Natuur.ruimte

Varia 15

NIEUW: de QR-code

Doorheen deze editie van Natuur.ruimte vind je een aantal QR-codes. Door die te scannen kom je rechtstreeks terecht op onze website, de agenda, het inschrijvingsformulier, ...

Hoe werkt het?

Eenvoudig: download een app, bv. Quick Scan, op je smartphone en/of tablet. Open de app, richt je camera op de QR-code en je bent meteen waar je moet zijn!

Even testen?

Geniet van de natuur

Covid-19 blijft ons achtervolgen met een aanslepende crisis. De maatregelen om de pandemie tegen te gaan blijven inhakken op het economische en sociaal leven. Dat is ook zichtbaar in onze vereniging. Een deel van onze grote manifestaties moest worden afgelast. Soms op het allerlaatste moment. Voor tal van verenigingsactiviteiten moesten we ons noodgedwongen beperken tot plannen maken. Toch ligt onze vrijwilligerswerking niet stil. Integendeel.

Na de lock-down - die deels samenviel met de ‘schoontijd’ - werd het beheer in onze natuurgebieden terug opgestart door onze beheergroepen. Het maaibeheer op de Oude Landen, de bestrijding van Amerikaanse vogelkers in Ertbrand en op de Boterbergen, het beheer van de wandelpaden in de Bospolder, het rietlandbeheer in de Opstalvallei, de inrichting tot ‘vleermuizenhotel’ van het Fort van Ertbrand, … Te veel om op te noemen.

Met goede afspraken rond handhygiëne, afstand houden en bewaking van onze ‘bubbels’ zijn de belangrijkste natuurtypes in ons werkingsgebied (heide, natuurlijke graslanden en rietmoerassen) ook in Coronatijden in goede handen.

Uit de recent gepubliceerde Living Planet Index van WWF blijkt dat in goed beheerde natuurterreinen de biodiversiteit kan worden

behouden en versterkt. Dit ondanks de immense uitdagingen die samenhangen met verdroging, versnippering en de voor de natuur nefaste overbemesting door stikstof. Daarom blijven we inzetten op het aankopen en in beheer nemen van bijkomende stukken natuur.

Recent nog konden we in het overgangsgebied tussen Polder en Kempen in Stabroek een zuur eikenbosje en een oude boomgaard aankopen. Ook langsheen de antitankgracht in Kapellen – die wij samen met de Vlaamse Milieumaatschappij en het Agentschap Natuur en Bos willen uitbouwen tot een otterbiotoop – konden we enkele percelen verwerven die we willen behouden en inrichten als rustgebied.

Of de otter hier ooit terug zijn leefgebied kan vinden hangt af van waterkwaliteit, tegengaan van versnippering en een gezonde vispopulatie. De potenties zijn er.

Meer ruimte voor natuur geeft kansen én voor natuurbeleving én voor de ontwikkeling en behoud van gevarieerde en robuuste natuur. Talrijke voorbeelden tonen aan dat dit werkt in onze verstedelijkte regio. Natuurlijk is het werk niet af en volhouden is de boodschap. Er zijn momenten van vertwijfeling wanneer er wordt vastgesteld dat soorten plots verdwijnen –zoals de heidevlinders op het Groot en Klein Schietveld. Maar eveneens van hoop en voldoening wanneer er voor het eerst nesten van jonge oehoes worden ontdekt in Ertbrand en in het Stappersven.

Geniet van de natuur en hou het gezond, voor jezelf en je omgeving.

Willy Ibens

Foto: Bram Vogels

Zoogdieren in de buurt De boommarter

Het gaat goed met de zoogdieren in Vlaanderen, is de algemene stemming in het nieuws. Maar is dat wel zo? Zijn er nu plots geen problemen met de versnippering en de verkaveling van de leefgebieden van zoogdieren, met gifstoffen in het milieu en met de jacht?

Door Johan Neegers & Michiel Cornelis

Boommarters © Alastair Marsh Photography

In het voorgaande artikel in onze serie over zoogdieren in de buurt hebben we gezien dat er alvast voor het herstel van de otterpopulatie in het noorden van Antwerpen nog veel werk aan de winkel is.

Het nieuwe soortbeschermingsplan van de Vlaamse regering kan hiertoe zeker bijdragen, dus gaan we er alles aan doen om de Antitankgracht en omgeving in dat plan te laten opnemen. We rekenen er ook op dat maatregelen die de otter ten goede komen – zoals ontsnipperingsmaatregelen en uitbreiding van geschikte biotopen – ook andere zoogdieren kunnen helpen.

Eén van die soorten die in onze streken zouden kunnen meeliften met de maatregelen voor de otter, is de boommarter (Martes martes).

Een ‘top’ predator in onze bossen

De boommarter behoort, net als de otter, tot de marterachtigen. Hij heeft een kop-romplengte van ongeveer 40-50 cm en een staart van om en bij de 20 cm - het formaat van een huiskat, maar dan met korte poten.

Qua uiterlijk zijn de verschillen met zijn meer algemene neef, de steenmarter (Martes foina), subtiel. De boommarter heeft meestal een dichtere, donkerder grijsbruine ondervacht, een gelige keelvlek en de oren zijn groter en staan meer naar het midden van de kop. De steenmarter heeft een meer witte keelvlek en heeft de oren meer aan de zijkant. De neus van een volwassen boommarter is zwart/bruin, terwijl die van de steenmarter

roze is. Boommarters hebben een veelzijdig dieet met vooral knaagdieren, konijnen en behoorlijk wat vogels en vogeleieren, amfibieën en ongewervelden. Maar ook allerlei bessen en paddenstoelen staan op het menu.

Anders dan zijn neef zoekt een boommarter vooral boomholtes op om te slapen, zoals oude holen van spechten. Ook de nesten worden in boomholtes gebouwd. Zowel mannetjes als vrouwtjes zijn territoriaal, en leven buiten de paartijd solitair. Het territorium van het vrouwtje kan wel 250 ha bedragen, terwijl dat van een mannetje zelfs het dubbele kan zijn. Het territorium van een mannetje kan dus overlappen met dat van meerdere vrouwtjes.

De grootte van een territorium is echter sterk afhankelijk van het voedselaanbod en van de schuilmogelijkheden die aanwezig zijn in een gebied.

Zo zijn er al voortplantingen waargenomen in boscomplexen vanaf ca. 60 ha.

De paartijd van deze dieren loopt van juni tot augustus. In deze periode gaan ook de jongen van het vorige jaar vaak met de moeder mee op jacht, om dan vanaf het najaar op zoek te gaan naar hun eigen territorium.

De boommarter in Vlaanderen, terug van weggeweest?

Boommarters zijn sinds de historische ontbossingen van twee eeuwen terug zeer

zeldzaam in Vlaanderen. Uit de twintigste eeuw hebben we niet meer dan enkele losse waarnemingen, vooral uit het Meerdaalwoud, en hier en daar een verkeersslachtoffer.

Zijn zeldzaamheid als top predator, overwegend nachtelijke levenswijze en gewoonte om zich vooral in de bomen op te houden, maken het dier moeilijk te observeren, en verwarring met zijn meer algemene neef, de steenmarter, maken het nog wat ingewikkelder.

Het was dan ook lokaal ‘wereldnieuws’ toen in mei 2007 een boommarter werd aangereden in het centrum van Kalmthout. Het dier werd verzorgd in het opvangcentrum Wilde Dieren in Nood VOC Brasschaat–Kapellen, waar hij de roepnaam ‘Adam’ kreeg. Eens hersteld, werd hij voorzien van een halsbandzender met GPSlogger en terug vrijgelaten op de Kalmthoutse Heide. Adam werd gevolgd tot in Nederland, en het vermoeden is groot dat hij daar zijn ‘Eva’ heeft gevonden.

Om een beter beeld te krijgen van de verspreiding van de boommarter, startte het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in 2008 met het systematisch gebruik van cameravallen in verschillende bosgebieden in Vlaanderen. Ook camerabeelden van lokale vrijwilligers leverden een nuttige en wezenlijke aanvulling op de bevindingen. Sindsdien zijn er in elke Vlaamse provincie wel boommarters gefotografeerd, voornamelijk in het Brugse Houtland, de bossen rond

ZOOGDIEREN IN DE BUURT

Sinaai, het Meerdaal- en Zoniënwoud, in de Voerstreek, op de Kalmthoutse Heide en het Groot Schietveld.

Het lijkt erop dat er zich althans in die gebieden een leefbare populatie boommarters heeft ontwikkeld. Maar ook buiten die gebieden stijgt het aantal waarnemingen. De toenemende populariteit van wildcamera’s zal daar zeker niet vreemd aan zijn.

De boommarter in de Antwerpse Kempen

Met de waarnemingen in Kalmthout en op het Groot Schietveld was het voor ons geen geheim dat er zich in de Kempense bossen ten

minste enkele boommarters schuilhielden. Maar toch was het een verrassing om de dieren te zien op camerabeelden tijdens de amfibieënoverzet in Brasschaat in 2017, niet in de toppen van de bomen, maar onder de grond, in een ecotunnel! Ook op camerabeelden uit de nabijgelegen natuurgebieden zien we ze regelmatig, meestal een enkel exemplaar, soms een koppeltje of een jong.

We zijn er dus zeker van dat ze zich in de buurt voortplanten. Aan de borstvlekken is te zien dat er minstens vier verschillende individuen in de Brasschaatse bossen rondlopen, en daarbij is er één dier al vier jaar op een rij gefotografeerd.

Bedreigingen en bescherming

Boommarters hebben, net als de meeste andere marterachtigen, vooral de mens te vrezen. Het verkeer is hun grootste vijand. In ons druk bevolkte Vlaanderen met zijn dichte wegennet zal een dier gemiddeld om de 300 m zijn leven moeten wagen om een weg over te steken. Ecotunnels en ecoducten kunnen daar soelaas bieden.

Beelden uit de ecotunnels in Brasschaat van de voorbije vier jaren bewijzen dat boommarters regelmatig gebruik maken van de tunnels om zelfs smalle, relatief rustige straten over te steken.

Goed nieuws voor de boommarter: steeds meer waarnemingen in Vlaanderen

Boommarter © Alastair Marsh Photography

En de toekomst?

Het onderzoek van het INBO heeft aangetoond dat boommarters aan een opmars bezig zijn en momenteel in alle Vlaamse provincies effectief voorkomen. Dikwijls op locaties waar al eerder geweten was of vermoed werd dat er zich boommarters bevonden, maar ook op plaatsen waar dat niet het geval was. Dat wijst er op dat ze nog wel op andere plaatsen voorkomen dan de nu bekende.

Het gebruik van wildcamera’s, al dan niet in combinatie met lokstoffen, blijkt een observatietechniek die voor dit schuchtere dier zeer bruikbaar is en resultaten oplevert. Het verderzetten van dit onderzoek, ook in andere gebieden, is dus zeker aangewezen, en de zoogdierenwerking van Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen wil daar zeker haar steentje toe bijdragen.

Aangespoord door het INBO is enkele jaren geleden het Marternetwerk opgericht, een netwerk van vrijwilligers die verkeersslachtoffers ophalen en in de juiste omstandigheden bewaren voor verdere analyse naar de oorsprong, determinatie en verspreiding van voedselcontaminanten

zoals zware metalen en PCB’s. Daarnaast is er het ‘Project Boommarter’ opgestart (zie ook kaderstuk).

De boommarter zou in onze streek zeker kunnen meeliften met het soortbeschermingsplan voor de otter, als daarbij een aantal ontsnipperingsmaatregelen voorzien worden. Maar de aanwezigheid van het dier betekent veel meer dan dat; het dier wordt door natuurbeschermers, omwille van zijn positie aan de top van de voedselpiramide, als indicatief beschouwd voor bosgebieden met hoge natuurwaarden. Als een boommarter er kan gedijen, wil dat zeggen dat het bos in kwestie voldoende kwaliteit en mogelijkheden bezit om een complexe en diverse samenleving van schimmels, planten en dieren te ontwikkelen en in stand te houden. Met andere woorden, de boommarter is voor bosgebieden een kwaliteitsstempel eerste klas.

Project boommarter

Het ‘Project Boommarter’ is opgestart met de bedoeling de plaatselijke populatiegrootte van de soort te bepalen. Met wat oefening kunnen op basis van de keelvlekken individuele dieren herkend worden. Foto’s van boommarters worden uitgetekend, en het keelvlekkenpatroon wordt vergeleken met eerdere beelden (zie ook hieronder) om zo te komen tot een schatting van het aantal dieren.

Dit is echter zeer tijdrovend, en alle hulp of bijdrage aan dit project is meer dan welkom!

Stuur een berichtje naar projectboommarter@ gmail.com of volg ‘Project Boommarter’ op Facebook.

Hierboven: tekening van borstvlek boommarter voor Project Boommarter © Cornelis Michiel

Boommarter-waarnemingen waarbij gebruik wordt gemaakt van een faunapassage te Brasschaat © Cornelis Michiel en Lotte Gielis

Behaag ... Natuurlijk

Ook dit najaar kan je bij Natuurpunt via een groepsaankoop hagen, bomen en struiken bestellen.

Hagen, houtkanten en bomenrijen zijn voor planten en dieren onmisbare verbindingswegen tussen versnipperde natuurgebieden.

Ze geven ook structuur aan het landschap en vormen groene linten waar vogels en zoogdieren dankbaar gebruik van maken om zich te verplaatsen, voedsel te vinden, of een nest te bouwen.

Een haag heeft ook voordelen voor je andere planten: ze schermt hen af van wind. Hierdoor zijn ze minder kwetsbaar. De grond droogt minder snel uit, wat in deze droge periodes altijd welkom is.

Eventueel (snoei)afval dat je hebt van je haag of bomen kan gebruikt worden als mulchlaag, waardoor je nog meer verdamping tegen gaat. En sommige planten zijn eigenlijk niet zo gelukkig met de sterke zomerzon, en hebben baat bij een beetje schaduw in de zomer. Schaduw die een haag hun kan bieden.

Een haag is dus een grote aanwinst voor je tuin.

Tijdens de Behaag … Natuurlijk-actie kan je streekeigen haagplanten en struiken aankopen tegen sterk verlaagde prijzen.

Streekeigen planten hebben een bijkomend voordeel; ze zijn namelijk beter aangepast aan de bodem en het klimaat van onze streek.

Heb je slechts weinig plaats? Geen probleem!

Door een paar stenen op de stoep uit te breken en er bij voorbeeld een klimplant in te zetten, maak je ook daar een groene link. Zo zorg je ook in een verstedelijkte omgeving voor een aangenamer klimaat.

Let op, geveltuintjes zijn niet overal toegelaten. Informeer eerst bij je gemeente of district. In Stad Antwerpen kan je onder bepaalde voorwaarden een financiële tussenkomst krijgen voor je geveltuin.

Kan er bij jou nog een struik of boom bij?

We bieden een ruime keuze aan van hagen, houtkanten, klimplanten en fruitbomen. Bestellen kan tot 31 oktober. Afhalen gebeurt op 28 november. Alle details van de actie vind je op www.antwerpen.noord/behaagactie of via de QR-code hiernaast

Daar zie je meteen welke gemeenten deelnemen, welke planten beschikbaar zijn en hoe je kan bestellen.

Behaag ...

Natuurlijk: hoe kies je de juiste soort?

Meet de beschikbare ruimte op vooraleer je bestelt

Bedenk dat beplantingen ‘overlopen’, d.w.z. de haag of houtkant wordt breder dan alleen de (buitenste) plantrij, doordat de struiken en bomen ook fors in breedte groeien.

1Plant niet te veel stuks

4

Geef elke individuele struik de ruimte om uit te groeien. Het duurt echt niet veel langer voor de haag of houtkant dicht is. Het resultaat zal beter zijn en langer blijven bestaan. Plant je toch meer, dan zal je na een aantal jaar moeten uitdunnen.

Plant niet te veel soorten

Hou het sober: alle mogelijke soorten bijeenproppen in een aanplanting of een tuin leidt tot een slecht, niet authentiek resultaat! Vermijd wel aanplantingen van één soort. Daarom promoten we vooral de gemengde pakketten.

32Kijk heel goed naar houtkanten, bosjes of bossen in de buurt van de te beplanten locatie

De bodemeigenschappen weerspiegelen zich in de soorten die je ziet.

• Zit je vlakbij een beek en staan in de buurt vooral elzenkanten?

• Let op de inheemse! soorten die vanzelf in de omgeving groeien: bv. lijsterbes, spork en zomereik (dus niet Amerikaanse vogelkers of krentenboompje of Amerikaanse eik, die zal je ook veel zien staan, maar ze zijn niet inheems).

• Bevind je je dichtbij of in een oud landbouwgebied met houtkanten van zomereik?

Op de volgende pagina’s vind je onze agenda voor de komende maanden.

Uiteraard weten we op dit moment, begin september, niet hoe het najaar eruit zal zien, welke maatregelen eventueel opnieuw in gevoerd zullen worden, hoe wij onze werking moeten aanpassen, enz. We hebben dus wel activiteiten gepland, maar wil je weten wat er allemaal doorgaat, en wat niet, kijk dan op onze website. Die wordt dagelijks nagekeken. Inschrijven is verplicht. Tenzij er een persoon staat vermeld bij de activiteit kan dat via onderstaande link, de QRcode hiernaast of telefonisch op het secretariaat bit.ly/inschrijven-activiteiten

TIP

Kijk

TIP

De nieuwe Natuurpunt agenda en kalender voor 2021zijn vanaf nu beschikbaar in onze winkel in de Steenstraat 25 in Ekeren.

Meer info vind je op p. 28.

24/09 19u30 tot 21u30

Bibiliotheek Essen

Lezing: ‘Is biodiversiteit hot?’ - Wat klimaatverandering met de natuur

doet

Klimaatverandering blijft een heet hangijzer. Hoe het klimaat verandert, zien we nu al. Wereldwijd worden dieren en planten bedreigd en zelfs in de Vlaamse natuur beweegt er heel wat. Niet alleen fauna en flora, maar ook mensen ondervinden last van klimaatverandering. In deze lezing staan klimaatverandering en de gevolgen ervan voor de natuur centraal. We geven ook tips om zelf klimaatvriendelijk te leven. Tijdens deze interactieve lezing krijg je zicht op de gevolgen van de klimaatverandering voor de natuur.

Je krijgt een heleboel inspiratie mee om zelf aanpassingen te doen ten voordele van het klimaat en dit op een positieve manier.

Spreker: Benno Geertsma | Natuurpunt CVN

Lezing ingericht door de Openbare Bibliotheek van Essen in samenwerking met Natuurpunt CVN en Natuurpunt Noorderkempen.

Bibliotheek Essen, Stationsstraat 23

26/09 Verschillende data

Gemeentebossen, Kalmthout Paddenstoelcursus

Wie de cursus ‘paddenstoelen voor gevorderden’ wil volgen, hoeft (nog) geen specialist te zijn! De cursus bestaat uit drie praktijklessen in open lucht. Deze cursus borduurt verder op het elan van de beginnerscursus. De nadruk ligt op de excursies die erop gericht zijn deelnemers méér ervaring met (het herkennen van) paddenstoelen te geven. Dit alles vindt plaats onder leiding van Wim Verachtert van Natuurpunt CVN. Ook dit jaar bezoeken we een aantal interessante locaties. We zoeken er verschillende soorten paddenstoelen. De soorten die we al goed kunnen herkennen, worden genoteerd. Onbekende of moeilijke soorten worden uitgesleuteld a.d.h.v. de determinatie-sleutel van Hans Vermeulen.

AFSPRAAK

• Zaterdag 26 september, 14 tot 17 u De Vroente, Putsesteenweg 129, Kalmthout

• Zaterdag 17 oktober, 14 tot 17 u Horendonkse Bossen & Benegobos, Raaiberg (Marantvijver), Essen

• Zaterdag 24 oktober, 9 tot 17 u Wildertse Duintjes, Essen

INSCHRIJVEN & INFO

Inschrijven kan je via deze link: natuurpunt.be/agenda/vervolgcursuspaddenstoelen-de-praktijk-41337 Zodra je bent ingeschreven, krijg je een automatische e-mail met de betaalgegevens (€ 20). Meer info over deze cursus bij Joris Pinseel (joris.pinseel@fulladsl.be)

AFSPRAAK

27/09 14 tot 16u

Fort van Ertbrand Wandeling

De zwoele zomeravonden zijn het moment dat de vleermuizen zich op vrijersvoeten begeven. Bovendien leren de jonge dieren van de oudere dieren waar de verschillende overwinteringsplaatsen zich bevinden. Eind september kunnen we een laatste maal het fort bezoeken onder begeleiding van onze gidsen, nadien is het Fort van Ertbrand enkel toegankelijk voor de overwinterende vleermuizen.

PRAKTISCH

Inschrijven voor deze wandeling is noodzakelijk, via de QR-code hier onderaan (zie ook p. 2 hoe je dit kan doen).

Een bezoek aan het Fort van Ertbrand kost €3 per deelnemer.

AFSPRAAK

Oude Galgenstraat, Kapellen

10/10 14 tot 17u

Kasteel Boterberg, Kalmthout

Excursie

We starten om 14 u. met een bezoek aan het Kasteel Boter bergen. Aansluitend krijgen we een rondleiding in de tuin. Zowel de geschiedenis van het kasteel/domein als het huidige concept komt tijdens dit bezoek aan bod. Dan verlaten we het privédomein om in de omgeving verder te wandelen op de terreinen van Natuurpunt. Zo kunnen we zien hoe het bos evolueert na het kappen van de rododendron en Amerikaanse vogelkers. Als afsluiter kunnen we iets nuttigen in de tuin.

INSCHRIJVEN

Inschrijven en info bij Hilde Balbaert, hilde.jan@telenet. be.

Toegang: € 5 p.p. (1 drankje inbegrepen) - te voldoen, ten laatste op 1 oktober 2020, op BE59 0000 4153 8026, Natuurpunt Noorderkempen, m.v.v. ‘Bezoek Boterbergen’.

PRAKTISCH

Kom zoveel mogelijk met de fiets naar het domein.

AFSPRAAK

Kasteel Boterbergen, Noordeind 97, Kalmthout

11/10 14 tot 17u

‘t Asbroek, Schoten Herfstwandeling

De herfst is nog jong, maar toch al duidelijk te zien in ‘t Asbroek. De populieren zijn er vlug bij en laten hun bladeren al vallen. Het vele dode hout zorgt voor een rijk pallet aan paddenstoelen. Ruim een jaar geleden werden enkele rijen populieren gekapt om veiligheidsredenen. We zijn benieuwd wat er op die open plekken al te voorschijn komt. Onze natuurgids leidt je doorheen ons prachtige natuurreservaatje. Ga eens mee en laat je verrassen door onze Schotense natuur.

AFSPRAAK

Aan de ingang van het natuurreservaat in de As broeklaan te Schoten om 14 uur.

PRAKTISCH

Niet geschikt voor rolwagens. Honden niet toegelaten.

18/10 14 tot 17u

Fort van Ertbrand, Kapellen Hoe verandert het bos in de herfst?

De herfst is het mooiste wandelseizoen. Laat je verrassen door de enorme rijkdom aan paddenstoelen, de bladeren in onze natuur, en al wat er nog te ontdekken valt in dit mooie stukje natuurgebied.

AFSPRAAK

Oude Galgenstraat, Kapellen (parkeerplaatsen zijn beperkt)

25/10 9u30 tot 12u

De Kuifeend, Antwerpen Excursie

Onze natuurgebieden in het rangeerstation met De Kuifeend en de Grote Kreek op kop, zijn een waar eldorado voor allerlei watervogels die hier in deze tijd van het jaar met vele honderden aanwezig zijn. Kom een kijkje nemen en grijp de unieke kans om onder deskundige begeleiding je vogelkennis bij te schaven!

AFSPRAAK

Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren

21/11 9u30 tot 15u

Dag Van de Natuur

25/10 14 tot 16u30

Groot Schietveld/Het Marum Cultuurhistorische wandeling ‘op verkenning in het verleden’

Wandeling langs verschillende biotopen met uitleg over het verleden van het gebied. Aandacht voor historische relicten.

INSCHRIJVEN

Info en inschrijven bij mark. schuermans@hotmail.com.

AFSPRAAK

Samenkomst kruispunt Vloeikensweg-Schietveldweg, Wuustwezel

20/12 14u

Locatie nog te bepalen Alternatieve Winterwendewandeling

Naar jaarlijkse gewoonte sluiten we het jaar af met de Winterwendewandeling, georganiseerd door onze afdeling in Brasschaat. Hou de datum alvast vrij. Allicht zal het een aangepaste versie worden, maar daarom niet minder leuk of interessant. Op onze website lees je begin december hoe en waar de wandeling zal doorgaan, en waar je kan inschrijven.

MEER INFO Via de website

Tijdens de Dag van de Natuur leef je je helemaal uit in een prachtige omgeving. Je maakt er kennis met vrijwilligers die het hele jaar door de natuur in je buurt beheren. Kom alleen, met je familie, vrienden of collega’s. Ook jeugdverenigingen zijn van harte welkom!

MEER INFO Via de website

Opstalvallei, Berendrecht

Boomgaard Huzarenberg

Wat velen niet weten is dat Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen ook een boomgaard bezit. In de boomgaard staan vooral appelbomen. Heel oude bomen werden aangevuld met nieuwe aanplant. Daarvoor kregen we financiële steun, en ook wat helpende handen van INDAVER.

Het perceel was verwaarloosd en grote fijnsparren, Amerikaanse vogelkers en adelaarsvaren hadden het terrein ingepalmd. Sindsdien zijn we aan het wieden en snoeien, nu al enkele jaren. Stilaan krijgen we een mooi stukje natuurbeleving. Want zo’n boomgaard is in vele opzichten nuttig. Er staan al heel wat kruiden

onder en tussen de bomen. De bloei in het voorjaar zorgt wekenlang voor veel gezoem en de appels en enkele peren zijn een prima toegift.

Sinds vorig jaar zijn de oude bomen in zoverre hersteld dat er meer en meer vruchten aan komen. Uiteraard is dit ook afhankelijk van de weersomstandigheden. De droogte laat ook hier haar sporen na.

Stilaan kunnen we nu naar een volgende fase gaan, waarbij we onze biologische vruchten laten persen en lekker appelsap in ruil krijgen. De oogst is nog niet voldoende om het appelsap te verkopen, maar tijdens onze evenementen zal er zeker al een glaasje kunnen geschonken worden.

In september gaan we opnieuw appels plukken. Wie mee de handen uit de mouwen wil steken in de boomgaard kan meer informatie krijgen in het Natuur.huis.

Andere werkdagen worden ook op voorhand gepland en er is steeds genoeg te doen om onze boomgaard nog levendiger te maken.

Foto: Bea Mertens

Foto: Bea Mertens

Kleine parelmoervlinder

(Issoria lathonia)

Volgens het verspreidingskaartje komt de kleine parelmoervlinder vooral voor in het oosten en het westen van Vlaanderen. In Limburg en het oosten van de provincie Antwerpen vindt hij voldoende ruimte om stand te houden op plaatsen waar zijn waardplanten groeien: het akkerviooltje, het driekleurig viooltje en het hondsviooltje. In het westen vliegt hij hoofdzakelijk in de kuststreek met als waardplant het duinviooltje. Door Frans Vorsselmans

De kleine parelmoervlinder is ongetwijfeld de parelmoervlinder met de mooiste parelmoerkleurige vlekken op de onderkant.

Er is weinig verschil tussen mannetje en vrouwtje, al is het wijfje meestal groter. Het achterlijfje van het vrouwtje is aanzienlijk dikker omdat er zoveel eitjes in zitten. En de grijze bestuiving die op de bovenkant van de voorvleugel begint aan de wortel is

opvallender bij een wijfje en loopt door tot in de eerste zwart omrande vlek tegen de voorrand.

Waarnemingen

Op de rode lijst van 2011 staat voor Vlaanderen de kleine parelmoervlinder vermeld als ‘bijna in gevaar’. In Wallonië is de soort niet in gevaar. De waarnemingen gingen voortdurend achteruit tot begin van de jaren ’90. Sindsdien is er een licht herstel. Vooral in het noorden van de provincie Limburg was er op korte termijn een sterke uitbreiding. In de Noorderkempen bleef het bij enkele sporadische waarnemingen.

Vóór 2000 dateert de laatste waarneming in de Noorderkempen van vóór 1991. Na 2000 is een waarneming bekend van 2007 in EssenHorendonk. Op het Klein Schietveld zijn later nog kleine parelmoervlinders gezien in 2014, 2016 en 2017.

Al die waarnemingen vanaf 2014 gebeurden op het Klein Schietveld op hetzelfde terrein.

Het perfecte terrein

Het terrein op het Klein Schietveld waar de voortplanting plaatsvond is ongeveer 2,5 ha groot. Het was duidelijk dat dit terrein een bijzondere aantrekkingskracht had op de kleine parelmoervlinder. De belangrijkste waardplant en tevens een goede nectarplant, het driekleurig viooltje, vindt daar een zeer geschikte groeiplaats.

De kleine parelmoervlinder is een zonneklopper en houdt van warmte en droge voeten. Een open terrein met kale

plekken en stenige bodem die vlug opwarmt en waar veel viooltjes groeien en voldoende nectarplanten bloeien van de lente tot de herfst is zijn biotoop. En dat vindt hij precies op dat terrein op het Klein Schietveld.

Braakliggende akkers met het akkerviooltje zijn voor hem ook aantrekkelijk. Door de intensieve landbouw vinden we in de streek haast geen are braakliggend akkerland meer. Daarom is de kleine parelmoervlinder aangewezen op de grotere natuurgebieden zoals de militaire domeinen en reservaten.

Omdat het duidelijk was dat dit terrein de potentie had om een populatie van de kleine parelmoervlinder te herbergen werd er begin 2018 een terreinbezoek gebracht door de boswachter samen met een paar leden van de vlinderwerkgroep Atalanta. Het was de bedoeling om het beheer zo aan te passen dat er zoveel mogelijk viooltjes konden groeien in een open terrein met toch voldoende nectaraanbod. Daarop zijn een 5-tal plaatsen geplagd om nog meer kale bodem te krijgen waarop pioniervegetatie kan ontstaan. Toch werd er in 2018 geen enkele kleine parelmoervlinder waargenomen. In de lente van 2019 was het duidelijk dat de beheerwerken goed resultaat hadden, want er groeiden en bloeiden duizenden viooltjes: hondsviooltjes, maar vooral het driekleurig viooltje. Zelfs op de geplagde perceeltjes stonden de driekleurige viooltjes rijkelijk te bloeien. Succes kon dan ook niet uitblijven.

SOORT IN DE KIJKER

Kleine parelmoervlinders hebben regelmatig nectar nodig maar zijn niet veeleisend wat de soort bloem betreft.

Men kan ze zien foerageren op allerlei bloemen zoals: driekleurig viooltje en akkerviooltje, koninginnekruid, distels, bramen, knoopkruid, korenbloem, boerenwormkruid, jacobskruiskruid, slangenkruid, muizenoortje, stijve ogentroost, wilde marjolein en andere soorten.

In tuinen bezoeken ze graag de vlinderstruik, zinnia’s en ook tagetes, stijf ijzerhard e.a.

Op het Klein Schietveld waren de driekleurige viooltjes een zeer belangrijke nectarplant voor de kleine parelmoervlinders, vooral

omdat die bloeien van de lente tot in de herfst. Struikheide behoort ook in mindere mate tot hun menu.

De perioden tussen het foerageren zitten de kleine parelmoervlinders dikwijls op de kale droge bodem. Met hun rug naar de zon en de vleugels zo ver mogelijk open vangen ze dan de maximale zonnewarmte op.

Opmerking: het was ook opvallend dat het overgrote gedeelte van de waargenomen kleine parelmoervlinders verse exemplaren waren met nog ongeschonden franjes. Dit wijst erop dat de levensduur toch vrij kort is en zich beperkt tot enkele weken. Slechts één keer zag ik een volledig afgevlogen vlinder.

Opvallende vaststellingen

Wanneer we de resultaten bekijken van alle waarnemingen van de kleine parelmoervlinder in de Noorderkempen die in 2019 werden ingegeven in waarnemingen.be, kunnen we daaruit heel wat interessante conclusies trekken.

Van het eerste wijfje in april tot de laatste vlinder in oktober werden door vrijwilligers meer dan 250 waarnemingen van deze zeldzame vlinder ingegeven. Na 14 juli werden overal in de Noorderkempen

Foto: Frans Vorssselmans

Van ei over pop- en soms - tot rups

Op 22 april 2019 kon Herman Nuytemans een wijfje van deze zeldzame vlinder fotograferen terwijl het een eitje afzette op een driekleurig viooltje. Dat was een veelbelovende waarneming en meteen de start van een mooi succesverhaal.

Om het verloop van de voortplanting van deze vlinder op te volgen, werd vanaf dan elke week het terrein bezocht.

De kleine parelmoervlinder is een harde maar geen honkvaste vlinder. Hij kan grote temperatuurschommelingen verdragen en trekt gemakkelijk weg. Omdat de rupsen snel groeien, heeft hij 3 tot 4 generaties.

De vlinder legt 230 tot 560 eieren, wat neerkomt op een gemiddelde maximale productie van 350 eieren.

Niet elk eitje wordt een rups, niet elke rups wordt een pop en ook niet uit elke pop komt een vlinder. Elk stadium kan geparasiteerd worden.

Maar alle generaties gaan door elkaar vliegen en zijn niet precies afgelijnd, en dat is een ontwikkeling die voor het voortbestaan van de soort positief uitvalt.

Op 23 september 2019 zagen we de laatste keer een wijfje eitjes leggen. Normaal gaan de rupsen die uit die eitjes komen een paar vervellingen doen om dan te overwinteren in halfvolwassen toestand.

Foto: Walter De Weger

Foto: Frans Vorssselmans

Foto: Frans Vorssselmans

SOORT IN DE KIJKER

kleine parelmoervlinders opgemerkt. Dan zijn er zeker ook buiten het Klein Schietveld eitjes afgezet door de weggetrokken vlinders. Op het eind van de vliegperiode werden ze opnieuw alleen op het Klein Schietveld gezien.

Nu in de lente van 2020 weten we met zekerheid dat de rupsen de winter goed hebben overleefd want reeds op 12 april werden de eerste vlinders van de 1e generatie opgemerkt. Vanaf half mei begon de tweede generatie al te vliegen, heel wat vroeger dan in 2019.

De overwegend zonnige droge dagen hebben dat mee in de

hand gewerkt. Ook dit jaar verwachten we opnieuw veel waarnemingen van de kleine parelmoervlinder.

Ook in je eigen tuin heb je dus kans om deze mooie vlinder aan te treffen.

De algemene kleine vos is alleszins veel zeldzamer geworden in onze streken dan de kleine parelmoervlinders.

Omdat de kleine parelmoervlinder in gans Vlaanderen in 2019 een topjaar beleefde mogen we er ook van uitgaan dat er nu veel meer 5km hokken zullen ingenomen zijn, waardoor een

Opmerkelijk maar heel logisch: foeragerend op driekleurige viooltjes zitten ze altijd ondersteboven (met het achterlijfje omhoog) op het viooltje om nectar te zuigen. Wanneer ze zo met de kop naar beneden op de bloem zitten heeft hun roltong de juiste kromming om diep in het spoor van het viooltje bij de nectar te geraken.

verspreidingskaartje van 2019 er totaal anders zal uitzien dan dat van 2018.

Dat is veelbelovend. Als we dan ook in elk natuurgebied van betekenis ervoor zorgen dat zijn waardplanten akkerviooltje en driekleurig viooltje weelderig kunnen bloeien, kan de kleine parelmoervlinder een vaste waarde worden in onze streken. De klimaatwijziging speelt toch al in zijn voordeel. Lees het volledige verslag op onze website: www.antwerpennoord.be/overons/regionale-werkgroepen/ werkgroep-vlinders/

Foto: Frans Vorssselmans

Havenland

Ontdek de natuur in de haven

De haven is meer dan enkel industriële activiteiten. Uiteraard is die overduidelijk aanwezig, maar je kan er ook andere dingen ontdekken.

Al die te ontdekken plekken en activiteiten worden gebundeld onder de term Havenland.

Van 2016 tot 2019 maakte Havenland deel uit van het actieprogramma voor de ‘Ontwikkeling van het Havengebied Antwerpen’ (OHA). In die periode werd de nieuwste vogelhut in De Kuifeend ook gerealiseerd.

Nu is de focus verlegt naar educatie, onthaal & duurzame recreatie. Zo wordt de maatschappelijke meerwaarde van het havengebied versterkt.

De focus ligt op het havengebied, ook hoe men er van buitenaf naar kijkt, en de beleving ervan. Dat alles in een werkende haven, waar uiteraard ook steeds rekening mee gehouden moet worden.

Op havenland.be kan je fietstochten downloaden, interessante weetjes over de haven terugvinden en ook alle activiteiten vinden die het kwaliteitslabel van Havenland verdienen. Een map met de fietstochten kan je ook in het Natuur.huis in Ekeren krijgen.

Havenland

Ontdek de natuur in de haven, beleef er een zonsopgang of zonsondergang boven de Schelde, bezoek historische plekken, enz. Prachtig om te ontdekken.

Laat je een jaarrond inspireren en maak boeiende uitstappen.

VERGEET NIET

Foto: Frank Wagemans

Hiernaast vind je een overzicht van de beheerwerken die de volgende maanden op de planning staan.

Daarnaast komen onze Groene Tornado’s elke donderdag en zaterdag bij elkaar en voeren beheerwerken uit in één van de natuurgebieden in onze regio.

Iedereen die een beetje handig is en zijn/haar steentje wil bijdragen, is ook zeer welkom bij de Groene Klussers, die regelmatig op dinsdag samenkomen.

Het gaat dan om het aanmaken van verzamelbakken voor brandhout, het onderhouden en op orde houden van het

Wil je mee onze natuurgebieden beheren? Geef ons dan een seintje en we houden je op de hoogte.

Inschrijven kan via deze link: bit.ly/inschrijven-activiteiten of met de QR-code hiernaast.

Beheer

materiaal, klussen in het Natuur.huis ... bezigheden genoeg.

Wil je op de hoogte gehouden worden van hun activiteiten? Contacteer dan bea.mertens@natuurpunt.be

Verschillende data

9 tot 12u

Kooldries, Brecht Beheerwerken

De beheerwerken op het domen Kooldries in Brecht starten opnieuw in september. Iedereen is welkom om te komen helpen.

Er zijn werkdagen op dinsdagen 6 en 20 oktober, 3 en 17 november en ook op 8 december.

STARTPUNT

Hoek PaepestraatBoudewijnstraat, Brecht

Verschillende

data 9 tot 15u30

Stappersven-Boterbergen, Kalmthout Beheerwerken

Hou deze dagen alvast vrij. Meer info over wat we precies gaan doen en waar we afspreken bij luc.jordaens@belgacom.net.

Volgende werkdagen zijn op 3 oktober, 7 november en 5 december.

Locatie af te spreken met Luc Jordaens.

10/10 8 tot 12u30

Lisseven, Kalmthout Beheerwerken

Op deze beheerdag nemen het beheerteam en andere natuurliefhebbers enkele stukjes van het gebied onder handen. Meebrengen: laarzen, werkhandschoenen, boomzaagje, … Kettingzaag en bosmaaier zijn ter plaatse.

AFSPRAAK

Laat weten dat je komt aan lgor.vandamme@skynet.be

05/12 9 tot 13u

De Kuifeend Werkdag

Om de biodiversiteit in onze natuurgebieden in de toekomst te garanderen moeten we geregeld onderhoudswerken uitvoeren zoals het kappen van al te opdringerige wilgen uit onze rietvelden. Zo zorgen we voor het voortbestaan van allerlei dikwijls erg kwetsbare rietvogelsoorten. We kunnen dit helaas niet zonder de hulp van vele vrijwilligers. Steek mee de handen uit de mouwen.

INFO Meer info op 0476/43 15 42

STARTPUNT

De Kuifeend, Noorderlaan –toegang 3 (Rangeerstation), Antwerpen INFO luc.jordaens@belgacom.net

Werkgroepen

Werkgroep Kerk- en Steenuilen

• Frank Goossens 0487/46.82.69

• Fons Vervoort - 03/647.18.70

Werkgroep Planten

• Hilde Peeters0485/12.91.82

Werkgroep Scheldeschorren

• Frank Wagemans 0472/41.44.28

Werkgroep Vleermuizen

• Wout Willems 0485/03.79.85

Werkgroep Vlinders

• Hugo Wouters - 03/569.05.78

Werkgroep Vogels

• Ludo Benoy - 0476/43.15.42

Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo

• Guy Leys - 03/569.00.38

Werking Brasschaat

• Johan Neegers 0479/99.54.01

Werking Brecht

• Rudi Bosschaerts 03/636.38.62

Werking Ekeren

• Info Natuur.huis 03/541.58.25

Werking Kapellen

• Ria Verduyckt0486/79.47.63

Afdeling Noorderkempen

• Joris Pinseel - 03/667.57.97

Werking Schoten

• Fonne Bruggemans 0498/39.71.73

Werking Stabroek

• Harry Van der Horst 03/568.15.78

Werking Wuustwezel

• Peter Symens0471/12.72.20

Startdagen JNM Akerland

27/09 Piepers-startdag

Ook voor de piepers hebben we een toffe activiteit in petto: Akerland in een nieuw (bont) jasje. De piepers-startdag gaat door aan ons lokaal, Villa Agusta, op de Licht Vliegwezenlaan tegenover de Brasschaat Braves. Er staat een grote kikker op de poort. Hier vind je meer informatie over de exacte ligging: www.jnm.be/afdeling/akerland/ over-jnm-akerland/villa-agusta.

We gaan er een superleerrijk en leuk spel spelen om te weten te komen waarom we tegen echte bontjassen en leren handtassen zijn. Daarbij gaan we het lokaal verkennen en de nabije omgeving.

De jeugdbond voor natuur en milieu, afgekort JNM, is een beestige jeugdbeweging met afdelingen over heel Vlaanderen. Als jij in de (wijde) omgeving van Brasschaat woont, zit je in JNM Akerland.

Onze startdagen zijn op 26 september voor de ini’s (13-15 jarigen) en de gewone leden (1626 jarigen) en op 27 september voor de piepers (7-12 jarigen). Beide activiteiten gaan door op locaties die bij onze afdeling horen.

De ini- en gewone leden-startdag gaat door in het Helleven. Dat is een gebiedje in de gemeente Kalmthout dat wij als afdeling geadopteerd hebben en mogen beheren.

Beheren wil zeggen dat wij door te werken in de natuur, ervoor zorgen dat die natuur zich optimaal kan ontwikkelen. Door bijvoorbeeld een bodem armer te maken, krijgen zeldzamere planten zoals de orchidee ook de kans om te groeien. Het meest bekende voorbeeld van een beheerd gebied is de heide: om

deze vegetatie te bekomen en onderhouden moet er beheerd worden.

Het Helleven bestaat uit een ven met ernaast een weitje dat begraasd wordt door schapen en een stuk bos.

Bereid je dus voor op een megacoole activiteiten: beheren en chillen op een eigen, leuke locatie!

Meer informatie over het Helleven vind je hier: www.jnm.be/afdeling/akerland/ helleven.

Over de startdag zelf kan je hier nog informatie vinden en je kan je hier ook inschrijven: www.jnm.be/activiteit/ akerland/26-09-2020/startdag-inisen-grote-leden.

Als voorbereiding voor het nieuwe JNM-jaar is de poort net opnieuw geschilderd. Er staat dus een andere kikker op dan voordien. Kom jij mee de nieuwe kikker en poort ontdekken?

Meer informatie over de startdag vind je hier: www.jnm.be/activiteit/ akerland/27-09-2020/startdagpiepers.

Vanwege corona zijn we echter verplicht om je te vragen je steeds in te schrijven voor activiteiten waaraan jij of je kind wil deelnemen. Over de verdere, concrete maatregelen communiceren we later en kan je informatie vinden op www.jnm.be/corona.

Heb je de startdagen gemist?

Geen probleem, jullie zijn heel erg welkom op onze volgende activiteiten, maar laat het wel even weten aan de verantwoordelijke voor de activiteit. Onze volgende activiteit voor Piepers is op 11 oktober. Dan Veroveren we Ruimte in Brasschaat. De Ini’s en gewone leden verwachten we op 17 oktober op de Super toffe heidedag. Meer info en de contactgegevens van de verantwoordelijke via www.jnm.be/ afdeling/akerland/activiteiten .

Schenken werpt extra vruchten af

De belastingsvermindering voor giften in 2020 aan Natuurpunt en andere goede doelen wordt opgetrokken van 45% naar 60%.

Het plafond voor giften die in aanmerking komen voor belastingsvermindering wordt opgetrokken van 10% naar 20% van het nettobelastbaar inkomen.

Het gaat over alle giften van 1 januari 2020 tot 31 december 2020.

Meer natuur voor Maurice

Om meer natuur te vewezenlijken, beslisten de ouders van kleine Maurice om geld in te zamelen voor een gift. Mama Mathilde vertelt er meer over.

“Toen Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen in mei 2018 het Ertbrandbos openstelde voor het publiek waren Stijn en ik meteen enthousiast over het mooie natuurgebied dichtbij huis.

Bij de geboorte van onze zoon Maurice op 7 juni, besloten we om de gulle gevers naast de traditionele pamperrekening ook de optie te geven om een gift voor het Ertbrandbos te doen. Het project ‘Meer natuur voor Maurice’ was geboren.

Via iksteun.natuurpunt.be konden we het project heel eenvoudig aanmaken en opvolgen. Uiteindelijk werd er 1.387 euro verzameld.”

Een mooi bedrag voor het onderhoud van het Ertbrandbos, zodat Maurice er later vaak kan wandelen en spelen. Bedankt Mathilde, Stijn en Maurice.

Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen vzw is een regionale afdeling van Natuurpunt Lid worden

Lidgeld per gezin: 30 euro/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres. Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur. ruimte. Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor 7 euro een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Giften

Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf 40 euro per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Legaten

Geregeld besluiten mensen om een legaat op te nemen in hun testament. Voor legaten aan een vzw zoals Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen voorziet de wetgever erfenisrechten van slechts 8,8%. Zo weet je dat jouw schenking bijna volledig ten goede komt aan onze vereniging. De opbrengst van deze legaten gebruiken we voor de aankoop van natuurgebieden. Er bestaan verschillende formules. Het systeem van duolegaten bijvoorbeeld is zowel voor het goede doel als voor je erfgenamen een interessante formule. Zeker als je erfgenamen verre familieleden zijn of zelfs mensen met wie je geen familieband hebt. Met dit systeem betalen zij immers geen torenhoge successie rechten. Overweeg je ook om die stap te zetten en onze vereniging te begunstigen, dan raden wij je aan een notaris te raadplegen. Die kan je exact meededelen hoe je te werk moet gaan en welke formule best bij jou past. Voor meer informatie kan je terecht bij Willy Ibens.

Natuur.huis en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren - tel. 03/541.58.25 Open elke dag van 10 tot 12u en woensdag en vrijdag ook extra open van 13 tot 17u.

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen vzw. Oplage 5.000 ex. Werkten mee aan dit nummer:

Dit magazine werd gerealiseerd met de steun van

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133

Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren