Reconsidering Nature by Cafesjian Center for the Arts

Պատկերագիրքը հրատարակվել է Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում 2017թ. հուլիսի 6-ից հոկտեմբերի 8-ը կազմակերպված «Վերաիմաստավորելով բնությունը» ցուցադրության առթիվ:

Երախտիքի խոսք՝ Վահագն Մարաբյան Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

ՀՏԴ 7.01 ԳՄԴ 85 Վ 490

Վերաիմաստավորելով բնությունը: Երկլեզու կատալոգ.- Եր.: Վ 490 Գաֆէսճեան թանգարան հիմնադրամ, 2017.- 84 էջ:

ՀՏԴ 7.01 ԳՄԴ 85

«Վերաիմաստավորելով բնությունը»՝ Արմեն Եսայանց Արվեստագիտության թեկնածու Ցուցադրությունների գծով տնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Անգլերեն թարգմանություն՝ Արծվի Բախչինյան Պատկերագրքի կազմող՝ Արմեն Եսայանց Ցուցադրությունների գծով տնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Պատկերագրքի խմբագիր՝ Աստղիկ Մարաբյան Կրթության գծով տնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Կատալոգի ձևավորում ՝ Էդիկ Պողոսյան Լուսանկարներ` Էդուարդ Թադևոսյան (էջ՝ 22) Արմեն Եսայանց (էջեր՝ 24, 25, 30, 31, 44, 45, 56, 57, 60) Զավեն Խաչիկյան (էջեր՝ 27, 32, 34, 35) Ռուզան Պետրոսյան (էջ՝ 28) Ռուբեն Մարտիրոսյան (էջեր՝ 38, 39, 40-41, 50, 52, 53) Շաֆաք Տաներ (էջ՝ 46) Հայկ Թութունջյան (էջեր՝ 48, 49) Ասատուր Եսայանց (էջ՝ 54)

Պատկերագիրքը վաճառքի ենթակա չէ։

Պատկերագրքում ներկայացված բոլոր ստեղծագործությունները պատկանում են հեղինակներին:

ISBN 978-9939-9160-2-6

Տպագրված է «Նուշիկյան պրինտ» տպագրատանը Երևան, Հայաստան

This catalog is published on the occasion of the exhibition, Reconsidering Nature, organized at the Cafesjian Center for the Arts on July 6, 2017- October 8, 2017.

Acknowledgments: Vahagn Marabyan Acting Executive Director Cafesjian Center for the Arts Reconsidering Nature: Armen Yesayants PhD in Art History Director of Exhibitions Cafesjian Center for the Arts English Translation: Artsvi Bakhchinyan Author of the Catalog: Armen Yesayants Director of Exhibitions Cafesjian Center for the Arts Editor of the Catalog: Astghik Marabyan Director of Education Cafesjian Center for the Arts Catalog design: Edik Boghosian Photography: Eduard Tadevossian (page: 22) Armen Yesayants (pages: 24, 25, 30, 31, 44, 45, 56, 57, 60) Zaven Khachikyan (pages: 27, 32, 34, 35) Ruzan Petrosyan (page: 28) Ruben Martirosyan (pages: 38, 39, 40-41, 50, 52, 53) Shafak Taner (page: 46) Haig Tutundjian (pages: 48, 49) Asatur Yesayants (page: 54) This catalog is not for sale.

All works presented in the catalog are on loan from the artists' collections.

ISBN 978-9939-9160-2-6

Printed at “Nushikyan print” printing house Yerevan, Armenia

ԵՐԱԽՏԻՔԻ ԽՈՍՔ

2017թ. հուլիսի 6-ին Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում բացվեց «Վերաիմաստավորե լով բնությունը» ցուցադրությունը, որում ներ կայացված են ինը հայազգի կին արվեստա գետների քսան աշխատանքներ: Կենտրոնն առաջին անգամ է իրականացնում խմբային ցուցահանդեսի նման նախագիծ` ընդգրկելով միայն կին արվեստագետների: Ստեղծագործություններն ընտրվել են արվես տագետների հավաքածուներից և անդրա դարձնում են բնության վերաբերյալ իրենց բազմակողմանի պատկերացում ները: Ցու ցադրությունը երևան է հանում մարդ-բնու թյուն բազմաշերտ փոխհարաբերությունները՝ ներկայացնելով բնությունը որպես կ յանքի դրսևորում և շարունակություն: Այս առումով արարչությունը կարծես նոր արտահայտչա կանություն է ձեռք բերում կին արվեստագետ ների ստեղծագործություններում ՝ նորովի իմաստավորելով բնության դերն ու նշանա կությունը կ յանքի շրջապտույտում: Մեր խորին երախտագիտությունն ենք հայտ նում բոլոր այն անձանց, ում ջանքերի շնոր հիվ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում կա յացավ «Վերաիմաստավորելով բնությունը» ցուցադրությունը:

Երախտիքի ջերմ խոսքեր ենք հղում արվես տագետներ Արևիկ Արևշատյանին, Դիանա Հակոբյանին, Թենի Վարդանյանին, Մանան Թորոսյանին, Մարինա Դիլանյանին, Մերի Մունին, Մոկո Խաչատրյանին, Սարկո Մինե ին և Սոնա Աբգարյանին, ովքեր սիրով հա մաձայնեցին մասնակցել նախագծին: Ցուց ադր ութ յան կազմ ակ երպմ ան և իր ա կանցման համար իմ շնորհակալությունն եմ հայտնում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրո նի անձնակազմին, ում նվիրումի և ջանքերի շնորհիվ կենտրոնը շարունակում է կ յանքի կոչել Գաֆէսճեան ժառանգության տեսլա կանը Հայաստանում: Վստահ ենք, որ Գաֆէսճեան արվեստի կենտ րոն ում բացվ ած «Վ եր աիմ աստ ավ որ ել ով բնությունը» ցուցադրությունը նոր լույսի ներքո է ներկայացնում հայազգի կին արվեստա գետների ստեղծագործական ներուժը և խորը փիլիսոփայական տեսլականը՝ վերաիմաս տավորելով կին-բնություն երկխոսությունը:

Վահագն Մարաբյան

Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար

Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

ACKNOWLEDGEMENTS

On July 6, 2017 the Cafesjian Center for the Arts opened the exhibition, Reconsidering Nature, presenting twenty works by nine Armenian women artists. This is the Center’s first group exhibition focused on the creative process involving only women artists. The exhibited works, selected from participating artists’ collections, reflect an intriguing, multifaceted thinking about nature. The exhibition reveals a multilayered human-nature relationship, presenting nature as an expression and continuation of life. In this context, Creation acquires a new distinction in works by women artists, with a new interpretation of the role and significance of nature in the circle of life. To all whose efforts made the exhibition, Reconsidering Nature possible at the Cafesjian Center for the Arts, we express our profound appreciation.

Our deep gratitude is extended to artists Arevik Arevshatyan, Diana Hakobyan, Teni Vardanyan, Manan Torosyan, Marina Dilanyan, Mary Moon, Moko Khachatryan, Sarko Meené and Sona Abgaryan, who kindly agreed to take part in the project. The Center’s staff is to be commended for making this exhibition a success. With their dedication and commitment, the Center continues to fulfill the vision of the Cafesjian legacy in Armenia. We are confident the exhibition, Reconsidering Nature, will present anew the creative potential and profound philosophical vision of Armenian women artists, redefining the woman-nature dialogue.

Vahagn Marabyan Acting Executive Director Cafesjian Center for the Arts

Սոնա Աբգարյան, «Ջունգլիներ» (հատված), 2016 Sona Abgaryan, Jungles (detail), 2016

ՎԵՐԱԻՄԱՍՏԱՎՈՐԵԼՈՎ ԲՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Արվեստի փոխահարբերությունը բնության հետ մշտապես բազմաթիվ հարցեր է առաջ բերել: Նման հարցադրում ներ են եղել դեռևս անտիկ փիլիսոփաների աշխատություններում, երբ արվեստի բոլոր տեսակները դիտարկվում էին որպես բնության, դրանում տեղի ունեցող գործընթացների և հարաբերությունների ընդօ րինակում: Միմեսիսը (հին հունարենից թարգ մանաբար «նմանակում, ընդօրինակում») փի լիսոփայական գաղափար է, համաձայն որի արվեստի գործերն ստեղծվում են արձագան քելով (ընդօրինակելով) շրջակա ֆիզիկական աշխարհին՝ որպես գեղեցկության, ճշմար տության և լավի օրինակ: Պլատոնն անգամ գտնում էր, որ արվեստը «ընդօրինակման ընդօրինակում է»1, քանի որ այն պատկերում/ ներկայացնում է մի բան, որն արդեն ստեղծ ված է: Միևնույն ժամանակ, Արիստոտելը իր «Պոետիկա»-ում պնդում էր, որ պոետը կամ նկարիչը պետք է պատկերի շրջակա աշխար հը կամ այնպիսին, ինչպիսին այն եղել է և կա, կամ այնպիսին, ինչպիսին դրա մասին խոսում և մտածում են, կամ այնպիսին, ինչպիսին այն պետք է լինի2: Արիստոտելը նաև հակադրում էր արվեստն ու բնությունը. ըստ նրա, արվես տը լրացնում է բնությանը այն դեպ քերում, երբ բնությունն արդեն ունակ չէ որևէ բան ստեղծելու և այս պարագայում արդեն չի հանդիսանում ընդօրինակում ՝ այդուհանդերձ նմանակելով բնության ստեղծարար կերպը3: 1. Սյուզան Ք. Լանգեր, «Զգացմունք և ֆորմա: Արվեստի տեսություն», 1953, էջ 45 2. Արիստոտել, «Պոետիկա» (մաս XXV) 3. Արիստոտել, «Ֆիզիկա»

Երբ ձեռքդ ես առնում ծաղիկը և իսկապես նայում ես դրան, այն դառնում է քո աշխարհը այդ պահին: Ես ցանկանում եմ նվիրել այդ աշխարհը մեկ ուրիշին: Ջորջիա Օ’ Քիֆ

Մ իմեսիսի տեսությունը մեծ տարածում ուներ ոչ միայն անտիկ գեղագիտության և փիլիսո փայության մեջ: Պատմական տարբեր ժամա նակահատվածներում շրջակա աշխարհի դի տարկումը՝ որպես գեղարվեստական ստեղ ծագործության հիմ ն ական աղբյուր, անկ յու նաքարային էր եվրոպական գեղագիտության մեջ: Տարբեր շրջափուլերում արվեստը մե՛րթ մոտենում էր շրջակա աշխարհի կերպավոր մանը, մե՛րթ հեռանում դրանից, սակայն մինչ 19-րդ դարի վերջ, երբեք չէր խզում կապերը բնության հետ: Անգամ 20-րդ դարի մեծանուն փիլիսոփա, Ֆրանկֆուրտի դպրոցի ներկայա ցուցիչ Թեոդոր Ադորնոն կենտրոնական տեղ է հատկացնում միմեսիսին՝ անդրադառնալով արվեստի գործերի մեկնաբանությանը4: Այդուհանդերձ, 20-րդ դարասկզբին ի հայտ եկան մանիֆեստներ, որոնք արձանագրե ցին կարևոր բեկում ՝ հանգեցնելով շրջակա աշխարհի հետ արվեստի հարաբերություն ներ ի դաս ակ ան ֆորմ ան եր ի խզմ ան: Մի շարք տես աբ անն եր ի կարծ իք ով, գեղ ար վեստ ակ ան հ նարքն եր ը, որ ժամ ան ակ ին մշակվել են դասական ընդօրինակման ձևե րի հիմ ան վրա, բաց արձ ակ սպառ ել էի ն իրենց: 20-րդ դարի մարդը այնքան բարդ, բազմաշերտ կերպար է, այնքան քիչ բան գիտի ինքն իր մասին, որ արվեստը, անդրադ առն ալ ով վերջ ին իս հոգ եբ ան ակ ան վերլ ուծ ութ յան ը, պետք է նվազ ագ ույնս առաջնորդվի արտաքին աշխարհով, օգտա (գիրք II, մաս VIII) 4. Թեոդոր Ադորնոն անդրադառնում է միմեսիսին իր մի շարք աշխատություններում, այդ թվում ՝ «Գեղագիտության տեսությունը» գրքում (1970):

RECONSIDERING NATURE

The correlation of art and nature has always triggered many questions. These questions have been raised in the work of antique philosophers, when all art was viewed as an imitation of nature – of its processes and inter-relationships. Mimesis (“imitation” in ancient Greek) is a philosophical idea which supposes that artwork is a response to the physical world and a reflection of beauty, truth, and goodness. Plato believed that art is “the imitation of an imitation” or “a copy of a copy” because it depicts something that is already a creation or an illusion itself1. In addition, Aristotle insisted in his Poetics that the poet or artist should depict the physical world in one of three ways: as it was and is, as it is talked or thought about, or as it should be2. Aristotle also contrasted art and nature. According to him, art complements nature when the latter is no longer able to create. In this case, it is not an imitation, but it imitates the creative essence of nature3. The theory of mimesis was widespread not only in the ancient forms of aesthetics and philosophy, but was also a cornerstone in European aesthetics at various historical times. Observation of the surrounding world was the main source of artistic inspiration. In different stages, art sometimes came closer to the image of the surrounding world and

1. Susanne K. Langer, Feeling and Form. A Theory of Art, 1953, p. 45 2. Aristotle, Poetics (XXV) 3. Aristotle, Phisics (Book II, Chapter VIII)

When you take a flower in your hand and really look at it, it’s your world for the moment. I want to give that world to someone else. Georgia O’Keeffe

sometimes departed from it. But it never broke its ties with nature until the end of the 19th century. Even one of the celebrated philosophers of the 20th century, Theodore Adorno, a representative of the Frankfurt School of Critical Theory, focused on mimesis, when interpreting works of art4. Nevertheless, in the early 20 th century, theoretical manifestations emerge, which mark a breakthrough and lead to the breakdown of classical forms of art relations with the surrounding world. According to several theorists, the methods developed on a timely basis of classical imitation, have been absolutely expired. The man of the 20th century is such a complex and multi-layered character, and knows so little about himself that art, referring to its psychological analysis, is now guided by minimal input from the external world; the use of nature is as mediated as possible. These ideas become dominant in the new concepts on mimesis. Signs of this kind of change were noticeable earlier: in the 19th century, realism was to refrain from imitating reality, and, instead, sought to duplicate a true picture of it, which seemed to be an updated perception of mimesis. At the end of the same century, the idea of anti-mimesis even appeared, one of the authors of which was Oscar Wilde 5. 4. Theodor W. Adorno made use of mimesis as a central philosophical term in some of his works including the book Aesthetic Theory (1970). 5. Anti-mimesis is a philosophical position that holds the direct opposite of Aristotelian mimesis. The most notable proponent is Oscar Wilde, who opined the idea in his 1889 essay The Decay of Lying.

գործի բնությունը հ նարավորինս միջնորդա վորված: Այս գաղափարները գերիշխող են դառնում միմեսիսի շուրջ ծագող նորագույն հայեց ակ արգ եր ում: Նման փոփ ոխ ութ յան ծիլերը նկատելի էին ավելի վաղ. 19-րդ դա րում ռեալիզմ ն արդեն ենթադրում էր ոչ թե ընդօրինակում, այլ իրականության ճշգրիտ պատկերում, ինչը կարծես միմեսիսի նորաց ված ընկալումը լիներ: Նույն դարի վերջում արդեն ի հայտ եկավ նույնիսկ հակամիմե սիսի գաղափարը, որի հեղինակներից էր Օսքար Ուայլդը5: Այդ փիլիսոփայական գա ղափարախոսության համաձայն, «կ յանքն ավելի շատ է նմանակում արվեստը, քան արվեստը՝ կյանքը»: 20-րդ դարում կերպարվեստի վեկտորը մի շարք կտրուկ փոփոխություններ ունեցավ: Ինչպես արդեն վերը նշվեց, միմեսիսն իր մաքուր դրսևորմամբ այլևս ակտ ուալ չէր նոր ժամանակների արվեստագետի համար, ով կար իք չուն եր բնութ յուն ը ընդ օր ին ա կելու. ավելին, գալիս է իրականությունից հ նար ավ որ ինս հեռ ան ալ ու դար աշրջ ան ը: Այնուամենայնիվ, բնության նկատմամբ վե րաբերմունքը չանհետացավ արվեստում, այլ ներխուժեց այլ դիսկուրս, հատկապես հետ պատերազմյան շրջանում, 20-րդ դարի երկ րորդ կեսում ՝ բնապահպանական շարժում ների համատեքստում: Բնապահպանական խնդիրների բարձրաձայնումը և արվեստի նոր պրակտիկաների կիրառումը հանգեց րեցին այն բանին, որ արդեն արվեստն էր ներխուժում բնության տարածք` օգտագոր ծելով, օրինակ, բնական լանդշաֆտները: 20-րդ դարը նշանավորվեց նաև արվեստի դաշտում գենդերային նժարների որոշակի փոփոխությամբ: 18-19-րդ դարերի ընթաց քում կանանց և տղամարդկանց իրավունք ներ ի հավ աս ար ութ յան համ ար պայ ք ար ը հանգեցրեց նրան, որ նաև արվեստի դաշ տում սկս եց ին հայտնվ ել մեծ թվով կին արվեստագետներ, ովքեր մինչ այդ անգամ եթե եղել էին, ապա մշտապես մ նացել են

5. Այս տեսակետը Օսքար Ուայլդը հայտնում է իր «Ստի անկումը» էսսեյում ՝ լույս տեսած 1889 թվականին:

ստվ եր ում։ Միջն ադ ար ում, Վեր ածննդ ի և Բարոկկոյի ժամանակաշրջաններում եղել են բազմաթիվ կին արվեստագետներ, սա կայն արվեստի պատմությունը համեմատա բար ուշ է նրանց անդրադարձել: Անգամ այսօր դեռևս բացահայտվում են նոր անուն ներ, և աշխարհի առաջատար թանգարան ները և ինստիտուտները ուսում նասիրում, անգ ամ հատ ուկ ցուց ադր ութ յունն եր են կազմ ակ երպ ում ՝ ներկ այ ացն ել ու արվ ես տասեր հանրությանն անհայտ մ նացած կին արվեստագետներին, հիմ նականում ՝ հին վարպետներին: Ո՞րն է կին արվեստագետի դերը վերոնշյալ մի շարք դիսկուրսների ընդհանուր համա տեքստ ում: Մարդկ ութ յան պատմ ութ յան զգալի ժամանակահատվածում կինը զու գորդվել է բնության հետ: Այսօր կնոջ և բնու թյան համեմատականը, նրանց զուգորդումը միմյանց հետ կարծես ժամանակավրեպ է և առավել արհեստական է հ նչում, քան երբեվէ: Նման կարծր ատ իպ երն արմ ատ ախ իլ են արվում առաջին հերթին հենց կանանց կողմից, ովքեր ձգտում են զերծ մ նալ որևէ տիպ ի խորհրդ աբ ան ութ յուն ից, որ կար ող է ենթադրել ցայտուն սեռային բաժանում: Այդուհանդերձ, ակնհայտ է, որ դարեր և հա զարամյակներ շարունակ այս արքետիպը արմատավորված է եղել տարբեր ազգերի մշակույթներում ՝ իր արտացոլումը գտնելով դիցաբանության և լեզվի մեջ. ամենապար զուն ակ օր ին ակն եր ը պտղ աբ եր ութ յան և բնության աստվածուհիներն են կամ հենց «մայր բնություն» բառակապակցությունը, որը կարելի է հանդիպել բազմաթիվ լեզու ներում, ինչպես նաև «բնություն» բառի իգա կան սեռով հանդես գալը: Սակայն բնության հետ մարդու հարաբերությունների թեման առավել լայն և ընդգրկուն է, քան զուտ զու գորդում ն երը, խորհրդանիշերն ու փոխաբե րությունները: Հաշվի առնելով այն հանգա մանքը, որ կին արվեստագետների ակտիվ գործունեության ժամանակաշրջանը վերջին հարյուրամյակն է, իսկ միևնույն ժամանա կահատվածում բնության և կերպարվեստի հարաբերությունները լրջագույն փոխակեր

Մարինա Դիլանյան, «Երաժշտության ուսուցիչը» (հատված), 2013 Marina Dilanyan, The Teacher of Music (detail), 2013

պում ների ենթարկվեցին, հարկ է պարզել, թե ին չպ ե՞ս է դա արտ աց ոլվ ում նրանց ստեղծագործություններում և արդյո՞ք ար տացոլվում է: Այնպիսի արվեստագետների աշխատանքներում, ինչպիսիք են Ֆրիդա Կալոն, Ջորջիա Օ’Քիֆը կամ Լուիզ Բուր ժուան բնությունը տարբեր այլաբանական իմաստներ է ստանում, յուրաքանյուրի մոտ առ անձն ահ ատ ուկ: Կա՞ ար դյոք կերպ ար վեստ-բն ութ յուն հար աբ եր ութ յունն եր ում ցցուն տարբերություն կին և տղամարդ ար վեստագետների ստեղծագործության միջև: Այս և այլ թեմաներով է ձևավորված «Վե րաիմ աստ ավ որ ել ով բնութ յուն ը» ցուց ադ րության հայեցակարգը, որը ներկայացնում է ինը կին արվեստագետի ստեղծագործու թյունների ընտրանի: Ցուցահանդեսում ընդգրկված արվեստա գետները ոչ միայն տարբերվում են իրենց ոճով, այլև մի քանի սերունդ են ներկայաց նում, շատ դեպ քերում աշխատում են տար բեր մեդիաներով և, բնականաբար, բացար ձակ տարբ եր է նրանց ից յուր աք անչ յուր ի աշխարհընկալումը: Բնությունն ու մարդն առանձին-առանձին, և մարդ-բնություն հա րաբերությունները մասնավորապես նրան ցից յուր աք անչ յուր ի ստեղծ ագ ործ ութ յան մեջ եթե ոչ կենտրոնական, ապա կարևոր տեղ են զբաղեցնում ՝ ստանալով բազմա թիվ մեկնաբանություններ: Արևիկ Արևշատյանի համար «կինը բնություն է» կարծրատիպը ժամանակավրեպ և պսևդո գիտական է»6: Արվեստագետը, համոզմունք ներով լինելով ֆեմինիստ, ոչ միայն Հայաս տանի ամենաակտիվ կին արվեստագետնե րից է, այլև առաջին կին արվեստագետների ցուցադրությունների համադրողը 1990-ական թվականներին: Նրա ինստալացիաներն ու օբյեկտները շատ դեպ քերում հստակ ֆեմի նիստական ուղերձներ ունեն: Միևնույն ժա 6. Այս և մ նացած մեջբերում ները արվեստագետներից «Վերաիմաստավորելով բնությունը» ցուցադրության համար արված հարցազրույցներից են: Այդ հարցազրույցների հիման մշակվել են արվեստագետների տեսլականները բնության և արվեստի փոխհարաբերությունների մասին՝ տպագրված այս պատկերագրքում:

մանակ, բնությունը և հատկապես բնության որոշակի տարրերի վերաիմաստավորումը կենտրոնական դեր են գրավում նրա ստեղ ծագործություններում: Արդեն շուրջ քսան տարի նրա հայտնի «Մագնետիզմ» շարքը (էջեր՝ 24, 25) 2016-2017 թվականներին նոր մետամորֆոզ է ապրում, երբ իգական սկզբի սիմվոլիկայով աչքի ընկնող փարթամ ծաղի կը պատում է ողջ կտավի տարածքը, կարծես վերջինիս սահմանները չեն բավականացնում: Նրա՝ «մարդու և բնության հաշտեցման» գա ղափարի արտացոլումը «Կերպար» (էջ՝ 27) կտավն է, որտեղ կինը սաղմ ն ային վիճակում ձուլվում է բնության հետ: Միանգամայն այլ ոճով ու մոտեցմամբ նմա նատիպ խնդիրների է անդրադառնում Սոնա Աբգ ար յան ը, չնայ ած առ աջ ին հայ աց ք ից կարծես այդպես չէ: Վերջինիս «Շուշաննե րը» (էջ՝ 60) կրկին այլաբանորեն են ներկա յացնում ծաղիկները՝ ծաղկին իգական սկզ բի, մարմ նի անպաշտպանության և խոցե լիության խորհրդաբանություն հաղորդելով: Միևնույն ժամանակ, ստեղծագործությունը բնության նկատմամբ նրբին վերաբերմունքի հարց է բարձրացնում: Ըստ արվեստագետի՝ բնությունն ունի պաշտպանության, խնամ քի, հասկացված լինելու կարիք: Այս բառերը կարելի է նաև մարդու դեպ քում կիրառել: Միևն ույն ժամ ան ակ, մարդ ու և բնութ յան հարաբերությունների ճգնաժամի մասին է վկայում «Ջունգլիներ» (էջ՝ 61) աշխատանքը, որտեղ արվեստագետը խաղում է մեր երեվակայության հետ՝ սկաֆանդրով մարդուն տեղափոխելով սաղարթախիտ ջունգլիներ. հարց է ծագում ՝ մարդն է պաշտպանվում բնութ յուն ից, թե՞ բնութ յունն է այդպ իս ով պաշտպանում իրենից: Մարինա Դիլանյանի ստեղծագործություն ների (էջեր՝ 44, 45) դեպ ք ում մարդն ինքն է իր մեջ կրում բնությունը՝ բոլոր շերտերով: Մարդը նրա համար բնության անկրկնելի դրսևորում ն է, մարդն ամեն ինչ է. հանքա նյութ, բույս, կենդանի և միևնույն ժամանակ՝ Արարիչ: Նրա աշխատանքներում մարդը քանդակային կերպար է, հորիզոնական և ուղղահայաց շերտերով. կարծես կոլբա լի

According to this philosophical ideology, Life imitates Art far more than Art imitates Life. In the 20th century, the vector of fine arts dramatically changed. As already mentioned above, mimesis in its pure manifestation was no longer relevant to the artist of the new era, who did not need to imitate nature. Moreover, the era of possible departure from reality came. Nevertheless, the attitude of art toward nature did not disappear, but “invaded” another discourse in the context of environmental movements, especially in the post-war period in the second half of the 20th century. Raising environmental issues and applying new art practices have meant that art invaded nature, such as natural landscapes. The 20th century was also marked by some changes in the gender dimension in the field of art. In the 18 th and 19 th centuries, the struggle for women’s equality led to the fact that many women artists emerged in the last century. Women artists had been there all along in the earlier periods as well, but always remained in the shade. During the Middle Ages, the Renaissance and the Baroque era, there were many female artists, but history remembered them relatively late. Even today, new names are being discovered, and worldleading institutions research and museums organize special exhibitions to present female artists, mostly old masters unknown to art lovers. What is the role of a female artist in the aforementioned discourses? For a considerable period of human history, women have been associated with nature. Today, comparing and associating women and nature has become more slippery and artificial than ever. Such stereotypes are eradicated by women themselves who seek to abstain from any kind of symbolism that can presume a clear gender separation. Nevertheless, it is evident that for centuries and for millennia, this archetype has been rooted in the cultures of different nations, finding its reflection in mythology and language. The simplest examples are the

fertility and nature goddesses and the concept of “mother nature” which are encountered in many cultures. The feminine gender assigned to the word “nature” in some languages is another example. Of course, the relationship between humans and nature is broader and more complex than just mere associations, symbols, and metaphors. Since female artists have become more visible and more active in the last century, the relation between nature and fine arts has undergone important transformations which should be considered when examining their work—how these transformations are reflected in their work, if at all. In the works of artists, such as Frida Kahlo, Georgia O’Keeffe, and Louise Bourgeois, nature has different metaphoric meanings, unique for each artist. Is there a striking difference between male and female artists in their understanding of the relationship between art and nature? Reconsidering Nature, an exhibition of the work of nine female artists explores this and other themes. The artists included in the exhibition not only differ in their style, but also represent several generations; they work with different media and, naturally, their perceptions of the world are entirely different from one another’s. The relationship between humans and nature, in particular, occupies an important place, if not a central one, in the work of each of them, leading to multiple interpretations. For Arevik Arevshatyan, the stereotype, woman is nature, is outdated and pseudoscientific 6 . The artist, who is a committed feminist, is not only one of the most active female artists in Armenia, but also the curator of the first female artists’ exhibitions in Armenia in the 1990s. Her installations and objects often have clear 6. This and other quotes by the artists are from the interviews made for the exhibition, Reconsidering Nature. The statements by the artists about art and nature presented in the catalog are extracts from these interviews.

Թենի Վարդանյան, «Զրոյական վիճակ» (հատված), 2014 Teni Vardanyan, Ground Zero (detail), 2014

feminist messages. At the same time, nature, and especially the re-interpretation of certain elements of nature, play a central role in her works. After almost twenty years, her famous Magnetism series (pp. 24-25) metamorphosizes in 2016 and 2017, when the lush flower, symbolizing the feminine covers the whole surface of t he canvas, as if its boundaries are not enough. Her work, Image (p. 27), reflects her idea of “reconciliation between man and nature,” where a woman in an embryonic state is embedded in nature. Sona Abgaryan touches on similar issues with a different style and approach, although at first glance, it may seem strange. Her Lilies (p. 60) also feature a flower, using it as the symbol of the feminine, as well as the body’s insecurity and vulnerability. Simultaneously, the work raises questions on our subtle attitudes towards nature. According to the artist, nature needs protection, care, and understanding. These needs also apply to humans. Her Jungles (p. 61) is a painting that plays games with our imagination. It represents the crisis in the relationship between humans and nature, as represented by a man in a spacesuit placed in a jungle. A question arises: Is the man in the space suit protecting himself from nature, or is he protecting nature from him? In Marina Dilanyan’s work (pp. 44-45), man himself absorbs nature and its different layers within himself. For her, the human being is the perfect manifestation of nature; it’s everything: mineral, plant life, animal life, and, at the same time, it’s the creator. In her works, a person is a sculpture-shaped image with horizontal and vertical sections. It resembles a flask in which nature is reflected, receiving different philosophical interpretations. In most cases the artist is interested in the aesthetics of living creatures featuring the forms given to the latter by the nature. Diana Hakobyan is more interested in artificial nature, as created by humans and in the

context of their relationship with that urban environment. The heroine of her paintings is the human being who is at the center of natural and artificial environments of sliding body and hard concrete. Her style is to the same focal point of the artist: the leaves are like digital pixels and vice versa. A woman becomes a part of nature; she gets lost in her Fall 13 (p. 31) or appears as a dancer in a forest made of metal and glass (The Dance Raises Up, p. 30). What is the place of humans in the world? How do humans see themselves in the world? The dynamics of her canvases reflect the movement, clashes and supplement between man and nature. Teni Vardanyan’s art (pp. 34-35) leads us entirely towards other horizons, and, although she notes that she is “not familiar with nature, they have not been introduced to each other,” the characters and worlds she creates testify to a different truth. Her motto, “I paint in that way, because I feel in that way,” is the philosophy of nature, embedded in all living things. The plotless stories pass from the intuitive level to the surface of the canvas, becoming the focus of certain elements of nature, including flora and fauna, mixed with the surrealist aesthetic of Hieronymus Bosch. As nature “acts” “unconsciously” creating everything, so is Teni Vardanyan, filling the space of canvas with organisms which live like in another evolution chain according to the laws of the nature created by the artist herself. In the scope of the exhibition the large scale artworks by Mary Moon stand out being the only pieces depicting pure nature almost hyper-realistic. In the early phase of her career, she became known for her unique perception of urban scenes. However, if in the early artworks the space between the artist’s eye and the object is calculated by kilometers, then in two of her paintings from the Leaves series (pp. 48-49), featured in this exhibition, they are calculated in centimeters. The artist, by separating the leaves - the result of the leaf fall - under the feet of thick

նի, որ ի մեջ արտ աց ոլվ ում է բնութ յուն ը՝ ստանալով տարբեր փիլիսոփայական մեկ նաբանություններ, որոնք հեղինակն ինքն է փորձում հասկանալ: Շատ դեպ քերում արվեստագետին հետաքրքրում է այս կամ այն էակը իր գեղագիտությամբ՝ բնության կողմից վերջինիս ի ծնե տրված ֆորմայով: Դիանա Հակոբյանին հետաքրքրում է ավե լի շատ մարդ ու ստեղծ ած արհ եստ ակ ան բնությունը և մարդու հարաբերությունն այդ ու րբ ան իստ ակ ան շրջ ապ ատ ի հետ: Նրա ստեղծագործությունների հերոսը բնական և արհեստական, սլացիկ մարմ նի և կարծր բետոնի միջավայրերի կիզակետում հայտնված մարդն է: Այդ նույն կիզակետում է նաև ոճը, որով ստեղծագործում է արվես տագետը. տերևները նմանվում են թվային փիքսելների և ընդհակառակը: Կինը դառ նում է բնության մասնիկ, կորչում է նրա մեջ («Անկում 13», էջ՝ 31) կամ հայտնվում է որպես պարուհի մետաղի ու ապակու մի աձուլումից ստեղծված անտառում («Պարն է բարձրացնում ներքև», էջ՝ 30). ո՞րն է մարդու տեղը աշխարհում, ինչպե՞ս է մարդ տեսն ում ին քն իր են նոր ացվ ող աշխ ար հում: Կտավների դինամիկան ենթարկվում է մարդու ու բնության միմյանց նկատմամբ շարժմանը, բախմանն ու լրացմանը: Բացարձակ այլ հորիզոններ է մեզ ուղղոր դում Թենի Վարդանյանի արվեստը (էջեր՝ 34, 35) և չնայած, նա նշում է, որ «բնության հետ ծանոթ չէ, իրենց չեն ծանոթացրել», այդուհանդերձ իր արարած կերպարներն ու աշխարհ ն երը հակառակն են վկայում: Նրա «այդպես եմ նկարում, քանի որ այդպես եմ զգում»-ը բնության կողմից բոլոր կենդանի օրգ ան իզմ ն եր ում ներդրվ ած ի փիլ իս ո փայու-թյունն է: Այդ ինտուիտիվ մակարդա կից կտավի մակերես անցնող առանց սյուժե պատմությունները կրկին բնության որոշակի տարրերի կիզակետում են, այդ թվում ՝ բու սական ու կենդանական աշխարհի՝ Հիերո նիմոս Բոսխին հատուկ սյուրռեալիստական գեղ ագ իտ ութ յամբ: Ին չպ ես բնութ յունն է «գ ործ ում»՝ «անգ իտ ակց աբ ար» ստեղծ ե լով ամենը, այնպես էլ Թենի Վարդանյանի

կտավների տարածքներն են լցվում կենդա նի օրգանիզմ ն երով, որոնք կարծես առան ձին էվոլ յուցիոն շղթայի մեջ լինեն՝ ապրելով այն բնության օրենքներով, որ արվեստա գետն է ստեղծում: Այս բոլոր հարցադրում ների շուրջ ծավալ վող ստեղծագործությունների մեջ առանձ նանում են Մերի Մունի մեծածավալ կտավ ները, որ այս ցուցադրության շրջանակնե րում միակ բնության մաքուր պատկերներ են՝ գրեթե հիպերռեալիստական: Իր ստեղ ծագործության վաղ շրջանում նա հայտնի դարձավ քաղաքային տեսարանների յուրա հատուկ ընկալման շնորհիվ: Սակայն եթե դրանցում արվեստագետի աչքի և օբյեկտի միջև տարածքը կիլոմետրերով է հաշվվում, ապա «Վերաիմաստավորելով բնությունը» ցուցադրությանը ներկայացված «Տերևներ» շարքի (էջեր՝ 48, 49) երկու աշխատանք ներում խոսքն արդեն սանտիմետրերի մա սին է: Արվ եստ ագ ետ ը, առ անձն ացն ել ով տերևաթափի արդ յունքում մարդկային հոծ զանգվ ածն եր ի ոտք եր ի տակ հայտնվ ող տերևները, գեղագիտական ուղերձ է հղում դիտողին՝ առօրեական սովորական երևույ թը դարձն ել ով յուր ահ ատ ուկ և անս ով որ: Այս աշխատանքները նատյումորտի և բնան կարի միջև գտնվող աննկատ տարածքում են. 21-րդ դարում ՝ այս տեխնոկրատ ժա մանակաշրջանում, «գեղեցիկը ամեն ինչի մեջ նկատելու» կարծես ժամանակավրեպ կարծր ատ իպ ը վեր աիմ աստ ավ որվ ում է Մերի Մունի մեծադիր կտավներում: Մանրա դիտակի տակ խորանալով ֆոտոսինթեզի ֆունկցիան արդեն կորցրած, «մահացած» բնության գրեթե վերացական մասնիկների մեջ՝ արվեստագետը դրանք «ապրեցնում է»: Մերի Մունն ստիպում է դիտողին տես նել անտեսանելին, «տեսնել», ոչ թե պար զապես «նայել»: Ընդհանրապես, ցանկացած իրի և երևույթի մեջ, բնակ ան թե արհ եստ ակ ան, չափ ա զանց շատ խորանալու դեպ քում, խզվում են սահմանները, կորչում են պատկերները, վերանում են ուրվագծերը, և հանգում ենք վեր աց ակ ան ութ յան: Մոկ ո Խաչ ատր յան ի

human masses, sends an aesthetic message to the viewer, thus making the routine, ordinary phenomenon something unique and unusual. These works are in an unusual niche between still-life and landscape paintings. In the 21st century, during this technocratic period, the premature stereotype, “To see the beauty in everything,” is reinterpreted in Mary Moon’s voluminous canvasses. Zooming in on the “dead” particles of nature with a microscope, particles that have already lost the function of photosynthesis, the artist “brings them to life.” Mary Moon forces the viewer to see the invisible; “ to see” and not simply “look.” When looking too deeply into any matter or phenomenon, whether natural or artificial, borders are generally broken, images are lost, outlines are removed, and we reach an abstraction. The works of Moko Khachatryan (pp. 52-53) and Sarko Meené (pp. 56-57), being abstract images, are utterly different from each other, aesthetically and, especially, through technique. Moko believes that nature itself is abstract, because it has no limitations. “All my works are directly related to nature, as both, nature and my works, are not clear.” These paintings are from the newest period of the artist’s creative life, distinguished by a wide range of mellow brushes, a combination of color textures and vertical aspiration, up to the cosmic development. In contrast to Moko, Sarko Meene’s works, though abstract, are born of large-scale floral compositions. She works with a unique technique, using a torch and metal that result in outlines with clear connections to natural processes, whether flowering or molding. It is interesting that these processes result in works that, at first glance, may look as delicate as silk. Fire has the same effects on the metal, as time does on nature. However, in this case time has been merely shortened; centuries have turned into seconds. The universe is one of the most incredible phenomenon, an immense abstraction of nature that has yet-to-be-fully-discovered by

humans. The only sculptor of the exhibition, Manan Torosyan, touches upon the cosmos. Her sculptures are incarnations of cosmic processes – the least explored processes by humans. These incarnations find their way into the minimalist abstract works of the artist, as she tries to visualize invisible physical phenomena, such as the refraction of light (pp. 38-41). And the medium used for the sculptures reflects their modern content: namely, polymethyl methacrylate, polythiol resin, artificial materials created by humans, become images of natural processes. The presentation of artworks by these nine women artists in one gallery reveals not only nature but also the multilayer artistic discourse of the latter. The links between nature and humans (if the two can even be separated) have never been smooth; today, they are in a particularly critical state. Humanity is facing a dilemma vis-à-vis nature, from greedy ambitions to exploit it, while simultaneously keeping it clean and “embryonic.” As a result of technological development, the relationship between humans and nature is becoming harsher every day. Meanwhile, the impact of nature on human beings and on their creativity is invaluable. Female artists, even subconsciously, have been exposed to this influence more extensively-not only by reconsidering nature in their works, but, in the first place, by comprehending it and valuing it more.

Armen Yesayants PhD in Art History Director of Exhibitions Cafesjian Center for the Arts

(էջեր` 52, 53) և Սարկո Մինեի (էջեր` 56, 57) ստեղծագործությունները, լինելով ըստ էության աբստրակտ պատկերներ, արմա տապ ես տարբ երվ ում են միմ յանց ից թե՛ գեղագիտությամբ, թե՛ հատկապես տեխ նիկայով: Մոկոն գտնում է, որ բնությունն ինքնին վերացական է, քանի որ սահմանա փակում ն եր չունի. «իմ բոլոր աշխատանք ներ ը ու ղղ ակ ի կապվ ած են բնութ յան ը, քանի որ ինչպես վերջինս, այնպես էլ իմ ստեղծագործությունները հստակ չեն»: Այս կտավներն արվեստագետի ստեղծագոր ծական նոր շրջանից են, առանձնանում են պաստոզային լայն վրձնահարվածներով, գունային ֆակտուրաների համադրությամբ և ուղղահայաց ձգտումով դեպի վեր, դեպի տիեզերք զարգացումով: Հակառակ Մոկոյի՝ Սարկո Մինեի ստեղծագործությունները որ քան էլ աբստրակտ, սակայն ծնվել են մեծա ծավալ ծաղկային կոմպոզիցիան երից: Նա յուրահատուկ տեխնիկայով է աշխատում ՝ օգտագործելով կրակը և մետաղը, որոնց շփումից առաջանում են ուրվագծեր՝ հըս տակ աղերսներ ունենալով բնական որոշ պրոց եսն եր ի հետ, լին ի դա փթթ ում, թե բորբոսնում: Հետքրքրական է, որ այդ գոր ծընթացների արդ յունքում ստեղծվում են աշխատանքներ, որոնք առաջին հայաց քից կարող են մետաքսի նրբություն ունենալ: Կրակն ազդում է մետաղի վրա, ինչպես ժամանակն է ազդում բնության վրա, պար զապես ժամանակն է կրճատվում. դարերը վերածվում են վայրկ յանների: Բնության մեջ մարդկության համար ամե նաանհավանական և չբացահայտված երեվույթներից մեկը տիեզերքն է` լինելով նաև բնության անծայրածիր աբստրակտ մարմ նացումը: Մանան Թորոսյանը (էջեր՝ 38–41) կոսմիկ պրոցեսներին է անդրադառնում ՝ լինելով ցուցադրության միակ քանդակագոր ծը: Նրա աշխատանքները տիեզերական, կարելի է ասել բնության մեջ մարդու համար ամենից շատ հետաքրքրություն ներկայաց նող պրոցեսների մարմ նացում ն են: Այդ մարմընացում ն երը իրենց ֆորման գտնում են մինիմալիստական աբստրակտ ստեղծա

գործություններում, որոնցով արվեստագետը փորձում է վիզուալիզացնել անտեսանելի ֆիզիկական երևույթները, ինչպիսին է օրի նակ լույս ի բեկ ում ն է: Այս քանդ ակն եր ի համար օգտագործվող նյութը արտացոլում է դրանց բովանդակությունը՝ պոլիմեթիլ մե թակրիլատ, պոլիեթ երային խեժ, որոնք հան դիսանալով արհեստական նյութեր, ստեղ ծում են բնական երևույթների պատկերներ: Այս ինը արվեստագետների աշխատանք ների ներկայացումը մի սրահում բացահայ տում է ոչ միայն բնության, այլև վերջինիս արվեստային դիսկուրսի բազմաշերտությու նը: Բնության և մարդու հարաբերություն ները, եթե կարելի է դրանք զատել, երբեք հարթ չեն եղել, սակայն այսօր հատկապես ճգնաժամային վիճակում են: Մարդկությու նը կանգնած է բնությունը ուսում նասիրելու, առավել շահագործելու անհագուրդ մոլուց քի և միևնույն ժամանակ՝ այն մաքուր ու սաղմ նային պահելու երկընտրանքի առաջ: Տեխնոլոգիաների զարգացման արդ յուն քում մարդ ու և բնութ յան կապ ը օր օր ի ավելի քիչ է շոշափվում: Միևնույն ժամա նակ, բնության ազդեցությունը մարդու, նրա ստեղծագործականության վրա, անգնահա տելի է: Այս համատեքստում, կին արվես տագետները, անգամ ենթագիտակցորեն, առավել շատ են ենթարկված այդ ազդեցու թյանը՝ ոչ միայն իրենց ստեղծագործություն ներում վերաիմաստավորելով բնությունը, այլ առ աջ ին հերթ ին իմ աստ ավ որ ել ով և առավել արժե-վորելով այն:

Արմեն Եսայանց

Արվեստագիտության թեկնածու

Ցուցադրությունների գծով տնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

Մոկո Խաչատրյան, «Դեղին նկար» (հատված), 2015 Moko Khachatryan, Yellow Painting (detail), 2015

Սարկո Մինե, «Վերում ներ» (հատված), 2017 Sarko Meene, Verums (detail), 2017

ԱՐԵՎԻԿ ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ

AREVIK AREVSHATYAN 22

Իմ ստեղծագործության (մաս ն ավ որ ապ ե ս ա յ ս ն կ ա րն ե րի) հ իմք ում ընկ ած է էսթ ե տիկ ան և դրան ով ապր ել ու հավ ատ ը: Ես վստ ահ եմ, որ ին չ-որ ժամ ան ակ հետ ո, այ- նուամենայնիվ, տեղի կունենա մարդու և բնության հաշտեցու մը: Աշխատանքը կվերափոխվի խաղի, իսկ Գեղեցկությունը աշ խարհում կսահմանի իր կարգ ու կանոնը: Գոյություն չունի բնության հետ չասոցացվելու որևէ այլ տար բերակ: Ամեն բան, լինի այն բնակ ան, թե արհ եստ ակ ան, բնություն է: Ամեն բան ծնվումստեղծվում է, քայ քայվում-օգ տագործվում է, մեռնում-անհայ տանում է: Միտքը պայ ք արում է իր իսկ բնության դեմ, գիտակ ցությունը՝ հաշտվում, կրոնը և փիլիսոփայությունը մեկնաբա նելով՝ սփոփում: Ինձ համոզում է մետաֆորով արտահայտված մտքի փոխան ցումը: Օրինակ՝ still life, nature morte սրանք ինձ համար պար զապես կերպարվեստի ժանրի անվանում ներ չեն: Ես ավելի գեր ադ աս ում եմ անգ լեր են ի լուռ-անշարժ բնություն մեկնա

բանությունը ֆրանսերենի մե ռած բնություն ձևակերպումից: Լռությունը խախտվում է, երբ կա երկխոսություն, մեռածը լոկ հիշողություն է: Ես իմ համոզմունքներով ֆեմի նիստ եմ և չեմ ընդունում սե ռային գործիքավորման առանձ նացում ները ու չեմ համարում, որ բնությունը կին արվեստա գետի համար առավել կարևոր է, քան՝ տղամարդ արվեստա գետի համար: Իմ բազմաթիվ գործերում ես քննադատում և հեգն ում եմ այդ մոտ եց ում ը: ՄԱՐԴ ՈՒՆ սեռ ակ ան ութ յան կապանքների մեջ պահելը բռ նության ձևերից մեկն է: Այն թե տղակարդկանց, և թե կանանց զրկում է մտածելու ու տրամա բանելու հենց բնության կողմից տրված շնորհից: 21-րդ դարի հիմ նական մտահո գություներից մեկը էկոլոգիան է: Արվեստը զարգանում և նոր արտահայտամիջոցներ է առա ջարկում և այդ նոր միջոցներով բարձրաձայնում է հենց բնու թյան ֆենոմենը՝ լինի դա տիե զերքը, ֆլորան, ֆաունան, մար դը, և մարդու կողմից ստեղծած արհեստական բնությունը:

The origin of my creation (these paintings) is esthetics and the belief to live with it. I am sure that in the course of time there will be reconciliation between nature and man. Work will transform into a game, and Beauty will establish its rules and regulations in the world. One cannot have any other way but to associate herself/himself with nature. Everything, both natural and artificial, is nature. Everything is being born and created, decayed and used, dies and vanishes. The idea struggles against its nature, consciousness reconciles with it, religion and philosophy console by interpreting it. The idea expressed as a metaphor convinces me. For instance, still life, or nature morte, is not just a genre for me. I prefer the English interpretation of “still nature”

instead of the French one, “dead nature”. The stillness is broken when there is a dialogue, the dead is just a memory. I am a feminist and do not accept the gender separation and do not believe that nature is more important for a female artist than for a male artist. In many of my artworks I criticize and deride that attitude. It is a kind of violence to keep a HUMAN BEING in the fetters of sexuality. It deprives both men and women of the ability to think and act logically, an ability given by nature itself. In the 21st century one of the main concerns is ecology. Art develops and suggests new means of expression and by those means it reveals the phenomenon of nature; universe, flora, fauna, human beings and the artificial nature created by the humanity.

«Մագնետիզմ» շարք | Magnetism Series | 2017

Կերպար | Appearance | 2005

ԴԻԱՆԱ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

DIANA HAKOBYAN 28

Մարդն ինքնին բնության մաս է: Եվ չնայած որ նա ստեղծել է իր եկրորդ արհեստական բնու թյունը, ուր իր կ յանքն ավելի հարմարավետ է և ապահով, նա ծնվում, ապրում և մեռնում է, ինչպես ամեն բան բնության մեջ: Ջուր, հող, կրակ օդ. սրանք ան հրաժեշտ պայմաններ են մար դու կ յանքի համար: Այս երևույթները շատ արվես տագետների համար հանդիսա նում են ոգեշնչման աղբյուր: Ոչ պակաս ոգեշնչող է նաև մարդ ու կողմ ից ստեղծվ ած բնությունը` քաղաքներ, գործա րաններ, տեխնոլոգիաներ: Ինձ ավ ել ի հետ աքրքր ում է մարդու ներքին բնությունը. հա մագործակցությունը կամ կոնֆ լիկտը թե արտաքին, թե ներքին աշխարհի հետ՝ իր բոլոր շերտե րով ու նրբություններով: Այսօր թե կինը, թե տղամարդը

բավականին հեռացել են բնու թյունից: Միտքը, որ հնարավոր է ապրել առանց էլեկտրակա նության կամ ջրի ծորակի ար դեն խուճապ է առաջացնում: Ընդունված կարծիք է, որ կինն ավելի մոտ է մ նացել բնությա նը: Արդյո՞ք դա այդպես է, կամ ար դյո՞ք դա ազդ ում է կնոջ ստեղծագործականության վրա. դժվ ար է մեկն աբ ան ել: Ին ձ թվում է՝ դա անհատի ընտրու թյունն ու հետաքրքրությունն է, անկախ սեռից: Կարծում եմ բնությունից ոգեշնչվելը նման է շռայլության, իսկ կինը իր առօրյա խնդիրների մեջ միայն վերջերս է ձեռք բերել շռայլելու այդ ժամանակը: Բն ակ ան ի և արհ եստ ակ ան ի ձուլման, մարդ-բնություն-մեքե նա մուտացիայի դարաշրջա նում բնության մասին դիսկուրը շատ արվեստային է...

Man himself is a part of nature. And although he has created a second, artificial, nature, where his life is comfortable and secure, a human being is born, lives and dies, as everything, in nature. Water, soil, fire, air; these are necessary conditions for life. These phenomena can inspire many artists. The nature created by humanity is also inspiring; cities, plants, and technologies. I am more interested in the inner nature of a human; the collaboration or the conflict between inner and outer worlds, with all its layers. In these times, both men and women have departed from nature. Even the thought of living

without electricity or a water faucet can be frightening for anyone. There is an opinion that women are closer to nature. Is it so, and does that have a special impact on the creativity of a women artist? It is hard to explain. I believe that it is the choice and interest of an individual, irrespective of sex. Besides, I think it is kind of a luxury to get inspiration from nature, and women only recently have the time for that kind of luxury. In an age of natural and artificial, human-nature-machine mutation, the discourse regarding nature is more that artistic...

Պարն է բարձրացնում ներքև | The Dance is Raising Down | 2016

Անկում 13 (դու բոլոր կանայ ք ես) | Fall 13 (you are all the women) | 2013

ԹԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

TENI VARDANYAN 32

Բնության մասին բառերը շատ են և բարդ ինձ համար։ Եվ ամե նակարևորը. ես «Բնությանը» չեմ ճանաչում, մեզ չեն ծանոթաց րել... Այդպես եմ նկարում, քանի որ այդպես եմ զգում: Հ.Գ. Ես չեմ կարող իմ արվեստաբա նը լինել։ Ստ եղծ ագ ործ ութ յուն ը ավ ար տել ուց հետ ո, եթ ե հեղ ին ակ ը շարունակում է հարաբերության մեջ մ նալ նրա հետ, անհապաղ դիմեք... _Արվեստաբանի՞ն... _Ո՜չ, հոգեբուժին: Իսկ եթե դա էլ չի փրկի, դիմեք... _Արվեստաբանին: _Ո՜չ, գերեզմանափորին։ Այ՛, եթե նա նաև արվեստաբան է, մեզ մ նում է ողորմի տալ բոլոր հայ արվեստագետներին։

There are too many words about Nature and those are too complicated. And the most important thing about this is, I am not familiar with Nature, we have not been introduced to each other… I paint that way, because I feel that way. P. S. I cannot be my own art critic. If the artist is still in a relationship with the artwork after finishing it, he or she should immediately call... - The art critic? - No, the psychiatrist. And if that does not help, then you should call… - The art critic? - No, the gravedigger. And if he is also an art critic, we should only have mercy for Armenian artists.

Սկիզբ և վերջ, վերջ և սկիզբ | Beginning and End, End and Beginning | 2010

Զրոյական վիճակ | Ground Zero | 2014

ՄԱՆԱՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆ

MANAN TOROSYAN 36

Տիեզերքը տարածք է, որտեղ տեղ ի են ուն են ում այնպ իս ի գործընթացներ, որոնց մասին մտածելով իմ երևակայությունը կարող է առավելագույնս ազատ լինել: Ինձ համար դրանք մտքի պարզ ութ յան և կառ ուցվ ած քի բարդության համատեղու թյան արդյունքում ծնված մար միններ են (օբյեկտներ) : Եթե համարենք, որ մենք բոլորս և ամեն ինչը աստղային փոշուց ենք առաջացել, ապա՝ նույն նյու թից ու էներգիայից ենք: Մարդն իր բան ակ ան ութ յան շնորհիվ որոշել է, որ անկախ է բնությունից: Միևնույն ժամա նակ տիեզերքն իր մեջ ներա ռում է մարդուն, սակայն մարդն իր մեջ չի ներ առ ում ամբ ողջ տիեզերքը ու տիեզ երական բա նականությունը: Գ իտ ութ յան մտահ որ իզ ոն ի

ընդլայնման շնորհիվ արվես տը նույնպես ներգրավվում ու ներգրավում է իր մեջ այս դիս կուրսը և իր լեզվով փորձում բացատրել և բացահայտել բնու թյունը: Միգուցե կինը և տաղամարդը տարբեր ձևով են ընկալում բնու թյունը: Բայց երկուսն էլ բնու թյան մաս են, և իմ կարծիքով տղամարդու համար նույնքան անհրաժեշտ է բնությունը՝ որ պես ստեղծագործական գործիք օգտագործելը: Իմ ստեղծ ագ ործ ութ յունն եր ը ցույց են տալիս էներգիայի և նյութի փոխակերպումը և փոխ հարաբերությունը: Բն ութ յունն ամ են աստ եղծ և ավերիչ է, և այն անբացատրե լի է: Փորձում եմ ցույց տալ, որ ավերումը և վերացումը իրակա նում նորի սկիզբն են:

The processes in the Universe make my imagination be as free as possible. In the Universe objects are born from the combination of simplicity of mind and complexity of structure. If we consider that all of us, and everything has emerged from star powder, then we are from the same material and energy. Due to his intelligence, mankind has decided that we are independent from nature. At the same time, the Universe involves man, yet man is not involved with the whole universe and universal intelligence. Due to the development of science, art also tries to involve

this discourse and explain or reconsider nature throuigh its own language. It might be that men and women perceive nature differently but they both are a part of nature and for both of them nature is important as a means of expression in art. My artworks show the relationship and transformation of energy and material. Nature is both the most creative and most destructive, and it is unexplainable. I try to show that the destructive force in reality is the beginning of new life.

Ռեֆրակցիա #1 | Refraction #1 | 2017

Ռեֆրակցիա #2 | Refraction #2 | 2015

Սիմետրիկ կյանքեր | Symmetrical Lives | 2017

ՄԱՐԻՆԱ ԴԻԼԱՆՅԱՆ

MARINA DILANYAN 42

Ես բնության հստակ, անկրկը նելի դրսևորում ն եմ: Մարդը միներալ է, բույս, կենդանի ու արարիչ: Արտաքին աշխարհից մեր կախվածությունը նման է հոգ եբ ան ակ ան օդ երև ութ ա բան ակ ան կախվ ած ութ յան անգ ամ այն ժամ ան ակ, եր բ մենք չենք լքում մեր մտավոր պատկ երն եր ի ուղ եծ իր ը: Իմ ստեղծ ագ ործ ութ յունն եր ում առկա սիմվոլները չէի անվա նի մեսիջներ և երբեմ ն ինքս եմ փորձ ում բաց ահ այտ ել դրանք: Բնության նկատմամբ վերաբերմունքը տղամարդու և կնոջ մոտ տարբեր է, քանզի տղամարդը արարիչ է, և ավե լի հաճախ նայում է երկնքին, իսկ կինը նայում է դեպի ներս: Իսկ ընդհանրապես ամեն բան շատ անհ ատ ակ ան է: Այս օր մենք ապրում ենք «բնություն» բառի ակտուալության ժամա նակաշրջանում:

I am defined, a unique manifestation of nature. A human being is a mineral, plant, animal and creator. Our dependence from the outer world is like psychological meteosensitivity even when we do not leave our orbit of mental images. I would not consider the symbols in my works as messages, and yet, sometimes I personally try to reveal their meanings. The attitude towards nature differs in the case of men and women. Because man is a creator he often looks at the sky, and women look inside. Although, in general, everything is very individual. I believe today we live in the age of actualization of the world of nature itself.

Երաժշտության ուսուցիչը | The Teacher of Music | 2013

Կես ճանապարհին | On the Halfway | 2013

ՄԵՐԻ ՄՈՒՆ

MARY MOON 46

Ես հաղորդակցվում եմ բնու թյան ը այնք ան ով, որք ան ով ուզում եմ ինձ ճանաչել հետ ևաբ ար ճան աչ ել բնությունը: Բնությունը ոչ կինն է արարել ոչ էլ տղամարդը, կարևորման էլեմենտ չեմ տեսնում կին թե տ ղ ամ ա ր դ ա րվ ե ստ ագ ե տ ների համար: Բնությունը լի է գաղտնիքներվ, այն մի տեսակ թաքնված է մեզանից և սա է մղում մարդուն իմաստավորելու իր կ յանքը. անվերջ փնտրելու մարդու սովորությունը, խոսում է դրա մասին:

2000 թվականին լոտոսի տեր ևի մոլեկուլ յար կառուցվածքն էի նկարել, ուսում նասիրել էի ծաղկի երկսեռ բնությունը, բնու թյան մեջ լոտոսը հազվագյուտ ֆենոմեն է, որ ունի երկու սեռե րը միատեղ: Դիտորդը հայտնը վում է վերևում, և տեսնում է ծաղիկը դետալներով: Անչափ հետաքրքիր էր այդ փոքր դե տալի համեմատությունը մոլո րակի մակերեսի հետ: Դիտորդը միշտ տարածություն ունի օբյեկ տի նկատմամբ, և հնարավորու թյուն փոփոխելու դիրքը՝ կ յան քը հոսում է:

I associate with nature as much as I want to learn about myself, want to learn about nature as well. Nature was created neither by man, nor by woman, so I do not see any special significance in comparing male and female artists. Nature is full of secrets; it is hidden from us and this drives humanity to give meaning to life. The habit of mankind to search eternally is evidence of this. In 2000 I painted the molecular

structure of the Lotus flower. I examined that monoclinous flower in detail and from that point of view the Lotus is a rare phenomenon in nature. The viewer is above and can see the flower’s many details. It was captivating to compare the details with the size of the planet. The viewer is always at a distance from the object and has the opportunity to change that distance; life flows.

«Տերևներ» շարք | Leaves Series | 2011

«Տերևներ» շարք | Leaves Series | 2014

ՄՈԿՈ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

MOKO KHACHATRYAN 50

Իմ ծնունդն արդեն բնության անբաժանելի մասն է: Որքան էլ ցանկանամ, ես չեմ կարող ինձ առանձնացնել բնությունից: Յուրաքանչյուր մարդ բնություն է, բնությունը ծնվում է, դիմադ րում է և մահանում է: Տարբե րությունը կայանում է նրանում, որ մարդ ի զոր ու է ին քն աոչնչացման: Բնությունը գույն է, իսկ գույնն ինձ հ ամ ար ամ են ինչ է. այն գույները, ասոցիացիաները, են թագ իտ ակց ակ ան ընկ ալ ում ը, որը ես տեսնում եմ, իմ մեջով եմ անցկացնում և դրանք վե րափոխվում են մեկ այլ բանի՝ փոխանցվելով կտավին: Ես աբստրակտ արվեստագետ եմ, սահմաններ ու սահմանա փակում ն եր չեմ ընդունում, ինչ

պես և բնությունը, վերացական արվեստը չունի սկիզբ ու վերջ: Իմ նկարն եր ում վախ ը, ցա վը, մենությունը, ուրախությու նը փոխանցվում են ժեստերի, վրձնահարվածների, գույների միջոցով: Իմ բոլոր ստեղծագոր ծությունները կապված են բնու թյան հետ, քանի որ միանշանակ չեն, ինչպես և բնությունն ինքը, իմ ստեղծագործությունները ևս վերացական են: Ես չեմ առանձնացնում կին և տղամ արդ նկար իչն եր ին. կա նկարիչ և վերջ: Յուրաքանչյուր կնոջ մեջ կա տղամարդու մաս նիկ և ընդհակառակը: Հատկա պես երբ խոսքը վերաբերում է նկարչին: Չնայած, կինն ավելի նուրբ է որոշ բաներ ընկալում:

My birth is already an indivisible part of nature. No matter how much I would like, I cannot separate myself from nature. Every man is nature; nature is born, struggles and dies. The difference is that a human being can be self-destructive. Nature is color, and color is everything for me. The colors, associations, subconscious perceptions that I see, I carry within me, transform them and pass them on to the canvas. I am an abstract artist. I do not accept borders and limits. Abstract art does not have a beginning and an end, as well as nature does not.

In my artworks fear, solitude, and joy are conveyed via gestures, brushstrokes and colors. All my artworks are connected with nature, because they are not monosemantic, as nature itself, my artworks are abstract. I do not separate male and female artists; there is an artist, that is it. In every woman there is a male particle and vice versa, especially when we talk about artists. Although, I have to admit, in some cases women are more sensitive.

Դեղին նկար | Yellow Painting | 2015

Անտառ | Forest | 2017

ՍԱՐԿՈ ՄԻՆԵ

SARKO MEENÉ 54

Ես եմ բնությունը, իմ մարմինը, միտքը և իմ բոլոր զգացողու թյունները բնություն են: Բնու թյունն է, որ ինձ ստեղծել է, ես, դուք և ամ են մարդ բնութ յան գերագույն դրսևորում ն է: Ցավոք, այժմ մռայլ դարաշր ջան է, երբ մարդկությունը հե ռացել է բնությունից (verum-ից՝ ճշմարտությունից), սակայն ես գտնում եմ, որ այժմ մենք շարժ վում ենք դեպի բնություն կրկին և դեպի ոսկե դար: Ոսկե դարը հ նարավոր է միայն մարդու և բնության միասնությամբ: Իմ արվեստը փոխկապակցված է բնության հետ, սակայն այն ամբ ող ջ ութ յամբ գիտ ակցվ ած չէ: Նկարելիս, ես չեմ մտածում. այն իմաստով, որ գիտակցու թյուն կարծ ես չուն եմ աշխ ա տելիս, և ուզում եմ հավատալ, որ հենց այդ պահին է, որ ես ամբողջությամբ ներդաշնակ եմ բնության հետ: Իմ ստեղծ ագ ործ ութ յունն եր ի ուղ երձ ը մշտ ապ ես նույնն է. խաղ աղ ութ յուն, սեր, երջ ան կութ յուն, կ յանք... բնութ յան և կ յանքի պարզ ությունը այդ «ճշմարտությունների» շուրջ է և

ես հուսով եմ, որ ի զորու եմ իմ ստեղծագործություններին փո խանցել այն ոգին, որ բոլորին կհիշեցնի մարդկության ԲՆա կան վիճակը երջանիկ, խաղաղ և սիրով լցված լինելն է: Կանայ ք ծնունդ են տալիս մեկ այլ էակի: Կանայ ք աճեցնում և սերունդներ են դաստիարա կում: Եթե կանանց զարգացումը ակնում է ապրում, անկում են ապրում քաղաքակրթություն ներ: 21-րդ դար ում, ըս տ իս, կանայ ք հետընթաց են ապրում այն իմ աստ ով, որ փոխ ան ակ գիտակցեն իրենց անհավանա կան ուժ ը որպ ես կին, նրանք ցանկ ան ում են համ եմ ատվ ել տղամարդկանց հետ՝ պահան ջելով հավասարություն (առանց գիտակցելու կին լինելու առավե լությունները). այսպիսով առա վել հեռանում ենք բնությունից և ԲՆական իմաստնությունից: Ես ուզ ում եմ շեշտ ել, որ թե տղամարդու, թե կնոջ համար բնությունը բոլոր իր տեսակնե րով ու տարերքներով շարժիչ ուժն է արվեստ ստեղծելիս:

I am nature, my body, my mind, and all my senses are nature. The way I was created is nature, me, you and every human being is the ultimate manifestation of nature. Unfortunately, being in a dark age now, humanity has distanced itself from nature (from verumthe truth) but I believe, or maybe I really want to believe, that now we (humans) are shifting towards nature again and moving towards another golden age. A golden age is only possible if nature and humanity are united. My art is strongly related to nature, but it is not at all consciously dictated by it. When I paint I do not think. In a way, I do not even have consciousness while working. It is a subconscious dictation and I would like to think that it is the time when I am most in tune with nature. The message of my artwork is always the same; tranquility, love, happiness, life… the simplicity of nature and life lies within and revolves around those “truths”

and I hope to give my artwork a spirit that will remind everyone looking at it that the natural state of being for humans is being happy and peaceful and filled with love. Women nurture and give birth to the body of another human. Women raise and educate generations. If the quality of women goes down, so does the quality of civilization. In the 21st century, as hard as it is for me to admit, women have been degraded in the sense that instead of realizing their own immeasurable power as women, they want to be more comparable to men, declaring equality (not realizing the advantages of being women), hence drifting more away from nature and natural wisdom. I will just state that for both men and women nature in all its forms and forces is the driving force for art and all things beautiful and serene.

Վերումներ | Verums | 2017

Ուղղահայաց | Vertical | 2017

ՍՈՆԱ ԱԲԳԱՐՅԱՆ

SONA ABGARYAN 58

Յուրաքանչյուր ուղիղ համեմա տություն իմ և բնության միջև ինձ թվացել է ոչ համոզիչ, պար տադրված, հորինված մի բան: Պ արտադրված կապը, որ կինը բնությանն ավելի մոտ է, թվում է հ նացած միտք. այն հարմար է եղել կնոջը դնելու միստիկ, կարծրացած մի վիճակի մեջ: Կարծում եմ ՝ այն վերագրված դեր է կնոջը, ինչպես, տնային աշխատանքը, երեխային խնա մելու մենաշնորհը, նուրբ, հեզ լինելը և այլն: Իմ որոշ գործերում անդրա դառնում եմ բնությանը, ֆոբի աներին և խաղում եմ դրանց հետ: Խաղում եմ հենց կարծ

րատիպերի հետ: Կարևորում եմ խաղը, վերլուծությունը՝ որպես բնության հետ հարաբերվելու ձև: Բնության շահագործում ն ամե նացավոտ հարցերից է եղել և մ նում է առ այսօր: Բնությունն ունի պաշտպանու թյան, խնամք ի, հասկ ացվ ած լինելու կարիք: Մարդն ունի հաղթելու, ինքնա հաստատվելու խնդիր, և նա դա անում է բնությունը շահագործե լու միջոցով: Այսօր կարևորվում են բնապահ պանական հարցերը: Այսօր դա ամենակարևոր խնդիրներից է բոլորիս համար:

Any direct comparison between nature and myself has never been convincing for me, like something imposed and fabricated. I believe that the imposed idea that women are closer to nature is something old-fashioned; it was invented to put woman in a mystic mold. I think this is a role attributed to a woman, such as domestic work, the privilege of raising children, being delicate and meek, etc. In some of my works I refer to nature, phobias, and play with

those. I play with the stereotypes. The play and analysis are a means of a relationship with nature and are significant for me. The exploitation of nature has been one of the most deplorable issues recently. Nature needs protection, care, and it needs to be understood. Mankind needs victories and selfaffirmation, and these needs are satisfied through the exploitation of nature. So, today, ecology is one of the main concerns for all of us.

Շուշաններ | Lilies | 2017

Ջունգլիներ | Jungles | 2016

Մերի Մուն, «Տերևներ» շարք (հատված), 2014 Mary Moon, Leaves series (detail), 2014

Արևիկ Արևշատյանը (ծնվ. 1957) 1974-1978 թթ. սովորել է Երևանի Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում նարանում, 1984 թ-ին ավարտել է Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտը։ Նա արվեստագետ է և համադրող: 1986-1999 թթ. Երևանի երիտա սարդական թատրոնում աշխատել է որպես բեմի և զգեստների նկարիչ։ 1994 թ-ից Հայաստանի նկարիչների միության և արվեստի քննադատների ազգային ասոցիացիայի անդամ է։ Նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ նա համադրել է կին արվեստագետ ների առաջին ցուցադրությունը 1994 թ-ին՝ «Պարզապես և ընդդեմ»: Արևիկ Արևշատյանի աշխատանքները գտնվում են Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանում, մասնավոր հավաքածուներում և պատկերասրահ ներում Հայաստանում և արտերկրում: Անհատական ցուցահանդեսներ 2004 «Պատմություններ կանանց մասին, մագնետիզմ, ոչինչի մասին», «Ակադեմիա» պատկերասրահ, Երևան, Հայաստան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2016 «Անտեսված իրականը», «Կալենց» թանգարան, Երևան 2015 «Այլևս երբեք», Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն (ՆՓԱԿ), Երևան 2014 «Re:Museum», Վրաստանի ազգային պատկերասրահ, Թբիլիսի, Վրաստան 2014 «Ուր գլուխս դնեմ, տուն է», ՆՓԱԿ, Երևան 2010 «Մարմին. նոր պատկերային արվեստ Հայաստանում», Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2009 «Gender Check», MUMOK, Վիեննա, Ավստրիա 2009 «Հայաստանի գույները», Castel Sant‘Angelo, Հռոմ, Իտալիա 2007 «Սիմվոլների բնապատկերը», Հայկական բնապատկերները ժամանակակից արվեստում, Ցյուրիխ, Շվեյցարիա 2007/08 «Հայաստանի ժամանակակից արվեստը», Փարիզ (Ֆրանսիա)/ Հռոմ (Իտալիա) 2003 «Հաջողություն Փարաջանով», Վիեննա 2003 «Պատկերից այն կողմ», William J. Bachman պատկերասրահ, Ինդիանա, ԱՄՆ 2001 «Պատկերից այն կողմ», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երևան 2000 «Զուգահեռ իրականություն», Հայ-Արտ մշակութային կենտրոն, Երևան 1998 «Երկու հեղինակ, մեկ ստեղծագործություն» Ռուբեն Գրիգորյանի հետ, ՆՓԱԿ, Երևան 1998 Գյումրիի առաջին միջազգային բիենալե, Գյումրի, Հայաստան 1997 «Հետսովետական արվեստ», Բորգեզ կենտրոն, Բուենոս Այրես, Արգենտինա 1995 «80-95 Հայաստանի Ժամանակակից արվեստ», Նկարիչների կենտրոնական տուն, Մոսկվա 1994 «Պարզապես-ընդդեմ», EX-VOTO պատկերասրահ, Երևան 1992 «Գրաֆիտի», «3-րդ հարկ» շարժում, Երևան

ArevikArevshatyan (b. 1957) studied at the College of Fine Arts after P. Terlemezyan from 1974 to 1978 and graduated from the Yerevan State Institute of Theatre and Fine Arts in 1984. She is an artist and curator. From 1986 to 1999 she worked at Yerevan Youth Theatre as stage and dress designer. She is a member of Artists Union of Armenia and National Association of Art Critics. She was the curator of the first exhibition of women artists in the history of newly independent Republic of Armenia in 1994: The Way We See It. Her artworks are part of the collections of the Modern Art Museum of Yerevan, as well as private collections and galleries in Armenia and abroad. Solo Exhibitions 2004 Stories about Women, Magnetism, About Nothing, Academia Gallery, Yerevan, Armenia Group Exhibitions (selected) 2016 Ignored Reality, Galentz museum, Yerevan 2015 Never Again, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan 2014 Re:Museum, National Gallery of Georgia, Tbilisi, Georgia 2014 Where I Lay My Head Is Home, ACCEA, Yerevan 2010 Body: New Figurative Art in Armenia, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 2009 Gender Check, MUMOK, Vienna, Austria 2009 Colori Dell ‘Armenia, Castel Sant‘Angelo, Rome, Italy 2007 Landscape of Symbols, Armenian Landscapes in Contemporary Art, Zurich, Switzerland 2007/08 Modern Art of Armenia, Paris (France)/ Rome (Italy) 2003 Adieu Parjanov, Kunsthalle Wien, Vienna 2003 Beyond the Icon, William J. Bachman Gallery, Indiana, USA 2001 Beyond the Icon, National Galleryof Armenia, Yerevan 2000 Parallel Reality, Hay-Art Cultural Center, Yerevan 1998 Two Artsist One Creation, featuring Ruben Grigorian, ACCEA, Yerevan 1998 1st International Gyumri Biennale, Gyumri, Armenia 1997 Post-Soviet Art Group Show, Borges Center, Buenos Aires, Argentine 1995 Contemporary Art of Armenia 80-95, Central House of Artists, Moscow, Russia 1994 The Way We See It, EX-VOTO gallery, Yerevan 1992 Graffiti, 3rd Floor Group, Yerevan

Դիանա Հակոբյանը (ծնվ. 1974) 1989-1993 թթ. սովորել է Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում նարանում, իսկ 1999 թվակա նին ավարտել է Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիան: Արժանացել է մի շարք միջազգային կրթաթոշակների. բրիտանական ArtSway (2006), ավստրիական Lenikus Sammlung (2012), ինչպես նաև գերմանական Frauenkulturbüro NRW (2016): Լինելով ոչ միայն գեղանկարիչ, այլև վիդեո արտով զբաղվող արվեստագետ՝ Դիանա Հակոբյանը արժանացել է նաև Ոսկե Ծիրանի հատուկ մրցանակի (2004), ինչպես նաև ՆՓԱԿ-ի երիտասարդական մրցանակին լավագույն վիդեո-արտի համար: նհատական ցուցահանդեսներ Ա 2013 «Գույնը կանչում է», «Դալան» պատկերասրահ, Երևան, Հայաստան 2004 «Ուրիշի ներկայությունը», ՆՓԱԿ (Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն), Երևան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2016 «Կենսահաստատման երկիր»,Կալենց թանգարան, Երևան 2016 HA-SS ֆեստ, ՆՓԱԿ, Երևան 2015 «Մոտ եկեք», Մանուա, Շվեյցարիա 2014 «RE: Museum», Վրաստանի ազգային պատկերասրահ, Թբիլիսի, Վրաստան 2014 «Ուր գլուխս դնեմ, տուն է», ՆՓԱԿ, Երևան 2013 «Ժամանակակից արվեստը Հայաստանից», Ժամանակակից արվեստի կենտրոն, Մոսկվա, Ռուաստան 2013 «Պոպ Պանկ», ՆՓԱԿ, Երևան 2012 «Ժամանակավոր կարգավիճակ», Գոթենբուրգ, Շվեդիա 2010 «Մարմին. նոր պատկերային արվեստ Հայաստանում», Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2008 «Պատկեր և տեքստ», Վիեննա, Ավստրիա 2007 «Armenie mon amie», Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Լիոն, Ֆրանսիա 2007 «Կանայ ք գործողության մեջ», ՆՓԱԿ, Երևան 2006 «Ալտերնատիվ տեսակետ», Art point պատկերասրահ, Վիեննա, Ավստրիա 2005 51-րդ միջազգային Վենետիկի բիենալե, Վենետիկ, Իտալիա 2005 «Կանանց երկխոսություն», ՆՓԱԿ, Երևան 2004 «Հաջողություն Փարաջանով», Վիեննա, Ավստրիա 2003 «Քաղաքականությունը 180 աստիճանի տակ», ՆՓԱԿ, Երևան 2003 «Վերջին արևելաեվրոպական ցուցադրությունը», Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Բելգրադ, Սերբիա 2002 Հայկական ժամանակակից արվեստ, Թեհրան, Պարսկաստան 2002 Կանանց արվեստի միջազգային փառատոն, Հալեպ, Սիրիա 2001 «Պատկերից այն կողմ», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երևան 2001 «Ուտոպիանա», Հայ-Արտ մշակութային կենտրոն, Երևան 2001 49-րդ Վենետիկ յան միջազգային բիենալե, Վենետիկ, Իտալիա 2000 Գյումրիի միջազգային բիենալե, Գյումրի, Հայաստան 2000 «Զուգահեռ իրականություններ», Հայ-Արտ մշակութային կենտրոն, Երևան 1999 «Կրիզիս», ՆՓԱԿ, Երևան 1998 «Տեքստ», Չարլի Խաչադուրյան պատկերասրահ, Երևան 1997 «Պոստ ֆակտում», ՆՓԱԿ, Երևան 1995 «Հայաստանի ժամանակից արվեստը 80 -95», Նկարչի կենտրոնական տուն, Մոսկվա 1995 «Ակտ», EX-VOTO պատկերասրահ, Երևան

Diana Hakobyan (b. 1974) studied at the College of Fine Arts after Panos Terlemezyan from 1989 to 1993 and in 1999 she graduated from Yerevan State Academy of Fine Arts best video art at ACCEA (Armenian Center for Contemporary Experimental Ar. During her career she got several international fellowships: the British ArtSway (2006), the Austrian Lenikus Sammlung (2012), as well as German FrauenkulturbĂźro NRW (2016). She works in different art forms, including video art: in 2004 she got a special prize at the Golden Apricot Film Festival, as well as got the Youth award for the t). Solo Exhibitions 2013 The Color is Calling, Dalan Art Gallery, Yerevan, Armenia 2004 The Presence of the Other, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan Group Exhibitions (selected) 2016 Land of Vitality, Galentz museum, Yerevan 2016 HA-SS fest, ACCEA, Yerevan 2015 Come Closer, Manoir, Switzerland 2014 RE: Museum, National Gallery of Georgia, Tbilisi 2014 Where I Lay My Head Is Home, ACCEA, Yerevan 2013 Contemporary Art of Armenia, National Centre for Contemporary Arts (NCCA), Moscow, Russia 2013 Pop Punk, ACCEA, Yerevan 2012 Temporary Status, Roda Sten, Gothenburg, Sweden 2010 Body, New Figurative Art in Armenia, Artistsâ&#x20AC;&#x2122; Union of Armenia, Yerevan 2008 Text & image, Vienna, Austria 2007 Armenie mon amie, Modern art museum, Lion, France 2007 Women in action, ACCEA, Yerevan 2006 Alternative vision, Art point gallery, Vienna, Austria 2005 51 Venice Biennale, Venice, Italy 2005 Women Dialogue, ACCEA, Yerevan 2004 Adieu Parajanov, Vienna 2003 Politics under 180, ACCEA, Yerevan 2003 The Last East European Show, Museum of contemporary art, Belgrade, Serbia 2002 Contemporary Art of Armenia, House of Artist, Tehran, Iran 2002 International women art festival, Aleppo, Syria 2001 Beyond icons, National museum of Armenia, Yerevan 2001 Utopiana, Hay-Art Cultural Center, Yerevan 2001 49 Venice Biennale, Venice 2000 International Biennale of Gyumri, Gyumri, Armenia 2000 Parallel realities, Hay-Art Cultural Center, Yerevan 1999 Crisis, ACCEA, Yerevan 1998 Text, Charlie Khachatourian Gallery,Yerevan 1997 Post Factum, ACCEA, Yerevan 1995 Contemporary Art of Armenia 80 -95, Central House of Aartist, Moscow 1995 Act, EX-VOTO Gallery, Yerevan

Թենի Վարդանյանը (ծնվ. 1957) սովորել է Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում նարանում 1972-1976 թթ., 1980 թ-ին ավարտել է Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտի թատերական նկարչության բաժինը։ 1991 թվականից` Հայաստանի նկարիչների միության անդամ է, 2003 թվականից՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նկարիչների միջազգային միության անդամ։ 1987 թ-ին եղել է Երևանի պատանի հանդիսատեսի թատրոնի թատերական նկարիչը, 1988 թ-ին՝ Հայաստանի Ազգային հեռուստատեսության թատերական նկարիչը, իսկ 1989-1992 թթ.՝ Համազգային թատրոնի գլխավոր նկարիչը։ 2006 թ-ին ստացել է Կահիրեի 10-րդ միջազգային բիենալեի ժյուրիի ոսկե մր ցանակը: 2010 թ-ին արժանացել է Հայաստանի վաստակավոր նկարչի կոչմանը: Աշխատանքները գտնվում են Երևանի Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում, Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանում, Համաշխարհային բանկի հավա քածուներում, Վաշինգտոնի, Վերմոնտ կենտրոնի և այլ մասնավոր հավաքածուներում Հայաստանում ու արտերկում։ Անհատական ցուցադրություններ 2007 Ահմադ Շաուկի թանգարան, Կահիրե, Եգիպտոս 2006 «Գաբոնե» ցուցասրահ, Երևան, Հայաստան 2004 «Harvest» ցուցասրահ, Լոս Անջելես, ԱՄՆ 2004 «Red» ցուցասրահ, Վերմոնտի Ստուդիո կենտրոն, Ջոնսոն, ԱՄՆ 2002 «Առաջին հարկ» ցուցասրահ, Երևան 2001 ՀՀ Հյուպատոսարան, Հալեպ, Սիրիա Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2014 «Քայլ. ձևափոխության և ձևաստեղծման միջև», Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2010 «Մարմին, նոր պատկերային արվեստը Հայաստանում», Նկարիչների միություն, Երևան 2009 Ցուցահանդես «Gallery One» ցուցասրահում, Երևան 2008 «Դատարկ նշաններ», Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն (ՆՓԱԿ), Երևան 2007 «Երևան կրիզիս», ՆՓԱԿ, Երևան 2007 «Հայաստանի ժամանակակից արվեստ» Orangerie du Luxembourg Musee et dArt Moderne dArmenie, Փարիզ, Ֆրանսիա 2007 «Հայաստանի գույնը», Հռոմ, Իտալիա 2006 Կահիրեի 10-րդ միջազգային բիենալե, Կահիրե 2002 ՆՓԱԿ-ի տասնամյակին նվիրված ցուցահանդես, Երևան 2002 «Ազգությունների արվեստ» (1992-2002), Մոսկվա, Ռուսաստան 2001 «Հայաստանի ժամանակակից արվեստը», Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Թեհրան, Իրան 2001 Կանանց արվեստի միջազգային ցուցահանդես, Հալեպ, Սիրիա 2000 «Խորհրդանշաններ և առեղծվածներ, անցումային արվեստ. Հայաստան», Duncan Campbell Art Gallery, Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա 2000 Գյումրիի 2-րդ միջազգային բիենալե, Գյումրի, Հայաստան 1999 «Արժանապատիվ ապագա», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երևան 1999 Հայկական արդի նկարչություն, Սան Պաուլո, Բրազիլիա 1998 «21-րդ դարի նախօրեին», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երևան 1997 «Հետխորհրդային հայ արվեստագետների աշխատանքներ», Բորխես մշակութային կենտրոն, Բուենոս Այրես, Արգենտինա / Փարիզ, Ֆրանսիա / Լա Պլատա, Ռւրուգվայ 1996 Ալեք Մանուկ յան թանգարան, Դեթրոյթ, ԱՄՆ 1995 Պոլ Կիրակոսյան ստուդիա, Բեյրութ, Լիբանան / Փարիզ,Ֆրանսիա / Նիկոսիա, Կիպրոս 1987 Հայ կին արվեստագետների ցուցահանդես, Բրատիսլավա, Չեխոսլովակիա 1983 «Երկիրը և ժողովուրդը», Նկարիչների միություն, Երևան 1982 Հայ թատրոնի ձևավորողների անդրկովկասյան ցուցահանդես, Թիֆլիս, Վրաստան 1980 Խորհրդային Հայաստանի 60-ամյակին նվիրված հանրապետական ցուցահանդես, Մոսկվա

Teni Vardanyan (b. 1957) studied at the College of Fine Arts after P. Terlemezyan from 1972 to 1976 and graduated from Faculty of Theater Design at Yerevan Institute of Theatre and Fine Arts in 1982. She has been a member of Artists’ Union of Armenia since 1991. In 2003 she became a member of UNESCO International Artists Union. She worked as theatre designer at Young Spectator’s Theatre (1987), at Armenian Public Television (1988) and at the Hamazgain Theater (1989-1992). In 2006 she was awarded the golden medal of Cairo 10the international Biennale. In 2010 she became honored Artist of Armenia. Her works are in the collections of the State Museum of Art and Literature after Yeghishe Charents, Modern Art Museum of Yerevan, World Bank, Vermont Studio Center, private collections in Armenia and abroad. Solo Exhibitions 2007 Ahmad Shawky Museum, Cairo, Egypt 2006 Gabone Gallery, Yerevan, Armenia 2004 Harvest Gallery, Los Angeles, USA 2004 Red Gallery, Vermont Studio Center, Johnson, USA 2002 First Floor Gallery, Yerevan, Armenia 2001 Consulate of the Republic of Armenia, Aleppo, Syria Group Exhibitions (selected) 2014 Step: between transformation and forming, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 2010 Body: New Figurative Art in Armenia, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 2009 Gallery One, Yerevan 2008 Empty Signs, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan 2007 Yerevan Crisis, ACCEA, Yerevan 2007 Art Contemporaine d’Armenie, Orangerie du Luxembourg Musee et d’Art Moderne d’Armenie, Paris, France 2007 Color dell’ Armenia, Rome, Italy 2006 10th International Cairo Biennale, Cairo 2002 Exhibition Dedicated to the 10th Anniversary of ACCEA, Yerevan 2002 Art of Nations (1992-2002), Moscow, Russia 2001 Contemporary Art of Armenia, Museum of Modern Art, Tehran, Iran 2001 Women’s International Art Exhibition, Aleppo, Syria 2000 Symbols and Mysteries. Art in Transition: Armenia, Duncan Campbell Art Gallery, London, England 2000 The second International Gyumri Biennale, Gyumri, Armenia 1999 Dignified Future, National Gallery of Armenia, Yerevan 1999 Modern Armenian Painting, San Paulo, Brazil 1998 On the Eve of 21st Century, National Gallery of Armenia, Yerevan 1997 Works of Post-Soviet Armenian Artists, Borches Cultural Center, Buenos Aires, Argentina, Paris, France, La Plata, Uruguay 1996 Alec Manoukian Art Museum, Detroit, USA 1995 Paul Kirakossian Studio, Beirut, Lebanon, Paris, France, Nicosia, Cyprus 1987 Exhibition of Armenian Women Artists, Bratislava, Chechoslovakia 1983 Country and People, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 1982 Transcaucasian Exhibition of Armenian Theatre Designers, Tbilisi, Georgia 1980 Republic Exhibition Devoted to 60th Anniversary of Soviet Armenia, Moscow

Մանան Թորոսյանը (ծնվ. 1984) ավարտել է Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի քանդակի բաժինը 2007 թ-ին: Մի քանի տարի քանդակագործություն է դասավանդել Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրում, գրքերի նկարազարդում ներ է իրականացրել: Վե րապատրաստում է անցել Թբիլիսիի Ժամանակակից արվեստի կենտրոնում (2013) և Դյուսելդորֆի Կանանց մշակութային կենտրոնում (2014): Ստեղծագործությունները գտնվում եմ մասնավոր հավաքածուներում Հայաստանում և արտերկրում: Անհատական ցուցահանդեսներ 2013 «Մեծ պայթյունի տեսությունը», Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն (ՆՓԱԿ), Երևան, Հայաստան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2016 «Կենսահաստատման երկիր», Կալենց թանգարան, Երևան 2013 «Ժամանակակից արվեստ Հայաստանից», Ժամանակակից արվեստի կենտրոն, Մոսկվա, Ռուսաստան 2013 «Ազատագրել ժամանակը», Ալտերնատիվ արվեստի ամենամյա փառատոն, ՆՓԱԿ, Երևան 2012 «9 արվեստագետ + 20 տարի», ՆՓԱԿ, Երևան 2012 «Ժանգոտ դդում», 4րդ Մեդիա փառատոն, ՆՓԱԿ, Երևան 2010 Կանանց նվիրված ցուցադրություն, Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2010 «Ամեն օր, Ամեն տեղ», Suburb մշակութային կենտրոն, Երևան 2009 «Ամեն ինչ և հիմա», Suburb մշակութային կենտրոն, Երևան 2004 Քանդակների ցուցադրություն, Ալբերտ և Թովէ Բոյաջյան ցուցասրահ, Երևան

Manan Torosyan (b. 1984) graduated from the sculpture department of Yerevan State Academy of Fine Arts in 2007. She was teaching sculpture for several years at the Mekhitar Sebastatsi Educational Complex and illustrated books. She had artistic residencies at the Center of Contemporary Art in Tbilisi (2013) and at the Women’s Cultural Center in Dusseldorf (2014). Her artworks are part of private collections in Armenia and abroad. Solo Exhibitions 2013 The Big Bang Theory, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan, Armenia Group Exhibitions (selected) 2016 Land of Vitality, Galentz Museum, Yerevan, Armenia 2013 Contemporary Art from Armenia, Center for Contemporary Art, Moscow, Russia 2013 Emancipate the Time, Annual Festival of Alternative Art, ACCEA, Yerevan 2012 9 artist + 20 years, ACCEA, Yerevan 2012 Rusty Pumpkin, 4th Media Festival, ACCEA, Yerevan 2010 Exhibition dedicated to women, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 2010 Every Day, Everywhere, Suburb Cultural Center, Yerevan 2009 All and Now, Suburb Cultural Center, Yerevan 2004 Sculpture Exhibition, Albert and Tove Boyajyan’s gallery, Yerevan

Մարինա Դիլանյանը (ծնվ. 1957) ավարտել է Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիան 1982 թ-ին: 1993 թ-ից հանդիսանում է Հայաս տանի նկարիչների միության անդամ: Մարինա Դիլանյանի աշխատանքները գտնվում են Հայաստնի ազգային պատկերասրահի, Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանի, Սանկտ Պետերբուրգի Էրմիտաժի, Մյունխենի ժամանակակից պինակոտեկի, ինչպես նաև բազ մաթիվ մասնավոր հավաքածուներում և ցուցասրահ ներում: Անհատական ցուցահանդեսներ 2009 «Գրաֆիկաներ», Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան, Հայաստան 2003 «Winicki» ցուցասրահ, Մյունխեն, Գերմանիա 1999 «Ildiko Risse» ցուցասրահ, Ուեսլինգ, Գերմանիա 1993 «Schwabenhaus» ցուցասրահ, Մյունխեն 1991 Ժամանակակից արվեստի «Art club» ցուցասրահ, Քյոլն, Գերմանիա 1990 Ժամանակակից արվեստի պատկերասրահ, Զիբուրգ, Գերմանիա 1990 «Jeanne» ցուցասրահ, Մյունխեն Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2012 «BNP Մոնակո» բարեգործական աճուրդ, Մոնակո, Մոնակո 2011 «Armeni e irpini», «De Angelis Art» ցուցասրահ, Հռոմ, Իտալիա 2010 «Միջազգային ժամանակակից արվեստ» ցուցադրություն, «Castel Dell’ovo Napoli» ցուցասրահ, Նեապոլ, Իտալիա 2008 «Անկախության սերունդ» ցուցադրություն, InterArt ցուցասրահ, Նյու Յորք, ԱՄՆ 2008 «Հայկական արվեստի օրեր Իտալիայում», Հռոմ 2007 «Հայկական արվեստի օրեր Ֆրանսիայում», Փարիզ, Ֆրանսիա 2007 «Ֆուջի լեռից մինչ Արարատ», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երևան 2005-08 Ժամանակակից արվեստի ամենամյա ցուցադրություն, Մյունխեն 2001 Ժամակակից արվեստի թանգարան, Թեհրան, Իրան 1999 «Ildiko Risse» ցուցասրահ, Ուեսլինգ 1997 «Հինգի ցուցադրություն», Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 1990 «SOS Armenia» նախագիծ, Ժնև, Շվեյցարիա

Marina Dilanyan (b. 1957) graduated from Yerevan State Academy of Fine Arts in 1982. She has been a member of Artists’ union of Armenia since 1993. Artist’s works are part of the collections of the National Gallery of Armenia, Modern Art Museum of Yerevan, Hermitage Museum in Saint Petersburg, The Pinakothek der Moderne in Munich, as well as of many private collections in Armenia and abroad. Personal exhibitions 2009 Graphics, Modern Art Museum of Yerevan, Yerevan, Armenia 2003 Gallery Winicki, Munich, Germany 1999 Gallery Ildiko Risse, Wessling, Germany 1993 Gallery Schwabenhaus, Munich 1991 Art club Gallery of Contemporary Art, Köln, Germany 1990 Gallery of Contemporary Art, Siegburg, Germany 1990 Gallery Jeanne, Munich Group Exhibitions (selected) 2012 BNP Monaco beneficiary auction, Monaco, Monaco 2011 Armeni e irpini, Gallery De Angelis Art, Rome, Italy 2010 Exhibition of international contemporary art, Gallery Castel Dell’ovo Napoli, Naples, Italy 2008 Generation Freedom, InterArt Gallery, New York, USA 2008 Days of Armenian Art in Italy, Contemporary Art Gallery, Rome 2007 Days of Armenian Art in France, Armenian Contemporary art exhibition Orangerie du Luxemburg. Musee D’art moderne a’Armenie, Paris, France 2007 From Mount Fuji to Ararat, National Gallery of Armenia, Yerevan 2005-08 The annual exhibition of contemporary art Hous Der Kunst, Munich 2001 Museum of Contemporary Art, Tehran, Iran 1999 Gallery Ildiko Risse; Wessling 1997 Exhibition of the fifth, Modern Art Museum of Yerevan, Yerevan, Armenia 1990 Project SOS Armenia, Geneva, Switzerland

Մերի Մունը (Ամիրխանյան, ծնվ. 1977) 1994-1998 թթ. սովորել է Երևանի Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում նարանում, 2004 թ-ին ավարտել է Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիան: 2008 թ-ին Մերի Մունը մասնակցել է Կասսելի ամառային դպրոցին Գերմա նիայում: Արվեստի կացարան ծրագրով ստեղծագործել է Վրաստանում (2011), Ավստրիայում (2012) և Թուրքիայում (2014). 2014 թ-ին Թուրքիայում արժանացել է առաջին մրցանակի «Տարվա լավագույն նկարիչ» մրցույթում Ստամբուլի Art Planet ցուցասրահում: Մերի Մու նի աշխատանքները գտնվում են Հայաստանի ազգային պատկերասրահում, Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանում, Գերմա նիայի, Ուկրաինայի և Թուրքիայի մի շարք ցուցասրահ ներում, ինչպես նաև մասնավոր հավաքածուներում Հայաստանում և արտերկրում: Անհատական ցուցահանդեսներ 2017 RH+artproject ցուցասրահ, Ստամբուլ, Թուրքիա 2015 «Իրականությունը Գեղեցիկ է», G-Art ցուցասրահ, Ստամբուլ 2015 «Իրականությունը Գեղեցիկ է», Depo ցուցասրահ, Ստամբուլ 2014 VisualGap ցուցասրահի ներկայացում, Սբ, Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի, Ներսեսյան սրահ, Քնալիադա, Ստամբուլ 2014 «Թուրբուլենսի Միջով» VisualGap եւ Դալան ցուցասրահ ների համագործակցություն, Երեւան, Հայաստան 2011 «Իրականությունը Գեղեցիկ է», Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2007 «Ուտոպիական քարտեզագրություն», Ակումբ, Երևան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2017 «Down-Shift», Hype pop up ցուցասրահ, Երևան 2016 «Արևելքից Արևմուտք: Մոդեռնից Պոստմոդեռն: Հայ Նկարիչներ», Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2015 «Contemporary Istanbul 2015», BIQ ցուցասրահ, Ստամբուլ 2015 «Borders and Boundaries», BIQ խմբակային ցուցահանդես Mixer ցուցասրահում, Ստամբուլ 2015 «Fine tuned and multiple» խմբային ցուցահանդես, Kuad ցուցասրահում, Ստամբուլ 2015 «Mamut Art Project 2015» Ալտերնատիվ արվեստի տոնավաճառ, KucukCiflik Park, Ստամբուլ 2015 «Open Door, Open Call» խմբային ցուցահանդես, Նեսրին Էսիրտգեն հավաքածու, Ստամբուլ 2014 Միջազգային արվեստի ցուգահանդես, Art Suites ցուցասրահ, Բոդրում, Թուրքիա 2013 «Արևելքից Արևմուտք: Մոդեռնից Պոստմոդեռն: Հայ Նկարիչներ» Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2013 «Արթ Օբյեկտ» ժամանակակից արվեստի նախագիծ, Visual Gap ցուցասրահի տարածք, ԹՈՒՄՈ կենտրոն, Սիվիլնեթ TV, Երևան 2012 «Հող և տեխնոլոգիա» ժամանակակից արվեստի նախագիծ, Շուշի, Արցախի Հանրապետություն 2012 «The Future and Reality of Art», Պեկինի 5րդ Արվեստի Բիեն ալե, Պեկին, Չինաստան 2012 «In the Woods» արվեստի միջազգային նախագիծ,Վիեննա, Ավստրիա 2011 «View to the East» Միջազգային ցուցահանդես, GIZ, Էշբորն, Գերմանիա 2010 «Art-Point» միջազգային Արվեստի նախագիծ, Ludmila Bereznitska & Partner ցուցասրահ, Դոնեցկ, Ուկրաինա 2009 «Watch the Gap», InteriorDAsein ցուցասրահ, Բեռլին, Գերմանիա 2008 «Հայկական բնապատկեր», Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2007 «Գործ պատի հետևում», Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2007 «Landscape of Symbols, Landscape of the Built Environment, Landscape of Dreams», Ժնև, Շվեյցարիա 2006 «Give(a)way» 30-րդ հոբելյանական, կերպարվեստի 6-րդ բիենալե 2005 «Beyond Stereotypes» միջազգային ակտուալ արվեստի կոնվենցիա, Թբիլիսի, Վրաստան

Mary Moon (Amirkhanyan, b. 1977) studied at the College of Fine Arts after P. Terlemezyan from 1994 to 1998, in 2004 she graduated from Yerevan State Academy of Fine Arts. In 2008 she also studied at School of Art and Design in Kassel (Germany) as invited guest student for summer semester. In the scope of the program Artist in Residence Mary Moon worked in Georgia (2011), Austria (2012) and in Istanbul (2014). In 2014 she was awarded the First Prize at the International Young Artist of the year contest at Art Planet Gallery in Istanbul. Mary Moon’s artworks are part of collections of the National Gallery of Armenia, Modern Art Museum of Yerevan, varied galleries in Germany, Ukraine and Turkey, as well as of private collections in Armenia and abroad. Personal Exhibitions 2017 Solo project, RH+artproject gallery, Istanbul, Turkey 2015 Reality is Beautiful, G-Art gallery, Istanbul 2015 Reality is Beautiful, Depo gallery, Istanbul 2014 Presentation of the VisualGapGallery, St. Gregor Lusavorich church, Nersesian hall, Kinaliada, Istanbul 2014 Through Turbulence, VisualGapGallery in collaboration with Dalan Art Gallery, Yerevan, Armenia 2011 Reality is Beautiful, Modern Art Museum, Yerevan 2007 Utopian Mapping, The Club, Yerevan Group Exhibitions (selected) 2017 Down-Shift, Hype pop up gallery, Yerevan 2016 East to West. Modern to Postmodern. Artists of Armenia, Modern Art Museum, dedicated of the 25th anniversary of Independence, Yerevan 2015 Contemporary Istanbul, 2015 BIQ gallery, Istanbul Turkey 2015 Borders and BoundariesBIQ group exhibition at Mixer gallery, Istanbul Turkey 2015 Fine tuned and multiple group exhibition, Kuad gallery, Istanbul Turkey 2015 Mamut Art Project 2015 althernative art fair, KucukCiflik Park, Istanbul Turkey 2015 Open Door, Open Call group exhibition, Nesrin Esirtgen Collection, Istanbul Turkey 2014 International Art Exhibition, Art Suites Gallery, Bodrum, Turkey 2013 East to West. Modern to Postmodern. Artists of Armenia, Modern Art Museum, Yerevan 2013 Art Object Contemporary Art Project, VisualGapGallery space, TUMO center, Civilnet TV, Yerevan 2012 Land and Technology Contemporary Art Project, Shushi, Rpublic of Artsakh 2012 The Future and Reality of Art Beijing International 5th Art Biennale, China, Beijing 2012 In the Woods International Art Project, Vienna, Austria 2010 Art-Point International Art Project, Ludmila Bereznitska & Partner Gallery, Donetsk, Ukraine 2009 Watch the Gap, InteriorDAsein gallery, Berlin, Germany 2008 Armenian Landscape, Painter’s Union, Yerevan 2007 A work Behind the Wall, Modern Art Museum, Yerevan 2007 Landscape of Symbols, Landscape of the Built Environment, Landscape of Dreams, Geneva, Switzerland 2006 «Give(a)way» 30th annual, 6th biennale exhibition of visual+art -ի փոխարեն 2005 Beyond Stereotypes International Actual Art Convention, Tbilisi, Georgia

Մոկո (Մարիամ) Խաչատրյանը (ծնվ. 1969) 1980-83թթ. սովորել է Երևանի Հենրիկ Իգիթյանի ղեկավարած ազգային գեղագիտա կան կենտրոնում, 1983-87թթ.՝ Երևանի Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում ն արանում, իսկ 1991 թ-ին ավարտել է Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտը: 1992 թ-ին տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ շարունակել է նկարել (2007 թ-ից ապրում է Երևա նում և Մոսկվայում): 1995 թ-ից հանդիսանում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նկարիչների միջազգային ասոցիացիայի անդամ: Աշխատանքները գտն վում են Երևանի և Քուվեյթի ժամանակակից արվեստի թանգարաններում, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Անգլիայի, Չեխիայի, Հայաստանի, Ռուսաստանի մասնավոր հավաքածուներում: Անհատական ցուցահանդեսներ 2015 «Գույների և ձևերի պատմություն», AvestArt ցուցասրահ, Ցյուրիխ, Շվեյցարիա 2014 «Սև, սպիտակ և կարմիր», Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան, Հայաստան 2012 «Esquisse» ցուցասրահ, Բեյրութ, Լիբանան 2008 «Գևորգ յան» պատկերասրահ, Երևան 1993 East ցուցասրահ, Մոսկվա, Ռուսաստան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2014 «Carousel de Louvre», Փարիզ, Ֆրանսիա 2014 «Դալան» պատկերասրահ, Երևան 2012 «Abstractionizm», «Red square» ցուցասրահ, Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա 2011 «Էպիկենտրոն», հատուկ նախագիծ Հայկ Մելիք յանի հետ միասին, Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2011 Խմբային ցուցադրություն, Գյուլբենկ յան սրահ, Նյու-Յորք, ԱՄՆ 2011 Խմբային ցուցադրություն, Քուվեյթ, Քուվեյթ 2010 «Հայ աբստրակտ նկարիչներ», Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան 2004 «Ճանապարհ դեպի նեոաբստրակցիոնիզմ», Մոսկվա 2001 «Վիրտուալ արվեստ», Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն (ՆՓԱԿ), Երևան 1996 «Երաժշտության ձայնը», Նկարչի կենտրոնական տուն, Մոսկվա, Ռուսաստան 1995 Ռուս և հայ արվեստագետների բարեգործական ցուցադրություն, Նկարչի կենտրոնական տուն, Մոսկվա 1994 «Արվեստագետներ Մոսկվայից», Emmanuel քոլեջի Հին գրադարան, Լոնդոն

Moko (Mariam) Khachatryan (b. 1969) studied at Aesthetic Education Center under supervision of H. Igitian from 1980 to 1983, as well as at College of Fine Arts after Panos Terlemezyan from 1983 to 1987. In 1991 she graduated from Yerevan State Institute of Theatre and Fine Arts. In 1992 she moved to Moscow, where she continued to paint (since 2007 she has lived in Moscow and Yerevan). She has been the member UNESCO International Union of Artists since 1995. Her artworks are part of the collections of the Modern Art Museum of Yerevan as well as Kuwait Museum of Modern Art. Her paintings are in the private collections in Armenia and abroad. Personal Exhibitions 2015 A Story of Colors & Shapes, AvestArt Gallery, Zurich, Switzerland 2014 Black, White and Red, Modern Art Museum of Yerevan, Yerevan, Armenia 2012 Esquisse Gallery, Beirut, Lebanon 2008 Gevorgyan Gallery, Yerevan 1993 East Gallery, Moscow, Russia Selected Group Exhibitions 2014 Carousel de Louvre, Paris, France 2014 Dalan Gallery, Yerevan 2012 Abstractionizm, «Red square» Gallery, London, Great Britain 2011 Epicenter, special project featuring Hayk Melikyan, Modern Art Museum of Yerevan, Yerevan 2011 Group exhibition, Gulbenkian Gallery, New-York, USA 2011 Group exhibition, Kuwait, Kuwait 2010 Armenian Abstract Artists, Modern Art Museum of Yerevan, Yerevan 2004 A Rout to Neoabstractionism, Moscow 2001 Virtual Art, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan 1996 Sound of Music, Artist’s Central House, Moscow 1995 Charitable Exhibition of Russian and Armenian artists, Artist’s Central House, Moscow 1994 Moscow Artists, Emmanuel College, The Old Library, London

Սարկո Մինեն (ծնվ. 1984) բարձրագույն կրթությունը ստանալով ԱՄՆ-ում ՝ իրեն փնտրել է տարբեր ոչ գեղարվեստական ոլորտներում, սակայն մշտապես ստեղծագործել է: Վերջին տարիներին ապրում է Երևանում, զբաղվում է միայն արվեստով, ակտիվ ցուցադրվում է թե հայրենիքում, թե արտերկրում: 2012 թվականին արժանացել է իտալական Premio Ora մրցանակին՝ ստանալով Իտալիայում անհատական ցուցադրություն ունենալու հ նարավորություն: Երևանի մի շարք հանրային և մասնավոր վայրերում իրականացրել է ինստալացիաներ: Անհատական ցուցադրություններ 2017 «Խոցելի», ՀԲԸՄ Հայաստան, Երևան, Հայաստան 2014 « Սարկո», Էբել, Լոս Անջելես, ԱՄՆ 2013 «Գեղեցիկ հրեշներ», Ակ յան պատկերասրահ, Երևան 2011 «Այսպիսին է կ յանքը, այսպիսինէսերը», Երևան քաղաքի պատմության թանգարան, Երևան Խմբային ցուցադրություններ 2016 «Երազ» մեկօրյա ցուցադրություն, «Երազ» գործարանի տարածք 2014 «Արվեստը գրավում է Մայամին», Մայամի, ԱՄՆ

Sarko Meené (b. 1984) got her higher education in USA, and was working in varied non artistic areas, although was creating all her life. In recent years she has lived in Yerevan, actively painting and participating in exhibitions in Armenia and abroad. In 2012 she received the Italian Premio Ora award giving an opportunity to have a solo exhibition in Italy. She has done several installations at public and private spaces in Yerevan. Solo Exhibitions 2017 Exposed, AGBU Armenia, Yerevan, Armenia 2014 Sarko, Ebell Theatre, Los Angeles, USA 2013 Beautiful Monsters, Akian Gallery, Yerevan 2011 C’est la vie e C’est lamour, Yerevan History Museum, Yerevan Group Exhibitions 2016 Yeraz pop up one day exhibition, Yerevan 2014 Art takes Miami, Miami, USA

Սոնա Աբգարյանը (ծնվ. 1979) 1995-2000 թթ. սովորել է Փ. Թերլեմեզ յանի անվան գեղարվեստի ուսում նարանում, իսկ 2007-ին ավար տել է Փարիզի գեղարվեստի ակադեմիան: Վերապարտաստում ներ է անցել Ավստիայի Կուլտուր-Կոնտակտ-ում (2002), Շվեյցարիայի «Ուտոպիանա» կազմակերպությունում (2010) և Վրաստանի Geoair-ում (2013): Նա հեղինակել է կոմիքսներ, հանդիսացել է արվեստային փառատոների համակազմակերպիչ և ցուցադրությունների համադրող: Սոնա Աբգարյանի ստեղծագործությունները գտնվում են մի շարք մասնավոր հավաքածուներում Հայաստանում և արտերկրում: Անհատական ցուցահանդես 2013 «Անվրդով սերունդ», Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոն (ՆՓԱԿ), Երևան, Հայաստան Խմբային ցուցահանդեսներ (ընտրված) 2016 «Կենսահաստատման երկիր»,Կալենց թանգարան, Երևան 2013 «Հայկական ժամանակակից արվեստի ընտրանի», Մոսկվա, Ռուաստան 2012 «9+20 Արվեստագետ», ՆՓԱԿ, Երևան 2010 «Մարմին. նոր պատկերային արվեստ Հայաստանում», Հայաստանի նկարիչների միություն, Երևան 2010 «Կույր ժամկետներ», Նյու Յորք, ԱՄՆ 2009 «Օբերհաուզենի ամենամյա կինոփառատոն», Գերմանիա 2009 «Բնանկարանային նախագիծ», Ստամբուլ, Թուրքիա 2008 «Պատկեր և տեքստ», Վիեննա, Ավստրիա 2008 «Խելագար համադրողներ», Բրատիսլավա, Սլովակիա 2007 «Հայկական ժամանակակից արվեստ», Փարիզի գեղարվեստի ազգային ակադեմիա, Ֆրանսիա 2007 «Կանայ ք գործողության մեջ», ՆՓԱԿ, Երևան 2006 «Արվեստ առանց սահմանների», ՆՓԱԿ, Երևան 2006 «Ազատ, ինչպես երբեք», ՆՓԱԿ, Երևան 2006 «Ալտերնատիվ պատկեր», Վիննա 2005 «Կանանց երկխոսություն», Միջազգային փառատոն, ՆՓԱԿ, Երևան 2005 51-րդ միջազգային Վենետիկի բիենալե, Վենետիկ, Իտալիա 2004 «Կանանց քաղաք», ՆՓԱԿ, Երևան 2003 «Հաջողություն Փարաջանով», Վիեննա 2003 «Քաղաքականությունը 180 աստիճանի տակ», ՆՓԱԿ, Երևան 2002 Հայ կանանց արվեստ, ՆՓԱԿ, Երևան 2002 Հայկական ժամանակակից արվեստ, Թեհրան, Պարսկաստան 2001 Ուտոպիանա, Հայ-Արտ մշակութային կենտրոն, Երևան 2001 «Աշխարհը դու ես», ամառային արվեստի փառատոն, Վիեննա 2001 49-րդ միջազգային վենետիկ յան բիենալե, Վենետիկ 2000 Հյուսիս-հարավ Փառատոն, ԴԻ, Ֆրանսիա 2000 «Կոլափս», ՆՓԱԿ, Երևան 1999 «Կրիզիս», ՆՓԱԿ, Երևան 1999 «Փակ Քաղաք», Հայ-Արտ մշակութային կենտրոն, Երևան 1998 «Փրկիր ինքդ քեզ», Նկարիչների տուն, Դիլիջան, Հայաստան

Sona Abgaryan (b. 1979) studied at the College of Fine Arts after Panos Terlemezyan from 1995 to 2000 and in 2007 she graduated from Paris Fine Arts Academy. She participated in trainings at Kultur-Kontakt in Austria (2002), at Utopiana in Switzerland and at Geoair in Georgia (2013). She also created comic books, was co-organiser of art festivals and exhibitions. Her artworks are in private collections in Armenia and abroad. Solo Exhibitions 2013 Cool Generation, Armenian Center for Contemporary Experimental Art (ACCEA), Yerevan, Armenia Group Exhibitions (selected) 2016 Land of Vitality, Galents Museum, Yerevan 2013 Selection of Contemporary Armenian Art, Moscow, Russia 2012 9+20 Artists, ACCEA, Yerevan 2010 Body: New Figurative Art in Armenia, Artists’ Union of Armenia, Yerevan 2010 Blind Terms, New York, USA 2009 Annual Film Festival of Oberhausen, Germany 2009 Land Scape Project, Istanbul, Turkey 2008 Image andText, Vienna, Austria 2008 CrazyCurators, Bratislava, Slovakia 2007 Armenian Contemporary Art, Academy of Fine Arts, Paris, France 2007 Women in Acton, ACCEA, Yerevan 2006 Art Without Borders, ACCEA, Yerevan 2006 Free as Ever, ACCEA, Yerevan 2006 Alternative Image, Vienna, Austria 2005 Women Dialogue, International Festival, ACCEA, Yerevan 2005 51st Venice Biennale, Italy 2004 City of Women, ACCEA, Yerevan 2003 Adieu Parjanov,Kunsthalle Wien, Vienna, Austria 2003 Politics at 180 Angle, ACCEA, Yerevan 2002 Art of Armenian Women, ACCEA, Yerevan 2002 Armenian Contemporary Art, Teheran, Iran 2001 Utopiana, Hay-Art, Yerevan 2001 You are the World, Summer Festival of Art, Vienna, Austria 2001 49th Venice Biennale, Italy 2000 North-South Festival, France 2000 Collapse, ACCEA, Yerevan 1999 Crisis, ACCEA, Yerevan 1999 Closed City, Hay-Art Cultural Center, Yerevan 1998 Save Yourself, House of Artists’ Union, Dilijan

ՑՈՒՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿ Արևիկ Արևշատյան 24 «Մագնետիզմ» շարք, 2017 Կտավ, յուղաներկ 100 x 100 սմ

25 «Մագնետիզմ» շարք, 2017 Կտավ, յուղաներկ 100 x 100 սմ

27 Կերպար, 2005 Կտավ, յուղաներկ 116 x 158 սմ

Դիանա Հակոբյան 30 Պարն է բարձրացնում ներքև, 2016 Կտավ, յուղաներկ 120 x 180 սմ

31 Անկում 13 (դու բոլոր կանայ ք ես), 2013 Կտավ, յուղաներկ 120 x 180 սմ

Թենի Վարդանյան 34 Սկիզբ և վերջ, վերջ և սկիզբ, 2010 Կտավ, յուղաներկ 200 x 150 սմ

35 Զրոյական վիճակ, 2014 Կտավ, յուղաներկ 160 x 200 սմ (20 կտոր)

Մանան Թորոսյան 38 Ռեֆրակցիա #1, 2017 Օրգանական ապակի (պոլիմեթիլմեթակրիլատ), մետաղ 160 x 60 x 60 սմ

39 Ռեֆրակցիա #2, 2017 Կտոր, մետաղ 86 x 96 x 36 սմ

41 Սիմետրիկ կյանքեր, 2017 Պոլիեթերային խեժ (կոմպոզիտային նյութ), մետաղյա պարան 100 x 53 x 40 սմ

Մարինա Դիլանյան 44 Երաժշտության ուսուցիչը, 2013 Կտավ, յուղաներկ 100 x 58 սմ

45 Կես ճանապարհին, 2013 Կտավ, յուղաներկ 90 x 60 սմ

Մերի Մուն 48 «Տերևներ» շարք, 2011 Կտավ, յուղաներկ 148 x 220 սմ

49 «Տերևներ» շարք, 2014 Կտավ, յուղաներկ 148 x 220 սմ

Մոկո Խաչատրյան 52 Դեղին նկար, 2015 Կտավ, յուղաներկ 185 x 100 սմ

53 Անտառ, 2017 Կտավ, յուղաներկ 185 x 100 սմ

Սարկո Մինե 56 Վերում ներ, 2017 Պղնձեցանց, մետաղյա շրջանակ 114 x 181 սմ

57 Ուղղահայաց, 2017 Մետաղյա ցանց ու շրջանակ, կտավ, ներկ 116 x 89 սմ

Սոնա Աբգարյան 60 Շուշաններ, 2017 Կտավ, ակրիլ 80 x 120 սմ

61 Ջունգլիներ, 2016 Կտավ, տպագրություն 100 x 160 սմ

ARTWORKS AT THE EXHIBITION Arevik Arevshatyan 24 Magnetism Series, 2017 Oil on canvas 100 x 100 cm

25 Magnetism Series, 2017 Oil on canvas 100 x 100 cm

27 Appearance, 2005 Oil on canvas 116 x 158 cm

Diana Hakobyan 30 Fall 13 (you are all the women), 2013 Oil on canvas 120 x 180 cm

31 The Dance is Raising Down, 2016 Oil on canvas 120 x 180 cm

Teni Vardanyan 34 Beginning and End, End and Beginning, 2010 Oil on canvas 200 x 150 cm

35 Null State, 2014 Oil on canvas (20 pieces) 160 x 200 cm

Manan Torosyan 38 Refraction #1, 2017 Organic glass (polymethylmethacrylate), metal 160 x 60x 60 cm

39 Refraction #2, 2017 Metal, fabric 86 x 96 x 36 cm

41 Symmetrical Lives, 2017 Polyester resin (composite material), metal rope 100 x 53 x 40 cm

Marina Dilanyan 44 Teacher of Music, 2013 Oil on canvas 100 x 58 cm

45 On the Halfway, 2013 Oil on canvas 100 x 58 cm

Mary Moon 48 Leaves Series, 2011 Oil on canvas 148 x 220 cm

49 Leaves Series, 2014 Oil on canvas 148 x 220 cm

Moko Khachatryan 52 Yellow Painting, 2015 Oil on canvas 185 x 100 cm

53 Forest, 2017 Oil on canvas 185 x 100 cm

Sarko MeenĂŠ 56 Verums, 2017 Copper mesh, metal frame 114 x 181 cm

57 Vertical, 2017 Metal mesh and metal frame, canvas backdrop 116 x 89 cm

Sona Abgaryan 60 Lilies, 2017 Printing on canvas 80 x 120 cm

61 Jungles, 2017 Printing on canvas 80 x 120 cm