BRUZZ Select November 2023 by bruzz.be

‘Je veux sortir de la survie’

Consolate convoque le théâtre pour briser le tabou de l’adoption

‘When I dance, I can be myself’ Justine Theizen unites the hip-hop and queer communities

NV OE VM EM NO BBEERR 220022 23

‘Een bekende Belg? Ik ben Lukaku niet’ BALOJI TOVERT ZICH MET ‘AUGURE’ EEN WEG NAAR DE OSCARS MAANDELIJKS CULTUURMAGAZINE MAGAZINE CULTUREL MENSUEL MONTHLY CULTURAL MAGAZINE

LA BOVERI E - LUIK 21.10 2023 - 28.04 2024

An ode to visionaries NL/ Het is eigen aan visionaire kunstenaars dat ze jaren moeten wachten voor ze erkenning krijgen. Voor poëet Baloji kantelde dat op de rode loper van Cannes, waar zijn film Augure triomfeerde. Wie weet wat er gebeurt op de Oscars? Fotografen als de Braziliaan Gleeson Paulino zouden niet bezig zijn de geschiedenis van de fotografie te herschrijven als er geen mensen als de Brusselse galeriste Marie Gomis waren om van bij het begin voor hen te vechten. En de Centrale for Contemporary Art verzamelt het werk van vijftig kunstenaars die hun praktijk stoelen op schaarse middelen, lang voor de huidige hype van less is more. De moraal van het verhaal: laten we onze visionairen koesteren. FR/ C’est le propre des visionnaires, ils doivent patienter de longues années avant que leur travail n’acquière la reconnaissance qu’ils méritent. Pour le poète total Baloji, le basculement s’est opéré sur le tapis rouge de Cannes avec son film Augure. Et l’histoire pourrait se réitérer aux Oscars. De même que les photographes du Sud Global tels que le Brésilien Gleeson Paulino ne seraient pas à ce point en train de réécrire l’histoire de la photographie si des personnalités comme la galeriste bruxelloise Marie Gomis ne s’étaient pas battues pour eux, dès le départ. À La Centrale, seront exposés des artistes qui ont travaillé dans leur coin, avec des moyens extrêmement limités, bien avant le succès contemporain du less is more. Moralité : chérissons nos visionnaires. EN/ Most visionaries have to wait years for their work to gain the recognition it deserves. For poet Baloji, the turning point came on the red carpet in Cannes with his film Augure, and history might end up repeating itself at the Oscars. Photographers from the global South like Brazil’s Gleeson Paulino would not be rewriting the history of photography in the way that they have unless people like Brussels gallery owner Marie Gomis had not fought for them from the outset. And at the Centrale for Contemporary Art, a group show is gathering 50 artists who worked in their own corners, with extremely limited means, long before the contemporary success of less is more. The moral of the story is, let’s cherish our visionaries. SOPHIE SOUKIAS Cover: Baloji © Sophie Soukias

SELECT THIS MONTH

een rapper uit Luik wordt niet aan10 ‘Van vaard dat hĳ op een dag een film maakt’

Baloji toont met zijn magisch-realistische Augure op spectaculaire wijze dat de aanhouder wint

A breath of fresh air in this era of frenzied circulation of images

The group exhibition L’art de rien gathers 50 artists who prefer subtlety to extravaganza

n’en pouvais plus qu’on raconte mon 32 ‘Je histoire à ma place’ Sur la grande scène du Théâtre National, Consolate retrace sa destinée d’enfant adoptée illégalement

30 18 8

BRUXELLES PARLE Marie Darah

WTF? Napoleon

PORTRAIT Justine Theizen

IN THE PICTURE Gleeson Paulino

EYECATCHER Krisy

INTERVIEW Loverman

SUR LES ÉTAGÈRES Hippolyte Leibovici

44 EAT & DRINK 5 x spaghetti bolognese 46 STREET LIFE Aloïs 3

NOVE MBE R

COLOFON BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

06 22

Made in Brussels Wees getuige van de comeback van het gilet, maak plaats voor meer vrouw op straat of bewonder de getufte tapijten van La fille d’avril in een boetiek met plein de choses

Music La hype atteint des sommets avec les révélations du Fifty Lab, l’authenticité d’Annahstasia, les émotions pop de Romy ou encore l’événement Kara Jackson

ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 35 euro per jaar. OPLAGE 46.000 exemplaren. ADVERTEREN? Marlies De Deygere 02-650.10.81 marlies.dedeygere@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir

Theatre & Dance Practice your ollies and kickflips with Mette Ingvartsen, witness intimate acrobatics at Les Halles, or see which youth productions BRONKS is importing and exporting

HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur) COÖRDINATOR SELECT Tom Zonderman ART DIRECTOR Heleen Rodiers EINDREDACTIE Kurt Snoekx, Sophie Soukias

36 42

Art & Literature Antoinette d’Ansembourg vous offre des fleurs, David Claerbout vous fait perdre la notion de réel, le Musée Horta refait votre garde-robe et Kim Stanley Robinson vous propulse dans le futur

Gun Fien Trochs Holly een warme thuiskomst in de Brusselse zalen, vier grenzeloze cinema met Pink Screens, of verheug je op het uitdijende universum van The Hunger Games

Reviews Onze film-, podium-, concert-, expo- en restaurantreviews vind je op BRUZZ.be

Agenda Wie wil weten wat er allemaal te beleven is in de stad, kan de volledige Select-agenda op BRUZZ.be raadplegen

Follow us on Insta Ook dol op de fotografie van BRUZZ? Bekijk meer fraaie beelden van onze fotografen op het Instagram-account van @Bruzzbe 4

VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Agneskena, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke

Cinema

MO RE S E L E C T

WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Eva Christiaens, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Lis Vanheule, Tom Zonderman (redacteurs); Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Jasper Croonen, Tom Peeters, Niels Ruëll, Michel Verlinden (medewerkers)

Abonneren op BRUZZ? Elke maand verpakken we onze beste cultuurtips in dit drietalige bewaarmagazine. De BRUZZ Selectcultuurspecial verschijnt telkens op de laatste woensdag van de maand. Het decembernummer van BRUZZ Select komt eraan op 29 november, handig bij BRUZZ magazine gevoegd. Neem nu een abonnement op BRUZZ magazine en mis geen enkel nummer! BRUZZ magazine, dat zijn elke week sterke verhalen uit Brussel, met mooie reportages, pakkende foto’s en nog meer fijne cultuurtips. Een abonnement is gratis voor inwoners van het Brussels Gewest. Buiten Brussel kost een abonnement op BRUZZ magazine 29 euro per jaar. Surf naar BRUZZ.be/abo

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene. BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw

wordt gedrukt bij Printing Partners Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via: BRUZZ.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be

VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE

Christophe

Gevers

L’architecture du détail ( ) De architectuur ( ) van het detail The architecture of the detail ( )

11.10.23 4

(1 ) (2) (3) (4)

10.03.24 3

Bureau, Bureau, Studio Atelier, Atelier, Workshop Maquettes, Maquettes, Models Mobilier, Meubilair, Furniture

Enjoy unlimited cinema in Brussels and Wallonia from 18€ per month with your Cineville Pass

Scan the QR-code or visit www.cinevillepass.be

MAD E I N BRU SSE LS

ARTFUL FASHION

EN/ Crispy calfskin and a buckle from the sliders of Delvaux: never has a wristband for an event been so glamorous. Contemporary arts centre Wiels is launching a special wristband this month to raise extra funds for its day-to-day operation. Anyone who pays 390 euro can use it to visit all exhibitions for a year. Wiels received the bands as a gift from handbag brand Delvaux, a loyal patron of the museum. The edition, as with all luxury, is limited. (EC) Wiels wristband. 390 euro, wiels.org

ZONDER MOUWEN

NL/ We hadden al de debardeur, deze winter maakt het gilet een comeback. Het mouwloze overjasje is hét item in de wintercollectie van Atelier Romarin, een Brussels naaiatelier dat stoffen uit de interieurwereld hergebruikt. Louise Henricot begon er drie jaar geleden mee in Rome, waar ze toen woonde. Terug in Brussel wint haar hobbyproject aan bekendheid, haar pop-upwinkel opent volgende maand. (EC) Atelier Romarin. Gilet Georgina voor 250 euro, www.atelierromarin.be

ODE AAN DE SCHOONHEID

NL/ Modehuis Natan viert zijn veertigste verjaardag met een levende tentoonstelling (1 > 26/11, Vanderborghtgebouw) en de publicatie van een boek dat de voornaam draagt van de artistiek directeur. In Natan 1983. Edouard vertelt journaliste Veerle Windels het succesverhaal van de befaamde modeontwerper. Het boek is, zoals het leven en werk van Edouard Vermeulen en Maison Natan, een ode aan de schoonheid. Het ideale koffietafelboek voor patriottische modeliefhebbers en voor wie weet wat fraai is. (LV) Natan 1983. Edouard. Verschijnt op 9/11 bij Borgerhoff & Lamberigts, 120 euro, www.borgerhoff-lamberigts.be

MEXI-HI-COOOO!

EN/ We had only just recovered from the Día de Muertos street party in the Marolles when we saw hordes of Instagram tourists run to the rooftop bar Tope following the call of tacos. Mexico makes one dream, that much is obvious. But there is no need to leave your home to get a taste of it. The card game by Brussels-based graphic designer Le Fils de Luc, operator of gallery Calaveras, brings the luchadores, charros, and catrinas to your own living room. You must provide friends and margaritas. (EC) Le Fils de Luc. Santa Mexico playing cards for 10 euro, calaveras.be 6

PETIT TRICOT EN FAMILLE

FR/ Jeff Brussels, c’est du tricot qui plaît pour ses couleurs vives et ses matériaux doux. Le couple bruxellois Alain et Caroline Eaton ne sortent pas plus de deux collections par an. Et ce n’est pas leur seul engagement écologique, les commandes sont faites au fur et à mesure pour éviter le surplus. Les tricots nobles font partie de l’ADN de la famille depuis l’an 2000, même si leur gamme s’est depuis élargie à des motifs floraux, du lin et des tee-shirts. (LV) Jeff Brussels. 190 euros pour un pull, www.jeff.be ou dans leur flagship store au Sablon

ELLES SE PROMÈNENT

FR/ Bruxelles veut féminiser ses rues. Ariane Stuckens a donc imaginé une place pour toutes les femmes. Sa ‘Place à nous’ prend la forme d’un sac à main en feutre. Ariane Stuckens gère le magasin de plantes Le Guichet des Bonnes Idées avec son compagnon, place du Vieux Marché aux Grains, où l’on peut trouver sa marque maison, Fille de Bruxelles. Elle vend aussi des T-shirts et des idées plein la tête. (EC) Place à nous. Sac pour 149 euros, www.leguichetdesbonnesidees.com

Een tapijt als een schilderij NL/ Tuften is een populaire manier om tapĳten, wandbekleding, kussens of spiegelranden te maken. Textieldesigner Fanny Godefroid uit Elsene was met haar label La fille d’avril en haar boetiek Choses de hype voor. Fanny Godefroid studeerde grafiek en typografie aan de École de Recherche Graphique (ERG), en textieldesign aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Samen met haar moeder Veronique en hond Maurice houdt ze de interieurwinkel Choses open, die ook een showroom en tweede atelier is voor haar tuftcreaties als La fille d’avril. Hoe komt het dat tuften aan populariteit wint? Tuften is een snelle en bevredigende techniek om tapijten te maken, al hangt veel af van de maat, het motief, de aandacht voor details en de professionaliteit waarmee je het wilt doen. Soms ben ik uren bezig met mijn schaartjes om alle wol mooi egaal te knippen. Er komt dus ook geduld, concentratie en wat meditatie bij kijken. Ik maak nu twee collecties per jaar en daarnaast werk ik ook steeds meer op bestelling, wat leuk is. Zeker omdat mensen me veel vertrouwen geven bij het ontwerpen. Klanten houden van wat lokaal en met de hand is gemaakt, zeker door iemand die ze kennen en aan het werk kunnen zien.

CARE ABOUT HAIR

EN/ In Kirundi, the official language of Burundi, yoroshe or yoroshe imishatsi means “what makes styling hair easier.” That is exactly what the beauty brand Yoroshe stands for. All types of hair are entitled to their own routine, founder Aude Mirerekano thinks. Her mission is not only to provide people with products of her own development, in her hair workshops she also gives people advice on styling. She also has classes where she teaches you how to make your own personal care products in an ecological way. (LV) Yoroshe. Hydrating shampoo for 18.90 euro, www.yoroshe.com

Welke filosofie zit er achter de naam van de boetiek Choses en je label La fille d’avril? Dit is een boetiek met plein de choses. (Lacht) Mijn moeder is ermee begonnen, en nu is het voor mij een showroom en een tweede atelier geworden. La fille d’avril verwijst naar een liedje van Laurent Voulzy, maar ook naar mijzelf, omdat ik in april ben geboren. Mijn werk moet tonen waar ik van houd. Ik kies mijn kleuren en vormen intuïtief, op basis van ideeën of dingen die ik zie en vastleg in mijn schriftje of met mijn telefoon. Is het soms moeilĳk om afscheid te nemen van een stuk? Soms wel, maar het is vooral leuk om te zien waar de stukken terechtkomen. Tapijten en kussens zijn functioneel, maar zelfs al wandel je erover, dan doe je dat meestal niet zonder er even aandacht aan te besteden. Dat mensen de tapijten soms als een schilderij aan de muur zouden hangen, daar had ik in het begin zelfs niet aan gedacht. MICHAËL BELLON lafilledavril.com, Instagram: @la.fille.davril & www.choses.be, Instagram: @choses.be 7

Marie Darah

Billet d’humeur

BRUXELLES P A RL E

‘En novembre, cheveux pagaille et boule au ventre’

Halles Saint-Géry

Bord du canal

Sous drache pluie J’ai arpenté rues Grammes d’échec Dans sang et nez

Mes larmes zigzaguent Sur bords des quais sales Un cadenas dans le sac Pour lester mon chagrin

Sous verrerie ténue Ou ciel étoilé Du pavé à l’ivresse Souvent pris la foudre

Tituber bien, tant mal S’écrouler dans l’tram 51 Qu’est-ce que corps comprends Que volonté n’accepte ?

Dans verre ma tristesse Dans main une paille L’océan à sniffer Rame sans bateau

Est-ce que c’est fini ? Larmes salées sur joues Goûtent la fin d’un nous Et ce plexus lunaire qui brûle alors ?

Sauvage jeunesse perdue Se noie pour plus de tendresse

Les phases du deuil courent dans mémoire post-trauma Plus vite j'étape, moins risquée la chute

Halles de Schaerbeek N’aimer ni la foule Ni ses yeux qui me lèchent Les sourires de convenances Les reconnaissances peu connues Mais ta main qui attrape Pour s’enfuir plus lointain Au creux des zygomates Ces fossettes réconfortent C’est bastion que j’adore Plus que l’union en délire Qui se nargue bienveillante Alors qu’elle étouffe et piétine Tous les palpitants dans les mains amoureuses S’élançant au travers des corps Queers

Gare Maritime

Sur trottoirs trop larges Rouler ma carcasse jusqu’à toi SMS coup de poignard Images rails de métro

MARIE DARAH chante, joue la comédie, écrit et slame. Outre le succès de ses deux recueils de poésie publiés chez maelstrÖm, iel a représenté la Belgique en 2022 aux World Poetry Slam Championship. En alternance avec l’auteur Arno Boey, iel écrit sur la vie dans sa ville, Bruxelles. 8

Abattoirs d’Anderlecht Micro devant bouche Flammes à l’intérieur Si proche de sombrer L’être en résistance À pieds joints, trébucher Dans Passé qui renaît Ici, sous verreries mortelles Avoir été un jour: Phoenix Poète De la croix m’a sauvé Une ancienne force Là où le sang des mien·nes Coulait à flots Tout ce qui vit se lie, un quantum oublié Dans les yeux des bêtes, il y a aussi du beau

Gare du midi

Tu as dit : « De vive voix » « Faut qu’on parle » Espace public ouvert Pour emprisonner l’intimité

En novembre Cheveux pagaille Boule au ventre Tendres torts s’étalent Angoisses fébriles Rêves violents Bruxelles est trop grande Et bam! L’enfance me bât Peu aimer, je n’sais pas Ni peu le dire, pas m’investir Désir d’une belle histoire Avec grand A comme Avec toi

Et le visage chiffonné en déroute Les yeux suivant l’Soleil, mes pieds frôlent le gouffre

Te laisser t’éloigner fait un mal de zinneke À mes lèvres qui te cherchent encore

Pensées en démolition Comme ce building pendu Ses mèches de ferrailles trempantes Dans l'eau croupie de son antre

WORLD OF MIND

N A D EER

E I S U L L I N EE

Gebaseerd op de ontdekking van Akiyoshi Kitaoka

NIEUW MUSEUM I TOUR & TAXIS

w w w.w o r l d o f m i n d . b e

C I NEM AMA C I NE

Baloji, veelzijdige poëet en Belgische Oscar-hoop

‘Ik wil geen consensus. Consensus verveelt’ NL/ Jaren geleden wilde België Baloji deporteren. Weken geleden besloot datzelfde België zijn debuutfilm Augure in te zenden voor de Oscars. Hoe noem je zo’n omslag? “Belgisch surrealisme? Een Belgenmop?” lacht Baloji. Een gesprek met de veelzijdigste der dichters over Lubumbashi, cinema en privileges. Tekst Niels Ruëll Foto’s Sophie Soukias

“

k ben Lukaku niet. Niet élke Belg kent me,” lacht Baloji halfweg het interview. Waarna er een lofzang volgt op Jérémy Doku, die Eden Hazard moet doen vergeten bij de Rode Duivels. Het voetbalintermezzo helpt om even op adem te komen tussen alle serieuze thema’s door. En dat zijn er nogal wat. De lach kan er ook vanaf omdat zijn multidisciplinaire, groots opgevatte Augure-project eindelijk ontbolstert. Zijn langspeelfilmdebuut Augure vormt er de kern van, maar kwam er pas na jaren van noodgedwongen volharding. Keer op keer op stuurden de filmfondsen hem wandelen. “Van een rockster wordt het nog net aanvaard dat hij of zij op een dag een film maakt, maar niet van iemand die men blijft aanzien als een rapper uit Luik.” De in Lubumbashi geboren Belg deed in de jaren 1990 van zich spreken met de hiphopgroep Starflam en kreeg later internationaal lof voor zijn soloalbums Hotel Impala en 137 Avenue Kaniama. Maar hij haat het om enkel op zijn muziek vastgepind te worden. Baloji dicht, rapt, zingt, tekent, ontwerpt, verzint, musiceert en regisseert. In de modewereld werkte hij als

artdirector, costume designer, regisseur of als consultant voor onder anderen Miuccia Prada en Virgil Abloh. Hoe vaker de filmfondsen Baloji wandelen stuurden, hoe meer hij zich vastbeet in Augure. Jaar na jaar na jaar. De aanhouder won. Spectaculair. Op het Festival van Cannes werd Augure bekroond met de Prix de la Nouvelle Voix. En de film werd boven kleppers als Wil, Dalva, Het smelt of Holly verkozen om België te vertegenwoordigen in de Oscar-race. Tot april 2024 kan je in het Antwerpse ModeMuseum ook nog eens naar Augurism, een tentoonstelling met onder meer de bijzondere maskers en kostuums uit de film. En voor het concert in de Ancienne Belgique, in maart volgend jaar, brengt Baloji nog vier (!) nieuwe albums uit. Elk album is geschreven vanuit het standpunt van een van de vier van hekserij beschuldigde hoofdpersonages uit zijn magisch-realistische film: een Brusselaar die met zijn zwangere vriendin is afgereisd om zich met zijn Afrikaanse familie te verzoenen, zijn lesbische zus Tshala, zijn verstoten moeder Mujila en het straatkind Paco.

Je won in Cannes de Prix de la Nouvelle Voix. Wat een binnenkomer. Opent dit perspectieven? BALOJI: In mijn ogen won niet ik die prijs, maar de hele groep. Film is een collectief kunstwerk. Het doet uiteraard plezier om op het palmares van zo’n belangrijk festival te figureren. Tegelijk ben ik op mijn hoede. Ik heb vijftien tot twintig jaar lang muziek gemaakt. Ik ken wel 500 muzikanten en zangers die ‘de revelatie van het jaar’ of ‘de grootste talenten van hun generatie’ werden genoemd en die twee jaar later opnieuw totaal van het toneel verdwenen waren. Ik wantrouw elke adelbrief. Zegt zo’n Prix de la Nouvelle Voix ook niet een beetje dat men je film ‘speciaal’ vindt? BALOJI: Veel mensen vinden Augure anders. Ik ben blij dat er geen unanimiteit is. Ik wilde geen consensus. Consensus verveelt. Ik stel een ander soort cinema voor dan men gewoon is: een ensemblefilm die op mij lijkt en van lef getuigt. Ik vind niets uit. Het magisch realisme floreerde in de jaren 1950. Maar de naturalistische cinema is hier al dertig jaar dominant. Dat leverde fabelachtige films op van regisseurs als de broers Dardenne of Michael Haneke. Maar ik heb de indruk dat nieuwe generaties het moeilijk hebben om buiten die realistische traditie te staan. Ik kan makkelijker mijn eigen weg gaan. Ik voel het gewicht van de grote filmmeesters veel minder. Ik heb geen filmschool doorlopen. Daardoor ontbreekt het me aan technische bagage, maar het voordeel is dat ik veel minder gebukt ga onder een zware erfenis. Op de wereldpremière op het Festival van Cannes droeg je Augure op aan ‘onze moeders’. Waar hebben zĳ dat aan te danken? BALOJI: Ze vormen het ware onderwerp van 11

Baloji

Interview

Augure. Mijn film vertelt over moeders en hun positie in eenouderstructuren. Hun rol dwingt hen tot de creatie van een vorm van onevenwichtig matriarchaat. De slachtoffers zijn niet degenen die jij denkt. De slachtoffers zijn degenen die blijven. Zij die een soort systemische misogynie verinnerlijken, omdat ze geen andere keuze hebben. Maman Mujila heeft codes geïntegreerd die tegen haar werken. Haar echtgenoot is dood, dus gaat alle eigendom naar zijn kant van de familie. Zo wil de cultuur het, en verzet komt niet in haar op. Schrijf het niet toe aan zogezegd archaïsch Afrika. Want zo zie ik het totaal niet. In Europa bestaan vergelijkbare situaties. Denk aan de loonkloof tussen mannen en vrouwen die men durft te verantwoorden met het argument dat een vrouw vroeg of laat haar carrière opzijschuift voor een zwangerschap. Je was altĳd al veelzĳdig en vond met film eindelĳk een kunst waarin je verschillende talenten samenkomen. Met welke expressievorm is het voor jou begonnen? BALOJI: Op jonge leeftijd tekende ik al kledij. Gek, hé. Ik ben in de mode begonnen zonder het te beseffen. Op mijn dertiende, veertiende begon ik veel te skaten en belandde ik in de wereld van de graffiti. Thuis schreef ik gedichten, en mijn kameraden beweerden dat die raps konden worden. Ik heb rap ontdekt als een vorm van poëzie op muziek. Ik heb altijd van alles parallel gedaan. Uiteindelijk belandde ik bij Starflam. We hebben successen geboekt, maar toen ik me er niet meer mee amuseerde, ben ik meteen gestopt. Starflam is een hoofdstuk in mijn leven, niet meer en niet minder. Everything is poetry. Daar komt het voor mij altijd op neer. Poëzie was mijn eerste kunst en zal ook mijn laatste zijn. Ik was als kind vaak alleen. Op mijn kamer ben ik beginnen te schrijven en ik schepte daar veel plezier in. Ik begon te rijmen, ik lette op klank en ritme. Het gaf voldoening, en ik ben er nooit mee gestopt. Met muziek heb ik vandaag een bizarre relatie. En toch concerteer je in maart in de AB en komen er vier Augure-albums uit. BALOJI: Ik dacht aan een ep, een nummer of vier,

Baloji: “Ik heb geen filmschool doorlopen. Daardoor ontbreekt het me aan technische bagage, maar het voordeel is dat ik veel minder gebukt ga onder het gewicht van de grote filmmeesters.”

maar het is een beetje uit de hand gelopen. (Lacht) Male gaze, female gaze: ik vind de standpunten van een film een fascinerend vraagstuk. Hoe neem ik het standpunt van mijn vrouwelijke personages in zonder in de plaats van een vrouw te spreken. Tshala zegt tegen haar partner: “Alle mooie discours over de deconstructie van de verhoudingen tussen man en vrouw gebeuren in bed.” Ik moest mezelf voor de film deconstrueren en bijvoorbeeld nadenken over de man-vrouwverhouding en seksualiteit. Ik denk dat ik wel 500 slagen in mijn gezicht heb gekregen. Maar ik liet me niet afschrikken door de complexiteit van de kwestie. Ik dacht: let’s go!

“Ik stel een ander soort cinema voor dan men gewoon is: een ensemblefilm die op mij lijkt en van lef getuigt” 12

Maar hoe leidt dat tot die vier albums? BALOJI: Ik plaats me letterlijk en figuurlijk in de huid van de vier hoofdpersonages. (Toont foto’s waarop hij telkens is aangekleed als een van de vier personages) Op een gegeven moment had ik wel vijftien nummers per personage. Dat heb ik teruggebracht tot tien nummers per album. De muziek heeft de acteurs én de technische crew geholpen. De muziek was de backstory waarop iedereen kon terugvallen. We hebben voor elk personage een andere spraakkunst, en de muziek helpt die te verduidelijken. Paco valt samen met die kleur en die energie, dus de camera gaat op de schouder. Maman Mujila is meer die kleur en dat tempo, dus de camera staat op een statief. Je filmde zowel in Kinshasa als Lubumbashi, maar je vernoemt geen van beide. Zelfs Congo noem je niet. Waarom niet? BALOJI: Het is alsof je al mijn trucs doorziet. (Lacht) De film heeft onvermijdelijk een politieke lading. Na 50 jaar vreemde Congolese politiek is er geen snelweg, geen spoornetwerk dat Kinshasa en Lubumbashi met elkaar verbindt. Tussen beide steden vliegen kost meer dan naar

Augure Release: 15/11 + Meet the Artist: 24/11, 19.00, Bozar + Concert: 19/3, 19.00, AB

“Ik heb in Cannes verteld over hoe ik het bevel kreeg België te verlaten. Wist ik veel dat we vijf maanden later over Oscars zouden praten” Europa vliegen. Een protectionistische, nationalistische beweging in Lubumbashi, mijn geboortestad, zet zich af tegen Kinshasa. De koloniale geschiedenis speelt daar ook een rol in. Ik had zin om Kinshasa en Lubumbashi samen te brengen in één enkele stad; dat is een antwoord op het separatisme. In cinema kan dat. Het maakt ook duidelijk dat Augure zich in een fantasmagorie afspeelt. Het is alsof je in Madrid en Kopenhagen filmt, en vervolgens doet alsof het één stad is. En wat hebben die twee gemeen? Niets. Op 3.000 kilometer van elkaar hebben de mensen een andere fysiek, een andere taal, een andere cultuur, een andere architectuur, ander voedsel. Dat is in Europa zo, dat is Congo zo. Dateert je interesse in tovenarĳ, gevaarlĳk bĳgeloof en vooroordelen van voor de film? BALOJI: Ik heb daar niet voor gekozen. Mijn naam is gelieerd aan tovenarij, hekserij, mysticisme. Oorspronkelijk betekende ‘Baloji’ gewoon man van de wetenschap. Met de intrede van het katholicisme vond een betekenisverschuiving plaats en werd het man van de occulte wetenschap, en vervolgens ensemble van tovenaars. Ik maakte mee dat een radiopresentator me niet meer wilde interviewen en mijn naam niet wilde uitspreken, omdat hij schrik had kwade geesten mee naar huis te nemen. Ik kan nog 200 andere voorbeelden geven. Het is alsof je hier in Europa Demon of Duivel zou heten. “Goeiemorgen, meneer, mijn naam is Beëlzebub.” Ik kreeg mijn naam door een genezer die het leven van mijn vader had gered. Ik denk dat hij er niet bij heeft stilgestaan hoeveel problemen dat met zich zou meebrengen. Welke invloed heeft een naam op je identiteit? Op je plaats in de wereld? Het zijn vragen die me al jaren bezighouden. Hoe heb je jezelf leren filmen? BALOJI: Vier zelf gefinancierde (kort)films bleken de beste school. Ik was me snel bewust van de realiteiten van een productie. Ik werkte samen met mijn idool: Nicolas Karakatsanis (de virtuoze, Brusselse director of photography van Rundskop, I, Tonya en Cruella, red.). Je denkt dat cinema enkel is weggelegd voor professionals, voor intelligente mensen, voor meesters. Hij heeft me doen inzien dat ook iemand als ik films kan maken. Hij gaat

intuïtief, eenvoudig, bijna kinderlijk, speels te werk en dat heeft me verlost van complexen. Hij smokkelde me ook binnen op filmsets zodat ik kon leren. Elke Hoste van de Antwerpse Modeacademie had ook een cruciale invloed op me. Ze bezwoer met dat ik ook mocht creëren, dat ideeën en goesting het belangrijkste zijn. Creatie is een spier: door dagelijks te trainen word je creatiever. Ik geloof in het combineren van discipline en speelsheid. Ik probeer te werken met de sérieux van een kind dat zich amuseert. Hoewel je al sinds je derde in België leefde, sloot België je als jongeman in een gesloten centrum op met de bedoeling je te deporteren. Nu stuurt België je naar de Oscars. Hoe noem je dat? BALOJI: Belgische surrealisme? Een Belgenmop? Ik heb in Cannes nog verteld over de tijd dat ik geen papieren had en het bevel kreeg om het Belgische grondgebied te verlaten. Wist ik veel dat we vijf maanden later al over de Oscars zouden praten. Het vertelt, los van mijn individuele geval, iets veel groters. Over de koloniale erfenis. Over een eeuwige evenwichtsoefening tussen Congo en België. Want voor ik Belg ben, ben ik een zwarte mens. Voilà. De Congolezen aanvaarden de dubbele nationaliteit niet, maar ik ben even Congolees als Belgisch. Ik ben Congolees door wie ik ben, door mijn aard. Ik denk dat het Lukaku was die opmerkte dat een Rode Duivel die goed voetbalt een Belg wordt genoemd, maar zodra hij minder presteert, wordt er naar zijn Afrikaanse roots verwezen. Tĳdens de uitreiking van de Magrittes noemde je cinema “een kunst voor de geprivilegieerden.” BALOJI: Je moet de zaken durven te benoemen. Cinema is een kunst voor de rijken, voor de geprivilegieerden, en dat zou niet mogen. Alleen mensen uit de betere kringen hebben de middelen om filmopleidingen te betalen en vervolgens drie, vier jaar vrijwel onbezoldigd een film te ontwikkelen. Het systeem aanvaardt niet zomaar iemand die niet is afgestudeerd aan een filmschool, die niet het standaardparcours heeft afgelegd en die op zijn achttiende rapte. Doodzonde, want mensen als ik hebben een verhaal in zich.

Info: www.bozar.be + www.abconcerts.be

WIE IS BALOJI? — Veelzijdige, universele artiest, geboren in Lubumbashi in 1978 en opgegroeid in België. Liet de jaren 1990 vonken met de Luikse hiphopgroep Starflam en vergaarde internationaal lof met zijn soloalbums Hotel Impala en 137 Avenue Kaniama — Werkte in de modewereld als artdirector, costume designer, regisseur of consultant voor Miuccia Prada, Virgil Abloh en co. Gestileerde videoclips als Peau de chagrin / Bleu de nuit en kortfilms als Zombies getuigen van zijn visuele en sensoriële gave — Vernieuwt door Congolese en Belgische invloeden te versmelten in droomwerelden of magisch realisme. Zijn debuutfilm Augure won de Prix de la Nouvelle Voix op het Festival van Cannes en zal België vertegenwoordigen in de Oscar-race

ESPOIR BELGE DES OSCARS FR/ Il y a quelques années, la Belgique a voulu expulser Baloji. Il y a quelques semaines, la même Belgique a choisi son premier film, Augure (Prix de la Nouvelle Voix à Cannes), pour la représenter aux Oscars. Comment nommer un tel revirement ? « Surréalisme à la Belge ? » dit en riant le poète multifacettes, qui s’est illustré avec le groupe hip-hop Starflam ainsi qu’en solo, qui dans le monde de la mode a collaboré avec Virgil Abloh, et qui avec Augure va investir les cinémas, l’AB et le ModeMuseum d’Anvers.

BELGIAN OSCAR HOPEFUL EN/ Years ago, Belgium wanted to deport Baloji. Weeks ago, it decided to submit his debut film Augure, which has already won the Prix de la Nouvelle Voix at Cannes, for the Oscars. What do you call a turnaround like that? “Belgian surrealism?” the multifaceted poet says with a laugh. Baloji reached lofty heights with Liège hip-hop crew Starflam and as a solo artist, collaborated in fashion with Virgil Abloh, and is now touring the cinemas, the AB, and Antwerp’s ModeMuseum with Augure. 13

WTF?

Josephine, de ravissante Vanessa Kirby, Volgens reactionair Frankrĳk heeft antwoordt in Engels met een Engels Napoleon Bonaparte om de haverklap CONSTERNATIE OP DE WERKLOCATIE accent. De voornaamste Franse acteur, een reden om zich om te draaien in zĳn Tahar Rahim uit Un prophète, antwoordt graf. Dat doet de Franse keizer in een Engels dat verraadt dat hij natuurlijk niet. Een goed ontwikkelde keihard aan zijn Engels geschaafd heeft onzindetector was een van de talenten om zijn internationale carrière vleugels die hem aan uitzonderlijke militaire en te geven. politieke successen hielpen. Wie al 202 Natuurlijk schuilt daar een economische jaar dood is, draait zich en plus niet zo logica achter. Napoleon mag zich nog tig makkelijk meer om. keer omdraaien in zijn graf, Engels is de Maar zou hij na het zien van de trailers van lingua franca. Een Franse blockbuster over de film Napoleon toch niet een beetje Napoleon zou het, gesteld dat ze hem gemaakt ongemakkelijk geschuifeld hebben in zijn krijgen, veel moeilijker hebben om wereldwijd volk protserige praalgraf in de Dôme des Invalides? op de been te krijgen dan een met Joaquin Phoenix. Er Het zal zijn ego wel strelen dat er twee eeuwen na zijn is ook een lange traditie van historische spektakelstukken dood nog zoveel rond hem te doen is. Exact zoals zelf waarin Engels wordt gesproken, of het nu om Romeinen, Noormanvoorspeld. Wie wil er nu niet dat de regisseur van Blade runner, Alien en The Martian een epos van 160 minuten aan je exploten in veldslagen en nen, Arabieren of God zelf gaat. Gladiator maakt er deel van uit. sponden wijdt met als slogan: “Hij kwam uit het niets, hij veroverde Weinig mis mee, it’s only entertainment. alles.” En toch moet het steken. Heeft Napoleon dan militair getriomfeerd in Marengo, Austerlitz, Friedland, Wagram en Het lĳkt gemeen van Ridley Scott om hem niet enkel met royaal bijgedragen tot het in voege treden van allerlei Alexander de Grote te vergelĳken, zoals Napoleon zelf deed, grondrechten en basisconcepten die de verlichting maar ook met massamoordenaars als Adolf Hitler en Stalin. suggereerde, om vervolgens volgens Hollywood Maar als strateeg hors catégorie heeft Napoleon vast begrip Amerikaans Engels te spreken? Het is vernederender voor die slinkse truc van Scott om met wat controverse dan verliezen in Waterloo omdat aambeien je publiciteit te genereren. De bioscoopzalen kunnen niet verhinderen om zoals gewoonlijk te paard het hele slagveld af vol genoeg zitten. te rennen en je verrast wordt door het Pruisische leger, Het lijkt niet gemeen van Ridley Scott om de hoofdrol waarna die onnozele Duke of Wellington de pluimen van de “Keizer! Tiran! Minnaar! Legende! Krijger! Genie!” – de opstrijkt. De Fransen kunnen dit niet ongestraft laten. Ze trailer is gul met benamingen – toe te kennen aan Joaquin moeten terugslaan. Gérard Depardieu warmt zich alvast Phoenix. Hij is mogelijk de beste Amerikaanse acteur van op om Winston Churchill neer te zetten als een zijn tijd. Hij won een Oscar als Joker in Joker en bewees in antisemitische naaktloper en zuipschuit die chemische Scotts sandalenepos Gladiator al goed te zijn in sadistiwapens inzet tegen Koerden, Bengalen uithongert en sche keizers. Gandhi verfoeit. In het Frans. NIELS RUËLL Het lĳkt niet gemeen tot je de trailer ziet. Of hoort. Napoleon Bonaparte, de grote Franse imperialist, spreekt Engels met een Amerikaans accent. “ImpossiNapoleon. US, dir.: Ridley Scott, act.: Joaquin Phoenix, ble n’est pas français,” maar dan in het Engels. Zijn Vanessa Kirby, release: 22/11

Parbleu, sprak Napoleon Amerikaans?

Wide Vercnocke

‘If you are queer and you want to dance hip hop, where do you go?’ PORTRAIT

EN/ Hip-hop dance champion, TikTok phenomenon, model for Adidas, and drag king in the intimate setting of Brussels cabarets. It is precisely because she is indefinable that JUSTINE THEIZEN has the rare gift of bringing together worlds that were never expected to meet. The second edition of her battle All About Love does just that. Text Sophie Soukias

If this interview had taken place one year earlier, Justine Theizen would have automatically identified with the pronoun “she”, because that’s what she had always done, because she had never asked herself the question before. It was encountering the queer artists in the cabarets where she performs in Brussels as her masculine alter ego @zackthedrag that broadened her horizons: “That scene gave me the words to express the fact that I didn’t feel 100% like a woman. And that’s what led to me coming out as ‘gender fluid’.” Today, Justine Theizen, age 25, who has lived in Brussels for five months, feels as much like a “she” as a “they”. “Both pronouns are fine with me, I’ll let you choose which one to use in your article,” she informs us. It was in a village in Brabant Wallon, far from the Brussels drag scene, that Justine Theizen’s career began to take root. As a teenager, watching videos by J.Lo, Snoop Dogg, 50 Cent and the 16

choreographies they inspired on YouTube infected her with the hip-hop dance virus. Justine Theizen dances well, very well in fact. So well that one of her hip-hop dance teachers invited her to join his crew in Brussels. Her destiny was transformed. The battles and choreography championships kept coming. The hip-hop community became her daily life, her rock, her family. And, since you don’t lie to your family, the dancer came out. She was fifteen.

BE THE EXAMPLE “I found myself dealing with a lot of unspoken things. The hip-hop scene is still, even today, very reserved when it comes to homosexuality and even sexuality more generally,” says the dancer. “If I sensed a kind of homophobia, it was never clearly articulated. People would ask me inappropriate questions. For example, they would ask who was the boy in the couple. Or I would be included in the men’s circle even though I wasn’t one. You might think that I had stopped being sexualised, but I still was. For ten years, I had to prove that I was more than a lesbian woman.” Faced with what she experiences as “micro-aggressions”, Justine Theizen built a tough shell, developed her style, refined her technique. “I asserted myself more and more in my hip-hop dance, which took on a more aggressive dimension.” Before long, krump, a type of street dance with African roots born in the ghettos of Los Angeles in the 2000s, emerged as the obvious choice. “Because it’s a very energetic dance that brings out a lot of emotions.” But by dancing krump and hip hop, Justine Theizen not only protected herself, she also gave free rein to her masculine side. Expressing her gender identity without restriction was a form of liberation. “When I was dancing, I could be myself without having to justify myself.” Saddened by the lack of queer visibility within a hip-hop community that was nonetheless so

close to her heart, Justine Theizen decided to be the example that had been so lacking in her life: a lesbian hip-hop dancer. Through humorous videos that are very popular on TikTok in which she dismantles stereotypes about lesbians (more than 75,000 followers). By modelling for inclusive campaigns by a big streetwear brand such as Adidas and a webshop like Zalando. By creating a dance show, POV : Nous sommes lesbiennes, which explores a romantic relationship between two women. And, finally, by organising a dance battle that unites the hip-hop and queer communities.

PEACE, UNITY, LOVE, AND FUN “There are queer street dances such as voguing and waacking that belong to ballroom culture, a queer culture initiated by Afro-American transgender women (the club nights, catwalks, and competitions of ballroom culture had their heyday in the 1980s in Harlem, New York, ed.). But if you are queer and you want to dance hip hop, how do you go about it? Where do you go? Lesbians are stigmatised, but homophobia towards male dancers is still far more violent. And I won’t even go into what transgender people experience. We queer dancers must be able to have our place within the hip-hop community.” The battle is called All About Love – “Because love is that warm feeling that helps you to reach out to the people around you and try to understand them.” After a sell-out first edition last year in the small hall of Le Jacques Frank, the battle will now take to the big stage. Queer dancers will face off against each other, fuelled by the energy of a supportive audience and by the values on which hip hop was founded: “Peace, unity, love, and having fun.”

The second edition of Justine Theizen’s battle All About Love will take place at Le Jacques Franck on 25/11 (6 pm), lejacquesfranck.be

Justine Theizen: “When I was dancing, I could be myself without having to justify myself.”

E XG HIEBNRE ITI ON

The art of small gestures and humble materials Group show L’art de rien keeps it subtle

EN/ In this era of frenzied circulation of images, it is often the extravagant works that win out. Fortunately, some artists are leading the resistance by cultivating an Arte Povera approach with a contemporary flavour. Their processes produce undeniable poetry coupled with a humility that is like a breath of fresh air. At the Centrale for Contemporary Art, curator François de Coninck has selected works by about 50 of those visual artists, mostly based in Brussels, for the highly relevant group show L’art de rien. We spoke to three of them. Text Michel Verlinden Photos Ivan Put

Élodie Antoine An unfolded ironing board, pieces of fabric, a tapestry covered in growths, tools hanging on the walls… Élodie Antoine’s studio resembles the lair of a seamstress who is prepared to go to great lengths – saws, scissors, screwdrivers – to deal with stubborn fabrics. Located on the fifth floor of the last of the Rempart des Moines blocks that contained social housing, the space features humorous and poetic works centred around everyday objects. For this sculptor (born in 1978), who trained at La Cambre and does not hide her love of textile art, economy of means is a second nature. “As an artist, material constraints are a big concern,” she explains. “I think the reason I started out making little transportable sculptures was because I didn’t have a car and my studios were tiny.” A veteran of recycling, inspired by Le déjeuner en fourrure by the Swiss artist Meret Oppenheim and sculptures by Dorothea Tanning, Élodie Antoine likes to play with the familiar, a world that can be understood by anyone. “You

think you know it, so you are no longer afraid of it; that’s what interests me,” she explains. When you look at it up-close, however, an uneasiness, an unsettling strangeness becomes apparent. The best example of that interplay of attraction and repulsion is Lipstick (2016), a tube of lipstick crossed with a concrete drill. Long before Clara Luciani, the subtext of the piece appears to be “sous mon sein la grenade” (“under my breast, the grenade”). The simplicity of the metaphor conceals the intense manual labour involved. “That comes from my childhood: my parents made a lot of things themselves. There was a workshop in the basement with soldering irons, pliers, and above all a sewing machine to make clothes,” the artist recalls. To make the piece, Élodie Antoine used a silicone mould and real lipstick melted down and then remoulded. The same spirit underlies Fauteuil fongique, a green velvet seat onto which textile mushrooms have been sewn, and her Zip Thorax, an arrangement of zippers resembling a rib cage.

“As an artist, material constraints are a big concern”

Reportage

L’art de rien

Damien De Lepeleire Accessing Damien De Lepeleire’s studio is like crossing an assault course. It helps to be under 1.50m tall when entering the slippery back court that houses the space where he creates. Inside, the powerful odour of humidity and the accumulation of papers of all kinds, which call to mind Diogenes syndrome, paint a picture of an artist (born in 1965) who has little time for creature comforts. A good sign: comfort can be a formidable obstacle between man and creation. This self-taught artist’s entire career reflects a distrust of the conditional nature of generosity in the art world. Winner of the Prijs Jonge Belgische Schilderkunst/Prix de la Jeune Peinture Belge in 1986, De Lepeleire could have allowed himself to be locked in a pictorial gilded cage, reproducing ad nauseam what gallery owners expected of him. Instead, he made the choice to experiment with formal cycles, each one new. In his 40-year career, he has undertaken fifty series. Was it commercial suicide? Without a doubt. But on the other hand, that commitment to the absence of an identifiable style opened up

unexpected horizons to him. He explains: “As a result of that choice, which talented artists such as Mike Kelley and Alighiero Boetti give me confidence in, I found myself unable to paint any more because of the increased price of the material required. So, I have to find other ways to create with limited resources.” It is the body of such works, including his bronze casts of crushed cans entitled Last Pogo, that the curator of the Centrale for Contemporary Art has chosen to exhibit as part of L’art de rien. The works are built on the legacy left by a collector: 30 years of catalogues published by prestigious auction houses. Thanks to this rare windfall, the artist was able to cut out and even scrunch up images to make sculptures out of them by putting them back together, or canvases by attaching cardboard to the back to suggest a frame. In doing so, he restores a little of the lost physicality of the original pieces. “Rather than using colours out of a tube, I use existing reproductions of artworks. In the space of a second, the illusion takes shape, leading you to question what you are looking at,” says De Lepeleire.

“I found myself unable to paint any more”

Info: centrale.brussels

23/11 > 17/3, Centrale for Contemporary Art

Léa Mayer Is it because she had a nomadic childhood and adolescence that Léa Mayer (1987) treads lightly through life and is reluctant to shackle herself with material constraints? What is certain is that, when she was 18, this French woman who lives in Brussels was profoundly affected by her guided experience in La Mansana de Chinati in Marfa, Texas, an essential pilgrimage for all self-respecting lovers of Donald Judd. Now in her thirties, the artist with a master’s in drawing from La Cambre, who moved to Brussels in 2007, has retained a certain taste for simplicity, seen in its concentrated form in Judd’s famous Chair 84. “Ever since I was a child, I have been fascinated by the idea of the link that can exist between words and images,” she explains, offering a glimpse of a conceptual practice that rejects hermeticism. This young woman with translucent eyes who, for now, occupies a bright studio in the Maison d’Art Actuel des Chartreux (MAAC), is currently in the spotlight with three different shows: an exhibition relating to her six-month residency, a group exhibition at the Centrale for Contemporary Art, and another at S.M.A.K. in Ghent from now until Decem-

ber. In addition to her own work, Mayer teaches drawing at Saint-Luc and Arts2 in Mons as well as teaching courses at La Cambre. “I have this dual status: artist and teacher, which allows me to pass things on, be part of a dialogue, and not to have to constantly produce,” explains the artist, whose polymorphous and frequently collaborative work alternates between drawing and sculpture. Among other works, the curator François de Coninck has chosen to exhibit Quatre cale-portes et trois sculptures (“Four Doorstops and Three Sculptures”) at La Centrale. It is left to the viewer, in a humorous touch that is evocative of both Marcel Duchamp and his ready-mades and of Robert Filliou, to sort these seven lined-up objects into one category or another. Yet more fragile are the three-dimensional bouquets of flowers, inspired by a child’s spontaneous offering, which the artist makes very slowly – three per year – out of paint (gouache, watercolour, and oil) and paper. These ersatz three-dimensional pieces, which also wilt, are an incisive exploration of the question of illusion and the vanity of representation.

“Ever since I was a child, I have been fascinated by the link between words and images”

The best in music

FR/ Sur les rails depuis 2019, le Fifty Lab prend ses quartiers dans le centre-ville afin d’y dévoiler une programmation musicale résolument tournée vers l’avenir. Gabriels, ECHT!, Eloi, Marina Herlop, L’Rain ou Lander & Adriaan comptent ainsi parmi les anciennes révélations du festival. Étalée sur trois jours, l’édition 2023 promet encore de belles découvertes aux rayons soul, jazz, électro, rock ou hip-hop. Cette année, difficile de passer à côté de la Canadienne Debby Friday (voir photo) qui, comme Arcade Fire ou Kaytranada, est désormais titulaire du prix Polaris. Autre lauréat à tenir à l’oeil, le rappeur français Tuerie, récemment récompensé du prix Joséphine. Dans une veine soul et R’n’B, la Belgique a une belle carte à jouer avec les sensations Dushime et Oriana Ikomo. Pour danser, la tech-house dévergondée de Dylan Dylan devrait cartonner, à l’instar de la formule rave revisitée par le trio bruxellois Jean-Paul Groove. (NAL)

Le rendez-vous du futur

FIFTY LAB. 15 > 17/11, divers lieux, www.fiftylab.eu

Ritmische alchemist

Dancefloor emotions

Believe the hype

EN/ Following the solo records by The xx colleagues Jamie xx and Oliver Sim, Romy Madley-Croft brought out her own full-length debut early September. On Mid Air, the singer, musician, and DJ, backed by Stuart Price and Fred again.., crawls into her 16-year-old self who threw herself into queer club life. This results in emotional house full of eurodance pop vibes. (TP)

EN/ The days when new indie bands fell from the sky like manna seem long gone. Bar Italia, three British indie rockers with a penchant for everything between Sonic Youth and The Stone Roses, is generating another one of these old-fashioned hypes. The Twits is their second album in one year. (TZ)

ROMY. 11/11, 19.30, Botanique, www.botanique.be

NL/ Door de muziek van Gil Scott-Heron en Blue Note onder handen te nemen, herinnerde Makaya McCraven ons de voorbĳe jaren aan zĳn brede actieradius. Maar de in Parijs geboren drummer, die uitgroeide tot een van de uithangborden van de Chicago-jazzscene, blijft het inventiefst in zijn eigen composities. Die komen meestal intuïtief en niet op een vaste plek tot stand. Het schrijven en opnemen van In these times nam zeven jaar

BAR ITALIA. 26/11, 19.30, Botanique, www.botanique.be

in beslag. Die vlijt werd bekroond, door muziekblog Stereogum zelfs tot beste jazzalbum van vorig jaar. Op de Europese releasetournee zijn bassist Junius Paul, trompettist Marquis Hill en gitarist/ sitarspeler Matt Gold van de partij, maar op plaat kleurden ook onder anderen harpiste Brandee Younger en vibrafonist Joel Ross de hybride jazz mee in. (TP) MAKAYA MCCRAVEN. 16/11, 20.15, Flagey, www.flagey.be

November 2023

Coup de cœur Tom Zonderman

schrijft over muziek en kunst

Top-notch “

Quand ça sonne vrai FR/ Ne jamais se fier aux apparences. D’abord perçue comme une influenceuse bien-être sur les réseaux sociaux, la peintre, céramiste et vidéaste Annahstasia Enuke est désormais une chanteuse incontournable. À la lisière du folk de Terry Callier et du jazz de Nina Simone, cette Américaine d’origine nigériane s’impose d’emblée comme l’une des plus grandes voix de la soul moderne. Portées par une déception sentimentale et un profond rejet du racisme, ses chansons engagées se dévoilent à l’aune d’une saine authenticité et d’un ouragan d’émotions. Une révélation. (NAL) ANNAHSTASIA. 15/11, 19.30, Botanique, www.botanique.be

Straatjoch wordt volwassen NL/ In de Franstalige rapscene was Hamza allang een fenomeen, maar met zijn eerder dit jaar uitgebrachte album Sincèrement wist de Brusselaar uit die cocon te breken. Dat is geen toeval, want het hoofdstedelijke goudhaantje laat er zijn schild zakken. De stoere drillraps waarachter hij zich voorheen weleens verschool, ruilt hij in voor melancholische rapballads die zijn liefde voor Drake etaleren. Het straatjochie van weleer lijkt volwassen geworden. (TZ)

amn, the dickhead blues / When you are stuck sinking in someone’s lagoon / Like a spoon drowns in a stew / What kind of meal are they making of you?” zingt Kara Jackson in ‘Dickhead blues’, een van de hoogtepunten op Why does the earth give us people to love?, haar debuut als zangeres. De ontboezemingen van de Amerikaanse dichteres en songschrijfster, een ongeslepen diamant uit Illinois, zijn eerlijk, soms op het brute af. “Can’t buy love so I bought liquor,” klinkt het onomfloerst in ‘Liquor’ terwijl je begint te schuifelen op je stoel. “Sick of cures that make me sicker / Whiskey always wets the winner / In the land of TV dinners.” Tatoeages van Joanna Newsom, Joan Baez en Daniel Johnston tonen wie ertoe doet in haar muzikale wereld. Haar eigen, unieke idioom, een rauwe middenweg tussen folk, country en cosmic soul, is verrassend, en veelal ontregelend. Rond haar rudimentaire akoestische gitaarspel voegt ze soms

weelderige lagen toe met pedalsteel, koorgezang, strijkers en harp. Een xylofoon lijmt ze zonder verpinken aan brullende motoren. Soms zijn haar nummers niet meer dan een korte observatie, dan weer bedenkt ze sprookjesachtige, meanderende suites van acht minuten. Jackson heeft een doorleefde, donkere alt, die ook bij de vrolijkste gedachten weemoed oproept. Soms zingt ze lijzig, op het landerige af, zie het als een echo van het ennui van het leven. Maar dan stolt alles bij dat ene zinnetje: “I’m not as worthless as I once thought / I am pretty top-notch.” Wij spreken dat niet tegen. KARA JACKSON. 7/11, 19.30, Botanique, botanique.be

HAMZA. 16/11, 20.00, ING Arena, ing.arena.brussels

Hope and haikus

Album de l’année

EN/ It is no surprise to us that Devendra Banhart sought inspiration from “A World of Dew”, by Japanese haiku poet and Buddhist lay priest Kobayashi Issa, for his album Flying Wig. Faced with failure and despair, the US-Venezuelan singer-songwriter’s melancholic songs keep his spirits up. (TP)

FR/ Recruté par le label Warp, temple des musiques innovantes, Kassa Overall s’invite à la jonction du jazz et du hip-hop. Batteur virtuose, producteur tout-terrain, collaborateur d’Angela Davis, de Jon Batiste ou de Cecile McLorin Salvant, le musicien vient de signer l’un des albums de l’année en s’entourant notamment de Laura Mvula, de Danny Brown ou de Shabazz Palaces. (NAL)

DEVENDRA BANHART. 29/11, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

KASSA OVERALL. 21/11, 19.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

Gleeson Paulino’s journey in healing waters I N T H E P I C T URE

EN/ An Instagram star, frequently featured on the covers of Vogue and Elle, Gleeson Paulino is part of a new generation of artists who are popularising contemporary photography at the same time as updating the rules. The young Brazilian-born photographer presents his personal work Batismo on the walls of Galerie Gomis, with which he is associated. Present at the biggest fairs and international exhibitions, Galerie Gomis (formerly Galerie Number 8) operates from Brussels, guided by Marie Gomis-Trezise’s visionary eye. A keen talent scout, driven by the desire to put contemporary photography by artists from Africa and the Global South on the map, the gallery owner is proud to represent some of the most in-vogue photographers around. Examples include artist Bettina Pittaluga with her iconic nudes of the French singer Yseult, as well as David Uzochukwu and Djeneba Aduyaom, both part of The New Black Vanguard, the collective exhibition that revolutionised Les Rencontres de la Photographie d’Arles, the European Mecca of contemporary photography, in 2021.

TIME FOR A BAPTISM For a long time confined to a website, Galerie Gomis recently launched a physical space in the Zavel/Sablon neighbourhood for the people of Brussels to enjoy. After its first exhibition, an intergenerational dialogue between Sanlé Sory from Burkina Faso and the Namibian artist Kyle Weeks, it is Gleeson Paulino’s turn to take over the gallery with works from his luminous and dreamlike series Batismo. Gleeson Paulino was barely 17 when he left Brazil, where he was suffocating, to breathe the air in England and become a photographer. 24

Raised in an evangelical Brazilian family in the state of Mato Grosso do Sul, trapped in a strict religious society that was stifling his blossoming identity, Gleeson Paulino slammed the door on his native country. He would return a few years later with an urgent need to reconnect to it. To rediscover the missing part of himself that he had previously left behind. It was the beginning of a series of photographs entitled Batismo (“Baptism”). An intensely sensory immersion in a country that he had never really known.

WATER’S CARESS For his symbolic baptism, Gleeson Paulino uses the water that irrigates Brazil’s 8.5 million square kilometres. You can almost feel the water that caresses the smooth bare skin in Gleeson Paulino’s photographs on your own skin. As well as creating connections, the water has a healing effect. A soothing one too. As can be seen in the serene expressions of two young boys warming their floating naked bodies in the rays of the sun in the image Memórias que não me pertencem (“Memories that Don’t Belong to Me”). In Brazil, Gleeson Paulino constructed a new spirituality for himself, intimately connected to nature, in which he found shelter. In the image Refugio, a figure is perched at the top of a tree whose twisting branches appear to be encircling him. As the water that has submerged the trunk threatens to swallow him next, the man gazes out at us, serenely. As if to say: to know the water is to tame it. SOPHIE SOUKIAS

Gleeson Paulino’s solo show Batismo will run from 30 November to 20 January at Galerie Gomis, galeriegomis.com

Batismo is Gleeson Paulino’s intensely sensory immersion in Brazil, the country he left at the age of 17 and sought to reconnect with.

6.10— 3.12

2023

1 AVENUE DU PORT HAVENLAAN 1 1000 BRUSSELS CONNECTING KANAL BRUSSELS

Eyecatcher

« Je tiens à ma liberté. Je veux pouvoir faire mes courses tranquillement »

Euphoria: sorti depuis le 6/10, Instagram: @de.la.fuentes

Krisy Plutôt discret, Krisy cache bien son jeu. Il brouille même volontiers les pistes. En embuscade sous le nom de LeBoy Krisy’B ou incognito dans le costume du mystérieux De La Fuentes, l’artiste change aussi souvent de blaze que de baskets. « Chaque identité correspond à l’une de mes activités », confie le beatmaker, producteur et jeune entrepreneur bruxellois. Pour l’heure, il joue surtout son rôle de rappeur, défendant les couleurs d’un premier album solo intitulé euphoria. Mais avant d’en arriver là, Christopher Botuli – de son vrai nom –, s’est déchiré le ménisque. Une blessure qui, l’air de rien, a bouleversé le cours de son histoire, mais aussi celle du rap belge... Contraint de renoncer aux tirs à trois points et à toutes ses ambitions de basketteur professionnel, le garçon s’est consolé en composant quelques morceaux à l’aide d’un vieux micro et d’un ordinateur. Rookie des studios d’enregistrement, Krisy inaugure bientôt le JeuneClub, un label à vocation pluridisciplinaire, agencé pour répondre aux besoins des néophytes du rap bruxellois. « À force de croiser des potes talentueux, j’ai voulu leur offrir les moyens de faire du son, d’enregistrer dans de bonnes conditions. » Sous l’alias De La Fuentes, il enregistre alors Batterie Faible et Ipséité, les deux premiers essais de Damso. Dans la foulée, il travaille sur une mixtape de Hamza et apporte son savoir-faire aux fines lames de la scène locale. Caballero & JeanJass, Kobo, Shay, Roméo Elvis, Geeeko ou Lous and the Yakuza bénéficient notamment de ses services. En France, son nom apparaît aussi au casting de productions signées Booba, Vald ou PLK. À l’aise pour enjoliver les morceaux des autres, Krisy manie également le verbe en solo. Début 2017, il est ainsi le premier artiste francophone invité en session sur la plateforme Colors. Après trois EP’s, il s’expose à présent sur la longueur d’un album marqué par des duos avec Alpha Wann, Lous and the Yakuza ou, plus étonnant, avec Marc Lavoine. Malgré ces collaborations cinq-étoiles et l’excellente tenue de cet album campé à la lisière de la fiction et de la réalité, Krisy ne se projette pas sur les scènes d’ici et d’ailleurs. « Quelques concerts me suffiront amplement », dit-il. « Je préfère poursuivre ma carrière en studio, à l’ombre des projecteurs. La célébrité présente des avantages, évidemment, mais aussi beaucoup d’inconvénients. J’ai pu les observer de près avec l’ascension de Damso. Moi, je tiens à ma liberté. Je veux faire mes courses tranquillement, me promener avec ma grand-mère quand elle a besoin de marcher. Je n’ai pas envie d’organiser mes journées en fonction de la personne que je suis devenue aux yeux des gens. » Tout l’art de triompher, sans se faire remarquer. NICOLAS ALSTEEN

The best in theatre & dance

Don’t feel like doing this? EN/ BRONKS, La Montagne Magique, the Kaaistudios, Les Halles, Les Brigittines, and the Beguinage Church will be the backdrop for the international Export/ Import Festival for youth, young people, and family theatre organised by BRONKS together with La Montagne Magique during the long Armistice weekend. Enough for four days of theatre, puppet shows, circus, and dance by companies from France, Spain, Denmark, Canada, South Africa, Switzerland, the Netherlands, and Belgium. Young and established, small and big, good and even better. Why not, among much else, check out À peu près Othello d’à peu près Shakespeare by Ben Hamidou’s theatre studio Smoners, the exhibition experience Memento Mori by the multidisciplinary youth arts collective Spill The Tea, the haunting Ravensbrück by Stefanie Claes, or De grote ik heb hier geen zin in show (“The Great I Don’t Feel Like Doing This Show”) by Theater Artemis. You can also find out what the protest dance Pantsula or a Kiki Ball are about. (MB)

Le queer du cuir FR/ Dans la performance Cuir, deux hommes s’engagent dans un viril ballet qui tient tantôt du combat de gladiateurs, de la rencontre de catch, tantôt de l’épreuve de rodéo, du numéro de domptage ou de l’étreinte sadomaso. Leurs corps musculeux sont caparaçonnés de harnais équestres, réservés aux travaux de traits et de labours. Aucune violence dans ce rapport de force, mais une exploration sensuelle d’un pouvoir qui se partage au lieu de se subir, où la soumission devient amour. Créé en

2020 par Arno Ferrera et Mika Lafforgue pour la « troupe acrobatique artistique humaniste contemporaine et itinérante» Un loup pour l’Homme, Cuir renouvelle le binôme traditionnel entre la petite voltigeuse et le gros malabar, entre le dominé et le dominant. Dans ce corps à corps, les deux acrobates transforment le porté acrobatique en une lutte consentie où le corps de l’autre devient agrès. (GB) ARNO FERRERA & GILLES POLET: CUIR. 31/10 > 5/11, Les Halles, www.halles.be

EXPORT/IMPORT. 9 > 12/11, various locations, www.bronks.be

Jan, Sigrid en God

Tussen culturen

NL/ Na eerder bij Euripides, Müller, Shakespeare en zichzelf te rade te zijn gegaan, belanden Jan Decorte en Sigrid Vinks nu bij God zelve, die immers liefde is. De pas gebloemleesde VUB-filosoof Leopold Flam zit er ook voor iets tussen, net als Oumar Dicko, Thibaud Dooms en Ika Schwander, die het podium vervolledigen, en Johan Daenen, die het vormgeeft. (MB)

NL/ Al jaren kruiden Salim Haouach en zijn gezelschap Ras-El-Hanout het Brusselse theaterlandschap. In het tweetalige Qui cherche, die vindt exploreren de personages op humoristische wijze de identiteit van Brusselse jongeren – in-between kids – die zijn opgegroeid tussen Franse, Vlaamse en Marokkaanse culturen. (MB)

BLOOD LTD BY BLOET: GOD. 22 > 25/11, 20.30, Kaaistudio’s, www.kaaitheater.be

RAS-EL-HANOUT: QUI CHERCHE, DIE VINDT. 7/11, 19.00, KVS BOL, www.kvs.be

November 2023

Coup de cœur Gilles Bechet

écrit sur les arts plastiques et de la scène

La liberté en dansant

Spectacle on wheels EN/ The connection between skating and dancing is not that far-fetched, yet it feels noteworthy that with Skatepark, the Danish choreographer Mette Ingvartsen gathers an intergenerational group of skaters and dancers in the theatre for a tribute to a community to which perseverance and togetherness are at least as important as showing off tricks. An energetic spectacle on wheels. (MB) METTE INGVARTSEN: SKATEPARK. 23 > 26/11, Théâtre National, www.kaaitheater.be

Mascarade revisitée FR/ Dans le drame épique Peer Gynt, le dramaturge norvégien Henrik Ibsen dresse le portrait d’un antihéros roublard. La metteuse en scène Guillemette Laurent en fait une célébration onirique de l’altérité où Yoann Blanc et Catherine Salée donnent la réplique à une vingtaine de comédiennes et comédiens amateurs bruxellois, transfigurés par les masques en tricot de Stephan Goldrajch. (GB)

ire à un spectacle de danse n’est pas fréquent. Avec Zonder, on rit par à-coups de la rencontre avec le burlesque, l’inattendu et l’improbable. Dans la foulée de sa précédente production, Simple, Ayelen Parolin lance une danseuse et deux danseurs sur la scène comme des quilles vacillantes qui ne perdent (presque jamais) l’équilibre. Au fil de ses spectacles, la chorégraphe bruxelloise d’origine argentine poursuit une quête de liberté et de légèreté qu’elle offre à ses interprètes. Entre contrôle et libération, les danseurs et la danseuse semblent parfois, à la limite du ridicule, ébahis de ce que leur corps leur propose et est capable de faire. Il y a dans les jeux de regards, d’attitudes, de gestuelles et de voix du trio, le même plaisir et la même audace qui animent

les enfants qui se mesurent à la cour de récréation. Il y a aussi, dans ce mash-up disjoncté d’attitudes et de mouvements qui reviennent comme des ritournelles, une évidente délectation contagieuse à casser les codes et à tirer les rideaux. AYELEN PAROLIN : ZONDER. 28/11 > 2/12, Théâtre National, www.theatrenational.be

PEER GYNT. 23/11 > 2/12, Varia, www.varia.be

Le miroir des années

Ifigeneia zegt nee

FR/ Annette a aujourd’hui 74 ans. Au cours de sa vie tumultueuse, elle a tour à tour épousé puis déserté les rôles que la société attendait d’elle (mère, épouse, femme). Deux comédiennes et deux danseurs tissent des liens entre les souvenirs et les mondes fantasmés d’une femme indomptable. (GB)

NL/ In de Griekse mythologie wilde Agamemnon zijn dochter Ifigeneia offeren om zijn troepen de wind in de zeilen te geven richting Trojaanse Oorlog. In haar debuutroman Zij. beschreef Maaike Neuville hoe de actrice Ada op weg is naar haar vertolking van een monoloog van Ifigeneia. Nu regisseren Neuville en choreografe Tessa Hall een spoken dance-voorstelling met Adanna Unigwe in de titelrol. (MB)

CLÉMENTINE COLPIN: ANNETTE. 7 > 18/11, Le Rideau, lerideau.brussels

MAAIKE NEUVILLE & TESSA HALL: IFIGENEIA. 15 > 22/11, KVS BOX, www.kvs.be

‘Ik was een tijd verslaafd aan verliefd zijn’ POP

NL/ Met zijn debuut Lovesongs probeert James De Graef alias LOVERMAN de liefde te doorgronden, die met het eeuwige leven gezegende muze van elke singer-songwriter. “Echt houden van iemand, is iemand loslaten.” Tekst Tom Zonderman

“Het is hier soms heel creepy,” zegt James De Graef over het antikraakproject in Schaarbeek waar hij sinds kort woont, een voormalig woonzorgcentrum dat geen vergunning meer kreeg. Verrassend voor iemand die zich voor zijn videoclips uitdost als Dracula uit Werner Herzogs filmklassieker Nosferatu, al was dat wellicht ook een knipoog naar zijn achternaam. “Het is geweldig om rond te dwalen door tien lege verdiepingen, maar er zijn ook ruimtes waar ‘mortuarium’ op staat. Dat is toch wat akelig.” De 28-jarige singer-songwriter groeide op op de Vlaams-Brabantse buiten, in de buurt van Aarschot. Zijn moeder is Brits, zijn vader prof Engelse letterkunde aan de KU Leuven. “Van jongs af heb ik veel taalgevoeligheid meegekregen. In het begin schotelde ik mijn vader al mijn teksten voor, maar we voelden snel dat niet de dynamiek opleverde die we zochten. Als ouder hou je je kinderen graag bij je, maar ze moeten ook weerbaar zijn, dus mag je ze niet te afhankelijk maken.” Zijn vader, ooit een volbloed punk, speelde zijn nageslacht niettemin muziek door, van Nick Cave onder meer, en diens eerste groep, The Birthday Party. Zoonlief studeerde muziekproductie in Liverpool en raakte gefascineerd door elektronische muziek. James Blake werd een idool, Burial en Mount Kimbie wekten zijn appetijt in dubstep en electrosoul. In Gent studeerde hij piano en werd verliefd op de noisescene, met bands als Raketkanon. 30

Wat hij nu doet als Loverman, klassieke singer-songwriternummers in de traditie van Leonard Cohen en Nick Drake, lijkt heel andere koek. “In Gent kon je niet afkomen met instrumentale muziek, daar waren ze meer gericht op songs schrijven,” knikt hij. Punks als Rowland S. Howard en Lydia Lunch die ‘Some velvet morning’ van Lee Hazlewood en Nancy Sinatra coverden, toonden hem de weg. “En toch hoor James Blake en Mount Kimbie ook nog heel hard in mijn sound, in het spelen met de emotie van een ruimte en in klanken isoleren om sferen op te roepen.”

LIEFDE IS ... ANGST OVERWINNEN Dat ‘Loverman’ een song is van Nick Cave, noemt De Graef toeval. Al is er wel een link: de zanger wijdde zijn thesis aan Nick Cave en Leonard Cohen, en hoe songs schrijvende, witte cismannen zoals zij omgingen met vrouwen. “Over het pijnlijke van de gelauwerde troubadour die de mooiste liefdesliedjes zingt, die literair, grappig en spannend is, maar in de liefde wel een spoor van vernieling achterlaat. Heel erg post-MeToo.” Die thesis ging vooral over het ontmaskeren van schadelijke patronen in de liefde, zegt De Graef. “Ondertussen ben ik niet meer zo hard voor Cohen en co, ik besef dat ik in mijn eigen relatie ook problematische gedragsvormen vertoonde. Ik heb veel aan soul searching gedaan.” Op Lovesongs, zijn debuut als Loverman, maakt hij een dwarsdoorsnede van de liefde. “De liefde

James De Graef alias Loverman: “Het mooiste wat je kan doen, is jezelf op de eerste plaats zetten.”

blijft mij boeien, ik heb een periode gehad dat ik verslaafd was aan verliefd zijn. Ik zie nu vooral hoe vitaal liefde is. Liefde is leven en leven is liefde. Het is niet verwonderlijk dat het hart het symbool van de liefde is. Het is vandaag ook een boeiende periode voor de liefde, mijn generatie is bezig met het overboord gooien van alle conventies. Zo wordt er hard nagedacht over vrije liefde en polyamorie. Klinkt veelbelovend, maar naar mijn ervaring is het een grote uitdaging om dat op een gezonde manier te beleven.” Liefde gaat over angst overwinnen, zegt De Graef. “Bij mijn eigen lief voelde ik dat ik sommige beslissingen niet wilde maken uit schrik om gekwetst te worden. Je blijft vaak in een relatie zitten omdat je bang bent om de ander te verliezen, niet omdat je houdt van die persoon. Echt houden van iemand, is net iemand loslaten. Hem alle vrijheid gunnen. In conflict durven te gaan en niet pleasen, want dan verlies je echte emoties, connecties. Het mooiste wat je eigenlijk kan doen, is jezelf op de eerste plaats zetten.”

HELENDE EENZAAMHEID De Graef was acht jaar samen met Daisy Ray, het alter ego van Femke Fredrix, met wie hij een tijdlang het elektronicaduo Partners vormde. “Ik zou onze relatie onrecht aandoen als ik zeg dat we uit elkaar zijn, ik heb nog steeds een goeie band met haar. Maar als je heel jong bent en je zit in een langdurige relatie, voel je op den duur ook dat er nog meer is in het leven. Het leven is zo rijk en groot. Je kan niet verwachten dat je dat allemaal uit elkaar haalt.” “Solitude is misunderstood,” zingt De Graef in ‘Another place’. Niet alleen liet hij Partners imploderen, hij verliet vorig jaar ook de artrockband Shht, van wie hij eerst de geluidsman, daarna de bassist en uiteindelijk de krijsende frontman was. “Er zit heel veel rijkdom in alleen-zijn, ik vind eenzaamheid iets helends. In die ruimte met jezelf kan je groeien, dingen verwerken. Als je je leven voortdurend vult met prikkels en interacties, als je de hele tijd consumeert zonder te vasten, leef je niet echt. Daarom trek ik Loverman ook in mijn eentje.” Helemaal alleen doet De Graef het niet. De strijkerspartijen nam hij op met zijn moeder, zijn zus Rebecca is te horen op ‘Who’s going to love you’. “It’s a family affair,” lacht hij. “Veel dingen nam ik op tijdens de lockdown, toen ik even thuis zat.” ‘Who’s going to love you’ stelt de belangrijkste vraag van de plaat: “What will you leave behind?” “Ik schreef dat liedje met een gebroken hart. Als je mij achterlaat, wie komt er dan in mijn plaats? Niemand wil uitgewist worden.” Lovesongs is nu uit bij Pias, Loverman speelt live in de Ancienne Belgique op 28 en 29/11 (19.00), www.abconcerts.be 31

T H ÉÂ TRE

Consolate invoque les pouvoirs guérisseurs du théâtre

‘L’adoption est toujours un traumatisme’ FR/ Connue en tant qu’actrice au service de metteurs en scène (inter) nationaux, Consolate a choisi de devenir actrice de son histoire. De se la réapproprier, enfin. Témoin du massacre de ses parents au Burundi, arrachée à ses racines à l’âge de 6 ans pour être adoptée par une famille belge, la Bruxelloise affronte ses démons dans une performance autosignée sous forme de catharsis. Texte et photos Sophie Soukias

Consolate

Interview

onsolate a longtemps foulé les planches en tant que Consolate Sipérius avant de se délester du nom de famille reçu par ses parents belges adoptifs. En 1995, la petite Consolata, orpheline de guerre, victime des massacres de 1993 au Burundi, devient Consolate, une enfant adoptée vivant à Mouscron. Son sort est scellé, on n’en parle plus. Sauf que la trentaine approchant – « même adultes nous restons des ‘enfants adoptés’, cette position infantilisante nous enferme dans la passivité », elle n’en peut plus d’étouffer sa voix. Pour extérioriser sa douleur et affronter les spectres de son passé d’enfant adoptée illégalement, Consolate se lance dans un projet artistique hybride et évolutif dont la fin du premier chapitre se clôture dans la grande salle du Théâtre National sous la forme d’une performance intitulée Icirori (« le miroir » en kirundi du Burundi).

À quand remonte l’envie de mettre en scène votre histoire ? CONSOLATE : Cela faisait trois ans environ que je tournais partout dans le monde avec Compassion. L’histoire de la mitraillette, un spectacle de Milo Rau (metteur en scène suisse à la carrière internationale, ayant fait des traumatismes de l’humanité sa spécialité, NDLR). À l’intérieur même de ce spectacle, j’étais témoin de mon histoire que je venais raconter sur scène. Il s’agissait d’une scène de guerre que j’ai vécue à l’âge de 5 ans dans la forêt de Kwitaba au Burundi. J’ai vu mes parents mourir devant moi. Avec ma grande sœur qui me portait sur son dos, nous avons erré pendant des jours. Comment viviez-vous de revisiter ce traumatisme à chaque représentation du spectacle ? CONSOLATE : C’était très violent. Parfois, je n’arrivais pas à retenir mes larmes. Ce n’était pas tant de la tristesse mais le fait que j’étais en train de creuser quelque chose, de sortir du déni. C’est à ce moment-là que j’ai commencé une psychothérapie. Progressivement, j’ai pris conscience également que c’était un homme blanc cisgenre (se dit d’une personne dont l’identité de genre correspond à son sexe de naissance, NDLR) qui me mettait en scène. J’en avais assez que l’on raconte mon histoire à ma place. Je n’en pouvais plus. Je voulais raconter mon histoire à moi. Une histoire à soi, c’est le titre du documentaire de la réalisatrice Amandine Gay, la voix française des adoptés transnationaux. CONSOLATE : Tout à fait, en tant que personne adoptée, il faut pouvoir se réapproprier son histoire. Parce que dans les faits, l’adoption n’est pas un sujet. On n’en parle pas, si ce n’est pour dire à quel point c’est merveilleux d’avoir reçu 34

« Quelle que soit ton histoire, il est toujours possible de s’en sortir », dit Consolate, qui s’apprête à jouer sa performance autobiographique Icirori sur la plus grande scène du Théâtre National.

cette deuxième chance. Ce discours humanitaire développe un sentiment de culpabilité qui vous empêche de dire quand ça ne va pas. J’ai découvert le travail d’Amandine Gay lors d’une projection à Bozar. J’étais bouleversée. Je voulais savoir comment elle, une femme noire adoptée devenue réalisatrice, avait fait pour s’en sortir à travers l’art. Parce que c’est ce que je m’étais moi-même promis de faire. Quel âge aviez-vous au moment de faire cette promesse ? CONSOLATE : Dix ans. En arrivant en Belgique, je ne parlais pas français. J’ai rencontré le théâtre en apprenant le français. J’étais inscrite à

« On n’en parle pas, mais des enfants adoptés meurent tous les jours »

l’académie et mes professeurs m’ont poussée à faire le conservatoire. Quand je jouais, quelque chose se passait en moi. Je me sentais entière et non plus dans cette dissociation qui me constituait. Petite fille, je sentais que l’art pourrait m’aider à aller mieux. Comment se manifestait cette dissociation dont vous faisiez l’expérience ? CONSOLATE : La notion de dissociation est au cœur de ma performance Icirori. La dissociation, c’est l’endroit du traumatisme. Je sors de mon corps pour pouvoir supporter l’insupportable. Le 26 juillet 1995, jour de mon adoption à l’aéroport de Zaventem, j’ai senti que je me coupais en deux. J’ai compris que pour survivre, je devais devenir « autre ». Je me suis même mise à parler de moi à la troisième personne du singulier: « Consolate fait ceci, Consolate fait cela.» Qui était cette « autre » qui avait pris votre place ? CONSOLATE : Jusqu’à mes 20 ans, je me voyais comme blanche et je n’avais que des amis blancs. Je savais que je ne pourrais pas changer ma couleur de peau mais je pouvais maîtriser la langue française, adopter les attitudes de mon entourage, les goûts musicaux et les tenues vestimentaires. C’était une question de survie.

Icirori 9 & 10/11, 19.15, Théâtre National

Aujourd’hui, êtes-vous toujours dans la survie ? CONSOLATE : J’ai entamé mon spectacle Icirori pour sortir de la survie. C’est une catharsis. J’extériorise ce monde qui m’a fait souffrir. Les spectateurs prendront peut-être la place de mes parents adoptants. Et tout ce que je n’ai pas pu leur dire, je le dirai à cet endroit-là. Comment s’est passée la rencontre avec vos parents adoptants ? CONSOLATE : Ça s’est mal passé parce qu’il n’y a pas eu de rencontre, justement. Parce que l’adoption transnationale et transraciale telle qu’elle est pensée ne le permet pas. Qu’importe la famille adoptive, que l’on soit adopté sur le tôt ou sur le tard, l’enfant adopté n’est pas pris comme tel, avec son bagage et son histoire. Souvent, il vient combler un manque auprès de parents qui l’ont beaucoup fantasmé avant son arrivée. Dans le cas d’une adoption plénière, c’est, d’un point de vue légal, comme si l’enfant était né à partir du moment où il avait été adopté. En arrivant à six ans en Belgique, mon passé n’existait plus. Consolata Ndaysaba devenait Consolate Sipérius. On vous arrache votre identité, on vous coupe de votre filiation biologique et on efface votre mémoire. C’est pour retisser ce lien que vous êtes retournée au Burundi ? CONSOLATE : Je suis partie au mois de juillet dernier. J’appréhendais énormément ce voyage. Ça faisait peut-être trois ans que je savais où se situait le Burundi sur une carte. J’y suis allée non pas parce que j’en avais envie mais parce que je n’avais pas le choix. Retourner au Burundi, ça signifiait retourner à l’aéroport de Zaventem et prendre la petite Consolata par la main. Consolate retrouvait Consolata. Je redevenais entière. Au Burundi, vous avez retrouvé un frère et une sœur. Or le récit de votre adoption reposait sur l’extermination de l’entièreté des membres de votre famille. CONSOLATE : Ma famille biologique m’a retrouvée il y a trois ans après m’avoir cherchée pendant 23 ans. Ils m’ont contactée via Messenger. La vérité est tombée de manière très brutale. On m’avait toujours dit que j’étais issue d’une fratrie de dix frères et sœurs, et que j’étais la seule survivante. Le mensonge est une double blessure pour les adoptés. Nous avons droit à la vérité. Mes parents adoptants sont aussi victimes de ce mensonge qui relève du trafic d’enfants. Comment se sont passées les retrouvailles avec votre frère et votre sœur ? CONSOLATE : On n’a pas pu parler pendant une heure tellement on a pleuré. Longtemps, je me suis interdit de pleurer en public parce qu’en tant

www.theatrenational.be

qu’unique survivante, je pensais que je n’en avais pas le droit. Ils ont séché mes larmes à la manière de parents. C’était très troublant de voir des gens qui te ressemblent comme deux gouttes d’eau alors que tu as toujours pensé que tu étais seule au monde. Le titre du spectacle Icirori (« le miroir » en kirundi du Burundi) prenait tout son sens. Dans la maison où je vivais à Mouscron, il y avait un miroir dans lequel je passais des heures à me regarder, pour savoir à qui je ressemblais. Êtes-vous retournée sur la terre burundaise où vous viviez avec votre famille biologique ? CONSOLATE : Oui. Bien qu’ils habitent à une heure de là, mon frère et ma sœur n’y avaient plus remis les pieds. Retourner ensemble sur notre colline, c’était revoir ses habitants et retrouver une famille avec un grand « F ». On m’a demandé si je voulais me rendre dans la forêt adjacente de Kwitaba, là où j’ai vu mourir mes parents. J’ai dit « non » parce que je n’en avais plus besoin. Avant mon voyage, j’avais monté une exposition itinérante (à voir au Théâtre National en novembre, NDLR) dans laquelle j’avais créé une forêt symbolique où les gens venaient planter de nouvelles racines et me permettaient de m’enraciner. Cette forêt symbolique l’avait emporté sur l’espace traumatique de Kwitaba. Encore une fois, c’est l’art qui vous sauve. CONSOLATE : Le théâtre est l’endroit du possible. Au théâtre Les Tanneurs en 2021, j’ai rendu hommage à mes parents morts qui me suivent partout via une performance participative. Mes projets artistiques sont une ode à l’espoir. Toute ma vie, les gens m’ont regardée en se disant : « La pauvre, elle a vécu la guerre, elle a vu la mort ». Je cherche à dire que quelle que soit ton histoire, c’est possible de s’en sortir. D’où l’importance d’organiser, en marge des performances et expositions, des rencontres entre personnes adoptées. CONSOLATE : La première fois que j’ai réuni des adultes adoptés, c’était dans le cadre du festival Tendresse du collectif Fatsabbats au Kaaitheater. On était tous très émus. Pour beaucoup, c’était la première fois qu’ils discutaient avec d’autres personnes adoptées. Ces rencontres doivent pouvoir se faire dès le plus jeune âge pour empêcher que les personnes adoptées se sentent vides et isolées, qu’elles se suicident même. On n’en parle pas, mais des enfants adoptés meurent tous les jours. Et je suis atterrée de constater à quel point le personnel des structures d’adoption ne questionne pas le suivi post-adoption. C’est pourquoi il était très important pour moi de collaborer avec des sociologues et des psychologues qui attestent que, quelle que soit l’expérience, l’adoption est toujours un traumatisme.

QUI EST CONSOLATE ? — Consolata Ndaysaba naît en 1989 au Burundi. Longtemps, on lui dira qu’elle est la seule survivante de sa famille, exterminée pendant la crise burundaise en 1993. En 1995, elle est adoptée par une famille belge originaire de Mouscron et devient Consolate Sipérius — En 2012, elle est diplômée du Conservatoire royal de Mons. Elle joue ensuite pour de nombreux metteurs en scène tels que Milo Rau, Céline Delbecq, Frédéric Dussenne — En 2018, elle décide de se lancer dans un travail multiforme pour mettre en scène sa propre histoire et faire entendre la voix des adoptés transnationaux et transraciaux. En cours de route, elle apprend qu’elle est issue d’une adoption illégale et que deux membres de sa fratrie sont encore en vie

CONSOLATES CATHARSIS NL/ Consolate vertolkte al rollen in producties van binnen- en buitenlandse regisseurs, maar nu kiest de actrice ervoor om haar eigen verhaal te vertellen, en het zich zo eindelijk toe te eigenen. Nadat ze in Burundi getuige was van de moord op haar ouders werd ze op zesjarige leeftijd ontworteld en geadopteerd door een Belgisch gezin. In haar autobiografische, cathartische voorstelling Icirori kijkt de Brusselse nu haar eigen demonen in de ogen. “Wat ook je trauma is, het is altijd mogelijk om eruit te raken.”

CONSOLATE’S CATHARSIS EN/ Consolate has already performed roles in productions by domestic and foreign directors, but the actress now wants to tell her own story and finally claim ownership of it. Having witnessed her parents being murdered in Burundi, she was uprooted at the age of six and adopted by a Belgian family. In her autobiographical, cathartic play Icirori, she is now looking her own demons straight in the eye. “Whatever your trauma is, you can always lay it to rest.” 35

The best in art & literature

FR/ La littérature francophone de Belgique, c’est plus de 550 auteurs et autrices, 250 maisons d’édition et plus de 10 500 livres publiés chaque année selon les organisateurs de Lisez-vous le belge ?. Depuis quatre ans, le festival offre quelques pistes d’exploration parmi cette abondance de titres et de noms. Librairies et bibliothèques, caisses de résonance habituelles de l’activité littéraire, se mettent résolument au belge. À la bibliothèque Sésame, Boulevard Lambermont, c’est Gabrielle Vincent qui est à l’honneur, au travers d’une exposition, conférence et même une balade. Des autrices et auteurs viendront à la rencontre de leurs lectrices et lecteurs, comme Laurence Rosier à la librairie TULITU, Antoine Wauters à la librairie UOPC et Guy Goffette à la librairie Tropismes. Chez Filigranes, Vincent Engel, Evelyne Guzy, Juan d’Oultremont, Françoise Duesberg et Bernard Tirtiaux tiendront une table ronde autour de la collection « Belgiques » (Ker éditions). (GB) LISEZ-VOUS LE BELGE ?

Le Belge entre les lignes

1 > 30/11, divers lieux, www.lisezvouslebelge.be

130 jaar in de mode

NL/ In het jaar dat Brussel de titel van ‘hoofdstad van de art nouveau’ claimt met een hele rist evenementen, kan het Hortamuseum niet anders dan uitpakken. En dat doet het vroegere huis en atelier van de befaamde architect en beroemdste vertegenwoordiger van de Brusselse art nouveau met verve en een unieke tentoonstelling. In samenwerking met het Mode & Kant Museum en het Museum van Elsene wordt in Mode & art nouveau een dialoog

And I would walk…

Vuurvaste letteren

EN/ Would Hamish Fulton make the trip to his first solo at Baronian on foot? It wouldn’t be a surprise, as the Brit has kept a rather distinctive practice since his sculpture studies at Saint Martin’s. He shifted his focus from three tangible dimensions to the intangible experience of walking. In the gallery, that experience translates into a constellation of texts, photographs, and illustrations. (KS)

NL/ In de reeks ‘Brandgevaar!’ zet deBuren schrijvers op de scène die met vuurvaste handen een brandbare wereld manipuleren. Tommy Wieringa goochelt met zijn Nirwana, en Uschi Cop stelt haar papieren debuut Zwaktebod voor. (KS)

HAMISH FULTON. 25/11 > 13/1, Baronian, baronian.eu

BRANDGEVAAR! 18/11, 20.00, deBuren, deburen.eu

opgezet tussen jurken en waaiers uit het eerste en schilderijen uit het tweede kunstenhuis in de weelderige setting van het pand aan de Amerikaansestraat in Sint-Gillis. Een esthetische totaalervaring, die delicate stoffen, natuurlijke vormen, technische hoogstandjes en bloemmotieven laat echoën tussen textiel en doek. (KS) MODE & ART NOUVEAU. 15/11 > 15/1, Hortamuseum, www.hortamuseum.be

November 2023

Coup de cœur Kurt Snoekx is editor

Near reality

I can grow my own flowers EN/ Brussels-born artist Antoinette d’Ansembourg is someone to keep an eye on. Generation Brussels, Art Brussels’ showcase for young talent, already knew that back in 2018. And it will still be true tomorrow, when humans no longer walk the earth. Between that past and near future, the former student at La Cambre and – together with Alice Pandolfo and Zoe van den Boogaerde – founder of art space Triphasé is briefly filling the Vitrine of the Centrale for Contemporary Art with lush vegetation that, as a hybrid of nature and industrial waste, would not look out of place in a post-apocalyptic landscape. (KS) ANTOINETTE D’ANSEMBOURG: FROM THE GROUND, WITH LOVE. 23/11 > 17/3, Centrale vitrine, centrale.brussels

Le maître du temps FR/ Dans son travail de l’image, du film et de la photo, le Belge David Claerbout sculpte le temps et joue avec la mémoire. Cette nouvelle exposition qui se déploie sur trois étages de la galerie montre trois nouvelles installations vidéo et une série d’oeuvres sur papier. Par un jeu subtil entre avant-plan et arrière-plan, image filmée et générée numériquement, l’artiste distille le doute sur ce qu’on appelle le réel. (GB)

he days when science fiction was dismissed as pulp for nerds and geeks are thankfully far behind us. Today, the literary genre depicting near and far futures – propelled in part by relentless technological acceleration – finds fertile ground in a society facing increasingly urgent questions. A society where the not-so-rosy-looking future is breathing down our necks so loudly, that science fiction in fact could just be called “near reality”. One of the contemporary masters in describing such near realities is American Kim Stanley Robinson. So it should come as no surprise that the acclaimed writer of ecological, cultural and political science fiction novels and short stories, named “Hero of the Environment” by Time magazine in 2008, is appearing at “fair(er) futures festival” Ecopolis. Robinson is an author who starts from a

great engagement with the reality we inhabit and exposes potential futures with writing that is at once ruthless in its analysis, but empathetic and hopeful in its prediction. Kim Stanley Robinson is coming to Brussels with food for thought in the form of, for example, his Mars trilogy, in which he explores the utopia of a new society on the red planet; 2312, his merciless dissection of our procrastination on climate change; and his recent, Obama-approved The Ministry for the Future, in which he stages a devastating heatwave in India as a catalyst for a global shift in perspective. The time is now! MEET THE WRITER: KIM STANLEY ROBINSON. 7/11, 19.30, Bozar, ecopolis.be

DAVID CLAERBOUT: BIRDSONG. 9/11 > 3/2, Galerie Greta Meert, www.galeriegretameert.com

Hete ninja

Beauté totale

NL/ Manga’s zijn hot. De Japanse strips palmen steeds meer winkelruimte in, bezetten op het stripfestival van Angoulême met Manga City zelfs een aparte tent, en vandaag wijdt ook de Galerie de la Bande Dessinée een verkoopexpo aan het hyperpopulaire Naruto, een manga en anime over een puberale ninja in opleiding. (KS)

FR/ Peut-on transformer le monde et les gens par la beauté ? C’est ce qu’espéraient Josef Hoffmann et ses contemporains de la Wiener Werkstätte. Si à Bruxelles, on le connaît pour le mythique palais Stoclet, l’artiste designer viennois a été actif pendant plus de 60 ans, abordant l’architecture, le design, les arts déco ou la scénographie avec le même regard novateur qui a marqué la modernité. (GB)

NARUTO. 3 > 18/11, Galerie de la Bande Dessinée, www.galeriebd.com

JOSEF HOFFMANN : SOUS LE CHARME DE LA BEAUTÉ. > 14/4, Musée Art & Histoire, www.artandhistory.museum

‘Il m’arrive de pleurer en finissant un jeu vidéo’ SU R L ES ÉT A G ÈRES

FR/ Le mois de novembre rime avec le très attendu festival du cinéma queer Pink Screens. Parmi les vedettes de la compétition Made in Belgium : le Bruxellois HIPPOLYTE LEIBOVICI. L’occasion pour BRUZZ de s’inviter chez lui pour faire parler les objets qui peuplent son quotidien. Texte Gilles Bechet Photos Ivan Put

Hippolyte Leibovici entre à l’INSAS à 18 ans et en sort avec son diplôme de réalisation en poche. Son premier court Mother’s, portrait d’une famille de drag-queens bruxelloises, est primé dans de nombreux festivals y compris aux Magritte (prix du Meilleur court-métrage documentaire 2022). Avec Beyond the Sea, il passe à la fiction pour raconter les retrouvailles imprévues d’une drag-queen en fin de carrière (l’icône bruxelloise drag-queen Maman) avec un fils qu’elle n’a pas vu depuis bien longtemps (le chanteur, compositeur et acteur belge Mustii). Une visite chez Hippolyte Leibovici permet de prendre la mesure de l’influence des mangas sur son cinéma, un univers qu’il découvre à l’âge de 5 ans, avant de se passionner pour le septième art à 13 ans. 38

LE MANGA ‘VAGABOND’ « Je lis des mangas depuis que je suis enfant. J’ai toujours su que je voulais raconter des histoires. J’ai même pris des cours de dessin manga à Paris. Le truc, c’est que je suis nul en dessin. Le cinéma s’est révélé naturellement pour moi comme un bon moyen de raconter des histoires tout en mettant en scène. Quand j’avais 13 ans, j’ai dû économiser pendant un an en gardant en secret l’argent de la cantine pour pouvoir acheter une première caméra et faire mes premiers films. Vagabond de Takehiko Inoue, c’est l’histoire de Matahachi, un ronin (samouraï sans maître, NDLR) dans le Japon féodal qui souhaite devenir le plus grand sabreur du Japon. Mais ça ne s’arrête pas là. Car ça devient un grand questionnement intellectuel, philosophique et psychologique sur ce que veut dire être le meilleur. C’est passionnant. Je l’ai découvert au moment où j’ai reçu le Magritte. J’avais fait trois jours de crise existentielle sur mon canapé à fixer le plafond. Le Magritte, c’était vraiment un rêve pour moi, mais quand je l’ai eu, j’avais comme un sentiment de manque. J’avais accompli mon rêve et pourtant je n’étais pas complet. Et cette œuvre qui parle de tout ça, m’a carrément porté pendant la semaine qui a suivi la remise du prix. »

LE JEU VIDÉO ‘ZELDA’ « Quand le jeu vidéo The Legend of Zelda: Breath of the Wild (le créateur de Zelda est le Japonais Shigeru Miyamoto, NDLR) est sorti en 2017, j’ai demandé un mois de congé et je n’ai fait que ça et c’était incroyable comme expérience. Je me couchais à trois heures du matin je me réveillais à 10 heures et j’ai vécu un mois comme ça. En

voyant les crédits défiler à la fin du jeu, je me suis mis à pleurer. Les jeux vidéo sont une grande partie de ma vie. Ce qui est bizarre, c’est qu’en tant que réalisateur, je regarde très peu de films, mais par contre, je lis beaucoup de mangas et je joue beaucoup aux jeux vidéo. Ce sont des formes de narration qui m’inspirent énormément dans mon travail parce que je crois qu’ils ont débloqué un truc extrêmement fort où les curseurs sont toujours au maximum. C’est toujours spectaculaire du côté de la mise en scène. Idem pour la surenchère du côté de la narration. Dans les jeux vidéo, tu peux avoir des histoires qui sont merveilleuses et des univers dans lesquels tu vas te plonger entièrement, ce qu’un film de deux heures ne permet pas. Le jeu vidéo est aussi un grand vecteur d’empathie. Pendant 20 à 40 heures, on va être dans la peau d’un personnage, on va rencontrer des gens qui vont parfois nous raconter leur histoire, qui vont parfois mourir, ça va être des compagnons. Mon film Beyond the Sea, par exemple est dans sa narration, inspiré par le jeu vidéo. Il se passe dix trucs par plan. J’ai l’impression que dans le cinéma belge, on est un peu frileux avec l’émotion et c’est dommage. Je trouve que c’est tant mieux si on arrive à déclencher un rire, de la stupeur, des larmes. Le simple fait que le film peut rendre les gens heureux, pour moi, c’est déjà gagné. »

LE MANGA ‘BERSERK’ Ce manga signé Kentar Miura est la plus belle œuvre sur l’âme humaine que j’ai jamais pu lire. Ça parle de comment on peut être anéanti physiquement, psychologiquement, moralement et comment on fait pour se reconstruire. Et est-ce

Parmi les trophées raflés par Hippolyte Leibovici, le Magritte du meilleur court-métrage pour son documentaire Mother’s

Une panoplie de guerrier composée de l’épée et du bouclier du jeu vidéo Zelda et du casque du jeu video Elden Ring

Un extrait du manga Vagabond de Takehiko Inoue

Dit is een L’édition limitée deopla fotobijschrift manettewitte Wii Plus dorée alinealijn. « Légende de Zelda »

Sur les étagères

Hippolyte Leibovici

QUI EST HIPPOLYTE LEIBOVICI? — Hippolyte Leibovici naît à Paris en 1997. Il rencontre le cinéma à l’âge de 13 ans alors qu’il distribue des cafés sur les plateaux d’une maison de production africaine à Paris. Il y est embauché comme technicien avant de réaliser ses propres courts-métrages avec les moyens du bord — En 2015, il s’inscrit à l’Insas en réalisation. En 2019, il réalise le court-métrage Mother’s qui obtient des dizaines de prix en festivals dont le Magritte du Meilleur court-métrage documentaire

« Écrire de l’animation est devenu une addiction », confie Hippolyte Leibovici dont le projet est d’ouvrir un studio et de devenir son propre producteur.

seulement possible de se reconstruire ou au contraire, on en sort encore plus fragilisé ? C’est une œuvre écrite à l’encre des ténèbres. Son auteur nous a quittés avant d’avoir pu l’achever. Il est réellement mort de travail. Après sa mort, l’éditeur a voulu qu’on termine le manga et c’est son meilleur ami qui avait, par ailleurs, inspiré le personnage principal Guts qui en a repris l’écriture et qui va finir le manga à sa place. C’est tellement « méta », c’est fou. Mon film Beyond the Sea lui est dédié. Le nom du personnage principal Lady Casca, vient d’un personnage de ce manga qui s’appelle Casca. Honnêtement, c’est un manga que je recommande à tout le monde, que l’on aime ou pas la dark fantasy, il est traversé par des sujets qui sont très forts. C’est merveilleusement dessiné, merveilleusement écrit et je pense qu’on n’en sort pas indemne du tout. »

‘LE VENT SE LÈVE’ DE MIYAZAKI Hayao Miyasaki est sans doute pour moi le meilleur réalisateur, toutes époques et tous styles confondus. C’est le seul qui fait l’unanimité. Le Vent se lève est mon film préféré, ce qui est rarement le cas chez ceux qui aiment Miyazaki. Il se passe dans le cadre très réaliste de la guerre au Japon. La seule dimension onirique et fantastique du film, c’est dans les rêves du personnage principal qui ressemble physiquement à l’auteur. 40

L’histoire d’amour est peut-être la plus belle histoire d’amour du cinéma. C’est un film doux, simple, les personnages ne sont pas surcaractérisés. Ils n’ont pas de grands enjeux psychologiques. Lui, veut juste faire des avions et vivre avec sa femme et le monde ne le lui permet pas. Après mon premier long-métrage, je compte réaliser deux films d’animation que j’ai déjà écrits. J’espère pouvoir ouvrir mon studio, embaucher des gens et devenir mon propre producteur pour travailler sans diktats. Mon but dans la vie n’est pas de devenir le plus grand réalisateur du monde, c’est de devenir le plus libre. Ces derniers temps, je me retrouve davantage dans le film d’animation. Le long-métrage en prise de vues réelles, je l’ai écrit en huit mois. Le premier long d’animation, je l’ai écrit en six jours, avec huit mois de recherches derrière. Pour le deuxième film d’animation, je partais d’une page blanche et je l’ai écrit en quatre jours. Écrire de l’animation, c’est devenu une addiction. Je n’ai qu’une envie, c’est d’écrire un troisième, d’ici janvier. Et je ne veux pas m’arrêter. Je comprends de plus en plus Miyazaki. »

Le court-métrage d’Hippolyte Leibovici Beyond the Sea est à voir les 13 et 15 novembre au cinéma Nova, lors du festival Pink Screens (9 > 18/11), infos: www.pinkscreens.org

— Il sort en 2023 Beyond the Sea avec l’icône drag-queen Maman et le chanteur Mustii, court-métrage dans lequel transparaît sa passion pour les jeux vidéo et les mangas

FILMS EN MANGA’S NL/ Filmfestival Pink Screens doopt november om tot maand van de queer cinema. Een van de sterren die deze editie de ‘Made in Belgium’-competitie kleuren, is Hippolyte Leibovici. In 2022 wist de jonge Brusselaar met Mother’s een Magritte voor beste documentaire kortfilm weg te kapen. Zal zijn eerste fictiekortfilm Beyond the sea een even grote triomf worden? Voor de prijzenregen gingen wij bij hem op bezoek om te zien wat voor objecten zijn dagelijkse leven uitmaken. En dat blijken manga’s te zijn, veel manga’s.

FILMS AND MANGA EN/ In November, as usual, the festival of queer cinema Pink Screens draws full houses. One of the stars of this year’s “Made in Belgium” competition is Brussels-based Hippolyte Leibovici. In 2022 with Mother’s, he managed to walk away with a Magritte for best documentary short film. Will his first fiction short film Beyond the Sea also be a triumph? We went to visit him at home to see what objects make up his daily life. Manga, apparently, loads and loads of manga.

Théâtre National Wallonie·Bruxelles

09 > 12.11.2023

Scènes nouvelles ta if uniqru 9€ e

Théâtre, danse, performance, jeune public…

www.theatrenational.be

Gloria Scorier, La Passerelle (détail), 2023

The best in cinema

La vie en rose

FR/ Pour la 22e fois, Pink Screens s’apprête à faire de novembre LE mois queer des cinéphiles. Le festival fouille tous les recoins du monde pour trouver du cinéma qui « explose l’écran et les normes, déconstruit les binarités et articule les fiertés ». Garantie d’un voyage fiévreux époustouflant: le film Conann (voir photo) de Bertrand Mandico, corruption féministe et kitsch de Conan le Barbare. Plus calme, 20 000 Especies de Abejas est un premier film émouvant, primé à Berlin, sur une fillette de huit ans à la recherche de son identité. Comme d’habitude, la sexualité occupe une place de choix dans le programme. On rendra hommage au cinéaste et cinéphile français Paul Vecchiali, décédé en janvier, avec les projections de Corps à Coeur et de C’est l’Amour. En collaboration avec le Brussels Art Film Festival sera présenté Orlando, ma biographie politique, le dernier film du philosophe, écrivain et activiste trans Paul B. Preciado. On se réjouit. (NR)

An unexpected encore EN/ After The Wind Rises, Hayao Miyazaki called it a day. Enough animation gems spread around, time to enjoy his old age. But life happened and what can you expect in the cinema? An encore from the peerless grandmaster of traditional animated film. And what a treat it is. The Boy and the Heron may be no My Neighbour Totoro, Howl’s Moving Castle, or Spirited Away, but it is not out of place in the oeuvre of Studio Ghibli’s co-founder. A little boy is having a tough life. His mum went up in the flames of a burning hospital in Tokyo. His father, remarried to his

sister-in-law, believes he will be safe from World War II in the countryside. Through the intercession of a bullying, talking heron, the boy enters a kind of wonderland via a dilapidated tower that neither Alice nor Salvador Dalí could improve on. Miyazaki indulged in drawing fascinating creatures and wondrous worlds. In terms of narrative, the film is hard to follow, but it still manages to amaze. Thank you, Miyazaki. Can we expect another one? (NR) THE BOY AND THE HERON. JP, dir.: Hayao Miyazaki, release: 1/11

PINK SCREENS . 9 > 18/11, divers lieux, pinkscreens.org BRUSSELS ART FILM FESTIVAL. 15 > 19/11, divers lieux, baffestival.be

Herfstige romanticus

Le Tchekhov turc

NL/ Op een nacht in Helsinki botsen twee eenzame zielen. Ze zijn elkaars kans op troost, warmte en liefde in een wereld die daar niet van overloopt, maar de omstandigheden werken tegen. En te veel drinken helpt natuurlijk niet. Jawel, Aki Kaurismäki, de Finse alcoholicus-melancholicus met een voorliefde voor zwarte humor en een hart van goud, vrolijkt de herfst op met een romantische komedie. (NR)

FR/ Après Les Herbes Sèches, on qualifiera encore davantage Nuri Bilge Ceylan de chroniqueur de la Turquie. Le maestro, qui avait remporté la Palme d’Or avec Winter Sleep, met en contraste le nihilisme d’un enseignant avisé qui veut quitter son école de village d’Anatolie avec l’activisme politique d’une collègue désirable. Ceylan ne serait-il pas plutôt un chroniqueur tchékhovien de l’être humain ? (NR)

FALLEN LEAVES. FI, dir.: Aki Kaurismäki, act.: Alma Pöysti, Jussi Vatanen, release: 1/11

LES HERBES SÈCHES. TR, dir.: Nuri Bilge Ceylan, act.: Deniz Celiloglu, Merve Dizdar, sortie: 15/11

November 2023

Coup de cœur Niels Ruëll

schrijft over film

Weinig heilig

O Disney’s birthday wish EN/ Entertainment giant Walt Disney turned 100 last month. The new animated film Wish, supposed to add sparkle to the birthday celebration, is set in a magical realm. Here, 17-year-old Asha rebels against King Magnifico with the help of Star, the star. Expect catchy songs but also stylistic references to the many classics of the past century. (NR) WISH. US, dir.: Chris Buck, Fawn Veerasunthorn, release: 22/11

Wenders’ wonder NL/ Van Wim Wenders verwachten we al 40 jaar geen wonderen meer. Toch is er een geschied. Schitterend. De regisseur van Paris, Texas filmt de geperfectioneerde dagelijkse routine van een man die met veel toewijding de prachtige publieke toiletten van Tokyo schoonmaakt. In de auto luistert hij naar cassettes van Patti Smith, thuis leest hij een boek, af en toe maakt hij een analoge foto van licht dat door het bladerdak van een boom valt. Perfect gelukkig, voor zover mogelijk. Wonderlijk. (NR)

m op het Filmfestival van Venetië de Gouden Leeuw te winnen, moesten Sofia Coppola, David Fincher en Ryusuke Hamaguchi voorbij Fien Troch en haar Holly. Het goud ging uiteindelijk naar Yorgos Lanthimos, die verbijsterde met de sekskomedie Poor things. Maar het belangrijkste is dat Troch met haar vijfde film tussen de groten staat. Daar had de Brusselse trots met haar derde film, het onkennelijke Kid, al tussen moeten staan, maar dat gebeurde niet. Hopelijk haalt het permanent intrigerende Holly nu een deel van de schade in. Met veel humor, weinig sentiment en een zee van empathie en verbazing voor het rare beestje dat de mens soms is, filmt Troch een gepeste tiener uit een gezin dat het niet breed heeft. Na een traumatiserende, dodelijke schoolbrand worden Holly helende krachten toegedicht. Plots is ze iemand.

Ze lijkt ook effectief mensen te kunnen helpen. En naar mensen die toe zijn aan een mirakel is het nooit lang zoeken in het Brusselse. Het is weinig heilig, tenzij je iets anders wilt geloven. Zoals steeds wordt de kijker de ruimte gegund om de beelden en gebeurtenissen zelf betekenis te geven. De filmmuziek van Johnny Jewel, frontman van Chromatics en Glass Candy, zet de toon. Wereldtop is Troch in het vinden en regisseren van jonge, onbekende talenten. Het enige mirakel dat met zekerheid kan worden bevestigd, is dat van de cinema. Je mag een 66-jarige, ingeweken man zijn, je voelt en denkt mee met een tienermeisje dat zich met meer empathie dan een ander door het grillige leven zal moeten slaan. HOLLY. Release: 22/11

PERFECT DAYS. JP, dir.: Wim Wenders, act.: Kôji Yakusho, Yumi Asô, release: 29/11

Rira bien qui rira...

Sex education

FR/ En achetant des actions de la chaîne de magasins de jeux vidéo GameStop en masse, des investisseurs obstinés ont réussi à être plus malins que les grands fonds spéculatifs. Craig Gillespie (I,Tonya, Cruella) reconstitue cette amusante histoire boursière avec l’aide de Paul Dano, Shailene Woodley et du magicien de l’image bruxellois Nicolas Karakatsanis. (NR)

EN/ Three young close friends from England want to go to Crete to dance, drink, be sick, and laugh off their worries about school and the future. Getting laid for the first time is also on Tara’s wish list. With visual ingenuity, Molly Manning Walker immerses the viewer in a rampaging youth party but then brutally points out a serious issue among young men. (NR)

DUMB MONEY. US, dir.: Craig Gillespie, act.: Paul Dano, Shailene Woodley, Seth Rogen, sortie : 29/11

HOW TO HAVE SEX. UK, dir.: Molly Manning Walker, act.: Mia McKenna-Bruce, Samuel Bottomley, Daisy Jelley, release: 22/11

Eat & Drink

spaghetti bolognese NL/ Op 25 november houdt BRUZZ weer De Grootste Spaghettislag ter Wereld in het kader van Brussel Helpt. Reden genoeg om, ter inspiratie, de spaghetti bolognese eens tegen het licht te houden, het gerecht dat na WO II samen met Italiaanse migranten in ons land binnenkwam en een absolute blijver bleek. Tekst Michel Verlinden Foto’s Saskia Vanderstichele

Beproefd familierecept Het verhaal van de spaghetti bolognese in ons land kan je niet vertellen zonder iets te zeggen over de deal tussen de regeringen van België en Italië in 1946. België zou voor elke arbeider die zijn geboortegrond verliet om in de Belgische mijnen te komen werken tweehonderd kilo steenkool aan Italië leveren. Zo kwam de migratie uit Italië op gang en verschenen Italiaanse restaurants in het straatbeeld. Die speelden in op de nostalgie die de mijnwerkers ervoeren naar de keuken uit hun vaderland. Wel hielden de restauranthouders rekening met de smaken en gewoonten van hun nieuwe thuisland, waardoor ze hun gerechten zoeter gingen maken. Geen pasta al ragù, wel met een tomatensaus, gebaseerd op een authentiek recept. Het gerecht kreeg de naam bolognese – al zal je veel moeite moeten doen om het gerecht op een menukaart in Bologna te spotten. Het succes van de spaghetti bolognese was zo groot dat hij intussen een klassieker is geworden in de Belgische keuken, met in elke familie een eigen recept. 44

Bijna 80 jaar later is de pasta nog altijd een topper in heel wat restaurants, prima comfortfood om gasten voor je te winnen. In Brussel draagt een Ukkels adresje onze voorkeur weg: Tontons, het geesteskind van Valérie Delange en haar dochter Zoé. Het duo serveert er in een gezellig kader spaghetti volgens een beproefd recept op basis van een sofrito van wortelen, ui, selder en guanciale – gezouten varkenswang. Daaraan wordt 100 procent varkensgehakt toegevoegd van de uitstekende Hoeve Cuvry in Beersel en met rode wijn gebluste tomatenpuree. Ook zelfgemaakte bouillon hoort erbij – niets mag immers verloren gaan –, net als knoflook, tomatenpulp, passata, tijm en laurier.

De pasta staat in twee porties op de kaart: 16 euro voor 125 gram droge pasta, 19 euro voor 180 gram. Als kaas is er keuze tussen parmezaan of twaalf maanden oude Comté. Fijnproevers kunnen gaan voor de versie met gevogeltelever die soms op de kaart staat. Wie liever geen varkensvlees eet, kiest voor de ‘Manzo’: voor dezelfde prijs krijg je rigatoni met 100 procent rundvlees, crème fraîche, verse basilicum en rucola. Ook die versie kent zijn gelijke niet.

••••

TONTONS Dekenijstraat 69, Ukkel, 02-217.03.61, www.tontons.be, wo > vr 12 > 14.00 & 18.30 > 22.00, za & zo 12 > 14.30 & 18 > 22.00

Vijf plekken voor een dinertje à la Lady en de Vagebond

Griekse toets Bij/Chez Jansens & Jansens serveert waarschijnlijk de meest ongewone spaghetti bolognese van de hoofdstad, met dank aan de vroegere eigenares, Voula. Niet zonder enige durf vermengde zij elementen uit de Griekse keuken, waar haar roots liggen, met de Belgisch-Italiaanse klassieker. Met kaneel en komijn als extra kruiding doet het resultaat denken aan het Griekse gerecht pasticcio. Een lekker Zinnebir van het vat maakt het helemaal af.

•••

BIJ/CHEZ JANSENS & JANSENS Zuidlaan 90, Brussel, 02-511.26.50, Facebook: BijChezJansensenJansens, di > do 10 > 18.00, vr & za 10 > 0.00, zo 10 > 16.00

3 3

Jammerlijke misser Recent nam het team van Café des Minimes het flink gerenoveerde voormalige kantoor van de havenmeester in Brussel over. Op het menu van die prachtige plek prijken goede producten en pareltjes uit het gastronomische erfgoed van Brussel. Jammer genoeg is de spaghetti bolognese een van de weinige gerechten op de kaart die we minder kunnen smaken. De pasta bleek te lang gekookt en de tomatensaus was te zuur.

••

LE CHEVAL MARIN Baksteenkaai 90, Brussel, www.lechevalmarin.com, di > do 17 > 1.00, vr 17 > 2.00, za 12 > 2.00, zo 12 > 1.00

Onklopbare junkfood

Efficiëntie troef

Bavet is een keten van vrij eenvormige restaurants, die eerst het noorden van het land veroverde. Een goede spaghetti bolognese wordt weleens junkfood genoemd – un bon bolo n’est pas un bon bolo, luidt de zegswijze in het Frans –, en op dat vlak is Bavet moeilijk te kloppen. Het detail dat tot de verbeelding spreekt? De optie om boven op de saus met vlees en tomaten nog gehaktballetjes toe te voegen.

Schievelavabo begon ooit in Ukkel, maar is intussen uitgegroeid tot een keten. Ook in Vorst, Jette, Oudergem, Sint-Pieters-Woluwe, Etterbeek en zelfs Terhulpen is er vandaag een ‘Schieve’. Het businessmodel is eenvoudig: op de kaart staat de vermaarde en democratisch geprijsde ‘Schievelavabolo’ (10 euro plus 1 euro voor de geraspte kaas: emmentaler of parmezaan). Efficiëntie ten top, maar verrassend kan je het niet noemen.

•••

BAVET Sint-Katelijneplein 1, Brussel, bavet.eu, ma > do 11.30 > 22.00, vr > zo 11.30 > 22.30

•••

SCHIEVELAVABO Kardinaal Mercierplein 35, Jette, 02-311.81.49, schievelavabo.com, ma > vr 12 > 14.00 & 18.30 > 23.00, za 18.30 > 23.00, zo 12 > 14.30 & 18.30 > 23.00

Street Life

Photographer Agneskena scours the streets of Brussels for fashion kings and queens

Aloïs (22) My style is a reflection of my personality: eclectic and versatile. I mix designer clothes, streetwear, and vintage clothing. I mostly get inspired by my friends, but I would say that I take inspiration from everything I see around me: architecture, people in the street, or my environment. Music is definitely a big source of inspiration too. I usually know exactly what I am looking for in clothes. I love thrifting, buying on Vinted, or getting brand new clothes. To me, the most important thing about fashion is to feel comfortable in what you wear and just have fun with clothes. Fashion is a game, and you are the only player.

FESTIVAL DE THÉÂTRE TOUT PUBLIC

THEATERFESTIVAL VOOR ALLE LEEFTIJDEN

1/1 advertentie aflopend

THEATRE FESTIVAL FOR ALL AGES

Familieconcert

De notenkraker

Reserveer nu je tickets via NATIONALORCHESTRA.BE