Natuur.ruimte 03/2013

Natuur.ruimte Restauratie van een maaimachine Vismonitoring

driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw september 2013 • jaargang 20 - nummer 3 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • september - november 2013

Inhoud

ZEKER LEZEN Natuur.beheer: Even voorstellen

14 5

Onze materiaalmeester, Frank Goossens

Natuur.beheer: Restauratie van een maaimachine

6

Soms blijft er maar één optie over: zelf tot herstelling overgaan...

In gesprek met: Georges Hofer, Schorrendabber

10

De meesten onder ons kennen vis enkel van op hun bord, maar Georges vertelt er je alles van.

Sfeerverslag: Vismonitoring

13

Een dag op stap met Juul

Soort in de kijker: De leemkieuwpootkreeft

Triops 14

KEICOOL

De triops is écht stokoud. De laatste jaren is er echter weinig over deze diertjes gesproken...

EN VERDER Edito

De pen van JNM

20

Op stap met Snor

22

Wevende en jagende spinnen

3

Winkelhoekje

33

Colofon

34

Actief met Eikeldop

24

Doetjes en datjes, niet voor watjes!

NIET VERGETEN Natuur.actief: Behaag... Natuurlijk

4

Kies voor streekeigen groen

Natuur.beweging: Natuurpunt feest

16

Een feest voor het hele gezin

FILM: De Nieuwe Wildernis

17

Natuur van bij ons zoals je ze nooit eerder zag!

10 AAN DE SLAG Natuurbeheer: Dag van de Natuur

8

Je kunt het zo gek net bedenken of je kunt het doen in het groen...

Agenda

18

Handen uit de mouwen

26

Beheerwerken, steek een handje toe

Vergeet niet te genieten

Vismonitoring

Doe eens iets leuks

28

EDITO

Warm genieten...

Het is een luxe en een eer om dit editootje te mogen schrijven. Een luxe, want terwijl ik dit schrijf, zit ik op ons tuinterras op wat is uitgeroepen tot de warmste dag van het jaar. Een eer, want geef toe, het voorwoord schrijven van Natuur.ruimte, een publicatie die naar ruim 4000 leden gaat, dat is toch wel een eer.

Natuur.ruimte, het is best een mooie en toepasselijke naam voor een ledenblad van Natuurpunt.

Ruimte maken voor natuur kan op heel wat manieren, via beheer, studie, educatie, de beweging enz.

De manier waarop maakt niet uit, alle inzet is nuttig, als het maar leidt tot “warm genieten”.

“Warm genieten” zou het motto kunnen zijn voor een organisatie als Natuurpunt. Natuurlijk is het heel erg nodig dat we de weinige stukken natuur die ons nog resten in dit verstedelijkt Vlaanderen zo goed mogelijk bewaren. Met een overheid die op dit vlak steeds verder terugtreedt is de inzet van de vele vrijwilligers bij het beheer en de studie van onze natuurgebieden meer dan ooit noodzakelijk.

“Leren en werken” in de natuur, samen met heel wat toffe mensen, dat is niet alleen nuttig en nodig, dat is ook “warm genieten”. Kom het eens proberen!

Dat kan in de komende maanden bijvoorbeeld tijdens de Dag van de Natuur. Deze keer in de Opstalvallei, een boeiend natuurgebied in de haven. Of eerder nog tijdens de première van “De Nieuwe Wildernis” in Kinepolis. Het volledige aanbod van activiteiten vind je verderop in deze uitgave. Volop gelegenheid om warm te genieten …

Het moet niet altijd natuur met “grote N” zijn. Ook rondom het huis kan van alles gebeuren om de natuur een handje, pootje, vleugeltje te helpen. Ieder van ons kan er voor zorgen dat biodiversiteit niet beperkt blijft tot een aantal reservaten die als oases in een dorre woestijn liggen. Wat is er plezanter dan op je eigen terrasje zitten omgeven door boeiende natuur? Dat is toch … “warm genieten” …

Bart Vannieuwenhuyse

Natuurpunt Brecht

Foto: Rafaël Delaedt Natuur.ruimte • september - november 2013

3

NATUUR.ACTIEF

Ook dit jaar, en dit al voor de twintigste keer, pakt Natuurpunt uit met deze actie. We willen hiermee het aanplanten van streekeigen hagen bevorderen. En we zijn niet alleen. 13 Natuurpuntafdelingen en 30 gemeenten ondersteunen de actie in het westen van de provincie Antwerpen.

Het succes van de opeenvolgende campagnes heeft ongetwijfeld te maken met de vlotte samenwerking tussen de medewerkers van onze natuurvereniging en de gemeentelijke groendiensten, milieudiensten en de milieu­‑ adviesraden.

Kiezen voor streekeigen groen, kiezen voor kwaliteit Streekeigen bomen en struiken zijn goedkoop, ze groeien snel, hebben een lange levensduur en zijn goed bestand tegen de grillen van ons klimaat of allerlei ziekten en plagen.

Streekeigen groen biedt nog veel meer voordelen.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld coniferen, die jaar in jaar uit hetzelfde groene kleedje dragen, tooien onze eigen boom- en struiksoorten zich telkens weer in nieuwe vormen, geuren en kleuren, naargelang het seizoen. Het grafische spel van kale takken in de winter, de bloesems en het prille groen van de lente, de weelde van het zomerse lover, de subtiele kleurenpracht en de vruchten van de herfst: kortom, streekeigen groen maakt van elk seizoen een gebeurtenis!

Daarbij laat het streekeigen groen leven.

Deze planten trekken meer insecten aan dan uitheemse soorten. Bloesemdragende soorten trekken vlinders, bijen en hommels aan. Dit trekt weer insectenetende vogels aan. Bessen- en vruchtdragende soorten zijn zeer aantrekkelijk voor vogels en andere dieren.

4

Alle informatie over het aanbod vind je op de website http://users.telenet.be/behaag/ Hoe bestellen?

In het informatieblad of de website van uw gemeente vind je een bestelformulier. Hierop duid je aan welk(e) pakket(ten) je wenst. Dit formulier dient uiterlijk 25 oktober ingeleverd te worden op het gemeente- of districthuis. Let op: wijze van betaling en uiterste besteldatum zijn niet bij alle gemeenten hetzelfde.

Welke gemeenten nemen deel?

District Berendrecht-Zandvliet-Lillo Contact: Luc Redig, Tel: 03-354.55.06 Gemeente Brecht Contact: Milieudienst Wendy Neirynck, Tel: 03-660.25.63 Gemeente Kapellen Contact: Duurzaamheidsambtenaar Mireille Martens, Tel: 03-660.66.46 Gemeente Schoten Contact: Groendeskundige Willem-Jan Bruyninckx, Tel: 03-685.04.62 Gemeente Stabroek Contact: Milieudienst Ivan Janssens, Tel: 03-210.11.50 Gemeente Wuustwezel Contact: Groendienst Wilfried Pockelé, Tel: 03-690.46.24

Natuur.ruimte • september - november 2013

NATUUR.BEHEER

Even voorstellen, onze materiaalmeester Bij het ontwerpen van de ecoloods van Natuur- en Landschapszorg aan de Oude Landen vertrokken wij van het principe dat natuurbeheer het werk is en blijft van professionele natuurarbeiders én van vrijwilligers. Naast het medegebruik van de open loods en van de vergaderruimte werd daarom een afzonderlijk magazijn voorzien voor het bergen en onderhouden van het vrijwilligersmateriaal.

Het heeft wat voeten in de aarde gehad, maar eindelijk zijn we gestart met de inrichting van die ruimte. De aanleiding? Sinds kort heeft Natuurpunt Antwerpen Noord een heuse materiaalmeester.

Frank Goossens uit Berendrecht, al jaren natuurvrijwilliger - en een man met twee rechterhanden! - staat nu in voor de verdeling van het werkgerief dat op natuurbeheerdagen wordt gebruikt. Hij volgt ook de terugkeer op.

Gedaan dus met de botte bijlen, loshangende rieken en tandloze hooirijven. Mooi en efficiënt werk vertrekt immers van goed onderhouden materiaal.

Meteen de gelegenheid om nieuwe afspraken te maken voor een vlotte behandeling van de materiaalaanvragen.

De aanvragen komen binnen op het secretariaat en worden doorgespeeld aan Frank. Die haalt het gevraagde gerief uit het magazijn en plaatst het in de container van de vrijwilligers. Deze staat op het terrein achter de loods. De verant‑ woordelijke voor de werkdag kan het gevraagde materiaal daar ophalen en achteraf ook terug plaatsen. Op die manier behouden we het overzicht waar welk gerief naartoe is en waar er eventueel een stuk is achtergebleven.

Frank is inmiddels begonnen met de inrichting van ons magazijn in de loods. De spaden, rieken en hooirakels hangen netjes aan haken tegen de muur. De motorzeisen, motorzagen en veiligheidskledij hebben eveneens hun plaatsje gekregen. Aan een kleine werkbank kunnen onderhoud en herstellingen worden uitgevoerd.

En wil je Frank te vriend houden: draag zorg voor het materiaal, niet forceren en proper terug. En vergeet niet: veiligheid voor alles.

Natuur.ruimte • september - november 2013

Foto’s: Guy Leys 5

NATUUR.BEHEER

Restauratie van een maaimachine Tijdens de brand in de loods van Natuurpunt in de zomer van 2010 werden vele van onze machines zwaar beschadigd. Het verlies werd voor een deel door de verzekering gedekt. Een aantal machines zijn inmiddels vervangen door nieuwe of tweedehandse. Voor enkele vonden we geen betaalbare nieuwe of tweedehandse vervangers. Als dergelijke machines voor een vlotte uitvoering van ons natuurbeheerwerk onmisbaar zijn, blijft er maar één optie over: zelf tot herstelling overgaan. Als dat geen uitdaging is!

Tekst: Guy Leys Georges Hofer Foto’s: Guy Leys 6

De machine had in de haard van de brand gestaan en leek rijp voor de schroothoop. Het mechanische deel van de machine bestaat uit twee tandwielkasten met daartussen een overbrenging met riemen. Men zou kunnen denken dat hitte en vuur aan zo’n metalen machine enkel lakschade kunnen toebrengen.

Onze ‘drie-schijver’ kwam eerst aan de beurt.

Dit is een schijvenmaaier met drie elliptische schijven waarop aan de toppen scharnierende messen zijn bevestigd. De schijven draaien zeer snel rond waardoor de messen naar buiten worden geslingerd. Hetzelfde principe als dat van een grasmaaier eigenlijk. De drie-schijver kan, in tegenstelling tot zijn grotere broers, aan een lichte tractor worden gehangen. Die combinatie levert een snelle, wendbare en relatief lichte maaimachine op. Drie-schijvers zijn niet meer in de handel te verkrijgen.

Natuur.ruimte • september - november 2013

NATUUR.BEHEER Niets is minder waar. Er zijn nogal wat rubberen en kunststof onderdelen: O-ringen, afstandshouders, bussen, asafdichtingen en afschermkappen. Die stukken zijn in rook opgegaan. Van sommige vonden we zelfs geen spoor terug. Ook metalen onderdelen zoals veren, circlipsen en de zeer dunne lagerkooien waren door de hitte gesmolten of vervormd en onbruikbaar geworden.

Inmiddels zijn we aan het volgend project begonnen: de restauratie van een opraapwagen.

Vele handen maken het werk licht. Vandaar een heel warme oproep tot vrijwilligers die graag schuren, slijpen, sleutelen, lassen, wringen, polieren, boren, schilderen en hameren.

Kandidaat restaurateurs kunnen zich aanmelden bij Georges Hofer (gle.hofer@gmail.com) of Guy Leys (guy.leys@antwerpen.be).

We hebben de machine volledig uit elkaar moeten halen. Elk onderdeel werd zorgvuldig van vuil en roest ontdaan en gelakt. Opgebrande of weggesmolten onderdelen werden vervangen door nieuwe of nagebouwde stukken. Daarna werd de puzzel, met meer dan duizend stukken, zorgvuldig terug in elkaar geplaatst.

Het liep niet altijd van een leien dakje. Soms kregen we hulp uit onverwachte hoek. Zoals die keer dat we het gevecht dreigden te verliezen met een grote o-ring, om die op zijn plaats te houden. Koning winter –we werkten toen nog buiten- ‘verlamde’ de ring zodat hij netjes bleef liggen waar hij moest liggen. Toen alles in elkaar stak, hebben we de schijvenbalk opnieuw moeten openen, omdat één tandwiel één tandje “verkeerd zat”, waardoor de messen tegen elkaar konden komen…Het project is uiteindelijk geslaagd. Dit maaiseizoen werd al meer dan 2 ha gemaaid met onze drie-schijver.

Natuur.ruimte • september - november 2013

7

NATUUR.BEHEER

De dag van de natuur is dé dag van het groene vrijwilligerswerk.

Je kunt het zo gek niet bedenken of je kunt het doen in het groen: bomen knotten, vogels inventariseren, maaien, hooien, snoeien, bijenhotels timmeren, picknicken, voedertafels knutselen, bomen planten, wandelen, natuurworkshop organiseren, wandelingen leiden, zelfs knuffelen…

Tekst en foto: Willy Ibens

8

Natuur.ruimte • september - november 2013

Vorig jaar waren we met velen actief bij het ‘open houden’ van de Nolse duinen in de Kalmthoutse heide. Dit jaar zijn we te gast in Berendrecht. In het nieuwe natuurgebied Opstalvallei.

De eerste fase van dit grote moerasgebied is al aangelegd. De rest - nog zo’n 170 ha moet volgen. De uitdaging is hier een nieuw habitat creëren voor vogels die broeden in grote rietvelden. Kleine zangvogels zoals blauwborst, rietzanger en karekiet. Maar ook grote moerasvogels zoals roerdomp, bruine kiekendief en misschien zelfs woudaapje of purperreiger.

Zo’n 20 jaar geleden kon de je de geheimzinnige, haast magisch roep van de roerdomp nog horen in het rangeerstation in Oorderen. Met de uitbreiding van het havengebied naar het

noorden toe verdwenen hier de natte polders en daarmee eveneens de laatste paartjes roerdomp op de rechteroever. Wij rekenen er op dat ze nu terugkomen als broedvogel in de Opstalvallei.

Om het riet alle kansen te geven moeten we de strijd aangaan tegen de oprukkende wilgen.

Als we niets doen groeit dit prille moeras snel dicht tot een moerasbos. Dat is zeker ook fraaie natuur, maar niet naar de bek van onze roerdompen of kiekendieven. Die kiezen voor uitgestrekte rietlanden waar ze hun voedsel vinden en hun jongen kunnen grootbrengen.

NATUUR.BEHEER

Voor iedereen met een groen hart op de juiste plaats is de dag van de natuur een ‘must’.

Lekker genieten van het buiten zijn. Met andere vrijwilligers werken aan meer en betere natuur.

Samen een waardevol natuurgebied beheren en planten, vlinders en vogels een laatste toevluchtsoord geven.

Stip 16 november met fluo aan in jouw agenda.

Kom mee helpen jonge wilgen uit het riet halen.

Een unieke kans om echt iets voor bedreigde vogels te doen. Wij zorgen voor handgereed‑ schap en handschoenen, een heerlijke tas soep middags, een drankje en begeleiding. Laarzen zijn gewenst. Ook kleding die een beetje vuil mag worden is aanbevolen.

Afspraak op zaterdag 16 november vanaf 9.30 u aan de hoek Zoutestraat - Sint Janbaptiststraat in Berendrecht (nabij het Reigersbos). Er is een klus(je) voor iedereen.

Legende waterplas bos rietland grasland struwelen afspraakplaats

Natuur.ruimte • september - november 2013

9

IN GESPREK MET

Georges Hofer, schorrendabber

Dit keer hebben we het niet over planten, zoogdieren, vogels of insecten maar over vissen! Daar wordt veel minder over gesproken. Het is ook moeilijk om ze te laten zien: je gaat ze niet te lijf met een loep, een verrekijker of een vlindernetje.

En wees nu eerlijk, de meesten onder ons kennen vis enkel van op hun bord. Dus, lees en leer!

Tekst: Rina Peys Foto’s: Frank Wagemans 10

Natuur.ruimte • september - november 2013

IN GESPREK MET Georges is recent gepensioneerd en een gedreven vrijwilliger van de Schorrenwerk‑ groep. De ‘schorrendabbers’ beheren het Galgenschoor en het Groot Buitenschoor op de rechteroever van de Schelde. Met Georges gaan we het hebben over vis en nog zo veel meer.

Hoe kom je als hobbyvisser terecht op het Groot Buitenschoor?

Sinds mijn achtste ga ik al mee vissen.

Water fascineert mij. Het zit in mijn genen of misschien is het wel een hardnekkig virus. Ik volgde enkele jaren geleden een Schorrencursus. Door het INBO (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek) werd een les over vissen gegeven. Aan het einde vroegen ze vrijwilligers om het visbestand op het Groot Buitenschoor in kaart te brengen. Dat was dus ‘vis naar mijn bek’!

tong is dat in de zomer. We hebben al een 15-tal soorten vis gevangen. In de volledige BenedenSchelde leven er 56 verschillende soorten, zowel zoet- als zoutwatervissen.

Hoe monitoren jullie?

Eén keer per maand plaatsen we een dubbele schietfuik. De dag erna gaan we onze buit tellen en meten. Dat klinkt eenvoudiger dan het is.

We monitoren in een geul aan de strekdam.

Niet in de Schelde zelf. Er is daar immers nogal wat scheepsverkeer en de boeggolven maken het daar te gevaarlijk. Het tijdstip is ook belangrijk. We baseren ons op de getijden‑ kaarten van Bath. Bij springtij kunnen we niet gaan en als laag water op een onchristelijk vroeg uur valt is het ook geen doen. In de winter is de keuze nog beperkter, het is dan kort dag en bij nacht en ontij gaat het dus ook niet.

Wat heeft het Groot Buitenschoor aan vis te bieden?

Hoe moet ik me een fuik voorstellen?

Heel wat! Er is echter een donkere periode geweest in de jaren ‘70. De Schelde was toen zo goed als dood. Er zwom bijna geen vis meer in!

Er werd zonder beperkingen afvalwater geloosd en slikken en schorren verdwenen voor haven en industrie. Gelukkig kwam er een ommekeer.

De laatste jaren kunnen we spreken van een aanzienlijke verbetering in de waterkwaliteit.

Onze fuik (zie foto) is 22 meter lang. We hangen haar op aan palen die in het slijk worden geslagen. We plaatsen ook zeehonden‑ roosters want die dieren zijn erg nieuwsgierig en komen soms kijken. Ze lusten wel een gemakkelijk hapje vis uit de fuik. Maar als ze er niet uit geraken kunnen ze geen lucht happen en verdrinken ze. Onderaan de fuik zijn openingen voor de platvissen.

Maar, meten is weten en dus moet er gemonitord worden. Je zou raar opkijken als je ziet hoeveel soorten zeedieren we hier aantreffen. Vissen, garnalen en krabben zitten altijd in de fuik.

Bot, zeebaars en tong zijn onze toppers. Voor bepaalde soorten zijn er piekmomenten. Die vallen jaarlijks rond dezelfde periode. Voor

We baggeren met al dat materiaal op een zelf ontworpen trekker naar de plaats waar we de fuik willen opstellen. Laarzen zijn meestal niet voldoende. We hijsen ons in een waadpak met laarzen en al aan. En als zo’n pak lek is, zijn we net Michelin mannen. Pret gegarandeerd!

Natuur.ruimte • september - november 2013

11

IN GESPREK MET

En dan, de dag erna?

De dag erna, opnieuw bij laag water, gaan we de fuik leeg halen. Alle vissen en schaaldieren worden geteld en gemeten. Daarna worden ze weer terug gezet.

Weet je hoe je een glibberige paling meet?

Simpel, we leggen hem in het zand, we aaien hem 3 keer over zijn buik en dan blijft hij zo enkele minuten stil liggen tot hij gemeten is.

Het werkt prima! Wie het niet gelooft, moet maar komen kijken (en helpen). Er is iemand die alles noteert en een ander die meet en telt.

Voor sommige soorten die we tellen zijn er piekmomenten en perioden waarin ze bijna niet voorkomen. Bijvoorbeeld de pladijs: hij legt zijn eitjes zwevend in zeewater. Bij minder zout en dus brak water zouden de eitjes naar de bodem zakken en opgegeten worden. De kleine pladijsjes zwemmen de Schelde op en vinden overvloedig eten in brak water. Dat is belangrijk om weten, grote pladijzen vang je dus niet op het Groot Buitenschoor. Die zitten terug in zee.

Wist je trouwens dat platvissen, zoals pladijs en tong, na hun ei-stadium ‘rond’vissen zijn met aan weerszijde van hun lichaam een oog? Pas later groeien ze uit tot echte ‘plat’vissen. Dan draaien de ogen zodat ze alle twee naast elkaar en boven op het lichaam komen te zitten.

Spiering vangen we ook. Die lijkt erg op ansjovis. Om ze op een gemakkelijke manier te herkennen, moet je ruiken: spiering ruikt naar komkommer en ansjovis ruikt naar…vis.

In het Antwerps wordt een smal persoon ook een spiering genoemd. Maar of hij ook naar komkommer ruikt?

Hoe kunnen geïnteresseerden kennis maken met het Groot Buitenschoor en met jullie werkzaamheden?

Onze wandelingen staan in de agenda van Natuur.ruimte en op de website. Meestal is het de eerste zondag van de maand.

Er worden ook andere activiteiten georganiseerd.

Zo was er bijvoorbeeld het monitoren van nachtvlinders op de zilte graslanden. Ook dagvlinders werden succesvol in kaart gebracht.

Planten ontdekken kan ook. Je zou verwonderd zijn over de diversiteit in een dergelijk zilt gebied, waar wind en water vaak vrij spel hebben.

Slijkdiertjes zoeken en bekijken onder leiding van een specialist is heel interessant en vooral fijn voor zij die graag in de modder ploeteren en niet vies zijn aangelegd. Als je mee op uitstap gaat, neem een verrekijker mee want ook vogelaars komen aan hun trekken.

Helpende handen zijn steeds welkom. We worden allemaal al wat ouder en soms is het wel zwoegen als er te weinig mensen zijn. Ook het weer strooit vaak roet in het eten. Voor de getijden zijn er tabellen maar voor storm en regen is dat niet het geval.

En voor de romantische zielen, je kijkt er naar het verdronken land van Saeftinghe aan de overkant en de zonsondergang is er prachtig.

Wil je nog meer weten, neem dan gerust contact op met het Natuur.huis. Zij verwijzen je graag door of helpen je verder.

Alle info over de schorren vind je op www.scheldeschorren.be

De Visschenwinkel - zondag 6 oktober Ons bezoekerscentrum is open vanaf 9 u voor een voorafgaandelijke droge en moddervrije kennismaking met onze brakwaterschorren.

Terwijl onze vissers zich klaarmaken, wandelen wij op de zandbank en de slikplaat van het Groot Buitenschoor bijna tot in het midden van de Schelde. Aansluitend helpen we onze vissers met het ophalen en leegmaken van de visfuik.

Samen met hen maken we kennis met de vissen in de Schelde.

12

Belangrijk: goedzittende rubberlaarzen zijn noodzakelijk, zonder ga je écht niet mee. Dit is een wat zwaardere wandeling, die niet geschikt is voor mensen met gezondheidsproblemen of die slecht te been zijn.

Afspraak op zondag 6 oktober om 9.30 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

Natuur.ruimte • september - november 2013

Vandaag hadden we wel een zeer jonge supporter-helper bij, Juul, 4 jaar jong. Eerst een beetje terughoudend, dan heel voorzichtig eens een visje aanraken, en op het einde werden de visjes door hem terug in de emmer gelegd.

Maar krabben, zeker de grotere groene, liever handjes op de rug en een stapje achteruit, je weet maar nooit!

Zou dit nu de eerste stap zijn in de verjonging bij de Schorrendabbers?

Netten l

SFEERVERSLAG

Dinsdag 13 augustus

eegmak

etten en uitz

en

Fuik

Meten is

weten

Meten en

Je hebt link

noteren

se botten en

Voor

erug in zichtig t

e emmer

d

Natuur.ruimte • september - november 2013

Tekst: Frank Wagemans rechtse bott

en!

Foto’s: Guy Leys Rina Peys 13

SOORT IN DE KIJKER

De leemkieuwpootkreeft

Een krantenknipsel uit juni 2007: “Tijdens een kamp van JNM in het Klein Schietveld van Brasschaat werd een aantal merkwaardige waterdiertjes opgemerkt. Deze beestjes kropen over zandige bodems van een ondiepe troebele plas en hadden een zeer vreemd uiterlijk met een hoefijzervormig schild en een lange gevorkte staart.

De laatste waarnemingen in België dateren van 1930.

Dat de soort dus na zeventig jaar opnieuw wordt aangetroffen, is heel bijzonder.

Het is echter nog niet duidelijk of de soort er zich opnieuw gevestigd heeft, dan wel altijd onopgemerkt is gebleven.”

Tekst Thijs Nouws Foto’s: Zierold 14

Natuur.ruimte • september - november 2013

(Her)ontdekt Over heel de wereld vind je wel 15 soorten van de triops (het geslacht in dit geval). Deze komen voor in de meeste Europese landen, Rusland, Japan, Senegal, Zuid-Afrika, Israël,…

In dit opzicht is onze triops dus een beetje een wereldreiziger.

Je kan ze gemakkelijk herkennen. Als je er ooit een foto of tekening van hebt gezien, kan je deze soort niet missen. De 2 tot 6 cm grote triops behoort tot de geleedpotigen. Onder zijn schild vind je een gesegmenteerd lijfje met tientallen pootjes, die ook het ademhalingsorgaan vormen. Zijn gevorkte staart en de voelsprieten aan zijn voorkant maken hem onmiskenbaar.

Historiek De triops is écht stokoud. In Duitsland vond men fossielen van triopsen uit de periode van het Trias (afgerond 200 tot 235 miljoen jaar geleden). Zeer bijzonder is het feit dat deze leemkieuwpootkreeften zich gedurende deze periode bijna onveranderlijk in leven hebben weten te houden. Een mooi voorbeeld van een levend fossiel dus.

Ecologie

Levenscyclus Een beestje dat in tijdelijke plassen leeft, met weinig tijd om zich te ontwikkelen en te vermenigvuldigen en toch al 200 miljoen jaar meegaat, móet wel over een unieke voortplanting beschikken.

Eerst en vooral zijn de triopsen en hun eitjes goed aangepast aan droogte. Wanneer de poel uitdroogt, voelt de triops de drang om zich voor te planten. Dit is het signaal om eieren te produceren. Deze bevinden zich in een eizak onderaan de buik (op het 11de segment). Daarna blijven ze onderaan zitten of worden ze aan een waterplant achtergelaten.

SOORT IN DE KIJKER

De laatste 5 jaren is er echter weinig over de leemkieuwpootkreeften (Triops Cancriformis, of eenvoudig triops genoemd) gesproken. De soort is nauwelijks bekend. Desondanks worden ze nog regelmatig gespot in de buurt waar ze toen werden ontdekt.

De eieren zelf zijn tegen veel resistent. Ze kunnen lange tijd tegen droogte en kunnen vlot passeren door het spijsverteringskanaal van vogels. Als ze een tijd later weer water met de juiste condities tegenkomen, zal een deel van de eitjes uitkomen binnen een periode van enkele uren tot enkele dagen. Binnen twee weken zullen ze al geslachtsrijp zijn en voor hun eigen nageslacht kunnen zorgen. Omdat slechts een deel van de eitjes eerst uitkomt, is er nog een tweede kans als de plas te vroeg uitdroogt.

Triops in je tuin?

Moest je eens een triops tegenkomen, wat doe je dan? In eerste plaats laat je de beestjes best verder zwemmen. Je kan ze eventueel wel even op je (natte) handen nemen om een foto te nemen. Post die dan samen met de juiste locatie op waarnemingen.be.

De biotoop van de triops zijn tijdelijke waterpoelen. Denk daarbij aan karrensporen, ondiepe beekjes,… Ze komen voornamelijk voor in plassen die snel uitdrogen maar zich op een andere dag weer vullen met regen- of overstromingswater. Het voordeel van zo een waterpartij is dat er zich geen grote predators (denk aan vissen) voordoen en dat het water snel opwarmt.

Hier vult een triops zijn dag met over de bodem te ‘racen’ en slib op te vangen, waaruit hij dan verteert wat hij tegenkomt.

De triops is omnivoor, dus eet zowel kleine stukjes plantaardig materiaal als een toevallig passerende eencellige.

Natuur.ruimte • september - november 2013

15

NATUUR.BEWEGING

Op zondag 15 september organiseert Natuurpunt een verenigingsdag in Gooik voor alle vrijwilligers, leden en sympathisanten.

We zijn een hele dag te gast bij Natuurpunt Pajottenland.

Naast heel wat animatie voor het hele gezin, krijg je er ook een overzicht van wat Natuurpunt allemaal in petto heeft voor het komende jaar.

Ontmoet Natuurpunters uit heel Vlaanderen, geniet van lokale lekkernijen en neem deel aan één van de vele activiteiten op het Natuurpunt Feest.

Breng je partner en (klein)kinderen mee, want het wordt een echt gezinsfeest!

Wat dacht je van • • • • • •

een heuse spinnensafari workshops natuurfotografie tongsnijders-avonturenpad wandelingen op de Kesterheide initiatie trekvogels tellen strobalenpiramide

Dromen, eten en drinken Muziek en theater komen uit de schuif van ‘Zonhoria’, die je meenemen naar het land van verbeelding en dromen. Eten en drinken worden verzorgd door lokale bioproducenten zoals Nechelput, De Groentelaar en onze huiscateraar Geert Groffen, Pajottenlander, Westmalle en het lokale bier Tongsneyder.

Als muzikale afsluiter brengt Kim Delcour ‘De geest van de Kesterheide’ samen met Lief Verbeeck (draailier), Paul Garriau (draailier), Rudy Velghe (viool, nyckelharpa) en Stefan Timmermans (doedelzak, schalmei, blokfluit).

Op zaterdag 14 september is er – als opwarmer voor het Natuurpunt Feest – een lokaal folkfestival, met optredens van Arjuin, de winnaar MuziekMozaïk en Soetkin.

Praktisch Zaterdag 14 september: Folkfestival.

Zondag 15 september: Natuurpunt Feest van 10 u tot 17 u.

Inkom gratis voor iedereen. Voor de begeleide activiteiten betalen niet-leden een kleine bijdrage.

Maak zeker gebruik van een van onze ingelegde bussen!

Locatie: Domein Paddenbroek • Paddenbroek‑ straat 12 • 1755 Gooik Website: www.natuurpunt.be/feest

16

Natuur.ruimte • september - november 2013

In een uitgestrekt moeras scheert een majestueuze zeearend over de boomtoppen. Denderend trekt een kudde van duizenden wilde paarden voorbij. Twee volwassen edelherten leveren strijd om in de gunst van een hinde te komen. Dit is pure, woeste natuur, zoals je ze nooit eerder zag… en toch gewoon gefilmd in de lage landen.

NATUUR.ACTUEEL

VANAF 25 SEPTEMBER IN DE BIOSCOOP

De Nieuwe Wildernis is een adembenemend natuurspektakel, een film voor het hele gezin.

De film is opgenomen in de Oostvaarders‑ plassen in Nederland en gunt je een unieke blik op de wondermooie natuur van bij ons. De hoofdrolspelers zijn geen acteurs, maar dieren: extraverte konikspaarden, oogverblindende ijsvogels en een jong vossengezin. Je volgt hen door de vier seizoenen terwijl ze aangrijpende, vertederende, maar vaak ook humoristische momenten beleven.

De winst van de film in Vlaanderen gaat naar de ontwikkeling van het Grote Netewoud, een verzameling van natuurgebieden in het hart van de Kempen. Die herbergen bloemenrijke graslanden, moerassen en venen, heide en landduinen, en enorme, uitgestrekte bossen.

Ze vormen een thuis voor otters, bevers en zwarte ooievaars. Kortom, een Vlaams stukje wildernis.

PREMIERE - woensdag 25 september Metropolis Antwerpen, groenendaallaan 394 2030 Antwerpen

Lede n €5

Programma

Wil je erbij zijn?

19.30 Ontvangst en begeleiding naar de bioscoopzaal

Leden van Natuurpunt Antwerpen Noord kunnen deze premiere bijwonen door in te schrijven vóór 20 september via mail naar antwerpennoord@natuurpunt.be en € 5 te storten op ons rekeningnr: BE77 2200 3405 7342

20.00 Vertoning ‘De Nieuwe Wildernis’ met voorwoord door Tom Van Dyck en Natuurpunt 21.30 Receptie

Opgelet, snel zijn is de boodschap want het aantal plaatsen is beperkt!

Natuur.ruimte • september - november 2013

17

Agenda

zo 1

do 5

zo 8

SEPTEMBER 9.30 u, Geneeskrachtige planten herkennen en gebruiken, zie vorig nr Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren Open Monumentendag

do 12 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren za 14

zo 15

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: Materiaalloods Natuurpunt Antwerpen Noord, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren 9 u, Zeehondenkijken kijken Zimmermangeul, zie vorig nr Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

za 28 9.30 u, Werkdag in Het Rood, zie p. 26 Trefpunt: Ingang Het Rood Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen za 28 9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: Materiaalloods Natuurpunt Antwerpen Noord, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren zo 29 10 u, Bessenwandeling in Het Wijtschot, zie p. 28 Trefpunt: Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten

OKTOBER di 1

19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

za 5

EuroBirdWatch

za 5

10 u, Werkdag in De Inslag, zie p. 27 Trefpunt: Ingang De Inslag, Kerkedreef, Brasschaat

zo 6

EuroBirdWatch

zo 6

14 u, Paddenstoelen in de Kooldries, zie p. 29 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

zo 6

zo 22 14 u, Oogstfeest kinderboerderij Mikerf, zie p. 28 Trefpunt: Kinderboerdij Mikerf, Mikhof 25, Brasschaat

9.30 u, De Visschenwinkel, zie p. 12 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

di 8

wo 25 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

za 12

Nacht van de Duisternis - Sterrenwandeling, zie p. 28 Trefpunt: Parking Luienhoek (nabij kruising Bethaniënlei en Kerklei), Brecht

do 19 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr.

Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren za 21

18

do 26 19.30 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p. 26 Trefpunt: Hoek Zoutestraat - St. Janbaptiststraat, Antwerpen - Berendrecht

za 21

9.30 u, Familiewerkdag in ‘t Asbroek, zie p. 27 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

za 21

Septemberfeesten, meer info Natuur.huis Trefpunt: Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27, Antwerpen - Ekeren

za 12

Week van het Bos tem 20/10

za 12

14 u, Bomen over paddenstoelen, zie p. 29 Trefpunt: Ingang De Inslag, Kerkedreef, Brasschaat

za 12

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p. 27 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

za 12

9.30 u, Werkdag in Het Rood, zie p. 26 Trefpunt: Ingang Het Rood Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen 13.30 u, Paddenstoelenwandeling in Noordheuvel, zie p. 29 Trefpunt: parking Noordheuvel langs de Ertboringenweg, Wuustwezel - Gooreind

zo 13

do 17 19.30 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

NOVEMBER za 2

9.30 u, Werkdag in Ruige Heide, zie p. 27 Trefpunt: Hoek Ruige Heide - Putsebaan, Antwerpen - Zandvliet

zo 3

10 u, Wintergasten, zie p. 31 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

za 9

9.30 u, Boomplantactie, zie p. 26 Trefpunt: Ingang Het Rood Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen

za 16

9.30 u, Familiewerkdag in Het Wijtschot, zie p. 27 Trefpunt: Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten

za 16

9.30 u, Dag van de Natuur, zie p. 8 Trefpunt: Hoek Zoutestraat - St. Janbaptiststraat, Antwerpen - Berendrecht

zo 17

14 u, Bomenwandeling in Oude Landen, zie p. 31 Trefpunt: Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27, Antwerpen - Ekeren

za 19

Dag van de Trage Weg

za 19

10 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

za 23 10 u, Werkdag Schans Van Smoutakker, zie p. 27 Trefpunt: Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover pand 160, Stabroek

za 19

9.30 u, Werkdag in Het Rood, zie p. 26 Trefpunt: Ingang Het Rood Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen

zo 24 9.30 u, Wintergasten alom, zie p. 31 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Oorderen

zo 20 Dag van de Trage Weg zo 20 10 u, Herfst in De Uitlegger, zie p. 30 Trefpunt: Hoofdingang De Uitlegger, Heidestraat-Zuid tov huisnr 157, Kapellen zo 20 10 u, Herfstwandeling in ‘t Asbroek, zie p. 30 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten za 26 19.30 u, Halloween in Het Rood, zie p. 30, Trefpunt: Hoek Biartlei - Streepstraat, Kapellen

do 28 19.30 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren za 30 Behaag Natuurlijker, zie p. 4 za 30 10 u, Oxfam Wereldwinkelbeurs, zie p. 32 Trefpunt: Akerzaal van het Ekers Hof, Groot Hagelkruis 6/1, Antwerpen - Ekeren

DECEMBER zo 1

10 u, Winternatuur in Lillo, zie p. 32 Trefpunt: Parking Centrum Lillo, Antwerpen - Zandvliet

19

DE PEN VAN JNM

Ook dit keer heeft de JNM zijn rubriek in deze Natuur.ruimte.

De Jeugdbond voor Natuur en Milieu, die open staat voor alle jongeren van 7 tot 26 jaar, is in onze buurt op twee locaties terug te vinden. JNM Akerland is werkzaam in en rond Brasschaat, terwijl buurafdeling Voorkempen zich toespitst rond Malle en Zoersel..

Kort verslag JNM Zomercongres Zaterdag 27 juli in Sint-Truiden... ... Na een zware onweersbui staat de grote circustent gelukkig nog steeds op zijn plaats.

Op deze vierde dag van het zomercongres (zie vorige editie) beginnen er zich meer en meer JNM’ers te verzamelen in Sint-Truiden.

Vandaag zijn er verschillende activiteiten te doen, zoals een zoektocht naar eikelmuizen en vroedmeesterpadden, maar wij sluiten ons aan bij een sessie rond ‘korte keten landbouw’.

Het CSA principe Souliman, een Limburgse landbouwer, is eigenaar van ‘Het Vrije Veld’. Dit kleinschalig biologisch landbouw‑ bedrijf werkt volgens het CSA-principe. CSA is de afkorting voor community supported agriculture. Voor wie minder goed Engels kan: Landbouw gedragen door een gemeenschap. Hierbij betalen de klanten niet voor de producten zelf, maar voor de werkingskost van het bedrijf.

20

In ruil voor de bijdrage krijgen de klanten gedurende heel het seizoen groenten, fruit en kruiden, geoogst op het bedrijf. Sommigen hebben een overeenkomst om zelf te komen oogsten op het bedrijf, terwijl anderen wekelijks een vers groentepakket aan de deur krijgen.

“Garantie voor vers, streekgebonden en biologisch voedsel” Zo een project heeft uiteraard zowel voor- als nadelen, voor de landbouwer, maar ook voor de klanten. De klanten hebben garantie voor vers, streekgebonden en biologisch voedsel, maar lopen wel het risico van een slechte oogst.

De boer neemt een groot risico bij het opstarten van zo’n bedrijf. Er is geen zekerheid over het succes van het concept, en de opbrengsten van een CSA-bedrijf zijn niet voldoende voor een groot gezin dat veel luxe vereist. Daartegenover staat wel het feit dat de landbouwer, indien hij afnemers heeft, sowieso zijn inkomsten ontvangt. Bij de traditionele landbouw zou een mislukte teelt voor problemen kunnen zorgen.

Wil je meer weten over CSA in België, surf dan naar http://www.csa-netwerk.be/csa-be.

Natuur.ruimte • september - november 2013

DE PEN VAN JNM Spreekt de JNM jou aan? Kom dan eens kennismaken op een van onze vele activiteiten.

Onze startdagen zijn daar de ideale gelegenheid voor!

Na een lange zomer zien we elkaar terug en verwelkomen we nieuwe leden.

JNM Akerland

JNM Voorkempen

zaterdag 28 september, Brasschaat

zondag 29 september, Oostmalle

De piepers (7-12 jaar) zijn net als de ini’s (13-15 jaar) welkom van 13.30 u tot 17 u.

Terwijl de kleinsten een ‘bosmasjoefelspel’ spelen, gaan de ini’s op ‘sissende sampan-tocht’.

Voor de tweede maal organiseert JNM Voorkempen ook zijn startdag. Na een aantal jaar stilte is deze afdeling vorig jaar heropgestart. Zowel piepers, ini’s als grote leden (7-26 jaar) zijn deze dag welkom voor een kajaktocht over de Nete. Uur en plaats van afspraak is om 11 u aan het busstation van Oostmalle, waar de bende om 15 u terug afscheid zal nemen van elkaar. Gelieve aanwezigheid te bevestigen.

’s Avonds zijn grote leden (16-26 jaar) welkom voor een avondje natuurstudie. Van 19 u tot 22 u kom je op onze ‘nachtmuizenen vleervlinderavond’ alles te weten over deze rondvliegende nachtdieren.

Deze activiteiten vinden plaats in het lokaal van JNM Akerland: Villa Agusta, Bondgenotenlei z/n, Brasschaat.

Zeker meenemen: reservekledij, eventueel busabonnement.

JNM Akerland www.jnm.be/akerland

JNM Voorkempen www.jnm.be/voorkempen

Thijs Nouws e-mail: thijs@jnm.be tel: 0477-60.24.67

Laura Liekens e-mail: lauraliekens@hotmail.com tel: 0489-42.51.64

Natuur.ruimte • september - november 2013

21

MET SNOR OP STAP

Wevende en jagende spinnen

Snor, onze bosmuis, ziet overal spinnenwebben. De herfst is de beste tijd om spinnenwebben te bekijken. Vooral in de vroege ochtend wanneer er nog dauwdruppeltjes aan hangen.

Geen insecten

Spinnen… wat eng!

Tekst Mart Pauwels

De meeste mensen vinden spinnen akelige dieren. Hoe dat komt? Waarom vinden we een eekhoorn lief en een spin eng? Misschien omdat veel spinnensoorten graag in onze woning overwinteren en ze ons doen schrikken.

Of misschien omdat over spinnen zoveel verhaaltjes verteld worden. Van bijtende giftige spinnen die hun prooi verlammen. Dat klopt allemaal wel een beetje, maar spinnen die bij ons voorkomen zijn voor de mens totaal ongevaarlijk. Alleen vliegen en muggen staan op hun menu!

Spinnen zijn geen insecten. Het lijf van de spin bestaat uit twee delen: het kopborststuk, met acht poten en het achterlijf. Insecten hebben een driedelig lijf en zes poten. Spinnen hebben nooit vleugels, de meeste volwassen insecten wel.

Spinnen hebben geen voelsprieten maar wel kleine ‘tasters’.

Tekening Pascale Vantieghem 22

Natuur.ruimte • september - november 2013

Spinnen eten vooral insecten. Maar niet alle spinnen maken een web om ze te vangen. Er zijn ook spinnen die op hun prooi jagen. Springspinnen verschuilen zich tussen boomschors en onder stenen of tussen planten. Ze hebben een kleur die niet opvalt in hun omgeving. Ze besluipen hun prooi, springen er bovenop en doden hem met hun gifklauwen.

MET SNOR OP STAP

Op jacht

Webben Sommige spinnen weven een groot web in de vorm van een wiel met spaken. Dat doen ze meestal ’s nachts. Spinnen die webben maken, hebben aan hun achterlijf ‘spintepels’. Dat zijn een soort knobbeltjes met heel kleine buisjes. Daardoor perst de spin spinvocht naar buiten. In de buitenlucht droogt het onmiddellijk op tot een zijdeachtige draad.

Herfstdraden Webben zijn niet hetzelfde als herfstdraden, al worden die ook door spinnen gemaakt.

In de herfst zie je jonge spinnetjes door de lucht zweven aan een lange draad. Als je door het bos wandelt, heb je vast wel eens zo’n draad in je gezicht gekregen. Wanneer het heel hard waait kan de wind de spinnen ver weg dragen. Op deze manier reizen ze over de hele wereld.

Gespartel Webben zijn voor spinnen zeer handige werktuigen. Ze hoeven maar af te wachten tot er iets invliegt. Een spin ziet slecht, maar ze voelt direct elke trilling van het web door de ‘signaaldraad’. Deze loopt vanuit het midden van het web naar haar schuilplaats.

Door het gespartel van de gevangen insecten wordt het web beschadigd. Daarom moet een spin elke dag haar web herstellen of een nieuw web weven.

Natuur.ruimte • september - november 2013

23

ACTIEF MET EIKELDOP

Doetjes en datjes, niet voor watjes !!!

We dagen jullie uit om de wereld eens op een andere manier te bekijken.

Al knutselend en puzzelend ontdek je de wondere wereld van de natuur.

Een auto voor mij en mijn broertjes Wandelen is leuk, maar het gaat zo traag...

Hollen door het bos, ook heerlijk, maar je wordt er zo moe van...

Daarom hebben mijn broertjes en ik zelf een auto in elkaar geknutseld. Binnenkort racen we door de Oude Landen. Mijn vriend Snor mag natuurlijk ook mee.

Probeer het zelf maar eens!

Eerst ga je in het bos op zoek naar allerlei materiaal: een sparappel, kastanjes (4 grote en 4 kleine), takken, eikeldopjes,...

Thuis vraag je aan mama of papa enkele restjes bruine wol, houten kralen, witte peperkorrels en wat tandenstokers (of satĂŠstokjes). En wat lijm om alles vast te kleven.

Nu nog mijn broertjes en ik: teken gezichtjes op de kleine kastanjes. Voor onze neus kan je een peperkorrel gebruiken. Onze eikeldop-helmen niet vergeten!

Kleef nu het hoofd op de tak. Maak armen en handjes met het touw en de kralen en we zijn klaar.

Nu moet je ons alleen nog stevig in de auto zetten en dan kunnen we vertrekken! Toet toet...

Over de lengte van de sparappel trek je een aantal schubben uit. Dat worden de zitplaatsen van de auto.

Aan de platte kant van de sparappel plak je 2 witte kralen, aan de spitse kant 2 rode kralen. Een auto moet lampen hebben.

Tekst: Iris Buermans 24

Aan de voor en achterkant prik je een tandenstoker door de sparappel. Aan beide kanten maak je de grote kastanjes vast. Dat zijn de wielen.

Uit: superleuke knutsels uit de natuur

Natuur.ruimte • september - november 2013

In de herfst verspreiden de planten hun zaden. Maar wist je dat je daar zelf aan meehelpt?! Als je met je laarzen door de het bos of de modder loopt, blijft daar veel meer aan hangen dan wat zand.

Dek nu de bloempot af met gas of plasticfolie en laat hem 2 weken staan op een warme plek.

Met wat geluk zal je een aantal plantjes zien groeien. Zie je wel!

Ontdek het zelf: Neem een bloempot en vul die met aarde uit de tuin.

ACTIEF MET EIKELDOP

Help zaden verspreiden Snavelspel

Schraap alles van je laarzen boven de bloempot.

Doe er nog een beetje aarde bovenop en geef flink wat water.

Wat hoort niet in het rijtje thuis?

Snavelspel Mijn vriendje Snor heeft je vanalles verteld over spinnen. We gaan eens kijken of je goed gelezen hebt. Welk plaatje hoort hier niet thuis?

A

B

C

D

E

F

A: stalmuursluiper B: gewone doolhofspin C: grote huisspin D: langpootmug E: schorsmarpissa F: kruisspin De langpootmug heeft 6 poten en vleugels.

Het is geen spin, maar een insect.

Natuur.ruimte • september - november 2013

25

HANDEN UIT DE MOUWEN

Steek een handje toe in onze gebieden

Oude Landen

Opstalvallei

Heel de zomer is er hard gewerkt in de Oude Landen. In september steken we nog twee keer met zijn allen de handen uit de mouwen. Doe je mee?

Door de recente inrichting is het Opstalval‑ leigebied nog in volle ontwikkeling. We organiseren twee werkdagen, zodat het gebied er perfect bij ligt voor het volgende broedseizoen.

Afspraak op zaterdagen 14 en 28 september vanaf 9.30 u aan de loods van Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren. Wie later komt volgt de wegwijzers naar de werkplek.

Afspraak op zaterdagen 21 september en 14 december om 9.30 u aan de Hoek Zoutestraat - St. Janbaptiststraat, Berendrecht.

Laarzen niet vergeten!

Het Rood

Boomplantactie in Het Rood

In Het Rood zijn de resultaten van jaren inzet door vele vrijwilligers zichtbaar. Op vele plaatsen waar de dominerende Amerikaanse vogelkers werd verwijderd, zien we nu een nieuwe ondergroei van lijsterbes, berk, eik, spork en hulst. Er blijft een klein stuk, dichtbij de Parijseweg, dat nog dicht begroeid is met Amerikaanse vogelkers. Dit stuk willen we in het najaar verder aanpakken. Het gaat vooral om jonge struikjes die we met de nodige werklust gemakkelijk kunnen uitgraven! Een aangename werksfeer is verzekerd en ’s middags genieten we van een kop soep. Alle handen welkom!

Afspraak op zaterdagen 28 september, 12 en 19 oktober om 9.30 u, ingang Het Rood, Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen. Wie later komt, vindt ons door de pijlen te volgen vanaf de ingang.

26

We willen een speciale werkdag besteden aan de zuidoostelijke hoek van Het Rood. In dit stuk overheerst nu Amerikaanse eik en is er vrijwel geen ondergroei. Hier kunnen we de omvorming naar een meer gevarieerd en structuurrijk bos een duw in de rug geven door streekeigen bomen en struiken aan te planten.

Een plezierige job! Ook al zal de evolutie van het bos nog vele jaren duren, we kunnen toch onmiddellijk het resultaat van de actie zien!

Wij zorgen voor het plantgoed, drank en materiaal, maar je kan ook je eigen spade meebrengen.

Afspraak op zaterdag 9 november om 9.30 u, ingang Het Rood, Centrale Dreef, Streepstraat, Kapellen. Wie later komt, vindt ons door de pijlen te volgen vanaf de ingang.

Natuur.ruimte • september - november 2013

De Inslag

Het onderhoud van het wandelpad in ’t Asbroek is een jaarlijks terugkerende zorg. We maaien overgroeide braamopslag van de paden. Verder is het grote schoonmaak: poelen ruimen, zwerfvuil verzamelen, kampementen van de jeugd tijdens de zomervakantie afbreken enz.

Samen met het Agentschap voor Natuur en Bos van de Vlaamse overheid beheren we een aantal percelen vochtige heide in De Inslag.

Daarop groeien een aantal sterk bedreigde plantensoorten zoals moeraswolfsklauw, dopheide en diverse veenmossoorten.

Extra handen kunnen we hierbij zeker gebruiken.

Daarom richten we een familiewerkdag in. Een ideale gelegenheid voor wie de natuur eens op een andere manier wil beleven en graag de handen uit de mouwen steekt.

Door een uitgekiend natuurbeheer proberen we in onze natuurgebieden om bedreigde natuur en kwetsbare planten en dieren te beschermen.

Als je de kwetsbare planten en dieren in De Inslag een handje wenst te helpen, ben je van harte welkom.

Afspraak op zaterdag 21 september om 9.30 u aan de ingang van ’t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten.

Afspraak op zaterdag 5 oktober om 10 u, ingang Kerkedreef, Brasschaat.

Kooldries - Hoofsweer

Ruige Heide

Ons reguliere beheer in de Kooldries-Hoofsweer bestaat uit het vrijhouden van sommige vijveroevers, het verwijderen van bosopslag in de heiderelicten, het hooien van de graslanden, het bestrijden van Amerikaanse vogelkers en het onderhouden van de wandelpaden. Wij nodigen je graag uit om mee te komen helpen tijdens één of meer werkdagen. Iedereen is van harte welkom, ook kinderen!

We kappen Amerikaanse vogelkers om open plekken te creëren voor de heide. We maken ook van de gelegenheid gebruik om zwerfvuil en sluikstort te verzamelen. Het is meteen een goede kans om kennis te maken met het hoe en waarom van natuurbeheer. ‘s Middags wordt er warme soep met brood opgediend.

Breng werkhandschoenen, stevig schoeisel of laarzen en eventueel boterhammen mee. Voor werkmateriaal en een drankje zorgen wij.

HANDEN UIT DE MOUWEN

‘t Asbroek

Afspraak op zaterdag 3 november om 9.30 u aan het hoek van de Ruige Heide en de Putsebaan in Berendrecht.

Afspraak op zaterdagen 12 oktober en 7 december vanaf 9 u aan de ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht.

Het Wijtschot

Schans van Smoutakker

We gaan er eens hard tegenaan. Wie zin heeft om mee de wilgenopslag te lijf te gaan, is van harte welkom. Met de boomzagen in de aanslag moet dit zeker lukken.

In een vorig nummer kon je lezen dat de gracht eerder dit jaar uitgebaggerd werd. Daarmee is het werk rond de Schans niet afgelopen. Deze keer gaan we de Amerikaanse vogelkers te lijf.

Afspraak op zaterdag 16 november om 9.30 u, Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten.

Afspraak op zaterdag 23 november van 10 u tot 16 u, Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover pand 160, Stabroek.

Natuur.ruimte • september - november 2013

27

VERGEET NIET TE GENIETEN

Oogstfeest op de kinderboerderij Mikerf Tijdens dit feest worden groenten, fruit en verse melkproducten verkocht. De bezoekers kunnen proeven van verse jam, van fruit- en groentesapjes. De bakkers bakken brood in de houtoven. Er worden allerlei ambachtelijke demonstraties gegeven.

Bovendien verkopen we leuke Natuur.producten uit onze winkel: vlinderkastjes, bijenhotelletjes, zoekkaarten,… Kom dus zeker een kijkje nemen.

Afspraak op zondag 22 september van 14 u tot 17 u, kinderboerderij de Mik, Mikhof 25, Brasschaat.

En ook NP Brasschaat is van de partij! Aan onze infostand krijg je informatie over al onze activiteiten.

Bessenwandeling in Het Wijtschot De herfst. Het seizoen van vruchten, noten, bessen… de bron van ons voedsel. Het resultaat van de bevruchting in de natuur. Al onze inheemse bomen denken aan de voortplanting: eikels, beukennootjes, maar ook die gevleugelde vruchten van esdoornsoorten, de bijzondere vruchten van kardinaalsmuts, de bessen van gelderse roos en sleedoorn enz.

Dit alles kan je bewonderen in Het Wijtschot. Het seizoen van de oogst, maar ook het seizoen van het begin van de lente. De planten en bomen maken zich al klaar voor een nieuwe start. Een ervaren gids vertelt je er alles over.

Afspraak op zondag 29 september om 10 u, parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten.

Sterren- en landschapswandeling Op de Nacht van de Duisternis, ondertussen een Vlaamse klassieker, vragen Bond Beter Leefmilieu, vzw Preventie Lichthinder en de Werkgroep Lichthinder (VVS) aan gemeenten om zoveel mogelijk lichten te doven en om een activiteit te organiseren. Ook de gemeente Brecht neemt deel door die dag alle klemtoonverlichting te doven.

Ook zal er tijdens de Nacht van de Duisternis een landschap- en sterrenwandeling plaatsvinden in de Brechtse Heide waar we samen proeven van de rust en gezelligheid van een donkere nacht.

28

Gidsen van Natuurpunt en Asterion nemen je mee naar de wondere wereld van natuur, sterren en hemellichamen. Onderweg geven ze toelichting over de rijke natuur van het gebied en zijn nachtbewoners, afgewisseld met uitleg over de objecten die de bewuste avond aan de sterrenhemel zullen prijken.

Op het einde van de wandeling kan iedereen een kijkje nemen door de telescopen van Asterion en een drankje of soepje nuttigen op het erf van een lokale landbouwer.

Terugkeer naar de parking is voorzien per huifkar.

Natuur.ruimte • september - november 2013

Afspraak op zaterdag 12 oktober om 20 u in Brecht aan parking Luienhoek (nabij kruising Bethaniënlei en Kerklei), gelegen vlakbij de ingang van het Poppelaerbos.

Vergeet geen warme kledij en stevig schoeisel aan te trekken en breng een zaklamp en eventueel een klassieke verrekijker mee.

Inschrijven is niet nodig, iedereen is van harte welkom! Ook bij slecht weer gaat de wandeling gewoon door.

We trekken de Kooldries-Hoofsweer in op zoek naar paddenstoelen en ander gezwam. Met zijn 284 gedocu‑ menteerde soorten (waarnemingen. be) is de Kooldries-Hoofsweer een van de toplocaties in de Antwerpse Kempen wat paddenstoelen betreft.

Bovendien is oktober ook nog eens de topmaand voor paddenstoelen.

Dat belooft dus een festijn te worden van boleten, vliegenzwammen,

VERGEET NIET TE GENIETEN

Witte stippen en heksenkringen elfenbankjes en heel veel andere soorten.

We zien je graag verschijnen!

Afspraak op zondag 6 oktober om 14 u aan de Kooldries-Hoofsweer (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht. Het einde is voorzien rond 16.30 u, afhankelijk van de rijkdom aan zwammen.

Bomen over paddenstoelen In het prachtige domein De Inslag gaan we op stap met een natuurgids, op zoek naar paddenstoelen en de verhalen die hier rond geweven worden.

Het aantal deelnemers is beperkt.

Deelname is enkel mogelijk via inschrijving en kan via het Natuur. huis, tel. 03-541.58.25, of per e-mail: antwerpennoord@natuurpunt.be.

Afspraak op zaterdag 12 oktober om 14 u, ingang De Inslag, Kerkedreef (50 meter voorbij huisnummer 48), Brasschaat.

Paddenstoelenwandeling in domein Noordheuvel.

Het domein Noordheuvel heeft heel wat paddenstoelen te bieden: vorig jaar werden er 80 verschillende soorten zwammen gespot.

Onder deskundige begeleiding van Paul Sels gaan we weer op ontdek‑ kingstocht in de magische wereld van de zwammen. Uitzicht, geur en smaak, alle zintuigen komen aan bod om de paddenstoelen te leren herkennen. De grote stinkzwam die zijn naam niet heeft gestolen en uit een “duivelsei” komt. De melkzwam die bij kneuzing druppels melk lost die bitter of zoet kunnen smaken.

Eekhoorntjesbrood kennen veel mensen, maar er zijn nog veel

andere leden van de boletenfamilie.

De grote sponszwam, waar je zo de ramen mee zou lappen, oogt echt spectaculair! Dit zijn maar enkele soorten die we gaan kunnen bewonderen. Kom mee wandelen en ontdek er zoveel meer… Een echte aanrader voor wie zich graag laat onderdompelen in de fascinerende wereld van de zwammen. Ook heel erg leuk en leerzaam voor kinderen!

Voor meer info: Thea Van Bueren, tel: 0474-56.36.79 Afspraak op zondag 13 oktober om 13.30 u, parking domein Noordheuvel te Gooreind-Wuustwezel.

Natuur.ruimte • september - november 2013

29

VERGEET NIET TE GENIETEN

Herfstwandeling in ’t Asbroek De verkleuring van de bladeren, de muskus van de natuur, de paddenstoelen die de voedsel‑ kringloop vervoleindigen. Dat is herfst.

Waarom vallen de bladeren van de ene boom af en van een andere struik niet? Hoe overleven kruidachtige planten de winter? Wat is de strategie van onze zoogdieren

Herfst in De Uitlegger Sinds 1982 is De Uitlegger, een 81 ha groot natuurgebied , eigendom van de Vlaamse Gemeenschap. Het wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. We mogen van de boswachter in het normaal ontoegankelijke bosgedeelte van de herfst genieten.

We wandelen langs jonge bomen, oude bomen,spookachtige bomen, dode bomen die weer nieuw leven in het bos brengen…

om de winter in te gaan? Welke vogels bezoeken t Asbroek tijdens de herfst- en winterperiode? Dat en zoveel andere vragen komen aan bod tijdens de herfstwandeling in ’t Asbroek in Schoten. Een ervaren gids vertelt je er alles over.

Afspraak op zondag 20 oktober om 10 u, Ingang ’t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten.

Halloweenwandeling in Het Rood Als de dagen korter worden en de nachten langer, dan worden de Kapelse Halloweenheksen stilaan wakker. Opperheks roept haar onderdanen in conclaaf bijeen.

Samen smeden ze plannen, snode plannen, sluwe plannen. Hoe gaan ze dit jaar weer hun toehoorders op het verkeerde been zetten met hun boeiende verhalen? Wat is folklore?

Wat is magie? Welke verhalen steunen op ecologie, biologie en

20 oktober: herfstperiode. De dagen worden korter, de nachten langer.

Het gure seizoen is aangebroken.

Wij trekken dikke truien aan en draaien aan de verwarmingsknop.

Hoe de natuur zich voorbereidt op de winter vernemen we tijdens deze wandeling, terwijl we volop genieten van de prachtige herfstgeuren en -kleuren.

Afspraak op zondag 20 oktober om 10 u, hoofdingang Heidestraat zuid tegenover huisnr 157, Kapellen.

30

Natuur.ruimte • september - november 2013

welke zijn pure verzinsels? Wil je dat ontdekken, kom dan naar hun bijeenkomst in Het Rood.

Stevig schoeisel is wel nodig.

Aangepaste Halloweenkledij wordt zeker aangemoedigd. Kleine lichtjes kunnen handig zijn. Toortsen zijn wegens brandgevaar uit den boze.

Afspraak op zaterdag 26 oktober om 19.30 u, Hoek Biartlei –Streepstraat, Kapellen.

Dit is het ideale seizoen om bomen en struiken te herkennen. Misschien kijk je nu even vreemd op? Er toch geen bladeren meer aan de bomen?

Klopt. Maar bladeren zijn niet het enige kenmerk waaraan je een boom kan herkennen.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Bomen in de Oude Landen De knoppen van de beuk zijn fijn en spits. Ook de schors en het wintersilhouet van een boom geven je heel wat informatie over de soort.

Afspraak op zaterdag 17 november om 14 u, Kasteel Veltwijck, Veltweijcklaan 27, Ekeren.

Knoppen bijvoorbeeld zijn bijzonder handig om een boom of struik te determineren. Een linde heeft dikke, roodachtige knoppen.

Wintergasten in de Westerschelde In de wintermaanden overwinteren grote aantallen uit het noorden afkomstige vogels, zoals wintertaling, smient en grauwe gans in de Westerschelde.

Voor deze overwinteraars en lange‑ afstandsvliegers - sommige vliegen maar liefst 10.000 km - zijn deze gebieden van levensbelang om hun vetreserves te kunnen aanvullen.

Hoe belangrijk dit is, bewijst het feit dat zij leven op het ritme van

het getij. Hoog water is rusten, laag water is eten, ongeacht het licht of donker is. Tijdens strenge winters wagen zij zich zelfs tot op slechts enkele meters van mensen, alleen maar omdat eten het enige is dat telt.

Afspraak op zondag 3 november om 10 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

Natuur.ruimte • september - november 2013

Wintergasten alom in De Kuifeend en Grote Kreek Rond deze tijd van het jaar keren ook vele wintergasten terug uit de meer polaire streken. Ook enkele eendensoorten zoals het nonnetje zijn dan terug in het land. We gaan op zoek naar deze en vele andere soorten watervogels en ander moois dat de natuur dan te bieden heeft.

Afspraak op zondag 24 november om 9.30 u aan het Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren.

31

VERGEET NIET TE GENIETEN

Oxfam Wereldwinkels geschenkenbeurs Traditiegetrouw organiseert OxfamWereldwinkels in de eindejaars‑ periode geschenkenbeurzen.

Op deze drukbezochte beurzen biedt Oxfam-Wereldwinkels je de mogelijkheid om kennis te maken met een uitgebreid gamma eerlijke geschenken. Het is het ideale moment om op zoek te gaan naar eindejaarscadeaus met net dat ietsje meer. Ook Natuurpunt is weer van de partij met een infostand vol leuke groene cadeau-ideeën: nestkasten, wintervoer voor vogels,

natuurboeken, kinderboeken en info voor leerkrachten. Nieuwe leden worden er goed en graag onthaald. Iedereen is van harte welkom!

Winternatuur in Lillo

De Kuifeend in volle winter

Lillo-Fort heeft heel wat meer te bieden dan de pittoreske sfeer van verondersteld romantisch wonen. In en om Lillo is er ook heel wat natuur.

Samen met Walter Van Ginhoven gaan we op ontdekkingstocht.

De winter is nabij. De dagen zijn kort. Toch kun je in deze donkere dagen ook van de natuur genieten.

Zoals bijvooreeld in De Kuifeend.

Afspraak op zondag 1 december om 10 u, parking in centrum, Lillo.

32

Op zaterdag 30 november en zondag 1 december kan je ons vinden in Ekeren, Akerzaal, Groot Hagelkruis 6.

Openingsuren op zaterdag van 10 u tot 19 u en op zondag van 10 u tot 17 u.

Het weer is uiteraard bepalend.

Warme en winddichte kledij is dan ook de aanbeveling.

Afspraak op zondag 8 december om 9.30 u aan het Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren.

Natuur.ruimte • september - november 2013

Op zaterdag 7 en zondag 8 december vind je ons op de beurs - in Wuustwezel, parochiecentrum De Ark, Achter d’Hoven Openingsuren op zaterdag van 10 u tot 20 u en zondag van 10 u tot 17 u.

- in Stabroek, Zaal Moorland, (achter het gemeentehuis), Sportweg 1.

Openingsuren op zaterdag van 11 u tot 21 u en zondag van 10 u tot 17 u.

Een volledig vernieuwd boek over dagvlinders in Vlaanderen, meer dan 600.000 nieuwe waarnemingen en tellingen werden gebruikt voor fascinerend wetenschappelijk onderzoek. Dit bracht heel wat nieuwe inzichten op en zo ook een compleet overzicht van verschillende dagvlindersoorten in Vlaanderen. In 8 grote hoofdstukken komt je van alles te weten over de ecologie en de toestand van dagvlinders, dagvlinderonderzoeken; cijfers en trends, de verschillende soorten, vlindervriendelijk beheer van natuur en bos enzoverder. Zo kom je te weten hoe ze leven, hoe je ze kan beschermen en nog leuker: hoe je ze kan herkennen. Voor iedere soort is er ook een verspreidingskaartje, een duidelijke grafiek met de trend van iedere vlinder sinds 1950 en toegankelijke praktijktips voor actie en maatregelen voor dagvlinders en biodiversiteit in het algemeen.

Een must-have voor iedereen die vlinders wil bestuderen of beschermen.

WINKELHOEKJE

Dagvlinders in Vlaanderen • Nieuwe kennis voor betere actie • Dirk Maes, Wouter Vanreusel, Hans Van Dyck

Prijs: € 40.00, ledenprijs: € 36.00

Vlinderkast Houten kasten met verticale gleuven, speciaal ontworpen voor vlinders. De vlinderkast fungeert zo als rustplek waar vlinders de nacht en de winter ongestoord kunnen doorbrengen. Vlinders houden niet van slecht weer en zoeken tijdens de winter beschutte plekjes op waar ze geen last hebben van wind of regen. Het is ook fijn de kast op ooghoogte te plaatsen zo kan je zelf meegenieten en er plezier aan beleven. In de vlinderkast is het best wat dorre bladeren op de bodem te leggen en een paar takjes verticaal te plaatsen. Vlinders lokken kan met vlindervriendelijke planten en waardplanten (typisch voor elke soort), bijvoorbeeld vlinderstruik, gelderse roos ed.

Prijs: € 13.00, ledenprijs: € 11.70

Het milieu, spelen op een magneetbord • Madeleine Deny Vier speelborden, een rad en magnetische pionnen. Dat alles samen in één boek dat je zo kunt meenemen en waarmee je overal kunt spelen.

In je eentje, met je vrienden of je familie.

Prijs: € 17.50, ledenprijs: € 15.75

Tekst Hanneke Van Camp Natuur.ruimte • september - november 2013

33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 24/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres.

Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel.

Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 tot 17 u e‑mail: antwerpennoord@natuurpunt.be website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Natuurpunt Afdeling Antwerpen Stad: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Natuur- en Milieueducatie: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Vleermuizen: Filip Borms (0473‑91.90.51) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Bram Vogels (0496‑44.77.93) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (0479-99.54.01) Werking Brecht: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Marie-Paule Schelfout (03‑665.11.01) Werking Schoten: Dominique Put (0476‑77.32.29) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Marc Vanbrabant (03‑669.88.07)

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Holleweg 43 2950 Kapellen tel. 0473‑48.48.97 e-mail: peeters.m@skynet.be

34

Bospolder, Ekers Moeras & Muisbroekbos: Willy Ibens (0475-91.03.16) Marc Smolders (03‑542.05.71) Stefan Versweyveld (03‑645.94.10) De Kuifeend en de Grote Kreek: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Fort van Brasschaat: Willy Ibens (0475-91.03.16) Filip Borms (0473‑91.90.51) Galgeschoor & Groot Buitenschoor: Eddy Rottiers (03‑775.00.22) Frank Wagemans (03‑651.44.67) Het Rood: Paul Osterrieth (03‑237.08.11) Het Wijtschot: Fonne Bruggemans (0498‑39.71.73) Leo Claessens (03‑646.94.81) Hoekse Beemden: Freddy Heye (03‑636.00.41) Huzarenberg: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Kooldries-Hoofsweer: Freddy Heye (03‑636.00.41) Opstalvallei: Guy Leys (03‑569.00.38) Gie Goris (03‑568.62.38) Frank Goossens (0487‑468.269) Oude Landen: Willy Ibens (0475-91.03.16) Guy Leys (03‑569.00.38) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Ruige Heide: Guy Leys (03‑569.00.38) Schans van Smoutakker: André D’Hoine (03‑664.02.42) ‘t Asbroek: Kris Van den Eede (03‑685.63.55), (0476‑77.32.29)

Natuur.ruimte • september - november 2013

Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost € 1,50 + € 0,10 waarborg leeggoed.

Een bak (24 flesje) kost € 34.

Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen.

De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord.

Werkten mee aan dit nummer: Iris Buermans, Annick Criekemans, Ilse De Schutter, Jos Franken, Georges Hofer, Willy Ibens, Guy Leys, Thijs Nouws, Mart Pauwels, Rina Peys, Geert Steel, Hanneke Van Camp, Bart Vannieuwenhuyse, Frank Wagemans Illustraties en foto’s: Alexandre Baeyens, Luc Crols, Rafaël Delaedt, Marianne Horemans, Guy Leys, Willy Ibens, Maarten Jacobs, Thijs Nouws, Rina Peys, Johan Van Hoecke, M. Van Os, Pascale Vantieghem, Frank Wagemans, Zierold, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord Foto voorpagina: De Nieuwe Wildernis Oplage: 4.200 exemplaren

Natuur.ruimte • september - november 2013

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

België - Belgique P.B. Antwerpen X 8/3573 Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Natuurpunt kalender 2014 Deze keer is de kalender een onderdeel van een grotere samenwerking tussen Natuurpunt, de fotograaf en uitgeverij Lannoo.

De natuurfoto’s zijn van de hand van fotograaf Wouter Pattyn.

In de loop van 2014 brengen we samen een boek uit met als titel “Natuur vanuit de hemel” met unieke luchtfoto’s van Vlaamse natuurgebieden.

In de kalender zit een kortingbon van € 5 voor dit boek.

Interessant om weten!

Voor de prijs van € 10 heb je heel het jaar door elke maand een nieuwe, mooie foto aan je muur.