Boekblad #12 2019

JAARGANG 186 DECEMBER 2019

12

Vakblad voor het boekenvak ww w.b o ekblad.nl

Francien Schuursma en Mark Beumer (De Bezige Bij):

‘ Lef tonen, maar ook realistisch zijn’ december 2019  jaargang 186

00

www.bazarow.com

Voor een “kleine revolutie in het boekenvak!

Bazarow.com is een nieuwe en verkopende boekensite, waar je meer kan doen dan alleen boeken kopen. We publiceren recensies van deskundigen, zowel fictie als non-fictie, nieuws en zelfs een wekelijks digitaal magazine; oftewel, alles wat een echte boekenfan nodig heeft en dat op één site. En we gaan nog veel meer doen!

Bazarow kijkt bovendien verder dan de online wereld en wil eraan bijdragen dat de boekensector levendig en gezond blijft. Wat we willen en doen: - Stimuleren van de boekensector - Ondersteunen van schrijvers en vertalers - Eerlijke prijs voor uitgevers - Vanaf 2020 een intensieve samenwerking met de fysieke boekhandel - Én gewoon een hele goede en mooie boekensite maken

Deze spread is mede mogelijk gemaakt door Veldhuis Media: met een warm hart voor boeken

@BazarowCOM @Bazarow_COM @Bazarow_COM

Bazarow Magazine Iedere zaterdagochtend verschijnt het wekelijkse digitale Bazarow Magazine met daarin het laatste nieuws over boeken, voorpublicaties, recensies, diverse lezersacties en nog veel meer. Een abonnement op Bazarow Magazine is gratis. magazine.bazarow.com. Uitgevers die hun boek willen presenteren in Bazarow Magazine kunnen een mail sturen naar info@deleesclubvanalles.nl*.

*Bazarow werkt redactioneel intensief samen met De Leesclub van Alles

IN DIT NUMMER:

10

Francien Schuursma en Mark Beumer (De Bezige Bij): ‘Lef tonen, maar ook realistisch zijn’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sherene Ahsmann, Arthur van den Boogaard, Dorothé Cras, Maarten Dessing, Inge van Es, Monique Eskens, Walter Jansen, Jesse Keff, Huub van de Pol, Inge Roos, Natasja Storm, Enno de Witt, Marjoleine Wolf.

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur.

T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Foto omslag Chris van Houts

Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

20

Samenwerking boekhandel en bibliotheek Succesverhalen en verbroken relaties

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Gunfactor’

30

Krachtenbundeling Audax en Bruna Goed of slecht nieuws?

08 Over het nieuws

Huub van de Pol, Natasja Storm,

Dorothé Cras

16 Schrijvende boekverkopers

‘Je eigen boek verkopen is het allermoeilijkst’

24 Nelleke Geel en Carla de Jong (Meridiaan Uitgevers):

‘We kiezen bewust voor kleinschaligheid’

29 Column

33

Marjoleine Wolf: Ezel

38 Vakliteratuur

35 jaar Savannah Bay Het thuisgevoel moet blijven

Savannah Bay. Geschiedenis van een

bijzondere boekwinkel 1975-2019

40 Boekverkoper schrijft

Oliver Gee (Boekhandel Van Someren & Ten Bosch): Bill Bryson, Het lichaam – Een reisgids

41 Boekverkopers lezen Recensies

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/ voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

december 2019  jaargang 186

5

00

www.boekblad.nl

VOORAF

Het mag geen verrassing heten dat vorige maand in De Wereld Draait Door de NS Publieksprijs postuum ging naar Martine Bijl voor haar boek Rinkeldekink. Toen zij eerder dit jaar overleed, bleek uit de reacties hoe geliefd deze veelzijdige vrouw was. Ook met de boeken die zij de laatste jaren schreef, raakte ze bij velen een snaar. Het resultaat van de stemming voor de NS Publieksprijs toont dat lezers haar die prijs van harte gunden. Dat het prijzengeld ten goede kwam aan de Hersenstichting en uitgever Atlas Contact die donatie verdubbelde, wekte uiteraard ook sympathie.

In de uitzending zei de eveneens genomineerde Peter Buwalda, die weinig op had met de NS Publieksprijs, dat hij, mocht hij winnen, het prijzengeld zou doneren aan Wessel te Gussinklo. Daarmee liet hij nogmaals zijn waardering blijken voor een auteur die kort daarvoor de Bookspot Literatuurprijs voor zijn neus had weggekaapt. Bij die gelegenheid stelde Buwalda al dat de bekroning van Te Gussinklo’s De hoogstapelaar de meest terecht toegekende literaire prijs van de laatste jaren was. Een mooi voorbeeld van een auteur die uit bewondering voor een collega deze nadrukkelijk een bekroning gunt.

De term ‘gunfactor’ keert regelmatig terug als het gaat om de overlevingsstrijd die veel lokale boekhandels voeren. Bij Savannah Bay in Utrecht is het in feite deel van het bedrijfskapitaal, vertelt Marischka Verbeek in dit nummer. In haar laatste column voor Boekblad schrijft Marjoleine Wolf dat het beroep op het publiek om lokaal te winkelen er soms echter toe leidt dat klanten zich de mecenas van de boekhandel voelen. Laten we het erop houden dat de gunfactor voor de lokale boekhandel in die gevallen extreem hoog is en een uiting van waardering voor het vakmanschap van de boekverkoper.

Namens het team van Boekblad wens ik u een in alle opzichten succesvol 2020. Gunt u uzelf ook volgend jaar een abonnement op uw eigen vakblad?  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

december 2019  jaargang 186

00

FOTO DIEDERICK BULSTRA / ©STICHTING CPNB

GUNFACTOR

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

HUUB VAN DE POL Directeur van softwarebedrijf Icontact en mededirecteur en -oprichter van Luisterrijk.nl en luisterboekendistributiedienst Luisterhuis, die in oktober is overgenomen door CB Clavis komt met voorleesrobot Audio is hot in het boekenvak – dat hoef ik niemand meer uit te leggen. En dus komen diverse bedrijven met leuke en soms ook innovatieve audio-ontwikkelingen.

Deze Luka voorleesrobot is ontwikkeld door het Chinese bedrijf Ling en is een van de vele leuke gadgets die zich richten op kinderen, audio en publishing. Het is een van de devices die – net als Amazons Alexa, Googles Nest Hub en de HomePod van Apple – gebaat zijn bij relevante en kwalitatief goede audiocontent. En daar kunnen uitgevers een rol spelen. Het kleine taalgebied is in Nederland en Vlaanderen weliswaar een barrière voor het ontwikkelen van nieuwe content, maar wellicht kan Luka ook profiteren van bestaande audioboeken-content.

Boekenbarometer: marktaandeel online weer gestegen Het artikel maakt melding van voorspoedige implementatie van het Thema metadata-classificatiesysteem door het CB, en dat is iets om heel blij van te worden.

Zeven jaar geleden was ik bij de introductie ervan tijdens Tools of Change in Frankfurt, dus het heeft even geduurd... Voor wie het niet

8

kent (en erg kort door de bocht): Thema kan NUR, BIC én BISAC codes vervangen en is krachtiger, nauwkeuriger, flexibeler en internationaal gestandaardiseerd.

Alle uitgevers moeten hun boeken op korte termijn een of meerdere Thema-codes geven (wees niet bang: het CB helpt daarbij), en daar is de hele branche bij gebaat. Boekhandelaren kunnen nauwkeuriger zoeken, webshops en bibliotheken kunnen het grote boekenaanbod beter ontsluiten, en door de internationale standaardisatie kunnen alle boekenvakprofessionals ook in andere talen op zoek naar specifieke onderwerpen. Uitgevers die hun metadata nog steeds verwaarlozen en Thema niet kennen: word wakker!

In 2020 algemene verkoop via Amazon.nl Het gonst al jaren in Nederland dat Amazon echt gaat beginnen met een groot, online warenhuis met een breed aanbod. Je kon erop wachten, maar het is goed dat je je adem niet inhield. Opvallend genoeg staat Amazon met hun (vanuit Duitsland gerunde en nauwelijks zichtbare) Nederlandse aanbod nu al op plek 6 van de webwinkel top 100 (350 miljoen euro omzet). Voor de context: Wehkamp staat op 5 en Bol.com op 1. Bol.com heeft op tijd een veilige haven gevonden bij Ahold Delhaize, maar houden ze die voorsprong? Alhoewel beide reuzen zich opstellen als een verkoopplatform voor andere winkeliers

www.boekblad.nl

(ook zelfstandige boekhandels) wordt het de vraag in hoeverre het boekenlandschap hierdoor beïnvloed wordt. Persoonlijk ga ik (ook online) steeds liever naar een boekenspecialist die gewoon alles weet van één product, zonder dat ik me langs de tuinstoelen, deodorants en tassen moet wringen.

NATASJA STORM Eigenaar youngadults.nl en het nieuwe platform liefsdeauteur.nl, schrijft aan een psychologische roman De bibliotheek trekt meer bezoekers Dat de bibliotheek haar gebouw inzet als ontmoetings-, studie- en werkplaats, en daarmee een divers publiek aantrekt, vind ik een prachtig concept. Ik ga weleens naar de bibliotheek in Gouda om in een van de stiltecabines te schrijven aan mijn boek. Heerlijk om je in alle rust te kunnen focussen. Dan gaat het schrijven toch een stuk sneller.

Zodra ik klaar ben, neus ik altijd even tussen de boeken. Gewoon om inspiratie op te doen. De combinatie van ontmoeten, studeren, werken is ideaal om bezoekers ook te interesseren voor andere mogelijkheden, activiteiten en diensten die de bibliotheek biedt. De stijging van het bezoekersaantal is niet zo gek. Onze huidige maatschappij wordt geteisterd door drukte, chaos en onrust. De bibliotheek is dan een aangename uitvlucht.

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl ‘Liefs, de auteur’ verkoopt uitsluitend gesigneerde boeken Er wordt momenteel erg positief gereageerd op het concept dat ik heb opgezet. Er zijn al aardig wat auteurs die zich hebben aangemeld en hun boeken op de website hebben staan. Elke week komen daar auteurs bij die graag gesigneerde exemplaren via ‘Liefs, de auteur’ willen aanbieden aan hun lezers. Enkele auteurs zijn ook begonnen met het promoten van het platform bij hun volgers op sociale media.

Dat waardeer ik enorm, want ik ben het platform gestart met een zeer klein budget. Ik heb genoeg plannen, maar moet het nu vooral hebben van de pers en sociale media. Natuurlijk hoop ik dat ik in de toekomst meer kan investeren, dat nog meer auteurs zich aansluiten en dat het platform kan uitgroeien tot een bekend fenomeen in de boekenwereld.

New Dutch Writing-campagne van start Toen ik in 2010 begon met young adults.nl, viel mij op dat er veel vanuit het buitenland werd vertaald. Ik heb in de jaren erna een aantal schrijfwedstrijden georganiseerd om op zoek te gaan naar Nederlands schrijftalent in het young adult-genre. De schrijfwedstrijden waren erg succesvol, met als eindresultaat prachtige bundels. Ik vind het belangrijk dat Nederlands talent wordt gevonden en zijn weg vindt naar de lezers. De campagne van het Letterenfonds vind ik een erg goed initiatief. De Nederlandse literatuur is zo rijk en divers, dat moet de rest van de wereld ook weten. De diversiteit van auteurs op de festivals vind ik een mooie line-up. De aandacht voor jonge Nederlandse schrijvers

is een goede aanvulling, zij zijn immers de toekomst van ons literair erfgoed.

DOROTHÉ CRAS Eigenaar van de Utrechtse Kinderboekwinkel en medeorganisator van de nieuw leven ingeblazen Kinderboekwinkelprijs Clavis komt met voorleesrobot Een robot die kinderen voorleest, roept bij mij in eerste instantie weerstand op: voorlezen is een bezigheid van aandacht voor elkaar en samen genieten. Daarbij zorgt de interactie tussen voorlezer en luisteraar voor meer tekstbegrip en een groeiende woordenschat.

Die interactie kan de voorleesrobot niet tot stand brengen. Toch ben ik nieuwsgierig naar deze Luka, zoals de robot genoemd wordt. Ik kan me situaties voorstellen waarin zo’n robot handig is, bijvoorbeeld in het onderwijs waarbij nadat een boek uitvoerig is aangeboden en voorgelezen, het nog eens herhaald kan worden door de robot. En ook thuis, als je je handen echt even vrij moet hebben, is je kind laten voorlezen door een robot misschien een betere oplossing dan je kind voor de televisie planten. Afwachten dus hoe het uitpakt met deze robot!

Bookaroo gaat offline ten gunste van Bazarow Ik vond Bookaroo een leuk, verfrissend en sympathiek plan. In Boekblad magazine nr. 9 beschreef Marjoleine Wolf in haar column wat Bookaroo bij haar losmaakte; heel herkenbaar! Dat het na de vliegende start wat begon te

december 2019  jaargang 186

kabbelen, viel uiteraard op. Heel begrijpelijk dat er nagedacht is over hoe het verder moet. Opgaan in een website met min of meer dezelfde onderliggende motieven is een logische keus. Het voornemen van Bazarow om de fysieke boekwinkel te betrekken bij hun website is positief. En het idee dat klanten straks kunnen kiezen door welke boekhandel ze de bestelling willen laten verzorgen of dat ze het gewoon kunnen afhalen in een winkel naar keuze, spreekt mij wel aan. Ik ben heel benieuwd hoe dit verder vorm krijgt.

Lampje genomineerd voor CILIP Carnegie Medal 2020 en Nederlandse auteurs winnen prijzen in het buitenland Jan Paul Schutten en Floor Rieder, wier Het raadsel van alles wat leeft in China werd gekozen als één van de tien beste kinderboeken, hebben hun prijs al binnen; voor Annet Schaap is het nog even afwachten, maar genomineerd zijn voor de CILIP Carnegie Medal is natuurlijk al enorm eervol (en ook enorm terecht). We boffen in Nederland met de kwaliteit van de kinderboeken. Er wordt veel fraais gemaakt en dat gebeurt zowel door de makers als door de uitgevers met grote zorg.

Dat Nederlandse kinderboeken internationaal in de prijzen vallen is in de eerste plaats een geweldige opsteker en erkenning voor de betreffende auteurs en hun uitgevers. Daarnaast is het goed en feestelijk voor boekenvakkers te mogen werken met deze geweldige ‘producten’. En hoewel we niet per se China of Groot-Brittannië nodig hebben om vast te stellen dat Nederlandse kinderboeken van hoge kwaliteit zijn, is het wel een aangename bevestiging. 

9

FRANCIEN SCHUURSMA 1965 Geboren te Amstelveen 1990 Algemene Literatuurwetenschap, Universiteit van Amsterdam 1994-1999 Publiciteit en promotie Warner Bros Nederland 1999-2010 Hoofd publiciteit en promotie De Bezige Bij 2010-2017 Adjunct-directeur De Bezige Bij 2017-heden Uitgever De Bezige Bij

MARK BEUMER 1982 Geboren te Den Haag 2009 Nederlandse Taal- en Letterkunde, Universiteit Leiden 2010-2012 Marketing & promotie Nederland, WPG België 2013-2016 Coördinator marketing, De Bezige Bij 2016-2018 Hoofd verkoop, De Bezige Bij 2017-heden Directeur De Bezige Bij (eerst een halfjaar ad interim)

10

www.boekblad.nl

DE VISIE

Francien Schuursma en Mark Beumer (De Bezige Bij):

‘ LEF TONEN, MAAR OOK REALISTISCH ZIJN’ In het kroonjaar staat De Bezige Bij er goed voor. Het bedrijfsproces is op orde gebracht. Chequebook publishing is vaarwel gezegd. Er zijn tal van vernieuwingen gelanceerd. En de schrijvers stromen weer toe.

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

D

e Bezige Bij vierde dit najaar haar 75ste verjaardag. Meer dan welke jubilerende uitgeverij ook stond ‘de Bij’ stil bij de literaire hoogtepunten uit het glorieuze verleden. Er verscheen een driedubbelelpee met opnames van alle dichters die ooit bij de uitgeverij hebben gepubliceerd. Er kwam een reeks in linnen gebonden klassiekers met uit elke kwarteeuw een novelle: Het behouden huis van Willem Frederik Hermans, De elementen van Harry Mulisch en Zijde van Alessandro Baricco. En er was een box met 75 ansichtkaarten van iconische omslagen: van De avonden van – toen nog – Simon van het Reve tot De acht bergen van Paolo Cognetti.

Natuurlijk vergat de uitgeverij het heden en de toekomst niet. Er stonden ook hedendaagse dichters op de elpee. Alma Mathijsen leverde met Ik wil geen hond zijn de novelle voor de komende kwarteeuw. Maar de link met het verleden was nooit ver. Dat blijkt het best uit de festiviteiten van deze maand. De Bezige Bij onthulde een nieuwe rijmprent van Ramsey Nasr, waarin hij de waarden van De achttien dooden – het gedicht van Jan Campert waarmee het in 1944 allemaal begon – relevant voor het heden maakt. En op het grote jubile-

umfeest gingen, net als in 1969 en 2004, 129 auteurs en 41 ‘Bezige Bijen’ opnieuw op de foto in de bibliotheek van het Rijksmuseum, dit keer vastgelegd door de Vlaamse topfotograaf Stephan Vanfleteren.

Is De Bezige Bij daarmee een uitgeverij die te veel in het verleden blijft hangen? Toch niet. Eerst keerde een hernieuwde rust terug na een woelige periode halverwege dit decennium, die werd gekenmerkt door enkele verliesgevende jaren en twee directeuren die kort na elkaar vanwege gezondheidsklachten hun werk moesten neerleggen. Daarna nam de uitgeverij onder leiding van directeur Mark Beumer (aangetreden in mei 2018) en uitgever Francien Schuursma (aangetreden in februari 2017) een reeks opvallende nieuwe initiatieven: van rechtenbureau Bee Rights tot een abonnement op literaire romans in samenwerking met de Triple A-boekhandels.

Intimiteit Hoe komt het dat De Bezige Bij zich zó bewust is van het verleden?

MB: ‘Dat komt natuurlijk door onze verzetsgeschiede-

december 2019  jaargang 186

11

MARK BEUMER: ‘WE GELOVEN NIET MEER IN EEN SCHOT HAGEL’ nis. Iedereen hier is daarvan doordesemd. We zitten ook al sinds 1945 in dit pand aan de Van Miereveldstraat. We leven iedere dag midden in die roemruchte geschiedenis. Dan werk je bijna vanzelf vanuit een traditie. En je moet niet vergeten dat wij veel beeldbepalende schrijvers hebben gepubliceerd die een ongelooflijk belangrijke stem in de naoorlogse literaire wereld hadden – en nog steeds hebben. Dan wil je dat laten zien. Iedere uitgeverij viert een jubileum op een manier die bij haar past.’

FS: ‘Ook de unieke relatie van De Bezige Bij met haar schrijvers speelt een rol. Ons pand is eigendom van de schrijvers – een overblijfsel uit de tijd dat de uitgeverij een coöperatie was. Wij betalen daardoor huur aan onze eigen schrijvers. Welke uitgeverij kan dat zeggen? Wij vragen ook bij onze Schrijversvereniging subsidies aan: voor bijzondere essayistiek, voor alle poëzie, voor bijzondere uitgaven zoals de poëzieplaat.

En we betrekken hen bij het reilen en zeilen van de uitgeverij: we vergaderen om de vier maanden met het bestuur. Door die relatie voelt dit huis voor schrijvers echt als een tweede thuis – van Remco Campert, die hier al komt sinds de jaren veertig, tot schrijvers die we sinds kort uitgeven.’

12

Om die reden kon het jubileum ook niet anders dan in eigen huis worden gevierd?

MB: ‘Absoluut. Ondanks alle gedoe waarmee dat gepaard gaat. Er moesten twee verdiepingen helemaal worden leeggeruimd. We hadden daar zelfs een verhuisbedrijf voor nodig. Mensen konden twee dagen niet op hun werkplek zitten. Velen hebben ook hard meegewerkt aan de opbouw van het feest: iedere kamer had een ander thema. Maar het feest kón alleen maar hier plaatsvinden.’

Hoe heeft De Bezige Bij na de onrust in 2016 de weg omhoog gevonden?

MB: ‘Dat is heel simpel. Door gezamenlijk na te denken over vragen als: wat gaat er goed? Wat kan beter?

We hebben daarbij, nog onder leiding van Johan de Koning, besloten minder titels uit te geven: geen 250 maar 150 boeken per jaar, zodat we meer aandacht hebben voor alle facetten van het uitgeefproces.

Tegelijk hebben we nagedacht over de komende jaren.

Waar liggen kansen? Zo zijn er enkele initiatieven ontplooid, puur omdat collega’s een goed idee hadden waarvoor wij ruimte hebben gemaakt. Bee Rights, het agentschap van onze rechtenmanagers Marijke Nag-

www.boekblad.nl

DE VISIE

tegaal en Uta Matten, is daarvan een goed voorbeeld.

Maar ook maken we nu ieder jaar een echt luxe boek in samenwerking met Uitgeverij JEA, zoals dit jaar Het geheim van Marten Toonder, in een gelimiteerde oplage van 1500 exemplaren. De winkelprijs is 300 euro, maar het gaat als een malle.’

FS: ‘Ik zie vooral de keuze om compacter te worden als een heel belangrijk gegeven in het succes van de uitgeverij. Met 150 titels per jaar zijn wij aan de ene kant groot genoeg om bij wijze van spreken als eerste bij Libris aan tafel te zitten. En tegelijk zijn we klein genoeg om de intimiteit van een literaire uitgeverij te waarborgen.’

MB: ‘We hebben in die eerste fase ook ons hele uitgeefbeleid tegen het licht gehouden: het volledige

het zat allemaal bij ons in huis. Onze catalogus was een pizzadoos met vijftien boekjes. Nu beperken we ons tot drie fondsen, en tot drie boekjes: De Bezige Bij, Cargo en Thomas Rap. En ook daarbinnen hebben we gekeken of we niet minder kunnen doen. We geven nu circa 90 titels per jaar uit bij De Bezige Bij, 30 bij Cargo en 30 bij Thomas Rap, al zijn die aantallen niet in beton gegoten. En wát we doen – dat is natuurlijk de crux – moeten we heel goed kiezen. Dat durven we beter dan vroeger.’

Hebben jullie binnen deze fondsen andere accenten gelegd?

MB: ‘Nee. We hebben niet specifiek gekozen voor minder vertaald of meer non-fictie. Kijk naar onze

FRANCIEN SCHUURSMA: ‘DIT HUIS VOELT VOOR SCHRIJVERS ECHT ALS EEN TWEEDE THUIS’ proces vanaf het moment dat een auteur gaat zitten met een redacteur tot het moment dat het boek verschijnt. Welke systemen gebruiken we? Welke processen? Wat doen de mensen? Daarmee kun je altijd je brutomarge verbeteren. Altijd. Je kunt bijvoorbeeld geld verdienen door ervoor te zorgen dat je een drukproef op tijd bij de drukker aanlevert. Het is zo simpel. En zo zijn er legio voorbeelden te geven van op zichzelf kleine dingen die het verschil maken.’

De organisatie is ook afgeslankt?

MB: ‘Toen ik zeven jaar geleden hier begon, had De Bezige Bij 60 man in dienst. Nu hebben we 35 tot 40 medewerkers. Een substantieel verschil.’

FS: ‘Op deze schaal kun je snel dingen in gang zetten. Dat gebeurt letterlijk in een paar dagen. Iemand heeft een goed idee – of dat nu de jongste redacteur is of iemand op de rechtenafdeling. Wij zeggen: dat gaan we doen. We roepen er mensen bij die het idee handen en voeten kunnen geven. En dan ben je vertrokken. De mensen blijven ook eigenaar van het idee. Ze mogen het brengen tot waar ze het maar willen brengen. Zij mogen daarvoor het podium op, dat hoeven Mark of ik niet te doen. Daarom presenteerde Merijn Hollestelle tijdens ons Dichtersbal de poëzieplaat. Daarom krijgt Anne van den Heuvel alle credits voor Bee Speakers. Dat werkt heel stimulerend. En dat merk je onmiddellijk terug in de sfeer en in het elan van de uitgeverij.’

Voorschotten Wat zijn jullie minder gaan doen?

FS: ‘We zijn gestopt met een aantal imprints. Oog & Blik, Balans, Voetbal International, Ludion, Lido –

grootste bestsellers: vorig jaar Cognetti en Harari, dit jaar Buwalda en Van Loo. Allemaal heel verschillende boeken. We hebben alleen de lat hoger gelegd. We kijken daarbij natuurlijk wel naar de mix: naast poëzie moeten titels staan die commercieel werken. Maar ook aan poëzie willen we geld verdienen. Dat betekent dat we ook voor die uitgaven heel goed kijken hoe we het bereik ervan zo groot mogelijk kunnen maken. En omdat we minder titels uitgeven, is daar ook tijd en ruimte voor.’

De trend om minder titels uit te geven is wel voorbij, begreep ik. Want: het totaal aantal titels op de markt wordt niet minder, dus een uitgeverij geeft er te veel omzet voor op.

MB: ‘Het is de vraag: wil je minder omzet maar een beter rendement, of meer omzet en onder aan de streep verlies maken? Wij hebben bewust gekozen voor kwaliteit boven kwantiteit. We geloven niet meer in een schot hagel. In het verleden hebben we soms enorme omzetten gemaakt en toch dik verlies geleden. Nu is de omzet lager, maar het rendement positief. We maken in 2019 voor het derde jaar op rij winst, iets waar ook Thomas Rap onder aanvoering van uitgever Arend Hosman een belangrijke bijdrage aan leverde.’

FS: ‘Deze strategie heeft ook een ongelooflijke uitwerking gehad op het team. Dat moet je niet onderschatten. Wij waren lange tijd te scheutig met voorschotten.

Het geeft een beklemmend gevoel als je dat soort lasten en risico’s meedraagt. Er waren te veel titels waarvan je bij wijze van spreken iedere dag dacht: we moeten het voorschot terugverdienen! Zeker als je twijfels hebt bij de hoogte van het voorschot. Door afscheid te nemen van chequebook publishing hebben we

december 2019  jaargang 186

13

een rust herwonnen om ons te concentreren op waar het eigenlijk om gaat: een zo goed mogelijk boek maken. En creatief zijn. En dat maakt weer dat de beste mensen hier willen werken, niet alleen op de redactie, maar ook op alle andere afdelingen in huis.’

Piketty Waar leidt dat toe?

FS: ‘Iedere uitgeverij van deze omvang heeft elk jaar één of twee titels nodig waarvan de verkoop door het dak gaat. Dat geeft een noodzakelijk fundament. De afgelopen drie jaar hadden wij die gelukkig, dit jaar hadden we er zelfs twee. Door de herwonnen vrijheid heb ik alle vertrouwen dat we ook de komende jaren die bestsellers zullen hebben, sterker nog: dat weet ik vrij zeker. Wij zijn gezegend met de allerbeste auteurs van Nederland, en er is de energie om zelf met goede boekideeën te komen. Daarin kun je je als uitgeverij onderscheiden. Een mooi voorbeeld is de geschiedenis van Suriname à la David Van Reybroucks boeken over Congo en volgend jaar Indonesië. Wij vonden

FRANCIEN SCHUURSMA: ‘DE ONDERLINGE SAMENWERKING TUSSEN DE REDACTIES IS HEEL STIMULEREND’ dat die er moest komen. Welke auteur kan dat verhaal van binnenuit, met empathie en met een literaire pen, schrijven? Uiteindelijk hebben we daarvoor Karin Amatmoekrim gevraagd, en die heeft daar gelukkig ja op gezegd. De onderlinge samenwerking tussen de verschillende redacties is heel stimulerend. Iedereen heeft zijn eigen expertise, maar de uitwisseling van dit soort goede ideeën stroomt volop.’

MB: ‘Overigens kunnen we ook in een jaar zonder een titel waarvan meer dan 100.000 exemplaren zijn verkocht een hartstikke mooi resultaat halen. Waarom?

Omdat ook de backlist in de breedte goed verkoopt en blijft verkopen. Dat is belangrijk in een tijd waarin je minder hoge aantallen per titel verkoopt, maar wel – mede door de btw-verhoging – eindelijk de barrière van 20 euro is geslecht en de gemiddelde verkoopprijs per boek is gestegen. We lopen voorop in prijsverhogingen omdat we vinden dat onze boeken dat waard zijn. Met de drie fondsen als stabiele driepoot hebben we zo een basis gelegd voor een gezonde bedrijfsvoering. En dat in korte tijd, daar mogen we trots op zijn.’

Betekent het einde van chequebook publishing dat er nu titels aan jullie neus voorbijgaan?

FS: ‘We merken dat agenten De Bezige Bij gelukkig nog steeds zien als een goede uitgeverij om een boek bij onder te brengen, en met hoofdredacteuren als

14

Peter van der Zwaag en Haye Koningsveld hebben we mensen in huis die dankzij hun geweldige internationale netwerk belangrijke boeken weten binnen te halen. We zijn ook nog steeds bereid het bedrag neer te leggen dat een titel waard is. We hebben een ervaren team dat heel goed kan inschatten wat een boek op de Nederlandse markt kan doen. We laten ons alleen niet meer gek maken. We hebben daarom de nieuwe Thomas Piketty aan ons voorbij laten gaan. We hadden een mooi bod neergelegd, waarbij we rekening hielden met de grote investering aan vertaalkosten.

De agent ging niet akkoord. Prima, dan niet, even goede vrienden.’

Het is wel ironisch dat Peter Buwalda, een van dé succesauteurs van 2019, ooit binnen is gekomen omdat Robbert Ammerlaan tien jaar geleden een enorm voorschot neerlegde voor een auteur zonder – toen nog – enige reputatie.

FS: ‘Maar dat ging niet om tegen elkaar opbieden in een veiling. Dat is een auteur de ruimte bieden om een boek voor ons te maken. En dát doen we nog steeds. Je kunt hooguit zeggen dat we daar kritischer of realistischer in zijn geworden, maar wat we betalen is nog steeds een bedrag dat hen alleszins in staat stelt om aan hun boek te werken. Bevlogen nuchterheid, daar gaat het om: lef tonen, maar ook realistisch zijn.’

www.boekblad.nl

DE VISIE

Boekenabonnement Welke nieuwe activiteit beschouwen jullie als de belangrijkste?

FS: ‘Het is én én én. Audioboeken, Bee Rights én Bee Speakers. Aan de basis van al deze nieuwe initiatieven ligt natuurlijk de kwaliteit van onze redactie. Voor de Nederlandstalige literatuur van de Bij werken uitzonderlijke hoofdredacteuren als Suzanne Holtzer en Katrijn van Hauwermeiren, en daarnaast hebben we drie heel goede fulltime bureauredacteuren in huis. Dat zijn mensen die het verschil maken. Auteurs die nieuw bij ons zijn, kijken daar echt van op: hoe zorgvuldig en intens wij naar ieder manuscript kijken. Daarom willen we ook altijd de volledige exploitatie van alle nevenrechten in een contract, omdat we vinden dat we die redactionele inspanningen ten volle moeten kunnen terugverdienen.’

Betalen de vernieuwingen zich uit?

MB: ‘Dat is nog te vroeg. Bee Speakers is net opgericht, overigens met digitale ondersteuning van Schwung, de innovatieclub van WPG. Bee Rights is een jaar geleden van start gegaan, maar de eerste resultaten zijn veelbelovend. De eerste titels van auteurs die wij niet zelf in Nederland uitgeven – waarvoor het bureau juist is opgezet – zijn net verschenen: de nieuwe boeken van Dimitri Verhulst en Geert Mak. De vertaalrechten van Mak zijn nu inmiddels aan meer dan tien landen verkocht. Audioboeken vormen duidelijk een groeimarkt. Onze omzet daarin is in een jaar meer dan verdrievoudigd: van 80.000 naar 275.000 euro. We hebben natuurlijk een backlist die zich er prachtig voor leent om in deze vorm te worden geëxploiteerd. We investeren er daarom fors in: door een collega ervoor vrij te maken, door rechten terug te halen van bepaalde auteurs. Volgend jaar willen we 180 titels in audiovorm leverbaar hebben. En dat is nóg weinig, als je bedenkt dat we 2100 leverbare e-boeken hebben.’

Hoe succesvol is het literaire boekenabonnement?

MB: ‘Van tevoren werden we warm gemaakt door grote verwachtingen. Dat valt tegen. We halen nog geen tiende van wat we hadden ingeschat. Ons hoofd verkoop Erik Dasselaar is druk in overleg met de Triple A-winkels: gaan we ermee stoppen? Of kan het op punten beter? De mensen die een abonnement hebben aangeschaft zijn zeer tevreden. Ze vinden het er prachtig uitzien en zijn enthousiast over de keuze

voor Cees Nooteboom, Robert Seethaler en Roberto Camurri. Het bereik moet alleen groter. In 2020 gaan we er zeker mee door, omdat we nog kansen zien. Bij winkels die hun klanten goed kennen, gaat het beter dan bij winkels waar het iets anoniemer is. Ook kunnen we zelf meer doen om het abonnement actiever onder de aandacht te brengen. En lukt het dan nog niet? Dan zijn we pragmatisch genoeg om ermee te stoppen. Het is all in the game.’

Maar vooralsnog betalen de vernieuwingen zich uit kennelijk. Ik hoor al enkele jaren nauwelijks meer over auteurs die De Bezige Bij verlaten.

FS: ‘Ze komen eerlijk gezegd vooral náár ons toe: Peter Middendorp, Joris van Casteren, Ronald Giphart, Maarten Asscher, Coen Simon. Hoewel we daar natuurlijk prudent mee omgaan, is het zeker een teken dat ze denken dat wij weer het verschil kunnen maken.’ 

MARK BEUMER: ‘WE LOPEN VOOROP IN PRIJSVERHOGINGEN OMDAT WE VINDEN DAT ONZE BOEKEN DAT WAARD ZIJN’ december 2019  jaargang 186

15

Schrijvende boekverkopers, boekverkopende schrijvers

‘ Het verkopen van je eigen boek is het allermoeilijkst’ Een aansprekende cover helpt. Net zoals goede recensies en aandacht op televisie en radio de verkoop van een boek sterk kunnen beïnvloeden. Maar het beste ‘gezicht’ voor een boek is toch dat van een enthousiaste en kundige boekverkoper.

Vier schrijvers over hun ‘andere bestaan’ als verkoper in een boekwinkel. ‘Voordat ikzelf boekverkoper werd, wist ik niet dat de rol van de boekwinkel zo bepalend was.’

Tekst Arthur van den Boogaard

FOTO TESSA POSTHUMA DE BOER

Bijna alle boeken mislukken.

Tenminste als het verkoopcijfer de bepalende graadmeter is. In 2013 wist schrijver Robert Schuit (41) dat als beginnend verkoper bij boekhandel Athenaeum in Haarlem nog niet. Ondanks dat hij een jaar eerder onder het pseudoniem Joubert Pignon al een eerste roman-in-korte-verhalen (Er gebeurde o.a. niets) had gepubliceerd. Schuit dacht dat gepubliceerd worden gelijk stond aan succes en dat alle boeken bestsellers werden. Het was gewoon nog even wachten totdat het ook voor zijn boek gold. Als verkoper leerde hij langzaam de realiteit van het boekenvak kennen.

Dat het merendeel van de boeken slecht verkoopt en in een boekwinkel vaak dezelfde weg aflegt: van de mooiste zichtplek naar een mindere plek achterin, naar een kast te midden van andere bijna opgegeven boeken, om vervolgens te eindigen als ramsj of erger.

‘Als een boek nergens aandacht krijgt, geen enkele bespreking, verdwijnt het snel in een kast’, zegt Schuit. ‘De reden is dat er zoveel boeken worden uitgegeven. De frequentie is vergelijkbaar met het leegschieten van een Uzi. Een groot wapengekletter van uitgevers om met die ene bestseller raak te schieten.’

Dichter en schrijver Joost Baars (44) van de Amsterdamse boekhandel Van Rossum wist voordat hij zelf begon met publiceren al hoe de realiteit van het boekenvak in elkaar zat. In 1997 begon hij bij boekhandel De Kler in Leiderdorp: een verademing, na een reeks van vervelende bijbaantjes.

Toch duurde het nog even voor-

Joost Baars: ‘Mijn beste werk is vrij van ego.

In die zin heeft mijn groei tot een betere boekverkoper mijn dichterschap positief veranderd’ 16

www.boekblad.nl

BOEKHANDEL

FOTO FJODOR BUIS

ž

Robert Schuit (Joubert Pignon): ‘Bij ons in de winkel komen alleen beschaafde mensen, helaas’

dat hij het vak van boekverkoper omarmde. Hij moest eerst zijn verlegenheid om op klanten af te stappen overwinnen. Een verworvenheid die hij verder ontwikkelde bij de Amsterdamse Island Bookstore. Hij begon zijn vak als verkoper steeds serieuzer te nemen. Niet iedereen zit op aandacht te wachten natuurlijk, maar ook klanten die al precies weten wat ze zoeken, worden volgens Baars graag serieus genomen. Dat geldt zeker bij zijn huidige werkgever Van Rossum op de Amsterdamse Beethovenstraat. ‘Het is natuurlijk een groot voordeel als je zelf ook

een lezer bent. Maar belangrijker is dat je als verkoper het lezerschap van klanten serieus neemt. Door de enigszins elitaire uitstraling krijgen wij bij Van Rossum wel eens beschroomde vragen over thrillers. Ook dan moet je serieus contact maken met de klant.’

Bertram Koeleman (40) werkt sinds 2003 bij de Haarlemse boekhandel De Vries. Ook hij werkte al bij een boekhandel op het moment dat zijn eerste boek werd uitgegeven. De kennis van het boekenvak ziet hij als een voordeel voor zijn schrijverschap. ‘Mijn verwachtingen zijn realistisch, lees: laag.

december 2019  jaargang 186

Ik weet dat onbekende schrijvers lastig verkopen en dat verkoop veelal afhankelijk is van factoren waarop een schrijver weinig tot geen invloed heeft.’

Kort samengevat betreffen deze factoren de bepalende rol van de media. Recensies in de Volkskrant, NRC Handelsblad en in mindere mate Trouw en De Groene Amsterdammer hebben invloed op de vraag in de boekwinkels. Dat geldt ook voor aandacht op televisie, waarbij aandacht in De Wereld Draait Door (DWDD) geldt als de Heilige Graal. Toch betekent dat volgens Schuit geen zekerheid voor

17

FOTO JELMER DE HAAS

Bertram Koeleman: ‘Als blijkt dat iemand openstaat voor iets nieuws en ongewoons: ja, dan wil het wel eens gebeuren dat ik mijn boeken uit de kast trek’

hoge verkoopcijfers. ‘Veel aanraders van het DWDD-panel verkopen nauwelijks.’

Nederigheid Harm Hendrik ten Napel (28) van Athenaeum-boekhandel in de Amsterdamse Roeterstraat begon in 2015 als student filosofie bij boekhandel Roelants in Nijmegen. Het bijbaantje liet zich ideaal combineren met het schrijven van zijn verhalenbundel Om aan te raken. Na publicatie van dit debuut in 2018 besloot hij het vak van boekverkoper serieuzer te nemen. Hij ziet het als een typisch ervaringsvak: wijsheid komt met de jaren. Bij Athenaeum leert hij nu veel van zijn oudere collega’s; vooral over hoe je verschillende soorten klanten herkent en bedient. ‘Iemand die precies weet wat hij wil is makkelijk te helpen.

Maar wij krijgen ook vaste klanten uit de buurt. Of die wel of niet op hulp zitten te wachten vind ik soms lastig in te schatten.’

Ook Baars onderschrijft de sociale rol. Volgens hem past het beroep van boekverkoper goed in het rijtje: kapper, barman en prostituee.

‘Veel klanten komen ook daar uiteindelijk vooral om gehoord te worden. Ze zoeken een luisterend oor en willen in hun opvat-

18

tingen serieus worden genomen.’

Hij probeert elke klant serieus te nemen. Dat is onderdeel van het serieus nemen van het vak van boekverkoper. Volgens Baars is een vaste klantenkring uit de buurt van groot belang en heeft boekenverkoop ook alles te maken met de nederigheid die hoort bij een dienend beroep. Gek genoeg bleek dat laatste een positief effect te hebben op zijn dichterschap. ‘Mijn beste werk is vrij van ego. In die zin heeft mijn groei tot een betere boekverkoper mijn dichterschap positief veranderd.’

Bij Schuit was de directe invloed van het boekenverkopen op zijn schrijven minder. Juist bij eerdere baantjes in winkels voor posters, kunst of dieren kwamen wel eens inspirerende klanten binnen die in zijn verhalen belandden. Als boekverkoper is hem dat nog niet overkomen. ‘Bij ons in de winkel komen alleen beschaafde mensen, helaas.’

Ten Napel vindt het fijn om dagelijks omringd te zijn met datgene waar hij van houdt: boeken. Verder heeft het boekverkopers-bestaan net als bij Koeleman weinig invloed op wat hij schrijft.

Genres promoten In alle winkels worden eigen favo-

www.boekblad.nl

rieten van de verkopers voor het voetlicht gebracht. Toch verkopen hun eigen boeken niet noodzakelijk beter in hun eigen winkel.

Alleen als ze ervoor kiezen om de presentatie van hun boek in de winkel te doen neemt de verkoop toe. De reden is dat het verkopen van je eigen boek het allermoeilijkst is. De schroom om juist dat boek aan te prijzen is bij drie verkopers te groot. Ten Napel: ‘Ik vind dat ook niet erg. Door meer verkoop ga je niet beter schrijven.’

Voor Baars heeft de schroom ook te maken met zijn geloofwaardigheid als verkoper. Te pas en te onpas zijn eigen boek aanraden ondermijnt dat. Alleen Koeleman kent nauwelijks schroom om zijn eigen boeken aan te raden. Toch volgt hij ook dan nog steeds een belangrijk adagium als verkoper: maatwerk leveren. ‘Als een klant vraagt “Weet u nog een goed boek?” grijp ik echt niet automatisch naar mijn eigen werk. Maar als blijkt dat iemand graag literatuur leest, openstaat voor iets nieuws en ongewoons: ja, dan wil het wel eens gebeuren dat ik mijn boeken (De huisvriend, Engels voor leugens en Het wikkelhart) uit de kast trek.’

Dat het vak van boekverkoper nog andere manieren biedt om je werk

BOEKHANDEL

(en jouw genre) onder de aandacht te brengen blijkt uit het initiatief van Schuit. Sinds enige tijd heeft Athenaeum Haarlem een speciale kast voor ‘korte verhalen’. Deze wordt gedeeld met de boekenreeks Privé-domein; volgens verhalenschrijver Schuit een mooie combinatie. ‘Uitgevers en schrijvers zouden het genre van het korte verhaal serieuzer moeten nemen: als een vrijplaats om te experimenteren. Met een eigen plek in de winkel probeer ik daar mijn steentje aan bij te dragen: om ervoor te zorgen dat het genre meer reliëf krijgt.’

Ook Baars – hij won met zijn debuut Binnenplaats in 2018 de VSB-poëzieprijs – gelooft in deze vorm van promotie. In zijn winkel Van Rossum is dat het duidelijkst merkbaar bij de plank Engelstalige poëzie. Daarop staan alleen maar dichters die hij goed vindt en ontbreken nogal wat klassiekers. Het zit de verkoop niet in de weg, omdat Baars telkens goed kan uitleggen waarom een bepaalde bundel een klant zou interesseren. ‘De beste manier om het lezerspubliek

van gedichten te vergroten is een gedegen cursus geven over poëzie aan één verkoper in een boekwinkel. Diens kennis zorgt tegelijkertijd voor een meer gevarieerd en spannender aanbod. Dat straalt dan weer af op de winkel.’

Ten Napel staat nog aan het begin van zijn boekverkopersloopbaan en vindt dat hij nog veel moet leren. Toch heeft ook hij al een vergelijkbare ervaring. Vanuit zijn studie filosofie had hij een interesse in gender-gerelateerde boeken. Sinds zijn aanstelling krijgt de plank met deze boeken meer aandacht en dat is merkbaar bij de verkoop.

Een boekverkoper is zeker niet almachtig, volgens Schuit, maar zijn invloed is toch groter dan menig collega-schrijver denkt. ‘Als je een boek op een goede zichtplek neerlegt dan zien mensen het. En als je er dan een goed verhaal bij vertelt, is de kans groter dat zij zo’n boek kopen. Je creëert daarmee geen bestseller. Maar je zorgt er wel voor dat een boek even de aandacht krijgt die het verdient.’ 

FOTO IRWAN DROOG

Harm Hendrik ten Napel: ‘Door meer verkoop ga je niet beter schrijven’ december 2019  jaargang 186

Boekenpanel De Wereld Draait Door Sinds enige jaren speelt het boekenpanel van het televisieprogramma De Wereld Draait Door een belangrijke rol bij de verkoop van boeken. De leden van dit panel zijn allemaal boekverkopers. Wat vinden de vier schrijvers/boekverkopers hiervan? Zou het niet veel zinvoller zijn om zo’n panel te laten bestaan uit recensenten?

Koeleman: ‘Het item over boeken duurt ongeveer tien minuten en de bespreking per titel is dus kort. Bovendien bespreken de panelleden altijd boeken die ze heel erg goed vinden. Recensenten zullen over het algemeen andere ideeën hebben over de manier waarop een boek besproken dient te worden, namelijk uitgebreider, genuanceerder en niet per definitie positief. Dat zou wel interessante gesprekken kunnen opleveren, zeker wanneer men het over een boek niet eens is. Het concept van het item zou dus moeten veranderen als er recensenten in plaats van boekverkopers in het panel zouden komen.’

Ten Napel: ‘De invloed van DWDD wordt overdreven. Natuurlijk merken we er wel iets van, maar een garantie voor een goede verkoop is het zeker niet.

Ook daarom is het van belang om als boekwinkel zelf te cureren: zeker ook los van wat recensenten schrijven.’

Schuit: ‘De invloed van DWDD is onmiskenbaar groot. Al geldt dat meer voor boeken die buiten het boekenpanel bij Matthijs aandacht krijgen. Alles in het boekenpanel leest als een trein en verdient een groot lezerspubliek: daar prikken lezers doorheen. Toch ben ik enthousiast. Het is tof dat DWDD dat doet. En recensenten hebben al hun eigen plek in de kranten en weekbladen.’

Baars: ‘Bij de klanten van Van Rossum is een DWDD-sticker eerder een reden om een boek niet serieus te nemen. Ik zou ook liever recensenten zien in het boekenpanel. Omdat het bij het vak recensent heel belangrijk is dat het niet uitmaakt tegen wie je spreekt, want het gaat om het etaleren van jouw visie.

Terwijl het bij de boekverkoper van het allergrootste belang is wie het is aan wie je een boek probeert te verkopen.

Boeken verkopen aan een onbestemde klant, werkt niet. Al kan enthousiasme natuurlijk wel aanstekelijk werken.’ 

19

Samenwerking tussen boekhandel en bibliotheek

Succesverhalen en verbroken relaties Intensiveert de samenwerking tussen boekhandel en bibliotheek? Nieuwe initiatieven in Utrecht, Rotterdam en Harlingen wekken de indruk van wel. Een nauwkeuriger blik op de ontwikkelingen dwingt echter om kanttekeningen te plaatsen.

Tekst Maarten Dessing

B

oekhandel Broese en Bibliotheek Utrecht zitten al decennia in hetzelfde pand aan de Oudegracht. En omdat beide organisaties volgend jaar naar het oude postkantoor aan het Neude verhuizen, zal dat de komende decennia zo blijven. Alleen: op dit moment zitten de ingangen direct naast elkaar. Wie straks van boekhandel naar bibliotheek wil, moet om het gebouw heen lopen. De afstand van anderhalf à twee meter wordt opeens honderdvijftig tot tweehonderd meter.

Honderd keer zo ver.

‘Het is daarom ons beider wens dat er binnen een doorgang komt’, zegt directeur Erik van Doorn van Broese.

‘We hebben voor het overgrote deel een overlappend publiek. We willen

20

het daarom zo makkelijk mogelijk maken om zowel de bibliotheek als ons te bezoeken. Bovendien bieden we onze klanten zo een blik op die schitterende grote hal van de bibliotheek.’ Ook directeur Ton van Vlimmeren van Bibliotheek Utrecht is enthousiast over het perspectief ‘om van het Neude dé plek voor literair Utrecht te maken, waar leesliefhebbers straks 10.000 vierkante meter aan boeken vinden’.

Het duurt nog even voor de doorgang is gerealiseerd. Omdat Broese eerst níét mee zou verhuizen, staat de doorgang op geen enkele bouwtekening.

Dat vereist een nieuw traject van plannen, vergunning aanvragen etcetera.

Mede daarom is het op dit moment ook de vraag wat het exact zal betekenen voor de samenwerking. ‘Onze

www.boekblad.nl

eerste zorg is dat de boekhandel opengaat’, zegt Van Doorn. ‘Daarna zullen we in gesprek gaan over wat we samen en wat we zelf willen doen.’

Maar een ding staat vast: de relatie tussen boekhandel en bibliotheek wordt hechter. ‘Wij hebben in het verleden meer met Broese samengedaan dan de laatste jaren het geval is’, vertelt Van Vlimmeren. ‘Toen duidelijk werd dat wij zouden verhuizen en zij niet, is de samenwerking ingezakt.

Het gemeenschappelijk perspectief was verdwenen. Pas sinds juli, toen de beslissing viel dat Broese naar het Neude kwam, is dat terug. We zitten nog in de fase van bedenken wat we gaan doen, maar we hebben op de nieuwe locatie veel mogelijkheden voor gezamenlijke programmering.’

Dordrecht Vrijwel alle openbare bibliotheken werken waarschijnlijk samen met een of meer lokale boekhandels. Door gezamenlijk lezingen, leesclubs en andere leesbevorderende activiteiten te organiseren, kunnen organisaties gebruik maken van elkaars promotiekanalen en zo het publieksbereik vergroten. Het scheelt ook in de kosten als die gedeeld worden. En boekhandels kunnen met een boekentafel bij het evenement extra omzet maken.

Waar in Nederland gebeurt dat niet?

Een mooi voorbeeld van een intense inhoudelijke samenwerking is Dordrecht. Direct bij de oprichting van kinderboekhandel De Giraf in 1994 deed eigenaar Wilma Verhoeven succesvol een beroep op wat inmiddels Bibliotheek AanZet heet. Mede omdat zij zelf de Bibliotheekacademie heeft gedaan en daarna in de sector heeft gewerkt, wist zij met welke kennis en dienstverlening zij kon inspelen op de behoeften van bibliotheken. ‘Door de verbinding te zoeken, kunnen we samen optrekken naar het onderwijs en naar de stad. Dat is voor ons beider imago belangrijk, denk ik.’

In de loop van een kwart eeuw hebben De Giraf en AanZet van alles samengedaan: van de organisatie van activiteiten in de Kinderboekenweek of een informatieavond voor juffen en meesters, tot het leveren van boeken

BOEKHANDEL

Kinderboekhandel De Giraf in Dordrecht, in de tijd dat er ook een ‘biebwinkel’ in ondergebracht was.

voor de Bibliotheek op School (dBos) bij een groot aantal basisscholen – een element van de samenwerking dat een ‘fantastisch deel van mijn omzet uitmaakt’, aldus Verhoeven. De boekhandel heeft daarvoor toegang tot de ict-systemen van de bibliotheek en kan de exemplaren uitleenklaar maken.

Zeker sinds De Giraf in 2011 verhuisde naar een pand direct naast de bibliotheek werd de samenwerking intensiever. Op dat moment opende de bibliotheek zelfs een biebwinkel in De Giraf, die vijf jaar heeft bestaan. ‘De naam dekte niet echt de lading’, zegt collectiemanager Natascha Salvo van Bibliotheek AanZet. ‘Het was bedoeld om onze onderwijsdiensten onder de aandacht van docenten te brengen.

De Giraf heeft goede relaties met deze groep. Maar toen consulenten voor dBos zelf veel op scholen kwamen, was de winkel niet meer nodig.’

Verhoeven en Salvo zijn allebei zo tevreden over de samenwerking dat die zeker moet worden gecontinueerd als AanZet op termijn verhuist naar het Stadskantoor van Dordrecht. ‘Al is het wel jammer dat je niet meer zó makkelijk bij elkaar binnenloopt als je iets face to face wilt bespreken’, zegt Salvo.

‘Het is goed de innige relatie te behouden’, vindt Verhoeven. ‘Daar denk ik graag over mee. Aan de andere kant: ik zit nu op een fantastische plek in het centrum. Daar wil ik niet weg.’

Filiaal van Donner in de centrale bibliotheek van Rotterdam. Achter de balie bedrijfsleider Hubert van Belois.

‘Wij vinden het heel belangrijk om het Rotterdam lezen en de literatuur breed te bevorIn sommige gevallen is de samenwerking meer dan alleen inhoudelijk. Dan deren’, vult unit manager bibliotheken delen boekhandel en bibliotheek een Annerie Brenninkmeijer aan. ‘En dan gebouw. Door een doorgang, zoals is het aanbod van een boekhandel straks in Utrecht. Of zelfs door de voor- complementair aan het onze. Als mendeur te delen, zoals bibliotheek Amstel- sen een geleend boek zo mooi vinden land en boekhandel Venstra sinds 2013 dat ze het iemand cadeau willen doen, in Amstelveen doen. En die vorm lijkt kunnen ze het bij Donner kopen. Wij toe te nemen. Denk aan de gemeenkopen bovendien alleen boeken waar schappelijke entree van boekhandel, leners minstens een jaar belangstelling bibliotheek en museum in Harlingen voor hebben. Donner kan boeken met (zie Boekblad magazine 2/2019). Of aan ‘hypewaarde’ aanbieden. Ten derde Rotterdam, waar boekhandel Donner bieden zij aanvullende producten, medio november zoals knuffels van een filiaal van 100 Erik van Doorn (Broese): kinderboekfiguren.’ vierkante meter Voor Donner was de ‘We hebben grotendeels opende in de cenkans ‘te mooi om te een overlappend publiek. laten liggen’, aldus trale bibliotheek.

Initiatiefnemer directielid Suzanne We willen het daarom zo daarvan was de makkelijk mogelijk maken Hammecher eerder Bibliotheek Rotop Boekblad.nl. Zij om zowel de bibliotheek terdam, die de krijgen – tegen een begane grond een als ons te bezoeken’ acceptabele huur andere invulling – de beschikking heeft gegeven. Door ruimte te maken over een filiaal op een commercieel voor onder meer een ‘Bieb to Go’ voor interessante locatie. ‘Recht tegenover reserveringen, populaire en nieuwe de Markthal. Dat is een van de bebibliotheekboeken, een Starbucks en langrijkste punten in de stad. En: een een boekhandel, wil de bibliotheek de plek die enorm in ontwikkeling is. inwoners beter in contact brengen met De bibliotheek is ook hard bezig om het educatieve, maatschappelijke en nieuwe publieksgroepen aan te trekculturele aanbod van de stad. Anderken. Starbucks trekt altijd veel mensen. zijds kunnen met name Starbucks en En dankzij de eigen ingang zijn we niet Donner nieuw publiek naar de bieb gebonden aan de openingstijden van lokken. de bibliotheek.’

december 2019  jaargang 186

21

De situatie in Neede vroeger (bibliotheek en boekhandel in verbinding) en nu, na het opheffen van de boekhandel.

Als gevolg hiervan, verwacht Hammecher, zal de samenwerking tussen Donner en bibliotheek op het gebied van leesbevordering en evenementen worden versterkt. ‘Nu al weken wij, tijdens onze eigen verbouwing, voor grotere manifestaties uit naar de bibliotheek of het nabijgelegen Arminius. Ook waren we tijdens evenementen in de bibliotheek al vaak aanwezig met boekentafels. Hoe het straks precies vorm krijgt, zal in de praktijk moeten blijken. De afspraken moeten nog in detail worden uitgewerkt.’

Beëindigde samenwerkingen Toch wordt de samenwerking tussen bibliotheek en boekhandel niet alleen maar steeds intensiever. Er zijn genoeg voorbeelden van verbroken relaties.

De biebwinkel van boekhandel Wijs in de bibliotheek van Houten, waar recente bestsellers werden verkocht?

22

Weg. De gecombineerde vestiging van bibliotheek en boekhandel in een informatiecentrum in Vlissingen?

Mislukt. Het filiaal van Paagman in de centrale bibliotheek Den Haag? Een vervaagde herinnering.

Ook was er een project vanuit Libris: de catalogus van bibliotheken linkte door naar de webshop van een lokale boekhandel. Er deden al weinig bibliotheken aan mee, maar nu is er slechts één organisatie over: de KopGroep Bibliotheken. De bibliotheekgebruikers in de kop van Noord-Holland kunnen zo online boeken aanschaffen bij Plukker in Schagen. In het verlengde daarvan biedt de bibliotheek inwoners van Den Helder de mogelijkheid om in Schagen bestelde boeken in de vestiging School 7 af te halen.

Een recent voorbeeld van een beëindigde samenwerking is die tussen Bibliotheek Oost-Achterhoek en

www.boekblad.nl

boekhandel De Kamer van Kramer in Neede. De bibliotheek deelde sinds het voorjaar van 2016 een pand met de boekhandel. Maar de eigenaren zagen zich gedwongen hun winkel per 1 november te sluiten. Directe aanleiding was het besluit van ING om 30 procent van haar servicepunten, waaronder dat in deze winkel, te sluiten. Daardoor zou de omzet onder een kritisch punt zakken.

Heel spijtig, vindt directeur Ton Mengerink van Bibliotheek OostAchterhoek het. Omdat de boekhandel de ingang van de bibliotheek was, kon deze 45 uur per week open zijn.

Daarvan was 23 uur één bibliotheekmedewerker aanwezig, de rest van de tijd hielden de boekverkopers een oogje in het zeil – met op de achtergrond een servicebureau. De boekhandel werd daarvoor niet betaald. De enige tegenprestatie was de komst van 35.000 bibliotheekbezoekers per jaar door hun winkel.

‘Zulke samenwerkingen stellen bibliotheken in staat na bezuinigingen filialen toch langer open te houden’, vertelt Mengerink. ‘Ook in andere plaatsen keken we ernaar. Hier houdt het nu op. De sluis tussen boekhandel en bibliotheek is gesloten. Een al bestaande deur is nu de ingang geworden, waar we moeten investeren in elektronische beveiliging en dergelijke. En we zijn dus nog maar 23 uur open. Hopelijk komt er in het pand wel een andere winkelier, met wie we iets soortgelijks kunnen starten.’

Andere mindset Wat het resultaat van alle samenwerkingen ook is (geweest), het ligt voor de hand dat bibliotheek en boekhandel de mogelijkheden blijven onderzoeken. Ten eerste is er de aanhoudende druk van dreigende bezuinigingen (voor de bibliotheek) en dalende omzetten (voor de boekhandel). En ten tweede zetten beide

BOEKHANDEL

hetzelfde product centraal. Ook al is het aantal functies van de bibliotheek uitgebreid en verkopen boekhandels steeds meer nevenproducten, beide zijn ondenkbaar zónder grote hoeveelheden boeken in huis. Dat maakt dat ze altijd als eerste naar elkaar kijken.

Een intensievere samenwerking dan alleen programmeren kan echter alleen succesvol zijn als beide organisaties daar baat bij hebben. Dat betekent dat bibliotheek en boekhandel volledig zelfstandig blijven opereren, zodat ze zich kunnen focussen op hun eigen doelen. En – als er wordt gekeken naar gezamenlijke huisvesting – dat beide een eigen ingang hebben op een voor beide perfecte locatie. In een bibliotheek waar net niet genoeg winkelend publiek langskomt, al ligt hij maar één straat verder van het centrum, is een boekhandel gedoemd te mislukken.

Hoe nauw het luistert, bewijst het voorbeeld Amstelveen. Directeur Daphne Janson van Bibliotheek Amstelland is ronduit positief. ‘We voegen allebei iets toe. Boekhandel Venstra zit op de begane grond, wij daarboven.

Al onze bezoekers moeten daarom door de winkel naar boven. Zonder dat we hebben vastgelegd wat de boekhandel inkoopt en wij in onze collectie opnemen, vult ons aanbod elkaar heel goed aan. Soms is een boek niet te koop, maar wel te leen. Soms wordt een geleend boek later gekocht om zelf te houden of cadeau te doen.’

Maar directeur Pier Rienks van Venstra is – hoewel uiterst tevreden over de gezamenlijke programmering en de manier waarop die wordt georganiseerd – gereserveerder. ‘Toen de bibliotheek moest bezuinigen en daarom in 2013 hun begane grond vrijkwam, was dat voor ons een grote kans. Waar kun je anders 800 vierkante meter op de begane grond huren?

In het winkelcentrum zaten we over drie verdiepingen. Het is heel moeilijk om mensen naar de kelder of de eerste verdieping te krijgen. Dat doen ze gewoon niet. Maar nu zitten we net náást het winkelcentrum. Dat is toch een nadeel.’

Alles bij elkaar noemt hij zijn houding ‘gematigd negatief’, vervolgt hij.

‘De bibliotheek trekt 400.000 bezoeverliezen we snelheid. NBD Biblion kers per jaar. Maar die komen niet is erop ingericht om boeken in bulk met het idee te gaan winkelen, zoals uitleenklaar te maken en op te sturen. bezoekers van het winkelcentrum. Ze Via de selectieservice doen zij ook de hebben een andere mindset. We hebaanschaf. En ze zijn de laatste jaren ben ook minder bezoekers van buiten heel goed bezig om daarin nog verder Amstelveen. Die rijden wel naar het te gaan. Zo zijn er gesprekken met winkelcentrum, waar ze onder kunuitgeverijen om nog eerder – al voor nen parkeren, maar zijn geen lid. Het verschijnen – toegang te krijgen tot gevolg is dat we wel een grotere winkel digitale versies van nieuwe titels, zodat hebben, maar dat we niet meer boezij al kunnen beginnen met de titelbeken verkopen.’ schrijving.’

Alleen de combinatie van alle factoren De bibliotheekdirecteuren die er voor maakt dat het ‘net voldoende is om dit stuk naar zijn gevraagd, ondermet plezier boekverkoper te zijn’, zegt schrijven deze visie. ‘Zelfs als we forse hij. ‘We hebben extra omzet omdat we korting zouden krijgen, wat vanwege hier wél ruimte hebben voor aanpade vaste boekenprijs niet mag, zou ik lende producten het liever niet doen, – 30 procent van omdat we dan zelf Daphne Janson (Bibliohet aanbod is theek Amstelland): ‘Het alle handling moeten non-books – en verrichten’, zegt bijzou mooi zijn als de ineen grand café. voorbeeld Van VlimVorig jaar hebben koop voor bibliotheken meren van Utrecht. we bijna 100.000 ‘Het zou mooi zijn meer wordt gebaseerd kopjes koffie en als de inkoop voor op gebruikersdata. Maar bibliotheken meer thee geserveerd.

Dat is heel veel. wordt gebaseerd op ik zie een lokale boekOok is de huurhandel niet investeren in gebruikersdata’, zegt prijs aangepast, Janson van Amstelde benodigde software’ land. ‘Maar ik zie een omdat we zeven dagen per week de lokale boekhandel voordeur openhouden voor de biblioniet investeren in de benodigde softtheek en het informatiecentrum van ware. Daar heb je gewoon een partij de gemeente.’ als NBD Biblion voor nodig.’

Dat neemt niet weg dat KopGroep BiNBD Biblion bliotheken zoveel mogelijk wél lokaal Zou de samenwerking gebaat zijn bestelt. Sprinters en lokale uitgaven bij een nauwere commerciële relatie koopt het in bij Plukker. En ook dat tussen boekhandel en bibliotheek, geldt voor de andere bibliotheken. zoals in Noord-Friesland gebeurt?

AanZet gaat daarin waarschijnlijk De bibliotheek koopt niet meer in bij het verst, omdat de boekhandel de NBD Biblion. Dat wordt overgelaten dBos-titels levert. ‘Maar ook als de aan Boekhandel Van der Velde, die ANV Debutantenprijs eraan komt, door de nauwe relaties met uitgevers die in Dordrecht wordt georganibeter weet wat wanneer verschijnt. seerd, bestellen alle vestigingen in het De boekhandel heeft daardoor een werkgebied extra exemplaren van de extra inkomstenbron – weliswaar geen genomineerde titels’, zegt Salvo. ‘Dan omzet op inkoop, maar provisie op nemen we altijd de moeite om lokaal service. Zouden andere bibliotheken te bestellen.’  ervoor te porren zijn meer lokaal in te Een eerdere versie van dit artikel kopen of een soortgelijke constructie verscheen in Bibliotheekblad. op te zetten?

‘Ik weet dat de boekhandel dat graag wil’, vertelt Jacinta Krimp van KopGroep Bibliotheken. ‘Ik begrijp dat ook. Maar als we dat zouden doen,

december 2019  jaargang 186

23

Nelleke Geel en Carla de Jong (Meridiaan Uitgevers):

‘We kiezen bewust voor kleinschaligheid’ Op 1 mei ging Meridiaan Uitgevers van boekenvakveteranen Nelleke Geel en Carla de Jong van start. Centraal in Amersfoort gevestigd, maar wel buiten de Randstad, zijn ze bezig de nieuwe uitgeverij van de grond af op te bouwen.

Boekhandel en lezer staan daarbij centraal.

Tekst Enno de Witt

In de eerste aanbiedingscatalogus laten De Jong (51) en Geel (53) weten dat hun opgetelde boekenvakervaring een halve eeuw beslaat, in een grote verscheidenheid aan functies en bedrijven. Zo was De Jong aan het begin van de eeuw hoofd sales en marketing van Prometheus – waar ze Geel ontmoette, die daar op dat moment foreign rights manager was – en later onder meer commercieel manager van De Geus. Geel was bijna negen jaar uitgever van Signatuur, onderdeel van A.W. Bruna.

Het is niet de eerste keer dat Geel een uitgeverij start die de naam Meridiaan Uitgevers voert. In 2014 begon ze ermee onder de paraplu van Dutch Media Books, thans Overamstel. Met Meridiaan Uitgevers stapte ze in januari 2016 over naar Atlas Contact, de boeken verschenen vanaf dat moment onder die naam. Na goed overleg met VBK Uitgeversgroep werden dit jaar de banden verbroken en begon Geel voor zichzelf, maar nu helemaal echt.

Het betekent dat ze met zakenpartner De Jong de uitgeverij helemaal van de grond af aan het opbouwen is. Allereerst moest geschikte kantoorruimte worden gevonden. Omdat ze allebei in Amsterdam wonen, vanouds het kloppende hart van het Nederlandse uitgeverijwezen, werd daar eerst op de fiets een verkenning uitgevoerd, die hen ook naar de randen van de stad voerde. Tevergeefs, zegt De Jong: ‘Het was of te duur of niet geschikt. Of er stond bijvoorbeeld met grote letters op een muur bij de ingang GREED IS GOOD. Dat wil je echt niet iedere ochtend zien.’

Geel: ‘Amsterdam wordt ook wel stukje bij beetje

24

onbereikbaarder. Een beetje een vesting. Hier hebben we een parkeerplaats achter het gebouw en het station is op een steenworp afstand, heel fijn voor gasten.

Drukkerij Wilco zit in Amersfoort, Pre Press in Zeist, Libris Blz. in Hoevelaken, kortom, we hebben behoorlijk wat faciliteiten om ons heen.’ De uitgeverij huist op de zolderverdieping van een statige villa in een chique buurt op ‘de Berg’ van Amersfoort. De entree doet denken aan de goede oude tijd, met een marmeren vloer en een imposant trappenhuis, maar dat vernauwt zich aanzienlijk op weg naar het bescheiden onderkomen van de uitgeverij.

If not now, when?

Dat Geel en De Jong ooit samen de sprong zouden wagen was voor beiden eigenlijk geen verrassing. Bij Prometheus kwamen ze elkaar sinds 1999 regelmatig tegen, ook al deden ze daar verschillende dingen, de een helemaal bovenin op zolder, de ander vooral op de weg, later in het souterrain. ‘We zagen elkaar sinds die tijd af en toe buiten het werk’, zegt De Jong, ‘en dan hadden we het altijd over boeken en uitgeven, over hoe we het zelf zouden doen, hoe leuk het zou zijn ooit met z’n tweeën iets te starten. We kennen elkaar goed, peppen elkaar op, houden elkaar wakker en alert, we zijn op verschillende gebieden werkzaam geweest, maar met voldoende overlap op het commerciële stuk. En als ik Nelleke over haar boeken hoorde, dacht ik altijd: wanneer verschijnen ze, ik wil nu lezen?! We liggen elkaar heel erg, maar gaan niet samen tennissen. En omdat de gesprekken altijd over

www.boekblad.nl

FOTO SANDÉRUS PHOTOGRAPHY

UITGEVERIJ

Carla de Jong en Nelleke Geel Het pand in Amersfoort waarin Meridiaan Uitgevers huist op de zolderverdieping

december 2019  jaargang 186

25

het werk gingen, bleef ook de gedachte ooit iets te starten op de achtergrond aanwezig.’

‘Alleen namen we allebei steeds andere afslagen, waardoor het toch bij een idee bleef’, zegt Geel.

Wat voor haar een rol speelde om toch de sprong te wagen, was haar leeftijd. ‘If not now, when? Hoelang laat je zoiets bij een idee, hoe oud moet je daarvoor worden, en ga je dit op je negenenvijftigste nog opstarten? Ik weet het niet. Er komt veel kijken bij een uitgeverij. Als je een agentschap begint heb je in eerste instantie aan een laptop en een Rolodex genoeg, bij een uitgeverij ligt dat heel anders.’

Kortom, de sprong werd gewaagd, er kwam hulp in de vorm van wat startkapitaal, het opbouwen en inrichten kon beginnen. Minimaal inkomen gedurende maanden, maar je bent zo wel echt aan het ondernemen. ‘En op de sportschool kunnen we uitstekend besparen, want we sjouwen hier voortdurend dozen naar de zolder’, zegt De Jong lachend.

met de boekhandel, horen wat werkt en wat niet werkt, proberen tot maatwerk te komen, persoonlijke aanpak, niet op de automatische piloot dingen sturen, die dan toch vaak voortijdig in de prullenbak eindigen omdat ze niet passend zijn of er geen plaats voor is. En de auto is onze vergaderruimte, op de terugweg tikken we af wat wel en wat niet. We maken liever materialen waarmee de boekhandelaren onze gezamenlijke klant kunnen bereiken, die o zo belangrijke lezer, dan dat we advertenties plaatsen. Juist omdat je je financiën als startende uitgeverij zo in de gaten moet houden, word je gedwongen over je aanpak na te denken.’

‘We hebben geen marketingafdeling die een plan maakt’, zegt Geel. ‘We zitten in de auto, hebben het erover, en de boekhandel mag daarna op het plan schieten. Of het tweaken. Of het toejuichen.’

Hilary Mantel De uitgeverij heeft geen personeel in dienst, er is een stagiaire en er wordt gewerkt met de bekende flexibele schil van freelancers. Een bewuste beslissing in dit eerste stadium, zegt Geel: ‘De inhoud van de boeken, de relatie met de auteurs en de relaties met de boekhandel, die drie elementen zou je het primaire proces kunnen noemen. Daaromheen plooi je al het andere. Wij weten door die ultrakorte lijntjes wat er speelt en wat nodig is, en daarbij doet een beginnende uitgeverij er verstandig aan niet direct een loonlijst aan te leggen. Eerst maar eens wat boeken publiceren.’ Het zijn bovendien leerzame ervaringen als je uit je eigen strikte vakgebied stapt, zegt De Jong: ‘Voor Nelleke komt er bijvoorbeeld een deel productie bij, voor mij de verkoop binnendienst.

Op termijn laten we vast en zeker graag een paar dingen structureler over aan anderen, nu is het goed om het allemaal te weten en te begrijpen. Soms ook blijken dingen handiger of efficiënter te kunnen. Als we routine hadden gewild, zouden we nooit een eigen uitgeverij zijn begonnen.’

Ander belangrijk punt: kleinschaligheid. En als er even niets is dat de moeite waard is en de situatie laat het toe, niet ‘uit nood’ acquireren als een soort automatisme. ‘Bij elk boek, elke auteur de afweging maken wat je met het boek en hem/haar kunt doen’, zegt Geel. ‘Nino Haratischwili kun je tien dagen mét vier maanden oude baby door Nederland rijden, die vertrekt geen spier. De baby eigenlijk ook amper, het stoffeltje. In plaats van in een hotel logeert ze met baby en babysitter in mijn huis om wat armslag te hebben. Bij Hilary Mantel zou zoiets niet in ons hoofd opkomen, dus dat vergt een andere aanpak. En What makes David Benioff tick is onze volgende vraag, plus: hoe ziet zijn agenda eruit? Net voor tweehonderd

‘De auto is onze vergaderruimte, op de terugweg tikken we af wat wel en wat niet’

T-shirts Vrijwel de dag na de oprichting van Meridiaan Uitgevers zaten Geel en De Jong al in de auto op weg naar Zeeland. Zonder boeken. ‘Met de boekhandel in gesprek gaan is zó belangrijk, vertellen wie onze auteurs zijn, de boeken, wat onze plannen zijn, horen wat zíj nodig hebben. Boekhandelaren zijn toch vaak je eerste lezers. Dus zélf dat verhaal vertellen is essentieel, zeker bij een startende uitgeverij. Natuurlijk zijn er goede vertegenwoordigers, maar in dit stadium is die kortste lijn van het grootste belang. We zijn begonnen met ver weg en minstens twee keer per week, liefst ook twee boekhandels op een dag.’

Die eerste keer naar Vlissingen namen ze voor de grap twee T-shirts mee met daarop het logo van de uitgeverij, cadeau gekregen van een vriendin. Dat had verstrekkende gevolgen, want de reactie was ‘hé, zo’n T-shirt wil ik ook’. Het idee van een presentje meenemen was geboren. De Jong: ‘We hebben er honderdvijftig laten maken en die zijn nu bijna op.’ Goed voor de naamsbekendheid, bij boekhandelsbezoeken worden ze al herkend. ‘We hadden standaard een doos van die dingen in de auto’, zegt Geel. ‘Als ze op zijn, verzinnen we weer iets anders. Zoiets bedenken en ook meteen besluiten om het te doen is ontzettend leuk. Hands on. We zijn echt bloedserieus over de uitgeverij, maar we hebben tegelijkertijd ook heel veel lol. Zitten we in de auto in een parkeergarage onze zelfgesmeerde boterhammen met kaas te eten, met al onze geweldige plannen en prachtige praatjes, zoiets vráágt om een relativerende selfie.’

De Jong: ‘Maar zoals gezegd, zó nuttig, dat gesprek

26

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

miljoen naar Netflix overgegaan, wat moet er in vredesnaam gebeuren om hem te laten overwegen toch even over te steken naar Nederland? Onwaarschijnlijk dat hij komt? Heel onwaarschijnlijk, toch proberen we het. [In januari brengt Meridiaan Uitgevers de vertaling van zijn City of Thieves uit, red.].

Wij willen de auteurs leren kennen, want het is bepalend voor de publiciteitsplannen bij publicatie, maar ook voor een eventueel vervolgtraject. Een jonge Russische auteur gaan we in maart in Keulen opzoeken bij een festival om te zien hoe hij dat doet, op een podium met een interview en voordracht etc.

Het kan alleen op deze manier als je niet teveel auteurs hebt.’

voordeel van nu beginnen en niet twintig jaar geleden is dat we niet hysterisch worden. Geen nachtenlang wakker liggen, soms dat halve uur over die ellenlange to-do-lijst, en dóór. Morgen verder.’

Volgend jaar verschijnen bij Meridiaan acht of negen nieuwe titels, louter buitenlandse waar.

‘Wie weet of we ooit nog oorspronkelijk Nederlands gaan doen’, zegt Geel. ‘We beginnen met waar we goed in zijn, maar een uitbreiding hoeft niet langs heel rigide lijnen van uitsluitend buitenlandse fictie te lopen. Wel moet er een soort logica zitten in een uitbreiding naar andere terreinen. We krijgen trouwens al wel bijna iedere dag Nederlandstalige manuscripten binnen, dat begon al op de dag dat de website live ging. Het is verrassend hoe ze zo snel een nieuwe uitgeverij weten te vinden.’ 

‘Als we routine hadden gewild, zouden we nooit een eigen uitgeverij zijn begonnen’

‘Door Nellekes track record als uitgever en door wie we zijn, maken we vaak toch wel een kans. Maar een enorm voorschot zou onze kleine uitgeverij verlammen en de zaken scheef trekken. We willen juist álle boeken, acht à tien per jaar voor nu, álle aandacht geven.’ De Jong noemt als voorbeeld Hilary Mantel, die met Geel meekwam. Volgend voorjaar verschijnen deel 3 van de Cromwell-trilogie, en nieuwe edities van Wolf Hall en Het boek Henry: ‘Cromwell leefde in de zestiende eeuw, maar is een moderne staatsman in feite. Zoon van een smid, die opklom tot rechterhand van de koning. Die liet zich door de adel adviseren, maar Cromwell liet zien dat dat niet goed gaat. Oorlog voeren met een lege staatskas, je hebt er niets aan, was zijn nuchtere opvatting naast de vaak heethoofdige impulsieve adellijke heren. Mantel is bijvoorbeeld voor FD Persoonlijk geïnterviewd, daar zit een interessante doelgroep bij voor dit aspect van het boek. Cromwell de strateeg, Cromwell de spindoctor avant la lettre.’

Manuscripten ‘We willen klein, snel en slagvaardig zijn’, zegt De Jong, ‘maar we gaan ook wel voor het experiment. De hoge prijs voor het e-boek is zo’n experiment, want € 18,99 voor Haratischwili’s De kat en de generaal is fors, maar waarom zou diezelfde prachtige inhoud ineens zoveel lager gewaardeerd moeten worden? En verder geloven we heel erg in het fysieke boek. Dus: aandacht voor formaat, papier, afwerking. Boeken om te willen hebben om inhoud én uiterlijk.’ Overigens speelt het e-boek in deze fase nog niet een enorme rol, zegt Geel: ‘We hebben een to-do-list tot beneden bij de voordeur. We hebben net twee auteursbezoeken achter de rug, de herfst is altijd druk en we zijn nog steeds bezig de bedding van de uitgeverij te graven, dat kunnen we niet op z’n beloop laten en aanpakken als er al tientallen boeken zijn. Actieve plannen met e-boeken parkeren we even. Maar het heel grote

december 2019  jaargang 186

27

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

28

p/m

Kortingscode: boekblad2018

www.boekblad.nl

*Genoemde prijzen zijn exclusief BTW. *Deze actie is geldig t/m 1 februari 2020

* Genoemde prijzen zijn exclusief BTW. * Deze actie is geldig t/m 1 maart 2018

COLUMN MARJOLEINE WOLF

EZEL

FOTO: CLU/ISTOCK

Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Van alle maanden van het jaar is december voor mij de allerfijnste maand om in de boekhandel te werken. Al in de zomermaanden, als ik op het strand lig en me nog maar eens insmeer met factor 30 omdat het KNMI net code rood heeft afgegeven, kan ik al intens verlangen naar de gezellige ‘donkere’ dagen van december in de boekhandel. En ondanks dat het keihard werken is die maand, is alles in die periode in de boekhandel voor mij precies zoals het eigenlijk altijd zou moeten zijn: de etalages zijn op hun mooist, het beste paard (dat van Sinterklaas) hebben we weer van stal gehaald (wie goed kijkt ziet dat het eigenlijk een rieten ezel is…). Ons chique goud- en zilverkleurig cadeaupapier mag eindelijk uit de opslag en hangt vol verwachting te glimmen op de rollen. En ook de extra inpaktafel wordt afgestoft voor intensief gebruik. In de maand december is de boekhandel op zijn best. En wij, de boekverkopers, zijn dat ook.

De ‘stapels’ worden weer indrukwekkend hoog, maar nu zonder dat we ons daar zorgen over hoeven te maken. De kookboekensectie wordt flink uitgebreid en dure loodzware cadeauboeken waarvan je het hele jaar dacht ‘hoe komen we hier in vredesnaam vanaf’ vliegen hopelijk als vedergewichten de feestdagenetalage uit. En dan de klanten. Die zijn in december ook op hun best. De meesten nemen de tijd bijzondere cadeaus voor Sinterklaas, Kerstmis of Chanoeka uit te kiezen. Ze laten zich daarbij graag adviseren en de prijs van een boek is hierbij minder van belang dan in andere jaargetijden. Er heerst een warme, gemoedelijke sfeer en de mensen wachten opvallend geduldig op hun beurt, zelfs als het heel druk is. En dat is het tot nu toe gelukkig ieder jaar. Maar voor hoelang nog?

Je cadeaus kopen bij de lokale middenstand lijkt steeds minder vanzelfsprekend en de drempel om online te bestellen ieder jaar lager. Als ik een reclamebombardement van Bol voorbij zie komen, zap ik snel weg, als een struisvogel die haar kop in het zand steekt.

Hoeveel duizenden pakketjes dat blije blauwe mannetje per uur de digitale snelweg opstuurt; ik wil het niet zien en ik wil het niet weten.

De laatste jaren zie ik allerlei initiatieven van lokale ondernemers voorbijkomen om consumenten meer bewust te maken van de keuzes die ze hebben én maken. En de mogelijke consequenties daarvan.

Ze worden hierbij aangemoedigd om in de fysieke winkel hun slag te slaan rond de feestdagen als de lokale middenstand (en de door de winkeliers betaalde feestverlichting) hun lief is.

Ik krijg daar soms een dubbel gevoel bij. Aan de ene kant is die bewustwording goed en nodig, maar soms word ik er ook beetje treurig van; alsof de lokale boekhandel een uitstervende soort is, die alleen nog door de goedgeefsheid van de consument van een wisse dood gered kan worden. Sommige klanten voelen zich hierdoor bijna de mecenas van de boekhandel. Ik voel me daar niet prettig bij. Ik ga altijd uit van onze eigen kracht, ons aanstekelijk enthousiasme, onze kennis, onze liefde voor boeken, tomeloze energie en ondernemingszin. Dat alles, en natuurlijk de rieten ezel van Sinterklaas, is wat mensen deze dagen moeiteloos de boekwinkel in trekt. 

december 2019  jaargang 186

29

ACHTERGROND

Voorgenomen krachtenbundeling Audax en Bruna Het boekenjaar 2019 eindigde met een klapper toen bekend werd dat Audax, moederbedrijf van onder meer Betapress, The Read Shop en AKO, het voornemen heeft Bruna over te nemen van Shared Stories Group. Over wat de verdere plannen zijn is nog niets naar buiten gekomen, toch zijn er indicaties welke kant het opgaat en wat de mogelijke gevolgen zijn voor boekhandel en uitgeverij.

Tekst Enno de Witt

Goed of slecht nieuws voor boekhandelaren en uitgevers?

Shared Stories Group had Bruna in 2017 zelf overgenomen van ING en Post.nl. De bedoeling was toen dat er een bedrijf zou ontstaan met drie boekenpoten, naast Bruna en VBK Uitgevers het digitale platform Bookchoice. Dat ging niet zonder slag of stoot. Bij VBKuitgeverij Atlas Contact brak een muiterij uit onder de schrijvers, een aantal – maar niet iedereen – volgde uitgever Mizzi van der Pluijm naar haar nieuwe uitgeverij Pluim.

Bij Bruna mocht George Steur als directeur het roer omgooien met onder meer een omnichannelstrategie. Dat leverde in zoverre resultaten op dat het lek nog niet boven was in 2018 (er werd nog verlies geleden) maar de verwachting werd uitgesproken dat dat binnen afzienbare tijd wel het geval zou zijn. Toen Steur afgelopen oktober

zijn vertrek aankondigde werd hij opgevolgd door Stefan Hutten, die zijn functie bij Shared Stories Group neerlegde.

Shared Stories Group heeft met de verkoop afstand genomen van een model dat nog niet eens zo lang geleden als zeer veelbelovend werd gepresenteerd. De synergie tussen de drie bedrijfsonderdelen zou zorgen voor de volgende stap in het rendabel maken van content – al waren er destijds ook andere geluiden te horen. Een vraagteken werd geplaatst bij de kansen voor Bookchoice, in het geweld van andere e- en luisterboekaanbieders, en of de uitgeverijen van VBK wel genoeg boeken konden aanleveren om het samen optrekken te rechtvaardigen. Intussen was de stekker uit Bruna’s eigen e-platform Bliyoo getrokken, de keten zit sinds enige jaren zonder.

30

www.boekblad.nl

Bij de oprichting van Shared Stories Group werd ook nog gerept van het ideale model om aan ‘big data’ van consumenten te komen.

Die overweging is samen met de synergetische gedachte overboord gekieperd, voor zover hij al enige levensvatbaarheid had. Klantgegevens haal je immers niet binnen via je winkels en Bliyoo leidde toen al een moeizaam bestaan.

Nu wordt gesteld dat de overname door Audax juist niet meer dan logisch is, omdat Audax met The Read Shop en AKO een retailer is, net als Bruna.

Vlucht naar voren?

Audax presenteert zich na een aantal reorganisaties nadrukkelijker als logistieke retailer onder leiding van de in februari 2019 aangetreden CEO Casper de Nooijer. Retail is met Media & Communicatie,

Logistiek & Distributie, Vastgoed en Digitaal één van de bedrijfsonderdelen en kampt met de nodige problemen.

Eerder dit jaar nam Audax van Blokker de Marskramer-keten over en ging het meteen al goed mis.

Filiaalhouders klaagden erover dat ze niet werden beleverd en haalden uit nood met busjes zelf maar producten op bij collega’s. In een reactie onderstreept Audax-CEO Casper de Nooijer dat de artikelbeschikbaarheid en logistieke belevering – na opstartproblemen – inmiddels op niveau zijn.

Dat enkele maanden later een tweede keten wordt gekocht is op zijn minst opmerkelijk. Ook al omdat Bruna zelf worstelt met logistieke problemen en om die op te lossen enkele jaren geleden is gaan samenwerken met Qantore en CB Logistics. Audax heeft door

een verbreding van de activiteiten echter geen last van de onder druk staande tijdschriftenverkoop, zegt De Nooijer. Wel blijft de vraag of de retailkennis van Audax spoort met die van Bruna, waar in tegenstelling tot AKO wel zelfstandige – en vaak zeer eigenwijze – ondernemers zitten. En waar die kennis in de haarvaten van het bedrijf zit. Zo bezien lijkt de aankoop van Bruna eerder een vlucht naar voren. De Nooijer benadrukt echter dat tot Audax op dit moment al circa 600 franchisenemers en inkooppartners behoren. Ook is het voormalige RDC met haar personeel opgegaan in Audax Retail.

Het samenwerken met zelfstandige ondernemers is de hoofdbezigheid van Audax Retail, zo legt hij uit.

Slagkracht De Nooijer zegt verder dat de

december 2019  jaargang 186

merken AKO, Bruna en The Read Shop blijven bestaan. Over AKO en Bruna zijn de meningen echter verdeeld. Bruna is een sterker boekenmerk, wil Audax daarop inzetten dan lijkt het ombouwen van AKO naar Bruna logisch. Het bedrijf zou dan wel een flinke hoeveelheid eigen winkels erbij krijgen. Toch blijven zelfstandige franchisenemers in de meerderheid.

Boeken blijven volgens De Nooijer een belangrijke categorie voor Audax: ‘De boekenomzet en het aantal points of sale met boeken zijn bij Audax Retail in 2019 gegroeid.’

Kijken we echter naar de totale boekenverkoop in Nederland, dan is een ander scenario mogelijk.

AKO en Bruna hebben de inloopmarkt onder elkaar verdeeld in high traffic en de winkelgebieden, maar merken net als iedereen dat

31

ACHTERGROND

Casper de Nooijer (Audax): ‘ De merken Bruna, AKO en The Read Shop blijven bestaan’ de omzet door de verkoop van boeken over de hele linie daalt.

Grote assortimentsboekhandels met veel boeken in huis doen het goed, daaronder is het vaak een worsteling. Wie bijhoudt waar de klappen vallen, turft veel plaatsen met minder dan vijftigduizend inwoners. AKO en Bruna zijn vanouds geen pure boekwinkels (bij Bruna bijvoorbeeld zijn boeken goed voor een derde van de omzet) en zouden louter op economische gronden kunnen kiezen om minder boeken in huis te halen, ten faveure van productgroepen die beter renderen. De positie in de markt zou dan deels kunnen worden ingenomen door de ruim vijfhonderd goed renderende winkels van Primera, dat samen met Libris Blz. meer aan boeken wil gaan doen.

Voor bepaalde uitgevers zou dat slecht nieuws zijn. Een aantal is zeer gebaat bij goede inloopformules, waar klanten en producten er snel in en uit gaan. Een heel andere tak van sport dan een assortimentsboekhandel, die veel minder gevoelig is voor conjunctuur, smaak en trend. Veel zal afhangen van wie binnen Audax de winkels gaat doen. Een naam is nog niet bekend.

Ook de boekhandels die niet bij AKO horen kunnen de gevolgen van de overname gaan merken.

Dat zal vooral komen door de grotere slagkracht van het be-

32

drijf richting de uitgevers. Nu al hebben de inkopers van AKO en Bruna invloed op wat zij doen, boekhandelaren vrezen dat die alleen maar groter wordt. Als concreet punt wordt genoemd een terugkeer naar een verkoopprijs beneden de psychologische, maar sinds de btw-verhoging verlaten grens van twintig euro. Juist in de inloopwinkels, waar impulsaankopen een belangrijke rol spelen, is prijs een factor.

Onzekerheid De vraag is ook wat er nu met Shared Stories Group gaat gebeuren. Twee modellen die voor de toekomst waren bestemd zijn niet meer, overgebleven zijn het in een sterk competitieve markt opererende Bookchoice en de VBK Uitgeversgroep. Nu de synergie klaarblijkelijk geen rol van betekenis meer speelt, ligt het voor de hand dat de twee uit elkaar worden getrokken. Of Bookchoice het gaat redden zal de tijd moeten uitwijzen. Het zal niet alleen afhangen van de omzet, maar ook van het geduld en de diepte van de zakken van de investeerders achter het platform, dat in 2014 als Elly’s Choice werd opgericht door Boudewijn Jansen. Drie jaar later nam VBK het over, waarna Jansen, Erik Jan Vlek en investeringsmaatschappij Walvis Participaties een aandeel verwierven in VBK Beheer.

Sindsdien reikt hun invloed ook

www.boekblad.nl

tot de uitgeverijen, zij het dat ze na de schrijversopstand net geen meerderheidsbelang meer hebben.

Intussen doen sterke geruchten de ronde dat de uitgeversgroep in de etalage staat, in zijn geheel of in gedeelten. Voor het zover is zal eerst de Autoriteit Consument en Markt zijn oordeel over de overname van Bruna moeten geven.

Een woordvoerder daar laat desgevraagd weten dat er vaste termijnen voor de geëigende procedure bestaan, maar dat de tijd ook kan worden stilgezet, als bijvoorbeeld nieuwe informatie nodig blijkt. Ze durfde dan ook geen datum voor de ultieme beslissing te noemen.

Veel onzekerheid dus, maar niet bij voormalig AKO-directeur Roland van Geest op LinkedIn: ‘Lijkt me simpel: High traffic alles AKO zoals nu, airports, stations, ziekenhuizen en Bijenkorf. Stadswinkels (AKO en beste Readshop zonder overlap) toevoegen aan Bruna, is sterkste keten, gelet op merk en hard franchise-concept 200>300 winkels. Overige winkels onder Readshop-label uitfaseren op termijn, is zwakste merk en heeft geen functie naast Bruna.

Tabak-franchise is idem, te zwakke club. Marskramer morgen wegdoen, past helemaal niet bij Audax.’ 

BOEKHANDEL

Marischka Verbeek op het podium van TivoliVredenburg tijdens de jubileumavond.

FOTO JANTINE BROEK

Marischka Verbeek voorziet verandering maar wat moet blijven is:

Het thuisgevoel van Savannah Bay Savannah Bay overleefde twintig jaar geleden als vrouwenboekhandel door te transformeren tot algemene boekhandel-met-specialisaties. Nu is het volgens eigenaar Marischka Verbeek van de Utrechtse winkel tijd voor een nieuwe gedaanteverandering. ‘Het allermooist aan Savannah Bay vind ik het verbinden van mensen.’

Tekst Maarten Dessing

december 2019  jaargang 186

33

ONTWERP NANNA DE JONG

eigen onderzoek hebben gedaan.

Zo werd het een typisch Savannah Bay-project: jonge, ambitieuze mensen die alle ruimte krijgen om iets echt bijzonders te doen.’

De aankondigingsposter van het jubileumfestival.

Het was eigenlijk niet de bedoeling om het 35-jarig jubileum van Savannah Bay groots te vieren.

Marischka Verbeek had al genoeg aan haar hoofd. Maar het in stilte voorbij laten gaan, paste ook niet bij de Utrechtse boekhandel. Juist nu niet. ‘Savannah Bay is erg bezig met een nieuwe visie op haar toekomst. 2019 zou wel eens het laatste jaar kunnen zijn dat wij op deze manier – in de huidige vorm, op deze plek – bestaan’, zegt de eigenaresse. Het jubileum stelde haar daarom in staat de aanstaande transformatie van de boekhandel te markeren.

Tegen deze achtergrond ontstond de wens om de geschiedenis van de winkel vast te leggen. Maar hoe pak je dat aan? ‘En toen stond drie maanden later Marijke Huisman in de winkel. Een vaste klant en een bekende van mij van vroeger.

34

Zij had als universitair docent geschiedenis van de Universiteit Utrecht een beurs gekregen om onderzoek te doen naar de Nederlandse women in print movement in de jaren zeventig. En zij wilde om te beginnen Savannah Bay (en haar voorganger De Heksenkelder) als casus nemen. Zo toevallig!

Ik was heel blij. Toen hebben we het na een paar keer koffiedrinken beklonken.’

Het idee was aanvankelijk om een ‘brochure-achtige glossy’ te maken, waarmee enkele highlights uit het archief werden gepresenteerd.

‘Maar binnen no-time had ik er een heel boek van gemaakt’, verzucht Verbeek, vanwege het vele werk dat het met zich meebracht. ‘Ik had er wat mensen bijgehaald, Marijke had er wat mensen bijgehaald. En plots was er een team van zes mensen die allemaal

www.boekblad.nl

Wereldwijven Het bleef dan ook niet bij een boek. Het jubileum, onder het motto ‘Transforming stories’, werd veel luisterrijker dan gepland.

Centraal in de festiviteiten stonden vier evenementen verspreid over het jaar die – zoveel mogelijk – aanhaakten bij bestaande activiteiten: een thema-avond en eigen Boekenweekgeschenk tijdens de Boekenweek (maart), het evenement Queering the City of Literature tijdens het Midzomergrachtfestival (juni), een eigen editie van Mensen Zeggen Dingen (september) en de grote jubileumavond in TivoliVredenburg (november).

‘Ik wilde met een aantal samenwerkingen laten zien dat wij in de stad een bepaalde plek hebben die heel goed samengaat met andere programma’s’, vertelt Verbeek.

‘Het meest trots ben ik op Queering the City of Literature, dat we dit jaar voor de tweede keer organiseerden. Het is een licht kritische knipoog naar de Unesco-titel die in de stad veel teweegbrengt, maar die vooral gevestigde namen op het programma zet en weinig verbinding zoekt met de stad zelf in al haar diversiteit. Daar proberen wij een aanvulling op te zijn.’

Queering the City of Literature is in eerste instantie een opdracht tot nieuw werk van nieuwe auteurs over: hoe verhoudt je queer zijn zich tot leven in de stad. ‘Jong talent spotten, ook typisch Savannah Bay.’ Maar: dat werk is de basis voor een ‘zoektocht’ door de stad, waarbij iedere bezoeker fragmenten van de geschreven teksten op een kaartje krijgt om achter te laten op een geschikte plek. Via een QR-code kunnen argeloze wandelaars weer de hele tekst bij elkaar puzzelen. ‘Dit is echt literatuur in actie. Het dwingt lezers om zelf na te denken over de tekst. Voor

schrijvers is het heel ontroerend dat hun werk zo wordt verspreid.

En je komt de fragmenten nog weken erna in de stad tegen.’

Het motto van het jubileumjaar was niet voor niets gekozen. Het tekent het specialisme van de winkel: ‘We zoomen in op die verhalen die ons leven veranderen, maar we willen ook de al vaak vertelde verhalen over bepaalde thema’s veranderen, en daarmee de wereld om ons heen.’ Maar het gaat ook over de winkel zélf. Zoals die eind jaren negentig transformeerde van vrouwenboekhandel tot algemene boekhandel met specialismen die passen bij haar roots zoals feminisme en postkolonialisme.

Bovendien voorziet Verbeek dat Savannah Bay wederom aan de vooravond van een gedaanteverandering staat.

Vooropgesteld: het gaat goed met Savannah Bay. ‘Ik heb jaren geroepen dat we permanent aan de rand van de afgrond staan. Maar dat is al een tijd niet meer zo. We hebben het tij mee, door de opgeleefde belangstelling voor onze thema’s. Tot voor kort moest je met een zoeklicht door de catalogi bladeren in de hoop iets gay, transgender of feministisch te vinden.

Nu is er meer aanbod. In Nederland misschien niet, maar in het buitenland wel. Soms word ik iebel van al die Wereldwijven en Rebelse meisjes. Het is maar mode. Klanten vinden het echter geweldig.’

En dat naast een kwalitatief aanbod literatuur waar Savannah Bay – na er jaren op te hebben moeten hameren – tegenwoordig ook om bekendstaat. ‘Die mengeling werkt heel goed. Sommige mensen komen voor onze specialismen, zoals sinds kort onze klimaatkast, en zien dan ook de literatuur of filosofie. En je hebt literaire lezers, die ons vaak via onze stands leren kennen, die hier vervolgens onze collectie queerboeken of postkolonialisme ontdekken. Zo zorg je steeds voor verrassing, waardoor klanten blijven lezen.’

FOTO ARMANDO ELLO

BOEKHANDEL

‘Ik heb jaren geroepen dat we permanent aan de rand van de afgrond staan. Maar dat is al een tijd niet meer zo.’

Ali Smith Ook strategische keuzes pakten goed uit. ‘Zo doen we van oudsher stands. Dat zit zó in onze genen. In die tijd voor het internet kochten vrouwen op allerlei evenementen van de vrouwenbeweging bij ons boodschappentassen vol boeken die ze bij hen in het dorp niet konden krijgen. Via die stands heb ik het vak geleerd. En in Utrecht waren we lang de enige boekhandel die altijd kwam opdraven. Andere winkels waren er vaak niet toe te bewegen. Door de cursus Boekondernemer van de Toekomst zag ik echter in dat we maar wat deden.

Door er vol op in te zetten, maakte ik er een bedrijfsmodel van.’

Het gevolg: structurele en daardoor lucratieve partnerships met uiteenlopende organisaties als de universiteit en TivoliVredenburg.

december 2019  jaargang 186

‘We werken nu met vaste contracten. En TivoliVredenburg doet véél. Soms staan we er wel vier, vijf keer per week voor een lezing of wat dan ook. We kunnen er bijna een dependance beginnen. Maar we doen ook clubjes die niets met onze specialisatie te maken hebben, zoals een jaarlijks diergeneeskundecongres over zoobiquity. Ik wist eerst niet eens wat dat betekende.’

Een ander voorbeeld: in plaats van eindeloze stapels folders over van alles en nog wat neer te leggen, wat veel werk kostte maar weinig opleverde, concentreert Savannah Bay zich nu op informatie voor lhbti-ers. ‘Nu krijg ik als Pink Point Utrecht een subsidie van de gemeente, die voor een minimaal bedrag een informatiecentrum heeft dat ze voor hun marketing kunnen inzetten. En wij krijgen veel mensen over de vloer die gericht op zoek zijn naar informatie die ze online niet kunnen vinden – met een kopje thee en luisterend oor erbij.’

Toch is de basis onder het bedrijf – in economische zin – per definitie wankel. ‘Het is zoals mijn boekhouder zegt: jouw kapitaal zit niet in je omzet of in je liquide middelen, en al helemaal niet in zoiets als de inventaris, want alle spullen zijn hartstikke oud. Nee, het kapitaal zit in de naamsbekendheid van de winkel, de gunfactor, mijn netwerk. Daarom heb ik steeds zoveel mensen die graag voor niets een bijdrage willen leveren.

Auteurs, vrijwilligers. Ook het jubileumboek is vooral gemaakt uit pure liefde voor Savannah Bay.’ Een mooi voorbeeld van de enorme welwillendheid is de komst van Ali Smith naar de jubileumavond.

‘Wij hadden haar twee keer in de winkel gehad toen ze nog niet zo bekend was. Ook dat is typisch voor ons: wij zijn er altijd vroeg bij. Maar de laatste keer was in 2008. Dus toen zij eerder dit jaar in Amsterdam was, ging ik er niet vanuit dat ze me nog zou herkennen. Wel dus. En toen ik vroeg of

35

Veramsterdamisering Hoe lang blijft dat goed gaan? Dit jaar had Verbeek – die slechts een parttime betaalde medewerker heeft – niet altijd genoeg vrijwilligers. Om die reden produceerde ze de grote jubileumavond voor het eerst vrijwel in haar eentje. Er was domweg niemand om te kunnen helpen. Verbeek haalt haar schouders erover op: ‘Het fluctueert nu eenmaal altijd. Soms zijn er drie vrijwilligers, soms veertig. Ik had veel studenten die tegenwoordig zó veel moeten dat ze deze zomer ermee stopten. En daarna trok het weer aan.’ Maar toch.

En wat als het prijsverschil tussen buitenlandse online boekhandels en Savannah Bay te groot wordt?

‘Onze klanten lezen steeds meer Engels. Tot wel 80 procent van mijn inkoop is tegenwoordig Engelstalig. Binnenkort laten we dat ook zien in de winkel, door meer kasten met Engels te vullen. En ook al is het elders goedkoper: men is bereid dat bij ons te kopen, omdat ze de plek willen steunen. Maar wat als de Brexit de levertijd veel langer maakt? Ik heb daar echt

36

FOTO ARMANDO ELLO

ze naar onze jubileumavond wilde komen, zegde ze meteen toe. I felt so honoured to be there, schreef ze me achteraf over haar optreden: I never met an audience with so much love and affection for a bookstore. Ze heeft ook nog steeds geen factuur gestuurd voor haar optreden.’

Het komt, denk Verbeek, door het thuisgevoel dat de winkel teweegbrengt. ‘Ik hoor zo vaak dat een schrijver tijdens zijn optreden zegt: “Wat ik hier vertel, heb ik nooit eerder verteld.” Ik krijg zo vaak na afloop mailtjes van hen: “Ik weet niet wat er gebeurde, maar het was zo bijzonder.” Dat kan alleen omdat je een bepaald gevoel weet te creëren. Zie ook het filmpje dat de universiteit gemaakt heeft over onze winkel. Wie er ook aan het woord komt – medewerkers, schrijvers, klanten – het gaat altijd over je thuis voelen en jezelf kunnen zijn.’

‘Ik ben nu 53 en ik merk inmiddels dat ik toch een prijs heb betaald in vriendschap, liefde en familie’ wakker van gelegen. Klanten gaan dan geen vertalingen lezen, maar bestellen bij Amazon.uk of gaan het e-boek lezen. Die klanten ben je gewoon kwijt.’

Een eigen site met eventueel koppelingen naar importeurs of groothandels is geen oplossing.

‘Wij hadden in 1997 als een van de eerste boekhandels een webshop.

Maar het heeft nu geen zin te concurreren met de Bols en Amazons.

Een link via CB is al te duur. En als je het aanbod handmatig bijhoudt, zoals we vroeger deden, maak je te veel missers: dan krijg je bestellingen voor uitverkochte boeken. De webshop is nu alleen voor de studieboeken – we leveren nu nog aan drie studieverenigingen – en om van tevoren boeken te verkopen bij evenementen en congressen waar wij een stand hebben. Ook werkt

www.boekblad.nl

het als etalage met de must-haves per rubriek.’

Zo zijn er meer onzekere factoren.

Neem de ‘veramsterdamisering’ van de binnenstad van Utrecht.

‘Het had de rust en de charme van een historische binnenstad met de universiteit als bepalende factor.

Maar nu zet de gemeente vol in op toeristen en dagjesmensen. De ene zelfstandige winkel na de ander verdwijnt – niet alleen boekhandels als De Wijze Kater en De Literaire Boekhandel. En alles wat ervoor terugkomt is: horeca en nog eens horeca. De binnenstad wordt een eenheidsworst met al die ketens en hippe tentjes.’

Op kleiner niveau is ook de eigen straat enorm veranderd. De Telingstraat was ‘een gezellig, lief achterafstraatje’ met behoorlijk wat doorstroom. Maar: het koffietentje en de cadeauwinkel in de straat hebben hun deuren gesloten. En – erger nog – Filmhuis ’t Hoogt is weg én de universitaire juridische bibliotheek heeft zijn ingang verlegd. ‘Er kwamen veel mensen voor of na de film naar ons. Maar nu is het wel een heel stil hoekje geworden. Op een dinsdagmiddag als vandaag zie je hier bijna niemand meer.’

Is er in de binnenstad van Utrecht dan nog wel plaats voor zo’n bijzondere winkel als Savannah Bay, vraagt ze zich af. ‘Wij bestaan ook bij de gratie van een lage huur. Dit pand is eigendom van een particulier die ons enorm steunt. Maar die vrouw is inmiddels hoogbejaard. Wat als ze ons niet op een of andere manier in haar testament heeft opgenomen? Wat gebeurt er dan met de huur? Onze collega’s van De Literaire Boekhandel hebben heel hard gezocht naar een nieuw onderkomen. De prijzen die je dan tegenkomt!’

Daar komt nog Verbeeks persoonlijke wens bij om haar focus te verleggen. ‘Ik zit nu 28 jaar in het vak, waarvan 23 jaar als eigenaar.

Dat waren tropenjaren. Vrijwilligers zijn natuurlijk fijn, maar wie heeft uiteindelijk de eindverant-

woordelijkheid over al het werk?

Die blijft altijd bij mij liggen. Ik ben nu 53 en ik merk inmiddels dat ik toch een prijs heb betaald in vriendschap, liefde en familie. Ik had altijd weinig tijd voor anderen. Tijdens ons jubileumjaar zat ik soms ook op het randje van oververmoeid.’

Ze doet tegenwoordig ook veel andere dingen in het boekenvak.

‘Programma’s maken, artikelen schrijven, interviewen en boekondernemers coachen, en ik merk dat daar nu mijn hart meer ligt dan bij het drijven van een boekwinkel alleen. Door ruimte te scheppen bij Savannah Bay voor anderen, krijg ik meer tijd en rust om die andere activiteiten uit te bouwen. Transforming my own story is ook belangrijk.’

Nieuwe generatie En dus is het, voortbouwend op de fundamenten onder het bedrijf, tijd voor een koerswijziging. Wat, dat weet Verbeek niet precies. Wel heeft ze een richting voor ogen.

‘Ik sta graag in de winkel. Maar het allerleukst aan Savannah Bay vind ik het verbinden van mensen. Het maken van een cultureel platform waar veranderingen in gang worden gezet. Dát wil ik uitbouwen. Tijdens mijn slotwoord op de jubileumavond heb ik dat laten doorschemeren. Sindsdien hoorde ik van verschillende mensen dat ze met iets soortgelijks bezig zijn, die willen nu met mij praten.’

Een plek in de binnenstad is dan niet meer noodzakelijk. ‘Je hebt inmiddels allerlei hippe culturele hotspots op bijvoorbeeld oude bedrijventerreinen, waar de gemeente ook geld voor over heeft.’ En boekverkopen wordt minder dominant. ‘Boeken blijven wel onze core business. Maar, zo wil ik dit jaar bepalen, kunnen we niet ook geld verdienen met het organiseren van evenementen, met schrijfcafés, leesclubs, coaching? Een combinatie dus van inkomsten uit verkoop, entreeheffing, lidmaatschap en subsidie.’

FOTO ANDREA ROELL

BOEKHANDEL

Queering the City of Literature

Savannah Bay wil daarbij nog meer samenwerken. ‘Misschien kunnen we wel samengaan met een uitgeverijtje of een productiehuis van een festival. De gemeente is bezig met het onderzoeken van een Regenbooghuis in de stad, daar zouden we bij aan kunnen sluiten. Wat dat betreft was het jubileumjaar wel een voorproefje. Voor de slotavond hebben we geen zaal gehuurd, maar zijn we een samenwerking met TivoliVredenburg aangegaan.

Zij leverden de zaal, techniek en tickets, ik zorgde voor de inhoudelijke invulling – met Ali Smith, maar ook muziek, poëzie en schrijvers als Arthur Japin, Radna Fabias en Eva Meijer die hun eigen transforming story vertelden.’

Belangrijk is wel dát Savannah Bay een vaste plek behoudt. ‘Je denkt misschien: een jonge generatie is digitaal en nomadisch. Ze kunnen heel pop-up overal wat anders doen. Maar er is juist – wellicht als tegenhanger tegen het feit dat alles tegenwoordig online gebeurt – een enorme hang naar een vaste plek.

Ik zie dat aan ons publiek. Dat is zo jong dat ik soms denk: het lijkt wel een studentenhuis. Maar ik hoor het ook als ik met hen praat: ze willen een plek om hun ambities te kunnen verwezenlijken. Die plek wil ik bieden.’

Maar wat die plek precies inhoudt?

december 2019  jaargang 186

Dat staat nog open. ‘Ik dacht eerst: ik ga een gedetailleerd plan uitwerken en dan komt er als een deus ex machina een opvolger die het gaat uitvoeren. Maar zo werkt dat niet.

Mensen blijven dan toch naar jou kijken om het voortouw te nemen.

Ik ben daarom nu bezig met mijn idee uit te zenden en het op gang te brengen in de hoop dat er spoedig een nieuwe generatie komt, eventueel vanuit de vrijwilligers, die het overneemt en het idee naar eigen inzicht verder uitbouwt.’

Die generatie zal waarschijnlijk een collectief zijn, denkt Verbeek. ‘Net als in de begintijd van Savannah Bay willen mensen tegenwoordig graag samen iets doen. En zo is straks de cirkel rond.’

Zie pagina 38-39 voor een bespreking van Savannah Bay. Geschiedenis van een bijzondere boekwinkel 1975-2019.

In Boekblad magazine 4/2019 stond de tekst van het eigen Boekenweekgeschenk van Savannah Bay, De moeder, de boekhandel van Thijs Joores.

Het filmpje van de Universiteit Utrecht over Savannah Bay is te zien op youtu.be/tG6IpSz7Xf1 en op de website van de boekwinkel. (www.savannahbay.nl) 

37

Jubileumboek Savannah Bay

35 jaar idealisme en een dosis zakelijk instinct De uit de vrouwenbeweging voortgekomen Utrechtse boekhandel Savannah Bay bestaat 35 jaar en viert dat onder meer met een ruim geïllustreerd en fraai uitgevoerd boek over de eigen geschiedenis. Zoals het hoort.

Tekst Enno de Witt

S

avannah Bay is nooit een doorsnee boekhandel geweest. De wortels zaten ooit stevig verankerd in de Utrechtse vrouwenbeweging van de jaren zeventig en tachtig. Op de golven van de tijdgeest signaleerden Dorelies Kraakman en Sylvia Bodnár een nergens gestilde behoefte aan wat destijds ‘dokumentatie’ heette over vrouwen, emancipatie en feminisme.

Zelfs linkse boekhandels als De Rooie rat lieten dat liggen.

Om in deze behoefte te voorzien werd op 3 december 1975 aan de Oudegracht boekhandel De Heksenkelder geopend, in samenhang met vrouwencafé De Heksenketel.

Geen gewone boekwinkel, al was het alleen al omdat voor de bevoorrading geen gebruik kon worden gemaakt van de gebruikelijke kanalen. De boeken waar behoefte aan was moesten zelf worden opgespoord en veelal geïmporteerd. Maar ook het primaire doel was anders. Dat was niet zoals bij de concurrentie geld verdienen, maar ‘de emancipatie van de mens’. Daar

38

werden nadrukkelijk ook de mannen bij genoemd, al zouden die pas veel later enige rol van betekenis gaan spelen in de onderneming.

Kraakman en Bodnár ‘droomden van een “niet-kommerciële inloopwinkel” waarin vrouwengroepen goedkoop konden vergaderen en via “publikatieborden” informatie over activiteiten konden verspreiden’.

Daarbij was het de uitdrukkelijke bedoeling dat het café de drempel voor de boekhandel zou verlagen – beleving avant la lettre dus.

Emancipatie werd destijds vooral gezien als een links project, vandaar dat voor de financiering van wat een coöperatie had moeten worden, werd aangeklopt bij links-feministische geestverwanten. Omdat die geen geld hadden werd besloten de boekhandel onder te brengen bij de speciaal daarvoor opgerichte Stichting ter Bevordering van Emancipatie en Feminisme (BEF). Drie vrouwen, onder wie beide oprichters, werden met behulp van subsidie in dienst genomen. Wat weer leidde tot kritiek

www.boekblad.nl

binnen de vrouwenbeweging, want gedoe was er volop. Bijvoorbeeld over de deelname van mannen, die vanaf 1977 de facto werden geweerd. Ook valt op dat de verhouding met het lokale Vrouwenhuis niet altijd even hartelijk was.

Begin jaren tachtig was het land in de greep van een zware economische crisis, die ook de boekhandel trof.

De noodzaak van een toegankelijker locatie leidde na anderhalf jaar zoeken tot een verhuizing naar de Telingstraat, waar de boekhandel nog steeds zit, en een naamsverandering.

Verder veranderde er aanvankelijk weinig. De onderneming was nog steeds een collectief, met alle problemen van dien. Zie ook de geschiedenis van de andere – linkse – collectieve boekhandels in ons land. Daarmee heeft Savannah Bay, genoemd naar een toneelstuk van Marguerite Duras, ook gemeen dat naarmate de jaren verstreken zich wat meer realiteitszin bij de idealen voegde. De wat geringere aandacht

VAKLITERATUUR

voor het puur praktische wreekte deelname aan het programma zich soms. Zo zou je verwachten Boekverkoper van de Toekomst. dat Savannah Bay de gedroomde leverancier was voor de vakgroep Aan het assortiment is een apart Vrouwenstudies, maar doordat het hoofdstuk gewijd en dat is meer collectief minder snel kon leveren dan terecht. Het levert allereerst ging Broese met de klant aan de haal. een vermakelijk beeld op van de Uit pure noodzaak, maar ook omdat ideologische haarkloverijen, maar er werd ingezien dat de winkel niet komt ook veel herkenbaars voorbij, louter op ideologie kon drijven, werd met name voor andere boekhandels professionalisering het sleutelwoord. die zich richten op een niche. In Achteraf bezien is 1987 een cruciaal de jaren tachtig bijvoorbeeld wint jaar geweest voor de boekhandel, het vrouwenboek, voorheen vrijwel toen Marischka Verbeek zich meldde uitsluitend verkrijgbaar in de als vrijwilliger. Halverwege de jaren speciaalzaak, terrein in de algemene negentig keerde het maatschappelijke assortimentsboekhandel. Zoals later tij zich weer eens tegen de winkel, verkopers van spirituele opnieuw drong het besef boeken het moeilijk door dat er echt iets moest kregen doordat die Het was de gebeuren. Verbeek boeken daar ook uitdrukkelijke ontdekte de ondernemer hun eigen bedoeling dat het planken en in zichzelf en kreeg in 1997 de leiding van kasten kregen. café de drempel Savannah Bay. Daarbij zekere voor de boekhandel Een werd gekozen voor ironie zit er zou verlagen – een commanditaire ook wel in: vennootschap. Stichting beleving avant la naarmate het De Luister werd stille onderwerp waar lettre dus vennoot en zorgde voor het de oprichters financiële zekerheid. Verbeek om te doen was – de bracht als beherend vennoot ‘mijn emancipatie van de vrouw energie, mijn arbeidskracht, mijn – mainstream werd, verloor hun missie inzet en mijn opgedane (grotendeels aan zeggingskracht. zelfbetaalde) vakkennis en Het is dan met name aan Verbeek ondernemingsvaardigheden’ in. Het te danken dat Savannah Bay toch doel van de winkel werd vastgelegd relevant bleef, waarbij de steeds verder als ‘voor gemeenschappelijke voortschrijdende professionalisering rekening uit te oefenen een een belangrijke rol speelde. ‘Het onderneming, omvattende een jonge winkelteam liet de ideologische boekhandel gespecialiseerd in teugels vieren en richtte zich op vrouwen-, homoseksuele en nietverkoopbaarheid’ staat er in het westerse literatuur, een en ander in boek, maar zo drastisch was die keuze de ruimste zin des woords’. Waarmee niet, want nog steeds speelde de de winkel van middel tot doel was maatschappelijke betrokkenheid in geworden. Verbeek zelf breidde de vrijwel alles door. Ook al moesten in doelstelling uit van betrokkenheid 2005 Harry Potter en de nieuwe Van bij vrouwenemancipatie tot Dale de omzet op peil houden en zijn ‘maatschappelijke betrokkenheid de non-books ook Savannah Bay niet in brede zin’. Door die verbreding vreemd. kwamen ook grotere, institutionele Het neemt niet weg dat Savannah klanten in het vizier, terwijl Verbeek Bay ook in het tijdperk van de zich steeds verder ontwikkelde als ‘lettersoep’ en al het andere waarmee boekverkoper, onder meer door het hedendaagse progressieve

december 2019  jaargang 186

individu zich identificeert een factor van belang kan blijven. Dat blijkt ook wel uit de ruime aandacht die in deze feestuitgave wordt besteed aan de maatschappelijke rol, aan de vrouwen (en later ook mannen en alles daartussen en daarbuiten) die hier een plek vonden en vinden om zichzelf te zijn en zich te ontwikkelen.

Zeker in een aan boekhandelserosie lijdende stad als Utrecht is het een verademing dat wat toch een buitenbeentje is kan groeien en bloeien, zij het niet zelden tegen de verdrukking in. Ook nu is de toekomst weer eens ‘onzeker’, maar een hoofdstuk gewijd aan de vele vrijwilligers doet vermoeden dat het ook ditmaal weer goed zal komen. Wat maar goed is ook. 

Marijke Huisman (et al.)

Savannah Bay. Geschiedenis van een bijzondere boekwinkel 1975-2019. € 25,00.

Uitgave: Savannah Bay, te bestellen via www.savannahbay.nl

39

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Oliver Gee leest

Het lichaamEen reisgids Oliver Gee (1982) studeerde kort Theologie in Utrecht en daarna Nederlandse letterkunde in Amsterdam. Doordeweeks is hij docent Nederlands in Arnhem, op zaterdag staat hij bij Van Someren & Ten Bosch in Zutphen in de winkel.

Oliver woont sinds vier jaar met zijn vriend in Brummen, waar hij hun huis volstouwt met negentiende-eeuwse boeken. Maar de populairwetenschappelijke boeken van Bill Bryson weten deze alfa toch ook te interesseren voor de exacte wetenschappen.

Ruim tien jaar geleden zei een vriend tegen me: ‘Oliver, jij begrijpt geen snars van dingen die met cijfertjes te maken hebben, maar dit moet je lezen.’ De dikke paperback die hij mij met die nogal aanmatigende woorden in de handen stopte, was Bill Brysons bestseller Een kleine geschiedenis van bijna alles. En ik was vanaf de eerste bladzijde verkocht.

Brysons nieuwste boek, Het lichaam – Een reisgids, is weer zo’n ambitieus populairwetenschappelijk project.

40

Als Bryson je ergens over vertelt, is het alsof er een vriendelijke en bijzonder belezen oom tegenover je zit. Hij is een rasverteller en daarbij heeft hij vooral oog voor het amusante en voor de sterke verhalen. Een groot deel van de charme van zijn boeken ligt in zijn talent de menselijke kant van de wetenschapsgeschiedenis te tonen.

Niet (alleen) de formules, maar juist ook het verhaal van degenen die ze ontwierpen.

Net als in Een huis vol, zijn

www.boekblad.nl

geschiedenis van het dagelijks leven, bouwt hij dit boek op aan de hand van een geheugenpaleis.

In het eerdere boek hing hij zijn verhaal op aan de kamers van het huis, nu aan de delen van het lichaam. En over al die nagels en botten, vliezen en aderen heeft hij de meest fascinerende en onderhoudende feiten vergaard.

De reis gaat van de bevruchting (die ‘stoethaspels’, de zaadcellen, zouden er ‘zonder hulp van buitenaf […] tien minuten over

doen om een afstand zo breed als de woorden op deze pagina zwemmend af te leggen’), via het hart (‘Er is uitgerekend (en Joost mag weten hoe), dat het hart in de loop van een mensenleven genoeg werk verricht om een object met een gewicht van 1 ton 240 kilometer in de lucht te tillen’), tot aan de dood (‘Jeanne Louise Calment uit Arles […] overleed op de zeer gevorderde leeftijd van 122 jaar […] en pochte op hoge leeftijd nog trots en charmant: “Ik heb nooit meer dan één rimpel gehad, en daar zit ik op.’’’), en alles wat daartussen ligt.

En zoals die oom je ook altijd iets van zijn goedbedoelde levenswijsheid aan de hand wil doen, heeft Bryson die bijbedoeling ook. Zijn (niet al te opdringerige) boodschap: we moeten wat minder eten en wat meer bewegen. Je moet minder lang op dat ‘verleidelijke kussen van je grote bilspier’ zitten, en niet meer ‘de stappenteller om de poot van je hond doen’. Want dat laatste is blijkbaar in Amerika dé truc om indruk op je collega’s te maken.

Kortom: een boeiende reis door ons eigen lijf, voorzien van een leerzaam en hilarisch commentaar.

HET LICHAAM – EEN REISGIDS BILL BRYSON (ATLAS CONTACT, € 29,99)

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Sherene Ahsmann van boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch): De laatste jaren verschijnen veel boeken waarin Alzheimer een hoofdrol speelt, waarschijnlijk omdat we er heden ten dage vrijwel allemaal direct of indirect mee te maken krijgen. Met een moeder en schoonmoeder met Alzheimer wil ik ze eigenlijk ook allemaal lezen. Het ene boek vind ik mooi, het andere leg ik na een paar hoofdstukken al weg omdat het me niet raakt. Maar dit boek van Marjolein Beumer las ik in één adem uit. In de hoofdrol Catherina Pecheur, groot actrice die steeds meer haar grip op het leven verliest. Daarnaast het verhaal van haar dochter Laura die zich (als jong meisje) door haar moeder in de steek gelaten voelde, en de relatie tussen Laura en haar dochter Puck.

Alle drie worstelen ze met het leven en met de relatie tot elkaar. Ik voelde me verbonden met de personages, ze worden zo levensecht neergezet met al hun mooie en minder mooie kanten.

Monique Eskens van De Drvkkery (Middelburg): De jonge Soumia keert na een afwezigheid van vijf jaar terug naar huis; zij heeft geboet voor een verschrikkelijke vergissing waardoor zij bekend kwam te staan als de taxiterroriste. Zij leert de oude Luc kennen, die zijn vrouw verloren blijkt te hebben bij de aanslag op een Brussels station waar Soumia zijdelings bij betrokken is geraakt. In wisselende hoofdstukken leren wij Soumia en Luc beter kennen. Zij probeert haar leven weer op te pakken en om te leren gaan met de invloed die zij ongewild heeft op het leven van haar vader en haar jonge broertje.

Hij heeft het eigenlijk niet zo op alle immigranten in zijn oude volkswijk, maar gaandeweg draait hij bij. Wat een prachtig geschreven, actueel en aangrijpend boek! De scènes over racisme en vooroordelen blijven je lang bij, net als de eenzaamheid, wanhoop en uitzichtloosheid. Maar er is ook ruimte voor vriendschap en hoop.

ZONDER PUBLIEK MARJOLEIN BEUMER (MEULENHOFF, € 19,99)

HET MOOIS DAT WE DELEN ISH AIT HAMOU (MANTEAU, € 21,99)

december 2019  jaargang 186

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Inge van Es van boekhandel Kooyker (Leiden): Lichter dan ik is het ontluisterende levensverhaal van een Javaanse vrouw ten tijde van het koloniale tijdperk. Natuurlijk is Indië geen onbekend thema in de Nederlandse letteren, toch is deze historische roman anders: het vertelperspectief ligt deze keer bij een inheems personage. In toegankelijke, beeldende taal beschrijft Dido Michielsen de lotgevallen van Isah, een trotse en doortastende vrouw die slachtoffer wordt van haar tijd. Als njai van een Hollandse officier denkt zij een beter leven tegemoet te gaan. Ze wordt zijn huishoudster en minnares en schenkt hem twee dochters. Maar Isah komt bedrogen uit: ze moet plaatsmaken voor een vrouw uit Holland. Zal Isah haar kinderen ooit nog terugzien?

Een verhaal uit NederlandsIndië dat ook verteld moet worden en meer aandacht verdient!

LICHTER DAN IK DIDO MICHIELSEN (HOLLANDS DIEP, € 21,99)

42

Walter Jansen van boekhandels Jansen & de Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem): Stephan Enter is een auteur van wie je ieder boek direct wilt lezen. Zijn roman Grip is voor mij een van de beste boeken van de afgelopen tien jaar. Nu dan Pastorale, het DWDD Boek van de Maand november; een roman over cultuurverschillen, over het losraken van je wortels en het verlies van je jeugd.

Met weinig woorden weet Stephan Enter zijn hoofdpersonen scherp te karakteriseren: Oscar en zijn oudere zus Louise, de moeder en het gereformeerde milieu waarin zij verkeert. Al na enkele bladzijden heb je het gevoel Oscar en Louise persoonlijk te kennen. Waar we minder snel hoogte van zullen krijgen is een Ambonese familie, klasgenoot Jonkie, diens zus Dona en beide ouders Matupessy.

Iedereen die vriendschap heeft gehad binnen de Indische gemeenschap zal met Pastorale het gevoel hebben thuis te komen. De geuren, het eten, de omgangsvormen maar vooral ook, de heimwee.

Benieuwd hoe men vanuit de Molukse gemeenschap zelf deze roman zal lezen.

PASTORALE STEPHAN ENTER (VAN OORSCHOT, € 22,50)

Inge Roos van kinderboekwinkel In de wolken (Voorburg): Ongelooflijk hoe ontstellend veel (jonge) kinderen werden gebruikt om schoorstenen te vegen. Dit boek vertelt het verhaal over hun harde leven in Victoriaans Londen, maar het zal elders in Europa in die tijd niet veel anders zijn geweest. Tijdens het lezen van dit ontroerende verhaal zit je bijna op schoot bij de auteur, stoppen kan pas als het boek uit is. En dan blijft het nog even nagonzen in je hoofd. Een boeiend geschreven verhaal, waarin moed, trouw en vriendschap centraal staan, met een vleugje magie erdoorheen. Ik heb het niet droog gehouden. Hoofdpersoon Nan gaat zelf door een onbeschrijfelijke ellende maar blijft oog houden voor anderen en probeert op haar eigenwijze manier de wereld een beetje beter te maken.

Wat een heldin. ‘Door anderen te redden, redden we onszelf.’ En zo is dat. In deze donkere dagen is dit boek een mooi, warm lichtje.

DE VEGER – HET VERHAAL VAN EEN MEISJE EN HAAR MONSTER JONATHAN AUXIER (BILLY BONES, € 19,99)

www.boekblad.nl

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam): Af en toe komt er een boek voorbij dat al je verwachtingen op zijn kop zet. Je begint, ogenschijnlijk rechttoe rechtaan, te lezen over een pater in 1468 die een begrafenis van een priester gaat voorbereiden en voordat je het weet is de hele wereld op zijn kop gezet.

Al meteen in het eerste hoofdstuk wordt iets onthuld dat de roman – er staat wel thriller maar dat moet je met een korreltje zout nemen ­­– zo’n wending geeft dat je het boek onmogelijk kunt wegleggen. Robert Harris neemt je mee naar het laatmiddeleeuwse Engeland waar je verzeild raakt in een afgelegen gemeenschap. Steeds op je hoede, om maar geen aanwijzing te missen, word je door de dorpelingen aan de hand genomen en kom je steeds meer te weten van wat er zich heeft afgespeeld totdat je jezelf niet meer kunt losrukken van de pagina’s.

Een heerlijk boek om te verkopen: verklap niet te veel van het verhaal maar benadruk de leeservaring. Gegarandeerd succes!

DE TWEEDE SLAAP ROBERT HARRIS (CARGO, € 20,99)

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:

 Staat 4 weken online op boekblad.nl  Wordt gedeeld op onze sociale media  Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief  G a meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

osa Bernhard komt uit de wereld van de marketing, was freelancejournalist en copywriter. Voordat ze met de boekhandel begonnen werkte ze voor uitgeverij Clavis, waar ze marketing en communicatie deed.

Jan Popelar komt uit Tsjechië en studeerde theologie en filosofie in Praag. Hij kreeg een beurs van de VU, waar hij zich bezighield met het bewustzijn, in vaktermen het ‘Mind-body problem’, waarvoor hij veel Amerikaanse filosofen las. ‘Maar in Praag had ik al veel vrienden die kinderboeken maakten of uitgaven.

Boeken die we in Nederland niet hebben. En het voordeel van een studie filosofie is dat je zelf kunt uitmaken wat je doet. Ik heb daardoor veel kennis van het uitgeefvak op kunnen doen.’

Tijdens een aantal gezamenlijke bezoeken aan de Tsjechische hoofdstad ontstond het idee voor een uitgeverij. Die zou zich moeten specialiseren in bijzondere prentenboeken van hoge kwaliteit. Popelar zocht daarvoor contact met oude bekenden. ‘Auteurs en uitgevers kende ik persoonlijk. We dachten eerst aan een webwinkel. Deden onderzoek. Reisden door Europa.

Zo kreeg ons plan langzaam maar zeker vorm. We gingen nog een laatste keer met vakantie, naar Canada, en daarna gingen al ons geld en inspanningen naar het bedrijf.’

Dat bestond om puur praktische redenen aanvankelijk uit een boekwinkel in een voormalige groentewinkel (waar ze antikraak zaten en dus weinig huur betaalden) en een webwinkel. Maar antikraak is per definitie tijdelijk en ze wilden toch iets permanenters. Bovendien bleek het in de praktijk ondoenlijk om twee winkels te bemensen. ‘Ik moest bijvoorbeeld boekhandels bezoeken’, zegt Bernhard. ‘We hebben wel gedacht aan het inhuren van vertegenwoordigers, maar besloten toch het zelf te doen.’ De uitgeverij zit nu in cultureel centrum Meneer de Wit. De boekhandel wordt daar omgebouwd tot kantoor en showroom voor de uitgeverij. Ook zullen hier activiteiten worden georganiseerd, voor zover die niet elders in de stad plaatsvinden.

Tsjechische traditie Over de naam Boycott zegt Popelar: ‘Hij is licht provocerend, mensen moeten nadenken over wat wij doen, en bovendien weerhoudt het ons ervan te ver naar het midden op te schuiven. We zijn er niet bang voor, maar we zoeken naar een balans tussen zakendoen en de boeken die we uitgeven en waar we in geloven. We willen vasthouden aan onze identiteit, we letten op dat we geen dingen doen die niet des Boycotts zijn. We zijn allebei redelijke en pragmatische mensen, maar wel heel gepassioneerd over wat we doen. Het is geen hobby, het is ons beroep. We

INTRODUCTIE MIDDELS TV-CAMPAGNE

DE NIEUWE FRANK KRAKE

20.000 50.000

WAARGEBEURD, AANGRIJPEND EN SPRAAKMAKEND

LANCERING 5 FEBRUARI 2020

WORDT VERVOLGD

BESTELLINGEN EN AANVRAGEN PROMOTIEMATERIAAL VIA: INFO@EFENEFMEDIA.NL