Iedereen die weleens als hobby het handwerken heeft opgepakt, weet dat je zonder patroon maar een beetje in het wilde weg bezig bent.
Wil je een broek naaien, dan rader je een patroon uit en de rest volgt (bijna) vanzelf. Die Noorse trui of warme sokken – welkome metgezellen tijdens een koude winter – uit je hoofd breien … ga er maar aanstaan. Een patroon geeft dus houvast en richting.
Maar Google op ‘patronen’, en je komt erachter dat een patroon meestal iets is wat je moet doorbreken en waar je vanaf moet. Patronen houden gedrag in stand waar je niet per se altijd beter van wordt. Volgens Marijke Lingsma kun je patronen als volgt herkennen: één keer is toeval, twee keer is opmerkelijk, drie keer is BINGO!
Dat herkennen van een patroon lukt mettertijd misschien nog wel, maar ervan afkomen, dat is een heel ander verhaal. En moet je er wel van worden verlost? Niet alleen handwerkpatronen zorgen voor houvast, ook gedragspatronen kunnen richting geven, troostrijk zijn of je gezond houden. Mijn wekelijkse rondje op de racefiets (zeker vaker dan drie keer, dus bingo!) mét halverwege koffie en appeltaart combineert wat dat betreft het beste van twee werelden.
In dit Coachlink Magazine lees je over patronen in alle soorten en maten. Het is aan jou of je ervan af wilt of niet.
marloes van beersum hoofdredacteur
Hoe
We hebben heimwee naar onbezorgdheid 8 Danielle Braun over patronen herkennen, duiden en veranderen
Verandering is een nietsontziende reis Jakob van Wielink en Klaartje van Gasteren over de coach als veilige basis
Achter alle patronen zitten deze vier overlevingsmechanismen 34
Lisette Brattinga 38 Pak je podium!
Karin Michaëla Kolijn
Patronen die ons leven bepalen 52
Simon Compagnie 56 Soms werken patronen te goed
Patrick Heller
En wat als patronen niet te doorbreken zijn? 42
Simone van de Wijdeven 48 Word systeembeheerder van je eigen leven
Ans Tros
‘Zoek de boef’ en de ‘Protestpolka’: gedragspatronen binnen relaties 60
Sacha Loeffen 66 Anders doen is anders denken Nienke van Ree Knipogen 76 Marianne van Velzen
Lisette Brattinga is businesscoach en helpt experts en coaches om te groeien in geld, impact én plezier. Business Happiness is voor iedereen mogelijk. Haar Sleutel tot Groeipodcast biedt vele korte praktische inspire rende verhalen van mindset en marketing tot sales en strategie uit meer dan 25 jaar prak tijkervaring. www.lisettebrattinga.nl > 34
Simon Compagnie is loopbaancoach en trainer op het gebied van persoonlijk leider schap. Hij vindt het belangrijk dat iedereen in staat is om de eigen regie te pakken. Hij werkt daarbij aan het vergroten van veer kracht en zelfvertrouwen, zodat er een meer ontspannen en zelfbewust (werk)leven ont staat. > 52
Drs. Marianne Eussen is gecertificeerd exec utive (team)coach en supervisor bij PALET coaching | advies | interimmanagement. Ze begeleidt professionals en non-profitorgani saties om hun ambities te realiseren. Ze is met name gericht op het samenspel tussen de manager en het team. paletonline.nl | Johan Vermeule MSc, MA is gecertificeerd executive coach en supervisor bij InPersona Coaching. Johan richt zich op het ondersteu nen van de professionele ontwikkeling van managers, business professionals en coaches. inpersonacoaching.com > 14
Patrick Heller helpt als agile coach organi saties vlotter te worden door op een geheel eigen, rustgevende wijze teams, managers en coaches boven zichzelf uit te laten stijgen. www.linkedin.com/in/patrickheller/ > 56
Drs. Karin Michaëla Kolijn werkt als zan geres, stemcoach, gedragsveranderaar en communicatiespecialist. Ze helpt mensen helpen het beste uit hun stem te halen. Met je authentieke stem kun je mensen bewegen, raken en motiveren. Dit vertaalde ze voor leidinggevenden in haar boek Jouw stem in leiderschap, voor authentiek leiderschap met een eigen stem. www.kkida.com > 38
Juul van den Boomen
Maarten Fijnaut Klaartje van GasterenMarjolijn Grijns Joyce Heuts Angelique Jansen Marloes Jobing Paula Kolthoff Judith Manshanden Inge Miltenburg-Bos Philine Spruijt Liesbeth Tettero Jakob van Wielink
Marijke Leys is al meer dan 20 jaar aan het werk als psychotherapeut. Ze richtte in 2006 het Voice Dialogue Instituut op. In haar werk combineert ze Voice Dialogue met Emotion Focused Therapy, EMDR en TIST (Janina Fisher). > 20
Sacha Loeffen is getrouwd en moeder van vier kinderen. Na een juridische carrière is zij het coachvak ingestapt, omdat zij men sen graag op het persoonlijke vlak verder wil helpen. Zij heeft een passie voor coaching rondom de thema’s werk en relaties. Sacha is Noloc Register Loopbaanprofessional en NOBCO EIA Senior Practitioner. Bij NOBCO is zij tevens actief als vrijwilligster. > 60
Tineke Mulder is online coach en gespeci aliseerd in de begeleiding op het gebied van burn-out preventie en loopbaancoaching. Met name werkzaam in de Verenigde Staten en Nederland.
www.brightnowreikicoaching.com > 24
Nienke van Ree begeleidt als coach voor namelijk professionals in het onderwijs en de zorg met trauma’s, werk- en levensvra gen. Ze zoekt graag de grenzen van haar kunnen op. De levenslessen uit de bergen zorgen voor meer overzicht en focus in haar werk, meer verbinding met haar lichaam en gevoel, én meer zelfvertrouwen. In 2022 eindigde ze als tweede bij ‘Coachtalent van het jaar’. www.mountainfit.nl > 66
Bas Snippert, MSc is stress- en vitaliteitex pert. Hij is auteur van De Vitaliteitrevolutie (2020) en werkt als hoofd leren & ontwik kelen bij het Nederlands Expertisecentrum Vitaliteit. Met zijn bedrijf Optimize Me geeft hij coaching en training richting meer vita liteit op het werk. En in zijn praktijk Shift Happens ondersteunt hij mensen bij het verwerken van traumatische stress en burn-
Ans Tros is ondernemer, trainer en auteur. Zij is medeoprichter van SchoolvoorCoa ching. Na de verkoop daarvan in het voorjaar van 2022 heeft zij ReflAction Space opgericht en het boek de Psychologie van ReflAction. Word systeembeheerder van je eigen leven uitgegeven. De modellen worden binnen SchoolvoorCoaching al enige jaren toegepast in trainingen. www.reflactionspace.nl > 48
Marianne van Velzen is coach, trainer én daarnaast Stadsdichter van Leiden. Ze schrijft gedichten over wat haar raakt tij dens haar werk en in het dagelijkse leven. Met haar gedichten wil zij mensen graag van een andere kant naar zaken laten kijken en hen op een positieve manier verwonde ren. > 76
Simone van de Wijdeven is oprichter van Itsyou coaching, een door de Raad van Rechtsbijstand, ministerie van veiligheid en justitie, officieel erkende opleidingsinstel ling voor tolken en vertalers. Itsyou heeft als missie zich in te zetten voor deze doel groep om een veilige omgeving te creëren, een anker te zijn en hun een platform te bieden voor persoonlijke en professionele ontwikkeling. > 42
Coachlink Magazine is een uitgave van Coachlink/ Boom uitgevers Amsterdam.
Hoofdredactie
Marloes van Beersum
Eindredactie
Sandra Buijel en Wieke Oosthoek
Uitblinken!
Rubrieken Nienke van Oeveren
Vormgeving
‘Je bent een kleine prutser, hoor ik dan’
Andre Klijsen, Villa Y Boom uitgevers Amsterdam Postbus 15970 1001 nl Amsterdam www.coachlink.nl info@coachlink.nl @coachlinkNL
Het is de klik, stupid! Op vol vermogen al je talenten aanzetten
Dr. Ad Bergsma is zelfstandig psycholoog, geluksonderzoeker, spreker en schrijver. Hij is coauteur van de boeken Gelukkig werken, Gelukkig voor de klas en Handboek werkgeluk
Hedda Treffers werkt als eindredacteur bij Uitgeverij De Doelenpers in Alkmaar en als freelance tekstschrijver voor diverse media.
Nienke van Oeveren redigeert vanuit Boekredactie managementboeken en schrijft voor tijdschriften.
Voor meer informatie over adverteren, kunt u contact opnemen met de uitgeverij via info@coachlink.nl
© december 2022 isbn 9789024438464 issn 2589-4048
Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.
Foto’s gebruikt onder licentie van Shutterstock.
Marloes van Beersum Adjunct-uitgever Boom uitgevers Amsterdam en uitgever Coachlink
Martine Siemons Marketing Boom uitgevers Amsterdam en Coachlink
Wieke Oosthoek Fondsredacteur Boom uitgevers Amsterdam
Wil je een artikel bijdragen aan de volgende editie van Coachlink Magazine? Mail voor meer informatie naar redactie@coachlink.nl
Bureauredacteur Boom uitgevers Amsterdam en redactie Coachlink
‘Als eigenaar van een yogaschool sta ik soms voor een vraagstuk hoe ik iets zal aanpakken. Dan zoek ik daarvoor een boek met oplossingsrichtingen.’ Judith Manshanden vertelt over drie boeken die een speciale plek innemen in haar boeken kast.
‘Hoe kun je leidinggeven vanuit verbinding? Verbinding met jezelf en verbinding met elkaar? Dat vind ik heel interessant. Het is ook lastig, want hiërarchie is de norm. Dat vraagt soms om anders kijken en dan is het fijn om daarvoor boeken te kunnen gebrui ken.’ Judith heeft daarbij veel aan het boek De bedrijfscultuur-code van Daniel Coyle. ‘Hiërarchie is de norm, dus dat vraagt soms om anders kijken. Dit boek bevat veel voor beelden en je kunt de adviezen fijn toepas sen. Ik pak dit boek er regelmatig bij. Laatst bijvoorbeeld zocht ik iets over hoe één per soon de hele groep negatief kan beïnvloe den. Dan is dit boek een naslagwerk voor hoe je daarmee om kunt gaan. Dit boek zit vol met kleine eyeopeners: hee, dit kan ik ook zo doen.’
Zo’n 15 jaar geleden was Judith met een vriendin bij een lezing van Lynne McTaggart. Zij vertelde over anders kijken door kwan tummechanica. ‘Ze maakte hiermee enorm indruk op me en door haar boek Het veld ging ik me verdiepen in yoga en meditatie: hulpmiddelen om verbinding te maken met een andere realiteit. We zitten in een line air paradigma, maar ook in een verbonden paradigma. Zo ben ik bijvoorbeeld veel met spiritualiteit bezig en run ik een business.’
Het principe van de yoga ‘Het is wat het is’ raakt aan de kwantummechanica. McTaggart geeft de non-duale wereld ook wetenschap pelijk bestaansrecht. De combinatie van de duale én non-duale wereld fascineert me enorm, daar gaat ook mijn nieuwste boek De corporate yogi over.’
De roman Buitenleven las Judith op vakan tie. ‘Dit was mijn eerste vakantie met de kinderen waarin ik toekwam aan een boek lezen. Het gaat over twee vrouwen die op het platteland gaan wonen. Het was wel entertaining om te lezen.’ Judith is wat lauw over dit boek: ‘Het verhaal was prima, maar de ontknoping had spectaculairder gekund.’
‘Het boek De meeste mensen deugen kreeg ik eens van een andere moeder bij het zwembad; zij kwam niet aan lezen toe.’ Zelf leest Judith het liefst in bed voor het sla pen gaan, ook managementgerelateerde boeken zoals deze. ‘Ik geloof heel erg dat de meeste mensen deugen’, lacht ze. Met haar eerdere bedrijf Geefcafé wilde Judith een systeem aanbieden dat uitgaat van het goede. Daarom kon iedereen zelf bepalen hoeveel de waarde van het eten en drinken was. ‘Rutger Bregman schrijft goed en geeft veel voorbeelden, heerlijk ook, zo’n ander geluid!’ (NvO)
‘Ik geloof heel erg dat de meeste mensen deugen’
‘We hebben heimwee naar
Danielle Braun over patronen herkennen, duiden en veranderen
Professioneel mensenkijker Danielle Braun benoemt de patronen die ze ziet in organisaties. ‘Mijn doel is een spiegel voor te houden. Bevalt het wat je dan ziet? Als ik mezelf tegenkom in de spiegel, dan haal ik bijvoorbeeld even een borstel door mijn haar. Evenzo kunnen partijen hun gedrag aanpassen aan de hand van het beeld dat ik schets.’
Tekst: Ad Bergsma
Danielle Braun laat zien hoe je patronen in het bedrijfsleven of bij de overheid herkent, duidt en verandert. De meeste antropologen gebruiken daar bij het woord bedrijfscultuur als leidraad, maar volgens Braun kan je net zo goed spreken over een gedeeld patroon. Braun: ‘Het grote voordeel van het woord patroon is dat het niet afkomstig is vanuit een ivoren toren, maar uit het dagelijks taalgebruik. Bovendien kun je het woord patronen even gemakkelijk gebruiken voor individuele processen als organisatorische. Hoe jij je verhoudt tot de groep is bijvoor beeld niet los te zien van je levensbiografie en de patronen die je je eigen hebt gemaakt.’ Voor Braun is het woord patroon verweven ‘met verwondering, met de scripts van het leven en de wereld. Het nadeel van het spreken over patronen is dat het algemene publiek soms onderschat hoeveel denkwerk er achter kan zit ten. Het woord wordt erg makkelijk voor van alles gebruikt. ‘Daarnaast kleuren we patronen vaak negatief in. Als Mark Rutte vertelt dat hij ergens geen actieve herinneringen aan heeft, dan zegt de oppositie in de Tweede Kamer dat er sprake is van ‘een patroon’. Ze bedoelen daar dan mee dat Rutte zich stelselmatig aan zijn verantwoordelijkheid onttrekt. Evenzo zou ik mij zorgen maken als een leidinggevende tegen mij zegt dat ik naar mijn reactiepatroon moet kijken. De achter liggende gedachte kan zijn dat ik mij bijvoorbeeld eindelijk eens los moet maken van mijn moederissues.’
Braun gebruikt patronen juist positief, bijvoorbeeld om meer schoonheid gewaar te worden in het politieke bedrijf: ‘Als je kijkt naar de moeilijkheden tussen kamervoorzitter Bergkamp en haar voorganger Arib, dan is het gemakkelijk op het drama te focussen. Als je echter even afstand neemt, dan zie je dat de betrokkenen beiden de politiek in zijn gegaan van uit passie en bevlogenheid. Ze hebben de behoefte de wereld een stukje mooier te maken en wagen zich daarbij in een arena waar je snel wordt ver guisd en grijze haren krijgt. Vervolgens worden
ze beiden een patroon ingezogen dat het minst goede in hen naar boven haalt.’
Het probleem van de politici is dat zij zich deels moeten voe gen naar de mores van de groep, ook als dat soms op gespan nen voet staan met de eigenheid van individuele kamerleden en bestuurders. ‘Het patroon dat politici idealen hebben, maar daaraan in de praktijk soms concessies moeten doen om ver wezenlijking een stapje dichterbij te brengen.’
‘We zijn in een tijd beland waarin het oude patroon van politiek bedrijven niet meer functioneert en we zoeken naar nieuwe manieren om beslissingen te nemen’
Als je op patronen let in de politiek, dan zie je dat al die veron derstelde individuele tekortkomingen van politici bepaald niet uniek zijn voor Den Haag. ‘In Finland, Italië en het Verenigd Koninkrijk zie je dat politici ook moeite hebben het vertrou wen vast te houden. Ook daar vliegt het politieke debat soms bedenkelijk uit de bocht. Het probleem zit kennelijk niet in individuele tekortkomingen. We zijn in een tijd beland waarin het oude patroon van politiek bedrijven niet meer functio neert en we zoeken naar nieuwe manieren om beslissingen te nemen. Naar mijn inschatting is het achterliggende probleem dat we als kiezers de laatste tijd hebben gemerkt dat papa of mama de wereld niet kan redden. We zijn teleurgesteld in ons vertrouwen in de autoriteiten door bijvoorbeeld de coronapan demie en klimaatverandering. Zij kunnen ons niet redden. Het uitschreeuwen van heilige verontwaardiging resoneert nu. Ik denk dat we de onvrede en het onbegrip gebruiken als dek mantel, om de realiteit niet onder ogen te hoeven zien dat we straks gewoon weer met elkaar moeten vechten om simpele dingen, zoals niet ondergelopen land en water.’
Luisteren naar de roddel bij het koffieapparaat
‘Het denken over patronen helpt ons te beseffen dat we niet allemaal van die special snowflakes zijn. Als je kijkt naar het patroon in je eigen gedrag, dan besef je beter dat we allemaal maar wat aanrommelen. Het maakt nederig als je beseft dat we de patronen waar we ons naar voegen niet in de hand hebben. Tegelijkertijd krijg je een handelingsperspectief aangereikt. Als je wilt, dan kan je ervoor kiezen om af te wijken van het patroon. Elke actie doet ertoe. Hier raken we aan een univer seel thema. Je wordt zowel geacht jezelf te zijn als je aan te passen. Vergelijk het met dansen. Je moet dansen eerst onder de knie krijgen door te volgen, voor je een eigen stempel kan drukken en nieuwe bewegingscombinaties kan maken.’
Iemand die dat in de Tweede Kamer doet is Caroline van der Plas. Braun: ‘Ze past zich aan aan de lokale mores, maar ze danst ook haar eigen dans, bijvoorbeeld door de eerste dag met een tractor op het Binnenhof te verschijnen. Ze doorbreekt het patroon door dingen heel persoonlijk te maken. Ze is niet afstandelijk Haags, maar juist heel bereikbaar.’
‘Een sterk punt van de antropologen is dat ze weinig werken met vooropgezette ideeën, maar gewoon ergens gaan kijken hoe het eraan toegaat’
Braun zelf heeft de basisstapjes aangeleerd van de culturele antropologie. ‘Van oudsher is dat de studie van volk X op berg Y in Bali. Als je echter het exotische decor even vergeet, dan zie je dat de antropologie zich eigenlijk bezighoudt met wat zich tussen mensen afspeelt. En dat geldt ook in de moderne corporate setting. Ik denk dat ik er wel een zwiep aan heb gege ven dat deze manier van kijken een enorme meerwaarde heeft, ongeacht of je je blik richt op Papoea-Nieuw-Guinea, een groot profitbedrijf, een ziekenhuis of de politie. Als antropoloog hou ik me nu bezig met corporate tribes.’
Een sterk punt van de antropologen is dat ze weinig werken met vooropgezette ideeën, maar gewoon ergens gaan kijken hoe het eraan toegaat. ‘Als je net je mba hebt gedaan en je wilt weten hoe de relatie met een leidinggevende is, dan neem je een vragenlijst af bij het team. De medewerkers zeggen dan dat
de deur van de chef altijd open staat, maar dat doen ze om de chef een plezier te doen of omdat ze niet overgeslagen willen worden bij een promotie. Een antropoloog pakt dat heel anders aan. Die gaat gewoon rondhangen bij het koffieapparaat en kijkt of de deur open staat. Ondertussen luistert de antropoloog naar de roddels die bij de koffie gedeeld worden, omdat die niet verpakt worden onder een sociaal wenselijk laagje. Psycholo gen richten zich soms teveel op individuele afwijkingen, die ze dan gaan proberen te repareren, terwijl gedrag in groepen zich anders uit dan individuele overtuigingen. Antropologen kijken naar wat er tússen mensen zit.’
Een voorbeeld uit de eigen praktijk van Braun is de vertraging die vaak optrad bij grote bouwprojecten. Daarbij moet eerst archeologisch onderzoek gedaan worden voordat de bodem voor bouw wordt vrijgegeven. ‘Bij hun graafwerkzaamheden raakten ze regelmatig gasleidingen. De bedrijfskundige oplos sing zou dan zijn de archeologen een betere training aan te bieden. Mijn aanpak was simpelweg een paar dagen met de archeologen mee te lopen, terwijl ze de grond doorzochten. Ik ontdekte al snel dat er geen sprake was van een gebrek aan kennis. Nederland heeft een ongelooflijk drukke infrastruc tuur onder de grond en als je gaat graven kom je van alles tegen, ook dingen die nergens geregistreerd staan. De archeo loog stuit dan op vrijdagmiddag op een weesleiding en belt het gasbedrijf of iemand kan komen kijken of er al dan niet gas doorheen stroomt. Het antwoord is dan dat dit onmogelijk is op vrijdagmiddag. Ondertussen wil de archeoloog ook dingen gedaan krijgen voor het weekend is en de boel weer kunnen dichtgooien. Hij zit klem, zet zich schrap en gebruikt de spade. Ja hoor, het is een gevulde leiding en het gas spuit eruit. Het gasbedrijf wordt gealarmeerd en na vijf minuten is een heel team aanwezig dat de boel weer komt redden.’
De kracht van Braun ligt in het beschrijven van wat zich fei telijk voordoet. ‘Observatie leerde dat de archeologen niet dom bezig waren, maar het ging mis tussen mensen en partijen. De oplossing was niet archeologen trainen, maar betrokken partijen samen laten heroverwegen wat urgent is en niet. Door onderlinge relaties te bouwen werd het werk voor alle betrok ken partijen prettiger en liep de start van de projecten minder vertraging op.’
Het probleem van de archeoloog en de vertraging van bouw projecten hangt volgens Braun samen met het patroon dat we in met name West-Europa hebben bedacht om grote projecten
Dr. Danielle Braun is corporate antropoloog. Reist de wereld rond op zoek naar wat we van tribes overal op de wereld kunnen leren in boardrooms en op werkvloeren. Schrijver van de boeken DeCorpo rateTribe, BuildingTribes en Da’s Gek. Stond 25 jaar met haar voeten in de bestuurlijke klei. Promoveerde op een onderzoek naar politiecultuur.
Danielle begeleidt leiders bij con flict en verandering. Ze is directeur van de Academie voor Organisa tiecultuur. Maakt theater. Schrijft columns en opiniestukken voor kranten en op social media. Onder de titel #antropoloogdesvaderlands geeft ze duiding aan de dingen die om ons heen gebeuren. In kanto ren. En in de samenleving. Ze duidt, verbaast, verwondert, ontploft, huilt en schaterlacht.
te verwezenlijken. ‘We hebben een systeem van aanbesteding bedacht dat zo anoniem mogelijk moet verlopen. Ik vraag me dan af waar de fantasie vandaan komt dat projecten beter ver lopen als de partijen elkaar van tevoren niet kennen. Op alle andere plekken in de wereld is een aannemer dolgelukkig als hij een neef heeft aan wie hij een deel van de werkzaamheden kan uitbesteden. Hij weet dat hij op zijn neef kan bouwen. Wij beginnen als vreemden samen te werken, merken dat het niet loopt en organiseren vervolgens teambuildingactiviteiten. Dat is echt een gekke en rare gewoonte als je dat bekijkt met de blik van niet-westerlingen.’
‘We zeggen allemaal dat we rust en redelijkheid zoeken, maar zodra een situatie op orde is gaat ons brein toch weer op zoek naar drama’
De achterliggende gedachte van het westerse systeem van aanbesteding is dat het corruptie kan voorkomen. ‘Ik begrijp dat er risico’s aan verbonden zijn als neven elkaar de bal gaan toespelen. Ze kunnen samen de prijs onredelijk opdrijven. Mijn taak is het patroon te beschrijven. Ik zie dat we manieren van samenwerking hebben bedacht die het risico op corruptie ver lagen, maar die later wel samenwerkingsrisico’s met zich mee brengen. Uiteraard past onze manier van aanbesteden bij ons Westerse gedachtegoed. Ik vind daar verder zelf niet zo veel van, maar ik vraag betrokkenen wel of ze gelukkig zijn met de keuzes die ze gemaakt hebben.’
Wie heeft de macht over de taal?
Op dit moment is er sprake in media en sociale media van een felle ideeënstrijd, waarbij op de achtergrond steeds de vraag speelt wie het voor het zeggen heeft. Daarbij worden extreme kampen betrokken. ‘Als je ‘woke’ bent, heb je haast om soci ale veranderingen te bewerkstelligen, en als je ‘antiwoke’ bent, zeg je dat er geen beelden van de sokkels van koloniale zee vaarders getrokken mogen worden. Kunnen vrouwen zich nog onbekommerd vrouw noemen of moeten we die aanduiden als ‘mensen die menstrueren’? Het gaat in deze cultuurstrijd over volgordelijkheid, snelheid en wie het nu eigenlijk voor het zeggen heeft. Nu is machtsstrijd van alle tijden, maar de strijd springt veel meer in het oog als het patroon zich nog niet gesetteld heeft. Op dit moment zijn we op zoek naar de geldig heid van oude patronen en willen sommige mensen patronen sneller veranderen dan anderen.’
Tribaal Kantoorgedoe
‘We zeggen allemaal dat we rust en redelijkheid zoeken, maar zodra een situatie op orde is gaat ons brein toch weer op zoek naar drama.’ Wie midden in de cultuurstrijd zit, kan kleine zaken wanhopig belangrijk vinden, maar voor een antropoloog is het een tweede natuur om ook afstand te nemen. ‘Ik denk soms dat wij als mensen niet zoveel verschillen van miertjes die samen op de suiker afrennen. Elke antropoloog maakt wel een fase door van cultuurrelativisme, met het bijbehorende besef dat goed en fout niet zo duidelijk zijn en dat je daarom voor elk standpunt evenveel begrip kan opbrengen.’
Met de tijd leer je dan dat sommige zaken voor jezelf niet onderhandelbaar zijn, omdat je dat gewoon vindt. ‘Zelf vind ik dierenrechten en seksuele vrijheden bijvoorbeeld erg belang rijk. Ik heb zelf een relatie met een vrouw en ik ben niet bereid
Nieuwsgierigheid is overal, maar wat weet je eigenlijk over dit fenomeen dat ongemerkt je keuzes stuurt en je leven vormgeeft? Dit boek gaat over jou en over hoe je schaamteloos je nieuwsgierige zelf kunt zijn.
Danae Bodewes | € 24,50
Optimisme is te ontwikkelen! Met dit boek help je jouw medewerkers, teams of coachees om hun potentieel optimaal te benutten en te groeien.
Juul van den Boomen | € 24,50
Je leest in de dit boek wat de impact is van therapeutische coaching op basis van de vijf modules van de Faith-methode: Voelen, Aandacht, Inspiratie, Tijd en Heling.
Inge Miltenburg-Bos | € 24,50
Hét handboek voor de begeleiding van mensen en teams in verandering.
dat recht op te geven. In een tijd dat vrijheden voor homo’s onder druk staan, wekt dat de activist in mij op.’ Deze sterke mening laat echter onverlet dat Braun ook bij dit soort zaken vasthoudt aan meervoudige onpartijdigheid. ‘Onlangs droegen de aanvoerders in het betaald voetbal een band met een regenboogvlag erop. Dat vind ik gezien al het homogeweld rond de sportvelden een belangrijk statement. De discussie na afloop concentreerde zich op de aanvoerder die de had geweigerd de regenboogband om te doen, omdat hij zichzelf vanwege zijn geloof niet geschikt achtte om deze boodschap uit te dragen. Dan vind ik aan de ene kant dat zo’n aanvoerder heel veel betaald krijgt en dus gewoon het clubbeleid moet uitdra gen. Aan de andere kant vind ik dat je mensen ook de ruimte moet geven om zichzelf te zijn en dus niet moet dwingen om zo’n boodschap op eigen arm uit te dragen. Als je meervoudig onpartijdig bent, ben je niet neutraal, maar toon je voldoende begrip voor ieders standpunt.’
‘Het probleem van onze samenleving is dat we momenteel steeds harder op ons eigen gelijk aan het hameren zijn. Ieder een wil gezien en gehoord worden. Eigenlijk houden we vast aan een soort luxe individualisme, terwijl de verschillende cri ses om ons heen vragen om wat minder ikke, ikke en wat meer om denken vanuit de groep. De vraag van onze tijd is of dit lukt door een soort liefdevolle autoriteit te creëren, zoals van de matriarchale voorbeelden van Angela Merkel en Jacinda Ardern. Het alternatief is dat we vallen voor de roes van het sterke leiderschap, met een daarbij behorend gewelddadig col lectivisme.’
‘Midden in de omwenteling is nog niet te zeggen welke kant het op zal gaan, maar de patronen leren dat er na oorlog vrede komt en dat er na een periode van ideeënstrijd weer een peri ode komt waarin we het meer met elkaar eens zijn. Het feit dat onze oude patronen niet meer voldoen, is per definitie oncomfortabel, maar het dwingt ons wel na te denken hoe het grote plaatje van onze samenleving en organisaties er straks uit moeten zien.’
Patronen ¤ 38,95 isbn 978 90 2443 887 7
Patronen. Ze zijn er altijd en overal. Ze zijn groots in de wereld aanwezig. Landen en volkeren hebben eigen patro nen, ingebed in oeroud geloof, in de volkscultuur en in oude rituelen en waardesystemen. Organisaties hebben patronen die samenhangen met hun ontstaansgeschiedenis en hun product of dienst. Families hebben patronen die van genera tie op generatie worden doorgegeven. En ook ieder individu heeft een patroon: een samenhangend persoonlijk systeem van overtuigingen en gedrag, gevormd door een mix van bio logische aanleg, levensloop, context en eigen keuzes.
Je kunt aan patronen allerlei namen geven: je kunt spreken van een systeem, cultuur, fractaal patroon of organisatieDNA … Hoe je ze ook noemt, belangrijk is dat je ze leert herkennen zodat je daar bij veranderingen in organisaties rekening mee kunt houden. Je leert patronen het best her kennen en duiden door ze heel vaak waar te nemen. Dit boek neemt je bij de hand en helpt je daarbij op weg. Met prach tige beelden, verhalen en talrijke voorbeelden uit de praktijk van organisaties en ons dagelijks leven. Een boek over de vraag: hoe doe je dat nu écht? Patronen observeren, vastleggen, communiceren én veranderen.
Als coach ben je altijd bezig met de persoonlijke ontwikkeling van anderen, maar zelf heb je bij je eigen professionele ontwikkeling ook net zo goed een ander nodig. Kies je daarvoor intervisie, supervisie of misschien beide? In dit artikel benadrukken Marianne Eussen en Johan Vermeule het belang van supervisie voor coaches bij het onderkennen en aanpakken van opmerkelijke patronen die van invloed zijn op de coachingrelatie.
Intervisie is onder coaches in Nederland intussen vanzelf sprekend. Voor supervisie geldt dat niet. In andere sectoren waar mensen begeleid of behandeld worden, zoals in de (geestelijke) gezondheidszorg, is het juist andersom. Zelf kwamen we bij het schrijven van dit artikel erachter dat de één nog nooit supervisie had gehad en de ander nog nooit inter visie had gedaan. Blijkbaar doe je het één of het ander. Het motiveerde ons om antwoord te zoeken op de vraag: wat biedt supervisie meer dan de intervisie, die zoveel coaches al doen?
Dat reflectie belangrijk is om je eigen blinde vlekken te ontdek ken is algemeen bekend onder coaches. Voor gecertificeerde coaches is intervisie of supervisie een voorwaarde. Je kunt jezelf nu eenmaal niet kietelen, daar heb je een ander voor nodig. Zo heb je ook een ander nodig om je een ander perspectief aan te reiken. Denk bijvoorbeeld aan de opmerkelijke patronen die zich in coaching kunnen voordoen. Die merk je zelf als betrok kene nu eenmaal niet zo snel op, terwijl ze voor het resultaat van je interventies van groot belang zijn. Bij reflectie kijk je niet alleen naar de coach als persoon (restorative), maar ook naar de werkwijze (formative) en naar de normen en waarden of gehanteerde beroepscodes (normative) (De Haan, 2011).
Bij intervisie doe je dat met een groep coaches en staat het krij gen van inzicht centraal. Dat kan aan de hand van casuïstiek of vragen vanuit de coach over zijn eigen handelen. Supervisie voegt daar één dimensie aan toe, namelijk een normatief per spectief. Een van de aspecten van supervisie is het toetsen van jouw handelen aan de standaarden van de beroepsgroep en het vergroten van de gezamenlijke kwaliteit. Of zoals Hawkins en Shohet dat in onderstaande definitie samenvatten:
‘Supervisie is een gezamenlijke inspanning tussen coach en supervi sor om te kijken naar de coachees en de werkrelatie tussen coach en coachee, maar ook de brede systemische en ecologische context. Met als doel het verbeteren van de kwaliteit van coaching, het ontwikkelen en verdiepen van de werkrelatie tussen coach en coachee en de per soonlijke ontwikkeling van de coach.’ (Hawkins, 2020)
De begrippen ‘normative’ ‘formative’ en ‘restorative’ komen in de definitie van de Europese Mentoring en Coaching Council (emcc ) expliciet terug: ‘Supervisie is een veilige plek voor reflectieve dialoog met een supervisor om de praktijkvoering, ontwikkeling en welbevinden van de supervisant te onder steunen.’ (emcc , 2022)
Supervisie voegt daar één dimensie aan toe, namelijk een normatief perspectief
Omdat je als coach vaak alleen werkt, is het fijn om je manier van werken, maar ook je praktijkvoering regelmatig te toetsen bij een supervisor. Supervisie werkt ook als uitlaatklep voor je eigen opgebouwde emoties en ingesleten patronen. Je werkt aan de kwaliteitstandaard van je beroep, je eigen effectiviteit als beroepsbeoefenaar en jezelf als instrument. Dit vraagt ook iets van de supervisor. Die moet op de hoogte zijn van de standaarden en hoe die in de praktijk toe te passen, maar ook genoeg ervaring hebben in het vak om te weten waar je als coach tegenaan kunt lopen en hoe je hiermee kunt omgaan. Daarom is een supervisor vaak een ervaren rot in het vak en kies je iemand van wie jij graag wilt leren.
Drie meest voorkomende patronen in coaching
Hieronder bespreken we drie belangrijke patronen die zich in de coachingrelatie voordoen en die in de literatuur worden beschreven. Daarmee willen we duidelijk maken hoe belang rijk het voor coaches is om deze patronen te herkennen.
1 Overdracht – tegenoverdracht
Overdracht werd voor het eerst beschreven door Freud (1912). Een belangrijke aanzet tot de ontdekking van overdracht vormt het opmerkelijke verhaal van Anna O. Anna werd verliefd op Joseph Breuer, haar behandelaar, en met Freud een van de grondleggers van de psychoanalyse. Freud ontdekte dat er in de relatie tussen Anna en Breuer sprake was van overdracht. Anna zag Breuer als haar ‘liefhebbende vader’. Ook bij zijn eigen patiënten nam Freud dit fenomeen waar. Zo zouden sommigen hem gezien hebben als ‘de strenge vaderfiguur’ terwijl ze eer der door hun vader waren afgewezen. Overdracht gaat over het projecteren van gevoelens, wensen en verwachtingen uit eerdere relaties. Bij overdracht zien we, vaak onbewust, de persoon als iemand anders dan dat die wer kelijk is. Overdracht komt met name voor in afhankelijkheids relaties, zoals tussen coach en de coachee of tussen manager en medewerker. Als coaches zich niet bewust zijn van de over dracht van de coachee en hierin meegaan, is er sprake van tegenoverdracht.
We onderscheiden zowel positieve als negatieve overdracht. Bij positieve overdracht ontstaat een positief beeld, ‘de redder’. Als gevolg hiervan kunnen positieve emoties een rol spelen, denk aan bewondering, betrokkenheid of acceptatie. Bij negatieve overdracht ontstaat een negatief beeld, ‘de strenge ouder’. Als gevolg daarvan kunnen negatieve emoties een rol spelen, denk aan boosheid, het gevoel afgewezen te worden of zich onveilig te voelen. Zoals gezegd gaan bij tegenoverdracht coaches mee in de overdracht en zullen zij zich vaak ‘redder’ of ‘strenge ouder’ voelen.
Om op een professionele manier met dit fenomeen te kunnen omgaan is het van belang dat coaches op de eerste plaats over dracht herkennen. Als overdracht onopgemerkt blijft of ver keerd wordt waargenomen kan het leiden tot verslechtering van de coachingrelatie. (Berglas 2002).
Daarom is een supervisor vaak een ervaren rot in het vak en kies je iemand van wie jij graag wilt leren
2 Het parallel proces Het tweede vaak voorkomende patroon is het ‘parallel proces’. Dit principe is voor het eerst beschreven door de Amerikaanse psychoanalyticus Harold Searles (1955). Hij ontdekte hoe het patroon van de relatie in het ene gebied wordt uitgevoerd in een ander gebied, zonder dat we ons bewust zijn van wat er gaande is. Denk aan een coachee die van de coach verwacht dat hij met oplossingen komt voor zijn problemen. Wanneer de coach deze casus inbrengt in supervisie is het goed mogelijk dat hij zich op eenzelfde manier gedraagt ten opzichte van de supervisor. Als dat gebeurt, is er sprake van een parallel proces tussen de coaching en de supervisie. Inmiddels is algemeen aanvaard dat het herkennen van dit patroon en er op de juiste manier mee omgaan een effectieve manier is om verdieping in de coaching aan te brengen. Wilmot & Shohet (1985) identificeren twee functies van dit fenomeen. De eerste is de ontlading: ik zal jou aandoen wat mij is aangedaan en je zult zien hoe dat je bevalt. De tweede functie van parallel proces is een poging om een probleem op te lossen door het te reconstrueren in het hier-en-nu van de relatie. Omdat het vaak onbewust en non-verbaal gebeurt, is een paral lel proces niet altijd makkelijk te herkennen. Daarom is het van belang dat coaches een bepaalde sensitiviteit ontwikkelen om dergelijke processen op te merken. Als het proces buiten bewustzijn blijft, kan de coach meegezogen worden in de uit voering van het proces.
Om het patroon van projectieve identificatie te verduidelijken gebruiken Robin en Joan Shohet (2020) het volgende voorbeeld: als een baby huilt, is het bijna onmogelijk om er niet naar te kijken. De baby zorgt ervoor dat we zijn nood voelen, en vervolgens zullen handelen. Dit is een aangeboren, biologische overlevingstechniek. Naarmate we ouder worden, zijn we in staat woorden te gebrui ken om uit te drukken wat we willen en hoe we ons voelen. Op de achtergrond blijft deze vorm van non-verbale commu nicatie uit onze vroege jeugd echter aanwezig. Bij mensen die niet comfortabel zijn met hun eigen angsten komt projectieve identificatie vaker voor. Zo blijkt ‘de grootste pestkop vaak een lafaard te zijn die anderen probeert z’n angst te laten voelen’ of ‘verlaten mensen iemand nog voordat ze zelf verlaten worden’. Om de impact van projectieve identificatie in de coachingrela tie duidelijk te maken kun je je voorstellen dat coaches soms geïmponeerd raken door een ‘zelfverzekerde coachee’ die op die manier probeert zijn angsten te camoufleren. Coaches zouden
hierdoor geïntimideerd kunnen zijn en zich geremd voelen om in te grijpen (naar De Haan, 2011). Wanneer coaches de vaar digheid ontwikkelen om deze dynamiek op te merken leren ze zichzelf beter kennen en hun coachees beter begrijpen.
Kijken vanuit zeven verschillende perspectieven Het herkennen van deze patronen is één. Hoe ze te doorbreken is een heel ander verhaal. Daar komt supervisie om de hoek kijken. In supervisie helpt de supervisor de coach om vanuit verschillende perspectieven naar de coachingrelatie te kijken. Hiermee worden de (vaak onbewuste) patronen blootgelegd. Hawkins en Shohet hebben hiervoor een handzaam model ontwikkeld: het ‘7-eyed-model’.
Terwijl de coach, het verhaal van de coachingrelatie vertelt, maakt de supervisor gebruik van de verschillende perspectie ven die het model biedt, om een zo compleet mogelijk beeld van die relatie te krijgen. Het 7-eyed model bevat twee comple mentaire systemen:
• Het coach-cliëntsysteem
• Het coach-supervisorsysteem
Elk van deze systemen maakt deel uit van een breder systeem waartoe elk van de drie bij de coachingrelatie betrokken par tijen (klant, coach, supervisor) kunnen behoren. Deze context is van invloed op wat er in de coachingrelatie gebeurt, maar kan ook behulpzaam zijn om te bepalen wat juist niet aan de orde
Het coachsupervisor systeem
Het coach-cliënt systeem
komt. Het 7-eyed model biedt de supervisor houvast om ervoor te zorgen dat alle relevante perspectieven in beeld komen. Wanneer we nu met de lens van het 7-eyed model kijken naar de hierboven beschreven patronen valt op dat ze met name in perspectief 3, 4 en 5 voorkomen.
Het patroon van overdracht en tegenoverdracht
Bij overdracht gaat het zoals gezegd over het projecteren van gevoelens, wensen en verwachtingen uit eerdere relaties. Met name in afhankelijkheidsrelaties komt overdracht voor. De supervisor kan de coach helpen om zich bewust te zijn van de, vaak onbewuste, overdracht- en tegenoverdrachtpatronen door vanuit perspectief 3 en 4 naar de cliënt-coachrelatie te kijken en die te bespreken. Supervisie biedt volop ruimte om te reflecteren op dergelijke patronen. Omdat aspecten uit het verleden vaak grotendeels verborgen blijven, kan het bespreekbaar maken ervan in een veilige omgeving leiden tot nieuwe inzichten. Bovendien helpt het de coach om de neutraliteit te behouden en de effectiviteit van de coaching te vergroten.
Het patroon van het parallel proces Het is niet ongebruikelijk dat processen die in de relatie tussen de cliënt en de coach spelen, zich herhalen in de relatie tussen de coach en de supervisor. De supervisor is getraind om hier alert op te zijn en zal vanuit perspectief 5 naar de supervisorcoachrelatie kijken om op die manier een eventueel parallel proces te detecteren. Vervolgens kan het verder onderzocht en besproken worden.
Supervisors zijn opmerkzaam op de aanwezigheid van een parallel proces en zullen hun supervisanten erop wijzen. Hier mee helpen ze coaches inzichten te verwerven die ze zelf soms moeilijk ontdekken. Het bespreekbaar maken ervan stelt coa ches in staat om de coachrelatie verder te verdiepen.
Het patroon van de projectieve identificatie
1 De cliënt en zijn presentatie; 2 De interventies en strategieën van de coach; 3 De cliënt-coachrelatie; 4 De coach; 5 De supervisor-coach relatie (en parallel proces); 6 De supervisor en diens eigen ervaring; 7 De bredere context waarin het werk zich afspeelt.
Bij projectieve identificatie is sprake van een ondraaglijk gevoel of een deel van het zelf dat geprojecteerd wordt op de ander. Het patroon kan zowel in de cliënt-coachrelatie als in de coach-supervisorrelatie voorkomen. Om dit patroon te kun nen identificeren zal de supervisor dus gebruikmaken van het perspectief 3 en 5. Ook hierbij biedt supervisie een uitgelezen kans om dit patroon te onderzoeken en te bespreken. Derge lijke ongemakkelijk gevoelens kunnen tijdens supervisie het vertrekpunt vormen voor een nader onderzoek.
Als coach dien je je bewust te zijn van het belang van (vaak onbewuste) patronen die zich voordoen binnen de coachingre latie. Wanneer je dergelijke patronen weet te herkennen heeft dat een positief effect op de coachingrelatie, omdat je cliënten helpt om zuiverder naar hun issues te kijken. Door gespreks technieken en modellen te gebruiken helpt de supervisor jou om diepere inzichten te verwerven en je professionele ontwikkeling te ondersteunen. Op die manier ben je in staat om deze patronen te doorbreken en je effectiviteit als coach te verbeteren.
Supervisie uit het ‘verdomhoekje’ Hoewel intervisie onder coaches een zeer geaccepteerd instru ment voor persoonlijke ontwikkeling is, willen wij hier toch een lans breken voor supervisie. Met name individuele super visie is een krachtig instrument om jouw persoonlijke ontwik keling te ondersteunen.
Coaches zouden hierdoor geïntimideerd kunnen zijn en zich geremd voelen om in te grijpen
Supervisie krijgt gelukkig meer en meer aandacht. In de meeste (coaching)opleidingen is supervisie de normaalste zaak van de wereld en studenten zetten dit na afloop graag voort. Niet voor niets heeft de nobco onlangs het initiatief genomen om een groep zeer ervaren coaches in twee jaar op te leiden tot gecerti ficeerde esia -supervisoren. De nobco zegt hierover: ‘Super visie is een krachtige tool om te groeien in de uitoefening van je vak. Een supervisor is een meer ervaren vakgenoot die je helpt bij vragen waar je in je praktijk tegenaan loopt. Dit kan individueel of samen met enkele andere vakgenoten. Hij of zij begeleidt jou in het reflecteren op je vraagstukken, zodat je je verder kunt ontwikkelen.’
Met een gecertificeerde supervisor kun je erop vertrouwen dat er zorgvuldig met je wordt omgegaan en mag je deskundigheid verwachten. Niet alleen in het supervisieproces, maar ook in ervaring als het gaat om meekijken in jouw praktijk. Juist in zo’n supervisierelatie kun je je kwetsbaar opstellen en zaken bespreken die je anders misschien niet zo makkelijk op tafel legt. Je wordt niet beoordeeld, zoals bijvoorbeeld bij een exa men of assessment. De ervaren coach is er om jou te helpen groeien.
Drs. Marianne Eussen is gecertificeerd executive (team)coach en supervisor bij PALET coaching | advies | interimmanagement. Ze begeleidt professionals en non-profitorganisaties om hun ambities te realiseren. Ze is met name gericht op het samenspel tussen de manager en het team. paletonline.nl
Johan Vermeule MSc, MA is gecertificeerd executive coach en supervisor bij InPersona Coaching. Johan richt zich op het ondersteunen van de professionele ontwikkeling van mana gers, business professionals en coaches. inpersonacoaching.com
Bronnen
• Berglas, S. (2002). The very real dangers of executive coach ing. Harvard Business Review, 80 (6): 86 - 92, 153, 2002.
• emcc (z.j.). Supervision (definitie). Geraadpleegd van https:// www.emccglobal.org/leadership-development/supervision/ definition/
• Freud, S. (1912). The dynamics of transference. Geraadpleegd van https://readingsinpsych.files.wordpress.com/2009/08/ freud-dynamics-of-transference.pdf
• Hawkins, P. & McMahon, A. (2020). Supervision in the helping professions. New York: McGraw Hill.
• Hawkins, P. & Smith, N. (2013). Coaching, Mentoring and organ isational consultancy, supervision, skills & development. Maiden head: McGraw-Hill House.
• Haan, E. de (2011). Supervisie in actie. Handboek supervisie voor coaches en adviseurs. Assen: Van Gorcum.
• Searls, H.F. (1955). The informational value of the supervi sor’s emotional experiences. Psychiatry, 18:2, 135-146.
• Shohet, J. & Shohet, R., (2020). In love with supervision. Creating transformative conversations. Monmouth: pccs Books.
• Wilmot, J. & Shohet R. (1985). Paralleling in the supervision process; self and society. International journal for humanistic psychology, 13(2).
Van bankdirecteur tot teamcoach
Juul van den Boomen had goede banen in bankwezen en consul tancy, maar ontdekte onderweg haar echte interesse: de invloed van teamwork en optimisme op werkplezier en prestaties.
‘Als generalist studeerde ik bestuurskunde. Omdat ik niet goed wist wat ik wilde, leek dat een veilige keus.’ Omdat Juul haar stu die al snel niet meer leuk vond, ontplooide ze nevenactiviteiten die haar wél lagen. ‘Zo verzorgde ik bij Integrand stages voor andere studenten.’ Haar scriptie ging over de interne arbeidsmarkt in organisaties. ‘Werk en werkplezier hielden me blijkbaar al bezig.’ Juul kwam via haar Integrand-netwerk terecht bij de VSB. ‘Als trai nee werd ik opgeleid tot bankdirecteur’, vertelt ze. ‘Toen ik kan toordirecteur was, werd me steeds duidelijker dat dat niets voor mij was; alleen de menskant vond ik leuk.’
Tijdens een MBTI-middag had Juul een eyeopener. ‘Het werk van die trainer, een professor uit Genève, leek me gaaf!! Alleen, trai ningen geven leek zo ver van mijn bed … Ik zag het niet voor me.’ Ondertussen werd Juul consultant bij KPMG en later intern bij ABN AMRO. ‘On the job ontdekte ik mijn echte interesses steeds meer, bijvoorbeeld ook dat ik meer coach ben dan consultant.’
vijf jaar zag staan. ‘“Als teamcoach.” Deze wens uitspreken was een doorbraakmoment. Opeens zag ik het voor me! Bizar: meteen daarna werd ik zwanger van mijn eerste kind.’
Een andere eyeopener was haar certificering voor Management Drives via ABN AMRO. ‘Ik vond die menskant reuze-interessant. Ik faciliteerde naast mijn baan Management Drives-teamsessies en na de allereerste sessie vroeg trainingsbureau Krauthammer of ik eens wilde komen praten.’
Toch nam ze dat aanbod niet aan. ‘Mijn leven stond op dat moment on hold’, vertelt Juul. ‘Altijd al wist ik 100 procent zeker dat ik moe der wilde worden, maar ik kreeg drie miskramen in korte tijd. Weg vertrouwen en prompt werd ik een jaar niet meer zwanger. Een zware periode, waarin ik de “wachtkamer” in ging.’ Totdat ze bij ABN AMRO in een ontwikkelgesprek vroegen waar Juul zich over
Juuls afdeling werd boventallig toen ABN Amro in 2008 uit elkaar viel. Ze volgde in haar ontslagtijd meerdere coachopleidingen tot teamcoach. ‘Inmiddels had ik weer twee miskramen, terwijl we graag nog een kindje wilden. Wanhoop, totdat ik tijdens een prachtig moment het opeens wél voor me zag: er komt nog een kindje. Drie weken later bleek ik zwanger van onze tweede. Alsof de energie weer kon stromen. In mijn boek Optimisme aan het werk beschrijf ik het: “Optimisme ontstaat als vertrouwen groter is dan angst”.’
‘Energie gaat omhoog als je ”het” voor je ziet en aandacht besteedt aan wat wel goed gaat, ontdekte ik.’ Juul specialiseerde zich in teamwork en optimisme en schreef haar boek. ‘Ik focus vooral op ”ontkrampen” en positief presteren.’ Over vijf jaar? Dan is Juuls tweede boek (over Opteamisme) verschenen, inspireert ze anderen met opteamisme en geeft lezingen hierover. ‘Dus eigenlijk wat ik nu doe, met meer bereik. En het begin is er, de jingle voor mijn podcast ligt al klaar!’ (NvO)
‘De wens uitspreken was een doorbraakmoment’
marijke leys
Voice Dialogue 2.0, noemt Marijke Leys het: werken met Voice Dialogue waarin de cliënt niet alleen contact maakt met de polariteiten in zichzelf, maar ook voelt wat de wortel is van de patronen in zijn gedrag en daarmee in dialoog treedt. In haar artikel schetst ze een casus uit haar psychotherapiepraktijk.
‘
Ik heb het echt geprobeerd. Gisteren ook nog. Op tijd naar huis gegaan, ook al lag er nog veel werk dat moest gedaan worden en ik zag dat mijn collega ook nog druk bezig was. Ik voel me dan zo schuldig. Ik kan er niets aan doen. Ik was de hele avond slechtgezind, mijn man zei zelfs dat ik beter op mijn werk was gebleven.’
Het karrenspoor
Het is een diep ingesleten karrenspoor. Deze metafoor gebruik ik soms weleens in mijn praktijk. Tientallen jaren al doet deze dame, laat me haar An noemen, wat ze altijd al heeft gedaan: hard werken, zich verantwoordelijk voelen voor alles en ieder een. Ze is echter moe. Ze vertoont signalen van een nakende burn-out. Ze slaapt slecht, ze is prikkelbaar, ze heeft concen tratieproblemen. Op maandagmorgen voelt het soms loodzwaar aan, en ook al beseft ze dat ze rust nodig heeft en kalmer aan moet doen, toch blijft ze overuren maken, op het werk, maar ook nog ’s avonds thuis. De laptop staat altijd open op de keukentafel.
Een nieuw pad bewandelen is niet makkelijk. Het oude karren spoor lonkt. Het kost geen enkele moeite om dat spoor te volgen. Het is logisch dat het inspanningen en bewustzijn kost om een nieuw spoor te trekken, een alternatief pad dat kan bewandeld worden. Inspanning en bewustzijn zijn echter niet genoeg. An en ik kunnen het er nog sessieslang over hebben. Ze begrijpt het met haar hoofd. Ze snapt het echt. Toch verandert er niets.
Toch maakt ze in de sessie een klein beetje contact met hoe dat kan zijn.
In een Voice Dialogue-sessie laat ik An iets ervaren. Dat is al een verschil ten opzichte van enkel praten. Ik laat haar plaats nemen op de plek van het verantwoordelijke en hardwerkende deel. Op die plek voelt ze hoe lang ze dat al doet, en wat het haar allemaal heeft opgeleverd. Dat is veel. Mensen appreciëren haar, ze kunnen op haar rekenen, ze stelt niemand teleur. Op die plek voelt ze ook de wortel van dat deel. Hoe ze als jong meisje toen haar moeder overleed als vanzelfsprekend zorg ging dragen voor én haar vader én haar twee kleine broertjes. Ze was amper negen toen ze aan de keukentafel een bood schappenlijst maakte zodat ze meekon met haar papa naar de
supermarkt. Geen wonder dat dit deel zo groot geworden is in haar. Dat het de standaard of de fabrieksinstelling geworden is. ‘Zo ben ik nu éénmaal’. Zo ontstaat dit diepe patroon.
Aan de andere kant in zichzelf, maar letterlijk ook op een andere plek in de ruimte, ontmoet An diegene die kan loslaten. Veel ruimte krijgt dat deel niet. Zich ontspannen voelt vreemd en ongemakkelijk. De ver-van-haar-bedshow. Jaloers is ze op mensen die dat goed kunnen. Boos soms ook. Toch maakt ze in de sessie een klein beetje contact met hoe dat kan zijn. Ze leunt achterover. Ze voelt een beetje de ontspanning in haar lijf. Het helpt even. Maar het is niet genoeg.
Voice Dialogue 2.0
Steeds meer voeg ik er in de praktijk iets aan toe. Ik noem het voor mezelf Voice Dialogue 2.0. De cliënt maakt contact met de polariteiten in zichzelf, voelt ook wat de wortel is van dat diep ingereden karrenspoor. Heeft de kans om kennis te maken met een meer verstoten deel. Soms is dat al voldoende om bewe ging op gang te brengen. Niet bij deze dame echter, ze begrijpt en ze probeert, maar het loopt stroef.
De 2.0 is de relatie die, in dit geval, An op te bouwen heeft met dat meisje van negen. Soms is dat door plaats te nemen op die stoel, maar meer en meer voel ik in de praktijk dat het belang zit in de innerlijke dialoog die dient opgestart te worden tussen de cliënt en dat kinddeel. Je zou kunnen zeggen dat ondanks het feit dat mijn cliënt volwassen is, ze toch nog rondloopt in de tijd van toen. En handelt zoals het meisje van negen toen gehandeld heeft. Dat meisje had geen andere keuze dan hard te werken en verantwoordelijk te zijn, het werd emotioneel gezien een overlevingsmechanisme. Dit niet doen zou geleid hebben tot onrust en misschien zelfs tot gevaar. Gevaar dat vader het niet zou redden, dat de broertjes ondervoed zouden raken, dat ze gepest zouden worden op school omwille van vuile kledij. Dat kleine meisje ontwikkelde goedwerkende sys temen en patronen in een minder goed werkende context.
Als we ervan uitgaan dat An nog ten dele in die oude tijd leeft, dan is het logisch dat zij zich emotioneel slecht voelt als ze ’s avonds op tijd huiswaarts gaat. Dat kleine meisje voelt zich verweesd, mag niet meer handelen en dat brengt gevoelsmatig voor dat meisje risico’s met zich mee.
Ik nodig An uit om eens goed te kijken naar dat meisje van negen. Soms doe ik dat door een klein stoeltje in de ruimte te zetten, soms door haar te laten visualiseren dat het meisje bij haar is, misschien wel op haar schoot zit. Ik vraag haar in con tact te gaan met het meisje. ‘Wat zie je als je nu naar haar kijkt?’ An sluit haast spontaan haar ogen. ‘Ik zie mezelf als jong meisje, ze is verdrietig, ze mist haar mama.’ Ik laat An even bij dat beeld zijn en nodig haar dan uit of er iets is wat ze zou willen zeggen of doen naar dat meisje toe. An neemt tijd om te voelen wat ze zou kunnen doen. ‘Ik wil haar laten weten dat ik haar begrijp, dat ik zelf ook veel verdriet heb als ik haar zo zie zitten, dat het allemaal zo lastig was voor haar, zo groot, zo veel.’ Ik moedig An aan. ‘Zeg het haar maar, laat het haar maar weten. Dan zal ze misschien ook voelen dat ze niet meer zo alleen is, dat jij er nu bent.’ An legt spontaan haar hand op haar hart en maakt een kleine, strelende beweging. Het contact verdiept zich.
Als An voortaan op tijd huiswaarts wil, dan doet ze eerst een korte innerlijke oefening. Ze weet dat die kleine meid een lichte paniek kan voelen en rondkijkt of er niemand boos of teleurgesteld zal zijn. An legt even haar hand op haar lichaam, om contact te maken met dat kwetsbare deel. Ademt er een paar keer doorheen. En gaat naar huis. Misschien nog niet zo vroeg als ze wel zou willen, maar wel vroeger dan normaal. Met de woorden ‘Tot morgen’ tegen de collega die er nog is, zonder drie zinnen verantwoording erachter aan.
Ook als coach ontmoet je in je praktijk cliënten die in hun vol wassen leven last hebben van dingen die ze in hun jeugd heb ben meegemaakt. Bepaalde primaire subpersonen zijn ontwik keld geraakt en tonen zich op een rigide manier. Er is weinig beweging in te krijgen. Dit kan duiden op een grote onderlig gende kwetsbaarheid die beschermd moet worden.
illustratie: anje claeys
De innerlijke dialoog zorgt voor een organische verbinding tussen de grote An en het meisje van toen. Het meisje wordt rustiger. Als zij voelt dat An er nu ook is, zal uiteindelijk de bescherming van het verantwoordelijke en hardwerkende deel iets minder nodig zijn. Op termijn. Ook dat vraagt tijd. An kan immers niet altijd met haar volle aandacht bij die innerlijke kwetsbaarheid zijn. Ook dat kan An in een eerlijke dialoog ver tellen aan dat meisje: ‘Ik weet dat jij zorg en aandacht nodig hebt, ik wil jou dat graag geven en ik zal daar mijn best voor doen, maar ik heb er ook nog heel wat in te leren …’ Eigenlijk is dit voor het kleine meisje geruststellend. Er is een eerlijke ouder aanwezig, die het wil leren en die geen valse beloftes doet zoals ‘Ik zal er altijd zijn.’ Het is zoals in ons leven met onze echte kinderen: die hebben ook meer nood aan eerlijkheid, dan aan sussende woorden dat het wel allemaal goed zal komen.
Je coachtraject is soms beperkt in de tijd, de vraag van de cliënt is niet gericht op het verleden, en je eigen tools om met trauma te werken zijn beperkter dan in een psychotherapeutische con text. Toch kan je aan de hand van psycho-educatie, Voice Dialo gue-werk, en versteviging van de midden- of volwassenpositie al meer betekenen dan je denkt. Mensen die coaching zoeken, worden soms voor het eerst geconfronteerd met het feit dat wie ze geworden zijn ten dele bepaald wordt door wat ze meemaak ten in hun jeugd. Traumasensitief coachen wil zeggen dat je deze feitelijkheid kan aanstippen, bewustwording kan creëren, eerste stappen kan zetten met de cliënt en indien nodig kan doorverwijzen naar een psychotherapeut. Je kan je voelende oren en ogen inzetten, zodat je je cliënt kan helpen loskomen van oude, maar zeer vertrouwde en beschermende patronen.
Meer weten?
‘Kwetsbaarheid als kompas – Leidraad voor de praktijk’ (Boom, 2021) of www.voicedialogue.be
Resultaatgericht en met diepgang
Angelique Jansen, de nieuwe Noloc-voor zitter, bekleedde lang verschillende direc tiefuncties. Ze werkt nu als loopbaancoach en zoekt daarbij steeds de fijne balans tus sen resultaat halen en diepgang vinden.
‘Resultaat vind ik belangrijk. Voor mij moet het ertoe doen. Maar minstens zo belang rijk voor mij is de manier waarop de weg naar resultaat wordt afgelegd.’ Angelique hanteert geen vaste set van methoden omdat zij het belangrijk vindt goed te kijken naar wat de vraagstelling is: wil iemand van baan veranderen of verandering in zijn baan realiseren? Of vindt ie het belangrijk om zijn skills te verbeteren en heeft hij daar hulp bij nodig?’
‘Een coachee komt met een vraagstelling bij me. Hij bepaalt of de vraag voldoende is beantwoord. Eigenlijk: of zijn wereldbeeld is veranderd.’ Hoewel Angelique tijdens het traject meegaat met de flow van het gesprek, blijft ze ook kritisch of een coa chee niet te snel wil. ‘Laatst had ik een coa chee die graag meters wilde maken, maar hij wilde te snel. Het is belangrijk om eerst die diepgang te krijgen en dan pas actie te ondernemen.’
Ook oplossingsgericht coachen past bij de stijl van Angelique. ‘Laatst coachte ik iemand die leiding gaf en graag wat anders wilde. Hij had zelfs zijn baan al opgezegd. Hierdoor had hij ook wat haast. Ik heb hem
teruggefloten’, lacht ze. Dat was een goede zet. Autonomie en zeggenschap bleken zijn belangrijkste waarden en er kwam ook ter sprake of hij misschien voor zichzelf wilde beginnen. ‘Tijdens het traject liep hij tegen zijn eigen denkpatronen aan. We hebben zijn belemmeringen weggenomen en toen was de weg vrij voor ondernemerschap.’ Onlangs vertelde hij dat hij zich als een vis in het water voelt, terwijl hij als interimleidinggevende eigenlijk hetzelfde werk doet. ‘Hij maakt nu zelf de keuze of hij een opdracht aanneemt of niet.’
Sinds dit jaar is Angelique voorzitter van Noloc. ‘Dat is niet voltijds, dus is er ruimte voor mijn eigen coachpraktijk.’ Angelique vertelt dat ze sinds anderhalf jaar als zelf standig coach werkt. ‘In mijn vorige func ties heb ik bij door reorganisaties veel voor mensen betekend en heb ik veel gecoacht op de werkvloer.’
Voor het succes van coaching ziet Angeli que een aantal ingrediënten. ‘Klikt het? Is de methodiek passend? Daarnaast bepaalt de relatie tussen de coach en coachee het succes.’ Ook vindt Angelique certificering heel erg belangrijk: ‘Is de coach gecertifi ceerd of bezig om certificering te behalen en dus professioneel bezig met het vak?’ Nog
een succesfactor is je blijven ontwikkelen, vindt Angelique. ‘Omdat je ontwikkeling vraagt van je coachee is het zo goed dat je als coach ook blijft leren. Je wordt daardoor alleen maar beter en blijft op de hoogte van alle ontwikkelingen.’ Zelf begon ze twintig jaar geleden met studeren en haalde ze in 2014 haar master. Inmiddels doet ze pro motieonderzoek. ‘Blijf jezelf ontwikkelen op welke manier dan ook, dat is ontzettend belangrijk.’ (NvO)
‘Each person’s life is like a mandala – a vast, limitless circle. We stand in the center of our own circle, and everything we see, hear and think forms the mandala of our life.’ Deze wijsheid is afkomstig van Pema Chödrön, Amerikaanse, 86 jaar oud, als non werkzaam in de Tibetaanse traditie van het boeddhisme. De mandala als afspiegeling van jezelf én je omgeving; hoe je die waarneemt, beleeft en beïnvloedt. En elke dag voeg je iets toe en laat je iets achter. Of toch niet?
‘
Prr, prr, de wekker gaat. Mijn ogen gaan langzaam open en wennen aan het eerste daglicht. Tegelijkertijd trekken mijn hersenen zich in tegengestelde richting samen, als dikke draden die een kluwen in m’n hoofd vormen, met een steen in het midden. Een zwaar gevoel. Wat is dat toch, elke dag weer de laatste tijd? Vermoeidheid, span ning? Waarvan? Te veel hooi op de vork genomen tijdens de verhuizing? Erover nadenken maakt het alleen maar zwaarder. Ik sta op, ga lopen met de hond en zet een grote kop sterke kof fie om op gang te komen.
Het eerste gesprek vandaag is met Lars, begin dertig. Hij is inmiddels aan zijn derde serieuze baan begonnen na zijn stu die, maar twijfelt opnieuw of hij op de goede plek zit. Is er misschien iets nóg interessanter, wat hem een goed en vast inkomen geeft én uitdagend is, en wat is dat dan? Een en al rusteloosheid verschijnt op het scherm.
‘Wat zal ik doen? Opnieuw rondkijken? Banen in overvloed, ik vind vast snel iets anders!’ Deze vragen stelt Lars hardop, na opnieuw eerst een klaagzang over wat er allemaal niet goed verloopt op zijn huidige afdeling. Ik besluit vrij snel in het gesprek voor directe communicatie te kiezen, niet mijn gewoonte, maar ik word nu al moe van zijn verhaal, en de steen in mijn hoofd is nog niet helemaal verpulverd. Ik her inner me gelukkig dat Lars een fervent hardloper is. ‘Ik zie iemand die heel hard rent op een loopband, maar geen meter vooruitkomt. Wat komt er in je op als ik dat zeg?’
‘Dat ik steeds in dezelfde situatie beland, alleen bij een andere werkgever. Het is een herhaling van de geschiedenis, steeds hetzelfde patroon.’ ‘En, hoe voelt dat?’ ‘Ongemakkelijk, krie belig.’ We praten door over de kriebel en het ongemak. Het je niet op je plek voelen en tegelijkertijd zo graag je energie voluit willen inzetten.
‘Ja, het is alsof ik steeds een nieuwe loopband kies, maar niet eens heb gekeken of ik eerst wat instellingen van de oude kon veranderen’. Het klinkt wat terneergeslagen, van de eerdere rusteloosheid is weinig over. ‘Hoe is het om jezelf dit te horen zeggen?’ ‘Een beetje suf, hardlopen zonder vooruitgang te boe ken … ik had beter moeten weten.’
We starten het gesprek zoals gewoonlijk met vijf minuten ont spannen, ademen, mindfulness. Als twee zenders die eerst hun frequentie op elkaar moeten afstemmen om een goede ont vangst te kunnen hebben, en allebei kunnen loskomen van het geroezemoes op de achtergrond. Het denkpatroon in het brein van bèta- naar alfa-staat brengen, zouden wetenschappers zeg gen. Ook voor mijzelf broodnodig, om beter te kunnen luiste ren, voorbij de woorden en het oppervlakkige verhaal. Om het grotere plaatje te zien, en dat wat er ontbreekt. De nieuwe baan valt Lars tegen. Het is lastig als nieuwkomer grip te krijgen op zijn taken: nieuwe systemen, veel collega’s die nog thuis wer ken, niemand die snel even kan helpen. Een koude douche in plaats van het warme bad dat hij verwachtte, al is het fijn dat er maandelijks een mooi salaris binnenstroomt. In het eerste gesprek hebben we afgesproken dat we gaan onderzoeken wat bij hem past, en ook waar die rusteloosheid vandaan komt. Welke verwachtingen heeft hij, niet alleen van zijn werk, maar ook en vooral van zichzelf?
Eindeloos opnieuw beginnen
Lars is zeker niet de enige die het lastig vindt stil te staan bij een einde, voordat hij met iets nieuws van start gaat. Bijna alle maal hebben we de neiging ons liever bezig te houden met wat voor ons ligt dan met het verleden. Slechts weinig mensen zijn goed in het afronden. En nog minder in het tijd nemen voor het onderzoeken van het niemandsland, de creatieve, maar ook zo ongemakkelijke, onzekere periode van reflectie, van nietweten waar je plek is. Wie te snel doordraaft, belandt weer in exact dezelfde situatie, totdat de les is geleerd.
We spreken af dat Lars de komende tijd op een rijtje gaat zet ten welke grote veranderingen hij in zijn leven tot nu toe heeft meegemaakt. Als kind, in het gezin, op school, studie, vrienden, werk. Hoe ging hij achteraf gezien om met het einde, de tus senfase, een nieuwe start? En wat zijn verschillende functies betreft: wat vond hij spijtig om achter te laten in zijn vorige functies, wat was juist prettig om niet meer te hoeven doen, wat kon hij meenemen, en waar keek hij naar uit? Misschien geeft ons dat een beter beeld, en kan hij bovendien alsnog
Een koude douche in plaats van het warme bad dat hij verwachtte
afronden wat nog niet bewust beëindigd is. Orde en rust creë ren in het hoofd. Geen nieuw begin zonder aandacht voor het einde, ook al is het geen lineair proces, maar een van zoeken, niet weten en teruggrijpen.
Bijna allemaal zijn we geneigd ons liever bezig te houden met wat voor ons ligt dan met het verleden
In het volgende gesprek vraag ik zoals gewoonlijk naar wat er in de tussentijd is gebeurd, waar we staan in onze gezamen lijke zoektocht. Lars lacht een beetje verlegen. ‘Het was grappig, en heeft te maken met mijn vriendin, Marja. Ze deed een work shop met haar collega’s, als teambuilder na de coronaperiode. Mandala’s tekenen en kleuren. Toen ze me de tekeningen liet zien moest ik denken aan ons gesprek, en de vragen die je me meegaf. In een mandala zie je veel herhalingen, het patroon start in het midden en verandert dan naar buiten toe, als er af en toe een andere kleur of figuur bijkomt. Dat deed me opeens denken aan de loopband, maar dan eentje die wel af en toe iets anders biedt, die verdergaat en weliswaar voortborduurt op het oude patroon, maar zonder vast te lopen.’
‘En hoe zou in jouw situatie dat “iets anders” eruitzien?’ ‘Door de vragen die je me meegaf, kwam ik erachter dat ik iedere keer hoopte dat ik iets anders zou leren en meer ver antwoordelijkheid zou krijgen. Misschien ben ik te ongedul dig geweest. Verwachtte ik dat het sneller zou gaan, en heb ik te vroeg de conclusie getrokken dat ik ook niet meer ver antwoordelijkheid zou krijgen. Moet ik vaker vragen stellen. En toen Marja thuiskwam en ik haar tekeningen zag, waarin soms best lang dezelfde kleur of figuur dominant is, en waar aan dan subtiel iets nieuws wordt toegevoegd, viel alles voor me op zijn plek. De herhaling én het nieuwe, soms wat heen en weer springend, het hoort er allemaal bij. Ook mijn eerdere keuzes. Dat beeld geeft me wat meer rust en geduld in plaats van dat ik me voel als een Droste-blik dat steeds in dezelfde situatie belandt.’
Die Lars. Een mandala is wel het laatste beeld dat ik bij hem als metafoor zou hebben gebruikt. Te ongemakkelijk, te bang om tot een zweverig type te worden bestempeld door deze snelle jongeman. En dat terwijl in de verhuiscontainer nog een enorme mandala onderweg is naar ons nieuwe huis. Ik heb nog veel te leren …
Dat ongemak blijft hangen en zet me aan het denken. Mis schien ben ik te vermoeid om te coachen. Niet helemaal aan wezig. Overal en altijd online kunnen coachen heeft ook zijn valkuilen. Sta ik zelf wel stil bij alle veranderingen van de laat ste twee maanden? De verhuizing, alles wat ik heb achterge laten, wat ik meeneem bij de nieuwe start, en wat er staat te trappelen om meer aandacht te krijgen in de toekomst. Net als Lars ben ik doorgedraaid op mijn zelfgecreëerde loopband. Mijn hersenen voelen nog steeds aan als een knoop in mijn hoofd.
Ik heb ruimte nodig en besluit naar buiten te gaan, naar het strand. Ook de hond is blij even rond te kunnen rennen. Een lange wandeling, waarin ik alle veranderingen die deze verhui zing met zich meebrengt, positief en negatief, in gedachten de revue laat passeren. Mensen die ik helaas minder vaak zal zien. De ruimte en het groen om ons heen dat ik mis, met de vele herten, vossen en kolibries. Het is voorbij. Maar ook de erken ning dat veel online mogelijk blijft. En dat het contact met familie en vrienden gewoon in een nieuwe fase komt, zowel op de oude als nieuwe plek. Dat zou sowieso zijn gebeurd. Alles hoort erbij. Lars heeft het goed gezien. Op gevoel teken ik mijn eigen mandala op het strand, en versier hem met wat schelpen. Niet zo kunstig als een ervaren boeddhistische zandmonnik dat zou doen. Maar net als zij dat doen, vernietig ik de mandala als hij klaar is, en we terug de stad ingaan. Zand erover. Closure. Niets is voor altijd, alles verandert. De volgende dag word ik voor het eerst in lange tijd wakker met een helder hoofd. Niet meer doorgedraaid, maar open en nieuwsgierig naar wat de dag zal brengen.
Tineke Mulder is online coach en gespecialiseerd in de begeleiding op het gebied van burn-out preventie en loopbaancoaching. Met name werkzaam in de Verenigde Staten en Nederland. www.brightnowreikicoaching.com
Patronen doorbreken … als ik eraan denk krijg ik buikpijn en tegelijkertijd een blij gevoel. Vorig jaar heb ik mijn eigen patroon doorbroken door uit het basisonderwijs te stappen, waar ik al meer dan 25 jaar werkte.
Waarom buikpijn? Er is veel voor nodig is om een patroon te doorbreken, bijvoor beeld moed, enthousiasme en je omgeving moet erachter staan (gelukkig stond mijn thuisfront geheel achter mijn keuze). Toen ik merkte dat ik minder energie uit mijn werk haalde, ben ik de master Educational Needs: ‘Coachen/begeleiden en innoveren’ gaan doen. Ik kwam erachter dat wanneer ik iets anders zou willen, ik toch echt zelf de eerste stap moest nemen. Dat was nog niet zo makkelijk. Het eerste advies dat ik kreeg, was om te onderzoeken welke richting ik op zou willen. Zo kwam ik erachter dat ik toch niet uit het onderwijs wilde. Toen diende het mbo zich aan, een kans die ik met beide handen heb gegrepen.
Een veelgehoorde uitspraak in onderwijs wereld is ‘We hebben het altijd zo gedaan, dus doen we het nu weer zo.’ Maar wat zou het voor leerkrachten toch mooi zijn om eens een patroon te doorbreken. Dat geeft veel positieve energie! In 2022 zijn onze nieuwe eerstejaars gestart met ‘leer eenheden’, een andere opzet van het les
programma. We gaan veel meer coachend werken: begeleiden studenten bij het ont wikkelen van executieve functies, aanslui tend op hun individuele talenten, leerstijlen en mogelijkheden. Zo hopen we dat studen ten meer eigenaarschap en enthousiasme over hun opleiding gaan ervaren. In een verandering zien we de boven- en de onderstroom. De bovenstroom is bewust, rationeel en goed te managen. De onder stroom is onbewust, irrationeel en associa tief. De onderstroom is bepalend voor een verandering. Voeg hierbij de communicatie over het te veranderen proces en wanneer dit duidelijk staat, is er een goede kans om een patroon te doorbreken. Toch zal de onderstroom met de bovenstroom verbon den moeten worden om grip te krijgen op het proces en de besluitvorming.
Hoe kun je de onderstroom zo vormgeven dat de bovenstroom controle op het proces kan houden? Het belangrijkste is dat de ver andering draagvlak heeft. Wanneer mensen zelf invloed hebben op (onderdelen van) het veranderproces wordt het proces, en
daarmee de verandering, meer van henzelf en daardoor succesvol.
Om het patroon van de docent als ken nisoverdrager te doorbreken en met de ‘leereenheden’ meer eigenaarschap bij de studenten te leggen, zullen we als docen ten een dynamiek op gang moeten brengen vanuit een interne drive. We moeten meer coachend lesgeven en meer coachende gesprekken voeren. Studentcoaching lijkt overwegend aanbodgericht, geïnitieerd van uit de opleiding en gericht op persoonlijke ontwikkeling, met als doel studiesucces.
Het is dus aan ons als docenten om de stu denten meer eigen keuzes te laten maken en motiverende gesprekken te voeren. Als ik kijk naar mezelf in het veranderproces op mijn school zie ik succesfactoren. Ik herken de boven- en de onderstroom, zie de vorm geving van de ‘leereenheden’ ontstaan en de gesprekken binnen het team hierover. Het is spannend om te zien hoe deze ver andering gaat verlopen. Toch ervaar ik nog steeds een beetje buikpijn. Zouden mijn col lega’s dit ook voelen …?
Marloes Jobing-Westen werkt als mbodocent bij de richting pedagogisch werk/ onderwijsassistent en is daar ook intern begeleider/coach studenten Passend Onder wijs. Daarnaast is ze (beroeps)coach, coacht ze collega-docenten bij het PDG-traject en is ze teamcoach en onderwijsexpert.
bas snippert
Patronen zijn de ruggengraat van veel methodieken in ons vakgebied. We gebruiken patronen in de vorm van herhaalbare technieken en protocollen. Maar ook in de beschrijvingen van ‘typische’ patronen in hoe mensen zich gedragen. Hoewel de taal van patronen erg handig kan zijn, schuilt er ook een risico in het gebruik ervan. Soms verhindert ze ons in het zien van de levende ervaring achter het patroon.
Patronen bestaan niet op zichzelf. Althans, niet zoals wij erover praten en ermee denken. Een patroon is een abstractie, een mentale constructie op basis van geleefde ervaringen. Maar de aard van deze geleefde ervaringen – in het bijzonder die van onze cliënten – is altijd breder en rijker dan de taal waarmee we ze beschrijven. Met dit artikel wil ik hier aandacht voor vragen, om de spreekwoor delijke deur open te houden naar de geleefde ervaring waaruit patronen worden gedestilleerd. Het is immers in hun directe belevingswereld waar onze cliënten graag een verandering zouden willen zien, ongeacht hoe wij bijbehorende patronen noemen vanuit ons vak.
De filosofie van de levende ervaring ‘Logical forms and patterns are incapable of encompassing the intricacy of people and situations.[...] Forms never work alone, always only within a wider and more intricate order.’ – eugene gendlin (1991)
Carl Rogers groeide uit tot een van de bekendste namen in de wereld van coaching, counseling en therapie. Zijn minder bekende vroege samenwerkingspartner Eugene Gendlin ver dient eveneens onze aandacht. Gendlin werkte aan de univer siteit van Chicago als filosoof en psychotherapeut. Hij hielp Rogers onderzoeken wat therapie succesvol maakt. Gendlin ontdekte hierbij dat wanneer mensen een zogenoemde felt sense van hun situatie hadden tijdens therapiesessies, dit een sterke voorspeller bleek van daadwerkelijke verbeteringen rondom hun hulpvraag. Een felt sense kun je vertalen als het ‘ervaren gevoel’ of het ‘gevoelde gewaarzijn’.
Gendlin (2017) ontwikkelde dankzij zijn inzichten een uniek procesmodel dat hij aanduidde met ‘de filosofie van het impli ciete’. Impliciet betekent een bepaalde ordening die nog niet expliciet is. Neem als voorbeeld fietsen. Zodra je fietst, gebruik je impliciete ‘kennis’. Je lijf ‘weet’ hoe je moet fietsen. Stel dat
ik niet kan fietsen en ik vraag je het me uit te leggen. Jij zou dan kunnen zeggen: ‘Oh, je gaat gewoon zitten op het zadel, je pakt het stuur, dan trap je op de trappers en hoppakee, je fietst!’ Dit is niet onjuist. Maar toch is de uitleg onvolledig: ik zit nog niet op de fiets of ik dreig alweer om te vallen. ‘Stop, stop!’ roep jij en je legt het me opnieuw uit. Nu met nieuwe informatie uit jouw impliciete ervaring van fietsen: je vertelt over hoe ik pre cies op het zadel moet gaan zitten, hoe ik balans kan houden met m’n bovenlijf, hoe ik subtiel bij kan sturen, waar ik mijn blik moet richten, en ga zo maar door.
Wat jij vertelt over fietsen werkt voor jou, omdat jij de impliciete kennis al hebt
Voor je het weet heb je bijna een boek vol over hoe je moet fietsen. Toch is het niet genoeg voor mij en blijf ik steeds weer omvallen. Dit is waarom Gendlin zegt dat onze expliciete ken nis nooit op zichzelf staat: deze functioneert altijd binnen een bredere, complexere orde – het impliciete. Wat jij vertelt over fietsen werkt voor jou, omdat jij de impliciete kennis – vaar digheid – hebt van het fietsen. Hoe goed je het me ook probeert uit te leggen, ik kan het nog niet op dezelfde manier toepassen. Ik mis, wat Gendlin noemt, een ‘directe referentie’ – een felt sense, het ervaren gevoel van fietsen. Ironisch genoeg zal ik dus eerst moeten leren fietsen om jouw beschrijving ervan volledig te kunnen belichamen.
Een felt sense is meestal vaag, belichaamd, veranderend, op z’n minst deels onbewust en holistisch – het bevat het geheel van je ervaring van een bepaalde situatie. Het is nog niet expliciet, oftewel letterlijk nog niet ‘uitgedrukt’ in de vorm van gedach ten, woorden of andere symbolische vormen van uitdrukking. Meestal als we in ons vakgebied praten over patronen, doen we
dat met expliciete communicatie. We bespreken patronen in taal, tabellen en tekeningen die je ongetwijfeld hebt liggen uit je opleidingen. Het risico van deze expliciete kennis en informatie is om de landkaart aan te nemen voor het gebied – in de woor den van de linguïst Alfred Korzybski. Eugene Gendlins filosofie en levenswerk kan ons een nieuwe manier van denken bieden om bewust terug te keren naar het daadwerkelijke terrein.
Het leven impliceert zichzelf voort Gendlin heeft in zijn filosofie van het impliciete een aantal han dige termen ontwikkeld, waaronder voortbrengen (carrying for ward) en impliceren (implying). Gendlin laat met zijn filosofie zien dat het levensproces – jij – altijd een volgende stap van leven impliceert. Je longen impliceren de lucht die ze ademen. Je voe ten impliceren de grond waarop ze lopen. En ga zo maar door.
Maar soms raakt een proces gestopt. Als de benodigde voor waarden om het voort te brengen ontbreken. Je wilt eten, maar de koelkast is leeg. Je wilt assertief een grens aangeven, maar je bent bang dat dit dingen juist erger maakt. Hoewel een onder deel van je levensproces hier tijdelijk stopt, impliceert het zich zelf nog steeds verder. De honger impliceert het eten. Je sluime rende irritatie impliceert de aan te geven grens. Om erachter te komen wat het levensproces impliceert, moeten we op ver kenning uitgaan in het levende lijf – daar waar het impliceren plaatsvindt. Laten we als voorbeeld een versimpelde casus uit mijn praktijk nemen.
Om erachter te komen wat het levensproces impliceert, moeten we op verkenning uitgaan in het levende lijf
Michiel komt voor de eerste keer mijn praktijkruimte binnen. Als je zou meekijken zie je vanaf een afstandje dat hij met een aardig verslapte houding aan komt lopen. Zijn hoofd en schouders hangen wat naar voren en je ziet dat hij niet in de volle lengte van zijn ruggengraat overeind loopt. Hij geeft een relatief ‘slappe’ handdruk. Hij maakt vluchtig oogcontact. En hij wacht in de interactie op mijn initiatief – hij spreekt pas als ik iets vraag, hij loopt pas verder zodra ik voorstel om te gaan zitten.
Je zult ongetwijfeld al een patroon herkennen bij deze schets. Zijn hele houding impliceert iets. Wat impliceert Michiels hou ding volgens jou? Welke indruk krijg jij van hem tot zover? Zie je een ‘type’ in mijn korte schets van hem? Neem als je wilt een momentje om even hierop te reflecteren.
Misschien is je indruk dat Michiel relatief hoog zal scoren op depressieve klachten, veel piekert, moeite heeft met soci aal contact en dat hij wellicht komt vanwege problemen met grenzen, assertiviteit en zelfexpressie. Afhankelijk van je ach tergrond zou je Michiels casus misschien beschrijven vanuit typische terminologie zoals:
• passief, teruggetrokken en afhankelijk;
• coping met vermijding;
• sterke innerlijke criticus; • (subklinische) depressieve persoonlijkheidsstoornis; • schizoïde of masochistische karakterstructuur.
Als we Michiel op basis van bovenstaande patronen zouden voorzien van ‘inzicht’ in zijn situatie, lopen we risico dat Michiel zichzelf reduceert tot dergelijke concepten. In het erg ste geval werken we pathologisering in de hand, door iets wat mijn leraar Steven Hoskinson (2020) de ‘wat is er mis’-aan dacht noemt. Toegegeven, soms willen cliënten zelf juist graag weten wat er ‘mis’ met ze is. Dat geeft tijdelijke opluchting – ‘eindelijk weet ik wat er mis met me is’ – maar belemmert een fundamentele oplossing of ontwikkeling voor hun situ atie. De ‘wat is er mis’-aandacht leidt repetitief naar de pijn en problemen. Onze taal rondom patronen kan daar een grote rol in spelen. Daarnaast verhult het zo de aanwezige potentie voor positieve verandering.
Onder het patroon zit een gestopt levensproces Laten we terugkeren naar de filosofie van Gendlin. Gendlin (2007) trekt met zijn filosofie van het impliciete een radicaal optimistische conclusie:
‘Het levensproces is inherent constructief. Inherent structurerend. Het impliceert een volgende stap van leven, niet sterven. Van verbinden, niet vernietigen. Het levensproces is inherent positief.’
Dat wil niet zeggen dat het levensproces soms niet verdraaid, verstoord en verstopt kan raken – bijvoorbeeld zoals bij Michiel. Bij heel wat mensen raken aspecten van hun levensproces al vroeg verstoord en verstopt – tegenwoordig bekend onder de
Figuur 1. Een symbolische weergave van werken met het levensproces.
Van impliceren (een ‘iets’), naar differentiëren (expliciet uitdrukken van het ‘iets’), naar interacteren met het impliciete (bijvoorbeeld via een woord, beeld, tekening, enzovoorts) en het integreren van verschui vingen in het innerlijke proces (verteren van de ervaring en inzichten).
noemer ontwikkelingstrauma (Heller & Lapierre, 2019). Maar als we bereid zijn diepgaand te kijken in de innerlijke wereld van de ander, zullen we het impliceren ontdekken van een vol gende stap van leven. Een impliciet ‘iets’ dat als intentie heeft het leven van deze persoon voort te brengen.
Laten we kijken hoe dat eruitziet in de casus van Michiel. Michiel leert aanvankelijk om zijn felt sense te gebruiken –een simpele instructie hiervoor vind je in Focusing (1978), de methode die Gendlin zelf ontwikkelde – waarmee Michiel zijn innerlijke beleving van het gestopte proces leert te vin den, volgen en uiteindelijk voortbrengen (zie figuur 1). Voorbij patronen als depressie, vermijding of schizoïde structuur, leren we het volgende vanuit Michiels impliciete, ervaren gevoel van zijn situatie.
Michiel maakt onder begeleiding contact met het impliceren in hemzelf – een vaag ‘iets’ wat hij vanbinnen merkt. Dit ‘iets’ begint hij in het gesprek te differentiëren, door er van binnen
naar buiten over te praten. Michiel wordt aangemoedigd een nieuwsgierige houding aan te nemen: dingen uitproberen die lijken te passen bij het ‘iets’, net zolang totdat er iets klikt. Na enkele poging klikt zijn uitspraak ‘er voelt iets vanbinnen als een grote, zware deken’.
Daarna volgt een fase van interactie met het ‘iets’ op basis van deze eerste verheldering. Ik vraag wat Michiel wellicht onder de deken opmerkt. Ook daar zit ‘iets’. Nu komt de andere kant van de medaille op: onder het ‘iets’ zit een drukkend gevoel, maar niet onprettig … Michiel spreekt met tussenpauzes verder: een stuwing, iets bruisends en met veel energie erachter … er lijkt iets te gebeuren vanbinnen en opeens zegt hij: ‘het is iets wat ten diepste wil leven’.
Dit raakt hem. Het interacteren met zijn innerlijke ervaring en het hardop uitspreken hiervan, ontroert hem met een diepe zucht tot gevolg.1 Als je ook hierbij zou meekijken, kun je een verandering in zijn houding waarnemen. Een zichtbare verlen ging in zijn ruggengraat, verwijding van zijn schouders en, iets subtieler, de terugkeer van meer kleur in zijn huid.2 Dergelijke significante verschuivingen in de cliënt noemt Eugene Gendlin een felt shift: een verschuiving die aanduidt dat iets wat voor heen geïmpliceerd werd zojuist daadwerkelijk is voortgebracht. Het brengt letterlijk en figuurlijk een voorwaartse beweging in het proces (zie figuur 1).
Dit is natuurlijk pas het begin van Michiels proces. Na het verteren – oftewel integreren – van deze verschuiving, begint het proces schijnbaar weer opnieuw. Schijnbaar, want Michiels impliceren is zojuist veranderd. Zijn innerlijke levensproces gaat nu weer een stap verder met impliceren wat er nu, in dit nieuwe moment, nodig is om het proces verder voort te brengen.
1 Het impliciete luistert altijd mee naar het expliciete. Je kunt de bewust wording hiervan aanmoedigen, bijvoorbeeld door te vragen: “... en hoe reageert je lijf erop als het jou dit hoort uitspreken?”
2 Dit zijn geen schijnveranderingen, maar is een indicatie dat het auto nome zenuwstelsel van Michiel verschuift richting meer balans tussen sympathisch en parasympathisch. Activiteit van het parasympathische zenuwstelsel verwijdt de bloedvaten in de huid, waardoor kleur en warmte toeneemt. Ook de spiertonus van gezichtsspieren, inclusief rondom de ogen, verandert met parasympathische activiteit, wat meer kalmte, levendigheid en ‘sprankel’ terugbrengt in de expressie.
In de tweede ronde integreert Michiel ook de informatie uit de zware deken: er komen beelden vrij die hem vertellen hoe hij vreest met harde, strenge en beschamende opmerkingen beant woord te worden, zodra hij meer tot leven komt in het bijzijn van anderen. We zien hier in het kort de rijkheid waar Gendlin het over heeft: de depressieve symptomatiek hangt intricaat en betekenisvol samen met het verlangen naar levendigheid. Namelijk door Michiel te beschermen tegen harde afstraffing van zijn – voor hem kwetsbare – levendigheid.
De verschuiving in zijn innerlijke ervaring leidt ook tot een verschuiving in zijn lichamelijke houding
Deze inzichten waren ongetwijfeld te voorspellen op basis van het patroon dat je zag bij Michiel. Maar het daadwerkelijke ver anderproces in Michiel werd voortgebracht doordat hij dit zelf ontdekt – van binnenuit. Wij kunnen als coach gunstige con dities creëren, maar uiteindelijk groeit het levensproces altijd van binnen naar buiten – niet andersom.
Onze kennis over patronen hoeft niet deur uit. Het herken nen en bespreken van patronen heeft overduidelijk een waar devolle functie in ons werk. Wat mij betreft is het belangrijk om Gendlins woorden ten harte te nemen, namelijk dat patro nen nooit op zichzelf staan. Wat wij aanduiden met patronen bestaat altijd binnen het bredere, meer intricate levensproces van de cliënt. Juist dat levensproces is waar we in ons werk aan hopen bij te dragen. En juist dat levensproces is waar de generatieve bron van verandering aanwezig is. Vanaf moment één in het werken met iemand. En ik hoop dat die wetenschap ons een diepgaand vertrouwen geeft, om het ongekende leven in de ander tegemoet te treden. Voorbij patronen.
• Gendlin, E.T. (1978). Focusing. New York: Everest House.
• Gendlin, E.T. (1991). Thinking beyond patterns: Body, language and situations. Focusing Institute. http://previous.focusing.org/gendlin/docs/gol_2159.html
• Gendlin, E.T. (2007). Beyond Words. Explorations in the implicit dimension of psychoanalysis conference, New York City. Lynn Preston. www.youtube.com/watch?v=DZ_QPBcTBf4
• Gendlin, E.T. (2017). A Process Model. Evanton, Ill: Northwest ern University Press.
• Heller, L., & Lapierre, A. (2019). Ontwikkelingstrauma helen: De invloed van vroegkinderlijk trauma op zelfregulatie, zelfbeeld en het vermogen tot relaties. Eeserveen: Uitgeverij Mens!
• Hoskinson, S., & Ho, B. (2022). A non-directive positive rein forcement framework for trauma and addiction treatment. International body psychotherapy journal the art and science of somatic praxis, 1(21), 13.
Bas Snippert, MSc is stress- en vitaliteitexpert. Hij is auteur van De Vitaliteitrevolutie (2020) en werkt als hoofd leren & ontwikkelen bij het Nederlands Expertisecentrum Vitaliteit. Met zijn bedrijf Optimize Me geeft hij coaching en training richting meer vitaliteit op het werk. En in zijn praktijk Shift Happens ondersteunt hij mensen bij het verwerken van traumatische stress en burn-out.
‘In het weekend maak ik bewust tijd voor vrienden en familie. Eens in de twee weken ga ik naar de sauna en verder lees ik boe ken over psychologie.’ Door de week is Ellen Dreezens druk bezig met haar werk en met zingen en dansen. Ze vertelt hoe ze als introvert rust krijgt in haar weekenden.
‘Een ontspannen zaterdagochtend is voor mij dat mijn man repeteert met zijn bigband. Meestal sta ik rustig op, trek mijn badjas aan en na het ontbijt ga ik bij de konijnen in hun hok zitten. Dat hok is in de woonkamer. Ze klimmen op me, knagen aan me. Ik lach vaak om de capriolen die ze dan uithalen. Heerlijk om mee te gaan in hun ritme!’ Ellen vertelt dat ze verder wat rommelt, gaat win kelen of wandelen. ‘Mijn man is pas om 2 uur thuis, dus ik heb lekker tijd voor mezelf.’
Door de week heeft Ellen bijna elke avond een activiteit. ‘Ik doe aan modern en klas siek ballet, zing in een popkoor met 35 mensen én in een kleinkunstensemble van 6 mensen’, vertelt ze. ‘De optredens zijn in het weekend en die zijn erg leuk. Ik vind het heerlijk om op een podium te staan.’ Ellen geeft les aan het University College Tilburg voor de vakken Evil, Happiness, Social inno vation en Sustainable consumption. ‘Mijn studenten geloven nooit dat ik een introvert ben. Ik heb heel lang gedacht dat ik super
woman ben, maar weet nu dat ik tijd voor mezelf mag nemen.’
Hoewel Ellen in het weekend bewust geen tijd aan haar werk als docent en rouwcoach besteedt, leest ze dan graag boeken over coaching en populairwetenschappelijke boeken over psychologie. Onder andere in de sauna, waar ze de hele middag spen deert. ‘Ik lees nu De schaamtefactor van Stephan Poulter. Ik vraag me bij alles wat ik lees af: hoe kan ik dit gebruiken in mijn coaching, lessen en voor mijn aanstaande boek Ieder zijn rouw. Gids voor coachen bij verlies?’ Ellen geeft ook een opleiding over rouw. ‘Ik las over de polyvagaalthe orie en heb deze aan rouw gekoppeld. Bij rouw zie je vaak dat mensen volledig in hun
gevaarsysteem raken. Wanneer je echter hun veiligheidssysteem aanzet, zet je het gevaarsysteem weer uit. Voor mijzelf ook weer een bewustwording dat ik meer tijd aan vrienden en familie mag besteden in het weekend; zij vergroten mijn gevoel van veilig zijn.’
Het weekend is ook de tijd om samen met haar man dingen te doen. ‘Op vrijdagavond dansen wij samen tango en vaak wandelen we, soms ook met vrienden. We besteden elke weekenddag wel een deel samen.’ Soms gaan ze naar een film of café, bio scoop of museum, vertelt Ellen. ‘Op zon dagavond kijk ik even in mijn agenda, dan begint de werkweek.’ (NvO)
‘Vrienden en familie vergroten mijn gevoel van veilig zijn’
‘Op vrijdagavond dansen wij samen tango’
lisette brattinga
Hoe kan het dat mensen soms zo vervelend of tegendraads reageren? Waarom doen ze zo? Er ontstaan zelfs ruzies en oorlogen omdat mensen verkeerd reageren op het gedrag van anderen. Maar er zit altijd iets achter het gedrag dat je ziet, zo laat Lisette Brattinga zien in haar artikel.
Waarom wordt iemand om het minst gering ste boos? Niet omdat jij toevallig per onge luk voordringt bij de bakker. Niet omdat die persoon toevallig een rothumeur heeft. Er zit veel meer achter gedrag. Gedrag komt niet zomaar uit de lucht vallen. In dit artikel lees je over de vier overlevingsmecha nismen waarmee je jezelf en je medemens beter leert ‘lezen’ en begrijpen. Heel handig om je coachees en klanten beter te snappen, maar ook om je partner, vriend of collega beter te begrijpen.
De fietskoerier
Wat zit er dan achter het gedrag van iemand? Alles begint natuurlijk bij een situatie of iets wat gebeurt. Bijvoorbeeld een ongeluk. Van de week zag ik een fietskoerier tegen de deur van een auto aanklappen. De chauffeur deed zijn deur open zonder te kijken of er iemand aan kwam. Die fietskoerier werd van zijn fiets gelanceerd en belandde tussen een berg geparkeerde fietsen.
Mijn interpretatie van deze gebeurtenissen hangt af van mijn overtuigingen
Er gebeurde dus voor mijn ogen een ongeluk en daar heb je als mens dan meteen allerlei gedachten over, zoals: Wat een pannenkoek van een bestuurder, dat die niet even kijkt of er wat aan komt. Goh, die fietskoerier reed wel heel hard op zijn elektrische fiets. O, dat ziet er pijnlijk uit. Die gedachten rie pen een bepaald gevoel bij mij op. Ik werd letterlijk misselijk omdat ik die fietskoerier met een van pijn vertrokken gezicht zag liggen. Aan dat gevoel gaf ik vervolgens in mijn hoofd mijn eigen woorden.
Even flitste door mijn hoofd dat ik ook een keer ben aange reden door een auto die mij niet zag. Ik klapte ook tegen zijn deur. Ook dat kwam dus even naar boven. Mijn interpretatie van deze gebeurtenissen hangt af van mijn overtuigingen. Wat geloof je, wat heb je van huis uit meegekregen? Ik geloof dat het veel te druk is in de stad waar ik woon. Dat er geen ruimte is voor al die auto’s en fietskoeriers. Dat iedereen maar bezig is met zijn eigen ding en niet goed op elkaar let. En op basis daarvan reageer ik.
Ik snelde als eerste naar die fietskoerier en vroeg hoe het met hem ging. Ik vertelde hem dat we snel een ambulance zouden bellen. Ik vroeg hem wat hij verder nodig had en keek tegelij kertijd of we hem uit zijn benauwde positie konden bevrijden. Dat lukte met een paar mensen en we konden hem even in de auto neerleggen. Mijn gedrag op dat moment heeft gevolgen, positief of negatief. Ik weet niet hoe het is afgelopen met de koerier.
Handelen vanuit je instinct
Een gebeurtenis leidt dus tot gedachten. Dat leidt tot gevoelens, en op basis daarvan ga je iets wel of niet doen. En dat heeft weer gevolgen. De vraag die hierbij centraal staat: Hoe reageer jij op gebeurtenissen en wat is dan je gedrag? Hoe kun je dit beïnvloeden? Je gedrag in geval van onverwachtse gebeur tenissen of een crisis komt voort uit overlevingsmechanismes. Er zijn vier overlevingsmechanismes die in ons onderbewust zijn liggen opgeslagen. En die bepalen wat je doet als je in een onverwachtse situatie of crisis terechtkomt. Je handelt vanuit je instinct, vanuit je onderbewuste patroon.
In onze natuur, in ons systeem, zitten dus vier overlevings mechanismes opgeslagen: vluchten, vechten, bevriezen en je aanpassen. In het Engels zijn het de vier F’s: fight, flight, freeze en flexible.
Als je bevriest, de freeze (niet letterlijk natuurlijk), dan sla je dicht en weet je even niet wat je het beste kunt doen. Je wordt zoals dat heet apathisch. Uit onderzoek is gebleken dat het merendeel van de mensen dit automatisch doen in geval van een crisis. Het onderzoek is gedaan na een vliegtuigcrash met overlevenden. Zo’n 80 procent van de vliegtuigpassagiers bevroor in hun stoel bij het nieuws dat ze mogelijk zouden crashen. Ze schrokken zo ontzettend dat ze apathisch in hun stoel bleven zitten. Alsof ze verlamd waren. Daar kunnen ze niks aan doen.
Zo’n 10 procent werd boos en ging schreeuwen. Ze werden ontzettend emotioneel en zetten de boel echt op zijn kop. Deze mensen schieten in de vechtmodus. Of ze werden juist ontroostbaar verdrietig en bleven daarin hangen. Ze hadden hier op dat moment geen invloed op. In de vechtmodus maak je je dus vreselijk druk of word je heel emotioneel. Ook bij een minder acute crisis. Sommigen gaan uit boosheid de barricaden op, zoals de boeren dat doen tegen stikstofplannen. Sommigen
schrijven boze brieven naar de overheid of uiten op een andere manier hun boosheid. Vechten is dus ook een van de vier over levingsmechanismes.
Even terug naar de vliegtuigcrash: slechts 10 procent kwam direct in actie om mensen om zich heen te helpen. Gek genoeg is dit de vluchtmodus. Lijkt misschien tegenstrijdig, want je kunt niet altijd letterlijk vluchten. Ze vluchtten uit hun emo ties weg. Omdat die te groot voor ze zijn om te bevatten op dat moment. Ze staken hun kop in het zand en lieten de emoties niet binnenkomen. Ze schoten in de doe-modus. Ze zetten hun vluchtgedrag om in actie en nemen daarmee eigenlijk leider schap over zo’n situatie.
Ze staken hun kop in het zand en lieten de emoties niet binnenkomen
In dit onderzoek van de vliegtuigcrash is niet het vierde over levingsmechanisme meegenomen: je aanpassen, flexibel zijn, maar ik schat in dat die ook bij die 10 procent die in actie komen past. Dat flexibel zijn herken je aan de mensen die direct gaan meebewegen. Zichzelf direct wegcijferen. Deze mensen in de flexibele modus zijn vooral heel zorgzaam voor anderen. Ontpoppen zich meteen tot verzorger. Zoeken mak kelijk hun weg in de omstandigheden en passen zich aan, aan de mensen om zich heen, aan de situatie.
Welk gedrag vertoon jij in een crisis? Hoe reageerde je tijdens een eigen vette crisis en hoe gedraag je je bij zoiets onverwachts? Je reageert dan vanuit je onderbe wustzijn. Bevries je, schiet je in de emotie en word je boos of moet je heel hard huilen of kom je meteen in actie en schiet je in de doe-modus? Of bekommer je je meteen om je mede mens? Het is interessant om te weten! Want als je deze vier overlevingsmechanismes begrijpt en leert te zien bij anderen, dan kun je mensen veel makkelijker lezen. Leren kennen, hun gedrag verklaren, ze snappen en daarop reageren in plaats van te reageren op het gedrag dat je ziet. Er zit altijd iets achter het gedrag dat je ziet.
Vooral als mensen niet lekker in hun vel zitten, schieten ze automatisch in hun overlevingsmechanisme. Van de vier die er zijn, zijn er meestal een of twee dominant aanwezig. Die zijn
dominant geworden door de dingen die je in je leven zoal mee maakt. Bij kleinere crises worden deze overlevingsmechanis mes ook al getriggerd. Ook als je niet goed in je vel zit, bang of angstig bent of als je onder hoge druk staat en veel stress hebt. Overlevingsmechanismes spelen dus eigenlijk bij iedereen op deze aardbol een hele grote rol.
Even praktisch, hoe herken je zo’n overlevingsmechanisme?
1 De flexibele modus: als je ziet dat iemand zich altijd weg cijfert, zich altijd aanpast, altijd eerst voor een ander zorgt en dan pas voor zichzelf, niet zoveel zelfvertrouwen heeft, dan speelt dit flexibele overlevingsmechanisme mee op de achtergrond. En daar zit weer achter dat zo iemand bang is om afgewezen te worden, dat zijn ideeën afgekeurd worden of dat ze iets niet waard zijn. Ze zijn in de basis op zoek naar goedkeuring of erkenning. Dat is een heel normale basisbehoefte. Als ze die goedkeuring niet voelen, dan gaan ze zich aanpassen en in allerlei bochten wringen om maar complimenten of goedkeuring te krijgen. Je kent vast wel zo iemand in je omgeving.
2 De vluchtmodus herken je vooral aan doeners die een hekel hebben aan sleur, houden van vrijheid (ook een vorm van vluchten). Ze zijn snel afgeleid, kunnen slecht focus sen, zijn met veel tegelijk bezig, maar zijn ook bang om ergens aan vast te zitten. Ze houden bijvoorbeeld niet van contracten of langdurige commitments. Een soort vrijbui ters eigenlijk. Deze mensen voelen zich snel gevangen in een situatie, voelen zich snel ergens niet prettig bij en kun nen slecht focussen. In de basis willen deze mensen graag zichzelf kunnen zijn. Het is een groot goed als je jezelf mag zijn in elke situatie.
3 De bevriezingsmodus herken je aan mensen die vaak keihard werken om hun gevoel maar niet te voelen. Ze overschreeuwen zichzelf, praten heel veel of worden juist heel stilletjes als ze zich ergens niet prettig voelen. Ze scha kelen op dat moment hun gevoel compleet uit en doen alles op ratio. Ze piekeren, zijn vaak onzeker diep vanbinnen en vaak zijn dit ook perfectionisten. Ander gedrag dat hierbij hoort is uitstelgedrag, ook een vorm van bevriezen. In de basis willen deze mensen het liefste zekerheid. Dat is ook een basisbehoefte die we allemaal in meer of mindere mate hebben.
4 De vechtmodus herken je bij mensen die altijd meteen de strijd aangaan. Ze zien onmiddellijk wat ze tekort krijgen of wat er ontbreekt. Ze letten ontzettend op details. Ze houden
van controle over een situatie. Dat maakt dat ze niet zo van nieuwe dingen uitproberen houden. Eigenlijk ook omdat ze altijd allerlei problemen voorzien. Ze vertrouwen ook niet zo snel, wantrouwen dus snel iemand of iets. Deze mensen staan altijd ‘aan’ omdat ze alert moeten zijn. Vaak zijn dit ook mensen die uit een onveilige thuissituatie komen. In basis zijn ze op zoek naar controle. Dat is ook een basisbe hoefte die we van nature allemaal hebben, maar bij hen is er een ongezond gevoel van onveiligheid of angst.
Denk je nu, ik herken bij allemaal wel iets van mezelf? Nou, dat klopt! Want we hebben allemaal in zekere zin behoefte aan controle, zekerheid, goedkeuring en jezelf kunnen zijn. Daar is dus niks mis mee. Maar als je je onveilig voelt, je je meer onze ker voelt dan normaal, je angstiger bent, te perfectionistisch of veel meer piekert of wat dan ook – je voelt vaak zelf heel goed aan wanneer iets te veel of te weinig is – dan heeft een van deze overlevingsmechanisme te veel nadruk. Als je dat weet van jezelf of je ziet het bij anderen, weet je dus veel beter wat je nodig hebt. Je hebt dan meer controle nodig, meer zekerheid, meer goedkeuring of meer ruimte nodig om jezelf te kunnen zijn. Als het dieper zit, bijvoorbeeld doordat iemand traumati sche ervaringen heeft opgedaan, vooral in de jonge kinderjaren, dan is het belangrijk om die trauma’s op te sporen. Vervolgens zijn er verschillende therapieën die trauma’s ‘opruimen’ zoals bijvoorbeeld emdr , iemt of hypnotherapie.
Eigenlijk is het heel simpel. Als je ziet dat iemand niet in zijn gewone doen is, let dan op zijn gedrag. En koppel dit aan de overlevingsmechanismes en behoeftes die we als mensen alle maal hebben. Je kunt dit toepassen bij coachees, maar ook in je gezin, bij je familie, vrienden of bij je collega’s. Ga hierover het gesprek aan. De persoon voelt zich veel sneller begrepen en blijft er dus ook minder lang in hangen. Het is echt zo’n eyeopener! Doe er je voordeel mee.
Lisette Brattinga is businesscoach en helpt experts en coaches om te groeien in geld, impact én plezier. Business Happiness is voor iedereen mogelijk. Haar Sleutel tot Groei-podcast biedt vele korte praktische inspirerende verhalen van mindset en marketing tot sales en strategie uit meer dan 25 jaar praktijkervaring. www.lisettebrattinga.nl
karin michaëla kolijn Wie zich niet gehoord voelt tijdens vergaderingen komt gauw in een patroon van niets durven zeggen. Karin Michaëla Kolijn laat zien hoe je dit doorbreekt en hoe je het podium pakt vanuit je authenticiteit.
Ik wil leren hoe ik mijn punt kan maken tijdens een ver gadering’. Deze wens koesteren verschillende mensen die naar mijn stemcoachingspraktijk komen. Het is niet zomaar een wens. Vaak is het een hartenkreet met een enorme lading. Deze wens komt voort uit de onmacht die zij tijdens een vergadering voelen. Ze weten niet hoe ze erdóór moeten komen aan de vergadertafel. Zij krijgen geen kans het woord te nemen. Dit maakt ze radeloos. Ze kunnen niet op tegen de dominante vergadercollega’s, die steeds aan het woord zijn.
Ze behoren vaak tot de specialisten, die juist over bepaalde onderwerpen veel weten. Maar niemand luistert naar hen. Als ze iets willen zeggen, klinken ze te zacht, te aarzelend, of ze voelen zich niet serieus genomen. De dominante, extraverte mensen aan de vergadertafel (fysiek of online) eisen alle tijd en aandacht voor zich op.
Om je gehoord – en niet weggewuifd – te voelen, moet je je tij dens een overleg haast opstellen als een kenau, of een keiharde arrogante manager. Een onprettig persoon met een luide stem, die regelmatig op de tafel slaat, waardoor iedereen schrikt. Iemand die tegenspraak niet pikt, naar wie de andere deelne mers aan het overleg beducht opkijken. Maar dat is een manier die niet bij je past, zo ver van je authenticiteit.
Om je gehoord te voelen moet je je tijdens een overleg haast opstellen als een kenau
Na een aantal slechte ervaringen kan het gebeuren dat jij –deelnemer aan vergaderingen – niets meer durft te zeggen. ‘Niemand luistert immers …’ Mocht je het dan toch nog eens proberen, dan klink je waarschijnlijk erg voorzichtig en zacht. Met als gevolg dat alleen de mensen die naast je zitten, je kun nen verstaan. Je komt dan gauw in een patroon van niets dur ven zeggen. Gelukkig kun je dit voorkomen.
Ik geef je hieronder een aantal tips voor het gebruik van de stem waarmee je dit patroon kunt doorbreken, zodat je voort aan als een gelijkwaardige gesprekspartner mee vergadert. Je
leert hoe je jouw podium pakt tijdens vergaderingen vanuit jouw authenticiteit.
Waar gaat het eigenlijk over? De uitdrukking ‘het woord nemen’ betekent ‘in gesprek komen met je publiek’. Als je iets zegt tijdens een meeting is dat een vorm van publiek spre ken. Jouw publiek bestaat uit de andere mensen in de verga dering en na de vergadering: de lezers van de notulen. Als je het woord neemt tijdens een vergadering, kan dat gepland en ongepland. Bij geplande spreektijd ‘sta je op de agenda’. In dat geval krijg je automatisch het woord en daarmee de aandacht van de aanwezigen. Met ongepland spreken bedoel ik dat je tij dens de vergadering iets bijdraagt aan het gesprek. Bijvoorbeeld omdat je je mening wilt geven, een toelichting wilt geven, of als je iets wilt beamen of vragen.
Je kunt jouw optreden tijdens een vergadering kortom zien als een korte presentatie, pitch of speech. Iets waarbij goed stem gebruik enorm helpt.
Ik neem je graag mee op weg als mijn stemcoachleerling. Om je punt te maken vind ik het belangrijk dat je je goed voorbereidt. Mijn stemcoachleerlingen krijgen altijd een opdracht, gericht op de praktijk. Hieronder drie tips die je bij je voorbereiding kunt gebruiken:
Tip 1: Gebruik je adem Adem is het voertuig van de stem. Zonder adem kun je geen woord uitbrengen. Voordat je begint met spreken, adem je in. Spreken gebeurt op een uitademing. Vreemd genoeg ademen sommige mensen juist uit voordat ze gaan spreken. Je kunt een inademing bij jezelf checken door bij je borst of je buik te voelen of er lucht in je longen gaat. Dat doe je door je arm over je buik heen te leggen. Bij een inademing rijst je borst iets omhoog en je buik voelt wat dikker. Bij een uitademing gebeurt het omgekeerde: de borst en de buik worden platter.
De volgende oefening gaat over jouw ademhaling. Ga voor jezelf oefenen met inademen voordat je iets zegt. Begin pas te spreken na een inademing. Dus: adem in, wacht heel even en spreek. Voel de adem je lichaam verlaten terwijl je spreekt. Praat nooit je hele uitademing vol; dan verliest je stem aan
kracht. Adem na een zin rustig verder uit zonder te spreken, voordat je weer inademt voorafgaand aan je volgende zin.
Om je punt te maken vind ik het belangrijk dat je je goed voorbereidt
Tip 2: Bedenk vanuit welke kernwaarden je spreekt Een kernwaarde is een waarde die jij zo belangrijk vindt dat alles in je leven daarom draait. Bijvoorbeeld: vrijheid, liefde, geborgenheid, kracht, broederschap. Als je weet welke kern waarden bij jou passen, sta je meteen sterker in je schoenen.
Tip 3: Bedenk voorafgaand aan de vergadering wat je wilt bijdragen
Zeker als het jouw vakgebied betreft! Wil je iets illustreren, mensen overtuigen, nieuwe inzichten laten zien? Bereid dat goed voor, bijvoorbeeld voor de spiegel. Probeer te bedenken wie voor en wie tegen jouw voorstel zullen stemmen. Infor
meer de voorzitter, of een collega, dat jij iets wilt zeggen over het onderwerp. Blijf de aandacht vragen, ook al krijg je het woord niet direct. Maak een grapje als ze eindelijk luisteren. En op het moment dat je publiek luistert, denk dan aan tip1!
Uit ervaring weet ik dat deze tips voor je zullen werken en dat je daarmee het negatieve patroon verandert in een positief patroon. Mensen gaan jou zien zoals je bent, in jouw waarde en met jouw kennis en ervaring. Ik wens je veel doorzettingsver mogen, geduld en vooral veel plezier tijdens dit proces!
Drs. Karin Michaëla Kolijn werkt als zangeres, stemcoach, gedragsveranderaar en communica tiespecialist. Ze helpt mensen helpen het beste uit hun stem te halen. Met je authentieke stem kun je mensen bewegen, raken en motiveren. Dit vertaalde ze voor leidinggevenden in haar boek Jouwsteminleiderschap,voorauthentiek leiderschapmeteeneigenstem. www.kkida.com
Als coach nodig je mensen uit om in bewe ging te komen. Je onderzoekt wat de coa chee beweegt, waarheen hij wil bewegen en wat diegene ervan weerhoudt die bewe ging te volgen. Je werkt zowel letterlijk als figuurlijk met bewegingspatronen.
Werken met beweging in coaching is verhel derend, ook als je niet specifiek lichaams gericht werkt. Bewegingspatronen vertel len wat er onbewust gebeurt. Een ervaren coach luistert niet alleen naar woorden, maar observeert ook de mimiek, de geba ren, de lichaamshouding en de manier van bewegen van de coachee. Je kunt leren om je daarbij bewust te zijn van je eigen fysieke reacties. Dat alles geeft informatie over de innerlijke toestand, gedrag en effecten van degenen die je coacht.
Bewustzijn van fysieke spannings- en ont spanningspatronen helpt de coachee ste viger te staan. Vaak is het waardevol om te vertellen of te spiegelen wat je tijdens de sessie observeert en gezamenlijk de betekenis te ontdekken (‘Ik zie dat je nu je schouder optrekt, wat zou dat betekenen?’). Soms is het relevant om iemand te confron teren met de incongruentie tussen woorden en lichaamstaal ( ‘Je zegt dat je blij bent met je beslissing, maar ik zie dat niet terug in je lichaam of je gezichtsuitdrukking’).
In teams werk ik dikwijls met loopoefenin gen, omdat ze een groep letterlijk in bewe ging brengen. Dit soort oefeningen zijn niet alleen vermakelijk en ontspannend, ze kun nen ook heel onthullend zijn. Als teamcoach zie je thema’s terug uit de organisatie: men sen bewegen solo of trekken samen op, er is al dan niet permissie om een eigen weg te gaan, deelnemers voelen zich vrij of onvrij om te experimenteren, er is merkbaar ple zier of ongemak. Na afloop kun je met de groep bespreken welke patronen er zijn waargenomen.
In grotere groepen ontstaan soms zwerm patronen tijdens bewegingsoefeningen. De groep wordt een zwerm, beweegt als een geheel, zonder dat iemand de leiding heeft. Anders gezegd: ieder volgt zijn eigen richting, in verbinding met zichzelf en met de beweging van het geheel. Ik zie dat ove rigens alleen gebeuren in groepen waar mensen zich veilig voelen.
Misschien ben je niet gewend of geschoold om met beweging te werken. Ook dan zijn er voldoende laagdrempelige lichaamsge richte werkvormen. Bijvoorbeeld door je coachee uit te nodigen:
• een lichaamshouding aan te nemen om een situatie te beschrijven in plaats van woorden te gebruiken;
• verschillende perspectieven van een vraagstuk te onderzoeken op diverse plekken in de ruimte;
• de gewenste toekomst in beeld te bren gen met behulp van een houding of een gebaar;
• obstakels zichtbaar en hanteerbaar te maken door ze als stoelen neer te zetten in de coachingsruimte.
Het zichtbaar maken van bewegingspatro nen is onthullend en bevrijdend. Zowel van je eigen patronen, als die van personen of groepen die je coacht.
Paula Kolthoff werkt als (team)coach, trai ner en adviseur. Ze geeft workshops en trai ningen Embodied Learning, waarin bege leiders leren om hun fysieke intelligentie in te zetten als bron van informatie, authen ticiteit en verbinding. Paula is auteur van het boek Stevig staan in intense situaties – Balans in je leiderschap met Embodied Learning
Dit soort oefeningen zijn niet alleen vermakelijk en ontspannend, ze kunnen ook heel onthullend zijn
simone van de wijdeven
Simone van de Wijdeven coacht tolken met een niet-Nederlandse achtergrond.
Dankzij de kennis en ervaring die ze heeft opgedaan tijdens haar dertigjarige carrière als tolk, herkent ze bepaalde verborgen patronen bij buitenlandse coachees met een vergelijkbare achtergrond.
In dit artikel neemt ze ons mee in de patronen van het leven in Oost-Europa.
Dertig jaar werk ik als tolk. Inmiddels heb ik een door Bureau Wbtv1, Raad van Rechtsbijstand, erkende opleidingsinstelling opgericht om tolken en verta lers van (ook) buitenlandse afkomst te coachen en trainen. Een van mijn coachees is Laëtitia (gefingeerde naam). Ze is niet zo maar een coachee. Ze komt uit Oost-Europa. En dames uit Oost-Europa hebben een gemene deler: er verzorgd uitzien. Ik neem je even mee in een van mijn coachsessies.
Zodra Laëtitia mijn praktijkruimte binnenstapt, vult ze de ruimte. Haar fleurige jurk zwiert om haar middel, een bijpas send glad, blauw lint zit geknoopt in haar gouden haar. Ze draagt sierlijke sandaaltjes met een hakje waarin haar keurig gelakte nagels mooi uitkomen. Haar aquagroene ogen stralen onder haar zwart opgemaakte wimpers. Haar frisse parfum prikkelt mijn neus. Ze lijkt uit een modeblad gestapt. Hoewel ik haar al langer ken, ben ik steeds weer geraakt door de zorg vuldigheid en goede smaak waarmee ze zich uitdost voor een gesprek met haar coach. Mijn spijkerbroek en bloesje steken daar schril tegen af. ‘Wat zie je er weer prachtig uit!’, verwelkom ik haar. ‘Dankjewel.’ Ze slaat haar ogen neer, zichtbaar geraakt door mijn eenvoudige woorden, voor mij vanzelfsprekend, voor haar groots. Ze neemt plaats in het kleurige coachstoeltje, terwijl ik naar de keuken loop, verse citroenmelisse uit mijn tuin pluk en een kop thee voor haar zet. Terwijl ze van haar thee nipt, leg ik haar de kwaliteitenkaarten voor. Ze observeert de kaarten een voor een en kiest ze zorgvuldig uit. Een van haar kwaliteiten is ‘er verzorgd uitzien’. Hoe kan het ook anders?
‘Waarom is dat zo belangrijk voor je, er verzorgd uitzien?’, vraag ik haar.
Ze glimlacht. ‘Ik houd van alles wat mooi is. Ook in mijn huis. Maar mijn kleding heeft te maken met de geschiedenis’, legt
1 Bureau Wbtv is belast met de uitvoering van de Wet beëdigde tolken en vertalers (Wbtv)
ze uit. ‘In de tijd van oorlogen werden onze mannen uit de voormalige Sovjet-Unie ingezet bij het leger en naar het front gestuurd om te vechten. Je wist nooit of ze terugkwamen. Datzelfde zie je nu in de oorlog Rusland-Oekraïne gebeuren. De vrouwen vluchten, mannen blijven om te vechten en mis schien sneuvelen ze. Dat betekent dat er relatief weinig man nen overblijven. Wil je als vrouw een man vinden, dan zul je moeten opvallen. Er verzorgd uitzien is dan de manier bij uitstek om de aandacht van mannen te trekken.’
In het DNA Haar verhaal verbaast me niet. Integendeel, het is herkenbaar. Lang geleden woonde ik in Moskou en reisde ik voor mijn werk door de Baltische staten, Wit-Rusland, Oezbekistan, Kazachstan, Oekraïne, Moldavië. En overal zag ik datzelfde beeld. Knappe, jonge, goedverzorgd uitziende vrouwen tegen over gehuwde vrouwen bij wie het uiterlijk toch duidelijk een minder belangrijke rol speelde. In die tijd, de periode van de val van de Berlijnse Muur en de perestrojka (ombouw) en glasnost (openheid), begin jaren negentig, zijn veel Oost-Europese vrou wen naar West-Europa gekomen en hier gehuwd. Wellicht heeft een mannentekort aldaar en de weelde van West-Europa hierbij een rol gespeeld.
Is dit ‘er verzorgd uitzien’ cultuur of een patroon? Als buiten staander, zonder enige kennis van de geschiedenis en maat schappij van Oost-Europa, zou je kunnen denken dat het cul tuur is. Maar als je dit feit gaat analyseren, dan kun je ook concluderen dat het een patroon is. Namelijk elke keer als er oorlog is, is er een tekort aan mannen, gaan vrouwen zich mooi kleden. Patroon definieer ik dan als ‘regelmatige structuur’ en cultuur als ‘gewoonten en gebruiken waarover een volk in het
land zelf beschikt of die een volk meeneemt uit het land van herkomst, zoals het geheel van normen en waarden, de voe ding, eetgewoonten, kleding, religie’. Je kunt je wel afvragen of ‘er verzorgd uitzien’ zo opgenomen is in de gewoontes, dat het patroon een onderdeel van de cultuur is geworden en dat het in het dna is gaan zitten. Wetenschappelijk onderzoek zou hier welkom zijn, maar mij brengt het wel op het volgende.
Keerzijde ‘Er verzorgd uitzien’ is een positief gevolg van een negatieve oorzaak (onvoldoende mannen). Maar een negatieve oorzaak kan ook een negatief gevolg hebben. Ik constateer bij mijn coa chees uit Oost-Europa dat ze veelal om de liefde zijn gekomen. Ik laat het in het midden of het echte liefde was, het aantrek kelijke van West-Europa of een combinatie ervan. Het beant woorden van deze vraag vereist een artikel op zich.
Ook Laëtitia kwam voor de liefde naar Nederland. En hoewel het liefde op het eerste gezicht was, keerde dat zich tegen haar. Haar man bleek in het dagelijks leven toch anders dan hij zich voordeed bij aanvang. Geestelijke manipulatie, vernederingen, dwang, controle zijn aan de orde van de dag. Het psychische geweld, versterkt door fysiek geweld, treft niet alleen Laëtitia, maar ook haar kinderen. En ondanks alle ingezette metho dieken, variërend van het drenkelingenmodel, de logische niveaus, de bus , systemisch coachen en vele andere, krijg ik Laëtitia niet in beweging. Ze bevriest. Is dit een patroon, het bevriezen? Of is het een patroon dat Nederlandse mannen die met vrouwen uit deze regio’s trouwen, hen mishandelen? Of is dat cultuur? Nee, dat zeker niet. Ik generaliseer niet, ik kom dit soort gevallen wel regelmatig tegen in mijn praktijk.
Je kunt je afvragen of ‘er verzorgd uitzien’ zo opgenomen is in de gewoontes, dat het onderdeel van de cultuur is geworden
In het geval van Laëtitia zet de geschiedenis zich voort. Ze werd als kind door haar ouders ook psychisch mishandeld. Ze ervaart dit als ‘normaal’, omdat ze in haar leven niets anders heeft gekend. Ze heeft dat verinnerlijkt. Ook haar man is in zijn jeugd mishandeld. Het gaat dus van generatie op genera tie en als er niets gebeurt, geven haar kinderen dat ook weer
door. Ooit was mishandeling een patroon binnen deze gezin nen. Deed je als kind iets wat je ouders niet wilden, dan kreeg je een tik en werd je vernederd. Het patroon is inmiddels zo verankerd, dat het lijkt te behoren tot hun gezinscultuur.
Patronen doorbreken Mijn hoofdvraag is: kun je deze gezinscultuur die is gebouwd op ongezonde patronen doorbreken? Kan het zo zijn dat Laë titia op een dag in een spijkerbroek gaat lopen, blij en positief met een humoristische man aan haar arm? Ik weet het niet. Ik zie bij haar een enorme angst. En als je bang bent, kun je vechten, vluchten of bevriezen. Ik zie haar dat laatste doen. Ze trekt zich terug in zichzelf. Angst voor de gevolgen van de stappen die ze zou kunnen zetten. Scheiden? Crisisopvang? Veilig Thuis? Geen inkomen? Kinderen uit huis? Ze weet het niet. De acceptatie van haar huidige onveilige en miserabele situatie is draaglijker dan de angst voor verandering.
De verinnerlijking van het kwaad biedt zekerheid, houvast, duidelijkheid. Angst voor verandering betekent loslaten van de verinnerlijking en jezelf resetten. Dat idee alleen al verlamt.
In de houding van Laëtitia herken ik ook de Oost-Europese cul tuur die ik proefde bij het uiteenvallen van de voormalige SovjetUnie in 1990 en 1991: laissez-faire, afwachtend, terugtrekkend, acceptatie. Ik woonde in Moskou in de tijd van de overgang, van het communisme naar glasnost en perestrojka. Vóór de omwen teling stond ik uren in de rij voor kaas of een gecensureerd boek. Maar ik heb ook de eerste Danone-yoghurtsupermarkt zien ope nen. Er was hoop. Even leek het erop dat vrije initiatieven mis schien niet gestimuleerd, doch wel getolereerd werden.
Toch heeft de situatie zich gekeerd, zoals blijkt uit de oorlog in Oekraïne. Poetin kwam en bleef aan de macht. Het Russi sche volk kijkt lijdzaam toe. Een deel steunt de Russische lei der zelfs. De enkeling die zich verzet, wordt meteen opgepakt. Poetin had een afspraak met het Russische volk: ‘Ik bied jullie veiligheid en stabiliteit in ruil voor niet-inmenging in mijn zaken.’ Het volk gaf toe, nam geen verantwoordelijkheid en werd bedrogen. In Nederland zou dat ondenkbaar zijn. En daar mee raak ik de waarden van het individuele land. Onderdanig heid versus vrijheid. Zoals wij opgevoed zijn met vrijheid van meningsuiting, is het Russische volk eeuwenlang onderdrukt. En nog steeds.
Het is dan ook geen wonder dat mijn coachee lijdzaam accep teert. Zo probeer ik voor mezelf een verklaring te vinden voor haar passieve gedrag, zonder echter te weten of dit juist is of niet. Ik kijk naar deze situatie vanuit mijn opvoeding, mijn westerse ogen en mijn drang om haar in beweging te krijgen om verantwoordelijkheid te durven dragen voor zichzelf en voor haar kinderen. Maar wie ben ik om dat te mogen?
Natuurlijk spelen ook andere factoren een belangrijke rol, zoals karakter, gezinssituatie, huidige omgeving en opvoeding. Hoe hard ik ook trek, hoe graag ik haar onze westerse normen en waarden wil meegeven, hoe graag ik haar en haar kinderen ook een gelukkig, geweldloos leven gun, hoe erg ik ook mijn best doe haar een persoonlijke groei te laten doormaken, ik kan haar niet bereiken. Ondanks haar intelligentie, krijg ik het gevoel dat ze niet inziet of niet durft in te zien wat de impact van haar huidig leven is voor haarzelf en voor haar kinderen voor de toekomst. Het lukt me niet haar patronen, haar verin nerlijkte pijn die zo zoet is, te doorbreken. Mijn vaardigheden als coach schieten daar tekort. Maar misschien moet ik mijn patroon van ‘de ander het beste willen gunnen’ doorbreken en de verantwoordelijkheid daar laten waar ze hoort. Maar daarbij komt automatisch meteen de vraag op: Wil en kan ik dat?
Dit artikel is niet wetenschappelijk onderbouwd en er kunnen geen rechten aan ontleend worden. Het zijn alleen maar vragen en hypo theses die ik stel vanuit mijn eigen perspectief en ervaring als mens in het Westen opgegroeid, als coach, als tolk.
Simone van de Wijdeven is oprichter van Itsyou coaching, een door de Raad van Rechtsbijstand, ministerie van veiligheid en justitie, officieel erkende opleidingsinstelling voor tolken en vertalers. Itsyou heeft als missie zich in te zetten voor deze doelgroep om een veilige omgeving te creëren, een anker te zijn en hun een platform te bieden voor persoonlijke en professionele ontwikkeling.
• Een kennisnetwerk van ruim 2300 vakgenoten
• 4 x per jaar Tijdschrift voor Begeleidingskunde
• Jaarlijks ruim 40 regionale workshops en landelijke webinars en colleges
• Beroepsregistratie als Registercoach of Supervisor
• Aansluiting bij intervisiegroepen
• Gratis toegang tot de kennisbank Professioneelbegeleiden.nl
• Ethische beroepscode
• Toegang tot een professioneel klachtenreglement
• Persoonlijke aandacht voor leden
Bestsellerauteur
Misschien zoek je balans in je werk, maar wil je niet direct je hele leven omgooien. Of ben je privé al veel bezig met betekenis, maar kun je dat nog niet naar je werk brengen. Wat jouw situatie ook is, De Corporate Yogi brengt je verder. Wat
Jakob van Wielink, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink, Anne VerbokkemOerlemans, Leo Wilhelm, Riet Fiddelaers-Jaspers, Het ambacht van de secure base coach 272 blz, 1e druk, 2022, Boom uitgevers Amsterdam, ¤ 38,50
Het ambacht van de secure base coach gaat over transitie helpen vormgeven: verandering mogelijk maken op de laag van de identiteit van mensen, teams en organisaties. Om te leren bij verandering heb je verbinding nodig met secure bases: inspirerende bronnen bij wie of waardoor je je welkom voelt. Ze moe digen je vanuit die verbinding aan de uitdagingen die het leven biedt tegemoet te treden en aan te gaan. Dit boek reikt je theoretische kaders, casuïstiek, concrete handvatten en oefeningen aan voor de begelei ding van mensen en teams in verandering. Je staat stil bij de belangrijkste bouwstenen van het ambacht en gaat op zoek naar de wortels van je begeleiderschap. Je volgt de thema’s van de Transitiecirkel over de steeds terugkerende existentiële thema’s van begeleiderschap. Je leert zelf een secure base te zijn voor je coachees én leert coachees zich te verbinden met hun secure bases.
Adviseur en coach bij Leeuwendaal
Een must-read voor iedereen die profes sioneel actief is bij veranderingen binnen organisaties. Het boek is van kaft tot kaft te lezen, maar ook te gebruiken als prak tisch naslagwerk. Een meesterwerk in mijn optiek, het heeft mij als adviseur en coach vele extra handvatten aangereikt om tran sities succesvol te begeleiden. De vele con crete tips, adviezen en oefeningen uit dit handboek zijn begrijpelijk en praktisch. Een team ervaren experts heeft een bonte en rijke verzameling van theoretische kaders, modellen, quotes, praktijksituaties en handvatten in dit werk gestopt. Omdat deze zaken elkaar in rap tempo afwisselen, maakt dit het lezen soms wat onrustig, zeker omdat het boek erg waardevol en interes sant is. Regelmatig raakte ik de draad even kwijt, maar ik ervaarde dit geenszins als een probleem. Vooral omdat ieder hoofdstuk eindigt met ‘belangrijke punten’ en ‘zelf reflectie’. Dit boek zelf is feitelijk waar de auteurs de lezer handvatten voor aan reiken, een secure base ...
Bestuurder, adviseur en coach op het gebied van sociale innovatie in de publieke sector
Wat een fijn boek is dit. Afgelopen jaar startte ik de stichting Iedereen een Mees ter. Met een aantal scholen in achterstands wijken kijken we onder andere hoe we allochtone kinderen met versterking van de secure base kunnen ondersteunen waar door ze stabieler en veerkrachtiger sterker worden. Tijdens het lezen bevestigde het boek voor mij de nut en noodzaak hiervan. Het is een boek met een onderwerp dat je iedereen gunt om meer kennis van te heb ben om zo steviger in het leven te kunnen staan. Niet alleen coaches, maar ook leer krachten, leidinggevenden en ouders. Dit boek is geschreven voor de ingewijde coach. Met al menig jaar ervaring als lei dinggevende en (team)coach bracht het mij een prettig totaaloverzicht waarbij er ook weer nieuwe kwartjes vallen. Het is een soort basisboek dat je steeds weer zult pakken. Voor een stuk theorie, handige oefeningen voor een coaching of om jezelf vragen te stellen.
Coach Philine Spruijt Trainen & Coaching en auteur
Wat een dijk van een boek! Van voor naar achter boeiend, leerzaam, bruikbaar, prach tig, ongemakkelijk, uitnodigend, goed en prettig leesbaar geschreven. Een boek dat je echter niet achter elkaar uitleest.
De schrijvers leiden je stap voor stap door de elementen van het ambacht van de secure base coach. Een secure base coach is iemand die een bron is waardoor je je als cliënt welkom voelt, die je inspireert en aanmoedigt om in verbinding de uitdagin gen die het leven biedt aan te gaan, je helpt zoeken naar aanvullende antwoorden op oude kwetsingen en verliezen. Een begelei der die je steunt wanneer ingrijpende ver anderingen plaatsvinden of -vonden en je ondersteunt om nieuwe uitdagingen aan te gaan om transitie vorm te geven.
Als secure base coach ben je vanuit liefde aanwezig voor je cliënt, met je eigen kwets baarheid en in volle aandacht en aanwezig heid voor en bij de ander. Is dat niet wat wij begeleiders alle maal willen?
10
ans tros
Eén keer is toeval. Twee keer is opmerkelijk. En driemaal is de jackpot! Patronen vormen de koninklijke ingang voor persoonlijke groei. Maar maken coaches en hun cliënten hier wel voldoende gebruik van, vraagt Ans Tros zich af, en hoe doe je dat bewust?
Mensen die anderen begeleiden vanuit het sys teemdenken stellen vragen zoals: Heb je dit vaker meegemaakt? Wat is voor jou de kern? Speelt dit thema ook in andere situaties in je leven? Met als onderliggende vraag of het een zich herhalend persoonlijk thema is of een emotionele ‘trigger’ die vooral in de huidige situatie opspeelt. In beide gevallen is er werk aan de winkel, want patronen vormen de koninklijke ingang voor persoon lijke groei. En als je bekend bent met de psychologie van Jung, weet je dat jouw onbewuste je niet toevallig ‘lastigvalt’: je bent te eenzijdig bezig of er is ruimte om een levensthema te erken nen en zo mogelijk te helen.
Dit is voor velen een bekend verhaal, maar mijn stelling is dat coaches en cliënten de heling die in potentie mogelijk is, helaas onvoldoende kennen of aanspreken. Ten eerste door dat we niet leren om zelf in het hier-en-nu te pauzeren bij een impuls, gedachte of gevoel en ten tweede omdat begelei ding vaak beperkt blijft tot mentale, emotionele en eventueel fysieke lagen. En in de derde plaats omdat we niet leren om ons bewustzijn en onze taal actief in te zetten voor heling van oude patronen en trauma’s.
Leren pauzeren om patronen te ontmantelen
We leren door herhaling, in onze hersenen vormen zich ‘paad jes’, zodat we gemakkelijker kunnen terugvallen op aangeleerd gedrag. Het worden programma’s op onze harde schijf waar door we gedrag automatiseren, wat vele voordelen heeft. Patro nen ontmantelen vraagt dus aandacht. Ik noem dat ReflAction: een vaardigheid om jezelf aan te leren een paar seconden te pauzeren voordat je reageert op een situatie of impuls. In die paar seconden kun je je zelf trainen om bewuster te reageren. Dus in plaats van te reageren vanuit een automatisme, zoals een vecht- of vlucht- of verstarrespons, kun je je bewust wor den van je neiging en besluiten om er al dan niet naar te han delen of juist anders te reageren dan je gewend bent. Je kunt bijvoorbeeld een stilte laten vallen, een vraag stellen of juist het tegenovergestelde doen van wat je altijd doet. En uiteraard kun je ook reageren vanuit je bekende repertoire. Als het je lukt om af en toe te pauzeren bij een trigger of impuls herneem je je vrijheid en ben je al begonnen met de ontmanteling van
je patroon. In het ReflAction-model is dit grafisch weergege ven. Dit is een grondmodel waarmee je direct kunt oefenen en waarin de opties om te reageren zijn weergegeven.
Handelen Reflecteren
Waarnemen
ReflAction Model
Waarnemen vormt het fundament van het model, want het spectrum van je waarnemingen – wat je meeneemt in je han delen of reflectie – bepaalt de kwaliteit van je reactie. Hoe meer kanalen mogen meedoen in je waarnemingen, hoe rijker de informatie is op basis waarvan je handelt, reflecteert of besluit af te wachten. Transformatie zie ik als een gevolg, het ver eist geen actie, alleen toestemming om dingen te ervaren of te laten gebeuren. Dus het pauzeren bij een ‘trigger’ of een neiging om in een oud patroon te vervallen kan het keerpunt beteke nen in het ontmantelen van een beperkend programma op je harde schijf. Je leert namelijk je automatismen herkennen en ombuigen zodat je vanuit een vrijere positie kunt reageren. ReflAction, oftewel waarnemend handelen, is een vaardigheid om ‘bewust te leren worden van je bewustzijn’.
Waarnemen op alle lagen
Het ReflAction-model is uitgewerkt in een aantal onderlig gende grondmodellen, zoals het model Waarnemen op alle lagen. Hierin zijn de bekende de kanalen, zoals het fysieke, mentale en emotionele, aangevuld met een energetische laag. Ieder mens heeft twee of meer voorkeurskanalen die goed zijn ontwikkeld. Het houdt ook in dat we allemaal onze zwakkere
kanalen hebben, omdat we ze onvoldoende hebben getraind of ze weliswaar herkennen, maar er nog weinig mee doen in het hier-en-nu. En dit geldt natuurlijk evenzeer voor jezelf als voor je cliënt. Jouw bandbreedte als begeleider begrenst dus de vraagstukken waarmee je anderen kunt begeleiden. Je kunt jouw bandbreedte onderzoeken met behulp van het model Waarnemen op alle lagen.
keer op keer in trainingen is gebleken. Je cliënt rolt namelijk automatisch van de ene ontdekking in de andere. Je hoeft er alleen als aandachtige getuige bij te zijn en af en toe te vragen naar waarnemingen. Het belangrijkste is om steeds de sensa ties toestemming te geven. Als er verdriet is, laat het stromen; als een pijntje of spanning voelbaar wordt, geef het actief toe stemming en wacht weer af.
Geen taal of labels
Fysiek Energetisch Mentaal Waarnemen EmotioneelDit model kun je inzetten door het op de grond neer te leggen en erop te gaan staan. Je kunt dan bijvoorbeeld onderzoeken welke kanalen je goed kent en welke minder vertrouwd zijn. Ga met aandacht en rust op de kanalen staan en concentreer je op lichamelijke sensaties en verwelkom eventuele beelden of inzichten. Doe het in stilte of benoem je waarnemingen, zonder te rationaliseren. Er is geen vaste volgorde.
ReflAction is een vaardigheid om bewust te leren worden van je bewustzijn
Het is ook een waardevol model om een thema of beperkend gedragspatroon te onderzoeken en dan per kanaal of laag te ervaren welke informatie zich aandient. Je krijgt dan meteen inzichten vanuit verschillende perspectieven. En het blijkt het ultieme instrument te zijn om een luie coach te worden, zoals
De meeste mensen hebben direct een beeld bij mentale, emotio nele of fysieke lagen. We hebben allemaal geleerd te vertrouwen op taal, kennen emoties en gevoelens, maar zijn in mindere mate gewend te letten en te vertrouwen op onze lichamelijke gewaarwordingen in ontmoetingen. Terwijl het lichaam nooit liegt. Het vormt onze harde schijf waarop alle ervaringen zijn opgeslagen. Je ziet dit al zodra iemand begint te vertellen over een lastige situatie: mensen zijn dan weer in verbinding met het ‘daar en dan’, ze worden rood, emotioneel of je ziet de span ning in hun handen. Of je ervaart het als begeleider zelfs al van tevoren, als je let op je eigen lichaam, doordat je voordat je afspraak begint ineens spanning in je nek voelt, buikpijn krijgt of ongemak. Je bent dan al afgestemd op de komende ontmoe ting. Je kunt dit toetsen door het in je gesprek te benoemen; vaak kom je dan direct tot een kern. Dit is wat we de energeti sche laag kunnen noemen. Het is verleidelijk om deze vast te pinnen in definities, maar het is juist krachtig om dat niet te doen. Zo geef je ruimte aan het laten stromen alle ‘ongelabelde’ sensaties waarvoor je geen taal of verklaringen hebt. Waarom is dit zo belangrijk? Veel ervaringen, vanaf jonge leeftijd en zelfs al voor de geboorte, worden opgeslagen zonder label. Er gaat geen taal of duiding aan vooraf en ze worden direct opgeslagen op onze harde schijf. Door beelden, geluiden, frequenties kunnen ‘ongelabelde ervaringen’ ineens weer ‘wak ker’ worden. Zoals je bij mooie muziek ineens de tranen voelt stromen omdat ze je zo blij maakt of als je geraakt wordt door een emotie van een ander. Onze neiging bij plotselinge emoties of ongemak is om dit te willen begrijpen, terwijl we het op die manier juist vastzetten. Juist op zo’n het moment kan iets weer doorstromen; als we er geen label aan hangen, is het domweg klaar. En je weet ook dat het klaar is als je ontspanning ervaart in je lichaam. Zo simpel is het.
De energetische laag biedt je de ruimte om het heden, verleden en de toekomst te ervaren en te verkennen. Het vormt een van de drie ‘missing links’ in de psychologie; naast de aandacht
voor de fysieke en energetische lagen vormt ons bewustzijn en taal onze grootste creatiekracht. En dat biedt je de kans om de systeembeheerder van je eigen leven te worden.
Ben je erin of eruit?
Laten we beginnen met een metafoor waarin we ons lichaam zien als een waterglas gevuld met een gekleurde vloeistof: ons bewustzijn of onze geest. Als mensen overlijden, verlaat hun ziel of bewustzijn het lichaam. In ons dagelijks leven kan ons bewustzijn meer of minder aanwezig zijn in ons lichaam. Denk aan een shock of trauma, waardoor mensen de glans in hun ogen verliezen of hun levenslust zijn kwijtgeraakt. Het is dus de vraag in welke mate mensen met hun bewustzijn aanwezig zijn in hun lichaam. Dat varieert namelijk per moment en als we er geen acht op slaan, hebben we geen toegang meer tot onze volledige geestkracht.
Waarom is dit zo belangrijk? In de eerste plaats omdat we met een deel van ons bewustzijn afwezig zijn als we met onze aan dacht bij anderen zijn, bij problemen of ons zorgen maken. Het houdt in dat ons glas minder van onze eigen energie bevat en dat het zich vult met energie uit de omgeving of van anderen. Dat is het ongewenste effect.
Onze eigen kleur vertroebelt en we kunnen ons minder afstemmen op onze eigen behoef ten. Onze waarnemingen zijn letterlijk ver troebeld.
Ons innerlijke kompas raakt van slag. Als iemand in deze situ atie hulp zoekt, dan kan het dus gebeuren dat er met tweede hands problemen wordt gewerkt: met emoties en gevoelens die niet van de persoon zelf zijn. Dan wordt de begeleider helaas een ‘stratenmaker op zee’. Dit inzicht van een tweedehands probleem hielp een van de lezers van mijn boek: ‘Ik kreeg het inzicht dat een blokkade in mijn heup/bekkengebied niet van mij was, maar van mijn moeder. Al lezend kreeg ik de inzich ten hierover en wist ik wat te doen om mijn moeder en haar lasten volledig los te laten. De pijn in mijn heup is nog niet volledig weg, maar is vele malen minder! Ik ben er bijna twee jaar mee zoet geweest: fysio, oefeningen et cetera. Je zult dus begrijpen hoe blij ik ben.’
ReflAction is een belangrijke vaardigheid om te leren om je bewustzijn, subtiele sensaties of pijn serieus te nemen, zodat je meer in het hier-en-nu kunt leven doordat je direct kunt loslaten wat niet van jou is. Dit kun je simpelweg doen door jezelf, hardop of in stilte, te vertellen: ‘Ik laat alle energie van anderen nu los uit mijn systeem (lees: alle lagen) en blijf daarbij letten op mijn gewaarwordingen.’ Vraag vervolgens om je systeem weer geheel op te vullen met je eigen bewustzijn. Merk of het verschil maakt.
Een thema of patroon helen op alle lagen
In begeleiding en voor zelfheling betekent het dat als we in staat zijn om op alle lagen waar te nemen en te onderzoeken wat gezien en geheeld mag worden, er een krachtige transformatie kan plaatsvinden. Onbewuste beelden, kinderlijke conclusies, afspra ken of beloften die nog van kracht zijn en ons gedrag zijn blijven bepalen, komen eindelijk aan het licht. En dat kan nog eenvoudi ger als je gaat werken met het complete ReflAction Transforma tiemodel, waarvan ik nu slechts een deel heb besproken. En dat is nog niet alles. Om patronen echt te kunnen afronden, is het noodzakelijk om ooit gedane beloften, afspraken en conclusies te herroepen in het heden. Daarvoor is het nooit te laat.
Pas dan kun je je werkelijk weer in vrijheid verhouden tot mensen en situaties waarmee je voorheen verbonden was. Denk aan een scheiding: de formele zaken worden doorgaans wel geregeld, maar de energetische beloften, afspraken en geloften blijven bestaan. Het is aan te raden om te onderzoeken welke oude patronen of beloften nog zijn blijven bestaan om ze vervolgens in liefde te verbreken. De meest eenvoudige zin hierbij is: ‘Ik verbreek hierbij al mijn bewuste en onbewuste afspraken, contracten en beloften met X of Y, op alle lagen van mijn zijn, in al mijn levens en in alle dimensies’. Ervaar vervol gens of het effect heeft. De vraag is: durf jij het experiment aan om de systeembeheerder van je eigen leven te worden?
Ans Tros is ondernemer, trainer en auteur. Zij is medeoprichter van SchoolvoorCoaching. Na de verkoop daarvan in het voorjaar van 2022 heeft zij ReflAction Space opgericht en het boek de PsychologievanReflAction.Wordsysteembe heerdervanjeeigenleven uitgegeven. De model len worden binnen SchoolvoorCoaching al enige jaren toegepast in trainingen. www.reflactionspace.nl
simon compagnie
Hoe kunnen we bereiken dat het heel krachtig en helend is om met elkaar het gesprek aan te gaan over onze patronen, en niet kwetsbaar of raar? Simon Compagnie over hoe inzicht in je patronen en de herkomst ervan je helpen afscheid te nemen van belemmerend gedrag.
Hij kwam mijn praktijk binnen en gaf mij een beschroomde handdruk. Ik nodigde hem uit om te gaan zitten en ik gaf hem een kop koffie. Hij was bij mij gekomen, omdat hij nu ‘eindelijk weleens voor zichzelf wilde opkomen’. Hij had een leidinggevende die de pik op hem had en dat aan alle kanten liet merken, en een moeder die hem – een volwassen kerel van 33! –nog steeds bemoederde. Hij, die een eigen huis had, een goede baan en een aardig leven leidde. Lieten ze hem nu maar eens eindelijk met rust! Het was tijd om op eigen benen te gaan staan. Zijn stem klonk krachtig, maar zijn ogen stonden dof. Geloofde hij het zelf wel …?
Ik vroeg hem of hij dit ook al duidelijk had gemaakt aan zijn leiding gevende of aan zijn moeder. Hij reageerde aarzelend: ‘Ach, weet je, dat heeft toch geen zin!’ Zonder dat hij zich ervan bewust was, onderhield hij een patroon van afhankelijkheid en aanpassing. Het was een self fulfilling prophecy geworden. Wie hield wie voor de gek?
Patronen hebben we allemaal. Ze zijn van alle tijden, ze komen voor in verschillende vormen en ze leiden allemaal vroeg of laat tot een ‘afrekening’. Als kind zoeken we naar veiligheid en vertrouwen. En naar gezien worden: erkenning dat we er mogen zijn. Als we worden geboren, denken we daar niet over na. We gaan er gewoon van uit. En vaak worden we daar als kind in bevestigd. Gelukkig maar! Veiligheid en vertrouwen vormen onze identiteit en leggen de basis voor een positief zelfbeeld, wat weer helpt in het opdoen van zelfvertrouwen.
Die natuurlijke neiging maakt een kind ontzettend kwetsbaar
Omdat het eerste ‘referentiekader’ van een kind zijn ouders is, zal zijn loyaliteit vanaf de eerste dag volledig op hen gericht zijn. In de dierenwereld is het eerste wezen dat een jong dier ziet per definitie degene die voor hem gaat zorgen. Het loopt
er blind achteraan. Die natuurlijke neiging maakt ook een kind ontzettend kwetsbaar. In de jaren dat het kind zijn script vormt, interpreteert het de opgedane ervaring als behorend bij het leven. De overtuiging dat iets ‘zo hoort’, wordt onderdeel van het gedrag en leidt tot een besluit. In primaire vorm is dat besluit niets anders dan een strategie om het leven te kunnen leiden. Die zal heel vaak veilig en vertrouwd zijn, maar soms ook onveilig en kwetsbaar. Intuïtief kiest het kind de weg van de minste weerstand, zelfs als het zichzelf tekortdoet.
Verleden herzien
Bibi Schreuder, auteur van het boek Systemisch coachen (met Jan Jacob Stam), zei tijdens een training die ze gaf over de plek in het familiesysteem, dat het kind vanuit loyaliteit pijn en verdriet kan overnemen van de ouder, of zelfs de grootouder.
Ook mijn coachee merkte dat zijn script, toen hij dat eenmaal kon ‘lezen’, gebaseerd was op een situatie waarin zijn ouders behept waren met machteloosheid uit hun eigen geschiede nis. Dat was hun script, dat ze moeiteloos overdroegen op het leven van de kleine jongen. En het was ook nog een geschiede nis waarover niet werd gesproken. Kwetsbaarheid zorgt voor zwijgzaamheid en het wordt gissen naar de waarheid achter het gedrag van de ouders. Een kind gaat daarin ver mee, het kopieert immers gedrag dat als voorbeeld voor het leven geldt.
In het hier-en-nu komt vroeg of laat de afrekening. De afre kening met iets wat er altijd al is geweest, maar nu niet meer oké voelt. Waarom ben ik toch zo geneigd om mijzelf voorbij te lopen en de ander te pleasen? Wat maakt mij zo onzeker in de relatie met anderen, waarom voelt het alsof ik mij altijd moet verantwoorden, waarom weet ik eigenlijk niet eens wat ik zélf wil? Als deze vragen eenmaal worden gesteld, is het bewust zijn bezig een verleden (van bijvoorbeeld pijn, angst en onze kerheid) te herzien en daarover nieuwe besluiten te nemen. Dan mag een kind de draai naar het leven maken en zichzelf zien als volwassene, gedragen door zijn ouders en voorouders en in staat om nu zelf zijn leven te leiden.
De praktijk is echter weerbarstig. Patronen leiden tot gedach ten, gevoelens én gedrag dat je niet zomaar even uitschakelt. Zo herken ik in mijn praktijk mijn eigen familiesysteem. Ik kom uit een gezin van vijf kinderen, van wie ik de middelste ben. Die positie zorgde ervoor dat ik mij ook vaak ‘gemiddeld’ voelde. Ik kwam niet voor mijzelf op, maar liet een ander altijd voorgaan. Natuurlijk wilde ik graag bij mijn oudere broer en zus horen, in plaats van bij mijn jongere broertjes. Maar de manier waarop ik soms door mijn ouders werd ‘ingedeeld’, voelde voor mij volstrekt willekeurig en ik raakte ervan over tuigd dat mijn plek kennelijk al was vergeven. Het werd een bron voor aanpassingsgedrag om mijn eigen plek te kunnen innemen.
De ‘logische niveaus’ van Dilts & Bateson geven vaak een goed inzicht in de oorsprong van hoe mensen functioneren. Van binnenuit, vanuit zingeving en identiteit, worden over tuigingen gevormd die leiden tot bepaald gedrag. Als eenmaal zichtbaar is geworden hoe die identiteit is gevormd en waar de overtuiging is gaan knellen, kan er gewerkt worden aan heling. Dat heeft een positief effect op het inzetten van nieuw, autonomer gedrag.
de afrekening
Via een coachtraject heb ik geleerd om mijzelf te zien als authentiek persoon. Iemand die zijn identiteit te veel ontleende aan het kwetsbare (verongelijkte) kind en die was vergeten dat er als volwassene allang een toekomst in mij besloten lag. Als ik het verleden – en daarin mijzelf! – maar leerde een plek te geven. En dat heb ik, onder dankzegging aan mijn ouders, daarna ook kunnen doen.
Van jezelf of van vroeger?
Gedrag dat iemand belemmert, is vaak een uiting van een onvervulde behoefte. Ieder mens heeft verlangens: gezien wor den, niet zoveel moeten, onafhankelijkheid, zinvol werk/leven, afwisseling, liefde, balans, succes, aanraking et cetera. Als die behoeften niet worden vervuld, heeft dat effect op de bijbeho rende gevoelens. Een overtuiging dat er iets wordt gemist in het leven, leidt dan tot ongewenst gedrag. Ook als de oorsprong daarvan ligt in het familiesysteem.
Mijn coachee kon er maar moeilijk de vinger achter krijgen. Lag het nu aan hemzelf (wat zijn primaire gedachte was), of droeg hij iets mee van vroeger? Afgezien van de vraag naar de oorsprong is uiteraard vooral van belang hoe hij zichzelf meer kon waarderen, meer vertrouwen in zichzelf hebben en zich zelf zien als iemand die er gewoon mocht zijn. Ten diepste ligt bij diepgewortelde patronen de oorsprong in de identiteit: het erkennen van zichzelf.
Ik merk bij mannen dat zelfbeeld en identiteit vaak in onze kerheid liggen besloten. De blik op zichzelf, de rol als man in de maatschappij, de eigen opvoeding, de relatie met zijn vader, ouders die (op afstand) meegluren over zijn schouders. Op het moment dat een man vader wordt, gaat hij automatisch naar zijn eigen rol als kind kijken, als zoon van zijn ouders. Hij gaat dan onderzoeken in hoeverre hij zich verhoudt tot hen, hoe hij zich identificeert met zijn vader en welke rol hij zelf wil innemen als vader voor zijn eigen kind. Het is dan belangrijk dat hij niet meer het kind is dat in het familiesysteem alle pijn en verdriet van het voorgeslacht met zich meedraagt. Dan kan hij vol zelfvertrouwen de diverse rollen vervullen die het leven hem hebben gegeven.
Als je dus merkt dat er bepaalde patronen in je leven zijn die je kwetsbaar, afhankelijk, onzeker of onrustig maken, ga dan op zoek naar de bron. De erkenning dat je er mag zijn. Bewust wording van een gemis bij de coachee is al een belangrijk onderdeel van de eerste stap in een proces naar herstel. Soms is het nodig om via een ‘draai naar het leven’ bewust – onder dankzegging voor het gegeven leven! – afscheid te nemen van vroeger en de rol die ouders daarbij hebben gespeeld. Dan is de weg open om als volwassen, onafhankelijk persoon de blik te richten op de toekomst.
In de praktijk is het kennen en erkennen niet altijd voldoende om ook de overtuiging te krijgen dat het dan ‘nu maar eens over moet zijn’. Loyaliteit gaat ver, soms zelfs door pijn en verdriet heen. De (plaatsvervangende) stap naar herstel over vroeger hoef je als kind niet meer te maken als je weet dat je daarvoor niet verantwoordelijk bent. Een ritueel waarin de last een plek krijgt en mag achterblijven is vaak heel verhelderend. Dat kan bijvoorbeeld een wandeling zijn met een denkbeeldige rugzak, waarin de last wordt achtergelaten en op de ontstane
plek in de tas nieuwe verlangens kunnen worden toegevoegd. Het is een heilzaam proces voor de coachee.
Vanuit zingeving en identiteit worden overtuigingen gevormd die leiden tot bepaald gedrag
In mijn beleving is de ‘kwestie’ van het duiden van de erva ringen binnen het eigen familiesysteem nog behoorlijk onder belicht in onze maatschappij. De ervaren afrekening in het hier-en-nu is vaak de reden om naar een coach of psycholoog te gaan. Soms is er dan al van alles gebeurd, wat misschien voorkomen had kunnen worden. De relatie tussen ouders en kinderen is gebrouilleerd, onzeker gedrag van een ‘volwassen kind’ heeft geleid tot frustraties en innerlijke conflicten tot onbegrip en verwijdering, met alle gevolgen van dien.
Hoe leren we dat patronen van zichzelf niet verkeerd zijn, maar wel als ze leiden tot vervormingen, tot ongewenst gedrag en subassertiviteit? Hoe kunnen we bereiken dat het helemaal niet kwetsbaar is of raar, maar juist heel krachtig en helend
om daarover met elkaar het gesprek aan te gaan? Om te zoe ken naar oplossingen om de bijbehorende gedragspatronen te duiden en de onvervulde behoeften van elkaar te zien en waar mogelijk te laten invullen?
We hoeven niet allemaal naar het Familiediner, het tv-pro gramma waarin geprobeerd wordt gebroken families te lijmen. Vaak is daar al zoveel aan vooraf gegaan, dat de bewonderings waardige poging tot herstel al is gestrand op de ingenomen stellingen en bijbehorende patronen, voordat de maaltijd is geserveerd. Het erkennen van elkaar is een eerste vereiste. Als we daarin met respect naar elkaars systeem kunnen kijken, zal nog niet de hele wereld morgen roze kleuren, maar hebben we deze wereld samen wel een klein stukje mooier gemaakt.
Simon Compagnie is loopbaancoach en trainer op het gebied van persoonlijk leiderschap. Hij vindt het belangrijk dat iedereen in staat is om de eigen regie te pakken. Hij werkt daarbij aan het vergroten van veerkracht en zelfvertrouwen, zodat er een meer ontspannen en zelfbewust (werk)leven ontstaat.
Hoe kun je belemmerende patronen doorbreken als ze voor sommigen in de organisatie juist heel goed werken?
Een organisatie ziet aan de cijfers – en voelt aan alle kanten – dat er iets moet veranderen. Zowel de bestuurskamer als de werkvloer hikt tegen ingesleten patronen aan. Wat ze tot nu toe hebben gedaan is heel lang goed gegaan, maar de wereld is veranderd. De concurrentie is heviger, de markt verandert sneller, op de arbeidsmarkt is het vechten om de talenten – kortom, tijd voor nieuwe patronen die zijn toegesneden op de huidige omstandigheden.
Maar zo helder als het inzicht, zo troebel is het pad er naartoe. Als coach in zo’n organisatie is het een worsteling om – op tijd – nieuwe patronen voldoende diep ingesleten te krijgen. Voor je het weet draait de organisatie weer het oude pad op. Waarom zijn patronen van groepen mensen, zoals organisaties, toch zo lastig te veranderen?
Een deel van de worsteling is eenvoudig te verklaren: alle ver andering is eng. Je weet wat je hebt en je moet maar zien wat je ervoor terugkrijgt – better the devil you know. Maar sommigen vrezen niet het onbekende van de verandering, ze weten heel goed wat de bestaande patronen hun hebben gebracht. Vooral degenen die al langer bij de organisatie werken en zich hebben weten te nestelen op posities die voor hen comfortabel zijn, zullen zich hevig verzetten tegen het aanleggen van nieuwe patronen.
Sommigen weten heel goed wat de bestaande patronen hun hebben gebracht
Waar de bestuurskamer redelijk zeker is van een blijvende goede positie en waar de mensen op de werkvloer vanwege hun praktische expertise ook redelijk zeker van hun bestaan kunnen zijn, daar wordt de tussenlaag zenuwachtig als er iets dreigt te veranderen. De brede laag middenmanagent heeft zich via de bestaande paden weten op te werken naar een hogere positie in de organisatie en diezelfde paden bieden hen moge lijkheden naar nog betere posities in de toekomst. Wat als een coach binnenkomt die de paden gaat verleggen? Ineens worden de mogelijkheden richting de betere posities weggenomen of
op z’n minst niet direct meer zichtbaar. En de weg naar de huidige posities is er ook niet meer, dus het voelt ineens of je baan er niet meer toe doet – alsof je bestaansrecht binnen de organisatie ophoudt te bestaan.
Nieuwe wegen, nieuwe kansen?
Als agile coach heb ik dit dikwijls zien gebeuren. De (agile) teams zorgen voor nieuw elan op de werkvloer, waarbij de gevraagde zelfredzaamheid nieuwe verantwoordelijkheden en tegelijk ook nieuwe leiderschapsmogelijkheden biedt. Nieuwe patronen, nieuwe kansen. De hoogste regionen blijven meestal lang buiten schot. Dat is niet de bedoeling, aangezien een orga nisatie pas echt verbetert als iedereen mee verandert qua werk wijze, maar de realiteit is weerbarstig. Dan blijft de tussenlaag over. Zij zien teams ontstaan die hun expertise niet meer nodig hebben. Zelfredzame teams maken hun eigen planning, leg gen zelf hun contacten, evalueren zelf of ze nog op het juiste pad zitten, en sturen zelf bij waar nodig. Daar hebben ze geen middenmanager meer voor nodig. Voor je het weet ziet het hoger management de nieuwe manier van werken ontstaan en worden er vragen gesteld over het nut van de dure tussenlaag: is die nog wel nodig?
Sommige middenmanagers zien de nieuwe wegen als nieuwe kansen. Zij veranderen zelf ook van werkwijze en van rol in de organisatie. Ze voegen zich bijvoorbeeld bij de teams om als gelijkwaardige aan de slag te gaan. Maar niet iedereen is daartoe technisch of emotioneel gezien in staat. Als deze laatste categorie zich gaat verzetten tegen de nieuwe patronen, heb je daar als coach een zware dobber aan. Deze mensen weten hun weg in de organisatie al geruime tijd goed te vinden. De sociale contacten zorgen voor een grote invloed op de heersende cul tuur. Voor je het weet, heeft jouw coachplan een slechte naam in de organisatie. ‘Dit gaat toch nooit werken hier’ of ‘Het ging toch goed zoals het was?’ gaat snel rondzingen. Dat de oude
patronen voor de organisatie als geheel al lang niet meer werk ten, wordt vergeten ten faveure van de prima werking voor bepaalde individuen. Ik heb zien gebeuren dat de hardnekkige tussenlaag het voor elkaar kreeg om de oude patronen te blij ven oppakken om zo zichzelf en hun positie in de organisatie te herbevestigen. De nieuwe paden waren nog niet diep genoeg ingesleten om blijvend te worden.
Niet iedereen is tegen verandering. Politiek psycholoog Karen Stenner heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar autoritarisme, de hang naar hiërarchie en eenvoudige machtsstructuren. Na veelvuldig, herhaald onderzoek blijkt dat ongeveer 33 procent van de mensen een aversie heeft tegen complexiteit. Als onge veer een derde van de organisatie moeite heeft met complexe patronen, bewandel je als coach een dunne lijn als je bestaande simpele hiërarchische patronen wilt doorbreken.
Deze mensen zijn niet per se tegen verandering, maar wel tegen ‘moeilijk doen’
en mensen die onderling gaan bepalen wat er wanneer gedaan moet worden, dan is dat voor een grote groep mensen veel te complex om te doorgronden en te accepteren. Deze mensen zijn niet per se tegen verandering, maar wel tegen ‘moeilijk doen’. Als een verandering de wereld simpeler voor ze zou maken zouden ze dat juist toejuichen.
In dat laatste zit meteen een mooie kans voor de coach: als je de veranderingen die je voor elkaar wilt krijgen zodanig weet in te pakken dat je ze kunt uitleggen als versimpelingen, krijg je van deze (grote) groep mensen sneller de handen op elkaar. Niet voor niks zie je dat veel agile coaches de nadruk leggen op ‘het versimpelen van de managementstructuur door onnodige middenlagen ertussenuit te halen’. Met de complexiteitvermij ders aan je zijde raken nieuwe patronen in de organisatie snel ler ingesleten.
Kortom, patronen kunnen eenvoudig je vijand zijn als je een organisatie nieuwe wegen wilt laten bewandelen, maar door de juiste boodschap van nieuwe patronen kun je ook nieuwe kansen maken.
Hiërarchie is eenvoudig: je doet gewoon wat je meerdere je opdraagt en als je dat goed doet, vaar je wel bij de structuur. Als er dan een coach binnenwandelt die de organisatie platter wil maken, waarbij een netwerkorganisatie ontstaat van teams
Patrick Heller helpt als agile coach organisaties vlotter te worden door op een geheel eigen, rust gevende wijze teams, managers en coaches boven zichzelf uit te laten stijgen. www.linkedin.com/in/patrickheller/
Omdat je zo’n 21 dagen nodig hebt om aan nieuw gedrag te wen nen, gebruikt Inge Miltenburg-Bos blended learning bij haar coachingstraject. ‘Zo is de coachee ook tussendoor bezig met het ontwikkelen van zijn veerkracht. Het maakt het traject ook heel persoonlijk.’
Inge Miltenburg-Bos coacht vooral mensen die een nare ervaring hebben meegemaakt, zoals een auto-ongeluk of burn-out, of ang sten hebben door de toestand in de wereld. ‘Ik coach ook mensen die meer willen halen uit hun leven: hoe kan ik verder groeien?’ Hiervoor gebruikt ze haar faith-methode, die bestaat uit zes modules van een dagdeel een-op-eencoaching. ‘Elk dagdeel heeft een eigen thema.’
Bij haar coaching maakt Inge al langer gebruik van blended lear ning. ‘Vooraf krijgt de coachee een opdracht en in de coaching gaan we daarmee verder. Na afloop krijgt de coachee een link naar filmpjes waarin de theorie nogmaals wordt uitgelegd en ik geef coachees een opdrachtenboekje waarin ze zelf aantekeningen kunnen maken.’ Ook is Inge bereikbaar via WhatsApp en mail, en maakt ze regelmatig een belafspraak met een coachee tussen de sessies door.
‘Het fijne aan blended learning is dat je meerdere ingangen hebt om mensen te prikkelen. Iemand die visueel is, kijkt graag naar de filmpjes, een ander schrijft liever en dan zie ik bijvoorbeeld alle maal post-its in het opdrachtenboekje.’ Weer anderen bellen of mailen elke week wel een keer. ‘Het is heel persoonlijk, net als een traject om persoonlijke veerkracht te ontwikkelen.’
verantwoordelijkheid om met het traject bezig te blijven, ligt bij de coachee’
Overigens coacht Inge niet online, ze ziet haar coachees graag face to face. De online omgeving blijft ze steeds aanpassen aan de veranderingen in haar faith-traject. ‘De vormgeving, maar vooral inhoudelijk. De polyvagaaltheorie over je stresssystemen regule ren heb ik bijvoorbeeld onlangs toegevoegd bij de module Healstap over je fysieke herstel. Door het schrijven van mijn boek Coa chen naar veerkracht heb ik mijn coachingstraject grondig onder de loep genomen en verder verfijnd.’
Inge is enthousiast over blended learning: ‘Mensen blijven bezig met het coachtraject. In een sessie van drie uur gebeurt heel veel en wanneer je wat kunt terugkijken, beklijft er meer. De verant woordelijkheid om met het traject bezig te blijven ligt bij de coa chee, dat vind ik ook prettig. Overigens schrijven vrouwen vaker en kijken mannen meer naar de filmpjes’, lacht ze. Inge stuurt haar coachee altijd een verslagje na een sessie en vraagt ook om een verslag van de coachee. Nog een manier waarop de coachee tus sen de sessies door bezig blijft met het traject.
Wanneer Inge merkt dat de coachee een trauma heeft en er een blokkade is, kan zij emdr toepassen. ‘Met emdr kun je heel snel door de blokkade heen. Dan zet ik het coachtraject stop en gaan we een aantal emdr-sessies doen.’ Zoals bij iemand die uit een ingewikkelde relatie kwam. ‘Hij cijferde zichzelf ook weg in de coa ching. Na vijf sessies met emdr kon hij weer verder met de coa ching.’ (NvO)
‘De
‘Met blended learning heb je meerdere ingangen.’
In dit artikel neemt Sacha Loeffen je mee in de wereld van gedragspatronen binnen liefdesrelaties. Partners gaan binnen een relatie vaak volgens vaste patronen met elkaar om. Vaak zijn dat fijne patronen, maar soms leiden ze tot spanningen en gedoe.
Waar denk jij aan bij het woord ‘patroon’? Mis schien denk je aan een naaipatroon, munitie voor een vuurwapen of een leidinggevende. Of aan iets met regelmatig terugkerende vor men, zoals een patroon in een kleed. Als coach denk ik met een aan gedragspatronen: vaste gedragingen die je vertoont in bepaalde situaties.
Het hebben van gedragspatronen heeft zo zijn voordelen. Zon der vaste gedragspatronen zou ons leven erg ingewikkeld en vermoeiend zijn. Ze zorgen er namelijk voor dat je snel en moeiteloos veelvoorkomende activiteiten uitvoert, omdat je als het ware op de automatische piloot vliegt. Naast deze nuttige en effectieve gedragspatronen kun je echter ook te maken krij gen met gedragspatronen die je beperken of in de problemen brengen. In die gevallen kan het belangrijk zijn om je patronen te leren herkennen en doorbreken.
Ook in de interactie met anderen spelen patronen vaak een rol
We hebben niet alleen individuele gedragspatronen. Ook in de interactie met anderen spelen patronen vaak een rol. Jij hebt daar je eigen patronen en de ander ook; het is daarbij vaak een kwestie van actie-reactie. Tijdens mijn opleiding relatie therapie kwam het onderwerp gedragspatronen uitgebreid aan de orde. Over dit onderwerp zijn dikke boeken geschreven, dit artikel biedt een kort inkijkje in de keuken van interactiepatro nen binnen relaties. Partners zijn vaak geneigd om binnen een relatie volgens vaste patronen met elkaar om te gaan. Vaak zijn dat fijne en effectieve patronen. Er kan echter ook sprake zijn van patronen die leiden tot spanningen en gedoe.
Emotionally Focused Therapy (eft ) besteedt veel aandacht aan het onderzoeken en doorbreken van de negatieve interactiepa tronen binnen liefdesrelaties. De therapievorm is ontwikkeld door Sue Johnson, een klinisch psychologe en vooraanstaand deskundige in de relatiewetenschap. Zij schreef de bestseller Houd me vast (2009), waarin zij een aantal gedragspatronen bin nen relaties bespreekt. Daarnaast richt eft zich op het ontdek ken en bespreekbaar maken van de onderliggende emoties en behoeftes van de partners, waardoor er een verdieping in de communicatie kan ontstaan.
Een van de door Johnson omschreven interactiepatronen is ‘Zoek de boef’. Hierin begint de ene partner de andere partner aan te vallen, bijvoorbeeld door de ander te beschuldigen of veroordelen. Degene die wordt aangevallen opent vervolgens frontaal de tegenaanval. Zo kom je samen terecht in een soort verbaal gevecht, waarbij je elkaar over en weer beschuldigt en veroordelend bent. Johnson noemt dit patroon ook wel het ‘niet ik, maar jij’-patroon, omdat de partners elkaar over en weer verbaal aanvallen en beiden op die manier hun gelijk pro beren te halen. Het gaat dan vooral over ‘schuld’ en ‘winnen’. Je kunt je voorstellen dat dit niet de meest effectieve manier is om iets bespreekbaar te maken binnen je relatie.
Een voorbeeld uit de praktijk van het ‘zoek de boef’-patroon binnen een relatie:*
Sam: ‘Ben je nu alweer niet thuis vanavond? Je bent er echt nooit! Je laat mij steeds in de steek en ik moet altijd alles in mijn eentje doen hier in huis. En dan zit ik ook weer alleen op de bank vanavond.’
Bobby: ‘Wat loop je nou te zeuren. Ik heb het gewoon druk en ik ben er veel vaker wel dan niet. Jij bent zelf trouwens ook heel vaak weg. En als je thuis bent, dan ben je nou niet bepaald het zonnetje in huis.’
Sam: ‘Wat een onzin! Ik heb het ook druk en ik ben veel vaker ’s avonds thuis dan jij. En vind je het gek dat ik dan
niet altijd gezellig ben. Jij doet helemaal niks en zit alleen maar op je telefoon of voor de tv. Daar word ik inderdaad nogal chagrijnig van.’
Bobby: ‘O, lekker is dat. Dus als jij een rothumeur hebt, is het mijn schuld? Ik ga vaak op mijn telefoon omdat jij niet bepaald het zonnetje in huis bent. Dus nou moet je het niet gaan lopen omdraaien.’
Herken je hier iets van? En kun je je voorstellen dat dit een soort patroon is waarin je met elkaar terecht kunt komen? Als je geneigd bent om samen in dit patroon verzeild te raken, dan kun je je misschien voorstellen dat weinig onderwerpen op die manier op een vruchtbare manier besproken kunnen worden.
Een ander bekend patroon uit eft is de ‘Protestpolka’. De polka is een dans die als metafoor wordt gebruikt voor een patroon waarin de veel stellen met elkaar terechtkomen. De partners ‘dansen’ dan niet samen, maar raken juist steeds verder van elkaar verwijderd. Dit patroon is subtieler dan ‘zoek de boef’, waardoor het lastiger te herkennen is.
De ene partner probeert een reactie te krijgen van de andere partner door ergens over te protesteren. Dit protest bestaat bij voorbeeld uit zeuren, klagen, verwijten maken of beschuldigen. De andere partner reageert daarop door afstand te nemen. Hij trekt zich letterlijk of figuurlijk terug. Omdat de eerste part ner niet de gewenste reactie krijgt, dringt hij steeds meer aan, waarna de ander zich nog verder terugtrekt. Hoe meer hij zich terugtrekt, hoe harder de ander aandringt en protesteert.
Robin: ‘Pff, weer een week waarin we helemaal geen tijd hebben gehad om samen iets leuks te doen. Ik vind het echt niet leuk dat jij nooit tijd voor me hebt.’
Charly: ‘Wat?’
Robin: ‘Ik zeg dat je nooit tijd voor me hebt en dat je me verwaarloost.’
Charly zwijgt en staart naar de tv.
Robin: ‘Hallo, hoor je me? Zelfs nu neem je niet de moeite om te reageren op wat ik zeg!’
Charly zucht en rolt met de ogen.
Robin: ‘Wat zucht je nou?’
Charly: ‘Ik heb hier geen zin in.’
Robin: ‘Jij hebt nooit zin om naar mijn te luisteren als ik iets wil bespreken over onze relatie. En dat is nou juist het probleem. Ik wil met je praten, nu!’
Charly loopt naar de keuken om koffie te zetten en gaat daarna stoïcijns tv-kijken.
Zowel bij ‘zoek de boef’ als bij de ‘protestpolka’ hebben beide partners een bepaald patroon qua gedrag. Het gaat over aan vallen, terugvechten of terugtrekken. Die patronen versterken elkaar als het ware op een negatieve manier, waardoor de part ners samen steeds weer in een ineffectief communicatiepa troon terechtkomen. Over het algemeen lukt het ze niet om zelf deze patronen te herkennen en doorbreken. Zo ontstaat er veel teleurstelling, boosheid en verdriet.
Interactiepatronen doorbreken
Stellen denken geregeld dat hun problemen te maken hebben met het feit dat ze meningsverschillen hebben die tot ruzie leiden. Het is dan een enorme eyeopener om te ontdekken dat hun problemen veel meer te maken hebben met de interac tiepatronen waarin ze steeds weer met elkaar terechtkomen. Als het ze lukt om die patronen te herkennen en doorbreken, dan kan dat mooie resultaten opleveren. Zeker als het ze ook nog lukt om te praten over datgene waar het écht over gaat. Het gaat namelijk veel meer over onderliggende gevoelens en behoeftes dan over praktische zaken. Kun je je voorstellen hoe gesprekken kunnen verlopen als het je lukt om uit de ‘zoek de boef’ of de ‘protestpolka’ te blijven én om je kwetsbaar op te stellen en je gevoelens en behoeftes te benoemen?
Hieronder herhaal ik de voorbeelden, maar dan op een andere manier. In het eerste voorbeeld blijven Sam en Bobby uit het ‘zoek de boef’-interactiepatroon en praten ze over hun onder liggende gevoelens en behoeftes.
Sam: ‘Wat jammer dat je er vanavond niet bent. Ik had graag tijd met je willen doorbrengen. Als je er niet bent, dan mis ik je en voel ik me alleen. Ik vind het dan een beetje saai. Ik ben ook best moe, dus ik zie ertegenop om alleen te koken.’
Bobby: ‘Ja, ik had ook liever thuis bij jou willen zijn. Ik mis jou ook als ik zoveel weg ben. En ik snap best dat je weinig zin hebt om alleen te koken.’
Sam: ‘Kun je echt niet naar huis komen dan?’
Bobby: ‘Nee sorry schat, ik kan echt niet naar huis komen. Maar ik kom zo snel mogelijk naar huis. Misschien dat we
dan nog even samen een aflevering van onze serie in bed kunnen kijken.’
Sam: ‘Ja, dat zou ik gezellig vinden. En ben je de rest van de week wel ’s avonds thuis?’
Bobby: ‘Ik hoop het wel!’
Sam: ‘Ik ook. Ik ga nu weer verder. Des te eerder ben ik klaar met alles en des te eerder kun jij weer naar huis komen.’
Bobby: ‘En ik beloof dat ik morgen zal koken.’
Sam: ‘Dat is lief.’
Voel je het verschil? Sam spreekt vanuit ‘ik’ in plaats van ‘jij’ en het gaat over gevoelens en behoeftes in plaats van de schuld vraag. Daardoor voelt Bobby zich niet aangevallen en blijft de tegenaanval achterwege. Er kan een gesprek op gang komen over datgene waar het écht over gaat.
Robin: ‘Oké, leuk, ik bedenk wat voor vrijdag!’
Charly: ‘Gezellig. Ik kan overigens wel nu even bij je in de keuken komen zitten terwijl jij kookt.’
Robin: ‘Wijntje?’
Ook Robin spreekt vanuit ‘ik’ en vanuit verlangens, zonder Charly verwijten te maken. Charly kan daardoor in gesprek gaan, in plaats van zich terug te trekken. Ook hier kan het gesprek op gang komen.
Pittige uitdaging
kunt je voorstellen dat dit soms niet de effectiefste manier is om iets bespreekbaar te maken
je relatie
In het onderstaande voorbeeld blijven Robin en Charly nu uit het interactiepatroon van de ‘protestpolka’ waarin ze eerder verzeild waren geraakt.
Robin: ‘Hé Charly, ik heb al een tijdje zin om samen wat gezelligs te doen.’
Charly: ‘Wat gezelligs?’
Robin: ‘Ja, samen wandelen of uit eten ofzo. Het maakt niet uit wat, als het maar samen is. We spreken elkaar zo weinig en ik geniet er altijd van als we even rustig aandacht voor elkaar kunnen hebben. Gewoon even bijkletsen over van alles.’
Charly: ‘Ik hoor wat je zegt, maar we hebben zoveel te doen dat ik ’s avonds te moe ben om nog iets te ondernemen samen. Het komt er gewoon niet van.’
Robin: ‘Ja, dat snap ik wel hoor. Maar ik heb toch echt behoefte aan tijd met jou, gewoon even samen kletsen. Heb jij die behoefte niet? ’
Charly; ‘Ja, dat zou ik ook leuk vinden, maar ik heb gewoon geen puf om iets te bedenken om te doen.’
Robin: ‘Vind je het leuk als ik iets bedenk?’
Charly: ‘Ja zeker, als het maar niet te laat wordt. Het liefst iets eenvoudigs en kleins.’
Natuurlijk zijn dit slechts voorbeelden en lopen ze wel heel perfect af. Het veranderen van interactiepatronen binnen je relatie is een pittige uitdaging. Het zal ook heus niet altijd lei den tot een gespreksuitkomst waarmee beide partners tevreden zijn. Wensen, behoeftes en meningen kunnen immers blijven verschillen, ook al ga je er nog zo vaak optimaal over in gesprek met elkaar. Toch vinden veel koppels het zeer de moeite waard om hiermee aan de slag te gaan, omdat het voor minder span ningen en meer verbinding kan zorgen. Het fijne is dat ze dan niet meer elkaars vijand zijn. De gemeenschappelijke vijand is immers het ‘patroon’ waarin ze samen steeds terechtkomen en daarin heeft ieder zijn aandeel.
Ben jij geïnspireerd geraakt om eens nieuwsgierig en open naar je eigen gedragspatronen te kijken? Welke patronen zijn voor jou behulpzaam en fijn? Welke patronen zou je graag wil len veranderen? Ik wens je veel succes en plezier bij jouw ont dekkingstocht. En mocht je iets willen veranderen aan jouw patronen? Zoek dan zo nodig hulp van iemand in je omgeving of van een professional, want de automatische piloot vindt het vaak behoorlijk lastig om het stuur uit handen te geven!
*De namen zijn fictief en genderneutraal.
Sacha Loeffen is getrouwd en moeder van vier kinderen. Na een juridische carrière is zij het coachvak ingestapt, omdat zij mensen graag op het persoonlijke vlak verder wil helpen. Zij heeft een passie voor coaching rondom de thema’s werk en relaties. Sacha is Noloc Register Loop baanprofessional en NOBCO EIA Senior Practitioner. Bij NOBCO is zij tevens actief als vrijwilligster.
192 blz, 1e druk, 2022, Boom Uitgevers Amsterdam, ¤ 26,50
Is de rust op jouw werk ver te zoeken? Voel je je weleens gestrest, gejaagd of geleefd? Vraag je je soms af of dit nou is wat je echt wil? Dit boek helpt je om meer balans en betekenis te vinden binnen je huidige baan, aan de hand van de tien belangrijkste wijsheden uit de yoga. Yoga is een wetenschappelijk bewezen manier om meer focus en rust in je leven en in je werk te ervaren. Bovendien gaat het dieper dan lichaamshoudingen oefenen. Yoga is een complete levensfilosofie. Misschien zoek je balans in je werk, maar wil je niet direct je hele leven omgooien. Of ben je privé al veel bezig met betekenis, maar kun je dat nog niet naar je werk bren gen. Wat jouw situatie ook is, De Corporate Yogi brengt je verder. Gebruik de eeuwenoude wijsheden uit de yoga en verhoog met concrete acties (zonder matje) je werkgeluk.
Joyce HeutsYin yoga teacher en loslaatcoach bij Your Own Flow
Een prachtige vertaling van de yogafilosofie naar de moderne tijd. Judith Manshanden heeft naar mijn mening de yogafilosofie heel mooi vertaald naar een makkelijk toe te passen leefwijze, met oefeningen die je direct kunt toepassen. Het boek is een handleiding om terug te komen bij de essentie én om niet te verdwa len in het bedrijfsleven. Judith brengt heel overzichtelijk in kaart wat de valkuilen en kansen kunnen zijn in de corporate wereld en hoe je deze valkuilen kunt interpreteren. Je hebt hierin de keuze of je in de valkuil stapt of dat je je eigen weg kiest. Een boek dat je aanzet tot het zetten van kleine stap jes naar meer tevredenheid en geluk in je (werk)leven. Een echte aanrader voor eigen lijk iedereen die weleens stress ervaart in zijn werk. Zelf neem ik deze interpretatie van de yogafilosofie inmiddels wekelijks mee in mijn yin yogalessen!
Marianne Eussen Executive (team)coach en supervisor bij PALET coaching | advise | interim-management
In eerste instantie is dit niet een boek dat ik zou oppakken. Yoga ken ik wel een beetje, maar niet in een zakelijke context, en dat maakte me nieuwsgierig. Judith Manshan den nodigt je uit om te kijken naar de filo sofie achter yoga.
Judith legt die filosofie heel goed uit en verbindt daaraan heel praktische vragen en denkoefeningen. Daarmee kun je het goed vertalen naar je eigen situatie en die in je werk. Zo kan ik er zelf mee werken door wat van de vragen en principes in te zet ten. In mijn coachingpraktijk beveel ik het boek aan om zelfstandig door de coachee te laten gebruiken. Het boek inspireert mij om de filosofie zelf toe te passen en mij zo makkelijker bezig te houden met de dingen die echt belangrijk voor mij zijn. Ik vind het heel verhelderend om iets meer te lezen over de ‘wijsheid’ van yoga. En het yogamatje kun je thuislaten!
Trainer en coach in het openbaar bestuur en van ambitieuze vrouwen
In De Corporate Yogi laat Judith Manshan den je kennismaken met 10 principes voor mentale balans in je werk.
Judith vertaalde de beschrijving van de Indi ase filosoof Patanjali van het achtvoudige pad, leefregels voor yogi, naar het hier-ennu. Om precies te zijn: de klesha’s, yama’s en niyama’s. Oftewel: over gedachten en over tuigingen waarmee we onszelf ongelukkig maken, manieren om hiermee om te gaan, over hoe je met je leefomgeving omgaat en zelfzorg. Als je deze richtlijnen volgt, leidt dat volgens Patanjali tot balans, een kalme geest en zingeving. En wie wil dat nou niet?
Judith vertaalt deze richtlijnen naar nu en koppelt ze aan tegenwoordig meer bekende denkwijzen en coachingmethodes. Praktisch en helemaal van nu dus. De Corporate Yogi is ook een persoonlijk boek: de persoon lijke noten vormen ook een link met nog een andere verdieping.
Judith past de richt lijnen toe op werk nemers, maar ook op organisaties. Namasté! 9
We verlangen ernaar om nieuwe dingen te ontdekken, ons te ontwikkelen en uitdagingen aan te gaan. Daarnaast verlangen we ook naar comfort: een stabiel inkomen, een geborgen leven, een fijne omgeving om in te wonen met vrienden en familie om ons heen. We willen allebei.
Maar kan dat wel, vraagt Nienke van Ree zich af.
We zijn gemaakt om het avontuur op te zoeken, maar ook om het weer te vergeten. Het lijkt alsof het verlangen naar het volle leven met het verstrijken van de jaren naar de achter grond verdwijnt. Waarna het meestal eindigt in gemak en rou tine. Maar ondertussen knaagt het. Een innerlijke rusteloos heid, naar wat er zou kunnen en hoe het anders kan. In plaats van kamperen, bergen beklimmen of feesten tot in de late uur tjes, drink je koffie met vrienden, ben je te hard aan het werk, zit je de hele dag en blijf je netflixen. Het leven voltrekt zich volgens voorspelbare patronen en lijkt op dat van vele ande ren. Je bent tevreden en ontevreden, geduldig en ongeduldig, gespannen en ontspannen, bevoorrecht en toch, toch voelt het onvolledig. Je bent op zoek naar iets, maar weet niet goed wat.
Comfort Maar hoe kun je iets vinden en veranderen als je leven bestaat uit duizenden verplichtingen? Juist door ons leven helemaal vol te plannen hoeven we niks te veranderen en gaan we door met druk zijn. En dat leven met duizenden verplichtingen voelt ondertussen als een comfortabele jas, een comfortabele zone, jouw comfortabele leven – je hebt het immers zelf gebouwd.
En dat leven met duizenden verplichtingen voelt als een comfortabele jas
En in dat ‘comfortabele leven’ ligt de nadruk op beheersing, zekerheid en voorspelbaarheid. Maar helpt het? Komen we tot bloei in een wereld vol verandering, continu ons leven inrich ten vanuit ons hoofd en de gedachte dat oplossen, controle en comfort de beste oplossing zijn? Past een avontuurlijke mind set niet veel beter bij een wereld vol verandering en uitdagin gen? Een avontuurlijke mindset betekent dat je wilt leren en wilt groeien.
Op de drempel van avontuur Avontuur is tegenwoordig meer dan ooit een persoonlijke ontdekkingsreis, een zoektocht naar transformatie. Wat we verstaan onder avontuur is hiermee ook veranderd. Werden avontuurlijke belevingen ooit geassocieerd met extreme ter men als gevaar, hardcore en fysieke uitputting, vandaag de dag ligt de nadruk op ‘betekenisvolle belevingen meemaken’, ‘in de natuurlijke omgeving zijn’ en ‘leren’. We hebben er steeds moed voor nodig om de uitdaging aan te gaan en het onbe kende op te zoeken, dat blijft onderdeel van het avontuur.
Bij een avontuur zoek je de limiet op en doet nieuwe ervarin gen op buiten je comfortabele leven. Avontuur brengt je op de drempel van een andere buitengewone wereld. Een uitzicht waarover je je verwondert, maar dat ook een andere kijk geeft op je vertrouwde wereldje. Deze overgangsfase tussen de ver trouwde werkelijkheid die je achterlaat, en de nieuwe werke lijkheid waar het avontuur je naartoe brengt, heet de liminale fase. Deze term is afkomstig van het Latijnse limen, dat ‘drem pel’, maar ook ‘begin’ of ‘start’ betekent. Het avontuur brengt je een nieuwe blik op je leven.
Tijdens een avontuur stort je jezelf in een (kleine) crisis. Niet alle randvoorwaarden zijn duidelijk en het pad dat je (soms letterlijk) bewandelt, kan je leiden naar oncomfortabele, ontre gelende of verrassende situaties. Deze liminale fase is daarom chaotisch, onzeker en kwetsbaar, waarin je jezelf uitdaagt om je aan te passen aan een onbekende omgeving. Je kunt niet terugvallen op je vaste patronen en zekerheden. Je bevindt je nu in een schemergebied waarin je anders gaat doen en den ken en kunt loskomen van je (oude) identiteit. Hierdoor ont staat ruimte voor groei en transformatie. Je verandert door het avontuur. Je staat open voor een nieuw wereldbeeld en daar mee sta je ook open om te kijken buiten je vaste patronen en te leren, te ontdekken, creatief te zijn en je gedrag aan te passen. Dit geeft je nieuwe inzichten en vaardigheden waardoor je ver anderd terugkomt van je avontuur.
Door avontuur ontwikkel je een avontuurlijke mindset. Het is een mindset waarmee je het onbekende tegemoet durft te treden, maar ook de moed hebt om zaken achter te laten, je los te weken van verwachtingen en de controle, zekerheid en voorspelbaarheid die dominant zijn geworden in onze maat schappij.
Moed maant je tot het volgen van je hart: niet voor niets stamt het Franse woord voor moed (courage) af van coeur (het hart). De hang naar vrijheid, ook innerlijk. Je kiest je eigen pad en blijft bij jezelf. Je volgt je nieuwsgierigheid, je verlangens, je dromen, terwijl je wordt gedreven door het innerlijke vuur. Je ontwikkelt je eigen avontuurlijke mindset. Jij als avonturier wekt het avontuur tot leven en je schept je eigen verhaal. Een reis van binnen naar buiten.
nodig?
Vroeger waren we sterk verbonden met onze omgeving. Je wist niet of er een beer of leeuw om de hoek zat. Nu leven we veelal in de slaapstand zonder verbinding met onze omgeving, waar bij we vinden dat we alles moeten beheersen en controleren. Druk zijn betekent dat je weinig aandacht hoeft te schenken aan je omgeving, jij doet je ding en hoeft niet te communiceren met je omgeving. Druk zijn betekent dat je weinig tijd hoeft te besteden aan het ontwikkelen van de vaardigheden die zo nodig zijn voor de activiteiten die je wilt doen. En we voelen ons comfortabel als we onze to-dolijst hebben afgewerkt, zelf al onze problemen en die van onze collega’s hebben opgelost, laten zien dat we het heus allemaal kunnen. We voelen ons comfortabel bij controle.
Je kunt niet terugvallen op je vaste patronen en zekerheden
Diep vanbinnen realiseren we ons dat we veel meer kunnen met ons leven en onze capaciteiten. Een van de manieren waarop we dat kunnen aanboren, is door avontuur. Avontuur staat ons toe ons over te geven aan de ervaring. Het stelt ons in staat te verbinden met de omgeving, waarbij we ervaren dat de omgeving krachtiger en groter is dan wij. Je bent zo gefocust
en aanwezig in het moment waarop je het avontuur beleeft, dat de zorgen over de toekomst en het verleden verdwijnen: je bent in een staat van flow. Angst gaat vaak samen met de volledige focus op de toekomst, op een manier die zegt dat het fout kan gaan. En ook drukte gaat over het willen controleren van je leven.
Met een avontuurlijke mindset ontwikkel je jezelf met oog voor de toekomst, maar ben je in het hier-en-nu en ervaar je dat veel krachtiger. Avontuur staat je toe om je aan de ervaring over te geven en je te realiseren dat je niet altijd controle hebt. En dat je je goed voelt bij dat feit.
In mijn coaching zet ik kleine avonturen in om coachees te laten ervaren dat je je weer kunt verwonderen in het leven, nieuwsgierigheid kunt ontwikkelen en durf. Maar ook dat je kunt vertrouwen op jezelf en niet in het controleren van rand zaken. Ik zet avonturen in en pas deze aan aan de wens van de coachee zodat diegene weet wat er gaat komen, maar voeg in het moment een kleine uitdaging toe. Hieronder een voorbeeld.
Ik ga drie keer halve dag op pad met C., moeder van drie kin deren, arts. Zij werkt momenteel vier dagen. Ze wil het anders, maar weet niet hoe en wat. Ze voelt een continue tijdsdruk, heeft het gevoel dat haar leven wordt gecontroleerd, wil meer bij haar kinderen zijn en heeft het gevoel dat ze altijd alles zelf moet oplossen om te worden gewaardeerd. Ze werkt steeds meer en vaker en is de hele dag bezig met plannen en zorgen dat alles op tijd gaat. Ondertussen is ze moe, boos, geïrriteerd en heeft ze het gevoel dat niks lukt. ‘Ik heb nergens meer con trole over’, verzucht ze.
In de eerste sessie gaan we samen de bossen in, stimuleren we haar zintuigen, voelen we weer, maken we connectie met het lichaam en vertragen we. We plukken bessen, frambozen en volgen haar nieuwsgierigheid naar wat zich op dat moment aandient. Op momenten dat ik haar uitdaag door bijvoorbeeld een toren te beklimmen, schiet haar stress omhoog. In het moment doen we ademhalings- en visualisatieoefeningen die haar ontspanning brengen. Maar vooral leert ze om in het moment te zijn. Ze merkt op dat ze eigenlijk best veel thuis is bij de kinderen, maar met haar gedachten altijd vooruitdenkt, bezig is met wat er nog moet. Samen kijken we hoe ze meer
in het hier-en-nu kan zijn door contact met het lichaam, aan dacht te geven aan dat wat zij wil dat aandacht krijgt. Zonder dat we het benoemen, werken we ook aan aandacht geven aan zichzelf, waardering van haarzelf. Dit neemt ze mee naar huis.
De volgende keer gaan we naar het strand, het miezert een beetje. We lopen door de duinen, dwalen zonder tijd, kijken er anders naar. En daarna gaan we zwemmen. C. wist dat we dit gingen doen, maar niet wanneer. Zij vindt het erg spannend en we bespreken haar voorkeur: zo snel mogelijk erin, dan is het maar voorbij. Daarop stel ik reflecterende vragen: Welke mogelijkheden heb je nog meer? Kun je er anders naar kijken? En hoe kunnen we het kleiner maken? Zelf komt ze met het idee om de schoenen eerst maar eens uit te doen, te aarden en het water te voelen. Het valt eigenlijk wel mee. Ik krijg eigen lijk wel zin om er in te gaan. Stap voor stap gaan we de zee in, springen we over de golven en maken we plezier.
Avontuur staat ons toe ons over te geven aan de ervaring
We blikken terug op het moment door zittend op een hand doek in de duinen koffie te drinken. Ons te omringen met zand, wind en regen. Er ontstaat ruimte en de wens voor meer ruimte. We bespreken hoe dat eruitziet. In het zand tekenen we de cirkel van invloed, maar ook waar ze meer van wil doen en waar de energie lekt. Verlangens komen boven drijven. Die bespreken we en welke stappen ze wil maken.
Bij thuiskomst ontvang ik van haar een berichtje: ‘Ik ben er weer. Geen denken met een open geest. Die altijd bereid is verwonderd te worden. Laten we vooral dus deze gave verder ontwikkelen, onszelf ontwikkelen, regelmatig iets doen wat ons uit onze comfortzone haalt, met anderen praten zodat het dagelijks leven weer bijzonder wordt.’ En zo gaan we nog twee keer op pad.
Omarm het avontuur en het anders-doen om je pad te bewan delen in het leven als middel om jezelf te ontwikkelen. Ook voor mij als coach gaat avontuur over: ontdekken, ervaren, leren van de wereld om mij heen. Het geeft me wijsheid en een open blik. Het gaat niet om het tegengaan van sleur, maar om me te verbinden met mezelf, de natuur en de wereld. Het is de echtheid tegenover alle controle, regels en conventies.
Nienke van Ree begeleidt als coach voornamelijk professionals in het onderwijs en de zorg met trauma’s, werk- en levensvragen. Ze zoekt graag de grenzen van haar kunnen op. De levenslessen uit de bergen zorgen voor meer overzicht en focus in haar werk, meer verbinding met haar lichaam en gevoel, én meer zelfvertrouwen. In 2022 ein digde ze als tweede bij ‘Coachtalent van het jaar’. www.mountainfit.nl
Het auteursteam van Het ambacht van de secure base coach, van links naar rechts: Anne Verbokkem, Leo Wilhelm, Jakob van Wielink, Marnix Reijmerink en Klaartje van Gasteren. Zij schreven het boek met medewerking van Riet Fiddelaers-Jaspers.
Waar kun je als coaches en auteurs beter resideren dan in een prachtig gerestaureerde herberg naast een eeuwenoud Dominicanenklooster? Schrijvers Jakob van Wielink en Klaartje van Gasteren weten precies wat een warm welkom inhoudt. Op de lekkere sofa van De School voor Transitie spreken we over hun gloednieuwe boek: Het ambacht van de secure base coach: Transitie mogelijk maken. Dit lijvige meesterwerk, geschreven door in totaal zes auteurs, geeft een zeer gedegen inkijk in de reis die verandering bij een mens teweegbrengt – en de hulp die daar als coach bij nodig is.
Tekst: Hedda Treffers
Jullie omvangrijke boek staat boordevol handige oefeningen, afgewisseld met leerzame theorie en sprekende voorbeelden uit de praktijk van de trainer/coach. Wat me opviel is dat jullie beiden ooit studies hebben gedaan in een heel andere richting. Hoe is coaching op jullie pad gekomen?
Klaartje: ‘Ik begrijp wat je bedoelt en ik kan het toelichten. Ik heb Internationale bedrijfskunde gestudeerd in Maastricht en na mijn studie heb ik heel lang in de consulting gewerkt. Daar zit natuurlijk ook wel overlap in met wat ik hier bij De School voor Transitie doe: verandering helpen teweegbrengen. Tijdens mijn werk in de consultancy zat hem die verandering meer op het gebied (HR-)processen, systemen en structuren, maar het liefste wilde ik nóg dichter bij de mens zelf komen. Toen ben ik verschillende coachingsopleidingen gaan doen en via dat pad ben ik hier bij De School voor Transitie gekomen en partner geworden. Nu doe ik wat ik het liefste doe: bezig zijn met de ontwikkeling van mensen, zowel individueel als in groepen.’
En nu dus auteur?
‘Klopt! In de vijf jaar dat ik actief ben binnen de school, ben ik steeds meer gaan schrijven. We realiseerden ons: het werk dat
we hier doen, dat verdient een boek. We moeten dit ambacht, dit gedachtegoed, nog breder in de wereld zetten!’
Daar is de basis gelegd voor het werk dat ik nu doe: bijdragen aan een wereld waarin mensen zich veilig weten
En hoe zit dat met jou, Jakob? ‘Ik stam uit 1974 [lacht], overigens een goed bordeauxjaar heb ik me laten vertellen, en ik ben een Brabander in hart en nieren – met alle stereotyperingen die daarbij horen. Ik kom uit een warm, gemoedelijk, katholiek nest waar tijd werd genomen om te genieten van het leven. De weg die ik nu bewandel – zo richting de vijftig – vind ik een mooie route. Ik zie ernaar uit. Maar dan nu naar je vraag: ik ben inderdaad jurist, heb rechten gestudeerd in Tilburg en dat was een machtig mooie studie. Ik heb er elke letter van opgezogen! Daarnaast heeft het vak zelf de wereld voor mij geopend: mijn behoefte om mensen te leren
kennen, mijn reislust en mijn liefde voor kunst en cultuur is met deze studie aangewakkerd.’
Maar waarom ben je dan coach geworden en geen jurist op een kantoor bijvoorbeeld?
‘Wat ik je net vertelde was de ene kant. Er was ook een meer getroebleerde kant in mijn jeugd: als jonge jongen ben ik erg gepest op school. Dat heeft een heel grote impact gehad op mijn leven en dat heeft nog heel lang doorgewoekerd. Ook de puber teit was, zoals bij velen, een periode van heel veel emoties. De nare gevoelens rondom de pestperiode ebden echter niet weg. Ik denk dat daar mede de basis is gelegd voor het werk dat ik nu doe: bijdragen aan een wereld waarin mensen zich veilig weten. Niet om de veiligheid zelf, maar om de ongekende groei die van daaruit mogelijk wordt. Een wereld – thuis, op het werk, in de kerk, enzovoorts – waarin je je gekend en gezien voelt en aangemoedigd wordt. Ik heb kort als jurist gewerkt, maar voelde algauw dat ik in de richting van coach en trainer moest gaan werken. Al vroeg ben ik gaan pionieren met de mens in verandering – zowel individueel als in organisaties.’
We hebben als mensen erg geleerd om aan ons lichaam voorbij te gaan
Dat teweegbrengen van verandering, transitie, is waar het in jullie boek om gaat. Hoe doe je dat, mensen helpen veranderen?
‘Als je iemand of een organisatie een transitie – dat is een ver andering op identiteitsniveau – wilt helpen doormaken, nodig je hem of haar eigenlijk uit tot een vaak nietsontziende reis naar de binnenkant van het hart: wie ben ik? Dat lijkt een eenvoudige vraag, maar is het allesbehalve. En de reis is ook zeker niet glad geplaveid. Die hebben Klaartje en ik allebei ook doorgemaakt, anders zouden we anderen er ook niet mee heb ben kunnen helpen.’
Is dat nodig om anderen te kunnen helpen, dat je zelf ook nare dingen hebt meegemaakt?
‘Nou, laten we het zo zeggen: je kunt iemand anders niet de mooie route door een stad laten zien als je zelf nooit in die stad geweest bent, toch? Ervaring is een rijke grond om met anderen te kunnen werken. Je kunt de ander alleen daar bren
gen waar je zelf bent geweest. En de uitwassen die gepaard gaan met je slecht voelen: slaapproblemen, buikpijn of andere lichamelijke klachten, daar kun je iemand dan ook op wijzen. Het is goed om daarnaar te luisteren; we hebben als mensen erg geleerd om aan ons lichaam voorbij te gaan.’
Vinden jullie dat je daarbij je eigen ervaringen als coach kunt delen of niet?
‘Sommige scholen geloven hier niet in, maar wij geloven dat het zelfs essentieel is dat je je eigen ervaringen als coach inbrengt als ze dienend zijn. Zeker als secure base coach moet je wel geloven in diepe menselijke nabijheid waardoor er con tact tot stand komt. Dat zorgt deels voor de heling. Als de coa chee zich niet met jou verbonden voelt, kan die heling ook niet tot stand komen. En die verbinding ontstaat niet zelden in die ontmoeting van hart tot hart. Eerst de mens, dan de profes sional, niet andersom.’
Goed, tot zover de transitie, maar hoe zit het nu met de secure bases– hoe zorg je voor die veilige basis zodat mensen de stap naar transitie überhaupt durven te zetten?
Jakob: ‘Secure bases zijn eigenlijk de meest wezenlijke bronnen van inspiratie in ons leven. Dit kan van alles zijn: een liefhebbende partner, het geloof, een object, zelfs een plek, maar ook Jezus (zoals in mijn geval, want ik ben – om mijn lieve stiefdochter te citeren “superchristelijk”). Maar het was bij mij óók de pesterva ring, want daarmee leerde ik wel mijn eigen veerkracht kennen. Klaartje: ‘Het kan ook een knuffelkonijn zijn, zoals je bij kinde ren vaak ziet. Als ik mijn konijn mee heb, durf ik het wel, want konijn durft het. Heel basaal kan het alles zijn als het voor jou maar die beweging geeft waarin je stappen kunt zetten, want secure bases zorgen voor twee dingen: caring & daring. De secure base biedt veiligheid, verbinding en vertrouwen (caring), en moe digt daarmee aan tot het nemen van risico (daring). Deze op het eerste oog misschien tegenstrijdigheden zijn beide nodig om het onbenutte potentieel aan te wakkeren en groei bij iemand mogelijk te maken.’
Maar dat gaat niet zonder slag of stoot, neem ik aan? ‘Zeker niet, dat doet meestal pijn. En het brein haat pijn, dus dat zetten van stappen vraagt een zekere herprogrammering. De secure bases zorgen ervoor dat de fundamentele program mering niet steeds de overhand heeft, zodat je niet bang wordt van de pijn, maar ervan kunt leren.’
En wat vraagt dit van jou als coach?
‘Als coach ben je op dat moment de mens die in staat is om veiligheid te creëren en verbinding te maken, zodat er voor de ander een platform is dat aanmoedigt om risico’s aan te gaan. Dat kan bijvoorbeeld een reis zijn, een avontuur aangaan, het schrijven van een boek, het zetten van een nieuwe carrière stap en ga zo maar door. Zie het als iemand die een kind helpt met leren fietsen. Het kind valt een keertje, je helpt het weer overeind, het is niet het einde van de wereld en dan hop, weer op die fiets en doorzetten, vast met nog een paar keer vallen en weer opstaan.’
Kan iedere coach een secure base coach worden? ‘Zeker. Zolang je bereid bent om heel veel kilometers te maken en feedback te ontvangen. En dit boek helpt daarbij, maar we willen benadrukken dat het geen zelfhulpboek is! Zie het liever als een reisgids.’
Het ambachtvan de secure base coach is hét handboek dat je theore tische kaders, casuïstiek, concrete handvatten en oefeningen aanreikt voor de begeleiding van mensen en teams in verandering. Je staat stil bij de belangrijkste bouwstenen van het ambacht en gaat op zoek naar de wortels van je begeleiderschap. Je volgt de thema’s van de Transi tiecirkel over de steeds terugkerende existentiële thema’s van begelei derschap. Je leert zelf een secure base te zijn voor je cliënten én leert cliënten zich te verbinden met hun secure bases.
Jakob van Wielink, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink, Anne Verbokkem - Oerlemans, Leo Wilhelm, m.m.v. Riet Fiddelaers-Jaspers (ISBN 9789024444533), ¤ 38,50. Ook verkrijgbaar als e-book (ISBN 9789024444540), ¤ 30,95.
Zouden jullie Nederland-Zorgland op bepaalde vlakken graag anders zien?
Jakob: ‘Ik denk dat er in de afgelopen tien jaar in het Westen bewegingen gaande zijn die mensen structureel zieker maken dan nodig. We zijn heel erg gaan “compartimentaliseren”. Daarmee bedoel ik dat mensen met een probleem rondom rouw naar een rouwtherapeut worden gestuurd, mensen met een probleem op het gebied van werk, sturen we naar een coach, mensen met een onverwerkt trauma moeten naar een traumatherapeut en ga zo maar door. We zijn in een cultuur gekomen van doorverwijzen, waardoor we zijn gaan denken dat we op bepaalde plekken niet welkom zouden zijn met heel de ervaring van ons mens-zijn. We zien dit onder meer in de overbelasting van de geestelijke (jeugd)zorg, de al jarenlange toename van burn-outs en gebruik van antidepressiva.’
Willen jullie zeggen dat we eigenlijk allemaal massaal naar de secure base coach moeten gaan?
‘Nee, integendeel. Waar wij een bijdrage aan leveren, is aller eerst de bereidheid om van mens tot mens nabij te zijn, zodat we op de basale plekken van het leven – het gezin, de familie, de werkplek, de kerk, de sportclub – de thema’s die nu ver wezen worden naar de zorg weer een plek krijgen. Hier, waar de oorsprong van de verbinding ligt. Wat we dan zien, is dat goede geestelijke gezondheidszorg noodzakelijk is, maar wel een uitzondering blijft. Zo ook het uitreiken naar de secure base coach. De stap naar de secure base coach komt in zicht als je op deze primaire plekken niet datgene ontmoet wat nodig is om je toekomst vorm te geven.
We mogen als coaches voorgaan in en het vertrouwen geven dat we dieper kunnen gaan, verder kunnen reiken. Stoutmoe diger. Nooit voorzichtig, maar altijd zorgvuldig. Dit vraagt van ons coaches ons huiswerk te doen, onszelf te scholen, van zelfsprekend. En we mogen erop vertrouwen dat het dan ons mens-zijn is, met al zijn gebrokenheid, waarin we de ander hoopvol voor mogen gaan. In de grote droom onszelf als secure base coach overbodig te maken.’
We zijn in een cultuur gekomen van doorverwijzen
‘Waar je in beweging bent, komen je gedachten tot stilstand en ervaar je ont spanning en mentale helderheid.’ Nienke van Ree doet het anders en werd daarom finalist van Coachtalent van het Jaar 2022. Met ballen en bokszakken stond ze op het podium. ‘Juist uit het systeem stappen helpt om je leven te overzien.’
‘Ik coach 95 procent van de tijd buiten. Opgeleid als oefen-, sport- en revalidatie therapeut kan ik goed inschatten wat men sen aankunnen. Zo geef ik ze fysieke uitda gingen waardoor ze uit hun comfortzone komen. Juist dat laatste is nodig omdat we zo gewend zijn geraakt aan comfort en con trole als norm.’
Nienke wandelt in de regio’s Zaltbommel, Utrecht en Nijmegen. ‘De Hatertse Vennen, Posbank, Maashorst of langs de dijk. Een van mijn coachees kampte met trauma’s en burn-out. Het gaat nu wat beter met hem en hij is zelfs zo dolenthousiast dat hij steeds voorstellen doet voor plekken waar we kun nen wandelen’, lacht ze. Overigens gaat Nienke met haar coachees net zo lief sup pen, mountainbiken of zwemmen. ‘Sporten laat zien hoe je dingen aanpakt. Ga je er volle bak in of begin je heel voorzichtig? Wat doe je en wat gebeurt er dan?’
Al wandelend vertelt Nienke: ‘Je kunt je in de natuur over veel verwonderen, heerlijk! Je kunt dwalen en wandelen; avonturen laten je ervaren dat je in het hier-en-nu kunt zijn. Daar waar het ertoe doet, waar het leuk is of spannend. In de natuur kom je boven dien makkelijk met jezelf in verbinding.’ Ze hekelt het vele zitten achter de computer: ‘Er wordt zoveel bedacht achter de com puter, de beste ideeën ontstaan juist door uit de situatie te stappen. Durf juist eens in beweging te komen. Zie de natuur als klas lokaal, dan kun je reframen. Er is nog een hoop werk om de overtuigingen en patro nen in organisaties te doorbreken.’
Terwijl de ganzen overvliegen, vertelt Nienke over haar passie voor de bergsport. ‘Bergsportavonturen laten het vuur in mij branden en geven mij daarbij het zelfver
‘Ik maak er echt een avontuurlijke coachdag
trouwen om steeds nieuwe uitdagingen aan te gaan. De bergen staan voor mij voor gezondheid en mentale helderheid.’ Ze ver telt dat ze een bedrijf had en met vrouwen ging klimmen in de Alpen en Zuid-Limburg. ‘Ik heb ontdekt dat je mentale fitheid dich ter bij huis kunt vinden.’
Sommige coachees gaan een halve of hele dag met Nienke op avontuur. ‘Dan ga je zó de verdieping in’, vertelt ze. Mensen komen met een levens- of werkvraag. ‘Het eerste deel besteed ik bijvoorbeeld aan energie management, bewustwording en nieuwe ervaringen opdoen die een andere aanpak van je vragen dan je gewend bent. Halver wege maakt de coachee een mindmap of samenvatting en gaan we daarop door. Ik maak er echt een avontuurlijke coachdag
van. Mensen gaan met veel rust, ontspan ning en een plan naar huis. Ook met zelf vertrouwen, een open blik en een ervaring rijker omdat ze iets hebben gedaan dat ze
niet hadden verwacht. Zo doorbreken ze fysieke, mentale en emotionele belemme ringen en vindt er echte verandering plaats.’ (NvO)
Ik herberg lijnen als loopgraven snelwegen met fly-overs en alle soorten verharde en onverharde wegen onder mijn huid richting eenzaam richting heilzaam richting onheil richting onbewust voorspelbaar
uit afgekeken voordracht ontstane onmacht om af te slaan voor het doodloopt mijn routeplanner als eigenwijze scanner naar daar waar ik al zoveel keer eerder was waar ik probeer los te laten en mij te beraden grijpt ze mij toch steeds weer vast tot ik knipoog naar mijn geitenpaden marianne van velzen
