BRUZZ Select - oktober 2025 by bruzz.be

Le théâtre espagnol prêt à déferler sur Europalia The weirdo in jazz musician

Emma-Jean Thackray

‘Deze stad zet de dingen in perspectief’

Brusselse filmmakers drukken hun stempel

Cato Kusters & Laura Wandel

Eindeloos naar de film voor deeindeloos nieuwsgierigen Vanaf €18.50 per maand

On the cover

10Laura Wandel en Cato Kusters: filmregisseurs met een groot hart

Stories

22 Artist Everlyn Nicodemus comes home to Brussels after her major breakthrough

26Froukje & S10: stemmen van een generatie

28Europalia ramène d’Espagne une scène théâtrale en ébullition

32 Jazz musician Emma-Jean Thackray embraces her inner weirdo

Every month

04La vie secrète de Myriam Leroy

08Stem uit de stad Farbod Fathinejadfard

15Q&A Werd Franquin rijk door sluikreclame in zijn strips?

16 In the picture Emilio Azevedo

20Portrait Ahmed Saleh

25 Check it out Jean-Daniel Broussé

46 Nightlife Lena Ramzani

Picks of the month

06 Made in Brussels

36Music

38Theatre & Dance

40Art & Literature

42Film

44 Eat & Drink 5x Indian cuisine

Speak up...and listen

NL/ Stil zijn is geen optie meer. Je hoort het in de collectieve samenzang bij de concerten van Froukje & S10. In het Spaanse theater – te gast op Europalia – waar de roep om verandering luid klinkt. Of in de oproep van onze nieuwe columnist Farbod Fathinejadfard, voor wie zwijgen erger is dan schreeuwen. Na jarenlang in stilte te zijn gehuld, krijgt artieste Everlyn Nicodemus eindelijk de spotlight die ze verdient. En de GazaansBrusselse dichter Ahmed Saleh schrijft om zijn emoties levend te houden. Wat al deze stemmen verbindt, is de wil om gehoord te worden. Dus spits je oren.

FR/ On ne peut plus se taire. Comme dans les concerts de Froukje & S10, où le public chante à l’unisson. Comme en Espagne, pays invité d’Europalia, où le théâtre porte un appel au changement. Comme l’afﬁrme notre nouveau chroniqueur Farbod Fathinejadfard : se taire, c’est pire que crier. Everlyn Nicodemus en sait quelque chose : après des années dans l’ombre, elle est enﬁn reconnue. Et Ahmed Saleh, poète bruxellois de Gaza, écrit pour que ses émotions survivent. Le point commun ? Le besoin d’être entendus. Alors, ouvrez les écoutilles.

Cover: Sophie Soukias

EN/ Silence is no longer an option. You can hear it in the collective singalongs at gigs by Froukje & S10. In Spanish theatre – the guest at Europalia – where the call for change is ringing out. Or in the call from our new columnist, Farbod Fathinejadfard, who believes that staying silent is worse than shouting. After years of being shrouded in obscurity, artist Everlyn Nicodemus is ﬁnally getting the spotlight she deserves. And the Gazan-Brussels poet Ahmed Saleh writes to keep his emotions alive. What connects all these voices is the desire to be heard. So listen closely.

COLOFON

BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 35 euro per jaar OPLAGE 46.000 exemplaren ADVERTEREN? Angela Mngongo, 02-650.10.81, angela.mngongo@brusselmedia.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Johan Goossens COÖRDINATOR BRUZZ MAGAZINE Maarten Goethals COÖRDINATOR SELECT Tom Zonderman ART DIRECTOR Heleen Rodiers EINDREDACTIE Kurt Snoekx, Sophie Soukias WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Eva Christiaens, Heleen Rodiers, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Tom Zonderman (redacteurs); Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Farbod Fathinejadfard, Andy Furniere, Tom Peeters, Niels Ruëll, Matisse Van der Haegen, Michel Verlinden (medewerkers) VERTALING Frédérique Beuzon, Aurélien Garcia FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Thomas Ost, Ivan Put, Lena Ramzani, Sophie Soukias, Saskia Vanderstichele VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Johan Goossens, Flageyplein 18, 1050 Elsene BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw wordt gedrukt bij Printing Partners Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie October 2025 16 20 32

La vie secrète de Myriam Leroy

‘La promesse de la graine m’émerveille’

FR Dans sa nouvelle pièce au TTO, Myriam Leroy observe avec détachement le naufrage d’une cellule de communicants fuyant un scandale politique — des tensions qu’elle ignore lorsqu’elle se consacre à son jardin de ville, où ses plantes lui offrent une autre vision du monde.

Texte Gilles Bechet Photo Thomas Ost

Pendant longtemps, Myriam Leroy n’a éprouvé aucun intérêt pour les animaux ou les plantes. D’abord, il y a eu l’irruption d’un chien, voulu par son compagnon : un boxer, qui a éveillé chez elle une fascination pour le vivant non humain. Puis il y a eu trois plants de tomates, offerts par son ami le chanteur Marka, qui se sont retrouvés sur la terrasse en demandant des soins et de l’attention. « J’ai trouvé tellement merveilleux de voir comment se révèlent les promesses de la graine. »

Tout est devenu très concret et obsessionnel. D’autres plantes ont suivi, en petites quantités : courgettes, petits pois, framboises, haricots ou choux de Bruxelles. Ça a généré un questionnement sur l’industrie agroalimentaire, et ça a rendu très concrets les bouleversements climatiques : les abeilles qui disparaissent, les plantes qui poussent trop vite. »

C’est en autodidacte qu’elle a mis les mains dans la terre, en potassant des livres et en suivant des tutos sur Internet. « La vie des plantes a été une source d’émerveillement et d’humilité. » Quand elle manie le plantoir et l’arrosoir, elle fait très attention et ne rêvasse pas. « C’est le seul de mes loisirs qui n’est pas utilitaire. Quand je vais voir un spectacle, un ﬁlm ou une exposition, j’y vais avec un œil ouvert, en mode espionnage industriel. Pas quand je jardine. »

L’année écoulée a été catastrophique pour sa maigre production. Les limaces ont fait le siège de ses plantations, qui ont demandé une attention soutenue. « J’ai un peu réduit la voilure. Je suis revenue à des choses qui sont résistantes et adaptées à nos latitudes. Je suis au service des plantes, pas l’inverse. » Sa terrasse n’étant pas extensible, elle rêve parfois d’un grand jardin ou d’un refuge à la campagne. Mais, d’un autre côté, elle sait qu’elle a besoin de la ville et de son offre pléthorique d’activités culturelles. « Ma création n’est pas indépendante de la création des autres. J’ai envie d’être dans le bouillonnement de Bruxelles et de toutes ces choses qui m’arrachent — et parfois, j’ai juste envie de rester chez moi, regarder les plantes pousser. »

Cellule de Crise de Myriam Leroy se joue au Théâtre de la Toison d’Or du 16/10 au 29/11, ttotheatre.com

Made in Brussels Capital craftsmanship

Re-knitting identity

EN Part of the Future Generation at MAD, Tariel Tato Oragvelidze is one of the city’s most promising design graduates. Having trained in Georgia and completed a master’s degree in Italy, he arrived in Brussels with the hope of finally becoming the man and artist he truly is.

Text

One winter’s day in Brussels, Tariel Tato Oragvelidze was attending a French class, surrounded by fellow newcomers. He was going through a challenging time, ﬁlled with melancholy. In a moment of distraction, he opened Google and typed: “knitting classes in Brussels.” He came across the ArBA-EsA school of art and enrolled.

Within a few months, Tariel Tato Oragvelidze had made a name for himself and was selected among other promising talents to exhibit at MAD Brussels as part of Future Generation. There, he will present an oversized, handmade jumper inspired by those worn by ﬁshermen. In the photo above, he wears his latest creation – a more ﬁtted piece, designed for his friend, performance artist Gio Megrelishvili.

To understand Tariel Tato Oragvelidze, maybe we need to trace back every stitch of his jumpers. The story begins in a small Georgian village, suspended between land and water on the coast of the Black Sea. As a teenager, Tariel Tato Oragvelidze would go out to sea alone with his grandfather’s small boat. “My childhood seemed ordinary, with loving parents, but they never really understood me. Going to sea was my way of connecting with my solitude.”

A REVELATION

For his ﬁnal-year project, he ﬁrst imagined a sailor’s uniform, inspired by the English Victorian style – an emblem of the rigid elegance particular to the ruling classes, where everything is neat, restrained, and

polished. But very quickly, he felt he was replaying a familiar scene, conforming, pleasing others, at the cost of his identity. The same pressure he felt when his parents, and society, refused to see that he is queer. So he changed course. A return to the essential: to his grandfather’s boat, to the oversized, handmade, artisanal jumper. To a form of inner truth. “I hadn’t anticipated that this project would be so personal.” Now at home in Brussels, he hopes to make a living from his craft – crochet today, tapestry tomorrow – and vows never to betray himself again. “This ﬁsherman’s wear project was a revelation. A form of psychotherapy.”

Future Generation at MAD Brussels runs from 3/10 to 15/11, mad.brussels

Sophie Soukias Photo Ivan Put

UKKELSE NOMADE

NL/ De herfst, hét seizoen om noten in huis te halen. Of walnoothout, dat in de tweede Nomad-collectie van de Ukkelse interieurdesigner Nathalie Deboel schittert. Haar eetkamerstoelen, paravent en vloerlampen maakt ze in massief hout, gecombineerd met leder, linnen of riet. Deboel vindt inspiratie in de kunstwereld, op het strand van Knokke of in het Zoniënwoud. Zeker dat laatste is voor alle Brusselaars toegankelijk. (EC)

NATHALIE DEBOEL Dienblad Nomad II-collectie, 900 euro, nathaliedeboel.be

Drip by drip

Super juice

EN/ The band Coco’s Lunch sings about the baobab: “Underneath the thunder of the African sky / The grandest tree twisted thirty metres high.” In its native Africa, this majestic tree, which can grow to a diameter of 11 metres, has long been celebrated for its nutrientrich “super fruit”. Now, the Elsene/Ixelles-based brand Dorsty has spotted a European market for it, creating a range of refreshing drinks reminiscent of artisanal apple juice, but with an exotic twist. (MVDH)

DORSTY 2.50 euro per bottle, dorsty.com

EN/ Autumn may be bringing cooler temperatures, but as the days grow shorter, your indoor greenery deserves a little extra attention. With the ceramic ollas from Atelier des Tropiques, your plants will receive a slow, steady supply of water. It’s an ancient, yet remarkably effective, irrigation system. The ollas are a collaboration with urban farm Sky Farms and are only available while stocks last. (EC)

ATELIER DES TROPIQUES X SKY FARMS Tropiq’eau, 18 euro, Atelier des Tropiques, atelierdestropiques.be

CHAUSSETTES DISTINGUÉES

FR/ « Dans un monde où règne l’uniformité, il faut du courage pour porter des chaussettes aux couleurs flashy », estime la marque bruxelloise Escuyer. Si vous voulez rejoindre la lignée des personnalités au style audacieux tels que Justin Trudeau, Elton John ou Fifi Brindacier, vous pouvez consulter leur catalogue. Conçus à Bruxelles et fabriqués à Porto, leurs modèles se déclinent entre « guacamole-moutarde » et « olive-briques ». (MVDH)

ESCUYER 22 euros la paire, escuyer.com

STREETWEAR SANS CHICHIS

FR/ « Le streetwear est appelé à disparaître », déclarait Virgil Abloh, pionnier de la mode chez LVMH, en 2019. Pourtant, ce style confortable et influencé par le hip-hop est toujours bien vivant, notamment à Bruxelles, avec ses nombreuses marques indépendantes comme Goldblok : d’abord conçu pour du merch de collectifs locaux, le label est devenu une marque sans chichis, mais au logo affirmé. (MVDH)

GOLDBLOK T-shirt à partir de 49 euros, goldblokgarments.com

Het zijn verwarrende tijden. Alsof de wereld voortdurend in ademnood verkeert. Werk, liefde, vriendschap, familie –alles verschuift, alles beeft. Je draait je hoofd en elders brandt het alweer. Je opent je scherm en de volgende ramp meldt zich. Tussendoor proberen wij te leven, een glas te heffen, adem te halen. Maar het voelt alsof de adem tekortschiet. Ik dacht lang na over mijn eerste column. Houd ik het licht? Breng ik een ode aan de nazomer, een anekdote uit het theater? Ik probeerde het, echt. Maar telkens beland ik bij hetzelfde woord: onrechtvaardigheid. Ja, daar gaan we weer. Want zolang mensen onnodig worden afgeslacht, terwijl anderen achteloos de zon in kruipen met champagne in de hand, moet dat woord blijven klinken. Zolang we wegkijken, herhalen we de misdaad. Zolang we zwijgen, zijn we medeplichtig. Free Palestine Ik hoop dat we samen – ik als schrijver, jij als lezer – eindigen bij een vraag. Geen antwoord, want die zijn zeldzaam. Maar misschien een vonk.

Stem uit de stad Farbod Fathinejadfard

de beelden, de lichamen zijn er. En toch hult het Westen zich in mist en stilzwijgen. En dan nu: erkenning Palestina. Wat maakt het uit? Deze stap had decennia geleden gezet moeten worden, niet pas na systematische vernietiging. Na bijna 70.000 doden en 120.000 gewonden. Wat betekent een handtekening, als ze pas komt nadat generaties zijn uitgeroeid? Dit is geen moedige daad, maar een laattijdig gebaar.

We zijn gefaald als civilisatie. Onze universele mensenrechten bleken selectief, ons mededogen voorwaardelijk, onze stilte oorverdovend. Nu komen we met een symbool, terwijl het bloed al door de straten stroomt. We zijn richtingloos geworden. Alsof we geen taal meer hebben om recht van onrecht te onderscheiden. En dat is misschien nog het meest beangstigende: niet alleen de daden van geweld, maar ook de verdoving waarmee wij die aanschouwen. Wat is er nodig om wakker te schrikken? Hoeveel kinderen moeten we tellen? Hoeveel ruïnes bouwen? Hoeveel tranen drogen in kleren van moeders die niets meer hebben?

‘Mijn pen weigert luchtigheid zolang de lucht zo zwaar is’

Drie maanden was ik niet in mijn geliefde stad. Eerst omdat ik het niet meer trok: Brussel werd te zwaar, de routine te stroef, de dagen te vol en leeg tegelijk. Ik had adem nodig. Daarna volgde werk: École des Maîtres, een rondreizend programma waarin jonge makers zich verdiepen. We trokken van stad naar stad, met koffers vol teksten en hoofden vol vragen. Misschien, dacht ik, kan ik mezelf herschrijven, als een rol. Maar telkens weer haalt het nieuws je in.

Terug in Brussel lijkt alles stil te staan. Alsof de stad, de politiek, het land zichzelf in slaap hebben gesust. De hiërarchie ademt als vanouds, de vergaderzalen blijven muf, de resultaten onzichtbaar. Men bewaakt de status quo, niet de toekomst. Mijn boodschap aan de politiek: jullie zijn failliet en jullie lijken het niet eens te beseffen. Terwijl de wereld brandt, discussiëren jullie over wie het luciferdoosje mag vasthouden. Er zit geen hartslag meer in dit systeem. Ondertussen voltrekt zich elders een genocide. Kijk naar Palestina. De cijfers,

Ik schrijf dit niet om scherp te klinken. Ik schrijf omdat het onverdraaglijk is om niets te zeggen. Omdat zwijgen soms erger is dan schreeuwen. Omdat woorden het enige zijn wat ons rest, hoe machteloos ze ook lijken. Dus nee, dit is geen lichte column. Mijn pen weigert luchtigheid zolang de lucht zo zwaar is. En toch wil ik je niet enkel achterlaten met wanhoop. Misschien ligt er kracht in de vraag die blijft hangen. Misschien is er nog iets mogelijk als we weigeren te wennen aan onrecht. Als we woorden blijven geven aan wat anderen willen verbergen. Misschien is dat de taak van schrijven: niet troosten, niet sussen, maar wakker houden. Het weefsel van stilte doorprikken. Dus laat ons eindigen waar we begonnen: in verwarring. Maar nu een verwarring die vraagt om een keuze. Welke kant kijk je uit? Waar zet je je stem, je stilte, je aandacht? Want nietsdoen is ook een beslissing. En elke beslissing heeft gewicht. Dat, lieve lezer, is misschien de enige vraag waarmee ik deze reeks columns wilde beginnen.

Farbod Fathinejadfard is theatermaker, acteur en dichter. Beurtelings schrijven hij en Bwanga Pilipili hier over het leven in hun stad.

Cato Kusters & Laura Wandel

‘Het is nooit

verworven, je herbegint altijd van nul’

NL Met Laura Wandels L’intérêt d’Adam en Cato Kusters’ Julian palmen deze maand twee internationaal gelanceerde, jaloersmakend goede films van eigen bodem de zalen in. De twee Brusselse regisseurs spreken onder een schitterende herfstzon over hun films, hun stad en hun engagement.

Tekst Niels Ruëll Foto’s Sophie Soukias

Wat een weelde. Niet één maar twee te koesteren films van evenveel te koesteren Brusselse regisseurs doen, na een succesvolle internationale lancering, in oktober de Belgische cinema’s aan. De Franstalige Laura Wandel (41) bevestigt met L’intérêt d’Adam al het goede dat over haar is gezegd en geschreven na haar debuut Un monde. Haar tweede film dompelt je onder in de hectiek van de afdeling pediatrie van een ziekenhuis. De hoofdverpleegkundige denkt dat het in het belang van de 4-jarige, ondervoede Adam is dat zijn moeder wel bij hem blijft, hoewel de rechter dat verbiedt. En de Nederlandstalige Cato Kusters, amper 26, verfilmde met finesse en poëzie Julian, het boek waarin kunstenaar Fleur Pierets vertelt hoe ze met haar vrouw Julian aan project 22 begon. In elk land waar het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht al gelegaliseerd was, zouden ze trouwen. Maar een terminale ziekte besliste daar anders over.

Allebei gefeliciteerd. Julian ging in wereldpremière op het filmfestival van Toronto en opent straks het Film Fest Gent. L’intérêt d’Adam opende de Semaine de la Critique in Cannes. Wat onthouden jullie van die internationale start?

LAURA WANDEL: Het is niet niks om de Semaine de la Critique te openen. De stress was groot, maar het werd een mooi moment in aanwezigheid van de ploeg. En de reacties van pers en publiek waren erg bemoedigend. CATO KUSTERS: Ik herken die stress. In Toronto kon niet iedereen erbij zijn. Fleur gelukkig wel. Zij kende de ﬁlm al goed, maar het was heel bijzonder om er samen met een volle zaal naar te kijken. Het had iets van een ritueel. De zaal reageerde fel op haar aanwezigheid. De mooie publieksreacties en eerste recensies beloven veel goeds.

Laura, jij hebt nu twéé echt goede films gemaakt die ook in Frankrijk veel lof krijgen. Ben je gelanceerd?

WANDEL: Het lijkt me erg gevaarlijk om te denken dat je gelanceerd bent. Je weet nooit hoe de dingen evolueren. Niets is ooit verworven. Je herbegint altijd van nul. Cato, denk niet dat een tweede ﬁlm makkelijker is. Het is haast moeilijker. Door de hooggespannen verwachtingen was de druk groot. Je mag daar niet bij stilstaan, want dat kan je verlammen. Ik heb de druk willen afhouden door me voor te nemen om gewoon mijn uiterste best te doen. En dan zien we wel.

Een moeder die niet bij haar ondervoede kind mag blijven. Grote liefde die op het noodlot botst. Zowel op L’intérêt d’Adam als op Julian zijn de reacties van het publiek waarschijnlijk intens.

WANDEL: De reacties zijn erg goed, maar sommige mensen voelen zich een beetje dooreengeschud. Ik leg hun dan uit dat dat mijn soort cinema is. Ik heb meer zin om mensen dooreen te schudden dan om ze gerust te stellen. Dat hoort erbij.

KUSTERS: Het is mooi om zien dat de kijker geraakt is. Dat betekent dat ik de kern heb kunnen bewaren en dat die kern universeel voelbaar is. De reacties op de ﬁlm liggen in de lijn van die op het boek. Daar was ik destijds ook fel door geraakt. Ik wist dat ik met iets erg kostbaars bezig was.

Immersief realisme versus poëtische vertelling: jullie films verschillen grondig van elkaar. Behalve op één punt: ze worden gedragen door ijzersterke vertolkingen van Franse actrices.

WANDEL: Ik heb de rollen speciaal voor Léa Drucker en Anamaria Vartolomei geschreven. Léa komt eerst wat kil over, maar haar ogen verraden haar grote vriendelijkheid, en die past erg goed bij het personage. Ik heb haar een dag meegenomen om te observeren hoe het eraan toegaat in een ziekenhuis, en haar boeken en ﬁlms toegestopt. Tijdens de opnames kon een verpleegkundige haar voor de juiste handelingen coachen.

Voor de moeder van Adam zocht ik iemand die tegelijk een grote kracht en een grote fragiliteit uitstraalt. Met Anamaria en Jules (Delsart, red.), die Adam speelt, ben ik naar het zwembad en het park getrokken. Hun lichamelijke toenadering moest zo natuurlijk mogelijk lijken. Dat ze op de set amper ruimte hadden om te repeteren bracht veel druk met zich mee. Maar die spanning was goed voor de ﬁlm.

Cato, jij koppelde de Vlaamse actrice Laurence Roothooft aan de Franse Nina Meurisse, waardoor

Julian een tweetalige film is geworden. KUSTERS: We wisten dat de casting nauw zou luisteren en van levensbelang was voor de geloofwaardigheid. Heel veel mensen hebben zich aangemeld voor de open castings, zowel Nederlandstaligen, Franstaligen als Engelstaligen. Laurence had Angelo Tijssens, mijn coscenarist, in een brief al gemeld hoezeer ze van het personage hield. Haar lezing correspondeerde met de mijne. Er waren uiteraard nog actrices die het verhaal kenden of er veel voor voelden. Maar los van techniek en talent wist Laurence gewoon méér over het personage. Dat gaf haar een gigantische voorsprong. Maar je kan Julian pas casten als je een Fleur hebt.

Omdat ze een twee-eenheid vormen?

Laura Wandel

— Brusselse filmregisseur en -scenarist (41)

KUSTERS: Project 22 vereist een heel speciﬁeke dynamiek tussen twee mensen. Julian heeft rust, vertrouwen, een diep geloof in het leven en een voetjes-op-degrondmentaliteit. Fleur is nieuwsgierig, open en vurig. Zo’n koppel vinden was trial-and-error. Uiteindelijk hebben we meer dan 300 mensen gezien. Bij Laurence hadden we snel een goed gevoel. Maar omdat we maar geen Fleur vonden, ben ik ook veel Franse ﬁlms beginnen te bekijken. Nina Meurisse speelde heel mooi in een nevenrol in Le ravissement. Haar casting was twee minuten ver en iedereen in de kamer wist dat we Fleur hadden gevonden.

— Debuut Un monde werd in 2021 geselecteerd voor het Un Certain Regard-luik op het Filmfestival van Cannes

— Haar tweede film, L’intérêt d’Adam, opende dit jaar de Semaine de la Critique in Cannes

Cato Kusters

— Brusselse filmregisseur, -scenarist en -monteur (26)

— Deed ervaring op met muziekvideo’s voor onder meer Eyes of Another en BLUAI

— Debuutfilm Julian, naar het boek van Fleur Pierets, ging in wereldpremière in Toronto en opent Film Fest Gent

Un monde ging over pesten op school en hoe de speelplaats een weerspiegeling is van de overspannen volwassen wereld. L’intérêt d’Adam kaart onder meer de situatie in ziekenhuizen aan. Vind je het belangrijk om onderwerpen met maatschappelijk belang aan te snijden?

WANDEL: Voor mij is de uitdaging telkens dezelfde: ervoor zorgen dat de kijker empathie krijgt voor een personage dat niet noodzakelijk aantrekkelijk is – zoals de moeder in L’intérêt d’Adam. Het opwekken van empathie is in mijn ogen dé grote kracht van ﬁlm én de reden waarom ik ﬁlms wil

maken. Ik geloof oprecht dat de wereld een betere plek zou zijn als we empathischer zouden zijn. Maar ik vind niet dat het aan mij is om antwoorden aan te reiken, ik wil het debat op gang trekken.

Ik toon een werkelijkheid, een stand van zaken. De werkomstandigheden in het ziekenhuis zijn verschrikkelijk. Maar het antwoord op de vraag wat nu het beste is voor de kleine Adam, ken ik zelf niet. Laat mij de verschillende standpunten van de personages weerspiegelen, daarna is het aan de kijker om zich een mening te vormen.

Fleur Pierets is een lgbtqia+-activiste. Project 22 was positief activistisch. Hoe verhoud jij je tot dat activisme?

KUSTERS: Activisme om het activisme is leeg. Maar de concrete politieke realiteit waarmee Fleur en Julian aan de slag gingen, heeft me hard gepakt. En niet alleen mij. Ik denk dat ze zo ver zijn kunnen gaan, omdat het zo persoonlijk was. En het is zo persoonlijk, omdat ze elkaar zo onnoemelijk graag zien. Wanneer het systeem weegt op wie je zo graag ziet en haar discrimineert, dan wil je dat met hart en ziel veranderen. Ik heb het zaadje van hun ambitieuze project willen tonen: al wat zij hebben gedaan, vloeide voort uit grote liefde. Daarom zal hun verhaal eeuwig relevant blijven.

Heb je je verdiept in de voorgeschiedenis van de legalisering van huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht of in de huidige situatie?

KUSTERS: Ja, het is belangrijk om de vinger aan de pols te houden. Tussen 2017 en nu zijn er zestien landen bijgekomen. Niet zo heel veel maar ook niet slecht. Je zou willen

“Ik heb meer zin om mensen dooreen te schudden met mijn ﬁlms dan om ze gerust te stellen”

Laura Wandel Regisseur L’intérêt d’Adam

dat het géén politieke film is, maar hij is natuurlijk wel bijzonder actueel. In Toronto werd er heel direct gereageerd. Mensen worden militant van de film. Je voelt dat ze bang zijn dat er iets in de lucht hangt en dat de verworven rechten in gevaar zijn. Ik vond het ook belangrijk om mij in te lezen en me bewust te worden van wat er leeft. In de community zijn er bijvoorbeeld ook stemmen tégen het huwelijk. Ze stellen het huwelijk als instituut in vraag. Ik vind dat een rare fixatie. Mijn overtuiging, en die van Fleur, is dat er voor iedereen toegang moet zijn tot gelijke rechten. Dat is van tel. Wij zijn niet de advocaten van het huwelijk als instituut. Het huwelijk is een metafoor voor gelijke rechten.

Voor Un monde observeerde je wekenlang in scholen. Voor L’intérêt d’Adam observeerde je het reilen en zeilen in UMC Sint-Pieter in de Marollen. Waarom is dat een cruciale fase?

WANDEL: Ik ben eerder toevallig in Sint-Pieter beland. Mijn pediater werkt in een ander ziekenhuis, maar kende het diensthoofd daar. Die stelde voor om me voor een stagiaire te laten doorgaan. Dat was super. Ik heb consultaties, opnames en de spoedafdeling van dichtbij mogen volgen. Ik wilde vooral de dagelijkse werking leren kennen en de driehoek jonge patiënt-ouder-verpleegkundige observeren. Sint-Pieter staat bekend als een erg sociaal ziekenhuis en heeft een SOS Kinderen-team. Het hardst werd ik geraakt door het sociale aspect boven op de moeilijkheid om medische zorg te verlenen. Ik zag er meermaals dat het aandeel van de ouder doorslaggevend kan zijn in de genezing van het kind. Daar was ik ondersteboven van, en het is een heel belangrijk gegeven in de ﬁlm geworden. Zonder de observatiefase zou ik daar nooit op gekomen zijn.

Zie je je ooit niet vanuit observatie vertrekken voor een film?

WANDEL: Mijn volgende ﬁlm wordt al iets heel anders. Voor het eerst vertrek ik niet van een plek maar van een personage.

KUSTERS: Mag ik iets vragen? Wat was het plan dan voor je getroffen werd door het sociale aspect in Sint-Pieter?

WANDEL: De wereld van het kind blijft me aantrekken. Kinderen zijn de volwassenen van morgen en ik vind dat ze te zwak vertegenwoordigd worden in de cinema. De kleine wereld die elk ziekenhuis is, fascineert me ook al langer. Proberen te begrijpen hoe zo’n plek werkt, is uitputtend. Ik was aan het eind van de dag doodop. Maar daar

Cato Kusters (links) en Laura Wandel, twee te koesteren regisseurs van eigen bodem: “Ik denk niet dat ik Brussel ooit zou kunnen verlaten.”

komen dan ook nog eens de sociale uitdagingen bij en de harde realiteit en complexiteit van kinderbescherming. Ik heb ook uitgebreid gepraat met jeugdrechters en sociale diensten en heb audiënties bijgewoond. Ook vanuit die wereld heb ik feedback gekregen op het scenario. Maar je kan niet alles in je ﬁlm steken, en te veel didactiek is niet goed.

In Julian verwerk je ook film en video als een manier om tegen te gaan dat de overledene vervaagt of wordt vergeten. KUSTERS: Na het overlijden van Julian is Fleur heel snel beginnen te schrijven. Ze waren samen aan een project begonnen waarmee ze zichzelf aan de wereld zouden tonen, en plots stond ze er helemaal alleen voor. Met het schrijven wilde ze het vergeten tegengaan, zo snel mogelijk alles wat nog vers in haar hoofd zat vastleggen.

Film Laura Wandel & Cato Kusters

Ze was bang dat ze niet volledig zou zijn, dat ze zich sommige dingen fout zou herinneren of dat het slechts haar herinneringen waren. Daar reflecteert ze in het boek vaak over. Toen Fleur de film voor het eerst zag, zei ze: “Amai, dat is zot. Het is alsof het boek mijn herinnering is en de film jouw herinnering aan ons verhaal.”

Een mooi compliment.

KUSTERS: Fleur herkent er het verhaal van haar en Julian in. Terwijl dat niet kan, want ik was er niet bij. Ik vind het heel mooi dat ze de ﬁlm als een soort herinnering bestempelt. Daar hebben we ook naar gestreefd door heen en weer te springen in de tijd, door met verschillende dragers te werken, door er een subjectieve collage van te maken. We hebben de textuur van een herinnering willen creëren. Die metafysische laag van het boek wilden we bewaren.

Tot slot: veel Belgische acteurs verhuizen naar Parijs voor hun carrière. Hoe ervaren jullie Brussel als uitvalsbasis?

WANDEL: Ik denk niet dat ik Brussel ooit zou kunnen verlaten. Ik houd enorm van deze stad. In Frankrijk is de ﬁlm al uitgekomen, ik ben nog maar net terug van een lange periode in Parijs. Daar loopt zoveel volk rond, het lijkt alsof er niet genoeg ruimte is voor iedereen. Dat creëert een enorme spanning.

“Mensen worden militant van Julian. Ze zijn bang dat de verworven rechten in gevaar zijn”

Cato Kusters Regisseur Julian

Ik heb de indruk dat er veel minder bienveillance is dan bij ons. Wij zijn hier vriendelijker tegen elkaar. Ik denk niet dat ik ergens anders zou kunnen leven.

KUSTERS: Naar Brussel verhuizen is hyperbelangrijk geweest voor mij. Ik kom uit Bonheiden. Het is daar gezellig, maar er gebeurt niks. In Brussel wonen helpt me mijn plaats in de wereld te relativeren. Het samenleven is hier soms erg complex, de stad staat voor pittige uitdagingen. Dat heeft mij enorm wakker geschud maar ook verrijkt. Er clasht voortdurend van alles. Maar daar komt die bienveillance volgens mij deels uit voort. We moeten het wel met elkaar doen. We moeten ons best doen om het ondanks de verschillen samen min of meer leefbaar te houden. De omgeving leert je empathisch te zijn. Ik denk dat dat minder het geval is in steden waar mensen allemaal op elkaar lijken. Brussel maakt je tegelijk harder, empathischer en ﬂexibeler. We moeten kritisch blijven, maar zonder die complexiteit zou Brussel Brussel niet meer zijn. De stad zet de dingen in perspectief. Ik ben heel blij dat ik hier ben terechtgekomen.

L’intérêt d’Adam komt in de zalen op 15/10; Julian opent Film Fest Gent op 8/10 en komt in de zalen op 29/10

WANDEL & KUSTERS : RÉALISATRICES AU GRAND CŒUR

FR/ Après un lancement international réussi, deux films signés par des talents bruxellois débarquent dans nos salles. Laura Wandel confirme tout le bien qu’on a dit d’elle après son premier film Un monde, avec L’intérêt d’Adam. Et Cato Kusters adapte, avec finesse et poésie, l’émouvant roman Julian de Fleur Pierets.

WANDEL & KUSTERS: FILM

DIRECTORS WITH A BIG HEART

EN/ After a successful international launch, two films by talents from Brussels are coming to Belgian cinemas. With L’intérêt d’Adam, Laura Wandel confirms all the good that has been written about her following her debut, Un monde. And Cato Kusters films Fleur Pierets’ moving book, Julian, with finesse and poetry.

CUTTING THROUGH THE NOISE

AROH DJ

B2B MARASCHINO

AZU TIWALINE (HYBRID) BURNA

CHEYANNE HUDSON

CLÏO

DBRIDGE (DJ SET)

DBRIDGE & MADISON WILLING (LIVE) DJ SPIT DONIA

ECHOFARMER FAIRYPRINCESS WITHMAGICPOWERS FRANCISCO LÓPEZ PRESENTS

SONIC DARK GOYA

HASSAN ABOU ALAM JVDA

B2B ENDOR KALI MALONE KIA

MALOCA PRESENTS: HIIIT

W/ RROSE & UPSAMMY

NIELS ORENS (LIVE A/V)

OBLIG & LOGAN_OLM OJOO

PINO PALLADINO & BLAKE MILLS FEATURING

SAM GENDEL & CHRIS DAVE

RIVAL CONSOLES (LIVE A/V)

RROSE (DJ SET)

SHACKLETON (LIVE)

Q&A

Werd Franquin rijk door sluikreclame in zijn strips?

NL De tentoonstelling Design and comics: living in a box onderzoekt de relatie tussen design en strips, met bijzondere aandacht voor de vele interieurobjecten in het werk van Franquin. Deed de Brusselse stripgod aan productplacement?

Tekst Andy Furniere

De naam van de Brusselse stripgrootmeester André Franquin roept instant een rist iconische beelden op: het piccolokostuum van Robbedoes, de ellenlange staart van Marsupilami, de krankzinnige uitvindingen van Guust Flater … Maar weinigen zullen meteen denken aan de interieurs van Robbedoes’ huis en de kantoren van uitgeverij Dupuis, want die vormen gewoon het decor van de avonturen van onze dierbare striphelden, toch? Toch? Niet dus. Wie scherpstelt op die achtergronden in de strips die Franquin na zijn beginperiode tekende, merkt al snel iets vreemds op. Terwijl de stripﬁguren weinig realistisch afgebeeld worden, zijn de meubels en andere designobjecten behoorlijk waarheidsgetrouw uitgewerkt. Alsof ze recht uit designcatalogi kwamen. Kenners

zullen bij het analyseren van die interieurs onder meer stoelen en een zitbank van het Italiaanse merk Tecno herkennen, Olucelampen, Vallauris-vazen en meubels van het Nederlandse merk Pastoe. Allemaal moderne en modieuze stukken in die tijd. Was Franquin een ordinaire sluikreclamemaker? Wilde hij via zijn strips het onderbewuste van zijn lezers kietelen, hen er op slinkse wijze van overtuigen dat ze ook zo’n stoel, lamp of nachttafeltje nodig hadden? En vergaarde de striptekenaar zo via lucratieve deals de nodige centen om zelf duur design aan te kunnen schaffen?

DESIGNSNOB

De waarheid zit gelukkig anders in elkaar. De designobjecten die de strips van Franquin bevolken, maakten gewoon deel uit van zijn dagelijkse omgeving. Franquin was een echte designsnob, en baseerde zich op zijn favoriete stukken in zijn eigen woonruimte om zijn stripdecors te stofferen. Zoals de Lady Chair van Marco Zanuso, of de Tecnozitbank – die nog steeds in het bezit zou zijn

van dochter Isabelle –, waarin hij nieuwe stripavonturen bedacht. Het verklaart hoe hij ze zo realistisch kon tekenen. Al viel de praktische uitwerking van de interieurs dikwijls medewerkers als Jidéhem, Roba en Will te beurt. Ere wie ere toekomt.

Het strakke design paste perfect in de zogenaamde atoomstijl van de optimistische jaren 1950 – vernoemd naar het Atomium –, die bepaalde tekenaars ertoe aanzette om behalve interieurs ook futuristische architectuur en auto’s op gestileerde wijze vorm te geven. Bij Franquin had dat design ook een verhalende functie: het zorgde voor contrast tussen de moderne woonruimtes van zijn helden en de oubollige interieurs van personages die onze sympathie niet waard waren. Want personages met een slechte interieursmaak moeten ook slecht van inborst zijn, toch?

De tentoonstelling Design and comics: living in a box loopt van 18/10 tot 1/3 in het Design Museum Brussels, designmuseum.brussels

Zowel deze Lady Chair van Marco Zanuso als een zitbank van het

Italiaanse merk Tecno (links) figureren in het werk van Franquin.

In the picture

Emilio Azevedo

Voyage au bout de la ligne

FR Avec Rondônia, exposé à La Nombreuse à Saint-Gilles, Emilio Azevedo remonte une ancienne ligne télégraphique en Amazonie, fil conducteur d’un projet à la fois documentaire et intime. Emilio Azevedo, photographe basé à Bruxelles, est entré dans la photographie pour accéder à des mondes qui lui étaient jusque-là fermés — sans se douter qu’elle raviverait aussi des mémoires personnelles.

Né au Brésil, il quitte le pays à dix ans. C’est par l’image qu’il y retourne. Alors étudiant à l’École nationale supérieure de la photographie à Arles, il mène un travail à Rio sur le rôle de l’armée sous Bolsonaro. En explorant les archives militaires, il découvre l’histoire d’une ligne télégraphique construite au début du XXe siècle à travers l’Amazonie par le général Cândido Rondon, alors sur le point

de devenir un héros national. Présentée comme un outil de « paciﬁcation » intérieure, cette ligne devient une obsession pour Azevedo et le point de départ de Rondônia (comment je suis tombé amoureux d’une ligne). À partir des archives, il engage un travail documentaire sur la manière dont l’État brésilien a inventorié l’Amazonie, sa faune, sa ﬂore, ses habitants : une entreprise

En consultant les photographies anciennes, il est frappé par leur ressemblance avec sa propre pratique. Il interroge ainsi le regard du photographe, sa composition, sa distance. Des lieux tels que le musée du quai Branly, où sont conservés certains documents « donnés en cadeau, comme autant de trophées culturels », deviennent pour lui des espaces de prise de vue à part entière, au même titre que les paysages qu’il parcourt.

LA PANOPLIE DU COW-BOY

froide, scientiﬁque, visant à rendre la région exploitable. Contrairement à la colonisation chrétienne, cette conquête est portée par des termes comme « positivisme » ou « intégration ». « C’est un projet pharaonique d’installer un télégraphe en plein cœur de la forêt, un ﬁl droit à travers une nature sauvage », dit Emilio Azevedo. « Ça rappelle un peu le Fitzcarraldo de Werner Herzog. »

Au ﬁl de ses recherches, une mémoire personnelle resurgit : l’histoire de sa grand-mère, née dans un village indigène du Goiás. « J’ai compris que j’étais le descendant d’un rapt. On me racontait cette histoire de ma grand-mère “prise au lasso” (selon l’expression). C’était dit comme une anecdote, une image un peu romantique, mais j’ai ﬁni par percevoir la violence qu’elle recouvre vraiment. » Le projet prend alors une dimension intime inattendue. Sur le terrain, Azevedo photographie ce qui reste ou a disparu. Des espèces végétales venues d’Asie ont remplacé celles des archives. Les paysages sont désormais marqués par l’agro-industrie et l’extractivisme. Une tristesse le saisit face au contraste entre la nature luxuriante captée

par les photos d’époque en noir et blanc et cette réalité altérée. Il croise aussi des visages, comme celui d’un jeune garçon d’origine indigène dont les habits forment toute la panoplie du cow-boy — chapeau, ceinture, bottines. Ce garçon incarne à ses yeux cette hybridation complexe, mais aussi une violence intériorisée, qui réveille les fantômes de sa grand-mère enlevée comme on attrape du bétail.

Azevedo ne cherche ni à dénoncer, ni à juger. « Ce qui m’intéresse, c’est de comprendre ce qui meut les hommes — au masculin — à traiter la terre et les femmes de cette manière. » Il avance seul. Parfois des jours entiers, à pied, en voiture, à suivre des lignes qu’on ne voit plus. Jusqu’à l’épuisement. « Il y a une forme de délire, de folie, pour en revenir à Herzog, oui… Je m’enfonçais dans la jungle comme s’il fallait que j’aille au bout de quelque chose. »

Aujourd’hui, il a le sentiment d’avoir atteint cette limite. « À un moment donné, on cesse de chercher, on laisse les images s’exprimer, et c’est alors qu’elles révèlent ce qu’elles avaient à nous dire. » SOPHIE SOUKIAS

Emilio Azevedo expose Rondônia à La Nombreuse jusqu’au 26/10, Instagram: lanombreuse

Avec Rondônia, Emilio Azevedo explore l’histoire d’un fil télégraphique en Amazonie, mêlant archives, paysages et visages, pour interroger la relation de l’homme à la terre et aux femmes.

Saleh, writer and organiser

‘No, habibi, you don’t have to die’

EN Ahmed Saleh is continuing his writing far from Gaza, transforming his exile into a series of literary encounters. At Passa Porta, he is launching a series of evenings inspired by the ones he used to host back home. Despite the pain of being separated from his loved ones, he holds on to life.

Text & photo Sophie Soukias

As a teenager, Ahmed Saleh would write to say what he would not dare expressing to the girl he loved. A few sweet words, scribbled in Gaza, where he was born in 1998. He has never stopped writing since. For a long time, poetry intimidated him – “I couldn’t see how to make my mark” – so he got involved in another way: as an organiser of literary evenings. Events with no funding and no set programme, where writers, musicians, and thinkers would cross paths. “Gaza is a scene overﬂowing with writers,” he recalls. It is hard not to feel the cliff separating him from those years. Now 27, Ahmed lives in Brussels, while still in the process of seeking asylum. He is the curator at Passa Porta for a series of cultural gatherings he will launch in October. The same concept as in Gaza, but a different setting, a different reality. His friends have disappeared, the neighbourhood where he grew up is now a ﬁeld of ruins, and his family is trying to survive in a tent in Khan Younis, after a period in Rafah. The project he is spearheading is entitled RIHLA (“journey” in Arabic) and is an

acronym for Roots, Identity, Home, Language, Alienation. It says it all. Joining him for the ﬁrst Brussels edition will be Palestinian novelist Karim Abualroos, Egyptian poet and ﬁlm-maker Alaa Hassanien, and Tunisian musician Amel Sdiri. A sensitive cartography of Arab exile, conceived by a man who, three months before 7 October 2023, had left Gaza.

FOR MY PEOPLE

He didn’t want to leave. “I wanted to do something at home, for my people.” With degrees in political science and management, he quickly understood that, back there, qualifications don’t open any doors. Unless you join the machinery of Hamas or Fatah, which he considers as “pawns of the genocidal Israeli government.” He refused. He protested. He wrote against those in power. He was arrested and threatened. “I was told that if I carried on, I would never see the light of day again.” After a brief spell in Egypt, he chose to leave. With an artist’s visa for Italy, he eventually made his way to Belgium. On 7 October, Saleh was in hospital in Brussels. A friend from Gaza sent him a message on WhatsApp: “Something’s not right.” A few days later, an Israeli strike hit that friend’s house. His family, who were on the ground floor, were killed. His friend, on the first floor, survived. At the same time, the hospital told Saleh he had to leave. He found himself heading for the Petit Château, the reception centre for asylum seekers. There, he lived in a seventeen-bed dormitory, with no curtains to separate the bunks. He wrote. He posted on social media. A Palestinian reader alerted a friend in Brussels, who contacted Piet Joostens, head of residencies at Passa Porta. Joostens reached out to him: “He pointed out my desk, the heating, the kitchen. I didn’t speak English at the time, but I understood what he was doing for me.” In the warmth of the office, he burst into tears. “The heat made me cry. I missed my family, and my friends in Gaza, searching for

clean water and food, no longer had time for me. At 6 pm, Passa Porta would close, and I had to go back to the dormitory.”

THE LANGUAGE OF THE FUTURE

One day, he found his copy of George Orwell’s Animal Farm torn up and thrown in the bin by one of his dorm-mates. “There was a pig on the cover.” He had a panic attack. In this cold city, he felt in limbo, misunderstood. “I felt I had been reduced to a number on a refugee card. I had left the camp in Gaza to search for my humanity, to become a name among others – but I soon realised: I will be a refugee my whole life.”

Even in Brussels, threats against him and his family have caught up with him, he says. His stance against Hamas has earned him the hostility of radical pro-Palestine groups. He distances himself from activist circles and turns down invitations to themed evenings. “We don’t share the same vision of resistance. They try to make us believe it requires sacrifice. Hamas is a culture of death. I refuse to be a part of it.” What he wants is simply to be a figure in the cultural world. “Not ‘the poor Palestinian.’ I am not a victim, and I refuse to build a name on our dead. I am a survivor.” Though he had once forbidden himself from writing poetry, he is now fully embracing it again. To “keep my emotions alive,” he says. “The day I no longer feel anything, it will be over for me.” In his poem “Can I die or must I wait”, he writes: “[Why can’t we] convert prisons jails torture chambers to fields and gardens and songs”? “Arms factories [...] to cinema houses [...] tanks [...] to jewelry”? He thinks of his nephew, born in a tent. A child without walls, without music, without school. “I can’t bear it. The children of Gaza must know the language of the future, of games, of love. Not that of war.” He adds, “No, habibi, you don’t have to die.”

The literary program RIHLA will premiere at Passa Porta on 17/10, passaporta.be

Ahmed Saleh: “I write poetry to keep my emotions alive. The day I no longer feel anything, it will be over for me.”

Ahmed Saleh

— Born in 1998 in Gaza — Holds degrees in political science and business management. As a cultural figure, he takes a stand against those in power

— Left Gaza three months before 7 October 2023

— In Brussels, he is launching a series of literary encounters at Passa Porta and continues to write poetry

Everlyn Nicodemus

‘I’m glad the recognition came while I’m still here’

EN After an absence of almost twenty years, artist Everlyn Nicodemus is making a triumphant return to Brussels with a retrospective exhibition at Wiels. Black Bird shows how, for over four decades, she has transformed her experiences of racism, trauma, and oppression into poetic imagery, with a special focus on her experimental Brussels period.

Text Andy Furniere

The journey of Everlyn Nicodemus is yet more proof that perseverance pays off. Born in Tanzania in 1954, the artist was only “discovered” a few years ago by London gallerist Richard Saltoun while she was working in a care home to pay the bills. Since then, she has enjoyed international acclaim. She feels no bitterness about having to wait so long, she assures us from her home in Edinburgh,

Scotland. “I’m also an art historian, so I’m all too aware that female artists are often only appreciated long after their death, and for black women, that holds even more true. I feel fortunate that the recognition has come while I’m still here. It also shows that the art world is changing: the door is no longer completely shut.”

Before her major breakthrough, Nicodemus had exhibited her work several times,

the ﬁrst time being 45 years ago in her native Tanzania. She had only just found her calling after visiting European museums following a move to Sweden. “It was a shock to see the great variety of art by African artists in those museums. I hadn’t had any artistic training, but I discovered art then as a way to express myself. I worked with whatever materials I could ﬁnd, such as barkcloth or plywood.”

From the very beginning, Nicodemus, who is also a poet, used her visual work and its poetic imagery to reﬂect on the impact of racism, trauma, and oppression – an impact she experienced ﬁrst-hand upon her arrival in Europe. “Before that, racism was an abstract concept to me, but in Sweden it became a reality. I had to deal with insults, discrimination, and descriptions of black people as inferior – as animals, even. My work is partly about myself, but I also look much more broadly. For example, at how women in general are so often silenced.” Her

work pushes back against this through a bold and playful use of colour, texture, and form: art as an act of freedom and a space for healing.

SCROLLING

In that early period, the 1980s, she was particularly active as a painter. The retrospective Black Bird at Wiels, which follows an initial presentation at the National Galleries of Scotland, illustrates this productivity with paintings from the pivotal series Women in the World, based on interviews about what it means to be a woman that Nicodemus conducted in Denmark, Tanzania, and India.

A key difference between Black Bird and the earlier Scottish exhibition is the special attention given to the artist’s time in Brussels, where she lived near Flagey from the late 1990s until 2008. She moved to the capital after a decade in Borgerhout, Antwerp, where she created the series Silent

Strength and The Wedding following a nervous breakdown. Nicodemus looks back on her time in Elsene/Ixelles with pleasure. “I felt more freedom there; I found a liberal-minded community and an international environment. They were my best years in Belgium.” In terms of art, Bozar was an anchor point. “I rarely missed an exhibition there. So when I had the chance to take part in a show there myself, it was very special.”

During her time in Belgium, Nicodemus

Everlyn Nicodemus’s 1984 painting

Croix d’Amour: “Art is my medicine, it protects me from despair.”

also exhibited in other institutions and galleries, with the artistic high point being her solo exhibition Crossing the Void at CC Strombeek. There, she showed the seminal work Reference Scroll on Genocide, Massacres and Ethnic Cleansing, made in Brussels. It is a sixteen-metre-long paper scroll on which she documented genocides and ethnic cleansings throughout history, such as that carried out by German soldiers in present-day Namibia at the beginning of the twentieth century. It is a powerful – and devastatingly current – work that will have a prominent place in the Wiels exhibition.

MEDICINE

The Reference Scroll is a fine example of the experimental phase Nicodemus was in while in Brussels, a period that is highlighted here more than it was in Scotland. Painting faded into the background as she began to focus more on textiles, paper, collage, and her so-called “internetting” works. For these latter creations, she encased personal and found objects –sourced from the flea market in the Marolles – in a “cage” or “prison” made of metal wire. In Brussels, Nicodemus was also very active as a writer. She wrote a yet-to-bepublished book about her artistic quest, also titled Black Bird, and was the sole editor of the African section of an influential international survey on the history of modern art outside the West. In 2008, a PhD opportunity prompted her to leave Belgium for the United Kingdom. She has now lived in Edinburgh for many years, where she continues to expand her body of work. Nicodemus has recently returned to painting after a hiatus of more than twenty years. In the series Lazarus Jacaranda, she reflects on, among other things, her battle with cancer, which is sadly still ongoing. Her artistic activities, she stresses, are what keep her going. “Without my creative work, I wouldn’t be sitting here talking to you. Art is my medicine, it protects me from despair.”

Everlyn Nicodemus’s solo show Black Bird runs from 25/10 to 7/1 at Wiels, wiels.org

‘IK BEN BLIJ DAT DE ERKENNING ER IS GEKOMEN NU

IK ER NOG BEN’ NL/ Pas enkele jaren geleden werd de in 1954 in Tanzania geboren kunstenares Everlyn Nicodemus ‘ontdekt’. Nu keert ze terug naar ‘haar’ Brussel met een overzichtstentoonstelling in Wiels. Black Bird toont hoe ze gedurende meer dan vier decennia haar ervaringen met racisme, trauma en onderdrukking omzette in poëtische beelden.

‘JE SUIS HEUREUSE D’ÊTRE RECONNUE DE MON VIVANT’

FR/ Longtemps restée dans l’ombre, l’artiste tanzanienne Everlyn Nicodemus, née en 1954, est aujourd’hui reconnue et revient dans « sa » ville, Bruxelles, avec une rétrospective au WIELS. Black Bird retrace plus de quarante ans de création, où elle transforme racisme, trauma et oppression en images poétiques.

CROSSING

Een digitaal en symfonisch werk waarin kunst en technologie samenkomen om een unieke zintuiglijke ervaring te creëren

In (Le/The) Pain, Broussé mixes

1kg of patriarchy, 750ml of Christian values, 70g of sentimentality, and 20g of parochialism

Check it out

Jean-Daniel Broussé

Age 36

Origins Arthez-de-Béarn

Lives in London

Destined to take over the Broussé family bakery

Studied medieval history and modern literature in Bordeaux

Discovered the circus arts while on Erasmus in London

Trained in Icarian games, where the carriers propel one or more flyers with their feet

Instagram jean_le_scandaleux

In a show baked to perfection, Jean-Daniel Broussé narrates his uncommon journey from a bakery in the Béarn region to the world of circus and queer cabaret. Broussé knows bread right down to the last crumb. From the crispness of its crust to the substantial lightness of its centre, the recipe for the perfect baguette, the Cyprien Baguette, had been passed down from father to son for four generations at the Broussé bakery in south-west France. Rather than take over the family business, Jean-Daniel allowed himself to be guided by the siren calls of the artist’s life, which led him all the way to London. He could have played the baguette, but he preferred the ﬂour of the National Centre for Circus Arts. Knot, his ﬁrst show, created with Nikki Rummer, involved dance and circus to untie the knots in which life encircles us. Hungry for the stage, he collaborated with numerous circus companies in France and the United Kingdom. In Marseille, he took his Shit Show out of the oven: a queer, trashy cabaret between art and improvisation where anything goes.

SHARING BREAD

After all these stage experiences, he let the dough rise on his first solo show, (Le/The) Pain, an intimate and captivating performance where he mixes circus, narrative, humour, performance, dance, and stand-up. And where he makes bread. Dressed in an apron, Broussé, or JD to his friends, mixes his ingredients: 1kg of patriarchy, 750ml of Christian values, 70g of sentimentality, and 20g of parochialism. The making of bread becomes a metaphor for a life’s journey between risk and security, queerness and patriarchy, or gluten and acid reflux. Without a net, he allows himself every detour, punctuating his story with acrobatics, video archives, and karaoke, and even a side-trip into the Occitan language, accompanied by the samponha, the bagpipes of Béarn. Between humour and emotion, amidst the smell of hot bread, he speaks to us of transmission and rupture, of what we preserve and what we abandon, of what we manage to digest and what remains stuck in our throat. And as he is, above all, generous, he finishes by sharing the bread. GILLES BECHET

Jean-Daniel Broussé will perform (Le/The) Pain in Les Halles on 22 and 23/10, halles.be

Froukje & S10

Meezingen als medicijn

NL Als Froukje en S10 binnenkort samen het podium van de Ancienne Belgique bestijgen, voelt dat als meer dan een dubbelconcert. Het is een momentopname van een bredere beweging: jonge zangeressen die vandaag de toon zetten in de popmuziek, en die hun publiek niet alleen laten luisteren maar vooral luid laten meezingen.

Tekst Tom Zonderman

Gedeelde smart is halve smart zong Will Tura in 1964. Dat adagium klinkt vandaag steeds luider: op festivals en concerten worden besognes van artiest en publiek gretig gedeeld, shows worden massale zangstonden. Bij Engelstalige sterren, maar vooral ook bij Nederlandstalige artiesten. Opvallend genoeg zijn het vaak jonge zangeressen die die golf van collectief meezingen aanvoeren – van Olivia Rodrigo en Chappell Roan tot Pommelien Thijs en Roxy Dekker.

Dat geldt ook voor Froukje en S10, die de voorbije jaren elk afzonderlijk uitgroeiden tot boegbeelden van de nederpop. Toen de twee hartsvriendinnen vorig jaar besloten hun stemmen te bundelen, leverde dat meteen vurig meezingvoer op als ‘Ik haat hem voor jou’ en ‘Hart in brand’. Songs die later deze maand in de AB woord voor woord meegekeeld zullen worden. Maar wat maakt dat meezingen nu zo krachtig?

“Meezingen is bij uitstek een groepsbestendigend gevoel,” zegt Bregje Van Deun, die

als cultuursociologe verbonden is aan de Universiteit Antwerpen. “De Franse socioloog Émile Durkheim observeerde hoe Aboriginals rond een totem dansten en in een collectieve roes raakten. Meezingen op een concert heeft een soortgelijk effect. Je wordt deel van een groep, en het zingen bevestigt je lidmaatschap.”

Dat gevoel van verbondenheid wint aan kracht in een maatschappij die verbrokkelt, zegt Van Deun. “We leven in hypergeïndividualiseerde tijden. Gen Z’ers zitten veel online, hun leefwereld is heel gefragmenteerd. Vroeger keken we allemaal naar dezelfde programma’s op tv, er ontstond een soort collectief geheugen. Dat heb je nu veel minder. Concerten of festivals zijn wel nog van die momenten.”

NEDERLANDS ALS POPTAAL

Meezingen is van alle tijden, benadrukt Van Deun. In de jaren 1980 zorgde Doe Maar in Nederland voor hysterische taferelen en

maakte Clouseau bij ons een storm van emoties los. Alleen waren de artiesten mannen, wier teksten niet noodzakelijk aansloten bij de gevoelswereld van hun jonge publiek.

Vandaag is dat anders: de nieuwe generatie vrouwelijke artiesten laat precies die gevoelens en onzekerheden weerklinken waar hun generatiegenoten dagelijks mee rondlopen. Of het nu gaat om Olivia Rodrigo’s dramatische love songs, Chappell Roans queer pophymnes of Pommelien Thijs’ bekommernis om de planeet: de emoties zijn groot, expliciet en zonder omweg verwoord. Hun muziek wordt voor gen Z’ers een collectieve uitlaatklep, een vorm van ontlading die tegelijk intiem en publiek is.

Ook Froukje en S10 schrijven bij uitstek uiterst persoonlijke nummers over kwetsbaarheid, identiteit en liefde, of over mentale gezondheid, maatschappelijke issues en het klimaat, dingen die je als individu onder druk zetten. “Muziek is een kind van haar tijd,” zegt Van Deun. “Kijk naar de opkomst van de elektronischemuziekscene in de jaren 1980. Tijdens grote crisissen of onzekere tijden willen mensen zich opladen aan een gedeelde energie. Daar zit natuurlijk altijd een escapistisch element bij. We leven zeer snel vandaag, de druk is hoog. Mensen willen ontsnappen aan de dagelijkse verwachtingen en verplichtingen. Wie zingt, denkt aan niets anders. En dat collectief doen is anders dan alleen thuis naar muziek luisteren of jezelf verliezen op een feestje.”

De sleutel tot dat meezingen ligt ook in de status van het Nederlands als poptaal. Tussen kleinkunst en schlagers lag lang een middenveld open. Aan de rand daarvan gedijden rockgroepen als Noordkaap of De Mens, of alternatievere popacts als Eefje de Visser en Spinvis. Rappers als Zwangere Guy en punkbands als Maria Iskariot maakten Nederlands nog cooler.

Waar groepen als Bazart eerder al de fundamenten legden voor Nederlandstalige pop, bleven hun teksten relatief cryptisch. Artiesten als Pommelien Thijs, Froukje of S10 houden het daarentegen helder en direct. Maar ze zijn ook poëtisch en bevatten diepere laagjes waar fans van smullen.

HOEPEL OP, SMAAKPOLITIE

“Daar komt bij dat we popmuziek serieuzer zijn gaan nemen,” zegt Van Deun. “Kijk naar de line-ups op festivals. Grenzen tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur zijn vervaagd. Vroeger kon je aan iemands muzikale voorkeur makkelijk zijn sociale klasse aﬂezen, dat is nu minder eenduidig geworden. Muziekfans zijn omnivoren geworden. Veel heeft met streaming te maken. Waar de radio vroeger dicteerde wat je moest luisteren, vlakken streamers elk onderscheid uit. De smaakpolitie van weleer weegt ook minder door.”

Die veranderde status zie je niet alleen in de teksten, maar ook in de muziek zelf. Nederlandstalige pop klinkt vandaag net zo vol en eigentijds als internationale hits: beats die ritmisch toegankelijk zijn, melodieën die meteen blijven hangen en refreinen die repetitief genoeg zijn om een zaal in één beweging mee te krijgen. Het is die combinatie van begrijpelijke taal én meeslepende klank die maakt dat het meezingen zo onweerstaanbaar wordt.

“Meezingen is op veel vlakken krachtig,” beaamt Van Deun. Je ademt synchroon met honderden anderen, je stem trilt mee op hetzelfde ritme. Een publiek dat samen zingt verandert voor even in een gemeenschap, een koor waarin het ‘ik’ oplost in een collectief ‘wij’. Precies daarin schuilt ook de magie van Froukje en S10 en co: hun nummers zijn meer dan hits, het zijn lijﬂiederen die pas écht bestaan wanneer een zaal ze samen uit volle borst terugkaatst.

Froukje & S10 bundelen hun stemmen op 15 en 16/10 in de Ancienne Belgique, abconcerts.be

LA FORCE DU CHANT COLLECTIF

FR/ Chanter en chœur est aujourd’hui un rituel puissant, surtout chez les jeunes artistes féminines. En unissant leurs voix, les chanteuses néerlandaises Froukje et S10 passent au premier plan de ce mouvement.

THE POWER OF COLLECTIVE SINGING

EN/ Singing along is a powerful ritual today, especially among young female artists. Now that Dutch singers Froukje and S10 have joined forces, they are at the forefront of this movement.

Europalia España Explosion de théâtre

FR D’octobre à février, Europalia invite la scène contemporaine espagnole à investir les théâtres de Belgique – surtout à Bruxelles – avec plus de trente spectacles. Aujourd’hui, l’Espagne vit le théâtre comme une nécessité absolue, en a fait un laboratoire d’idées à l’avant-garde, et ce festival nous offre la chance d’en être témoins.

Texte Gilles Bechet

S’il fallait une image, ce serait celle du bouillonnement, de l’énergie, de la rencontre des disciplines et des époques. L’Espagne que l’on va voir sur les scènes bruxelloises à l’occasion de cette édition 2025 d’Europalia est une jeune démocratie. Après l’exaltation et la radicalité nées de la liberté retrouvée à la ﬁn de la dictature franquiste, lorsque l’Espagne devient une démocratie en 1978, le temps est aujourd’hui venu, chez les artistes, de diriger leur regard vers le miroir, vers le passé, pour se réapproprier leur histoire, sans jamais oublier l’ancrage du présent. C’est une relecture du passé dans un langage contemporain.

Tel un milhojas – le mille-feuille ibérique –, le copieux programme scénique d’Europalia España alterne les grands noms, internationalement reconnus, avec les artistes acclamés en Espagne, et celles et ceux qui seront les grands noms de demain.

Mélangeant le passé et le présent, beaucoup de ces spectacles mêlent aussi les disciplines, comme dans l’irrésistible création Juana ﬁcción de la grande chorégraphe La Ribot et du chef d’orchestre Asier Puga à découvrir à Bozar (15/12). Ils se rencontrent autour de la ﬁgure de Jeanne de Castille. Fille d’Isabelle la Catholique et mère du futur Charles Quint, celle qui fut surnommée Jeanne la Folle ne régna jamais et fut cloîtrée dans un couvent la plus grande partie de sa vie.

Au son de la musique de Iñaki Estrada, où s’entrelacent sons électroniques et musique ancienne portée par un chœur polyphonique, La Ribot, avec le danseur et acteur Juan Loriente, se glisse dans l’univers mélancolique de la reine captive, pour une ronde ensorcelante où l’esprit de la Renaissance prend des accents jazz ou électro.

REFERMER LES BLESSURES

L’histoire, celle qui fait mal, est celle dont le

temps n’a pas encore refermé les blessures. Dans 1936, à voir au KVS (25/10), Andrés Lima revient sur le coup d’État militaire qui a renversé la Deuxième République et déclenché trois années de guerre civile. Le spectacle de quatre heures, un grand succès en Espagne, suit le journal intime d’une adolescente, et nous emmène dans un voyage critique et documentaire rythmé par des séquences de cabaret, de chants et de danse.

Questionner les traditions, l’histoire, c’est souvent questionner les pères. C’est ce que font Mohamed El Khatib et Israel Galván dans un spectacle drôle et touchant à découvrir au Théâtre National (26 > 30/11). Le premier, issu d’une famille de danseurs illustres, a révolutionné le ﬂamenco par une approche contemporaine et hétérodoxe ; le second est un dramaturge et metteur en scène qui envisage le théâtre comme un lieu d’échange et de rencontre. Tous deux ont rêvé de jouer au football. Leur rencontre sur

les planches dans Israel & Mohamed adopte l’énergie d’un échauffement au ballon rond. On shoote, on esquive, on feinte. Avant la rencontre, chacun a interviewé le père de l’autre. Sur scène, ils entremêlent et échangent, avec tendresse et humour, leurs histoires familiales, leurs blessures intimes et leurs conﬂits avec le père. Israel dynamite en douceur les images et les paroles de ce théâtre documentaire par des interventions dansées qu’il exécute, tantôt en babouches, tantôt en chaussures de foot à crampons.

Fondé en 2004, le collectif théâtral madrilène La Tristura faisait partie d’une génération de jeunes créateurs qui cherchaient à inventer des formes hors des circuits traditionnels. Avec le temps, ils ont conquis une reconnaissance institutionnelle tout en restant ﬁdèles à leur approche expérimentale, programmés au Centro Dramático Nacional, invités dans les festivals majeurs de leur pays et à l’étranger. Ils se caractérisent par une approche intime, tendre et poétique du quotidien contemporain. Leur dernière production, Future Lovers, est née en 2018 d’improvisations en plateau avec un groupe d’adolescents non professionnels, qui évoquent ce moment de transition vers l’âge adulte et vers quelqu’un de nouveau.

De gauche à droite, des images des spectacles

Juana ficción, 1936, Cuerpos Celestes et One Night at the Golden Bar

Pendant Europalia España, la star du flamenco Israel Galván et le metteur en scène Mohamed El Khatib partagent un rêve d’enfance : être footballeur.

Le spectacle que l’on va voir au théâtre Les Tanneurs (9 > 11/10) est une nouvelle version créée avec les mêmes comédien·ne·s six ans plus tard. « La première version traduisait notre état d’esprit et notre confusion face au monde et aux relations quand on a 17 ans. On a retrouvé la pièce à 21 ans. Le monde est beaucoup plus présent pour nous et beaucoup de situations que l’on évoquait de manière plus détachée, on les a vécues », remarque le comédien Gonzalo Herrero.

La mise en scène élimine désormais tous les artiﬁces, décors et accessoires pour ne garder que la vérité de leurs personnages, de leurs corps, de leurs paroles. La Tristura n’en perd pas pour autant son ADN, continuant à travailler la scène par images et le mouvement comme une chorégraphie.

ÇA SE PASSE DANS LES RÉGIONS

En Espagne, comme ailleurs, les grandes villes que sont Madrid et Barcelone attirent artistes et créateurs pour la diversité de leurs infrastructures culturelles, mais on observe aussi un mouvement de retour vers les régions, où les loyers sont moins chers et où, paradoxalement, dans un certain dénuement, la liberté de création est plus grande.

Territorio va habiter le KVS le temps d’un festival immersif qui veut mettre en avant le dynamisme des 17 régions autonomes espagnoles et de leurs artistes innovants.

Ainsi, à Algésiras, en Andalousie, le collectif Box Levante a créé un centre artistique logé dans des containers.

« On n’est pas loin de l’Afrique. C’est un lieu avec beaucoup de pauvreté, des problèmes de drogue, de criminalité, et sans aucune offre artistique. Ils ont commencé à travailler avec des artistes locaux, qui ont souvent des racines en Afrique ou ailleurs. C’est un autre visage de l’Espagne qu’on connaît moins, parce que l’immigration a commencé un peu plus tard », explique Gerardo Salinas, programmateur de Territorio.

Ce seront quatre jours de festival immersif, avec des conférences, des aperçus de spectacles et trois représentations complètes. Parmi celles-ci, Cuerpos Celestes de Azkona & Toloza : un voyage poétique dans le futur, qui parlera des colonies dans l’espace et des minéraux qu’on trouve dans les panneaux solaires ou dans nos smartphones.

Le festival se clôturera avec La Voz de Alarma, du duo VJ/DJ Los Voluble. Au son d’un mix d’électro et de ﬂamenco, ils projettent des images d’actualité ou de politique extraites de leurs archives. Plus qu’un festival, ce sera un rituel de ren-

‘L’immigration, bien que l’Espagne soit proche de l’Afrique, reste un visage peu connu du pays’

Gerardo Salinas programmateur de Territorio

contres et d’échanges. « On sera là de dix heures le matin à onze heures le soir avec la plupart des artistes. Pour ceux qui le souhaitent, ce sera aussi l’occasion de vivre une expérience espagnole : la sobremesa, le moment après le repas où on reste avec les gens qu’on aime pour parler, être ensemble et partager. »

FAIRE DU THÉÂTRE ENSEMBLE

« Lors de la première édition d’Europalia, consacrée à l’Espagne, il y avait une majorité d’artistes masculins. Cette fois-ci, on a voulu mettre en avant les femmes artistes », avance Maral Kekejian, directrice artistique de Europalia España.

C’est le cas avec Las Huecas, un jeune collectif barcelonais de quatre femmes qui se produira au Beursschouwburg (4 & 5/12) . De l’amistat (« De l’amitié ») est leur dernier spectacle, qu’elles jouent pour la première fois hors d’Espagne. Se demandant si on peut faire du théâtre ensemble et rester « amies », elles invitent leurs doubles pour un face-à-face identitaire à l’humour acéré, satirique et parfois absurde.

La performance se nourrit du corps et de la parole pour hybrider les formes et les disciplines, et brouiller les identités. Le festival Europalia accueille plusieurs artistes issu·es de cette scène particulièrement fertile en Espagne.

One Night at the Golden Bar est un lieu de fantasmes, à la fois poétique et kitsch,

qui prendra ses quartiers au théâtre Les Tanneurs (16 & 17/10). C’est aussi le lieu de l’amour et de la douleur. Sous une pluie d’or, Alberto Cortés, accompagné de César Barco Manrique aux claviers, utilise son corps, sa voix, sa vulnérabilité et un cheval d’arçons comme outils de séduction d’un amour romantique, excessif et parfois ridicule. Dramaturge et interprète au parcours et à l’interprétation hybrides, Cortés a fait éclore son art identitaire et politique, devenu ces dernières années un des incontournables de la scène contemporaine espagnole.

Cuqui Jerez réserve au Théâtre Varia (23 & 24/10) la première de Sugar Island, où elle déconstruit le ballet classique, les automatismes du spectateur et les frontières de représentation. Sugar Island est une île et un organisme vivant. Mélangeant le classique, l’artiﬁciel, le pop et l’étrange, l’artiste développe une esthétique organique du contraste, de la ﬁssure, de l’étrangeté.

Aux Kaaistudios, Paz Rojo et Arantxa Martínez exploreront dans Hyperdream (22/11) un monde d’où elles transmettent ce qui se passe, ce qui s’est passé, ce qu’elles imaginent, les sons des oiseaux, un paysage ou les sensations des vêtements qu’elles portent. Par le son et le toucher, elles caressent l’inconnu pour nous le raconter en danse.

L’univers de la performance n’est jamais loin des arts plastiques, comme avec Maider López, une artiste qui aime créer des projets dans l’espace public, où la géographie et l’histoire du lieu, comme de ses habitants, décident de la ﬁnalité de l’œuvre. Conçu spéciﬁquement pour Bruxelles, Walk the River (9/11) s’associe avec les habitants pour rendre, par l’écoute, la marche et le souvenir, le tracé de la Senne visible.

Théâtre, danse, performance : qu’importe. Les artistes sélectionnés d’Europalia España partagent une énergie novatrice, même quand elle puise dans les traditions ou dans les cultures extra-européennes qu’irrigue l’immigration. Jeune à tout âge, décomplexée et passionnée, ¡es una cultura viva!

Europalia España investit les lieux culturels de la ville, du 8 octobre 2025 au 1er février 2026, europalia.eu

THEATEREXPLOSIE BIJ EUROPALIA ESPAÑA

NL/ Van oktober tot februari nodigt Europalia de hedendaagse theaterscene uit Spanje uit in de Belgische –en vooral Brusselse – zalen met meer dan dertig voorstellingen. Theater wordt in Spanje gezien als een absolute noodzaak, een avant-gardelaboratorium voor ideeën, en het festival laat je daar getuige van zijn.

THEATRE EXPLOSION IN EUROPALIA ESPAÑA

EN/ From October to February, Europalia invites Spain’s theatre scene to take over stages across Belgium –mainly in Brussels – with more than thirty productions. In Spain today, theatre is seen as an absolute necessity, an avant-garde laboratory for ideas, and this festival offers you the chance to witness it first-hand.

Emma-Jean Thackray

‘My neurodiversity is both an asset and an obstacle’

EN On her latest album, Weirdo, which she will be presenting at the Ancienne Belgique, English jazz musician Emma-Jean Thackray speaks openly for the first time about her neurodiversity. “It was painful, but without my neurodiversity, I wouldn’t be who I am today.”

Text Tom Peeters

It’s hard to draw a straight line through the music released by British multi-instrumentalist Emma-Jean Thackray. But whether you catch a dash of jazz, of soul, or grunge among the styles she weaves together and samples, her talent is undeniable, as her latest offering, Weirdo, attests. This spring, she gave a solo preview at Bozar, opening for Kamasi Washington. For her upcoming show at the Ancienne Belgique, she’ll be bringing her full band.

“I’m deﬁnitely a jazz musician,” Thackray says over Zoom from her ﬂat in South London. “Or rather, I have the brain of a jazz musician. But my music isn’t purely jazz, you’re right. It’s more the wellspring I draw from, the language I use to express myself. When people asked me as a little girl what I wanted to be when I grew up, I’d always say ‘an artist’ for convenience. It left all my options open. In my early teens, I was already playing trumpet in bands with adults in them, and I’d regularly use my pocket money to buy £1 or £2 CDs to discover new music. When I discovered Miles Davis at 13, I knew I was on the right path.”

ENDLESS SOUND

She always hears a sound in her head first, she says, before attempting to capture it. “Usually, I just grab the first instrument I see to try and get close to that sound. I don’t consider myself a particularly good instrumentalist, but that’s not the point. I play drums like Stevie Wonder does. It’s not about how flashy or virtuosic my playing is. It’s about knowing the groove I want and, after a while, figuring out how to play it.”

She’s already experienced ﬁrst-hand that not everyone is on board with this approach.

“When I played clarinet on a previous album, someone got really angry: ‘You can’t

just take work away from good clarinet players!’ But for me, sound is simply endless. I want to explore it. I want to break traditional patterns with it.”

On her most recent album, Weirdo, there are a few more guitars and synths than usual, and the rhythm section sounds a touch more aggressive. That fusion is intentional, she says. “I wanted to make an album with what I had around me. It used to be people, and I would arrange for them – I have a master’s degree in jazz orchestra and composition. But that requires compromises and deadlines, and I’m not particularly good at those. Neurodiverse people struggle with organising things that involve other people. It wasn’t so much that I was determined to play all the instruments myself. I just didn’t want to have to worry about anyone else. If you tell me I have to send a piece of music to someone by 11 o’clock, I ﬁnd that difﬁcult. To avoid all that, I did it with what I had on hand in my home studio. With all those instruments, I could create a full band sound without having to call anyone. Luckily, I enjoy my own company anyway. And Prince is a great example. When he recorded his vocals, everyone had to leave the studio. It felt safer. I completely get it: it means you don’t have to be perfect straight away.”

CHAOS IN THE BRAIN

She has never spoken openly about her neurodiversity on previous releases. Weirdo changes that. “It was painful, but without my neurodiversity, I wouldn’t be who I am today, and I would never have developed such a profound obsession with music. It’s typical for neurodiverse people to become completely absorbed in something to the neglect of everything else. I ﬁnd it hard to take care of myself or my surroundings, but put me in a room full of instruments, and I’ll still be making music twelve hours later. So you see, my neurodiversity is both an asset and an obstacle in my career. Music gave me the focus I lacked in the rest of my life, and it calms the chaos in my brain. Without it, my head isn’t a very nice place to be.”

In the title track “Weirdo”, she sings about what it was like to always be the strange

one. “Sometimes it’s a gift, but often it’s incredibly difﬁcult. I was often excluded and called names, even by family members and teachers who didn’t know how to handle me. When they told me I was dyslexic at school, my grandma said: ‘No, you’re not!’ When diagnoses of ADHD and autism were added later on, each one was a new step for me in discovering who I was, but my grandma will never accept it because she’s from a different generation. Back then, you’d be slapped with a label for life, with all the misery that entailed. Thankfully, times have changed and it’s spoken about more openly now. I did ﬁnd it quite hard to announce this with pride, but I couldn’t avoid it any longer, because it was the seed of the music.”

NIGHTMARE

Thackray is delighted that the reactions to Weirdo so far have been amazing. “People come up to me after my shows to thank me for my openness and share their own experiences. But I don’t just want to offer support to kindred spirits. It’s also important to spread knowledge, because these diagnoses never come alone.” In “Wanna Die”, for instance, she opens up about her insomnia. “I’ve been a bad sleeper since birth. A nightmare for my parents. Unfortunately, it’s just the way I’m wired. I used to counteract my lack of sleep by smoking too much. Now that I’m sober, my best alternative is to lie down, stare at the ceiling and think about new music.”

Singing also helps, she adds, which is why she’s using her voice more often. “I sang a lot as a child, too. My parents were constantly begging me to be quiet for a minute.” While she could record her album alone, being on the road involves constant social obligations. “Going on tour is exhausting for any artist, but when you’re neurodiverse, it’s even harder to process all the sensory input. I’ve learned to take more space for myself and I try to communicate my needs clearly, so people can understand me better.”

Weirdo is out via Brownswood Recordings; Emma-Jean Thackray plays at the Ancienne Belgique on 26/10, abconcerts.be

DE WEIRDO IN EMMA-JEAN THACKRAY

NL/ Op haar jongste worp Weirdo, die ze komt voorstellen in de AB, heeft de Engelse jazzmuzikante Emma-Jean Thackray het voor het eerst openlijk over haar neurodiversiteit, “zowel een troef als een obstakel voor mijn carrière.”

LA “WEIRDO”

EN EMMA-JEAN THACKRAY

FR/ Sur son dernier album Weirdo, qu’elle présente à l’AB, la musicienne de jazz anglaise Emma-Jean Thackray évoque pour la première fois ouvertement sa neurodiversité, « à la fois une force et un frein dans ma carrière ».

Picks of the month

October 2025

Je danse, tu danses, nous dansons FR/ On se souvient de The Power (of) The Fragile, où Mohamed Toukabri dansait aux côtés de sa mère. Le chorégraphe revient aujourd’hui avec un solo qui questionne les hiérarchies entre les styles de danse. Pour lui, la danse est un langage — et comme toutes les langues, certaines dominent, d’autres sont invisibilisées. Ne pas parler une langue, c’est en être écarté. Toukabri danse sa langue à lui — englobante plutôt qu’excluante. (SOS)

MOHAMED TOUKABRI: EVERY-BODY-KNOWSWHAT-TOMORROW-BRINGS-AND-WE-ALL-KNOWWHAT-HAPPENED-YESTERDAY 23 & 24/10, Beursschouwburg, beursschouwburg.be

Music

Graven naar de ultieme popsong

NL/ “Bekijk het als een statement: niets van mezelf ga ik nog verstoppen en zeker de moeilijke momenten niet.” Jelle Denturck was duidelijk toen hij eind augustus zijn solodebuut als Dressed Like Boys uitbracht. Wie erbij was tijdens de avant-première op Pukkelpop, waar hij net zoals straks in de AB ruggensteun kreeg van het Antwerp Queer Choir, weet intussen hoe puur zijn nieuwe muziek binnenkomt. “Je moet eerst een beetje geleefd hebben voor je iets te vertellen hebt,” vertelde hij enkele dagen later, en dat had hij als frontman van pakweg Protection Patrol Pinkerton of DIRK. nog niet genoeg. Voor die indiebands schreef hij weliswaar aanstekelijke songs. “Maar toen was ik gewoon al blij met een catchy hook. Ik had nog veel te veel schrik om mezelf bloot te geven.” Die gêne is

La voix d’une

génération

FR/ Doué pour l’écriture, sensible au destin de l’humanité, Kae Tempest consigne ses idéaux à travers des œuvres littéraires, des pièces de théâtre mais, surtout, des albums indispensables. Fer de lance du spoken word britannique, l’artiste se profile, plus que jamais, comme le porte-parole d’une génération exténuée par les tensions et la division. (NAL)

KAE TEMPEST 12/10, Bozar, bozar.be

helemaal weg nu hij achter de piano, zijn allereerste instrument, diep in zijn ziel roert. Zingend over zijn lief, de pijnlijke roots van de queergemeenschap en zijn ervaringen met gaybashing in thuisstad Gent, gaat hij op zijn titelloze eerste album geen enkel heikel punt uit de weg. “I’m telling lies all the time,” klinkt het ergens over een drankverslaafde vriend, maar mettertijd groeide het uit tot een zalvende mantra annex schuldbekentenis, die hem aanspoorde om ook zelf schoon schip te maken. Diepe soul searching, met onder meer Joni Mitchell, Labi Siffre en Perfume Genius als artistieke ankerpunten, mondde uit in een openhartige zoektocht naar de ultieme popsong. Daar kan zijn publiek alleen maar wel bij varen. (TP)

titel rubriek EN/ Bodytekst Adelle lorem ipsum quid ut omnis eos ipitibu sament quas si omnis doluptatur. Info.15/10, 18.00, Locatie

DRESSED LIKE BOYS 30/10, Ancienne Belgique, abconcerts.be

titel rubriek

EN/ ipsum quid ut omnis eos ipitibu sament quas si omnis doluptatur.

ABBA meets Olivia

EN/ Chloe Qisha studied psychology and communication, but it was only later – through posting covers on YouTube and meeting producers – that she discovered music was her true calling. Now, the British-Malaysian singer is ready to become pop’s next big thing, with sparkling songs that fuse the verbal sharpness of Olivia Rodrigo with the melodic grandeur of ABBA. (TZ)

CHLOE QISHA 12/10, Botanique, botanique.be

New age d’or

FR/ Né au féminin en janvier 1944, Beverly Glenn-Copeland est l’un des premiers étudiants noirs de l’Université McGill, à Montréal. Biberonné à la musique classique, fasciné par le jazz et la scène folk, il publie deux albums essentiels en 1970, avant de s’élancer incognito à l’avant-garde de l’électro, avec l’album Keyboard Fantasies. Distribué sous le manteau, cet ouvrage de 1986 est désormais considéré comme un classique de la new age. Cette reconnaissance survient trente ans plus tard via un culte voué à l’objet dans les milieux audiophiles japonais. Le monde redécouvre alors la voix androgyne du chanteur transgenre. Bientôt, Bon Iver, Arca ou Julia Holter revisitent son album culte. Dans la foulée, d’autres fans se manifestent. Sam Smith, Caribou, The xx ou Devendra Banhart le considèrent, eux aussi, comme un précurseur. À voir au moins une fois dans sa vie sur scène. (NAL)

BEVERLY GLENN-COPELAND 29/10, KVS BOL, kvs.be

Du côté de la vraie vie

FR/ Dans le paysage urbain, le rap porté par l’accent cockney de Loyle Carner est une exception. Loin des productions auto-tunées qui pullulent dans le milieu, à des années-lumière des postures bling-bling, sexistes ou simili-gangster, le Londonien offre une alternative introspective, et surtout un flow authentique, inspiré par la vraie vie. (NAL)

LOYLE CARNER 25/10, Forest National, forest-national.be

Intiem met de bard

NL/ Zijn voortdenderende Never Ending Tour loodste Bob Dylan de voorbije jaren langs grote concertzalen. Nu nestelt de iconische Amerikaanse bard, die dankzij Timothée Chalamet en de film A complete unknown een paar echelons hoger klom op de hipheidsmeter, zich drie dagen lang in het rode pluche van Bozar. Don’t think twice, en ga. (TZ)

BOB DYLAN 26 > 28/10, Bozar, bozar.be

Share and conquer

EN/ With Forever Howlong, Black Country, New Road have delivered their first studio album since the departure of frontman Isaac Wood. Following the one-two punch of their minimalist post-punk albums, the seven-piece rock band from Cambridgeshire makes a refreshing shift towards indie folk. (TP)

BLACK COUNTRY, NEW ROAD 28/10, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Moderne Quincy Jones

NL/ RZA van Wu-Tang Clan noemt het Amerikaanse multitalent Adrian Younge een moderne Quincy Jones; Kendrick Lamar sampelde dankbaar uit zijn trilogie Something about April. Met een tienkoppig ensemble is het ook live genieten van de psychedelische vintage soul met filmische allure. (TP)

ADRIAN YOUNGE 30/10, KVS BOL, kvs.be

The wizard of Todd

EN/ A Wizard, a True Star is the title of one of Todd Rundgren’s iconic albums from the 1970s. The American multiinstrumentalist, producer, singer, and songwriter couldn’t have described himself better. Fifty years on, to paraphrase one of his hits, he is still seeing the light. (TZ)

TODD RUNDGREN 22/10, Botanique, botanique.be

Also this month

If you’re looking to dance, Australian disco aficionados Parcels have got you covered (7/10, Forest National)

Fifty years on from their iconic funk records, Cymande are soaring like never before (13/10, Cirque Royal)

Forget your blinged-out rappers; Billy Woods is the real deal (14/10, Botanique)

Punk poet Patti Smith fuses rock, poetry, and rebellion into a beacon

of freedom and imagination (15 & 16/10, Cirque Royal)

Singer-songwriter Zaho de Sagazan joins the Belgian National Orchestra to send a bolt of lightning through the world of French chanson (23 & 24/10, Bozar)

Argentinian duo Ca7riel & Paco Amoroso shake up a fiery cocktail of jazz, hip hop, and Latin sounds (25/10, La Madeleine)

Theatre & Dance

Join the dance

EN/ Dancers and companies, both local and international, will come together on various stages for the Brussels leg of this year’s Biennale Charleroi Danse. The new piece from Greek choreographer Lenio Kaklea, Les oiseaux (photo), is a particular highlight. She draws inspiration from the behaviour of birds to create a richly-coloured tapestry of dance and song, which alternates between dazzling bursts of energy and complex spatial arrangements (4 & 5/10). Dance is also about sharing and passing on tradition, as seen in the dabke, a folk dance from the Levant. Eric Minh Cuong Castaing and his six dancers celebrate it in

Tarab (10 & 12/10). Sorour Darabi reimagines One Thousand and One Nights as a queer, political opera (10 & 11/10). Using simple materials, Nora Chipaumire reconstructs the shebeens, the informal bars found in private homes in Zimbabwe, to create Dambudzo, a defiant, anti-colonial work (16 > 18/10). And Brazilian artist Calixto Neto delves into Evil Nigger, a composition by Julius Eastman. The result is Bruits marrons, a performance that draws on the rage of the past to fuel the contemporary fire (17 & 18/10). (GB)

BIENNALE CHARLEROI DANSE 3 > 18/10, various locations, charleroi-danse.be

Familiezaken

NL/ Nadat hij in Analoog een leerling-mentorrelatie vierde en in Desire met een vriendengroep op het podium stond, nodigt theatermaker Louis Janssens in Family vier spelers van verschillende generaties uit rond het thema ‘familie’, biologisch en/of zelfgekozen. (MB)

LOUIS JANSSENS: FAMILY 22/10, CC Strombeek, kaaitheater.be

Britney et moi

FR/ Philippe Marien, rappeur de Choolers Division et porteur de trisomie 21, partage avec Britney Spears une trajectoire de star précoce et de tutelle. Avec la metteuse en scène Paola Pisciottano, il revisite cette histoire en mode true crime. (SOS)

PAOLA PISCIOTTANO: BRITNEY BITCH 9 > 18/10, Théâtre Varia, varia.be

Briser la glace

FR/ Dans un stand-up entre théâtre et poésie, Rémi Faure-El Bekkari se lance dans la conversation qu’il n’a jamais eue avec sa famille, les gens de son quartier, avec lui-même. Il sonde les trous au fond des cases que la société nous assigne, cherche la sortie. (GB)

RÉMI FAURE-EL BEKKARI : SI TU

CONTINUES COMME ÇA… 30/10 > 8/11, La Balsamine, balsamine.be

Ritueel

NL/ Choreograaf Igor Shyshko verbindt in zijn werk choreografie en ritueel. In Spell geeft hij zich met Albina Vakhitova over aan een repetitieve choreografie, waarmee ze alle beperkende normen en vormen van zich af willen gooien. Ondersteund door een live gebrachte tekst van Elke Van Campenhout en een soundscape van NEXCYIA. (MB)

IGOR SHYSHKO, ELKE VAN CAMPENHOUT & ALBINA VAKHITOVA: SPELL 1 & 2/10, KVS BOX, kvs.be

Glass cage

EN/ Dance theatre is a difficult genre, as it requires performers who can both speak and dance, and a text that is tailored to the choreography. In his acclaimed production How About Now, London-based choreographer Hannes Langolf puts two performers in a glass cage for an intense encounter. Inspired by The Arsonists by Max Frisch. (MB)

HANNES LANGOLF: HOW ABOUT NOW 15 > 18/10, Les Brigittines, brigittines.be

Attention à la marche

FR/ Comment faire quand on a la phobie des transports, sans pour autant vivre en ermite ? C’est le dilemme grave et drôle de Claude, dans ce spectacle absurde et loufoque, où trois acteur.rice.s et une kyrielle de personnages interrogent notre rapport à l’espace. (GB)

GALIA DE BACKER: J’AI OH EXPLOSÉ 14 > 24/10, Le Rideau, lerideau.brussels

Free you mind

NL/ Vier muren is een intens en emotioneel hiphopritueel dat Rage Against the Machine-gewijs een uitbraak wil forceren, maar wel in een sfeer van empathie, samenwerking en eerbied voor wat waardevol is. Bij de aanstokers zitten onder meer de Brusselse rapper Marios Bellas, acteur en muzikant Vianney Adriaens en theaterman Arber Aliaj. Maar ook een mix van slamkoren, mantrazang en de Indiase drumtaal konakkol. En ten slotte zinderende instrumenten als de derboeka, de didgeridoo en de bouzouki. De context is die van een wereld in beroering, die ons doet rouwen om wat verloren is, koesteren wat we willen bewaren en zoeken naar de juiste omgang met wat nieuw is. Een fusie tussen theater, concert en een happening, waar Mestizo Arts Platform een patent op heeft. (MB)

MARIOS BELLAS: VIER MUREN 10 & 13/10, KVS BOX, kvs.be

Also this month

Mila Turajlić retraces the “Third Way” between capitalism and communism during the Cold War (13/10, Théâtre National)

Rébecca Chaillon & Sandra Calderan joyfully and intimately explore the meaning of family (2 > 4/10, De Kriekelaar)

Romuald Brizolier presents a hip-hop dance improvisation game, mixing creativity and competition (18/10, Jacques Franck)

Sabine Theunissen & Gregory Maqoma turn a polar tragedy into a metaphorical comedy on science and human pride (29 & 30/10, De Munt/La Monnaie)

Rouwen en rellen

Art & Literature

Standbeeld voor een stripheld

NL/ Een visionair is Wauter Mannaert misschien niet, afgaand op de affiche waarop hij zichzelf in een verre toekomst een standbeeld toebedeelt. Al zullen wij het Stripmuseum niet tegenhouden om hem behalve met een solotentoonstelling ook met die ultieme eer te bedenken. Want wat de Brusselse stripmaker en gerant van atelier De Geslepen Potloden de afgelopen vijftien jaar uit zijn hoofd en polsen heeft laten vloeien, verdient een volgzaam volk en buitenmaatse lofbetuigingen. Of hij nu met Max de Radiguès in het zog van persfotograaf Weegee rondwaart door de achterbuurten van Manhattan in de jaren 1930, met Mark Bellido messiasgewijs de grenzen van de utopie

opzoekt in Marinaleda, met kookwonder en stripheldin Yasmina zaadbommen dropt in Brusselse volkstuintjes, of met de ongebruikelijke ridder Pelli per scooter op queeste gaat, steeds opnieuw tackelt Wauter Mannaert urgente thema’s met lichtvoetige, hedendaagse en grappige verhalen, die ver voorbij de grenzen van generaties echoën. In alle bescheidenheid maar volle bewustzijn. Met de precisie van een printer. En met het engagement van een schone mens die gelooft in vrije verbeelding, vriendelijk verzet, woekerende natuur en Brusselse buitenissigheid. (KS)

DE NATUUR VAN WAUTER MANNAERT 4/10 > 20/9, Stripmuseum, stripmuseum.be

Nobel presence

EN/ J.M. Coetzee won the Nobel Prize in Literature in 2003, has twice won the Booker Prize, and now adds an honorary doctorate from the VUB to his accolades. This latest award provides the occasion for a trip to Brussels, which will also see the South African visit De Munt/La Monnaie. (KS)

MEET THE AUTHOR: J.M. COETZEE 13/10, De Munt/La Monnaie, lamonnaiedemunt.be

Chaud les murs

FR/ Le collectif CNN199 se confond avec l’histoire du graffiti bruxellois. Aujourd’hui reconnu – ou récupéré, selon certains – le street-art a gagné les galeries, les musées et les collections privées, mais son ADN reste indissociable de l’adrénaline propre à l’univers urbain.

Cette expo immersive reflète l’évolution et la diversité des pratiques du collectif, et d’un art toujours insaisissable. (GB)

CNN199: 35 ANS DE HIP-HOP ACTIVISM 16/10 > 16/11, Espace Vanderborght, cnn360.org

Le maître et son héritage

FR/ Europalia España et Bozar consacrent une exposition à Francisco de Goya, figure majeure de l’art espagnol, dont l’œuvre résonne étrangement avec notre époque. Peintre d’une ère de bouleversements et d’incertitudes, Goya incarne un moment charnière de l’histoire de l’art. Son approche expérimentale et sa capacité à intégrer diverses influences en font, pour beaucoup, le premier artiste contemporain espagnol. L’exposition s’articule autour des trois grandes phases de sa création, mettant en lumière son évolution artistique et son influence sur plus de 70 artistes, d’hier et d’aujourd’hui. D’abord académique, même à la cour, Goya s’émancipe des canons classiques. Les dernières années de sa vie, reclus ou en exil, il explore de nouvelles techniques, jusqu’aux célèbres peintures noires. Radical et moderne, son héritage dépasse les frontières de la culture espagnole. (GB)

LUZ Y SOMBRA. GOYA ET LE RÉALISME ESPAGNOL 8/10 > 11/1, Bozar, bozar.be

Architectuurschatten

NL/ Het succes van het BANAD (Brussels Art Nouveau & Art Deco) Festival inspireert Explore. Brussels tot een nieuw najaarsevent. Het ANTE Festival wil twee weekends lang middels rondleidingen, wandel- en fietstochten, lezingen en workshops bezoekers verleiden met schatten van de Brusselse architectuur uit de ‘lange negentiende eeuw’: de periode 1780-1920, die leidt van neoclassicisme tot eclecticisme. (KS)

ANTE FESTIVAL 11 > 19/10, verschillende locaties, ante.brussels

Tactile and soulful

EN/ The sculptural installations of Danish artist Nina Beier are peculiar yet fascinating constellations in which lost and found objects – such as rodeo bulls with baby milk bottles on their backs, or car headrests on columns – exist somewhere between tactile presence and soulful expression. (KS)

NINA BEIER 4/10 > 4/1, Bozar, bozar.be

Continents de couleurs

FR/ Pour inaugurer une nouvelle salle permanente, les Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique réunissent les abstractions colorées de Georges Meurant et les textiles de la SudAfricaine Bonolo Kavula, qui puise dans le shweshwe un langage entre postminimalisme et traditions africaines. (GB)

GEORGES MEURANT MEETS BONOLO KAVULA 7/10 > 8/3, MRBAB, fine-arts-museum.be

Sweet dream

EN/ For her song “Flawless”, Beyoncé sampled snippets from her TEDx Talk, “We Should All Be Feminists.” But the rest of the world has also fallen for Chimamanda Ngozi Adichie’s voice. The Nigerian author of Americanah will now be exclusively presenting her new novel, Dream Count, at Bozar. (KS)

MEET THE WRITER: CHIMAMANDA NGOZI ADICHIE 6/10, Bozar, bozar.be

Alledaagse mythen

NL/ De Centrale for Contemporary Art eert de vorig jaar overleden Brusselse kunstenaar Michel Couturier met een solotentoonstelling. La friche la galaxie toont hoe hij in tekeningen en video’s haast mythische poëzie schiep uit wat onze wereld in alle banaliteit bevolkt. (KS)

MICHEL COUTURIER: LA FRICHE LA GALAXIE 9/10 > 22/2, Centrale for Contemporary Art, centrale.brussels

Ook nog deze maand

De Franse stripheld Étienne Davodeau (De onwetenden) presenteert en signeert zijn boek Là où tu vas (8/10, Librairie Flagey)

In deze tijden van tumult en duizelingwekkende gruwel toont de ULB zich creatief met utopieën in ULB s’expose (10/10 > 10/12, Salle Allende/ULB)

Het Instituut voor Natuurwetenschappen spreidt de vleugels en trotseert de zwaartekracht in Flight (17/10 > 9/8)

Arundhati Roy, de Indiase die met haar debuutroman De God van kleine dingen, meteen een kleine wereld veroverde, stelt haar memoires voor (31/10, Bozar)

Film

A Palme d’Or for tomorrow’s Iran

EN/ “As a student, I was a huge fan of Alfred Hitchcock. He taught me the grammar of cinema. But after I discovered Italian neorealism – spearheaded by Vittorio De Sica’s Ladri di biciclette – I knew socially conscious films were my calling.”

So Jafar Panahi said a few weeks ago in a suite at The Dominican, the luxury hotel just behind De Munt/La Monnaie. That he was there at all is something of a miracle. About fifteen years ago, the Iranian director of films like The White Balloon, The Circle, and Offside found himself in the crosshairs of the Islamic regime that holds Iran hostage. With a film-making and travel ban, house arrest, intimidating interrogations, and even prison sentences, they tried to muzzle him. Yet time and again, he found ways to shoot films in secret and

Kille killer

NL/ Op een strand in Algiers doodt Meursault een Arabier.

Tijdens zijn proces lijkt het alsof zijn onverschilligheid tegenover de samenleving een grotere misdaad is. De vreemdeling van existentialist Albert Camus is een te belangrijke roman om te laten verfilmen door een prutser.

François Ozon (Grace à Dieu, Frantz) is dat nooit geweest. (NR)

L’ÉTRANGER FR, dir.: François Ozon, act.: Benjamin Voisin, Rebecca Marder, release: 29/10

smuggle them out of the country. Today, he has a little more freedom of movement. At the Cannes Film Festival, he won the Palme d’Or for It Was Just an Accident. A semi thriller which uncoincidentally contains a reference to Waiting for Godot, Beckett’s absurdist play. Panahi dares to anticipate the question of how Iran should deal with its collaborators and torturers after the regime falls. A garage mechanic recognises the man who tortured him in prison by the sound of his prosthetic leg. He wants revenge, but to be certain of the identification, he seeks out other victims of the tormentor – and of the violent oppression of a doomed regime. (NR)

IT WAS JUST AN ACCIDENT IR, dir.: Jafar Panahi, act.: Vahid Mobasseri, Mariam Afshari, release: 1/10

Croyante et lesbienne

FR/ Sacrée meilleure actrice à Cannes, Nadia Melliti incarne la benjamine vive d’une famille musulmane de banlieue. Fatima découvre son attirance pour les femmes et désire la concilier avec sa foi. Le roman autobiographique de Fatima Daas est fidèlement porté à l’écran par l’incomparable Hafsia Herzi (La Graine et le Mulet, Bonne mère). (NR)

LA PETITE DERNIÈRE FR, dir. : Hafsia Herzi, act. : Nadia Melliti, Mouna Soualem, sortie : 22/10

Pink power

NL/ Is Pink Screens het brutaalste filmfestival? Het veelkleurige, uitdagende aanbod getuigt ervan. Focusprogramma ‘Queer horizonten’ verbeeldt de innerlijke conflicten van mensen die niet in één hokje passen. En de films in ‘Queer and cheap’ doorbreken graag de codes van de auteurscinema. (NR)

PINK SCREENS 30/10 > 10/11, verschillende locaties, pinkscreens.org

From “The Bear” to “The Boss” EN/ Wikipedia biopics about musicians are a plague. Thankfully, Springsteen: Deliver Me from Nowhere is something entirely different. The film portrays Bruce Springsteen (a role for The Bear’s Jeremy Allen White) during a vulnerable period in his life: 1982, when he confronted the demons of his past on the raw acoustic album Nebraska (NR)

SPRINGSTEEN: DELIVER ME FROM NOWHERE US, dir.: Scott Cooper, act.: Jeremy Allen White, Jeremy Strong, release 22/10

The Rock retrouve le ring FR/ Dwayne « The Rock » Johnson signe peut-être le rôle de sa vie en incarnant Mark Kerr, légende du MMA, adulé sur le ring mais brisé en dehors. Salué par la critique, il est dirigé par Benny Safdie (Uncut Gems), qui tente une plongée aussi intense que celle de Darren Aronofsky dans The Wrestler. Ce n’est pas peu dire. (NR)

THE SMASHING MACHINE US, dir. : Benny Safdie, act. : Dwayne Johnson, Emily Blunt, sortie : 29/10

Romantic road trip

EN/ Trending now: alternative rom-coms from top-tier American indie directors. Following Materialists and Splitsville, we now have A Big Bold Beautiful Journey Margot Robbie and Colin Farrell play two singles who meet at a wedding. Their car can transport them to moments from their past. The reviews haven’t been kind, but a little anti-cynical magic is always welcome, surely? (NR)

A BIG BOLD BEAUTIFUL JOURNEY US, dir.: Kogonada, act.: Margot Robbie, Colin Farrell, Phoebe Waller-Bridge, release: 1/10

Free your mind

Trilogie de l’âme

FR/ Nicolas Philibert achève son triptyque consacré au secteur psychiatrique avec deux nouveaux films sur des Parisiens souffrant de troubles psychiques. On n’entend pas ça tous les jours. Préparez-vous tout de même. Ces œuvres, Averroès & Rosa Parks et La machine à écrire, prolongent Sur l’Adamant, le premier volet de la série. Avec Sur l’Adamant, qui lui a valu l’Ours d’or à la Berlinale, Nicolas Philibert offre un portrait libre d’un centre de jour installé dans une péniche sur la Seine, accueillant des patients en souffrance psychique. Averroès & Rosa Parks suit deux unités de l’hôpital Esquirol, où l’écoute des patients est au cœur des soins. La machine à écrire tire son nom d’une scène touchante où un poète reçoit la visite de deux soignants bricoleurs venus réparer sa machine à écrire. (NR)

AVERROÈS & ROSA PARKS + LA MACHINE À ÉCRIRE FR, dir. : Nicolas Philibert, sortie: 8/10

Ook deze maand

In Petit rempart (vanaf 8/10) verhaalt Eve Duchemin over een 53-jarige vrouw die in het Vestje, het noodopvangcentrum van Samusocial, haar kracht terugvindt

Regisseur Francis Lawrence baseerde het dystopische The long walk (vanaf 1/10) op een verhaal van Stephen King

Het festival Filem’On (22/10 > 5/11) openbaart editie na editie hoeveel heerlijke, eigenzinnige, veelkleurige films er bestaan voor een jong publiek

Richard Linklater (Boyhood) toont in het geestige Nouvelle vague (vanaf 15/10) hoe Godard tot À bout de souffle kwam

Indian cuisine

Eat & Drink

1. Offering

EN/ In Brussels, a growing number of Indian restaurants are shrugging off the tired clichés associated with the subcontinent. Here are five spots where you can get a real taste of this culinary revolution in action.

Anjali offers up a fresh take on the Indian restaurant. Forget picturepostcard interiors and excessive gilding. Instead, Anjali breathes a contemporary aesthetic, designed in collaboration with the architectural ﬁrm ABOUT. At the centre, a large, carved door imported from Mysore is mounted on a wall, acting as a striking focal point. With its clean-lined tables, artisan furniture, and simple shelving, the space has room to breathe. Taking over the spot formerly occupied by La Vallée du Kashmir, a longstanding local favourite, this new restaurant immediately makes its mark as a unique destination. At the helm is Sunny Harminder. Originally from Punjab, the

50-year-old spent many years as a caterer, making a name for himself with his Rasoi food truck. Opening a restaurant was the logical next step, even if the refurbishment took over a year. The name speaks volumes: anjali means “offering”. The experience on the plate begins with a trio of pani puri (€13): delicate, hollow shells of fried ﬂour, puffed up until impossibly light and crisp, which you ﬁll with mint or tamarind-infused water. Eaten in a single bite, they explode in the mouth with a combination of crunch, tangy freshness and spice. A classic Indian street-food appetiser.

Among the main courses, the palak paneer (€18) is impressively ﬂavourful: cubes of fresh cheese simmered in a spinach sauce that is gently spiced yet perfectly balanced. The naans, baked in a tandoor imported from India, complete the picture – especially the exceptional garlic naan (€6)

which, crisp and fragrant, is worth the trip alone.

The meal culminates in the saffron rabri (€10), a traditional grandmother’s dessert from northern India made with patient, slow cooking: whole milk is reduced overnight until thick and creamy, infused with saffron and cardamom, then enriched with slivered almonds and pistachios. And for a ﬁnal touch of bliss, anyone not tempted by the excellent mango lassi (€4.50) will be delighted to ﬁnd a refreshingly crisp and distinctive Indian lager from Brasserie de la Mule, as well as wines from Basin & Marot –such as the Garganuda, Etichetta Verde 2023 (€38), a sun-drenched Italian white with a lovely freshness.

MICHEL VERLINDEN

ANJALI •••• Edelknaapstraat 49 Rue du Page, Elsene/Ixelles, anjali.brussels

2. Tale

Dastaan (“tale” in Hindi) reimagines Indian cuisine with sharing plates inspired by Punjab and Mumbai. On the menu you’ll ﬁnd zesty chaat, reimagined samosas, a generous pav bhaji, and a jalapeño chaat that is as inventive as it is transportive. Plates soon ﬁll the table, best enjoyed with a cumin cocktail or some crunchy poppadoms. The navy-blue interior provides a perfect backdrop for the vibrant food.

DASTAAN ••••

Georges Henrilaan 373 Avenue Georges Henri, SintLambrechts-Woluwe/Woluwe-Saint-Lambert, dastaan.be

3. Festive

With Bombay BBQ, the team behind Mission Masala has created a playful, contemporary Indian canteen. With a deliberately over-thetop, Bombay street-style decor, the menu focuses on sharing plates rather than on the classics. Grilled malai broccoli, Padron peppers stuffed with paneer, and a garlic naan make for a winning combination, all to be washed down with a tamarind margarita or a house IPA.

BOMBAY BBQ •••

Elsensesteenweg 280 Chaussée d’Ixelles, Elsene/Ixelles, missionmasala.be

4. Crafty

Having (temporarily) moved from its spot in the Galerie Bortier, Naanry now serves its flat naans and curry bowls in the imposing setting of the Fox food market. The “Cauliflower Bowl” (€14.90) is a little disappointing, its flavour marred by an overly pronounced bitterness –no doubt due to an excess of chicory. This is in spite of the good paprika chapatis served alongside, and a wonderfully soft, fluffy naan.

NAANRY •••

Vorstlaan 25 Boulevard du Souverain, WatermaalBosvoorde/Watermael-Boitsfort, fox.brussels

5. Plant-based

Chandigarh offers seriously brilliant vegetarian Indian cuisine (with vegan options available on request). Their thalis are a perfect example of the form: rice, naan or roti, several vegetable curries, poppadoms, pickles, and chutneys, all beautifully presented. Everything is carefully homemade and can be enjoyed with a Kingﬁsher Lager, the quintessential Indian beer, in a chic and colourful setting.

CHANDIGARH ••••

Onderrichtsstraat 63 Rue de l’Enseignement, Brussel/Bruxelles, chandigarh.be

Nightlife

Lena Ramzani

Every month, a different Brussels photographer offers a glimpse into their nocturnal adventures. In this episode, Lena Ramzani (Instagram: les_nouilles) immersed herself in a party organised by the MÉTA collective, on a barge moored at the Veeweidekaai/Quai de Veeweyde.

“Partying on the water is a great alternative to clubs like C12 or Fuse, which I usually go to. For the past five years, I’ve been exploring Brussels nightlife with my Fujifilm X-T50.”

“On this particular evening, the atmosphere was incredible: 200 people, an open roof overlooking a pink sky after the rain, lights and smoke creating dancing shadows. It was hard to tell whether we were floating on water, on Earth or aboard a spaceship. This strange and almost unreal moment transported me.”

“When I photograph, I focus less on faces and more on energy: the way bodies vibrate together, carried by the DJ’s sound.”