นศ 222
การออกแบบสื่อสิ่งพิมพ 2
[CA 222 Printed Media Design 2]
รวมรวม/เรียบเรียง โดย อาจารยณัฏฐพงษ สายพิณ ส า ข า วิ ช า นิ เ ท ศ ศ า ส ต ร บู ร ณ า ก า ร ค ณ ะ ศิ ล ป ศ า ส ต ร ม ห า วิ ท ย า ลั ย แ ม โ จ
แ น ว คิ ด เ กี่ ย ว กั บ ก า ร สื่ อ ส า ร ด ว ย ภ า พ สําหรับงานวารสารศาสตร • ภาพถายในฐานะการสื่อสารเชิงสัญลักษณ
• ความหมาย คุ ณ ลั ก ษณะ และความสํ า คั ญ ของประเภทภาพ เชิงวารสารศาสตร • หลักจริยธรรมและจรรยาบรรณสําหรับภาพเชิงวารสารศาสตร • หลักการ EDFAT ของภาพถายเชิงวารสารศาสตร • แบบจําลองการสื่อสารของ Jakobson • การวิเคราะหภาพถายเชิงวารสารศาสตร
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
1
การสื่อสารดวยภาพเปนกระบวนการที่มีการขับเคลื่อนอยางไมหยุดนิ่ง นับตั้งแตภาพเขี ย นบนผนั ง ถ้ํ า ของมนุ ษ ย ในยุ ค ดึกดําบรรพ จนกระทั่งในยุคปจจุบันที่มีการสรางสรรครูปแบบและกระบวนการสื่อสารดวยภาพ พร อ มๆ กั บ การพั ฒ นาเทคโนโลยี ทางการมองเห็นมาอยางตอเนื่อง แสดงใหเห็นวามนุษยในทุกยุคสมัยตางก็มีความจําเปนที่จะตองทําการสื่ อ สารเพื่ อ ตอบสนองต อ ความตองการในการอยูรวมกันในสังคมโดยการสื่อสารดวยภาพ ถือเปนวิธีการสื่อสารที่สํา คั ญ ทางหนึ่ ง ที่ มี ค วามเป น รู ป ธรรมและ เปนสื่อกลางที่นํามาใชเปนตัวแทนในการสื่อความหมายถึ ง เรื่ อ งราวและเหตุ ก ารณ ต า งๆ อี ก ทั้ ง การมองเห็ น ก็ เ ป น ธรรมชาติ ใน การรับรูอยางแรกของมนุษยที่มีประสิทธิภาพสูง และในวงการสื่อนั้น การสื่อสารดวยภาพก็เปนสิ่งที่เปนป จ จั ย สํ า คั ญ ต อ การสื่ อ สาร ความหมายและเรื่องราวผานทั้งสิ่งพิมพ และสื่อในรูปแบบตางๆ โดยเฉพาะงานวารสารศาสตรที่เปนงานที่ตองสื่ อ สารกั บ ผู รั บ สารที่ เปนมวลชน
ภาพถายในฐานะการสื่อสารเชิงสัญลัก ษณ สังคมทุกสังคมจะตองมีการกําหนดระบบสัญลักษณทางการสื่อสารที่ใชเปนตัวแทนความหมายของสิ่ง หนึ่ ง ๆ ซึ่ ง ทุ ก สั ง คม ตองการระบบแบบแผนของสัญลักษณที่เปนที่เขาใจรวมกัน หากสังคมใดไมมีสิ่งที่ใชแทนสั ญ ลั ก ษณ ถึ ง บางสิ่ ง บางอย า ง แสดงว า สมาชิกในสังคมไมรูจักสิ่งนั้น ทั้งนี้การเรียนรูระบบสัญลักษณเปนผลมาจากความสามารถของมนุ ษ ย ในการเก็ บ ความทรงจํ า และ การระลึกถึงความทรงจําที่สามารถนํามาเชื่อมโรงไดกับปจจุบัน ปจจัยดังกลาวหากเป น เงื่ อ นไขเบื้ อ งต น ในการเรี ย นรู สัญ ลั ก ษณ ทางภาษาและสัญลักษณอื่นใดรวมทั้งการสื่อสารดวยภาพ ซึ่งเปนระบบการสื่อสารที่เรียนรูได โดยมีลักษณะสําคัญ 3 ประการ คือ 1. เขาใจไดจากการเรียนรูของบุคคล 2. มีความหลากหลายในแตละสังคม 3. สามารถเปลี่ยนแปลงไดภายในบุคคลหรือสังคมเดียวกัน ขึ้นอยูกับบริบทแวดลอมทางการสื่อสาร Semiology เปนคําที่ตั้งขึ้นโดยนักภาษาศาสตร Ferdinand de Saussure (ค.ศ. 1857-1913) ในการศึ กษาหาความรู เกี่ยวกับ สัญศาสตรและสัญวิทยานั้นมีเนื้อหาและวัตถุ ประสงคของการศึก ษาที่สอดคลอ ง และคลา ยคลึงกัน นั่นคือ การศึกษา วิธีการสื่ อความหมาย ขั้นตอนและหลัก การในการสื่ อความหมายตลอดจนเรื่องการทําความเขาใจในความหมายของสัญลั กษณที่ ปรากฏอยูในวั ฒนธรรมหนึ่งๆ
รูปสัญญะและความหมายสัญญะ การศึกษาเกี่ยวกับสัญศาสตร จะเปนการหาความสัมพันธระหวางรูปสัญญะและความหมายสัญญะ เพื่อดูว า ความหมาย ถูกสรางและถูกถายทอดอยางไร ซึ่ง Saussure อธิบายวาในทุกๆ สัญญะตองมีสวนประกอบทั้ง 2 อยางไดแก 1. รูปสัญญะ (Signifier) คือสิ่งที่เราสามารถรับรูผานประสาทสั ม ผั ส เช น การมองเห็ น ตั ว อั ก ษร รู ป ภาพ หรื อ การได ยิ น คํ า พู ด ที่ เ ปล ง ออกมาเปนเสียง (acoustic-image) 2. ความหมายสัญญะ (Signified) หมายถึงความหมาย คํานิยามหรือความคิดรวบยอด (concept) ที่เกิดขึ้นในใจหรือในความคิดของผูรับสาร
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
2
ความสัมพันธระหวางสัญญะแตละตัวนั้ น เกิ ด ขึ้ น โดยตรรกะว า ด ว ยความแตกต า ง (the logic of difference) หมายถึ ง ความหมายของสัญญะแตละตัวมาจากการเปรียบเทียบวาตัวมันแตกตางจากสัญญะตัวอื่นๆ ในระบบเดี ย วกั น ซึ่ ง หากไม มี ค วาม แตกตางแลว ความหมายก็เกิดขึ้นไมได ทั้งนี้ความตางที่ทํ า ให ค า ความหมายเด น ชั ด ที่ สุด คื อ ความต า งแบบคู ต รงข า ม (binary opposition) เชน ขาว-ดํา ดี-เลว รอน-เย็น หรืออธิบายอี ก อย า งคื อ ความหมายของสั ญ ญะหนึ่ ง เกิ ด จากความไม มี หรื อ ไม เ ป น ของสัญญะอื่น (สรณี วงศเบี้ยสัจจ, 2544)
ประเภทของสัญญะ การสื่อสารดวยภาพเปนระบบการสื่อสารดวยระบบสัญญะ ขณะที่ความสัมพันธระหว า งสั ญ ญะแต ละตั ว นั้ น เกิ ด ขึ้ น โดย การพิจารณาที่ตรรกะของความแตกตางนั้นก็ไดมีการเสนอการจัดประเภทของสัญญะ โดย C.S Peirce ได แ บ ง ตามความสั ม พั น ธ ระหวางรูปสัญญะและความหมายสัญญะ โดยจําแนกสัญญะเอาไวเปน 3 ประเภท ดังนี้ 1. สัญรูป (icon) คือการสื่อสารตามสิ่งที่เห็น ในภาพในระดั บ ที่ เ ป น ความหมายแบตรงไปตรงมา เป น ความสั ม พั น ธ ร ะหว า ง รูปสัญญะกับความหมายสัญญะเปนเรื่องของความเหมือนหรือคลายคลึงกับสิ่งที่มันบงถึง เช น ภาพถ า ย ภาพเหมื อ น ที่ เชื่อมโยงเขากับตัวบุคคล เปนตน 2. ดรรชนี (index) คื อ การสื่ อ สารที่ ต อ งอาศั ย การเ ชื่ อ มโยงสิ่ ง ที่ เ ป น เ หตุ แ ละเป น ผลต อ กั น หรื อ การคิ ด ของผู รั บ สาร เป น ความสัมพันธระหวางรูปสัญญะกับความหมายสัญญะเปนผลลัพธ หรือเปนการบ ง ชี้ ถึ ง บางสิ่ ง บางอย า ง เช น เห็ น ภาพ ควันไฟยอมรูไดวามีไฟไหมเกิดขึ้น รูปกราฟที่แสดงผลลัพธของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง รอยเทาของสั ต ว ที่ ป ระทั บ ลงบนพื้ น ดิ น หรื อ ดรรชนีที่อยูทายเลมของหนังสือที่บอกใหเราทราบถึงขอความที่เราตองการจะคนหา คุณสมบัติอีกประการที่นาสังเกตของสัญญะประเภทดรรชนีก็คือ เมื่อเราเห็ น รู ป สั ญ ญะประเภทดรรชนี ความ หมายสัญญะที่เรานึกถึงไมใชสิ่งที่เรามองเห็นในขณะนั้น เชนตัวอยางที่ไดกลา วมาแล ว นั่ น คื อ รอยเท า สั ต ว ที่ เ มื่ อ เราพบ เราไมไดนึกถึงรอยเทาในขณะนั้น แตเรานึกไปถึงตัวสัตวที่เปนเจาของรอยเทานั้น 3. สัญลักษณ (symbol) คือการสื่อสารที่เกิดจากการเรียนรูรวมกันของคนในสังคมที่ตกลงความหมายรวมกัน เปนความสั ม พั น ธ ร ะหว า ง รูปสัญญะกับความหมายสัญญะที่แสดงถึงบางสิ่งบางอยาง แตมันไมไดมีความคล า ยคลึ ง กั บ สิ่ ง ที่ มั น บ ง ชี้ เ ลย ซึ่ ง การใช งานเปนไปในลักษณะของการถูกกําหนดขึ้นเองซึ่งไดรับการยอมรับจนเปน แบบแผน (Convention) และต อ งมี ก ารเรี ย นรู เครื่องหมายเพื่อทําความเขาใจ หรือเปนการแสดงถึงการเปนตัวแทน (representation) ซึ่ ง สั ง คมยอมรั บ ความสั ม พั น ธ นี้ ตัวอยางเชน ภาพไมกางเขนเปนสัญลักษณแทนศาสนาคริสต หรือการสวมแหวนนิ้ ว นางข า งซ า ยแสดงถึ ง การแต ง งาน เปนตน แตอยางไรก็ดี การจําแนกประเภทของสัญญะทั้งสามแบบก็ไมสามารถทําไดอยางชัดเจน เชนในกรณีรู ป สั ญ ญะของคํ า ว า “Xerox” ในภาษาอังกฤษซึ่ ง ความหมายสั ญ ญะของมั น ก็ คื อ ยี่ ห อ ของเครื่ อ งถ า ยเอกสาร แต รู ป สั ญ ญะดั ง กล า วได ก ลายเป น ความหมายสัญญะของ “การถายเอกสาร” ในสังคมไทยเปนตน (ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, 2545)
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
3
แสดงภาพตัวอยางของสัญญะประเภทตางๆ
ความหมายตรงและความหมายแฝง ในการทํางานของขั้นตอนการแสดงความหมายของสั ญ ญะนั้ น จะมี ค วามสั ม พั น ธ ร ะหว า งรู ป สั ญ ญะและความหมาย สัญญะตลอดเวลา ซึ่ง Barthes ไดใหแนวคิดในการวิเคราะหความหมาย 2 ชนิดในสวนการรับรูความหมายของผูรับสาร คือ 1. ความหมายตรง (Denotation) เปนระดับของความหมายที่เกี่ยวของกับความจริงระดับธรรมชาติ เปนความหมายที่ผูใช สามารถเข า ใจได ต รง ตามตัวอักษรจัดอยูในลักษณะของการอธิบายหรื อ พรรณนา (Descriptive level) และเป น ความหมายที่ เ ป น ที่ รั บ รู แ ละ เขาใจไดสําหรับผูรับสารสวนใหญ ยกตัวอยางเชนเมื่อเรากลาวถึ ง ช า ง ก็ จ ะนึ ก ถึ ง ลั ก ษณะของสั ต ว ที่ มี รู ป ร า งใหญ มี ง า และงวง เปนตน การอธิบายความหมายของคําศัพทในพจนานุกรมก็เปนความหมายโดยตรงเชนกัน (ภัคพงศ อั ค รเศรณี , 2548) 2. ความหมายแฝง (Connotation) เปนการตีความหมายของสัญญะโดยเปนระดับที่พวงเอาปจจัยทางวัฒนธรรมเขามาเกี่ยวข อ งด ว ย ซึ่ ง เป น การ อธิบายถึงปฏิสัมพันธที่เกิดขึ้นกับอารมณ ค วามรู สึก ของผู ใช แ ละคุ ณ ค า ทางวั ฒ นธรรมของเขา ความหมายแฝงหรื อ ความหมายในระดับที่สองนี้สรางขึ้นบนพื้นฐานของความหมายตรงของสัญ ญะตั ว เดี ย วกั น ซึ่ ง กระบวนการเกิ ด ขึ้ น ของ ความหมายแฝงนี้เกิดขึ้นเมื่อสัญญะในความหมายระดั บ แรกถู ก นํ า ไปใช เ ป น รู ป สั ญ ญะโดยมี ก ารผู ก โยงรวมเข า กั บ ความหมายใหม จึงเกิดเปนความหมายแฝง ซึ่ ง กระบวนการนี้ เ องที่ Barthes ใช อ ธิ บ ายการเกิ ด Myth (มายาคติ ) ซึ่ ง Barthes ไดอธิบายเกี่ยวกับกระบวนการดังกลาวไวดังนี้ “มายาคติเปนระบบสื่อความหมายซึ่ ง มี ลัก ษณะพิ เ ศษตรงที่ มั น กอตัวขึ้นบนกระแสการสื่อความหมายที่มีอยูกอนแลว จึ ง ถื อ ได ว า มายาคติ เ ป น ระบบสั ญ ญะในระดั บ ที่ สอง สิ่ ง ที่ เ ป น หนวยสัญญะ (ผลลัพธจากการประกบของรูปสัญญะกับความหมาย) ในระบบแรก กลายมาเป น เพี ย งรู ป สั ญ ญะในระบบ ที่สอง ขอย้ําในที่นี้วา วัสดุสําหรับสรางวาทะแหงมายาคติ (เชน ภาษา ภาพถาย ภาพวาด โปสเตอร พิ ธี ก รรม วั ต ถุ ฯลฯ) ไมวาในเบื้องตนนั้นจะมีความแตกตางหลากหลายเพียงใดก็ตาม แตครั้นเมื่อถูกจับยึดโดยมายาคติ แ ล ว ก็ จ ะถู ก ทอนให เหลือเปนเพียงรูปสัญญะเพื่อสื่อถึงสิ่งอื่นเสมอ” (วรรณพิมล อังคศิริสรรพ, 2544) อยางไรก็ดี การสื่อความหมายในระดับของความหมายแฝงนี้มีแนวโนมในการสื่ อ ความหมายที่ แ ตกต า งกั น ซึ่ ง ขึ้ น อยู กั บ ระดับของการสื่อความหมาย โดยแบงออกเปน 2 ระดับไดแก ระดับของปจเจก (individual connotations) ในการทําความเข า ใจในสิ่ ง ใดสิ่ ง หนึ่ ง ของบุ ค คลนั้ น เป น การเรี ย นรู วิ ธี ก าร มองโลกและการที่บุคคลมีปฏิสัมพันธกับโลก ซึ่งการเรียนรูเหลานี้เองที่จะทําใหบุคคลมีความเขาใจและใหนิยามตอสิ่ง ต า งๆ ซึ่ ง อาจ เหมื อ นหรื อ แตกต า งกั น ก็ ไ ด ซึ่ ง เ รี ย กว า ประสบการณ ยกตั ว อย า งเด็ ก หญิ ง ที่ ไ ด ก ลิ่ น ด อกกุ ห ลาบเ ป น ครั้ ง แรกพร อ มกั บ มี
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
4
ประสบการณที่นากลัว ในเวลาตอมาหากเธอไดมองเห็นหรือไดก ลิ่ น ดอกกุ ห ลาบ ก็ อ าจเป น การเตื อ นความจํ า ให เ กิ ด ความรู สึก หวาดกลัวขึ้นมาอีก ซึ่งการมองเห็นหรือไดกลิ่นดอกกุหลาบนี้เปนการนําพาการสื่อความหมายสวนตัวสําหรับเด็กผู ห ญิ ง คนดั ง กล า ว ดังนั้นการมอบดอกกุหลาบจึงอาจเปนการสรางความกลัวมากกวาที่จะเกิดความรูสึกซาบซึ้งในความรัก สิ่ ง ที่ ค วรระมั ด ระวั ง ในการ วิเคราะหในเชิงสัญศาสตร (semiotic analysis) สําหรับการสื่อความหมายระดับนี้คือ เนื่องจากเปนการสื่อความหมายแบบส ว นตั ว จึงอาจไมไดสื่อความหมายแตกตางไปตามความหมายปกติดังที่คนอื่นๆ มีสวนรวมในความหมายนั้น ระดับของวัฒนธรรม (cultural connotations) การสื่อความหมายในระดั บ นี้ แ สดงถึ ง การที่ วั ต ถุ ในวั ฒ นธรรมได พ ว งเอา ความสัมพันธและการสื่อความหมายเขามาในตัวมันและมีสวนรวมในการใหความหมายกับผูคนในวัฒนธรรม ยกตั ว อย า งเช น การ มอบดอกกุหลาบ ที่คนใหการยอมรับในเชิงวัฒนธรรมเขาใจรวมกันวาเปนการแสดงถึงความรัก (สมเกียรติ ตั้งนโม. 2550.)
ความหมายที่เกิดจากระบบสัญญะ ระบบของภาษาภาพมีความหมายที่เกิดจากระบบสัญญะ สามารถจําแนกที่มาของความหมายได 3 ลักษณะ ดังนี้ 1. ความหมายเชิงสัญลักษณของรูปทรงวัตถุในภาพ รูปทรงที่ประกอบขึ้นเปนพืช สัตว สิ่งของ หรือบุคคล นอกจากจะมีความสามารถในการสื่อสารเกี่ ย วกั บ สารสนเทศของสิ่ ง นั้นๆ ที่เปนความหมายโดยตรงแลว อาจมีความหมายในระดับสัญลักษณรว มอยูดวย ซึ่งการตีความหมายนั้นเปน กระบวนการที่ อิ ง กับประสบการณหรือการเรียนรูระบบสัญลักษณที่มี ม าก อ น เช น ภาพดอกเข็ ม ในพิ ธี ไ หว ค รู มี ค วามหมายในเชิ ง สั ญ ลั ก ษณ ถึ ง ปญญาที่แหลมคม ภาพดอกบัวสื่อความหมายเชิงสัญลักษณถึงศาสนาพุทธเปนตน ทั้งนี้ขึ้นกับบริบทและสื่ อ ของการนํ า เสนอภาพ นั้นๆ ดวย เชน ชื่อภาพ การบรรยายภาพ การจัดหนา การออกแบบกราฟก จะเปนตัวกําหนดการตีความหมายในระดับหนึ่งดวย
2. ความหมายแฝงของภาษาทางเทคนิคการถายภาพ เปนผลจากหลักจิตวิทยาการเห็นของมนุษยซึ่งเกิดจากการเลือกใชมุมกลอง ชวงความชัด ความยาวโฟกั สของเลนส การ จัดแสง เปนตน ไมวาจะเปนภาพขาว ภาพถายเชิงสารคดี แมจะหลักในการนําเสนอภาพที่เนนคุณคาเกี่ยวกับความถู ก ต อ งเป น จริ ง ของเหตุการณ แตงานภาพถายเหลานี้ก็ไมสามารถสื่อความหมายไดอยางเปนวัตถุวิสัย เพราะภาพถ า ยทุ ก ภาพล ว นมี ค วามหมาย แฝงจากภาษาทางเทคนิคการถายภาพเสมอ ในบางกรณีระดับมุมกลองจากมุมสูงก็ไมไดหมายความวา สิ่งที่ถูกถายตองดู ต่ํ า ต อ ย เช น ภาพภู มิ ทั ศ น ท างอากาศของ โบราณสถาน ยอมสื่อความหมายไดถึงความยิ่งใหญในครั้งอดีต หรือตัวอยางภาพขาวจากมุมต่ําที่เสนอภาพคนที่ กํ า ลั ง จะกระโดด จากที่สูง ก็ไมไดหมายความวาคนๆ นั้นเปนผูยิ่งใหญ หากแตความหมายแฝงดังกลาว เปนหลักการโดยทั่วๆ ไปเทานั้น ในกรณี ภ าพ ขาวอาจไมสามารถตีความภาพบางประเภท เพราะชางภาพอาจต อ งเผชิ ญ กั บ ข อ จํ า กั ด ของสถานการณ ท างการถ า ยภาพ หรื อ ตําแหนงที่ชางภาพอยูในขณะที่ทําการบันทึกภาพ ทําใหหลักการดังกลาวไมสามารถอิบายไดในบางกรณี
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
5
ตัวอยางนี้เปนความหมายแฝงที่แนบเนื่องมาจากสิ่งที่อยูถูกบันทึกภาพ (Nick Lacey, 1998) เทคนิคการถายภาพ ความหมายแฝง มุมสูง ความพายแพ ต่ําตอย ตกอยูภายใตอํานาจ ระดับมุมกลอง มุมระดับสายตา ความเสมอภาค ความเปนกลาง มุมต่ํา ความชนะ ความสูง สง ความมีอํานาจ ภาพแสดงความชัดลึก การสื่อเรื่องราวโดยรวม ชวงความชัด ภาพแสดงความชัดตื้น การเนนความสําคัญ (Depth of field) ภาพ soft focus ภาพถวิลหาอดีต (nostalgia) ภาพในความคิดฝนจินตนาการ เลนสถายไกล (Telephoto lens) การแอบมอง (voyeuristic) ความยาวโฟกัสของเลนส เลนสมาตรฐาน (Normal lens) การมองปกติ เลนสมุมกวา ง (Wide-angle lens) การเห็นที่บิดเบือน การแสดง(drama) High key ความเปดเผย การมองโลกในแงดี ลักษณะการจัดแสง Low key ความเรนลับ ความเศรา ความอึมครึม 3. ความหมายแฝงทางจิตวิทยาขององคประกอบดานทัศนธาตุ ทัศนธาตุ (visual elements) เปนองค ป ระกอบพื้ น ฐานของงานสื่ อ สารด ว ยภาพ อย า งไรก็ ต ามสิ่ ง สํ า คั ญ ในงาน สื่อสารภาพถาย ไดแก องคประกอบเรื่อง สีและเสน ลวนมีผลตอจิตวิทยาการรับรูของผูรับสาร ดังนี้ 3.1. จิตวิทยาของสี สีนั้นมีความสําคัญอยางยิ่งในการออกแบบในการทํางานสิ่งพิมพตางๆ การเลือกสีให เ ข า กั บ เนื้ อ หาของงาน จะ ทําใหงานที่ทําออกมามีความนาเชื่อถือยิ่งขึ้น และยังสงผลอยางมากกับความ สวยงามของงานที่ออกมาดวย สี สีแดง สีเหลือง สีน้ําเงิน สีชมพู สีเขียว สีมวง สีฟา สีสม สีขาว สีเทา สีดํา สีน้ําตาล
ความหมายทางจิตวิทยา ความรุนแรง ความรอนแรง ความมีอํานาจ ความสดใส ร าเริง เปนสีแหงความเบิกบาน กระฉับ กระเฉง ความเวิ้งวาง ความรูสึกเปนเจาของ อิ สรเสรี ความสงบนิ่ ง ความสุขุม เยือกเย็น ความประณีต งดงาม สดใส มีชีวิตชีวา ความอุดมสมบูรณ ความผอนคลาย ธรรมชาติ ใหความรูสึกมีเ สนห เรนลับ นาติดตาม ซอนเรน มีอํานาจ มีพ ลังแฝงอยู ใหความรูสึก สงบ สุขุม สุภาพ หนักแนน เครงขรึม เอาการเอางาน ละเอียด รอบคอบ สงางาม มีศักดิ์ศรี สูงศักดิ์ เปนระเบียบถ อมตน ฉลาด กลาหาญ ใหความรูสึก ราเริง สดใส มีชีวิตชีวา วันรุน ความคึกคะนอง ใหความรูสึก บริสุท ธิ์ สะอาด สดใส เบาบาง ออนโยน ความศรัท ธา ความดีงาม ความออนโยน ความเงียบขรึม ความชราภาพ ความสลดใจ ความนากลัว อันตราย ความหนักแนน ความลึก ลับ ใหความรูสึกหนั กแนน มั่นคง ความแหงแล ง ไม สดชื่น
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
6
3.2. จิตวิทยาของเสน ในการใชเสนจัดองคประกอบภาพนั้น ลายเสนตางๆ ยังใหความหมายแฝงร ว มอยู ด ว ย ชะลู ด นิ่ ม เสมอ(2542: 35) ไดกลาวถึงความรูสึกทางจิตวิทยาที่เกิดจากลักษณะเสนตางๆ ดังนี้ o เสนตรง ใหรูสึกแข็งแรง แนนอน ตรง เขม ไมประนี ประนอม หยาบ และเอาชนะ o เสนคลื่นหรือเสนโคง ใหความรูสึกสบาย เลื่อนไหล ตอเนื่อง สุภาพ แตถาใชมากจะใหความรูสึก กังวล ขาด จุดมุงหมาย o เสนโคงแคบ ใหความรูสึกมีพ ลังเคลื่อนไหว เปลี่ยนแปลงเร็ว o เสนโคงวงกลม ใหความรูสึกเปนระเบี ยบ เปนวงจร o เสนโคงกนหอย ใหความรูส ึกเขาสูศูนย กลาง คลี่คลาย เคลื่อนไหวไมสิ้นสุด o เสนฟนปลา ใหความรูสึกขัดแยง เปลี่ยนแปลงเร็ว พลังไฟฟา o เสนนอน ใหความรูสึก เงียบ สงบ o เสนตั้ง ใหความรูสึกสมดุ ล มั่นคง แข็งแรง รุงเรือง o เสนเฉียง ใหความรูสึกเคลื่อนไหว ไมมั่นคง อยางไรก็ตาม ความหมายของสิ่งตางๆ ที่ปรากฏในภาพหรือภาพถายที่ ใช ในงานสิ่ ง พิ ม พ นั้ น เกิ ด จากความสั ม พั น ธ กั บ รูปสัญญะอื่นๆ ทั้งนี้ นักสื่อสารดวยภาพตองตระหนักวาความหมายของภาพล ว นมี ค วามหลากหลาย กล า วคื อ ภาพสามารถมี ความหมายอยางไรก็ไดตามที่ผูรับสารปรารถนาที่จะใหเปน ความหมายของภาพถูกกําหนดโดยองคประกอบแวดล อ มจํ า นวนมาก ดังนั้น การถอดรหัส เขาใจถึงบริบท ภาษาภาพ ความหมายของภาพ และต อ งมี สายตาแห ง จิ น ตนาการที่ ต อ งหมั่ น ฝ ก ฝน ต อ ง ความรูเ กี่ยวกับบริบทของการบันทึกภาพ เหตุการณแวดลอมอื่นๆ ช ว งเวลาของเรื่ อ งราว และการเลื อ กใช ภ าพประกอบสํ า หรั บ สิ่งพิมพนั้น จะทําใหผูรับสารสามารถตีความหมายไดชัดเจนมากขึ้น
ความหมาย คุณลักษณะ และความสําคัญของประเภทภาพเชิงวารสารศาสตร ภาพเชิงวารสารศาสตร ทั้งภาพประกอบและภาพถ า ย เป น งานทางการสื่ อ สารที่ เ กิ ด จากการผสมผสานระหว า งหลั ก วิชาการถายภาพ การวาดภาพ(ทั้งภาพวาดประกอบดวยมือลและภาพดิจิทัล) กับการเขี ย นเชิ ง วารสารศาสตร นั บ ตั้ ง แต มี ก ารใช ภาพประกอบและภาพถายในสื่ อ สิ่ ง พิ ม พ ภาพเชิ ง วารสารศาสตร ไ ด เ ป น แหล ง เอกสารทางประวั ติ ศ าสตร ที่ บั น ทึ ก เรื่ อ งราวที่ กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงตอสังคมมาหลายยุคสมัย
ความหมายของภาพและภาพถายเชิงวารสารศาสตร (Photojournalism) ศัพทบัญญัติวิชาถายภาพฉบับราชบัณฑิตยสถาน ไดใหคําแปลของคําวา Photojournalism วาหมายถึ ง “วารสารศาสตร การถายภาพ” (ราชบัณฑิตยสถาน. 2530: 69) สนั่น ปทมะนิน (2516: 1) กลาวถึงวิชาการถายภาพเชิงวารสารศาสตรวา เปนวิชาที่ใหความรูในเรื่อ งการผลิ ต หรื อ ถ า ยทํ า ภาพนิ่งเพื่อใชเปนภาพตนฉบับสําหรับถายทอด (reproduce) เปนบล็อกหรือแมพิมพสําหรัยตีพิ ม พ สิ่ง พิ ม พ ต า งๆ โดยเฉพาะ เช น หนังสือพิมพและนิตยสาร และอาจรวมไปถึงสิ่งพิมพอื่นๆ ดวย ในฐานะเปนภาพประกอบตัวหนังสือของสิ่งพิมพนั้น
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
7
มาลี บุญศิริพันธ (2531 อางในสุรสิทธิ์ วิทยารัฐ, 2545: 51) สรุปวา เนื่องจากหนังสือพิมพมีหนาที่ห ลักในการรายงานขาว ดังนั้นภาพขาวจึงเปนสวนหนึ่งของหนังสื อพิมพที่มีความจําเปนและมีความสําคัญมาก เนื่องจากภาพสามารถบอกรายละเอี ยดของ เรื่องราวไดมากกวา บรรยายดว ยคําพูด แมแตคนอานหนังสือไมออกก็สามารถเขาใจเรื่องราวตางๆ ไดมากขึ้น Frank P. Hoy (1993: 5) กลาวถึงความหมายของภาพถายเชิงวารสารศาสตรวา เปน งานที่ เ กิ ด จากการทํ า หน า ที่ ร ว มกั น ระหวางภาพถายกับงานเขียนเพื่อประกอบการรายงานขาวสารตางๆ โดยรวมแลว ภาพและภาพถายเชิงวารสารศาสตรจึงเปนการถายภาพด ว ยกล อ งถ า ยภาพหรื อ ภาพประกอบที่ จั ด ทํ า ขึ้ น เพื่อนําเสนอในสื่อสิ่งพิมพหรือสื่ออื่นใดที่มีการบูรณาการรวมกันกับระบบของการรายงานดวยลายลักษณ อั ก ษรต อ สาธารณชน ซึ่ ง อาจเปนการตั้งชื่อภาพ คําอธิบายภาพ หรือเนื้อเรื่องประกอบภาพ
คุณลักษณะของภาพและภาพถายเชิงวารสารศาสตร Frank P. Hoy (1986: 5-9) กลาวถึงคุณลักษณะของภาพถายเชิงวารสารศาสตรไว 8 ประการ ดังนี้ 1. ภาพเชิงวารสารศาสตร ตองมีความชัดเจน เพื่อสื่อใหผูชมเขาใจสถานการณไดทันที 2. ภาพถายเชิงวารสารศาสตร เปนภาพที่นําเสนอผานสื่อสิ่งพิมพ และสื่ออื่นๆ ที่เกี่ยวของ 3. ภาพถายเชิงวารสารศาสตร เปนงานที่คัดเลือกภาพเพื่อรายงานขาวสารบางแงมุมของภาพผานมุมมองของผูสงสาร 4. ภาพถายเชิงวารสารศาสตร เปนการสื่อสารที่บูรณาการระหวางภาพและขอความ 5. ภาพถายเชิงวารสารศาสตร เกี่ยวของกับผูคน ผูคนเปนทั้งสารและผูรับสาร เพราะคนคือองคประกอบหลักของสาร 6. ภาพถายเชิงวารสารศาสตร ตองสื่อสารกับมวลชน ภาพตองมีลักษณะของเนื้อหาสาธารณะ 7. ภาพถายเชิง วารสารศาสตร นํ า เสนอโดยผ า นกองบรรณาธิ ก ารภาพ โดยมี ห น า ที่ ทํ า ให ภ าพสื่ อ สารได อ ย า งมี ประสิทธิภาพ 8. การรายงานขาวดวยภาพ ทําใหผูคนรับรูวาอะไรเกิดขึ้น ซึ่งเปนความเชื่อพื้นฐานของภาพถายเชิงวารสารศาสตร
ความสําคัญของภาพและภาพถายเชิงวารสารศาสตร ภาพถายและภาพขาว สามารถสื่อความหมายได เ ช น เดี ย วกั บ ตั ว หนั ง สื อ ดั ง นั้ น ภาพข า วจึ ง มี ค วามสํ า คั ญ ยิ่ ง ในงาน สิ่งพิมพ เปนที่ยอมรับโดยทั่วไปวาขาวทีม่ ีคุณคา นาสนใจ หากมีภาพเหตุการณหรือเรื่องราวขาวประกอบจะทําใหได รั บ ความสนใจ และเชื่อถือมากยิ่งขึ้น ความสําคัญของภาพที่ทําหนาที่รวมกับงานเขียนนั้น มีดังตอไปนี้ 1. ภาพเปนหลักฐานที่ยืน ยันความจริงและสรางความน าเชื่อถือให กับเรื่องราว 2. ภาพชวยสรางความเขาใจตอเรื่องราวไดตรงตามเหตุการณ 3. ภาพสามารถเรา สายตาของผู อานไดดี 4. ภาพสามารถถายทอดอารมณความรูสึกของบุคคลหรือเหตุการณไดดี 5. ภาพสามารถที่จ ะยกระดับความสําคัญของคุณคาของขาวสาร 6. ภาพถายชวยเพิ่มความสวยงามแก สิ่งพิมพ
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
8
ประเภทของภาพและภาพถายเชิงวารสารศาสตร การจัดประเภทขึ้นอยูกั บหลั กเกณฑและวัตถุ ประสงค เชน ดานเนื้อหาภาพ อาจเปน ภาพขาว ภาพเชิงสารคดี ภาพบุคคล ภาพงานโฆษณา ภาพแฟชั่น เปนตน ในที่นี้จะใชเกณฑดานหนาที่ทางการสื่อสารรว มกับเนื้อหา โดยมีรายละเอียดดังนี้ 1. ภาพขาว คือการรายงานขอเท็จจริงในรู ปแบบของภาพที่ตองมีความถู กตองเปนจริงตามเหตุการณเรื่องราว มีความ นาเชื่อถือและรวดเร็วในการนําเสนอ แบ งเปน 3 ประเภท 1.1. ภาพขาว ณ ที่เกิดเหตุ เปนภาพที่ถา ยจากสถานที่และเหตุการณจริ ง เชน ขาวอุบัติเหตุ ขาวกีฬา เปนตน 1.2. ภาพขาวทั่วไป เปนภาพขาวที่เกิดขึ้นประจํา เชน การจัดแถลงขาว ภาพปญหาสิ่งแวดล อมที่เกิดขึ้นทุกวัน 1.3. ภาพประกอบขาว เปนภาพที่เสริมความเขาใจเนื้อหาขาว อาจใชภาพในอดีตมาประกอบเพื่อสรางความเขาใจ เหตุการณขาวในปจจุบัน 2. ภาพสารคดี คือภาพที่ถา ยทอดเรื่องราวตามขอเท็จจริงในเชิง สาระ ความรู และความสวยงาม แบงเปน 3 ประเภท 2.1. ภาพประกอบขอเขียนเพื่อเสริมความเขาใจในเรื่อ งราว เชน สารคดีทองเที่ย ว สารคดีสัตวเลี้ ยง 2.2. ภาพชุดเลาเรื่องเปนภาพแสดงลําดับขั้นตอนเรื่องราวเหตุการณ เชน ภาพชุดแสดงขั้นตอนการตอนกิ่งตนไม 2.3. สารคดีภาพ เปนการนําเสนอเนื้อหาดว ยภาพเพียงอยา งเดียว ไมจําเปนตองมีคําบรรยาย อาจใชเพียงหั วขอของ เรื่องนั้นๆ เพื่อเปนการแนะนําเนื้อหาเรื่องเพียงสั้นๆ 3. ภาพใหแ นวคิด เปนภาพที่ สะทอนมุมมองที่คนทั่วไปอาจจะมองขาม มักมีอ งคประกอบและรายละเอียดที่นาสนใจ อาจมีความกํากวมในการสื่อความหมาย จึงอาจตองมีคําอธิบายประกอบแตเปนการอธิบายแนวคิดของกลุม ภาพที่ นําเสนอ เชน บทกวีที่ ถายทอดแนวคิดจากภาพถา ย พบไดในนิตยสารบางฉบับ ในรูปแบบการนําเสนอแบบเรียงถอย รอยภาพ เพื่อนําเสนอภาษาเชิงวรรณศิลปร วมกับ ภาพ 4. ภาพเพื่อความบันเทิง เปนภาพที่ กอใหเกิดความสุข ความสบายตา เนนความสวยงามของการสื่อ สารดวยภาพ เชน ภาพถายแฟชั่น
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
9
หลักการ EDFAT ของภาพถายเชิงวารสารศาสตร หลักการ EDFAT ของการสื่อสารดวยการถายภาพ มีลักษณะคลายกับปรัชญาหรือหลั ก การในการถ า ยภาพเชิ ง ข า ว,สาร คดี (Photojournalism) ภาพรวม(Entire), รายละเอี ย ด(Details), กรอบ(Frame), มุ ม (Angles) และ เวลา(Time) ดั ง ตั ว อย า ง ตอไปนี้ Entire-ภาพรวม การกดชัตเตอรจากสภาพแวดลอมที่สมบูรณแบบในรู ป โดย พิจารณาความหมายจากฉากทั้งหมดที่สามารถบรรยายและ อธิบายเหตุการณไดจากภาพรวม Photo by Chris Yambing
Details-รายละเอียด ภาพนีแ้ สดงใหเห็นถึงรายละเอี ย ดของสิ่ ง ที่ อ ยู ในภาพ จาก วัตถุที่มีลักษณะคล า ยกั น แต ต า งกั น ตรงรายละเอี ย ดของ ตราสัญลักษณที่ไมเหมือนกัน Photo by Chris Yambing
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
10
Frame-กรอบ สนใจองคประกอบโดยรอบของเรื่องของคุ ณ และให ป รั บ ปรุ ง องค ป ระกอบที่ จํ า เป น ผ า นช อ งมองภาพ ของคุ ณ ถ า คุ ณ สามารถกรอบหัวข อ ของคุ ณ โดยใช ใด ๆขององค ป ระกอบ เหลานั้น การถายภาพของคุณจะคมมากขึ้น Photo by Chris Yambing
Angles-มุม ไม มี เ นื้ อ หาถ า ยภาพ ในมุ ม ที่ ง า ยที่ สุด มั น จะดี ก ว า ที่ จ ะ ถายภาพด า นล า ง , ด า นบน , จากซ า ย , ขวา ? คุ ณ จะไม ทราบจนกวาคุณจะลอง Photo by Chris Yambing
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
11
Time-เวลา เวลาในความรูสึกนี้เปนสองเท า ซึ่ ง หมายถึ ง ว า สถานการณ นั้นเปนไปอยางรวดเร็ว และเวลาในการรอโอกาสที่เหมาะสม สําหรับการกดชัตเตอรของคุณจะเร็วจะชา จะส ง ผลต อ ภาพ ผมจะเปรียบเทียบใหเห็นไฟสีเหลื อ ง ในขณะที่ บ นท อ งถนน มันขึ้นอยูกับคุณที่จะตัดสินใจวาคุณตอ งการที่ จ ะช า ลงหรื อ เร็วขึ้น Photo by Chris Yambing
หลักจริยธรรมและจรรยาบรรณสําหรับภาพเชิงวารสารศาสตร จริยธรรมเปนหลักแหงความดีงามที่เกี่ยวของกับมนุษยที่พึงปฏิบัติตอเพื่อ นมนุ ษ ย อี ก ทั้ ง ยั ง เป น หลั ก ที่ เ กี่ ย วข อ งกั บ การ ประเมินคาการกระทําของมนุษย วิทย วิศทเวทย(2537) ไดกลาวถึงหลักแนวคิดทางจริยธรรมแมบทที่สําคัญ 3 หลักการดังนี้ 1. หลักประโยชนสุขนิยม (Utilitarianism) นักคิดคนสําคัญคือ จอหน สจวต มิลล (John Stuart Mill) มีหลักการสํา คั ญ เรี ย กว า “หลั ก มหสุ ข ” ว า สิ่ ง ที่ ค วร ทําคือสิ่งที่กอประโยชนสุขมากที่สุดแกคนจํานวนมากที่สุด ซึ่งสอดคลองกับรายงานภาพหรื อ แนวทางกฎหมายไทย ในเรื่อง “ประโยชนตอสาธารณะ” กลาวคือ ภาพเชิงวารสารศาสตรจะมุงเนนการรายงานภาพเหตุ ก ารณ ที่ น า จะมี ผล ตอการเปลี่ยนแปลงสังคมไปในทางที่ดีขึ้น ผูอานหรือประชาชนจะมีความสุขมากยิ่งขึ้นจากผลการรายงานภาพข า ว นั้นๆ ซึ่งอาจนําไปสูการวิพากษวิจารณของสังคม ผลักดันนโยบายทางเศรษฐกิจตางๆ เปนตน 2. หลักจริยธรรมเชิงหนาที่ (Duty Ethics) อิมมานูเอล คานท (Emmanuel Kant) มีหลักการสําคัญที่เรียกวา “จริยธรรมเชิงหนาที่” ซึ่งเกี่ ย วกั บ การนํ า เสนอ ภาพทางวารสารศาสตรดวยหลัก 2 ประการ คือ o มนุษยตองทําตามหนาที่ ทั้งนี้ตองพิจารณาจากเจตนาแหงการกระทํ า การมี เ จตนาดี คื อ การหลุ ด พ น จากความรูสึกไมวาจะเปนทางบวกหรือลบ แตกระทําตั้ง อยู ในหลั ก การแห ง เหตุ ผล โดยไม คํ า นึ ง ถึ ง ผล ใดๆ ที่จะเกิดขึ้น o จงอยาใชเพื่อนมนุษยเปนเครื่องมือเพื่อการใด
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
12
จากหลักการดังกลาว พิจารณาไดวา การนําเสนอภาพเชิง วารสารศาสตร โ ดยมี ก ารบิ ด เบื อ นข อ เท็ จ จริ ง การ นําเสนอภาพขาวโดยละเมิดสิทธิสวนบุคคลของผูที่ต กเป น ข า ว การตี พิ ม พ ภ าพที่ เ จ า ตั ว ปราศจากความยิ น ยอม การ ติดตามถายภาพของชางภาพอิสระ ถือเปนสิ่งที่ขัดตอจริยธรรมทั้งสิ้น 3. หลักจริยธรรมสายกลาง (Golden means) อริสโตเติลเสนอวา บุคคลพึงหลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่สุดโตง หลักจริยธรรมดังกลาวไมได พิ จ ารณาคุ ณ ค า ของการ กระทําจากเหตุหรือผลจากการกระทํา หากแตเห็นวา คุณคาของความดี ง ามอยู ร ะหว า งความคิ ด ที่ สุด โต ง ทั้ ง สอง ดานโดยไมมีกฎเกณฑตายตัว คุณธรรมควรเกิดจากความรูสึกที่เหมาะสมกับกาลเทศะและบุคคล แนวทางดังกลาวอยูที่ดุลยพินิจของบรรณาธิการสื่อสิ่งพิ มพในการคั ด เลื อ กภาพเพื่ อ นํ า เสนอให เ หมาะสมกั บ บริบท ไดแก เวลา สถานที่ และบุคคลที่เกี่ยวของกับขาวนั้นๆ จริยธรรมและจรรยาบรรณทางวิชาชีพที่เกี่ยวกับการนําเสนองานภาพเชิงวารสารศาสตร มีดังนี้ 1. หลักแหงประโยชนสาธารณะ 2. หลักแหงความถูกตองเปนจริง 3. หลักแหงศักดิ์ศรีความเปนมนุษย 4. หลักแหงรสนิยมที่ดี 5. หลักแหงวิธีการที่สุภาพและซื่อสัตย 6. หลักแหงการไมลวงละเมิดสิทธิสวนบุคคล
แบบจําลองการสื่อสารของ Jakobson จาคอบสัน (Jakobson : 1960) เปนนักภาษาศาสตร ดวยเหตุนี้เขาจึงสนใจในความหมายและโครงสร า งภายในของสาร โดยกลาวถึงองคประกอบในการสื่ อ สารของเหตุ ก ารณ ท างวาทะใดๆ ซึ่ ง มี อ งค ป ระกอบได แ ก ผู สง สาร (addresser) ส ง สาร (message) ไปยังผูรับสาร (addresse) ซึ่งสารจะกล า วถึ ง บางสิ่ ง บางอย า งมากกว า เป น แค ตั ว สารเอง เขาเรี ย กสิ่ ง นี้ ว า บริ บ ท (context) ซึ่งเปนองคประกอบที่เชื่อมโยงระหวางผูสงสารและผูรับสาร สามารถเป น ที่ เ ข า ใจได ข องผู รั บ สาร การติ ด ต อ (contact) ซึ่งหมายถึงชองทางทางกายภาพ และการเชี่อมโยงทางจิตใจ ระหวางผูสงสารและผู รั บ สารและป จ จั ย สุ ด ท า ย คื อ รหั ส (code) ซึ่ ง เปนระบบของการเขาใจความรวมกันที่สารถูกสร า งขึ้ น ซึ่ ง แต ละส ว นแสดงให เ ห็ น ถึ ง หน า ที่ ที่ แ ตกต า งของภาษา และในแต ละ พฤติกรรมในการสื่อสารจะพบลําดับขั้นของหนาที่ (hierarchy of function) เขาจึงไดสร า งแบบจํ า ลองขึ้ น อี ก เพื่ อ ใช อ ธิ บ ายหน า ที่ ทั้ง 6 ของกระบวนการสื่อสาร ดังแผนภาพ
Addresser
Context Message Contact Code Jakobson’s Communication Model
Addresse
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
13
สามารถวิเคราะหอ งคประกอบการสื่อ สารในทัศนะของ Jakobson 6 องคประกอบไดดังนี้ 1. หน า ที่ ท างอารมณ (emotive function) คื อ ความสั ม พั น ข องสารที่ ผู สง สารต อ งการเสนอ (ซึ่ ง เรามั ก ใช คํ า ว า “แสดงออก” แทน) หนาที่ทางอารมณของสารคือการสื่อสารทางอารมณ ทัศนคติ สถานะ ลํ า ดั บ ขั้ น ซึ่ ง ทุ ก ส ว นประกอบนี้ จ ะสร า ง สารที่มีลักษณะเฉพาะบุคคล ในบางสาร เชน บทกวี เ กี่ ย วกั บ ความรั ก การแสดงออกทางอารมณ จึ ง เป น สิ่ ง สํ า คั ญ หรื อ ในการ รายงานขาวการแสดงออกทางอารมณจะถูกควบคุม 2. หนาที่ของความพยายาม (conative function) ซึ่งหมายถึงผลของสารที่ เ กิ ด กั บ ผู รั บ สาสน เช น ในการออกคํ า สั่ ง หรื อ โฆษณาชวนเชื่อ หนาที่นี้จะมีความสําคัญอยางมาก ในการสื่อสารรูปแบบอื่นๆ จะถูกกําหนดใหสนใจนอยลง 3. หนาที่ของการอางอิง (referential function) “การปรับ เปลี่ ย นความจริ ง ” ของสารจะถู ก ให ค วามสํ า คั ญ อย า งมากใน วัตถุประสงคของการสื่อสารที่ขึ้นอยูกับความจริง ซึ่งเนนที่ “ความจริง” หรือ ความถูกตองที่แทจ ริ ง ซึ่ ง ทั้ ง 3 ส ว นนี้ สามารถเห็ น ได อยางชัดเจน หนาที่ของสามัญสํานึกสามารถแสดง ออกในระดับที่หลากหลายในพฤติกรรมทางการสื่อสาร 4. สวนหนาที่ของ (Phatic) เปนการรักษาชองทางการสื่อสารใหคงอยูตอไป ซึ่งจะเป น การรั ก ษาความสั ม พั น ธ ร ะหว า งผู สงสารกับผูรับสารไวใหการสื่อสารเกิดขึ้น หากกลับไปดูปจจัยดานการติดตอ ซึ่งก็คือการทําให เ กิ ด การเชื่ อ มโยงทางกายภาพและ ทางจิตใจ ซึ่งมีคําอื่นๆ ที่เรียก คือ การตอกย้ําซ้ําทวน (redundant) ซึ่งเปนองคประกอบของสาร ซึ่ ง หน า ที่ ที่ 2 ของการตอกย้ํ า ซ้ํ า ทวน ก็คือ Phatic นั่นเอง 5. หนาที่ของอัตภาษา (Metalingual) ของการแสดงรหัสที่ถูกใช เมื่อเราใชคําวา “การตอกย้ํ า ซ้ํ า ทวน” เราต อ งการสร า ง ขอเท็จจริงที่ชัดเจน โดยการใชรหัสของทฤษฎีการสื่อสารเชน กลองบุหรี่ที่วางเปลาถูกโยนทิ้งไวบนหนังสือพิมพเกา ซึ่ง เป น ขยะทั่ ว ๆ ไป แตถาเรานํากลองบุหรี่เปลาไปติดไวกับกระดาษ ใสกรอบ แลวแขวนไวบนกําแพงในแกลลอรี่ มันจะกลายเปนศิลปะ
การวิเคราะหภาพถายเชิงวารสารศาสตร
ชื่อภาพ “The Napalm Girl of Trangbang”
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
14
กรณี ศกึ ษาภาพ “The Napalm Girl of Trangbang” โดย Nick Ut สํานักขาว Assocoated Press ที่มา Hal Buell and Seymour Topping (1999)
Nick Ut บันทึกภาพการทิ้งระเบิดนาปาลมลงหมูบาน Trangbang เมื่ อ วั น ที่ 8 มิ ถุ น ายน 1972 เนื่ อ งจากสงสั ย ว า มี ก อง กําลังเวียดกงซุมซอนอยูในหมูบาน Kim Phuc อายุ 9 ป วิ่งหนีออกจากหมูบานมาตามถนน ในสภาพไม มี ทั้ ง เสื้ อ ผ า พร อ มกั บ พี่ ช าย อายุ 12 ป ทางซายสุดของภาพและนองชายอายุ 5 ปที่วิ่งไปพรอมกับเหลียวหลังไปมองที่หมูบาน ภาพนี้ ไ ด รั บ รางวั ลพู ลลิ ต เซอร ใน ป 1973 ภาพนี้เปนประเด็นโตแยงในเชิงจริยธรรม ทั้งนี้ในชวงเวลานั้ น สํ า นั ก ข า ว AP มี น โยบายไม ตี พิ ม พ ภ าพเปลื อ ยโดยไม มี ขอยกเวน แตหลังจากการโตแยงในกองบรรณาธิการในที่สุดเห็นวา มาตรฐานทางจริยธรรมเกี่ยวกับภาพเปลือยไม ส ามารถใช ไ ด กั บ กรณีนี้ ซึ่งแนวทางนี้สอดคลองกับหลักจริยธรรมทางสายกลางของ Aristotle ที่ พิ จ ารณาจากเงื่ อ นไขด า นกาละ เทศะ และบุ ค คล ตลอดจนถึงบริบทที่เกี่ยวของ ภาพนี้เปนสัญลักษณของความนากลัวของสงคราม Kim Phuc ไดกลายเปน สั ญ ลั ก ษณ ข องผู ต อ ต า นสงครามและได รั บ ตําแหนงทูตสันติภาพในป 1997 นั่นแสดงใหเห็นวาภาพนี้เปนประโยชนตอสาธารณชน สอดคล อ งกั บ หลั ก ประโยชน สุข นิ ย มของ John Stuart Mill อยางไรก็ตามแนวทางการนําเสนอภาพดังกลาว นาจะขัดตอ หลั ก จริ ย ธรรมเชิ ง หน า ที่ ข อง Kant ในแง ข องการใช เ พื่ อ น มนุษยเปนเครื่องมือ แมวาภาพนี้จะถูกใชเปนเครื่องมือเพื่อการสรางสันติภาพใหกับโลก และยัง เป น การรายงานความถู ก ต อ งเป น จริงตามหลักวารสารศาสตร
Kim Phuc (born 1963) สัญชาติเวียดนาม-แคนาดา ทูตสันติภาพในป 1997 และหากวิเคราะหตามหลักการ EDFAT ของการสื่อสารดว ยภาพถ า ยเชิ ง วารสารศาสตร แ ล ว จะพบว า ภาพดั ง กล า วมี ลักษณะตรงตามหลั ก การ EDFAT อั น ได แ ก ภาพรวม(Entire), รายละเอี ย ด(Details), กรอบ(Frame), มุ ม (Angles) และ เวลา (Time) อยางครบถวน
แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารดวยภาพสําหรับงานวารสารศาสตร |
15
บรรณานุกรม • •
• • • • • • • • • •
Frank P. Hoy. 1986. Photo Journalism: the visual approach. London : Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N.J. EDFAT and the Art of Seeing. 2557. (ระบบออนไลน) แหลงที่มา http://www.lomography.co.th/magazine/lifestyle/2013/08/23/edfat-and-the-art-of-seeing
ชลูด นิ่มเสมอ. 2534. องคประกอบของศิลปะ. กรุงเทพมหานคร:สํานักพิมพไทยวัฒนาพานิช. ทองเจือ เขียดทอง. 2548. การออกแบบสัญลักษณ. กรุงเทพมหานคร:สํานักพิมพสิปประภา. ธารทิพย เสรินทวัฒน. 2550. ทัศนศิลปการออกแบบพาณิชยศิลป. กรุงเทพฯ : หลักไทชางพิมพ. ปาพจน หนุนภักดี. 2553. หลักการและกระบวนการออกแบบงานกราฟกดีไซน. กรุงเทพมหานคร:บริษัท ไอดีซี พรีเมียร จํากัด. ปราโมทย แสงผลสิทธิ.์ 2540. การออกแบบนิเทศศิลป. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ วี.เจ. พริ้นติ้ง. มัย ตะติยะ. 2547. สุนทรียภาพทางทัศนศิลป. กรุงเทพมหานคร:โรงพิมพมิตรสัมพันธกราฟฟค จํากัด. มาลี บุญศิริพันธ . 2550. วารสารศาสตรเบื้องตนปรัชญาและแนวคิด. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. วิรุณ ตั้งเจริญ. 2545. ประวัติศาสตรศิลปและการออกแบบ. กรุงเทพมหานคร:สํานักพิมพอีแอนไอคิว. สนั่น ปทมะทิน. 2530. การถายภาพสําหรับหนังสือพิมพ. กรุงเทพมหานคร : สถาบันพัฒนาการหนังสือพิมพแหงประเทศไทย. สภาการหนังสือพิมพแหงชาติ. 2555. ขอบังคับวาดวยจริยธรรมแหงวิชาชีพหนังสือพิมพสภาการหนังสือพิมพแหงชาติ พ.ศ.2541. (ระบบออนไลน) แหลงทีม่ า http://www.presscouncil.or.th/th2/content/view/4/8/. (19 พฤศจิกายน 2555) • สุรสิทธิ์ วิทยารัฐ. 2549. การสื่อขาว : หลักการและเทคนิค. กรุงเทพฯ : ศูนยหนังสือสถาบันราชภัฏสวนสุนนั ทา. • โสรชัย นันทวัชรวิบูลย. 2545. Be Graphic สูเสนทางกราฟกดีไซเนอร. กรุงเทพมหานคร:บริษัท เอ.อาร.อินฟอรเมชัน แอนด พั บ ลิ เ คชั น จํากัด. • อารยะ ศรีกัลยาณบุตร. 2550. การออกแบบสิ่งพิมพ. กรุงเทพมหานคร : วิสคอมเซ็นเตอร.
ภาพประกอบบางสวนจาก • www.asiancorrespondent.com
• www.derby-web-design-agency.co.uk
• www.lib.vit.src.ku.ac.th
• www.oliviagreavesdesign.com
• www.chrisdrogaris.com
• www.yanchaow.com