BOVATINfo 2021-4

2021-4

BOVATINfo Bond van aannemers van tegelwerken in nederland

De lol van samenwerken!

Rugbescherming anders!

Waterdicht straks verplicht!

vakblad voor de tegelspecialist

GRATIS COLLOMIX AQIX WATERDOSEERMETER BIJ KIWITZ MRT 250*

KIWITZ MRT 250 SNELAFBINDENDE EGALISATIEMORTEL Zelfnivellerende egaline Uitstekend vloeivermogen Voor laagdiktes van 1 tot 10 mm Verpompbaar Na 4 uur beloopbaar * Bij een bestelling van minimaal 1 pallet Kiwitz MRT 250 en een minimale orderwaarde van € 1.750,- Geldig t/m 15 maart 2022

www.kiwitz.nl/MRT250

januari 2022

Kwartaalagenda In deze rubriek vindt u de belangrijke data voor de tegelbranche. Uw regio-vergadering, het jubileumfeest van uw bedrijf, de lancering van uw nieuwe product i n deze agenda? Mailt u dan AUB uw contactgegevens, de aard van de bijeenkomst, de datum, tijd en locatie naar redactie@bovatin.nl, dan vermelden wij ze in deze agenda!

NB Wilt u een evenement bezoeken? Neem dan altijd eerst even contact op met de organisator!

Bestuur BOVATIN Het bestuur van BOVATIN vergadert in 2022 op de donderdagen 24 maart, 19mei, 7 juli, 8 september, 3 november, 22 december, alle dagen vanaf 14.30 uur.

Een paar van deze vergaderingen zullen, via MS Teams, online plaatsvinden; dit wordt nog nader aangekondigd.

Bestuursvergaderingen zijn in principe besloten, maar u kunt als BOVATIN-lid, wanneer u wilt dat het bestuur uw vraag behandelt, die aan één van de bestuursleden stellen. (mail en adressen zie elders in deze BOVATINfo). Of mail uw punt dan tenminste 14 dagen voor de betreffende vergadering aan de secretaris, secretaris@bovatin.nl, dan komt uw mail op de agenda.

colofon BOVATINfo is een periodieke uitgave van BOVATIN: de Bond van Aannemers van Tegelwerken in Nederland.

Het blad wordt gedrukt op ongechloreerd papier, verspreid in bio-folie en verschijnt vier maal per jaar: in april, juli, oktober/november en januari van het aansluitende jaar. Oplage: 5000 exemplaren per jaar.

Deadlines voor advertenties en kopij: 1 maart, 1 juni, 1 september, 1 december.

Voor informatie: Abonnementen: Secretariaat BOVATIN, tel. 0318 547 366, e-mail bovatin@bovatin.nl Hoofdredactie, advertenties en verspreid nieuws: Remus F.P.M. Aussen, tel. 010 435 22 70 of 06 242 709 53, e-mail redactie@bovatin.nl Art direction en grafisch ontwerp UPPERCASE, www.studiouppercase.nl e-mail hello@studiouppercase.nl, tel. 06 547 448 96 Foto omslag: Villeroy & Boch – METALYN WALL

VOORWOORD Beste collega`s, De Bouw kon doorwerken, maar wij niet altijd. Zo konden we als bestuur drie van de vier regio’s bezoeken, alwaar we gastvrij werden ontvangen door onze leden en regiobesturen. Het ging nog nèt, de coronaregels in acht nemende. De vierde, in Midden- en West-Nederland, kon helaas al geen doorgang vinden: we hadden ruimte bij een horeca-gelegenheid gereserveerd, en daar konden we na 17.00 niet meer terecht. Met kunsten vliegwerk hadden we heus wel wat in tijd en locatie kunnen uitwijken, maar – we waren van mening dat dat geen recht deed aan de omstandigheden van ons werk, en ook niet aan die van u trouwens: als u, gevaccineerd en wel, toch positief zou testen had u in de drukste tijd van het jaar thuis moeten blijven... Dus we wachten voor de vierde bijeenkomst een beter moment af. Wat natuurlijk ook inhoudt dat we onze toekomstvisie ‘BOVATIN richting 2022 en verder’ niet tijdens de digitale Jaarvergadering konden vaststellen. Al werken we, met de positieve geluiden die we uit Noord, Zuid en Oost al meenamen, al wel een beetje volgens de gedachten van die visie. Onze subsidieaanvraag bij het O&O-fonds bleek op weerstand te stuiten bij de CAO-partijen: “Het is niet goed met elkaar verenigbaar om daar waar de sector thema’s centraal oppakt en subsidieert, brancheorganisaties voor diezelfde thema’s additioneel te subsidiëren voor eigen initiatieven op brancheniveau.” Jammer, want deze subsidie is wel een belangrijke peiler onder ons investeringsplan, en wij vinden dat we met eerdere acties aangetoond hebben dat we wel degelijk (in dit geval) alleen sneller EN (veel) verder komen. De CAO-partijen zien dat ook, en dus gaan we nu in overleg om tóch onze acties voor onder andere leerlingwerving (tot op de basisschool toe), een incentive voor ZZP-ers als leermeesters en nog vier projecten gerealiseerd te krijgen.

Ook zijn we (zie elders in dit blad) al gestart met een brancheonderzoek, samen met het bekende onderzoeksbureau I&O Research. Het kan zijn dat ook u vragen krijgt! Over de strekking van dit onderzoek leest u elders in dit blad. Kort en goed: we willen weten wat u (ook diegenen die NIET bij de regiobijeenkomsten waren!), en wat nog niet-aangesloten tegelzetbedrijven zou aantrekken om lid van BOVATIN te worden. En we willen ook weten wat consumenten van hun vakman verwachten: welke rol speelt erkend vakmanschap, prijs en lidmaatschap van een brancheorganisatie en/of Garantiefonds hierbij? Intussen hoor ik dat de prijzen de pan uitvliegen. Nee, nog niet die van u… De producten worden steeds duurder: ik hoor al over prijsstijgingen tot 15%, terwijl de bouwbedrijven maar zo’n 3% mee willen gaan. Dat is niet fair, dus ik adviseer u dringend: bereken uw kosten door!

In de vorige editie stond al het nodige dat u moet weten over de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen(WKB). Deze wet gaat op 1 juli 2022 in.

Volgens de Wkb zouden aannemers zowel bij nieuwe als lopende contracten een opleverdossier moeten overhandigen. In vervolg op wat in dat artikel stond, heeft onze lobby er toe geleid dat het opleverdossier alleen hoeft te gelden voor contracten die na 1 juli 2022 worden afgesloten. Oorspronkelijk zou de wet ook al gelden voor contracten die vóór 1 juli waren afgesloten, maar ná 1 juli zouden worden uitgevoerd. Aan ‘uw’ tegelzetters-checklist en opleverdossier-formulier wordt trouwens gewerkt!

Maar hoe dan ook – ik kijk al weer uit naar ons bezoek aan de onder leiding van regio-voorzitter en bestuurslid Jeroen de Goeij weer opstartende regio Midden- en West-Nederland (Utrecht en Zuid-Holland). In deze tijd, waarin kennen en gekend worden in je regio steeds belangrijker wordt, kunnen we vooral in de regio’s veel aan elkaar hebben en van elkaar leren. Ik hoop dan ook dat in deze regio dezelfde dynamiek ontstaat als in de andere drie!

Ik wens u goede zaken, plus een gezond en gelukkig 2022!

Gerard Reus, voorzitter

3

176 | GREEN-GRAY

Zo maak je tegelwerk écht bijzonder

700 + METALLIC STARDUST

Nieuw 12 nieuwe kleuren voeg en kit 5 nieuwe metallic kleuren Eenvoudig verwerkbare epoxy voegmortel

Gekleurde cementvoegen met de beste prestaties; gekleurde epoxyvoegen voor kritische omgevingen; gekleurde siliconen kitten voor keramiek en natuursteen; reinigings- én onderhoudsproducten. Met het meest uitgebreide assortiment voor voegen maak je van tegelwerk écht iets bijzonders.

Ontdek het op mapei.com/nl/voegen

5

januari 2022

Inhoud In deze editie 07 van waterwerend naar waterdicht… …De lastige weg naar de nieuwe URL 35-101!

10 BOVATIN en TU Delft met ‘Tools for Tilers’ Op de Volandis Deskundigendag 2021 16 Remy Dominikowski en Wilbert Heijblom De lol van samenwerking 23 ‘Ik? Ik ken m’n klanten! Denk ik…’

BOVATIN onderzoekt met onderzoeks bureau I&O Research de tegelbranche 27 Voegen, een belangrijk onderdeel van het tegelwerk Deel 1: vlekken en voegbreedtes 31 Tegelen, helemaal zonder lijm of mortel?

Ook dat kan!

Thema’s & Toekomst 36

Villeroy & Boch brengt zeven nieuwe collecties voor 2022 Creatieve spanning tussen natuur, artisticiteit en modernisme

Informatie voor de professional 45 Rosalba Cannizzaro De nieuwe ‘stem’ aan de BOVATIN-telefoon!

49 Stoppen met je onderneming 51 VLK over techniek: Gebruik de juiste lijmkam!

10

53 Wat is de juiste aanpak voor werken met het Tegelnivelleersysteem?

55 Weber Beamix introduceert een range S1- en S2-lijmen: ‘Tegellijmen worden uitgedaagd’ 59 Inloopdouches met maximale flexibiliteit De nieuwe lijnafvoergoot Schlüter-KERDI-LINE-VARIO

61 KOMO Keurmerk voor tegelzetbedrijven 63 Nieuws van de BOVATIN Verzekeringsdienst

27

65 Ik ben geen tegelzetter, maar…

66 Nuttige informatie Voor BOVATIN-leden

31

januari 2022

Van waterwerend naar waterdicht…

…de lastige weg naar de nieuwe URL 35-101!

‘Uitvoeringsrichtlijn voor het aanbrengen van wand- en vloertegels in reguliere toepassing’ heet hij voluit.

Ofwel: de URL 35-101 voor tegelzetters. Kennen we hem allemaal? Misschien niet uit ons hoofd, maar we weten waar hij te vinden is, waar we ook zijn (op de BOVATIN-website bijvoorbeeld…). Een belangrijk ontwikkelingspunt in de Nederlandse tegelbranche is het waterdicht maken van tegelwerk in natte ruimtes. Immers, een voeg kan wel ‘WD’ heten, waterdicht is hij (op termijn) niet. En een kimbandje dicht niet de hele vloer. Met alle gevolgen voor consument en tegelzetter. Dus werkt de branche, met de lijmfabrikanten uit de Vereniging Lijmen en Kitten en BOVATIN voorop, al jaren aan deze waterdichtings-kwaliteitsslag.

7

8

Bovatinfo

Er worden momenteel opnieuw stappen gezet: 1. Er wordt gewerkt aan een nieuw URL-hoofdstuk

6.3, waarin beschreven wordt hoe een badkamer ‘waterdicht’ moet zijn. En dat willen we vóór de invoering van de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (WKB) realiseren.

2. Vloerlegwerk: het gebeurt nog steeds, en de (projecten-)renovatiemarkt blijft daar ook om vragen. Vanwege prijs en snelheid. En die staan op gespannen voet met droogtijd plus een extra werkgang met een waterdichtmiddel. BOVATIN overweegt dan ook om voor dit een eigen ‘BOVATIN-richtlijn’ voor zetwerk maken.

Hieronder de – zorgvuldige - weg richting de wijzigingen.

Inclusief dus, duidelijk, een paar lastige dilemma’s.

Hoe zat het ook alweer: In vrijwel geheel Europa is de ‘waterdichte badkamer’ al een vanzelfsprekendheid. En ook onze URL (zie de BOVATINwebsite) verwijst nog naar NEN-EN 14891 en ETAG 022 (NB: hier zijn inmiddels nieuwe Europese beoordelingsdocumenten van kracht, hierover in een volgende BOVATINfo). Maar in Nederland zijn de normen nog tamelijk ‘zacht’, c.q. niet iedereen houdt zich eraan, en dat leidt indirect tot schades en ook tot oneerlijke concurrentie: immers, wie een badkamer zónder waterdichting offreert, is al snel goedkoper dan de vakman die dat mét waterdichting doet. BOVATIN, de Vereniging Lijmen en Kitten (VLK) en het Technisch Centrum voor de Keramische Industrie (TCKI) willen nu de kwaliteit van alle tegelwerk in de natte ruimtes verbeteren en vochtproblemen doordat tegelwerk niet automatisch waterdicht is (en ondergronden water op kunnen nemen) voorkomen door een aanpassing van de URL. Dit proces, al meer dan tien jaar geleden opgestart in samenwerking tussen VLK en BOVATIN, leidde al tot een aanbeveling in de vorm van de VLK-folder ‘Natte ruimte? Maak hem waterdicht!’. Nu per 1 juli 2022 de WKB in werking treedt, willen de deelnemers ervoor zorgen dat voor alle waterdichtende materialen, alle merken, alle tegelzetters en alle opdrachtgevers dezelfde uitgangspunten gaan gelden; uitgangspunten die ook aan de kwaliteitsborgers die de WKB uitvoeren heldere handvaten voor hun kwaliteitstoets bieden. Zodat uiteindelijk de eindgebruiker zeker is van een waterdichte natte ruimte.

Verwachting is overigens dat het hiermee voor tegelzetbedrijven interessanter wordt om over het KOMO-Keurmerk voor tegelzetbedrijven te beschikken; verwacht mag immers worden dat van een tegelzetbedrijf dat over zo’n certificering beschikt, de werkprocessen al getoetst zijn, zodat de kwaliteitsborger zijn werk binnen een bouwwerk op een efficiëntere wijze (minder tijd, minder kosten) kan toetsen.

Wat gaat er veranderen? En wat hebt u daar aan?

Ten eerste: we houden u natuurlijk op de hoogte van wat die Wet Kwaliteitsborging voor u gaat betekenen. En ook hoe u daar als vakbekwaam tegelzetbedrijf voordeel bij kunt hebben en bieden.

Ten tweede: de ‘waterdicht-discussie’ neemt in dit verhaal dus een belangrijke rol in. Immers, tot dusverre vroegen opdrachtgevers niet om een waterdichte laag. En veel tegelzetters boden hem ook niet aan, vaak om te voorkomen dat de offerte duurder uitviel. Een opdrachtgever kon doen alsof zijn neus bloedde wanneer er onverhoopt een lekkage plaatsvond, en de tegelzetter verantwoordelijk stellen.

Er komen dus veranderingen in de voorschriften. Zodra de

Een opdrachtgever kon doen alsof zijn neus bloedde wanneer er onverhoopt een lekkage plaatsvond, en de tegelzetter verantwoordelijk stellen. voorschriften aangepast zijn, gaan we er aan werken dat ook de opdrachtgevers ze kennen; we willen zelfs dat een en ander ook in de STABU (Standaardbestek voor de Burger- en Utiliteitsbouw, inmiddels: Bouwbreed Informatie Systeem BIS) wordt vermeld. En de gehele tegelbranche zal de systematiek moeten uitdragen: ook iedere lijmfabrikant, in zijn projectadviezen. Pas dan kan ‘de Bouw’ er niet meer omheen om de bouwconsument deze ‘gegarandeerde kwaliteit’ te leveren.

…Maar wat doen we met vloer-legwerk…?

Natuurlijk is ook gesproken over het traditionele vloer-legwerk van vloertegels: bij renovatiewerk in de huursector immers nog een belangrijk onderdeel van de markt. De werkgroep is tot de conclusie gekomen dat ook deze vloeren idealiter van een waterdichte laag dienen te worden voorzien om te voorkomen dat vocht naar onder- of naastgelegen ruimtes kan doorlekken; in dit geval kan de dichtlaag mogelijk direct ONDER de dekvloer aangebracht worden. Niet ideaal (als voegen onverhoopt water doorlaten, kan dit tot schimmelvorming en/of vochtophoping leiden), maar ook zo wordt immers het belangrijkste doel bereikt: geen lekkage naar onder- en naastliggende ruimten!

Kan het dan niet anders? Neen, niet zonder extra arbeidsgangen. En, andersom: een waterdichte laag kan pas op een DROGE ondergrond aangebracht worden, en vervolgens zou er alsnog gelijmd moeten worden.

En dat is dus wel een punt: in renovatiewerk speelt tijd en geld nu eenmaal een zeer centrale, als het aan ons ligt iets té centrale rol. Daarom heeft BOVATIN noodgedwongen in de werkgroep

januari 2022

aangegeven – na een check bij verschillende tegelzetbedrijven die zulk renovatiewerk doen – dat dit legwerk wel degelijk mogelijk moet blijven; immers, de regels mogen niet het ongewenste effect krijgen dat uitsluitend bedrijven die zich NIET aan die regels houden, een betere marktpositie krijgen. Zowel BOVATIN als de andere deelnemers aan het project vinden het jammer dat ‘de markt’ nu eenmaal zijn keuzes grotendeels op financiële gronden maakt. “Maar,” maakt BOVATIN-bestuurslid en trekker Tom Sterkman duidelijk, “We gaan niet, door voor het ideaal te gaan, een ongelijk speelveld creëren voor uitgerekend de BOVATIN-bedrijven, die immers voor kwaliteit gaan!”

Dus – regulier tegelwerk voortaan waterdicht, vloerlegwerk blijft!!!

Mooi, maar wat gebeurt er nu precies? En wat betekent dat voor de tegelzetter, de consument en de kwaliteitsborger?

1. In de nieuwe URL wordt extra duidelijk aangegeven

dat deze uitvoeringsrichtlijn GEEN uitspraak doet over zetwerk van vloertegels. NB: ook in de huidige URL was zetwerk al geen onderwerp meer.

2. BOVATIN is dus voornemens om samen met TCKI en SKGIKOB een BOVATIN-richtlijn voor legwerk van vloertegels te maken. Daarbij wordt de mogelijkheid en wenselijkheid onderzocht van een dichtlaag of een rubberen afdichting ONDER de dekvloer; die laatste zoals bijvoorbeeld in Oostenrijk (ZIE FOTO) op de markt is. Hiermee hebben de kwaliteitsborgers in het kader van de WKB in de toekomst een houvast bij het beoordelen van dit zetwerk.

Konden we het niet eenvoudiger maken? Neen. Hebben we wat bereikt? Ja! Ondanks deze noodzakelijke hinkstapsprong is namelijk wèl een belangrijke stap voorwaarts gezet: al het reguliere (=met moderne middelen verlijmde) vloer- en wandtegelwerk in natte ruimten wordt voortaan binnen de regels, dus waterdicht MET EEN WATERDICHTE OF WATERKERENDE LAAG geleverd. Ook hier hebben dus de tegelzetter, toezichthouder èn de woonconsument duidelijkheid: bij een steekproef of bij een schadezaak is een waterdichte laag essentieel.

Kortom…

Tegelwerk is nu eenmaal vakwerk. Een traditioneel vakwerk, maar ook een vak dat permanent in verandering is – om uiteindelijk een beter product te leveren, tegen een passende prijs.

En uiteindelijk plukken de vakman én de bouwconsument daar de vruchten van. Zodra de URL is aangepast en de ‘BOVATINrichtlijn voor vloerzetwerk’ er is, hoort u er vanzelfsprekend als eerste van! ■ Voor vragen over de Wet Kwaliteitsborging en de URL: Mr. Teus Zanen, juridisch adviseur e-mail: juridischadvies@bovatin.nl mob. 06-20616770

9

10

Bovatinfo

BOVATIN en TU Delft met ‘Tools for Tilers’

‘Gezond en veilig werken, zo slaan we bruggen’ was het thema tijdens de jaarlijkse Volandis Deskundigendag. Een dag voor bedrijfsartsen en andere Arbo-professionals, die voor het bijwonen van de dag zelfs ‘punten’ konden krijgen. Maar vooral: ontwikkelingen binnen en buiten de (af)Bouw & Infra op het gebied van de Volandis-thema’s ‘Werk veilig, Houd plezier en Kijk vooruit’ werden gedeeld. Dat ‘delen’ kon, door de rond 18 november opgelaaide coronabesmettingen, uitsluitend online gebeuren… Maar gelukkig was er al rekening gehouden met de benodigde technieken voor een online-sessie. Dus we keken meteen even mee hoe zo’n onlinecongres ‘werkt’. Conclusie: het kan, en het is nog leuk ook!

januari 2022

11

KIESEL BENELUX Onze Hoog-elastische pasta-tegellijm Okamul FP 60.

• Klaar voor gebruik • Hoge standvastigheid • Zeer flexibel • Ook voor groot formaat • Kwaliteit D2TE dus watervast na uitharding • Lange Opentijd • EC 1Plus Lijm • Zeer laag in Prijs • Verpakking: 16 kg Emmer

Kiesel Benelux Anne Frankplein 12 · 5122 CB RIJEN, Nederland Tel. +31 161 244600 · Fax +31 161 240466 www.kiesel.nl · info@kiesel.nl

Download onze App in de Appstore of Google Play Store

januari 2022

Veel onderwerpen Citizen Science voor gezonde werknemers, vroegdetectie van slaapapneu op de werkvloer, de risico’s van PFAS voor de grondwerker, ongewenst gedrag en de vertrouwenspersoon… Deze en nog een aantal andere onderwerpen werden tijdens een pittig en divers dagprogramma over de deelnemers uitgestort. Ook het BOVATIN-innovatieproject was daar onderdeel van. Niet alleen omdat het nuttig was voor de Arbo-professionals om te weten wat er in de tegelbranche aan technische ontwikkeling plaatsvindt, maar ook omdat de diverse innovaties uit de tegelbranche ook heel goed inzetbaar zouden kunnen zijn in andere bouwbranches.

Na een introductie van Volandis-directeur Tjeerd Hobma lichtten BOVATIN-voorzitter Gerard Reus en Volandis-specialist ergonomie Margo Caspers het BOVATIN Innovatieproject toe. Gerard deelde vervolgens de prijsenveloppen aan de drie (van 17) winnende ontwerpen uit: 1. Het

Scrutum exoskeleton van Itamar Bukai (€ 250,-); rugklachten zijn een belangrijke reden voor uitval bij tegelzetters, en dit eenvoudige ‘pak’ zou- mits goed doorontwikkeld - juist door zijn eenvoud en draagbaarheid wel eens een oplossing kunnen worden. NB: dit is eigenlijk geen exoskeleton (het ondersteunt niet, en je kunt er dus ook niet zwaarder door tillen!), maar het apparaat zorgt wel voor een goede til- en werkhouding, het voorkomt door-buigen en sowieso geeft het een bepaalde - wat in de wetenschap genoemd wordt - ‘bio-feedback’ op je werkhouding. Exoskeletons zouden in de bouw zelfs wel eens NIET de oplossing kunnen zijn; ze irriteren vaak, en verleiden soms zelfs tot een slechter tilgedrag of zwaarder tillen…

13

Meer dan 85 jaar kennis en kwaliteit Julius van der Werf biedt u: De nieuwste trends op tegelgebied Een uitgebreid assortiment voor elk budget Snelle levering vanuit magazijnvoorraad Zelf controle over uw bestellingen

sv dw

er

f.n l

Vestiging: Groningen Diamantlaan 2, 9743 BG Groningen telefoon (0515) 41 31 48

ju liu

Hoofdvestiging: Sneek Lorentzstraat 19, 8606 JP Sneek telefoon (0515) 41 31 48

januari 2022

2. De

Raptor kniekappen van Adriaan Przespolewski (€ 150,-); een nieuwe techniek met sensors, en een mooie stap voorwaarts; het ‘alarmsysteem’ waarschuwt de gebruiker of hij zijn knieën niet teveel belast, en maakt hem zo bewust van zijn fysieke belasting en hoe hij ermee om kan gaan.

“En daarmee beantwoordt dit ontwerp aan een nieuwe trend in ergonomische zelfbescherming!”, vond Margo Caspers.

3. Tilifter,

Rob Schrijen (€ 50,-): slimme tegeltiller, eenvoud, één exemplaar voor (nagenoeg) alle formaten, vooral handig in renovatieprojecten, waar een bouwlift nu eenmaal vaak niet aanwezig is.

Tjeerd Hobma probeerde de Tilifter uit, en ging er met overtuigend gemak vandoor met een stel zware tegels… Maar het waren vooral de state-of-the-art 3D-anmaties van de Raptor meedenkende kniekap en de ‘bio-feedback’ van de Scrutum die de show stalen – al vonden de makers de gebruikte filmtechnieken eigenlijk al weer verouderd…

Hoe dan ook: een geslaagd project, en we hopen dat de definitieve uitvoeringen van deze hulpmiddelen snel op de markt zijn! ■

15

januari 2022

Remy Dominikowski en Wilbert Heijblom: de lol van samenwerking Soms komt een samenwerking tussen tegelzetters tot stand via een ontmoeting bijof een Whatsappgroep binnen BOVATIN… En als je allebei ook nog eens ondernemer èn materiefanaticus (wat véél leuker klinkt dan vakidioot...) bent, dan heb je ook nog eens meer lol. Het bewijs? Een mooie maar koude winterdag in Limburg, alwaar twee heren een terras aan het vervangen zijn. Wat is dat eigenlijk, ondernemen in je eentje? Wat doet die BOVATIN dan voor je? En, niet onbelangrijk – wat vinden hun klanten eigenlijk belangrijk aan tegelwerk? Zoals de acteur het in de leerlingencommercial ‘Kies tegelzetten’ verwoordt: ‘Tegelzetten is zó veel meer dan tegels plakken…’ We lichten – met aandacht voor onze rug – wat tegels, en bestuderen de onder- en achtergronden met Remy Dominikowski en Wilbert Heijblom.

Twee ondernemende zelfstandigen, die elkaar via BOVATIN leerden kennen. Hoe ziet de wereld onder hun tegels er uit?

Lunch!

Tegelzetters beginnen vroeg… en dus is het terras al een flink eind gevorderd. Het sloopwerk had eerder plaatsgevonden, en inmiddels ligt de wapening met de waterdoorlatende ondergrond er al in. Het is best ver van Vlaardingen naar het puntje van Limburg, en dus is schrijver dezes mooi op tijd voor de lunch. En aangezien de klanten – Annie Boekestijn (theater-stafmedewerker) en Peter de Lange (schrijver/ journalist – onder andere over de bouw!) dan wel onlangs uit de Randstad naar het zuid-oosten verhuisd zijn, maar al lang gastvrijheid en respect voor vakmanschap hoog op hun lijstje hebben staan, vindt die lunch plaats in de woonkamer. De mannen nemen wat kou mee naar binnen, maar de gezelligheid verdrijft die kou sneller dan de verwarming kan bijverwarmen.

Remy Dominikowski is derde generatie tegelzetter/ondernemer: zijn grootvader was in 1952 al BOVATIN-lid, en zijn vader gaf de traditie door. Wilbert Heijblom’s vader was met zijn bedrijf sinds de jaren ‘80 BOVATIN-lidbedrijf: “Hij werkte eerst in loondienst, maar nam het bedrijf over toen zijn werkgever met pensioen ging. En alle klanten kwamen mee... Bij een aantal aannemers kom ik nog steeds over de vloer – ik ken er een aantal al sinds de jaren ‘70!” Zo’n relatie bouw je natuurlijk niet op met particuliere klanten. “Nou…”, peinst Remy, “...ik heb toch bij best wat klanten ook al eens een tweede badkamer gemaakt, in hun volgende woning…!”

17

18

Bovatinfo

Waarom tegelzetter…?

Waarom wordt een mens tegelzetter…? Dominikowski: “’t Is een mooi vak…”, maar na wat nadenken: “Ik wilde eigenlijk uitvoerder worden. Maar ik liet op school de teugels een beetje te veel vieren, zeg maar. Dus ik haalde mijn punten niet. Mijn vader zette me op een subtiele manier voor het blok. ‘Jouw eigen keuze, vriend… je kunt bij me komen werken’. Ach, ik deed vanaf mijn 11e al vakantiewerk bij mijn vader, en ik stond vanaf mijn 15e in de showroom… Ik ben naar de opleiding gegaan, en ik heb er geen spijt van gehad: je kunt er echt een leuke boterham mee verdienen, en mensen zijn altijd blij als je komt. Al moest je tijdens de crisis wel vechten voor iedere offerte. Maar – je levert iets moois af, en daar geniet je in de loop van de jaren steeds meer van!” Wilbert Heijblom: “Mensen met een tevreden gevoel achterlaten. Dat geeft een bepaalde voldoening, die is niet te betalen… Weet je, ik had vroeger het gevoel dat ik niet zoveel te kiezen had, dus ik werd gewoon tegelzetter. Nee, dan m’n kinderen, die hebben precies, toen ze 5

“ik had vroeger het gevoel dat ik niet zoveel te kiezen had, dus ik werd gewoon tegelzetter.” en 11 jaar oud waren, mij meegemaakt als aannemer in crisistijd. Dat neem je natuurlijk wel mee. Maar ze hebben nu zoveel te kiezen… Dan heb je eigenlijk ook niet echt een keus! Althans, het wordt er niet makkelijker op…” Was de vader van Peter de Lange ook journalist? “Die was aannemer! En hij heeft er alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat wij iets anders zouden leren. Hij moest om half zes op, op de fiets en de boot naar Rozenburg, of naar Delft, soms een kilometer of 30, 40… Kom je daar na zo’n tocht, sta je een hele dag te metselen… En dan ‘s avonds weer op de fiets terug. Nee, hij praatte het ons wel uit ons hoofd!” “Zo, op de fiets, begon het bij ons ook!”, weet Remy.

“OK, je hoefde die ijzeren kuipen van toen niet op de fiets mee te nemen, maar wel je gereedschapstas. Mijn grootvader had trouwens een Amerikaan, daar pasten zes personen, zes gereedschapstassen en zes boterhamtassen achterin, en dan was er nog plek over. Tegenwoordig hebben we ieder een bus, die is tot de nok volgeladen met techniek en materialen, en dan hebben we nog niet eens alles bij ons!” “Ja, wij zijn echt bevoorrecht, we hebben al die ontwikkelingen, zoals de grootformaten, mogen meemaken… Mijn vader is er nou 15 jaar uit, die

januari 2022

zou nou echt niet meer meekunnen!”, weet Wilbert Heijblom.

“Dat gold ook voor mijn vader...” (Martin Dominikowski, overleden in 2020, red.), vult Remy aan. “Hij vond het een jaar of 10 geleden al best lastig om de oude tradities los te laten.” “En, als je dat weet: blijven wij tot ons 67e tegelzetter…?”, vraagt Wilbert zich af. Peter de Lange: “Is tegelzetten dan niet een ambacht dat je je hele leven blijft doen?” Remy: “Ik laat het vak niet los, en het vak mij ook niet. Maar ik blijf dit niet nog eens dertig jaar volle weken doen, dat gaat gewoon niet lukken. Ik kies leuke projecten uit, maar ik ga bijvoorbeeld ook een woning kopen en opknappen voor de verkoop.”

Is het altijd een mooi vak? Remy: “Ach, er is ook werk dat je minder graag doet: onderhoud en renovatie in projecten bijvoorbeeld. Anderzijds – soms is dat werk ook wel lekker. Je kunt dan even op je routine werken… Al blijf je altijd alert op je kwaliteit!”

Even een actueel onderwerp: de waterdichtlaag bij woningcorporaties…? “Men neemt daar liever de schades dan de meerkosten, en het duurt echt nog wel een paar jaar voordat ze daar wakker worden”, weten de heren. “Voor hen vormen die schades niet meer dan een percentage op hun begroting, maar voor degene die de schade thuis heeft – ook als je huurder bent!

– is het een kleine ramp. Dus kiezen particuliere kopers er wèl voor. Je hebt het over een paar honderd euro extra… Maar als je bezuinigt op die waterdichting, en je hebt een schade, dan gaat het om duizenden!

BOVATIN als merk!

Hoe kijken zij aan tegen BOVATIN? “Commercieel gezien: we krijgen wel eens werk via BOVATIN.” weet Remy. “En ook via geassocieerde leden, zoals Schlüter. Maar het meeste werk heb ik toch via-via, dankzij de reputatie die je dankzij goed werk bij je klanten opbouwt. En dat is voor mij prima, maar inderdaad, BOVATIN mag zich best wat meer neerzetten als merk...”

“Ik vind vooral het contact met de andere tegelzetters belangrijk. Alleen al tijdens de vergaderingen… Je leert van elkaar, je ontwikkelt jezelf, maar je wordt er ook als groep sterker van.

Op dit moment heeft iedereen werk. Maar tijdens de crisis hebben we een Whatsapp-groepje opgezet, onder andere met Robert Hurkmans (bestuurslid en directeur van Tegelhandel Loomans, red.). Zo hielden we elkaar wel mooi overeind. Dat was waarschijnlijk zonder BOVATIN nooit gebeurd…”

Remy: “Internet verandert ook de tegelwereld. Kijk, als je vroeger googelde, stonden er alleen maar van die klus- en offertesites bovenaan. De merken komen nu ook hoog in de zoekresultaten, en daar zou ook BOVATIN moeten komen

19

20

Bovatinfo

te staan!” Ook de campagne ‘Meerwaarde van Tegels’ is een steuntje in de rug: “Ik plaats best veel elektrische vloerverwarming. Als ik bij een klant kom die nog over van alles en nog wat moet beslissen, vraag ik wel eens of hij zonnepanelen heeft. En dan komt ook de CO2-reductie ter sprake, plus wat je met een elektrische vloerverwarming ‘gratis’ kunt verwarmen … En ook de kwaliteit. Kijk, er is een merk met de verwarmingsdraden op een netje, en daar mag dan een laag beton overheen… Dat doe ik dus niet! Je gaat toch ook geen deken over een radiator leggen…!” Dat was dus even een mooi moment voor uw hoofdredacteur, die ook de campagne ‘Meerwaarde van Tegels’ heeft ontwikkeld: de ‘deken over de radiator’ is één van de schrikbeelden die in die campagne gebruikt worden om een klimaatregelende tegelvloer te verkopen… “Ja, we hebben die Meerwaarde van tegels-boekjes! Wat BOVATIN ook meer mag doen: nieuwe technieken bij de bouwbedrijven en architecten promoten! Die gaan niet met hun tijd mee, ze lopen qua kennis tien jaar op ons achter…! Nederland is er echt uniek in dat als er normen ter sprake komen, dat daar altijd discussie over is. Die discussie heb je in de buurlanden niet, daar kent men gewoon de regels! Mede daardoor zijn nieuwe technieken in de professionele markt lastig in te passen in een verkoopgesprek… Maar met de jonge betonvloeren in de tegenwoordige bouw, en de nieuwe porsellanatotegels is legwerk gewoon niet

verantwoord. Het gaat aardig tijdens het leggen, want die pap lijkt zijn werk te doen… Maar er zit beweging in die jonge vloeren, porsellanato hecht niet aan een gewone smeervloer, dus je krijgt holtes of je tegels komen los te liggen. Drie keer raden bij wie de telefoon gaat! Dus, ik begrijp die tegelzetters niet die dan zeggen ‘Ik krijg dat lijmwerk niet verkocht’. De gevolgen zijn voor jou!”

Het project bij Peter en Annie loopt nog wel even door. Remy treedt op als hoofdaannemer, en heeft de keuken uitgebouwd en het tegelwerk aangevuld, en ook voor tegels en tegelwerk gezorgd waarmee de schoorsteen in de woonkamer ‘in stijl’ kwam. Annie: “Dat zijn van die handgevormde tegels, met barstjes erin. Je hoorde ze tijdens de droogtijd zelfs nog knisperen, twee weken lang!” Remy: “Dat terras ligt er vanavond in.

Als we niet te lang lunchen, dan… Volgend jaar staat de badkamer op de rol. Peter wilde het niet, maar Annie heeft er betonlooktegels doorgekregen… en Peter vind de gekozen tegels nu ook mooi, toch?”

Het terras Bij het terras heeft Remy de hulp ingeroepen van Wilbert; bij andere projecten kan de rolverdeling andersom zijn. Het terras wordt gelegd met een cementgebonden waterdoorlatende split,

januari 2022

met een Schönox SK lijm: een lijm die voldoet aan de C2 TE S1eisen volgens EN 12004. Ofwel: een lijm die ruim toepasbaar is, binnen en buiten, ook in combinatie met porsellanatotegels.

“We hebben hier machinaal gesloopt, en we hebben het betonpuin hergebruikt en vermengd met zand. Daarop ligt die split, plus twee extra goten voor HWA.” HWA…? “Hemelwaterafvoer…!

Die goten zaten er eerst ook, maar ze kwamen eigenlijk nergens anders op uit dan op eh… de kruipkelder… de aansluiting was gewoon volgestort… En zeker met terrassen moet je je waterafvoer goed regelen. Je wilt hier straks geen spekgladde, of erger, stukgevroren Belgisch hardsteen.”

De laagste prijs?

Hoe zat het trouwens bij Peter en Annie als het om de laagste prijs ging? “Nou, we vertrouwen Remy blindelings!”, lacht Peter.

“Ja, maar hij had dan ook belangrijke adviezen! De verkoper van zo ongeveer de enige zaak waar hier Belgisch hardsteen te vinden is, adviseerde ons een goedkopere Vietnamese tegel…”, begint Annie: ”...Waar hij de meeste winst op maakt, dus!

Natuursteen is een natuurproduct, en nooit zo gelijkmatig als een tegel. Maar met die goedkoopste hardsteen heb je echt te maken met te grote maatverschillen en vervorming”, vult Remy aan.

Peter: “Zulke adviezen zijn belangrijk, we zijn erg gelukkig met de vakkennis van Remy. Daar kun je bepaald niet zeker van zijn in de bouw…! Bij de keuken was hij in feite de hoofdaannemer: hij plande en organiseerde de werkvolgorde en de planning van de elektricien, de loodgieter, hij deed zelf nog wat stucwerk…” Ja, en toen ik een keukenwand wilde afwerken, had jij ‘m al geverfd…!”, lacht Remy. “Nou, we gaan naar buiten, dan is dat terras voor het donker klaar!” ■ Contact? remy@dominikowskitegels.nl www.tegelwerkheijblom.nl

21

22

Bovatinfo

M A RT S E H FOR TFESSIONAL P RO

Bostik op Europese snelheid BOSTIK PRESENTEERT HET NIEUWE EUROPESE ASSORTIMENT

NIEUW IN HET EUROPESE ASSORTIMENT

UNIVERSELE EGALINE MET HOGE DRUKSTERKTE (C30-F7)

ONVERSLAANBARE PRIJS-KWALITEIT

23

januari 2022

‘Ik? Ik ken m’n klanten! Denk ik…’

BOVATIN onderzoekt met onderzoeksbureau I&O Research de tegelbranche Wat u, onze leden van uw bond wil: daarover hebben we u gesproken, tijdens de regiodagen (behalve de leden in Midden en West…). We denken dat we zo langzamerhand prima weten wat u van BOVATIN verwacht. Maar wat een tegelzetbedrijf dat GEEN lid (meer) is eigenlijk van ons denkt, of eigenlijk misschien zou willen – dat weten we maar gedeeltelijk. Of we ‘nemen aan’ dat we het weten. Wat verwacht een consument van een tegelzetter? Ook daarover nemen we van alles aan. En dat moet beter…

Meten is weten is…

‘Under Siege 2’ gezien, met Steven Seagal? Zijn steeds terugkerende, op slechte ervaringen gebaseerde, lijfspreuk “Assumption is the Mother of All Fuckups” is zo ongeveer de leidraad van de film: neem NIETS zo maar aan! En er is meer waarvan we zeker weten dat we het niet weten. Wat we wel MOETEN weten, als professionele brancheorganisatie. En wat u als tegelzetbedrijf ook zou moeten weten. Te veel aannames, ook in onze branche! Dus hebben we aan de hand van een paar gesprekken met het bekende onderzoeksbureau I&O Research een onderzoeksopzet gemaakt voor meer, noodzakelijke, kennis over de branche en onze klanten. Wat willen ze van ons? Waarom zouden ze een BOVATIN-lid kiezen? Is die ‘BOVATIN-garantie’ van ons een goede zaak, of interesseert het uw klanten niet? Hoe vinden ze ons – en u! – eigenlijk?

Dit onderzoek maakt deel uit van het werk aan de ‘BOVATIN Richting 2022 en verder’-toekomstvisie. We hebben er ook via het O&O-fonds subsidie voor aangevraagd, en er is sowieso geld voor vrijgemaakt in de begroting. Hoe dan ook: in de volgende editie van dit blad verwachten we u – en onszelf – een

stuk wijzer te kunnen maken over wat u als BOVATIN-lid en wat wij als uw brancheorganisatie slimmer kunnen doen om ‘de consument’ niet alleen voor tegels te helpen kiezen, maar om hem/haar ook voor een BOVATIN-tegelzetter (‘BOVATIN Tegelzetters’, dat moet een merknaam zijn… maar we willen wel eerst weten of het werkt!) te helpen kiezen. Want ook daarom bent u lid, toch? Nemen we aan…

Wordt vervolgd!

■

Voor meer informatie kijk op

tegelgroep.nl

Tegelgroep Nederland biedt een compleet pakket van producten en diensten voor elk denkbare toepassing met tegels. Voor zowel binnen als buiten.

Elk denkbare toepassing, zowel binnen als buiten

Technologische & esthetische ontwikkelingen, kwaliteit, duurzaamheid en service staan altijd voorop.

Met een ijzersterke reputatie op het gebied van logistieke performance, succesvolle innovaties en intensieve samenwerkingen.

Tegelgroep Nederland: partner van en voor Bovatin.

IJzersterke logistieke performance

Intensieve samenwerkingen Tegelgroep Nederland. Postbus 19 6674 ZG Herveld. T. +31(0) 488 470 600 F. +31(0) 488 470 601 info@tegelgroep.nl www.tegelgroep.nl

Gewoon Top!

Modern design dankzij voegloze oppervlakken en stijlvolle kleuren Eenvoudige installatie - ideaal voor snelle styling van uw badkamer Bijzonder reinigings- en onderhoudsarme oppervlakken

Exact passende oppervlakken voor inloopdouches Fundo en de wand-, bank- en nisvormgeving

Techniek en design perfect op elkaar afgestemd Maximum aan comfort

wedi.de/nl/doucheconfigurator

DE WWW.WEDI.EU

en veiligheid

VLOEREN PERFECT VLAK MET DE NIEUWE

INNOVATIES VOOR PROFESSIONELE TEGELZETTERS SINDS 1974 raimondispa.com

R.L.S. HD SERIE

R.L.S. SINDS 2009

DE ORIGINELE LEVELLING SYSTEEM KEG EN CLIP NU NOG BETER MET DE NIEUWE HD CLIPS (HEAVY DUTY) DE BESTE R.L.S. OOIT

HOGERE TREKKRACHT

MAKKELIJKER IN GEBRUIK

BETERE VERPAKKING

januari 2022

Door: Ton Borrenbergs, technisch adviseur BOVATIN

Voegen, een belangrijk onderdeel van het tegelwerk: deel 1: vlekken en voegbreedtes Als technisch adviseur word ik altijd graag VOORAF betrokken bij de talloze tegelkwesties die er nu eenmaal zijn: tegelwerk is vakwerk, juist omdat het niet alleen maar werk van de ‘handjes’ is, maar vooral van het hoofd. Consumenten en niet-leden – bij BOVATIN ben of word je door dit blad te lezen en van het cursusaanbod gebruik te maken nu eenmaal bijna ‘vanzelf’ vakman – bellen vooral vaak achteraf, als het werk gedaan is. En er iets mis is. Opvallend: onze leden bellen meestal vooraf… En dan gaat er dus veel minder mis! Deze en volgende editie neem ik een paar zaken met u door die mis kunnen gaan met een vaak onderschat onderdeel van het tegelwerk: de voeg. Onderschat, omdat iedere leek er wat van kan vinden – en vaak nog terecht ook.

De lastige rol van de technisch adviseur…

Er is een groep mondige klanten ontstaan die het klagen-achteraf tot een standaard herhaling van prijsonderhandeling heeft verheven… Vaak ‘Boomers’, niet zelden met een ambtelijke achtergrond, altijd met een rechtsbijstandsverzekering… en heel veel tijd. In theorie maakt het voor mijn rol niet uit: ik beoordeel de materie aan de hand van de regels, niet aan de hand van hoe aardig iemand is. Maar ja, ik heb wel het hart van een tegelzetter… En ik ben toch een paar keer bij een tegelzetbedrijf met showroom geweest waar een klant ruimhartig zijn rechtsbijstandsverzekering aansprak, met als enig doel om de afgesproken prijs achteraf naar beneden te krijgen – ongeacht de kwaliteit van het tegelwerk.

De showroom viel eigenlijk alleen maar naïviteit te verwijten: er was gewoon in goed vertrouwen geleverd en gewerkt. Niet iedere waarschuwing (‘Let op, dit is natuursteen! Dat is een levend materiaal, met kleur- en maatverschillen’) was dus schriftelijk vastgelegd. Een incidentele afwijking van de norm is altijd wel te vinden, en dan praat zo iemand makkelijk een deel van de prijs af. Je wilt als bedrijf tenslotte ook geen ‘gedoe’… Ik gebruik een ander voorbeeld, waar voegbreedtes aan de orde zijn. En waar de consument in dit geval gewoon een strakkere voeg had verwacht.

Ik neem u voor mijn eerste voorbeeld dan ook met gemengde gevoelens mee in het toch wat minder ‘dankbare’ deel van mijn werk: het deel waarin ik de gebruiker, ten koste van de tegel-

Deze foto laat de vervuilde voegen goed zien. Deze voegen dienen goed zuiver gekrast of weggeslepen te worden, zodat ze opnieuw kunnen worden gevuld.

zetter, gelijk moet geven. Waarbij objectief gezien de URL geldt, maar ook gewoon die ene vraag: zou je het bij jezelf ook zo maken …? Ik weet het, dat is een vraag die een vakman ronduit irritant vindt. Maar ik heb ‘m geleerd van een tegelzetter, die dat aan zijn medewerkers vroeg wanneer die aan de telefoon hingen omdat er een ‘onredelijke’ klant over hun werk klaagde. En die medewerkers belden op een gegeven moment niet meer: ze wisten toch dat als hun antwoord ‘Nou, nee…’ was, ze het werk er weer uit mochten kloppen…

Vlekken in de voegen Een paar voorbeelden van vlekken in voegen. Maar – de ene vlek is de andere niet: de oorzaken kunnen behoorlijk divers zijn. Hoe dan ook: de hotelier vindt het vervelend dat hij negatieve reviews krijgt, want zijn gasten vinden de voegen ‘vies’.

De voegen in de badkamer waren reeds bij oplevering verkleurd.

De tegelzetter heeft de voegen vervolgens tweemaal laten schoonmaken. Dit hielp niet. Sterker nog: de voegen zijn nog erger verkleurd en sommige voegen zijn inmiddels uitgesleten, wat ook te zien is als de tegels (zoals dat bij beoordeling hoort) bij daglicht – geen strijk- of tegenlicht - met het blote oog en vanaf 1,5 meter worden beoordeeld. Hij is bereid een en ander te herstellen, maar de vraag van beiden is: hoe?

27

28

Bovatinfo

Er zijn veel redenen waarom voegen kleurverschil kunnen laten zien: 1. Een

De vlekken bij deze voegen zijn ontstaan door een onzorgvuldige verwerking van de voegmortel.

verschil in vochtgehalte tijdens de droging (bijvoorbeeld door onvolledige droging, of juist door vochtopname door volledige of gedeeltelijke bevochtiging) 2. De aanwezigheid van kalkuitbloeing of zouten (wat je vooral goed ziet bij donkere voegen) 3. Veranderingen in de mortelsamenstelling.

4. De voegmortel is niet compatibel met de lijmmortel en/of de wandtegels. (kan met het gebruik van verschillende merken samenhangen) 5. De heersende klimaatvoorwaarden tijdens de afwerking en droging zien niet goed 6. Er is sprake van overmatig vocht in de ondergrond 7. Vervuiling in de voeg 8. Een onregelmatige voegdiepte.

Ook de manier waarop gevoegd is kan verkleuringen opleveren: 1. Mineralen

in de voegmortel hebben chemisch gereageerd. mineralen in de toegepaste wandtegels kunnen ook reageren op de voegmortels.

3. Niet verwijderde vervuiling in de open voegen, zoals lijmresten.

4. Te nat afgewassen. Spoelwater heeft over de voegen gelopen.

5. Een verstoord hydratatieproces.

2. De

…maar deze vlekken zijn duidelijk ontstaan door chemische reacties.

Hoe werkt dat dan: de witte (meestal kalk)uitslag kan het gevolg zijn van het uitbloeien en uitspoelen van vrije kalk uit de toegepaste voegmortel. Belangrijke oorzaak is dat na het inwassen het carbonatatieproces niet optimaal is verlopen door de aanwezigheid van te veel vocht. De in de mortel aanwezige vrije kalk is daardoor niet volledig omgezet in een niet-wateroplosbare kalk.

Wanneer de vrije kalk naar het voegoppervlak migreert en daar neerslaat zal het alsnog overgaan in calciumcarbonaat door de CO2 uit de buitenlucht.

Ook mogelijk: als er erg veel water op vers voegwerk terechtkomt, overstromen de poriën. Dan vindt er kalkafzetting plaats in de vorm van heel fijne witte puntjes. Deze geven het voegoppervlak een witte of witgrijze kleur.

Vlekken op de vloertegels. Deze heb ik kunnen verwijderen met een schoonmaakazijn.

Conclusie a. Bij de witte wandtegels; De vlekjes die ik waarneem, wijzen op een vervuiling in de toegepaste voegmortel. Dit kunnen lijmresten zijn, maar ook ijzerelementen in de mortels(!). Deze hebben chemisch gereageerd (oxidatie) in combinatie met zuurstof uit de buitenlucht. Daarnaast hebben er zich schoonmaakactiviteiten voorgedaan. Dit met een sterk zuur schoonmaakmiddel… Mogelijk hebben de schoonmaakactiviteiten het probleem behoorlijk verergerd. Aanmaakwater voor de toegepaste mortel kan niet de oorzaak zijn. Tijdens mijn bezoek heb ik het kraanwater gemeten op PH. De PH-meting gaf een waarde af van 7,7 wat gezien mag worden als normaal.

januari 2022

b. Bij het overige tegelwerk; De vlekvorming van de grijs gekleurde voegen is uitslag van kalk. Witte uitslag is het gevolg van het uitbloeien en uitspoelen van vrije kalk uit de toegepaste voegmortel. Belangrijke oorzaak is, dat na het inwassen, het carbonatie proces niet optimaal is verlopen, door de aanwezigheid van veel vocht. De in de mortel aanwezige vrije kalk is daardoor niet volledig omgezet in een niet-wateroplosbare kalk. Wanneer de vrije kalk naar het oppervlak migreert en daar neerslaat zal het alsnog overgaan in calciumcarbonaat door de CO2 uit de buitenlucht. Als er erg veel water op vers voegwerk/ tegelvloer terechtkomt, overstromen de poriën. Dan vindt er kalkafzetting plaats in de voegen en op de vloertegels.

Zelf heb ik de kalkvlekken (wat zichtbaar is op de vloertegels) kunnen verwijderen met een schoonmaakazijn. Er kan dus met de groots mogelijke zekerheid vastgesteld worden dat het om calciumcarbonaat gaat.

Soms wel, soms niet…?

Bij een ander project liep ik tegen nog twee factoren aan. Zo was in een gedeelte waar direct op de ondergrond was gewerkt, geen kleurverschil, en daar waar op Metalstud was gewerkt, wel verschil. En bij het ene type wandtegels waren er problemen, met het andere type niet. Is de tegelzetter dan verantwoordelijk? Ja, want beginnen met het werk is het accepteren van de ondergrond en de materialen. En dus is het soms verstandig om bijzondere combinaties van materialen vooraf te testen!

Voegbreedtes: wat is wanneer redelijk?

Ik schreef hierboven al: tegelwerk moet allereerst visueel beoordeeld worden bij daglicht – geen strijk- of tegenlicht - met het blote oog en vanaf 1,5 meter. Want zowel het produceren van ondergronden, tegels en het verwerken ervan blijft mensenwerk… Maar wij moeten als tegelzetters wel kunnen uitleggen waarom ons werk goed is. En dan is er – de URL 35-101 UITVOERINGSRICHTLIJN VOOR HET AANBRENGEN VAN WANDEN VLOERTEGELS IN REGULIERE BINNENTOEPASSING‘, dag en nacht te vinden op de BOVATIN-website. Zodat er meer is dan alleen de mening van de klant tegenover de nóg zo professionele mening van de tegelzetter; meningen zijn immers bij de rechter niet zo veel waard.

In dit geval werd ik gevraagd voor een onafhankelijke expertise, betreffende vloertegelwerk. Volgens het uitvoerende aannemersbedrijf (geen BOVATIN-bedrijf, want dan kan ik niet op als onafhankelijk expert optreden) zijn de tegelvloeren voldoende goed gelegd. Eventuele oneffenheden zijn volgens het bedrijf normaal, dan wel noodzakelijk om oneffenheden in de ondergrond en eventuele maatverschillen in de tegels op te vangen. Van 1,5 meter zag de vloer er goed uit.

De klant zat hier toch wat anders in. ‘Hij had betaald voor vakwerk, en kijk nu die voegen toch eens… Alles was ongelijk, en dat met zulke dure tegels…’

Ik heb de gehele vloer nagelopen en bij opvallende plaatsen, de voegbreedtes gecontroleerd. Gezien de beoordeling van de toegepaste materialen ga ik uit van tegelgroep 2. Groep 2 is ‘tegelwerk met voegbreedte 2-6 mm’ (in tabel 9 van de URL 35-101), het onderling verschil ten opzichte van het voorgeschreven tegelpatroon mag ten hoogste 1,5 mm bedragen, bij boven respectievelijk naast elkaar gelegen tegels. De voegbreedtes variëren hier tussen de 2 en 2,5 mm. Dit verdient volgens de URL (en ook volgens mij…) geen afkeuring. De voegbreedtes hebben dus onderling géén grotere afwijking dan de toegestane afwijking van 1,5 mm. De klant heeft dan ook geen korting kunnen bedingen… ■ Volgende editie: vuile epoxy en – hoe ‘diep’ mag een voeg zijn…?

29

GEEN UITDAGING TE GROOT Samen met jou gaan wij iedere tegeluitdaging aan! Waar je als verwerker zorgt voor vakmanschap in tegelwerk, biedt codex een compleet assortiment tegellijmsystemen en uitstekende technische kennis, evenals praktische ondersteuning op het werk. Het resultaat is een kwalitatief hoogwaardig eindproduct, dat jarenlang mooi én functioneel blijft.

www.codex-x.nl Voor de professionele tegelzetter.

Meer informatie

codex | A brand of Uzin Utz Group

januari 2022

Door: Peter Goegebeur/Remus Aussen Foto’s: Peter Goegebeur

Tegelen, helemaal zonder lijm of mortel?

Ook dat kan!

Dat het stil is rond NITA, wil niet zeggen dat er op het internationale ‘Innovatieve Tegelacademy’niveau niets gebeurt: op het hoofdkantoor van de EITA in West-Vlaanderen, tevens vestgingslocatie van de Belgische academie BITA, vond onlangs een test plaats van een droog tegelsysteem: Kerlite Easy, een combinatie van een ontkoppelingsmat genaamd “Silent” en dunne Cotto d’Este Kerlite+ tegels.

Voor deze testsituatie werden 2 vloervelden gecreëerd, goed voor een totaal van ± 50 m². Deze ruimtes werden ingedeeld met een podium dat een holle computervloer moest simuleren. Dit verhoogde gedeelte werd gemonteerd op een vastgezet tegel-draagsysteem dat als stabiele basis diende en nadien uitbekleed met OSB-platen. Het aansluitend vloervlak bestond uit een bestaande gestructureerde keramische vloer (R12), dat na een lasercontrole perfect voldeed aan de strengste vlakheidstolerantie van 2mm/m, volgens de TV 237 van het Vlaamse Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB). Maar – is het iets…? Peter Goegebeur, president van de EITA en bestuurslid van NITA, liet tijdens CERSAIE op zijn fototoestel al een paar foto’s van de werkwijze zien…

‘Losmaakbaarheid’: een extra reden!

Het initiatief past erg goed bij deze tijd: het beleid van de Rijksoverheid is gericht op een circulaire economie in 2050, maar het Rijksvastgoedbedrijf en Rijkswaterstaat moeten al in 2030 circulair werken. Zo moeten nieuwe gebouwen sinds 2018 energieneutraal zijn. Bij nieuwbouw en herontwikkeling van vastgoed dienen zoveel mogelijk hergebruikte of herbruikbare materialen en grondstoffen te worden ingezet. Meestal betekent dit: vermalen beton en andere, tot isolatiemateriaal verwerkte, grondstoffen. Een van de belangrijkste voorwaarden voor circulair bouwen is echter ‘losmaakbaarheid’. Hiervoor is een meetmethodiek ontwikkeld, waardoor het meegenomen kan worden in bestaande certificering zoals BREEAM-NL en GPR gebouw. Losmaakbaarheid zou nu al een belangrijke rol moeten spelen in bouwprojecten, want alle gebouwen die we nu bouwen, gaan zeker 50 of 100 jaar mee. Losmaakbare, in hun gebruikte vorm direct herbruikbare tegels passen volledig in dit concept; zeker zolang er nog geen losmaakbare tegellijmen zijn…

Verschillende plaatsingsmogelijkheden Hoe worden tegels nú geplaatst? Als men de meest voorkomende plaatsingsmogelijkheden even op een rij zet, dan tellen wij er een stuk of vijf. We vatten ze voor u nog even kort samen.

1. De

traditionele mortelplaatsing ofwel ‘zetwerk’. Deze methode bestaat wellicht het langst. Vooral natuursteen wordt heel vaak nog op deze manier geplaatst op een verse dekvloer, weliswaar dan wel met witcement of tras om vlekvorming achteraf te vermijden. Moderne keramische tegels worden niet meer in een mortelbed geplaatst omwille van hun zeer laag waterabsorptiecoëfficiënt (poriëndichtheid).

Voor de Nederlandse situatie: zie het artikel in dit blad over ‘Waterdicht’!

31

32

Bovatinfo

2.

De ‘nat in nat’-methode. Op een vers getrokken dekvloer wordt een barbotine ofwel ‘papje’ gegoten, waarop de tegels rechtstreeks ingeklopt kunnen worden. Deze barbotinepap kan zowel cement- als kunstharsgebonden zijn om de cohesie van het geheel te garanderen.

Losse plaatsing. Losse plaatsingen komen meestal voor bij de realisatie van wandelpaden en terrassen. Voldoende zware tegels worden dan los op kift of grof rijnzand geplaatst. Veelal worden ze opgevoegd met puur witzand.

In België tamelijk ongebruikelijk, in Nederland gebeurt dit nog geregeld.

4. Plaatsing van (terras)tegels op tegeldragers. Voldoende dikke tegels worden op regelbare “plots” geplaatst met open voegen. Dit systeem wint meer en meer aan populariteit bij terrasbouw.

5. De verlijmingstechniek. Dit is tegenwoordig de meest voorkomende manier om zowel binnen als buiten tegels te plaatsen. Men dient er wel op te letten dat de dekvloer zo goed als volledig uitgehard en uitgedroogd is. De normale restvochtwaarden voor een cementgebonden dekvloer is 2,5% en voor een anhydrietvloer 0,5%. Toch komt het maar al te vaak voor dat men geen vochtmeting doet alvorens de eerste tegel te plaatsen, wat kan leiden tot latere schade.

3.

januari 2022

Het kiezen voor een van deze plaatsingsmogelijkheden hangt rechtstreeks af van het soort ondergrond en het type tegel dat er op vastgehecht moet worden. De tegelzetter die eindeverantwoordelijke is voor de oplevering van zijn/haar werk kan dit altijd met de architect overleggen.

Toch wordt hij of zij als specialist(e) ter zake verondersteld te weten welke plaatsingsmethode hem of haar het beste lijkt om de duurzaamheid van het tegelwerk te verzekeren.

De mortel- en verlijmingsmethodes gaan meestal gepaard met soms vervelend afval, een vuilgemaakte werktenue na de zware dagtaak en ook nog heel wat na-reinigingswerk (tegels, gereedschappen,…). En zo viel het initiatief van Cotto d‘Este meteen in goede aarde…

33

Precies op maat inkortbare, ultraplatte edelstalen douchegoot

Gemakkelijk in te korten tot 400 mm

Snelle montage

Ultraplat vanaf 20/60 mm

Past gewoon altijd.

Naar de video over het product

Gutjahr.com/ID

Perfect in Perfekt imsysteem.

System. &

januari 2022

Praktische conclusies Na de ondergronden te hebben gecontroleerd en goedgekeurd, kon men beginnen met de plaatsing van dit innovatieve tegelsysteem.

We konden méér dan een dozijn conclusies en voordelen noteren: 1. De

ondergrond moet net zoals bij alle andere tegelwerken vlak en stabiel zijn 2. Zeer eenvoudige plaatsing (met uitzondering van een paar aandachtspunten zoals overlapping van de naden vermijden, bij voorkeur afrollen per twee rollen met de mogelijkheid tot het bijtrekken van de mat – dankzij de hoge elasticiteit van Silent) 3. De Silentmat heeft naast zijn akoestisch karakter ook nog een ontkoppelende functie.

4. Gemakkelijk corrigeerbaar (positionering tegels nog prima mogelijk direct na de plaatsing) 5. Versnijdingen en verstekken van de Kerlite+ perfect realiseerbaar 6. Onmiddellijk beloopbaar, ook tijdens het plaatsen zelf 7. Zeer gemakkelijk vervangbaar bij eventuele toevallige schade (bijvoorbeeld na puntbelasting) 8. Eenvoudig en snel te voegen met een MS Polymeer van goede kwaliteit 9. Ideaal voor renovatieactiviteiten, kantoor- of winkelsituaties 10. Gemakkelijk weer te verwijderen (bij vertrek of modernisering) 11. Minder schoonmaak en opruimwerkzaamheden na de plaatsing 12. Ook voor de tegelzetters zelf veel schoner werken (geen lijmresten op broek of schoenen, geen vuile handen en vingernagels) 13. Zeer hoog rendement met twee tegelzetters: ± 10 m²/uur in ideale en goed voorbereide omstandigheden!

Zou deze innovatiestunt de andere plaatsingsmethodes binnenkort schaak kunnen zetten? Het enthousiasme van de aanwezige professionelen kon alvast niet op! ■ www.EITA.eu

35

36

& ’s st a em om h T oek T

Villeroy & Boch brengt zeven nieuwe collecties voor 2022: Creatieve spanning tussen natuur, artisticiteit en modernisme Het is even de vraag: maakt Villeroy & Boch met zijn enorme jaarcatalogus het kiezen nou makkelijk of juist niet? Een klant die een enorme keuze wil, is bij Villeroy & Boch sowieso aan het goede adres. Wie liever alleen de keus heeft uit zwart, terra en wit krijgt het zwaar – al zijn ook deze modekleuren natuurlijk in de collecties ruim aanwezig; je moet je verkoopmoment dan als showroommedewerker alleen even anders inkleden... Vorig jaar introduceerde het merk met zijn rijke historie de series HUDSON, RESTONICA, OAK SIDE, PURE BASE en het vooral bij architecten populaire formaat- en kleurconcept PRO ARCHITECTURA 3.0.

Villeroy & Boch presenteert jaarlijks altijd een aantal series, en afhankelijk van de reactie van de markt (‘We luisteren goed…!’) wordt dan bekeken of ze als blijvertjes in productie mogen komen. Voor de goede orde: de bovengenoemde series bleven allemaal… En dit jaar komen er weer een aantal collecties bij: LUCCA, MARBLE ARCH, METALYN WALL, SOFT COLORS, MERIDA, PIER 45 en PURE LINE 2.0. Dus kiest u maar…!

Natuur als dragend thema Alleen als je voldoende tijd in de natuur hebt doorgebracht, kun je de tegels bedenken die nu de nieuwste collecties vormen. Ze geven daardoor, zonder een hoofdrol te willen spelen, vorm aan individu-

ele interieurs en creëren gezellige werelden, of je nu van traditioneel en klassiek-modern of juist van helder en puristisch houdt: de natuurlijke inspiraties zorgen ervoor dat ze modieus en toch tijdloos blijven. De tegels, gefabriceerd uit V&B’s eigen VilboStone Porsellanato, hebben daarnaast allemaal het oppervlak dat past bij de functie en de uitstraling waar de tegel voor bestemd is: woonruimte, terras, bedrijfsruimte, vloer, wand, glad (VilboStonePlus!) of juist met een hogere R-waarde als het gebruik van de vloer daar om vraagt. En de geraffineerde oppervlakken verbeelden het hout, marmer en kalkzandsteen zó goed dat je nadat je eraan gevoeld hebt, onwillekeurig naar je handen kijkt of er geen houtsplinter of kalkstof aan je vingers zit…

De collecties: LUCCA De tegels in de LUCCA-collectie hebben zo’n oppervlaktereliëf dat doet denken aan de kalksteen uit Toscane. Er is keuze uit vier zachte kleuren zoals je die ook in Toscane zou kunnen tegenkomen; een mooie achtergrond in zowel woon- als bedrijfsruimten. Speciale ontwerpopties bieden de decoratietegels die voorzien zijn van een driedimensionaal, zijdeachtig bloemmotief: op de foto’s zijn ze toegepast als ‘wandtapijt’, maar ook als vloerelementen zullen ze hun weg zeker vinden.

MARBLE ARCH: Carrara-keramiek!

Het expressieve wand- en vloerconcept MARBLE ARCH heeft ontegenzeggelijk de uitstraling van wit Carrara-marmer, maar combineert moeiteloos met de bijbehorende, contrasterende houtlook. Het is allebei keramiek. Maar de suggestie van twee totaal verschillende, maar goed combinerende materialen, die door hun gepolijste respectievelijk matte, generfde structuur ook nog eens heel verschillend aanvoelen, creëert een bijzonder type ruimte.

SOFT COLORS: ‘handgemaakt’ kalkpleisterwerk…

De traditionele kalkpleister Stucco Veniziano was de inspiratie voor de wandtegelserie SOFT COLORS, die met zijn ambachtelijke uitstraling klassiek vakmanschap suggereert – maar dan in matte, meer eigentijdse tinten. De geglazuurde tegels een zichtbaar èn voelbaar reliëf. De decortegels hebben dat nog meer, en daarmee versterken ze het ‘handgemaakte’ karakter van deze collectie.

METALYN WALL: beton met een vleugje metallic De METALYN WALL-collectie lijkt een normale betonlook-tegel – totdat de subtiele metallic glanseffecten je opvallen. Deze succesvolle serie wordt nu uitgebreidt met een wandassortiment. De zachte kleuren geven – en dat doet bepaald niet iedere betonlook! - een zekere elegantie aan een kamer. Zeker wanneer je ook nog eens de decoratietegels met 3D trompe-l’oeil kubuspatroon erin verwerkt.

Wandelen langs de Hudson: PIER 45 De PIER 45-serie is 100% geïnspireerd op de gelijknamige legendarische aanlegsteiger op het Long Island van New York, aan de Hudson-rivier. De archaïsche betonlook van zowel de grootformaten als van de zeshoekige decortegels, met de in jaren zeewind ontstane iriserende kleuren en doorschijnende structuren laten je bijna vergeten dat het hier opnieuw om VilboStone gaat…

De landhuis-stijl van MERIDA Inspiratie voor deze serie is de gelijknamige Romeinse werelderfgoedstad Merida, in het zuidwesten van Spanje: subtiele, onregelmatige structuren en nerven in naturel kalkzandsteenkleuren, grote formaten voor wanden en vloeren zoals die goed passen in de moderne landhuisstijl.

PURE LINE 2.0: Duurzame doorontwikkeling van succesvolle architecturale series Het nieuwe, uitgebreide kleur- en formaatsysteem PURE LINE 2.0 biedt designoplossingen en creatieve vrijheid voor projecten van elke omvang in de veeleisende projecten- en particuliere sector. Sinds het ontstaan van PURE LINE 2.0 speciale nadruk werd gelegd op

duurzaamheid en het behoud van hulpbronnen. Bij de productie wordt nu een innovatief proces gebruikt, waarbij flink op schaarse grondstoffen worden bespaard.

De tegels leveren daarmee al bij de productie een belangrijke bijdrage aan de bescherming van het milieu!

Het concept omvat vijf modulaire basistegelformaten van 30 x 60 tot 120 x 120 centimeter, twee bijpassende strokenformaten een mozaïek-formaat en speciale traptreden met uitgefreesde groeven en een afgeronde voorkant. En dat alles verkrijgbaar in twee kleurfamilies met elk vier licht-donkergradaties: een ‘warme’ kleurfamilie met ivoor, zandbeige, kleibruin en aardebruin, en een koele reeks met mistig grijs, cementgrijs, betongrijs en asfaltgrijs.

Robert Dame, sales director Benelux bij Villeroy & Boch, kan goed met de nieuwe collecties uit de voeten. “Deze series voegen in 2022 zeker wat toe aan het toch al uitgebreide assortiment van Villeroy & Boch, met daarbij ook een ruim outdoor assortiment in 20 en 30 mm. En dat in de wetenschap dat in het voorjaar nog eens drie extra series geïntroduceerd zullen worden…!” ■ Meer weten? www.villeroy-boch.nl

Merk Agrob Buchtal / Serie Area Pro (nieuwigheid 2021)

DE HYGIËNISCHE TEGEL DUURZAME VOORDELEN › Moeiteloos schoonmaken: bespaart tijd en schoonmaakmiddel

› Antibacterieel: zorgt voor hygiënische reiniging

› Schone lucht: heeft een positief effect op het binnenklimaat › Slimme technologie voor optimale woonkwaliteit

Met Hytect kunnen mensen met een allergie rustig doorademen, kunnen ouders hun baby‘s gerust op de vloer laten kruipen en kunnen dierenvrienden in een handomdraai de sporen van hun viervoeters wegwerken. Want onze innovatieve technologie gaat bacteriën, schimmels en ziektekiemen tegen, breekt schadelijke stoffen in de lucht af, en zorgt ervoor dat vuil moeiteloos kan worden verwijderd. Omdat Hytect vast in het glazuur wordt ingebrand, blijft het effect permanent behouden.

www.hytect.com

THE ART OF OMNICOL

HET COMFORTABEL WERKEN ZIT IN HET GEMAK VAN HET PRODUCT Het plannen van tegelwerk op een anhydrietvloer is best een uitdaging. Klinkt dat bekend of niet?

Met de nieuwe vloertegelpasta ADP FLOOR stabicol kan direct op de anhydrietvloer (met een restvochtgehalte tot max 2,0 cm-%) worden getegeld. Het tegelen start veel sneller doordat de vloer minder lang hoeft te drogen.

Dat scheelt tijd en geld en maakt de bouwplanning flexibeler. Dit product is ontwikkeld voor en door vakmensen.

OMNICOL VERBINDT WWW.OMNICOL.EU

januari 2022

Rosalba Cannizzaro: de nieuwe ‘stem’ aan de BOVATIN-telefoon!

Jarenlang was Dicky van Ommeren de vaste ‘stem’ aan de BOVATIN-telefoon. Maar nu krijgt u, wanneer u telefonisch contact opneemt met uw brancheorganisatie voortaan Rosalba Cannizaro (links op de foto) aan de lijn: “Langs deze weg stel ik me graag even voor aan de BOVATINleden. Mijn naam is Rosalba Cannizzaro, heb deels Italiaanse roots, dus vandaar mijn bijzondere naam. Op 1 september ben ik met veel plezier bij BOVATIN in dienst getreden als telefoniste/receptioniste. En ik verzorg ook een aantal administratieve taken, zoals het registreren van nieuwe leden. Ik ben 45 jaar, heb twee kinderen en woon in Elst-Utrecht. We lopen graag met de hond van de buren, het bos is heerlijk op loopafstand en verder hou ik van koken, lezen en van het opknappen van oude meubeltjes!”

En Dicky? Dicky van Ommeren was jarenlang het gezicht geweest van BOVATIN, maar zij gaat nu met pensioen. Ze heeft tot 1 januari rustig de tijd kunnen nemen om Rosalba goed in te werken.

Wordt het niet saai, na dat werk in de tegelbranche…? “Nee hoor, ik ga me echt niet vervelen!”, weet Dicky. “Die geraniums waar iedereen het altijd over heeft, die heb ik niet… Ik ben me aan het oriënteren op wat ik wel ga doen - ik heb nogal de neiging om meteen me op nieuwe zaken te storten, dus ik begin even rustig-aan… Maar het zal me niets verbazen als ik binnenkort weer aan een nieuwe uitdaging begin!”

Hoe dan ook: We spreken vast ook namens u wanneer wij zowel Dicky als Rosalba veel succes wensen! ■

4545

Wilt U ”BREEAM” bouwen conform EC1 PLUS?

Ga voor Kwalitatief Hoogstaand!

Professionele Tegellijmen, Egalisaties & Voegen Verkoop Sopro Nederland BV Kruyderlaan 21a · 3431 BM Nieuwegein Telefoon +31 (0) 30 60 50 214 Email: info@soprobv.nl

www.soprobv.nl

januari 2022

Stoppen met je onderneming De komende jaren zal weer een aantal ondernemers ‘met pensioen’ willen gaan. Hoe dat pensioen als aanvulling op de AOWuitkering er uit ziet, verschilt per ondernemer. Daar gaat dit artikel dan ook niet over. Het artikel gaat ook niet over eventuele verkoop van uw onderneming, maar over het ‘stoppen met ondernemen’ en wat daarbij komt kijken.

Verschillen per ondernemingsvorm Het met pensioen gaan betekent in elk geval dat men zijn ondernemersactiviteiten beëindigt. Dat kan in bepaalde gevallen in de vorm van verkoop, maar in veel gevallen zal dat het stopzetten van de onderneming betekenen. In dit artikel wordt aandacht besteed aan enkele van de meest belangrijkste aspecten waaraan je bij stoppen van een onderneming aandacht moet besteden.

Die aspecten verschillen deels per ondernemingsvorm. Veel tegelzettersbedrijven worden gedreven in de vorm van een eenmanszaak of vennootschap onder firma. Bij beide vormen kan er sprake zijn van wel of geen personeel. Een ZZP’er is een eenmanszaak zonder personeel. Er zijn ook tegelzettersbedrijven die een besloten vennootschap zijn. Uit de door de Kamer van Koophandel opgestelde checklists (zie aan het einde van dit artikel) blijkt een aantal gemeenschappelijke aandachtspunten die gelden bij elke ondernemingsvorm.

Afrekenen met de Belastingdienst Belangrijk is het nagaan van de financiële en contractuele gevolgen die samenhangen met het stopzetten van activiteiten.

Daarna komt natuurlijk het informeren van personeel en klanten. Vervolgens, als daarvan sprake is, het ontslaan van personeel. Tenslotte het uitschrijven van de onderneming bij het Handelsregister. Ook moet worden afgerekend met de fiscus voor de omzetbelasting, voor de eenmanszaak en vennootschap onder firma voor de inkomstenbelasting en voor de besloten vennootschap voor de vennootschapsbelasting. In alle gevallen moet de administratie gedurende tenminste 7 jaar worden bewaard, in sommige gevallen zelfs 10 jaar. Op www.belastingdienst.nl is daar meer informatie over te vinden. De papieren administratie mag worden gescand en dan alleen digitaal worden bewaard.

Waar blijven de bedrijfsmiddelen?

Bij de financiële en contractuele gevolgen kan worden gedacht aan het afhandelen van de voorraden en bedrijfsmiddelen. In het kader van het beëindigen (liquideren) van bedrijfsactivitei-

ten worden normaal gesproken alle voorraden en bedrijfsmiddelen verkocht. In dat geval is er geen wezenlijk verschil tussen de eenmanszaak, de vennootschap onder firma of de besloten vennootschap.

Bij een eenmanszaak is het mogelijk de niet verkochte handelsvoorraden en bedrijfsmiddelen (fiscaal) over te laten gaan naar uw privévermogen. U bent immers al eigenaar. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld uw bedrijfsauto.

U levert dan als ondernemer aan uzelf als privépersoon.

Als u BTW heeft afgetrokken bij de aanschaf van de goederen, moet u er nu BTW over betalen. Daarbij geldt de waarde van de goederen op het moment dat u ze als privé persoon gaat gebruiken. Dit wordt opgenomen in de slotaangifte BTW. Als bijvoorbeeld een bedrijfspand tot het ondernemingsvermogen behoort is er geen sprake van heffing van BTW. Of u bij het laten overgaan naar uw privévermogen van bedrijfsmiddelen ook nog inkomstenbelasting moet betalen is afhankelijk van de waardering op de balans en de werkelijke waarde. Als de werkelijke waarde van b.v. uw bedrijfsauto of bedrijfspand hoger is dan de waarde op de balans moet over het verschil inkomstenbelasting worden betaald. U moet in elk geval over het eventuele eindresultaat dat u overhoudt als u stopt met uw eenmanszaak inkomstenbelasting betalen. De belastingdienst noemt dit de stakingswinst. De eventuele stakingswinst wordt opgeteld bij het “normale” resultaat in het jaar van opheffing. Hierdoor is dit belast in box-1. Voor het belasten van de stakingswinst geldt overigens een gunstiger tarief. Uw boekhouder of accountant kan u daar meer over vertellen en u ook adviseren wat verstandig is om te doen.

Bij alle ondernemingsvormen moet uiteraard ook worden gekeken naar welke leningen er evt. nog moeten worden afgelost en welke afspraken daarbij gelden.

Het kan verstandig zijn contact op te nemen met de financier om nadere afspraken te maken.

47

in samenwerking met

Douglas & Jones

Designtegels voor vloeren en badkamers De mooiste designtegels voor vloer en wand die passen bij jouw interieurstijl. Laat je inspireren door de ontwerpers van Mosa. www.mottobymosa.com

januari 2022

Contracten…

Met betrekking tot overige contracten kan worden gedacht aan huur- en leasecontracten, energiecontracten, telefoon- en internetproviders, website, domeinnaam, abonnementen, contracten met overige leveranciers of dienstverleners en contracten met opdrachtgevers, verzekeringscontracten, enzovoorts. Bezien moet worden of die contracten doorlopen na de beoogde beëindigingsdatum. Uiteraard is het verstandig de datum van stopzetten van de onderneming zo te plannen dat contracten kunnen worden nagekomen of tijdig kunnen worden beëindigd. Bij contracten waarbij dat niet het geval is moet tijdig met de wederpartij in overleg worden getreden.

Aandacht verdient ook nog het opzeggen van een zakelijke bankrekening. Informeer bij de bank naar de procedure voor het opzeggen van een dergelijke rekening. Download alle rekeningafschriften en/of het financieel jaaroverzicht. Dit o.a. in verband met de bewaarplicht. Zet alle incassoafspraken en periodieke overboekingen stop. Zeg eventueel gekoppelde creditcards en verzekeringen stop. Vergeet ook niet de G-rekening op te zeggen bij de belastingdienst.

Aandachtspunt: aansprakelijkheid!

Een bijzonder punt van aandacht is aansprakelijkheid. Daarbij kan onderscheid worden gemaakt tussen garantieverplichtingen op uitgevoerde werkzaamheden (niet verzekerbaar) en aansprakelijkheid die is gedekt door een bedrijfsaansprakelijkheids- verzekering. In beide situaties kunnen claims aan de orde zijn nadat het bedrijf al is beëindigd. Bij een beëindigde eenmanszaak of vennootschap onder firma blijven de voormalige ondernemers aansprakelijk. In bepaalde gevallen geldt dat zelfs voor nabestaanden.

Het is dan ook verstandig om na te gaan of de bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering het zgn. uitlooprisico wil verzekeren.

Als er een rechtsbijstandsverzekering is, kan ook daar worden gevraagd of er dekking is voor claims die opkomen na de beëindiging van het bedrijf, maar die hun oorsprong vinden in gebeurtenissen van voor de beëindiging. Voor niet-verzekerbare garantie- verplichtingen bestaat die mogelijkheid dus niet. De ondernemers zal dus zelf een inschatting moeten maken in welke gevallen hij nog kan worden geconfronteerd met garantieaanspraken. Hij zal aan de hand daarvan zelf moeten bepalen hoeveel geld hij daarvoor opzij zet.

Wanneer u stopt met uw bedrijf kan dit gevolgen hebben voor opdrachtgevers. Het is dus verstandig tijdig voor het beoogde tijdstip van stoppen geen nieuwe overeenkomsten meer aan te gaan. Als u eerder wil stoppen dan de nog lopende opdrachten kunnen worden afgewikkeld, dient u tijdig te zorgen voor uitvoering door derden. Dit uiteraard in overleg met de opdrachtgever.

Het is verstandig het moment van stoppen vooraf te laten gaan door een periode van afbouw. In die periode moet men de afbouw van de omzet en de afbouw van de kosten zoveel mogelijk evenwichtig laten plaatsvinden.

Compensatie transitievergoedingen medewerkers mogelijk?

Wanneer een ondernemer met personeel zijn of haar bedrijf moet staken in verband met ziekte of pensionering (per AOWleeftijd), dan kan diegene vanaf 1 januari 2021 aanspraak maken op een compensatie van de transitievergoedingen voor de werknemers. Het moet dan gaan om bedrijven met minder dan 25 werknemers. Compensatie van al door de werkgever betaalde transitievergoedingen kan ook worden verstrekt als de werkgever inmiddels is overleden, maar nog wel voorafgaand aan zijn overlijden een aanvraag voor compensatie bij het UWV heeft ingediend. De aanvraag kan niet door erfgenamen worden gedaan. Ondanks deze ‘escape’ moet de ondernemer wel geduld hebben voordat hij gebruik kan maken van de compensatieregeling. De ondernemer moet in elk geval tot minimaal de AOW-leeftijd doorwerken of eerder wegens ziekte zijn bedrijf niet kunnen voortzetten.

Checklists!

Tot zover enkele aspecten die samenhangen met het stopzetten van uw onderneming. Uiteraard is de uitvoering in uw situatie maatwerk. Het is dus verstandig tijdig deskundige hulp b.v. bij uw boekhouder of accountant in te roepen.

De Kamer van Koophandel heeft per ondernemingsvorm een handige checklist opgesteld met de belangrijkste aspecten die bij het stoppen van een onderneming aan de orde komen. U vindt die informatie op: • ondernemersplein.kvk.nl/stoppen-met-uw-eenmanszaak • ondernemersplein.kvk.nl/ stoppen-met-uw-vennootschap-onder-firma-vof • ondernemersplein.kvk.nl/ stoppen-met-uw-besloten-vennootschap-bv

Vragen?

Hebt u nog vragen? Dan kunt u contact opnemen met: Mr. Teus Zanen, BOVATIN juridisch adviseur, juridischadvies@bovatin.nl of tel. 06 - 206 16 770. ■

49

RUBIMIX−9 POWER MAX MAXIMAAL VERMOGEN EN COMFORT 1

RUBI's meest krachtige mixer met 2100 watt.

2

Progressieve schakelaar (toerentalregeling) om het mengen van elk materiaal te OPTIMALISEREN.

3

Uitgerust met een mechanische versnellingsbak met 2 versnellingen (490/880 rpm).

4

Dubbele greep met een bi-materiaal handvat dat meer ERGONOMIE, COMFORT en STABILITEIT biedt

BUILDING THE FUTURE TOGETHER www.rubi.com

januari 2022

informatie van de

Door: Mario van Poppel, Omnicol

Gebruik de juiste lijmkam!

Voordat er tegels op vloeren of tegen muren worden geplaatst, moet de tegellijm gelijkmatig en correct worden aangebracht.

Dit klinkt makkelijk maar toch zijn er hierover genoeg details te benoemen die een wezenlijke invloed hebben op het eindresultaat. De keuze van de juiste lijmkam is bijvoorbeeld van essentieel belang en dient altijd specifiek te worden afgestemd per project.

Het allerbelangrijkste is het contactoppervlak, ofwel hoeveel procent van de lijm is effectief verbonden met de tegel én met de ondergrond. Buiten moet gestreefd worden naar een 100% vulgraad (ofwel contact) tussen tegel en ondergrond. Deze 100% geldt buiten zowel voor de wand als de vloer!

Bij binnenwerk voor de vloer volstaat 80% contact, alhoewel ook hier voor groot formaat >40x40cm is aan te raden om voor 100% te gaan. Bij de kant-en-klare pasteuze lijmen op de wand volstaat 65%. Dit heeft bij dit product ook een specifieke reden; deze lijm wordt pas hard als hij met lucht in contact komt.

In de Nederlandse URL-35-101 en Belgische WTCB TV 237 Keramische binnenvloer- betegelingen staan iets afwijkende waarden; dit komt omdat die 100% in de praktijk vaak moeilijk bereikbaar (en controleerbaar is).

Een tegel kan aan de legzijde vlak of geprofileerd zijn. Deze mate van vlakheid bepaalt twee zaken: welke lijm gebruiken we het beste en met welk gereedschap brengen we de lijm aan. En hetzelfde gaat ook op voor de ondergrond; de mate van vlakheid (of tegengesteld: de mate van oneffenheid) bepalen dit dus ook.

Vele soorten en modellen lijmkammen Er is een enorme diversiteit aan lijmkammen te koop, dus is een (goede) keuze niet altijd eenvoudig. Herkenbaar is de typering 6x6x6 bij lijmkammen met vierkante vertandingen, maar er bestaan ook driehoekige, halfronde, schuine etc. Zeer veel keuze dus.

Bij pasteuze lijmen voor op de wand worden juist lijmkammen geadviseerd waarbij de tanden wat verder uit elkaar staan (driehoeks-vertanding) zodat er juist wel lucht tussen de rillen achterblijft. Daar dit wandwerk is kan dit prima en de lijm heeft de lucht nodig om goed te kunnen uitharden/drogen.

“De tegellijmspaan dient regelmatig op slijtage te worden gecontroleerd om te voorkomen dat de tegellijm in te dunne rillen wordt opgezet.”

Het werken met dotten lijm wordt nog al eens gebruikt bij groot formaat (en dus zware) tegels omdat met deze werkwijze de tegels makkelijker op hun plaats te kloppen zijn. Zo bereik je dan nooit de vereiste vullingsgraad en is de kans groot dat er hol klinkende ruimtes ontstaan. Naast dat dit hol klinken zeer vervelend is tijdens de levensduur van de vloer leiden holle ruimtes vaak tot schades. De tegel kan daar breken als gevolg van een zwaardere belasting of bij buitenwerk treed al snel een verzadiging met water op wat weer tot vorstschade kan leiden.

Kort samengevat Bezint eer ge begint! Denk goed na, kijk naar de vlakheid van de tegel en ondergrond en naar het tegelformaat. Kies een lijmkam in functie van een zo optimaal mogelijk contact tussen tegel en ondergrond, en met de juiste kam en plaatsing methode kan het niet mis gaan. Dit staat los van een juiste keuze van soort lijm, hetgeen zeker even doorslaggevend is, en per project bepaald dient te worden. Nog zo’n cliché maar zeker ook hier weer van toepassing: een goede voorbereiding is het halve werk! ■

www.VLK.nu

51

januari 2022

Wat is de juiste aanpak voor werken met het Tegelnivelleersysteem?

In BOVATINfo 2021-2 publiceerden we een artikel van Technical Director PCI Group Prof. Dr. Josef Felixberger over een tegeltechniek-innovatie die niet alleen nieuw was, maar ook zeer snel door de tegelzetter werd omarmd: levelling. We waren benieuwd naar hoe anderen in de branche tegen deze innovatie aankeken. Hieronder een bijdrage van Eurocol.

“Inmiddels zijn we er aan gewend dat nieuwe technologieën en innovaties in de tegelwereld elkaar in rap tempo opvolgen”, zegt Eurocol-productmanager Dino Brouwer. “Het assortiment van zowel wand- als vloertegels blijft maar groeien en daarbij zijn gerectificeerde grootformaattegels niet meer weg te denken. We zien ze steeds vaker. Prachtig qua uitstraling, maar een uitdaging voor elke tegelzetter. Want zeker als de tegels met een smalle voeg worden verwerkt in combinatie met strijklicht, zie je echt elke stekende tegel. Werken met het tegelnivelleersysteem helpt je om die platen vlak en strak te verwerken.”

Schuif je tegel in de lijm “Wat we regelmatig fout zien gaan, is dit: veel tegelzetters leggen de tegel in de lijm, plaatsen de clips en stellen de tegels op hoogte. Hierna brengen ze de volgende tegel op dezelfde manier aan. Dit is niet de juiste werkwijze. Onderzoek heeft aangetoond dat de tegel dan meer óp de lijm komt te liggen dan erin. Het lijmcontactvlak neemt dan zomaar met 50 procent af. Ons advies is om de tegel volgens de buttering/floatingmethode in de lijm te plaatsen, heen en weer te schuiven en dan pas de clips te plaatsen. Hierdoor verbreek je een eventueel vliesje op de lijm en krijg je een goede benatting van de tegel mét een goed lijmcontactvlak.

Zo creëer je mooi vlak tegelwerk met een krachtige, blijvende hechting.”

Hoog vlakheidsniveau “Er zijn verschillende tegelnivelleersystemen, ook vaak afgekort als TLS: tile levelling systems. Vaak is dit een combinatie van een clip met een wig of cap. Daarmee til je het tegelwerk naar een zeer hoog vlakheidsniveau. De laatste millimeter en zelfs nog minder kun je met zo”n nivelleersysteem corrigeren.

Maar er zit wel een grens aan. Moet je werken op een erg onvlakke ondergrond, dan adviseer ik je om eerst te egaliseren.”

Vang afschuifkrachten op “Heel belangrijk is ook een goed lijmcontactvlak. Dat voorkomt onthechting en breuk. Een van de belangrijkste eigenschappen van een tegellijm is namelijk het opvangen van spanning vanuit de ondergrond. Door krimp of uitzetting, veroorzaakt door bijvoorbeeld grote temperatuurverschillen, treden spanningen op waardoor afschuifkrachten ontstaan. Om die te kunnen opvangen, moet er voldoende lijm aanwezig zijn tussen tegel en ondergrond. Dus: zorg voor een goed lijmcontactvlak.

Niet te weinig, maar zeker ook niet te veel. Ik zie soms tegelzetters die op zeker willen spelen en kiezen voor een grotere vertanding dan voorgeschreven. Dat is zonde en onnodig. Het lijmverbruik neemt dan zomaar met 25 procent toe.”

Verwijder omhoog gedrukte lijm “Door de schuivende beweging wordt er wat lijm onder de tegel vandaan gedrukt. Voordat je de clips plaatst, is het daarom verstandig die lijm te verwijderen. Dit doe je door de hoek van de vlakke kant van de lijmspaan langs de tegel te halen.

Zo komt er geen overtollige lijm tussen de tegel en clips.

Daarnaast is de schuifrichting van de tegel belangrijk.

Beweeg een nieuwe tegel eerst van de al geplaatste tegel af en vervolgens ernaartoe. Zo voorkom je dat er lijm in de voegen komt!”

Let op juiste voegbreedte “Houd bij het plaatsen van de tegels op de wand een minimale voegbreedte aan van twee millimeter en drie millimeter bij vloertegels. Bij smallere voegen wordt het extra lastig om de voeg volledig te vullen en een goede waterdichtheid te garanderen.

Volg deze tips en je tegelt een wand of vloer waar je klant jarenlang plezier van heeft.”, aldus Brouwer. ■

www.forbo.com/eurocol/nl

53

FENTO VOORKOMT KNIE- EN RUGKLACHTEN DOOR MIDDEL VAN ERGONOMIE FENTO Knee Protection is volledig gespecialiseerd in ergonomie en richt zich op professionals die vaak op hun knieën werken. Denk bijvoorbeeld aan beroepsgroepen als: tegelzetters, vloerenleggers, dakdekkers, stratenmakers, hoveniers, installateurs en elektriciens. De kniebeschermers voorkomen knie- en rugklachten door middel van de juiste drukverdeling over het onderbeen te genereren. FENTO krijgt van de eindgebruiker in de markt constant terug dat het product daadwerkelijk bijdraagt aan hun lichamelijke gezondheid waarbij hun knie- en rugklachten enorm zijn afgenomen en vaak zelfs zijn verdwenen. Dit beïnvloedt hun leven zowel op professioneel, als op privé vlak in positieve zin. Momenteel groeit de populariteit van FENTO dan ook erg hard. Binnen Nederland zijn ze al marktleider maar ook in de rest van de wereld wordt deze trend in een razend tempo opgepikt en zien ze de markt groeien.

ONTSTAAN VANUIT EEN VRAAG UIT DE PROFESSIONELE MARKT FENTO is ontstaan vanuit een vraag vanuit de markt zelf: een zeilmaker kwam met knie- en rugklachten bij de fysiotherapeut maar enkele maanden na de behandeling kwam hij al weer met dezelfde klachten terug. Hij vroeg zich vervolgens af of er geen alternatieve oplossing was die de problemen voorgoed zouden verhelpen.

Vanuit deze vraag is het balletje gaan rollen en zijn deze zeilmaker en fysiotherapeut samen kniebeschermers gaan ontwikkelen die daadwerkelijk de klachten verhelpen. Ze kwamen erachter dat de huidige beschikbare kniebeschermers geen ergonomie boden en hierdoor de lichamelijke klachten in stand hielden. Ze vonden dus een gat in de markt en besloten hier samen in te duiken: FENTO was geboren. Inmiddels zijn ze ruim 20 jaar verder en hebben ze onder andere qua productontwikkeling, teamuitbreiding en professionalisering als bedrijf enorm veel stappen gemaakt en is FENTO uitgegroeid tot een wereldwijd succesvol kniebeschermermerk.

MEDE ONTWIKKELD EN AANBEVOLEN DOOR MEDISCH SPECIALISTEN Alle producten zijn mede ontwikkeld en aanbevolen door medisch specialisten. Door middel van de juiste drukverdeling over het onderbeen voorkomen en verhelpen FENTO kniebeschermers knieen rugklachten. Ook geven de specialisten aan dat voorkomen beter is dan genezen dus FENTO vindt het ook erg belangrijk om de jonge generatie te informeren over de lichamelijke gevaren die op je knieën werken met zich meebrengt.

Een aantal andere punten waarin de kniebeschermers van FENTO bijdragen aan lichamelijk comfort tijdens het werk zijn onder andere het wijde oppervlak van de beschermer die zorgt voor stabiliteit tijdens het knielen, de brede elastieken die niet in de knieholtes knellen en het comfort die ze bieden tijdens het lopen of bewegen.

Daarnaast zijn de producten slijtvast, ademend, waterbestendig, makkelijk schoon te maken en bevatten de meeste modellen een vervangbare ademende inlay.

MEER INFORMATIE VIND JE OP:

WWW.FENTOKNEEPROTECTION.COM

55

januari 2022

Tegellijmen worden uitgedaagd Steeds vaker worden grootformaat of zelfs zeer grootformaat tegels toegepast. Wanneer deze grote tegels ook nog eens worden gecombineerd met vloerverwarming, kunnen deze 0,5 tot 1 mm uitzetten. Dat lijkt niet veel, maar bij een onvervormbare lijmmortel kan de tegel gaan barsten of losraken. Weber Beamix introduceert daarom een range S1 en S2 tegellijmen, die door hun flexibiliteit meebewegen met de tegel.

Tegels hebben van oudsher vooral een functionele rol, zoals het waterdicht maken van wanden en vloeren, die bovendien eenvoudig zijn schoon te houden. Maar tegenwoordig zijn tegels ook een heel trendy product, waarmee het design van natte ruimten wordt bepaald. Naast de vroegere standaardtegels van 15 x 15 cm en 20 x 20 cm, is het aantal formaten enorm gegroeid. Dat varieert van mozaïektegels tot enorme tegels van wel 1 x 3 meter of zelfs nog groter. De Europese Tegelzettersfederatie gebruikt de volgende definitie om een onderscheid te maken tussen grootformaat en zeer grootformaat tegels: XL tegels zijn 1 m² of groter, XXL tegels hebben een oppervlakte van 3 m² of meer.

Vloerverwarming Naast de opkomst van XL en XXL-tegels, neemt ook het gebruik van vloerverwarming toe. Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met de energietransitie. Woningen die zonder aardgasaansluiting worden opgeleverd (sinds 1 juli 2018 is voor netbeheerders de plicht vervallen om nieuwbouw aan te sluiten op het aardgasnet) of bestaande woningen die van aardgas worden losgekoppeld, gaan over op andere energiesystemen. Veelal gaat het dan om warmtepompen of aansluiting op een warmtenet. Deze systemen zijn het meest efficiënt in combinatie met lage temperatuurverwarming, zoals vloerverwarming. Maar dan moet de woning tevens goed geïsoleerd zijn om een comfortabel binnenklimaat te krijgen. Een tegelvloer is door het grote accumulerende vermogen ideaal in combinatie met vloerverwarming. Duits onderzoek (vermogenstests overeenkomstig DIN EN 1264, uitgevoerd door Universität Stuttgart) toont zelfs aan dat de klimaatregelende tegelvloer tot 50% energiebesparing kan opleveren. Ook vloerkoeling is mogelijk.

U weet dat als BOVATIN-lid natuurlijk, want we hebben gezamenlijk de campagne ‘Meerwaarde van Tegels’ opgestart, waarin tegels als ideale partner van vloerverwarming worden gepromoot! Ook Weber Beamix ondersteunt vanzelfsprekend deze promotiecampagne.

Flexibele tegellijm De lijm voor het leggen van grote tegels moet vervormbaar zijn. Hoe groter het oppervlak van de tegel, hoe hoger de belasting en werking waaraan het oppervlak zal worden onderworpen. Natuurlijke vervormingen of vervormingen veroorzaakt door externe factoren (zoals temperatuurschommelingen) kunnen de tegel beschadigen of losmaken.

Volgens de Norm UNI 11493,1 worden voor keramische tegels met een zijde van 90 of 120 cm de verbeterde lijmen (klasse 2) en vervormbare lijmen (klasse S1 of S2) aan-

Schlüter®-BEKOTEC-THERM De klimaatregelende tegelvloer

Schlüter-BEKOTEC-THERM is een watervoerende vloerverwarming in een noppensysteem. De gepatenteerde vloerconstructie met een innovatieve verwarmingstechniek maakt dit systeem tot een kostenbesparende, snel reagerende klimaatregelende vloer met een bijzonder lage aanvoertemperatuur.

 Laag energieverbruik bouwtijd door  Kortere lage opbouwhoogte

 Snel reagerend tot koeling in  Mogelijkheid combinatie met een warmtepomp

 Een aangenaam woonklimaat voor renovatie  Perfect en modernisering

 Gelijkmatige warmte verschillende types, geschikt  4voor elke situatie

Schlüter-Systems KG · BeNeLux Bureau · Schotelven 28 · B-2370 Arendonk Tel.: +32 14 44 30 80 · Fax: +32 14 44 30 81 · benelux@schlueter.de · www.schlueter-systems.nl

januari 2022

bevolen. Vervormbare lijmen worden gekenmerkt door hun lage elasticiteitsmodulus, waardoor ze efficiënter worden bij spanningen die worden veroorzaakt door het verschillende gedrag van de materialen waaruit het installatiesysteem bestaat. Klasse S1 en S2 lijmen garanderen een blijvende hechtsterkte bij bewegende ondergronden. Klasse S1 staat daarbij voor ‘vervormbaar’ met een dwarse vervorming tussen 2,5 en 5 mm. Klasse S2 staat voor ‘zeer vervormbaar’, met een dwarse vervorming groter dan 5 mm. Indien de verticale verplaatsing kleiner blijft dan 2,5 mm, wordt er geen specifieke klasse toegekend.

Tegellijm Webercol Project + (S1) De stofarme tegellijm webercol project + is een zeer flexibele poeder tegellijm voor het plaatsen van keramische wand- en vloertegels, ook op vloerverwarming. Deze tegellijm is geschikt voor het (projectmatig) verlijmen van normale en XL keramische tegels op vrijwel alle ondergronden waar extra flexibiliteit gewenst is. Denk aan toepassing op cementvloeren, gipsgebonden vloeren, vloeren met vloerverwarming, beton, gipsvezelplaten, pleisterlagen, kalkzandsteen, gasbeton, hardschuimplaten, bestaande tegels, enz. Deze tegellijm kan zowel binnen als buiten worden toegepast en is daardoor ook geschikt voor het betegelen van buitenterrassen.

Tegellijm Webercol Megaflexx S2

Tips

De stofarme tegellijm webercol megaflex S2 is een uiterst flexibele poeder tegellijm met extreem hoge hechting voor het lijmen van XL- en XXL-tegels, op allerlei ondergronden. Doordat deze tegellijm geschikt is voor grootformaat tegels op vloerverwarming, is het plaatsen van een ontkoppelingsmat overbodig. De tegellijm kan gebruikt worden voor harsgebonden- en composiettegels en keramische tegels met glasvezelvlies. Dat laatste is bereikt door toevoeging van harsen aan de tegellijm.

Ook deze tegellijm is zowel binnen als buiten toepasbaar. De geschikte ondergronden zijn divers: cementvloeren, gipsgebonden vloeren, vloeren met vloerverwarming, beton, gipsvezelplaten, pleisterlagen, kalkzandsteen, gasbeton, hardschuimplaten, bestaande tegels, hout, het kan allemaal. Verdere toepassingen zijn onder andere buitenterrassen, het plaatsen van tegels op jonge dekvloeren (1-3 dagen oud) en zelfs geveltoepassingen.

Voor beide nieuwe lijmen geldt: zuigende ondergronden moet men voorstrijken met webertile prim, tegelprimer voor poreuze ondergronden. Niet zuigende ondergronden worden voorgestreken met webertile prim S, tegelprimer voor niet-poreuze ondergronden. De corrigeertijd is na aanbrengen circa 20 (S2 lijm) tot 25 (S1 lijm) minuten. De verwerkingstijd van de aangemaakte lijm is ongeveer 3 (S2 lijm) tot 4 (S1 lijm) uur. Nog een tip bij vloerverwarming: schakel de vloerverwarming 24 uur van tevoren uit. De vloer geleidelijk opwarmen bij het in gebruik nemen van de vloerverwarming. En daarna: genieten van het mooie eindresultaat! ■ Meer informatie over ons volledige tegel assortiment? Kijk dan op www.nl.weber/tegelen

57

Nieuwe tegellijm, extra gezond, extra goed

De nieuwe Keraflex Extra S1 LD is een stofarme dun-/middenbedlijm, verpakt in handzame zakken van 20 kg. Deze opvolger van de Keraflex S1 doet hetzelfde, maar dan extra goed.

Lage VOS emissie Stofarm Verpakt in 20 kg zak Breder inzetbaar Ontdek het op mapei.nl

OUD

NIEUW

januari 2022

Inloopdouches met maximale flexibiliteit De nieuwe lijnafvoergoot Schlüter-KERDI-LINE-VARIO Zo flexibel was het inbouwen van inloopdouches nog nooit: SchlüterKERDI-LINE-VARIO combineert de krachtige en beproefde KERDIafvoertechniek met elegante, minimalistische profielen.

Dus nu…

Het nieuwe systeem met zeer vlakke afvoer KERDI-LINE-VARIO-H bestaat uit een afvoeradapter met een geïntegreerde, flexibele afdichtingsmanchet en een 360° draaibare, golfvormige afvoer met een geïntegreerde stankafsluiter. Dit zorgt voor de hoogste flexibiliteit bij de installatie en kan aan elke aansluitsituatie ter plaatse worden aangepast. Door de golfvormige constructie stroomt het water snel door de afvoer, waardoor een zelfreinigend effect wordt bereikt.

Het variabele afvoersysteem wordt gecombineerd met de elegante afwateringsprofielen Schlüter-KERDI-LINE-VARIO COVE of WAVE. Volgens het motto “minder is meer” ligt de focus op de functonaliteit: het water wordt via het midden afgevoerd door een afvoersleuf in de afvoereenheid.

En toch is er nog ruimte voor een individuele vormgeving: De profielen van 120 cm kunnen tot op 22 cm worden ingekort en in hoogte worden aangepast.

Het afwateringsprofiel COVE in de vorm van een hol profiel en het W-vormige WAVE-profiel zijn verkrijgbaar in geborsteld roestvast staal en in aluminium met een poedercoating. Bij de variant uit aluminium kan uit acht kleuren van de Schlüter-TRENDLINE-serie worden gekozen. Het afwateringsprofiel past bij de moderne keramiek- en natuursteentrends.

Het COVE-profiel zorgt voor een bijzonder smalle en discrete lineaire afwatering en is zelfs toegankelijk voor rolstoelen. De meegeleverde eindkappen zorgen voor een optisch mooie afwerking van de afwateringsprofielen. Ook de jury van het gerenommeerde Red Dot Award: Product Design, liet zich door het systeem overtuigen: Schlüter-KERDI-LINE-VARIO heeft de Red Dot 2021 prijs in de categorie Bad en

Tekst & foto: Schlüter Systems

Sanitair gewonnen. De prijs werd uitgereikt voor de combinatie van de afvoer KERDI-LINE-VARIO-H met het WAVE-afwateringsprofiel.

Door zijn vlakke opbouw is dit systeem ook uitermate geschikt voor renovatieprojecten. En het design van de afwateringsprofielen kan heel goed met ander Schlüter-oplossingen worden gecombineerd, zoals de SchlüterSHELF planchettes. Ze zijn ook verkrijgbaar in het WAVE-design in de materialen geborsteld roestvast staal en aluminium met TRENDLINE-poedercoating. ■ Meer weten?

Op de website www.schlueter-systems.nl vindt u alle informatie over het nieuwe KERDI-LINE-VARIO-systeem.

5959

| SCHÖNOX SF DESIGN

| Gewoonweg geniaal – Voor iedere tegel de passende voeg. |

SCHÖNOX Voegselector https://www.schonox.com/nl/schonox-voegselector/

| www.schoenox.nl |

januari 2022

KOMO keurmerk voor tegelzetbedrijven Het KOMOkeurmerk Het KOMO keurmerk: Al meer dan 50 jaar hét kwaliteits-keurmerk in de bouw. KOMO staat voor een onafhankelijk getoetste kwaliteit, op basis van objectieve maatstaven.

Het keurmerk maakt tijdrovende controle-trajecten bij de vergunningverlening en op de bouwplaats overbodig. Uw klanten kunnen er blindelings op vertrouwen dat uw processen en producten voldoen aan het Bouwbesluit en aan specifieke kwaliteits-, prestatie- en veiligheidseisen die de marktpartijen stellen. Creëer ook meerwaarde voor uw diensten samen met SKG-IKOB! Het KOMO-procescertificaat Het KOMO-procescertificaat garandeert een correcte montage van producten en wordt afgegeven aan montagebedrijven met bewezen deskundigheid en montagekwaliteit. Het certificaat geeft vooraf

zekerheid over de te leveren kwaliteit. Procescertificaten ondersteunen bij de directievoering van een bouwwerk en reduceren de faalkosten door het voorkomen van fouten tijdens het proces.

SKG-IKOB toetst bedrijven In samenwerking met o.a. de BOVATIN is de Beoordelingrichtlijn 1017 ‘Het aanbrengen van tegelwerk’ en de Uitvoeringsrichtlijn 35-101 ‘Het aanbrengen van wand- en vloertegelwerk in reguliere toepassing’ ontwikkeld. In de BRL en de URL staan alle eisen die gelden voor het KOMO-keurmerk. U kunt het certificaat aanvragen bij SKG-IKOB Certificatie.

Er is een korting voor de combinatie met ISO 9001-, MVO- of VCA*certificering.

Voor meer informatie: Voor meer informatie kunt u mailen met info@skgikob.nl of via 088-2440100.

Gecertificeerde erkende bedrijven van het KOMO keurmerk Noord holland Groot Afbouwbedrijf BV Postbus 104 1130 AC Volendam www.grootafbouw.nl

61

Singing in the rain met webersys coat

Laat water je project en humeur niet verpesten! webersys coat gecertificeerd volgens NEN-EN 14891 laat je zingen in jouw prachtige, betegelde, waterdichte douche. Met webersys coat kan je in no-time en zeer eenvoudig een badkamer écht waterdicht maken, zoals het hoort volgens URL 35-101.

Ga voor een compleet overzicht naar: www.nl.weber/tegelen/afdichtingsmiddelen/webersys-coat

63

januari 2022

VERZEKERINGSDIENST

Goed werkgeverschap; hoe zit het met je verzekeringsplicht?

In principe ben je als werkgever verplicht ervoor te zorgen dat jouw werknemers in een veilige omgeving kunnen werken. Maar hoe zit het met je verzekeringsplicht? En met welke verzekeringen kun je jouw werkgeversaansprakelijkheid goed afdekken?

De wet legt een ruime zorgplicht op aan de werkgever voor de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden. De werkplek en de middelen en werktuigen waarmee wordt gewerkt, dienen ingericht te zijn ter voorkoming van schade, personeel moet voldoende worden geïnstrueerd én de nakoming en naleving van al deze maatregelen moet worden gecontroleerd. De wetgever stelt als sanctie op de niet-nakoming van deze zorgplicht dat jij als werkgever aansprakelijk bent voor de eventuele schade van de werknemer.

Verzekeringsmogelijkheden werkgeversaansprakelijkheid De werkgeversaansprakelijkheid is (nog) niet volledig op één verzekering af te dekken. Dat betekent dat je als werkgever een combinatie van verzekeringen nodig hebt om tot een zo volledig mogelijke dekking te komen. Om jouw werkgeversaansprakelijkheid goed af te dekken dien je in ieder geval de volgende verzekeringen te hebben afgesloten: 1. Een

aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven (AVB) Deze verzekering biedt dekking voor de ‘klassieke’ arbeidsongevallen. Het gaat hierbij om ongevallen op de werkplek en andere werklocaties of om ongevallen met de door de werkgever ter beschikking gestelde hulpmiddelen.

2. Een Wettelijke Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM) Deze verzekering dekt de aansprakelijkheid voor schade aan derden veroorzaakt met een gekentekend bedrijfsmotorrijtuig. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld personenauto’s, bestelwagens en vrachtwagens. Ook de schade van inzittenden is gedekt met uitzondering van de bestuurder.

3. Een werk- of landmaterieelverzekering Deze verzekering dekt de aansprakelijkheid voor schade aan derden veroorzaakt met een niet-gekentekend bedrijfsmotorrijtuig. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld een heftruck.

Daarnaast moet de werkgever op grond van de indirecte zorgplicht een voorziening treffen voor de eventuele schade van werknemers, bijvoorbeeld door middel van een aparte, herkenbare vergoeding waarmee werknemers zelf in staat zijn een toereikende verzekering te sluiten. Daarnaast kan een werkgever aanvullende verzekeringen sluiten om zelf dit risico te verzekeren. Hiervoor bestaan verschillende mogelijkheden. De belangrijkste verzekeringsmogelijkheden zijn: • Een ongevallenverzekering voor inzittenden (OI).

• Een schadeverzekering voor inzittenden (SVI).

• Een (collectieve) ongevallenverzekering.

• Een werkgeversaansprakelijkheidsverzekering voor bestuurders van motorrijtuigen (WEGAM).

• Een werkgeversaansprakelijkheidsverzekering (WEGAS).

• Een werknemersschadeverzekering (WSV). ■ Wil je meer informatie of advies over dit onderwerp? Neem dan contact op met BOVATIN Verzekeringsdienst. Je kunt ons bereiken via 010 – 288 49 90 of info@bovatinverzekeringsdienst.nl

ALLES VOOR DE TEGELZETTER

Een bezoek aan één van onze 32 vestigingen is voor de tegelzetter een warm bad. Onze specialisten hebben de kennis en spreken de vaktaal. Wij leveren het materiaal waar jullie een prachtig compleet eindresultaat mee creëren.

VAN ONZE EXPERTISE, NAAR JOUW SPECIALISME

Wij leveren naast de tegels van top merken ook alle benodigdheden, van lijmen en kitten tot gereedschappen en profielen. En vergeet ook onze huismerk tegels niet, een top kwaliteit voor een goede prijs.

Maak daarnaast gebruik van onze logistieke dienst Leanworks en laat de tegels leveren op de plek waar jij ze nodig bent. Jij hoeft niet meer te sjouwen en kan meteen vroeg in de ochtend met je klus starten.

Neem contact met ons op voor de mogelijkheden of kom gewoon langs.

Je bent van harte welkom!

www.raabkarcher.nl

65

januari 2022

Ik ben geen tegelzetter, maar…

In deze kwartaalcolumn graaft Remus Aussen, de hoofdredacteur van BOVATINfo, wat in het vak van de tegelzetter. Hebt u een onderwerp waar hij eens in mag graven?

Mail het naar redactie@bovatin.nl! Ook als u op deze column wilt reageren, natuurlijk.

Onderhandelen is een vak.

Weten wanneer niet te onderhandelen ook.

Onderhandelen is een vaardigheid die je op school niet echt leert. En de gehoorzaamheid (na de pauze op fluitsignaal in rotten van twee per klas naar binnen, en in de klas: ‘wie kan er het best zijn armen over elkaar doen?”) waarvan ik op de Lagere School nog net een staartje van heb mogen meemaken, is inmiddels ook wel verdwenen. Maar Nederland blijft toch erg braaf als het op onderhandelen aankomt. Ja, we geven onze mening. Op Facebook, op allerlei forums, soms zelfs per (anonieme) mail… Ook in het verkeer moet je om voorrang te nemen, best een stevige auto hebben, zeker nu er weer van alles ‘niet mag’.

Niet de kunst van het onderhandelen, maar die van het hard schreeuwen heeft in Nederland ook wel zijn waarde bewezen. In de jaren ‘60, in het stadion... Zelfs in de vroeger overbeschaafde Tweede Kamer is men toch wat voorzichtig geworden met personen die Grote Taal uitslaan (terwijl je met gewoon vragen wat een schreeuwer bedoelt, vaak al de wedstrijd beslist...).

Ik heb als hoofd communicatie bij een aantal gemeenten allerlei trainingen ‘rampenbestrijding & crisisbeheersing’ gevolgd.

Natuurlijk hoe je zaken op een Persco (wat toen nog gewoon persconferentie heette…) moet uitleggen of juist niet, maar vooral dat crisisbeheersing geen democratisch proces is. Zoals je ook als leraar (de ultieme crisisbeheerser…) niet met je klas moet onderhandelen over je functioneren, de lesstof of je cijfers. Misschien daarom wordt het vak op school ook niet gegeven… De avonden in de BOVATIN-regio’s zijn WEL avonden waar zaken ter discussie stonden en be-onderhandeld konden worden: het bestuur heeft plannen, en u mag daar niet alleen iets van vinden, als u het er in meerderheid niet mee eens bent dan worden ze nog aangepast ook. Want het gaat niet om het bestuur maar om u.

Als tegelzetter/aannemer leer je onderhandelen in de praktijk.

En ik ken er een paar… ik zou de wedstrijd niet graag met ze aangaan. Maar toch, over het algemeen… de tegelzetter/aannemer is allereerst een ambachtsman, die op zijn vierkante meter (vrij naar Dirk Witte) een vorst is. En dat is prima. Maar de

opdrachtgever, en in het bijzonder de zakelijke opdrachtgever – die stapt toch vrij ruimhartig over die vierkantemetergrens heen… de branche als geheel zou sterker kunnen onderhandelen.

Zeker nu er een enorme vraag is naar het vakwerk. De onderhandelonderwerpen? Het verkopen van een waterdichte laag (want we zijn er nog niet). De op dit moment explosief stijgende grondstofprijzen, waarbij een bouwbedrijf maar 3 van de 15% wil ‘meebewegen’. De aloude uurtarieven & meterprijzen. De positie van de tegelzetter als ‘laatste in de rij’ bij een bouwproject, waar er minder tijd is, de bouwlift al weg is en de ondergrond nog niet droog en al helemaal niet vlak. De opdrachtgever die de leveringsvoorwaarden van zijn opdrachtnemer verwerpt, en die van hemzelf oplegt.

De vraag naar vakwerk is nog nooit zo groot geweest.

Onderhandelen? Wanneer niet nu, wanneer dan wel? En als jij het niet doet, wie dan? (Hillel de Oudere. Ik weet het. Volgende keer verzin ik er zelf wel één…). Een opdrachtgever heeft geen bevoegdheden, maar is, zeker nu, ‘gewoon’ een onderhandelingspartner. En vaak nog met knellende schoentjes ook.

Onderhandelen: als je iets te graag wilt, betaal je te veel (of krijg je te weinig). Een absurd voorbeeld: in Afrika is de vraag ‘waar kom je vandaan?’ , een langdurig inleidende babbeltje, essentieel: als jij als verkoper al langs de grote markten gereisd hebt, heb je de aankoopsom van je goederen zeer waarschijnlijk al binnen. En maakt het niet meer uit wat je voor de rest krijgt: alles is toch al winst… En dus kan de koper ver onder de kostprijs bieden, en is de verkoper nog blij ook. In sommige Arabische landen: de eerste vraagprijs , gevolgd door het eerste bod, is volkomen willekeurig. Er wordt ook niet op gereageerd, het is alleen maar een test of de ander strak blijft kijken. Zo niet, dan ga je dat aan de eindprijs merken...

Onderhandel!

■

Reageren? redactie@BOVATIN.nl

66

Bovatinfo

Secretariaat Secretariaat BOVATIN Postbus 310, 3900 AH Veenendaal Bezoekadres: Nieuweweg 226, Veenendaal tel. 0318 – 547 366 e-mail: bovatin@bovatin.nl website: www.bovatin.nl Hoofdbestuur Voorzitter: G.A. (Gerard) Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp tel. (072) 511 08 99 mob. 06-22916752 e-mail: voorzitter@bovatin.nl Secretaris: Mascha Rongen Keizersveld 22 5803 AN Venray telefoon: 0478 – 550 410 e-mail: secretaris@bovatin.nl Penningmeester: T. (Tom) Sterkman Ivoorstraat 5 1812RE Alkmaar T. 072-5183222 e-mail: t.sterkman@svktegelwerken.nl Bestuursleden: C. (Chris) Beld Eenhuisstraat 8, 7665 PZ Albergen telefoon 0546 441971 e-mail info@tegelspecialist.nl J. (Jeroen) de Goeij Den Hamstraat 9, 3451 BM Vleuten Tel: 030 - 6772421 e-mail: info@oostborg.nl

Nuttige info voor BOVATINleden Informatie betreffende keuringscommissie: Secretariaat BOVATIN Postbus 310, 3900 AH Veenendaal Bezoekadres: Nieuweweg 226, Veenendaal tel. 0318 – 547 366 Afdelingssecretariaten Noord-Holland K. Scholten Westerwerf 2, 1911 JA Uitgeest tel. 0251-319101 e-mail noordholland@bovatin.nl Midden- en West-Nederland vacature Oost- en Noord-Nederland C.(Chris) Beld Eenhuisstraat 8 7665 PZ Albergen telefoon 0546 441971 e-mail info@tegelspecialist.nl Zuid-Nederland Vacature, mail naar: zuidnederland@bovatin.nl Redactie BOVATINfo

G. (Gijs) Hilhorst Wiebachstraat 28, 6466 NG Kerkrade tel. (045) 544 45 42 fax (045) 544 09 73 e-mail g.p.w.hilhorst@hilhorst.nl

Hoofdredactie en nieuws diversen Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen tel. (010) 435 22 70 mob. 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail redactie@bovatin.nl

R. (Robert) Hurkmans Ambachten 6A 5711 LC Someren Telefoon 0493 494 505 e-mail R.Hurkmans@tegelhandelloomans.nl

Mededelingen Hoofdbestuur G.A. (Gerard) Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp tel. (072) 511 08 99 e-mail: voorzitter@bovatin.nl

T. (Tom) Sterkman Ivoorstraat 5, 1812 RE Alkmaar T. 072-5183222 e-mail: t.sterkman@svktegelwerken.nl

Techniek-Materialen-Gereedschappen A.M.F.J. (Ton) Borrenbergs Sjeng Vaasstraat 7, 6031HE Nederweert tel. (0495) 63 40 95 mob. 06 - 234 42 186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl

Juridisch adviseur: Mr. T. Zanen Beukendreef 11, B-2920, Kalmhout België tel. (0032) 36853187 fax (0032) 36853186 e-mail juridischadvies@bovatin.nl mob. 06-20616770

Advertenties Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen, tel. (010) 435 22 70 mob. 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail: advertenties@bovatin.nl

Ledenadvies Secretariaat BOVATTIN tel.: 0318 – 547 366 e-mail bovatin@bovatin.nl Voorlichting op gebied van onder andere: • Algemene wet en regelgeving (waaronder arbeidsrecht en aansprakelijkheden) • sociale verzekeringen • CAO bepalingen waaronder lonen en overige verplichtingen • Arbo – wetgeving. Arbo-catalogus en A(BRIE) • Juridische zaken • Belastingzaken • Scholing en cursussen • Bedrijfstakspecifieke aangelegenheden • Techniek • Marketing BOVATIN/Technisch advies/onderwijs Kort telefonisch advies: kosteloos Tarief € 70,- per uur.

Algemene technische adviezen en specifieke projectadviezen • Tegels • Lijmen • Hulpmiddelen-materialen • Verwerkingsmethoden tel. (0495) 634 095 mob. 06 – 234 42 186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl Adviseur: A.F.M.J. Borrenbergs BOVATIN/BJD Advies Tarief € 75,- per uur.

Incasso: no cure no pay (zonder geschil) via tel: (00) 32 36 85 31 87 (tussen 20.00 uur en 22.00 uur) fax: (00) 32 36 85 31 86 Mob. 06-20616770 e-mail: juridischadvies@bovatin.nl Juridische Advisering en Procesvertegenwoordiging (ook bemiddeling advocaat): • Arbeidsrecht • Contractenrecht • Incasso • Huurkwesties • Soc. Verzekeringen • Subsidies • Vergunningen • Leasing • Productaansprakelijkheid • Juridische Doorlichting

t e m g e o v m u i m e r De p k a m e g s r e k i u r b e g het beste

PCI Nanofug® Premium Flexibele voegmortel voor alle tegels en alle soorten natuursteen.   

Fijn oppervlak en fraaie kleuren voor hoogwaardige voegen In 28 kleuren Brandt niet aan op de tegel

www.pci-afbouw.nl

ALS POEDER IN DE ZAK, ONWRIKBAAR OP VLOER EN WAND! De krachtige, veelzijdige en flexibele poedertegellijmen van Forbo Eurocol • Uitstekende verwerkingseigenschappen • Voor vloer en wand • Hoge aanvangskleefkracht en standvermogen • Stofarm en EC 1PLUS • Krachtige eindhechting op diverse ondergronden • De ideale lijm voor de professionele tegelzetter • Flexibel en spanning opnemend Forbo Eurocol Nederland B.V. Industrieweg 1-2, 1520 AC Wormerveer T +31 (0)75 627 16 00 info.eurocol@forbo.com, www.eurocol.nl Technische adviezen +31 (0)75 627 16 30