeigenervaringengebruiken.”Hijknikt.“Precies.Hetantwoordzitalinje.Jehoeft hetalleennogteontdekken.”
Datisdekernvanstorytellinginhetonderwijs.Verhalenzijn geendrogekennisoverdracht,maareenmanieromleerlingenrichtingtegeven.Inplaatsvansimpelweginformatiete zenden,wordteenverhaaleenmiddelombetekenistecreëren.“Devraagisaltijd:waaromvertelikditnúaandeze kinderen?Watmoetenzeermee?”
BEELD,EFFECTENBETEKENIS Eengoedverhaalheeftvolgensdeworkshopleiderdrieessentiëleelementen:beeld,effectenbetekenis.“Plaatseen beeldinhethoofdvanjeluisteraar,”benadrukthij.“Mensen onthoudenbeelden,nietfeiten.Hetiseigenlijkvirtualreality,maardaninreallife.”Vervolgensishetbelangrijkwateen verhaalmetjedóét:raakthet,roepthetemotieop?Totslot geefteenverhaalbetekenis.“Alsjeeenpijlschiet,laatje kinderenzelfderooseromheentekenen.Datiswatverhalendoen.”
DESTRUCTUURVANEENGOEDVERHAAL
Elkesterkevertellingheefteenpaarvastebouwstenen:een personage,eenconflict,eenobstakeleneenplot.“Noem eenfilm,”roepthij.“HarryPotter!”klinkthetuitdezaal. “Juist!Voldemortmoetverslagenworden.Datishetconflict.Maarwaarspeelthetzichaf?Welkedetailsmakenhet verhaallevendig?”Detailszijncruciaal.Hoeietsruikt,klinkt, voelt–datmaaktdateenverhaalblijfthangen.
VERHALENALSBRUGNAARZINGEVING
Deworkshopeindigtmeteenopdrachtintweetallen:één vertelteenverhaal,deanderluistertenletopdebeelden dieblijvenhangen.Hetlaatzienhoekrachtigverhalenzijn alscommunicatiemiddel.Ofhetnugaatomidentiteit,zingevingofhetcreërenvaneenveiligeleeromgeving–verhalenhelpenomkennisenemotieteverbinden.EnalshetvolgendeworkshopdeeloverTheHero’sJourneystart,iséén dingduidelijk:elkeleraarkandementorzijndieeenleerling helptzijneigenverhaalteontdekken.
METVERHALENKUN JEVERBINDEN Erik Renkema zet de deelnemers aan zijn workshop liever in een halve kring dan in rijen achter elkaar. In het midden daarvan heeft hij een tafeltje gezet, met daarop allerlei boeken voor kinderen. Deze workshop gaat over verhalen in de klas, volgens Erik “de kern van het onderwijs”. Hij is Adviseur Identiteit bij Verus, een landelijke koepelorganisatie voor christelijk en katholiek onderwijs, en houdt van verhalen, vertelt hij. Vandaag mogen de leerkrachten die om hem heen zitten dan ook aan de slag met boeken, verhalen en gedichten.
Zijnstellingvoordituuris“eengoedverhaalzorgtvoorverbinding”.DangaathetnietoverhetverhaalvanDeltaofvan deschool,maaromallerleisoortenverhalen,geschrevenen herinnerd.Omtebeginnenmogendeleerkrachtenintweetallenaanelkaarvertellenwelkeverhalenzijmetzichmeedragenenwaarom.DaarnaleestErikeenverhaalvoorover eengroepblindendiewiluitzoekenwateenolifantis,uiteen boekjegenaamdWereldzondertranen.Vragendiedaarbij gesteldkunnenwordenzijnbijvoorbeeld:‘watiswaarheid, watisdewaardevanverschillenenwatishetrisicovanverschillen?’Deleerkrachtenindezaalgaanergelijkoveringesprek.“Zoalsjullienuingesprekgaanoverditverhaal,isprecieshoejehetmetleerlingenkandoen,”vertelthij.
RIJKERENINTERESSANTER
Alshenwordtgevraagdwaarvoorverhalenbelangrijkzijn, zeggendemensenindezaalophunbeurtdatjelevenalleenmaarrijkerwordtdoorverhalenvananderen.“Jekunt nietzelfallesmeemaken,verhalenvananderenzijneenaanvulling,”zegtiemand.“Hetmaakthetleveninteressanter,” stelteenander.Erikvultaandatverhalenookbijdragenaan burgerschap,eenonderwerpwaarscholensinds2006ver-
“Jekuntnietzelf allesmeemaken, verhalenvananderen zijneenaanvulling” plichtonderwijsinmoetengeven.Dekernvanburgerschap isimmerslerenomgaanmetverschillen.Omdattekunnen doen,moetenverhalenvanverschillendemensenmetelkaarverbondenworden:jouweigenverhaalalsleerkracht, verhalenuitdetraditie,verhalenvanallekinderen.Binnen dieuitwisselingkaneenkindeenidentiteitvormen.“Juist vanuitdegrondslagvaneenschoolkunjekinderenlatennadenkenenuitwisselen.”
Nadatdeleerkrachtennaardevisieopdeidentiteitvanhun schoolhebbengekeken,omtebepalenwelkeadviezenze overhoudenaandezeworkshop,leestEriknogeengedicht voor.Hetgaatovereenkindwaarvandriekonijntjesoverlijden.“Ookoverdroevigeonderwerpenkunjenamelijkprimaverhalenselecteren.”Vragendiejebijzo’nverhaalkunt stellenzijn:welklevensthemasteljecentraal?Welkeopen vragenkunjebijditthemaenditverhaalstellen?Enwelke verbindendewerkvormpast?Alslaatstevertelthijoveral hetmateriaaldatbeschikbaarisindevormvanverhalen, bewerkingenvanbijbelteksten,boekenengedichten.“Het iserallemaalomkinderenmetelkaarteverbinden.”
‘ALTIJDVANJE AFGUTSEN’ De conciërges en administratief medewerkers doen vandaag een creatieve workshop. In de ambachtenwerkplaats zijn ze aan het houtsnijden of aan de slag met Staphorster stippen. “Ik denk dat ik deze schort morgen naar school aandoe.”
Bijdehoutbewerkersishetmuisstil.Netkregenzeuitleg–altijdvanjeafgutsen–nutekenendeDelta-collega’sop hunhoutblokjedefiguurdiezezogaanwegsnijden.Sommigengutsenalvoorzichtigdeeerstelijntjesweg.Deblikis geconcentreerd.Wezienvogels,koeien–“ikbengekop koeien”–enbloemen.“Hetiswelleukdatwevandaagook ietscreatiefsmogendoen,”zegtiemand.
Eenschoolleider–wenoemengeennamen–voegdezich illegaalbijdegroep.“Eenvanonzeconciërgesisziek,dusik konmeteencollegamee.Maarverteldatmaarnietverder.” Aaneenanderewerkbankpakkensommigecollega’shet grovegeschuterbij.Metdehamerwordenergroterestukkenweggegutst.“Eigenlijkmoetenweditookaanonzeleerlingenleren,”horenwe.“Meerruimtevoorhandenarbeid!”
Eenmedewerkeriseenbloemaanhetuitgutsen.“Ikdenk datikdiestraksindetuinzet.Leukhoor,datweervandaag bijmogenzijn.Vanochtenddiestartmethetteamvondik
heelleuk,danhoorjeerechtbij.Envanmiddagkrijgenwe nogtimemanagement,daarbenikwelbenieuwdnaar.”
STIPWERK
Inderuimteernaastzijndeconciërgesenadministratief medewerkersdrukaanhetStaphorsterstippen.DebloemrijkemotievenvanStaphorsterstipwerkvindjeterugop Staphorsterklederdracht.Decollega’smakenopeenzwarteschortofopeenlinnentasmeteensoortstempelsbloemigefiguren.Terwijlbijdeeendeschortalvolmetstippen staat,werktdeandervoorzichtighetenenahetandere bloemetjeuit.
“Zo’ncreatieftussendoortjeiswelfijn,”zegteenadministratiefmedewerker.“Anderecollega’swarenjaloersdatwijdit mochtengaandoen.”Eneenander:“Ikziegeloofnietdirect eenlinkmetonzeidentiteit,maarikvindhetwelheelgezelligomdittedoenmetmijncollega.Endatisookbelangrijk.”
EEN VERANDERAARIS GEWOONEEN LERAAR… Op de ongeveer 50 zitplaatsen in het auditorium ligt voor iedere deelnemer aan deze workshop een pakje kaarten klaar. Op iedere kaart staat een woord. ‘Oorzaak’, ‘probleem’, ‘middel’, ‘doel’ en tenslotte ‘afnemer’. Met de kaarten zullen we een route afleggen, of een verandering of verbetering bewerkstelligen, het is maar hoe je het wil benoemen. Een route om te komen van A naar B.
AANGEHAAKT?AFGEHAAKT!
HansvanLeeuwenwijstdedeelnemersopdetitelvan dezeworkshop:‘Waartoezijnwijopaarde’.“Eenfilosofischevraagwaarweonsruimeenuurmeegaanbezighouden,”zegtHans.Hetgaatoververanderen,aandehandvan eenaantalcasussendiededeelnemerszelfhebbenaangedragen.“Zijnjullienogaangehaakt?”vraagtHanshelemaal aanhetbegin.Dezaalblijftaarzelendstil.“Okee,ikbenjullienualkwijt!”Dezaallacht.“Nou,ditwas‘leeggedrag’,” zegthij.Hansheeftdedeelnemersindezaalnuwélaande haak.
KNEITERGOEDONDERWIJS
“Waartoezijnweopaarde?”Hijgeeftzelfalhetantwoord: “Omkneitergoedonderwijstegeven.”Endaarisvaakveranderingvoornodig.Endatislastig,zegtHans:“Niemand wilzomaarveranderen.”Hijverteltoverdemethodediehij gaathanteren,dieisvanverandercoachAnnemarieMars. Eigenlijkiseenveranderaargewooneenleraar,zegtHans ook.“Alsveranderaarstajevoordeklas.Enindieklaszitten demensendiejewilveranderen.”
VERANDERCONFLICT Deveranderaarloopttegenvierverschillendereactiesop, volgensAnnemarieMars.Ontkenning,weerstand,reflectie enverbinding,laatHanszienopeendia.Hijbespreektze eenvooreen,enlaatereenleukeclipuit‘Friends’bijzien.In hetfilmpjezienweeengesprektussenRachelenMonica, diemetzijntweetjesbinnendekortstekerenineen‘veranderconflict’terechtkomen.Allevierdereactiesinéénkorte scène!
VERANDERENISEENFILM DankomtHanstesprekenoververanderstrategieën.De deelnemersindezaalgaangeanimeerdmetelkaaringesprekoverdezestrategieëninrelatietothuneigenverandercasus.Hans:“Veranderingiseenfilm…Deorganisatievan AnaarBbrengen.Deoorzaakdiewesignaleren,hetprobleemdatwebenoemen.Demiddelendiewedaarbijinzetten,dedoelendiewewillenbereiken…Diefilm,datproces, daargaanwenuaandehandvandiekaartjesmeestoeien! Liefdevolmaarwelstevigstoeien!”
HansvanLeeuwenenChristelVerspagetzijnvan‘OnderwijsMaakje Samen’.Kijkopwww.onderwijsmaakjesamen.nlvoormeerinformatie.
IEDEREENKANSHINEN INDEMUZIEKLES In een open ruimte, omringd door hoge kerkramen, klinkt gezang. Niet voorzichtig en timide, maar krachtig en vol energie. De deelnemers aan de workshop Gedeeld leiderschap in de muziekles klappen, stampen en zingen samen, terwijl workshopleider Floor Thissen hen moeiteloos door steeds complexere opdrachten loodst. Dit is geen workshop waarin deelnemers alleen maar luisteren.
Vanafheteerstemomentisdegroepactiefbezig.Hetbegintmetritmesklappenenstampen,laterkomenerzanglijnenbij.Eersteeneenvoudigemelodie:"Iwaslefttomy owndevices",eenregeluitPompeiivanBastille.Daarnaeen tweedegroepdieeenritmischee-yoinzet.Hetduurtniet langofdeeerstechaosbreektuit,maarzodraFloormeteen eenvoudigehandbewegingdegroepleidt,valtallesopzijn plek.“Wehebbennualtwintigminutengezongen,”roeptze gaandewegdeworkshop.Detijdvliegtvoorbij.
MUZIEKLESALSSPEL
Floorlaatzienhoejedezanglessenspeelsenlaagdrempelig kuntmaken,zodatélkeleerlingmeekandoen.“Watdoeje metkinderendienietwillenofdurvenzingen?”vraagtiemandindezaal.“Jebeginteeneerstelesmetritmes,met stampenennadoen.Daarnavoegjesteedsmeerkleineelemententoe,enopeengegevenmomenthebbenzeniet eensdoordatzezingen,”legtzeuit.“Enbeginsimpel!Kinderenvindenvooralbreaksleuk:dusbeginmeteeneenvoudigliedjeeneenbreak,eneventueelwatklanken.Jonge kinderenpikkenditdoorgaanssnelleropdanvolwassenen.”
Dedeelnemerslerenhoezeverschillendeklankenkunnen inzettenenwelkegebarenerbijhoren:langeenkortenoten, luideenzachtetonen,enzelfseen‘twang’–“lachmaarals
eenheks,zoklinkttwang!”Iedereenprobeerthetuit,enterwijleraanvankelijkgelachenwordt,klinkendeklanken steedsovertuigender.
VANLUISTERENNAARCREËREN
Metsimpeletools–dirigerenmetvastehandbewegingen dieverwijzennaarritmes,noten,manierenwaaropietsgezongenmoetwordenenhoededynamiekmoetzijn–laat zezienhoejeeenveiligesfeercreëertwaariniedereenzijn eigenkrachtkanontdekken:“Hetgaateromdatjekijkt:hoe verkanikgaan?Wieheeftritmegevoel?Wiezingtgraag? Laatiedereenshinen.”
Deworkshopeindigtmeteenkorteuitlegoverpraktische hulpmiddelen,zoalsdeappLoopy,waarmeejejeeigen stemkuntopnemenenterugspelen,entipsominstrumentaleversiesvanbekendeliedjestegebruikenindeklas. Maardebelangrijkstelesblijfthangeninderuimte:muziek gaatnietalleenoverzingen,maaroverdurven,proberenen samenietsmaken.Enalsiedereeninzijnkrachtstaat,kan zelfseensimpelemelodieuitgroeientotietsgroots.
Meerweten?
ZoekonlineopVOPA,Vocalpainting.Dezemethodeisontwikkeld doorJimDausHjernøe.
‘KICKSTART IDENTITEIT De sessie ‘Werkplan Identiteit & Zingeving in 5 kwartier’ staat onder leiding van mensen van de Commissie Identiteit & Zingeving van Delta Scholengroep. De sessie is bedoeld als kickstart voor praten over identiteit op scholen, waarin groepen in 5 kwartier hun eigen schoolvisie onder de loep nemen.
IndetweedesessiezijndatSandraMeulemanenSimonvan Wijk.Dezecommissiebedachtenmaakteookhetdoosje kaartenmetvragendatiedereenbijbinnenkomstkreeg.“We willenmensenookechtaanmoedigenomhetdoosjemet vragentegebruiken,”zegtSandra.“Jekuntervragenover identiteitmeestellen.Aanelkaar,maarookaandekinderen.”
DeltaScholengroepheeftvieropdrachtenvoorhetonderwijs.Deeerstedriekomenuitdewet,hetonderwijsinNederlandmoetopallescholenkwalificerend,socialiserend ensubjectiverendzijn.Devierdeopdrachtisidentiteit,een belangrijkewaardevoorDelta.Maarnietopallescholenis devisieopdatonderwerpalhelemaalnaartevredenheid uitgewerkt.
VERHOUDENTOTIDENTITEIT
BinnenDeltaislevensbeschouwelijkburgerschap,waarook ErikRenkemahetoverhadindeeersteronde,deambitie. DeSLO-doelenbestedenookaandachtaanditonderwerp. Zomoetenleerlingenlerenzichtegedragenvanuitrespect vanuitalgemeenaanvaardewaardenennormen.Daarnaast lerendeleerlingenhoofdzakenovergeestelijkestromingen dieindeNederlandsemulticulturelesamenlevingeenbelangrijkerolspelenenlerenzerespectvolomtegaanmet seksualiteitendiversiteitbinnendesamenleving.“Wehebbenoponzescholensomsoudersdiehieranderstegenaan kijkenendaarmoetenweonstoeverhouden,”zegtSandra. “Dathoortookbijdekijkopidentiteitvanjeschool.”
Dedeelnemerswerkeningroepjesaaneenreeksvragen. Eerstduikenzeinhuneigenschoolplanofschoolgidsomde kernvanhunvisieopidentiteittevinden.Vervolgenskijken zeofdievisiescherpergeformuleerdkanworden,metde SLO-enDelta-doeleningedachten.Daarnabesprekenze wateenleerlingopditgebiedzoumoetenmeenemenna achtjaaropschool.Totslotbuigenzezichoverdepraktijk: hoegaanzeditconcreetvormgevenenhoewordthetgemonitord?
SAMENEENVISIE Vooreenvandegroepenzijndezevragenextrainteressant,omdatdiemiddenineenfusievantweescholenen besturenzit.Eenvandedeelnemersisleidinggevende daarenhooptdatiedereenuitgebreidmetelkaaringesprekkangaan,omzoverdertekomen.“Wemoetenniet blijvenleunenopdetweeoudevisies,maarsameneen nieuwemaken.”
INDEHUIDVANEEN KLEURENMONSTEREN EENFLAMINGO Stilzitten is er niet bij in de workshop Theater & Taal. Theaterdocent Sofie Cornelissen laat de leerkrachten in de huid kruipen van een kleurenmonster en een verdrietige flamingo. En hoe sliep de oma van je oma van je oma van je oma eigenlijk?
“Steljijbenteenkleurenmonster:hoezoujedanstaan?”De vijftienbijdeworkshopaanwezigeDelta-leerkrachtenhoevennietlangnatedenkenalszedezewelhaastfilosofische vraagkrijgen.Allemaalnemenzeeenanderehoudingaan. Deeenmaaktzichgroot.Deanderklein.Eenderdetrekt eenextreemblijhoofd.Eenvierdeheftzijnarmendreigend indelucht.“Nubenjeindewar,”draagtSofieop.Dehoudingenveranderenweer.“Envertelmenumaareenswaaromjeindewarbent.”“Ikbenm’nklerenkwijt,”pieptde een.“Ikkandegeelnietvinden.”Eneenderde:“Ikbenheel misselijk!”
Wienadelunchevenrustiguitwilbuikenmoetnietinde Poffertjeskraamzijn.BijdeworkshopTheaterenTaalkomen zemeteeninactie.WorkshopleiderSofielaataandehand vandrieboekenzienhoezijhaartheaterlesseninricht.Ze werktinhetbasisonderwijsenisgespecialiseerdinhetverbindenvantaalentheater.“Datkunjegebruikenomde woordenschatteontwikkelen,maarookomdeleesbelevingteversterken.Ofomeenboektepromoten.”
EENVREEMDGEVOEL
Zelaatzienhoejeeengroeprustigeenkarakterlaatopbouwen.Alsdedeelnemersinhuneerstekleurenmonster-houdingstaangeeftzevervolgopdrachten.“Jebenteenkleurenmonsterenjehebteenvreemdgevoel.Laatdatmaar eensaanjegezichtzien.Aanjeogen.Aanjewenkbrauwen. Aanjemond.Enaanjeneus,kunjeookaanjeneuslaten
ziendatjeeenvreemdgevoelhebt?Enloopmaareens rondenlaataanjecollega’sziendatjedatvreemdegevoel welherkent.”Zebeginnenvoorzichtig,maaruiteindelijk gaanallecollega’shelemaalopinhunrol.Degroepencollega’sdiebuiteninderegeneenrondleidingkrijgenkijken nieuwsgierignaarbinnen.
Hettweedeboekwaarmeedegroepaandeslaggaatover eentrotseflamingodieeenbeenverliest.Daarkomenheel watemotiesbijkijken,zolatendecollega’szien.Zespelen talvanscenario’s.Uiteindelijkvormenzeduo’swaarinde eeneenduizendpootisdiedeverdrietigeflamingoprobeertoptevrolijken.“Jekannogwelvliegen,”vangenwe op.En:“Erisnogsteedschocola!”
SLIMMEOPLOSSING
HetderdeboekdatSofievandaagintroduceertgaatover opa’senoma’s.Enoverwatdeopa’svandeopa’svande opa’sdeden.Indrietallenbereidendedeelnemersdaareen toneelstukjeovervoor.Alsdetijdvandeworkshopbijna voorbijismoetenernogdriegroepjesoptreden.Daarheeft Sofieeenslimmeoplossingvoor,diezeookinhaarlessen toepast.Allegroepenstaanklaarenbevriezenhunhouding. Zijzetdegroepenachterelkaaraan.Endatwerkt.Eenminuutvoortijdrondtzedeworkshopaf.Maarnietvoordat devijftiengetalenteerdeacteurshunallerprofessioneelste podiumbuiginglatenzien.Applaus!
REKENANGSTISGEEN LEERLINGPROBLEEM, MAAREEN ONDERWIJSPROBLEEM De workshop Het effect van rekenangst op het leren rekenen laat deelnemers ervaren hoe het is om onzeker te zijn over rekenen. Workshopleider Bronja Versteeg (Rekenkr8!) benadrukt direct: rekenangst ontstaat niet door onkunde, maar door hoe rekenen wordt aangeboden. Als het gat tussen wat een leerling begrijpt en wat er verwacht wordt te groot is, leidt dat tot vermijdend gedrag.
“Wiekenteenleerlingdieblokkeertbijrekenen?”vraagt Bronja.Reactiesvolgensnel:eenmeisjedatconstanthaar antwoordencheckt,eenjongendielieverdevraagoverschrijftdanhetantwoordinvult.“Dezekinderenzijnniet ‘slechtinrekenen’,”zegtBronja.“Zezijnvastgelopenineen systeemdattesnelgaat.”Doorherhaaldfalenontstaatde overtuiging:ikkanditniet.Negatieveemotiesnemenwerkgeheugeninbeslag,waardoorlerennógmoeilijkerwordt.
ZELFERVARENHOELERENWERKT Omdittastbaartemaken,duiktdegroepinHetLandvan Zeek,eengetallenstelselopbasisvanzes.“Wievindthet nualingewikkeld?”vraagtBronja.Gelach.Deelnemers schrijvenantwoordenophunwisbordjes.Overleggenmag, maarbijdelaatsteopdrachtmoetenzehetalleendoen. “Wathielp?”vraagtBronja.Dezaal:“Samenwerken.”“Directefeedback.”“Hetverwoorden.”Voordatautomatiserenzin heeft,isbegripcruciaal.
WATWERKTWELENWATNIET?
Snelheidblijkteenvandegrootsteobstakels.“Alswete snelmoetenwerken,hakenweaf.”Ookteabstractemethodesschietendanhundoelvoorbij:“Eeneierdooswerktbeterdaneengetallenlijn,”merkteendeelnemerop.“Omdat
jedirectziethoeveeljenognodighebt.”Watnietwerkt,is teweinigconcreetmateriaal,tesnelautomatisereneneen tehoogabstractieniveau.Watwelwerkt,isrekenenineen betekenisvollecontext,hetverwoordenvanwatjedoeten leerlingenlatenervarendatzehetwélkunnen.
GROEIENOPEIGENNIVEAU
Werkeninfasenhelpt:Ikdoehetvoor,wedoenhetsamen, julliedoenhetsamen,jijdoethetalleen.Eerstkijken,dansamenoefenen,daarnaingroepjes,enpasalslaatstezelfstandigwerken.Doorgoedtekijkenwaarhetknelpuntzit–begrip,tempoofzelfvertrouwen–kunjebeterondersteunen.
ZELFVERTROUWENALSSLEUTEL
“Alsjijenthousiastbent,straaltdatafopdeleerling,”zegt Bronja.“Netzoalseenouderdiezegt:Ikwasooknooitgoed inrekenen!”Kinderennemenovertuigingenover.Daaromis hetcruciaalomzetelatenervarendatzehetwélkunnen. Bronjasluitaf:“Rekenangstisgeenleerlingkenmerk,maareen onderwijskenmerk.”Wierekenangstwildoorbreken,moet vooralkijkennaarhoerekenenperkindwordtaangeboden.
RUSTIEKESFEER, MODERNESTOF Het ruikt ouderwets, in Herberg De Hanekamp. Naar houtvuur, pannenkoeken en warme chocolademelk. De geur van de 19e eeuw. Maar de stof die in de workshops gegeven wordt, is helemaal van deze tijd. In de grote Gelagkamer luisteren zo’n dertig deelnemers naar Pascal Tijdink (Iselinge Hogeschool) die vertelt over ‘Veilig voelen, goed leren’. En in de iets kleinere ‘Opkamer’ vertelt Jan Knuivers (HAN) over ‘Wijze lessen’ om praktisch aan de slag te gaan met het effectief maken van je eigen lessen.
WIJZELESSEN
JanisleraaropdePABO,enzojongalshijis,hijheefttochal heelwatwijzelessenomtedelen.Dielessenhaalthijuithet boekjeWijzeLessen,hijhoudthetomhoog:“Leesditboekjemensen,hierkunjeveeluitleren…Hierkunjeechtveel mee.”Hetiseenwetenschappelijkemethodeomviaconcretestappeneffectieveronderwijstegeven.Datgaatin driestappen:Voorkennisactiveren,Voorbeeldengebruiken enGespreidleren.Jandeeltblaadjesuit,dedeelnemers aandeworkshopgaanaandeslagomeeneigencasuslangs dezestappenteleggen.JanKnuivers:“Aandeslagmensen, ikpraatjullieerweldoorheen!”
VEILIGVOELEN,GOEDLEREN
IndeGelagkamerklinkenondertussengrotewoorden.‘Pesten’,‘trauma’,‘PTSS’,‘geweld’,'angststoornissen',‘oorlog’, ‘mishandeling’...Optafelligteenblaadje,eenfactsheetmet eenonderzoeknaaringrijpendegebeurtenissendieleerlingeninhetspeciaalonderwijskunnenhebbenmeegemaakt, vooralnieuwkomersuitoorlogsgebied.Datzijn‘ACEs’,verteltPascalTijdink.EenACEiseen‘AdverseChildhoodExperience’.Kinderendieakeligedingenhebbenmeege-
maaktvragenomeeneigen–sensitieve–aanpak.HoeherkenjekinderenmeteenACE?Hoegajeeropschoolenin deklasmeeom?Watkunnenwedoen?Pascalverteltover trauma-sensitiefonderwijsengeefttips.“Alseerste:kenhet verhaal.Watmaaktzo’nkindallemaalmee?Probeerhette begrijpen,probeerveiligheidtebieden.Weesbetrouwbaar. Zorgdathetkindermagzijn!”
Pascalverteltinhoogtempoovereenaantalconcretevoorbeelden,vaneen13-jarigeSyrischejongenmeteenoorlogstraumadiealleennaarNederlandisgekomentoteen baby'tjedatgetuigeisgeweestvanaanhoudendhuishoudelijkgeweld.Dedeelnemersaandezeworkshopzittenop hetpuntjevanhunstoelenluisterenademloostoe.Eris meerindewerelddanpannenkoekenenchocolademelk! Pascaloogstaanheteindevanhaarpresentatieeendikapplaus.
ScandeQR-codeomhetboekje‘WijzeLessen’gratis tedownloaden.
Leesmeeropwww.traumasensitiefonderwijs.com voorhulpbijtraumasensitiefonderwijs.
‘ISEENKOEMETDRIE POTENGEENKOE?’ In café Tante Stien, een replica van een klein Amsterdams café, geeft Maaike Merckens-Bekkers een workshop over kinderfilosofie. Ze was ooit bankier, maar werd moe van het kapitalisme, ging filosofie studeren en ontdekte dat je er ook in het onderwijs veel mee kan.
Een vriendinvroeghaarooitomeenfilosofielesvoorkinderenteverzorgen.Zebegonmetdevraag“watiseenkoe?”. Dekinderenantwoorddendingenals:dieiszwartmetwit, heeftvierpoten…“Iseenkoemetdriepotendangeen koe?”vroegMaaike.Hetleverdeveelplezierenoriginele ideeënop.
Metdiefilosofietechniekenkunjenamelijkerggoedjeburgerschapslessenverzorgen,betoogtMaaike.“Sterkernog,ik denkdatdieburgerschapsregelszijngeschrevenomfilosofiehetonderwijsintekrijgen.”Omtebeginnendoetzeeen spelmetdedeelnemers,datzeookheelvaakmetkinderen doet.Iedereenkrijgteenbriefje.Dedeelnemersmoeten daareenzinopschrijvenwaarvanzezekerwetendatdie 100%waaris.Daarnawisselenzedebriefjesuitmethun buurendieplakthembij‘waar’,‘nietwaar’of‘allebei’.
WAAROFNIETWAAR
Eenvandedingendieophetbriefjeisgeschrevenisbijvoorbeeld“ikheetLinda”.Dieisbij“waar”geplakt,maar moetvolgensMaaikebij“nietwaar”.“Hethangternamelijk maarvanafwiehetleest,”steltze.Hetspelleverteengesprekopoverwatwaarisenwatniet.Nietiedereenishet eens,maarhetgeeftwelstoftotnadenken.
LERENDENKEN Nahetspelendediscussiedaaroverwordtdegroepgevraagdomtereagerenopstellingendoorlinks,rechtsofin hetmiddenvandekroegtegaanstaan.Maaikenoemthet hetKinderrechtenspel.“Hiermeekunjegoedeenlesverzorgenbinnenhetdomeindemocratischewaarden.”De stellingis:“Nicolettais11jaaroudenzietGretaThunbergop televisie.Zeisergbegaanmetdierenrechtenenwilnetals Gretagaandemonstreren.Zewildaarvooreenjaarvrijvan school.Watvindje?A:zemoetgewoonnaarschool,B:ga lekkervoorjeidealenenneemeenjaarvrij,ofstajeinhet midden?”
WatMaaikewildeduidelijkmakenmetdezeworkshopis datjeditsoortdingenkandoenvoorjeburgerschapsprogramma,maarookvoorveelmeer.Eenvoorbeelddaarvanis taalontwikkeling,oflerendenken,zegtze.“Hetisjammer datkinderenzeldendenkleskrijgen.Ikzegvaaktegenze ‘wateenmooiegedachte’.Kinderenhebbenheeloriginele ideeën,ikleererzelfookveelvan.”
“Watdenkjij,zou eenbanjerbeest bestaan?” METRIJKETEKSTENENHERKENBARE VERHALENWEERPLEZIERINLEZEN
Hoe kunnen we onze leerlingen beter leren lezen? Nou, op best veel verschillende manieren laat Lynn Hartjes zien in haar workshop over leesonderwijs. En gelukkig hoef je als leerkrachten lang niet alles zelf te bedenken.
IndeafgelopenjarenkwamdeNederlandseleesvaardigheid nietaltijdpositiefinhetnieuws.Aljarendaalthetleesniveau vanonze15-jarigen,zoblijktuitPISA-onderzoek.EenvergelijkbaaronderzoekvanPIRLSnaar10-jarigenlaatongeveer dezelfdetrendzien.AlstaanwehierwelnetbovenDuitsland,zostellendeaanwezigentevredenenlachendvast.
Tweebelangrijkeredenenvoordezeontwikkelingisdat tekstendieleerlingenlezenvaakversimpeldzijnennietaltijdaansluitenbijdebelevingswereldvanhetkind.Kinderen zoudeneigenlijkmeerrijketekstenmoetenlezen,zegtLynn Hartjes.Lynnisdocent-onderzoekertaalenlezenaande IselingeHogeschoolinDoetinchem.“Eenrijketekstiseen tekstmetonbekendewoordenofmetfiguurlijktaalgebruik. Doordecontextofmetjouwhulpkunnenleerlingendie tochlezen.”
Endanoverdiebelevingswereld.“Degemiddeldeschoolbiebheeftweinigdiversiteitquahoofdpersonen.Wezien weinigverschillendeetnischeachtergronden,genders,economischeklassen,seksuelegeaardhedenenhandicaps.Terwijliederkindzichinboekenzoumoetenkunnenherkennen.Enboekenoveranderehoofdpersonenlezenhelptje ookomanderenbetertebegrijpen.”
PASSENDEBOEKEN Maarhoevindjedanpassendeboeken?Lynnheefttalvan tips.“Alsjegeenbibliotheekopschoolhebt,gadannaarde gewonebieb.Daarwerkenalleenmaarmensendiejegraag helpen.Bijdelokaleboekhandelook,trouwens.”Eenanderetip:Degrotevriendelijkepodcast.Daarinbespreken JaapFrisoenBasMaliepaardkinderboekeneninterviewen zeschrijvers.DiezelfdeJaapbeheertookdewebsitejaapleest.nl.Nietgratis,maarwelhandigisBoekwijzer.“Daarop kunjeeenabonnementnemenendankrijgjeheelgerichte boekentips.”
UitdetientallenboekendieLynnheeftmeegenomenkiezendedeelnemerselktweeboekenuit.Vindenzeeenvan dieboekentaalrijkofkennisrijk?EengroepjeheeftZoefvan JannekeSchotveldgepakt.“Erwordenwelmoeilijkewoordengebruiktenjemaaktkennismeteenanderecultuur,dus hetisookkennisrijk.”EenanderduoheeftEenzeevanliefdegepakt.“Ikvondhetheeltaalrijk,”zegteenleerkracht.“Er zittenwoordenals‘zeulen’in,enanderenietveelvoorkomendewoorden.”
SIGNAALWOORDEN
Watweinhettaalonderwijsooknietgoeddoenisdetekstverwerking.“Wehebbennogaldeneigingommetschriftelijkevragentecheckenofdelezerdetekstwelsnapt,”zegt Lynn.“Somdesignaalwoordenop.Waareindigtdeinleiding?Waarnaarverwijst‘hij’indezezin?Ikweetniethoehet metjulliezit,maaralsikleesbenikdaarnietmeebezig.”De zaalkniktinstemmend.
Maarhoekanhetdanwel?Dathoefjegelukkignietsteeds zelftebedenken.DewebsitedeKinderboekenjufisook voorhaareenfijnebronvaninspiratie,zolaatzezienaande handvanhetboekFoutje,echtnietvanPieterKoolwijk.Het iseenboekoveridentiteitenjezelfkunnenzijn.DeKinderboekenjufheefteenhelelijstmetvragenbedachtdiejeerbijkuntstellen–watdenkjij,zoueenbanjerbeestbestaan? –eneenoverzichtvanactiviteitendiejekuntdoenalsjedit boekindeklasleest.Laatzelfeenseendruppelverfoppapiervallen.Ofluisternaareenbepaaldliedjedatbijhet boekpast.
Lynnheeftnogmeertipsvoorwebsiteswaarjekant-en-klareverwerkingsopdrachtenkuntvinden.DeSLOontwikkelt allerleiactiviteitenrondomdenieuwekerndoelenvoortaalonderwijs.Ookuitgeverijenhebbenvaakonderwijsmateriaalbijdeboekendiezeuitgeven.EnookhetKinderboekenfestivalinDoetinchem,waarvanLynneenvandeorganisatorenis,heeftophaarwebsitewatlesmateriaalstaan. Doeerjevoordeelmee!
MORGENWORDT VANDAAGGEMAAKT. Het was vandaag een ‘dag op voeten’, letterlijk. We liepen van Goes naar Zwolle, van Harreveld naar Budel en tussendoor weer terug naar Goes… Degene die zo verstandig waren geweest vandaag stevige stappers aan te trekken (en een paraplu mee te nemen!) waren spekkoper!
INSPIRERENDEDAG Enondertussenstakenwealsonderwijsspecialistennoghetnodigeop ook,vandaag.Overdemeerwaardevanmeertaligheid,overhoe-om-tegaanmetkinderenmetoorlogstrauma,oververandertrajectenende nieuwekerndoelenvoorrekenenenwiskunde…Hetwasvooraleeninspirerendedag,eendagomoudekennissenencontacteninonsnetwerk weeraantehalenenterugtedenkenaandeéérsteDeltaStudiedag,vorigjaarinUlft.
LEVENDEGESCHIEDENIS HetNederlandsOpenluchtmuseumwashetperfectedecorvoordeze dagvanontmoetenenuitwisselen.Bijallemoderneeneigentijdseleermomentenspeeldevoortdurenddeechovandegeschiedenismee:we lerennuvoordedagvanmorgen,maarwevergetendaarbijdegeschiedenisniet.Hetwasvoorvelenvanonseenverrassingomtezienhoeeen instellingalsHetNederlandsOpenluchtmuseumdezegeschiedenislevendweettehoudenenactueelweettemaken.Eenplekomzekernog eenkeerterugtekomen!
Morgenkerenweallemaalweerterugnaaronsdagelijkseleven.Hetis onzediepewensdatjedanietsvandeinspiratievanvandaagvastweet tehoudenenoverweettedragenopjeleerlingenenopjecollega’s. Wantvergeetniet:morgenwordtvandaaggemaakt.
TotdevolgendeDeltaLeert!
VOORIN DEAGENDA WANNEER WAAR
28-05-2025
22-09-2025
PapendalArnhem
Locatien.t.b.
WAT
Studiedag3,themaSport,Bewegen, NatuurenDuurzaamheid
Studiedag4,themaMens&Maatschappij
SAMEN | VERBINDEN | LEREN 
