นศ 222
การออกแบบสื่อสิ่งพิมพ 2 [CA 222 Printed Media Design 2]
รวมรวม/เรียบเรียง โดย อาจารยณัฏฐพงษ สายพิณ
สาขาวิชานิเทศศาสตร์ บูรณาการ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่ โจ้
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน • หลักการออกแบบและจัดหน้ าหนังสือเล่ม • ระบบกริ ด
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
1
สือ่ สิง่ พิมพ์ (Printed Media) เป็ นสือ่ ที่นิยมใช้ กนั มากในการประชาสัมพันธ์ไม่วา่ จะเป็ นการประชาสัมพันธ์ของหน่วยงาน ของรัฐหรื อหน่วยงานของเอกชน เพราะสือ่ สิง่ พิมพ์เป็ นสือ่ ที่สามารถให้ รายละเอียดเกี่ยวกับเรื่ องที่ต้องการประชาสัมพันธ์ได้ อย่าง เท็จจริ ง ย้ อนหลังก็สามารถค้ นคว้ าได้ อย่างสะดวกสบาย สามารถอ่านซํ ้าไปซํ ้ามาได้ ตามที่ต้องการ นับตังแต่ ้ วิทยาการต่าง ๆ เข้ ามามีบทบาทกับชีวิตของมนุษย์มากขึ ้น ในทศวรรษ 1990 ยุคแห่งการสือ่ สารระบบดิจิทลั เกิดการหลอมรวมของเทคโนโลยีภาพ เสียง การพิมพ์ และคอมพิวเตอร์ ทําให้ เกิดสือ่ ใหม่ขึ ้น สิง่ พิมพ์จึงได้ มีการปรับเปลีย่ นรูปแบบ เพื่อให้ ทนั ต่อเทคโนโลยี เมื่อเทคโนโลยีดิจิทลั และโลกออนไลน์เข้ ามาเป็ นส่วนหนึง่ ของวิถีชีวิตประจําวันของผู้คน ธุรกิจสิง่ พิมพ์ทวั่ โลก ต่างต้ องลุก ขึ ้นมาปรับตัวครัง้ ใหญ่ เช่นวงการหนังสือพิมพ์ จากเดิมที่เป็ น "หนังสือพิมพ์ฉบับกระดาษ" ก้ าวสูก่ ารเป็ น "หนังสือพิมพ์ออนไลน์" เช่นเดียวกับนิตยสาร ตลอดจนสิง่ พิมพ์ประเภทอื่นๆ เช่น หนังสือ ที่มีการปรับตัวสูร่ ูปแบบดิจิทลั เพื่อเป็ นช่องทางในการ "ทําเงิน" ให้ กบั ธุรกิจบนเว็บไซต์ และขยายช่องทางการเปิ ดรับสือ่ ของผู้บริ โภค เมื่อมีการใช้ อินเทอร์ เน็ตและอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์มากขึ ้น รูปแบบจากเดิมที่เป็ นกระดาษจะถูกแปลงข้ อมูลในรูปแบบไฟล์ . pdf และไฟล์มลั ติมีเดียอื่น ๆ ที่รองรับรูปการเปิ ดอ่านไฟล์ใน ลักษณะของดิจิทลั ไฟล์
หลักการออกแบบและจัดหนาหนังสือเลม โดยทัว่ ไป การออกแบบและจัดหน้ าสิง่ พิมพ์มีวตั ถุประสงค์ที่สาํ คัญ 3 ประการ คือ 1. เพื่อเพิ่มความน่าสนใจให้ กบั สิง่ พิมพ์ 2. เพื่อช่วยให้ สงิ่ พิมพ์ง่ายต่อการอ่านและทําความเข้ าใจ 3. เพื่อสร้ างความประทับใจและความทรงจําให้ กบั ผู้อา่ นในระยะยาว ดังนันการออกแบบและจั ้ ดหน้ าสิง่ พิมพ์จึงมีสว่ นสําคัญในการเพิ่มคุณค่าให้ กบั สิง่ พิมพ์และช่วยให้ การผลิตและการใช้ สิง่ พิมพ์ได้ ประโยชน์สงู สุด
1. 2. 3. 4.
ปั จจัยที่ต้องคํานึงถึงการออกแบบและจัดหน้ าสิ่งพิมพ์
ประเภทและลักษณะเนือ้ หาของสิ่งพิมพ์ ต้ องสอดคล้ องและสัมพันธ์กบั เนื ้อหาที่นําเสนอ วัตถุประสงค์ ในการจัดทํา เพื่อเสนอข่าวสาร ความรู้ ความบันเทิง ฯลฯ กลุ่มเป้าหมาย ต้ องคํานึงถึงจิตวิทยาในการรับรู้สารของกลุม่ เป้าหมายด้ วย ขนาดและรูปแบบมาตรฐานของสิ่งพิมพ์
หนังสือเล่ ม
• หนังสือเล่ ม คือ สิง่ พิมพ์ที่เย็บรวมกันเป็ นเล่มที่มีความหนาและมีขนาดต่าง ๆ กัน ไม่มีกําหนดออกแน่นอน และไม่ ต่อเนื่องกัน มีเนื ้อหาที่เป็ นเรื่ องเดียวกัน ไม่หลายหลายและมีความสมบูรณ์ในตัวเอง หนังสือเล่มแบ่งออกเป็ นหลาย ประเภทตามแต่ลกั ษณะของเนื ้อหา เช่น หนังสือนิยาย หนังสือเรี ยน หนังสือวิชาการ สารคดี หนังสือเพลง หนังสือการ์ ตนู บทกวีนิพนธ์ หนังสือเล่ม เป็ นสิง่ พิมพ์ที่มีผ้ สู นใจเฉพาะกลุม่ เช่นเดียวกับหนังสือวารสาร เช่น กลุม่ นักเรี ยน นักศึกษาหรื อ
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
2
กลุม่ อาชีพที่มีความสนใจเฉพาะด้ าน ยกเว้ นแต่หนังสือที่เน้ นหนักไปทางด้ านบันเทิง ส่วนใหญ่หนังสือเล่มจะมีจํานวน พิมพ์ไม่มากนัก • สิ่งพิมพ์ อิเล็กทรอนิกส์ เป็ นสือ่ สิง่ พิมพ์ที่ผลิตขึ ้นเพื่อใช้ งานในคอมพิวเตอร์ หรื อระบบเครื อข่าย อินเทอร์ เน็ต ได้ แก่ Document Formats, E-book for tablet/iPad เป็ นต้ น
รูปแบบและขนาดของหนังสือเล่ ม
รูปแบบของหนังสือเล่มนิยมจัดทําในลักษณะสีเ่ หลีย่ มผืนผ้ า อาจเป็ นแนวตังหรื ้ อแนวนอนที่มีขนาดสอดคล้ องกับกระดาษ มาตรฐานที่มีจําหน่ายทัว่ ไป คือ ขนาดที่ได้ จากการใช้ กระดาษแผ่นขนาด 31×43 นิ ้ว ได้ แก่ขนาดสีห่ น้ ายก แปดหน้ ายก สิบหกหน้ า ยก หรื อเล็กกว่า แต่ขนาดที่เป็ นที่นิยม ได้ แก่ ขนาดแปดหน้ ายก เช่น หนังสือเรี ยน และพจนานุกรม ส่วนขนาดสิบหกหน้ ายก เช่น หนังสือขนาดกระเป๋ า(pocket book) ส่วนแผ่นกระดาษขนาด 24×35 นิ ้ว ได้ แก่ ขนาดมาตรฐานกระดาษชุดA ที่นิยมใช้ กบั หนังสือเล่ม เช่น A4 (ขนาดแปดหน้ า ยกใหญ่ หรื อแปดหน้ ายกพิเศษ) หรื อ A5 ที่เป็ นขนาดครึ่งหนึง่ ของ A4
ส่ วนประกอบของหนังสือเล่ ม
ไม่วา่ จะเป็ นหนังสือเล่มฉบับที่พิมพ์ขึ ้นนี ้หรื ออยูใ่ นรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ หรื อจะเป็ นประเภทใด หนังสือเล่มจะ ประกอบด้ วย ส่ วนประกอบที่สาํ คัญ 3 ส่ วน คือ ส่ วนต้ นเล่ ม ส่ วนเนือ้ เรื่อง และส่ วนท้ ายเล่ ม แต่ละส่วนยังประกอบด้ วย ส่วนย่อยอีกหลายส่วน ส่ วนที่หนาและสําคัญที่สุด ได้ แก่ ส่ วนเนือ้ เรื่อง โดยส่วนต้ นเล่มและส่วนท้ ายเล่มจะเป็ นส่วนเสริ มให้ หนังสือมีความสมบูรณ์มากขึ ้น
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
3
1. ส่ วนต้ นเล่ ม (front matter) เป็ นส่วนที่อยูต่ อนต้ นของหนังสือ ประกอบด้ วย 1.1 ใบหุ้มปก มีประโยชน์ในการรักษาปกหนังสือ แล่วยดึงดูดความสนใจจากผู้พบเห็นให้ เกิดความรู้สกึ อยากอ่าน
1.2 ปกหน้ า ( front cover) มักใช้ กระดาษชนิด เดียวกับปกหลัง มีทงปกแข็ ั้ งและปกอ่อน การออกแบบ ปกหนังสือที่มีใบหุ้มปกอยูด่ ้ วยมักเป็ นรูปแบบเรี ยบ ง่ายโดยมีเพียงชื่อเรื่ องปรากฏที่ปก กรณีของหนังสือที่ ไม่มีใบหุ้มปก ความเด่นของการออกแบบจะรวมไว้ ที่ ปกหน้ าเป็ นส่วนใหญ่
1.3 แผ่ นผนึกปก (end paper หรือ end leaf) และ แผ่ นปลิวรองปก (fly leaf) มักพบในหนังสือปกแข็ง โดยทัว่ ไปจะมีมีการออกแบบลวดลาย แต่จะปล่อยให้ แผ่นว่างหรื อมีภาพประกอบเป็ นภาพพื ้นทัว่ แผ่น
1.4 หน้ าชื่อเรื่องเสริม (half title page, bastard title page) อยูถ่ ดั จากแผ่นปลิวรองปก ข้ อความที่ปรากฏ หน้ านี ้มีเฉพาะชื่อเรื่ องของหนังสือ ซึง่ มักวางใน ตําแหน่งที่อยูเ่ หนือจุดกึ่งกลางเล็กน้ อย จึงไม่ต้องการ การออกแบบอื่นใดนอกจากการเลือกใช้ ขนาดและ แบบตัวพิมพ์หรื อตัวอักษรที่เหมาะสมและอ่านง่าย
1.5 หน้ ารูปภาพนํา (frontispiece) มักอยูด่ ้ านซ้ ายมือ ของปกใน เป็ นหน้ าที่มีภาพประกอบเพื่อความ สวยงาม ซึง่ หน้ านี ้อาจมีหรื อไม่มีก็ได้
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
4
1.6 ปกในหรือหน้ าชื่อเรื่อง (title page) เป็ นหน้ าสําคัญที่ต้องมีในหนังสือทุกเล่ม หน้ านี ้จะอยูด่ ้ าน ขวามือของหนังสือเสมอ ข้ อความที่ปรากฏได้ แก่ ชื่อหนังสือ ชื่อรอง(ถ้ ามี) ชื่อผู้เขียน ขื่อ บรรณาธิการ(กรณีที่เป็ นหนังสือเรี ยบเรี ยงโดยไม่มีชื่อผู้เขียนเฉพาะ มีแต่บรรณาธิการเป็ นผู้เรี ยบ เรี ยง) ชื่อสํานักพิมพ์ ชื่อสถานที่พิมพ์ การออกแบบมักเรี ยบง่าย ใช้ ตวั อักษรที่มีขนาดและแบบ เดียวกับหน้ าชื่อเรื่ องเสริ ม
1.7 หน้ าลิขสิทธิ์ (copyright page) อยูด่ ้ านหลังปกในและอยูห่ น้ าซ้ ายมือของหนังสือ เป็ นหน้ าที่ต้อง มีในหนังสือทุกเล่ม ข้ อความที่ปรากฏจะเป็ นรายละเอียดเกี่ยวกับการจัดพิมพ์ ตังแต่ ้ ปีที่พิมพ์ เจ้ าของลิขสิทธิ์ สํานักพิมพ์ สถานที่พิมพ์ ข้ อความที่เกี่ยวกับการสงวนลิขสิทธิ์ นอกจากนี ้เป็ น ข้ อมูลเกี่ยวกับการจัดทําบัตรายการห้ องสมุดที่เป็ นข้ อมูลที่สาํ นักพิมพ์จดั ทําให้ ได้ แก่ ชื่อผู้เขียน ชื่อเรื่ อง จํานวนหน้ า ดรรชนีคําค้ นหนังสือ เลขเรี ยกหนังสือ หมายเลขเรี ยกประจําหนังสือ( ISBN) การออกแบบหน้ านี ้ควรคํานึงถึงการจัดกลุม่ ข้ อความให้ เป็ นระเบียบและอ่านง่าย 1.8 หน้ าคําอุทิศ (dedication page) เป็ นหน้ าที่ผ้ เู ขียนเขียนมอบผลงานเพื่ออุทิศให้ บคุ คล หรื อกลุม่ สถาบัน หน้ านี ้อาจมีหรื อไม่มีในหนังสือก็ได้ แต่ถ้ามีจะอยูด่ ้ านขวามือถัดจากหน้ าลิขสิทธิ์ การ ออกแบบเน้ นความเรี ยบง่าย 1.9 หน้ าคํานิยม (forward page) เป็ นหน้ าที่ผ้ อู ื่นซึง่ ไม่ใช่ผ้ เู ขียนเขียนเพื่อกล่าวชมหรื อเขียนความนํา ให้ หนังสือเล่มนัน้ หน้ านี ้อาจมีหรื อไม่มีก็ได้ การออกแบบเรี ยบง่าย ตัวอักษรเดียวกับหน้ าชื่อเรื่ อง เพียงแต่เน้ นชื่อหน้ าด้ วยตัวอักษรที่ใหญ่และใช้ ตวั เน้ น
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
5
1.10 หน้ าคํานํา (preface page) เป็ นหน้ าที่ผ้ เู ขียนเขียนเกี่ยวกับความนําหรื อความเป็ นมาในการ เขียนหนังสือเล่มนัน้ เพื่อให้ ผ้ อู า่ นเข้ าใจความเป็ นมาก่อนอ่านเรื่ องนัน้ หน้ าคํานําจะอยูถ่ ดั จาก หน้ าคํานิยม(ถ้ ามี) และมักมีในหนังสือทุกเล่ม การออกแบบเรี ยบง่าย ตัวอักษรเดียวกับหน้ าชื่อ เรื่ องเพียงแต่เน้ นชื่อหน้ าด้ วยตัวอักษรที่ใหญ่และใช้ ตวั เน้ น
1.11 หน้ ากิตติกรรมประกาศ (acknowledgemant page) เป็ นหน้ าที่ผ้ เู ขียนกล่าวถึงบุคคล หรื อกลุม่ บุคคลที่มีสว่ นช่วยในการจัดทําหนังสือ เป็ นหน้ าที่มีหรื อไม่มีก็ได้ การออกแบบเป็ นเช่นเดียวกับคํา นํา 1.12 หน้ าสารบัญ (contents, table of contents) เป็ นหน้ าสําคัญที่ต้องมีในหนังสือทุกเล่ม เป็ น หน้ าที่แสดงโครงร่างต่างๆ ของข้ อมูลที่ปรากฏในหน้ าต่างๆ ของหนังสือ โดยระบุเลขหน้ าจากน้ อย ไปมาก การออกแบบหน้ านี ้ควรเน้ นความเป็ นระเบียบและการอ่านง่ายในการลําดับเรื่ อง
ส่วนประกอบบางหน้ าของส่วนต้ นเล่มที่เป็ นหน้ าสําคัญและจําเป็ นต้ องมีในหนังสือทุกเล่ม ได้ แก่ หน้ า
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
6
ชื่อเรื่ อง และหน้ าลิขสิทธิ์ และหน้ าสารบัญ การจะให้ ความสําคัญกับส่วนใดหรื อหน้ าใดเป็ นพิเศษนัน้ ขึ ้นอยู่ กับวัตถุประสงค์การจัดหน้ าหนังสือเป็ นสําคัญ 2. ส่ วนเนือ้ เรื่อง (text matter)
เป็ นส่วนที่หนาที่สดุ ในหนังสือ ประกอบด้ วยเนื ้อเรื่ องสําคัญที่มีในหนังสือ โดยทัว่ ไปจะแบ่งเป็ นบทต่างๆ และอาจเป็ นภาค ตอน หรื อส่วนก็ได้ หน้ าแรกของส่วนเนื ้อหาคือหน้ าที่เริ่ มมีการนับเลขแสดงหน้ าหนังสือกํากับ โดยที่หน้ าแรกของแต่ละบทควรอยูด่ ้ านขวามือ การออกแบบหน้ าในส่วนเนื ้อหา ต้ องสอดคล้ องกับเนื ้อหาตลอด ทังเล่ ้ ม การกําหนดตัวอักษรสําหรับชื่อบทควรใหญ่กว่าตัวอักษรที่เป็ นเนื ้อความและให้ เป็ นแบบเดียวกันกับที่ใช้ ในส่วนต้ นเล่ม หน้ าเปิ ดเรื่ องมักจะเป็ นหน้ าขวาของหนังสือ แต่ก็ไม่จําเป็ นเสมอไป สิง่ ที่จะปรากฏอยูใ่ นหน้ านี ้ ที่สาํ คัญ ก็คือ ชื่อเรื่ อง และส่วนที่เป็ นตอนต้ นของเนื ้อเรื่ อง นอกจากนี ้อาจจะมีภาพประกอบด้ วยก็ได้ ซึง่ หากมี ภาพประกอบ ก็อาจจะมีเนื ้อหาสัน้ ๆ เกี่ยวกับภาพประกอบนันวางอยู ้ ต่ ิดกับภาพด้ วย เนื ้อหานี ้เรี ยกว่า คํา บรรยายภาพ (caption)
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
7
การออกแบบส่วนที่เป็ นเนื ้อเรื่ องควรกําหนดขอบว่าง (margin) หรื อเนื ้อที่วา่ งโดยรอบข้ อความ ขอบว่าง โดยรอบข้ อความมีประโยชน์หลายประการ คือ 1) ทําให้ ข้อความในหนังสือดูเด่น 2) เป็ นที่สาํ หรับจับหน้ าหนังสือ หรื อพลิกหน้ าหนังสือ 3) เป็ นที่เขียนโน้ ตย่อหรื อเครื่ องหมายขณะอ่าน 4) ใช้ สาํ หรับวางเลขหน้ า ชื่อบท หรื อชื่อ หนังสือ 5) ช่วยให้ ผ้ อู า่ นทราบจุดเริ่ มต้ นและจุดสุดท้ ายของบรรทัด 6) ช่วยให้ หน้ าหนังสือเป็ นระเบียบ 7) ช่วยพัก สายตา นอกจากนี ้ควรคํานึงถึงเนื ้อที่ของขอบว่างระหว่างหน้ าซ้ ายและหน้ าขวา รวมถึงด้ านบนและด้ านล่างของ หน้ าให้ เหมาะสม อย่าลืมว่าสิง่ สําคัญที่สดุ คือการอํานวยความสะดวกให้ แก่ผ้ อู า่ นมากที่สดุ 3. ส่ วนท้ ายเล่ ม (back matter) เป็ นส่วนที่อยูถ่ ดั จากเนื ้อหา มีเลขหน้ ากํากับต่อจากส่วนเนื ้อหา ประกอบด้ วย 1.1 ภาคผนวก (appendix) เป็ นข้ อความที่เป็ นส่วนประกอบเพิ่มเติมจากเนื ้อหาเพื่อให้ หาข้ อมูล เพิ่มเติมได้ เช่นรูปแบบของแบบสอบถาม หรื อแบบสัมภาษณ์ การออกแบบควรใช้ รูปแบบการจัด หน้ าและใช้ ตวั อักษรที่สอดคล้ องกับเนื ้อเรื่ อง แต่ใช้ ตวั เน้ นสําหรับชื่อหน้ า 1.2 เชิงอรรถ (footnote) เป็ นข้ อความที่ใช้ อธิบายศัพท์ นิยาม การอ้ างอิง ที่ไม่รวมไว้ ในเนื ้อหาเพราะ จะทําให้ ยาวเกินไป บางครัง้ อาจแทรกไว้ ในส่วนเนื ้อเรื่ องหากไม่ยาวนัก การออกแบบหน้ าเชิงอรรถ ควรสอดคล้ องกับหน้ าภาคผนวก 1.3 บรรณานุกรม (bibliogarphy) เป็ นหน้ าที่เกี่ยวกับรายชื่อหนังสือและเอกสารต่างๆ ที่ผ้ เู ขียนใช้ เป็ นแหล่งข้ อมูลเพื่อการอ้ างอิง 1.4 อภิธานศัพท์ (glossary) เป็ นหน้ ารวมคําศัพท์ที่ใช้ ในหนังสือเล่มนันๆ ้ พร้ อมคํานิยามหรื อ คําอธิบายโดยเรี ยงตามลําดับพยัญชนะ มักพบในตําราภาษาอังกฤษมากกว่าตําราไทย การ ออกแบบหน้ านี ้ควรสอดคล้ องกับหน้ าเชิงอรรถและบรรณานุกรม 1.5 ดรรชนี (index) มีสองประเภทคือ ดรรชนีชื่อเรื่ องและดรรชนีบคุ คล ที่ปรากฏในเนื ้อเรื่ องของ หนังสือเล่มนัน้ มีเพื่อให้ สบื ค้ นเพิ่มเติมเกี่ยวกับเรื่ องหรื อบุคคลนันได้ ้ โดยมีการระบุเลขหน้ าที่มี เรื่ องหรื อบุคคลนันๆ ้ ปรากฏอยูเ่ พื่อความสะดวกในการค้ นหา การจัดหน้ านี ้ควรสอดคล้ องกับหน้ า อื่นๆ ในส่วนท้ ายเล่ม 1.6 แผ่ นรองปกหลัง (flt leaf) เป็ นกระดาษและมีลกั ษณะเดียวกันกับแผ่นรองปกหน้ า การออกแบบ จึงควรออกแบบให้ สอดคล้ องกัน 1.7 ปกหลัง (back cover) เป็ นวัสดุชิ ้นเดียวกับปกหน้ าแต่อยูท่ ้ ายเล่ม ปกหลังอาจมีข้อความหรื อ รูปภาพหรื อไม่มีก็ได้ อย่างไรก็ตาม การออกแบบควรสอดคล้ องกับปกหน้ า
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
8
1.8 ใบหุ้มปกหลัง เป็ นวัสดุแผ่นเดียวกับใบหุ้มปกหน้ า การออกแบบจึงควรสอดคล้ องกัน
การจัดหน้ าหนังสือเล่ ม
การจัดหน้ าหนังสือเล่มต้ องคํานึงถึงหลักการออกแบบจัดหน้ าสิง่ พิมพ์ การใช้ ตวั อักษร การใช้ ภาพประกอบ และ องค์ประกอบศิลป์เป็ นหลัก ในการใช้ กําหนดขนาดและความกลมกลืนกันของสัดส่วนตัวอักษรและภาพ รวมถึงพื ้นที่สขี าว ที่เป็ นจุดพักสายตาของผู้อา่ นด้ วย ทังนี ้ ้สามารถใช้ ระบบกริ ดมาช่วยในการออกแบบจัดหน้ าหนังสือเล่มได้
ระบบกริด (Grid System) มีหลักการมากมายสําหรับการออกแบบและที่สาํ คัญการจะสือ่ สารความคิดของนักออกแบบได้ ดีก็ต้องมี ระบบ ระเบียบในการจัดวางองค์ประกอบหรื อเรี ยกอีกอย่างว่า การจัดวางเลย์ เอ้ าท์ ” ทังให้ ้ ดงู ่าย เน้ นบางจุดที่จะสือ่ สาร มีสว่ นช่วยในการวางองค์ประกอบในด้ านตําแหน่ง และขนาด 2 ประการ คือ 1. สร้ างความกลมกลืนให้ กบั องค์ประกอบในพื ้นที่ หน้ ากระดาษ ใน 1 หน่วยใหญ่ 2. ช่วยกําหนดขนาดบนพื ้นที่หน่วยใหญ่ โดยกําหนดการวางตําแหน่งลงสูห่ น่วยย่อย ความหมายของระบบกริด • ระบบกริ ด เรี ยกได้ อีกอย่างหนึง่ ว่า “ระบบตาราง” • เป็ นเครื่ องมือที่เป็ นแนวทางการจัดองค์ประกอบใช้ ในการออกแบบกราฟิ ก • ใช้ แบ่งหน้ ากระดาษออกเป็ นพื ้นที่ยอ่ ยๆให้ มีขนาดเล็กลงแทนที่จะเป็ นพื ้นที่ขนาดใหญ่เพียงอย่างเดียว โดยการ ใช้ เส้ นตรงในแนวตังและเส้ ้ นตรงในแนวนอนหลายๆเส้ น ลากตัดกันเป็ นมุมฉากบนพื ้นที่หน้ ากระดาษ • สามารถพลิกแพลงแบบได้ ตลอดเวลา ไม่มีกฎบังคับให้ องค์ประกอบต่าง ๆ อยูแ่ ต่เพียงภายในกรอบที่จดั ไว้ แต่ ให้ ดูผลงานสุดท้ ายเป็ นหลัก • การใช้ กริ ดไม่ใช่สงิ่ ใหม่ นักออกแบบและศิลปิ นได้ ใช้ โครงสร้ างกริ ดกันมานานนับศตวรรษแล้ ว ส่ วนประกอบต่ าง ๆ ของกริดในหน้ าออกแบบ 1. มาร์ จิ ้น (margins) 2. โมดูล (Module/Grid Units) 3. อาล์ลยี ์ (Alleys) 4. กัตเตอร์ (Gutters) 5. คอลัมน์ (Columns)
6. 7. 8. 9.
โรว์ (Rows) สเปเชียลโซน (Spatial Zones) โฟลว์ไลน์/แฮงไลน์/ (Flowlines/Hanglines) มาร์ คเกอร์ (Markers)
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
9
มาร์ จนิ ้ /ช่ องว่ างรอบขอบกระดาษ (margins) • มาร์ จิ ้นคือช่องว่างที่อยูร่ ะหว่างขอบของพื ้นที่ทํางานซึง่ มีตวั อักษรหรื อภาพปรากฏอยูก่ บั ขอบของกระดาษทังสี ้ ด่ ้ าน • ความกว้ างจากขอบกระดาษของช่องว่างนี ้ไม่จําเป็ นต้ องเท่ากันทังสี ้ ด่ ้ านแต่ควรเป็ นแบบแผนเดียวกันทุก ๆ หน้ าในเล่ม เพื่อความต่อเนื่อง • มาร์ จิ ้นเป็ นจุดพักสายตา แต่สามารถใช้ เป็ นที่ใส่เลขหน้ า หัวเรื่ อง คําอธิบายต่าง ๆ หรื อบทความขยายสัน้ ๆ และอาจใช้ เป็ นที่ดงึ ดูดความสนใจ โมดูล/หน่ วยกริด (Module/Grid Units) • โมดูลคือช่องที่เกิดจากการแบ่งหน้ าออกแบบด้ วยเส้ นกริ ดตามแนวตังและแนวนอนออกเป็ ้ นส่วน ๆ • ใช้ เป็ นพื ้นที่ใส่ตวั อักษรหรื อภาพ • การแบ่งส่วนระหว่างโมดูลจะมีการเว้ นช่องว่างไว้ ไม่ให้ โมดูลติดชิดกัน • การใช้ พื ้นที่ในการวางตัวอักษรหรื อภาพไม่จําเป็ นต้ องถูกจํากัดอยูภ่ ายในแต่ละโมดูล แต่สามารถกินพื ้นที่หลาย ๆ โมดูล อาล์ ลีย์/ช่ องว่ างระหว่ างโมดูล (Alleys) • อาล์ลยี ์คือช่องว่างระหว่างโมดูลที่ติดกัน ช่องว่างดังกล่าวอาจทอดยาวเป็ นแนวตัง้ หรื อแนวนอน หรื ออาจเป็ นทังแนวตั ้ ง้ และแนวนอนก็ได้ • อาล์ลยี ์แต่ละแนวอาจมีความกว้ างที่ตา่ งกันในหน้ าหนึง่ ๆ ก็ได้ แล้ วแต่ผ้ อู อกแบบ
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
10
กัตเตอร์ /ช่ องว่ างระหว่ างหน้ าตามแนวพับ (Gutters) • กัตเตอร์ คือช่องว่างระหว่างโมดูลของหน้ าสองหน้ าที่ตอ่ กันโดยมีแนวพับอยูต่ รงกลาง • ในการออกแบบหน้ าหนังสือ ให้ ระวังอย่าให้ ความกว้ างของกัตเตอร์ แคบเกินไปจนทําให้ ข้อความตามแนวสันหนังสือขาด หายหรื ออ่านลําบาก คอลัมน์ /แถวในแนวตัง้ (Columns) • คอลัมน์คือโมดูลที่ตอ่ ๆ กันในแนวตัง้ ซึง่ ช่องว่างระหว่างคอลัมน์ก็คืออาล์ลยี ์/กัตเตอร์ นนั่ เอง • ในหน้ าออกแบบหนึง่ หน้ าสามารถแบ่งคอลัมน์ได้ กี่แถวก็ได้ และความกว้ างของแต่ละคอลัมน์ก็ไม่จําเป็ นต้ องเท่ากัน แล้ วแต่ผ้ อู อกแบบ โรว์ /แถวในแนวนอน (Rows) • โรว์คือโมดูลที่ตอ่ ๆ กันในแนวนอนซึง่ ต่างจากคอลัมน์ที่ตอ่ กันในแนวตัง้ และถูกแบ่งแยกจากกันด้ วยอาล์ลยี ์/กัตเตอร์ เช่นกัน สเปเชียลโซน/พืน้ ที่ครอบคลุม (Spatial Zones) • คือกลุม่ ของโมดูลที่ตอ่ ติดกันทังแนวตั ้ งและแนวนอนทํ ้ าให้ เกิดพื ้นที่ที่ใหญ่ขึ ้น • ถูกนําไปใช้ ในการแสดงข้ อมูลโดยใส่เป็ นข้ อความตัวอักษร หรื อภาพก็ได้ โฟลว์ ไลน์ /แฮงไลน์ /เส้ นขวาง (Flowlines/Hanglines) • คือเส้ นแบ่งในแนวนอน ใช้ เหนี่ยวนําสายตาจากส่วนหนึง่ ไปอีกส่วนหนึง่ หรื อเป็ นตัวคัน่ เมื่อจบเรื่ องราว/ภาพหนึง่ และ กําลังขึ ้นต้ นเรื่ องราว/ภาพอีกชุดหนึง่ มาร์ คเกอร์ /ตัวชีต้ าํ แหน่ ง (Markers) • มาร์ คเกอร์ คือเครื่ องหมายที่กําหนดตําแหน่งบริ เวณไว้ สาํ หรับใส่ข้อความสันๆ ้ ที่ระบุหมวดหมู่ หัวเรื่ องที่เปลีย่ นไปเรื่ อยๆ • มักมีตําแหน่งเดียวในแต่ละหน้ า
ส่ วนประกอบหลักๆ ในระบบกริด
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
รูปแบบต่ าง ๆ ของกริด (Grid types) รูปแบบพื ้นฐานของกริ ดมีอยู่ 4 ประเภท – เมนูสคริ ปต์กริ ด (Manuscript Grid) – คอลัมน์กริ ด (Column Grid) – โมดูลาร์ กริ ด (Modular Grid) – ไฮราซิคลั กริ ด (Hierarchical Grid) รูปแบบพื ้นฐานทังสี ้ แ่ บบนี ้สามารถนําไปพัฒนาสร้ างแบบทังที ้ ่เรี ยบง่ายจนถึงแบบที่พลิกแพลงซับซ้ อนขึ ้น เมนูสคริปต์ กริด (Manuscript Grid)
• • • •
เป็ นกริ ดที่มีโครงสร้ างเรี ยบง่ายเป็ นบล็อกใหญ่บล็อกเดียวหรื อคอลัมน์เดียว มีชื่อเรี ยกอีกชื่อว่า บล็อกกริ ด (Block Grid) ใช้ กบั สิง่ พิมพ์ที่มีแต่เนื ้อหาเป็ นหลัก เช่น หนังสือ นวนิยาย ตํารา จดหมายข่าว ฯลฯ แต่ก็สามารถ นําภาพมาวางประกอบ เรี ยบง่ายแต่ก็สามารถปรับแต่งเลย์เอ้ าท์ให้ ดนู า่ สนใจได้ และไม่จําเจเมื่อเปิ ดหน้ าต่อหน้ า
11
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
12
คอลัมน์ กริด (Column Grid)
• • • • •
เป็ นรูปแบบกริ ดที่มีคอลัมน์มากกว่าหนึง่ คอลัมน์ในหนึง่ หน้ าของแบบ มักมีความสูงเกือบสุดขอบของชิ ้นงาน ความกว้ างของแต่ละคอลัมน์ไม่จําเป็ นต้ องเท่ากัน กริ ดในรูปแบบนี ้มักถูกนําไปใช้ ใน นิตยสาร แคตตาล็อก โบรชัวร์ การวางภาพในรูปแบบกริ ดประเภทนี ้อาจจะจัดวางให้ มีความกว้ างเท่ากับหนึง่ คอลัมน์หรื อมากกว่าก็ได้
โมดูลาร์ กริด (Modular Grid)
• • • •
เป็ นรูปแบบกริ ดที่ประกอบด้ วยโมดูลหลาย ๆ โมดูล เกิดจากการตีเส้ นตามแนวตังและแนวนอน ้ คือรูปแบบที่เกิดจากการแบ่งคอลัมน์ในคอลัมน์กริ ดตามแนวนอนทําให้ เกิด เป็ นโมดูลย่อย โมดูลาร์ กริ ดเป็ นรูปแบบที่สามารถนําไปจัดเลย์เอ้ าท์ได้ หลากหลาย สามารถประสมประสานภาพกับข้ อความเป็ นชุด ๆ จัดแบ่งเรื่ องราวหลาย เรื่ องมาอยูใ่ นหน้ าเดียวกัน จัดภาพประกอบพร้ อมคําบรรยายหลาย ๆ ชุดในหนี่งหน้ า จึเป็ นรูปแบบที่ประกอบด้ วยโมดูลย่อย ๆ มีความอิสระในการปรับแต่งเลย์เอ้ าท์ได้ สงู มีการนํามาใช้ ในการออกแบบหน้ า โบรชัวร์ แคตตาล็อก นิตยสารและหนังสือประเภทต่าง ๆ ด้ วยเช่นกัน
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
13
ไฮราซิคัลกริด (Hierarchical Grid)
• • • • •
•
เป็ นรูปแบบกริ ดที่มีโครงสร้ างซับซ้ อน ประกอบด้ วยโมดูลได้ ทงที ั ้ ่มีขนาดเท่ากันหรื อแตกต่างกันมาจัดวางในหน้ าเดียวกัน และอาจมีการเกยกันของโมดูลบางชิ ้น เป็ นรูปแบบที่ยากต่อการใช้ งานในการที่จะทําให้ เลย์เอ้ าท์ที่ออกมาดูดีและลงตัว มักใช้ ตอ่ เมื่อไม่สามารถใช้ กริ ดรูปแบบอื่น ส่วนหนึง่ ที่เลือกใช้ เนื่องจากขององค์ประกอบต่าง ๆ ของเลย์เอ้ าท์มีความ แตกต่างค่อนข้ างมาก เช่น อัตราส่วนของด้ านกว้ างกับด้ านยาวของภาพประกอบแต่ละภาพมีความแตกต่างกันมาก ข้ อแนะนําในการจัดทํารูปแบบ ไฮราซิคลั กริ ด วิธีหนึง่ คือ นําองค์ประกอบต่าง ๆ ของแบบทังหมด ้ เช่น ภาพประกอบ เนื ้อหา หัวเรื่ อง ฯลฯ มากองไว้ พิจารณาภาพรวม ค่อย ๆ ทดลองจัดวางโดยขยับปรับขนาดแต่ละองค์ประกอบจนดูแล้ ว ลงตัว พอมีแนวเป็ นหลักในการสร้ างกริ ดใช้ ร่วมกันทังชุ ้ ด/เล่มของงานพิมพ์ แล้ วจึงลงมือทํางาน รูปแบบกริ ดประเภทนี ้มีใช้ ในการออกแบบหน้ าหนังสือ โปสเตอร์ และฉลากผลิตภัณฑ์ เป็ นต้ น
ตัวอย่างระบบกริ ดอืน่ ๆ
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
ตัวอย่างระบบกริ ดอืน่ ๆ
ตัวอย่างระบบกริ ดอืน่ ๆ
ตัวอย่างระบบกริ ดอืน่ ๆ
14
การผลิตหนังสือดิจิทัลและการจัดการออนไลน |
15
การทําภาพประกอบ
ภาพประกอบหนังสือไม่วา่ จะเป็ นภาพถ่ายหรื อภาพที่วาดขึ ้นมาใหม่ควรมีลกั ษณะสอดคล้ องกับเนื ้อหาของหนังสือในเล่ม เป็ นสําคัญ ทังนี ้ ้รูปแบบลวดลายหรื อสไตล์นนจะขึ ั้ ้นอยูก่ บั กลุม่ เป้าหมายเป็ นสําคัญ นักออกแบบจึงจําเป็ นต้ องเข้ าใจถึง วัตถุประสงค์ของหนังสือเล่มนัน้ โดยใช้ หลักจิตวิทยามาช่วยจัดวางองค์ประกอบและสือ่ ความหมายของเนื ้อหาหรื อข้ อความในหน้ า นันๆ ้ ให้ ดงึ ดูดและน่าสนใจได้
___________________________________________________________ บรรณานุกรม • จันทนา ทองประยูร. 2537. การออกแบบและจัดหน้ าสิ่งพิมพ์ . นนทบุรี : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. • ปาพจน์ หนุนภักดี. 2553. หลักการและกระบวนการออกแบบงานกราฟิ กดีไซน์ . กรุงเทพมหานคร :บริ ษัท ไอดีซี พรี เมียร์ จํากัด. • ปราโมทย์ แสงผลสิทธิ์. 2540. การออกแบบนิเทศศิลป์. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ วี.เจ. พริ น้ ติ ้ง. • ปริ ญญา โรจน์อารยานนท์. 2544. ฟอนต์ ไทยที่ดีควรมีลักษณะอย่ างไร. แบบตัวพิมพ์ไทย ศูนย์เทคโนโลยี อิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์ แห่งชาติ. • ผู้จดั การออนไลน์. 2553. "วารสารศาสตร์ แห่ งอนาคต" จุดเปลี่ยน - ความท้ าทายในสื่อยุคใหม่ ที่ นศ.ไทยควรรู้ . Life on Campus มัย ตะติยะ . 2547. สุนทรียภาพทางทัศนศิลป์. กรุงเทพมหานคร :โรงพิมพ์มิตรสัมพันธ์กราฟฟิ ค จํากัด. • โสรชัย นันทวัชรวิบลู ย์. 2545. Be Graphic สู่เส้ นทางกราฟิ กดีไซเนอร์ . กรุงเทพมหานคร :บริ ษัท เอ.อาร์ .อินฟอร์ เมชัน แอนด์ พับลิเคชัน จํากัด. • มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. 2552. การผลิตสื่อสิ่งพิมพ์ . สาขาวิชานิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช หน่วยที่ 1-7. • อารยะ ศรี กลั ยาณบุตร. 2550. การออกแบบสิ่งพิมพ์ . กรุงเทพมหานคร : วิสคอมเซ็นเตอร์ . ภาพประกอบบางส่ วนจาก • http://www.google.co.th • http://www.lungthong.com • https://sites.google.com