De Jure Vol. 8 by De Jure

ΤΕΥΧΟΣ 8 - 10-12/2013

ELSA ATHENS

De Jure ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΝΕΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΑΘΗΝΑΣ

ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ DE JURE

ΤΕΥΧΟΣ 8 (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013)

Συντακτική Ομάδα 2013-2014

Αρθρογράφοι Τεύχους (αλφαβητικά)

Διεύθυνση –Αρχισυνταξία: Γιάννης Κούβακας Βοηθός Αρχισυντάκτη: Σοφία Ρώμα Υπεύθυνη Ξενόγλωσσων Κειμένων (Γαλλικά): Δανάη Σουφρίλα Υπεύθυνη Ξενόγλωσσων Κειμένων (Γερμανικά): Μαριαλένα Καραντινού Υπεύθυνη Συνεντεύξεων: Ευτυχία-Μαρία Αλεξοπούλου Υπεύθυνη Κάλυψης Συνεδρίων και Εκδηλώσεων: Ειρήνη Καραχρήστου

Μυρτώ Γκάλιου Μαρία Ξερνού Αλέξανδρος Πολίτης Κατερίνα Σούλου

Διοικητικό Συμβούλιο ELSA Athens 2013-2014 Πρόεδρος: Γεώργιος Κουρόγιωργας Γεν. Γραμματέας: Λίλα Σίσκα Ταμίας: Μαρία Χρονάκη Αντιπρόεδρος Ακαδ. Δραστηριοτήτων: Ελένη Καραγιώργη Αντιπρόεδρος Σεμιναρίων & Συνεδρίων: Χαρά Πιταρίδη Αντιπρόεδρος Προγράμματος STEP: Χριστίνα Κεχαγιά Αντιπρόεδρος Marketing: Παναγιώτης Ρουμελιώτης

Director for Academic Activities: Κατερίνα Κατσουράκη Director for Seminars & Conferences: Ναταλία Αθανασούλη Director for ELSA Moot Courts: Κάλλια Μπαριτάκη Director for IT: Κατερίνα Κασκαντίρη Director for De Jure: Γιάννης Κούβακας

Οι απόψεις που εκφράζονται στα δημοσιευμένα στο παρόν άρθρα είναι αποκλειστικά και μόνο προσωπικές απόψεις των συγγραφέων και δεν εκφράζουν σε καμία περίπτωση τις θέσεις του Νομικού Περιοδικού De Jure, ούτε της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νέων Νομικών Αθήνας – ELSA Athens. H ELSA είναι η μεγαλύτερη ανεξάρτητη, μη-κυβερνητική, μη-κερδοσκοπική οργάνωση φοιτητών Νομικής και νέων νομικών διεθνώς.

Ευχαριστούμε θερμά τους: Χρήστο Αθανασόπουλο και Πολύβιο Καλογερόπουλο για τις φωτογραφίες της Συντακτικής Ομάδας.

ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ DE JURE ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΝΕΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΑΘΗΝΑΣ Website: dejure.elsa-greece.org E-Mail: dejure@elsa-greece.org ΑΘΗΝΑ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περιεχόμενα Σημείωμα Αρχισυντάκτη

Σημείωμα Προέδρου ELSA Athens

Η υποχρέωση αναδιαπραγματεύσεως πιστωτικών συμβάσεων κατ’ άρθρον 288 ΑΚ

Η έννοια της εταιρικής διακυβέρνησης των εισηγμένων εταιρειών στην Ελλάδα

Συνέντευξη με τον Ειδικό Επιστήμονα Ποινικού Δικαίου, Βασίλειο Πετρόπουλο

Ο νέος νόμος 4139/2013 «περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις»: τολμηρό βήμα εκσυγχρονισμού ή άλλη μια χαμένη νομοθετική ευκαιρία;

Η τοξικομανία ως νοσηρή διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών και η συνδρομή του στοιχείου της εξάρτησης στην κρίση περί καταλογισμού κατά το ν. 4139/2013

Εγκληματογένεση: Νομική, κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση

Επίσκεψη της ELSA Athens στο Εγκληματολογικό Μουσείο Αθηνών

Wirtschaftsverbrechen: Die sogenannten “White Collar Crimes„

Οικονομικό Έγκλημα: Ουσιαστικοί και δικονομικοί προβληματισμοί

Aiding and Abetting in International Criminal Jurisprudence: “specific direction”

A Decade in the Making: West Bank Barrier is nearly complete!

République Démocratique du Congo; Quand la démocratie devient une gageure

Συνέντευξη με τον Ειδικό Επιστήμονα Ευρωπαϊκού Δικαίου, Μανώλη Περάκη

Η Συμβατότητα της ΕΔΧΣ με το Δίκαιο της Ε.Ε.

Le règlement de Dublin II: une marche progressive vers la communautarisation ou un essai équivoque?

Επίσκεψη της ELSA Athens: Η διοικητική δίκη στο ΣτΕ

Το πολιτικό σύστημα στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης

DE JURE

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗ

Σημείωμα Αρχισυντάκτη Αγαπητοί φίλοι του De Jure,

Γιάννης Κούβακας

Αρχισυντάκτης

Director for De Jure 2013-2014

Τον Οκτώβριο του 2013, δυο καλοί μου φίλοι και συνεργάτες, ο Γιώργος Κουρόγιωργας, Πρόεδρος της ELSA Athens, και η Λίλα Σίσκα, Γενική Γραμματέας της ELSA Athens, μου πρότειναν να αναλάβω τη Διεύθυνση και Αρχισυνταξία του Νομικού Περιοδικού De Jure, ενός περιοδικού που ήδη αριθμούσε επτά επιτυχή τεύχη και βρισκόταν σε ανοδική τροχιά, χάρη στην άριστη προσπάθεια του Κώστα Λεϊμονή και των προηγούμενων Συντακτών του.

Με σκοπό την περαιτέρω απογείωση του Περιοδικού, το νέο τεύχος συνοδεύτηκε από μία αναδιάρθρωση τόσο επί της ύλης όσο και επί της Συντακτικής του Ομάδας, την οποία στελέχωσαν άτομα με θέληση για δουλειά και ενεργό συμμετοχή στα νομικά δρώμενα. Παράλληλα, το τριμηνιαίο αυτό τεύχος προσανατολίστηκε περισσότερο σε επίκαιρα και ενδιαφέροντα ζητήματα, όπως είναι το νέο νομοθετικό πλαίσιο για τα ναρκωτικά, οι αποφάσεις διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, τα οικονομικά εγκλήματα, ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ, η Ευρωπαϊκή Διευκόλυνση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και η εταιρική διακυβέρνηση. Πέραν της επιλογής θεμάτων από όλο το φάσμα του δικαίου και της συνοπτικότητας των άρθρων, παρέχεται η δυνατότητα δημοσίευσης περισσότερων ξενόγλωσσων συμβολών, χάρη στην εξαίρετη επιμέλεια της Δανάης Σουφρίλα και της Μαριαλένας Καραντινού, στη γαλλική και τη γερμανική γλώσσα αντίστοιχα. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται για τη στήριξη αυτού του εγχειρήματος στον Επίκουρο Καθηγητή Αστικού Δικαίου, Αντώνιο Καραμπατζό, του οποίου συμβολή φιλοξενείται στις σελίδες του παρόντος, καθώς και στον Ειδικό Επιστήμονα του Τομέα Ποινικών Επιστημών, Βασίλειο Πετρόπουλο, και στον Ειδικό Επιστήμονα του Τομέα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Μανώλη Περάκη, για την τιμή να μας διαθέσουν το χρόνο τους, διαφωτίζοντας μας για καίρια νομικά και μη ζητήματα με 2 άκρως ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις που φέρουν την υπογραφή της Ευτυχίας Αλεξοπούλου. Φυσικά, η νομική επιστήμη θα ήταν στείρα άνευ εκδηλώσεων που προωθούν τον επιστημονικό διάλογο. Το έργο αυτό αναλαμβάνει με ζήλο η Ειρήνη Καραχρήστου, η οποία μας ενημερώνει τόσο για ένα συνέδριο στο πεδίο του Δημοσίου Δικαίου, όσο και για τρεις διεξαχθείσες δράσεις της ELSA Athens: μία ημερίδα σχετικά με την Εγκληματογένεση και δύο εκπαιδευτικές επισκέψεις στο ΣτΕ και στο Εγκληματολογικό Μουσείο Αθηνών, η τελευταία με τη συμβολή της Ναταλίας Αθανασούλη. Ακόμη, στις 13-14 Δεκεμβρίου 2013 έλαβε χώρα η πρώτη διημερίδα της ELSA Greece σχετικά με το Οικονομικό Έγκλημα, το αφιέρωμα της οποίας επιμελείται η Αντιπρόεδρος Marketing της ELSA Greece, Παρασκευή Τρικαλοπούλου. Τίποτα από όλα αυτά, ωστόσο, δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει χωρίς την πολύτιμη βοήθεια της Σοφίας Ρώμα, η οποία εμμένοντας στη λεπτομέρεια υπήρξε συνοδοιπόρος μου στο συντακτικό αυτό αγώνα. Εκ μέρους της Συντακτικής Ομάδας θα ήθελα, επίσης, να συγχαρώ τους Αρθρογράφους του ογδόου τεύχους του De Jure, Μυρτώ Γκάλιου, Μαρία Ξερνού, Αλέξανδρο Πολίτη και Κατερίνα Σούλου. Τέλος, ευχαριστίες οφείλω και σε δύο πρόσωπα που υπήρξαν μέντορες στην πορεία μου στην ELSA Athens, το Γιώργο Κανέλλο και τη Μαριάννα Πάσχου. Μου έμαθαν πως, ακόμη και σε περιόδους πνευματικής ένδειας, συλλογικές προσπάθειες που προωθούν το όραμα για ένα δίκαιο κόσμο με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι εφικτές. Με αυτό το όραμα για παγκόσμια δικαιοσύνη, σας εύχομαι να χαρείτε το όγδοο τεύχος του De Jure όσο χαρήκαμε και εμείς τη δημιουργία του. Καλή σας ανάγνωση! 1

DE JURE

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ELSA ATHENS

Σημείωμα Προέδρου ELSA Athens Αγαπητοί αναγνώστες και αναγνώστριες του De Jure, Η δημιουργία του 8ου τεύχους του περιοδικού απασχόλησε έντονα το Δ.Σ. της ELSA Athens κατά τη

Γεώργιος Κουρόγιωργας Πρόεδρος ELSA Athens 2013-2014

διάρκεια του καλοκαιριού. Η παρουσία των προηγούμενων επτά τευχών και η εμπειρία που έχουμε αποκομίσει από αυτά μας έδωσε ένα ευνοϊκό σημείο εκκίνησης αλλά και πρόσφορο έδαφος για αναζήτηση περιθωρίων βελτίωσης. Ο βασικός κορμός του περιοδικού παρέμεινε ο ίδιος· ένα καθαρά νομικό περιοδικό φτιαγμένο αποκλειστικά από μέλη και φίλους της ELSA Athens.

Πολλά στοιχεία όμως άλλαξαν. Η ολοκλήρωση της επιτυχημένης συνεργασίας μας με τον προηγούμενο αρχισυντάκτη, Κώστα Λεϊμονή, μας οδήγησε στην αναζήτηση ενός νέου αρχισυντάκτη, που θα φέρει νέο αέρα στο περιοδικό διατηρώντας όμως την ποιότητα του περιεχομένου του σε σταθερά υψηλό επίπεδο. Ο Γιάννης Κούβακας κρίθηκε ως η ιδανική επιλογή λόγω της προηγούμενης εμπειρίας του ως ενεργό μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού και της ELSA Athens αλλά και ως άτομο που έχει έντονη ενασχόληση με εξωπανεπιστημιακές δραστηριότητες και ευρύτερα ενδιαφέροντα. Παράλληλα, η ανασύσταση και ανανέωση της συντακτικής ομάδας κρίθηκε απαραίτητη για αυτό το νέο ξεκίνημα. Θεωρήσαμε πως μια ολιγομελής ομάδα θα απέδιδε καλύτερα και η συνεργασία θα ήταν πιο αποτελεσματική. Έπειτα από ανοιχτή πρόσκληση σε όλα τα μέλη μας για εκδήλωση ενδιαφέροντος και μετά από μια πολύ δύσκολη διαδικασία επιλογής μεταξύ πολύ ταλαντούχων ατόμων, καταλήξαμε σε μια 6μελή ομάδα που, όπως θα δείτε και στο παρόν τεύχος, συνεργάστηκε άψογα και με μεγάλή προθυμία και αφοσίωση κατάφερε να φτιάξει ένα από τα καλύτερα τεύχη που έχουμε εκδώσει έως τώρα. Τέλος, ένα ακόμα ζήτημα που μας απασχόλησε ήταν η συχνότητα έκδοσης του περιοδικού. Το μεγάλο ενδιαφέρον των μελών να δημοσιεύσουν άρθρα τους στο De Jure, είχε οδηγήσει στη δημιουργία πολυσέλιδων τευχών και κρίθηκε, επομένως, απαραίτητη η έκδοση του περιοδικού τρείς φορές κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους. Παράλληλα, ο περιορισμός της έκτασης των άρθρων έχει ως αποτέλεσμα ένα πιο ευανάγνωστο και περιεκτικό περιοδικό. Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω την συντακτική ομάδα αλλά και όσους στηρίζουν την ELSA Athens και το De Jure, είτε μέσω της αποστολής άρθρων ή παραχώρησης συνεντεύξεων είτε μέσω της συστηματικής ανάγνωσης του περιοδικού. Είμαι σίγουρος πως θα απολαύσετε και εσείς το 8ο τεύχος του De Jure και στις σελίδες τους θα βρείτε ολοκληρωμένα επιστημονικά άρθρα και πολλές αφορμές για προβληματισμό και σκέψη.

Εκ μέρους του Δ.Σ. της ELSA Athens, Γεώργιος Κουρόγιωργας

ELSA ATHENS

Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΑΝΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΩΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΤ’ ΑΡΘΡΟΝ 288 ΑΚ

Η υποχρέωση αναδιαπραγματεύσεως πιστωτικών συμβάσεων κατ’ άρθρον 288 ΑΚ Ι.

Γενικές

εισαγωγικές

παρατηρήσεις

πίστεως

κατ’

καθήκοντος

σε

περίπτωση

σοβαρής

μεταβολής των συνθηκών, ήτοι μιας υποχρεώσεως

Εν γένει, η αρχή της καλής Αντώνιος Γ. Καραμπατζός Επικ. Καθηγητής Αστικού Δικαίου Νομικής Σχολής Αθηνών

συνεργατικού

άρθρον

288

ΑΚ

επιβάλλει, ιδίως στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας

συμβατικής

σχέσεως, την συνεργασία, την

συνεννόηση και την αμοιβαία αρωγή μεταξύ των συμβαλλομένων μερών, προπάντων όταν εμφανίζονται εμπόδια ή δυσχέρειες στην εκπλήρωση της συμβατικής

αναδιαπραγματεύσεως3: προτού τα μέρη προσφύγουν στην

δικαιοσύνη,

προσέλθουν

σε

θα

πρέπει

προηγουμένως

διαπραγματεύσεις

με

να

σοβαρότητα,

ειλικρίνεια και εντιμότητα, χωρίς δε παρελκυστική διάθεση, αλλά με την πρόθεση να εξεύρουν μία αμοιβαίως αποδεκτή λύση για το ανακύψαν πρόβλημα, τέτοια που να επιτρέπει την, επωφελή για αμφότερα τα μέρη, συνέχιση της συμβατικής σχέσεως.

ενοχής, οπότε και με την επίδειξη μιας τέτοιας συμπεριφοράς μπορεί να εξασφαλισθεί η ομαλή εξέλιξη

ΙΙ. Το συνεργατικό καθήκον στην ελληνική

της συμβατικής σχέσεως και να επιτευχθεί τελικώς ο

νομολογία περί πιστωτικών συμβάσεων

σκοπός αυτής – όπερ και θα σημαίνει κατ’ ουσίαν την

Το συνεργατικό καθήκον εντοπίζεται και σε σειρά

ικανοποίηση

των

αποφάσεων της ελληνικής νομολογίας, έστω και υπό

συμβαλλομένων μερών1. Σε ειδικότερο δε επίπεδο, η

κεκαλυμμένη μορφή, προεχόντως δε στις περιπτώσεις

αρχή

όπου

της

των καλής

συμφερόντων πίστεως

κατ’

αμφοτέρων άρθρον

288

ΑΚ

δυσχέρεια

εκπληρώσεως

πλήττει

τον

συνεπάγεται, κατά την επανειλημμένως διατυπωθείσα

δανειολήπτη στο πλαίσιο πιστωτικής συμβάσεως4.

γνώμη μου2, και την επιβολή στα μέρη ενός ειδικού

Παρά το γεγονός ότι η νομολογία μας εμφανίζεται εν γένει

Βλ. και τις σχετικές καίριες επισημάνσεις Σταθόπουλου, σε ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλου, άρθρ. 288 αρ. 2, αναφορικά με την λειτουργία της γενικής ρήτρας του άρθρου 288 ΑΚ: «Δανειστής και οφειλέτης επιδιώκουν συνήθως αντίθετα συμφέροντα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι φυσιολογικά δύο αντίπαλοι. Η ηθική της ενοχής επιτρέπει στον καθένα την κατοχύρωση των δικών του συμφερόντων, αλλά δεν δικαιολογεί την πλήρη παραγνώριση των συμφερόντων του άλλου και τον ‘πόλεμο’ μεταξύ τους. Επιβάλλει ακόμη και τη συνεργασία τους για την ομαλή εξέλιξη της σχέσεως, ώστε να ικανοποιηθούν και οι δύο, ο δανειστής με τη λήψη της παροχής και ο οφειλέτης με την απαλλαγή του»· βλ. και αρ. 4, όπου μεταξύ άλλων τονίζεται ότι ο συναλλασσόμενος «πρέπει να μη περιορίζεται στην παθητική εκπλήρωση της υποχρεώσεώς του, αλλά να δείχνει προθυμία και να προσφέρει τη συνεργασία του για την ουσιαστική επίτευξη του σκοπού της ενοχής»· τον ίδιο, ΓενΕνοχΔ (4η έκδ. 2004), § 5 αρ. 2, 12, 22· Παπανικολάου, Οι δικαιοηθικές αρχές στο Ενοχικό Δίκαιο του Μιχ. Π. Σταθόπουλου (2005), αρ. 32. Βλ. επίσης

Κεραμέα, ΕΝοΒΕ 1995, 23-24: η υποχρέωση συνεργασίας αναγνωρίζεται στο ελληνικό δίκαιο, επί τη βάσει ακριβώς της αρχής της καλής πίστεως, και κυρίως επιβάλλει στον δανειστή να βοηθεί τον οφειλέτη κατά την εκπλήρωση της παροχής· νωρίτερα δε Τσιριντάνη, ΕρμΑΚ 288 αρ. 6· ΑΠ 179/1956 ΝοΒ 1956, 707· περαιτέρω και Δεληγιάννη, Σύμβαση έργου (2004), § 190 (σ. 86 επ.). 2 Βλ. διεξοδικά Καραμπατζό, Απρόβλεπτη Μεταβολή των Συνθηκών στην Αμφοτεροβαρή Σύμβαση (2006), αρ. 649 επ. και ΝοΒ 2010, 623 επ. 3 Εν γένει, για τις δυνατότητες που εγκλείει η γενική ρήτρα του άρθρου 288 ΑΚ σε επίπεδο διευρύνσεως των υποχρεώσεων των μερών μιας ενοχικής σχέσεως βλ. Σταθόπουλο, ΓενΕνοχΔ, § 3 αρ. 42 επ., § 5 αρ. 22 επ. και 59 επ., καθώς επίσης και Παπαντωνίου, Η καλή πίστις εις το αστικόν δίκαιον (1957), σ. 144 επ. 4 Βλ. τα σχετικά παραδείγματα που αναφέρονται από Καραμπατζό, Απρόβλεπτη Μεταβολή των Συνθηκών..., αρ. 640

DE JURE

ΑΝΤΩΝΙΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ επιφυλακτική απέναντι στο ενδεχόμενο εφαρμογής ιδίως

Επειδή, λοιπόν, με την σύναψη της δανειακής

του άρθρου 388

συμβάσεως

δημιουργείται

ΑΚ επί τραπεζικών πιστωτικών συμβάσεων –αρνούμενη

δανειολήπτη

τον αμφοτεροβαρή χαρακτήρα των τελευταίων, μολονότι

εμπιστοσύνης, συνεργασίας και αρωγής, η τράπεζα έχει

ο τόκος

την υποχρέωση να συνδράμει τον δανειολήπτη-οφειλέτη

αναμφίβολα συνιστά αντάλλαγμα για την χρήση του

της, όταν

κεφαλαίου–5, έχει ρητώς ωστόσο δεχθεί ότι η αρχή της

απρόβλεπτη μεταβολή των συνθηκών, η οποία καθιστά

καλής πίστεως κατ’

την εκπλήρωση της παροχής του υπερβολικά δυσχερή,

ακριβώς

μεταξύ μία

τραπέζης

σχέση

αυτός αντιμετωπίζει

μία

και

αμοιβαίας

ανυπαίτια

και

αν όχι αδύνατη. Σε μία τέτοια περίπτωση, η τράπεζα έχει άρθρον 288 ΑΚ, σε συνδυασμό δε και με την απαγόρευση

πρωτίστως

καταχρηστικής ασκήσεως δικαιώματος κατ’ άρθρον 281

οικονομικών

ΑΚ, πράγματι επιβάλλουν την συνεργασία, την

διευκολύνσεις είναι είτε η αναμόρφωση της βασικής

συνεννόηση και την αμοιβαία αρωγή μεταξύ των

δανειακής συμβάσεως (με περιορισμό-«κούρεμα» του

μερών μιας πιστωτικής σχέσεως, προπάντων όταν

ποσού των δόσεων ή/και επιμήκυνση του χρόνου

εμφανίζονται απρόβλεπτες, σοβαρές δυσχέρειες στην

καταβολής τους) είτε η παροχή μιας ολιγόμηνης

εκπλήρωση από πλευράς δανειολήπτη.

περιόδου χάριτος (moratorium), κατά την οποίαν δεν

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής αυτής

την

υποχρέωση

διευκολύνσεων.

να Οι

παράσχει συνήθεις

σειρά δε

θα καταβάλλεται κανένα ποσόν.

της συνεργατικής θεωρήσεως στην ελληνική νομολογία

Ανάλογες σκέψεις απαντούν και στην υπ’ αριθμ.

προσφέρει η υπ’ αριθμ. 5025/1990 απόφαση του ΕφΑθ6.

2087/2004

Στην απόφασή του αυτήν το Εφετείο εξειδίκευσε τα

αναφέρονται τα ακόλουθα: «Τα πιστωτικά ιδρύματα δεν

καθήκοντα που έχει ένας τραπεζικός οργανισμός, με

είναι απλές εμπορικές επιχειρήσεις αλλά επιτελούν

βάση την αρχή της καλής πίστεως και τα χρηστά

σημαντικότατη λειτουργία στην εθνική οικονομία κάθε

συναλλακτικά ήθη, απέναντι σε μία δανειολήπτρια

χώρας διότι χρηματοδοτούν το εμπόριο και τη βιομηχανία.

εταιρεία

και

Η θέση αυτή των τραπεζών τους επιβάλλει την

υπερβολική δυσχέρεια στην απόδοση του δανείου. Πιο

υποχρέωση ομαλής και καλόπιστης συνεργασίας με

συγκεκριμένα, το Εφετείο έκρινε ότι αντίθετη προς την

τους πελάτες τους. [...] Στα ως άνω πλαίσια η τράπεζα

καλή

ήθη

υπέχει αυξημένη υποχρέωση προστασίας και πρόνοιας

συμπεριφορά, κατά τα άρθρα 288 και 281 ΑΚ, υφίσταται,

των συμφερόντων των πελατών της, η οποία εξειδικεύεται

μεταξύ

ίδρυμα,

με βάση και τις ειδικές συνθήκες κάθε συγκεκριμένης

εκμεταλλευόμενο την μονοπωλιακή ή εξουσιαστική θέση

περίπτωσης. [...] Από τη γενική αυτή υποχρέωση

του απέναντι στον αντισυμβαλλόμενό του, προβαίνει,

απορρέει ειδικότερη υποχρέωση της τράπεζας να μην

ιδίως σε κρίσιμη οικονομικά περίοδο, σε μέτρα

επιδιώκει μονομερώς την πρόταξη των ατομικών της

διώξεως αυτού, αντί να τού παράσχει τις συνηθισμένες

συμφερόντων καθώς και ότι η υπό ευρεία έννοια παροχή

στις τραπεζικές συναλλαγές, σε μία τέτοια περίοδο,

της πρέπει να τελεί σε σχέση αναλογίας με την αιτούμενη

οικονομικές διευκολύνσεις.

αντιπαροχή από τον πελάτη της»7.

που

πίστη

αντιμετωπίζει

και

άλλων,

τα και

μία

χρηστά όταν

το

απρόβλεπτη

συναλλακτικά πιστωτικό

απόφαση

του

ΠΠρΑθ,

όπου

verbatim

Παρόμοιες παραδοχές διατρέχουν προσφάτως

επ. 5 Βλ. σχετ. αντί άλλων Δέλλιο, ΧριΔ 2012, 248.

ELSA ATHENS

6 7

ΝοΒ 1991, 79 (με σύμφωνο σχόλιο Στεφανάκη). ΝοΒ 2005, 1463.

Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΑΝΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΩΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΤ’ ΑΡΘΡΟΝ 288 ΑΚ και την υπ’ αριθμ. 1352/2011 απόφαση του Αρείου Πάγου:

των οποίων η εξίσου σαφής τοποθέτηση αναφορικά με τις

«...οι Τράπεζες, ως χρηματοδοτικοί οργανισμοί που

υποχρεώσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων σε περίπτωση

ασκούν αποφασιστική επίδραση στην ανάπτυξη και στη

σοβαρής

λειτουργία

αυτές

δανειολήπτη δεν επιδέχεται αμφισβήτηση9, ανακλά δε και

επιχειρήσεων, έχουν αυξημένη ευθύνη κατά την άσκηση

παλαιότερες, θεμελιώδεις επί του θέματος παραδοχές της

του χρηματοδοτικού τους έργου και οφείλουν να

θεωρίας10.

των

χρηματοδοτούμενων

απ’

δυσχέρειας

εκπληρώσεως

από

πλευράς

μεριμνούν για τα συμφέροντα των επιχειρήσεων που

Ως εικός, συνεπεία των ανωτέρω γίνεται δεκτό ότι

χρηματοδοτούν, αφού από τη φύση της η πιστωτική

τυχόν παράβαση των ιδιαίτερων ως άνω υποχρεώσεων,

σχέση, ως διαρκής έννομη σχέση ιδιαίτερης εμπιστοσύνης

που συνάγονται από την συναλλακτική καλή πίστη,

μεταξύ των συμβαλλομένων, επιβάλλει την υποχρέωση

μπορεί να επισύρει την καταδίκη της τραπέζης σε

πίστης και προστασίας από την πλευρά των Τραπεζών

αποζημίωση

των

εκπληρώσεως

συμφερόντων

αποφεύγονται

των

πελατών

παρεπόμενης

λόγω

μη

συμβατικής

συνέπειες. Συνεπώς και για το λόγο αυτό η άσκηση των

με βάση ένα συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 281,

δικαιωμάτων τους θα πρέπει να κυριαρχείται από τις

288 και 914 ΑΚ δυνάμει της θεωρίας περί διευρυμένης

αρχές της καλόπιστης και σύμφωνης με τα χρηστά

έννοιας του παρανόμου13.

εκπλήρωσης

των

γι’

να

είτε

υποχρεώσεως11 είτε με βάση το άρθρο 919 ΑΚ12 ή, τέλος,

ήθη

επαχθείς

ώστε

δανειολήπτη,

αυτούς

συναλλακτικά

υπέρμετρα

τους,

του

οφειλόμενων

Αφού δε, με βάση τα προπαρατεθέντα, τα

παροχών (ΑΚ 178, 200, 288) και να αποφεύγεται

δικαστήρια

ήδη

αντίστοιχα κάθε κατάχρηση στη συμπεριφορά τους. Έτσι

υποχρέωση αποζημιώσεως ως συνέπεια της μη εκούσιας

σε περίπτωση δυσχέρειας του πιστούχου της Τράπεζας

συμμορφώσεως

να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του από την πιστωτική

συναλλακτικής καλής πίστεως, θα πρέπει, σύμφωνα με

σύμβαση λόγω πρόσκαιρης

υποστηριζόμενη στην θεωρία άποψη, να ενεργούν και προληπτικά

αναγνωρίζουν της

προς

την

ίδια

επιταγές

κατεύθυνση,

κατόπιν

της αντοχής του, η καλόπιστη από την πλευρά της

αναπροσαρμόζουν, σύμφωνα με τις επιταγές της

Τράπεζας

την

συναλλακτικής καλής πίστεως και κατόπιν ασφαλώς

υποχρέωση να ανεχθεί μία εύλογη καθυστέρηση στην

σχετικών διαπραγματεύσεων με τον δανειολήπτη,

εκπλήρωση της παροχής του οφειλέτη, ιδίως όταν η

τους επιβαρυνόμενους από την απρόβλεπτη μεταβολή

επιδίωξη της άμεσης εκπλήρωσης του πρόκειται να

όρους της δανειακής σχέσεως και να προλαμβάνουν έτσι

οδηγήσει σε πλήρη οικονομική καταστροφή του, χωρίς

την επέλευση ζημίας εις βάρος του δανειολήπτη,

ουσιαστικό κέρδος για την

σ’

αυτή

ίδια»8.

Οι ανωτέρω θέσεις επαναλαμβάνονται και σε

μέρους:

της

αιτήσεως

επιβάλλει

πληττομένου

στις

την

οικονομικής αδυναμίας του, που όμως υπερβαίνει τα όρια συμπεριφορά

του

τραπέζης

κατασταλτικά

ήτοι

να

αποφεύγοντας συγχρόνως και την δυσμενή για την τράπεζα υποχρέωση αποζημιώσεως14.

εντελώς πρόσφατη νομολογία των δικαστηρίων ουσίας,

ΑΠ 1352/2011 ΤΝΠ Ισοκράτης. Έτσι –στο πλαίσιο διαδικασίας ασφαλιστικών μέτρων προς αναστολή εκτελέσεως διαταγής πληρωμής πιστωτικού ιδρύματος– ΜΠρΘεσ 13035/2013 αδημ. και ΜΠρΘεσ 5607/2012 ΔΕΕ 2013, 352. 10 Βλ. ιδίως Γεωργιάδη, ΕλλΔνη 1992, 55 επ. 8 9

Βλ. Καραμπατζό, Απρόβλεπτη Μεταβολή των Συνθηκών..., αρ. 652. 12 Βλ. ΕφΑθ 5025/1990 ΝοΒ 1991, 79. 13 Βλ. Δέλλιο, ΧριΔ 2012, 248· πρβλ. και ΑΠ 1153/1976 ΝοΒ 1977, 700. Για την εν λόγω θεωρία αντί πολλών βλ. Σταθόπουλο, ΓενΕνοχΔ, § 15 αρ. 39 επ. 14 Βλ. Δέλλιο, ΧριΔ 2012, 248. 11

DE JURE

ΜΥΡΤΩ ΓΚΑΛΙΟΥ

Η έννοια της εταιρικής διακυβέρνησης των εισηγμένων εταιρειών στην Ελλάδα Η εταιρική διακυβέρνηση (γνωστή

με

τον

αγγλικό

όρο

διαφάνειας και της προστασίας των επενδυτών, των μετόχων και των πιστωτών.

«corporate governance») είναι μια έννοια Μυρτώ Γκάλιου Δικηγόρος Αθηνών LL.M. Queen MaryUniversity of London

ακόμα

πολύ από

απομακρυσμένη τα

δεδομένα

Η εταιρική διακυβέρνηση αφορά κυρίως τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών εταιρείες. Βασικός

της

στόχος της έννοιας της εταιρικής διακυβέρνησης είναι η

ελληνικής πραγματικότητας, ενώ

λήψη αποφάσεων από όσο το δυνατόν περισσότερα

αντιθέτως, θα έπρεπε να έχει λάβει

άτομα της εταιρείας, με παράλληλη συμμετοχή και

κυρίαρχη θέση μέσα σε αυτήν.

ανεξάρτητων προς αυτήν μελών, για να επιτευχθεί

Προσπαθώντας να βρούμε έναν ακριβή ορισμό, θα

αμερόληπτη διοίκηση της εταιρείας.

λέγαμε ότι επιδέχεται πολλών ερμηνειών. Σύμφωνα με

Πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα της διεθνούς

έναν από αυτούς, ως εταιρική διακυβέρνηση θεωρείται το

χρηματοοικονομικής κρίσης, πολλά έχουν ειπωθεί όσον

σύστημα με το οποίο διευθύνονται και ελέγχονται οι

αφορά τα αίτια που οδήγησαν σε αυτήν. Οι εξελίξεις αυτές

εταιρείες).1

(εμπορικές

Υποστηρίζεται επίσης ότι η

αποδόθηκαν από πολλούς σε θέματα αφερεγγυότητας

εταιρική διακυβέρνηση αποβλέπει στην εγκατάσταση

και

ενός συστήματος ελέγχου, το οποίο προωθεί την άρτια

συστήματος, αλλά όσο περνάει ο καιρός, η αναφορά στα

και αποτελεσματική διοίκηση μιας ανώνυμης εταιρείας και

ανεπαρκή συστήματα εσωτερικού ελέγχου και στην

αποτρέπει

των

έλλειψη συμμόρφωσης με τους κανόνες της εταιρικής

διαχειριστών. Τέλος, η εταιρική διακυβέρνηση, σύμφωνα

διακυβέρνησης γίνεται εντονότερη.3 Μέχρι και την

με τον Σπ. Μούζουλα, διαλαμβάνει το σύνολο των

δεκαετία του ‘90, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, δεν

θεσμικών και δομικών μηχανισμών και των αντίστοιχων

υπήρξαν κανονισμοί που να δεσμεύουν τις εταιρείες όσον

δικαιωμάτων

και

αφορά τον τρόπο άσκησης της διοίκησης και του ελέγχου

των

αυτής. Παρ’ όλα αυτά, η περίπτωση της χρεοκοπίας της

συγκρούσεων συμφερόντων μεταξύ των παραγόντων, οι

Maxwell το 1990, αποτέλεσε την αφορμή για την σύσταση

οποίοι αναμειγνύονται στην εταιρική δραστηριότητα και οι

της επιτροπής Cadbury στο Ηνωμένο Βασίλειο με κύριο

οποίοι καθορίζουν πως λαμβάνονται οι σημαντικές

στόχο τη μελέτη των χρηματοοικονομικών πτυχών του

αποφάσεις στο επίπεδο της επιχείρησης, καθώς και ποιες

συστήματος εταιρικής διακυβέρνησης των εταιρειών. Η

αποφάσεις λαμβάνονται.2 Οπωσδήποτε όμως, ένα είναι

επιτροπή Cadbury, υπό τον Sir A. Cadbury, εξέδωσε για

το

πρώτη φορά τον Κώδικα Βέλτιστης Συμπεριφοράς

ελέγχου,

κύριο

την

προώθηση

λήψης

που

ιδιοτελών

απόφασης,

χρησιμεύουν

χαρακτηριστικό

της,

στόχων

παρέμβασης

στην

επίλυση

εξασφάλιση

της

έλλειψης

ρευστότητας

του

χρηματοπιστωτικού

[Cadbury Committee (1992)4] και αποτέλεσε το θεμέλιο

Έκθεση Cadbury, “The financial aspect of corporate governance”, London, 1992. 2 Σπήλιος Αντ. Μούζουλας, «Εταιρική Διακυβέρνηση (Corporate Governance), Διεθνής Εμπειρία - Ελληνική Πραγματικότητα», Εκδ. Σάκκουλα, 2013. 1

ELSA ATHENS

Grant Kirkpatrick, “The Corporate Governance Lessons from the Financial Crisis”, Financial Market Trends, OECD Steering Group on Corporate Governance, 2009. 4 http://www.ecgi.org/codes/documents/cadbury.pdf 3

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΚΑΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ για την ανάπτυξη του συστήματος διακυβέρνησης μιας

συγκεκριμένα από όσο το δυνατόν περισσότερα μέλη τα

εταιρείας αλλά και για την θεσμοθέτηση Κωδίκων

οποία δεν έχουν καμία σχέση με την εταιρεία αλλά και να

Εταιρικής Διακυβέρνησης σε πολλές χώρες ανά τον

εποπτεύεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τις

κόσμο.5

εκάστοτε Πολλά

απατών,

Στην Ελλάδα το πρώτο νομοθέτημα που εισάγει

οικονομικών σκανδάλων κ.ο.κ με αποτέλεσμα την

βασικούς κανόνες διακυβέρνησης εταιρειών είναι ο ν.

ολοσχερή κατάρρευσή τους. Σε όλες τις περιπτώσεις,

2190/19206. Μόλις το 1999 η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς

αποδείχθηκε ότι η εταιρική διακυβέρνηση και ο εν γένει

υιοθετεί τις «Αρχές Εταιρικής Διακυβέρνησης στην

εσωτερικός έλεγχος της εταιρείας ήταν ανεπαρκείς,

Ελλάδα

αναποτελεσματικοί ή και ανύπαρκτοι. Αυτό αποτέλεσε

Μετασχηματισμό» («Γαλάζια Βίβλος») με πρότυπο τις

τροχοπέδη στην εύρυθμη λειτουργία της εταιρείας με

Αρχές του ΟΟΣΑ7. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2001,

αποτέλεσμα τα Διοικητικά Συμβούλια των εταιρειών

αντίστοιχη πρωτοβουλία ανέλαβε και ο ΣΕΒ (Σύνδεσμος

αυτών να μην λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις λόγω της

Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών), οπότε και συνέταξε

ελλιπούς ενημέρωσής τους ως προς την κατάσταση της

γενικές αρχές εταιρικής διακυβέρνησης. Ακολούθησαν

εταιρείας. Για τους λόγους αυτούς δεν μπόρεσε να

αρκετά νομοθετήματα με τα πρώτα εξ’ αυτών να είναι ο

αποτραπεί μία ακαριαία και δυσάρεστη για την οικονομία

νόμος 3016/20028, ο νόμος 3693/20089, ο νόμος

και

οποία

3884/201010, καθώς και ο νόμος 3873/201011, ο οποίος

στις

ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη την Οδηγία

τους

οποίοι

ανθρώπους

δραστηριοποιούνταν

παραδείγματα

που

δραστηριοποιούνται στην κάθε χώρα για τον σκοπό αυτό.

οι

τα

Κεφαλαιαγοράς

μεγάλων

κολοσσών,

είναι

Επιτροπές

έπεσαν

της

θύματα

χώρας

πτώχευση.

στην

Ανάμεσα

–

Οδηγίες

για

τον

Ανταγωνιστικό

καταρρεύσεις αυτές βρίσκονται και οι περιπτώσεις των

2006/46/EC της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

τραπεζών Barings και BCCI, του ομίλου Maxwell Group,

Σημαντικό ρόλο στην λειτουργία μιας εταιρείας παίζουν

των εταιρειών Enron και Parmalat και πολλών ακόμα.

τόσο τα εκτελεστικά όσο και τα μη εκτελεστικά μέλη του

Οι καταρρεύσεις όλων αυτών των κολοσσών,

Διοικητικού Συμβουλίου. Όπως ορίζεται στην παρ. 1 του

ήταν μεγάλο πλήγμα για την οικονομία των χωρών στις

άρθρου 3 του ν. 3016/2002, «το Διοικητικό Συμβούλιο

οποίες δραστηριοποιούνταν και είχαν σημαντικό αρνητικό

αποτελείται από εκτελεστικά και μη εκτελεστικά μέλη.

αντίκτυπο, αφήνοντας πίσω τους χιλιάδες ανέργους και

Εκτελεστικά μέλη θεωρούνται αυτά που ασχολούνται με

δημιουργώντας μεγάλη αρνητική προβολή από τα μέσα

τα καθημερινά θέματα διοίκησης της εταιρείας, ενώ μη

μαζικής ενημέρωσης. Είναι σίγουρα αντιληπτό, ότι για να

εκτελεστικά τα επιφορτισμένα με την προαγωγή όλων των

λειτουργήσει

απολύτως

εταιρικών ζητημάτων. Ο αριθμός των μη εκτελεστικών

απαραίτητο να ελέγχεται σε κάθε στάδιό της από

μελών του Διοικητικού Συμβουλίου δεν πρέπει να είναι

εσωτερικές και εξωτερικές επιτροπές ελέγχου

μικρότερος του 1/3 του συνολικού αριθμού των μελών..»

ομαλά

μια

εταιρεία,

είναι

και

Λουκάς Σπανός, «Συστήματα Εταιρικής Διακυβέρνησης και Σύγχρονη Επιχείρηση», Δελτίο Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, 2001. 6 http://www.et.gr/idocsnph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wGll0stlB2B QHdtvSoClrL889YMamqEfyntIl9LGdkF53UIxsx942CdyqxSQY NuqAGCF0IfB9HI6qSYtMQEkEHLwnFqmgJSA5WIsluVnRwO1oKqSe4BlOTSpEWYhszF8P8UqWb_zFijIvoGpo8Tu3d 3qG3oAnStqBIMbAJBcnU-Gy2-M4F3c8W 7 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, (διεθνής οργανισμός με τον αγγλικό όρο OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development, http://www.oecd.org/) 5

https://www.nbg.gr/wps/wcm/connect/d85636ea-08ee-48a29264922ee53ee8e4/%CE%9D%CE%9F%CE%9C%CE%9F%CE% A3+3016_GR.pdf?MOD=AJPERES 9http://www.bankofgreece.gr/BoGDocuments/%CE%9D%CF% 8C%CE%BC%CE%BF%CF%82_3693_174A_08_25_08_2008.pdf 10

http://www.ethe.org.gr/files/pdf/6E7EED61AFFB4802817A11E 37DEF3610.pdf 11

http://www.ethe.org.gr/files/pdf/98E2290231ED41A095194B73 F38C8726.pdf

DE JURE

ΜΥΡΤΩ ΓΚΑΛΙΟΥ Επίσης, ορίζεται ότι μεταξύ των μη εκτελεστικών μελών,

τον τρόπο με τον οποίο θα διορίζονται τα διευθυντικά

πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον δύο ανεξάρτητα μέλη

στελέχη της εταιρείας και τον τρόπο με τον οποίο αυτά θα

κατά την έννοια του άρθρου 4 του ίδιου νόμου. Ωστόσο,

αξιολογούνται, τις αρμοδιότητες των εκτελεστικών ή μη

η ύπαρξη των ανεξάρτητων μελών δεν είναι υποχρεωτική,

μελών

όταν στο διοικητικό συμβούλιο ορίζονται ρητά και

διαδικασίες παρακολούθησης των συναλλαγών των

συμμετέχουν ως μέλη εκπρόσωποι της μειοψηφίας των

μελών της εταιρείας, που εξαιτίας της σχέσης τους με την

μετόχων.

εταιρεία, διαθέτουν εσωτερική πληροφόρηση σε κινητές

Κατά το άρθρο 4, «Τα ανεξάρτητα μη εκτελεστικά

του

Διοικητικού

αξίες της εταιρείας,

μέλη του διοικητικού συμβουλίου πρέπει κατά τη διάρκεια

διαπραγμάτευσης

της θητείας τους να μην κατέχουν μετοχές σε ποσοστό

αγορά.

σε

Συμβουλίου

αλλά

και

τις

εφόσον αυτές είναι αντικείμενο οργανωμένη

χρηματιστηριακή

μεγαλύτερο του 0,5% του μετοχικού κεφαλαίου της

Εκτός των παραπάνω, η οργάνωση και η

εταιρείας και να μην έχουν σχέση εξάρτησης με την

λειτουργία εσωτερικού ελέγχου αποτελεί προϋπόθεση για

εταιρεία ή με συνδεδεμένα με αυτή πρόσωπα.» Αυτό

την εισαγωγή των μετοχών ή άλλων κινητών αξιών σε

πρακτικά σημαίνει ότι οι γνώμες των μελών αυτών είναι

οργανωμένη χρηματιστηριακή αγορά. Η διενέργεια

απαλλαγμένες από οποιαδήποτε εξαρτημένη με την

εσωτερικού

εταιρεία

πλήρη

υπηρεσία της εταιρείας, πράγμα που συμβάλλει στην

ανεξαρτησία. Κατ’ επέκταση και οι αποφάσεις των μελών

ομαλή λειτουργία της εταιρείας και διασφαλίζει την νόμιμη

αυτών δεν σχετίζονται με οποιοδήποτε συμφέρον ή

και ανεπηρέαστη διεξαγωγή εσωτερικού και εξωτερικού

προνόμιο

με

ελέγχου καθώς και την αποτελεσματική επικοινωνία των

αντικειμενικότητα και διαφάνεια. Ο τρόπος με τον οποίο

εσωτερικών ελεγκτών με το Διοικητικό Συμβούλιο. Οι

επανδρώνεται το Διοικητικό Συμβούλιο μιας εταιρείας και

εσωτερικοί ελεγκτές κατά την άσκηση των καθηκόντων

η συμμόρφωσή του με τις επιταγές των άρθρων του ν.

τους είναι ανεξάρτητοι, δεν υπάγονται ιεραρχικά σε καμία

3016/2002 ελέγχεται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς,

άλλη υπηρεσιακή μονάδα της εταιρείας και εποπτεύονται

καθώς η εταιρεία μέσα σε είκοσι ημέρες από τη

από ένα έως τρία μη εκτελεστικά μέλη του διοικητικού

συγκρότηση σε σώμα του Δ.Σ. υποβάλλει στην Επιτροπή

συμβουλίου. Με τον νόμο 3693/2008 επιβλήθηκαν η

Κεφαλαιαγοράς το πρακτικό της γενικής συνέλευσης που

σύσταση επιτροπών ελέγχου καθώς και σημαντικές

εξέλεξε τα ανεξάρτητα μέλη του διοικητικού συμβουλίου

υποχρεώσεις

(άρθ. 4, παρ. 3).

ιδιοκτησιακό καθεστώς & τη διακυβέρνηση μιας εταιρείας.

σχέση

από

και

την

χαρακτηρίζονται

εταιρεία

και

από

λαμβάνονται

Βασικό στοιχείο της οργάνωσης μιας εταιρείας

ελέγχου

πραγματοποιείται

γνωστοποίησης

όσον

από

αφορά

ειδική

στο

Ο νόμος 3884/2010 αφορά σε δικαιώματα των

αποτελεί ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας και οι

μετόχων

Επιτροπές Ελέγχου. Σύμφωνα με το άρθρο 6 του ν.

γνωστοποιήσεων προς τους μετόχους στο πλαίσιο της

3016/2002, προκειμένου μια εταιρεία να εισαγάγει

προετοιμασίας της Γενικής τους Συνέλευσης και ο νόμος

μετοχές ή άλλες κινητές αξίες της σε οργανωμένη

3873/2010 ενσωματώνει στην ελληνική έννομη τάξη την

χρηματιστηριακή αγορά, κατά την υποβολή της αίτησης

Οδηγία 2006/46/EC της ΕΕ και υποχρεώνει τις εισηγμένες

περί

να συμπεριλάβουν τη δήλωση εταιρικής διακυβέρνησης

εισαγωγής,

πρέπει

να

διαθέτει

Εσωτερικό

Κανονισμό Λειτουργίας. Εν περιλήψει, όπως ορίζεται, ο

και

πρόσθετες

εταιρικές

υποχρεώσεις

στις ετήσιες οικονομικές τους εκθέσεις.

κανονισμός αυτός πρέπει ως ελάχιστο περιεχόμενο να

Η Grand Thornton12 στην Ελλάδα, συμβάλλει τα

περιλαμβάνει την διάρθρωση των υπηρεσιών μέσα στην

μέγιστα στην προσπάθεια για καλύτερη διακυβέρνηση

εταιρεία και των καθηκόντων που η καθεμία θα κατέχει,

στις εταιρείες και την βελτίωση της λειτουργίας και της

http://www.grant-thornton.gr/

ELSA ATHENS

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΚΑΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ αποδοτικότητάς

τους,

με

την

αποτύπωση

της

εσωτερικών επιτροπών εντός της εταιρείας που θα

υφιστάμενης κατάστασης αλλά και με τις προτάσεις της

ελέγχουν

σε διάφορα κρίσιμα θέματα. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1994

Συμβουλίου και θα συνεργάζονται με τους εσωτερικούς

και είναι μέλος της Grand Thornton International από το

ελεγκτές της επιχείρησης, αλλά και η επιβολή κυρώσεων

1998, ενός από τους

σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

μεγαλύτερους παγκόσμιους

διάφορες

αρμοδιότητες

του

Διοικητικού

οργανισμούς ανεξάρτητων εταιρειών που προσφέρουν

Όσον αφορά τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής

ελεγκτικές, φορολογικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Επιτροπής, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2012 δημοσίευσε

Δραστηριοποιείται και αυτή στην παροχή τέτοιων

το Σχέδιο Δράσης για την προώθηση θεμάτων εταιρικής

υπηρεσιών

διακυβέρνησης (Action Plan: European company law and

σε

εισηγμένες

και

μη

επιχειρήσεις,

μικρομεσαίες και επιχειρήσεις δημοσίου τομέα.

corporate governance – a modern legal framework for

Όπως παρουσιάζεται στην έρευνα της Thornton η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του

201313,

Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης ΣΕΒ, στον δεύτερο

engaged

companies.14)

shareholders

and

sustainable

το οποίο προβλέπει την συμμόρφωση στις

δηλώσεις εταιρικής διακυβέρνησης των εταιρειών.

χρόνο λειτουργίας του, φαίνεται να έχει αξιοποιηθεί

Εν κατακλείδι, φαίνεται πως είναι επιτακτική η ανάγκη

περισσότερο από τις εταιρείες από ότι στον πρώτο χρόνο.

για τις εταιρείες οι οποίες δραστηριοποιούνται σε

Δεν είναι τυχαίο, ότι ένα χρόνο μετά την θέσπιση του ν.

οργανωμένη αγορά να συμμορφώνονται με τις επιταγές

3873/2010, οι εταιρείες, οι μετοχές αλλά και κάθε κινητή

περί διοικήσεως και λειτουργίας Ανωνύμων Εταιρειών

αξία εισηγμένη σε οργανωμένη αγορά, συμπεριέλαβε

που έχουν εισηγμένες μετοχές ή άλλες κινητές αξίες τους

στην ετήσια έκθεση διαχείρισής της την αντίστοιχη

σε οργανωμένη χρηματιστηριακή αγορά αλλά και περί

δήλωση εταιρικής διακυβέρνησης με την οποία έκανε

κανόνων

γνωστό σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη τον κώδικα

συνδεδεμένων με αυτές εταιρειών. Πραγματοποιώντας

εταιρικής διακυβέρνησης τον οποίο θα τηρούσε, είτε

εσωτερικό έλεγχο της εταιρείας και της διοίκησής της, δεν

αυτός αποτελούσε έναν από τους γενικά αποδεκτούς

θα καταστρατηγούνται τα δικαιώματα των μειοψηφιών,

κώδικες που έχουν εκδοθεί διεθνώς ή στην ελληνική

δεν θα γίνονται παράνομες συναλλαγές από τα μέλη τα

πρακτική, είτε δικούς της κανόνες συμμόρφωσης και

οποία

πλαίσιο εσωτερικού ελέγχου. Αυτό φαίνεται να είναι

πληροφόρησης

αρκετά αισιόδοξο και δείχνει πως οι εταιρείες ξεκινούν να

δραστηριοποιείται στον κλάδο της με μεγαλύτερα κέρδη

υπακούουν στους νόμους και τους κανόνες για την

και με αποδοτικότερα οφέλη, έχοντας ενημερώσει το

καλύτερη λειτουργία τους και την μεγαλύτερη απόδοσή

κοινό με λεπτομερή τρόπο για την οργάνωση και την

τους.

λειτουργία της, προσδοκώντας ολοένα και μεγαλύτερη Σύμφωνα με την έρευνα της Grand Thornton,

θα

συμπεριφοράς

έχουν και

το

των

εταιρειών

προνόμιο θα

μπορεί

της η

και

των

εσωτερικής εταιρεία

να

απήχηση.

μέσα στο 2013 αναμένεται η αποστολή Σχεδίου Νόμου για

την

εταιρική

διακυβέρνηση

της

Επιτροπής

Κεφαλαιαγοράς στο ΥΠΟΙΚ, του οποίου βασικά σημεία αποτελούν η πολιτική αμοιβών που εφαρμόζουν οι εταιρείες, ο σαφέστερος διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων των εκτελεστικών και μη εκτελεστικών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου κάθε εταιρείας, η θέσπιση 13

http://www.grantthornton.gr/0fls/c1.asp?photoid=168&subid=79&catid=56&l=3 14 COM (2012) 740 final, http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0740: FIN:EN:PDF

DE JURE

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Συνέντευξη με τον Ειδικό Επιστήμονα Ποινικού Δικαίου, Βασίλειο Πετρόπουλο Επιμέλεια: Ευτυχία-Μαρία Αλεξοπούλου Ο Βασίλειος Πετρόπουλος (1980) είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και Δ.Ν. των Πανεπιστημίων Μονάχου και Ζυρίχης. Πραγματοποίησε διατριβή επί υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και διετέλεσε επισκέπτης ερευνητής στο ινστιτούτο CEGLA της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ. Από τον Μάιο του 2010 είναι Ειδικός Επιστήμων στον Τομέα Ποινικών Σπουδών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πώς θα αξιολογούσατε το νέο νόμο 4139/2013 για τα

περιστάσεις, όπως συνέβαινε στον ν. 3459/2006, αλλά

ναρκωτικά; Πιστεύετε ότι το μεγαλύτερο προτέρημά

στο

του έγκειται στον τρόπο που αντιμετωπίζει πλέον τον

τουλάχιστον 8 ετών») του ά. 20 του ν. 4139/2013.

χρήστη κατά το στάδιο της προδικασίας και της

Εξάλλου

κύριας διαδικασίας ή στη διεύρυνση των αποδει-

αποποινικοποίησης της χρήσης ορισμένων ναρκωτικών

κτικών μέσων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν;

ουσιών, κάτι που σημειωτέον προσφάτως προτάθηκε και

βασικό και

αδίκημα το

της

εκτενώς

διακίνησης συζητηθέν

(«κάθειρξη ενδεχόμενο

στην Γερμανία από μεγάλο αριθμό Καθηγητών Ποινικού Ο νέος νόμος για τα ναρκωτικά έχει διορθώσει

Δικαίου, τελικώς δεν αποτυπώθηκε στον νόμο.

πολλές από τις δογματικές και νομοτεχνικές ασυνέπειες του ν. 3459/2006. Στον πυρήνα της άδικης συμπεριφοράς

Θεωρείτε το θεσμό του εισαγγελέα οικονομικού

του ά. 20 του ν. 4139/2013 τίθεται πλέον ρητώς η πράξη

εγκλήματος, μετά και την τροποποίησή του από

«διακίνησης» ναρκωτικών. Πρόκειται για μια έννοια

φορολογικό νόμο του 3943/2011, καίριο για την

αξιολογική, με την οποία δεν περιγράφεται απλώς η

καταπολέμηση των οικονομικών εγκλημάτων στην

πράξη της «πώλησης» ή «διάθεσης» ναρκωτικών, αλλά

Ελλάδα;

στην

οποία

εντάσσεται

νοηματικώς

κάθε

πράξη

οργάνωσης και εκτέλεσης της διακίνησης ναρκωτικών

Στην ελληνική πράξη η έννοια του οικονομικού

σύμφωνα και με τον ενδεικτικό κατάλογο πράξεων του ά.

εγκλήματος δεν είναι δογματικά ξεκάθαρη, αλλά μάλλον

20. Στα θετικά του νόμου συγκαταλέγονται και ο

ταυτίζεται

ακριβέστερος

των

«οικονομικού ποινικού δικαίου», περιλαμβάνοντας όλα τα

ναρκωτικών στο ά. 1 (ιδίως σε συνδυασμό με την παρ. 3

εγκλήματα από τα οποία προκύπτει κάποιο περιουσιακό

του ά. 1) καθώς και η νομοτεχνική βελτίωση των ειδικών

όφελος. Κατ’ αντιστοιχία ούτε και το εύρος των

υποστάσεων των επιβαρυντικών περιστάσεων των ά. 22

αρμοδιοτήτων του «εισαγγελέα οικονομικού εγκλήματος»,

και 23 του ν. 4139/2013, σε σχέση με τα ά. 23 και ιδίως

όπως περιγράφεται στο ά. 17Α του ν. 2523/1997, είναι

23Α του προγενέστερου 3459/2006. Ο νέος νόμος έχει

επ’ ακριβώς προσδιορισμένο. Αυτό φαίνεται και από την

περαιτέρω ορθώς διευρύνει το πεδίο δράσης των

πρόσφατη θεσμοθέτηση του «εισαγγελέα εγκλημάτων

ελεγκτικών οργάνων στο ά. 28, ώστε να καλύπτονται και

διαφθοράς» (ά. 76 του ν. 4139/2013) με ειδικότερο μεν,

γενικά ενέργειες που «δεν δημιουργούν ούτε επιτείνουν

αλλά συναφές πεδίο αρμοδιοτήτων.

κινδύνους για τρίτα πρόσωπα». Από την άλλη πλευρά ο

επίπεδο «συντονισμού ενεργειών» έχει θεσμοθετηθεί

νέος νόμος παραμένει ιδιαίτερα αυστηρός σε ευρωπαϊκό

εκτός από την Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και

επίπεδο. Έτσι δημιουργείται και πάλι ένα πρωτόγνωρο

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με εθνικό σχέδιο δράσης, και

πλαίσιο ποινής, αυτή τη φορά όχι στις επιβαρυντικές

ο Εθνικός Συντονιστής για την Καταπολέμηση της

ELSA ATHENS

προσδιορισμός

της

έννοιας

με

την

εγκληματολογική

έννοια

του

Εξάλλου και σε

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Διαφθοράς (ά. 1, παρ. ΙΓ, 4152/2013) με παρεμφερή

κατάλληλης δικαιοδοσίας για την έναρξη μιας ποινικής

ρόλο. Εάν μάλιστα κανείς αναλογιστεί και τις εξουσίες

διαδικασίας

αλλά και το πεδίο δράσης του Προέδρου της Αρχής

διαμόρφωση Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας σε πρώτη φάση

Καταπολέμησης

για

Εσόδων

από

Εγκληματικές

την

στην

Ένωση,

καταπολέμηση

της

απάτης

κατά

των

υπερεθνικοί μηχανισμοί καταστολής του εγκλήματος

κατάλογο των βασικών αδικημάτων του ν. 3691/2008,

υπενθυμίζουν και την αναγκαιότητα ύπαρξης αντίστοιχων

τότε κατανοεί ότι η καταπολέμηση των «οικονομικών

υπερεθνικών μηχανισμών προστασίας των δικαιωμάτων

εγκλημάτων»

του κατηγορουμένου.

εισαγγελικών

λειτουργών,

ειδικών

βέβαια

υπό

την συμπερίληψη των φορολογικών αδικημάτων στον

μεταξύ

Και

της

συμφερόντων

συνεργασία

Ένωσης.

και

Δραστηριότητες στα Οικονομικά Εγκλήματα, ιδίως μετά

προϋποθέτει

της

καθώς

τέτοιοι

προανακριτικών

υπαλλήλων και λοιπών θεσμικών φορέων. Υπό το

Έχοντας ενεργό ρόλο στη διδασκαλία του μαθήματος

πρίσμα των ανωτέρω η δημιουργία του θεσμού του

της Δικαστικής Ψυχολογίας-Ψυχιατρικής του Τομέα

εισαγγελέα οικονομικού εγκλήματος και του εισαγγελέα

Ποινικών Επιστημών, θα θέλαμε να μας πείτε κατά

κατά της διαφθοράς δεν λύνει αυτομάτως τα προβλήματα

πόσο κρίνετε τον κλάδο αυτό σημαντικό για έναν

στην δίωξη οικονομικών αδικημάτων. Η επιτυχία του

γνώστη του ποινικού δικαίου και ποια η συμβολή του

θεσμού εξαρτάται τελικώς από την συνεργασία όλων των

στη δικαστική πρακτική.

φορέων, ιδίως δε και των προανακριτικών υπαλλήλων. Η ιδιαιτερότητα και το ενδιαφέρον της δικαστικής Πώς κατά τη γνώμη σας θα μπορούσε να συμβάλλει

ψυχιατρικής και ψυχολογίας έγκειται στον κατ’ εξοχήν

η δικαστική και αστυνομική συνεργασία, τόσο μέσω

διεπιστημονικό χαρακτήρα της. Ο νομικός, καλούμενος να

διακρατικών συμβάσεων δικαστικής συνεργασίας

υπαγάγει την περιπτωσιολογία της πράξης σε έννοιες του

όσο και μέσω μηχανισμών όπως η EUROJUST και η

γενικού ποινικού δικαίου, έχει ανάγκη την βοήθεια του

EUROPOL, στην ποινική καταστολή και πρόληψη

ψυχιάτρου ή και του ψυχολόγου, όχι απλώς κατά την

καίριων αδικημάτων όπως τα ναρκωτικά ή τα

διαδικασία υπαγωγής, αλλά και προκειμένου να ορίσει το

οικονομικά εγκλήματα;

αντικείμενο της ενασχόλησής του. Η νομική κρίση περί της ύπαρξης ή έλλειψης της ενοχής προϋποθέτει

Αδικήματα

όπως

διακίνηση

επομένως έναν «διάλογο» με τον ψυχίατρο. Βεβαίως

ναρκωτικών ουσιών, η νομιμοποίηση εσόδων από

μόνη η διάγνωση του ψυχιάτρου ή ψυχολόγου δεν

εγκληματικές ενέργειες, αδικήματα του διαδικτύου κ.λπ.,

συνεπάγεται κατάφαση ή άρνηση της νομικής έννοιας της

τα οποία έχουν κατ’ εξοχήν διεθνικό χαρακτήρα,

ενοχής, η οποία συνδέεται με συγκεκριμένη πράξη. Αλλά

αντιμετωπίζονται στην πράξη με την ενεργοποίηση

και η νομική κρίση περί ύπαρξης ή έλλειψης ενοχής χωρίς

υπερεθνικών μηχανισμών, όπως η ΙΝΤERPOL και η

κάποια

EUROPOL σε επίπεδο αστυνομίας, η EUROJUST αλλά

πραγματικά περιστατικά καταντά αξιολογική ταυτολογία.

και η υπό ίδρυση Ευρωπαϊκή Εισαγγελία. Έτσι λ.χ. η

Στην δικαστική πρακτική ο μεγαλύτερος όγκος των

διαδικασία

στο

υποθέσεων για έναν ψυχίατρο πραγματογνώμονα αφορά

σύστημα της INTERPOL βοηθά στον άμεσο εντοπισμό

στα αδικήματα του ν. 4139/2013, στα οποία και καλείται

καταζητουμένων και στην συνεπακόλουθη έκδοσή τους

να

στην χώρα, στην οποία καταζητούνται. Αντιστοίχως σε

Σημειωτέον δε ότι η διαπίστωση μιας ψυχικής πάθησης

επίπεδο Ένωσης η EUROPOL καλείται πολλές φορές να

σπάνια οδηγεί στον αποκλεισμό της ενοχής του ά. 34 ΠΚ

οργανώσει

εθνικών

αλλά μάλλον στην ελαττωμένη ικανότητα του δράστη

αστυνομικών αρχών εναντίον του διεθνικού εγκλήματος.

προς καταλογισμό εις ενοχήν, όπως περιγράφεται στο ά.

Σημαντική αναμένεται να είναι η συνεισφορά και της

36 ΠΚ.

κυκλοφορίας

την

παράνομη

«ερυθρού

επιχειρησιακή

σήματος»

δράση

αναφορά

γνωματεύσει

σε

επί

επιστημονικά

της

εξάρτησης

θεμελιωμένα

του

δράστη.

EUROJUST λ.χ. στον προσδιορισμό της εκάστοτε πλέον 11

DE JURE

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΟΥΛΟΥ

Ο νέος νόμος 4139/2013 «περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις»: τολμηρό βήμα εκσυγχρονισμού ή άλλη μια χαμένη νομοθετική ευκαιρία; Εισαγωγικές Ναρκωτικά

παρατηρήσεις: και

πραγματικότητα

ελληνική

εμπορικών

εν

γένει,

αλλά

και

ειδικότερα των συναλλαγών σχετικά με διακίνηση ναρκωτικών ουσιών

μεταξύ των Ασιατικών χωρών και της Ευρώπης, η γεωγραφική θέση της χώρας μας καθίσταται κομβική, παίζοντας ρόλο διαμετακομιστικού κέντρου ναρκωτικών ουσιών προς τη Δυτική Ευρώπη. Σε αυτή την εικόνα έρχεται να προστεθεί ένα πανευρωπαιϊκό φαινόμενο των τελευταίων ετών, δηλαδή η όλο και αυξανόμενη διακίνηση ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών μέσω Διαδικτύου 2, η οποία εμφανίζεται να είναι ανεξέλεγκτη. Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας του 20123,

κατά

τη

δεκαετία

2000-2010,

Ελλάδα

συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πέντε πρώτες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με κριτήριο το ποσοστό των νέων

Ετήσια έκθεση Σ.Ο.Δ.Ν. – Ε.Μ.Π. για τα ναρκωτικά στην Ελλάδα έτους 2011, σελ. 21 επ. 2 «Ανεξέλεγκτη η πώληση ναρκωτικών ουσιών μέσω Διαδικτύου στην Ε.Ε.», ηλεκτρονική έκδοση Ελευθεροτυπίας (http://www.enet.gr/), 28.8.2013 3 Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, ετήσια έκθεση 2012, σελ. 97, διάγραμμα 19 4 Ανακοίνωση ΟΚΑΝΑ σε συνέχεια της επιστολής της Υφυπουργού Υγείας, Ζ. Μακρή, που δημοσιεύτηκε στις 13/11/2013 στον Τύπο, ηλ. Διεύθυνση: http://www.okana.gr/2012-01-12-13-291

ELSA ATHENS

ναρκωτικών. Από την άλλη μεριά τα αυτοδιοικούμενα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ασχολούνται με

Με δεδομένη την αύξηση των Κατερίνα Σούλου Φοιτήτρια Νομική Σχολή Αθηνών

ανθρώπων που χάνουν τη ζωή τους από χρήση

την πρόληψη, τη θεραπεία και την αποκατάσταση των εξαρτημένων από τις ναρκωτικές ουσίες ατόμων (π.χ. ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ)4, υπολειτουργούν λόγω των ελλείψεών τους σε πόρους αλλά και σε ανθρώπινο δυναμικό (μείωση κρατικών επιχορηγήσεων μέχρι και 50% στο ΟΚΑΝΑ), ενώ το έργο τους αντιμετωπίζεται πολλές φορές με επιφύλαξη, κάτι που δεν βοηθά στην αποτελεσματικότητά του. Η κατάσταση στις φυλακές έρχεται να ολοκληρώσει την εικόνα του ασφυκτικού πλαισίου γύρω από το θέμα αυτό,

με

ποσοστό

μεγαλύτερο

του

40%

των

κρατουμένων, να εκτίουν ποινή για εγκλήματα σχετικά με ναρκωτικά5. Ο ν.4139/2013 Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο και κατόπιν της επιταγής του Συμβουλίου της Ευρώπης για εναρμόνιση της σχετικής με τα ναρκωτικά εθνικής μας νομοθεσίας με την απόφαση πλαίσιο 2004/7576, ξεκίνησε να συνεδριάζει

02/anakoinoseis/item/444-anakoinosiokanamakri13112013 5«Εξαιρετικά επιβαρυντικό είναι το γεγονός ότι περί το 40% κινείται το ποσοστό των κρατουµένων στις ελληνικές φυλακές µε καταδίκες που άµεσα αφορούν τα ναρκωτικά. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, κατά τον Αύγουστο 2012, 4.235 από ένα σύνολο 12.297 κρατουµένων ανήκαν στην κατηγορία αυτή, ενώ πολλοί επιπλέον κρατούνται για εγκλήµατα εµµέσως πλην σαφώς συνδεόµενα µε τη διάδοση των ναρκωτικών», Προοίμιο Αιτιολογικής Έκθεσης σχεδίου νόμου «Νόμος περί Ναρκωτικών και άλλες διατάξεις» 6 Ηλ.διεύθυνση: http://eur-

Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ 4139/2013 «ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» η

Ειδική

Νομοπαρασκευαστική

προεδρεύοντα

τον

κ.

Νικόλαο

Επιτροπή

με

Παρασκευόπουλο

Η χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι το αποτέλεσμα που προκύπτει από την ναρκωτική

Θεσσαλονίκης), και έπειτα από μια επίπονη παραγωγική

χαρακτηριστικά

διαδικασία, κατέθεσε σε σύντομο σχετικά χρονικό

κοινωνικού/οικογενειακού περιβάλλοντος που εκείνο ζεί 8.

διάστημα

Προς αυτή την ανθρωποκεντρική κατεύθυνση φαίνεται να

διαδικασία ψήφισης του νόμου αποδείχτηκε πολύ πιο

κινείται ο νέος νόμος στα άρθρα 30 – 35, σχετικά με την

χρονοβόρα από αυτή της παρασκευής του, ενώ το

αντιμετώπιση των ουσιοεξαρτημένων ατόμων που δεν

κατατεθέν νομοσχέδιο υπέστη ποικίλες τροποποιήσεις

μπορούν να απεξαρτητοποιηθούν με δικές τους δυνάμεις.

από

την

νομοσχέδιο

εκάστοτε

αποσπασματικές),

στη Βουλή7. Ωστόσο

νομοθετική

και

εν

τέλει

εξουσία στις

(συχνά

20.3.2013

δημοσιεύτηκε ο ν.4139/2013 (ΦΕΚ Α/74/20-3-2013). Ο προηγούμενος Ν.3459/2006 (ΦΕΚ Α'/103/25.5.2006) (παλαιός

Κώδικας

Νόμων

για

τα

Ναρκωτικά)

καταργήθηκε με το άρθρο 100 του νέου νόμου και διατηρούνται σε ισχύ μόνο οι διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 1 του ν. 3459/2006 (Α΄ 103) και των υπουργικών αποφάσεων που έχουν εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότηση της παρ. 3 του άρθρου 1 του ν. 3459/2006 (οι πίνακες των ουσιών που υπάγονται στα ναρκωτικά) καθώς και οι διατάξεις των άρθρων 58 και 61 του ν. 3459/2006 που αφορούν

τα

Κέντρα

Απεξάρτησης

Τοξικομανών

Κρατουμένων και Προγράμματα πρόληψης.

και του

τα

ιδιαίτερα

στη

(καθηγητή Νοµικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου

το

ουσία

αλληλεπίδραση ανάμεσα

ψυχολογικά

ατόμου-χρήστη

και

του

Ο νόμος αυτός είχε να αντιμετωπίσει δυο βασικά κενά της παλαιότερης νομοθεσίας. Αφενός δηλαδή την έλλειψη από

το

οπλοστάσιο

του

δικαστή

που

ερχόταν

αντιμέτωπος με τέτοιες περιπτώσεις, εναλλακτικών μέτρων αντί ποινής (μπορούσε μόνο να αξιοποιήσει την παρακολούθηση προγράμματος απεξάρτησης από το χρήστη -εφόσον αυτή λάμβανε χώρα- αλλά μόνο για να μειώσει την επιβαλλόμενη ποινή) και αφετέρου την προβληματική διαδικασία διάγνωσης της εξάρτησης εφόσον μάλιστα αυτή αποτελούσε αναγκαία προϋπόθεση εφαρμογής όλων των ρυθμίσεων για απεξάρτηση αντί ποινής9. Με το νέο νόμο λοιπόν υποχωρεί το παλιό δύσκαμπτο ιατροκεντρικό σύστημα της διάγνωσης της εξάρτησης και εισάγεται ένα σύστημα πολυδιαγνωστικό,

Κύριοι φιλοσοφικοί άξονες του νέου νόμου φαίνεται να

ανταποκρινόμενο

περισσότερο

στην

κοινωνική

αποτελούν αφενός ο χαρακτηρισμός του τοξικομανούς ως

πραγματικότητα10.

«ασθενούς» αντί εγκληματία και η διάκριση μεταξύ

προτείνονται τρείς παράμετροι τις οποίες το δικαστήριο

τοξικομανών και μη τοξικομανών κατά τη σωφρονιστική

δύναται

τους

αναγνωρισμένων

φορέων

προβλέπουν και εναλλακτικά μέτρα απεξάρτησης και

ψυχολογικοκοινωνικές

πραγματογνωμοσύνες

αφετέρου ο ορισμός του εγκλήματος της διακίνησης

ειδικούς λειτουργούς και εργαστηριακές εξετάσεις με

ναρκωτικών ουσιών (και των παραλλαγών του) ως

ευρήματα σε βάθος χρόνου.

μεταχείριση,

με

εισαγωγή

διατάξεων

που

κεντρική εγκληματική συμπεριφορά με περισσότερο αυστηρές ποινές. Ειδικότερα: Μεταχείριση εξαρτημένων χρηστών

να

Εισάγεται

Συγκεκριμένα με το νέο σύστημα εκτιμά

ελεύθερα:

δυνατότητα

πιστοποιητικά απεξάρτησης, από

παρακολούθησης

θεραπευτικού προγράμματος τόσο κατά το στάδιο πριν τη δίκη, όπου μετά από δήλωση του κατηγορούμενου, αυτός εισάγεται σε ειδικό θεραπευτικό κατάστημα και ο χρόνος παραμονής του εκεί υπολογίζεται ως χρόνος προσωρινής

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:335:0 008:0011:el:PDF 7 Προοίμιο Αιτιολογικής Έκθεσης σχεδίου νόμου «Νόμος περί Ναρκωτικών και άλλες διατάξεις» 8 Νέστωρ Ε. Κουράκης, «Εγκληματολογικοί ορίζοντες (Β’:

Πραγματολογική προσέγγιση και επί μέρους ζητήματα)», Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2005, σελ. 108 – 111 9 α.30 – 31 Ν.3459/2006 10 α.30 παρ.3 Ν.4139/2013

DE JURE

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΟΥΛΟΥ κράτησης, αλλά το πιο τολμηρό ίσως βήμα του νόμου είναι

δυνατότητα

του

να

τον νέο νόμο στο άρθρο 20 παρ.2, κάθε πράξη με την

συμμετέχει σε εγκεκριμένο κατά νόμο συμβουλευτικό ή

οποία συντελείται η κυκλοφορία ναρκωτικών ουσιών ή

θεραπευτικό πρόγραμμα μετά τη δίκη, εφόσον το

πρόδρομων ουσιών, οι οποίες αναφέρονται στο αρθρ. 1

επιθυμεί, και ο χρόνος παραμονής στα καταστήματα

παρ.

αυτά, να υπολογίζεται ως χρόνος έκτισης της ποινής (α.34

διαχρονικού δικαίου), και ιδίως μια σειρά από πράξεις

Ν.4139/2013). Η χρήση των ναρκωτικών δεν είναι βέβαιο

που

πολλές φορές ότι συνοδεύεται από όλα τα αποτελέσματα

διαμετακόμιση, πώληση, αγορά, προσφορά, διανομή,

της εξάρτησης μέχρι την ημέρα της δίκης, αλλά είναι πολύ

διάθεση,

πιθανό αυτά να εμφανιστούν μέσα στη φυλακή. Εξάλλου

παρακατάθεση, κατοχή, μεταφορά, νόθευση, καλλιέργεια

δεν αποκλείεται η χρήση να ξεκινήσει μέσα στην ίδια τη

και συγκομιδή, παραγωγή, διεύθυνση καταστήματος στο

φυλακή η οποία αποτελεί βαριά ψυχολογική συνθήκη και

οποίο γίνεται εν γνώσει του δράστη συστηματική

κατάσταση ρουτίνας και

εξαρτημένου

δράστη

Ως έγκλημα διακίνησης ναρκωτικών τυποποιείται με

απελπισίας11.

υγεία,

δικαίωμα

θεσμικά

αναγνωρισμένο12, μπορεί να υλοποιηθεί μόνο έξω από τη φυλακή, εκεί δηλαδή που βρίσκονται όλοι εκείνοι οι κοινωνικοί – περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον στο μονοπάτι των ναρκωτικών και τους οποίους πρέπει αυτός να αντιμετωπίσει ανοιχτά προκειμένου Προβλέπεται

προσπάθειά

λοιπόν

του

να

δυνατότητα

έχει

νόημα.

υποβολής

σε

πρόγραμμα σωματικής απεξάρτησης 3 εβδομάδων, με καθημερινή επίβλεψη, με ή χωρίς υποκατάστατα και μετά την

επιτυχή

πάροδο

ουσιοεξαρτημένος

αυτής

εισάγεται

σε

της ένα

διαδικασίας

ολοκληρωμένο

πρόγραμμα σωματικής και ψυχολογικής απεξάρτησης, η διάρκεια του οποίου ποικίλει, ανάλογα με τη κρίση ειδικών λειτουργών, οι οποίοι έχουν πλέον και την ευθύνη. Η συμμετοχή σε ένα τέτοιο πρόγραμμα συνεπάγεται αναβολή άσκησης της ποινικής δίωξης και η επιτυχής ολοκλήρωσή του μπορεί να οδηγήσει σε οριστική αποχή του συμβουλίου πλημμελειοδικών από την άσκησή της. Έγκλημα διακίνησης και παραλλαγές

για τη κατάσταση στις ελληνικές φυλακές βλ. Κ.Δ.ΣπινέλληΑ.Τσήτσουρα, «Κρατούμενοι και Δικαιώματα του Ανθρώπου», Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 1996 / για τους κρατούμενους χρήστες ναρκωτικών βλ. «Ετήσια έκθεση 2004: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Νορβηγία», ηλ.διεύθυνση: 11

ELSA ATHENS

του

ν.

3459/2006

απαριθμούνται

(αποφυγή

ενδεικτικά

αποστολή,

ζητημάτων

όπως

παράδοση,

εξαγωγή,

αποθήκευση,

διακίνηση

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα στη θεραπεία και την ψυχοσωματική

ναρκωτικών,

χρηματοδότηση/οργάνωση/διεύθυνση

δραστηριοτήτων

διακίνησης και η μεσολάβηση σε αυτές τις πράξεις. Το συγκεκριμένο έγκλημα συνεπώς εμφανίζεται ως ένα συνονθύλευμα πράξεων και συμπεριφορών, μερικές από τις οποίες ωστόσο ουδεμία σχέση έχουν εννοιολογικά με τον τίτλο του εν λόγω εγκλήματος, τουτέστιν με την έννοια της

«διακίνησης»13.

Έτσι

μπορούμε

εύλογα

να

συμπεράνουμε πως παρουσιάζεται ένα έγκλημα η αντικειμενική υπόσταση του οποίου μπορεί να πληρωθεί με δύο ειδών πράξεις/συμπεριφορές: με τις γνήσιες πράξεις διακίνησης, οι οποίες εννοιολογικά εντάσσονται στη

περιγραφή

πώληση,

«διακίνηση»

αγορά,

(π.χ.

προσφορά,

διαμετακόμιση,

διανομή,

διάθεση,

αποστολή, παράδοση και τις μη γνήσιες) και με τις μη γνήσιες που δεν ανήκουν στον εννοιολογικό πυρήνα της λέξης «διακίνηση» (π.χ. αποθήκευση, παρακατάθεση, κατοχή, νόθευση, καλλιέργεια και συγκομιδή, παραγωγή, διεύθυνση καταστήματος). Κοινό σημείο αναφοράς δε όλων αυτών των πράξεων (γνήσιων

και

«συντελείται»

μη)

έτσι

όπως

στο

πρώτο

υπονοεί

εδάφιο

της

το

ρήμα

δεύτερης

http://ar2004.emcdda.europa.eu/el/page094-el.html 12 Διακήρυξης της Βιέννης: http://www.viennadeclaration.com/the-declaration/ 13 Για την έννοια της «πράξης» στο ποινικό δίκαιο βλ. Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γενικό Μέρος Ι», Δίκαιο και Οικονομία Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2007, σελ.95 επ.

Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ 4139/2013 «ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» παραγράφου του άρθρου 20 του ν.4139/2013, φαίνεται

παραλλαγές του βασικού εγκλήματος της διακίνησης,

να είναι ο σκοπός διακίνησης

ήτοι: -

Ιδιαίτερες περιπτώσεις (άρθρο 21)

(υποκειμενικό στοιχείο)14. Έτσι όμως φαίνεται πως η

Με ποινή φυλάκισης μέχρι τρία έτη τιμωρούνται οι

ειδική υπόσταση του εγκλήματος πάσχει, εφόσον ο

ιδιαίτερες περιπτώσεις (ελαφρά πλημμελήματα) του

νομοθέτης δεν εξηγεί πώς προσδίδει κατά πλάσμα

βασικού εγκλήματος της διακίνησης (βαρύ κακούργημα).

δικαίου την υπόσταση του εγκλήματος της διακίνησης σε

Το κενό απαξιολόγησης ωστόσο ανάμεσά τους είναι

μια πράξη -που σε επίπεδο αντικειμενικής υπόστασης δεν

σημαντικό (minimum οκτώ έτη για το βασικό έγκλημα,

αποτελεί διακίνηση εννοιολογικά- απλώς λόγω της

maximum τρία έτη για την ιδιαίτερη περίπτωση του

ύπαρξης του υποκειμενικού στοιχείου του «σκοπού

εγκλήματος). Εξάλλου στην περίπτωση α’ της πρώτης

διακίνησης», χωρίς να προβλέπει μάλιστα και την

παραγράφου

πραγμάτωση του σκοπού αυτού ως αναγκαίο στοιχείο του

ανεξήγητη εξαίρεση για τον διακινητή μικροποσότητας

εγκλήματος. Πολύ περισσότερο δε, ο νομοθέτης δεν

ναρκωτικών («βαποράκι») που σκοπό έχει να καλύψει

εξηγεί πώς απαξιολογεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τις

καθημερινές ατομικές του ανάγκες, αφού με την

πράξεις και των δύο ειδών (γνήσιες και μη) προσδίδοντάς

προσθήκη του όρου της «εξάρτησης» ως στοιχείου της

τους κακουργηματικό χαρακτήρα (κάθειρξη τουλάχιστον

νομοθετικής μορφής του εγκλήματος, αυτός δεν εμπίπτει

οκτώ ετών και χρηματική ποινή μέχρι τριακόσιες χιλιάδες

στη μεταχείριση του άρθρου 30 παράγραφος 4 που

ευρώ), χωρίς να έχει δώσει απάντηση στο προηγούμενο

προβλέπει ποινή φυλάκισης μέχρι ενός έτους όπως για

ερώτημα15.

τους

Σύμφωνα μάλιστα με την άποψη του

επίκουρου καθηγητή Δ.Π.Θ., κ.

Βαθιώτη 16,

του

άρθρου,

εξαρτημένους

εισάγεται

δράστες

των

μια

μάλλον

υπόλοιπων

μπορεί να

προνομιούχων παραλλαγών, αλλά αντιμετωπίζεται με

υποστηριχθεί στο σημείο αυτό ότι ο νομοθέτης φαίνεται

ποινή φυλάκισης μέχρι τρία έτη. Η αξιολόγηση της

να διαπνέεται από μια περισσότερο εχθρική στάση σε

εξάρτησης μάλιστα για τη περίπτωση του διακινητή

σχέση με τον παλαιότερο νόμο (α.20 ν. 3459/2006)

μικροποσότητας («βαποράκι») ήδη στο άρθρο 21

απέναντι στον δράστη της διακίνησης, κινούμενος μάλλον

παράγραφος 1 περ. α), δημιουργεί αδιέξοδο στην

στο πεδίο εφαρμογής του «ποινικού δικαίου του

περίπτωση της δράσης του μέσα σε εγκληματική

εχθρού»17.

οργάνωση (α.22 παρ. 2 περ. β), όπου χάνεται ο

Στη συνέχεια θα γίνει μια προσπάθεια επιλεκτικής συνοπτικής παρουσίασης ορισμένων προβληματικών διατάξεων του νόμου 4139/2013 σε ότι αφορά τις

πλημμεληματικός χαρακτήρας του εγκλήματος (ποινή κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών), και ορίζεται ότι χωρίς εξαίρεση η εξάρτηση για τα εγκλήματα του άρθρου αυτού αξιολογείται βάσει του άρθρου 30 παρ. 4., παρόλο που η εξάρτηση για να οδηγηθούμε σε αυτό το άρθρο έχει ήδη

Για τα «υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου» βλ. Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γενικό Μέρος Ι», Δίκαιο και Οικονομία Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2007, σελ.214 επ. 15 «Αρχή αναλογικότητας» α.25 παρ.1 Σ. Για την αρχή της αναλογικότητας στο ποινικό δίκαιο βλ. Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γενικό Μέρος Ι», Δίκαιο και Οικονομία Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2007, σελ. 13 - 15 16 Βίντεο επιστημονικού συνεδρίου 21-22 Μαϊου 2013 με θέμα: «Οι νέες ρυθμίσεις του Ν 4139/2013 "Νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών"», Κομοτηνή, ηλ.διεύθυνση: http://eregep.blogspot.gr/2013/10/21-22-201341392013.html#more 14

Σύμφωνα με αυτή την οπτική του ποινικού δικαίου (η οποία ωστόσο αποκρούεται ομόφωνα), σε περιπτώσεις στις οποίες η αποτελεσματική προστασία των έννομων αγαθών και η υλοποίηση του δικαιώματος των «πολλών» στην ασφάλεια δεν είναι δυνατόν να εξασφαλιστούν υπό τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι αρχές του κράτους δικαίου, το κράτος κατ’ εξαίρεση έχει το δικαίωμα να μεταχειρίζεται τον κατηγορούμενο ως μη φορέα δικαιοκρατικών εγγυήσεων που του αναγνωρίζουν το Σύνταγμα και οι νόμοι. Βλ. σχετικά: Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γενικό Μέρος Ι», Δίκαιο και Οικονομία Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2007, σελ. 24 17

DE JURE

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΟΥΛΟΥ κριθεί στο άρθρο 21. Τούτο σημαίνει ότι το εξαρτημένο «βαποράκι» που μετέχει σε εγκληματική οργάνωση απαξιολογείται εις διπλούν μέσα στο ίδιο νόμο(!). -

Διακεκριμένες περιπτώσεις (άρθρο 22)

περιπτώσεις εκ των οποίων η πρώτη (έκδοση συνταγής για χορήγηση ναρκωτικών από ιατρό ο οποίος γνωρίζει ότι δεν υπάρχει πραγματική και συγκεκριμένη ιατρική ένδειξη προς τούτο), είναι αντικειμενικώς παράνομη, ενώ στη δεύτερη περίπτωση που χωρίζεται διαζευκτικά με την πρώτη (χορήγηση φαρμάκων που περιέχουν ναρκωτικά από ιατρό, εν γνώσει του ότι αυτά θα χρησιμοποιηθούν προϋποτίθεται

αντικειμενική

ναρκωτικών), παραβίαση

δεν ιατρικού

καθήκοντος, αλλά η συγκεκριμένη ενέργεια αποκτά απαξιωτική βαρύτητα λόγω του υποκειμενικού κριτηρίου της

γνώσης.

Οι

δύο

αυτές

παροχές

Στο άρθρο αυτό τυποποιούνται τέσσερεις περιπτώσεις ναρκωτικά που μπορεί να προκαλέσουν και προκάλεσαν

κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών τιμωρούνται δυο

παρασκευή/διακίνηση

Ιδιαίτερα διακεκριμένες περιπτώσεις (άρθρο 23)

εγκλημάτων και συγκεκριμένα: α) πράξη σχετική με

Στην παρ. 2 περ. ε’ του άρθρου, ορίζεται ότι με ποινή

για

τελέσεως

αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο (κακουργήματα) από το νομοθέτη, ενώ στην ουσία απαξία έχει μόνο η πρώτη ως ενέργεια τελούμενη έξω από το πλαίσιο άσκησης ενός επαγγέλματος, ενώ η δεύτερη είναι εγκληματικώς άχρωμη. Εδώ ανακύπτει η θεματική των αξιολογικά ουδέτερων πράξεων συμμετοχής18: σύμφωνα με την κρατούσα άποψη για να στοιχειοθετηθεί στη περίπτωση αυτή συνέργεια πρέπει αφενός να υπάρχει νοηματική σύνδεση με το έγκλημα (δηλαδή η υπό κρίση πράξη να στερείται παντελώς νοήματος χωρίς την κύρια πράξη) και αφετέρου ο δράστης της υπό κρίση ενέργειας να έχει άμεσο δόλο ή η εγκληματική τάση του δράστη της κύριας πράξης να είναι αντικειμενικά αναγνωρίσιμη. Εξάλλου η γνώση σχετικά με τις εγκληματικές προθέσεις τρίτου συχνά αποκτάται τυχαία, ωστόσο κατά πόσο επαρκεί η τύχη προκειμένου να προσλάβει εγκληματική χροιά και μάλιστα κακουργηματικού χαρακτήρα, μια πράξη που τελείται στο πλαίσιο επαγγελματικού ρόλου;

βαριά σωματική βλάβη ή θάνατο σε τρίτο είτε επικίνδυνη σωματική βλάβη στην υγεία πολλών ατόμων, β) πράξεις ενηλίκου σχετικές με διακίνηση ναρκωτικών τελούμενες κατ’ επάγγελμα με σκοπό να προκαλέσει τη χρήση ναρκωτικών

από

ανήλικο

μεταχειρίζεται

με

οποιονδήποτε τρόπο ανήλικο πρόσωπο κατά την τέλεση των πράξεων αυτών, γ) κατ’ επάγγελμα χρηματοδότηση της τέλεσης κάποιας πράξης διακίνησης ή κατ’ επάγγελμα διακίνηση ναρκωτικών ουσιών με προσδοκώμενο όφελος να υπερβαίνει τα 75.000 €, δ) χρήση όπλου κατά την τέλεση των πράξεων αυτών ή προς το σκοπό διαφυγής. Από αυτές, για τις δυο τελευταίες περιπτώσεις ο νομοθέτης επέλεξε την άκαμπτη ποινή της ισόβιας κάθειρξης με ότι προβλήματα συνεπάγεται αυτό, τη στιγμή που τα εγκλήματα του άρθρου 23 εξαιρούνται από το ευεργέτημα του άρθρου 30 παρ. 4. Εκτός αυτού, δημιουργεί

απορία

επιλογή

του

νομοθέτη

να

αξιολογήσει βαρύτερα (ανελαστικά ισόβια κάθειρξη) την απλά επικίνδυνη τέλεση της διακίνησης με χρήση όπλου «στενή εννοία», από τη διακίνηση που προκάλεσε θάνατο, στον δράστη της οποίας δίνει τη δυνατότητα να τιμωρηθεί ηπιότερα (minimum δέκα έτη). Χρήση ναρκωτικών ουσιών Στο άρθρο 29, ο νομοθέτης φαίνεται να μεταχειρίζεται ευνοϊκότερα το χρήστη (φυλάκιση μέχρι πέντε μήνες) ενώ παρέχει τη δυνατότητα αυτός να μένει ατιμώρητος εφόσον το δικαστήριο κρίνει ότι η χρήση ήταν εντελώς περιστασιακή και δεν θα επαναληφθεί στο μέλλον. Όσον αφορά τη ποσότητα στο πλαίσιο της οποίας κάποιος μπορεί να θεωρηθεί απλά «χρήστης», δεν υιοθετείται κάποιο πλαφόν, αλλά έγινε από το νομοθέτη μια προσπάθεια

μιας

περισσότερο

ανθρωποκεντρικής

προσέγγισης του θέματος με κριτήρια όχι μόνο σχετικά με

Για τη σχετική προβληματική, βλ. Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γενικό Μέρος ΙΙ», Δίκαιο και Οικονομία Π.Ν. 18

ELSA ATHENS

Σάκκουλας, Αθήνα 2008, σελ. 270 - 275

Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ 4139/2013 «ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» την ουσία αυτή καθαυτή, αλλά και με την εξάρτηση και τις

ιδιαίτερες του συγκεκριμένου δράστη, όπως συχνότητα

αποποινικοποιημένη.

και χρόνος χρήσης, ημερήσια δόση κλπ.

της ποινικής μας νομοθεσίας στο θέμα των ναρκωτικών ή αν ο νέος νόμος θα βελτιώσει το τοπίο της ελληνικής κοινωνίας και θα βοηθήσει στην αντεγκληματική πολιτική, είναι κάτι που μόνο ο χρόνος και ο τρόπος εφαρμογής του μπορούν να δείξουν με ακρίβεια. Ωστόσο χρήσιμη θα ήταν μια συγκριτική ματιά σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στην ποινική αντιμετώπιση που υιοθετούν σε αυτό το θέμα. Την ώρα που ο νόμος 4139/2013 -εκτός από μερικές πολύ χρήσιμες διατάξεις ειδικά σε ότι αφορά τα εξαρτημένα άτομα- κατακλύζεται από κακουργήματα στο πεδίο των εγκλημάτων διακίνησης, ο γερμανικός ποινικός κώδικας19 στο άρθρο 29 απειλεί ποινή έως πέντε έτη. Αντίστοιχα η Ελβετία20 και η Αυστρία τηρούν εξίσου στάση

στο

ζήτημα,

απειλώντας

πλημμεληματικές ποινές για πράξεις διακίνησης. Στην Ισπανία21 η απλή χρήση κάνναβης αντιμετωπίζεται ως διοικητικό αδίκημα, ενώ δεν προβλέπονται ποινές στερητικές της ελευθερίας. Στην Πορτογαλία22 παραμένει παράνομη μόνο η δημόσια χρήση ναρκωτικών και οι χρήστες τιμωρούνται με πρόστιμα αλλά μόνο ως ύστατο μέσο. Τέλος στην Ολλανδία23 η κατοχή οποιασδήποτε ουσίας, όπως και η καλλιέργεια, θεωρείται αδίκημα, όμως Ηλ. Διεύθυνση: http://bundesrecht.juris.de/stgb/index.html Ελβετία : http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/fromthe-mountaintops-english-20110524_0.pdf / «Assessing Drug Problems and Policies in Switzerland», 1998-2007, Research report of Peter Reuter, University of Maryland, USA and Domenic Schnoz, Institut für Sucht- und Gesundheitsforschung (ISGF), Zurich (2009), summary: http://www.bag.admin.ch/themen/drogen/00042/006 24/06044/07683/index.html?lang=en&download=NHzLpZeg7t,l np6I0NTU042l2Z6ln1ad1IZn4Z2qZpnO2Yuq2Z6gpJCIdHx9g2y m162epYbg2c_JjKbNoKSn6A-21 Δημόσια Ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Δεκέμβριος 2010): «Μεταρρύθμιση των πολιτικών για τα ναρκωτικά: μια διέξοδος από την κρίση;» Εισήγηση Martin Barriuso, Pannagh Cannabis Social Club Bilbao, president of the national federation of cannabis associations in Spain,http://www.encod.org/info/IMG/pdf/SPEECH_BARRIUS O.pdf 20

προσωπική

χρήση

είναι

ζητήματος που έχουν ακολουθήσει άλλες χώρες της

Το αν χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία εξορθολογισμού

για

Παρατηρώντας τις διαφορετικές οπτικές επί του

Επίλογος

συγκρατημένη

κατοχή

Ευρώπης, δεν μπορούμε παρά να προβληματιστούμε σχετικά

με

τα

κριτήρια

ορθολογικότητας

της

αντεγκληματικής πολιτικής της χώρας μας, ένα από τα οποία αποτελεί η καταλληλότητα-ευελιξία των νόμων που υιοθετούμε για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος24. Όσον

αφορά τη μεταχείριση των

εξαρτημένων χρηστών, είναι προφανές ότι βρισκόμαστε νομοθετικά

σε

μια

περισσότερο

ανθρωπιστική

κατεύθυνση, χωρίς ωστόσο να σημαίνει αυτό ότι δεν υπάρχουν ακόμα περιθώρια βελτίωσης. Υπό το πρίσμα όμως της «θεωρίας της ετικέτας»25 και του ρόλου της ίδιας της κοινωνίας στη δημιουργία της απόκλισης, οφείλουμε να σκεφτούμε σοβαρά το εξής: η «ταμπελοποίηση» των διακινητών ως εγκληματιών «υψηλού κινδύνου» κατά των οποίων επιτάσσεται αυστηροποίηση των ποινών και πληθώρα απειλούμενων κακουργημάτων με συχνά ανελαστικές ποινές, δύναται ως αντεγληματική πολιτική να βελτιώσει το τοπίο της ελληνικής πραγματικότητας σχετικά με το πρόβλημα των ναρκωτικών ή μήπως η σκληρή

αυτή

αντιμετώπιση

ενδέχεται

τελικώς

να

«ενισχύσει» την παραβατική τους δράση περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα για ουσιαστική κοινωνική επανένταξη (κοινωνικός αποκλεισμός)26;

Πορτογαλία: http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/drugpolicy-in-portugal-english-20120814.pdf 23 «Evaluation of the Dutch national drug policy», Laar, M. van (ed.), Ooyen-Houben, M. (ed.), Trimbos-instituut, WODC (2009), summary:http://english.wodc.nl/images/1790_summary_tcm45 -201181.pdf 24 Βλ. σχετικά με την αντεγκληματική πολιτική: Ε.Λαμπροπούλου, «Η αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη», Νομική Βιβλιοθήκη, Έκδοση 2002, σελ. 108 επ. 25 Κ.Δ.Σπινέλλη, «ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ – Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις», Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, ΑθήναΚομοτηνή 2005, σελ. 275 επ. 26 Βλ. σχετικά το άρθρο του Ε.Φυτράκη (ΔΝ - Ειδικού επιστήμονα στο), «Προάγοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό - Οι έννομες συνέπειες της ποινικής καταδίκης», επιστημονικό περιοδικό Εγκληματολογία, τ. 2/2011 (Έτος 1ο), σελ. 45 επ. 22

DE JURE

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΚΑΣ

Η τοξικομανία ως νοσηρή διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών και η συνδρομή του στοιχείου της εξάρτησης στην κρίση περί καταλογισμού κατά το ν. 4139/2013 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Στο

άρθρο

προσδιορίζονται

του

τα

Π.Κ.

άρθρο 30 §4 προβλέπονται τα πλαίσια ποινών για τους εξαρτημένους χρήστες. 1. Η ρύθμιση του άρθρου 34 Π.Κ. –Το μικτό

τέσσερα

στοιχεία που συγκροτούν την έννοια

(βιολογικό-ψυχολογικό) κριτήριο

Αρχισυντάκτης

του εγκλήματος· μια πράξη άδικη,

Ο ποινικός νόμος ρυθμίζει με τρόπο αρνητικό την

Director for De Jure 2013-2014

καταλογιστή στο δράστη της και

ανικανότητα για καταλογισμό, αφού ξεκινά από τη θέση

νόμο1.

πως όλοι οι άνθρωποι είναι, αρχικώς, ικανοί για

Απαραίτητο, λοιπόν, στοιχείο για τη στοιχειοθέτηση

καταλογισμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ανικανότητα για

εγκλήματος είναι η έννοια του καταλογισμού, η οποία

καταλογισμό να ρυθμίζεται ως εξαιρετική περίπτωση, ως

βρίσκει ρύθμιση στο Γενικό Μέρος του Π.Κ.

απόκλιση από το κανονικό2.

Γιάννης Κούβακας

τιμωρούμενη

από

το

Η τοξικομανία, ως δηλητηρίαση του οργανισμού (τοξίκωση),

των

εισάγεται το μικτό3 (βιολογικό – ψυχολογικό) κριτήριο4.

πνευματικών λειτουργιών του άρθρου 34 του Π.Κ., η

Αυτό σημαίνει ότι, κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης, δεν

οποία συνιστά λόγο αποκλεισμού (34 Π.Κ.) ή ελάττωσης

αρκεί μόνον η ύπαρξη μιας ψυχικής ή συνειδησιακής

(36 Π.Κ.) του καταλογισμού του δράστη.

διαταραχής στην προσωπικότητα του δράστη (βιολογικό

Τα

υπάγεται

άρθρα

30-35

στη

του

νοσηρή

ν.

διατάραξη

Για την κρίση της ικανότητας περί καταλογισμού

4139/2013

«περί

εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις», που αντικατέστησε τον από το 2006 ισχύοντα Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά (ν. 3459/2006), ρυθμίζουν τα σχετικά με

κριτήριο), αλλά απαιτείται η διαταραχή αυτή να αποκλείει την ικανότητα του τελευταίου «να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό».

την ποινική μεταχείριση του εξαρτημένου χρήστη. Πιο

Η αβεβαιότητα ως προς τη διαπίστωση της

συγκεκριμένα, στο άρθρο 30§1 του ν. 4139/2013 δίνεται

ανικανότητας για καταλογισμό ξεκινά από το βιολογικό

ο ορισμός της έξης της χρήσης ναρκωτικών ενώ στο

όροφο5, τη λεγόμενη «εισαγωγική πύλη», το πέρασμα της

Ανδρουλάκης Ν.Κ., Ποινικό Δίκαιο: Γενικό Μέρος, Ι, σελ. 138 επ. 2 Βλ. Κοτσαλή Λ.Γ., Ανικανότητα για καταλογισμό, ΠοινΔικ 89/2003, σελ. 964 επ. 3 Βλ. Βαθιώτη Κ., Στοιχεία Ποινικού Δικαίου: Γενικό Μέρος, σελ. 215 επ.

ELSA ATHENS

Κατσαντώνης Α., Η ικανότης προς καταλογισμόν ψυχοπαθητικών ή ψυχικώς ανωμάλων εγκληματιών, ΠοινΧρ ΚΒ΄, σελ. 100. Βλ. και Κοτσαλή Λ.Γ., Ποινικό Δίκαιο: Γενικό Μέρος, Ι, σελ. 450 επ. και σχετικές υποσημειώσεις. 5 Βλ. Κοτσαλή Λ.Γ., Ανικανότητα για καταλογισμό, ΠοινΔικ 89/2003, σελ. 961.

Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ 4139/2013 «ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» οποίας θα οδηγήσει σε εξέταση των εκ του νόμου απαιτουμένων ψυχολογικών

ναρκωτικών ουσιών. Κατά το άρθρο 30 του ν. 4139/2013,

Τα βιολογικά

εξαρτημένος θεωρείται ο δράστης που έχει αποκτήσει την

κριτήρια του άρθρου 34 Π.Κ. ισοδυναμούν με έναν

έξη της χρήσης ναρκωτικών ουσιών και καθίσταται

περιορισμένο

ανίκανος να προβεί στην αυτοδύναμη αποβολή της9.

αριθμό

συνεπειών6.

αντικειμενικών

διαγνωστικών

διαδικασιών τεθειμένων από την ιατρική επιστήμη για τη διερεύνηση των ψυχικών διαταραχών. 1.1. Η

νοσηρή

διατάραξη

των

χαρακτηρίζεται πνευματικών

λειτουργιών (34 Π.Κ.) Ως

νοσηρή

Η εξάρτηση διακρίνεται σε σωματική, η οποία από

συμπτώματα,

όπως

ιδρώτας,

πυρετός, διαταραχές ύπνου (σύνδρομο στέρησης), και ψυχική, η οποία έγκειται στη διαρκή και ακατανίκητη

διατάραξη

των

πνευματικών

επιθυμία για επανάληψη της χρήσης10. Η επίδραση της

λειτουργιών7 πρέπει να νοηθεί η διατάραξη των ψυχικών

εξάρτησης στην προσωπικότητα του δράστη είναι τόσο

λειτουργιών που έχει σωματικό ή ψυχικό αίτιο, επίκτητη ή

ισχυρή, ώστε να επηρεάζει ουσιωδώς την ικανότητα του

έμφυτη, παροδική ή μόνιμη και ανεξάρτητα από τη

τελευταίου να αντισταθεί απέναντι σε πράξεις που

διαβάθμισή της8. Σε αυτήν ανήκουν όχι μόνο οι ψυχικές

συνδέονται με αυτήν.

νόσοι αλλά και οι παρεμποδίσεις της πνευματικής ανάπτυξης

(ολιγοφρενία),

καταστάσεις

εκφυλίσεως,

ψυχικές διαταραχές σωματικών νόσων ή οργανικών αλλοιώσεων, η επιληψία, το παραλήρημα της τικτούσης ή της νεοτόκου, καθώς και οι ψυχώσεις προερχόμενες από δηλητηριάσεις του οργανισμού. Τέτοια είναι και η οξεία δηλητηρίαση (τοξίκωση) του ανθρωπίνου οργανισμού με αλκοόλ ή άλλες ουσίες, η οποία συνιστά περίπτωση εξωγενούς ψυχώσεως και υπάγεται στο εύρος της νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών του άρθρου 34 Π.Κ.

Για αυτόν ακριβώς το λόγο νοείται ότι ο εξαρτημένος δράστης έχει ουσιωδώς μειωμένη την ικανότητά του να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με τις αντιλήψεις του για αυτό. Με άλλα λόγια, η εξάρτηση επιδρά στο άλλως δύνασθαι πράττειν του δράστη11, αφού τον εξωθεί στην τέλεση εγκλημάτων που συνδέονται με την εξάρτησή του (π.χ. κλοπές για την προμήθεια της αναγκαίας δόσης του). 2.1. Η ρύθμιση του άρθρου 30 του ν. 4139/2013 Το άρθρο 30§4 του ν. 4139/2013 προβλέπει ηπιότερα πλαίσια ποινής12 για τους δράστες που χαρακτηρίστηκαν ως εξαρτημένοι χρήστες ναρκωτικών

2. Η εξάρτηση ως νοσηρή διατάραξη των

ουσιών, κατά την πρώτη παράγραφο του ίδιου άρθρου.

πνευματικών λειτουργιών

Έτσι, ο δράστης δύναται, εφόσον διαπιστωθεί η έξη της

Κατά τον ποινικό νομοθέτη η τοξικομανία συνιστά

χρήσης ναρκωτικών στο πρόσωπό του, κατά το χρόνο

ανθρώπινη αδυναμία προερχόμενη από την έντονη

τέλεσης της πράξης, να κριθεί ατιμώρητος για τις πράξεις

επιθυμία

του

ατόμου

να

επαναλάβει

τη

χρήση

Βλ. Κοτσαλή Λ.Γ., Εισαγωγή στη Δικαστική Ψυχιατρική, 2002, σελ. 95 και ΑΠ 759/2004, ΠοινΧρ ΝΕ΄, σελ. 505 (με παρατηρήσεις Κ. Βαθιώτη). 7 Υπό τον όρο νοσηρή διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών «περιλαμβάνονται πάσαι μορφαί φρενοπάθειας ή παραφροσύνης», Αιτιολ. Εκθ.Σχ.Π.Κ. 1924, σελ. 162-166. 8 Ομοίως, Χωραφάς Ν., Γενικαί Αρχαί του Ποινικού Δικαίου, σελ. 89. Έτσι, ΑΠ 1454/1997, ΠοινΧρ ΜΗ΄, σελ. 484, ΠλημΔραμ 150/1993, ΠοινΧρ ΜΔ΄, σελ. 97, ΣυμβΑΠ 1668/1993, ΠοινΧρ ΜΔ΄, σελ. 61, ΑΠ 759/2004 ΠοινΧρ ΝΕ΄, σελ. 504, ΣυμβΑΠ 6

1487/2004, ΠοινΔικ 2/2005, σελ. 142 επ. 9 ΓνμδΕισΕφΘες 1/2005, ΝοΒ, 2006, σελ. 280. 10 ΑιτΕκθΣχΝ «Νόμος Περί Ναρκωτικών και άλλες διατάξεις», σελ. 6. 11 ΑΠ 739/1999 ΠοινΧρ, 2000, σελ. 274, ΤρΕφΑθ 1587/1995, ΠοινΧρ 1996, σελ. 279. Βλ. και Κοτσαλή Λ./Μαργαρίτη Μ./Φαρσεδάκη Ι., ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ: Κατ’άρθρο ερμηνεία του ν. 3459/2006, 2010, σελ. 222. 12 ΑιτΕκθΣχΝ «Νόμος Περί Ναρκωτικών και άλλες διατάξεις», σελ. 7.

DE JURE

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΚΑΣ του ά. 29§§ 1,2 ή ένοχος με ηπιότερο πλαίσιο ποινής για

κατηγορουμένου

τις πράξεις των άρθρων 20, 21§§ 1,2, 22.

αποκλεισμού της ενοχής. Άλλωστε, όπως ορίζει το άρθρο

2.2. Η

εξάρτηση

ως

λόγος

ελάττωσης

αποκλεισμού του καταλογισμού Κατά συνέπεια, η εξάρτηση θεωρείται αμάχητο λόγος αυτός είναι τόσο

μάλιστα

λόγο

μείωσης

34 Π.Κ., για την κρίση περί καταλογισμού αποφασιστικός είναι

χρόνος

τέλεσης

της

πράξης

(«όταν

τη

διέπραξε»)18. 3. Συμπεράσματα

τεκμήριο που μειώνει ή αποκλείει τον καταλογισμό 13. Ο αφού καταλαμβάνει τα

Ο χρόνιος καταναλωτής υψηλών δόσεων ψυχοτρόπων

εγκλήματα συγκεκριμένων άρθρων του ν. 4139/2013, τα

ναρκωτικών ουσιών αναπτύσσει παράλογη συμπεριφορά

οποία και σχετίζονται με την κίνηση της ναρκωτικής

με παρανοϊκές τάσεις, αυξημένη επιθετικότητα και

ουσίας, όσο και γενικός, μιας και ισχύει για όλους τους

χαρακτηριστικές απτικές πεποιθήσεις19. Συνέπεια της

εξαρτημένους δράστες, δεδομένης της πολυπρόσωπης

χρόνιας δηλητηρίασης αποτελεί κατά κανόνα η χρόνια

εγκληματικότητας των ναρκωτικών.

οργανική τοξική ψύχωση, η οποία συνδέεται με την

Παρατηρούμε

ειδικός14,

και

απαιτείται

εξασθένηση διαφόρων εγκεφαλικών στοιχείων20.

σύνδεση

της

εγκληματικής πράξης με την ψυχική ασθένεια.

Μία εκ των καινοτομιών του ν. 4139/2013 «περί

διάγνωση της νοσηρής διατάραξης των πνευματικών

εξαρτησιογόνων ουσιών» είναι η αντιμετώπιση του

λειτουργιών (τοξίκωσης εν προκειμένω) θα βασιστεί στη

τοξικομανούς

σύνδεση της με την εγκληματική πράξη και τις ειδικές

μεταχείρισή του κατά τα στάδια της ποινικής διαδικασίας.

περιστάσεις, υπό τις οποίες τελέστηκε η τελευταία15. Το

Επιπλέον, προβλέπονται (άρθρο 30§4) ηπιότερες ποινές

Ποινικό μας Δίκαιο, ως Ποινικό Δίκαιο της πράξης

ως

(Tatstrafrecht)16

ότι

και η μικτή μέθοδος για τη διάγνωση της

ανικανότητας προς καταλογισμό μόνον σε αναφορά με μια συγκεκριμένη, υπό εξέταση πράξη θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Κρίσιμος

απόρροια

ως

του

ασθενούς

και

ελαττωμένου

ευμενέστερη

αποκλεισμένου

καταλογισμού του δράστη λόγω της εξάρτησής του. Όσον αφορά την τοξικομανία21, τόσο η νομολογία όσο και η επιστήμη έχουν καταδείξει ότι δεν αρκεί απλώς η χρόνια χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά πρέπει να έχει

της

προκληθεί μια οργανική ψύχωση22 στο άτομο, ώστε να

εξάρτησης στο πρόσωπο του δράστη είναι ο χρόνος

εμπίπτει στο πεδίο του βιολογικού κριτηρίου της νοσηρής

τέλεσης της πράξης17. Και τούτο διότι η εξάρτηση

διατάραξης23 του άρθρου 34 Π.Κ.

αποτελεί

λόγο

χρόνος

για

ευνοϊκότερης

τη

διαπίστωση

μεταχείρισης

του

Πρβλ. ΤρΕφΠειρ 166/2000, ΠοινΧρ 2001, σελ. 644 και ΤρΕφΑθ 492/1989 ΕλΔ 1992, σελ. 475. Βλ. και Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Εμβάθυνση στην ποινική νομολογία, 2009, σελ. 669 επ. 14 ΤρΕφΠειρ 166/2000, ΠοινΧρ 2001, σελ. 647. 15 Έτσι, Αλεβίζος Β., ό.π., σελ. 92. 16 Κοτσαλής Λ.Γ., Ποινικό Δίκαιο: Γενικό Μέρος, Ι, σελ. 454. 17 Κοτσαλής Λ./Μαργαρίτης Μ./Φαρσεδάκης Ι., ό.π., σελ. 223. Σχετικά και η Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 674 επ. 18 Η ενδεχόμενη ψυχική διαταραχή του βιολογικού κριτηρίου του άρθρου 34 Π.Κ. θα πρέπει να υφίσταται κατά το χρονικό σημείο τέλεσης της πράξης, ήτοι κατά το χρόνο της αξιοποίνου συμπεριφοράς του δράστη.Βλ. ΕφΘες 235/82, ΠοινΧρ., 1984, σελ. 316, ΠλημΑθ 3555/2004, ΠοινΧρ ΝΣΤ΄, σελ. 80 19 Έτσι, Μαρσέλος Μ., Εξαρτησιογόνες Ουσίες: φαρμακολογίατοξικολογία-ιστορία-κοινωνιολογία-νομοθεσία, σελ. 129. 13

ELSA ATHENS

Βλ. και Wyrsch J., Gerichtliche Psychiatrie: ein Lehrbuch für Juristen und Mediziner, σελ. 120 επ. 21 Τοξικομανές χαρακτηρίζεται το άτομο που έχει αποκτήσει την έξη της χρήσης ναρκωτικών, την οποία δεν μπορεί να αποβάλει με δικές του δυνάμεις. Βλ. Χαραλαμπάκη Α./Γιαννίδη Ι. (επιμέλεια), Ποινικός Κώδικας & Νομολογία, σελ. 211 και ΑΠ 1837/2006, ΠοινΧρ ΝΖ’, 2007, σελ. 806, ΑΠ 118/2003, ΠοινΧρ ΝΓ΄, σελ. 907. 22 Παπαδογιάννης Μ., Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικος, σελ. 144. Βλ. και ΑΠ 994/1978, ΠοινΧρ ΚΘ’, σελ. 139. 23 «Μόνη η τοξικομανία δεν επιφέρει διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών ή της συνείδησης», ΑΠ 759/2004, ΠοινΔικ 2005, σελ. 144 και ΑΠ 118/2003, ΠοινΧρ 2003, σελ. 906. Βλ. και Μυλωνόπουλο Χ., ό.π, σελ. 607 20

ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ

Ημερίδα της ELSA Athens Εγκληματογένεση: Νομική, κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση Τη Δευτέρα, 25.11.2013, έλαβε

Ακολούθως, έχει αναδειχθεί ότι δεν είναι ακαταλόγιστος

χώρα στην αίθουσα τελετών του

κάποιος που είναι ψυχοπαθής αλλά είναι ακαταλόγιστος

Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών η

κάποιος που είναι ψυχωτικός.

επιστημονική

ημερίδα

που

διοργάνωσε η ELSA Athens με

Ειρήνη Καραχρήστου Υπεύθυνη Κάλυψης Συνεδρίων και Εκδηλώσεων

θέμα

"Εγκληματογένεση".

Στην

ημερίδα εξετάστηκαν τα αίτια και ο τρόπος

διαμόρφωσης

ενός

εγκληματία από νομική, ψυχολογική και κοινωνιολογική σκοπιά.

Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι το 95% των εφήβων που

παρουσίασαν

σημάδια

παραβατικότητας

συμπεριφορές που παραπέμπουν σε αυτή, είχαν τουλάχιστον έναν γονέα με ψυχολογική διαταραχή. Μερικοί από τους παράγοντες που ενισχύουν την εγκληματική παραβατικότητα ή τη ροπή σε αυτή είναι η τηλεοπτική βία, η επιρροή από τις ομάδες συνομιλήκων,

Την ημερίδα τίμησαν με την παρουσία τους ως ομιλητές:

η γονεϊκή ανεπάρκεια, η εχθρότητα και εν γένει οι

ο Καθηγητής Εγκληματολογίας και Σωφρονιστικής του

απουσίες δεσμών, κυρίως οικογενειακών.

Πανεπιστημίου

Αθηνών,

κ.

Ν.

Κουράκης,

Αντιεισαγγελέας Εφετών, κ. Ε. Πανταζή - Μελίστα, η Καθηγήτρια

Κλινικής

Ψυχολογίας

του

Παντείου

Πανεπιστημίου, κ. Φ. Τσαλίκογλου και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Γ. Προδρομίτης. Τη συζήτηση συντόνισε η Επίκουρη Καθηγήτρια στον Τομέα Ποινικών Επιστημών της Νομικής Σχολής Αθηνών, κ. Μ. Κρανιδιώτη.

Τέλος, σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Ποινικών Εγκληματολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών, παιδιά που εμφανίζουν παραβατική συμπεριφορά μπορεί να αποφύγουν τη φυλακή και να εγκλειστούν σε θεραπευτικό κατάστημα. Ωστόσο, αυτό δεν έχει ως αποτέλεσμα την απουσία του υποτροπιασμού. Αντίθετα, 4/5 παιδιά υποτροπιάζουν μετά από μερικά χρόνια και για αυτόν το λόγο η εμπλοκή με το σύστημα και δη η

Στην ημερίδα τέθηκαν και σχολιάστηκαν ποικίλα ζητήματα

φυλάκιση θα πρέπει να είναι η έσχατη επιλογή.

ανάμεσα στα οποία ήταν και το ότι η τέλεση ενός

Ακολούθως, πρόσφατες ευρωπαϊκές οδηγίες αναφέρουν

εγκλήματος

ότι τα αστυνομικά όργανα πρέπει να ακολουθούν ειδική

προσωπικότητα.

δεν

προϋποθέτει

Επιπλέον,

ένα

εγκληματική στοιχείο

της

εκπαίδευση ως προς τη σύλληψη ενός παιδιού, ώστε να

προβληματικής που εξετάστηκε είναι η έννοια της

αποφεύγονται τόσο ο ψυχολογικός τραυματισμός του

προσωπικότητας και η συνήθεια να αναπαράγεται το

συλληφθέντος όσο και η εικόνα του παραβάτη που

στερεότυπο, το στίγμα που υποδεικνύει ότι κάποιος δεν

εμφανίζεται προς τα έξω.

είναι «λογικός», γεγονός που πρέπει να αποφεύγεται. 21

DE JURE

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ELSA ATHENS ΣΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Επίσκεψη της ELSA Athens Εγκληματολογικό Μουσείο Αθηνών παλαιές, Στο πλαίσιο της δράσης της η ELSA Athens

πραγματοποίησε,

Δευτέρα

επίσκεψη Ναταλία Αθανασούλη Director for Seminars & Conferences, ELSA Athens 2013-14

Ιατρική

Σχολή

και

επίπονης

εργασίας για τη συγκέντρωσή τους από διαπρεπείς Καθηγητές της Ιατροδικαστικής. Στις εν λόγω συλλογές

2013,

ανήκουν μαχαίρια, τουφέκια και άλλα «αυτοσχέδια» όπλα.

Εγκληματολογικό

Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματά του είναι η περίφημη

Μουσείο Αθηνών. Το

μακρόχρονης

τη

Δεκεμβρίου

στο

αποτέλεσμα

γκιλοτίνα του Ναυπλίου. Μουσείο

Το Μουσείο στεγάζεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο

Αθηνών ανήκει και λειτουργεί στην

κτίριο του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας

του

Εγκληματολογικό Εθνικού

και

Καποδιστριακού

του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποτελεί κέντρο έρευνας,

Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμφωνα με τις διατάξεις του

προώθησης

νόμου 5343/1932. Είναι ίδρυμα μη κερδοσκοπικού

δραστηριότητας, εκτός από την αυτονόητη εκπαιδευτική

χαρακτήρα στην υπηρεσία της κοινωνίας, με κύριο σκοπό

και παιδαγωγική λειτουργία που επιτελεί.

και

ανάπτυξης

της

επιστημονικής

την υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου της Ιατρικής και της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, τα μέλη της ELSA

και των Σχολών της Αστυνομίας. Πρωτεργάτης στη

Athens είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στους χώρους

δημιουργία

Καθηγητής

του μουσείου από τη Διευθύντρια, Αναπληρώτρια

Ιατροδικαστικής Ιωάννης Γεωργιάδης (1874-1960), ο

Καθηγήτρια κα. Μαρία Στεφανίδου-Λουτσίδου, την οποία

οποίος υπήρξε συλλέκτης πειστηρίων εγκλήματος. Οι

και ευχαριστούμε θερμά για την υποδοχή.

του

ήταν

διαπρεπής

Συλλογές του είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος τους αρκετά

ELSA ATHENS

WIRTSCHAFTSVERBRECHEN

Wirtschaftsverbrechen: Die sogenannten “White Collar Crimes„ Im Allgemeinen ist das Verbrechen

Kriminalität betrifft, und aus diesem Grund höhere

sowohl die eigene Reaktion des

Bedeutung darauf legen soll.

Menschen als auch seine Antwort auf Eftychia-Maria Alexopoulou Verantwortliche für Interviews

die

gesellschaftlichen

Das Fazit der Theorie von Sutherland

Umstände anhand seiner Position

Wirtschaftsverbrechen unterscheiden sich von

und seiner Rolle in der eigenen

der Kriminalität der niedrigen und vernachlässigten

Gesellschaftsgruppe.1

Gesellschaftsschichten, und deswegen ist es notwendig,

Menschen, die vor allem zu elitären

einen Begriff der “differenzierten gesellschaftlichen

betroffenen

über

Ordnung” einzuführen. Ihm leuchtet nicht die Einstellung,

Wirtschaftsverbrechen stolpern. Es ist bemerkbar, dass

dass die ausschlaggebenden Ursachen des Verbrechens

man alles tut, um ihre Handlungen zu legitimieren.

entweder die Armut oder die sozio-psychopathologischen

Gesellschaftsschichten

Beim

gehören,

Nähern

dem

können

Sinn

des

Wirtschaftsverbrechens, stellt man fest, dass es in finanziellen,

politischen

und

beruflichen

Bereichen

einbezogen ist. Die Einleitung des Begriffs machte der Soziologist Edwin H. Sutherland, der den Anlass für weitere Untersuchungen und Analysen im Rampenlicht brachte.2 Ärgernisse wie der ehemalige Krieg in Vietnam, die weit verbreiteten rassischen Diskriminierungen und der Skandal Watergate oder die Entrüstung des Skandals in der Firma Siemens3 leisteten zu dem Zustand einen großen Beitrag4. Trotzdem ist es sinnvoll, dass die Menschheit sich um die jeweilige neue Situation mit den bereits erworbenen Erfahrungen aufzuklären bemüht5. Man sollte in Kauf nehmen, dass diese Verbrechensform gegebenenfalls wichtiger als die gebräuchliche ist, die die

Alexiadis, S., Kriminologie (auf Griechisch), Sakkoulas Verlag, Athen-Thessaloniki 2011, S. 153. 2 Punch, M., Schmutziges Unternehmen (auf English), Sage Verlag, S. 50. 3Gleichzeitig aber vergleichte Sutherland innerhalb seiner Studie das Wirtschaftsverbrechen mit den professionellen Diebern und mit der fanatischen Nazipropaganda, Sutherland, E., Der professioneller Dieb (auf English), Die Presse der

Faktoren sind. Weiterhin ist es nicht nötig, auf genetische Faktoren Wert zu legen6. Stattdessen legt er großen Wert auf den Faktor des Erfolges und der Konjunktur. Sutherland schlussfolgt, dass es besonders in großen Unternehmern sehr schwierig war, die Elemente zu sammeln, während die Verdächtigen die verheimlichte Unterstützung der Gerichte hatten, sodass die Sachen vertuscht wurden und nie in der Öffentlichkeit auftraten. Folglich,

war

die

Theorie

von

Sutherland

soziologischen Aspekten wegen der ökonomischen Beeinflussungen des zweitens Weltkriegs eingeschränkt. Stigmatisieren oder ertragen? Heutzutage

herrscht

die

Theorie

von

Etikettierungsansätzen. Mensch hat kein Bild von sich selbst und hängt von den Zuschreibungen der anderen

Chicago Universität, Chicago, 1937, S. 93. 4Sutherland, E., Der professioneller Dieb (auf English), Die Presse der Chicago Universität, Chicago, 1937, S. 100. 5Sutherland, E., Das Wirtschaftsverbrechen (auf English), Dryden Presse, New York, 1949, S. 210. 6 Geis, G., Meier, R./Salinger, L., Wirtschaftsverbrechen (auf English), Band 3, Die freie Presse, S. 38.

DE JURE

EFTYCHIA-MARIA ALEXOPOULOU ab. Diese Form von Kritik führt viele ins Abseits. Aber es

ein Freiberufler, noch der Staat sein. Aus diesem Grund

ist

verdächtigt die Mehrheit auf keinen Fall diese Menschen

als

umstritten,

stigmatisieren

die und

geraten.7Verglichen

Wirtschaftsverbrechen folglich

mit

den

ins

Abseits

nicht

privilegierten

eventuelle

inwieweit

Verbrecher.

Ausschlaggebend

Posten

Angelegenheit

dieser

die

ist, zum

Angehörigen der verdrängten Gesellschaftsgruppen,

Untergrund bietet. Beeindruckend ist auch, dass die

haben die “privilegierten” Verbrecher die Möglichkeit, die

Opfer des Verbrechens eine Position im dieselben

gestalten. 8In

Bereich besitzen müssen, sodass das Verbrechen

Gesetze im Einklag mit ihren Interessen zu diesen

Verbrechen

taucht

leider

starke

ökonomisch bezeichnet werden kann. Zum Schluss ist

Rechtsverweigerung auf. Dadurch sollte man dieses

das ökonomische Verbrechen oft im Einklang mit dem

Phänomen beiderseits bekämpfen, sowohl auf der

geltenden

individuellen als auch auf der staatlichen Ebene.

gegensätzlich,

Viele der Strafanfälligen unterstützen, dass das geltende Recht zugunsten der Minderheiten wirkt und sie seine Vorteile nicht spüren. Eine wichtige Rolle spielt hier auch das Nachahmungsvermögen. Alles handelt sich um den Status quo. Wenn die Mächtigen ihre Kraft ausnutzen, lenken sie eigentlich von der Aufmerksamkeit der gesellschaftlichen Kontrolle.9

Verbrecher, sind Wirtschaftsverbrechen ein Teil der gesamten ökonomischen Verbrechenkategorie.10

Die

nennenswerten Merkmale für diese Verwertung sind erstens die Beleidigung des ökonomischen Systems und zweitens der Grad und das eigene Ziel des Schadens. Das hat zur Folge dass der Schaden “fähig” sein soll, direkte Folgeschäden im ökonomischen System zu errichten. Es handelt sich um die großgeschriebene Rolle, die die schadenfällige Institution (bezüglich der Bank oder des Ministeriums). Je größer der Schaden ist, desto wahrscheinlicher werden seine Folgen nebensächliche ganze

ökonomische

Welt

hervorrufen. Der Täter kann ein Bankier, ein Kaufmann,

http://www.soziologie-analyse-interventionfrankfurt.de/mediapool/112/1129541/data/Labeling_Ansatz.pdf 8Alexiadis, S., Kriminologie (auf Griechisch), Sakkoulas Verlag, Athen-Thessaloniki 2011, S. 156. 9Panousis, G., Grundlegende Hauptfrage der Kriminologie (auf Griechisch), Sakkoulas Verlag, Athen 2000, S. 50.

ELSA ATHENS

die

manchmal

Strafkonfrontation

wird

nennenswerten Kategorie

höchste Beispielen

hemmungslos

Zeit, der im

dass

man

die

Verbrechen

dieser

Vordergrund

bringt:

Verbrechen wie Kartells, Missbrauche von internationalen Organisationen,

technologische

Verbrechen,

non-

existierte Unternehmungen, und natürlich ist diese Liste endlos und umfangreich. Hinzu kommt, dass im Boykotte und Embargo charakterisiert werden können,

Im Vergleich zu den einfach ökonomischen

die

dass

wirkt

internationalen Feld die ökonomischen Verbrechen als

Die ökonomischen Verbrecher

auf

oder

differenzierter und unbekannt ist.

Die Ursachen des Wirtschaftsverbrechens

Auswirkungen

Wertsystem

wenn ein Staat den Versand von Waffen in den Ländern der Dritten Welt ausschließt. Insbesondere die Verbrechen der Politiker11 Dies betrifft die Verbrechen, die die Politiker während ihrer Amtszeit begehen. Trotz der wichtiger Bedeutung, waren diese Menschen ihrer Stelle zufolge verkündigt. Diese Art von Verbrechen ist vielfältig: sie rechnen

auf

Hochverrat,

Mord

aus

politischen

Motivationen, politische Spionage, finanzielle Skandale, Annahme von Bestechungsgeld, usw. Solche Situationen werden grundlegend leider in demokratischen Staaten, die von der Beschleunigung der Strafanzeige ausgeprägt sind, verbreitet. Das Streben nach fester Etablierung und

10Courakis,

N./Tziouvas, D., Das ökonomische Verbrechen (auf Griechisch), Band 1, Sakkoulas Verlag, Athen-Komotini 2007, S. 34. 11Die auf griechische Rechtsterminologie genannten „Verbrechen der hohen Hut“, die die Politiker als Verbrecher betreffen.

WIRTSCHAFTSVERBRECHEN Souveränität ist das zielstrebende Element dieser

Aufbrechen

Kategorie,

historischen

Unglaube seitens des Rechtsanwaltes. Danach folgt, vom

Vergangenheit stammt, wann die Korruption doch hoch

Grad der effektiven Wirkung in der Prioritätenskala, die

im Kurs stand. Von objektiven Aussichten angesehen,

Erhöhung der Strafe, wenn der Täter eine private, relative

betrifft

zu dem Verbrechen Arbeit besitzt, die als persönliche

Wirtschaftsverbrechen auch die Länder, die die generelle

Erleichterung nutzt. Sehr effektiv wäre tatsächlich die

Zielstrebigkeit Europas und ihrer zugehörigen Staaten

Leistung finanzieller Motiven für die Einzelne oder die

bekämpfen wollen.

Unternehmungen, weil man so die Sprache ihrer Welt

die

das

vielleicht

aus

Phänomen

der

Korruption

der

Amtsverschwiegenheit

oder

die

nahebringen wird.13Schlussfolglich ist die Auferlegung

Das “informationelle” Wirtschaftsverbrechen

höherer

finanzieller

Strafe,

kombiniert

mit

der

„Cybercrime“ ist ein von den Minuszeichen der

Verpflichtung der Unternehmung nach Entschädigung,

Internet-Allmächtigkeit. Diese Art der Kriminalität kann

am effektivsten. Andernfalls wären die Umsetzender des

wie eine Form des diskutierten Verbrechens berechnet

Gesetzes in der unangenehmen Lage, die Betroffenen zu

werden. Die detaillierten Formen sind die folgende:

entlassen und ihre weitere eventuelle Übung aufzuhören.

Geldwäsche,

die

Internet

für

leichtgläubigen

Menschen ideal ist, böswillige Software, die meistens Viren verheimlicht, die Angriffe in konkreten und meist genutzten Website, die Abtrennung personaler Daten besonders

bekannten

Räumen

der

sozialen

Vernetzung, die die geistigen Rechte beleidigen kann, das

vernetzte

Mobbing

(“cyberbullying”),

und

Allgemeinen der Betrug im Internet. Es wird offensichtlich gemacht, dass die gesellschaftlichen Defizite auf dem Raum des Internets übertragen werden. Wäre es also

Im Großen und Ganzen soll man zu keiner Entkriminalisierung greifen, und daher ist die Umsetzung der Amnestie und Gnade in Ausnahmefällen berechtigt. Das begehrte Errungenschaft ist die unabhängige Gerechtigkeit, die durch die Regeln des Staates gestaltet und gefördert werden kann, beispielsweise durch die demokratische Transparenz anhand der parteiischen Finanzierung, das auch in manchen Fällen zur Schaffung der gewünschten Moral führen kann.14

bloß eine verrückte Behauptung, dass die eigenen Behörden

richtig

Maßnahme

der erfolgreichste Weg, das Wirtschaftsverbrechen zu

durchsetzten? Aber nein, wenn der Staat und die Minister

bewältigen, besonders wenn die Verbrecher mit vielen

die

und

Anwendung

verantwortliche

Erfahrungsgemäß ist Bundesstrafgesetzgebung

des

Vertrags

über

das

verschiedenen

Staaten

und

Gesetzgebungen

Computerverbrechen12 expandierten und die staatliche

verbunden sind. Die Bundesstrafgesetzgebung ist auch

Ausstattung vom europäischen Hinblick angesehen

gegebenenfalls die einzelne Möglichkeit, Vorurteile und

wurde.

Stereotype wie die Unterschätzung dieser Verbrechen und den Furcht vor die so genannten “auf dem Weg Verbrechen” zu überwinden. Laut des Spruches von

Vorbeugung oder Ablehnung? Was

die

Vorbeugung

Edwin H. Sutherland, ist das Wirtschaftsverbrechen in des

aller Regel ein “echtes Verbrechen».

Wirtschaftsverbrechens betrifft, ragt das Kriminalisieren einiger Verstöße gegen die Pflicht hervor, wie das

Griechenland hat ihn in 2001 unterschrieben (“Convention on Cyber Crime”). 13Alexiadis, S., Kriminologie (auf Griechisch), Sakkoulas Verlag, 12

Athen-Thessaloniki 2011, S. 223. 14Panousis, G., Grundlegende Hauptfrage der Kriminologie (auf Griechisch), Sakkoulas Verlag, Athen 2000, S. 90.

DE JURE

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

Διημερίδα της ELSA Greece «Οικονομικό Έγκλημα: Ουσιαστικοί και δικονομικοί προβληματισμοί» Έπειτα από μήνες προετοιμασιών η

Σχολής ΔΠΘ, που έκανε μία εισαγωγική ομιλία για το

ELSA Greece πραγματοποίησε την

οικονομικό έγκλημα δίνοντας μία εικόνα για την τρέχουσα

1η

της

Διημερίδα

με

θέμα

επικαιρότητα

και

την

ποινική

αποτύπωση

του

«Οικονομικό Έγκλημα: Ουσια-

συγκεκριμένου αδικήματος. Ακολούθησε η εισήγηση του

στικοί και Δικονομικοί Προβλη-

κ. Κωνσταντίνου Βαθιώτη, Επίκ. Καθηγητή της Νομικής

ματισμοί»

της

Σχολής ΔΠΘ, ο οποίος μίλησε για το φαινόμενο της

Θεσσαλονίκης, η οποία έλαβε χώρα

απατηλής προειδοποίησης που αποτελεί έναν ύπουλο

στις 13 και 14 Δεκεμβρίου 2013.

τρόπο προσβολής των περιουσιακών αγαθών. Επίσης

Είναι η πρώτη φορά που η Ομοσπονδία της ELSA

αναφέρθηκε στο φαινόμενο scareware και τοποθετήθηκε

Greece, μέλος του δικτύου της ELSA International, η

υπέρ της άποψης

οποία έχει υπό τη σκέπη της τα τοπικά παραρτήματα της

αποτελεί εκβίαση. Την πρώτη Συνεδρία έκλεισε ο κ.

ELSA Athens, ΕLSA Thessaloniki και ELSA Komotini,

Σωτήρης Μπαλτάς, Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ΜΔΕ

πραγματοποιεί μία εκδήλωση εθνική και πρωτοπόρα. Η

Ποινικού Δικαίου ΑΠΘ, που ανέλυσε τα χρηματιστηριακά

εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του

εγκλήματα.

Παρασκευή Τρικαλοπούλου Αντιπρόεδρος Marketing, ELSA Greece, Φοιτήτρια Νομικής ΑΠΘ

στην

πόλη

Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης και του εκδοτικού οίκου Νομική Βιβλιοθήκη.

πως η απατηλή προειδοποίηση

Έπειτα, προχωρήσαμε στη 2η Συνεδρία ξεκινώντας με τον κ. Νίκο Χατζηνικολάου, Δικηγόρο Θεσσαλονίκης-ΔΝ,

Ξεκινώντας από το θέμα της εκδήλωσης μας, αξίζει να

που

σημειώσω πως επιλέξαμε ένα ζήτημα άκρως επίκαιρο και

ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Η πρώτη μέρα των

ενδιαφέρον: το οικονομικό έγκλημα. Ένα ζήτημα που είναι

εργασιών έκλεισε με την εισήγηση της κ. Ελισάβετ

ελκυστικό και από πλευράς ουσιαστικού αλλά και

Συμεωνίδου – Καστανίδου, Καθηγήτρια της Νομικής

δικονομικού δικαίου. Και αυτόν το λόγο το παρουσιάσαμε

Σχολής ΑΠΘ, η οποία παρουσίασε τις ειδικές ρυθμίσεις

στα πλαίσια διημερίδας έτσι ώστε να αναλύσουμε όσο

για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, την

καλύτερα γίνεται όλες τις πτυχές του. Η Διημερίδα

αυξημένη επικινδυνότητα που έχει για τις σύγχρονες

χωρίστηκε

κοινωνίες, καθώς επίσης και για την ευρωπαϊκή

σε

τέσσερις

Συνεδρίες:

δύο

για

τους

ουσιαστικούς και άλλες δύο για τους δικονομικούς προβληματισμούς. Είχαμε τη χαρά και την τιμή να έχουμε εισηγητές

πολύ

σημαντικές

προσωπικότητες

της

ακαδημαϊκής κοινότητας και της δικηγορίας.

αναφέρθηκε

στο

πολύ

κρίσιμο

ζήτημα

του

πρωτοβουλία όσον αφορά την αντιμετώπισή του. Η δεύτερη ημέρα ήταν αφιερωμένη στα δικονομικά ζητήματα του οικονομικού εγκλήματος. Η 3η Συνεδρία ξεκίνησε με τον κ. Αθανάσιο Ζαχαριάδη, Επίκ. Καθηγητή

Όσον αφορά τα ουσιαστικά ζητήματα η 1 Συνεδρία

της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ο οποίος παρουσίασε τις

άρχισε με τον κ. Στέφανο Παύλου, Καθηγητή της Νομικής

ρυθμίσεις του ν. 4022/2011 για την εκδίκαση πράξεων

ELSA ATHENS

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ELSA GREECE διαφθοράς κρατικών και

πολιτικών αξιωματούχων.

Ακολούθησε η ομιλία του κ. Ιωάννη Ναζίρη, Δικηγόρου Θεσσαλονίκης,

ΔΝ,

Επιστ.

Συνεργάτη

ΑΠΘ,

που

σκιαγράφησε το πλαίσιο ανάπτυξης μορφών διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος. Ακολούθησε μία τοποθέτηση της κ. Πόπης Παπανδρέου, Επίκ. Εισαγγελέα της Διαφθοράς στην Αθήνα. Φτάνοντας αισίως στην 4η και τελευταία Συνεδρία συζητήσαμε καθαρά δικονομικά ζητήματα όσον

σημαντικά ζητήματα: την πολιτική αγωγή, την άρση απορρήτου και την εγκληματική οργάνωση. Στο τέλος αυτής της Συνεδρίας ακολούθησε διάλογοςσυζήτηση μεταξύ των εισηγητών και των δικηγόρων και δικαστών που παρευρέθηκαν και μας τίμησαν με την παρουσία

τους.

Διημερίδα

έκλεισε

με

γενικά

συμπεράσματα από τον κ. Στέφανο Παύλου και τον κ. Λάμπρο Μαργαρίτη.

αφορά το οικονομικό έγκλημα. Τον λόγο είχε ο κ.

Με μεγάλη μας χαρά διαπιστώσαμε πως ο κόσμος που

Λάμπρος Μαργαρίτης, Καθηγητής της Νομικής Σχολής

έδωσε το παρόν ήταν πολύ περισσότερος από τις

ΑΠΘ, ο οποίος ανέλυσε τη δικονομική μεταχείριση αυτού

προσδοκίες μας και πως η εκδήλωση στέφθηκε από

του είδους εγκλημάτων και επικεντρώθηκε κυρίως στα

επιτυχία. Η ικανοποίησή μας, ως διοργανωτές,

θέματα παραπομπής τους. Το λόγο πήρε ο κ. Δημήτρης

μεγάλη και αυτή η Διημερίδα αποτέλεσε την απαρχή για

Συμεωνίδης, Επίκ Καθηγητής της Νομικής Σχολής στο

μελλοντικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες που θα

ΔΠΘ, ο οποίος αναφέρθηκε στις προκλήσεις, τα ειδικά

αναλάβει η Ευρωπαική Ένωση Νέων Νομικών Ελλάδος .

ζητήματα και τα εγγυητικά όρια που θέτει το σύγχρονο δικονομικό οπλοστάσιο για την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος. Τέλος, είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε

τον

κ.

Κωνσταντίνο

Κόλια,

Δικηγόρο

Θεσσαλονίκης, Ποινικολόγο, να μας μιλά για τρία

ήταν

Κλείνοντας, θα ήθελα να παρακινήσω όλους του φοιτητές να γνωρίσουν την ELSA και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους μέσα από τις δράσεις της. ~ELSA-Discover Yourself~

DE JURE

SOFIA ROMA

Aiding and Abetting in International Criminal Jurisprudence: “specific direction” 1. The issue in question In the course of the present year, there has been a vivid discourse in Sofia Roma Assistant Editor-inChief

international criminal law, in regards with the question whether “specific

population of Sierra Leone. The Appeals Chamber confirmed that Mr. Taylor provided the rebels with sustained operational support, encouragement and moral support, while knowing that their plan was to commit crimes against civilians.

direction” is a required element of

While the two cases are not identical, one cannot but

the actus reus of aiding and

notice the conflict of jurisprudence between two ad hoc

abetting. Contrasting judgements by ad hoc international

international criminal tribunals and the SCSL Appeals

criminal tribunals have set the frame of the debate.

Chamber’s refusal to follow the paradigm of the Perišić

In February 2013, the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (hereinafter ICTY) acquitted on appeal Momčilo Perišić, former Chief of Staff of the Army of Yugoslavia (VJ). He had been formerly convicted by a divided Trial Chamber and had been sentenced to 27 years in prison. While the Trial Chamber found him guilty of, inter alia, aiding and abetting war crimes committed in Sarajevo and Srebrenica by Bosnian Serbs, the Appeals Chamber decided that his actions did not meet the requirement of actus reus of aiding and abetting1.

Appeal Judgement. 2. The legal background3 Aiding and abetting, as a form of liability in international criminal law, is widely recognized and incorporated in the various international criminal tribunals 4. As opposed to the ‘commission’ of a crime, aiding and abetting is a form of accessory liability5. The element of specific direction establishes a culpable link between assistance provided by an accused for aiding and abetting and the crimes of the principal perpetrators. Before the Perišić acquittal, the

Later on in 2013, the Appeals Chamber of the Special

elements of aiding and abetting had been applied fairly

Court for Sierra Leone (hereinafter SCSL) unanimously

consistently in the jurisprudence of the ad hoc tribunals.

affirmed the conviction of Charles Taylor, former

The Tadić and the Furundžija Trial Judgements formed

President of

Liberia2.

The Trial Chamber found Mr. Taylor

on a large scale the subsequent jurisprudence on aiding

guilty of, inter alia, aiding and abetting crimes committed

and abetting in international criminal law6. The ICTY Trial

by RUF and AFRC rebel forces against the civilian

Chamber in Tadić defined quite broadly the physical

See the Appeals Chamber’s judgement here: http://www.icty.org/x/cases/perisic/acjug/en/130228_judgement .pdf 2 See the relevant judgement here: http://www.scsl.org/LinkClick.aspx?fileticket=t14fjFP4jJ8%3d&tabid=53 3 For the purposes of this article, it is prudent to note that the notion of aiding and abetting is to be distinguished from the common purpose doctrine, where the actus reus consists of participation in a joint criminal enterprise (JCE) and the mens rea required is intent to participate. The notion of Joint Criminal

Enterprise (JCE) is a separate form of individual criminal liability, which I shall not examine in the present. 4 Article 7(1) of the ICTY Statute, Article 6(1) of the ICTR Statute, Article 6(1) of the SCSL Statute and Article 25 para.3 (c) of the Rome Statute 5 Kunarac, Kovac and Vukovic, (Trial Chamber), February 22, 2001, para. 391 6 Boas Gideon, Bischoff James L., Reid Natalie L., International Criminal Law Practitioner Library, Vol.1 Forms of responsibility in international criminal law, CUP, 2007, p. 303

ELSA ATHENS

AIDING AND ABETTING IN INTERNATIONAL CRIMINAL JURISPRUDENCE element of aiding and abetting as “all acts of assistance

be held liable, only if the anticipated crime is actually

by words or acts that lend encouragement or support, as

committed.11

long as the requisite intent is present” 7.

2.2 Mens rea

2.1 Actus reus

The ICTY Appeals Chamber determined in Tadić that “the

Taking into account the body of international criminal

requisite mental element is knowledge that the acts

jurisprudence and customary international law, the

performed by the aider and abettor assist the commission

Chambers of the ad hoc tribunals held that the actus reus

of a specific crime by the principal” 12. In other words, an

of aiding and abetting requires two physical elements:

accused charged with aiding and abetting liability merely

a. The aider and abettor must offer practical assistance, encouragement, or moral support to the physical perpetrator in committing a crime8.

needs to have knowledge of or be aware that his acts assist the physical perpetrator in the commission of the crime. The chambers of

ad hoc tribunals have

consistently13 held that the accused aider and abettor

b. Under customary international law, the practical

merely must know of the physical perpetrator’s intent, as

assistance, encouragement, or moral support must have

opposed to sharing it.

a substantial effect on the commission of a crime by the physical

perpetrator9.

Causal

relationship

the

3. The Perišić Appeal Judgement

commission of the crime by the perpetrator is not needed

The Perišić Appeal Judgement set an unprecedented

for aider and abettor’s liability to incur10.

limitation to the aiding and abetting form of liability, by

With respect to the first physical element, no evidence of a plan or agreement between the aider and abettor and the physical perpetrator is required. In fact, proof of aiding and abetting can be given by direct or circumstantial evidence. The accused may aid and abet at one or more of three possible stages: planning, preparation and execution, before, during or after the crime of the physical perpetrator.

requiring the element of specific direction for an accused to be found guilty as an aider and abettor. Going back to the Tadić Appeal Judgement, we find that the ICTY Appeals Chamber had then stated: “the aider and abettor carries

out

acts

specifically directed

assist,

encourage or lend moral support to the perpetration of a certain specific crime (murder, extermination, rape, torture, wanton destruction of civilian property, etc.), and this support has a substantial effect upon the perpetration

As for the physical element of substantial effort, the

of the crime.” However, no Chamber so far had

chambers have consistently held that the prosecution

interpreted this definition in the way that the Appeals

does not have to prove that the commission of the crime

Chamber did in Perišić. Stepping on the forth mentioned

would not have taken place but for the accused’s

definition, the ICTY Appeals Chamber held that the

participation. Nevertheless, the aider and abettor can only

general support that Perišić provided to the VRS (Army of

7ICTY

10Archbold,

Prosecutor v. DukoTadić a/k/a “DULE”, Case No. IT-94-1T, Para. 689 8Furundzija, (Trial Chamber), December 10, 1998, para. 235, 249 See also Vasiljevic, (Trial Chamber), November 29, 2002, para. 70: “An accused will incur individual criminal responsibility for aiding and abetting a crime under Article 7(1) where it is demonstrated that the accused carried out an act which consisted of practical assistance, encouragement or moral support to the principal offender of the crime.” 9 Boas Gideon, Bischoff James L., Reid Natalie L., International Criminal Law Practitioner Library, Vol.1 Forms of responsibility in international criminal law, p. 303-310

International Criminal Courts. Practice, Procedure and Evidence, Sweet & Maxwell, 2009, p. 864 11Boas Gideon, Bischoff James L., Reid Natalie L., International Criminal Law Practitioner Library, Vol.1 Forms of responsibility in international criminal law, p.318 12Cryer Robert, Friman Hakan, Robinson Darryl, Wilmshurst Elizabeth, An Introduction to International Criminal Law and Procedure, C.U.P, 2007, p. 310 13In addition to knowledge, some Chambers have also required the accused’s intent to provide assistance or at least acceptance that such assistance would be a possible and foreseeable consequence of his acts (e.g. see Prosecutor v. Blaškić, Appeal Judgement, para. 49)

DE JURE

SOFIA ROMA Republika Srpska) was no sufficient proof of his liability as

effect on the commission of each charged crime for which

an aider and abettor. The Appeals Chamber found that

he is to be held responsible. This requirement ensures

the element of specific direction must be established

that there is a sufficient causal, a culpable link between

implicitly” 14.

the accused and the commission of the crime before an

In the relevant Judgement, “having considered these Trial

accused’s acts and conduct may be adjudged criminal” 18.

Chamber findings alongside its de novo analysis of the

The Appeals Chamber concurred that Taylor’s assistance

record, the Appeals Chamber, Judge Liu dissenting, is not

had a substantial effect on the rebels’ ability to implement

convinced that the only reasonable interpretation of the

their operational plan and to carry out attacks on civilians.

totality of this circumstantial evidence is that Perišić

Further, the Appeals Chamber explains the reason it is

specifically directed aid towards VRS crimes. Instead, a

not following the Perišić Appeal paradigm. It claims that

reasonable interpretation of the record is that VJ aid

the Appeals Chamber in Tadić intended to clarify that the

facilitated by Perišić was directed towards the VRS’s

actus reus of the aiding and abetting liability is more strict

general war effort rather than VRS crimes. Accordingly,

than the actus reus of JCE, since mere contribution to the

the Appeals Chamber, Judge Liu dissenting, is not

enterprise is not sufficient for aiding and abetting liability

convinced that the VJ aid which Perišić facilitated was

to incur. Even more, it concludes that the Appeals

proved to be specifically directed towards the VRS Crimes

Chambers in Perišić followed the ICTY internally binding

in Sarajevo and Srebrenica.”15 Hence, Perišić was found

precedent, instead of examining customary international

not guilty of aiding and abetting. His acquittal sets a

law19.

“beyond reasonable doubt, either explicitly or

debatable precedent in international criminal law, since according to the ICTY Appeals Chamber the accused’ s assistance must not just cause international crimes, but rather it must be “specifically directed” towards this end.”16.

It has been argued that Perišić’s acquittal opened a backdoor for the acquittal of military and political leaders indicted by international criminal tribunals, since the “specific direction” requirement is considered particularly

4. The Taylor Appeal Judgement Contrary

5. Conclusions

the

recent

ICTY

Appeals

Chamber

Judgement analysed above, according to the SCSL Appeals Chamber, the criterion of specific direction towards the commission of war crimes is not a requirement of the form of criminal liability of aiding and abetting. In detail, the Appeals Chamber having reviewed the post-Second World War jurisprudence, the ILC Draft

difficult to prove. And while the “specific direction” criterion was not followed by the SCSL, the question that logically arises is whether there is a risk of fragmentation of international criminal law. In view of the ICTY’s pending cases, scholars and practitioners have turned their eyes to the Hague, for it is yet to be established whether “specific direction” is a required element of aiding and abetting.

Code of Crimes as well as the state practice concludes that “specific direction” is not a required element of aiding and abetting17. Hence, the Appeals Chamber decides that under customary international law and the SCSL Statute, the actus reus of aiding and abetting is fulfilled when “an accused’

acts

and

conduct

assistance,

encouragement and/or moral support had a substantial

14Perisic

Appeal Judgement, para. 36 Appeal Judgement, para. 71 16See also Ass.Prof. James Stewart’s analysis http://opiniojuris.org/2013/04/03/guest-post-the-icty-loses-its15Perisic

ELSA ATHENS

way-on-complicity-part-1/ 17Taylor Appeal Judgement, para. 474 18Taylor Appeal Judgement, para 475 19Taylor Appeal Judgement, para 476

A DECADE IN THE MAKING

A Decade in the Making: West Bank Barrier is nearly complete! Jordan.4 Under customary international law, the Court

Marialena Karantinou German Submissions Editor

In 1992, the murder of an Israeli

observes, these were therefore occupied territories in

teenage girl in Jerusalem had

which Israel had the status of occupying Power.

triggered the then Israeli prime-

Subsequent events in these territories have not altered in

minister Yitzhak Rabin to propose

the merest point the situation. The Court concluded that

the idea of creating a physical

all these territories (including East Jerusalem) remain

barrier between the Israeli and

occupied territories and that Israel has continued to have

Palestinian populations.1 In order to indicate the legal

the status of occupying Power.

consequences of the construction of the wall in the

This was the historical background that the Court had

Occupied Palestinian

Territory2,

the International Court of

used in order to define the status of Israel and Palestine.

Justice has first to determine whether or not the construction of that wall breaches international law. To this end, it first made a brief historical analysis 3 of the status of the concerned territory. The scope of the analysis extended from the time that Palestine was a part

 Which is the source of jurisdiction of the ICJ in this case?5

of the Ottoman Empire till the very end of the First World War, when it consisted a subject of a class “A” mandate entrusted by the League of Nations to Great Britain. In the course of this analysis, the Court mentioned the hostilities of 1948-1949, and the armistice demarcation line between Israeli and Arab forces fixed by a general armistice agreement of 3 April 1949 between Israel and Jordan, referred to as the “Green Line”. At the close of its analysis, the Court noted that the territories situated between the Green Line and the former eastern boundary

In accordance with the article 96 para.1 of the UN Charter, the UN General Assembly6 has requested through the Resolution ES-10/14 of 2003 the advisory opinion of the Court as far as the legal consequences arising from the construction of the wall being built by Israel, the occupying Power, in the OPT, including in and around East Jerusalem are concerned. The next question would be why the UNGA had intervened with a Resolution upon a matter that the UN

of Palestine under the Mandate were occupied by Israel in 1967 during the armed conflict between Israel and 1

www.docsonline.tv/doc/91, twenty November two thousand thirteen. 2 Hereafter OPT. 3 www.cfr.org/israel/crisis-guide-israeli-palestinianconflict/p13850, twenty November two thousand thirteen. 4 Press Release 2004/28, Legal Consequences of the

Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, 9 July 2004. 5 Summary 2004/2, Advisory Opinion on the Legal Consequences of the Construction of a Wall in OPT, 9 July 2004, ICJ. 6 Hereafter UNGA

DE JURE

MARIALENA KARANTINOU Security Council7 was elaborating in the same period of

of territorial acquisition resulting from the threat or use of

time. The answer comes smoothly considering the fact

force.”

that the above-mentioned Resolution was the outcome of the 10th Emergency Special Session convened from Res.



Principle of Self-Determination

377A(v), as the SC had failed to decide upon the matter. Pursuant to art.12 para.1 of the UN Charter, when the SC fails to reach a solution upon a matter, the GA may consider this matter.

Moreover, it was considered that the route of the wall is a prejudgment of the boundaries tantamount to de facto demarcation.10 This had been considered as infringement of the right of self-determination, as it is reflected from the

Furthermore, there was no circumvention to the principle

UN Charter and from the Res. 2625 (XXV). The Security

of consent to judicial settlement, given the broader frame

Council has characterized the situation in OPT as a

of GA’s question. The Jurisdiction of the Court was

“flagrant violation of the 4th Geneva Convention.11

established as well, as there was neither a trace of political echo to the advisory opinion that the Court was about to submit. Lastly, the evidence was sufficient and adequate.  Was the construction of the Wall in the OPT legal?



International Humanitarian Law

The most severe impact that the construction of the Wall has evoked was that on the daily life of the inhabitants in the OPT. More thoroughly the process of the construction has caused: 

Destruction/requisition of private property



Restrictions on freedom of movement

The route of the Wall as it was fixed includes within the



Confiscation of agricultural land

closed Area (between the Wall and the Green Line) some



Cutting-off to access on primary water sources. 12



Threat or use of force

80% of the settlers living in the OPT.8 By virtue of art.2 para.4 of the UN Charter and the GA Res. 2625 (XXV) the general principle of prohibition of the threat or use of force and the illegality of any territorial acquisition by such means was incorporated in customary international law. This claim is based as well upon the judgment of the Court on the case of Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua9: “the principles as to the use of force incorporated in the Charter reflect customary international

Subsequently, based on the Opinion of the Court, Israel has breached art.53 of the 4th Geneva Conventions 1949 on the protection of civilian and supplementary to Sections II and III of the Hague Regulation 1907. 13 The forementioned articles are actually applicable in those PT, which before the armed conflict of 1967 lay to the east of 1949 Armistice demarcation line (Green line) and were occupied by Israel during the conflict.

law; the same is true of its corollary entailing the illegality 7

Hereafter SC Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I. C. J. Reports 2004, p. 136 at 171,para.87-88 9 Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, (Nicaragua v. USA), Jurisdiction and Admissibility, Judgment, I.C.J. Reports 1984, p. 392, paras.1878

ELSA ATHENS

190) 10 Supra note 8, at 185, para.122 11 S/RES/465 (1980) 12 Supra note 5 13 The rules embodied in this Regulation, were partly reaffirmed and developed by the two Protocols Additional to the Geneva Conventions of 1949 adopted in 1977.

A DECADE IN THE MAKING Furthermore, the International Covenant on Civil and

threatened by a grave and imminent peril is, for the time

Political Rights, the one on Economic, Social and Cultural

being, not to perform some other international obligation

Rights and the UN Convention on the Rights of the child

of lesser weight or urgency”.17 Although Israel does have

have been considered as applicable in the OPT.

the right to respond, so as to protect the life of its citizens, the Court is not convinced under the light of customary

To sum up, the construction of such a Wall by Israel

international law that the circumstances have caused

constitutes breaches concerning its obligations deriving

such a state of necessity.18

from

international

humanitarian

law.

All

these

infringements of the conventional and of the rights

 Conclusion

stemmed from the Covenants were aiming to alter the

Despite the advisory opinion of the Court regarding the

demographic composition of the OPT.14

halt of construction of the West Bank Barrier from the

 Were there any circumstances precluding wrongfulness in force? 

Self-defense

Israeli side and the dismantle of those parts of the Barrier already built, Israel has not conformed and the Wall has caused devastated impacts on the environmental and rural livelihoods, on Grazing and Livestock and on waste management.19 In the meantime, the negotiations

Although Israel had alleged the establishment of the

between the parties in dispute carry on under the

settlements and the Wall in its whole was in accordance

auspices and “neutral intervention” of the United States of

with Art.51 of the UN Charter15, the Court has not

America.20

accepted this circumstance. The reason is grounded in the fact that the inherent right of self-defense is being recognized only during an armed attack of one State to another. Israel has never imputed to a foreign State attacks against it. Thus, art.21 of the ILC Articles on State Responsibility16 finds no application in OPT. 

State of necessity

In order to justify the term “necessity” (état de nécessité), they shall be in force “those exceptional cases where the only way a State can safeguard an essential interest

Report of Human Rights Council (27nd session), “Human Rights Situation in Palestine and other occupied Arab territories”, p.100-111. 15 See also, Security Council resolutions 1368 (2001) and 1373 (2001). 16 Yearbook of the ILC (2001), “Responsibility of States for internationally wrongful acts” , vol. II 17 Supra note at 80, para.1 18 Gabcíkovo-Nagymaros Project (Hungary/Slovakia), 14

Judgment, I. C. J. Reports 1997, p. 7 at 40, para.51: The state of necessity is a ground recognized by customary international law that “can only be invoked under certain strictly defined conditions which must be cumulatively satisfied”. 19 www.unrwa.org/, twenty November two thousand thirteen 20 U.S. Secretary of State John Kerry has visited the OPT in May 2013 in order to get Israel and Palestine back to the negotiating table:www.jpost.com/Opinion/Op-Ed-Contributors/Why-blameJohn-Kerry-331822, twenty-eight November two thousand thirteen

DE JURE

MARIA XERNOU

République Démocratique du Congo; Quand la démocratie devient une gageure De la transition politique à l’indépendance ; un

On se dirige à 80 km au sud de la ville meurtrière de Goma, qui a été

effort pour maintenir l’ordre

témoin de l’indépendance du pays après la colonisation belge, a

Sous la domination belge, le Congo connaît, à

Maria Xernou

accueilli les réfugiés rwandais et

partir de 1957, des consultations communales et,

Étudiante à l' Université d'Athènes

souffert la mort et les douleurs du

finalement, des élections législatives en mai 1960,

peuple congolais. Sur les hauteurs

destinées à répondre à la contestation croissante dans le

de Mbuzi, Chanzu et Runyonyi, des

pays. Le Mouvement national congolais (MNC) obtient

combattants

groupe

rebelle

‘’M23’’

trouvent

alors

trente-quatre

sièges

parlement.

Joseph

aujourd’hui refuge et déclarent que ‘’Les combats

Kasavubu est nommé Président et Patrice Lumumba

continuent’’.1

Premier Ministre.

Avec 5. 400. 000 victimes depuis 1998 pour des

Patrice

Lumumba

devient

une

figure

le cas congolais s’avère être la

déterminante de la scène politique. Il représente pour le

guerre la plus létale depuis la Seconde Guerre Mondiale.

peuple un véritable espoir pour réviser son avenir et

Pourtant un des premiers pays d’Afrique à avoir tenu

fonder un Etat indépendant, qui se base sur les

une

revient

ressources qui lui sont propres.3 Cependant, la Belgique

aujourd’hui à la non-gouvernance du régionalisme et

et les Etats-Unis le considèrent comme un communiste

du tribalisme. Cet article essaie de parcourir l’histoire

prosoviétique et voient en lui une possible turbulence sur

constitutionnelle et électorale contemporaine de l’ex-

la scène des influences étrangères en Afrique. 4

raisons liées à la

guerre,2

conférence

nationale,

Congo

C’est ainsi qu’avec l’assentiment de la Belgique

Zaïre. Est-ce que la démocratie peut gagner du

le premier ministre Lumumba, pourtant issu des urnes,

terrain sur le sol de la première république du

est assassiné. Près de quarante ans après son

continent

des

assassinat, le Belge Gerard Soete avoue sa participation

conclusions pas seulement sur Afrique, mais sur le

au crime organisé par son Etat d’origine. C’était lui qui

Vieux Continent aussi…

avait fait disparaître le corps de Lumumba.5 De même,

noir?

réponse

impliquera

son successeur Moïse Tshombé, en passe de remporter la présidentielle de 1965, est renversé par Joseph Mobutu 1

Déclaration du porte-parole militaire des rebelles, Vianney Kazarama, journal metro no 2867, lundi 4 novembre 2013, p. 7 2 COGHLAN (B.), BRENNAN (R.J.), NGOY (P.) et al., «Mortality in the Democratic republic of Congo: a nationwide survey», Lancet, vol. 367, 2006, p. 44-57 3 Le Congo possède une véritable richesse naturelle. Pendant la période de la colonisation belge, toutes les ressources étaient utilisées pour les intérêts financiers des occidentaux. Comme le roi Albert l’écrivait dans son journal en 1909, ‘’Depuis sept ou huit ans [pendant la période du royaume du roi précédent, Léopold II], on n’a plus consacré d’argent à aucun travail

ELSA ATHENS

d’installation ou d’amélioration : tout à la récolte du caoutchouc et de l’ivoire, beaucoup d’argent réclamé en Belgique, rien à dépenser pour le Congo même. Le travail en Afrique, l’or en Belgique, voilà la devise de l’Etat indépendant.’’ Musée BelVue, Brussel 4

Une mort de style colonial : l'assassinat de Patrice Lumumba, http://www.ina.fr/video/S58139022 5 Les aveux du meurtre de Patrice Lumumba, 1 er mai 2009 http://www.thomassankara.net/spip.php?article89&lang=fr

RÉPUBLIQUE DÉMOCRATIQUE DU CONGO avec le soutien de Bruxelles.6 Malgré la mobilisation

aux « cobras » de son prédécesseur et principal rival,

internationale, la Belgique ne reconnaît pas son

M. Denis Sassou Ngueso, qui a finalement accédé au

implication historique dans l’assassinat.

pouvoir par les armes.8

La chute du premier président de la République

Le projet de la CNS a néanmoins été déraillé avant d’avoir

congolaise, trois ans jour pour jour après la proclamation

réalisé sa promesse et le pays a plongé dans près de

de l’indépendance, allait inaugurer une expérience

deux décennies de crise politique et de conflits armés.

unique en Afrique noire : une véritable révolution politique

Les négociations politiques, appelées « Dialogue Inter

et sociale. En 1966, la République Démocratique du

Congolais », initiées en 2002 en Afrique du Sud pour

Congo est instaurée. Mais cette série de pertes de figures

mettre fin à la crise politique ont mis en œuvre un

politiques déclenche une ‘’avalanche de violations des

processus de transition destiné à ressusciter le projet

règles de la représentation démocratique’’ qui sont à

démocratique étouffé dix ans plus tôt.

l’origine d’une longue crise politique.7 Après

une longue période d’instabilité,

Une Constitution, un référendum et des élections

Président Mobutu Sese Seko a annoncé en 1990 une

générales ;

série de réformes, parmi lesquelles la fin du régime de

est-ce que les instruments démocratiques constituent la

parti

solution ?

unique

qui

avait

dominé

lors

des

années

précédentes, l’ouverture au multipartisme et la séparation des pouvoirs. Les dispositions révolutionnaires pour cette

La première Constitution du Congo était la loi

période historique comprennent le pluralisme syndical et

fondamentale de 1960, basée sur la Constitution belge,

la fixation d’une période de transition vers un régime

ce qui a suscité des difficultés quant à son application à

démocratique.

une société radicalement différente. Le nouveau texte

Ensuite, le Président a convoqué une Conférence

constitutionnel en 1964 a renforcé les pouvoirs du

nationale souveraine (CNS) avec plus de 2000 délégués

Président tandis que, dans les décennies suivantes,

qui

divers

plusieurs Constitutions transitoires ont échoué à établir un

socioprofessionnels. Ses efforts étaient notables dans la

cadre politique et juridique stable. Après une longue

voie de bâtir une société démocratique en 1992-1993. La

période de négociations, le pays est entré dans une

mise en œuvre de ses résultats était prévue pour les

période de transition en avril 2003.9 Les délibérations ont

années suivantes.

abouti à la Constitution de la RDC en 2006. 10

Cependant, ce plan de modifications publiques diverses

Les nouveautés introduites comprennent le système

n’a pas été mis en place à cause des guerres civiles qui

semi-présidentiel «à la française» avec un exécutif

se sont succédé entre 1996 et 2002.

bicéphale, l’autonomie très grande des provinces, la

Alors même qu’une élection présidentielle serait prévue

désignation des Gouverneurs et l’élection des sénateurs

pour juillet 1997, une guerre de quatre mois a opposé

par les Assemblées provinciales, ainsi que par la

l’armée congolaise et les miliciens du président Lissouba

représentation de l’autorité coutumière.11

représentaient

des

groupes

Fragile gestation de la démocratie en République démocratique du Congo, Prosper Nobirabo, juin 2007, Le Monde Diplomatique, http://www.mondediplomatique.fr/2007/06/NOBIRABO/14856 7 République Démocratique du Congo; Démocratie et participation à la vie politique :une évaluation des premiers pas dans la IIIème République, étude d’AfriMAP et de l’Open Society Initiative for Southern Africa , Novembre 2010, Open Society Foundation, p.20 8 http://www.monde-diplomatique.fr/1997/11/GALLOY/9481

KABAMBA (B.), «Et demain, le Congo ?», in FédéralismeRégionalisme, Vol. 5, 2004-2005, La IIIe République Démocratique du Congo. Un nouveau régionalisme, http://popups.ulg.ac.be/federalisme/document.php?id=188 10 Pour le texte officiel, http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=193675 11 AJAMI (S.M.), «Le système constitutionnel de la République démocratique du Congo», in Revue internationale de Droit comparé, Vol. 22, 1970, p. 325-340, disponible sur http://www.persee.fr

DE JURE

MARIA XERNOU La Constitution a été accueillie de manière divergente, et

du peuple congolais’’16, constate l’Observatoire congolais

ses qualifications ondulaient entre ‘’un véritable pas vers

des droits de l’Homme.

la démocratisation du pays’’ et une forme originale de «fédéralisme assourdi voire d’un régionalisme vigilant». 12 La

nouvelle

Constitution

fut

adoptée

En lieu et place d'une conclusion,

par

le 19 décembre 2005. Organisées en juillet

L’histoire récente de Congo démontre que,

2006, des élections générales se sont déroulées

malgré le progrès déjà effectué dans le domaine

globalement dans le calme – malgré quelques incidents

institutionnel et les septante-six résolutions du Conseil de

après le second tour de la présidentielle – avec un taux

Sécurité qui ont essayé de résoudre les conflits internes,

de participation élevé (près de 70 %). Pourtant, le peuple

la RDC est loin d’être considérée comme un pays

congolais est arrivé au référendum sans avoir été

véritablement démocratique.

référendum13

auparavant plongé dans un profond débat d’idées autour

L’ignorance ou la mauvaise application du projet

des options de la loi fondamentale, car le débat public fût

démocratique a parfois constitué un élément catalyseur

pauvre et court.14

dans les périodes les plus tragiques de l’histoire post

Une année plus tard, en septembre 2007,

coloniale de la RDC. Le peuple congolais continue

certaines organisations de société civile ont publié un

aujourd’hui à souffrir du conflit interne entre le

commentaire qui attirait l’attention sur les insuffisances de

gouvernement officiel et les forces rebelles M23. Ce

Elles citaient, parmi d’autres,

peuple, qui ne connaît pas le système législatif et échoue

l’insuffisance de magistrats par rapport à la démographie

à s’attacher à sa Constitution comme garantie d’une vie

congolaise, l’insuffisance de tribunaux, et le manque

digne, essaie toujours de guérir les plaies du passé.

criant de moyens de communication, de transport, de

Patrice Lumumba déclarait ;

matériel informatique et bureautique. Les signataires de

‘’Nous avons connu les ironies, les insultes, les coups que

la Déclaration se positionnaient contre la révision

nous devions subir matin, midi et soir, parce que nous

constitutionnelle récemment initiée.

étions des nègres […] La loi n’était jamais la même selon

la nouvelle

Constitution.15

Pour la première fois depuis 1960, la République

qu’il s’agissait d’un Blanc ou d’un Noir […] Nous avons

démocratique du Congo (RDC) a organisé des élections

connu les souffrances atroces des relégués pour opinions

générales réussies le 30 juillet 2006. Les élections

politiques ou croyances religieuses : exilés dans notre

suivantes ont eu lieu en 2009. Pourtant, le taux de

propre pays’’17

participation

élection

Quand un peuple cherche son identité institutionnelle et

présidentielle, vu le très faible taux de participation, les

politique, la réponse ne peut pas être simple et rapide ;

illégitimités et irrégularités constatées, n’a été ni juste, ni

Le projet démocratique en République Démocratique du

transparente et équitable ; et n’a pas exprimé la volonté

Congo

été

très

faible.

’Cette

(RDC)

reste

chantier

perpétuel

recommencement. 12

BANNEUX (N.), BOSHAB (E.), BOSSUYT (M.), KABAMBA (B.) et VERJANS (P.), «Une Constitution pour une Troisième République équilibrée», in Fédéralisme Régionalisme, Vol. 5, 2004-2005, La IIIe République Démocratique du Congo. Un nouveau régionalisme, Liège, Université de Liège, p. 84 de la version papier, disponible à l’adresse http://popups.ulg.ac.be/federalisme/document.php?id=209. 13 Constitution, article 218, al. 3. 14 Bob Kabamba, Geoffroy Matagne et Pierre Verjans, Premiers scrutins de la Troisième République Démocratique du Congo. Analyse des résultats http://popups.ulg.ac.be/federalisme/document.php?id=552#ftn1

ELSA ATHENS

2 15

Déclaration des organisations de la société civile du 29 septembre 2007 sur les réformes de la justice et l’initiative pour la révision constitutionnelle en RDC 16 Election présidentielle du 12 juillet 2009 :Très faible taux de participation et vote peu crédiblehttp://blog.ocdh.org/post/2009/07/13/Electionpresidentielle-du-12-juillet-2009-:Tres-faible-taux-departicipation-et-vote-peu-credible 17 Pierre De Vos, Les racines d’un drame national, juillet 1978, http://www.mondediplomatique.fr/1978/07/DE_VOS/34793

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Συνέντευξη με τον Ειδικό Επιστήμονα Ευρωπαϊκού Δικαίου, Μανώλη Περάκη Επιμέλεια: Ευτυχία-Μαρία Αλεξοπούλου Απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών, έλαβε το μεταπτυχιακό του τίτλο στο Λονδίνο (U.C.L.) και κατά την περίοδο 2004-2008 εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με αντικείμενο το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από το 2004 εργάζεται ως δικηγόρος ενώ από το 2009 είναι Ειδικός Επιστήμων στον Τομέα Διεθνών Σπουδών της Νομικής Σχολής Αθηνών με διδακτικό έργο. Στην ακαδημαϊκή του δραστηριότητα περιλαμβάνονται δύο βιβλία, συμμετοχές σε συλλογικά έργα, πολυάριθμα άρθρα και εισηγήσεις σε εγχώρια και διεθνή συνέδρια.

Δεδομένου

ότι

πολλοί

Πριν

από

ένα

μήνα

εκδόθηκε

στην

Επίσημη

φοιτητές δεν έχουν κατα-

Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης νέα οδηγία για

σταλάξει

το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο από την αρχή

στην

ακριβή

μελλοντική τους ενασχό-

της

ληση,

αξιολογούσατε αυτήν την οδηγία;

θα θέλαμε να μας

ποινικής

πείτε πώς καταλήξατε στο συγκεκριμένο αντικείμενο σπουδών και περαιτέρω ειδίκευσης. Προσωπικά

διαδικασίας

(ΙΡ/11/689).

Πώς

θα

Το σημαντικότερο προνόμιο αυτής της οδηγίας, η οποία μάλιστα εκδόθηκε από κοινού με άλλες δύο Οδηγίες (ΙΡ/10/1305 για το δικαίωμα στη μετάφραση και διερμηνεία και ΙΡ 12/575 για το δικαίωμα ενημέρωσης

ήδη

περί ποινικών διαδικασιών), είναι ότι προχωρά πέρα από

από το προπτυχιακό επίπεδο σπουδών με ενδιέφερε το

το Άρ. 6 της ΕΣΔΑ περί δίκαιης δίκης και τα Άρ. 47 και 48

Διεθνές Δίκαιο. Η μεταστροφή και η εξειδίκευση προς το

του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, και

Ευρωπαϊκό Δίκαιο ξεκίνησε από τις μεταπτυχιακές μου

επιδιώκει να ενοποιήσει το συγκεκριμένο κομμάτι του

σπουδές και συνεχίστηκε μέχρι και την σημερινή

δικαίου. Το σημαντικότερο εκπορευόμενο πλεονέκτημα

επαγγελματική μου ενασχόληση, παρ’ όλο που το

είναι η ενθάρρυνση και διευκόλυνση της κινητικότητας,

αντικείμενο των μεταπτυχιακών μου σπουδών αφορά

των μετακινήσεων και των συναλλαγών των πολιτών

τόσο το Διεθνές όσο και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Κατά την

μεταξύ των κρατών-μελών, που προωθούνται και

εμβάθυνση στον τομεά αυτό δικαίου με εντυπωσίασε το

συμπορεύονται με το γενικότερο πνεύμα της ασφάλειας

γεγονός, ότι μέσα από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο μπορούσαν

δικαίου, το οποίο και εξασφαλίζεται με τα κοινά νομικά

να αναδειχθούν και να προσεγγισθούν οι κοινωνικές,

συστήματα και την εφαρμογή στις εθνικές έννομες τάξεις

οικονομικές, πολιτικές και φυσικά νομικές πτυχές της

κοινών, υπέρτερης ισχύος κανόνων του ενωσιακού

ευρωπαϊκής ενοποίησης και των κανόνων της εντός του

δικαίου.

κάθε κράτους ξεχωριστά, οι οποίες και επηρεάζουν τις εθνικές έννομες τάξεις. Εν ολίγοις –η επικέντρωση και εξειδίκευσή μου στο δίκαιο της Ε.Ε. δεν ήταν μία απλή απόφαση ιδεολογικού ενδιαφέροντος για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά μια συνειδητή επιλογή για άμεση και συνεχή επαφή με το εν λόγω αντικείμενο στην πρακτική αλλά και θεωρητική-ακαδημαϊκή του διάσταση. 37

Από την εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας και έπειτα δόθηκε βάση στη δικαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών, κάτι που ενισχύθηκε από την

εφαρμογή

του

Ευρωπαϊκού

Εντάλματος

Συλλήψεως. Ποιο μεγάλο πλεονέκτημα εξυπηρετεί επομένως η οδηγία ΙΡ/11/689; Περαιτέρω, θεωρείτε DE JURE

ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΕΡΑΚΗΣ ότι θα χρειαζόταν να θεσπιστεί κάτι παραπάνω ή και

διαγωνισμό

κάτι διαφορετικό στο δίκαιο της ΕΕ;

Δικαίου.

εικονικής

δίκης

του

Ευρωπαϊκού

Στην πραγματικότητα η δικαστική συνεργασία

Το Σεμινάριο Ευρωπαϊκού Δικαίου αποτελεί

μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ αποτελεί θεμέλιο του

μάθημα επιλογής εαρινού εξαμήνου, στο οποίο κατά τα

ενιαίου χώρου δικαιοσύνης και ασφάλειας. Κατά την

τελευταία χρόνια εφαρμόζουμε τη μέθοδο των εργασιών.

προσωπική μου άποψη ο ρόλος του δικαστή μετά από

Στην πραγματικότητα ο φοιτητής αξιολογείται για την

την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης

συνολική του εικόνα στο πλαίσιο του μαθήματος, κάτι που

καθίσταται μεν διεκπεραιωτικός, όντας πλέον ένα

ενισχύει και το στοιχείο της διάδρασης στο συγκεκριμένο

εκτελεστικό όργανο της νομοθεσίας, παραμένει, όμως,

μάθημα και το κάνει, κατά τη γνώμη μου, να ξεχωρίζει.

καίριος, αφού εξυπηρετεί την ενιαία ευρωπαϊκή, θεσμική

Εξίσου σημαντικές και ενδιαφέρουσες είναι και οι

πολιτική και καλείται να ρυθμίσει πεδία ανομοιογένειας

συζητήσεις που γίνονται πάνω στις εργασίες ή και εξ

όπως για παράδειγμα η μεταφορά ενός συλληφθέντος

αφορμής αυτών. Αυτό που προσπαθούμε κάθε εξάμηνο

από το ένα κράτος στο άλλο ή η ευνοϊκότερη ή

είναι να έχει το μάθημα μία ενιαία, διαφορετική αλλά και

αυστηρότερη αντιμετώπισή του από το κάθε δικαιικό

ταυτόχρονα

σύστημα. Η οδηγία αυτή, λοιπόν, έκανε ένα μεγάλο βήμα

ενθαρρυντικό να βλέπουμε φοιτητές που για λόγους

προς την ενοποίηση της νομοθεσίας, χωρίς αθέμιτη

περαιτέρω ενδιαφέροντος με το συγκεκριμένο αντικείμενο

παρέμβαση στο έργο της κρατικής εξουσίας, χωρίς να

σπουδών στηρίζουν και παρακολουθούν με ενδιαφέρον

υπόσχεται εγχειρήματα δυσκόλως πραγματοποιήσιμα,

το μάθημα.

και με αποκλειστικό εφαλτήριο τα ανθρώπινα δικαιώματα.

επίκαιρη

θεματική.

Είναι

δε

πολύ

Πράγματι, εφέτος λαμβάνει χώρα το πρώτο

Σ’ αυτό το σημείο σημαντικό είναι να τονίσω ότι η

εγχείρημά μας για συμμετοχή της Νομκής Σχολής

Οδηγία περί του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης είναι

Αθηνών σε ένα διαγωνισμό εικονικής δίκης Ευρωπαϊκού

από τις πράξεις που ρυθμίζουν ζητήματα που στο

Δικαίου, ο οποίος θα διεξαχθεί τον Απρίλιο του 2014 στην

παρελθόν εντάσσονταν στη «δικονομική αυτονομία των

Καβάλα και οργανώνεται από το Δικαστήριο της ΕΕ. Σε

κρατών-μελών» και το πράττει με βάση την ανάγκη για

αυτόν θα συμμετέχουν, επίσης, και άλλα 7 πανεπιστήμια

την περαιτέρω εξασφάλιση άσκησης των οικονομικών

της Ευρώπης, ενώ αφορά ένα υποθετικό προδικαστικό

ελευθεριών

ερώτημα που υποβάλλει ένα εθνικό δικαστήριο σχετικά με

συγκεκριμένη οδηγία καλύπτει κενά που άφησε η

την ελευθερία κεφαλαίων, την ελεύθερη εγκατάσταση και

προηγούμενη.

εντός

των

κρατών-μελών.

αλυσιδωτές

τις δανειακές συμβάσεις. Γνωρίζοντας τις σχετικές

ρυθμίσεις, καθότι και η τωρινή οδηγία θα δημιουργήσει

δυσκολίες, σκοπεύουμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτόν το

στο άμεσο μέλλον κενά που θα κληθεί να καλύψει μία

διαγωνισμό και έπειτα να επεκταθούμε και σε άλλους

άλλη. Όσον αφορά τα περαιτέρω βήματα της Ένωσης

μεγαλύτερης εμβέλειας. Το σημαντικότερο στοιχείο για

στον τομέα αυτό, θεωρώ ότι μια περαιτέρω ενοποίηση

εμένα είναι ότι μέσα από αυτό το διαγωνισμό οι φοιτητές

των διατάξεων που αφορούν την αναγκαστική εκτέλεση

έρχονται πιο κοντά όχι μόνο στο αντικείμενο του

ως μοναδικό τρόπο μερικές φορές ικανοποίησης της

Ευρωπαϊκού

Δικαίου,

αξίωσης θα ήταν σημαντική.

δυνατότητες

που

Μεταξύ

των

Πρόκειται,

υπόλοιπων

λοιπόν,

για

Μάλιστα

δραστηριοτήτων

που

υποστηρίζει και προωθεί ο Τομέας Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, θα θέλαμε να μας πείτε πληροφορίες για το Σεμινάριο Ευρωπαϊκού Δικαίου, για το οποίο μάλιστα είστε υπεύθυνος μαζί με τον Κ.

αλλά

και

μπορεί

να

στις

περαιτέρω

προσφέρει

συνειδητοποίηση της εγγύτητας του Ευρωπαϊκού Δικαίου στον πολίτη και ιδιαίτερα της πρακτικής του αξίας ειδικότερα στο νομικό, από την στιγμή που γίνεται αναπόσπαστο μέλος του εθνικού μας δικαίου και εφαρμόζεται από τα εθνικά μας δικαστήρια.

Β. Χριστιανό, και στην συνέχεια για τον φετινό ELSA ATHENS

Η ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΔΧΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε.

Η Συμβατότητα της ΕΔΧΣ με το Δίκαιο της Ε.Ε. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η

Αλέξανδρος Πολίτης Φοιτητής Νομική Σχολή Αθηνών

259 ΣΛΕΕ. Τα κράτη μέλη, λοιπόν, οφείλουν να μην

Ευρωπαϊκή

Διευκόλυνση

παραβιάζουν, μέσω της σύναψης τέτοιων συμβάσεων, το

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

ενωσιακό δίκαιο4. Στο σημείο αυτό θα εξετάσουμε,

(ΕΔΧΣ)1 συνεστήθη βάσει διεθνούς

επομένως, κατά πόσον η δράση της ΕΔΧΣ συμβαδίζει με

συνθήκης

κρατών

το δίκαιο της Ε.Ε5. Θα παρουσιασθούν και θα αναλυθούν

μελών της Ευρωζώνης με σκοπό

οι διατάξεις, οι οποίες έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα τις

την παροχή χρηματοοικονομικής

βασικές αιτίες προβληματισμού στον οικονομικό και στο

μεταξύ

των

στήριξης σε κράτη μέλη της Ευρωζώνης, τα οποία

νομισματικό τομέα της Ένωσης.

αντιμετωπίζουν σοβαρές δημοσιονομικές δυσχέρειες, μέσω σύναψης δανειακών συμβάσεων με αυτά. Η

I. Η αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης στη

Ελλάδα, προς το παρόν, στα πλαίσια της δημοσιονομικής

νομισματική πολιτική

της κρίσης, έχει συνάψει δανειακές συμβάσεις με την ΕΔΧΣ και το Διεθνές Νομισματικό

Ταμείο2.

Το δίκαιο της Ε.Ε. μπορεί να παραβιασθεί μέσω της

Το Δικαστήριο

παραβίασης της αρχής της δοτής αρμοδιότητας του

της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έχει τη δυνατότητα

άρθρου 5 ΣΕΕ. Ερωτάται, λοιπόν, εάν η δανειοδοτική

ελέγχου της συμβατότητας των δανειακών συμβάσεων

χρηματοδότηση,

της ΕΔΧΣ με το ενωσιακό δίκαιο σύμφωνα τόσο με ρητή

μηχανισμού σταθερότητας, συσταθέντα από τα κράτη

διάταξη σε κάθε δανειακή σύμβαση αλλά και σύμφωνα με

μέλη με διεθνή συνθήκη, μπορεί να αλλοιώσει την

το άρθρο 4 παράγραφος 3 ΣΕΕ (αρχή της καλόπιστης

αποκλειστική αρμοδιότητα της Ε.Ε. στη διαμόρφωση της

συνεργασίας) και την πάγια νομολογία

του 3.

στο

πλαίσιο

λειτουργίας

ενός

Ο έλεγχος

νομισματικής πολιτικής βάσει του άρθρου 3 παράγραφος

αυτός θα γίνει μέσω της διαδικασίας των άρθρων 258 και

1 στοιχείο γ' ΣΛΕΕ6. Έχει υποστηριχτεί το επιχείρημα ότι,

Market Law Review, (50), 2013, σελ 828-830, J. Klabbers, Treaty Conflict and the European Union, Cambridge UP, 2009, R. Schutze, EC law and international agreements of the Member States - An ambivalent relationship?, 9 Cambridge Yearbook of European Legal Studies, 2008, σελ. 387. 4 βλ. Μ. Περάκης, Η ένταξη και εφαρμογή του διεθνούς κανόνα στην έννομη τάξη της Ε.Ε., Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ. 190 επ. 5 Η διαρκής και αναλυτική ενασχόληση της επιστήμης μέχρι σήμερα ως προς τη συμβατότητα των ευρωπαϊκών μηχανισμών σταθερότητας με το δίκαιο της Ε.Ε. αλλά και η πρόσφατη απόφαση του ΔΕΕ στην C-370/12 Υπόθεση Pringle κατά Government of Ireland, Ireland και Attorney General διαφωτίζουν σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα αυτό. 6 Μ. Περάκης, Παρουσίαση και σχολιασμός της απόφασης του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση Pringle (C-370/12) σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και την υπό αυστηρούς όρους παροχή

European Financial Stability Facility (EFSF). Στις 2 Φεβρουαρίου 2012 συνάφθηκε στις Βρυξέλλες η διεθνής συνθήκη για την ίδρυση του μονίμου χαρακτήρα Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism), με τον οποίο η Ελλάδα δεν έχει, ακόμα, συνάψει κάποια δανειακή σύμβαση. 3 ΔΕΚ C-205-212/82 Υπόθεση Deutsche Milchkontor, ΔΕΚ C503/03 Υπόθεση Επιτροπή κατά Ισπανίας, ΔΕΚ C-55/00 Υπόθεση Gottardo κλπ και ΔΕΚ C-546/07 Υπόθεση Επιτροπή κατά Γερμανίας όπου διευκρινίζεται η υποχρέωση των κρατών μελών να τηρούν το ενωσιακό δίκαιο είτε δρουν αυτόνομα είτε συλλογικά. Βλ. επίσης Μ. Περάκης, Μελέτη του Μνημονίου Συνεννόησης και της Δανειακής Σύμβασης μεταξύ Ελλάδος και κρατών μελών της Ευρωζώνης με σημείο αναφοράς το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: διαπιστώσεις και κριτική, ΧρηΔικ, 2/2010, σελ. 160-168B. De Witte και T. Beukers, Case Law, The Court of Justice approves the creation of the European Stability Mechanism outside the EU legal order: Pringle, Common 2

DE JURE

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ μέσω της δανειοδότησης κρατών μελών και της

πρωτεύοντα στόχο τη σταθερότητα των τιμών και όλες οι

εκταμίευσης σημαντικών κεφαλαίων από τους δανειστές,

αρμοδιότητες του ΕΣΚΤ περιστρέφονται γύρω από αυτόν

επηρεάζεται η προσφορά χρήματος στη ζώνη του ευρώ

το στόχο.

και, με τον τρόπο αυτό, επηρεάζεται ο πληθωρισμός. Το ΔΕΕ

έχει

του

σταθερότητας μπορεί να επηρεάσει μόνον έμμεσα και σε

Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ),

αμφισβητούμενο βαθμό τη σταθερότητα των τιμών δεν

το οποίο διαμορφώνει τη νομισματική πολιτική της

μπορεί να κριθεί ως αρκετό για την παραβίαση της αρχής

Ένωσης, είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών.

της αποκλειστικότητας της Ένωσης στο νομισματικό

Αρμοδιότητες, επίσης, του ΕΣΚΤ είναι η διενέργεια

τομέα7.

πράξεων

διευκρινίσει

πως

συναλλάγματος,

κύριος

σκοπός

Το γεγονός, λοιπόν, ότι ένας ευρωπαϊκός μηχανισμός

διαχείριση

των

συναλλαγματικών διαθεσίμων των κρατών μελών και η

II. Η συντονιστική αρμοδιότητα της Ένωσης στην

προώθηση της ομαλής λειτουργίας των συστημάτων

οικονομική πολιτική

πληρωμών.

Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι αν θίγεται η

Η σύναψη των δανειακών αυτών συμβάσεων, όμως, δε

συντονιστική αρμοδιότητα της Ένωσης στον τομέα της

φαίνεται να επηρεάζει άμεσα τους νομισματικούς αυτούς

οικονομικής πολιτικής8. Οι δανειακές συμβάσεις της

σκοπούς. Βασικός τους στόχος δεν είναι η διατήρηση της

ΕΔΧΣ προβλέπουν ως δικαιοπρακτικό θεμέλιο την

σταθερότητας των τιμών αλλά η κάλυψη των αναγκών

απαρέγκλιτη τήρηση των Μνημονίων Κατανόησης9

χρηματοδότησης των κρατών μελών. Στο πλαίσιο της

επιβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στα χρηματοδοτούμενα

χρηματοδότησης αυτής, τα κράτη μέλη δεν καλούνται

κράτη τη λήψη μέτρων με σκοπό τη δημοσιονομική τους

ούτε να καθορίσουν τα βασικά επιτόκια στη ζώνη του

εξυγίανση. Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι εάν σε

ευρώ ούτε να εκδώσουν τραπεζογραμμάτια. Στο σημείο

αυτό το πλαίσιο τα κράτη μέλη παρεισφρέουν έτσι στη

αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως δεν πρέπει να

διαδικασία

αντιμετωπίσουμε

των

δανειοληπτών, εφόσον η έκταση της συντρέχουσας αυτής

διατάξεων 127-133 ΣΛΕΕ του νομισματικού τομέα, καθώς

αρμοδιότητας της Ένωσης καλύπτεται εξολοκλήρου από

μια τέτοια λογική θα οδηγούσε στην επικάλυψη των

αυτήν στα άρθρα 119-121 και 126 ΣΛΕΕ. Αρχικά,

προβλέψεων των άρθρων για το συντονισμό της

διαπιστώνεται πως σκοπός της σύναψης των δανειακών

οικονομικής πολιτικής. Αν και δε δίνεται στις Συνθήκες

συμβάσεων

ένας σαφής ορισμός της νομισματικής πολιτικής, θα

μνημονιακών προβλέψεων δεν είναι ο συντονισμός των

πρέπει, βάσει της μακροχρόνιας πρακτικής του ΕΣΚΤ, να

οικονομικών

καταλήξουμε πως η νομισματική πολιτική έχει ως

Ευρωζώνης

χρηματοοικονομικής βοήθειας προς κράτος μέλος της Ευρωζώνης, Νομικό Βήμα, τόμος 61, 2013, σελ. 576-577, Χ. Γκόρτσου, Το δίκαιο της ΟΝΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο, Τεύχος 2/2011, σελ. 191, B. De Witte και T. Beukers, σελ. 818-819 και 830-831, M. Ruffer, The European Debt Crisis and Union Law, Common Market Law Review, Vol. 48, 2011, σελ. 1793 επ., B. Smaghi, Who takes care of financial stability in Europe?, επ. D. Goodhart, Which Lender of Last Resort for Europe?, London, 200, σελ. 227. 7 βλ. Σκέψεις 45-57 και 92-98 του ΔΕΕ και σκέψεις 75-86 της Γενικής Εισαγγελέως Juliane Kokott στην υπόθεση Pringle. 8 βλ. A, Antoniadis, Debt Crisis as a Global Emergency: The European Economic Constitution and other Greek Fables, Hart

Publishing, 2011, K. Lenaerts και Van Nuffel, European Union Law, Sweet & Maxwell, 2011, σελ. 128, R. Smits, L' Euro(pe) à lè épreuve, Cahiers de droit européen, 2010, σελ. 7-15. 9 Διεθνείς άτυπες πολυμερείς συμφωνίες (Treaties in Simplified Form) μεταξύ των κρατών μελών του ΕΔΧΣ και του ΔΝΤ από τη μία και του δανειζόμενου κράτους από την άλλη. Λειτουργώντας πάντα παράλληλα με τις δανειακές συμβάσεις έχουν ως σκοπό την αντιμετώπιση των αιτιών διαμόρφωσης της δημοσιονομικής κρίσης της χρηματοδοτούμενης χώρας. Ο σκοπός αυτός υπηρετείται με την πρόβλεψη συγκεκριμένων οικονομικών και δημοσιονομικών μέτρων, τα οποία καλείται να λάβει το δανειζόμενο κράτος.

ELSA ATHENS

διασταλτικά

το

περιεχόμενο

συντονισμού

και

της

παράλληλης

πολιτικών αλλά

της

των

οικονομίας

εφαρμογής

κρατών

καθιέρωση

ενός

μελών

των

των της

μηχανισμού

Η ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΔΧΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε. χρηματοδότησης. Επίσης, η έμμεση υποχρέωση των κρατών μελών για τήρηση των διατάξεων των Μνημονίων

III. Η στήριξη της Ένωσης βάσει του άρθρου 122

δεν οδηγεί στο συντονισμό των οικονομιών των κρατών

ΣΛΕΕ

μελών εν γένει αλλά στη "διόρθωση" της δημοσιονομικής

Η τρίτη πρόβλεψη των Συνθηκών, η οποία προκαλεί

πολιτικής ενός συγκεκριμένου κράτους μέλους που

ερωτήματα σχετικά με τη συμβατότητα των δανειακών

αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες.

συμβάσεων της ΕΔΧΣ που υπέγραψε η Ελλάδα με το

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως σκοπός της ΕΔΧΣ μέσω

δίκαιο της Ένωσης είναι το άρθρο 122 παράγραφος 2

της σύναψης δανειακών συμβάσεων είναι η σύσταση μιας

ΣΛΕΕ12. Αμφισβητήθηκε, λοιπόν, για το εάν η διάταξη

συμπληρωματικής

οικονομική

αυτή επιτρέπει τη δημιουργία προσωρινού μηχανισμού

διακυβέρνηση της Ένωσης, η οποία περιορίζεται στον

σταθερότητας από τα κράτη μέλη. Παρά τους έντονους

κατασταλτικό χαρακτήρα χωρίς να βλάπτεται, έτσι, ο

εγειρόμενους προβληματισμούς, υποστηρίχθηκε ότι η

προληπτικός

των

διάταξη αυτή μπορεί, κατ' αρχάς, να αποτελέσει θεμέλιο

οικονομικών πολιτικών από την Ένωση. Κατά συνέπεια,

για την παροχή χρηματοοικονομικής στήριξης εκ μέρους

δε θίγεται η προληπτική διαδικασία, την οποία ακολουθεί

της Ένωσης13. Παράλληλα, όμως, διευκρινίστηκε πως η

η Ένωση προς αποφυγή δημοσιονομικών προβλημάτων

διάταξη αυτή δεν καθιερώνει αποκλειστική αρμοδιότητα

στο χώρο της Ένωσης10. Δε θίγεται, λοιπόν, ούτε η

για την Ένωση αλλά συντρέχουσα, καθώς αφορά την

αρμοδιότητα του Συμβουλίου να απευθύνει συστάσεις

άσκηση οικονομικής πολιτικής. Συνεπώς, φάνηκε πως

βάσει του άρθρου 126 παράγραφοι 7 και 8 ΣΛΕΕ.

έγινε δεκτή η δημιουργία ενός προσωρινού μηχανισμού

Σημαντική διαπίστωση αποτελεί και η σύμπλευση των

σταθερότητας από τα κράτη μέλη.

πτυχής

χαρακτήρας

στην

του

συντονισμού

δανειακών συμβάσεων με τη διαδικασία υπερβολικού

Τελικά, το άρθρο αυτό αποτέλεσε τη νομική βάση για

ελλείμματος του άρθρου 126 παράγραφος 9, καθώς τα

την

ίδια τα κείμενα των συμβάσεων προβλέπουν ρητά την

Χρηματοοικονομικής

υποχρέωση των δανειοληπτών να συμμορφώνονται στις

Μηχανισμός αυτός, σε αντίθεση με τη διεθνή ΕΔΧΣ

αποφάσεις του Συμβουλίου, οι οποίες λαμβάνονται βάσει

λειτούργησε στο πλαίσιο της Ε.Ε., διεπόμενος από το

αυτής της

διαδικασίας11.

ίδρυση

του

Ευρωπαϊκού Σταθεροποίησης

Μηχανισμού (ΕΜΧΣ)14.

ενωσιακό δίκαιο. Στην πρακτική, λοιπόν, έγινε, αρχικά,

Τέλος, η επιβολή στους δανειολήπτες αυστηρών όρων,

δεκτό πως το άρθρο αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και τις

όσον αφορά τα μέτρα των Μνημονίων, συμβάλλει στο να

περιπτώσεις δημοσιονομικής κρίσης15. Η εγκαθίδρυση,

τηρούν το δίκαιο της Ένωσης συμπεριλαμβανομένων των

όμως, του ΕΜΧΣ μέσω της διάταξης αυτής θα μπορούσε

μέτρων, τα οποία θεσπίζει η Ένωση στο πλαίσιο του

να γεννήσει τότε έναν άλλον προβληματισμό. Αναφέραμε,

συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των κρατών

πριν, πως το άρθρο αυτό δε γεννά αποκλειστική

μελών.

αρμοδιότητα της Ένωσης να δρα σε αυτόν τομέα.

βλ. Σκέψεις 58-64 και 108-114 του ΔΕΕ και σκέψεις 87-99 της Γενικής Εισαγγελέως στην υπόθεση Pringle. 11 βλ. De Gregorio Merino, Legal developments in the Economic and Monetary Union during the dept crisis: The mechanisms of financial assistance, 49 CML Rev., 2012, σελ. 1637. 12 βλ. Σκέψεις 115-122 ΔΕΕ στην Υπόθεση Pringle, B. De Witte, The European Treaty Amendment for the Creation of a Financial Stability Mechanism, European Policy Analysis, Sieps, June 2011, σελ. 5, Paul Hastings, Rescuing Greece-An Unlawful Measure?, PH Perspectives, 2011, Palmstorfer, To bail out or not to bail out?, The current framework of financial assistance

for euro area Member States measured against the requirements of EU primary law, 37 EL Rev, 2012, σελ. 771-784. 13 Τελικά, το ΔΕΕ στη σκέψη 116 της υπόθεσης Pringle αναγνώρισε πως δε συνιστά πρόσφορη νομική βάση για την εκ μέρους της Ένωσης παροχή χρηματοπιστωτικής συνδρομής προς κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης. 14 European Financial Stabilisation Mechanism (EFSM). 15 βλ. B. De Witte και T. Beukers, σελ. 832 την άποψη ότι μπορεί να ιδρυθεί και μόνιμος μηχανισμός σταθερότητας βάσει του άρθρου 122 παρ. 2 ΣΛΕΕ.

DE JURE

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ Αποτελεί,

λοιπόν,

συντρέχουσα

αρμοδιότητα

της

Ένωσης, την οποία, όμως, εφόσον την ασκεί η Ένωση τα

διαφορετικών νοοτροπιών και αντιλήψεων στην Ένωση ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης χρέους.

κράτη αδυνατούν να την ασκήσουν. Από τη στιγμή,

Αρχικά, προβλέπει πως η Ένωση ή κράτος μέλος δεν

λοιπόν, της ίδρυσης του ΕΜΧΣ, είχαν τα κράτη μέλη τη

ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει άλλο

δυνατότητα άσκησης συντρέχουσας αρμοδιότητας σε

κράτος μέλος και δεν τις αναλαμβάνει. Οι φράσεις "δεν

αυτόν τον τομέα ιδρύοντας ένα δεύτερο μηχανισμό (την

ευθύνεται" και "δεν τις αναλαμβάνει" οριοθετούν, κατ'

ΕΔΧΣ); Η απάντηση θα πρέπει να είναι, κατ' αρχάς,

αρχάς, την εφαρμογή αυτού του άρθρου. Μας οδηγούν

αρνητική. Ο ΕΜΧΣ, όμως, δεν κατάφερε να συγκεντρώσει

στο συμπέρασμα πως η απαγόρευση αφορά την ευθεία

τα

των

αναδοχή ή την εγγύηση χρέους. Συνεπώς, η Ένωση ή

δημοσιονομικών αναγκών των κρατών μελών, με

κράτος μέλος δεν μπορούν να υποκαταστήσουν ένα

αποτέλεσμα την ευρύτερη δραστηριοποίηση της ΕΔΧΣ. Ο

κράτος ως προς τα χρέη του. Η γραμματική αυτή ερμηνεία

ΕΜΧΣ δανειοδότησε, τελικά, μόνο την Πορτογαλία και την

μας βοηθάει να συναγάγουμε πως δεν αποκλείεται

Ιρλανδία με μικρά ποσά. Συνεπώς, ίσως βασισθεί σε

κάποια άλλη μορφή χρηματοπιστωτικής βοήθειας προς

αυτήν την αδυναμία του ΕΜΧΣ να ανταποκριθεί στις

ένα

χρηματοοικονομικές

δυνατότητα

αντίστοιχες φράσεις που χρησιμοποιούνται στις επίσημες

παράλληλης λειτουργίας ενός δεύτερου "προσωρινού"

μεταφράσεις της ΣΛΕΕ σε άλλες γλώσσες της Ένωσης.

μηχανισμού σταθερότητας. Νέα ζητήματα μπορούν να

Για παράδειγμα, στη γαλλική γλώσσα χρησιμοποιείται η

εγερθούν σε περίπτωση διαπίστωσης ηθελημένης από τα

έκφραση "les prend à sa charge", η οποία ενδέχεται να

κράτη μέλη αποτυχίας του ΕΜΧΣ και επιτυχίας της ΕΔΧΣ,

υποδηλώνει την απαγόρευση τόσο της ανάληψης της

προκειμένου να αποφύγουν την αυστηρότητα και τη

υποχρεώσεως του οφειλέτη, τη γένεση δηλαδή ίδιας

δεσμευτικότητα του ενωσιακού δικαίου και να καταφύγουν

οφειλής, όσο και την πραγματική εκπλήρωση της

στο ευέλικτο διεθνές δίκαιο.

υποχρεώσεως τρίτου. Η ερμηνεία αυτή, βέβαια, θα

απαραίτητα

κεφάλαια

για

απαιτήσεις

την

κάλυψη

κράτος

μέλος.

Ενδιαφέρον

παρουσιάζουν

οι

οδηγούσε, όπως θα δούμε, σε ανεπίτρεπτη διασταλτική IV. Η "ρήτρα μη διάσωσης" του άρθρου 125 ΣΛΕΕ

ερμηνεία της διάταξης. Αντιθέτως, στην αγγλική γλώσσα

Το άρθρο 125 ΣΛΕΕ αποτέλεσε, ίσως, τη βασική

διαβάζουμε τη φράση "assume the commitments", η

αφορμή για την εκκίνηση των αμφισβητήσεων ως προς τη

οποία φαίνεται να ανταποκρίνεται στη νοηματοδότηση

συμβατότητα των δανειακών συμβάσεων μεταξύ της

των αντίστοιχων ελληνικών γλωσσικών όρων. Συνεπώς,

Ελλάδος και των υπολοίπων κρατών μελών της ΕΔΧΣ. 16

από τη γραμματική ερμηνεία της διάταξης συμπεραίνουμε

Το άρθρο αυτό, το οποίο εισάγει την αποκαλούμενη

πως επιτρέπονται κάποιες μορφές χρηματοοικονομικής

"ρήτρα μη διάσωσης" (no-bailout clause), διαδραμάτισε

συνδρομής αλλά όχι η ανάληψη των χρεών, η απευθείας

το ρόλο του πολιτικού εργαλείου στη διαμάχη μεταξύ των

αποπληρωμή τους ή εγγύηση για αυτά. Το κράτος που

βλ. Σκέψεις 129-147 του ΔΕΕ και σκέψεις 100-166 της Γενικής Εισαγγελέως στην Υπόθεση Pringle και σχολιασμό σε Β. Αγραπίδης, Συνθήκη ΕΕ & ΣΛΕΕ, Κατ' άρθρο ερμηνεία, επ. Β. Χριστιανός, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 675-678, Ε. Μαριάς, Η δανειακή Σύμβαση Ελλάδας-κρατών Ευρωζώνης υπό το πρίσμα των θεσμών και του δικαίου της Ε.Ε., Νομικό Βήμα, τόμος 58, 2010, σελ. 2208-2010, J. V. Louis, The no-bailout clause and rescue packages, Common Market Law Review, Vol. 47, 2010, σελ. 976 επ., K. Middleton, Not bailing out... Legal aspects of the 2010 sovereign debt crisis, A Man for All Treaties - Liber Amicorum en l' honneur de Jean-Claude Piris, Bruylant,

2012, σελ. 421, A. Viterbo και R. Cisotta, La crisi della Grecia, l' attacco speculativo all' euro e le risposte dell' Unione Europea, Dir. Un. Eur., 2010, σελ. 961, D. Thym και M. Wendel, Préserver le respect du droit dans la crise: la Cour de Justice, le MES et le mythe du déclin de la communauté de droit, CDE, 2012, σελ. 733, P.A. Van Malleghem, Pringle: A Paradigm Shift in the European Union's Monetary Constitution, German Law Journal, Vol. 14 No. 01, 2013, σελ. 160-162, P. Craig, Pringle: Legal Reasoning, Text, Purpose and Teleology, 20 Maastricht Journal, 2013, σελ. 7-11.

ELSA ATHENS

Η ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΔΧΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε. δέχεται τη βοήθεια θα πρέπει να εξακολουθεί να

πως

ευθύνεται για τις υποχρεώσεις του απέναντι στους

απαγορευτικό17.

πιστωτές του.

Ένα

το

άρθρο

125

σημαντικό,

ΣΛΕΕ

βέβαια,

δεν

είναι

συμπέρασμα

πλήρως από

τη

Εξετάζοντας τη διάταξη αυτή στο πλαίσιο και των

συστηματική αυτή ερμηνεία συνάγεται από την ερμηνεία

υπολοίπων εγγενών διατάξεων θα εξάγουμε επιπλέον

του άρθρου 125 ΣΛΕΕ ως προς τη δεύτερη ημιπερίοδο

χρήσιμα συμπεράσματα. Αρχικά, στο άρθρο 123 ΣΛΕΕ,

του ίδιου άρθρου, παράγραφος 1, δεύτερη περίοδος, η

όπου

οποία αναφέρει πως η Ένωση ή το κράτος μέλος κλπ δεν

προβλέπεται,

υπεραναλήψεων

κυρίως,

οποιουδήποτε

απαγόρευση άλλου

είδους

ευθύνεται

"με

την

επιφύλαξη

των

αμοιβαίων

πιστωτικών διευκολύνσεων από την ΕΚΤ ή κεντρικές

χρηματοοικονομικών εγγυήσεων για την από κοινού

τράπεζες

μια

εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου". Συνεπώς, από τη

περισσότερο συγκεκριμένη και περιοριστική διατύπωση.

ρητή πρόβλεψη μιας τέτοιας εξαίρεσης συμπεραίνουμε εξ

σε

αντιδιαστολής ότι ακόμα και η εκούσια ανάληψη ευθύνης

αντιδιαστολή με το λιγότερο περιοριστικά διατυπωμένο

για τις υποχρεώσεις ενός άλλου κράτους θα ερχόταν σε

άρθρο 125 ΣΛΕΕ επιτρέποντάς μας να καταλάβουμε πως

αντίθεση με το άρθρο 125 ΣΛΕΕ.

προς

αυστηρότητα

κράτη του

μέλη,

άρθρου

παρατηρούμε αυτού

έρχεται

δεν μπορεί το άρθρο 125 ΣΛΕΕ να απαγορεύει

Προχωρώντας, όμως, στην τελεολογική ερμηνεία του

οποιαδήποτε μορφή χρηματοοικονομικής συνδρομής

άρθρου θα εξάγουμε τα χρησιμότερα συμπεράσματα. Το

προς κράτος μέλος.

περιεχόμενο του άρθρου αυτού προστέθηκε στη Συνθήκη

Επίσης, μπορούμε να αντιπαραβάλουμε το άρθρο

του Μάαστριχτ στο άρθρο 104Β της Συνθήκης ΕΚ, το

αυτό με το άρθρο 122 παράγραφος 2 ΣΛΕΕ. Εφόσον έχει

οποίο μετά αποτέλεσε το άρθρο 103 ΕΚ. Το "τέλος" της

γίνει δεκτό ότι το άρθρο 122 ΣΛΕΕ, αν και δεν μπορεί να

διάταξης αυτής εντοπίζεται στις προπαρασκευαστικές

αποτελεί νομική βάση, δεν απαγορεύει στα κράτη να

εργασίες της Συνθήκης. Εκφράστηκε, λοιπόν, πως ο

παρέχουν σε έκτακτες περιστάσεις σε κράτη μέλη

σκοπός της ένταξης του άρθρου αυτού στη Συνθήκη είναι

δανειοδοτικές διευκολύνσεις, και μάλιστα ιδρύοντας

η διασφάλιση ότι τα κράτη μέλη ακολουθούν μια υγιή

μηχανισμούς σταθερότητας, δε γίνεται να καταλήξουμε σε

δημοσιονομική

έναν απόλυτα απαγορευτικό χαρακτήρα του άρθρου 125

συντάκτες να αφήσουν να αιωρείται η πεποίθηση στα

ΣΛΕΕ. Από μερίδα "οπαδών" της

κράτη

"no-bailout clause"

μέλη

πολιτική. πως

σε

Δεν

ήθελαν,

περίπτωση

δηλαδή,

οι

προβληματικής

διατυπώθηκε η άποψη πως το άρθρο 122 παράγραφος 2

διαχείρισης των δημοσιονομικών τους υποχρεώσεων θα

ΣΛΕΕ αποτελεί εξαίρεση στην απόλυτη απαγόρευση του

υπάρχει πάντα μια δικλίδα ασφαλείας, ήτοι η ανάληψη

άρθρου 125 ΣΛΕΕ και εφαρμόζεται μόνο σε έκτακτες

των χρεών του κράτους αυτού από τα υπόλοιπα κράτη

περιπτώσεις. Οι ίδιοι, μάλιστα, μίλησαν για το "παράδοξο"

μέλη ή την Ένωση. To "δίχτυ" αυτό προστασίας θα είχε

της ΣΛΕΕ, η οποία πρώτα τοποθετεί την εξαίρεση και

ως συνέπεια τον περιορισμό του κινήτρου του δικαιούχου

μετά τον κανόνα. Ακόμα, πάντως, και αν υπάρχουν

της συνδρομής κράτους μέλους να εφαρμόσει υγιή

επιφυλάξεις για το σκοπό του άρθρου 122 παράγραφος 2

δημοσιονομική πολιτική.

ΣΛΕΕ δεν μπορούμε σίγουρα να δεχτούμε μια τέτοια

Το συμπέρασμα, λοιπόν, από την τελολογική ερμηνεία

θεώρηση. Συνεπώς, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά

είναι πως η Ένωση ή τα κράτη μέλη μπορούν να συμμετέχουν στη δανειοδότηση προβληματικού κράτους,

Για τη σχέση μεταξύ του άρθρου 125 ΣΛΕΕ και των άρθρων 122 και 123 ΣΛΕΕ βλ. V. Borger, The ESM and the European Court's Predicament in Pringle, German Law Journal, Vol. 14 17

No. 01, 2013, σελ. 133-134.

DE JURE

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ ακόμα και με την ίδρυση μηχανισμού σταθερότητας, αρκεί

Προτάθηκαν,

να

της

αναγκαίες, κατ' αυτά, τροποποιήσεις των Συνθηκών της

χρηματοοικονομικής σταθερότητας της νομισματικής

Ε.Ε. Τελικά, το ΔΕΕ, με την πρόσφατη απόφαση του στην

ένωσης. Ο σκοπός αυτός, όμως, θα επιτευχθεί μόνο αν

υπόθεση Pringle για τον ΕΜΣ, απάντησε στα βασικότερα

ως αντίβαρο στη δανειοδοτική διευκόλυνση τεθούν

ερωτήματα. Το καίριο ερώτημα, το οποίο απαντήθηκε

συγκεκριμένοι και αυστηροί όροι. Οι όροι αυτοί θα έχουν

οριστικά ήταν αν τόσο η Ε.Ε. όσο και τα κράτη μέλη σε

πολλαπλό στόχο. Οι σημαντικότερες πτυχές του είναι η

διεθνές επίπεδο έχουν τη δυνατότητα χρηματοδοτικής

εξασφάλιση της επιστροφής του οφειλόμενου ποσού στο

στήριξης σε κράτη μέλη, τα οποία αντιμετωπίζουν

δανειστή, η εξυγίανση της δημοσιονομικής κατάστασης

σοβαρές δημοσιονομικές επιπλοκές. Ο "μύθος" περί

του δανειολήπτη, καθώς και να μη δοθεί η εντύπωση στα

ύπαρξης χαρακτήρα των Συνθηκών αντίθετου προς

κράτη μέλη πως η στήριξη παρέχεται χωρίς κριτήρια και

οποιαδήποτε δημοσιονομική συνδρομή σε κράτος μέλος

προϋποθέσεις. Στο πλαίσιο αυτό, μάλιστα, λειτουργεί και

κατερρίφθη, κυρίως μέσω της επιχειρηματολογίας του

η ΕΔΧΣ μέσω της πρόβλεψης της υποχρεωτικής τήρησης

ΔΕΕ για την ανυπαρξία ρήτρας μη διάσωσης. Η μεγάλη

των διατάξεων των Μνημονίων Κατανόησης.

πρόκληση για τα κράτη μέλη, όμως, είναι αν τελικά θα

πληρείται

σκοπός

της

διατήρησης

μάλιστα,

από

ορισμένα

κράτη

μέλη

Τέλος, θα πρέπει να αποφεύγεται η διασταλτική

εντάξουν το μόνιμο, πλέον, μηχανισμό σταθερότητας στο

ερμηνεία του άρθρου με την έννοια της απαγορεύσεως

ενωσιακό σύστημα, όπως συνέβη με τη διεθνή, αρχικά,

έμμεσων τρόπων κάλυψης των χρεών. Η ερμηνεία του

συνθήκη του Σένγκεν. Το θέμα της χρηματοδοτικής

άρθρου θα πρέπει να περιορίζεται στις παραπάνω

πολιτικής

προβλέψεις. Μια αντίθετη πρακτική, η οποία θα οδηγούσε

διαφωτιστεί πλήρως από την απόφαση του ΔΕΕ επί των

στη μεταβολή του σκοπού της διάταξης ίσως να

προδικαστικών

των

μηχανισμών ερωτημάτων

σταθερότητας

ίσως

του

πορτογαλικού

υπόθεση19

που αφορά τη

προσέβαλε ουσιώδεις αρχές της Ένωσης. Κυρίως, θα

δικαστηρίου σε εκκρεμή

αντέβαινε στην αρχή της κρατικής κυριαρχίας των κρατών

συμβατότητα ενός εθνικού νόμου που εκδόθηκε κατ'

μελών, καθώς θα ήταν ανήμπορα να χρησιμοποιήσουν

εφαρμογή Μνημονίου με το ενωσιακό δίκαιο και ιδιαίτερα

χρηματοπιστωτικά μέσα στην προσπάθειά τους να

με το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.

αποτραπούν οι αρνητικές επιπτώσεις της χρεοκοπίας άλλου κράτους μέλους που θα μπορούσαν

να

επηρεάσουν και τη δική του οικονομική δραστηριότητα. Παράλληλα, θα ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών βάσει του άρθρου 3 παράγραφος 318. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η απόφαση των κρατών μελών της Ευρωζώνης να αντιμετωπίσουν τη δημοσιονομική τους κρίση μέσω διεθνούς εξωενωσιακής δικαιικής δραστηριότητας έγειρε πλήθος προβληματισμών ως προς τη συμβατότητα των νομοθετικών τους πρωτοβουλιών με το δίκαιο της Ε.Ε.

βλ. F. Martucci, La solidarité intéressée dans la zone euro: les mécanismes de stabilité, Études européennes, 2012. 18

ELSA ATHENS

ΔΕΕ C-264/12, Sindicato Nacional dos Profissionais de Seguros e Afins. 19

LE REGLEMENT DE DUBLIN II

Le règlement de Dublin II: une marche progressive vers la communautarisation ou un essai équivoque?

Danai Soufrila En charge des textes en langue étrangère (français)

Dans le cadre de l’édifice européen

d’asile européen commun et uni tout en suivant les

contemporain, la valeur humaine et

exigences de la convention de Genève du 28 juillet1951

la garantie des droits fondamentaux

(suivie et complétée par le protocole de New York du 31

de l’homme surgissent en tant que

janvier 1967)

buts primordiaux selon l’exigence

refoulement.

de l’article 6 du Traité de l’Union

communautarisation

qui imposent le principe de nonTout

combinant

avec

respect

besoin des

droits

L’examen

fondamentaux de l’homme, le Conseil Européen ci-

des demandes d’asile par les ressortissants des pays

dessus a proclamé: “… les règles communautaires

tiers a consisté le noyau de plusieurs efforts de

devraient déboucher sur une procédure d’asile commune

codification de la part de l’U.E. et surtout sous l’influence

et un statut uniforme, valable dans toute l’Union, pour les

de la mondialisation et ses répercussions qui se déploient

personnes qui se voient accorder l’asile…” (point 15).

Européenne

(T.U.E.).

vers tous les pays du monde. Néanmoins, les critères humanitaires et culturels qui imposent un envisagement unifié de la part des États membres se heurtent à la souveraineté nationale et à la disparité juridique entre les pays européens. Donc, il faut atteindre un juste équilibre qui permet la simplification et la rapidité de l’examen des demandes d’asile, toujours en respectant le principe de proportionnalité, les droits humains et la souveraineté nationale en même temps.

La prééminence de l’esprit de solidarité et d’unification communautaire a abouti au règlement de Dublin II (règlement N° 343/2003 du Conseil le 18 février 2003) 1 qui consiste un entier cohérent avec la convention de Dublin de 15 juin 1990 visant à déterminer l’État membre compétent d’examiner et évaluer la demande d’asile déposée par un ressortissant d’un pays tiers. Le règlement de Dublin II instaure la compétence d’un seul État-membre responsable de l’examen de la demande d’asile (art. 3.1) pour qu’il y ait une procédure

I. Le règlement de Dublin II : un texte législatif en

simplifiée et que le système communautaire évite le

faveur de l’unification et du respect des libertés

débordement des demandes envoyées aux plusieurs

fondamentales.

États-membres. Par ailleurs, la coopération de plusieurs

Le Conseil Européen qui s’est réuni à Tampere en Finlande les 15 et 16 octobre 1999 a introduit un régime

État-membres

l’échange

des

renseignements

indispensables pour le procès est imposée au cas où la demande serait saisi aux plusieurs États (art. 3.2). Le

www.eur-lex.europa.eu

DE JURE

DANAI SOUFRILA règlement met en œuvre des mécanismes qui surmontent

II. La disparité des ordres juridiques nationaux

les soucis engendrés par l’insertion de plusieurs États

empêchent l’évolution d’une vraie Europe unifiée au

dans le procès (art. 11-13).

domaine d’asile.

L’unité des familles est un autre critère qui dérive des

D’autre part, les divergences procédurales entre les

motifs

l’État-membre

États-membres et leurs approches différentes qui

compétent rapproche les membres d’une même famille

induisent, indiquent la “géométrie variable” de l’UE étant

tout en examinant les liens des personnes intéressées

donné qu’elle demeure une mosaïque des pays

dans le pays d’origine (art. 15-clause humanitaire). De

hétérogènes

surcroît, l’art.2 inclut toutes les définitions nécessaires

économique achevée, les procédures vers une Union

pour l’implémentation du règlement (ce qui consiste

politique et uniforme devront se réaliser pour surmonter

“mineur

l’éloignement des exigences d’une Europe Unie et forte.

humanitaires

non

selon

accompagné”,

lequel

“réfugié”,

“demandeur

d’asile”…). Ces garanties procédurales-où les délais brefs se découlent par l’intérêt du requérant-et les moyens de preuve (distinction entre les éléments de preuve et les indices-art. 18.3) impliquent un impact fort sur l’efficacité et l’effectivité du procès. L’harmonisation des législations diversifiées des États-membres et la collaboration interétatique demeurent la clé pour atteindre une

différents

;

malgré

l'unification

Le Préambule du règlement déjà inclut les pays qui ne se conforment pas à son contenu. Le Danemark ne participe pas à l’adoption de ce règlement et n’est pas soumis à l’application de leurs dispositifs. En plus, le Royaume-Uni et l’Irlande (il s’agit des pays qui toujours préservaient une distance par l’UE) ont exprimé par le biais d’une lettre du 30 octobre 2001 leur volonté et leur souhait de participer à l’adoption et à l’application du règlement de Dublin II.

procédure cohérente, efficace et coordonnée entre les

Une Union de Droit doit être caractérisé par une

pays d’accueil par le biais de la répartition des

cohérence politique et juridique. Cette exigence implique

responsabilités entre eux.2 Malgré les essais réalisés vers

un statut vraiment communautaire concernant toutes les

cette orientation, un paradoxe demeure: les États-

situations envisageables parmi-elles l’asile aussi dans

membres procèdent à une “libéralisation” à l’intérieur et à

une cadre de protection identique et uniforme ; voire,

un “règlement” à l’extérieur, surtout à cause des

cette protection doit être instaurée dans l’intérêt général,

“menaces” du terrorisme et des taux de criminalité

qui n’est pas nécessairement le même avec celui de

importée dans l’UE. Chaque pays envisage ces

chaque État-membre.

phénomènes de manière différente en fonction de son ordre juridique national en induisant le besoin de dépasser ce “nationalisme juridique” en faveur de l’approche européen commun.

La Commission Européenne a introduit une proposition très intéressante et innovatrice dans le but d’éradiquer les divergences entre les pays européens et installer un front commun qui respecte les ordres juridiques nationaux et les libertés fondamentales des ressortissants des pays tiers (en suivant les dispositions de la Convention Européenne des Droits de l’Homme qui imposent un

Revue du Droit de l’Union Européenne 2/2003, p. 409-456, “Immigration, mondialisation : histoire d’un paradoxe communautaire”, Philippe Icard, Maître de conférences, Faculté 2

ELSA ATHENS

de Droit de Dijon, Centre de recherche de Droit Européen, Centre de recherche de Droit Public et Économique.

LE REGLEMENT DE DUBLIN II procès équitable-art. 5). Selon cette proposition3, toutes

nationale. Ces exceptions doivent s’appliquer très

les demandes et les requêtes du ressortissant du pays

attentivement et après un examen détaillé ad hoc.

tiers doivent être saisies devant la même instance ; cette mesure implique la réduction de la durée totale de l’examen de protection internationale et la difficulté engendrée par le besoin de coordonner et concrétiser les procédures nationales.

Pour conclure, un juste équilibre entre les intérêts nationaux et les droits fondamentaux des ressortissants des pays tiers doit consister la cible primordiale du règlement et de la philosophie générale des actes communautaires. D’ailleurs, en ce qui concerne le niveau

En revanche, un désavantage qu’on peut attribuer à cette

international de la protection des droits humains, le rôle

initiative de la Commission Européenne est le péril du

du Haut-Commissaire des Réfugiés (HCR) 4 se preuve

bouleversement de la “démocratie fragile” garantie par la

précieux car les États-membres peuvent lui fournir tous

répartition des responsabilités entre plusieurs instances

les renseignements concernant les requérants. Son

compétentes. Cette instance (“guichet unique”) peut se

expérience à la protection internationale des droits

rendre submergée de travail et en conséquence, ses

humains et ses connaissances peuvent lui réserver un

potentiels peuvent s’épuiser assez vite.

rôle consultatif-concernant la marge de manœuvre des

Le droit d’asile et son envisagement par la structure de l’UE impose un renforcement de la dimension humaine au détriment des ordres juridiques et politiques nationaux des États-membres. L’axe commun qui régit tous les initiatives

les

essais

communautarisation

mentionnés ci-dessus, est l’obligation négative de non-

pays européens-qui peut promouvoir la coopération transparente et efficace entre les États-membres et garantir le fonctionnement inviolable de la Convention de Genève.

Tous

les

deux

piliers-communautaire

international-sont utilisés pour la meilleure protection des ressortissants selon les exigences humanitaires.

discrimination. L’envisagement uniforme des demandes d’asile doit être uniforme en ce qui concerne le demandeur (interdiction de discrimination concernant le pays d’origine, la religion, le sexe, …) et le procès en même temps (une procédure uniforme, les délais le plus brefs possibles en faveur du requérant et ses droits, décisions et arrêts motivés et ratifiés, collaboration administrative efficace et rapide entre plusieurs pays compétents). Les dérogations et les exceptions de ce règle sont exigées seulement au cas des délits concernant le terrorisme ou la criminalité qui met en danger l’ordre interne d’un État-membre ou son sécurité

Communication de la Commission au Conseil et au Parlement européen : Vers une procédure d’asile commune et un statut uniforme, valable dans toute l’Union, pour les personnes qui se voient accorder l'asile COM (2000) 755 final, 22 novembre 2000, pp 8 et 9. 4 Revue de Droit de l’Union Européenne 4/2003, p. 831-848, “Premiers pas vers une procédure commune en matière d’asile

dans l’UE : commentaires sur la nouvelle proposition de directive”, Raúl Traujillo Herrera, Dr. Droit Universidad Complutense de Madrid, Lic. Sp. Droit Européen ULB., Maître assistant Universidad Carlos III de Madrid.

DE JURE

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ELSA ATHENS

Επίσκεψη της ELSA Athens Η διοικητική δίκη στο ΣτΕ

Ειρήνη Καραχρήστου Υπεύθυνη Κάλυψης Συνεδρίων και Εκδηλώσεων

Τη Δευτέρα, 11.11.2013, έλαβε

της Διοικήσεως από το ΣτΕ και εμπεδώνει τις αρχές του

χώρα η επίσκεψη της ELSA Athens

Κράτους Δικαίου και της Δημοκρατίας μέσω του

στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

ρηξικέλευθου για την εποχή ακυρωτικού ρόλου του εν

Πρόκειται

τις

λόγω δικαστηρίου. Καταλυτικής φύσεως επιρροή άσκησε

του

προς αυτήν την κατεύθυνση το Γαλλικό Conseil d’ Etat,

για

καθιερωμένες σωματείου

μία

από

επισκέψεις

σε δικαστήρια της

πρωτεύουσας,

οι

στα

πρότυπα

του

οποίου

κινήθηκε

ελληνική

οποίες

προσπάθεια καθιστώντας την αίτηση ακυρώσεως το

διοργανώνονται στα πλαίσια του τομέα σεμιναρίων και

κυρίαρχο ένδικο βοήθημα για λόγους κυρίως κατάχρησης

συνεδρίων, για τα μέλη του. Σκοπός της επίσκεψης αυτής,

εξουσίας (excès de pouvoir).

είναι η επαφή των μελών της ELSA Athens με ένα περισσότερο πρακτικό κομμάτι των νομικών σπουδών με στόχο να ενδυναμωθεί ακόμη περισσότερο το ήδη υπάρχον

θεωρητικό

σπουδές

στη

υπόβαθρο

Νομική

Σχολή

που

παρέχουν

του

Εθνικού

οι και

Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ωστόσο,

το

ΣτΕ

απέκτησε

τελική

συνταγματική

κατοχύρωση με το Σ. του 1927 και ξεκίνησε να λειτουργεί το Μάιο του 1929 εκδικάζοντας ως πρώτη υπόθεση την ακύρωση της παράνομης απόλυσης ενός αστυνομικού λόγω πλημμελούς και παράνομης συγκρότησης του οργάνου που εισηγήθηκε την απόλυσή του.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας αποτελεί το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας, που μαζί με τον Άρειο Πάγο και το Ελεγκτικό Συνέδριο συνιστούν τα Ανώτατα Δικαστήρια, κατά τα οριζόμενα στο άρ. 100 του Συντάγματος. Εδρεύει από το 1993 και εφεξής στο κέντρο

Όσον αφορά την οργάνωσή του, το Συμβούλιο της Επικρατείας λειτουργεί στο πλαίσιο των χωριστών δικαιοδοσιών και αποτελείται από έξι τμήματα, ενώ κάθε τμήμα του ΣτΕ έχει 2 προέδρους.

της Αθήνας, σε κτίριο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας,

Αξίζει να σημειωθεί ότι προσφάτως, στο Ανώτατο

ενώ μέχρι το 1993 στεγαζόταν στη Βουλή.

Ακυρωτικό Δικαστήριο έλαβε χώρα η πρώτη ηλεκτρονική

Ιστορικά, η πρώτη απόπειρα για τη συγκρότησή του ανάγεται στο 1844 με το «Σύνταγμα-Συνάλλαγμα». Επρόκειτο,

ωστόσο,

για

ένα

Συμβούλιο

θετικά

προσκείμενο προς το Στέμμα, χωρίς να επιτελεί δικαιοδοτικό ρόλο, γι’αυτό και καταργήθηκε. Το

1911,

κατατίθεται

εμπεριστατωμένο

στην

σχέδιο

Αναθεωρητική που

αναδεικνύει

απόφασης

στο

Υπουργείο

Διοικητικής

Μεταρρύθμισης, με ηλεκτρονική υπογραφή. Η διαδικασία πραγματοποιήθηκε στο Γ' Τμήμα του ΣτΕ και εν συνεχεία η

αρμόδια

υπηρεσία

του

Υπουργείου

διαβίβασε

ηλεκτρονικά στο ΣτΕ το αποδεικτικό επίδοσης, δηλαδή τη διαβεβαίωση ότι παρέλαβε ηλεκτρονικά την επίδοση της

Βουλή

δικαστικής απόφασης. Το γεγονός αυτό συνιστά ένα πολύ

ως

θετικό βήμα στην «οδό της ηλεκτρονικής πληροφορίας και

προεξάρχουσα αρμοδιότητα την ακύρωση των πράξεων ELSA ATHENS

επίδοση

επικοινωνίας».

Προσδοκία

να

αποτελέσει

έναν 48

Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΚΗ ΣΤΟ ΣΤΕ προάγγελο ανάλογων εξελίξεων και διευκολύνσεων στο

παρέχοντάς μας, καθ’ όλη τη διάρκεια της ξενάγησης

νομικό κόσμο. Εν κατακλείδι, δίνονται εκ μέρους της

στους χώρους του δικαστηρίου, πολύτιμες πληροφορίες

ELSA Athens, θερμές ευχαριστίες στην αξιότιμη κυρία

τόσο για το δικαστήριο αυτό καθαυτό όσο για το δικαστικό

Μπολόφη, Πάρεδρο του ΣτΕ και τον αξιότιμο κύριο Ράντο,

σύστημα στην Ελλάδα εν γένει.

Αντιπρόεδρο του ΣτΕ, για το χρόνο που διαθέσανε

DE JURE

Συζήτηση Το πολιτικό σύστημα στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

«καρτέλ» περισσότερων κομμάτων και τόνισε πως είναι Την Πέμπτη, 21 Νοεμβρίου 2013, έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών η συζήτηση με θέμα «το Ειρήνη Καραχρήστου Υπεύθυνη Κάλυψης Συνεδρίων και Εκδηλώσεων

αναγκαίο να ενισχυθεί η συνταγματική λειτουργία των κομμάτων, την ώρα που η Ευρώπη στέλνει ένα μήνυμα βελτίωσης των κομματικών δομών.

πολιτικό σύστημα στο πλαίσιο της

συνταγματικής

ανα-

Εν συνεχεία, πήρε το λόγο ο κύριος Δρυμιώτης, ο οποίος αναφέρθηκε στην παθογένεια του δημοσίου τομέα

θεώρησης».

σήμερα, χρησιμοποιώντας απτά παραδείγματα που

Ομιλητές ήταν οι κύριοι Γεώργιος Δελλής, Καθηγητής

αναδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος. Ο κύριος

Πανεπιστημίου Αθηνών, Ανδρέας Δρυμιώτης, Πολιτικός

Δρυμιώτης εστίασε στο πρόβλημα των πελατειακών

Μηχανικός

Ηλίας

σχέσεων, τις οποίες τροφοδοτεί το ελληνικό κράτος μέχρι

Νικολακόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

τώρα και οι οποίες στοχεύουν στην ενίσχυση του

και

Καθηγητής

Δημοσίου με ψήφους. Καταληκτικά, τόνισε πως ως

Πανεπιστημίου Αθηνών ενώ την ευθύνη του συντονισμού

κράτος είμαστε σχεδόν μόνιμα σε εκλογές, γεγονός που

της συζήτησης είχε ο κύριος Παναγιώτης Πικραμμένος,

συνιστά μείζον πρόβλημα, ενώ πρότεινε ως πιθανές

Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, πρώην

λύσεις για τη μείωση του πελατειακού χαρακτήρα που

Πρωθυπουργός και Αντιπρόεδρος της Κίνησης Πολιτών.

χαρακτηρίζει τα κόμματα α) την κατάργηση του σταυρού

Σύμβουλος

Φίλιππος

Επιχειρήσεων,

Σπυρόπουλος,

Το πάνελ των ομιλητών έθιξε καίρια ζητήματα όπως αυτά της πελατειολογίας, του υπερτροφικού δημόσιου τομέα

και β) το ασυμβίβαστο ανάμεσα στην ιδιότητα του βουλευτή και αυτή του Υπουργού.

και του παρεμαβατισμού στη χώρα μας. Πιο αναλυτικά, ο

Το λόγο πήρε αμέσως μετά ο κύριος Νικολόπουλος,

κύριος Δελλής, μιλώντας για τα κόμματα στο Πολιτικό

πυρήνας της ομιλίας του οποίου στάθηκε η μεταρρύθμιση

Σύστημα, ανέφερε ότι η δημοκρατία είναι το άθροισμα των

του εκλογικού συστήματος. Ανέφερε πως υπάρχουν

εκλογών και των κομμάτων. Διαπίστωσε ότι ο όρος

περιπτώσεις

πολιτικό

στα

αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει

Συντάγματα του 1968 και του 1973, ενώ στο ισχύον

ένα νέο εκλογικό σύστημα πριν ψηφίσουν υπέρ της

Σύνταγμα του 1975 έχει καθεστώς θεσμού, μέσω του

καθιέρωσής του. Όσον αφορά το ισχύον εκλογικό

οποίου επιτυγχάνονται τόσο η παγίωση των πολιτικών

σύστημα που στηρίχθηκε στο νόμο Παυλόπουλου,

σχημάτων όσο και η ενίσχυση του ρόλου των κομμάτων

σημείωσε πως σχεδιάστηκε με βάση το δικομματισμό,

(άρθρα 37 και 38 Σ). Θίγοντας το ζήτημα του

ενώ αναρωτώμενος αν υπάρχει πιθανότητα βελτίωσης

κόμμα

λαμβάνει

«δικομματισμού», έθεσε ως ELSA ATHENS

εκτενή

ανάλυση

που

ακόμη

και

βουλευτές

δεν

πιθανό αντίβαρο ένα 50

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ σημείωσε πως ακόμη και σήμερα η χώρα μας είναι

από τις προτάσεις του είναι η κατάργηση της 3ης

διχασμένη ηλικιακά, κοινωνικά και πολιτικά και τα

διερευνητικής εντολής και η δημιουργία Συμβουλίου

κόμματα

Αρχηγών για την ανάδειξη του Πρωθυπουργού όπου αν

εξακολουθούν

να

λειτουργούν

βάσει

συμφερόντων. Ως πιθανές λύσεις στην παθογένεια του

δεν

πολιτικού συστήματος πρότεινε τον περιορισμό του

αναδεικνύεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και στη θέση

μεγέθους των Περιφερειών, τον ουσιαστικό έλεγχο των

του να διορίζεται κάποιος άλλος. Ως προτεινόμενη λύση

εκλογικών δαπανών, τον περιορισμό του σταυρού

για την αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων του ισχύοντος

προτίμησης και την ενίσχυση του πλουραλισμού στο

πολιτικού συστήματος ανέφερε τη δημιουργία ολιγομελών

Κοινοβούλιο με μείωση του ποσοστού 3% που συνιστά

Κυβερνήσεων, ενώ τάχθηκε και ο ίδιος υπέρ της

προϋπόθεση για την είσοδο ενός κόμματος στη Βουλή.

καθιέρωσης απόλυτου ασυμβίβαστου ανάμεσα στην

Τελευταίος πήρε το λόγο ο κύριος Σπυρόπουλος, ο οποίος αναφέρθηκε στα Όργανα της Πολιτείας και στον έλεγχο

της

λειτουργίας

του

Πολιτεύματος

υπάρξει κοινή συμφωνία, Πρωθυπουργός

ιδιότητα

του

βουλευτή

και

αυτή

του

να

Υπουργού.

Ολοκληρώνοντας την ομιλία του έθεσε ως ερώτημα το αν είναι αναγκαίο να έχουμε τόσα πολλά δικαστήρια.

χρησιμοποιώντας ως βάση το ισχύον Σύνταγμα και τις

Ο κύριος Πικραμμένος διαμήνυσε το τέλος των ομιλιών

αντίστοιχες κρίσιμες

και

διατάξεις

περί ανάδειξης της

το

πέρασμα

κομμάτι Ευρώπη

των

ερωτήσεων,

Κυβέρνησης και λειτουργίας του Κοινοβουλίου. Τόνισε

σημειώνοντας

πως υπάρχει ανάγκη να επιστρέψουμε στη διενέργεια

αγγλοσαξωνικό δίκαιο το οποίο αν εντέλει ακολουθηθεί,

εκλογών 1 φορά κάθε 4 χρόνια ώστε να περατώνεται η

θα οδηγήσει στην εφαρμογή ενός ενιαίου δικαστικού

4ετής θητεία της εκάστοτε Κυβέρνησης ενώ ορισμένες

συστήματος.

πως

στο

βαδίζει

προς

το

DE JURE