Zomer ‘20 Climaxi Nieuws
n
Covid-19
Eco & sociaal, het nieuwe normaal
Jg 4, nummer 5 - halfjaarlijks - Juni 2020 - Afgiftekantoor GENT 1 1 V. U. Filip De Bodt, Groenlaan 39, 9550 Herzele
Colofon Climaxi Nieuws verschijnt tweemaal per jaar en is een uitgave van Climaxi vzw. Jaargang 4 – Zomer 2020 – nr. 5 Climaxi vzw is een socio-culturele beweging rond klimaat en sociale rechtvaardigheid. Climaxi is lid van Friends of the Earth International.
Redactie Wim Schrever, Filip De Bodt, Katrin Van den Troost, Rafa Grinfeld, Lieve De Kinder, Jean-Paul Martens, Patrick Weckhuyzen, Arthur Follebaut
We zijn actief rond landbouw, visserij, klimaat, coöperaties en houden een oogje op klimaatmigratie, armoede en greenwashing. Er zijn lokale groepen in Antwerpen, Gent, Leuven, Oostende, Zaventem en Z.O.-Vlaanderen.
Ontwerp & vormgeving Wim Schrever Cartoon Jo Clauwaert Fotografie Wim Schrever, Creative Commons Copyright Overname van artikels wordt aanbevolen, mits bronvermelding Drukkerij De Wrikker cvba, Berchem Gedrukt op 100 % kringlooppapier met inkt op vegetale basis en solventvrij.
Met steun van de Vlaamse overheid. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit document ligt volledig bij Climaxi vzw.
Contact Climaxi vzw Groenlaan 39, 9550 Herzele 0496/71.84.72 info@climaxi.be www.climaxi.be V. U. Filip De Bodt, Groenlaan 39, 9550 Herzele
2
Edito
Een kritisch middenveld blijft nodig vroegere normaal moeten gebeuren. En die moeten niet op de burger afgeschoven worden.
Met een jaar klimaatbetogingen achter de rug, kon die Covid-19 op geen beter moment ons aller leven indringen -om de noodzaak van een degelijk klimaatbeleid te onderstrepen welteverstaan. De gevolgen van het virus op onze hele globe zijn niet te overzien. De wereldeconomie kreeg een flinke knauw, met grote gevolgen voor mensen in alle hoeken van de wereld. Zowel financieel, sociaal als psychisch kunnen we de tol nog niet inschatten.
Met haar werking wil Climaxi die burger blijven informeren en mobiliseren, om actief deel te nemen aan het politieke debat. Want het blijft nodig om waakzaam te zijn en de vinger aan de pols te houden. De nadruk op de veranderingen voor een beter klimaat moet beslist eco en sociaal zijn. Terug naar het vorige normaal, wordt ons fataal.
Het zou logisch zijn dat onze beleidsmakers nu inzetten op een algehele omschakeling die volledige gemeenschappen ten goede komt, om een normaal leven te kunnen leiden. Of de New Green Deal daarin zal helpen, valt te betwijfelen. Ook dichter bij huis zal het bos-plan van een Vlaamse minister vast niet voldoende zijn. Er zullen veel meer structurele aanpassingen van het
Dat willen we in deze nieuwsbrief ook duidelijk maken: met enkele kritische stukken zetten we focus op de impact en gevolgen van Covid-19. Aansluitend publiceren we affiches met sterke slogans en een gevat beeld van onze cartoonist. Je kan ze terugvinden in het midden van deze editie. We willen er de komende maanden mee aan de slag. Contacteer ons als je wil meedoen. ‘Change is a coming’, maar we mogen ons niet laten in slaap zingen... - Wim Schrever -
3
Inhoudsopgave
Colofon Edito Inhoudsopgave Covid 19: oorzaken, gevolgen, manieren Interview: Marijke Colle Covid 19: het virus en het klimaat Industrie: Recyclage & plastic Visserij: Pulsvissen Affiche-actie met Climaxi: Het nieuwe normaal Coรถperatie Eco & Fair Interview: Bruno Tersago Film: Planet of the humans Lezersbrieven Nieuws uit de lokale groepen Climaxi Steun Climaxi
Climaxi is een sociaalecologische beweging die staat voor een sociaal rechtvaardig klimaat. Een beter klimaat voor iedereen.
4
2 3 4 5 8 12 15 17 19 24 26 29 30 31 36
Wereld
Covid 19 - deel 1 Inleiding: oorzaken, gevolgen en manieren
De COVID-pandemie lijkt voorlopig wat uit te doven. Tijd dus om even stil te staan bij oorzaken en gevolgen en manieren hoe politieke krachten omgaan met de ziekte. In dit eerste deel bekijken we internationaal hoe regimes niet aarzelen om hun voordeel te halen uit de situatie door repressieve maatregelen te nemen of kapitaalkrachtige politieke vrienden hun zin te laten doen. In Brazilië bijvoorbeeld werd de macht van de elite van grootgrondbezitters, super-veeboeren, sojakwekers en mijnbouwers nog vergroot.
toen met hulp van inlandse bronnen aan dat de regering op voorhand goed wist wat de medestanders van de president zinnens waren. Erger nog: De krant O Globo Rural publiceerde een brief van de Procureur van de deelstaat PARA aan de milieu-inspectie IBAMA met een verzoek tot tussenkomst. Drie dagen voor het aansteken van de branden verwittigde de man de milieu-inspectie van de ‘Dag van het Vuur’, die o.m. georganiseerd werd door leden van de Confederação da Agricultura, de grootste nationale federatie van grote boeren, door velen onterecht een vakbond genoemd. Het plan was om langs de zijkanten van de BR-163 vuren aan te steken. Die weg verbindt de deelstaat Para met de havens aan de rivier Tapajos en met de naburige staat Mato Grosso. De bedoeling van de actie was om president Bolsonaro te steunen in zijn voornemen om de bevoegdheden van IBAMA in te perken en kwijtschelding van boetes te eisen.
Terwijl Bolsonaro zelf deelnam aan betogingen tegen de beperking van afstanden en andere corona-maatregelen, liet hij zijn politieke vrienden hun gang gaan. Brazilië kwam vorige zomer in het internationaal nieuws met immense bosbranden. In een artikelenreeks op de website www.climaxi.be toonde Climaxi
Ondertussen gaat het in Brazilië van kwaad naar erger. Vorig jaar al was de hoeveelheid gekapt hout in alle Braziliaanse ecosystemen (Amazone, Cerrado etc…) gestegen met 86%, het aantal vuurhaarden met 573%. Door het coronavirus wordt het Amazonewoud nu nog net iets meer aangetast. “Uit onderzoek 5
blijkt dat de houtkap in de eerste maanden van dit jaar met 50 procent is toegenomen. En specifiek voor maart, de maand waarin het coronavirus hier losbarstte, is er een toename van 30 procent”, vertelt VRTcorrespondente Nina Jurna. “En dat wordt direct gekoppeld aan het coronavirus.” De overheid is daar mee bezig en laat ondertussen begaan.
In mensentaal: ga naar het Amazonewoud, brandt een stuk bos plat, zet er vee of soya op of ontgin het, richt uw steven, ga naar het Ministerie en zeg dat het van jou is: je eigendomstitel ligt klaar. Dit gaat er zelfs bij het Ministerie van Justitie, dat de wet bekampt, niet in. Het voorstel legaliseert de massale branden en bezettingen.
In Brazilië mag men dit soort van zaken ernstig nemen. Temidden van de coronacrisis werkt (?) Bolsonaro aan de goedkeuring van een nieuw wetsvoorstel. Dit voorstel legaliseert 65 miljoen hectare illegaal plat gebranden gronden binnen de inheemse beschermde gebieden. Als het goedgekeurd wordt dan kunnen landgrabbers, soyaboeren, mijnbouwers en speculanten allerhande hun illegale activiteiten op inheemse gronden legaliseren op eigen initiatief.
De bescherming van inheemse gebieden was er niet voor niks: op vlak van gezondheid hebben de meeste inheemse bevolkingsgroepen totaal andere karaktertrekken en zijn ze veel kwetsbaarder voor virussen die van buitenaf komen. De uitvoering van het wetsvoorstel zou de pandemie in Brazilië nog verergeren. Om zijn doel te bereiken zet Bolsonaro alles in: zijn ministers van Justitie (Moro) en Volksgezondheid (Mandetta en Teich) werden tot ontslag aangezet. Ambtenaren en politiechefs worden afgedankt en
In Brazilië blijft het Regenwoud bedreigd.
6
vervangen. Opposanten is nog een ander lot beschoren zegt Dom Philips in The Guardian: “In maart werd de inheemse leider Zezico Guajara vermoord in Maranhao. In april kwam een leider van de Uru-Eu-Wau-Wau gemeenschap om. Illegale ontginners denken dat ze mogen doen wat ze willen omdat ze zich gedekt voelen door de regering.”
zijn minstens twintig leiders van sociale bewegingen vermoord. Volgens de krant The Guardian profiteerden doodseskaders van de lockdowns om hun slag te slaan. Mozambique Twee derde van de slachtoffers in Mozambique zijn vastgesteld in Cabo Delgado, een van de armste en kwetsbare staten van het land. Olie- en gasmaatschappijen weigerden er hun projecten te stoppen, wat nog extra slachtoffers als gevolg had. De gasprojecten zijn er een menselijke ramp, ondermeer omdat inwoners verdreven worden uit concessie-gebieden.
Zagreb
Filippijnen In de Filippijnen legde de overheid een volledige lockdown op, behalve in de bosbouw en de mijnindustrie. Dat betekent dat betwiste activiteiten nog altijd verder gaan. De inheemse bevolking in Nueva Vixcaya werd bedreigd tijdens protesten tegen de goudmijn Ocena Gold met boetes omwille van het overtreden van de lockdown-reglementering. In de pers werd daar niet over gesproken.
Al twintig jaar lang hebben de inwoners van Zagreb een burgemeester die de groene ruimte inperkte en er voor zorgde dat de stad de bijnaam ‘European Capital of Trash’ kreeg. Inwoners protesteerden gedurende de corona-periode met wekelijkse potten- en pannenconcerten vanop het balkon of venster van hun woning. Colombia Sinds 6 maart, toen het eerste COVIDgeval vastgesteld werd in Colombia,
- Filip De Bodt -
7
Interview
Marijke Colle Ons landbouwsysteem maakt voedsel dat mensen ziek maakt
Marijke Colle studeerde biologie en is een ecosocialiste van het eerste uur, ondermeer actief in SAP (Socialistische Arbeiders Partij) en vzw Climaxi. Ze heeft het in coronalezingen over zoönoses, ecosystemen en een verkeerde landbouwpolitiek. Katrin Van den Troost interviewde haar.
dieren op mensen. Wat wel uniek is aan deze pandemie van het coronavirus is dat ze op 9 dagen tijd alle werelddelen heeft bereikt. Dit is het gevolg van een aantal recente ontwikkelingen en het intense luchtverkeer.” Welke verschillende recente ontwikkelingen zie je? “Allereerst is er de ontwikkeling van de verkoop van vlees van wilde die-ren. Dit noemt men ook wel bushmeat. Waarom gaan mensen op wilde dieren jagen, zou je je kunnen afvragen. En wie zijn die mensen die op wilde dieren gaan jagen? In West- en Centraal-Azië wordt de verkoop geschat op 1,5 miljoen ton vlees per jaar. Het feit dat bebost gebied en pure natuur toegankelijk is gemaakt door wegen, maakt het gemakkelijker om vlees naar de stad te krijgen. Daarnaast zijn zeeën, met subsidies van Europa, leeg gevist en moet men steeds vaker gaan zoeken naar alternatieve eiwitbronnen. Er is een rechtstreekse positieve relatie tussen het eten van bushmeat en ebola, bijvoorbeeld. Zo is ebola teruggevonden op karkassen van chimpansees. In China zijn het de allerarmsten die op bushmeat jagen en het zelf kweken. Voor de rijke bovenlaag is bushmeat een dure delicatesse geworden. Er is wereldwijd een grote illegale han-
Zoönose is een begrip dat tot mijn verbeelding spreekt. Wat betekent dit juist? “Een zoönose is de overgang van een ziektekiem van de ene soort naar een andere soort. Dus ook de sprong van een dier naar een mens. Na de sprong past de ziektekiem zich aan, aan de nieuwe soort en is de overgang via dier niet meer nodig. Dit is exact wat er gebeurd is op een versmarkt in Wuhan, een miljoenenstad in China. Het coronavirus is ontstaan door een soortensprong van de vleermuizen naar de mens. Het coronavirus is heel erg besmettelijk, zelfs voor er symptomen zijn kan je het virus al doorgeven. Natuurlijk is dit niet de eerste keer dat we zo’n sprong meemaken. We kennen zo veel virussen: Zika-virus, knokkelkoorts virus of Dengue, griepvirus ook bij varkens en vogels, aidsvirus, ebola virus komen voort uit een sprong van wilde 8
del in bushmeat. Zo komt er vlees aan in Zaventem dat je in exotische winkels in Brussel kan kopen. De handel in bushmeat zou verboden moeten worden en diegenen die ervan leven zouden een sociaal alternatief moeten krijgen.”
opgesloten in stallen waar ze soja uit Brazilië gevoederd kregen. Daar komt nog eens bij dat antibiotica vlot werd toegediend om het vlees sneller te laten ontwikkelen. De uitwerpselen van deze intensieve stallen kwamen in onze waterlopen terecht en dat zorgde voor een hoge concentratie van nitraat. Cijfers van 2018 zeggen dat we in België 1,3 miljoen runderen, 5,7 miljoen varkens en 47 miljoen kippen kweken. Dit is niet eens voor eigen consumptie. Het ontstaan van een internationale vleesmarkt heeft ertoe geleid dat vlees een exportproduct is geworden. Toen China getroffen werd door de varkenspest, moest het land de helft van haar varkens vernietigen. Zo werd de vraag naar Europees vlees internationaal gevoed.”
Is dit vooral een fenomeen dat in West- en Centraal-Azië terug te vinden is? Of ook in andere werelddelen? “Het is vooral een fenomeen van extreme armoede in West- en CentraalAfrika waar het een rechtstreekse bedreiging is geworden voor een aantal diersoorten zoals apen. Dat wordt al jaren aangeklaagd door Jane Goodall, de gekende chimpansee onderzoekster. Maar in Azië is er de enorme markt van zogezegde traditionele geneesmiddelen op basis van allerlei soorten hoornen (neushoorns, olifantenslagtanden) en van de schubben van schubdieren.”
“Ook in de groententeelt doet België het goed. We produceren peren voor de Russische markt, wanneer Poetin een economisch embargo instelt vergaan duizenden kilo’s peren omdat ze niet verkocht worden. In West-Vlaanderen worden diepvrieserwtjes gemaakt voor de wereldmarkt en hectaren aan akkers worden gebruikt voor diepvriesfrieten. In deze sector werken heel veel migranten. Naar schatting werken er elk jaar 150.000 mensen in België in de aspergeoogst, aardbeienoogst en andere arbeidsintensieve pluksystemen. Zij leven vaak in mensonwaardige omstandigheden. Kortom, het boerenbedrijf is helemaal veranderd. Waar vroeger mens, dier en plant centraal stonden is er nu plaats gemaakt voor een intensief productieproces die de winst moet doen stijgen. De winst van deze business gaat niet naar de boer. De winsten blijven plakken aan alle tussenschakels in de keten tot bij de consument.”
Zie je nog andere fenomenen die bijdragen aan de ontwikkeling van een pandemie zoals corona? “Een tweede punt is de ontwikkeling van industriële landbouw. Na de tweede wereldoorlog hebben EEG en later EU diepgaande structuurveranderingen doorgevoerd in ons landbouw-systeem. Zo werden hoogstam fruitbomen met subsidies van EU gerooid en werden akkers groter gemaakt zodat zware machines het werk van mensen kon overnemen. In de jaren ‘50 en ‘60 hebben we dan ook gezien dat veel kleine boeren zijn moeten stoppen en zijn moeten gaan werken in de fabrieken. De Boerenbond is in al die tijd geen strobreed in de weg gelegd en kreeg carte blanche om haar nieuwe agro-business uit te rollen in België. Koeien en varkens werden van de velden gehaald en intensief
Wat zijn de gevolgen voor ons platteland? 9
“Door deze agrochemische landbouw zit België met een ernstige stikstof depositie. Die is vooral afkomstig van het overschot aan mest. In België meet men 23,8 kg stikstof per hectare. Het maximum ligt op 16,1 kg per hectare. Deze stikstofoverlast tast de biodiversiteit direct aan. Brandnetels en bramen zijn stikstof minnende planten en overwoekeren de stikstof mijdende planten zoals klokjes en orchideeën. Dit alles heeft tot gevolg dat het platteland verzuipt in de mest en dat het stikstofgehalte in de grond enkel omhoog gaat. Daarbij komt dat de kwaliteit van de groenten en vlees in vraag kan gesteld worden en dat er steeds minder boeren zijn. Op wereldvlak is de impact van zoönosen immens. We hebben opeenvolgende golven van pandemieën en virussen die naar de mens overgaan. De intensieve veeteelt is het gedroomde recept voor ontstaan van nieuwe pandemieën.”
voedsel lokaal geproduceerd en in het bijzonder door vrouwen. Maar ook bij ons komen nieuwe initiatieven door moedige bio-boeren die het voedselsysteem weer lokaal in handen proberen te nemen. Het agro-industrieel landbouwsysteem is onhoudbaar en onrechtvaardig. Het is ook vervuilend door haar overdadig gebruik van pesticiden, het gebruik van zware machines die de grond doet samendrukken. Dit landbouwsysteem maakt op grote schaal uniform voedsel van slechte kwaliteit waardoor ook de mens vatbaarder wordt voor ziektes.” Wat zie jij gebeuren na deze coronacrisis? “De corona-pandemie moet ons wakker schudden. Er moet een omschakelingsplan komen naar een nieuw landbouwmodel. Het nieuwe landbouwmodel steunt op biodiversiteit, natuurlijke kringlopen, doordacht waterbeheer en korte ketens zonder pesticiden of kunstmest, en met een directe band
Dit systeem is niet enkel vervuilend maar ook sociaal destructief? “Een derde factor die van belang is in de coronacrisis en in ons algemeen systeem van voedselproductie zijn de wereldvoedselketens. We kunnen in de supermarkt het hele jaar door boontjes kopen. Rozenplukkers in Ethiopië geraken vandaag de dag hun job kwijt omdat de rozenmarkt in elkaar stuikt. Over heel de wereld zien we de opmars van plantages voor palmolie, ananassen, papaya enz. Dit kan enkel door massale ontbossing en verlies van biodiversiteit. Lokale boerengemeenschappen verliezen hun autonomie en vluchten van het platteland naar de stad. In derde wereldlanden wordt nog een groot deel van het Een landbouwsysteem dat op grote schaal voorziet in uniform voedsel van slechte kwaliteit 10
consumentencoöperaties. Dit is geen utopie. Er moet politieke wil zijn en politieke en wetenschappelijke begeleiding van boeren. Waarom blijven grootgrondbezitters de baas over gronden waarop niemand mag overleven met eigen productie? Waarom worden inheemse volkeren en kleine boeren in gevaar gebracht? Kijk maar naar grote houtbedrijven die hectare na hectare omhakken. Het gevecht tegen de agro-business wordt gevoerd door de wereldvakbond van kleine boeren en landloze boeren. Via Campesina gaat in tegen de leugens van de agro-business. We moeten naar een nieuwe symbiose groeien tussen mens, gemeenschappen en natuur. De mensheid kan maar overleven als ze een gezond samengaan met ecologische systemen in de natuur kan heropbouwen. Landbouwsystemen en voedselvoorzieningen moeten uitgaan van menselijke behoeften en niet van winst.”
met de consument. Er is al veel kennis over agro-ecologische bosbouw maar deze wordt nog te weinig toegepast. Boerderijen moeten multifunctioneel zijn met veeteelt, groenten- en fruitteelt. In de huidige extreme droogte is dat zeker nodig. Wanneer de boer alleen organische mest van eigen veeteelt gebruikt, is kunstmest overbodig. En kleinschalige vleesproductie voor lokale markten doet de plofkip overbodig worden. Minder vleesconsumptie is een trend die al langer ingezet is in België. Vlees kan gemakkelijk vervangen worden door peulvruchten van de lokale boer.” Hoe ziet zo’n omschakelingsplan er dan uit? “Er is nood aan een globaal reconversieplan waarbij schulden worden kwijtgescholden van boeren, educatieve pakketten worden aangeboden om boeren om te scholen en waarin lokale productiecoöperaties samenwerken met
- Katrin Van den Troost Een nieuw landbouwmodel is nodig.
11
Wereld
Covid 19 - deel 2 Wat heeft Corona te maken met klimaat?
De wetenschappers die bestuderen hoe ziekten ontstaan in een veranderende omgeving wisten dat dit moment zou komen. Door de klimaatverandering komen uitbraken van ziekten vaker voor en worden ze gevaarlijker. In een artikel elders in dit blad zet Marijke Colle al een aantal puntjes op de -i: het binnendringen in het diepste van onze wouden en de intensieve landbouw zorgen voor ongekende problemen.
natuurlijke verdedigingssystemen van de planeet beter in staat om ze af te weren.
De Amerikaanse onafhankelijke onderzoekswebsite Pro Publica gaat dieper in op de risico’s die we nemen en gaat uit van de stelling dat “In de afgelopen decennia het aantal opkomende infectieziekten die zich onder mensen verspreiden - met name coronavirussen en andere aandoeningen van de luchtwegen waarvan wordt aangenomen dat ze afkomstig zijn van vleermuizen en vogels - explosief gestegen is. Een nieuwe opkomende ziekte duikt vijf keer per jaar op. Een studie schat dat er al meer dan 3200 stammen van coronavirussen bestaan onder vleermuizen, in afwachting van een kans om naar mensen over te springen.”
Wetenschappers bestuderen al jaren de coronavirussen in het zuiden van China en waarschuwen dat de snelle klimaaten milieuverandering hen daar stimuleert om naar de mensen over te springen.
De ziekten zijn er misschien altijd al geweest, diep begraven in wilde en afgelegen plaatsen die buiten het bereik van mensen liggen. Maar tot nu toe waren de
De opwarming van het klimaat is een van de belangrijkste oorzaken van het grootste - en snelste - verlies aan soortenrijkdom in de geschiedenis van de pla-
Vandaag de dag is de opwarming van het klimaat die verdedigingssystemen aan het afbreken, waardoor een catastrofaal verlies aan biodiversiteit ontstaat dat, in combinatie met roekeloze ontbossing dieren dichter bij de mens duwt en zo de poorten opent voor de verspreiding van ziekten.
Er zijn drie manieren waarop het klimaat invloed heeft op opkomende ziekten: ontbossing en industriële landbouw, het verhogen van de temperatuur die zorgt voor een uitbreiding van de regio’s waarin muggen en andere insecten een grote rol spelen bij overdracht van ziekten (dengue, malaria…) en het smelten van ijslagen waarin oude virussen verborgen zitten, zoals de antrax die in 2016 uit een bevroren rendier vrijkwam.
12
neet. Heeft dat met COVID 19 en andere virussen niets te maken? Omdat veranderende klimaatpatronen soorten dwingen naar nieuwe gebieden te verhuizen is deze zogenaamde biodiversiteit van cruciaal belang. De natuurlijke verscheidenheid van planten en dieren geeft elke soort meer veerkracht tegen bedreiging en biedt een delicaat vangnet voor natuurlijke systemen. Naarmate de diversiteit afneemt, wordt het evenwicht verstoord en zijn de resterende soorten zowel kwetsbaarder voor menselijke invloeden als, volgens een baanbrekende studie uit 2010 in het tijdschrift Nature, eerder geneigd om krachtige ziekteverwekkers mee te nemen.
aan te passen aan het menselijk ingrijpen en die toevallig ook ziekten verspreiden. Knaagdieren alleen al zijn verantwoordelijk voor meer dan 60% van alle ziekten die van dieren op mensen worden overgedragen, zo vonden de onderzoekers. De warmere temperaturen en de hogere regenval die gepaard gaan met de klimaatverandering zullen het knaagdierprobleem ongetwijfeld verergeren, met alle rampzalige gevolgen van dien. In 1999 bijvoorbeeld viel er in delen van Panama drie keer zoveel regen als gewoonlijk. De rattenpopulatie explodeerde, vonden onderzoekers. Dat zelfde jaar kwam voor het eerst in Panama het hantavirus te voorschijn, een fatale longziekte die door het speeksel, de ontlasting en de urine van ratten en muizen wordt overgebracht.
Wereldwijd blijft volgens het World Resources Institute slechts 15% van de bossen van de planeet intact. De rest is gekapt, gedegradeerd of versplinterd tot het punt dat ze de natuurlijke ecosystemen die ervan afhankelijk zijn, ontwrichten. Naarmate de bossen afsterven en ook graslanden en wetlands worden vernietigd, neemt de biodiversiteit nog verder af. De Verenigde Naties waarschuwen dat het aantal soorten op de planeet al met 20 procent is gedaald en dat meer dan een miljoen dier- en plantensoorten nu met uitsterven bedreigd worden.
In MaleisiĂŤ zorgde de snelle kaalkap van de bossen daar (om plaats te maken voor palmplantages) voor een concentratie van fruitvleermuizen. Terwijl de vleermuizen zich aan het fruit tegoed deden, lieten ze stukjes voedsel van de takken, samen met hun urine, in de varkensstallen van de omgeving vallen, waar ten minste ĂŠĂŠn varken verondersteld wordt er een paar te hebben gegeten. Toen het varken werd geslacht en op de markt gebracht, zou een uitbraak zijn verspreid door de man die het vlees behandelde. Het nipah-virus sprong over en meer dan 100 mensen stierven.
In het tijdschrift Proceedings of the Royal Society B zegt men dat grotere zoogdieren, die teloor gaan in de handen van jagers, houthakkers of verschuivende klimaatpatronen vrij spel geven aan kleinere soorten, waaronder vleermuizen, ratten en andere knaagdieren omdat ze veerkrachtiger zijn voor het aangetaste milieu, ofwel beter onder de mensen kunnen leven. Het zijn deze kleine dieren, die erin slagen om voedsel te vinden in vuilnisbakken, die zich het best blijken
Ook teken en muggen gedijen nu op plaatsen waar ze zich nooit eerder hebben gewaagd. Als tropische soorten naar het noorden trekken, brengen ze gevaarlijke ziekteverwekkers met zich mee. Het zika virus of chikungunya, een muggenvirus dat zich manifesteert door 13
hevige gewrichtspijn, was ooit ongezien in de Verenigde Staten, maar beide werden in de afgelopen jaren lokaal overgedragen in het zuiden van Texas en Florida. Binnenkort zullen ze zich verder naar het noorden verspreiden. Volgens een studie uit 2019 in het tijdschrift PLOS Neglected Tropical Diseases zullen ziekteverwekkende muggen in 2020 uiteindelijk 500 miljoen meer mensen bereiken dan nu.
Er kwamen woontorens en hogesnelheidsspoorlijnen, terwijl de provincie een duizelingwekkende ontwikkeling doormaakte die werd aangewakkerd door tientallen jaren van Chinese economische expansie. Met elke gekapte boom kromp het leefgebied van de vleermuizen in, waardoor de virussen die ze met zich meedroegen op een ramkoers met de mensheid kwamen te liggen. Tegen het einde van 2018 waren er epidemiologen die zich schrap zetten voor wat zij een grote ramp noemden en in dezelfde periode sloot USAID het programma af.
“Het risico op lange termijn van dengue kan veel hoger zijn dan COVID”, zei Scott Weaver, de directeur van het Institute for Human Infections and Immunity van de University of Texas Medical Branch in Galveston. “Het is een ziekte van arme landen, dus het krijgt niet de aandacht die het verdient. We zitten op dit moment op een zeer gevaarlijk pad. De trage actie rond klimaat heeft een dramatische opwarming en grootschalige milieuveranderingen onvermijdelijk gemaakt en ik denk dat meer zieken daar een gevolg zal van zijn.”
Het verlies is immens. De onderzoekers geloofden dat ze op het punt stonden om een doorbraak te bereiken, om de genen van de coronavirussen die ze uit de hoefijzervleermuis hadden gehaald te sequencen en om te beginnen met vaccins. Ze voerden jarenlang campagne om beleidsmakers te laten nadenken over wat ze hadden geleerd en ze dachten dat hun onderzoek de regeringen letterlijk een kaart kon opleveren van hot spots die de volgende pandemie zouden kunnen voortbrengen.
Twaalf maanden voordat het eerste geval van COVID-19 werd gediagnosticeerd, was een groep epidemiologen die samenwerkten met het US-AID project PREDICT in de afgelegen lommerrijke jungle van de provincie Yunnan in Zuid-China op jacht naar wat het geloofde een van de grootste gevaren voor de beschaving te zijn: een vijver van opkomende virussen. Een decennium van studie had daar een patroon van obscure ziekten geïdentificeerd die afgelegen dorpelingen troffen. Zij gebruikten vleermuizenmest in de landbouw. Wetenschappers traceerden tientallen nieuwe virussen in grotten die bewoond werden door hoefijzervleermuizen. Yunnan onderging een enorme verandering.
- Filip De Bodt -
Dit artikel is een samenvatting van een artikel op de Amerikaanse onderzoekswebsite Pro Publica en wordt deel van een langere tekst. Tijdens de zomer werkt Climaxi aan een uitgave van een brochure rond COVID, klimaat en hoe het nu verder moet. Interesse: mail naar filip@climaxi.be 14
Industrie
Recyclage en Plastic Antwerpen Schaliegasvrij
Wordt corona de carte blanche voor meer plastic? En wat dan met recyclage?
Monitor op NPO2 maakte er een documentaire over. Zij brengen in beeld hoe de recyclage sector geraakt wordt door de coronacrisis. De auto-industrie gebruikt recyclage plastics voor onder meer dashboards en ruitenwissers. De tuinbouw maakt er tuinbanken en andere materialen van. De documentaire doorprikt de groene marketing van grote merken zoals L’ Oreal, Unilever en anderen die zeggen dat ze steeds meer op hergebruik inzetten maar in realiteit maar aan een klein percentage recyclaat geraken. De meest gehoorde argumenten om geen recyclaat te gebruiken blijven nog altijd voedselveiligheid, niet stevig genoeg, te lage kwaliteit, de foute soort plastic, een doordringende plasticgeur...
De coronacrisis heeft ons allemaal in ons kot gezet. De economische activiteiten zijn enorm verminderd. Er was een tijdje bijna geen vervoer en de economische activiteit verminderde een aantal weken. Dit had een impact op de olieprijzen. De schaliegasmarkt in Amerika kreeg het hard te verduren. Op 2 april vroeg het eerste bedrijf, Whitening Petroleum, dat voornamelijk draait op schaliegas-ontginning haar faillissement aan. Experts zeggen dat dit de eerste dominoblok is die valt in een fragiele en economisch niet rendabele industrie. De lage olieprijzen lijken momenteel vooral goed nieuws voor consumenten. Maar als je ze door een duurzame bril bekijkt, moeten we er wel enkele belangrijke bedenkingen bij maken. Het positieve aan deze lage prijzen is dat gezinnen minder kosten hebben om de autotank vol te krijgen. De minder fraaie kant van lage olieprijzen is dat ze een duurzame heropstart van de economie dwarsbomen. Een van de sectoren waar de lage olieprijs een nefaste invloed op heeft, is die van de plasticrecyclage.
België doet pionierswerk op vlak van recyclage en probeert een circulaire economie voor plastics te ontwikkelen. Natuurlijk is er nog veel werk aan de winkel. De coronacrisis is voor deze bedrijven moeilijk. Plastic wordt geproduceerd in pellets, kleine plastickeutels die je kan omsmelten tot allerhande zaken. Die keutels worden traditioneel gemaakt van olie, maar je kan ze ook maken van afgedankte plastic. Door de lage olieprijzen wordt er nu opnieuw meer nieuw ‘virgin’ plastic gebruikt
Het Nederlandse TV-programma De 15
Climaxi ziet de oplossing in duidelijke beleidskeuzes die de doelstellingen voor recyclage prioriteit geven. Wij vinden ook dat de invoering van statiegeld er moet komen en de standaardisering van verpakking besproken moet worden. Dit zou betekenen dat er één soort plastic wordt gebruikt voor verpakkingen waardoor de recyclage veel gemakkelijker verloopt. Tot slot blijft het vermijden van wegwerplastic een logische eerste stap.
uit de goedkope fossiele brandstoffen. Dit is een doorn in het oog van de recyclage industrie. Zij hebben hoge vaste kosten doordat ze plastic moeten ophalen, sorteren en recycleren. Zij genieten niet mee van de lage olieprijzen en worden zo uit de markt geconcurreerd. Op 6 maart 2020 ondertekende OVAM (Openbare Vlaamse Afval Maatschappij) het Europese Kunststoffenpact. Met deze ondertekening herbevestigt OVAM de ambitie om binnen Europa het voortouw te nemen omtrent preventie, inzameling en recyclage van kunststoffen. Het pact bevat vier doelstellingen rond hergebruik en recyclage, verantwoordelijk gebruik van kunststoffen, inzameling en sortering en het gebruik van gerecycleerde kunststoffen. De ondertekening van het Pact komt er twee weken na de goedkeuring van het Vlaams uitvoeringsplan Kunststoffen 20202025 van de OVAM. Het doel van dat plan is om de plastic afvalberg in Vlaanderen te verkleinen en recyclage van kunststoffen en het gebruik van recyclaat te stimuleren.
Climaxi zamelt plastickeutels in. In de haven van Antwerpen verliezen producenten van deze keutels elke dag miljoenen exemplaren. Ze belanden in de oevers van de Schelde. Climaxi verzamelt ze voor je en stuurt ze terug naar de vervuilers. Je stort 6 euro op ons rekeningnummer (BE40 0016 3236 1163) en wij versturen een doos naar ExxonMobil, Ineos, Total, Borealis en het Havenbedrijf. Zo kaarten we het verlies aan en eisen we een propere en circulaire petrochemie. - Katrin Van den Troost -
De actie van Climaxi: we zamelden plastickeutels in en stuurden ze terug naar de afzender.
16
Visserij
Pulsvissen De Zuidelijke Noordzee en de kustvisserij: kind van de rekening
Vorig jaar haalden de voorstanders van lokale en faire economie samen met Climaxi een slag thuis: elektrisch pulsvissen werd door Europa verboden. Prompt volgde een verbod op deze vistechniek in de Belgische 12 mijlszone. Op vraag van de Nederlandse overheid vraagt het internationale Instituut ICES (International Council for the Exploration of the Sea) nu in een advies het omgekeerde. Ongeveer op hetzelfde moment levert het ILVO (Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek) een studie af die zegt dat de visbestanden voor de Belgische kust dalen. Net daar zijn veel Nederlanders met de puls actief.
Anderen keerden zich tegen deze techniek omdat de gevolgen ervan onzeker zijn voor de vispopulatie of omdat ze voorstander zijn van het overleven van de kleinere kustvisserij. Elektrisch vissen is namelijk grotendeels efficiĂŤnter: de investering is groot, maar je vangt meer vis op minder tijd. Kwetsbare gebieden zijn makkelijker toegankelijk omdat het materiaal lichter is. Europa verbood het vissen maar stond uitzonderingen toe die moesten toelaten om de techniek verder te bestuderen. Toen in 2011 de brandstofprijzen de hoogte in gingen en menige rederij het water aan de lippen stond, beslisten Nederlanders om massaal op de kar te springen. Ze verkregen mĂŠĂŠr dan tachtig uitzonderingen op de regel. Dit tot groot protest van o.m. Franse vissers, die grotendeels nog kleinschalig georganiseerd zijn. De rederijen in Nederland zijn groter, hebben soms meerdere schepen in eigendom. Ook een deel van de reuzegrote diepvries schepen heeft zijn basis in Nederland.
Pulsvisserij is visserij op hoofdzakelijk tong of pladijs waarbij netten vlak boven de zeebodem zweven en elektrische stoten uitsturen naar de zeebodem. Die doen de vis opschrikken en in de netten belanden. Bij de traditionele boomkorvisserij slepen die netten over de zeebodem en scheppen ze zo de vis mee. Verder zijn er nog andere technieken waarbij vissen met staande netten of de lijn gevangen worden.
Climaxi sprak zich uit tegen elektrisch vissen omwille van de onzekerheid rond de ecologische effecten en omdat wij gaan voor een ander economisch model waarbij kleine spelers en producenten meer rechten krijgen. In onze documen-
Rond het elektrisch vissen ontstond een grote polemiek: sommige natuurorganisaties en vissers waren er voor omdat de techniek zorgde voor brandstofbesparing en omdat de bodem minder beroerd werd. 17
het geen schadelijke effecten kon bewijzen op de visbestanden. Kabeljauwen en haai-achtigen worden wel de rug gebroken door de elektrische schokken, maar dit heeft geen invloed op de totaliteit van de visbestanden. Men vond ook geen schadelijke effecten op kleine visjes en andere mechanismen.
taires hoorden we kustvissers en zagen we met eigen ogen het visbestand voor de kust dalen. ICES Vorig jaar verbood de Europese Unie dus de verdere ontwikkeling van het elektrisch vissen, zeer tegen de zin van de Nederlanders. Die zitten sindsdien niet stil om deze beslissing terug te draaien. Tegelijkertijd schakelen ze over op andere zéér efficiënte vistechnieken als de flyshoot (zeer lange netten in een cirkel), waarmee ze opnieuw toegang tot de Belgische 12-mijlszone forceren.
De onderzoekstechniek op zich wordt o.m. door Climaxi betwist: een trein laat men rijden als men er zeker van is dat er geen risico’s zijn, niet als men denkt dat men de risico’s niet vindt. De Franse organisatie Bloom weerlegde in vroegere studies al een deel van de technische argumenten.
Nederland vroeg ook aan het internationale advies- en onderzoeksinstituut ICES om een studie waarin de traditionele manier van vissen vergeleken wordt met de elektrische. Op zich een bizarre poging om een vergelijking te maken. ICES kwam tot het besluit dat
Voor Climaxi is dit geen basis om de Europese beslissing om te keren, al zijn we er zeker van dat dit de komende maanden zal geprobeerd worden. Het gaat er hem niet alleen over welke technieken al dan niet voor ecologische schade zorgen, voor ons telt ook het sociale as(Zie verder p. 20)
Vissersboten bij de vroegere vismijn van Oostende
18
19
pect. Daarom vragen wij dat de kleinere spelers op de markt stimulansen krijgen en dat de macht van de groteren eerder beperkt wordt. Elektrisch pulsen lijdt tot concentratie in de sector. De effectiviteit ervan zorgt voor problemen.
de 12 mijl zone voor pulsvisserij zou de visserijdruk in deze zone aanzienlijk kunnen verlagen met mogelijks positieve gevolgen voor de kustvisserij. Echter, factoren zoals migratie, verschuiving van de visserij-inspanning naar de rand van de 12 mijl zone, terugkeer naar de traditionele boomkor, enzovoort kunnen dit succes sterk beïnvloeden.”
Dat geeft ook ICES toe: “Pulsvaartuigen zijn efficiënter in het vangen van tong. De 76 Nederlandse pulsvaartuigen haalden in 2017 11.832 ton tong boven, tegenover 8016 ton door dezelfde vissers met traditionele vaartuigen in 2009.” Volgens ICES wordt het geheel van de bestanden evenwel gereguleerd door hoeveelheden (quota) die mogen opgevist worden en bepaald worden door wetenschappelijk vastgelegd niveaus die duurzame visvangst moeten garanderen. Volgens Climaxi is dit een positieve zaak, maar zitten er regelmatig hiaten in het systeem. Zo stelden wij samen met sport- en kustvissers al in 2018 dat er een probleem was in de Zuidelijke Noordzee, specifiek voor de Belgische kust.
Vooral in de kustvisserij binnen de 12 mijl ziet men (ook door vermindering van het aantal schepen) de Belgische activiteit verminderen en die van de Nederlanders vermeerderden: “De globale visserij-inspanning in de zuidelijke en centrale Noordzee nam voor de Belgische en Nederlandse boom- en pulskorvloot af over de periode 2006- 2018. De Belgische effort in de zuidelijke Noordzee nam echter veel sterker af dan de Nederlandse (-72% versus -30%). Bovendien is er bij de Nederlandse vloot een markante wijziging op niveau van de vistechniek waarbij de traditionele boomkor met wekkerkettingen grotendeels werd vervangen door de pulskor.”
ILVO
Ook op het terrein ziet men een verbetering van de visbestanden sinds de Belgische regering pulsvissen verbood binnen de 12 mijl. Climaxi stelt dan ook voor dat dit verbod behouden wordt en uitgebreid wordt tot andere destructieve vismethoden zoals de flyshoot. In deze zone moet de kustvisserij gestimuleerd worden. Die vormt de ruggengraat van elk visserijbeleid maar is in België bijna verdwenen. Sportvisserij de gelegenheid geven om vlot over te schakelen en de PK-kracht van de schepen beter controleren zijn hierin effectieve flankerende maatregelen.
Het Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek zocht fondsen om deze problematiek te bestuderen en bracht op 20 mei van dit jaar het resultaat naar buiten. ILVO zegt: “Tijdens de periode 2006-2018 zijn er duidelijke veranderingen opgetreden in het tong- en scholbestand in de zuidelijke Noordzee, die zich vooral op lokale schaal manifesteren. Dit heeft onmiddellijke gevolgen voor commerciële en recreatieve kustvissers. Op de vraag of deze veranderingen rechtstreeks gekoppeld zijn aan de aanwezigheid van pulsvisserij in de zuidelijke Noordzee kan dit project geen formeel uitsluitsel geven. Het sluiten van
- Filip De Bodt 20
21
Coöperatie Eco & Fair
Coop ecologisch en sociaal Korte keten met Zuid-Europa
Eco & Fair is een coöperatie van ondermeer vzw Climaxi, die zich toelegt op de import van producten van Europese initiatieven: Modousa coop (Lesbos) en Greenland (Griekenland) met olijfolie en olijven, de anti-maffia coöperatie Coop Soc Al di là dei Sogni uit de omgeving van Napels en haar Italiaanse producten, de bezette VIO-Me fabriek in Thessaloníki (zepen en kuisproducten) en het Franse 1336 (Thee zonder chemische aroma’s).
de maffia in de buurt van Napels. VIOMe werd zonder elektriciteit gezet tijdens de coronacrisis maar met de verkoop en een crowdfunding was het mogelijk om een eigen generator aan te kopen. Eco & Fair organiseerde ook dit jaar opnieuw een COOP-actie van februari tot eind maart. De coronacrisis bracht chaos met zich mee: producten konden niet geleverd worden en moesten wach-
Méér dan 50% van onze verkoopprijs gaat naar de producent. Verder betalen we vervoer, verzekeringen, opslag en een deeltijdse werknemer. Met de opbrengst steunen we organisaties als Lesbos Solidarity (vluchtelingenopvang in Lesbos), vzw ’t Uilekot (een eigenzinnig cultureel en actiecentrum) en vzw Climaxi (een klimaatbeweging die kiest voor sociale rechtvaardigheid). Onze acties hebben resultaat: VIO-Me maakt sindsdien ook zeep zonder palmolie. De coöperatie Modousa groeide van veertig naar meer dan tachtig boeren en perst haar olijfolie sinds dit jaar in een eigen installatie. Coop Soc Al di là dei Sogni ondersteunt boeren die weerstand bieden tegen de bedreigingen van Olijfolie van Greenland, in de buurt van Thessaloniki 22
over heel België en 161 bestellingen konden we een mooie omzet realiseren. De coronacrisis zorgt voorlopig ook voor meer interesse in de producten.
ten aan de grens, de productie in Italië werd noodgedwongen stop gezet. De beslissing van de Turkse president Erdogan om de grenzen met Griekenland open te zetten, zorgde voor de nood aan creativiteit bij onze partners. Onze boeren op Lesbos sprongen bij om vluchtelingen zo humaan mogelijk te verwelkomen op het eiland maar we vernamen ook dat de situatie er moeilijk houdbaar is. PIKPA, het vluchtelingenkamp dat we steunen bleef overeind en kon opvang voorzien voor de nieuwe toestroom.
Wil je ook een ambassadeur worden in jouw regio? Of heb je interesse om aandeelhouder te worden? Of wil je gewoon lekker producten in je voorraadkast? Twijfel niet om een kijkje te nemen in onze webshop via deze link: www.ecofair.be - Katrin Van den Troost -
We blikken tevreden terug op onze actie. Met 27 ambassadeurs, 23 afhaalpunten Napolitaanse gezeefde tomaten, van de Coop Soc. Al di là dei Sogni.
Olijfproducten van coöperatie Modousa, op het eiland Lesbos.
23
Interview
Bruno Tersago Griekenland
In ‘De Gemiste Afspraak’ van Lezen in de Lente -een radioprogramma dat gestreamd werd via de sociale media- maakten we een interview met Bruno Tersago, VRT-correspondent in Griekenland. Er staat een enorme economische ramp voor de deur. We vroegen hem wat meer duiding van ter plaatse.
inkomen. Dat houdt heel veel mensen nog wat overeind, maar dat kan natuurlijk niet blijven duren.” “En het zal ook nooit meer hetzelfde kunnen zijn. Alleen al voor toerisme, is dat een vaststaand feit. Het is nog onzeker wanneer de hotels terug open kunnen. En het zal zeker niet op volle capaciteit zijn. Bij de hoteleigenaars is een grote onzekerheid hoe het dan verder moet, want bijvoorbeeld zullen buffets in het hotel niet meer kunnen: ‘Hoe gaan we dat dan doen, wanneer mogen we weer open en wie zullen we dan mogen verwachten?’ Heel veel vragen. Het ziet ernaar uit dat ongeveer driehonderd duizend mensen deze zomer niet zullen kunnen werken. Dat is een enorme economische ravage. En dat zal ook een grote impact hebben op het klimaat: er is geen geld voor een transitie naar meer duurzame middelen.”
Hoe is de coronacrisis in Griekenland aangepakt? En wat is de impact van de pandemie? “Doordat Griekenland snel een lockdown invoerde, telt het land weinig coronaslachtoffers. Er waren twee haarden van corona-besmetting gelokaliseerd. Beide haarden zijn meteen in quarantaine geplaatst. Bovendien hebben er sinds februari (ruim een maand eerder dan in België, red.) geen publieke evenementen plaats gevonden.” “Keerzijde is dat sinds februari heel wat bedrijven gesloten zijn, en dus heel veel mensen sindsdien zonder inkomen zitten. Er zijn in die beginperiode ook massaal veel ontslagen gevallen: er werden ongeveer veertig duizend mensen op straat gezet in een periode van veertien dagen. De regering vaardigde toen een speciale regeling uit, dat mensen niet mogen worden ontslagen. De overheid voorzag mensen tevens van een
“De ravage duurt al tien jaar, sinds Europa zware maatrgelen oplegde aan Griekenland. Veel mensen kunnen de kost niet meer verdienen. Er zijn er ook veel die zonder elektriciteit zitten. Griekenland zit tot 2060 gebonden aan die kredietvoorwaarden. Dat is nog ondertekend door de vorige regering Tsipras. Wanneer die voorwaarden niet worden gehaald, zullen de besparingsmaatre24
gels nog toenemen. De buikriem wordt dan nog verder aangehaald.”
nacrisis, maar waarnemers op de eilanden Lesbos, Samos en Chios bevestigen dat de kustwacht er bezig is met pushbacks. We spreken van een pushback wanneer je een bootje vanuit Griekse wateren in Turkse wateren terugduwt. De kustwacht wil dat natuurlijk niet zo noemen. En dus passen ze een andere tactiek toe: de kustwacht zorgt ervoor dat er wordt vermeden dat de bootjes in Griekse wateren komen. Technisch wordt het geen pushback genoemd, maar ze gebruiken wel dezelfde methode van intimidatie.”
“Door de coronacrisis worden de media die aanleunen bij het beleid goed ondersteund, terwijl meer kritische media daar niet moeten op rekenen. Die bevriende media zijn in handen van de rijke oligarchen en reders die eigenlijk al heel lang het land besturen. Door de coronacrisis lijkt die greep nog versterkt te worden. Die rijke reders en oligarchen gaan hand in hand met de beleidsmensen: hun wederzijdse belangen zijn nauw met elkaar verbonden.”
“Dus officieel zijn er geen vluchtelingen aangekomen. Op Samos en Chios zijn er wel bootjes aangekomen, maar die vluchtelingen zijn dan verdwenen. Dat is heel merkwaardig. Nadien zijn die mensen terug in Turkije gesignaleerd.”
Bij het begin van de corona-crisis waren er zware rellen in de vluchtelingenkampen. Hoe ziet het daar nu? Gaan die rellen nog door? “Begin maart waren er spanningen aan de grens van Griekenland met Turkije. Erdogan had de grens open beslist en dat bracht busladingen vol mensen tot aan de grens. Die spanningen zijn intussen afgenomen. Europa is daar ook een kijkje komen nemen. Op de eilanden zijn er gedurende de maand april officieel geen vluchtelingen aangekomen. Dat zou zijn door de coro-
“De vluchtelingen die vóór april van dit jaar op de eilanden zijn aangekomen, werden eerst in quarantaine geplaatst. Dat wil zeggen dat ze niet in de kampen werden toegelaten en dus aan hun lot werden overgelaten. Ze moesten dan maar in een bos overnachten. Na veertien dagen zogezegde quarantaine mochten ze dan het kamp binnen. Omdat die kampen overbevolkt zijn en de Griekse regering daar iets zou aan doen, hebben ze een aantal van de vluchtelingen naar het vasteland overgebracht. Dat maakt dat de kampen op het vasteland ook overbevolkt raakten. In een aantal van die kampen en hotels waar de vluchtelingen vanop de eilanden werden ondergebracht, is dan ook corona uitgebroken. En dus gingen die kampen en hotels noodgedwongen in quarantaine.”
Sinds het begin van de Europese maatregelen zijn veel mensen op straat beland.
25
“De regering voegde daar meteen aan toe: de vluchtelingen die zich niet aan de quarantaine houden, mogen zelfs geen asiel meer aanvragen. We kunnen ons meteen vragen stellen bij de wettelijkheid van dit soort maatregels. Maar dat mag je natuurlijk niet openlijk in vraag stellen. Ook journalisten kunnen dat niet, want kritische journalisten moeten niet op ondersteuning van de overheid rekenen. En dus heeft de kritische pers geen middelen om kritische reportages te maken.”
“Daarvoor zijn er wel fondsen voorzien, maar Griekenland vraagt om die lasten te delen. Er was al ‘s eerder zo een plan van de EU, een soort relocatieplan. Maar dat is afgelopen in 2017. Het zou voorzien in opname van honderdzestig duizend vluchtelingen uit Griekenland en Italië. In feite zijn er slechts vijftienduizend mensen uit de kampen opgenomen in verschillende deelstaten van Europa. Griekenland vraagt nu opnieuw hulp, deze keer voor onbegeleide minderjarigen. Het streefcijfer was om zestienhonderd van die kinderen op te nemen. Dat programma is een maand geleden gestart en we zitten nu aan negenenvijftig kinderen die opgenomen zijn. Dus wat vluchtelingenkwestie betreft wordt Griekenland aan zijn lot overgelaten. Sommigen zullen opwerpen dat Griekenland daarvoor wel geld ter beschikking krijgt. Alsof met geld alleen dit probleem kan worden opgelost!”
Klopt het dat Griekenland aan de Europese landen vraagt om een aantal vluchtelingen te patroneren en daarvoor alle kosten wil doorrekenen?
Bruno Tersago op de cover van zijn boek ‘Groeten uit Griekenland’ (EPO, 2015)
26
Documentaire
Planet of the Humans Milieubeweging op de korrel?
Over de documentaire Planet of the Humans van Jeff Gibbs en Michael Moore is er al veel gezegd en geschreven. Deze nieuwe film van Moore (waarin enkel Gibbs aan het woord en in beeld komt) werd al heel veel bekeken, niet in cinemazalen maar op Youtube. Het is een film gemaakt voor een breed publiek.
Er worden een aantal fouten in gemaakt, gebruikt verouderd materiaal (tot 10 jaar oud eigen filmmateriaal waarbij men niet vermeldt hoe oud het is), er wordt beslist een malthusiaanse draai te nemen (‘veel is de schuld van bevolkingsgroei’), enz. Volgens Brian Tokar van het Amerikaanse Institute for Social Ecology is het grootste probleem van de film politiek van aard: er zijn te weinig kritieken op het kapitalisme in de film en wat dat systeem met zich heeft meegebracht. Daarnaast schetst de film ook geen politieke alternatieven voor dat kapitalistische verhaal. In de kern formuleert de film dingen die zeker duidelijk mogen worden. Energie uit biomassa is niet duurzaam. Fossiele brandstoffen gewoon vervangen door zon- en windenergie met behoud van het groeieconomische model en huidige niveaus van energieconsumptie? Dan komt men in de problemen met de klimaatdoelstellingen. De mainstream milieubeweging geeft te gemakkelijk de indruk dat we er kunnen komen door fossiele brandstoffen door hernieuwbare energie te vervangen. Vanuit die mainstream milieubeweging kwamen er dan ook veel kritieken op de film, maar zeker niet alleen uit die hoek.
Verwacht geen diepgravende analyses of ecofilosofische mijmeringen van de filmmakers. Deze film moet veel mensen inleiden op de schaduwkanten van de (Amerikaanse?) milieubeweging. Jammer genoeg slaagt hij daar onvoldoende in. Het populariseren van verhalen in veel bekeken documentaires botst in de film op zijn limieten. Eén van de kritieken die op Planet of the Humans kwam is dat de documentaire erg ongenuanceerd is.
‘Planet of the Humans’, Jeff Gibbs en Michael Moore 27
Dat de film uitkwam aan het begin van een wereldwijde gezondheidscrisis is één van de evoluties die de filmmakers niet mee hadden. De mensheid aanvallen op een moment dat onverwacht veel mensen ziek worden of sterven? Het kwam op een ongelukkig moment. Maar ook om andere redenen kreeg de film niet altijd mensen genoeg mee. De milieubeweging komt er slecht uit en men komt niet zo goed te weten welke takken van de milieubeweging de filmmakers nu juist op de korrel nemen. Het lijkt in hoofdzaak de Amerikaanse tak te zijn maar dat komt niet in de film tot uiting of is er moeilijk in te ontdekken. Daarnaast komt de film zelf juist uit die Amerikaanse milieubeweging, en slaagt men er niet in een aantal andere schaduwzijden van de beweging voldoende
te belichten, de regelmatig gehoorde geluiden als ‘overbevolking is hét probleem’ of ‘technologie is hét probleem’. Ook weet men in de film niet aan te geven wat nu juist de interessantste tendenzen in de Amerikaanse milieubeweging zijn.
Lezersbrieven
de nadelen naar voren gebracht worden van onze naoorlogse verkavelingen. In 2020 zijn we nog niet veel verder. Het wordt eerst door de volgende legislatuur opgepakt. Beter te laat dan nooit, mogen we zeggen. ( Sommige gemeenten hebben ondertussen toch via een Bouwmeesterscan advies opgevraagd.) Die betonstop zou eerst in 2040 ingaan, bovendien met de onhaalbare belofte dat waardevermindering zou vergoed worden. De logge aanpak van de betonstop maakt dat de laatste jaren de bouwwoede met een kwart is gestegen. Er is niet veel verbeeldingskracht nodig om te weten wat het uiteindelijk resultaat zal zijn. Velen zullen de betonstop als een beperking van hun ‘vrijheid‘ zien. Dat verklaart waarschijnlijk de vertraging die al een decennium duurt. We dienen echter te zien naar het algemeen belang. Daarin past het maken van keuzen die een eerlijke verdeling mogelijk maken van kostbaar goed. Ook blijft men voor ogen te houden worden wat goed is voor de natuur.
- Rafa Grinfeld Meer lezen over deze documentaire? Deze teksten vind je online: n “Humans” are not the problem: Reflections on a “useless” documentary van Brian Tokar. n Er is meer dan één probleem met Michael Moore’s “Planet of the Humans”, een tekst geschreven voor Mo* door Gert Van Hecken en Vijay Kolinjivadi.
Betonstop? Gestopt! - Arch. E.Hoeckx Samenvatting van een lezersbrief: Veel senioren hebben de laatste 50 jaar een huis gebouwd of gekocht en zich daarin laten leiden door ideaalbeelden zoals wonen in het groen en met veel privacy. Dat vertaalde zich in verkavelingen van weiden met meestal grote percelen, nefast voor de landbouw in het algemeen, maar lucratief voor de verkopende boer. De laatste 30 jaar veranderden 100000 ha Vlaams weiland in bouwgrond voor bedrijven of woningen. Hetzelfde gebeurde in bossen met boomkap, ook voor de wegen en genoeg zon in huis. Dat alles heeft zijn gevolgen voor de biodiversiteit. Lintbebouwing van het ene dorp naar het andere smeerde zich uit. Koning auto maakte immers wonen in een kern overbodig. Toen ik in de jaren’70 een promotor aansprak voor minder grond inpalmende concepten, was zijn antwoord dat zoiets niet verkocht. In december 2018 verscheen het Vlaams Ruimterapport waarin (ook veel te laat) 28
NWS uit lokale groepen van Climaxi
Think global, act local
Oostende, Zaventem, Gent, Zuid-Oost-Vlaanderen, Leuven Johan Bultiauw is bezige bij in de Oostendse afdeling van Climaxi. Hij gooit zijn netten al te graag uit voor mensen die uit de boot vallen. De coronacrisis heeft hem daar niet in kunnen stoppen. Hij zag extra mogelijkheden om zijn solidariteitswerk verder te zetten.
mensen die er op af kwamen, hebben daar ook altijd goed aan meegewerkt -op een enkele uitzondering na.” “De soep kregen we aangeleverd van de dienst van het OCMW, met telkens zes broden en potjes boter er bij. Dat was een hele vlotte samenwerking. Aan de stadsdienst had ik ook nadars gevraagd, om de veiligheid te garanderen. Maar die vraag bleef onbeantwoord. We hebben dat dan maar zelf opgelost met tafels en stoelen. En dat is altijd goed verlopen.” “Er was telkens een hele fijne sfeer. De mensen apprecieerden onze actie. Dat was er aan te zien: het bracht ambiance in de straat.”
“Toen de corona-crisis begon, had ik zeker geen goesting om de wekelijkse soepbedeling te stoppen. En gezien we het inloopcenter niet meer mochten gebruiken -door de maatregelen- hebben we het verder gezet op het Paulusplein (vlakbij de Visserskaai, red.). We brachten de daklozenwerking op de hoogte en konden meteen van start gaan.” “De soep- en voedselbedeling waren ook de enige momenten dat we die mensen zagen, gezien het inloopcenter dicht was. En dus was ook het voor hen niet enkel een manier om aan eten te geraken, maar ook een moment om even andere mensen te kunnen ontmoeten en een praatje te maken. Dat was toch wel heel belangrijk voor hen, gezien de corona-maatregelen het hele sociale leven hadden lamgelegd.” “We zorgden er wel voor dat het altijd veilig kon verlopen, met maskers, handschoenen en spray. De soep deden we in wegwerpkommetjes. Ja, eigenlijk was dat niet ecologisch maar het kon niet anders: op het plein konden we niet voorzien in afwasbakken en zo. De
“We mogen niet vergeten dat de crisis voor veel van die mensen een echte hel was. Er was geen opvang voor hen en 29
ze moesten hun plan trekken. Wie het al moeilijk had, heeft met die corona nog meer slagen gekregen. Dat is wel zo.” “De crisis bracht ook goede dingen naar boven. Er was meer solidariteit. We kregen veel respons op onze acties. Ook ondermeer Resto du Coeur gaf graag ondersteuning. En veel organisaties zijn beter beginnen samenwerken. Laat ons hopen dat die trend aanhoudt.” “Over het algemeen zijn meer mensen bewust geworden van de fouten in het systeem. Ze hebben beseft dat die besparingen moeten stoppen. Dat het zo niet verder kan. Het is onhoudbaar als ons beleid die besparingsgolf verderzet. Dan komen zeer snel nog veel meer mensen in moeilijkheden.” “We blijven onze soepbedeling verderzetten tot 20 juni, de laatste dag van onze lokale actie De Koudste Week.” (Wim Schrever)
woners. De Astridlaan is nu reeds overbelast en telt het hoogst aantal ongevallen op de N42 tussen Wetteren en Geraardsbergen. Renovatie en inrichting als autoloze voet- en fietsweg doorheen Zuid-Oost-Vlaanderen zou een toeristisch/functionele meerwaarde betekenen voor het lokaal erfgoed. Het Zuid-Oost-Vlaamse Climaxi-team kaartte ook de bouwwoede aan. Deze vormt een blijvend actueel probleem in heel Vlaanderen en valt ook in de zuidelijke regio van de provincie des te meer op. De hele regio heeft veel (negatieve) ervaring met overstromingen bij wateroverlast en zou er dus baat bij hebben minder ipv meer vol te bouwen. Aansluitend bij ons artikel op de website ontvingen we een lezersbrief van arch. E. Hoeckx. Bij ‘Lezersbrieven’ publiceren we er een samenvatting van (p 30). Over water is er nog meer nieuws uit Geraardsbergen: Climaxi blijft ook de Actiegroep Den Dok Blijft ondersteunen, in hun verzet tegen de sluiting van het stedelijk openluchtzwembad. Den Dok Blijft heeft intussen anderhalf jaar verzet achter de kiezen, met voornamelijk ludieke acties om de ongepaste beleidsbeslissing in het licht te zetten. Intussen ligt er in de Oudenbergstad een ontwerpplan op tafel voor een herinrichting van de volledige site van Den Bleek. Er wordt daarin een grote waterpartij voorzien, evenwel zonder zwembad. De Actiegroep blijft de terugkeer van het zwembad -weliswaar in een nieuw, hedendaags kleedje- opeisen. Tussendoor ondersteunden we ook een actie in Balegem, tegen de komst van een asbest-stort in de zand- en steengroeve. Ons Nest vzw voerde het appèl en poogde om zoveel mogelijk bezwaren in te zamelen. Een alternatief voor het aangekondigd nieuwe tracé van de N42 blijft evenzeer
Ook de afdeling Zuid-Oost-Vlaanderen heeft niet stilgezeten. De lokale groep werkte rond verschillende thema’s. Climaxi blijft ervoor ijveren om de vroeger trambaan Geraardsbergen-Herzele in te richten als autoloos voet- en fietsalternatief. In 2018 hadden Climaxi en ‘t Uilekot daar nog een expo en enkele activiteiten rond georganiseerd. Met de mislukte verkoop van de tramweg in Geraardsbergen, zopas in februari, herhaalden we dat idee nogmaals en schreven de lokale besturen van Geraardsbergen, Lierde en Herzele aan om daar werk van te maken. Ook tegen het volgend bouwplan (begin juni) langs de Geraardsbergse trambaan tekenen we bezwaar aan. Een appartementsblok van zeven hoog dreigt er de open ruimte te vernielen. De voormalige tramweg zou dan als in- en uitrit naar de Astridlaan (N42) fungeren voor de be30
een van de lokale acties. Al meer dan veertig jaar weegt het dossier door in de regio. Het is intussen niet meer aangepast aan de noden en behoeften van deze tijd. De irrelevantie van een extra autoweg is door de coronacrisis eens te meer bevestigd. We blijven een extra tracé van een bestaande weg kritisch en onderbouwd in vraag stellen. (Wim Schrever)
organiseerden een werkdag op het Parkveld. Onze locatie van het EcoCultuurCentrum Parkveld werd opgefrist. Veel handen hielpen om de netels, de grassen, de omgevallen boom te verwijderen en er terug plannen te smeden bij het kampvuurtje voor een hernieuwde start. We kiezen voor een rustige wat beperkte start, om zo week per week te bekijken wat mogelijk wordt. We zullen geen kansen tot uitbreiding laten liggen. Het belang van het Parkveld als waterwingebied gaan we meer in de kijker stellen. En zoals de kaarten nu liggen zit er zelfs een misschien wat afgeslankte versie van Fiesta Partigiani in tijdens de maand september 2020. Wat ondertussen tijdens de coronacrisis goed is blijven draaien, dat is ons kraakveld. Onze samentuin De Gulle Akker. Een achttal jaren geleden door Wim Merckx en David Dessers opgestarte ecologische samentuin is nog steeds in volle bloei. Momenteel houden we met een vierentwintig groene handen dit kraakveld vruchtbaar met gulle groenten. De aanleg van een voedselbos op het Parkveld worden aantrekkelijker en is haalbaar. De coronacrisis heeft ook zo een positieve invloed gehad. Het Parkveld werd door de Leuvenaars ontdekt als wandel-, sport-, groen-, … ontspanningsgebied. Nooit is er daarvoor zoveel menselijke activiteit geweest. Het door ons geplande speelbos krijgt stilaan spontaan zijn vorm. Op het politieke vlak blijft het in Leuven alert zijn. De huidige coalitie blijft qua invulling van het Parkveld een strijd tussen belangengroepen inclusief politieke partijen. Extensa en Interleuven blijven voortdurend lobbyen. En tenslotte is het blijvend afwachten op het juridische verloop. (Patrick Weckhuyzen)
Afdeling Antwerpen bekeek de film ‘Planet of the Humans’ van Michael Moore. Ze maakten er een duidelijke recensie van (blz. 24). Afdeling Gent plant eind juni nieuwe vergaderingen om een planning op te maken. Onze website houdt je op de hoogte. Afdeling Leuven was goed begonnen, op vrijdag 13 maart, net voor de coronacrisis. Een goede sfeer, iedereen op post, veel ideeën en vol goede moed. Op zaterdag 4 april 2020 zouden we het nieuwe seizoen van het EcoCultuurCentrum Parkveld starten met een akoestisch muziekevenement rond ons openluchtpodium. Om zo telkens om de veertien dagen een ander event met informatieve films, sprekers, dans en andere podiumkunsten een publiek te geven. Ons driedaags festival Fiesta Partigiani werd vastgelegd op 7, 8 en 9 augustus 2020. Maar toen kwam de lockdown en we zagen tijdens de voor de tijd van het jaar te warme dagen onze enthousiast geplande evenementen wegsmelten. Het was koffiedikkijken. Onze facebook-pagina hielden we wel actief en trachten we uit te breiden. Tot vorige week, zaterdag 6 juni 2020, de nieuwe lente, aankomende versoepelingen die terug kansen boden. We 31
Cursief
Afdeling Zaventem neemt de ‘luchthavenproblematiek’ in het oog: Enkele van onze sympathisanten verloren al hun job en nergens hoort men iets van een concreet herstelplan. De regering wil wel Lufthansa-Brussels Airlines redden, maar zonder voorwaarden van tewerkstelling of inkomensbehoud. Een zich verder slepende malaise is de enige zekerheid. De grote aantallen passagiers en de uitbreidingsplannen van het luchthaventerrein lijken nu definitief voorbij. Geen runway-verlenging maar faillissementen en de eerste 1500 ontslagen. Maar het is niet bepaald die omschakeling die we willen. Dus gaan we onderling enkele avonden overleggen hoe we zelf de toekomst zien. De actiegroepjes liggen plat omdat hun thema’s wegvallen: het lawaai, de dreigende onteigeningen,... Voor ons is het misschien een goede kans om het debat breder te maken en elementen van een ander soort herstel te verspreiden. Hopelijk publiceren we dat deze zomer. In augustus plannen we een publieke avond met de Fish&Run-documentaire van Climaxi. ‘Om eens aan iets anders te denken’. Even belangrijk trouwens... (Jean-Paul Martens)
tehemel zagen we nooit zo blauw en Indiërs zagen voor ‘t eerst hun Himalaya aan de einder. Het aantal hartinfarcten en beroerten daalde, wat voorspelbaar is bij minder fijn stof. En er was soms nog meer reden voor een goed gevoel. Het politieke niveau bij ons leek niet alleen te luisteren naar de virologen en urgentisten maar ook kordaat en tijdig te handelen. Het discours van begrotingstekorten en socioculturele bezuinigingen verstomde en de regering kreeg zelfs volmachten na zoveel menselijke inkeer. Ze zaaide kleine tegemoetkomingen om de groeiende onrust te beheersen. Ons leven veranderde onverwacht en grondig en er zaten op de eerste zicht ook goede kanten aan. De voorbije weken kwam het besef dat elke pandemie, ook deze, een wereldramp is. Ziek worden en sterven levert geen “kansen om te grijpen” of binnenwegjes naar meer klimaatneutraal, of bekering van een regering. Trump, Poetin, Bolsonaro en rechts-radicale regimes gingen over lijken. Zij ontkenden en wilden terug naar business as usual, nog tijdens de golf, net zoals ze aan klimaatontkenning deden. In de meeste andere landen kon de virusspreiding afgeremd worden. Naargelang een hele reeks factoren tegelijk aanwezig waren, lukte dit prima (Vietnam, Cuba, Taiwan,...) of wat minder goed. Maar meer reden voor feesten was er niet. Er zijn enerzijds de nefaste milieugevolgen. De CO2 in de atmosfeer piekt verder, alsof er niets was stilgevallen. De ontbossing blijkt op satellietbeelden te versnellen naar 150%. Hier toonden Indonesië, Congo en Brazilië hoe de shockdoctrine terug toesloeg. Er is anderzijds het massaal verlies van jobs en ook de toename van de voedseltekorten in grote regio’s. Ze over-
Onze medewerker bij Climaxi Zaventem, Jean-Paul Martens, bekijkt het ook ‘s filosofisch, vanop de Brusselse rand. De pandemie vaagde wekenlang alle andere thema’s weg van de nieuwstafels. De klimaattop van Glasgow werd uitgesteld als een klein fait divers en van opwarming was geen sprake meer. Maar van een onverwacht stilvallen van een miljard motoren in lucht- en wegverkeer had geen klimaatactivist kunnen dromen. Zo klaarde de luchtvervuiling op. De len32
klassen alle vorige crisissen. Een golf van nieuwe armoede en hongersnoden is bezig en de grote geldsommen die nu aangekondigd worden gaan niet rechtstreeks ingezet voor die dringendste nood of jobbehoud. Die problemen moeten maar beteren in de nasleep van het herstel in ‘de belangrijke sectoren’. Een voorbeeldje toont al wat. Lufthansa krijgt 9 miljard euro van de Duitse regering, zonder voorwaarden voor be-
beweging en sociale actie. Zijn er op ander vlak nog lichtpunten? We zien er enkele. Vooreerst, de coronavirussen worden eindelijk aangepakt. SARS- en MERSvirus waren ver van het bed. Ebola was een arme-mensen-ziekte, maar het COVID19 trof de beurzen en zelfs de elites. Zwaar inzetten op corona-vaccins in overvloed is een goede zaak én gebeurt nu. Een tweede neveneffect is het naar waarde schatten van medische infrastructuur. Het zal nog een hele tijd duren voor de bevolking mag horen van bezuinigingen in die sector. Een tweede pluspunt is de malaise in de petroleumsector en de vermindering van fossiel verbranden. De oorlog tussen de olieproducenten draaide uit op 10% minder petroleum bovenhalen vanaf deze maand. De pandemie verergert en verlengt hun crisis door grote overschotten benzine-diesel-kerosene-gas. Gaat binnenkort de CO2-piek toch iets afbuigen? Kunnen we die malaise wat rekken? Elke ton CO2 telt. Tenslotte, nog het meest hartverwarmend en moedgevend: als nog tijdens de lockdown zó een grote antiracismemobilisatie kan ontstaan door een vonk, staat dan niet evengoed het klimaatbewustzijn alom op scherp?
houd van tewerkstelling en inkomens, met slechts 20% overheidsintrede in het beheer. De Belgische regering reserveert voor Lufthansa-Brussels Airlines enkele honderden miljoenen euro, zelfs zonder die vinger in de pap. Er viel geen onderhandelingswoord over ecologisch transport, laat staan omschakeling van de luchtvaart. Vandaag regent het ontslagen in de sector, ondanks spontane looninleveringen. De 750 miljard euro subsidies en leningen die Ursula Van der Leyen bekend maakte voor de EU, ging gepaard met hoopgevende voorstellen. Maar of het concreet zal worden, zal afhangen van externe druk, publieke opinie, klimaat-
- Jean-Paul Martens 33
Steun Climaxi vzw Vind je onze tijdschriften, brochures, documentaires en onze werking in het algemeen de moeite waard? Dan kan je een vrije bijdrage storten op het rekeningnummer van Climaxi vzw BE40 0016 3236 1163.
Climaxi is ook steeds op zoek naar vrijwilligers! Wij zoeken mensen die ons kunnen helpen met inhoudelijke dossiers, infostands of activiteiten. Wie onze beweging mee wil uitbouwen, is altijd welkom op ons secretariaat in Herzele en in de lokale groepen.
De komende tijd willen we gaan actie voeren met onze post-corona-affiches. Verspreiden, actie mee opzetten, iets anders doen? Zin om mee te doen? Mail ons: info@climaxi.be
PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE