Exiles and Dreamers Catalog by Cafesjian Center for the Arts

jia

C af

Â©

Exiles and Dreamers

da tio

n da tio un Fo m eu us M n jia es

C af

ԵՐԵՎԱՆ | YERE V A N 2020

20-րդ դարի սփյուռքահայ գրաֆիկայի համայնապատկեր Վիգեն Գալստյանի հավաքածու

Exiles and Dreamers Panorama of 20th Century Graphic Arts from the Armenian Diaspora Vigen Galstyan’s Collection

Բովանդակություն

da tio un

Երախտիքի խոսք Acknowledgements

Տարագիրներ ու երազողներ. վերաբացահայտելով Սփյուռքը Exiles and Dreamers: Rediscovering the Diaspora

Անհանգրվան երազներ. սփյուռքահայ արվեստը և տարագրության երևակայությունը Unmoored Dreams: Diasporan-Armenian Art and the Imaginary of the Exile

Կենսագրություններ Biographies

Աշխատանքների ցանկ List of Works

jia

200

C af

Contents

Գաֆ էսճ եա ն արվ եստ ի կենտր ոն ում դեռևս

շնորհիվ բացվեց «Տարագիրներ ու երազող

2012-ին ՝ նպատ ակ ուն են ալ ով բաց ահ այ

ներ. 20-րդ դարի սփյուռքահայ գրաֆիկայի

R D

համայնապատկեր» ցուցադրությունը Գաֆէս

նրանց արվեստի հավաքածուները: Լինելով

ճեան արվեստի կենտրոնում:

E R

տել ու երև ան աբն ակ կոլ եկց իոն երն եր ին և

նացավ արվեստասեր հասարակության լայն

և շնորհ ակ ալ ութ յուն եմ հայտն ում արվ ես

արձագանքին, ինչպես նաև վերարժևորվեց

տաբ ան, համ ադր ող և հավ աք որդ Վիգ են

անհ ատ կոլ եկց իոն եր ի հանր ային դերն ու

Գալստյանին, ով սիրով միացավ այս նախա

նշան ակ ութ յուն ը՝ որպ ես մշակ ութ ային ժա

ձեռնությանը և համաձայնեց հանրայնացնել

S E L I

Կենտրոնի անունից սրտանց շնորհավորում

խադ եպ իր ադ արձ ութ յուն՝ ծրագ իրն արժ ա

Հայաստանի մշակութային կ յանքում աննա

իր հավաքածուն, ինչպես նաև համա-համադ

ռանգության ջատագով-պահապանի:

րեց ցուցադրությունը և տրամադրեց պատկե րագրքի տեքստը:

2019-ի նոյեմբ եր ի 30-ին Գաֆ էսճ եա ն ար

վեստ ի կենտր ոն ում բացվ եց «Երև ան յան

Շն որհ ակ ալ ութ յուն եմ հայտն ում նաև Գա ֆէսճեան արվեստի կենտրոնի ամբողջ անձ

ու եր ազ ողն եր. 20-րդ դար ի սփյուռք ահ այ

նակ ազմ ին՝ Գաֆ էսճ եա ն ժառ անգ ութ յանն

գրաֆիկայի համայնապատկեր» խորագրով:

անմ նաց որդ նվիր ում ի և ցուց ադր ութ յունն

Ցուց ադր ութ յան ը ներկ այ ացվ ած են քառ ա

իրականացնելու համար:

հիս ունյոթ աշխ ատ անքն եր, որ ոնք հանդ ի

Համոզված եմ, որ ցուցադրությունը հրաշալի

սան ում են արվ եստ աբ ան, համ ադր ող և

հ նարավորություն կընձեռի հայաստանյան և

հավ աք որդ Վիգ են Գալստ յան ի արվ եստ ի

օտարերկրյա արվեստասեր հանրությանը՝ բա

հավաքածուի ընտրանին:

ցահայտելու մեր սփյուռքահայ արվեստագետ

սունչ որս սփ յուռք ահ այ արվ եստ ագ ետն եր ի

չոր րորդ ցուց ադր ութ յուն ը՝ «Տ ար ագ իրն եր

կոլ եկց իոն երն եր ի ըն տր ութ յուն ը» շարք ի

Ր Ա Տ

ներին, ինչպես նաև գնահատելու երևանյան կո լեկցիոներների նվիրում ն ու մեծահոգությունը:

jia

ճեան արվեստի կենտրոնը երևան է հանում սփյուռք ահ այ արվ եստ ագ ետն եր ի այնպ իս ի

Վահագն Մարաբյան

ան ունն եր և աշխ ատ անքն եր, որ ոնց զգալ ի

Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար

մասը հայտնի չէ մեր հանրությանը:

C af

Այս բաց առ իկ ցուց ադր ութ յամբ Գաֆ էս-

նում բոլոր անձանց, ում նվիրումի և ջանքերի

da tio

Մ եր խոր ին շնորհ ակ ալ ութ յունն են ք հայտ

նը» ցուցադրությունների շարքը մեկնարկեց

«Երև ան յան կոլ եկց իոն երն եր ի ըն տր ութ յու

Երախտիքի խոսք

Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

Rediscovering the Diaspora from some of these developments, especially

collections. Thus, it is only fitting that the

in the socio-cultural sphere (fashion, art,

institution continues this commitment with the

music etc.) beyond the iron curtain of the

fourth exhibition in the Yerevan Collectors’

USSR, Armenians scattered all over the world

Choice series since 2012: Exiles and Dreamers.

were part of those transformations, which also

For a Center established by a private collector,

pertained to the evolution of modern art. One

it has been a priority to display artworks that

of the objectives of Exiles and Dreamers is to

are not accessible to a wider public. However,

present the relation of Armenian artists from

this panorama of twentieth-century graphic

the Diaspora to the bigger, global picture

arts unveils not only a hidden treasury, but also

with which they identified. Although working

reveals a number of Armenian artists from the

on different continents and in different

Diaspora who are unknown to even specialist

cultures, these artists emerged from shared

circles, and have never been exhibited in

paradigmatic roots and followed similar

Armenia.

conceptual discourses through their oeuvre.

da tio

technologies. While Soviet Armenia was cut off

has always paid special attention to private

The logic of the show itself purveys this idea.

This exhibition features a small part of a

At the same time, it is essential to stress how

assembled by Vigen Galstyan since the mid-

relevant the show is today, in 2019, beyond

1990s: a product of continuous research and

its significance for the Armenians. Exiles and

‘hunting’. As an art historian (PhD) specializing

Dreamers touches on some of the burning

in photography, film and Armenian art of the

issues that international art institutions are

modern and contemporary era, Galstyan sees

concerned with, among which is the question

the collection as an extension of his scholarly

of national and cultural identity in museums,

practices. Having acquired his first artwork at

in the context of re-merging fascism and

the age of thirteen, his aim is to use collecting

nationalism. Through the selection of works

as a way of questioning parochial institutional

presented and the biographical trajectories

narratives, which still dominate perceptions

of the featured artists, we can observe the

jia

much larger collection of art and design

of modern Armenian visual culture today. The

multiplicity of identities, which make up the

selection showcases how considerably more

wider Armenian reality. This project suggests

layered the Armenian Diaspora has been from

that art cannot always be considered a mirror

social, cultural and political perspectives than

of ‘national identity’, as claimed by cultural

is commonly acknowledged.

historian Joes Segal. Today museums all over

C af

The Cafesjian Center for the Arts (CCA)

Exiles and Dreamers:

the world are reconsidering their policies

The show spans nearly the entire twentieth

and agendas to become more inclusive

century, which was a crucial epoch for mankind

and diverse not only in the acquisition of

with its two world wars, nuclear disasters,

artworks, but also how the permanent

genocides, environmental issues, etc. At the

displays and temporary exhibitions are

same time, this was an era of unprecedented

curated. The issues of national identity,

intellectual and technological progress; the

especially in the Western institutions during

conquest of space and emergence of advanced

the last two decades, have been dramatically

jia

C af

Â©

da tio

jia

C af

Â©

da tio

կան արվ եստ ի մասն ավ որ հավ աք ած ու ից

թյունն եր ի և արդ ի ազգ եր ի առ անց ք ային

ըն տրվ ած այս ցուց ահ անդ եսն ի մի է բեր ել

գործ ակ ալն եր, սակ այն նրանց հանր ային

տարբ եր մայրց ամ աքն եր ում, եր կրն եր ում

կարգ ավ իճ ակ ն արմ ատ ապ ես ձևափ ոխվ ել

և արվ եստ ային կենտր ոնն եր ում ապր ող

է արդ իակ ան ութ յան ընթ աց ք ում։ Մեր ժա

հայ նկար իչն եր ի ստեղծ ած շուրջ վաթս ուն

ման ակն եր ի ըն դհ ան ուր պատկ եր ացմ ամբ,

ստեղծ ագ ործ ութ յուն։ Նախ ագ իծն ըն դհ ա

արվ եստ ագ ետ ը նա է, ով կանգն ած է հեռ

նուր կերպով ուրվագծում է արդի արվեստի

վում ՝ դիմ ադր ել ով, ժխտ ել ով, վերլ ուծ ել ով

զարգ աց ում ն անց ած դար ի ընթ աց ք ում ՝

ու վեր ակ երտ ել ով այն իր ակ ան ութ յուն ը,

այս գործ ընթ աց ին ինտ եգրվ ած սփյուռք ա

որ ում ապր ում են ք։ Խոս ել ով մի դիրք ից,

հայեր ի տես անկ յուն ից: Այդ դեմք եր ից մի

որը գտնվում է «մեկ այլ տեղ», նա հաճախ

քան իս ը քաջ հայտն ի են Հայ աստ ան ում և

ին քն ակ ամ որ են կամ հարկ ադր աբ ար մե

արտ երկր ում, իս կ շատ եր ը պետք է բաց ա

կուս ացվ ած է այն համ ակ արգ եր ից, որ ոնք

հայտվեն նորովի։ Հավաքականորեն նրանք

տնօրինում են մեր կ յանքը. նա խորթացած

մեզ նաև թույլ են տալիս ուսում նասիրել, թե

մի երազող է, ում սովորաբար տեղադրում

ին չպ ես է սփյուռք ահ այ նկար իչն եր ի ստեղ

են ողբ երգ ակ ան հեր ոս ի, նահ ատ ակ ի կամ

ծագ ործ ակ ան պրակտ իկ ան բարդ ացն ում

արդ իո ւթ յան շրջ ան ի հայ արվ եստ ի մաս ին

պար ում: Ան դր ադ առն ալ ով սփյուռք ահ այ

պատկ եր աց ում ն եր ը, որ ոնք ձևավ որվ ում

նկարիչներին՝ նպատակ ունենք վերանայել

էին 1900-90-ականների ռուսական և ապա՝

այս ընկալում ները հայ արվեստի պատմու

առ ասպ ել ակ ան հեղ ափ ոխ ակ ան ի կաղ ա

R A E R D A S E L I

da tio

Քսաներորդ դարի միջազգային, գրաֆիկա

ղաք ակրթ ութ յունն եր ի, գաղ ափ ար ախ ոս ու

Արվ եստ ագ ետն եր ը դարերով եղ ել են քա

Սփյուռքահայ արվեստը և տարագրության երևակայությունը

Խորհրդային Հայաստանի կենտրոններում:

սույն արվ եստ ագ ետն եր ի մաս ին ոչ թե որ

նակ ան պատկ ան ել իո ւթ յան վրա հիմ նվ ած

պես պատմ ութ յան մեջ, իր ենց նախ աս ահ

«համահայկական» արվեստի սպեկուլ յատիվ

մանված տեղից ու բննօրանից կտրված ճա

ձևակ երպ ում ը չէ. անհ աջ ող մի մոտ եց ում,

կատագրի «զոհերի», այլ որպես մտավորա

որ ը խոտ ան ել է սփյուռք ահ այ արվ եստ ը

կանն եր ի, որ ոնք՝ ին չպ ես նշում է Էդ ու արդ

պատմ ակ ան ացն ել ու ավ ել ի վաղ արվ ած

n jia

փորձերից շատերը: Ոճերի, թեմաների և հե

մշտ ապ ես շարժմ ան մեջ լին ով ու նայել ով

տաքրքրությունների մեծ բազմազանությունը

պայմ ան ակ ան ի տրամ աբ ան ութ յուն ից ան

վկայում է այս նկարիչներին միավորող որևէ հատուկ բնութագրի բացակայության մասին:

ավ ել ի համ ապ ատ ասխ ան վայր, քան Գա

Եվ այնուամենայնիվ, 1979-ին կազմակերպ

ֆէսճ եա ն արվ եստ ի կենտր ոն ը՝ Սփյուռք ի

ված «Ֆրանսահայ նկարչության մեկ դարը»

փոխ ակ երպ իչ ազդ եց ութ յան հաստ ատ ուն

ցուց ահ անդ ես ի կատ ալ ոգ ում, գալ եր իստ և

ապացույցը Հայաստանի մշակութային տի

բանաստեղծ Կարիկ Պասմաճեանը պնդում

րույթում։

էր, որ «այստ եղ ներկ այ ացվ ած արվ եստ ա

C af

դին։ Այս նպատակի համար չի կարող լինել

Ր Ե

Սայիդը, ներկայացնում են փոփոխություն,

Այդ ուհ անդ երձ, մեր նպատ ակ ը էթն ո-կր ո

սը հ նարավորություն է ստեղծում մտածելու

թյան համատեքստում: Ներկա ցուցահանդե

Անհանգրվան երազներ

1. Edward Said, ‘Intellectual Exile: Expatriates and Marginals’, Grand Street, no.47, Autumn, 1993, էջ 124։

Diasporan-Armenian Art and the Imaginary of the Exile well known in Armenia and outside, while many

nations, yet their status within society has been

others must be discovered anew. Collectively,

transformed over the course of modernity. In

they also allow us to explore how the creative

our general understanding today, the artist is

practices of diasporan artists complicate

someone who stands at a remove, resisting,

notions of modern Armenian art, which were

negating, analyzing and reconstructing the

being formulated in Russian and then Soviet

reality in which we live. Speaking from a

Armenian centers, between the 1900-90s.

da tio

this process. Some of these perspectives are

agents of civilizations, ideologies and modern

position that is ‘elsewhere’, the artist is often

Our intention here is not, however, to make

that govern our lives: an estranged dreamer

a speculative case for a ‘pan-Armenian’ art

who is usually cast in the role of the tragic

based on ethno-religious belonging – an

hero, the martyr or the mythical revolutionary.

unfortunate approach that has sullied many of

By addressing artists working in the Armenian

the earlier attempts to historicize diasporan-

Diaspora, we aim to reassess these perceptions

Armenian art. The great diversity of styles,

in the context of Armenian art history. The

themes and concerns, testifies to a lack of any

present exhibition is an opportunity to think

specific, unifying characteristic between these

willingly or forcibly dislocated from the systems

artists. And yet, in the catalogue of his 1979

off from their predestined place in history and

exhibition, A Century of French-Armenian

native communities – but as intellectuals who,

Painting, the gallerist-poet, Garig Basmadjian

to paraphrase Edward Said, represent change

claimed that

about such artists not as ‘victims’ of fate – cut

the artists presented here, who have been

purpose, no setting is more fitting than the

creating outside their mother country for the

Cafesjian Centre for the Arts – an enduring

last hundred years, despite the influences of

proof of Diaspora’s transformative impact

prevailing French schools of painting, continue

upon Armenia’s cultural landscape.

to speak one language. That language is

jia

beyond the logic of conventional. 1 For this

by being constantly on the move and looking

Selected from a private collection of

Armenian. The spiritual link with their roots is not severed.2

international, twentieth-century graphic art, the show brings together close to sixty works

To what degree we can make this assertion

created by Armenian artists living in different

when it comes to such perennially American

continents, states and artistic centers. It loosely

artists like Edward Avedisian is open to debate.

traces modern arts’ development throughout

He didn’t speak Armenian, was a follower of

the past century from the perspectives of

New York school of minimalist abstraction,

diasporan-Armenians who were integrated in

and had little to say about his ancestral

C af

For centuries, artists have served as vital

Unmoored Dreams

1. Edward Said, ‘Intellectual Exile: Expatriates and Marginals’, Grand Street, no.47, Autumn, 1993, p.124. 2. Garig Basmadjian, A Century of French-Armenian Painting (1879-1979), Galerie Gorky, Paris, 1979.

n da tio un Fo m eu us M n jia

Ֆրանսահայ արվեստագետների «Անի» միության 1930-ի ցուցահանդեսի մասնակիցներ,

որոնց շարքում էին այս ցուցադրությանը ներկայացված արվեստագետներ Էտկար Շահինը, Լեոն Մուրատօֆը, Արսէն Շապանեանը:

C af

Participants of the exhibition organized by the Union of French-Armenian artists "Ani" in 1930, which include some of the artists featured in this exhibition: Edgar Chahine, Leon Muradoff and Arsene Chabanian.

պահպանել և փոխանցել հակամարտություն

հանգեցնել կառուցողական ներգործության:

R A

ների ժամանակներում:

այս գեղ արվ եստ ակ ան իր ող ութ յունն եր ի

մող նմուշներում: Հայկ ակ ան մշակ ույթ ում ՝

միջմշակ ութ ային բնույթ ը: Ի տարբ եր ու

թղթի ու տպագրության հանդեպ ակնածան

թյուն «ազգ ային ի» ձևի փնտրտ ուքն եր ին

քը մարմ ն ավ որ ող այս գործ եր ը ցուց ում

խորհրդ ահ այ արվ եստ ում ՝ սփյուռք յան

են գրաֆ իկ ակ ան արվ եստ ի նկատմ ամբ

տեսլ ակ անն ամ որֆ է ու աղ երսվ ած շրջ ա

անս պառ հետ աքրքր ութ յուն ը Սփյուռք ում:

պատ ող աշխ արհ ին: Այն զետ եղ ում է հայ

Ցուցահանդեսից կարելի է եզրակացնել, որ

ին քն ութ յուն ը ժամ ան ակ ակ ից հանր ութ յուն

քսաներորդ դարի սփյուռքահայ նկարիչներն

ներ ին առ նչվ ող ավ ել ի մեծ խնդ իրն եր ի

իրենց հիմ նային ներդրում ն են ունեցել ար

տիր ույթ ում ՝ վերածելով այն համ ամ արդ

դի արվեստում հե՛ նց որպես վիմագրանկա

կային հ նչեղություն ունեցող ձայնի։ Տեսեք,

րիչն եր և պատկ եր ազ արդ ողն եր: Թղթ ի

օր ին ակ, թե ին չպ ես էր փար իզ աբն ակ հայ

հենքով արվեստը նաև իր դերն ուներ սփյուռ

հրատ ար ակվ ած իր ակն արկ ում քնն ադ ա

տում հայր են ակ ից մի եր իտ աս արդ ի, որ ը

լու փորձ եր ում: Հեշտ ութ յամբ փոխ ադրվ ող

փար իզ յան սալ ոնն եր ից մեկ ում ցուց ադր ել

և (տպ ագ իր գործ եր ի դեպ ք ում) տար ա

Ո Զ

էր մանիֆեստով զինված ֆուտուրիստական

բաշխվող այս աշխատանքներն ենթադրում

մի գործ: Ալ յան աք ը համ ոզվ ած իր ապ աշտ

են բազմ աթ իվ գործ առ ույթն եր՝ որպ ես մա

քաղաքական բաժանում ներում տեղակայե

էր, մինչդեռ նկարիչը, որ ի վրա նա այդք ան

սունքն եր, հավ աք ած ոն եր, փոխ ան ակմ ան

անվ եր ապ ահ որ են հարձ ակվ ում էր, հավ ա

նշխարներ և հիշողության անոթներ: Այն ինչ

նաբ ար եր իտ աս արդ Երվ անդ Քոչ արն էր ՝

կարելի է բնորոշել իբրև անց յալ դարաշրջա

արվ եստ ում իր սեփ ակ ան գեղ արվ եստ ա

նի «սփ յուռք յան» տես ող ակ ան մշակ ույթ,

կան շ արժ ում ը ստեղծ ել ու հավ ակն ութ յուն

մեծամասամբ սերում է նմանատիպ արվես

jia

ուն եց ող թիֆլ իս եց ի ավ անգ արդ իստ ը: Այս

տից։ Տվ յալ ժառ անգ ութ յան շրջ ան ակն երն

բևեռ ացն ող բան ավ եճ ը պարզ ապ ես երկ ու

ու նշանակությունը դեռ կարոտ են պատշաճ

հայ նկարիչների պայ քար էր: Դա նաև արդի

գնահ ատ ակ ան ի, ինչ ին համ եստ որ են միտ

C af

քահ այ ին քն ութ յունն աշխ արհ ագր ակ ան և

իմպրեսիոնիստ Հրանտ Ալ յանաքը՝ 1927-ին

A S E

տացոլված է նաև մեր ցուցահանդեսը կազ

Տվ յ ա լ պ ար ագ այ ո ւ մ էակ ա ն է շ ե շտ ե լ

Ա յս համ ամ արդկ ային նշան առ ութ յունն ար

ակ ան ութ յան հին ու նոր մարտ իկն եր ի միջև

ված է նաև սույն նախագիծը։

էր: Նրանք ժամ ան ակ ակ ից արվ եստ ը մի ջազգայնորեն ձևավորող գործընթացներին

Հավաքումը և հիշողության ստեղծումը

լոկ կողքից հետևող արվեստագետներ չէին,

այլ՝ դրանց ուղղությունը սահմանող ակտիվ

Անցողիկ մշակութային համատեքստերում և

գործակալներ։ 16 Հետև աբ ար, տար ագր ու

գաղութներում ստեղծված արվեստի գործե

հատել մշակութային լուսանց քայնությունը և

da tio

թյան բաց աս ակ ան փորձ ը կար ող էր նաև

ք յան արվեստագետը մելամաղձորեն հետ է կանգնում, որպեսզի տեսնի թե ինչ կարելի է

16. Հրանտ Ալեանաք, «Նկարչական նոր հոսանքները», Մ. Չուհաճեան, Թ. Ազատեան (խմբ.), Ընդարձակ տարեցոյց, Տպագրութիւն Կիւթէմպէրկ Կ. Ն. Մագասճեան, Իսթանպուլ, 1927, էջ 219-233։

n da tio un Fo m eu us M n jia

Հայ մտավորականներ և արվեստագետներ Արշակ Չոպանեանի բանախոսությանը` նկարիչ

Զարեհ Մութաֆեանի արվեստանոցում, Փարիզ, 1944: Դասախոսությանը այլոց թվում ներկա էին նաև այս ցուցադրությանը ներկայացված արվեստագետներ Սոնյա Թօփալեան-

C af

Մարգարեանը և Բիւզանդ Թօփալեանը: Armenian artists and intellectuals at the lecture by Arshak Chopanian in the studio of artist Zareh Mutafian, Paris, 1944. Artists featured in this exhibition, such as Sonya Topalian-Margarian and Buzand Topalian were among this group as well.

others.

support and patience throughout the years has

This exhibition has been a similar journey, and

collecting follies and I dedicate this exhibition

I must express my deepest gratitude to my

to them.

co-curator Armen Yesayants, who so diligently

Vigen Galstyan (PhD)

championed the project to completion, and the

Curator, art historian, collector

jia

Cafesjian Center for the Arts, for encouraging

and contemporary Armenian art. My parentsâ&#x20AC;&#x2122;

da tio

the formation of new perspectives on historical

waters, in search of a brighter future with

been instrumental in giving full reign to my

C af

ÂŠ

a dreamer who navigates vast and turbulent

jia

C af

Â©

da tio

Կենսագրություններ

jia

Biographies

Կենսագրությունների գլխավոր մատենագրական աղբյուրներն են հետևյալ հրատարակությունները.

C af

Onnig Avedissian, Peintres et Sculpteurs Armenien du 19eme Siecle a Nos Jours, Amis de la Culture Arménienne, Cairo, 1959 Դանիել Դզնունի, Հայ կերպարվեստագետներ (համառոտ բառարան), Լույս հրատարակչություն, Երևան, 1977 Շահեն Խաչատրյան, Ֆրանսահայ կերպարվեստ, Անահիտ, Երևան, 1991 The primary bibliographical references for the artist biographies are the following publications:

Onnig Avedissian, Peintres et Sculpteurs Armenien du 19eme Siecle a Nos Jours, Amis de la Culture Arménienne, Cairo, 1959 Daniel Dznuni, Hay Kerparvestagetner (hamarot bararan) [in Armenian], Luys publishing, Yerevan, 1977 Shahen Khachatryan, Fransahay Kerparvest [in Armenian], Anahit, Yerevan, 1991

jia

C af

Â©

da tio

affinity with minimalism – a movement that rid

To this end, Antreasian used simple geometrical

present his art within the diasporan-Armenian

shapes and structures like the grid, as seen

circles, as in the 1983 Fresno Arts Center

in the 1978 Project II lithograph. The artist

exhibition Five West Coast Artists of Armenian

complicated the ‘mathematical’ framework of

Ancestry and Antreasian’s last, life-time solo

his print by superimposing two slanted grids with

exhibition held at the Tufenkian Fine Arts in

irregular end-points. With the addition of color

2017. (VG)

E A S E

Bibliography

of both an ornament and architectural

Garo Antreasian and Clinton Adams, The

space. The playful spirit and spatial conflicts,

Tamarind Book of Lithography: Art &

constitute the essence of Antreasian’s style.

Techniques, Tamarind Lithography Workshop,

This trajectory of philosophical reconsideration

Albuquerque, 1971; Garo Antreasian and William

Peterson, Garo Z. Antreasian: Reflections on

prominent after the artist spent time in Turkey

Life and Art, UNM Press, Albuquerque, 2015

jia es

C af

of ‘ornamentalization’ would become more

trace, the web of lines becomes reminiscent

establishment, Antreasian also made efforts to

presence as physical and formal phenomena.

Though fully integrated into the American art

the artwork of any meaning outside of its own

stripes and the soft texture of the lithographic

architecture.

da tio

studying medieval Islamic and Armenian

Antreasian’s mature works shared a strong

Typified by a rich arsenal of aesthetic devices,

jia

C af

da tio

n da tio un Fo m eu us M n jia es

C af

«Անվերնագիր» (կոմպոզիցիա, կնոջ ֆիգուր), 1985 Թուղթ, ակվատինտ

«Կերպար բազմանկ յան մեջ», 1984 Թուղթ, ակվատինտ, դրոշմում

«Պուլի 1», 1985 Թուղթ, ակվատինտ, դրոշմում

Untitled (composition with a female figure), 1985 Aquatint, paper

A Personage Within a Polygon, 1984 Aquatint, stamping, paper

Puli 1, 1985 Aquatint, stamping, paper

Peter McGough, I’ve Seen the Future and I’m Not

քում է նկարչի լեգենդար հայրենակից և վաղ

Going: The Art Scene and Downtown New York

շրջ ան ի հեղ ին ակ ութ յունն եր ից մեկ ի՝ Արշ իլ

in the 1980s, Knopf Doubleday, 2019, pp.92-94;

Գորկու կ յանքի շառավղին: (ՎԳ)

Roberta Smith, ‘Edward Avedisian, 71, Artist Who

R A E R

da tio

Գրականություն

ծական վիճակի մեջ ընկղմումը, արձագան

կան, ին քն ահ որ ինվ ածք ային ստեղծ ագ որ

Painted Bold and Bright’, The New York Times,

post-war era, Edward Avedisian’s name is

critic Roberta Smith, ‘combined Minimalism’s

rarely mentioned in the context of ‘diasporan-

rigor, Pop’s exuberance and the saturated

Armenian’ art despite, or perhaps because of

tones of Color Field painting’. Reflecting the

This was a synthetic style that, according to art

this artist’s role in the emergence of Color-

anarchic sensibilities of the Pop-Art movement

Field abstraction.

while aligning itself with the philosophical

Among the American-Armenian artists of the

1936 Lowell MA, USA – 2007 Philmont NY, USA

Edward Avedisian

August 23, 2007, p.13

contemporary art institutions alike, with both

1950s, becoming one of the many emerging

Whitney and The Metropolitan museums

artists who were trying to expand the declining

acquiring his paintings for their collections.

vocabulary of Abstract Expressionism.

Soon, however, the artist retracted from the

Sometime in the early 1960s, Avedisian started

tightly regimented structure of these series.

painting a series of simple circular shapes

He also began producing lithographic prints,

within large rectangles of flat color. Traces of

which compelled him to explore more complex

brushwork and gesture disappeared entirely,

ways through which color could operate as

n jia

proved to be a success with collectors and

space. Tide Light dates from this period, in

the colors and the space of the canvas. Thus,

which the artist used similarly-toned stripes

optical dynamics defined the painting’s

to produce quivering landscapes of color rays.

leaving only the pure relationships between

structure, which became multilateral and

These images are imbued with transcendental

without an anchoring point. The effect was

and cosmic associations that Avedisian – like

decorative, playful and coolly cerebral at the

many others of his generation – sought under

same time.

the influence of chemical drugs.

C af

Ն Ղ Ո

Avedisian made his way to New York in the

aspirations of Minimalism, Avedisian’s work

Educated at the Boston Art Museum School,

«Մակընթացության լույս», 1967 Թուղթ, գունավոր վիմատպություն Tide Light, 1967 Color lithograph, paper

jia

C af

Â©

da tio

movement, echoes and sound waves.

Genocide – people who were trying to rebuild

Barsoumian’s shapes seem to alternatively

their broken lives. This traumatic narrative

melt or swell up, perpetually on the brink

has left its trace on Barsoumian’s lyrical art.

of either disintegration or becoming. All of

After graduating from school, he studied

these flowing forms are connected to each

design before moving to Paris in 1966 to take

other with delicate lines that transform the

up fine arts at the École des Beaux-Arts. It

whole composition into a pulsating organism.

was in the workshops of this institution that

A metaphorical musical score, the image also

the artist became closely acquainted with the

suggests allegorical allusions of wandering,

color aquatint technique, a medium he would

dispersal and connectedness։ a condition that

use to great effect in large abstract prints that

Barsoumian often indicates in his Armenian

evoke both musical and natural landscapes.

titles, as in the folio Avaz (Sand).

L’Amour de la Partition is from a series of

Aesthetically elegant and imbued with poetic

engravings that Barsoumian produced for the

power, Barsoumian’s non-figurative prints

fine art publisher Jacqueline de Champvallins,

mediate between the conceptual imperatives

of Western abstraction and the symbolic import

collaborated since the end of the 1960s. Like

of ‘Oriental’ decorative art. His arabesque-like

his 1970 folio Concert Imaginaire, this print

etchings reframe ornamentation as a return to

is also associated with a musical subject. The

the spiritualist roots of abstraction espoused by

Ո Զ

combined use of agitated lines and morphing

Wassily Kandinsky, while invoking a continuing

shapes arranged in a cascading manner

dialogue with the legacy of ancient and medieval

produces an image redolent not so much of

art from the Middle East. (VG)

jia es

C af

with whom the artist has frequently

R A E R D A S E L I X E

da tio

concrete matter, but of sensory phenomena:

filled with recent survivors of the Armenian

The city of Hratchya’s childhood, Aleppo, was

B. 1939 Aleppo, Syria. Lives and works in Paris, France

Hratchya Najar Barsoumian

«Մի երաժշտական պարտիտուրայի սերը», 1987 Թուղթ, ակվատինտ L’Amour d’une Partition, 1987 Aquatint, paper

jia

C af

Â©

da tio

ներով և ռոբոտային կերպարներով բնակեց

տակ ան դավ ան անքն եր ից՝ դեպի ժամ ան ա

ված, դասական շենքերի, գործարանների ու

կակից արվեստի ավելի քաղաքականացված

երկաթգծերի մի ավերյալ աշխարհ: Առլեկինն

ձևերը: Այս տեսանկ յունից կարելի է պնդել,

այդ էա կներ ից մեկն է, ով մարմ ն ավ որ ում

որ Գառզուն՝ հետ-արդիականության առաջին

է ին քն ահ ոշ ոտմ ան մեջ ըն կղմվ ած անհ ոգ ի

մունետիկներից էր եվրոպական մշակույթում,

ու բեկ անվ ած հաս ար ակ ութ յուն ը։ Այս հա

ինչպես նաև՝ հետ-ցեղասպանության տրավ

կամ ոդ եռն իստ ակ ան ու մել ամ աղձ ոտ դիր

մայի կարևորագույն մեկնաբանողներից մեկը

քոր ոշ ում ն արտ աց ոլվ ած էր նաև Գառզու ի

20-րդ դարի արվեստում: (ՎԳ)

հատկություններում: Ոստայնատիպ սև գծե րից կազմված նրա կմախքային ֆիգուրներն

Գրականություն

ու կառ ույցն եր ը՝ ար ևմտ յան դաս ակ ան ու

Onnig Avedissian, էջ 263-268; Դանիել Դզնու նի, էջ 113-114; Շահեն Խաչատրյան, էջ 80-85;

միաձ ուլ ում ն են: Չնայ ած կապ իտ ալ իստ ա

Florent Fels, Carzou, Pierre Cailler, Geneve,

կան հասարակության հակամարդկայնության

1959; Վահան Հարությունյան, Գառզու. նկա

ավ անգ արդ արվ եստ ից բխող մաս նիկներ ի

րիչն ու ժամանակը, Սովետական գրող, Երևան,

տրանսցենդենտալ միստիցիզմին, Գառզուի

1987

նրա քնն ադ ատ ութ յուն ը հաճ ախ հար ում է

Jean Carzou (Karnig Zouloumian)

1907 Aleppo, Syria – 2000 Périgueux, France

Few artists from the Armenian diaspora

allegorical ideas outside of the constraints of

have received such widespread international

socialist-realism.

acclaim as Jean Carzou. Much like Arshile

jia

Gorky, Carzou’s oeuvre also had a profound

A witness to the after-effects of the Armenian

impact on the development of modernist

Genocide in the refugee camps of Aleppo,

art in Soviet Armenia. Already a well-known

Carzou was a typical offspring of diasporan

name in Paris, his work began to circulate

reality. Moving to Cairo as a teenager, he

in the Soviet-Armenian press from the

received his secondary education at the

late 1950s onwards, leading to a major

Kalousdian Seminary, before entering the

retrospective in Yerevan, in 1966. This,

École Special d’Architecture in Paris with

and subsequent shows, would have a lasting

scholarship from the Yeghiayan Foundation.

influence, inspiring a younger generation of

In the early stages of his career, Zouloumian

Armenian artists to explore metaphysical and

drew caricatures for French-Armenian

հաս որ են շեղվ ում են մոդ եռն իզմ ի պուր իս

da tio

աշխ ատ անքն եր ը, այդ ուհ անդ երձ, կանխա

րից Գառզ ուն բաց ահ այտ ում է ու րվ ակ ան

ստեղծ ագ ործ ութ յան ոճ ակ ան առ անձն ա

C af

Ապագայի ինչ-որ կետում գտնվող հեռանկա

jia

C af

da tio

ներքո «մաշված» անհատի: Հյուծված և ան

ծագործության առաքելությունը փոխըմբռն

հաղ որդ այս կնոջ դիմ ագծ եր ը սոսկ ալ ի են

ման կամըրջ ի ստեղծ ում ն էր ՝ դեպի իր ժո

իր ենց կմախք ային տեսք ով: Նրա սրած այր

ղովրդի պես ոտնահարված ազգերի փորձա

ար ծվ աք իթ ը և գլխ աշ որ ն ակն արկ ում են

ռությունները: Նկարչությունը նաև միջոց էր

պատկ երվ ող ի հայկակ ան ին քն ութ յան մա

այդ կորսված ճակատագրերն ու պատում ները

սին: Հավանական է, որ Ժանսէմը նկատել էր

միախմբելու «Ժանսէմյան ընտանիքում»՝ հա

կնոջ ը եկ եղ եց ակ ան ին չ-որ ար ար ող ութ յան

սար ակ ութ յան թշվ առն եր ի ընդ արձ ակ մի

ժամանակ, որտեղ նա հաճախ գտնում էր իր

պատկերասրահում: Արվեստի դարմանող ուժի

բնորդներին:

այս տեսլականն է, որ հակադրում է Ժանսէմի

R A E A S E X

ջատական հռետորաբանությանը։ (ՎԳ)

Ֆրանս իս Գրուբ եր ի նման «նոր ռեալիզմի»

ներկ այ աց ուց իչն եր ի ազդ եց ութ յան ներք ո՝

Գրականություն

Ժանսէմը ներարկում էր իր արվեստը սոցիա

Onnig Avedissian, էջ 277-278; Դանիել Դզնունի,

էջ 189-190; Շահեն Խաչատրյան, էջ 69-100;

րը», ինչպես և պատմական ու կրոնական թե

Գրիգոր Քյոսլ յան «Ժանսէմ», Յառաջ. միտք և

մաներով իր կտավներից շատերը՝ հարուցում

արուեստ, 1977, սեպտեմբերի 11, էջ 1-2

Jean Jansem (Hovhannes Semerdjian) of widespread public admiration that only a

However, misery also belongs to everyone. It

few twentieth-century artists – Armenian or

is rare to see individuals who have never been

otherwise – have achieved. A chronicler of

miserable at some point in their lives.'

the downtrodden and the rejected, Jansem

jia

Jansem, 1977

remained committed to his primary subject despite this international acclaim. The populist

The artist expressed these sentiments at a

appeal of his work stemmed in part from the

time when his work was garnering the kind

sentiment-laden concerns of even the most

C af

Ր Ե Ն Ր Ի Գ

'The misery of the Armenians was also mine.

1920 Selez, Turkey – 2013 Paris, France

լական օրակարգերով։ «Ծեր կնոջ դիմանկա

կեսի արևմտյան մշակույթի օտարացած ու ան

տեսլականը պատերազմական տարիներին՝

ստեղծագործությունը 20-րդ դարի երկրորդ Ձ և ավ ո ր ել ո վ ի ր ա ր վ ե ս տ ա գ ի տ ա կ ա ն

թյամբ: Նկարիչը հավատում էր, որ իր ստեղ

da tio

է ցավն ու տառ ապ անք ն ան ող ոք ճշգրտ ու

չոր ու բծախ առն այս օֆ որտ ը պատկ եր ում է ժամանակի, գուցե ողբերգության ճ նշման

«Ծեր կնոջ գլուխ», 1964 Թուղթ, օֆորտ, չոր ասեղ Head of an Old Woman, 1964 Drypoint etching, paper

jia

C af

Â©

da tio

կամ ընկնում է կապույտի մեջ ընկղմված նն

թության հեռանկարը, բայց և` փոփոխության

ջասենյակում, որտեղ «ներխուժել» են հանե

ու էվոլ յուցիայի խոստումը նույնպես: (ԱԵ)

լուկային գունավոր կետիկներ ու շրջաններ: Գրականություն

տական հիմքը վերացական և խորհրդանշա

Շահեն Խաչատրյան, էջ 125; Neery Melkonian,

կան բաղադրիչներով: Նկարի անհավասա

‘Memories of Mesopotamia: Ancient, Modern

րակշիռ տարածությունը թվում է ժամանակի

Cultures Collide in Ardash’s Art’, Armenian

ընկ ալ ել ի սահմ անն եր ից դուրս ու փոխ ա

International Magazine, May 1991, էջ 48-49

1941 Mosul, Iraq – 1999 Paris, France

Կակաֆեանն այստեղ էլ համեմում է ռեալիս

Ardash Kakafian

Nationalism in the 1960s. Dissatisfied with

An important representative of modernist art in Iraq, Ardash Kakafian was born to Armenian

the dictatorial regime in his home country,

parents who were survivors of the Genocide.

the artist moved around the Middle East and

Orphaned at the age of two, he would become

Europe, prior to settling in California.

a radical figure in the context of Arab and

Kakafian’s distressed, parentless childhood

a creative path that was unapologetically

influenced his entire life. The yearning

individualistic and politically provocative at

for a maternal figure and happy memories

the same time. He was raised in a period when

were reflected in the artist's sensual works

Iraq was undergoing a cultural renaissance,

that invoke a magic-realist space, where

and Kakafian’s artistic ambitions would bring

mythology meets mundane phenomena.

him to France in the late 1950s to study

Kakafian explored these profoundly personal

diasporan-Armenian art worlds, carving

visions through diverse techniques and

Paris. He graduated with a degree in fine arts

hybrid styles that drew on Chinese inkwork,

instead and returned to Iraq to take part in

German Expressionism, Cubism, miniature

jia

architecture at the École des Beaux-Arts in

the emerging avant-garde scene. The activities

painting and the archaic art of Mesopotamia.

of these intellectually progressive collectives,

This multifarious aesthetic was underpinned

such as The Baghdad Modern Art Group,

by Kakafian’s critical regard of ‘Oriental’

founded in the 1950s, were highly politicized

and especially Armenian culture, making

and prompted Kakafian to create a number

him an ‘explorer of a self-diaspora’, as

of propaganda posters during the rise of Arab

described by his close friend, the celebrated

այս վիճակը նշանավորում է քաոսի և շփո

da tio

կերպման շեմին կանգնած։ Անկայունության

ձեռքեր ունի, իսկ նրա մարմինը սավառնում

Ին չպ ես իր բոլ որ գործ եր ում առհ աս ար ակ,

C af

անհ ամ աչ ափ մեծ, կարծ ես մեծ ահ աս ակ ի

jia

C af

da tio

Վահէ Հեքիմեան 1914 Օրդու, Օսմանյան կայսրություն – 1997 Փարիզ, Ֆրանսիա

ված հող ը, ժայռ եր ի քարք ար ոտ ծալք եր ը և

տանդն ուպ ոլս ի որբ ան ոցն եր ում, նախք ան

գետերի մթագնած խորքերը:

da tio

բնության նյութական զգացողությունը. այր

կորցրած Վահէ Հեքիմեանը մեծացել է Կոս Ֆրանս իա տեղ ափ ոխվ ել ը։ 1928-ին հաս

Հ եք իմ եան ի խորհրդ ալ ից վերն ագր եր կրող

է արվեստի դասընթացների՝ միաժամանակ

պատկերները («Աքսոր», «Անսահման ուղի»,

աշխատելով որպես կոմերցիոն լուսանկարիչ։

«Հ այկ ակ ան եր գ» և այլն) հաճ ախ արծ ար

Հայրենական պատերազմի տարիներին նա

ծում են նկարագրությունից կամ պատումից

ծառայել է ֆրանսիական բանակում և շուրջ

անդ ին գտնվ ող երև ույթն եր: Էո ւթ են ակ ան

հինգ տարի անցկացրել է գերմանական բան

փնտրտ ուքն այդ վեր աց ակ ան գործ եր ում

տում։ Երկար ապաքինումից հետո՝ 1953-ին,

նրա ստեղծագործություններին հաղորդում

Հեքիմեանն ուշ մասնագիտական անցում է

է սիմվ ոլ իստ ակ ան, մետ աֆ իզ իկ հատկ ու

կատարել դեպի գեղանկարչություն։ Իր առա

թյունն եր: Այդ առ ում ով, Հեք իմ եան ը որ ո

ջին իսկ ցուցադրված աշխատանքները ներ

շակ իոր են շեղվ ում է 1960-80-ակ ան եր ի

կայացնում են նրան, որպես տաշիստական

եվրո-ամերիկ յան վերացական նկարչության

ոճի՝ մռայլ ու խորունկ վերացական նկարների

տենդենցներից, որոնք մեծամասամբ կենտ

համարձակ վարպետի։

րոնացած էին արվեստագետի ներաշխարհի,

տատվելով Փարիզում, նկարիչը մասնակցել

կամ էլ գեղանկարի՝ որպես ինքնավար տի

Հանդիսանալով եվրոպական (առաջին հեր

րույթի, վերլուծական կազմաքանդման վրա:

թին՝ ֆրանս իակ ան) պատ ասխ ան ն ամ ե

Հ եք իմ եան ը մեծ ամ աս ամբ անջ ատ է եղ ել

տաշիզմը զարգացավ որպես «Art Informel»

ֆրանսահ այ մշակ ութ ային շրջ անակն եր ից,

րիկ յան աբ ստր ակտ էք սպր ես իոն իզմ ին,

որ ոնք առ անձն ապ ես ուշ ադր ություն չեն

կան աբ ստր ակտ արվ եստ ի այս ձևաչափը,

դարձրել իր արվեստին: Այդուհանդերձ, ար

շեշտադրում էր արվեստագետի ներաշխար

վեստագետն այցելել է Խորհրդային Հայաս

հը՝ ժեստային և հոսուն բծանկարի միջոցով։

տան 1983-ին՝ պետական պատկերասրահին

Սակայն Հեքիմեանի կտավներն ու գծանկար

նվիրաբերելով իր ստեղծագործությունների

ները գործադրում են ոչ այնքան ժեստային

մի մեծ հավաքածու: (ՎԳ)

jia

ուղղության ճյուղավորում։ Ոչ երկրաչափա

տեխն իկ ան, որք ան շերտ եր ի ու տեքստ ու րան եր ի խաղ ը։ Նրա յուղ ան երկ ու անգ ամ թան աք ով արվ ած գործ եր ի խիտ և թանձր

Գրականություն

մակերեսները՝ ինչպես այս ցուցադրությանը

Դանիել Դզնունի, էջ 264-265; Շահեն Խաչատ

ներկայացված ցուցանմուշում, վերհանում են

րյան, էջ 92-93

C af

Ցեղ ասպ ան ութ յան ժամ ան ակ ծնողն եր ին

jia

C af

Â©

da tio

լիզացված է, նկարիչն այն քողարկում է թա

շում իր տատուն, ով վճռորոշ ազդեցություն

փանցիկ հանդերձ հիշեցնող գծերի և բծերի

է ունեցել նրա անհատականության ձևավոր

շղարշ ով: Երկ ու կերպ արն եր ը ձուլվ ում են

ման վրա՝ դեռահասության տարիներին:

իր ենց միջ ավ այր ին ու աս ես կեն ակց ում են

թաքցնում է, քան ի ցույց է դնում ՝ ճիշտ ինչ

տիպ «Տ արփ ուհ ին» ոչ բնոոշ մոտ իվ է իր

պես կնոջ շիտակ, սակայն անթափանց հա

Նմ ան համ ատ եքստ ում Նոր իկ եան ի վիմ ա

յաց քը: Նորիկեանը թեման նաև օգտագոր ծում է մոդեռնիստական և «Արևել յան» գեղա

որ ը ներհ ատ ուկ էր Նոր իկ եան ի արվ եստ ին

գիտության զուգահեռներին անդրադառնալու

աղ երսվ ող ֆրանս իակ ան «մ իզ եր աբ իլ իզ

նպատակով: Նկարի հարթ, երկչափ տարա

մին»։ Կար նաև այն հանգամանքը, որ «հայե

ծությունը և գերդեկորատիվ գունապնակը հղ

ստեղծագործության համար։ Էրոտիկ պատ կեր ը հակ աս ում է այն լրջ ախ ոհ ութ յան ը,

վում են թե՛ Մատիսին, թե՛ իսլամական ման

փաստում է նկարիչը։ Այնուամենայնիվ՝ նկա

րանկարչությանը՝ ներքաշելով այդ երկուսին

րի առաջնամասում պատկերված ֆեսով երի

փոխլր ացն ող եր կխ ոս ութ յան մեջ: Տարբ եր

տասարդ տղամարդը, և վերնագիրն ինքնին

մշակութային ընկալում ներ շաղկապելու այս

րը մերկ եր չեն գնում», ին չպ ես կատ ակ ով

պազորոշ ցուցում են, որ այս առեղծվածային

միտ ում ը հատկ անշ ակ ան է մի նկարչ ի, որ ի

տեսարանը նույնպես ծայառում է արևել յան

ին քն ութ յուն ը բոլ որ վել է հայկ ակ ան, լիբ ա

մշակույթի մասին խորհում ներին: Հարճի թե

նանյան և ֆրանսիական ակունքներից: (ԱԵ)

ման մերկապատկերի ենթաժանր է, որն ան

Գրականություն

դեռնիզմի համատեղ զարգացմանը՝ արևմը-

Cesar Nammour, Norikian: Portrait of the

տ աեվր ոպ ակ ան արվ եստ ում: Նոր իկ եա նն

Artist, Fine Arts Publishing, Beirut, 2007; Hratch

խզելիորեն կապված է օրիենտալիզմի և մո

Tchilingarian, ‘Witness of His Time’, Armenian International Magazine, Vol. 11, No. 3, March

կրթվ ած միջ ին-ար ևելց ի նկար իչ: Թեպ ետ

2000, pp. 62-64

jia

այստեղ առաջարկում է թեմայի իր անհատա կան մեկնաբանությունը՝ որպես Եվրոպայում

հուզմունքով նշում է Նորիկեանն ու նաև հի

da tio

մերկ կնոջ դիրքը բացահայտորեն սեքսուա

մի հանելուկային տիրույթում, որն ավելի շատ

C af

բերություններից. «Մայրս պաշտելի կին էր»,

jia

C af

Â©

da tio

Հերան Շաբան (Հերանտ Շապանեան)

Շաբ ան ը նույնպ ես ստիպվ ած էր արտ ադր ել

րին եր ի փար իզ յան արվ եստ ի դաշտ ի ներք ին

եկամուտ ունենալու համար։ Ցուցահանդեսում

հակասություններից շատերը։ Սադրող, էրոտիկ

ընդգրկված նրա երեք գործերը հարուցում են

R A

որով Շաբանը աղերսվում է եվրոպական արդի

էր որպես գեղատեսիլ, ծովափնյա բնանկարնե

արվեստի սոցիալ-ռեալ իստական հոսանքներին։

Միաժամանակ, դրանք ներկայացնում են նկար չի տեխն իկ ակ ան հմտ ութ յունն եր ի և ոճ ակ ան

ձկնորսական նավահանգիստների իմպրեսիո

մոտեցում ների բազմազանությունը։ Օգտվելով

նիստական տեսարաններից, դեպի փարիզ յան

կուբիզմի և էքսպրեսիոնիզմի լեքսիկոնից, Շա

կ յանքը ներկայացնող՝ գրեթե գրոտեսակային

բանը, այդուհանդերձ, երբեք չէր հրաժարվում

պատկերավորում ներ։ Երանգների այս տեսակ

իր գործերի պատմողական ներուժից։ Զգ ալ ի հաջ ող ութ յան հասն ել ով ֆրանսիաց ի

տաքրքրված, սակայն շուկայական քմահաճույ ք

նկարիչների սալոնում, Շաբանը նաև անդամակ

ներից առկախված արվեստագետի։

ցել է ֆրանս ահ այ արվեստ ագ ետն եր ի «Ան ի»

S E L I

քաոսային ժամանակների խորշելի կողմերով հե

տատանում ները, որակում են Շաբանին իբրև իր

Նրա ստեղծագործությունը կտրուկ շեղվում էր

րում մասնագիտացած օֆորտիստ և ջրանկարիչ։

նկարչի քաղաքականորեն զգայուն տեսլականը,

պատկերների այս հեղինակը, առավել հայտնի

E R

մերկանկարների և բանվոր դասակարգի դժգույն

da tio

ցել էր իր միջազգային հեղինակությունը, և որը

թյուն ը բնոր ոշ ում է միջ-պատ եր ազմ յան տա

Հերան Շաբանի բազմակողմանի գործունեու-

1887 Էրզրում, Օսմանյան կայսրություն – 1939 Նանտ, Ֆրանսիա

Շաբանն ականատես է եղել թե՛ իր ժողովրդի

վեստագետն էր 1920-ին Ժնևում կայացած արդի

տառապանքներին, թե՛ իր հոր՝ համբավավոր

արվեստի խոշոր միջազգային ցուցադրությանը։

ծովանկարիչ և նատյուրմորտի վարպետ Արսէն

1929-ի «Paris-Soir» թերթում հրատարակված

Շապ ան եան ի համ առ հավ ակն ութ յունն եր ին։

հարց ազր ույց ից կար ել ի է ենթ ադր ել, որ նա

1894-ին Աբդուլ Համիդ II-ի կազմակերպած ջար

բիրտ բնավորության տեր մարդ էր, իսկ ըստ Օն

դերի շեմին, ընտանիքի հետ Փարիզ տեղափոխ

նիկ Ավետիսեանի՝ Շաբանը հակված էր դեպրե

վելուց հետո, Շաբանը ճարտարապետություն

սիայի բռնկում ն երի, որոնք ի վերջո հասցրեցին

է ուսանել Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում և

նրա ինքնասպանությանը՝ Ֆրանսիայի Նանտ

այցելել է նշանավոր ակադեմիական նկարիչ

քաղաքում։

jia

Ֆերնան Կորմոնի արվեստանոցի դասընթաց Շաբանի՝ մտավորականորեն ճկուն և գեղագիտո

հոր մոտ, վերջինիս արվեստանոցում ՝ նախքան

րեն բազմաշերտ ժառանգությունը հոդավորում է

ներին։ Հավանական է, որ Հերանն աշխատել է

հայ արդի գեղանկարչության անցումը 19-րդ դարի վերջի իր կազմավորման շրջանից, դեպի սփյուռ հավակնությունները՝ 1920-ականներին։ (ՎԳ)

ձերբազատվելու մղումը ակնհայտ է ոչ միայն Շաբանի եվրոպամետ անվանափոխումից, այլև նկարչի ստեղծագործական ուղղվածությունից

Գրականություն

դեպի Փարիզ յան բարերի, հասարակաց տների

Onnig Avedissian, էջ 85; Դանիել Դզնունի, էջ 369;

ու գաղթական բանվորների գարշ սանդրամետը։

Շահեն Խաչատրյան, էջ 23; Garig Basmadjian, A

Դա հակադրույթն էր այն տեսակ «բարեհաճո»

Century of French-Armenian Painting (1879-1979),

արվ եստ ի, որ ով Արս էն Շապ ան եան ը կառ ու

Gorky Gallery, Paris, 1979

C af Ր

քահայ արվեստագետների ավանգարդիստական

Ակ ան ավ որ Շապ ան եա ն ավ ագ ի ստվ եր ից

տանը պաշտոնապես ներկայացնող միակ ար

Էրզր ում ի հայկ ակ ան համ այնք ում մեծ ացած

միությանը։ Հետաքրքրական է, որ նա Հայաս

Փարիզի արվեստաբեմ ներխուժելը։

134

n da tio un Fo m eu us M n jia es

C af

«Փարիզյան սրճարան», 1930-ականներ Թուղթ, օֆորտ

«Ձկնորսը նավահանգստում», 1920-30-ականներ Թուղթ, օֆորտ

Parisian Café, 1930s Etching, paper

Fisherman in the Port, 1920-30s Etching, paper

n da tio un Fo m eu us M n jia es

C af

«Ծեր մուրացկան կինը եկեղեցում», Ճապոնական թուղթ, օֆորտ, չոր ասեղ

«Աղջիկներն ու կավատը» Թուղթ, օֆորտ, չոր ասեղ

Old Beggar Woman in a Church, Drypoint etching, Japon paper

The Girls and The Pimp, Drypoint etching, paper

Արսէն Շապանեան

ու Ժան-Պոլ Լորենի մոտ, Շապանեանը ձևա

կարների հեղինակ, իր ստեղծագործությամբ

վորվեց որպես բազմաժանր նկարիչ, որի գոր

ներկայացնում է եվրոպական արվեստի մի

ծեր ում ակ ադ եմ իակ ան գեղանկ արչ ութ յան

էր «ակ ադ եմ իակ ան» ոճ ի կարգ ավ իճ ակի:

էին իմպրեսիոնիզմի արդիականության հետ:

Նրա աշխատանքները նաև փաստում են այս

Այդ ոճ ն իր եկրպագուներին գտավ Եվրոպա

ուղղության միջազգայնացման ու 20-րդ դա

յում, ԱՄ Ն-ու մ և անգ ամ Եգ իպտ ոս ում, որ

րասկզբին՝ տպագրական գրաֆիկայի միջո

տեղ Շապանեանը կազմակերպել է մի շարք

ցով, դրա ապրանքայնացման մասին։

անհատական ցուցահանդեսներ։

Շապանեանի ստեղծագործական կայացումը՝

Թեև նա հիմ ն ակ ան ում հայտն ի էր Ֆրան

Օսմ ան յան կայսր ութ յան, Եվր ոպ այի և Ռու

սիայի և Ան գլ իա յի ծով ափն յա տես ար ան

սաստանի նրա դեգերում ների միջև, երկար

ներ ի իր բնապ ատկ երն եր ով, Շապ ան եան ը

տարիներ տևեց: Փոքր հասակում նա ընդուն

նաև նատյուրմորտի գերազանց վարպետ էր:

վել է Մխիթ ար եան միաբ ան ութ յան կողմ ից

«Սպիտակ վարդերը» նկարչի ոճական մոտե ցում ների հիանալի օրինակ է՝ միագույն հարթ

վարժ ար ան ը, ու ր ուս ան ել է 1874-83 թվա

ֆոնին ծաղիկների կենտրոնադիր կոմպոզի

կաններին: Շապանեանի նկարչության առա

ցիայով: Շապանեանը հմտորեն աշխատաց

ջին ուսուցիչը եղել է իտալացի ակադեմիկոս

նում է իր սիրելի պաստելային տեխնիկան,

Անտոնիո Պաոլետին, ով մինչ այդ դասավան

առ աջ ացն ել ով աչ ք շոյող թավ շ անմ ան մթ

դել էր այլ հայ նկարիչների՝ այդ թվում Էտ

նոլորտ: Ցուցադրելով երփնագրի իր բացա

կար Շահինին և Շառլ Ադամեանին: Ծննդա

ռիկ ունակություններր, նա օգտվում է ներկի

վայր վեր ադ առն ալ ուց հետ ո, Շապ ան եա նն

ընդ ամ են ը մի քան ի բծեր ից՝ ծաղկ ամ ան ի

աշխ ատ ում էր վարչ ակ ան պաշտ ոնն եր ում

ջուր ը և վարդ ի նուրբ թաղ անթ ը խաբկ ան

մինչ 1891-ին՝ որպես առևտրային բանկի աշ

քային ճշգրտ ութ յամբ փոխ անց ելու համար:

խատ ակ ից, Բաթ ում տեղ ափ ոխվ ել ը: Նույն

Այս տեխնիկական ճարտարությունը, ինչպես

144

jia

այդ տար ի նա Թեոդ ոս իայ ում այց ել ում է

և բնության վաղանցիկ հմայ քի պոետիկ ուժը

ծովանկարչության իշխող նահապետին՝ Հով

որսալու ձիրքը, ամրագրեցին Շապանեանի

հանն ես Այվ ազ ովսկ ուն, ով քաջ ալ եր ում է

կայուն ներկայությունը Փարիզ յան սալոննե

C af

տնօրինվող Վենիտիկի Մուրադ Ռաֆայելեան

A S E L

թյան առ եղծվ ած այն ութ յուն ը շաղկ ապվ ում

կառուցողականությունն ու խոհրդապաշտու

յակ ան ացվ ած տես ող ակ ան ձև էր ու հասել

E R

շրջան, երբ իմպրեսիոնիզմ ն արդեն մասսա

da tio

շարունակելով կրթությունը Գուստավ Մորոյի

բեր եց որպ ես իմ պր ես իոն իստ ակ ան բնան

Արսէն Շապանեանը, ով զգալի համբավ ձեռք

1864 Էրզրում, Օսմանյան կայսրություն – 1949 Փարիզ, Ֆրանսիա

Շապանեանին հետամուտ լինել արվեստա

ի շքանշա րում, ինչպես և նրա Պատվո լեգեոն

գետի կարիերային: Այս հանդիպումը, ինչպես

նը՝ 1910-ին:

նաև հայատյաց միջավայրը սուլթան Աբդուլ

Համ իդ ի II-ի Թուրք իայ ում, դրդ ում են Շա

Ս ակայն նկարչ ի էֆեկտային նկարչ ությունն

պան եան ին ընտ ան իք ի հետ տեղ ափ ոխվ ել

արդեն հ նամաշ էր 1900-ականների վերջին,

Փարիզ 1894-ին: Ժյուլիանի ակադեմիայում

երբ ավանգարդիստների անսանձ փորձար

jia

C af

Â©

da tio

Սերժ Շարթ (Սարգիս Յարութիւնեան)

E M

ցով հասել է մեծ հաջողությունների՝ դառնալով

տարածել իր բարյացակամ աշխարհընկալումը

«համամարդկային ռեալիզմի» նշանավոր ջա

հանրության լայն շրջանակներում, որոնք չու

տագովներից մեկը: Դա ֆիգուրատիվ նկարչու

նեին իր գեղանկարները գնելու միջոցներ: Այդ

թյան մի ձևաչափ էր, որն առաջացել է Ֆրան

իմաստով, նկարիչը դիտարկում էր իր արվես

սիայ ում` Եր կր որդ աշխ արհ ամ արտ ից հետ ո՝

տը, որպես սովորական կ յանքի ածանց յալ, և

որպես վերացականությանն ու ԽՍՀՄ-ի քաղա

ոչ թե՝ լոկ թանգարանային երևույթ։

R A E D N

da tio

թավ շանման, բազմաշերտ երանգներ։ Տպա

քան ակ ի առկ այ ութ յունը նաև թույլ էր տալ իս

1950-ակ անն եր ի սկզբ ին, Բեյր ութ ից Փար իզ տեղափոխված Շարթն ինքնակրթության միջո

1927 Բեյրութ, Լիբանան – 2011 Փարիզ, Ֆրանսիա

քականացված, սոցռեալիստական արվեստի

Հարելով իր սերնդակից սփյուռքահայ շատ այլ

հակադարձում:

որ ը զտվ ած էր խտր ութ յուն ից և բախ ում ն ե

րում և իր գործունեության ընթաց քում միշտ

րից: Վեր ադ առն ալ ով տասնյոթ եր որդ դար ի

կապված է եղել Լիբ ան ան ի ու Ֆրանս իա յի

հոլ անդ ակ ան և իսպ ան ակ ան նկարչ ութ յան

սփյուռքահայ մշակութային ցանցերի հետ: Այդ

«կենցաղային» ժանրի ավանդույթներին` նրա

տես անկ յուն ից հատկ անշ ակ ան է իր համ ա

տեսլականը գովաբանում էր ամենօրյա գոյու թյան անսեթևեթ հաճույ քներն ու տարրական

պարբերականների, օրինակ՝ «Անդաստանի» և

մարդկային կապերը: Ֆրանսիան, Լիբանանը,

«Յառաջի» հետ: Այնուամենայնիվ, Շարթն իր

կամ էլ Հայաստանը պատկերելիս, նա ստեղ

արվեստը համարում էր ցանկացած «ազգային»

ծում է մի աշխարհ, որում մշակույթը և բնությու

որակավորում ներից անդին՝ պնդելով, որ այն

նը ներդաշնակորեն վերծավում են ռոմանտիկ

բխում է համ ընդհ ան ուր և մարդ աս իր ակ ան

իդիլիայի: Այս ապաքաղաքական հայեցակար

պարզ սկզբունքներից: Այդ դիրքորուշում ն ակն

գը համակված է շարունակականության ու կա

բախ է թեմաների նրա ընտրությունից: Շարթի

յունության կարոտով, ինչն ակնարկում է քաոսի

ստեղծագործությունների կորիզն են կազմում

և կործանման այն վախերի մասին, որոնք սե

բնանկարները, մերկապատկերները, առօրեա

րում էին նկարչի՝ հավաքական տրավմայի մշա

կան ժանրային տեսարանները, որոնք ախոր

կութային ժառանգությունից: (ՎԳ)

jia

ժակով յուրացվում էին կոմերցիոն արվեստի

շուկայում: Անմիջական իրականությունից վերց

Գրականություն

ված այս մոտիվները կարելի էր գտնել նկարչի

Onnig Avedissian, էջ 288; Դանիել Դզնունի, էջ 379;

մեծ ած ավ ալ կտավն եր ում, նկար ազ արդ ում

Շահեն Խաչատրյան, էջ 104-106; Բաբկեն Բոդոս

ներում, ինչպես և իր վիմատպություններում,

սիան, Զուլալ Գազանդջիան, «Շարթ. սրտաբաց

որոնք նա սկսեց թողարկել 1960-ականներին:

և մարդկային», Յառաջ. միտք և արուեստ, մար

Շարթը գերադասում էր վիմատպության տեխ

տի 6, 1977, էջ 4-6; Guy Vignoht, Shart, Galerie du

նիկան, քանզի դրանով հ նարավոր էր ստանալ

Faubourg Saint-Honoré, Paris, 1990

C af

գործակցությունը հայկական խմբագիրների և

ջան ում էր ստեղծ ել պատկ եր ային աշխ արհ,

ավանդական լիբանանահայկական միջավայ

արվեստագետների գաղափարներին` Շարթը Շարթն ստացել է իր դպրոցական կրթությունը

148

«Ձմեռը գյուղում», 1977 Թուղթ, գունավոր վիմատպություն Village in Winter, 1977 Color lithograph, paper

jia

C af

Â©

da tio

jia

C af

Â©

da tio

exhibitions at MOMA, New York.

USA. His family fled from Turkey because of the

old. Sarkisian showed an aptitude for drawing

under the influence of late-nineteenth-

while growing up in Smyrna. Inspired by

century European art. According to the

Greco-Roman ruins around his hometown, he

artist, the collection of post-impressionist

made clay sculptures, kites and even musical

painting assembled by the Detroitian Dr.

instruments. This childhood fascination with

Wilhelm R. Valentiner, was a crucial source

the norms of classical beauty remained a

of inspiration for him. The drawing Portrait

defining feature of Sarkisian’s art.

of a Boy summarizes Sarkisian's synthesis of

E A S E L

of his life, Sarkisian’s oeuvre was formed

when the future painter was only thirteen years

Although he was based in the USA for most

massacres of Armenian and Greek populations,

da tio

Biennale of American Art, as well as group

artist, who spent most of his life in Detroit,

Sarkis Sarkisian was a Turkish-born Armenian

1909 Smyrna, Ottoman Empire – 1977 Detroit MI, USA

the Wicker Art School, and later graduated

for an oil painting, since Sarkisian didn’t leave

from the Art School of the Detroit Society of

many individual graphic pieces. However,

Arts & Crafts, becoming an instructor there

his mastery is reflected in the minimalistic, almost humble method, through which the

1947. In addition to this, he also taught at

artist portrays the inner pain of the wide-

the Birmingham Society of Women Painters

eyed teenager with just a few lines. Evocative

from 1945 to 1954. An active exhibitor since

of Jean Cocteau’s neoclassical drawings,

Ո Զ

the late 1920s, Sarkisian showed his works

Sarkissian also searches for something

at different salons in Washington, New York,

timeless in the adolescent's emotional unrest

and Philadelphia, garnering positive notices

on the way to adulthood. (AY)

from The New York Times and Life magazine. Bibliography

from the avant-garde movements that shaped

Onnig Avedissian, p.395; Daniel Dznuni, p.437;

American modern art of the post-war period,

Gordon and Elizabeth Orear, Sarkis, Center for

jia

Sarkisian remained a respected figure within

Creative Studies and Wayne State University

the art establishment. His paintings could

Press, Detroit, 1995; 'Oral history interview

often be seen at prestigious events such as

with Sarkis Sarkisian', 1973 February 23-March

the Michigan Artists Exhibition, the Annual

23, https://www.aaa.si.edu/collections/interviews/

Exhibitions of American Painters and Sculptors

oral-history-interview-sarkis-sarkisian-12788

at the Art Institute of Chicago, the Whitney

(accessed: 10.10.2019)

C af

Ն Ր Ե Ն Ր Ի Գ Ա Ր Ա Տ

While his practice was considerably removed

in 1934, and then the School's director in

antiquity. The portrait was probably a sketch

modernist aesthetics with his love of classical The artist received his initial art training at

160

Sarkiss Sarkissian

jia

C af

Â©

da tio

jia

C af

Â©

da tio

changing conditions of landscapes and the

space of indeterminate shapes and fluctuations,

vegetal world, often producing fragmentary

it also recalls a primal natural landscape in

images that coalesce into larger, immersive

turmoil. Redolent of Turner’s seascapes,

environments in her exhibitions. As noted by

Vassilikian’s darker and foreboding piece

scholar Chaké Matossian, these installations

Escaping Ceausescu’s Romania, Vassilikian

obtained political asylum in France in 1985,

after spending close to five years in Lisbon with

the support of the Gulbenkian Foundation.

destabilizing our dominant position in relation to the ‘landscape’.

Vassilikian’s neo-romantic approach is an attempt to reconnect with the world beyond the cultural lens that define our perceptions. She seeks a sublime realm, where lines and

Since then, the artist has moved constantly,

Vassilikian’s art, but her life trajectory itself.

‘induce a sense of vertigo in the viewer’, thus

R A E D

typifies not only the primary enquiries of

This state of instability and rootlessness

wavers between nothingness and becoming.

da tio

over long periods of time, she observes the

print is an evasive image. At once an abstract

Alexandra Vassilikian’s Untitled lithographic

B. 1946, Bucharest, Romania. Lives and works in Germany and France

living almost nomadically between London,

investigation.

nature her central subject matter and object of

is, thus, unsurprising that Vassilikian makes

by powerful forces. The artist points out the fluidity of this condition, which envelops and affects all people regardless of their roots or nationality – a vision that is as poetic, as it is

movement, nature is also cyclical, promising

Bibliography

the possibility of return and rebirth, just

Chaké Matossian, ‘Alexandra Vassilikian: L’oeil

as it heralds the onset of death and decay.

du Paysage ou le Vertige Scopique’, Haratch:

Vassilikian treats these motifs allegorically,

Mitk ev Arvest, March 3, 1991, p.4; Jean-

using painting, lithography, installation and

Philippe Domecq and Alexandra Vassilikian, Un

analogue photography as a way of capturing

Coin du Monde: Le Bauptois, Isoète Edition,

jia es

the larger realities of existence. Working

C af

Constantly in a state of transformation and

political. (VG)

borders are constantly erased and swept away

Paris, Germany and other European cities. It

174

Alexandra Vassilikian

Maupertus-sur-Mer, 1997

Armenian artists who worked in book art – an

n da tio

Der-Markarian to a long lineage of French-

printmaking and graphic design relate

important contribution to French culture in

which Der-Markarian left a notable mark.

triptych Grief exemplifies this ‘dramaturgial’

attraction to storytelling. The serigraphic

Der Markarian’s art was also driven by an

the disturbing image is made up of three

appear to be surrounded by flames, witnesses to some unimaginable violence raging

photographic film. The petrified figures

consequent frames, like shots in a roll of

quality. Focusing on the theme of suffering,

behind them. Referencing the tragedy of the

– an imperative inspired by Francisco Goya

and Pablo Picasso, who used painting as a way of making sensible the human capacity for

attempt by an Armenian artist to represent the

collective trauma of the Genocide in allegorical terms. It is not incidental, then, that it recalls

reliefs in Akhtamar and Armenian miniature

Francis Bacon’s expressionist painting, while

painting. These were important visual sources

also evoking religious art: a chilling 'icon' for

for Der-Markarian, who is known to have used

the twentieth century.

the ‘Targmanchats’ Gospel miniatures painted

jia

by Gregory in 1232, as the inspiration behind

Following in Picasso’s footsteps, Der-

his murals for Église Saint-Nicolas in Roches-

Markarian began to produce glazed ceramics

de-Condrieu. (AE, VG) Bibliography

earth, the water, and the fire that commands',

Shahen Khachatryan, pp.109-110; Marielle

the artist stated. Looking at the schematic and

Dupessey, ‘The Work of Maurice Der

naive faces on his ceramic plates and vases,

Markarian’, Vienna News, July, 1993; Michel

one can't help but see an echo of the medieval

Bouvard, Der Markarian, Reflexx, Vienna, 1993

C af

pottery as we dominate a canvas. It is the

at the end of the 1980s. 'One cannot dominate

destructiveness. In this regard, Grief is an early

experiences, which are beyond representation

Armenian Genocide, the work seeks to relate

186

n da tio un Fo m eu us M n jia es

C af

«Վիշտ. եռապատկեր», 1970-ականներ Թուղթ, մետաքսատպություն Grief: Tryptich, 1970s Silkscreen, paper

n da tio un Fo m eu us M n jia

ցուցահանդեսներին, մինչև խմբի լուծարումը

մեծարված դերակատարներից մեկը՝ ի շնոր

1930-ին։ (ԱԷ, ՎԳ)

հիվ Շահինի, նկարիչ Ռաֆայել Շիշմանյանի

C af

մ նում էր սփյուռքահայ արվեստի շրջանակների

և Արշակ Չօպանեանի հետ իր մտերմությանը։

Գրականություն

Մասնագիտական այս կապերը դարձան ավելի

Onnig Avedissian, էջ 239-242; Դանիել Դզնունի, էջ

առարկայական, երբ՝ Շահինի դրդմամբ, Փօ

501; Շահեն Խաչատրյան, էջ 48-50; Նունե Ավե

լատն անդ ամ ակց եց հայ նկար իչն եր ի «Ան ի»

տիսյան, Տիգրան Փօլատ, Հայաստանի Ազգային

միությանը 1926-ին, մասնակցելով դրա չորս

Պատկերասրահ, Երևան, 2007

«Կինը լողափին», 1929 Թուղթ, օֆորտ Woman on the Beach, 1929 Etching, paper

Մելինէ Օհանեան-Քոչար

ջոցային սկզբնաղբյուր։ Մարդու և բնության

կին արվեստագետներից է, և հիմ նականում

ներդաշնակ գոյակցման հանդեպ ակնհայտ

հիշ ատ ակվ ում է Երվ անդ Քոչ ար ի հետ իր

հավ ատն այս աշխ ատ անք ում, շոշ ափ ել ի է

այդ բացը լրացրել է Ֆերնան Լեժեի արվես

մասն ագ իտ ակ ան կրթ ութ յուն չի ստաց ել և

մահվ ան ից կարճ ժամ ան ակ անց ։ Մել ին էն

թյան հիմքային` ֆեմինիստական մտածողու

թյան հետ որոշակի աղերսներ ունեցող, գա ղափարական առանց քը։

յաստան հայրենադարձումից հետո, Մելինէն

թյանը, որի առաջատար ներկայացուցիչնե

մեծ ջանք եր է գործ ադր ել իր ամ ուսն ու ար

րից են եղել Պիկասոն, Միխայիլ Լարիոնովը,

վեստը ԽՍՀՄ-ից դուրս ներկայացնելու հա

Նատ ալ յա Գոնչ ար ով ան և Մարկ Շագ ալ ը։

մար։ Չնայած խզվ ած կապ ին, նա 1965-ին

Հետպատերազմական համատեքստում նե

կազմակերպում է Երվանդ Քոչարի երկրորդ

ո-պրիմիտիվիզմը հանդիսանում էր կուբիզ

անհ ատ ակ ան ցուց ահ անդ ես ը Փար իզ ում,

մից հեռ ան ալ ու միջ ոց, և արվ եստ ի ավ ել ի

որից հետո` ամուսնուն կրկին տեսնելու հույսը

I X Ն

փորձ։ Մելինէ Քոչարի ստեղծագործությունն

Ղ Ո

լիովին մարմ նավորում է այդ շրջադարձը դե պի մարդասիրական գաղափարներ։ Ցուցա

կորցրած արվեստագետն ինքնասպանություն է գործում։ Տասը տարի անց Մելինէի արվես

տանոցի ող ջ գույ քը վաճառվել է աճուրդում`

երիտասարդ կնոջ պատկերը հանդիսանում

գործ ակ ան ժառ անգ ութ յուն ը մասն ագ իտ ա

է խաղաղության հավաքական խորհրդանիշ։

կան տեսադաշտից։ (ԼՀ) Գրականություն

փոխ անց ում է իր աս ել իք ը հ նար ավ որ ինս

Atelier Kotchar Méline, catalogue de vente, Hôtel

jia

պարզորոշ և հստակ կերպով` օգտվելով ման

Drouot, Paris, 1975

C af

Ր Ե Ն Ր Ի Գ Ա

րագրային մոտիվներից է, որով նկարչուհին

Այն արվեստագետի նախա-սիրած պատկե

Ա Ր

մասնատելով ու հեռացնելով նրա ստեղծա

հանդեսում ներկայացված գործի՝ թռչնակով

բար ոյ ակ ան հիմ ունքն եր ին վեր ադ առն ալ ու

տը հարում է նեո-պրմիտիվիստական ուղղու

1936-ին Երվանդ Քոչարի՝ Խորհրդային Հա

ինչպես և ամուսնու օգնությամբ։ Նրա արվես

տանոցում` վարպետության դասերի միջոցով,

դարձնում Մելին է Քոչ ար ի ստեղծ ագ ործ ու

R A D

1930-ին` Քոչ ար ի առ աջ ին կնոջ և եր եխ այի

E R

կապի առնչությամբ։ Նրանք ամուսնացել են

da tio

կական արվեստից, որպես արտահայտչամի

բան ութ յան մեջ շատ քիչ ուս ում ն աս իրվ ած

Մել ին է Օհ ան եա ն-Քոչ ար ը հայ արվ եստա

1909 Ֆրանսիա – 1969 Փարիզ, Ֆրանսիա

192

«Աղավնիով կինը», 1950-ականներ Թուղթ, գուաշ, մատիտ Woman with Dove, 1950s Gouache, pencil, paper

jia

C af

Â©

da tio

jia

C af

Â©

da tio

Հակոբ Սեմերճյան (Ֆեբյուս), Արշակ Չոպանեանի դիմանկարը

da tio

Hakob Semerdjian (Phebus), Portrait of Arshak Tchobanian

1938

Հանդիպում Ֆեբյուս ստուդիոյի ձեղնահարկում, Փարիզ: Դաշնամուրի մոտ՝ կոմպոզիտոր Գուրգեն Ալեմշահ: Ձախից աջ՝ Նուբար Արաբեան, գեղանկարիչ Հրանդ Ալեանաք, Հակոբ Սեմերճյան, Ֆիլիփ Աղազարեան, բանաստեղծ՝ Բիւզանդ Թօփալեան և Գեղամ Քերեսթէճեան

jia es

C af

Meeting in the attic of Phébus studio, Paris. At the piano, the composer Kourken Alemshah. From left to right, Noubar Arabian, the painter Hrand Alyanak, Hagop Semerdjian, Philip Aghazarian, the poet Puzant Topalian and Kegham Kerestedjian.

196

1935

n da tio un Fo m eu us M jia

Ժան Գառզու Լուսանկարիչ Ֆեբյուսի (Հակոբ Սեմերճյան) ծաղրանկարը «Կավռօշ» թերթում

Jean Carzou Caricature of photographer Phebus (Hakob Semerdjian) in Gavroche

C af

1928

Անհայտ լուսանկարիչ, Սոնյա Թօփալեանը իր ամուսնու՝ նկարիչ, պոետ ու հրատարակիչ Բիւզանդ Թօփալեանի հետ, 1950-ականներ Photographer unknown, Sonia Topalian with her husband, painter, poet and publisher Buzand Topalian, Paris, 1950s

n da tio

S R E M A E R

D D N A

S E L I X

E .

Ը Ր Ե Ն

Ղ Ո Զ Ա

Ր Ե

Photographer unknown, Arsène Chabanian in his studio, 1920s

C af

jia

Ո Ն Ր Ե Ն Ր Ի Գ Ա

Անհայտ լուսանկարիչ, Արսէն Շապանեանն իր արվեստանոցում, 1920-ականներ

198

Անհայտ լուսանկարիչ, Ռիշար Ճերանեանը Էտկար Շահինի մի խումբ օֆորտներ հանձնում է Դիլիջանի երկրագիտական թանգարան-պատկերասրահին Photographer unknown, Richard Jeranian presenting a group of etchings by Edgar Chahine to the Dilijan Local Lore Museum and Gallery in Armenia 1983

Անհայտ լուսանկարիչ, Էդուարդ Ավետիսյանն և իր շրջանաձև կտավներից մեկը

da tio

Photographer unknown, Edward Avedisian with one of his circle paintings 1965

C af

jia

Անհայտ լուսանկարիչ, Գարո Անդրէասեանը ցուցադրում է իր տպածոները 1980-ականներ

Photographer unknown. Garo Antreassian exhibiting his prints 1980s

աշխատանքների նկարիչների ցանկ

are under copyright

jia

C af

List of artists whose works

da tio

Հեղինակային իրավունքով պաշտպանված

jia

C af

Â©

da tio