Frank den Boer_Schouwburgtuin Rotterdam

SCHOUWBURGTUIN ROTTERDAM Omsloten Tuinparel voor Rotterdam

Afstudeerproject Fr a n k d e n B o e r Master Landschapsarchitectuur

C o lofon

Schouwburgtuin Rotterdam Omsloten Tuinparel voor Rotterdam Afstudeerplan Frank den Boer Master Landschapsarchitectuur lichting 2017 Academie van Bouwkunst Amsterdam Waterlooplein 211-213 1011 PG Amsterdam T: 020-531 8218 F: 020-531 8240 Frank den Boer Loosduinsekade 600 2571 CS Den Haag T: 06-42157023 E: frankdenboer82@hotmail.com Afstudeercommissie: Bruno Doedens (Mentor) Landschapsarchitect Dirk van Peijpe (Commissielid) Stedenbouwkundige Peter Lubbers (Commissielid) Landschapsarchitect Toegevoegde leden examencommissie: Jana Crepon Landschapsarchitect Joyce van den Berg Landschapsarchitect

Copyright Š 2018 Frank den Boer, Den Haag

2

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

In h oud

01

Perso o nlij ke fa s c in a t ie Pagina 06

02

Locat ie S c ho uw burg p le i n Pagina 07 - 09

03

Visie Ope nba re Ru i m t e C o o l- No o rd Pagina 10 - 11

04

Ontwe r po pgave Pagina 12 - 13

05

Analy s e Pagina 14 - 37

06

Con c e pt Pagina 38- 39

07

Ontwe r p Pagina 40 - 49

08

U i tle g Ont w e r p Pagina 50 - 97

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

3

4

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

S a m envatting plan S chouwburgtuin De Schouwburgtuin is de verdiepte stadstuin in de voormalige autoparkeergarage onder het Schouwburgplein. De Schouwburgtuin zet hoog in op sociaal en groenblauw verblijfsklimaat voor de stedeling en geeft antwoord op de stenige ruimte van het Schouwburgplein, dat veel socialer en klimaatbewust ingericht moet worden.

Het concept van de Schouwburgtuin bestaat uit een negental tuinparels voor menselijk verblijf en natuurbeleving. De parels zijn opgebouwd uit verfijnde schillen, die ruimte bieden voor mens en natuur. Zes tuinparels zijn ieder een oase in de stad en herbergen het hele jaar door een rijke afwisseling aan planten- en waterbeleving. Een exclusieve zwemparel geeft een belangrijk sociaal component terug aan de plek, dat ooit in het eerste plein van het wederopbouwplan een groot succes was. Twee entreeparels ontsluiten de Schouwburgtuin aan de zijden van culturele instellingen Stadschouwburg en concertzaal De Doelen en herbergen tribunes voor uitzicht op de tuin.

De tuin is door zijn verdiepte ligging afsluitbaar en herbergt midden in de stad een scala aan kwetsbare borders met vasteplanten die een rijkheid aan geur en kleur bieden. De parelbeplanting produceert door het jaar heen stuifmeel, waardoor natuur gefaciliteerd en beleefd wordt.

Auto’s uit de voormalige Schouwburgpleingarage maken plaats voor menselijk verblijf.

De opengemaakte betonnen parkeerbak is de basis voor de Schouwburgtuin. Door slim vloeren van de tweelaagse garage te slopen, ontstaan loopbruggen op straatniveau, vloeren voor paviljoens in de tuin en vloeren voor bebouwing in de rand van de tuin. Kolommen tussen tuinparels dienen als spelaanleiding.

Onder de tuinverharding wordt hemelwater opgeslagen dat onder vrij verval de verdiepte tuin instroomt. Het hemelwater voorziet de beplanting van water, waardoor er verdamping en verkoeling voor een aangenaam verblijfsklimaat ontstaat.

Naast beleving van natuur bieden de tuinparels ruimte voor sociaal programma. De randen van de zes tuinparels en waterparel bieden gelegenheid om te zitten. Op strategische plekken biedt een verbrede rand ruimte voor podiumkunst of ligruimte. In de kern van drie tuinparels, en onder de PathĂŠ bioscoop, zijn paviljoens aanwezig voor collectieve sociale activiteiten.

Zo is er een klein amfitheater kleinkunst aan de zijde van de Schouwburg en een paviljoen voor dans in de zwemparel. Centraal in de tuin is een besloten paviljoen aanwezig met patio en verblijfsruimte op twee niveaus voor bijvoorbeeld yoga.

De tuin is opgedeeld in een centrale openbare zone met water-as en private zone aan de randen. In deze randen wordt gebouwd programma gefaciliteerd met sociale interactie, dat reageert op de context van de plek. De bebouwing in de rand van de tuin verbindt met horecafunctie sociaal verblijf op straat- en tuinniveau met elkaar. Twee ondergrondse bewaakte fietsenstallingen begeleiden bezoekers naar de tuin.

De Schouwburgtuin biedt volop ruimte voor afwisselend en prettig verblijf en biedt de basis voor sociale ontmoetingen in het stadshart van Rotterdam. Hierdoor zullen de Rotterdammers en bezoekers van de stad de Schouwburgtuin in hun hart sluiten!

De zes groene tuinparels hebben dezelfde opbouw met vasteplantenborder, helofytenfilter en spiegelvijver. De zes helofytenfilters hebben samen een nierfunctie en verschonen met een pompsysteem het zwemwater van de zwemparel voor veilig en schoon water.

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

5

01

Pe r soo nlijke fa scinatie

stadsnatuur

recreatie

ontmoeten

duurzaamheid

economie

Als ontwerper van stedelijke openbare ruimtes onderzoek ik relaties tussen thema’s natuur, recreatie, duurzaamheid en economie.

Het thema ontmoeten zie ik als centrale sleutel tot succes. Daarbij komt vaak het sociaal-culturele karakter van de onderzoekslocatie aan de orde.

Elke plek kent zijn eigen complexiteit en uitdagingen. Ontmoetingen tussen gebruikers stimuleren dynamiek en gebruikswaarde van een plek. Natuurbeleving in de stad draagt bij aan een prettig verblijfsklimaat voor mens en dier en bevordert een gezond stadsleven. Natuurbeleving in de stad is een belangrijke en duurzame vorm van recreatie en nodigt uit tot economische aantrek-

6

kingskracht. Beleving van stadsnatuur is interessant voor bijvoorbeeld horeca-uitbaters, bewoners en recreanten.

Stadsnatuur draagt bij aan een duurzame openbare ruimte. Afgekoppeld hemelwater biedt lokaal talloze kansen voor mens en natuur en zorgt daarmee voor duurzamer watersysteem op grote schaal. Water verbindt mens en stadsnatuur met elkaar.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Lo c atie S c ho uwburgplein

m erda Rott S C

02

a

n Wee

Coo lsing

COOL-NOORD

el

ingel Westers

SCHOUWBURGPL EIN

COOL

De Schouwburgtuin is ontworpen op de locatie van het huidige Schouwburgplein.

Het Schouwburgplein ligt in het Rotterdamse centrum ten zuidoosten van Treinstation Rotterdam Centraal in de wijk Cool.

Het Schouwburgplein is onderdeel van het Basisplan voor de Wederopbouw van Rotterdam uit 1946. Voor de oorlog was op de plaats van het Schouwburgplein een dichtbevolkte stadswijk. Door het bombardement op 14 mei 1940 brandde deze wijk af, op de bebouwing van de Mauritsweg na. In de oorlog werd in de open vlakte een noodschouwburg gebouwd van afgebikte stenen uit de binnenstad.

Vanaf 1962 verscheen aan de noordkant van het plein het concertgebouw De Doelen.

Onder het Schouwburgplein werd in 1966 de parkeergarage geopend. Sinds die tijd is het

Oms loten

Schouwburgplein bovengronds een autoloze en boomloze vlakte.

Het huidige Schouwburgplein is in 1996 heringericht naar het ontwerp van Adriaan Geuze. Het plein werd iets verhoogd en is volgens de architect een stadspodium. Het plein is vanuit het ontwerp een lege ruimte, die compleet verhard is met materialen als metaal, epoxy, hout en rubber.

Er zijn grote bewegende lichtmasten, lange banken. Verticale ventilatiepijpen zijn per twee omgeven door hekwerk en vormen zo een soort torens.

In 1996 werd ook de bioscoop van architect Koen van Velsen geopend. Het gebouw staat als enige op het plein.

Op de volgende pagina wordt een impressie gegeven van het huidige Schouwburgplein.

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

7

A

D

B

E

C

F

Huidig Schouwburgplein in beeld

8

Ontwerp verhard plein zonder menselijke maat

Doorloopruimte in plaats van verblijf op het plein

Het Schouwburgplein is naar het ontwerp van Adriaan Geuze compleet verhard (A,B,C). De ruimte is in het midden een lege vlakte. De rode beweegbare lichtmasten in de vorm van kranen en de schaal van de Pathé-bioscoop zorgen dat er geen menselijke maat is.

De grote lege verharde ruimte nodigt in het midden niet uit om te vertragen, waardoor mensen vooral diagonaal het plein in een keer overlopen (D).

De gemeente heeft kunststof banken geplaatst om mensen beter in verblijf te facilliteren (E). Met het kunstwerk ‘The Giant Flying Grass Carpet’ is het plein vergroend met een kunstgrasmat met bamboebakken (F). Dit zorgt op een kunstmatige manier voor een groenere en zachtere plek met menselijke maat en meer verblijfskwaliteit.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

G

J

H

K

I

L

Culturele activiteiten op het plein

Barrières aan de randen van het plein

Op het Schouwburgplein vinden diverse culturele activiteiten als muziek (G), dansperformance (H) en yoga op zondag (I). Ondanks de slechte ruimtelijke condities voor sociaal cultureel gebruik proberen initiatiefnemers activiteiten te organiseren voor groepen mensen.

Fietspad, geparkeerde fietsen, verhoogde pleinrand, bebouwing garage en achterkanten van banken vormen grote barrières tussen plein en plint aan de Karel Doormanstraat (J). Fietsen aan de zijde van de Stadsschouwburg vormen hier ook een blokkade (K). Het Griekse restaurant Dyonisos ligt met zijn terras verdiept en haast verstopt onder de gallerij. Op wanhopige wijze probeert het restaurant aandacht te krijgen door middel van lichtkrantreclame en reclamedoeken (L).

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

9

V is ie Op enbare Ruimte C o ol- No o rd

samen inrichten?

hey you!!

- gescheiden gebruik wordt multifunctioneel gebruik - de openbare ruimte wordt gedomineerd door verblijf en niet door verkeer - ruimte wordt zoveel mogelijk ingericht op verblijf en zo min mogelijk op verkeer - hierdoor ontstaat ruimte voor nieuw gebruik

- gescheiden gebruik wordt multifunctioneel gebruik - de openbare ruimte wordt gedomineerd door verblijf en niet door verkeer - ruimte wordt zoveel mogelijk ingericht op verblijf en zo min mogelijk op verkeer - hierdoor ontstaat ruimte voor nieuw gebruik

H u i dig : Ve e l ve r h a rd i n g e n auto r ui m te

V isie: Ruimte voor w ater, g roen en natuurbelev ing

Tijd samen inrichten?

- gescheiden gebruik wordt multifunctioneel gebruik - de openbare ruimte wordt gedomineerd door verblijf en niet door verkeer - ruimte wordt zoveel mogelijk ingericht op verblijf en zo min mogelijk op verkeer - hierdoor ontstaat ruimte voor nieuw gebruik

H u i dig : G e s c h e id e n ve r ke e r s s t ro m e n

hey you!!

V isie: Geen onderscheid in verkeersstromen en meer ru imte voor gemix t gebruik.

- gescheiden gebruik wordt multifunctioneel gebruik - de openbare ruimte wordt gedomineerd door verblijf en niet door verkeer - ruimte wordt zoveel mogelijk ingericht op verblijf en zo min mogelijk op verkeer - hierdoor ontstaat ruimte voor nieuw gebruik

Het ontwerp van de Schouwburgtuin is gemaakt op basis van de Visie Openbare Ruimte voor Cool-Noord. In deze visie wordt ingezet op de kans om de openbare ruimte te transformeren naar een prettiger stadsklimaat, waarbij de mens en ontmoeting centraal staan.

De visie bestaat uit twee belangrijke pijlers, namelijk: Prettig Stadsklimaat en Sociale Openbare Ruimte. Wat houdt dat precies in?

10

Openbare ruimte als Prettig Stadsklimaat De openbare ruimte is nu grotendeels verhard en dient veel zachter te worden met inrichting van water en beplanting. Hierdoor onstaat een prettige verblijfsplek voor mens & natuur. Inrichting met water en beplanting draagt bij aan een meer klimaatbestendige stad. Concreet betekent het dat verharding en auto’s plaats maken voor mens en natuur en daardoor onstaat een prettiger leefklimaat.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

03

a

lsing

n Wee

Coo

m erda Rott S C

el

COOL-NOORD ingel Westers

SCHOUWBURGPL EIN

COOL

De Sociale Openbare Ruimte De straten zijn nu nog ingericht met parkeerplaatsen voor auto’s en gescheiden verkeersstromen voor auto’s fietsers en voetgangers. De toekomstige openbare ruimte is meer gemixt in plaats van gescheiden en facilliteert op die manier meer ruimte voor menselijke ontmoeting en interactie.

Daarnaast wordt de openbare ruimte in de toekomst slimmer gebruikt in de factor tijd, waardoor een jaarronde levendingheid

Oms loten

in de openbare ruimte ontstaat. Door de openbare ruimte op een slimme en aantrekkelijke manier in te richten en condities voor sociaal verblijf te facilliteren, ontstaat een bruisende openbare ruimte waar thema’s als recreatie, natuurbeleving, economie en educactie hoogtij vieren.

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

11

12

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

04

On t w er po pgave

“Het Schouwburgplein en -parkeergarage transformeren tot een gelaagde en levendige stadstuin, die elke Rotterdammer in zijn hart wil sluiten en daarnaast het hele jaar aantrekkelijk is in zijn gebruik en beleving.”

Vanuit de Visie Openbare Ruimte voor Cool-Noord en voorbeeldlocatie Schouwburgplein is de ontwerpopgave voor de Schouwburgtuin opgesteld. De opgave luidt het ontwerpen van een jaarrond levendige stadstuin waar steeds iets nieuws te beleven en te doen is. De tuin bestaat uit meerdere niveau’s, namelijk; de ruimte van de parkeergage plus de ruimte van het Schouwburgplein daarboven.

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

13

A n aly se

n NL

o’s o’s

Afname Afname autobezit autobezit onder onder jongeren jongeren 18- 3018jr 30 jr

Lege betaalde Lege betaalde p-garages p-garages in Rotterdam in Rotterdam centrum centrum

- in stad-fijnmazig in stad fijnmazig openbaar openbaar vervoernetwerk vervoernetwerk - Aantal -jongeren Aantal jongeren van 18-30 vanjr 18-30 in de stad jr in de hetstad hoogst het hoogst - Autobezit - Autobezit onder die onder groep diegedaald groep gedaald - Oudere- Oudere autobezitters autobezitters nemen in nemen groei in ook groei af ook af

- Aantal -parkeerplaatsen Aantal parkeerplaatsen op straatopverminderen straat verminderen - Leegstaande - Leegstaande parkeergarages parkeergarages vullen vullen - Kruispleingarage - Kruispleingarage en Schouwburgpleingarage en Schouwburgpleingarage problematisch problematisch Bron: AD, 8-6-2015 Bron: AD, 8-6-2015

Bron: CBS Bron: CBS

1 Autoparkeren in de openbare ruimte Uit onderzoek blijkt dat autobezit in de stad afneemt. Daarnaast is gemeente Rotterdam bezig met het promoten van autoparkeren in de openbare parkeergarges, omdat deze voor een groot deel leeg staan. Deze lege parkeergarages zijn voor de gemeente erg kostbaar.

Vanwege deze trend is de gemeente voornemens om de openbare parkeerplaatsen op straat te verwijderen en daarmee de lege parkeergarages te vullen (bron:. AD, 8 juni 2015).

De huidige schouwburgpleingarage is door de verkeersrichtingen moeilijk te vinden met veel zoekverkeer dwars door Cool-Noord.

14

De Schouwburgpleingarage is ondergronds gekoppeld met de Kruispleingarage via een tunnel. De Kruisspleingarage ligt in tegenstelling tot de Schouwburgpleingarage aan de rand en is daarentegen veel makkelijker te bereiken via de hoofdontsluiting Weena.

De meer centrale ligging van de Schouwburgpleingarage biedt een mooie kans om teruggegeven te worden aan mens en natuur.

De aanwezig tunnelverbinding is een ondergrondse toegang tot de tuin vanaf de Kruispleingarage.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

05

huidige rijweg eenrichtingsverkeer t weerichtings verkeer parkeren op stra at route parkeergarages

probleemanalyse: autoparkeren

on t w e r pui tgan gs pun t : S cho uwburgple i n garage voor socia al gebruik en natuurbelev ing

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

15

Het dak van de Schouwburgpleingarage kent zijn beperkingen in de constructie, waardoor destijds gekozen is voor een opgetild en volledig verhard stadspodium. De grote verharde oppervlakte nodigt uit voor grote evenementen, maar de dakconstructie van de parkeergarage is niet sterk genoeg om dergelijke grootschalige evemententen als bijvoorbeeld de Parade te kunnen dragen

16

Door anders na te denken over het gebruik van de parkeergarage ontstaat meer ruimte voor de mens in plaats van de auto. Het verwijderen van het parkeerdak levert veel extra ruimte voor gebruik op en daarmee wordt het openbare ruimte-netwerk in hartje stad vergroot.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

huidige situatie parkeergarage Schou w bu rgplein

ont werpuitgangspunt: parkeergarage Schouwburg plein inzetten vo o r verblijf

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

17

on t we r pui tgan gs pun t : vli ege n de di e rsoorten, deze komen komen makkelijk in verdiepte parkeerbak terec h t

2 Vergroenen plein voor sociaal verblijf en natuurbeleving Op dit moment is het Schouwburgplein compleet verhard zonder groen in de open grond. Het enige groen op het plein bestaat uit zomerbakken met geraniums. Deze bakken voegen amper iets toe op de grote hoeveelheid aan verharding. De constructieve beperkingen van de dakconstucie van de garage maken groen in de volle grond op het plein onmogelijk. Aan de randen van het plein zijn bomenrijen aanwezig in een onregelmatige structuur. Op de hoeken ontbreken bomen.

Met het verwijderen van het garagedak ontstaat een mooie kans om de opengemaakte parkeerbak voor een groot deel te vergroenen met beplanting in open grond. Op

18

de plek wordt daarmee een veel groener en prettiger verblijfsklimaat aangeboden voor gebruik op stadsniveau. Groen is goed voor de gezondheid en zorgt voor verkoeling als het warm is.

Het groen facilliteert niet alleen menselijk gebruik, maar ook ruimte voor stadsnatuur en natuurbeleving. Het aanwezige groen trekt diersoorten aan die vergroende open parkeerbak gemakkelijk kunnen bereiken.

Het gaat hierbij met name om vogels en insecten.

De boomstructuur aan randen van het huidige Schouwburgplein wordt in de hoeken versterkt, zodat een helder kader ontstaat.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

probleemanalyse g roen op lokale scha al

o n t we r pui tgan gs pun t: g roen voor socia al gebruik gebruik en natuurbelev ing

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

19

Weena

gazon vakbeplanting Co o lsingel

g roen dak

t e r s in

gel

besta ande bo o m

Wes

opper v lak tew ater

van O lde bar n eve lt s t ra at

probleemanalyse g roen in Cool-noord

20

26 ha

2424

24 2424

2222

2222

22 2222

2020 1818 1616 1414 1212 1010 88 66 44

2020 1818 1616 1414 1212 1010 88 66 44

22

T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D ) T TO OT TA AL LE E O OP PP PE ER RV VL LA AK KT TE E C CO OO OL L (( N NO OO OR RD D ))

2424

20 2020 18 1818 16 1616 14 1414 1212 12 10 1010 888 666 444

22

222

00

00

000

openbare openbare daken ruimte vergroend ruimteverhard verhard

openbare openbaar openbaar ruimte groenvak groenvak verhard

oppervlaktewater openbaar oppervlaktewater groenvak

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D )

26 26 ha 26ha ha

1 T O TA L E O P P E R V L A K T E O P E N TB O LO AK ED N )AT RAEL E R UOI P M PT E E RCVO L T( EN OOOP R BARE RUIMTE COOL (NOORD)

2626haha

T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D ) T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D )

T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D ) T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D )

2626 haha

T TO OT TA AL LE E O OP PP PE ER RV VL LA AK KT TE E C CO OO OL L (( N NO OO OR RD D )) T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D )

T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D ) T O TA L E O P P E R V L A K T E C O O L ( N O O R D )

Verder uitgezoomd op Cool-Noord is zichtbaar dat slechts enkele van de aanwezige daken vergroend2626zijn.

Op straatniveau is haha 26 2626 ha haha de openbare ruimte ook minimaal ingericht 2424 24 2424 met groen. De Westersingel en enkele park22 22 22 2222 jes zijn voorzien van groen in open grond.

De straten hebben behalve bomen nauwe2020 20 2020 lijks groen in open grond1818op straatniveau.181818 Het gebrek van groen in1616de openbare stra16 1616 ten is het gevolg van een volle ondergrond 1414 14 1414 met kabels en leidingen, waardoor het las1212 12 1212 tig is om beplanting in volle grond aan te 1010 10 1010 brengen. Op het Schouwburgplein liggen 8 8 8 88 daarentegen veel minder kabels en leidin6 6 meer ruimte voor 66 6 gen, waardoor op die plek vergroening is.

44 44 4 Vanwege de geringe 2aanwezigheid van 2 22 2 groen in de openbare ruimte is het des te 00 00 0 belangrijker dat de parkeerbak van het Schouwburgplein vergroend wordt, zodat daken dakenverhard verhard daken daken dakenvergroend verhard vergroend substantieel groen toegevoegd wordt in Cool-Noord.

0

oppervlaktew openbare openbareru

pro ble e m an alys e : s t rate n li gge n vol met kabels en leidingen (zw art), w a ardoor ex tra verg roening lastig is

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

21

3 Hemelwater slim afkoppelen In Cool-Noord ligt een rommelig stelsel van gemengd rioolbuizen. Gemengd rioolstelsel wil zeggen dat hemelwater van daken en straten samen met vuilwater (wassen en toiletgebruik) in ĂŠĂŠn buis afgevoerd wordt naar de rioolwaterzuivering. De straten zijn voor een groot deel verhard, waardoor hemelwater lokaal niet kan infiltreren in de bodem. Met als gevolg dat vrijwel al het hemelwater in dit gemengd riool terecht komt.

Bij een piekregenval, waarbij meer dan 20 millimeter regen per vierkante meter per uur valt, ontstaat de kans dat straten vollopen met water (bron: rainproof.nl). Hierdoor kan wateroverlast ontstaan. Daarnaast wordt vuilwater bij een dergelijke situatie overgestort in het oppervlaktewater van de Westersingel, wat een negatieve impact op de waterkwaliteit heeft.

diepteligging van de parkeergarage, loopt het water onder vrij verval automatisch in de betonnen bak. Het afgekoppelde hemelwater wordt in de parkeergarage tijdelijk opgeslagen en ingezet voor het irrigeren van beplanting en kan dienen als recreatief water. De parkeergarage dient als tijdelijke waterbuffer, waardoor het rioolstelsel wordt ontlast. Het overtollige hemelwater in de parkeergarage wordt na de piek van de bui afgevoerd naar de Westersingel.

Het rioolstelsel in de straten eromheen wordt slimmer ingericht met een verbeterd gescheiden rioolstelsel, waarbij hemelwater en vuilwater apart afgevoerd worden. Door een verbeterd gescheiden stelsel aan te leggen, zorg je voor verminderde piekbelasting op het rioolstelsel.

Met het openmaken van de parkeergarage op het Schouwburgplein ontstaat de kans om hemelwater van de daken slim af te koppelen in de parkeergarage. Door de

22

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

gemengd rio o l overstort rio o l

t e r s in

gel

opper v lak tew ater

Wes

bebouwin g

probleemanalyse gemengd riool

gemengd rio o l overstort rio o l opper v lak tew ater bebouwin g

o n t we r puitgangspunt: hemelw ater van daken afkoppelen

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

23

Scho uwburgple i n 1 975 overzicht met de drie sier v ijvers (bron: www.skyscrapercity.com)

Na de Tweede Wereldoorlog is in de wederopbouw van Rotterdam het eerste ontwerp van het Schouwburgplein gerealiseerd. Een belangrijk onderdeel van het voormalige plein waren de drie vijvers, die een grote publiekstrekker bleken te zijn.

Met de komst van het nieuwe ontwerp van Adriaan Geuze in 1996 is deze kwaliteit helaas verdwenen.

Door hemelwater in de opengemaakte parkeergarage op te vangen, wordt de kans aangegrepen om recreatief watergebruik op het plein terug te brengen. Hierdoor wordt een belangrijke en sociale waarde aan de plek terug gegeven.

In plaats van gebruik van leidingwater, wordt hemelwater ingezet als sociale publiekstrekker. Hierdoor krijgt het duurzaamheidsaspect: afkoppeling van hemelwater een nieuwe sociaal-culturele waarde en betekenis voor de locatie.

24

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Scho uwburgple i n m e t s i e r vijver in gebruik als zwemw ater in 19 7 5 (bron: www.nieuws.top10.nl)

Schouwburg plein ca. 19 7 5 (bron: www.nieuws.top10.nl)

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

25

huidig cultureel gebruik en horeca a an de randen van het plein

4 Interactie cultureel programma Het huidige Schouwburgplein is onderdeel uit het basisplan van de wederopbouw. Het plein is vernoemd naar de aangrenzende Stadsschouwburg. Aan de randen van het plein zijn facilliteiten voor muziek, dans en theater aanwezig met daartussen horecagelegenheden als cafĂŠs en restaurants. Midden op het plein staat de PathĂŠ bioscoop.

Verder uitgezoomd op het Rotterdamse centrum is zichtbaar dat verschillende culturele zones / clusters aanwezig zijn en dat gebruik van de openbare ruimte in de specifieke zones een bijpassend gebruik en inrichting hebben.

Naast de zone voor muziek, dans en theater aan het Schouwburgplein vind je zones voor musea, winkels en markt.

26

De culturele zones zijn van noord naar zuid verbonden door de Westersingel en oostwest door de winkelstraten Meent en van Oldebarneveltstraat / Hoogstraat.

Vanuit de visie van verschillende kenmerkende culturele zones in het centrum is het belangrijk dat de openbare ruimte het Schouwburgplein gebruik voor muziek, dans en theater facilliteert.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

cult ureel prog ramma Schouwburg plein in relatie tot het centrum van Rot terdam

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

27

huidig a anbod cultureel prog ramma op het Sch o u w bu rgplein p od ium kun s t - eve n t s p or t- eve n t ove r ig Activiteiten Schouwburgtuin j an u a ri

feb ru ari

m aar t

ap r il

m ei

j uni

j ul i

augustus

september

oktober

november

de c e m be r

Maandag

Dinsdag

Woensdag

Donderdag

Vrijdag

Zaterdag

Zondag

ont werpuitgangspunt: ja arrond cultureel prog ramma op het Sch o u w bu rgplein

Barrières opheffen Op het huidige Schouwburgplein wordt weinig culturele acitiviteit jaarrond waargenomen. Oorzaak is het ontbreken van ruimtelijke condities die cultureel gebruik stimuleren.

Te denken valt aan prettige ruimtes voor muziek, dans en theater met verblijfskwaliteit voor publiek.

Door de ruimte dusdanig te ontwerpen, zodat cultureel gebruik gestimuleerd wordt, ontstaat een sociaal-maatschappelijke smeltkroes.

De nieuwe inrichting op het Schouwburgplein biedt jaarrond ruimte voor kunst, dans, muziek, film en theater.

28

Op het plein zijn op dit moment een aantal barrières die de relaties tussen omgeving en plein verstoren. Aan de oostzijde van het plein is een batterij aan straatmeubilair aanwezig die samen een grote barrière vormt.

De opgetilde pleinrand aan de westzijde blokkeert de doorgang vanaf station tot het plein.

Door het openmaken van de parkeerbak en het toevoegen van nieuwe bebouwing, aan de lange zijden op gelijk niveau met de omgeving, ontstaan aan de oost- en westzijde horecastraten die op meerdere niveaus relaties kunnen leggen tussen omgeving en het nieuwe gebruik op het plein.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

barrière stra atmeu bilair als barrière rijweg als barrière bebouwing

hui di ge bar r i eres tussen horeca en cultureel prog ramma plein

shared spac e verbinding h o rec a met cultureel gebru ik plein bebouwin g in parkeerbak bebouwing

o n t we r pui tgan gs pun t : ve r bi nding tussen horeca en cultureel prog ramma tuin

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

29

hui di ge Pathé-bioscoop heef t blinde gevels met casino op begane g rond

Het enige gebouw dat op het Schouwburgplein / parkeergarage staat is de Pathé-bioscoop naar het ontwerp van architect Coen van Velsen. Het gebouw heeft dichte gevels.

Metaforisch heeft de architect een gordijn rond de de zalen getrokken. Het gebouw negeert hierdoor elke ruimtelijke relatie met het plein en vermijdt interactie tussen binnen en buiten. Door de centrale positie van het gebouw midden op het plein is het de ultieme kans om een deel van het gebouw in te zetten als aanjager voor sociaal gebruik.

Een mooie metafoor is de ‘kroeg naast de kerk’-gedachte, waarbij mensen op een centrale en levendige plek verbinding zoeken met elkaar.

In de toekomst wordt het de gevel en daarmee het gordijn van de Pathé-bioscoop geopend, waardoor de relatie binnen-buiten ontstaat. De onderste drie zalen die zich bevinden op het pleinniveau en garageniveau worden ingezet voor sociaal gebruik en worden buurtcafés voor sociaal-maatschappelijke activiteiten.

30

v liesgevel met ondoorzichtige rommelige golfplaten

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

vli e s geve l Pat hé ‘he t go rdi jn’ openen en onderste zalen inzetten voor socia al gebruik

o n t we r pui tgan gs pun t : Pathé bioscoop openen na ar plein als culturele a anjager

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

31

hui di g o n t we r p ple i n facilliteert leeg te en functioneert meer als doorloopruimte dan als ve rbijf sru imte

5 Vertragen fietsers en voetgangers Door de huiige ontwerp van het Schouwburgplein verblijven voetgangers amper op het plein, waardoor het plein geen prettige verblijfsplek is maar als doorloopruimte functioneert. Oorzaak hiervoor is het gebrek aan aanleiding voor de voorbijganger om te vetragen / verblijven. De immens grote lege centrale ruimte is hier debet aan.

Straameubilair aan de oostzijde van het plein blokkeert dwarsverbindingen tussen het plein en horeca aan de rand.

en meer gebruik & levendigheid facilliteert.

Met de nieuwe inrichting wordt ook de kans aangegrepen om de belangrijke publieksfuncties Doelen en Stadsschouwburg meer met de nieuwe inrichting op het plein te verbinden.

In de nieuwe inrichting worden meer dwarsverbindingen over de ruimte gemaakt, die langs levendige horecazijden leiden en bezoekers meer tot verblijf stimuleren.

Bij de nieuwe inrichting wordt verblijf gefacillitieert waardoor de ruimte van doorloopruimte naar verblijfsruimte transformeert

32

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

looplijn stra atmeubilair als b arrière entree gebouw bebouwing

hui di g ple i n fun ge e r t m e e r als doorloop in pla at s van verblijfsgebied

looplijn g roen verblijfsgebied entree gebouw bebouwing

o nt w e r pui tgan gs pun t : ve r t rage n vo e tgangers voor verblijf & verbinding horeca

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

33

huidig fiet sparkeren als barrière tussen bebouwing en plein a an de o o stz ijde

34

Onnodige formele fietsverbindingen vormen op dit moment een barrière tussen bebouwing in de rand en het plein. Dit is zichtbaar aan de oostzijde.

Het fietsparkeren vindt op dit moment massaal aan de randen plaats, waardoor de toegang tot het plein geblokkeerd wordt en een rommelig beeld ontstaat.

Enkel aan de zuidzijde is echter een belangrijke fietsverbinding op stedelijk niveau aanwezig, die een inrichting als formele fietsverbinding verdient. In de nieuwe inrichting wordt deze stedelijke fietsverbinding gemaakt. Zodoende worden alleen noodzakelijke formele fietspaden aangelegd.

In de nieuwe inrichting wordt de kans aangegrepen om fietsparkeren veilig en droog in de opengemaakte parkeergarage onder te brengen, zodat de geparkeerde fietsen uit het straatbeeld verdwijnen en daardoor de randen vrijgemaakt worden. Het fietsparkeren in de parkeergarage zorgt voor het aantrekken van bezoekers in de garage.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

fiet sroute fiet sparkeren als barrière bebouwin g

fi e t s e r s r i jd en en parkeren nu langs alle randen van het plein

fiet sroute verdiepte f iet senstalling bebouwin g

o n t we r pui tgan gs pun t : allle e n ho ofdroutes faciliteren en fiet sgarage in parkeerbak

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

35

bezonningsmatrix door middel van simula tie in S ketc h u p

6 Prettig verblijfsklimaat en bezonning Aan de westzijde van het plein is het grootste gedeelte van de dag geen zonlicht aanwezig. Aan de oostzijde van het plein is gemiddeld het meeste zonlicht aanwezig.

Bij de nieuwe inrichting wordt het gebruik op de specifieke locaties in de ruimte afgestemd op hoeveelheid zonlicht. Aan de westzijde wordt gebruik gefacilliteerd dat weinig zonlicht vraagt en worden schaduwminnende beplanting toegepast.

Aan de oostzijde wordt zoveel mogelijk ingezet op verblijf op de zon. Hierbij wordt rekening gehouden met zonminnende beplanting, terrasruimte en verblijf / recreatie met water.

36

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

huidige situatie met zoneringen hoeveelheid zon op het plein

am bi t i e : ge br ui k i n parkeerbak zo goed mogelijk afstemmen op hoeveelheid zon

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

37

C o n c ep t

H e t Paradi e s gär t le i n do or Meister des Frankfurter Paradiesgärtleins (ca.1410-1420 na Chr.) Een historisch voorbeeld van de omsloten tuin (Hortus Conclusus) (bron: en.wikipedia.org /wiki/Paradiesgärtlein)

38

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

06

Concept Schouwburgtuin Het concept voor de Schouwburgtuin is een omsloten en verdiepte stadstuin in de voormalige parkeergarage Schouwburgplein, die afsluitbaar is en daardoor een kwetsbare inrichting heeft midden in het centrum van Rotterdam. Kwetsbare beplanting betekent bijzondere sierplanten die mogelijk zijn in de afsluitbare stadstuin.

De stadstuin omvat zeven tuinparels voor een jaarrond prettig sociaal verblijf en ruimte voor contemplatie met een prettige omgeving aan natuurbeleving.

Groen en water zorgen voor sociale ontmoeting tussen mens en dier.

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

39

On t wer p S c ho uwburgtuin

platteg rond Schouwburg tuin o p tu innive au

De Schouwburgtuin bestaat uit meerdere niveaus.. Links de tuin op het vloerniveau van de voormalige parkeergarage en rechtsboven de tuin op straatniveau.

Op straatniveau is een deel van de tuin verborgen onder de vloer van de PathĂŠ-bioscoop en zijn twee loopbruggen aanwezig die over de tuin heen lopen.

40

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

07

platteg rond ont werp op s tra atnive au

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

41

42

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

platteg rond Schouwburg tuin o p stra atnive au

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

43

44

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Sed umw and

Zitrand en vlonder eikenhouten planken in banen van verschillende breedte Verharding rood gemeleerde natuursteen in banen van verschillende breedte

Verharding grijs gemeleerde natuursteen

Toegang fiet senstalling

platteg rond Schouwburg t u in o p tu innive au

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

45

voetgangersgebied

voetgangersgebied wandelroute fietspad 2 richtingen

46

beplanting

spiegelvijver wandelroute

toegang paviljoen

zitrand

beplanting

helofytenfilter

beplanting

s

helofytenfilter Paviljoen voor rust en bezinning

S CHO UW B U R GT U IN

zitrand

R OT T E R DA M

spiegelvijver

langsdoorsnede ontwerp

zwemvijver

zwemvijver

ligbank

wandelroute

trap / tribune met nestruimte vogels

voetgangersgebied

r Paviljoen voor dans en spel

langsdoorsnede bestaand

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

47

terras Griek

Feestlocatie Grieks restaurant Dionysos

beplanting

amphitheater

beplanting

spiegelvijver helofytenfilter zitrand

48

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

wandelroute

podium

dwarsdoorsnede ontwerp

spiegelvijver

beplanting helofytenfilter

wandelroute

bewaakte fietsenstalling

voetgangersgebied

terrasruimte

zitrand

dwarsdoorsnede bestaand

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

49

U i t leg ontwer p

1 Aanlooproutes & entrees De Schouwburgtuin ligt verdiept en is afsluitbaar. Via twee entreeparels op de koppen van de stadstuin, is de tuin centraal te bereiken. Boven aan de trappen staan hekwerken die het mogelijk maken om de tuin af te sluiten.

Midden in de tuin zijn twee loopbruggen aanwezig, die op straatniveau over de stadstuin heen gaan en oost-west een verbinding leggen. De verbindingen zijn haaks vanwege de constructie van de parkeergarage en vetragen voorbijgangers, waarbij de horecaranden slim worden geactiveerd.

50

De bruggen worden in de basis gevormd door de betonnen vloeren en kolommen.

Via de twee bruggen zijn wenteltrappen aanwezig die toegang verschaffen naar de verdiepte tuin. NIeuwe horecavoorzieningen in de parkeerbak hebben ieder eigen stijgpunten in de bebouwing.

De bestaande tunnelverbinding tussen voormalige Schouwburgpleingarage en Kruispleingarage wordt ondergrondse voetgangersentree vanuit Kruispleingarage naar de de tuin. Bestaande lift- en trap in Schouwburgpleingarage onder de PathĂŠ blijft toegankelijk, maar nu voor de Schouwburgtuin.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

08

schema a anloopro u tes & entrees

looplijn voetganger fiet sroute trap roltrap onderg rondse fiet senstalling entree gebouw

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

51

zoet w aterparels opgebouwd uit ‘schillen’

2 Zeven tuinparels De Schouwburgtuin bestaat uit een zevental tuinparels en twee entreeparels, die verbonden worden door de tuinvloer.

De tuinparels staan symbool voor de groene oase in de stad voor natuurbeving en als sociale ontmoetingsplaats.

De tuinparels en entreeparels bestaan uit een perfecte compositie van a-symmetrische schillen die in elkaar geschoven zijn en naar het midden oplopen in reliëf, waardoor de tuinparels driedimensionaal worden. De opgetilde parelrand, het water, de beplanting en paviljoens zijn in de taal van de parelschillen ontworpen.

52

De a-symmetrische tuinparelschillen in verschillende hoogten zorgen voor een afwisselende ruimtelijke decorwerking, wanneer de toeschouwer door de tuin wandelt.

Drie van de zeven tuinparels zijn onder de Pathé-bioscoop aanwezig. Twee steken onder de overkappig uit en een tuinparel ligt er compleet onder. Deze wordt door de toeschouwer ontdekt, als de toeschouwer de tuin betreedt.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema zeven tu inparels

tuinparel entreeparel

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

53

Ke n me r ke n be plan t i n g i n de Scho uwburg tuin

GROEN BEELD

M i x van beplanting met winterg roene soorten voor ja arrond a antrekkelijk beeld

A an dacht met soorten voor het prikkelen van de zintuigen

Ve r s te r ken natuurbelev ing door a anbieding van habitat en voedsel In ze t te n op fauna die makkelijk in de tuin komt

3 Systeem beplanting Zes van de zeven tuinparels in de Schouwburgtuin zijn rijk aan beplanting voor natuurbeleving. De uitstraling en beleving van de beplanting bepaalt de aantrekkingskracht en welzijn voor mens & natuur en draagt bij aan de levendigheid van de tuin.

Daarom is het belangrijk dat de beplanting in de tuinparels het hele jaar aantrekkelijk en door de bezoeker ervaren wordt als een groot feest. De keuze van de beplanting speelt daarom in op een zo groot mogelijke afwisseling in geur, kleur en bladsierwaarde in de tuin. De afwisseling van de beplanting zorgt in de loop van het jaar voor veranderende geur- en kleurcomposities in de tuin.

Hierdoor wordt de tuin door de bezoeker

54

steeds anders beleefd.

Naast menselijke ervaring zorgt de grote hoeveelheid aan planten met bloemen voor een zo groot mogelijk en opeenvolgend aanbod aan stuifmeel en bessen het hele jaar door, waardoor een continu aanbod aan voedsel beschikbaar is. Hier profiteren insecten en vogels rijkelijk van.

De aanwezigheid van insecten en vogels vergroot zoveel mogelijk de levendigheid en natuurbeleving in de tuin.

De beplanting per tuinparels is opgebouwd uit een basis van vasteplanten en wintergroene siergrassen / varens. Daarnaast zijn zes tuinparels voorzien van helofytenbeplanting.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema syssteem beplanting

vasteplanten en siergrassen helofytenbeplanting

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

55

56

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

beplantingsplan Schouwburg tuin

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

57

hoge beplanting ac hter helofyten voor visuele la agopbouw met versterking beleving door spiegeling van w ater op de voorgrond

rand van de tuin

vas teplanten in parel

helofyten

c entrale w ate r-as

spiegelvijver

T U I N PA R E L

Door het aanwezige reliëf in elke tuinparel werkt de beplanting als decor waarbij verschillende soorten beplanting als lagen boven / achter elkaar zijn geplaatst. Aan de binnenzijde van de tuin is een spiegelvijver met bloemrijke helofytenbeplanting aanwezig. Vanuit het midden van de tuin spiegelt de beplanting in het water. Door het bewegende water ontstaat een interessant beeld en lijkt het aandeel beplanting groter dan in werkelijkheid het geval is. .

De compositie van de beplantingsvakken bestaat uit lange groepen die de ‘schillen’ van de tuinparel volgen. Bij het rondlopen in de tuin verandert steeds het beeld op de beplanting. De beplanting is afgestemd op

58

de hoeveelheid licht die in de tuin valt. Aan de westzijde en onder de Pathé-bioscoop is rekening gehouden met schaduwminnende beplanting en aan de Oostzijde meer zonminnende beplanting.

In twee tuinparels komen meerstammige krentenboompjes voor rijk aan bessen en bloesem. Deze meerstammige heesters zorgen voor een extra ruimtelijke laag in de tuin. Tussen de tuinparels in is een structuur aan Yoshinokersen aanwezig, die zorgt voor menselijke maat in de tuin en extra benadrukking van licht op de tuinparels.

Op de rechterpagina is de sortimentslijst weergegeven met de diversiteit aan soorten en specifieke kenmerken.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Hoogte

Bijzonderheid

Winter

Herfst

Zomer

Lente

Zon/schaduw

Soort Bomen Prunus x yedoensis

8-12m

Amelanchier lamarckii

6-8m

Vaste Planten Aconitum carmichaelii

80-120

Actaea simplex

150-200

Agastache ‘Blue Fortune’

80-100

Achillea millefolium

80-100

Alchemilla mollis

20-40

Anemone hybrida ‘Honorine Jobert’

100-120

Angelica gigas

100-140

Aster amellus

20-50

Bergenia cordifolia ‘Purpurea’

20-30

Bergenia cordifolia ‘Schneekönigin’

40-50

Bergenia cordifolia ‘Silberlicht’

30-40

Bergenia ‘Wintermärchen’

30-40

Brunnera macrophylla

30-40

Doronicum orientale

40-50

Echinacea purpurea

100-120

Erynchium bourgatii

30-40

Eupatorium ‘Chocolate’

140-160

Eupatorium maculatum ‘Album’

200-250

Foeniculum vulgare

100-150

Geranium macrorrhizum ‘Spessart’

20-30

Geranium nodosum ‘Silverwood’

20-30

Geranium nodosum ‘Svelte Lilac’

10-20

Geranium sylvaticum ‘Amy Doncaster’

50-70

Gillenia trifoliata

80-100

Helenium amarum

50-70

Heuchera micrantha ‘Palace Purple’

40-60

Hosta ‘Betsy King’

50-70

Hosta ‘Kii-Hime’

20

Hosta montana ‘Aureomarginata’

60-80

Hosta ‘Royal Splendour’

60-120

Hosta sieboldiana ‘Elegans’

60-70

Hosta tardiana ‘Halcyon’

40-60

Hosta undulata

40-90

Hosta ventricosa

40-70

Kirengeshoma palmata

80-100

Ligularia ‘Othello’

40-60

Monarda didyma

70-100

Nepeta faassenii

30-50

Persicaria amplexicaulis

100-120

Salvia ‘Purple rain’

40-60

Salvia nemorosa ‘Ostfriesland’

50-60

Gillenia trifoliata

40-80

Rodgersia aesculifola

90-120

Rudbeckia fulgida ‘Goldsturm’

80-100

Veronicastrum virginicum ‘Erica’

100-120

Varens Asplenium trichomanes

10-15

Polypodium vulgare

10-60

Bollen/eenjarigen Allium sphaerocephalon

40-50

Cosmos atrosanguineus

70

Crocus mix

10

Dahlia mix

60-130

Tulipa mix

Tulipa

Grassen Stipa gigantea

180-200

Pennisetum alopecuroides ‘Hameln’

40-80

Helofytenfilter Acorus calamus

60-120

Iris pseudacorus

80-100

Mentha aquatica

30-90

Sortiment slijst Schouwburg tuin Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

59

1 nestkasten in zuidelijke entreeparel

Voor maximale beleving van vogels in de tuin (als onderdeel van natuurbeleving) en meer ruimte voor stadsnatuur zijn naast voldoende voedselaanbod voor vogels ook voorzieningen nodig voor nestgelegenheid.

In de tuin is nestgelegenheid aangebracht voor een vogelsoort die gemakkelijk de tuin in komt; de gierzwaluw. De gierzwaluw heeft behoefte aan nestgelegenheid aan de noordoostzijde van bebouwing. In de tuin zijn op een aantal plekken nestkasten op-

60

genomen. In de noordoostzijde van entreeparels en noordoostzijde van de keermuur bij het paviljoen voor rust en bezinning zijn nestkasten aanwezig.

De activiteit van vogels is voor de tuinbezoeker een extra beleving. Nestkasten in de tuin zijn daarnaast een mooi voorbeeld van natuurinclusief bouwen.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

1

2

3

2

3

n est ka s te n ke e r w a nd e nt re e pavi ljo e n

nestkasten in noordelijke entreeparel

Gi e r zw aluw (Latijnse na am: Apus apus)

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

61

tuinparels met zuiverfunctie voor zwemv ijver

4 Watersysteem Schouwburgtuin Water is een belangrijk thema in de Schouwburgtuin. Water wordt ingezet voor natuurbeleving, vochtvoorziening van beplanting en recreatief watergebruik.

De Schouwburgtuin heeft zijn eigen watersysteem dat uitsluitend gebruik maakt van lokaal hemelwater. Hemelwater bereikt via spuitertjes en cascadetrappen in de entreeparels de tuin. Dit hemelwater wordt in de tuin opgeslagen en gebufferd in de infiltratiekelder onder de vloer tussen de tuinparels in.

zwemwaterkwaliteit gehouden. De zes tuinparels met beplanting beschikken ieder over een spiegelvijver. Overtollig hemelwater, dat niet meer gebufferd kan worden, wordt overgestort naar de Westersingel.

De zwemvijver op basis van hergebruikt regenwater is een knipoog naar het verleden en geeft de plek de sociale publiekstrekker terug, die het ooit rijk was in het eerste plan voor het Schouwburgplein.

Zes tuinparels beschikken over helofytenfilters, die samen als nierfunctie werken voor de tuinparel met zwemvijver. Hiermee wordt het beschikbare hemelwater op gewenste

62

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema w atersysteem

hemelw ater toevoer infiltratiekelder on der verh arding helofytenfilter spiegelv ijver cascade in de trap boomcontainer in inf iltratiekelder

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

63

gr i d i n fi lt rat i e s ys te e m po m p ui t wi s s e li n g he melw ater tussen tuinparel en infiltratiekelder s ubs t ra at la ag he lo fytenfilter bo o m co n t ai n e r i n i n fi ltratiekelder s t ro o m r i cht i n g he m e lw ater

64

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

overzicht systeem infiltratiekelder

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

65

inf iltra t ie ke lde r

bo o m container

infiltratiekelder

regelbare pomp voor

h e m e lw ate r

bo m e nzand

hemelw ater

uit wisseling w ater

Op de vorige pagia is de plattegrond van het watersysteem in de Schouwburgtuin weergegeven. Hier is zichtbaar dat de waterpompen in het brede deel van de tuinparelrand zijn verwerkt. De pompen zorgen voor uitwisseling van hemelwater tussen de infiltratiekelder en de tuinparel met helofytenfilter en spiegelvijver. Met rode pijlen is aangegeven hoe de stroomrichtingen van het hemelwater in de tuin verlopen.

De infiltratiekelder onder de verharding is gemaakt van een watershellsysteem in een gridstructuur. In de infiltratiekelder zijn diverse boomcontainers aanwezig voor bewortelingsuimte van de bomen. In de tuinparel is de beplanting aangebracht in vollegrond.

Op de tekening hierboven is in doorsnede zichtbaar hoe de wateruitwisseling tussen tuinparel en infiltratiekelder plaatsvindt. Opgeslagen hemelwater dat uit de infiltratiekelder in de tuinparel gepompt wordt, komt

66

in de substraatfilter van het helofytenfilter terecht. Via een zogenaamd ‘upflow’-systeem wordt het hemelwater gereinigd. Het water wordt van onder naar boven door het filterstubstraat gepompt en door helofytenplanten gezuiverd en via spiegelvijver vervolgens terug gepompt naar de infiltratiekelder. Dit zuivere water bereikt vervolgens de zwemvijver.

De helofytenplanten in de Schouwburgplein zijn zeer geschikt voor het zuiveren tot zwemwaterkwaliteit en beschikken volgens de visie van natuurbeleving over veel bloei, geur en kleur (hoofdzakelijk Gele lis). Dit trekt de aandacht van insecten.

Rechtsonder is in twee detailtekeningen weergegeven hoe het pompsysteem eruit ziet voor de tuinparel met helofytenfilter en voor de tuinparel met de zwemvijver.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

spiegel

Mi x va n h e lofyten ges c hi kt voor zwemw a ter 75 % G e le l is ( Ir i s ps e udo co r us ) 1 5 % K a l m oe s ( A co r us calam us ) 1 0% K a l m oe s ( M e n t ha aquat i ca)

vij ve r

h elo f y te nf ilte r m e t

volle g rond

infiltratiekelder

u pf low - s ys te e m

teela arde

hemelw ater

d e ta il p o m p s ys te e m bi j t ui n pare l m e t he lo fytenfilter

Oms loten

Tu i n p a re l

detail zwembadpomp van de tuinparel me t z w emv ijver

voor

Rot te rd a m

67

De zitrand en infiltratiekelder worden gebouwd in de vloer van de ouder Schouwburgpleingarage. De wand van de infiltratie en tevens zitrand (de tuinparelrand) is opgebouwd uit een constructie van betonnen keerwanden, opgevuld met gewapend beton.

De constructie van de infiltratiekelder is opgebouwd uit een watershell-systeem, type Atlantis van de firma Waterblock B.V. Dit systeem wordt aan de betonnen keerwandconstructie van de tuinparelrand bevestigd. Met behulp van dit systeem wordt op een efficiënte wijze een grote hoeveelheid hemelwater gebufferd. De hoogte van de maximale waterkolom is één meter. Per één vierkante meter wordt 0,913 kuub hemelwater opgeslagen.

De zitrand boven het maaiveld bestaat uit een basis van zelfverdichtend glad lichtgrijs beton. De zitrand is afgewerkt met een hardhouten plankendek, gemonteerd op stalen strips. Voor de zitrand is een zelfde hardhouten vlonder aangebracht. De natuurstenen vloer en houten vlonder worden subtiel gescheiden door een verzonken stalen strip.

De zitrand is boven en onder afgerond voor een solide uitstraling en comfort. Aan de onderzijde lijkt de rand iets opgetild, waardoor de rand los lijkt te komen van de vloer.

Ingebouwde LED-verlichting zorgt in de avond voor sfeervol strijklicht over de vloer en versterkt het idee van de zwevende tuinparelrand.

Bovenop de watershell-constructie wordt de natuurstenen vloer van de tuin met betonnen ondervloer aangebracht.

68

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

constructiedetail infiltratiekelder & ra nd tu inparel

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

69

infiltratie kelder

infiltratie kelder

infiltratie kelder

70

S CHO UW B U R GT U IN

infiltratie kelder

R OT T E R DA M

lengtedoorsnede ontwerp

infiltratie kelder

infiltratie kelder

dwarsdoorsnede ontwerp

infiltratie kelder

infiltratiekelder hemelw ater onder de v loeren

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

71

verh a rdi n g pr i vé zo n e ra n d gr i j s ge m ê le e rd e na tuur s te e n i n b a n e n va n ve r s c h il le nde bre e dte ter ra sr u im te h ore c avo or zi e n i n g

verha rd i ng openbare zone centru m ro o d ge m ê le erde natuursteen i n ban e n van verschillende breedte ple i n r ui m te e n w andelroute

parelrand voor verblijf houten v londerdek van planken in verschillende breedte zitrand en meter persoonlijke ru imte in v lo er

Verharding grijs gemeleerde natuursteen

overgang openba ar en privé a an de rand

5 Zonering in de tuin De Schouwburgtuin maakt onderscheid in zones die de mate van openbaarheid aanduiden. Het openbare gebied is gematerialiseerd in rood gemêleerd natuursteen.

In het midden van de tuin is een centrale water-as aanwezig, die de entreeparels met elkaar verbindt. De ruimte tussen de tuinparels is hier breed en de spiegelvijvers van de tuinparels richten zich op deze as. In deze zone is de meeste ruimte beschikbaar voor ontmoetingen tussen grotere groepen mensen in de tuin.

De (zit)randen van de tuinparels geven een semi-openbaar gevoel door de materialisatie met houten vlonderplanken. Het hout biedt een zacht en prettig zit/ligcomfort.

Voor de zitrand is een meter brede vlonder aanwezig, die persoonlijke beenruimte ver-

72

schaft. De houten planken liggen in hetzelfde verband en richting als de stenen tuinvloer, waardoor verbinding wordt gelegd.

Aan de randen is horeca aanwezig met private terrasruimte. Deze privéruimte bestaat uit grijs gemêleerd natuursteen, in hetzelfde formaat, verband en richting als het openbare gebied. De overgang wordt gemarkeerd door een subtiele verzonken stalen strip een vloeiende lijn, die reageert op de vormgeving en compositie van de tuinparels.

Doordat terrasruimte en tuinparelrand op elkaar reageren, wordt sociale interactie tussen terras- en tuinbezoeker gefacilliteerd.

De terrasvloer loopt door in de horecabebouwing aan de rand, waardoor verbinding wordt gemaakt tussen binnen en buiten.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema zon ering in de tu in

centrale w ater-as openbare zone private zone zitrand (donker) persoonlijke ruimte v lo er (lic h t)

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

73

74

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Artist impression centrale w ater-as S c h o u w bu rgtu in

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

75

ra n d tuinp a rel als po di um

ran d t uinparel als zitrand a an spiegelv ijver

rand tuinparel als lig plek a an z w emv ijver

6 Tuinparels voor verblijf en ontmoeting Ruimte voor sociaal verblijf en ontmoeting is een belangrijk aspect in de Schouwburgtuin.

Op diverse manieren worden ruimtelijke en functionele condities geboden voor sociaal en cultureel gebruik dat past bij locale voorzieningen voor muziek, film, dans en theater.

De rand van de tuinparels biedt gelegenheid om te zitten, om te liggen of om als podium te gebruiken voor bijvoorbeeld muziekoptredens. De rand verloopt lokaal van smal naar breed. Doordat de rand van de tuinparel op specifieke locaties breder is, wordt daar ruimte geboden voor specifiek sociaal cultureel gebruik. Bij de zwemvijver is bijvoorbeeld een grote ligvlonder aanwezig die goed op de zon ligt.

In de kernschil van tuinparels en onder het dak van de PathĂŠ-bioscoop zijn paviljoens aanwezig voor sociaal culturele activiteiten.

76

Zo is er een paviljoen voor rust en bezinning, paviljoen voor dans en muziek, een theatertuin voor spel en de tuin onder de PathĂŠ-bioscoop.

De twee entreeparels bieden zitplekken in de vorm van tribunes in de kernschil met trappen in de buitenschil. De tribune verschaft de toeschouwer overzicht op de hele tuin. Door de connectie tussen de tribune en trap in entreeparel wordt sociale interactie geactiveerd De entreeparels op de kopse zijden van de tuin maken een verbinding met de publieke instellingen Stadsschouwburg en De Doelen.

In de randen aan de lange zijden van de Schouwburgtuin is horeca aanwezig.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema onderdelen verblijf & ontmoeting in de tu in

pav iljoen in parel the aterpav ilj o en pav iljoen voor ru st en bezinning pav iljoen voor dans en spel parelrand voo r verblijf parelrand als ligbank parelrand als po diu m tribune entre eparel terras horecavo o rz iening

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

77

78

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Artist impression pav iljoen voor ru st & bez inning

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

79

Paviljoen voor rust en bezinning Midden in de Schouwburgtuin ligt in het zonnige deel het paviljoen voor rust en bezinning. Dit paviljoen is vormgegeven als kernschil van de tuinparel. Het paviljoen is ruimtelijk afgesloten van de Schouwburgtuin op tuinniveau en maakt enkel contact met de lucht. Het paviljoen heeft twee niveaus, die verbonden zijn door een trap. In het midden van de tuin is een patio aanwezig, waar zonlicht gebundeld als een schijnwerper naar binnen treedt.. De betonnen vloeren, balken en kolommen van het paviljoen vormen de basis en zijn restanten van de oude Schouwburgpleingarage. De buitenwand van het paviljoen is gemaakt van van living walls op basis van met sedumbeplanting.

Aan de patioruimte in het midden zijn op twee niveaus lange banken geplaatst, die

80

ruimte bieden voor verblijf; de eerste rangsplek voor bewondering van het decor.

In het midden wordt expositieruimte geboden voor prachtige wisselborders met spetterende combinaties van bekende beplantingsontwerpers. De stad mag periodiek stemmen op het nieuwe beplantingsontwerp.

Door de donkere buitenwanden en gebundelde lichtinval in het midden ontstaat een meditatieve ruimte vol spectakel aan prachtige composities van kleur en textuur in beplanting.

Het paviljoen nodigt met zijn ontwerp uit uit tot ruimte voor contemplatie, meditatie en activiteiten als yoga.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

81

82

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Artist impression pav iljoen voor dans & muziek in z w emv ijver

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

83

Paviljoen voor dans & muziek Als een eiland in de zwemvijver ligt het paviljoen voor dans en muziek. Het paviljoen is met zijn specifieke vormgeving gebouwd uit de kernschillen van de tuinparel en bestaat uit twee verdiepingen. De onderste verdieping van het paviljoen ligt verdiept ten opzichte van de zwemvijver. Vanuit het paviljoen ligt het water eromheen voor de toeschouwer op ooghoogte, waardoor de ervaring met de omgeving intenser wordt.

Het paviljoen is net als het paviljoen voor rust en bezinning opgebouwd uit de oude

84

betonnen vloeren, balken en kolommen van de Schouwburgpleingarage. De bovenste verdieping is het balkon boven de zwemvijver met een ballustrade van living wall met sedumbeplanting. Het paviljoen biedt ruimte voor muziek en dans in de Schouwburgtuin.

De Doelen en Codarts kunnen het paviljoen gebruiken voor buitenvoorstellingen. Ook lokale dansgroepen kunnen hier samen afspreken om met elkaar te repeteren.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

85

Theatertuin voor spel Aan de schaduwzijde van de Schouwburgtuin, aan de zuidwestzijde, ligt de theatertuin. De kernschillen van deze tuinparel zijn ingericht als openluchttheater met tribune en speelvloer in het midden. Het openluchttheater is ingebed in vakbeplanting rijk aan geur en kleur. De aanwezigheid van meerstammige krentenboompjes zorgt voor meer ruimtelijke beslotenheid van het theater in de Schouwburgtuin

actie tussen voorbijgangers op straatniveau en de bezoekers in de tuin. Voorbijgangers worden nieuwsgierig gemaakt naar wat zich afspeelt in de verdiepte stadstuin.

De schaal en maat van het openluchttheater leent zich voor kleinkunst en straattheater in een groene omgeving. De Stadschouwburg krijgt hier bijvoorbeeld de ruimte om voorstellingen naar buiten te brengen.

Door de openheid van dit theater en de positionering van de loopbrug ontstaat inter-

86

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

87

88

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Artist impression tuin onder Path ĂŠ-bio sc o o p

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

89

re fe re n t ie detaill LED-staven plafond - Brilliant Cube door Media Artist Gro u p Jo npas ang

Tuin onder Pathé-bioscoop Onder de Pathé bioscoop ligt een drietal tuinparels, waarvan een tuinparel volledig onder de overkapping ligt vanaf straatniveau. De spiegelvijvers lopen ver door onder de overkapping, waardoor een karakteristieke lichtreflectie ontstaat. De beplanting is aangepast op de beperkte hoeveelheid daglicht en bestaat uit schaduwminnend sortiment met veel bladsierwaarde en prachtige bloemen.

Het plafond is voorzien van LED-verlichting met UV-waarde voor afstemming van de juiste hoveelheid licht. Aan de noordwestzij-

90

de verschaft de voetgangerstunnel entree vanaf de Kruispleingarage en de huidige lift en trappenhuis toegang vanaf de straat.

Aan de rand zijn buurtcafés met terras- en pleinruimte onder de overkapping in de tuin.

Enkele steunmuren zijn midden in de tuinparels gepositioneerd en en worden ingezet voor het projecteren van films van de Pathé-bioscoop. Tegen betaling kan de tuinbezoeker een speciale ervaring beleven: de ‘silent gardenmovie’. Met een gehuurde koptelefoon beleef je de film in bijzonder tuinsetting.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

91

7 Bebouwing in de rand Aan de lange zijden van de parkeerbak is bebouwing in de de parkeerbak toegevoegd aan de tuin vanuit meerdere aspecten.

Ten eerste wordt horeca toegevoegd met verblijfskwaliteit op meerdere niveaus (tuinen straatniveau). Hierdoor ontstaat meer sociale interactie en functioneren de lange zijden als volwaardige horecastraten, wat zorgt voor meer levendigheid en aantrekkingskracht tot de tuin.

Op straatniveau worden zeven paviljoens met daar tussen loop- en terrasruimte.

Aan de zijde van Grieks Restaurant Dyonisos wordt ruimte geboden voor Griekse

92

tuinfeesten en is een powerstation aanwezig voor opslag van electriciteit uit zonnepanelen. De zonnepanelen zijn gemonteerd op de daken van de horecapaviljoens.

Aan de oostzijde zijn twee fietskelders aanwezig op de hoeken van de ruimte, die zorgen dat de fietsen logisch, gemakkelijk en veilig geparkeerd worden, zonder dat deze obstakels op straat vormen. De stalling is met roltrap te bereiken. Fietsenstalling op tuinniveau leidt de bezoeker naar de tuin.

Onder de PathĂŠ bioscoop zijn twee buurtcafĂŠs aanwezig.

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

schema bebou w ing in de rand

eten en drinken feest lo c atie buur tc af ĂŠ fiet senstalling roltrap powerstatio n zonne-energie

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

93

Aan de zijde van de Griek (westzijde) ligt naar het huidige ontwerp een opgetilde pleinrand tegen de galerij van de bebouwing aan, waardoor de looproute geblokkeerd wordt. De smalle galerijruimte wordt op dit moment volledig gebruikt als terrasruimte voor de Griek.

In het ontwerp voor de Schouwburgtuin wordt ĂŠĂŠn stramien in de tuin bebouwd met horecauitbreiding tot feestlocatie voor de

Griek. Het dak van de bebouwing in de tuin heeft dezelfde vloerhoogte als die van de gallerij, waardoor makkelijkere dwarsverbindingen op straatniveau mogelijk zijn.

Op straat en tuinniveau is terrasruimte die grenst aan de bebouwing in de rand.

b es t a a n d e s it ua tie

94

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

o nt w erp

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

95

Aan de oostzijde van het plein in de Karel Doormanstraat zijn nu ruimtelijke barrières aanwezig. Door horecabebouwing en fietsparkeren in de tuin onder te brengen met horecapaviljoens op straatniveau, ontstaat op straatniveau obstakelvrije ruimte met daartussen extra horecagelegenheid. De paviljoens zorgen voor ruimtelijke coulissewerking in de straat en aantrekkingskracht tot de tuin.

De horecapaviljoens op straatniveau maken de Karel Doormanstraat stedenbouwkundig af, doordat deze uitgelijnd zijn op de lange lijn. Tussen de horecapaviljoens is ruimte gereserveerd voor terrassen.

Doordat het formele fietspad uit de Karel Doormanstraat is gehaald, ontstaan meer dwarsbewegingen tussen horeca en de Schouwburgtuin. De ruimte op straatniveau wordt ‘shared space, waardoor meer sociale interacties mogelijk zijn.

b es t a a n d e s it ua tie

96

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

o nt w erp

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

97

98

S CHO UW B U R GT U IN

R OT T E R DA M

Wo ord van dank Hartelijk dank voor de interesse die u toont als lezer van mijn afstudeerboek. Ik hoop dat mijn ontwerp een aanzet is naar een ander manier van kijken. Een binnenstad die groen, sociaal en duurzaam is, waarbij ontmoeten de sleutel is voor een vitale binnenstad. De stad staat nooit stil en is altijd in beweging. Het blijft een continue zoektocht naar nieuwe ideeën en concepten die bij deze thema’s horen. Die zoektocht gaat door. Dit is slechts een begin.

Mijn Mentor Bruno Doedens was zeer belangrijk voor het gehele proces . Als zeer ervaren mentor heeft hij mij met toewijding geholpen met het ontwerpproces. Dit proces bleek niet makkelijk. Door intensieve coaching en veel verschillende sporen te onderzoeken, heeft het ontwerp positief uitgepakt en mag het resultaat er zijn. In het onderzoeksproces zijn diverse richtingen onderzocht. Deze richtingen zijn niet opgenomen in dit afstudeerboek.

Ik wil iedereen bedanken die interesse heeft getoond tijdens het proces van afstuderen.

Een aantal mensen wil ik in het bijzonder bedanken, die mij tijdens het proces gesteund en geholpen hebben bij de tot standkoming van de Schouwburgtuin.

Naast mijn afstudeercommissie heb ik veel steun gehad aan mijn goede vrienden / studiegenoten. Jerryt Krombeen, Tim Kort, John Teunissen en Jurian Voets waren in het proces zeer waardevolle sparringspartners.

Collega’s Klaas Hilverda en Ellen de Boer hebben vanuit hun passie voor het vak op hoofdlijnen met mij gespard over de structuur. Jan Verburg heeft feedback gegeven over het beplantingsplan.

Tot slot wil ik mijn familie en vriendin Irene Poortinga bedanken voor de ruimte en steun die ik heb gekregen tijdens het proces.

Ten eerste mijn commissieleden Bruno doedens, Dirk van Peijpe en Peter Lubbers., die vanuit hun talent, kennis en ervaring richting hebben gegeven en inzichten hebben verschaft, waardoor dit ontwerp de gewenste kwaliteit heeft gekregen.

Frank den Boer Loosduinsekade 600 2571 CS Den Haag

06-42157023 frankdenboer82@hotmail.com https://www.linkedin.com/in/frank-den-boer

Oms loten

Tu i n p a re l

voor

Rot te rd a m

99