Biuletyn
Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu
styczeń - marzec nr 42 (1/2024)
W NUMERZE:
Warto wiedzieć
Małgorzata Fajt – Wicedyrektorem ds. BibliotekiPedagogicznej wTarnobrzegu str. 2 Rok2024 Rokiem Marii Kozłowej
Wydarzyło
Bierzemy udział w…
Akcja Żonkile.........................................................................................................................................str. 17
Ogólnopolski Tydzień Bibliotek str. 18
Sztuka mówienia po polsku
Wulgaryzmom mówimy stop ...............................................................................................................str. 19
Aplikacje do nauki i zabawy
CzatGPT, Copilot,Gemini -czaty AI przydatnew pracynauczyciela str. 19
Polecam… do czytania
W cyfrowej rzeczywistości – wybrane z półki nowości ........................................................................str. 21
Co czytają bibliotekarze: Serce nie ustaje / Grégoire Bouillier str. 23
Pożegnania
Janina Bąk - pozostanie w naszej pamięci … ........................................................................................str. 24
Małgorzata Fajt – Wicedyrektorem ds. Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu
Fajt
ds. BP w Tarnobrzegu fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
Rada Pedagogiczna Bibliotek Pedagogicznych wchodzących w skład Podkarpackiego Zespołu Placówek Wojewódzkich w Rzeszowie wyraziła pozytywną opinię w sprawie powierzenia stanowiska wicedyrektora ds. Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu Pani Małgorzacie Fajt. To ona od 1.02.2024 r. pełnitę zaszczytną funkcję.
NowaPaniWicedyrektorodlatjestzwiązana zBibliotekąPedagogiczną, pracując na rzecz rozwojuplacówki i szeroko rozumianej edukacji. Brała udział w wielu projektach, ostatnio zaangażowana była w koordynację działań zadania „Program wsparcia dwujęzyczności w podkarpackich przedszkolach”. Przed powierzeniem stanowiska pełniła funkcję Kierownika Działu Udostępniania Zbiorów.
Akt powierzenia stanowiska kierowniczego otrzymała z rąk Pani Krystyny Wróblewskiej, Dyrektor Podkarpackiego Zespołu Placówek Wojewódzkich w Rzeszowie.
PaniMałgorzataFajtprzyjęłagratulacjeodPaniEwyDraus, WicemarszałekWojewództwaPodkarpackiego oraz od Pani Anny Żarów, poprzedniego Wicedyrektora ds. Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu, jak równieżod wszystkich pracowników biblioteki.
Życzymy sukcesów na tej nowej, zawodowej drodze!
Rok 2024 Rokiem Marii Kozłowej
Zgodnie z decyzją Rady Miasta Tarnobrzega, 2024 rok jest ogłoszony w naszym mieście „Rokiem Marii Kozłowej” - propagatorki kultury lasowiackiej, odtwórczyni folkloru, poetki, animatorkiżycia kulturalnego.
Wnioskowały o to dwie instytucje: Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr Michała Marczaka w Tarnobrzegu, w związku z przypadającą 22 kwietnia 2024 roku, 25. rocznicą śmierci piewczyni kultury lasowiackiej.
Program obchodów Roku Marii Kozłowej
Maria Kozłowa tarnobrzeska patronka roku 2024
Patronat honorowy
Marszałek Województwa Podkarpackiego
PrezydentMiastaTarnobrzega
Wystawa „2024 Rok Marii Kozłowej" styczeń - grudzień 2024, adresaci: młodzież szkolna,dorośli, organizator: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejscewystawy: Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu
Konferencja "Lasowiaczka z Machowa" 29 lutego 2024 roku, adresaci: uczniowie szkół
podstawowych,organizatorzy: Biblioteka
Pedagogiczna wTarnobrzegu, Tarnobrzeski Dom Kultury, RegionalneCentrumPromocjiObszaru
Natura 2000 TarnobrzeskaDolina Wisły
Miejsce konferencji:Tarnobrzeski Dom Kultury
Wieczór wspomnień o Marii Kozłowej
6marca2024roku, adresaci:dorośli, organizator: Stowarzyszenie "LasowiackaNuta"
Miejsce konferencji:Tarnobrzeski Dom Kultury
Konkurs plastyczny na najpiękniejszą palmę wielkanocną
marzec2024 roku, adresaci: dzieci, młodzież, organizatorzy: Akcja
Katolicka, Szkoła Podstawowa nr9 im. Jana Pawła IIw Tarnobrzegu
Miejsce konkursu: Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II w Tarnobrzegu
Wystawa „Literacki legat Marii Kozłowej” z udziałem Doroty Kozioł oraz przedstawicieli
Stowarzyszenia „Życie z przytupem”
19marca -30kwietnia2024 roku, adresaci: dorośli, młodzieższkolna, organizator:Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Miejscewystawy:MiejskaBibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
„Mówiła mi Mama” – spotkanie z Dorotą Kozioł córką Marii Kozłowej
18kwietnia 2024 roku, adresaci: dorośli, organizator: Miejska Biblioteka
Publiczna im. dr. MichałaMarczaka w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Konkurs na scenariusz opowieści lasowiackiej do teatrzyku Kamishibai
Warsztaty z projektowania kart do teatrzyku Kamishibai w programie Canva
marzec -maj2024 roku, adresaci: nauczyciele, uczniowie szkół
podstawowych,organizator: Biblioteka
Pedagogiczna wTarnobrzegu
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Przegląd teatralny „W moim lasowiackim domu” marzec - październik 2024 roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych
i ponadpodstawowych,organizatorzy: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie, Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu, Pedagogiczna Biblioteka
Wojewódzka w Rzeszowie
„Lasowiacka sobótka”
czerwiec 2024 roku, adresaci:seniorzy, organizator: Stowarzyszenie
"Lasowiacka Nuta"
Miejscewydarzenia: Plac Antoniego Surowieckiego wTarnobrzegu
„Wyrośnie ze mnie stokrótka…”lekcje biblioteczne
maj - grudzień2024 roku, adresaci:uczniowie klaspodstawowych zklasIVVIII, organizator:Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Gra terenowa „Flisackie tradycje” w Ulanowie maj2024roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych, organizator: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejsce gry: Bractwo Flisackie pw. św. Barbary w Ulanowie
Warsztaty tworzenia tradycyjnych ozdób lasowiackich maj2024roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych, organizator: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
„Rozśpiewane urodziny miasta” 31maja2024 roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych, organizator: Fundacja Serce Lasowiackie im. Barbary i Franciszka Mortków
Miejscewydarzenia: TerenFundacji ul. Jasińskiego 23 w Tarnobrzegu
Pokaz filmów „Ludzie z martwych pól” (1996 r. scenariusz i reżyseria Antoni
Ciechan, Aleksander Dyl) oraz „Czary, mary i uroki” (1983 r., reżyseria Franciszek Trzeciak)
Spotkanie z twórcami – Aleksandrem Dylem i Dorotą Kozioł
czerwiec 2024 roku, adresaci: dorośli, młodzieższkolna, organizator: TarnobrzeskiDom Kultury
Miejscewydarzenia: Tarnobrzeski Dom Kultury
Wystawa plenerowa o życiu i twórczości Marii Kozłowej
czerwiec 2024 roku, adresaci: dorośli, młodzieższkolna,
organizator:MuzeumZamek Tarnowskich w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: Muzeum Zamek Tarnowskichw Tarnobrzegu
Wystawa wycinanek Marii Kozłowej i współczesne inspiracje Renaty Sendrowicz i Justyny Wesołowskiej
Warsztaty wycinanki z Renatą Sendrowicz
lipiec - sierpień 2024 roku, adresaci: dorośli, młodzieższkolna, organizator: TarnobrzeskiDomKultury
Miejscewydarzenia: Tarnobrzeski Dom Kultury
„Napolta ze mnie popiołu” (prezentacja artykułów z prasy o Marii Kozłowej) –wystawa w Galerii Okno Biblioteki Głównej wrzesień2024 roku, adresaci: dorośli, organizator:Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
„Moja dusza” spotkania literacko-plastyczne inspirowane twórczością Marii Kozłowej wrzesień - grudzień2024 roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych zklas I-III, organizator: Miejska Biblioteka Publiczna im. dr.MichałaMarczaka w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: Miejska BibliotekaPubliczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu
Konkurs literacki „Maria Kozłowa inspiruje” wrzesień - listopad2024 roku, adresaci: młodzież szkolna,dorośli, organizator: BibliotekaPedagogicznawTarnobrzegu
Organizatorzy
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
„Cichy bohater” - Maria Kozłowa. Prelekcja wrzesień - październik 2024 roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych, organizator: Fundacja Serce Lasowiackie im. Barbary i Franciszka Mortków
Miejsce prelekcji: Szkoła Podstawowa nr 10 w Tarnobrzegu
Przeprowadzenie rozgrywek gry planszowej „Lesiocki gospodorz” o Puchar Marszałka Województwa Podkarpackiego październik 2024 roku, adresaci: uczniowie szkół podstawowych, organizator: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Podsumowanie Roku Marii Kozłowej w Tarnobrzegu - Konferencja listopad2024roku, adresaci: młodzież szkolna,dorośli, organizator: Fundacja Serce Lasowiackie im. Barbary i Franciszka Mortków
Miejsce konferencji:Muzeum Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu
Tydzień Historyczny – „Wokół Marii Kozłowej” listopad2024 roku,adresaci: młodzież szkolna, dorośli, organizator:BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Miejscewydarzenia: BibliotekaPedagogiczna w Tarnobrzegu
Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu, Podkarpacki Zespół Placówek Wojewódzkich, Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu, Tarnobrzeski Dom Kultury, Muzeum Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu, Regionalne Centrum Promocji Obszaru Natura 2000 Tarnobrzeska Dolina Wisły, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie, Fundacja Serce Lasowiackie im. Barbary i Franciszka Mortków, Akcja Katolicka, Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II w Tarnobrzegu, Stowarzyszenie "Lasowiacka Nuta"
Patronat medialny
TVL Telewizja Lokalna, Radio Leliwa, Tygodnik Nadwiślański, Polskie Radio Rzeszów
Lasowiacy oczyma pamiętnikarza Jana Słomki
Kim byli Lasowiacy? Jakie tereny zamieszkiwali?
Lasowiacy to grupa etnograficzna zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, czyli tę część Kotliny Sandomierskiej, która położona jest w widłach Wisły i Sanu. To obszar dawnej Puszczy Sandomierskiej. Dzisiaj stanowią go powiaty: kolbuszowski, leżajski, mielecki, niżański, stalowowolski,tarnobrzeski,orazczęśćropczyckosędziszowskiego.
Ta grupa etniczna wytworzyła się na drodze akcji osadniczej prowadzonej przez wiele wieków na terenie Puszczy Sandomierskiej. Od północy napływała tu ludność z Mazowsza, od południa z Małopolski, od wschodu osadnicy o polskoruskim pochodzeniu. Na te tereny przybywała też ludność rusko-wołoska czy jeńcy turecko-tatarscy, a nawetludność litewska.
Zamieszkujący widły Wisły i Sanu mieszkańcy nazywali siebie mianem Lesioki, co świadczyć może o tym, że posiadali z jednej strony świadomość swej odrębności w stosunku do sąsiadów, a z drugiej szacunek do puszczy, którabyłaich żywicielką.
Pamiętnikarz Jan Słomka z Dzikowa
Wiele ciekawych informacji na temat życia, zwyczajów, mentalności mieszkańców wsi galicyjskiej dowiedzieć się można z „Pamiętników włościanina” których autorem jest Jan Słomka, żyjący w latach 1842 – 1932, wieloletni wójt Dzikowa, postępowy chłop, który chętnie unowocześniał rolnictwo i przełamywał utarte zwyczaje, wprowadzając odważnie nowe sposoby gospodarowania. Jako działacz społeczny angażował się nie tylko w Tarnobrzegu i okolicy, gdyż brał udział w różnych uroczystościach patriotycznych, np. w Krakowie. Za zasługi w służbie publicznej uhonorowany został w 1929
roku przez prezydenta Ignacego Mościckiego Złotym Krzyżem Zasługi.
Swoje pamiętniki spisywał u schyłku życia pod wpływem sugestii swego syna, Jana Słomki Młodszego, absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, który przygotował je do druku. „Pamiętniki włościanina” obejmują okres od pańszczyzny do dni dzisiejszych, czyli od powstania styczniowego do lat dwudziestych XX wieku. Są unikatem, gdyż chłopi w tym czasie nie mieli zwyczaju pisać pamiętników, bo wielu z nich w ogóle nie umiało pisać. Pierwsze wydanie ukazało się w 1912 roku, a potem wielokrotnie były wznawiane.
Profesor Stanisław Pigoń nazwał autora „Pamiętników włościanina” malarzem światów zapadających w przeszłość. Natomiast dominikanin o. Maciej Złonkiewicz napisał, że „Pamiętniki włościanina” są nie tylko ciekawie opowiedzianą historią. Dzięki ich lekturze możemy też spotkać niezwykłego człowieka, który bez patosu i niepotrzebnych uniesień, zachowując należną skromność opowiada o swoim codziennym życiu. Relację tę możemy traktować jako osobiste świadectwo autora. Widzimy więc gospodarza i ojca rodziny, polskiego patriotę i obywatela, krytycznego obserwatora, starającego się zaradzić
opisywanym przez siebie problemom, zadeklarowanego chrześcijanina, działacza gospodarczego i społecznika.
Dokumentowanie życia i mentalności
Lasowiaków
Słomka w swoich pamiętnikach utrwalił przede wszystkimDzików,którybyłwsiąnadwiślańską, leżącą przy uczęszczanym trakcie, Dzików, w której mieszkała zacna i postępowa magnacka rodzina Tarnowskich, Dzików, do którego docierał postęp szybciej niż gdzie indziej. Opisywał też okolicę, głównie Tarnobrzeg. Często wspominał również wsie lasowiackie, położone wśród lasów, do których postęp i cywilizacja docierały dużo wolniej niż do Tarnobrzega i galicyjskich wsi nadwiślańskich. Tak o tym we wstępie do pierwszego wydania „Pamiętników włościanina” pisał historyk Franciszek Bujak: Odmiennymżyciemżyły,apoczęściidotądżyją wsie oddalone od Wisły, tak zwane lasowskie, leżące na obszarze dawnej puszczy sandomierskiej, która się rozciągała niegdyś międzyWisłą,Sanem,WisłokiemiWisłoką.Tam jeszczedotądzachowałosięwieleztego,conad Wisłą już zaginęło. Piaszczysta, mało urodzajna gleba zmuszała ludność tutejszą do szukania głównej podstawy utrzymania w lesie, wprzemysłach leśnych, myślistwie i pszczelnictwie, a to było powodem, że długo przechowywały się tu zwyczaje i obyczaje bardzo stare i cały rozwój kulturalny ludności podlegał znacznemu w porównaniu ze wsiami nadwiślańskimi opóźnieniu.
Dokumentuje więc Słomka także warunki życia i mentalność Lasowiaków.
Jak mieszkali Lasowiacy?
Jeszcze przed I wojną światową duży procent we wsiach lasowskich stanowiły kurne chałupy, które tak Słomka opisywał: Po wsiach okolicznych, zwłaszczadalszychodWisły,osiadłychwlasachna gruntach piaszczystych, były prawie wyłącznie
chałupy dymne, w których paliło się na tak zwanej babce, tj. na słupie ulepionym z gliny, a dym rozchodził się po całej izbie i drzwiami wydobywał się dosieni, astądnastrych.W czasie paleniaizba musiała być otwarta, a ludzie siedzieli nisko przy ziemi lub chodzili chyłkiem, bo inaczej dławił ich dym. Ściany były okopcone (nigdy nie bielone), ludzie czarni i przesiąknięcidymem.
WtymczasiewDzikowiechałupymiałyjużkominy wyprowadzone na dach, początkowo gliniane, a potemmurowane.
Budynki mieszkalne i gospodarcze stawiane były najczęściej z nieociosanych drewnianych belek położonych poziomo jedna na drugiej i wiązanych w narożach w postaci węgłów. Chałupy lasowiackie złożone były najczęściej z dwóch pomieszczeń, czyli sieni i izby, a czasem wydzielonej jeszcze komory. Izba stanowiła część mieszkalną, a sień i komora gospodarczą –magazynowano tam żywność, zboże i narzędzia. Główną część izby zajmował piec, zaś resztę wypełniało wyposażenie w postaci ław i prycz do spania, stołu, stołków, skrzyń, kredensu. W sieni znajdowały się przede wszystkim beczka na kapustę, żarna do mielenia zboża, stępa do wyrobu kaszy, dzieża na ciasto, niecki, przyrządy potrzebnedowypiekuchleba,prasadosera,kosze na ziemniaki. W komorze natomiast przechowywano zboże i mąkę w beczkach, sąsiekach, skrzyniach, także chleb, po ubiciu świni kiełbasę, słoninę i inne wyroby oraz dodatkowo często skrzynię na strój świąteczny czy też kożuchy.
Słomka pisze, że studnie były drewniane i bardzo płytkie, toteż wodę można było czerpać konewką. W Dzikowie na obejściach gospodarskich było wszystkiego trzy, może cztery studnie, z których cała gmina wodę czerpała, a również tak było w sąsiednich wsiach: w Miechocinie, Kajmowie, Machowie, Zakrzowie, nie było tam więcej jak po dwie, trzy studnie. Gospodarz mający studnię u siebie, miał z tego powodu dosyć kłopotu, bo drudzy pędzili dniem i nocą na jego obejście
konie i bydło do pojenia, a także brali wodę dopicia. Gospodarz musiał pilnować, by dla niego wody nie zabrakło, więc czasami zamykał dojście do studni.
Czym się zajmowali?
W przekazach zachowało się powiedzenie obrazujące stosunek ludności puszczańskiej do środowiska,wktórymmieszkała: Las(u)ojciecnas, a my dzieci jigo, jidziewa do nigo. Na terenie Puszczy Sandomierskiej dominowały bowiem tereny leśne porośnięte drzewami, głównie iglastymi: jodłą i sosną, którą powszechnie
Lasowiackie Prace Pani Renaty Sendrowicz prezentowane podczas konferencji „Zwyczaje w rodzinie lasowiackiej” fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
wykorzystywano jako materiał budowlany, stąd wśródmężczyznwielubyłofachowcówparających się ciesielką. Dużą popularnością cieszyły się też takie zawody jak: bednarstwo – każdy prawie chłop, mający mniejszy grunt, był bednarzem, kołodziejstwo, maziarstwo, smolarstwo, węglarstwodrzewne.Bardzopopularnebyłotakże bartnictwo, które w późniejszym okresie przekształciło się w pasiecznictwo. Etnograf Franciszek Kotula uważał, że Lasowiacy barcie najczęściejzakładaliwstarychjodłach,którychnie wykorzystywano w budownictwie. Gospodarka pszczelarska była jedną z ważniejszych dziedzin życia gospodarczego Lasowiaków.
Głównymzajęciemchłopówbyłojednakrolnictwo i hodowla, choć gleby były pośledniej jakości. Ze
zbóżnajwięcejsianożyta,jęczmienia,prosa.Nieco mniej pszenicy i owsa. Dużo też na piaszczystych ziemiach uprawiano tatarki, czego we wsiach nadwiślańskich nie praktykowano. Ziemniaków sadzono mało. Chętnie za to uprawiano rzepę i kapustę, a także bób i groch.
Stosowanie narzędzi rolniczych przez chłopów lasowskich było, według Słomki, opóźnione w stosunku do wsi nadwiślańskich. Na przykład w Dzikowie od dawna orano pługiem, a polasach zamiast pługa używaną była socha, podobna do radła,którąoracztrzymałwrękachizapuszczał w rolęna różną głębokość według potrzeby.
Lasowiaków wyróżniała pracowitość. Ponieważ na piaszczystych nieurodzajnych glebach trudno było zuprawyutrzymaćrodzinę,chłopiczęstoparalisię także takimi zawodami rzemieślniczymi jak: garncarstwo, olejarstwo, plecionkarstwo, szewstwo, krawiectwo, a zwłaszcza tkactwo –w każdej wsi lasowskiej było po kilku tkaczy. W każdej wsi był również kowal i młynarz.
Kobiety wiejskie zajmowały się głównie domem, przygotowywaniem pożywienia dla całej rodziny, oporządzaniem zwierząt, a także pomaganiem mężom w pracach polowych. W miarę potrzeb także szyły odzież, haftowały, wyszywały, ale też robiły ozdoby z bibuły i słomy, wycinanki itp.
Bardzo popularne były coponiedziałkowe jarmarki w Majdanie, gdzie zaopatrywano się w potrzebne produkty. Był tam także wielki targ na konie, bydło, karmniki, sprzedawali też gotowe połcie słoniny, sadło, słoninę chudą przywędzoną, kiełbasę, a to wszystko na oko, bez wagi, sprzedażązaś tą trudnili sięmieszczanie i okoliczni chłopi. Często był to handel wymienny.
Z powodu lichych ziem często chłopi lasowscy chodzili na flis, a kobiety, dziewki, wyrostki zmniejszych gospodarstw (…) chodzili, zwłaszcza z wsi lasowskich, na roboty polne do Królestwa Polskiego. Szli tam pieszo, w gromadach po kilkadziesiąt, mając w zajdkach odzienie, chleb
itp. Wychodzili z domu na wiosnę, a wracali wjesienipowykopaniu ziemniaków. Nazywało się to chodzenie „na bandos”.
Jak żyli Lasowiacy?
Ludność wsiowa żywiła się tym, co sobie sama na gruncie posiała i posadziła. Ziemniaki, groch, bób, kasza,kapusta,barszcz,aprzytymchleb – to była zwyczajna strawana śniadania, obiady i kolacje.
Nawsiachspożywanowieleryb,którełowiononie tylko w rzekach, ale nawetw wodachstojących na pastwiskach i łąkach. Najbardziej rozpowszechnione były karasie, linki oraz szczupaki. Jedli je przede wszystkim gotowane. Najwięcej jednak było piskorzów, szczególnie po wsiach lasowskich, w tamtejszych wodach bagnistych. Łapali je w ciągu całego roku, szczególniej w zimie, zastawiając pod lodem tzw. wirski, plecionezwikliny, z grochowiną wewnątrz na przynętę, w ten sposób łapali je masami. Złapane nabijali żywcem na patyki, czyli rożny, i wędzili, ażeby nie podpadały zepsuciu. W takim stanie sprzedawali je chłopi na targach, nosząc na brzemieniulubw opałkach.Funt możnabyłokupić za parę centów. Dawali je najwięcej do barszczu, jak kiełbasę. Było to smaczne i pożywne jedzenie, ikrą możnasię było najeść jak kaszą.
Postęp do wsi lasowskich docierał powoli, o czym świadczy opisana przez Słomkę historia: Gospodynie w Dzikowie nauczyły się je [ziarnka kawy] dotować od kucharek pańskich wTarnobrzegu i jedna od drugiej. Na dalszych wsiach od miasta dłużej nie była znaną i z tych czasów pochodzi następujące opowiadanie: Kobieta jedna chciała się postawić na przyjęcie księdza, który z organistą miał jeździć po kolędzie, a ponieważ słyszała, że księża i panowie najwięcej kawę piją, więc postanowiła go tym uraczyć. Kupiła kawy, ale przyrządziła tak, że wsypała całe ziarna do mleka i gotowała, żeby ziarna zmiękły. Gdyksiądzprzyszedł,wlałamlekozkawąnamiskę i postawiła na stole, a ponieważ ziarna kawy tonęły w mleku, wyjaśniła: „Niech jegomość
zamieszają, bo kawa jest na spodzie.” Dopiero ją ksiądzpouczył,jaksiękawęgotuje. Nawsiachwięc słyszano o kawie, która była produktem luksusowym, ale nie potrafiono jej mielić i parzyć.
KsiądzWojciechMichna,proboszczzZaleszan,wsi położonej nieopodal Stalowej Woli 150 lat temu, jako jeden z pierwszych, pisał o Lasowiakach: Znajdzieszteżśródtegoludunapozórdzikiegotyle rodzinnej miłości i gościnności, tyle przywiązania do ojcowizny, tyle pochopu do zabaw, tańców, śpiewu, itd., że temi starosłowiańskiemi wdziękami ducha zostałbyś uradowany i umiłowałbyś (…)”.
Anegdotę, świadczącą o zaskakujących lasowskich zwyczajach weselnych, tak przedstawia Słomka, wspominając, jak to razu pewnego poproszono go do jednej z dalszych wsi na wesele: Kucharka podałamiflaki,aleprzytymupomniała:„Amiejcie się nabaczności, żebywam ktomiski nie odebrał.” Ledwie jednak miskę przede mną postawiła, już ktoś z tyłu stojący porwał to dla siebie. Więc
przyniosła mi drugą miskę i znowu mnie upomniała, żebym się przed drugimi pilnował. Tymczasem gdy ona nieco się ze mną zakramarzyła, objaśniając mnie o panującym tam zwyczaju, że jedni drugim jadło porywają, inni wykradli jej z kuchni cały kocioł z flakami i tak się ukryli, że dopiero nazajutrz rano znaleziono kocioł za stodołą zupełnie wypróżniony. Z tej opowieści wynika, że gospodarzy lasowskich nie stać było na
wyżywienie wszystkich gości weselnych, których też z tego powodu nierówno traktowano.
Ciekawie Słomka pisze też o sposobie wychowywania dzieci: W domu dziecko spało w kołysce, którą u biednych zastępowały czasem niecki.Jeżelizaśszlidorobotywpoleibralizesobą dziecko, to umieszczali je tam w płachcie, uwiązanej na drążku,,, założonym na dwóch sosnkach,wbitychwziemię.Gdypłachtabyładuża i dziecko miało nadto coś pościelone, to leżało w niej prosto i wygodnie, ale gdy była mała, to leżało zgięte i mogło zgarbacieć, więc takie trzymanie dziecka było później zabronione, a niestosujących się do tego zakazu żandarmi zapisywalinakarę.Wtensposóbzwyczajtenustał i dzisiaj spotyka się go tylko niekiedy po lasach. Opis ten wskazuje na to, że wszelkie nowości do wsi lasowskich dochodziły z opóźnieniem i stare nawyki i zwyczaje długo się utrzymywały.
Słomka podkreśla, że naród wsiowy był niezwykle zdrowy, zahartowany na różne niewygody i niedomagania ludzkie, również dzieci, które jak się już odchowały, to się chowały, na co daje taki przykład: W zimie wśródmrozu i śnieguwybiegały zizbywkoszuliiboso:podrzewo,dobydłaizainną posługą. Pamiętam, gdy jechałem raz w zimie zjednym z sędziów tarnobrzeskich i przejeżdżaliśmyprzezTarnowskąWolę,zchałupy wybiegł chłopiec w koszuli konopnej, boso i bez czapki, przyjrzał się nam i następnie puścił się za saniami i biegł z pół kilometra do innego domu, mimo że dzień był mroźny i droga śniegiem zasłana. Na to zauważył sędzia: „Ten chłopak więcejwartodmojegodziecka, bogdyby takmoje zrobiło,jużbymutrzebatrumnęrobić.” Powsiach, szczególnie lasowskich, nie brak było guślarzy i guślarek, dających rady w różnych potrzebach, np. pannom pomagali wychodzić za mąż za kogo chciały,chorychpotrafiliwykurowaćznajgorszych słabości, krowy, które nie dawały mleka, umieli naprawić iw innychróżnychsprawach„pomagali” jak cudotwórcy. Słomka pisze, że guślarstwem trudnili się zwłaszcza tacy, którym nie chciało się robić, a lubili wódkę. Korzystali oni
z łatwowierności i naiwności ludzi, którzy byli nieoświeceni, bo szkół nie było i wiele osób nie potrafiło czytać ani pisać.
Powszechna była też wiara w czarownice, o czym Słomkatak pisze: Ajużnajwięcej wowychczasach była rozpowszechniona wiara w c z a r o w n i c e, które mleko krowom odbierały albo psuły. Która gospodyni lepiej koło krów chodziła, dobrze je żywiła i stąd więcej miała mleka, to już była uważana za czarownicę i znienawidzona od drugich gospodyń; te bały się z nią zachodzić, albo ukradkiemwchodziłyzniąwprzyjaźń,ażebyimnie szkodziła. Jeżeli na przykład krowa kopała nogą, bo gospodyni nie umiała obchodzić się z nią łagodnie i źle ją doiła, już winną temu była czarownica;jeżelimasłoniedałosięprędkozrobić, bo śmietana była licha, zbierana z kilku dni, także winną była czarownica (…).
Jak się ubierali Lasowiacy?
Lasowiacy ubierali się w to, co sami z własnych surowców wykonali. Dominowała odzież uszyta z wytworzonego przez siebie niebarwionego płótna lnianego czy konopnego.
Członkowie Stowarzyszenia "Lasowiacka Nuta" w regionalnych strojach fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
Codzienny strój męski stanowiły lniane portki wiązane na troki oraz koszula wypuszczana na wierzch, przewiązana pasem lub sznurkiem. Na wierzch zakładali płótniankę, którą również
przepasywali pasem. Strój dopełniał kapelusz ze słomy żytniej. Na nogi wkładali łapcie z łyka lipowego lub chodaki ze skóry, o czym Słomka tak pisze: Ale prawie trzecia część ludności chodziła jeszcze wchodakachskórzanych, przerabianychze starych cholew, a po wsiach lasowskich prawie wszyscy nosili takie chodaki lub z łyka, czyli kory drzewnej, najczęściej lipowej. A ponieważ chodaki lipowe były bardzo nietrwałe, więc mówili żartem, żeLasowiak,idącnawesele,manazapasdotańca kilka par chodaków za pasem.
Od święta mężczyzna przywdziewał sukmanę i zakładał na głowę magierkę, czyli okrągłą lub czworokątną czapkę z grubego sukna, obszytą barankiem i kolorowymi sznurkami. W zimie najbogatsi ubierali kożuchy wyprawiane przez miejscowychkuśnierzy.
Słomka wspomina też o tym, że elementem charakterystycznymmęskiego strojubył długi pas, którymsięmożnabyłoidwukrotnieopasać.Byłon przyozdobiony guzikami i mosiężnymi kółkami, które brzęczały w czasie tańca na zabawie lub weselu. Starsi miewali pasy szerokie, więcej niż na sześć cali, ze skórki cielęcej, wyprawionej na czerwono, złożonej podwójnie i zszytej górnym brzegiem. W pasach tych nosili pieniądze; przy wyjmowaniu pieniędzy odpasywali się i wytrząsali je otworem, pozostawionym w górnym brzegu. Młodsi gospodarze i kawalerowie nosili pasy węższe, zwane krakowskimi, koloru czarnego, białego lub żółtego.
Kobiety natomiast na co dzień ubierały lnianą koszulę, fartuch, czyli spódnicę, zapaskę, rańtuch na głowę, płótniankę zwaną kamizelką i płachtę –ochtuskę na ramiona. Słomka pisze: Była też moda, że kobiety wdziewały po kilka spódnic, po pięć i sześć, na wierzch najładniejszą, i koszulę miały na sobie niejedną. Zaszczytem było, gdy kobieta wyglądała w sobie szeroka i tęga, gdy gospodyni ledwie we drzwi się zmieściła.
Natomiast kobiecy strój odświętny w odróżnieniu od codziennego był przepięknie zdobiony białym,
czarnym lub czerwonym haftem (najbardziej tradycyjnajegoformatotzw.ślimacznice).Słomka wspomina o tym, że kobiety lasowskie miały dar haftowania i wyszywania: Na ubraniach białych, zwłaszcza kobiecych, były różne kolorowe wyszycia; to lubili i na ten ubiór zwracali większą uwagę, na którym były wyszyte ładniejsze wzory.
Koszule były wyszywane na kołnierzach, na piersiach, na rękawach, fartuchy i zapaski u dołu, byłyteżwyszywanechusteczkinagłowęiochtuski.
Robiły to szwaczki po wsiach, a która umiała wymyślaćładnedesenie,dotejnieślirobotęzcałej okolicy.
Charakterystyczne były też gorsety, wykonane z aksamitu i zdobione koralikami oraz cekinami, naszytymi w bardzo rozbudowane motywy roślinne, pokrywające niemal w całości powierzchnię gorsetu. Zakładały je głównie panny i młode mężatki. Dziewczęta szły do kościoła i na wesela z odkrytymi głowami, mając włosy splecione w warkocze, spadające na plecy, przystrojone wstążkami, rutą, barwinkiem i różnymi kwiatami.
Lasowiacy oczyma Jana Słomki
Pamiętnikarz Jan Słomka opisuje nie tylko życie w Dzikowie, ale i we wsiach położonych w lasach, z dala od Dzikowa. Bardzo często podkreśla, że do wsi lasowskich postęp dochodził wolniej, stąd bardziej pielęgnowano tamtradycjęprzekazywanązdziada,pradziada. Lasowiacy żyli w trudniejszych warunkach lokalowych, posługiwali się przestarzałymi narzędziami, więc ich życie do łatwych nie należało. Byt w trudnych warunkach powodował, że byli oni bardziej odporni na choroby i warunki klimatyczne. Duża odległość od miasta i lekarzy sprawiała, że rozwijało się guślarstwo, magia i zabobon. Ponieważ uprawiali ziemie głównie piaszczyste, nieurodzajne, zajmowali się też przemysłem drzewnym i rzemiosłem, w czym celowali. Świadczy to o ich pracowitości, choć nie byli zaradni i zapobiegliwi. Charakterystyczny ubiór
lasowiacki wykonany był z ręcznie wyrabianych niebielonych płócień lnianych lub konopnych.
Kobiety lasowskie zajmowały się ozdabianiem ubrań,byłytogłównieślimacznice,czyliszlaczki koloru białego, czerwonego lub czarnego wykonywane na obrzeżach stroju. Mieszkańcy puszczybyliprzywiązanidotego,comieliilubili się bawić. Wytworzyli oni swoistą dla siebie kulturę, która przetrwała na niektórych terenach do dzisiaj.
Bibliografia
Dzięki „Pamiętnikom włościanina” utrwalona została wiedza o Lasowiakach żyjących w Puszczy Sandomierskiej, ich życiu i mentalności z przełomu XIX i XX wieku. Pamiętać jednak należy o tym, że sądy i opinie Słomki na temat mieszkańców wsi lasowskich są subiektywne i niepełne. Maria Pałkus
1. Jan Słomka, Pamiętnikiwłościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, MiejskaBiblioteka Publiczna im.M.Marczakaw Tarnobrzegu, Tarnobrzeg, 2012
2. http://www.muzeumkolbuszowa.pl/skansen/grupy-etnograficzne/lasowiacy
3. https://nakanapie.pl/ksiazka/pamietniki-wloscianina
4. https://tezeusz.pl/slomka-jan-pamietniki-wloscianina-slomka-jan-872756
Czasopisma prenumerowane w 2024 roku w Bibliotece Pedagogicznej w Tarnobrzegu
Wydarzyło się u nas
Edukacyjne cegiełki
Biblioteczny tort wiedzy oraz teatralne warsztaty to ciekawy miks nauki, twórczej ekspresji oraz potęgi wyobraźni. Z wielką przyjemnością Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu odpowiedziała na zaproszenie jednej z tarnobrzeskich szkół i dołożyła swoje edukacyjne cegiełki do realizowanej przez placówkę innowacji pedagogicznej pod hasłem „W cyfrowym świecie”.
XXI wiek jest niezwykle dynamiczny. Rzeczywistość, która nas otacza wciąż się zmienia, a z nią potrzeby i oczekiwania. Również te w edukacji. Odpowiedzią są innowacje pedagogiczne, wspaniałe projekty realizowane przez nauczycieli pasjonatów. Cieszy nas, gdy jesteśmy częścią przedsięwzięć. Wszak BIBLIOTEKA – MIEJSCE NA CZASIE!
Z tym większą przyjemnością nasza biblioteka odpowiedziała na zaproszenie Społecznej
Szkoły Podstawowej im. Małego Księcia w Tarnobrzegu i dołożyła swoje edukacyjne cegiełki do realizowanej przez placówkę innowacji pedagogicznej pod hasłem „W cyfrowym świecie”. Biblioteka Pedagogiczna realizowała dwa moduły, w sumie czteryspotkania.
Pierwszy stanowił bazę, dzięki której uczniowie obu klas czwartych poznali historię bibliotek i świat książek - "Biblioteka dawniej i dziś".
Aktorskie ćwiczenia w wykonaniu uczniów fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
Przewodniczką po tej ciekawej przestrzeni była Ewa Wicherska, nauczyciel-bibliotekarz BP.
Krok po kroku prowadziła po kolejnych komnatach wiedzy o bibliotecznym świecie. Na początkutymnajbliższym,nawyciągnięcieręki, zapoznając uczniów ze specyfiką pracy
Biblioteki Pedagogicznej, by następnie przywołać te dalsze zakątki – począwszy od
Biblioteki Aleksandryjskiej aż po współczesne nowoczesne i wielofunkcyjne centra informacyjne. Absolutnym hitem okazał się przegląd różnych typów książek: rękopisów, książek z XIX wieku, reprintów, książek mówionych na kasecie magnetofonowej, audiobooków, e-booków, książek dotykowych, ekranizacji lektur. Wisienką na tym bibliotecznym torcie był utwór z rzeczywistościąrozszerzoną,któregoautorem jest Antoine de Saint-Exupéry – wybór nieprzypadkowy, wszak patronat szkoły zobowiązuje. Trójwymiarowy Mały Książę, planeta z aktywnym wulkanem czy pulsująca galaktyka to tylko nieliczne atrakcje wydania z interaktywnymi ilustracjami. Za pomocą narzędzi multimedialnych (tablety, smartfony) możemyprzenieśćksiążkoweipłaskieilustracje w świat wirtualny, którego stajemy się uczestnikiem. Dla czwartoklasistów oglądanie w trójwymiarowej, dynamicznej przestrzeni Małego Księcia, jego planety i tego, co przeżył podczas swojej wędrówki, stanowiło niezwykłą atrakcję. Ciekawostką były również stare katalogi kartkowe i dla porównanianowoczesnekatalogi komputerowe.
Drugi moduł innowacji „Cyfrowa mowa ciała” –tym razem pod okiem Moniki Bieniek, nauczyciela-bibliotekarza BP – uczniowie klas czwartych realizowali, uczestnicząc w warsztatach teatralnych. Ta forma jest jedną znajbardziejskutecznych,aprzytymniezwykle twórczych, dzięki której dzieci mogą lepiej zrozumieć emocje - własne, ale i innych, dzięki której mogą usprawnić komunikację czy wzajemne relacje. Czwartoklasiści uczestniczyli w warsztatach, podczas których przekonali się, jak ważne jest nie tylko, CO mówimy, ale i JAK mówimy. Krok po kroku uczyli się wzmacniać swoją wypowiedź gestem, spojrzeniem, mimiką, tak aby wszystko współgrało i było czytelne dla odbiorcy (trudna sztuka :)
Zdjęcie z Małym Księciem fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
Przekonali się, jak ogromną rolę w dzisiejszych czasach odgrywamowa ciała, tzw.komunikacja niewerbalna. Odkryli, że absolutnie każdy posiada ten bogaty zasób środków ekspresji, dzięki któremu ich wypowiedź może być ciekawsza, spójna i wywołać u odbiorcy zamierzone emocje. A poza wszystkim warsztaty teatralne to po prostu źródło świetnej energii i dobrej zabawy. Po obowiązkowej rozgrzewce, serii ćwiczeń artykulacyjnych,dykcyjnych,emisyjnychiruchu scenicznego, uczniowie byli gotowi do zadań aktorskich.Wpierwszym etapieczwartoklasiści podkreślali swoją indywidualność – uruchomili gest, mimikę, ciało oraz spojrzenie, by w kolejnymdoskonalićumiejętnośćwspółpracy jako zespół. Z każdym rzutem kostki emocje wzrastały, a wyobraźnia, z jaką aktorzy tworzyli swoje minietiudy, zaskakiwała. Była twórcza ekspresja oraz świetna energia – budowanie scenek w oparciu o teksty poetyckie to po prostu frajda (zaskoczenie czwartoklasistów: poezja nie musi być nudna :). A swoją drogą, to ciekawe doświadczenie na chwilę zostać ministrem i rządzić resortem, wcielić się w skarpetki kangura czy w lisią rodzinę. Wyobraźnia nie zna granic!
Odwiedziny czwartoklasistów w ramach realizowanej przez szkołę innowacji pedagogicznej miały nie tylko wymiar edukacyjny, ale również były pełne radości i entuzjazmu. Uczniowie mieli okazję odkryć wspaniały świat książek i bibliotek, mieli również okazję przekonać się, jak wspaniałym potencjałem twórczym dysponuje każdy z nich – a my byliśmy zaszczyceni, że mogliśmy im towarzyszyć w tej przygodzie. Mamy nadzieję, że nasza biblioteka stała się dla nich miejscem,
do którego będą chcieli wracać, aby odkrywać talenty w sobie, ale i szukać inspiracji do rozwoju na kartach literatury. Moc innowacji działa.
Inspirujące konferencje
Monika Bieniek BP TarnobrzegDwie konferencje, inaugurujące dwa różne przedsięwzięcia, natomiast wspólny mianownik to wspaniała atmosfera spotkań, ogromna dawka wiedzy o lasowiackim świecie oraz cudowny zastrzyk inspiracji, emocji i artystycznych wzruszeń.
Jako pierwsza odbyła się konferencja pod hasłem „Lasowiaczka z Machowa”, która uroczyście zainaugurowałaRok Marii Kozłowej. Spotkanie, które odbyło się 29 lutego w sali kameralnej Tarnobrzeskiego Domu Kultury, otworzyło bogaty cykl wydarzeń, które odbędą się w mieście w 2024 roku. Pani Małgorzata Fajt, Wicedyrektor ds. Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu przy PZPW w Rzeszowie przedstawiła program oraz przypomniała, że to na wniosek Biblioteki Pedagogicznej oraz Miejskiej Biblioteki Publicznej rok 2024 został przez Radę Miasta ogłoszony Rokiem Marii Kozłowej -wiekasatysfakcja, ale i duma.
wykład pt. „Puszcza Sandomierska – zanim przybyli Lasowiacy”, następnie wystąpienie Pani Haliny Ordon z Zespołu Ludowego „Cyganianki”,którawspominałaMarięKozłową i jej działalność, opowiedziała również o kulturze i zwyczajach Lasowiaków, wreszcie występ Zespołu Śpiewaczego „Rutka” z Cyganów, który urokiem osobistym skradł serca wszystkich obecnych, a towarzyszyła mu Kapela Ludowa „Lasowiacy”, która dała wspaniały instrumentalny popis. Natomiast Biblioteka Pedagogiczna na konferencję przygotowała dla uczniów dwa wystąpienia w optyce współczesności: monolog
Prowadząca spotkanie Pani Renata Domka, Kierownik Działu Amatorskiego Tarnobrzeskiego Domu Kultury szczególnie serdecznie przywitała licznie przybyłych uczniów tarnobrzeskich szkół podstawowych, doktórychadresowanabyłakonferencja.Todla nich przygotowany został ten bogaty program: wystąpienie Pana Janusza Wepsięcia
z Regionalnego Centrum Promocji Obszaru Natura 2000, który wygłosił niezwykle ciekawy
wygenerowany przy użyciu narzędzi sztucznej inteligencjiorazmonodramteatralny.
Monolog, który wygłosiła do uczestników konferencji sama Maria Kozłowa, ożywiona przy użyciu narzędzi sztucznej inteligencji przygotowała Pani Ewa Miękina, nauczycielbibliotekarz. Usłyszeć głos Marii Kozłowej to była wyjątkowa gratka, a dodatkową było dopowiedzenie wizualne – wspaniałe,
unikatowe zdjęcia z życia tej niezwykłej twórczyni ludowej, propagatorki folkloru lasowiackiego. Szczególnie mocno wybrzmiało przesłanie, jakie do zebranych skierowała z ekranu Maria Kozłowa „…pamiętać trzeba, skąd jesteśmy, gdzie są nasze korzenie…”. Warto dodać, że ten przejmujący monolog napisała Pani Dorota Kozioł, prywatnie córka machowskiej poetki.
Monodram pt. „Jak to Marysi znachorka różę odmówiła, czyli gusła lasowiackie” opracowała, wyreżyserowała i wykonała Pani Monika Bieniek, nauczyciel-bibliotekarz, a prywatnie pasjonatka teatru. Zamysł był taki, by o świecie lasowiackim opowiedzieć z perspektywy kobiety i jej emocji – bo emocje są
satysfakcja, że cel został osiągnięty: uczniom przybliżony został ten dawny, ale jakże fascynujący lasowiacki świat, a nade wszystko przypomniana została niezwykła postać machowskiej poetki, Marii Kozłowej. I tak oto wypełniło się marzenie tej wspaniałej rodzimej twórczyni ludowej, propagatorki folkloru lasowiackiego, że należy dzieci i młodzież zaznajomić z tym światem, z jego kulturą, językiem, obrzędami, aby chcieli w przyszłości sięgać do tej bogatej tradycji po inspirację – ze świadomością, że tu są ich korzenie.
Natomiast w dniu 19 marca w sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury w Kolbuszowej odbyła się konferencja pod hasłem "Zainspirowani", która z kolei
Konferencja
ponadczasowe. Stąd cała ich gama: od podekscytowania, niepewności i lęku, których bohaterka doświadczała, czekając na znachorkę, poprzez strach, ból, ale i nadzieję, które czuła podczas obrzędu, aż po radość i wdzięczność, gdy okazało się, że znachorka wyleczyła ją z róży, czyli brzydkich, czerwonych plam,którezeszpeciłyjejtwarz(dbanieourodę okazuje się być również ponadczasowe:). „Pamiętam” to słowo-klucz: to relacja kobiety, która opowiada, czego doświadczyła, będąc młodą dziewczyną. Gra aktorska wizualnie wzbogaconazostałakostiumemautorstwaPani Justyny Wesołowskiej, właścicielki Atelier GA MON,projektantkimodyijednejznajwiększych ambasadorekkulturylasowiackiej.
To była inauguracja z przytupem i mimo, że konferencja już za nami, to w sercach
zainaugurowała program
LASOWIACY
INSPIRUJĄ - ROK 2024. Na spotkaniu nie mogło zabraknąć Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu,którabyławspółorganizatorem wydarzenia.Placówkazprzyjemnościąwłączyła się w obchody, dodając własne nietuzinkowe edukacyjne cegiełki w optyce współczesnościby inspirować młodzież i zachęcić ją do czerpaniazbogatejtradycjilasowiackiej,byten świat wydał im się atrakcyjny i ciekawy, by zagościłwichsercach.Monologwygenerowany przy użyciu narzędzi sztucznej inteligencji, monodram teatralny oraz gra planszowa to projekty przygotowane na konferencję przez
nauczycieli-bibliotekarzy
Biblioteki
Pedagogicznej w Tarnobrzegu, które wzbudziły ogromne zainteresowanie i wielkie emocje, zwłaszcza reakcja najmłodszych uczestników
oddaje atmosferę podczas występu – oglądali na stojąco.
Dwa pierwsze, monolog oraz monodram są twórcze, oparte na żywym słowie, zaś trzeci projekt to nasza autorska gra planszowa "Lasiockigospodorz",której zasadyopracowała Pani Marta Król, nauczyciel-bibliotekarz, natomiast o grafikę zadbała Pani Ewa Miękina. Planszówka, oczywiście w optyce współczesności.Atrakcyjnadlauczniówgrafika,
"Lesiocki gospodorz" fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
ciekawe zadania, pionki wykonane za pomocą drukarki3D,nutarywalizacji-edukacjapoprzez zabawę. Trzeba dodać, że gra jest częścią
"Lasowiackiego tobołka inspiracji", który otrzymują szkoły uczestniczące w projekcie
"Lasowiacy inspirują". Konferencję uświetniła obecność wielu znamienitych gości m.in.: Pani Ewy Draus, Wicemarszałek Województwa Podkarpackiego, Pani Krystyny Wróblewskiej,
Dyrektor Podkarpackiego Zespołu Placówek Wojewódzkich w Rzeszowie orazPanaDariusza Bździkota, Kierownika Oddziału Jakości i Zarządzania Edukacją w Tarnobrzegu przy Kuratorium Oświaty w Rzeszowie. Przybyli również dyrektorzy szkół, którzy odebrali „Lasowiacki tobołek inspiracji" dla podległych im placówek, tym samym mając szansę- po zrealizowaniu różnorodnych lasowiackich inicjatyw -otrzymać w przyszłości tytuł "Lasowiackiego matecznika". Licznie obecne były również Koła Gospodyń Wiejskich. Ale najważniejsi tego dnia byli uczniowie szkół –mamy nadzieję, że zostali zainspirowani!
Konferencje łączy fakt, że obie odbyły się w ramach projektu „Lasowiacy inspirują”, który rozpisany jest na lata 2023 -2027. To cykl wydarzeń promujących kulturę lasowiacką, finansowany z budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Podkarpackiego. Celem programu jest stworzenie sieci instytucji promujących kulturę lasowiacką, wśród którychważną rolę odegrają szkoły. Program adresowany jest do dyrektorów, nauczycieli, ale przede wszystkim do uczniów, by młodzi ludzie mogli poznać swoje korzenie i chcieli czerpać inspiracje z bogatej kultury Lasowiaków. Z wielką przyjemnością Biblioteka Pedagogiczna w Tarnobrzegu przy Podkarpackim Zespole Placówek Wojewódzkich w Rzeszowie włączyła się w realizację tego innowacyjnego programu.
Monika Bieniek BP Tarnobrzeg
Bierzemy udział w…
Akcja Żonkile
19 kwietnia
Akcja Żonkile to inicjatywa edukacyjna i społeczna organizowanaprzez Muzeum Historii Żydów PolskichPOLINwWarszawie. Jej celem jest upowszechnianiehistoriii kultury Żydów polskich wśródmłodzieży.Organizacja wszelkich wydarzeń przypada 19 kwietnia w rocznicę wybuchu powstaniaw getcie warszawskim – największego fot. https://polin.pl/pl/zonkile
zbrojnego zrywu Żydów podczas II wojny światowej, azarazem pierwszego powstania miejskiego wokupowanejEuropie.
Cele Akcji Żonkile:
Edukacja: Akcjamana celuedukowanie młodych ludzi na temat historii i dziedzictwa Żydów w Polsce.
Upamiętnienie: Wspomina81. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim.
Współpraca: Zachęca szkoły, biblioteki iinstytucje kultury do zaangażowania się w działania związane z tematyką żydowską.
Akcja Żonkile to ważna inicjatywa, którapomaga budować świadomość izrozumienie kultury żydowskiej w Polsce. Nasza bibliotekapo raz kolejny włącza się worganizację wydarzeń w ramach tej ważnej dla naszej
historiiikulturyakcji
Stronawydarzenia: https://polin.pl/pl/zonkile #AkcjaŻonkile #łączynaspamięć
Ogólnopolski Tydzień Bibliotek
8-15 maja
Tydzień Bibliotek to ogólnopolski program organizowany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (SBP).Od2004roku,wmaju,bibliotekiwcałymkrajuangażująsięwpromocjęczytelnictwairolibibliotek w społeczeństwie. Celem Tygodnia Bibliotek jest podkreślenie znaczenia czytania, edukacji oraz zwiększenie prestiżu zawodu bibliotekarza.
W ramach tej inicjatywy organizowane są różnorodnewydarzenia, również w naszej bibliotece.
W 2024 roku Tydzień Bibliotek odbędzie się pod hasłem: „Biblioteka – miejsce naczasie”. To doskonała okazja, aby odkryć bogactwo bibliotek i ich rosnącą rolę w świecie wirtualnej rzeczywistości i sztucznej inteligencji
Stronawydarzenia: http://tydzienbibliotek.sbp.pl/
fot. http://tydzienbibliotek.sbp.pl/
Sztuka mówienia po polsku
Wulgaryzmom mówimy stop
Głowa boli, puchną uszy, Zaburzony spokój duszy, gdy się słyszy dookoła: Fe! Niecenzuralne słowa.
Klnie podlotka, klniekucharka, Klnie nietylko szewc:Doczarta!
Coraz częściej małe dzieci
Używają słów, co wiecie, W towarzystwie nieuchodzi
Ich powtarzać. Starzy, młodzi!
Wulgaryzmom - Stop! – mówimy
A od dzisiajwprowadzimy
Nową modę: na słownika
Bogacenie. Weronika
Jacek, Ania, Krzyś i Julek
Ciocia Frania,wujek Bolek, Pan Jastrzębski, pani Wisia, OrazZula, taodmisia, Mówią pięknie, mówią ładnie, Gramatycznie ipoprawnie.
Na ulicy, na boisku
Nie usłyszysz już wyzwiska.
Nawet Piotrek, całkiem łysy,
Nie brakuje słów w języku, Znaleźć można je w słowniku.
Aby nazwać jak należy, Co na sercu dziś nam leży. By wyrazić swe emocje
I przedstawić własne racje, W języku słów bardzo wiele.
A nie zna ich tylko cielę! Lepiej nie mówić w ogóle,
Aplikacje do nauki i zabawy
Który nosi stare dresy
I pod blokiem z kolegami
Wysiadujewieczorami
Nie stosuje wulgaryzmów, Choć obawia się truizmów.
Ilustracja stworzona przy użyciu narzędzia AI Copilot Designer
Niż wyrażać się jak żule! Gdzie zatem jest twa inwencja, Kultura, dobraprezencja, Dbałość o językabrzmienie? Zapewnionemaszuznanie, Gdy purystą dziś się staniesz.
CzatGPT, Copilot, Gemini - czaty AI przydatne w pracy nauczyciela
Ilustracja stworzona przy użyciu narzędzia AI Copilot Designer
CzatGPT
https://chat.openai.com
Maria PałkusCzatGPT to narzędzie oparte na sztucznej inteligencji, które umożliwia prowadzenieinteraktywnychrozmówwjęzykunaturalnymzkomputerem.Jestto rodzaj modelu językowego, który został wytrenowany na ogromnych zbiorach danych tekstowych, aby móc generować odpowiedzi na różnorodne pytania i tematy. Dla nauczyciela, CzatGPT może stanowić pomocnicze narzędzie do
komunikacji z uczniami, udzielania odpowiedzi na pytania, wyjaśniania pojęć, czy też wspierania procesu nauczania poprzez generowanie treści edukacyjnych.
Aby rozpocząć pracę z CzatGPT, potrzebny jest dostęp do odpowiedniej platformy lub interfejsu, który umożliwia korzystanie z tego narzędzia. Następnie należy:
Wybrać platformę: znaleźćplatformę lubaplikację, która oferuje dostęp do CzatGPT. Możeto być platforma internetowa,aplikacjamobilna lub nawetintegracja z innymoprogramowaniem.
Zarejestrować się lub zalogować: jeśli jest to wymagane, należy zarejestrować się na wybranej platformie lubzalogować się na istniejące konto.
Zapoznać się z dokumentacją: przeczytać dokumentację lub instrukcje dotyczące korzystania z CzatGPT na danej platformie. Zapoznać się z funkcjami, zasadami działania i ewentualnymi ograniczeniamijest kluczowe.
Rozpocząć interakcję: po zalogowaniu się można rozpocząć interakcję z CzatGPT. Wprowadzać swoje pytania, tematy dyskusji lub treści, z którymichcemy pracować.
Dostosować ustawienia: niektóre platformy oferują możliwość dostosowania ustawień CzatGPT, takich jak preferencje językowe, poziom formalności czy tematyka.
Monitorowaćidostosowywać:monitorować interakcjezCzatGPTidostosowywaćswojepodejście oraz pytania na podstawie wyników. Regularne analizowanie efektywności i dostosowywanie strategiimoże pomóc w osiągnięciu lepszych rezultatów.
Udoskonalać swoje umiejętności: pracować nad doskonaleniem swoich umiejętności korzystania zCzatGPTjako narzędziawsparciaw procesie nauczania.Eksperymentować zróżnymistrategiami i technikami, aby zoptymalizować wyniki.
Ilustracja stworzona przy użyciu narzędzia AI Copilot Designer
Microsoft Copilot
https://copilot.microsoft.com/
Microsoft Copilot to narzędzie wykorzystujące sztuczną inteligencję w roli asystenta edukacyjnego. Działa na zasadzie generatywnej AI, co oznacza, że potrafi tworzyć nowe treści, takie jak teksty, obrazy, kod czy dźwięki. Copilot może pomóc nauczycielom w wielu aspektach:
1. Personalizacjanauki:Copilotwspieraspersonalizowanąnaukę,pomagając tworzyć treści dostosowane do indywidualnych potrzeb i stylów uczenia się uczniów.
2. Tworzenie materiałów edukacyjnych: Nauczyciele mogą korzystać z Copilota do szybkiego tworzenia planów lekcji, quizów, rubryk i innych zasobów klasowych.
3. Pomoc w planowaniu lekcji: Copilot sugeruje lub tworzy aktywności, materiały i oceny zgodne z celami nauczania.
4. Udzielanie opinii: Copilotmoże pomóc w tworzeniupoczątkowych opiniii pomysłów dla uczniów, które można dostosować do indywidualnych potrzeb.
5. Szybkie odpowiedzi: Copilot dostarcza szybkich odpowiedzi na pytania nauczycieli, bez konieczności przeszukiwania wielu wyników wyszukiwania. Dodatkowo, dostarcza linki do źródeł treści, aby można było je ocenić lub zgłębić temat .
Aby rozpocząć korzystanie z Microsoft Copilot, wystarczy odwiedzić stronę copilot.microsoft.com lub wybrać ikonę Copilota w przeglądarce Microsoft Edge. Następnie wpisz swoje pytanie lub prośbęw oknie czatu
Ilustracja stworzona przy użyciu narzędzia AI
Copilot Designer
Geminitouruchomionyw2023rokudużymodeljęzykowyGoogleAI,którypotrafi tworzyć różne formaty tekstowe, odpowiadać na pytania w sposób wyczerpujący ilogiczny,atakżetłumaczyćjęzyki.Jestwciążwfazierozwoju,alejużterazpotrafi generować kod, pisać teksty kreatywne, odpowiadać na pytania w sposób kompleksowy i tłumaczyć języki.
Gemini to potężne narzędzie edukacyjne, które może pomóc nauczycielom na wiele sposobów. Może on:
• Ułatwić tworzenie materiałów dydaktycznych: Gemini może generować różnorodne treści tekstowe, w tym quizy, ćwiczenia, opowiadania i prezentacje. Nauczyciele mogą wykorzystać te materiały, aby urozmaicić swoje lekcje i dostosować je do potrzeb uczniów.
• Wspierać uczniów w nauce: Gemini może odpowiadać na pytania uczniów w sposób wyczerpujący i zrozumiały,atakżemożepomócimwzrozumieniutrudnychtreści.Nauczycielemogąwykorzystać Gemini jako narzędzie do samodzielnej nauki lub do udzielania dodatkowego wsparcia uczniom, którzy tego potrzebują.
• Oszczędzić czas nauczyciela: Gemini może automatyzować niektóre zadania, takie jak sprawdzanie prac domowych i odpowiadanie na często zadawane pytania. Nauczyciele mogą dzięki temu zyskać więcej czasu na inne ważne zadania, takiejak planowanie lekcjii indywidualna praca z uczniami.
Gemini to wciąż rozwijający się projekt, ale już teraz ma on duży potencjał, aby zmienić sposób nauczania i uczenia się.
Aby rozpocząć pracę z Gemini, należy wykonać kilka prostych kroków:
1. Utworzyć konto Google
2. Przejść do strony Gemini: otworzyć przeglądarkę internetową i przejść do strony
https://www.allure.com/story/gemini-zodiac-sign-personality-traits
3. Zalogować się na swoje konto Google: kliknąć przycisk "Zaloguj się" i wprowadzić dane swojegokonta Google.
4. ZacząćkorzystaćzGemini:PozalogowaniumożnazacząćzadawaćpytaniaGemini,pisaćróżne rodzaje treści, a także korzystać z innych funkcji, takich jak tłumaczenie języków i tworzenie kodów.
Polecam… do czytania
W cyfrowej rzeczywistości – wybrane z półki nowości
„Jak nie dać się złapać na wędkę: O bezpieczeństwie urządzeń mobilnych”
Aleksandra Boniewicz
TG114566
Kliknij, aby zamówić: https://tiny.pl/d7rp2
Praktyczny przewodnik, który nie tylko dostarcza wiedzy na temat bezpieczeństwa w świecie cyfrowym, ale także jest zrozumiały dlaosób bez wykształcenia informatycznego. Autor, Aleksandra Boniewicz, prowadzi nas przez zagrożenia, jakie czyhają na nasze smartfony i tablety, a także prezentuje skuteczne metody ochrony.
W książce znajdziemy:
Rodzaje ataków przeprowadzanych przez cyberprzestępców na urządzenia mobilne.
Podstawowe metody zabezpieczania oferowane przez dostawców mobilnych systemów operacyjnych.
Użyteczne rozwiązania mające na celuochronę instalowanych i używanych aplikacji.
Zaawansowane rozwiązania zabezpieczające.
Dobre praktyki związane zkupnem i ze sprzedażą urządzenia mobilnego.
Nie trzeba być specjalistą,aby zrozumieć, jak bezpiecznie korzystać ze swojegosmartfona czy tabletu.
Ta książka jest dla każdego, kto chce dbać o swoje (cyber)bezpieczeństwo w erzecyfrowej.
Okładka książki fot. https://tiny.pl/d7whx
„Jak nie zgubić dziecka w sieci”
Zyta Czechowska, Mikołaj Marcela
TG114566
Kliknij, aby zamówić: https://tiny.pl/d7rpv
Kompleksowy przewodnik, który pomoże rodzicomi nauczycielomodnaleźć się w nowej cyfrowej rzeczywistości.Autorzy podpowiadają, w jaki sposób mądrze podejść do edukacji cyfrowej dzieci. Książka wyjaśniakrok po kroku,od potrzeby zmiany myślenia o nowych mediachw kontekście wyłącznie zagrożeń, po jasne wskazówki,jak wprowadzać dziecko w świat cyfrowy.
Publikacja ukazała się w ciekawej seriiwydawnictwa MUZA i jest opatrzona pieczęcią: „Rozwój, edukacja i bezpieczeństwo w cyfrowym świecie”. Jej treść jest niezwykle przydatna dlawszystkich, którzy chcą zrozumieć, jak chronić swoje dzieci werze internetu i technologii. Książka dla wszystkich rodziców i opiekunów, którzy pragną dbać o bezpieczeństwo swoich pociechonline!
Okładka książki fot. https://tiny.pl/d7wht
„Dziecko w świecie technologii : wychowanie w cyfrowej rzeczywistości”
Katie Davis
TG 114713
Kliknij, aby zamówić: https://tiny.pl/d7rlm
Lekturatej pozycji pomoże rodzicom i nauczycielom zrozumieć, jak bezpiecznie prowadzić dzieci przez świat nowych technologii. Autorka zgromadziła praktyczne wskazówkii porady dotyczące bezpiecznego iodpowiedzialnego korzystania
z cyfrowego świata przez dzieci – od najmłodszych lat aż do dorosłości.
W książce znajdziemy:
Jakie treści ogląda dziecko w internecie ijak wpływają one najego rozwój.
Jak unikać rozpraszania się podczas korzystania z technologii.
Metody wychowania w cyfrowej rzeczywistości – zarówno dla rodziców, nauczycieli, jak i projektantów aplikacji.
Praktyczne porady na temat bezpieczeństwa online. Pozycja niezwykle przydatna dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć, jak chronić swoje dzieci w erze internetu i technologii. Szczególnie rodzicom, nauczycielom oraz wszystkim zainteresowanym tematyką bezpieczeństwaw świecie cyfrowym!
„Wychowanie przy ekranie : jak przygotować dziecko do życia w sieci?”
Bigaj Magdalena
TG 114291
Kliknij, aby zamówić: https://tiny.pl/d7rlt
Konkretny i praktyczny przewodnik dla współczesnych rodziców. Książka skupia się na tym, jaksprawić, by relacjadziecka z cyfrowym światem była zdrowa i bezpieczna. Autorka odpowiada na ważne pytania,takie jak:
Okładka książki fot. https://tiny.pl/d7wh9
Ile czasu dziecko może spędzać przed ekranem?
Kiedy daćmu pierwszy smartfon?
Czy pozwalać na granie w gry?
Jak nauczyć je radzić sobie z hejtem?
Jak Internet wpłynie na jego rozwój?
Magdalena Bigaj nie moralizuje, ale dzielisię solidną dawką wiedzy niezbędnej każdemu współczesnemu rodzicowi. Jej unikatowe doświadczenie jako edukatorki, badaczki, pracowniczki świata nowych technologiiorazmatki pozwala na praktycznerady iwsparcie. Książka jest świetnym drogowskazem, który pomagawybierać zdrowsze drogi dla naszych dzieci w erze cyfrowej.
Oprac. Ewa Miękina BP Tarnobrzeg
Co czytają bibliotekarze: Serce nie ustaje / Grégoire Bouillier
Serce nie ustaje/ Grégoire Bouillier fot. Archiwum BP w Tarnobrzegu
Najciężej jest, gdy wracam do domu i nie słyszę nigdy: Dzień dobry, kochanie, jak ci minął dzień? Te pełne emocji słowa wypowiedziała w wywiadzie telewizyjnym 64-letnia Marcelle Pichon,niegdyśmodelkasłynnegodomumodyFath.Wkrótcepo nagraniu rozpoczęła w swoim paryskim mieszkaniu głodówkę, prowadząc przez 45 dni dziennik agonii. Dopiero 10 miesięcy po jej śmierciodkryto zmumifikowane zwłoki. Pisarz Grégoire Bouillier podjął próbę zrekonstruowania losu Marcelle Pichon w księdze, w której warstwa dokumentalna przeplata się z fikcją literacką.
„Le cœur ne cède pas” (tytuł w oryginale) jest książką, którą polscy czytelnicy ocenili jako najlepszą powieść francuską 2022 roku (Polski Wybór Goncourtów 2022).
Ukazała się w tłumaczeniu Elżbiety Janoty w serii Collection Nouvelle, wydającej interesujące utwory najnowszej literatury francuskojęzycznej w znakomitychprzekładach.
Grégoire Bouillier napisał w Serce nie ustaje: Każda książka jest całą biblioteką. To stwierdzenie dobrze określa jego dziewięćsetstronicową powieść, bowiem można ją nazwać książką detektywistyczną, kryminałem,thrillerem,dramatem,literaturąfaktu,powieściąpsychologiczną,historyczną,współczesną… Długo można byłoby mnożyć gatunki literackie, do których chciałoby się ją przyporządkować. Jest w niej mnóstwo odniesień do innych dzieł literatury światowej. Są to m.in. PortretDorianaGreya Oscara Wilda, Głód Knuta Hamsuna.
Autor zabiera czytelnika w wyjątkową podróż w czasie i przestrzeni. Porusza tematy socjologiczne, polityczne, historyczne, kulturalne… Mnie w sposób szczególny pochłonęły fakty z życia Francuzów w latach II wojny światowej. A Paryż i paryżanie na przestrzeniwieków to crème de la crème tego dzieła. Fascynujące są rozważania o wpływie przodków na następne pokolenia, o pamięci genowej, doświadczeniach dziadków, rodziców, przesądzających o losie ich dzieci.
Oczywiście tematem przewodnim jest głód i jego skutki, we wszelkich możliwych aspektach, włącznie ze śmiercią głodową
I dramat samotności, pragnienie usłyszenia słów: Dzień dobry, kochanie, jakci minął dzień?
Serce nie ustaje - lektura na wiele tygodni a może miesięcy. Imponująca rozmiarem, rozmachem, międzygatunkowością, wielowątkowością, wszechstronnością tematyczną, głębiąpsychologiczną.
Godna polecenia najwytrwalszymczytelnikom.
Oprac. Marta Król BP Tarnobrzeg
Pożegnania
Janina Bąk - pozostanie w naszej pamięci …
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Pani Janiny Bąk. Pani Janina Bąk, emerytowana nauczycielka matematyki, przez wiele lat współpracowała z Biblioteką Pedagogiczną w Tarnobrzegu. Zawsze podziwialiśmy Jej prace – rękodzieło artystyczne, które prezentowała na organizowanym przez naszą placówkę Powiatowym Przeglądzie Twórczości Nauczycieli, i to już od pierwszej edycji. Pani Janina z przyjemnością dzieliła się swoją pasją. Koronki, hafty, ubrania na drutach, patchworkowe obrusy, bieżniki, biżuteria - wszystko wykonane z pietyzmem i prawdziwą miłością.
Będzie nam brakowało Pani Janiny, Jej uśmiechu, twórczego zaangażowania, życzliwości.
Pozostanie w naszej pamięci.
Dyrektor i Pracownicy
Biblioteki Pedagogicznej w Tarnobrzegu
