BOEKBLAD Magazine 7/8, 7 juli 2017

JAARGANG 184 JULI/AUGUSTUS 2017

Vakblad voor het boekenvak

DUBBELDIK

ZOMER NUMMER

WWW.BOEKBLAD.NL

Patrick Swart (algemeen directeur WPG):

‘ SCHWUNG IS WAT WE NODIG HEBBEN’

IK GA OP REIS EN NEEM MEE… Zonnecrème Zonnebril

Beach slippers Boekenlijst

De zomer is voor veel mensen een mooie gelegenheid om hun neus (wel goed insmeren) eens in een goed boek te steken. Bij Wilco, Bariet Ten Brink en Wöhrmann houden wij van boeken èn van vakantie, een mooie combinatie. De kans is groot dat deze zomer uw koffer vol zit met door ons gedrukte boeken. U hoeft u in ieder geval niet druk te maken over de douane, want u mag er zo veel meenemen als u wilt!

WIJ WENSEN IEDEREEN EEN FIJNE VAKANTIE EN VEEL LEESPLEZIER TOE!

Wilco - Vanadiumweg 9, 3812 PX Amersfoort, t. +31 (0)88-1105 500, info@wilco.nl Bariet Ten Brink - Eekhorstweg 1, 7942 JC Meppel, t. +31 (0)88-1105 400, info@bariet-tenbrink.nl Wöhrmann - Estlandsestraat 1, 7202 CP Zutphen, t. +31 (0)88-1105 600, info@wohrmann.nl

L

AA MAXIM

20 KG

IN DIT NUMMER:

10

Patrick Swart (algemeen directeur WPG):

‘Binnen WPG is jaren gestuurd op snijden, we investeren nu weer in de toekomst’

COLOFON Redactie Lucie Th. Vermij (hoofdredacteur), Mandy den Engelsman (webredacteur), Sabine Kok (eindredacteur) Redactieadres Fruitweg 70 3981 PA Bunnik T (030) 763 12 64 E redactie@boekblad.nl

4

Medewerkers aan dit nummer Paul Barelds, Maarten Dessing, Thomas Fasting, Hans Gaarlandt, Henk Groenewegen, Hannie van Herk, Chris de Jong, Rob Nijpels, Stijn Rademaker, Annemieke Tetteroo, Arjen van Trigt, Jan Reinier van der Vliet (cover), Jonathan Vos, Enno de Witt Uitgever Ruth Bisschop E Ruth@pubmedia.nl

Boekblad is een maandelijkse uitgave van PubMedia en een voortzetting van het sinds 1834 bestaande Nieuwsblad voor den Boekhandel.

Uitgeverij PubMedia Fruitweg 70, 3981 PA Bunnik Advertenties Nicole van Lierop, sales T 06 41 11 98 86 E Nicole@pubmedia.nl

www.boekblad.nl

Abonnementen Onze klantenservice is di telefonisch bereikbaar van 9.00-12.30 uur en do van 13.30-17.00 uur T (030) 763 12 50 E Klantenservice@pubmedia.nl Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – ­Deventer www.colorscan.nl

Druk Ten Brink (Meppel) © 2017 PubMedia Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen in reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

EN VERDER 06 Vooraf

Column Lucie Th. Vermij

20

Het Merkelbach Genootschap: netwerk voor boekenvakvrouwen

08 Over het nieuws

Arjen van Trigt, Annemieke Tetteroo en Hans Gaarlandt

10 De visie

Patrick Swart, algemeen directeur WPG

16 Winkelcentrum

De toekomst van winkelgebieden

20 Vrouwennetwerk

Het Merkelbach Genootschap bestaat vijf jaar

24 Digitaal lezen

Introductie abonnementsmodellen creëert nieuwe kansen

28 Verbouwing

Boekhandel Daan Nijman in Roden

32 Afscheid

32

Daniel Ropers vertrekt als directeur van Bol.com

36 Vakliteratuur

De verlovingsbrieven van George Lodewijk Funke

Daniel Ropers neemt afscheid na negentien jaar internet­ boekhandelen

35 Het boek

Chris de Jong over Orensnijder tulpensnijder van Paul Rodenko

36 De lezer

Henk Groenewegen van Boekhandel De Tribune in Maastricht

37 Recensies Abonnementsprijzen 2017 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP- en studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105.

ZZP- en studentenabonnement is € 45. Zie de omschrijving van de

verschillende abonnementen op www.boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/­voorwaarden ISSN 1586-2897

Boekverkopers lezen

Persberichten welkom op redactie@boekblad.nl Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

5

6

VOORAF

RODE LOPER Lucie Th. Vermij (lucie@boekblad.nl)

Het is elke maand best een toer om een foto voor deze pagina te scoren. Drie vond ik er ditmaal: een van een hallucinerend prachtige boekhandel in China, een van bezoekers aan een literair festival in een zwarte tent in het Drentse Amen, en toen deze foto van geduldig wachtende lezeressen in winkelcentrum de Weiert te Emmen, in de rij voor een gesigneerd exemplaar van de nieuwe roman van Karin Slaughter, Goede dochter.

De eerste foto zou staan voor het esthetisch visioen dat een boekhandel kan zijn. De laatste twee voor de aardse werkelijkheid van boekliefhebbers. Die werkelijkheid was onder meer dat Goede dochter binnen één week na verschijnen op de eerste plaats van de Bestseller60 stond. En zo ziet zo’n succes eruit! Meer dan tweehonderd bezoekers kwamen naar Bruna Emmen voor een signeersessie met Slaughter.

Het gaat niet gemakkelijk met veel winkelcentra in provincieplaatsen. Daarover hebben we in dit nummer een uitgebreid artikel. Veel leegstand. Te hoge huren, teruglopende bezoekersaantallen, internet, een te eenzijdig winkelbeeld, betaald parkeren. Oplossingen liggen soms in een nieuwe vastgoedeigenaar die zo’n winkelcentrum met aandacht ontwikkelt en ondernemers die aan de bak gaan.

En dan Bruna in winkelcentrum de Weiert in hartje Emmen. Als je op Google Street View het adres zoekt, zie je allemaal winkels te huur. Bruna-eigenaar Marije Brokmann beaamt dat. Ze kan als ze zou willen zo haar winkelvloer verdubbelen. Met haar boekhandel annex postkantoor gaat het trouwens goed: de omzet stijgt, in alle productgroepen. Afgelopen november is ze begonnen met grootschalige activiteiten die erg aanslaan. Zoals een Harry Potternacht, de voormalige, beroemde Drentse rockband Cuby & The Blizzards, de vlogster OnneDi. En Karin Slaughter? Het Bruna-hoofdkantoor bood een signeersessie aan voor twee Bruna-winkels en iedereen kon meedingen. Brokmann vertelt hoe ze dagen aan een plan werkte om Slaughter naar Emmen te halen. Ze richtte in een van de leegstaande buurwinkels een crime room in. Zelf stond ze er met twee collega’s als FBI-agenten naast. Slaughter kwam binnen op het plein bij de nieuwe dierentuin Wildlands, waar ze met een microfoon de fans toesprak. Tweehonderd waren er. Met waanzinnig veel pers erbij.

De burgemeester kon er niet bij zijn, maar kwam na afloop langs en bleef wel anderhalf uur. Geweldig vindt hij wat zij deden. Als daar behoefte aan was wilde hij wel schrijvers komen interviewen. De foto van deze maand voldoet misschien niet aan het esthetisch visioen van die boekhandel in China, maar boeken verkopen in een winkelcentrum in een provincieplaats: het kán.

FOTO PAUL BARELDS

7

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

ARJEN VAN TRIGT Uitgever bij Boekencentrum Uitgevers, dat sinds 1 januari deel uitmaakt van VBK Uitgevers.

Kobo Plus trekt veel nieuwe lezers Kobo lijkt met Plus een succesvol abonnementsmodel te hebben.

40.000 proefabonnementen in drie maanden is veel, zeker als je daarbij optelt dat 75 procent betaald heeft verlengd na de eerste maand. Glorieuze cijfers waar vast wat nuancerende opmerkingen bij te maken zijn.

Kobo blijkt een geduchte concurrent van de KB te worden. Het titelaanbod van Kobo is dan ook veel beter. Ondertussen stelt dit abonnementsmodel uitgevers wel voor spannende vragen. Stellen we onze bestsellers vanaf dag 1 beschikbaar? Dat heeft ongetwijfeld een drukkende werking op de verkoop, maar ook op illegaal downloaden.

Hoe krijgen we onze auteurs mee in deze nieuwe ontwikkelingen? Houden we onze omzet op peil wanneer consumenten structureel overstappen op abonnementslezen?

Cumulatieve A-boekenomzet t/m week 24 op +1,4% De boekenverkoop blijft, met de nodige pieken en dalen, tot nu toe op het niveau van vorig jaar met een plus van 1,4 procent. Inmiddels vertoont de omzet A-boeken de laatste 8

twee jaar kleine plusjes. De krimp lijkt op dit moment uit de markt te zijn verdwenen. Dit is blijkbaar het omzetniveau dat we komende tijd zullen houden. Ik heb wel de indruk dat de plusjes meer dan in het verleden gegenereerd worden door enkele bestsellers, zoals vorig jaar Judas en de nieuwe Harry Potter.

Boekhandels kenden ondanks het weer goede Vaderdag Het is verrassend hoe veerkrachtig het boek is. Waar we als uitgevers en boekverkopers bij tijd en wijle de neiging hebben te blijven somberen, blijkt ineens dat het boek gewoon nog een aantrekkelijk cadeau is. Dit onderstreept trouwens wel de conclusie dat het boek steeds meer als cadeau (aan een ander welteverstaan) wordt aangeschaft.

We moeten daar als uitgevers nog meer op inspelen.

Daniel Ropers vertrekt bij Bol.com Het moest er een keer van komen.

Daniel Ropers startte negentien jaar geleden met een online winkel die uitgroeide tot de grootste boekretailer in ons land, by far. Al die tijd dat hij leiding gaf aan Bol.com wist de webshop concurrenten op afstand te houden. Bol.com zorgde ervoor dat het boek lange tijd een van de producten was die het meest online gekocht werden. Later, in 2009, gaf Bol onder leiding van Ropers een boost aan het e-lezen in Nederland door e-boeken en e-readers in het

www.boekblad.nl

assortiment op te nemen. Op dat vlak is Bol altijd marktleider gebleven. Ik kan mij nog goed herinneren hoe Ropers min of meer een programmaonderdeel opeiste bij het CB E-bookevent waar Amazon zich ook presenteerde als nieuwe e-boekaanbieder. Daar kon hij niet stilzittend naar luisteren. Uiteindelijk is ook Amazon in Nederland slechts een e-boekverkoper in de marge gebleken. Chapeau Daniel voor wat jij tot stand hebt gebracht met Bol.com.

ANNEMIEKE TETTEROO Accountmanager bij HarperCollins Holland, uitgever van de nieuwe Karin Slaugter Goede dochter, die in week 25 op 1 binnenkwam in de Besteller60.

Ronald Giphart schrijft literair verhaal samen met robot voor Nederland Leest Er is steeds meer digitalisering op ieder gebied in het boekenvak. Niet alleen bestsellerauteur Ronald Giphart die samen met een robot een verhaal schrijft. Maar ook uitgeefconcern WPG dat met behulp van een computerprogramma wil gaan voorspellen wat de bestsellers van morgen gaan worden. Ik ben benieuwd hoe deze ontwikkeling verder gaat verlopen: zouden modellen

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

en computers echt in steeds grotere mate bepalen wat wij als lezers willen lezen?

‘Judas’ van Astrid Holleeder bestverkochte spannende boek 2016/2017 Persoonlijk vond ik het een van de beste stunts in mijn boekenvakloopbaan: een boek dat ingekocht moest worden door de boekhandels, zonder dat ze iets over de inhoud mochten weten. En de meeste winkels kochten het ook goed in. Na de uitzending van RTL Late Night kwam er een run op Judas en uiteindelijk werd het in een paar weken tijd zelfs het bestverkochte boek van 2016.

Ongekend en voor de boekhandels zorgde het rond de feestdagen voor fijne extra omzet.

Shortlist Beste boekverkoper 2017/2018 bekend Tijdens de Elspeet Conferentie werd als vanouds de shortlist van Beste boekverkopers bekendgemaakt. De lijst bevat boekverkopers die stuk voor stuk de liefde voor boeken uitdragen én zorgen dat hun klanten steeds maar weer terug willen komen naar de winkel waar ze werken.

Zelf stem ik nooit: er zijn zoveel goede boekverkopers in Nederland (en België). Ik ben benieuwd wie zich straks een jaar lang de Beste boekverkoper mag noemen. Het is alle genomineerden van harte gegund!

Barnes & Noble sluit boekhandels, Amazon opent nieuwe Interessante ontwikkelingen in de Verenigde Staten. Een internetretailer die fysieke winkels opent, terwijl een meer traditionele boekhandelsketen winkels sluit. Ik ben benieuwd of ook in Nederland online retailers fysieke winkels gaan openen. Ook hier zien we veel veranderingen in het winkellandschap en in de binnensteden.

HANS GAARLANDT Marketing- en digitaal manager bij uitgeverij Balans, dat haar eigen vlog, ‘Licht’, lanceerde.

Kobo Plus trekt veel nieuwe lezers Het bericht dat Kobo Plus, de abonnementendienst van Kobo en Bol.com, drie maanden na de start al meer dan 40.000 proefabonnees verwelkomde en dat 75 procent van hen converteerde naar een betaald abonnement, kan alleen maar worden toegejuicht. Het mag een grote prestatie worden genoemd dat Kobo, hoewel de lancering minstens een jaar werd uitgesteld, in staat is geweest zoveel uitgevers aan de dienst te binden. Het getuigt van ondernemerschap dat ook de meeste grote uitgevers meedoen met dit nieuwe model. Zonder hen had deze dienst geen bestaansrecht gehad. Een serieus initiatief als dit zal het lezen van boeken alleen maar stimuleren en auteurs en nieuwe titels een nieuw promotiekanaal geven. Abonnees komen er snel genoeg achter dat lange stukken lezen op apparaten het niet is. Uiteindelijk willen we gewoon eigenaar zijn van boeken met al onze zintuigen.

Patrick Swart in InCT: ‘WPG kan niet dezelfde grootte aanhouden als vroeger’ Dat WPG de afgelopen jaren in moeilijk vaarwater zat en zoekt naar nieuwe wegen is algemeen bekend.

De nieuwe CEO Patrick Swart heeft de zware klus om de voormalige reus in de uitgeefwereld opnieuw op de kaart te zetten. De structurele inkrimping van het concern heeft er bij de verschillende uitgeefonderdelen natuurlijk flink ingehakt. In zijn

verschillende mediaoptredens articuleert Swart een scherpe visie, waarbij hij krachtige managementterminologie als ‘creativiteit’, ‘talentontwikkeling’, ‘innovatiekracht’, ‘schalen’ en ‘efficiency’ niet schuwt.

Managementtaal ligt gevoelig, zeker in de uitgeefwereld. Ik hoop dat hij ook juist cultuurbewaker wordt.

Want, zo gaat het managementadagium: culture eats strategy for breakfast!

Tsjechië blokkeert btwverlaging op e-boeken Wie had gedacht dat uitgerekend de Tsjechen een politiek spelletje zouden spelen en de verlaging van het btw-tarief voor digitale boeken, kranten en media zouden blokkeren in Europa? Er moet snel unanimiteit komen om het verlaagde tarief voor e-boeken door te voeren.

Het lijkt me evident dat lagere consumentenprijzen leiden tot meer innovatie, minder illegaliteit online en hopelijk tot een toename van digitale lezers (en boekenkopers).

Twee boeken over warenhuis Blokker op stapel Zowel uitgeverij Ambo|Anthos als uitgeverij Tens Media komt met een boek over de geschiedenis van warenhuisketen Blokker. De opkomst en neergang van dit succesvolle familiebedrijf zal vast tot de verbeelding spreken. Of het bestsellers worden als Het drama Ahold, Nina en De prooi zal moeten blijken. Eigenlijk vind ik het jammer dat belangwekkende bedrijfsbiografiën van succesvolle Nederlandse ondernemingen niet gauw een groot publiek bereiken. Ik begrijp ook wel dat ellende een stuk beter verkoopt, maar laten we hierin als Nederlanders een voorbeeld nemen aan de Amerikaanse cultuur, waarin succesverhalen veel meer lijken te worden gewaardeerd.

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

9

PATRICK SWART 1968 Geboren te Den Haag, opgegroeid te Leidschendam, Heerhugowaard, Amsterdam en De Rijp 1987 Atheneum aan het Han Fortmann College te Heerhugowaard 1988-1996 Studie Rechten (bestuursrecht), Politicologie (bestuurskunde) aan de UvA 1997-1998 Trainee bij de Thieme Groep 1998-2001 Consultant bij GEA 2001-2002 Content en product development manager Monsterboard 2002-2005 Senior consultant bij Immediate Solutions 2005-2009 Eigen bedrijf FUSE, dat fuseerde met GEA 2009-2016 50% aandeelhouder GEA 2017 CEO WPG

10

www.boekblad.nl

DE VISIE

Patrick Swart (algemeen directeur WPG):

‘ SCHWUNG IS WAT WE NODIG HEBBEN’

H

Hoe bent u als uitgeefconsultant met WPG als klant daar CEO geworden?

‘In 2016 was ik net interimdirecteur bij uitgeverij Zwijsen, toen mijn voorganger Koen Clement bekendmaakte dat hij wegging. Ook de directeur van WPG Media Hylke van der Meer had net opgezegd, Peter Quaghebeur ging weg bij WPG Vlaanderen en Henk Pröpper bij De Bij. Dergelijke wisselingen brengen onzekerheid in een organisatie. Toen heb ik een mail naar Koen gestuurd met de vraag: zal ik na mijn periode bij Zwijsen de honeurs bij WPG waarnemen tot er een waardige opvolger voor je is? Gezien mijn ervaring met alle groepsbedrijven vond ook de raad van commissarissen dat een goede oplossing. In november 2016 is me gevraagd om langer te blijven.’

Sinds eind 2016 is uitgeefconsultant PATRICK SWART algemeen directeur van WPG. Vorige maand kwamen de jaarcijfers van 2016 naar buiten, die weinig fraai waren.

Maar de prestaties in 2017 zijn volgens Swart boven begroting.

Belangrijk onderdeel van zijn strategie is VERSNELDE INNOVATIE. Tekst Lucie Th. Vermij Foto’s Jan Reinier van der Vliet

En nu ligt er het Jaarverslag 2016. De omzet van WPG daalde van 141 naar 136 miljoen euro, die van de boekentak van 68 naar 60 miljoen euro. U noteerde een verlies van 2,5 miljoen euro.

‘2016 was geen fraai jaar. WPG heeft minder geprofiteerd van de stabilisering van de boekenmarkt dan sommige collega’s. De oorzaak ligt in het verleden. De markt is risicovoller geworden.

Zelfs al staat een titel in de top 10 of top 20, dan verkoop je bij lange na niet de aantallen die je jaren geleden verkocht als je in die toplijst stond.

Maar bijvoorbeeld Zwijsen en A.W. Bruna deden het uitstekend. WPG Kindermedia doet het meer dan goed. Bij de boeken waren het WPG België en De Bij die het in 2016 minder deden, maar bij De Bij ging het eerste kwartaal van 2017 alweer substantieel beter. Boeken uitgeven is toch langebaanschaatsen. Als je een jaar geen bestseller hebt, dan word je direct geraakt. Er zit bijzonder veel drive, creativiteit, enthousiasme en passie bij de uitgeverijen, maar het is altijd moeilijker als je even geen grote successen hebt. Succes trekt

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

11

succes. Als WPG zijn wij een breed uitgeefhuis, behalve op de boekenmarkt zijn we ook actief op het gebied van tijdschriften en educatie. De tijdschriften staan overal onder druk, dus ook bij WPG. Een aantal titels heeft het zwaarder dan andere. VI heeft veel geïnvesteerd in innovatie en online, maar heeft te maken met een dalend aantal printabonnees. Daar is afscheid genomen van vijftien mensen. Vrij Nederland is overgegaan naar een maandblad en ook daar is gereorganiseerd.

Deze reorganisatiekosten zijn mede verantwoordelijk voor het verlies in 2016. Maar zeker niet al onze bladen doen het slecht. Happinez en ook Psychologie doen het goed. Runner’s World en Yoga gaan steady door. We hebben recent Bicycling gelanceerd als nieuwe online titel en kwartaalblad, gericht op de zogenaamde Mamil: middleaged man in lycra.’

Welke rol heeft bij De Bezige Bij de discussie rond Abou Jahjah en het vertrek van onder anderen Leon de Winter gespeeld?

‘Er is altijd discussie rond De Bezige Bij. Johan de Koning zei: “Ik zou me eerder zorgen maken als er géén discussie meer is rond De Bezige Bij.” Zoveel auteurs zijn er niet vertrokken.’

‘ BINNEN WPG IS JAREN GESTUURD OP SNIJDEN’ Er was commotie over de ‘voorziening oninbare voorschotten’, een bedrag van 22 miljoen euro, waarop elk jaar een percentage afgeboekt wordt.

‘Elke uitgeverij heeft een voorziening op voorschotten. Dat is niet zo bijzonder. Die voorschotten zijn betaald aan auteurs voordat hun boek verscheen. Je kunt niet een of twee jaar schrijven zonder inkomsten. Het is de bedoeling dat elk voorschot zich in de toekomst terugbetaalt, maar in de praktijk lukt dat zeker niet altijd. Een deel is daarmee oninbaar en daar moet je op afschrijven.

Je probeert het bedrag zo laag mogelijk te houden. Door foutieve berichtgeving in de kranten ontstond er commotie. Ik snap dat onze auteurs en relaties dan vragen gaan stellen. Maar WPG en haar boekenbedrijven zijn bijzonder solvabel en liquide.’

Stamt die 22 miljoen uit de periode Robbert Ammerlaan bij De Bezige Bij? ‘Ik wil niet naar het verleden blijven wijzen. Sommige dingen zijn inderdaad van langer terug, het 12

www.boekblad.nl

duurt soms een tijd eer een boek verschijnt.

De voorschotten hebben betrekking op al onze boekenuitgeverijen, niet alleen op De Bij. Voorschotten horen bij het boekenvak. Nu worden er lagere, aan de marktsituatie aangepaste voorschotten betaald. Je kunt simpelweg niet zonder.

Voorschotten zijn een manier om auteurs in de gelegenheid te stellen een mooi werk te schrijven.

Met een voorschot zal je een auteur ook meer aan je binden. Je geeft daarmee vertrouwen, je zegt: ik geloof in jou. Je hoeft als uitgeverij niet mee te doen in de voorschottenrace om een auteur of werk binnen te halen. Wij hebben niet meegedaan met de bieding voor de boeken van de Obama’s. In de eerste plaats omdat er nog geen manuscript en zelfs geen proposal was. Dit is geen uitgeven, vind ik, maar lijkt meer op roulette.

Iemand anders heeft dat geld wel betaald.’

[Robbert Ammerlaan, nu van uitgeverij Hollands Diep, red.]

Volgens ex-WPG’ers Paulien Loerts (Singel Uitgeverijen) en Plien van Albada (Balans) gaat het hun uitgeverijen nu goed, omdat ze niet meer zo’n hoge afdracht aan de holding hebben.

‘Dat is altijd een – in mijn ogen – tijdelijk effect wanneer je een herstart maakt. Natuurlijk heb je snel een positief resultaat wanneer je afscheid neemt van holdingkosten. Maar als de organisatie eenmaal staat, dan heb je ook weer juridisch advies en HR nodig, is er een financiële afdeling en vraagt het beheer van de ICT-faciliteiten toch meer dan bij aanvang. Je ontkomt er niet aan. Er moeten royalty’s worden berekend en betaald.

Het verdient wel aandacht. Het mag niet zo zijn dat de inefficiëntie van de holding wordt doorbelast aan werkmaatschappijen. Er was bij ons in het bedrijf natuurlijk discussie over hun opmerkingen. Ik heb daarom meteen een benchmark laten uitvoeren. De conclusie was dat onze holdingkosten niet veel afwijken van de markt. Wel was het nodig een en ander te objectiveren en gelijk te trekken tussen werkmaatschappijen. Transparantie in kosten en kostenplaatsen is dan belangrijk.

Een bijdrage aan de holding moet de holding kunnen uitleggen.’

Hoe kijkt u naar de boekenmarkt?

‘De boekenmarkt is een vechtmarkt. Er wordt door alle uitgeverijen zoveel geproduceerd. Als 75 procent van de boeken die je uitgeeft verlieslatend zijn, dan moet je je geld verdienen met die 25 procent, en dan ben ik nog positief. Dit cijfer geldt voor de meeste uitgeverijen. Wij zouden willen dat het percentage boeken waarmee we geld verdienen hoger is. Het beperken van het aantal

DE VISIE

verlieslatende titels is de meest voor de hand liggende route. Dat bereik je door selectiever te zijn in de uitgaven en het aantal titels te beperken.

Daarmee komt er meer ruimte voor het faciliteren van je auteurs en de aandacht voor het uitgeefproces. Daar worden we allemaal beter van.’

Uw beleid tot 2020: hoe ziet dat eruit?

‘Toen ik begon heb ik me eerst gericht op onze positionering: wat is WPG, waar staat WPG voor?

In essentie staan onze producten voor een gezonde geest in een gezond lichaam. Wat onze merken verbindt is op zijn Latijn: Anima Sana In Corpore Sano. Wij bedienen een doelgroep van overwegend hoger opgeleide kosmopolitische mensen. Aan die gemeenschappelijkheid kun je meer aandacht geven. En op grond daarvan kun je keuzes maken: waar investeren we wel in en waarin niet. Daarnaast focussen we op efficiency.

We zitten nu eenmaal in een krimpende markt voor print. We gaan sturen op kosten. Maar alleen sturen op kosten is onvoldoende. We zullen vol moeten inzetten op innovatie. We gaan een innovatie-afdeling opzetten die “Schwung” gaat heten.

Want schwung is wat we nodig hebben: ambitieuze innovatietrajecten. We halen dat geld niet weg bij de werkmaatschappijen. Zij moeten zelf ook doorgaan met hun eigen innovatieprogramma.

Maar we willen ook nieuwe talenten van buiten aantrekken. De oprichting geeft direct al een bijzonder en leuke dynamiek in de organisatie. Binnen WPG is jaren gestuurd op snijden, het is een verademing voor de medewerkers dat we nu ook weer investeren in de toekomst.’

U werkt aan een worst-seller predictor, een vreselijke term.

‘We willen literair waardevolle boeken blijven uitgeven, boeken die ons leven inhoudelijk verrijken of ons ontspanning bieden. Daar zijn vakkundige mensen dagelijks mee bezig en daarmee willen we succesvol zijn en blijven. Wel hebben we een halfjaar meegedaan aan een onderzoek naar de vraag of je via data-analyse een boek kunt kwalificeren als bestseller. We hebben een pilot gedaan samen met het Huygens Instituut, de Koninklijke Bibliotheek en het Centrum voor Wiskunde en Informatica. De vraag was: Is een algoritme in staat een boek te herkennen als bestseller? Is er bewijslast te vinden op basis van de inhoud? Uit dat onderzoek bleek met een nauwkeurigheid van 78,3 procent of een boek te herkennen is als een bestseller – of het boek eenzelfde set aan elementen bezit die het algoritme herkende. Het algoritme vergelijkt boeken op het niveau van zinslengte, zinsconstructie, alinealengte, vocabulair, interpunctie et cetera. Elk boek haalt op een

variabele een score tussen de 0 en 1. Zo raar is dat niet. Door data-analyse is J.K. Rowling ontmaskerd als de auteur Robert Galbraith van Koekoeksjong. Uitgevers en auteurs stellen kritische vragen bij dergelijk onderzoek, maar er zijn evenveel uitgevers en auteurs die er graag meer over willen weten. Wij zijn daar trouwens niet als enige mee bezig, andere uitgeverijen zijn dat ook, maar meer in stilte. Inmiddels vinden onze uitgevers het interessant te horen wat je met zulke algoritmes kan. Uit de data-analyse kun je bijvoorbeeld een oplage of marketingstrategie halen. Het helpt redacteuren in het redactieproces en automatiseert het metadateringsproces, iets waar veel mensen een hekel aan hebben. We gaan ermee verder in onze nieuwe innovatie-unit.’

Waar denkt u verder aan bij innovaties binnen WPG? ‘Behalve onze interesse in data denk ik bijvoorbeeld aan de wijze waarop de content ontsloten wordt via een drager of een kanaal. Je kunt meer doen met beschikbare technologie, meer services ontwikkelen, op een andere manier je auteurs ondersteunen en waarde toevoegen aan het schrijverschap. De rol van de uitgever verandert onder invloed van de marktontwikkelingen en technologie. Zelfs in de wereld, of om de wereld van het

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

13

DE VISIE

WPG geschreven woord. De kracht van WPG als boekenbedrijf, tijdschriftenuitgever, onze kindermedia en educatief uitgever van onder andere Veilig Leren Lezen, zit in onze onderlinge verbindingen en wederzijdse toegevoegde waarde. Daar ligt voor WPG nog veel potentieel. Wij denken bijvoorbeeld dat onze imprints meer zouden kunnen betekenen voor onze succesvolle titels, zoals Happinez, Psychologie magazine en Yoga. Er zit veel overlap in de doelgroepen die wij bedienen vanuit onze merken, daar willen we ons nadrukkelijker op gaan richten. Titels als Linda en VT Wonen blijken goed in staat om retail, print en online te verbinden. Ze werken in tekst, beeld, audio, met influencers en bloggers. Ze verbinden lineaire tv met print, met e-commerce. Binnen het WPGconcern hebben we veel kennis en expertise, maar er is meer nodig om dat beter te kunnen benutten en ontwikkelen. Voor de nieuwe innovatie-afdeling Schwung zoek ik drie schapen met vijf poten. En daaromheen komt een projectteam. Dat gaan we samenstellen uit interne en externe mensen die binnen een specifiek gebied excelleren. Een deel van de budgetten gaat naar het experiment. En een experiment kan mislukken. De vrijgemaakte middelen worden ingezet voor projecten die geïnitieerd kunnen zijn door Schwung of door een werkmaatschappij. De werkmaatschappijen behouden overigens hun eigen innovatie begroting zoals die er altijd al was. Het is dus “on-top-of”.’

Totale omzet 2016: 136 miljoen euro Boekenomzet 2016: 60 miljoen euro Boekenuitgeverijen: De Bezige Bij, A.W. Bruna, Standaard Uitgeverij, Davidsfonds, Manteau, Querido Kind, Ploegsma, Leopold, Uitgeverij Zwijsen (educatief) Tijdschrifttitels: Voetbal International (VI), Vrij Nederland, Happinez, Psychologie, Yoga Magazine, Runners World, Bicycling

En inhoudelijk?

‘We moeten aan onze auteurs nog duidelijker maken welke diensten we leveren. We hebben de beste redacteuren van het land, een bijzonder succesvolle filmrechten-unit, we investeren in jong opkomend talent en zorgen voor onze literaire geschiedenis. Zowel in het kinder- als volwassenendomein beschikken we over sterke merken die verder kunnen worden uitgebouwd. Wat voor onze boekenuitgeverijen steeds belangrijker wordt is het genereren van klantdata, het zelf opbouwen van kennis van onze lezers. Daar moeten we ons meer in ontwikkelen. Daar ligt niet alleen voor ons, maar ook bij andere uitgeverijen nog wel een opdracht en uitdaging. Met deze inzichten kunnen we lezers steeds beter adviseren over de voor hen interessante boeken. ’ Hoe ziet u de toekomst van het boek?

‘Ik heb een positief gevoel, al is er nog wel overcapaciteit in de markt. Tijdschriften hebben het moeilijker. Bij de boeken is de bodem wel geraakt.’

Wat is de komende jaren de overallstrategie van WPG Uitgevers?

‘Dat we 2 à 2,5 miljoen winst halen per jaar. Het huidige verlies ten positieve omgedraaid. Dat is het gat dat we moeten overbruggen naar 2020.

Dat betekent dus omzet en rendement verhogen

‘ IN 2020 MOETEN ALLE WPG-ONDERDELEN RENDEREN’ én kosten besparen. Daar worden de werkmaatschappijen op gestuurd. Dat is natuurlijk niet in drie maanden gerealiseerd. De positieve trend is ingezet en zichtbaar. In 2020 moeten alle WPG-onderdelen renderen. Daarbij houden we rekening met de markt waarin een activiteit zich begeeft. De Bezige Bij hoeft niet het rendement te halen van bijvoorbeeld VI of Zwijsen. Geen 10 à 15 procent gemiddeld. Dat mag je van een literaire uitgeverij ook niet verwachten. Bij De Bij 14

gaan we uit van een gemiddeld rendement van 5 procent per jaar, uitgaande van 2 procent inflatie, tegenvallers opvangen en speelruimte voor innovatie. Deze doelstellingen borgen de toekomst en continuïteit van de werkmaatschappijen. Wij hoeven geen dividend aan aandeelhouders uit te keren. Het gemiddelde rendement voor WPG moet ergens rond de 7 procent komen te liggen, maar per werkmaatschappij kan dat schommelen tussen de 5 en de 15 procent.’

www.boekblad.nl

Hoe kijkt u naar de toekomst van de boekhandel?

‘Verschillende boekhandels en ketens laten verschillende resultaten zien, maar wat zorgelijk is dat veel andere winkels verdwijnen. Zo is ruim 20 procent van de schoenenwinkels al verdwenen door de komst van Zalando. Als de winkelstraat leegloopt, dan heeft de boekhandel ook een probleem. De aanloop verdwijnt en daarmee de zichtbaarheid van het boek. Als uitgever wil ik dat we daar met elkaar over praten. De verschuivende rol en betekenis van ketenspelers is een belangrijke ontwikkeling voor de branche die impact heeft op onze rol als uitgever. Ook een organisatie als CB kijkt naar zijn rol in de keten, nu het steeds meer eentjes uitlevert. Same day delivery: wie betaalt dat straks? Dat zijn best dilemma’s. Als WPG praten we mee in alle gremia. Het kost veel tijd, al die clubjes. In de boekenindustrie is veel openheid en interesse in elkaar. Dat ervaar ik als heel positief. Er is ruimte voor samenwerking.’

Wilt u LIVRE Magazine in uw winkel verkopen? Dat kan!

Bestellen kan via www.livremagazine.nl/inkoop.

Vragen? Bel Pubmedia via 030 763 12 66 of mail naar verkoop@livremagazine.nl.

ebied g k o o p S end p p o l k of hart?

DE TOEKOMST VAN HET

winkelcentrum Als gevolg van de sluiting van de 62 V&Dfilialen kwam er halverwege 2016 in één keer 350.000 vierkante meter aan winkelleegstand bij, een stijging van 7,7 naar 8,4 procent in winkelmeters. Begin 2017 was de leegstand – met 7,8 procent – weer vrijwel terug op het niveau van een jaar eerder, omdat er voor veel voormalige V&Dpanden een tijdelijke of definitieve oplossing was gevonden. Maar zover is het nog niet voor de Blokkers en Marskramerwinkels die de Blokkerholding van plan is te sluiten omdat ze niet rendabel zijn.

Vastgoedadviseur Colliers International voorspelde vorige maand in een analyse dat 140 Blokker-winkels worden afgestoten, waarbij voor vijftig winkels waarschijnlijk snel een nieuwe huurder gevonden wordt. Voor de overige negentig zijn de vooruitzichten minder hoopgevend.

Dodenspiraal Met pop-up stores, meer horeca en entertainment in en rond de winkelcentra proberen verhuurders en gemeenten leegstand te bestrijden én consumenten te verleiden hun inkopen weer te doen in de lokale, fysieke winkel in plaats van online. Een illusie, betoogde retailplanoloog Reinder Koornstra onlangs in zijn

artikel ‘Stadshart in dodenspiraal?’. Klanten laten steeds vaker hun eigen winkelhart in de steek om zich te laven aan het aantrekkelijker aanbod in de grote steden of online aan te schaffen. Dat was al zo in de kleinere dorpen, maar het geldt nu ook voor de middelgrote steden. Die focus van klanten op de grote steden leidt er ook toe dat grote winkelketens zich daar concentreren, stelt Koornstra.

Locatus’ meest recente Top 100 van winkelgebieden – een toplijst van winkelgebieden met de minste panden met hoog risico – lijkt die trend te bevestigen. De Amsterdamse winkelgebieden hebben daarin de overhand, terwijl in de lijst geen enkel winkelgebied uit de provincie Overijssel voorkomt. In de top 10 staan maar liefst zes Amsterdamse winkelgebieden, met op de eerste plaats Gelderlandplein, op twee Overtoom, op vier Linnaeusstraat en op vijf Hoofddorpplein-Zeilstraat. In de lijst staan weliswaar ook centra van kleinere plaatsen met relatief weinig risicovolle panden, zoals Bergen-Centrum, Den Burg en Volendam, maar daar zorgt het toerisme voor een solide basis.

De toenemende polarisatie is terug te zien in de ontwikkeling van de huurprijzen: de ‘premium city high street’ met

FOTO HANNIE VAN HERK

‘Het is een spookstad’, zei een bezoeker van winkelcentrum Heksenwiel in Breda eind vorig jaar tegen een verslaggever van Omroep Brabant. ‘Er zit hier helemaal niks meer.’ Een van de vele winkels die er de deuren had gesloten was boekhandel Van Kemenade & Hollaers, die in 2015 bekendmaakte zich te gaan concentreren op zijn vestiging aan de Ginnekenweg.

Ook uit andere winkelcentra vertrokken er afgelopen jaren boekhandels. Manschot redde het niet in Cityplaza Nieuwegein, de Algemene Boekhandel stootte zijn filiaal af in het Amersfoortse Emiclaer, Sjofar verhuisde van Hoog Catharijne naar Achter Clarenburg net buiten het winkelcentrum, Bruna trok zich terug uit winkelcentrum Leidsenhage nog voor de start van de ambitieuze verbouwing tot Mall of the Netherlands.

Nederland heeft 329 winkelgebieden met meer dan 100 verkooppunten, berekende Locatus in zijn jaarlijkse rapport over winkelleegstand afgelopen januari.

Met name in de centra van de middelgrote steden loopt de leegstand volgens het onderzoeksbureau op. In dit type winkelgebied is het aantal leegstaande winkelpanden in 2016 gestegen naar 12,3 procent.

Winkelcentrum Heksenwiel in Breda

16

Winkelcentrum Emiclaer in Amersfoort

www.boekblad.nl

WINKELCENTRA

Winkelcentra in middelgrote steden buiten de Randstad hebben het moeilijk. Consumenten shoppen steeds vaker online, toonaangevende ketens richten zich op de grote steden, met leegstand als gevolg. Is er nog toekomst voor het winkelcentrum?

Tekst Sabine Kok

goede bezettingsgraden en stijgende huren versus de rest met dalende huurinkomsten en steeds grotere leegstand. En dat is slecht nieuws voor de markt als geheel, want lege panden leveren geen huur op en overaanbod van winkelruimte drukt op de waarde van álle panden.

Toekomstscenario’s Is er nog toekomst voor de winkelcentra in de kleine en middelgrote steden buiten de Randstad? Scenario’s als die van Koornstra met zijn ‘dodenspiraal’ wekken de indruk van niet. Maar niet iedereen denkt er zo over. Hans van Tellingen, directeur van winkelcentrumonderzoeker Strabo bv, bracht vorig jaar het boek uit #WatNouEindeVanWinkels; Over de zonnige toekomst van winkels, winkelcentra en winkelgebieden. Hij voorspelt daarin juist een bloeiperiode.

‘Netto verdwijnen er geen winkels (of in ieder geval maar een zeer beperkt percentage)’, zegt Van Telingen daarin, maar: ‘Wat eraf gaat op slechte plekken, komt er op goede plekken weer bij. Winkels vormen het anker van de binnenstad. Winkels vormen het fundament van de economie.

Winkels: we kunnen niet zonder! The end of retail is heavily overrated.’

In zijn boek keek Van Tellingen vooral

Gelderlandplein in Amsterdam

naar de periode 2013-2016. De conclusies gaan nog steeds op, stelt hij. ‘Alleen fysieke winkels slagen erin om mensen te verleiden méér te kopen dan het product waarvoor ze eigenlijk kwamen.

Webwinkels doen pogingen met suggesties als “klanten kochten ook”, maar slagen daar slecht in. Het blijft bij dat ene product en dus een korte kassabon. Terwijl je in de fysieke winkel vaak met meer naar huis gaat dan je van plan was.’

Er zijn ook in kleine en middelgrote steden nog steeds winkelgebieden en -centra die het uitstekend doen, benadrukt Van Tellingen. Gelderlandplein Amsterdam, Stadshart Amstelveen, Alexandrium Rotterdam, Kronenburg Arnhem, Cityplaza Nieuwegein en Stadshart Zoetermeer bijvoorbeeld. ‘Zolang branchering, aanbod en uitstraling maar matchen met de doelgroep zijn de mogelijkheden voor dit soort centra legio.

Ook gratis parkeren is een belangrijke factor. No parking, no business. Als er ergens betaald parkeren wordt ingevoerd, terwijl dat vroeger gratis was, zie je dat ten koste gaan van het aantal bezoekers en de winkelomzet. Die dalen beide met gemiddeld 30 procent, genoeg om veel winkeliers failliet te laten gaan. Wordt

parkeren daarna weer gratis, dan zie je dat een deel van de klanten, 15 tot 20 procent, weer terugkomt.’

Regionale winkelgebieden en stadsdeelcentra met één dominante eigenaar zijn vaak de pareltjes in de winkelportefeuilles, zegt Van Tellingen. Stadshart Amstelveen bijvoorbeeld, waar boekhandel Venstra is gevestigd of Gelderlandplein, met boekhandel Timp. Natuurlijk zijn er ook plekken waar het niet goed gaat, onderkent hij, maar dat geldt vooral voor winkelcentra en winkelgebieden in de periferie van het land, waar er sprake is van krimp en vergrijzing. Of centra met een veelvoud aan eigenaren zonder duidelijke strategie en positionering.

Eigenaren De dominante eigenaren, waar Van Tellingen over spreekt, kunnen institutionele of private beleggers zijn. Tot de eerste categorie behoren beursgenoteerde vastgoedfondsen als Unibail-Rodamco, eigenaar van onder meer Stadshart Amstelveen, Stadshart Zoetermeer en winkelcentrum Leidsenhage. Unibail investeert in heel Europa miljarden in haar winkelcentra om zo veel mogelijk bezoekers te trekken. In Leidschen-

Ontwerp voor de Mall of the Netherlands in winkelcentrum Leidsenhage

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

17

WINKELCENTRA

‘ WAT ERAFGAAT OP SLECHTE PLEKKEN KOMT ER OP GOEDE PLEKKEN WEER BIJ’

dam-Voorburg neemt het Leidsenhage volledig op de schop om het te transformeren tot het grootste winkelcentrum van Nederland, Mall of The Netherlands, met een totaal winkeloppervlak dat toeneemt van 75.500 naar 116.000 vierkante meter. Het Frans-Nederlandse vastgoedbedrijf zet in op beleving, service en hoge kwaliteit, met behalve nieuwe winkelpanden – nu 180, straks 230 – een grote bioscoop en veel horeca.

Ook Vastned is een beursgenoteerd vastgoedfonds. Het verkocht eind vorig jaar zijn winkels aan het Buikslotermeerplein, samen met winkelcentrum Overvecht in Utrecht en acht winkels in Den Haag. Het bedrijf hield zijn panden in onder meer de Amsterdamse Leidsestraat en de P.C. Hoofstraat. Marktleider in het middensegment – de ‘A-locaties in B-steden’ – is Wereldhave, dat in 2015 negen Nederlandse winkelcentra kocht van het door het Franse Klépierre opgekochte vastgoedbedrijf Corio. Wereldhave heeft nu zestien Nederlandse winkelcentra in handen, waaronder Vier Meren in Hoofddorp, De Koperwiek in Capelle aan de IJssel, Sterrenburg in Dordrecht en Emiclaer in Amersfoort.

Een voorbeeld van een succesvolle

private investeerder is de Kroonenberg Groep, eigenaar van onder meer Gelderlandplein en winkelcentrum Osdorp in Amsterdam en De Barones in Breda.

Ten slotte zijn er de zogenoemde ‘pandjesbazen’, met kleinere portefeuilles en vaak zonder dominante strategie.

Samenwerking Eigenaar van de pas geopende Riemerboekhandel in Emiclaer Theo Aerts kreeg afgelopen jaar voor het eerst te maken met Wereldhave, dat het Amersfoortse winkelcentrum in 2015 kocht.

Hij is positief over de nieuwe eigenaar.

‘Er is weinig leegstand en het winkelaanbod is divers. Geen drie kappers of vier kledingzaken naast elkaar – de mix is goed. Wat ik nog wel mis is wat leven in de brouwerij. Er is niets te doen voor kinderen, er zijn weinig terrasjes – het is er niet echt gezellig. De gemeente Amersfoort stond onder curatele van de provincie Utrecht en had weinig te besteden. Daardoor is er jaren nauwelijks geïnvesteerd. Je ziet dat langzaam veranderen, maar er is nog veel te winnen.’

Aerts hoopt in de winkeliersvereniging medestanders te vinden om het tij te keren. Onder andere door meer in te

Stadshart Zoetermeer

18

zetten op beleving. Hij is niet de enige.

In veel toekomstplannen van gemeenten en eigenaren voor winkelgebieden en stadscentra spelen ‘inspiratie’ en ‘beleving’ een hoofdrol. Maar Hans van Tellingen plaatst daar kanttekeningen bij.

‘Beleving wordt vaak als one solution fits all neergezet, terwijl je pas moet investeren als de basis van het winkelgebied in orde is. Bereikbaarheid, schone toiletten, passende horeca, omvang en kwaliteit van het winkelaanbod. Het gros van de consumenten komt uiteindelijk toch voor de grote merken en ketens. En service, service, service – uiteindelijk de ultieme beleving. Verwen die klant, geef hem goed en deskundig advies, maak hem blij. Pas dan kunnen belevingselementen als evenementen of sfeerverlichting toegevoegde waarde bieden.’

Voor de franchisers van boekhandelsketen Bruna, dat veel winkels in winkelcentra heeft, is medeverantwoordelijkheid voor de omgeving van de winkel essentieel zegt Ronald Haasert, die als COO verantwoordelijk is voor het vestigingsbeleid van de Bruna-winkels. ‘Bruna is dan een onderdeel van het winkelgebied. Aantrekkelijkheid van dat gebied staat of valt met een gezamenlijke verant-

Boekhandel Venstra in Stadshart Amstelveen

www.boekblad.nl

‘SERVICE IS DE ULTIEME BELEVING’

woordelijkheid van alle ondernemers.

Wij vinden het van groot belang dat zij samen zorgen voor een uitnodigende uitstraling. Een verzorgd gebied valt in goede aarde bij de klant en betaalt zich direct uit in ondernemersrendement.’

‘Samenwerking vindt bij voorkeur plaats op alle niveaus’, zegt ook Hans van Tellingen. ‘In gebieden met versnipperd eigendom betekent dat dat de vastgoedeigenaren samenwerken en samen hun gemeenschappelijke belangen behartigen. Maar het geldt ook voor de winkeliers. Een goed georganiseerde ondernemersvereniging vormt de basis voor gemeenschappelijke marketingactiviteiten en kan optreden naar andere partijen om hun belang te behartigen.’ Maar ook eigenaren en winkeliers moeten samenwerken. ‘Zij hebben beiden winst en continuïteit als doelstelling, maar wel met een verschillende horizon. Voortdurende afstemming en samenwerking zijn noodzaak om succesvol te blijven.’

Huurprijs Hoewel de landelijke trend laat zien dat de huurprijzen buiten de grote Randstedelijke winkelcentra aan het dalen zijn, noemen veel vertrekkende ondernemers juist die huurprijs als reden voor hun vertrek. ‘In Heksenwiel waren de huren zo hoog, dat er steeds geld bij moest. We hebben moeten besluiten dat we dat niet meer kunnen dragen’, zei Hein van Kemenade over de sluiting van Van Kemenade & Hollaers in het Bredase winkelcentrum. De huurverhoging in winkelcentrum Leidsenhage was voor Bruna reden om er te vertrekken. Boekhandel De Kler gaat binnenkort met de verhuurder rond te tafel en beslist later dit jaar of het in Leidsenhage blijft.

DRUKKERIJ

‘Hou goed in de gaten hoe de prijzen zich ontwikkelen’, adviseert Van Tellingen ondernemers, ‘en speel daar op in.

Hetzij in nieuwe onderhandelingen, hetzij met een verhuizing naar een goedkopere locatie in de buurt. Specsavers doet dat bijvoorbeeld heel slim. Elke keer als in een winkelgebied de prijzen iets dalen, zijn ze er als de kippen bij met een nieuw filiaal. Doe goed onderzoek naar het eigen klantprofiel en de winkels in de omgeving. Wie koopt er en wat past bij deze buurt? Zijn de panden in de grote stadscentra onbetaalbaar geworden, richt je dan op aanloopgebieden en nieuwe wijken die aan het verhippen zijn.’

Om discussies over te hoge huurprijzen te voorkomen pleit Van Tellingen ervoor huurprijzen een combinatie te laten zijn van een gedeelte ‘vast’, een gedeelte op basis van omzet en een gedeelte op basis van de passanten. ‘Als het goed gaat met de winkelier, dan gaat het ook goed met de eigenaar. Het versterkt elkaar.’

Boekhandelsketen Bruna ziet ondanks regionale leegloop nog genoeg kansen, juist in kleine en middelgrote steden.

‘Iedere winkelstraat, ieder winkelcentrum heeft zijn eigen klantendynamiek.

We maken met behulp van data-analyse eerst het gedrag van de markt en de individuele klant inzichtelijk’, zegt Haasert. ‘Op basis van de klantprofielen en een rekenmodel voorspellen we de potentiële kansen en de beste plek in een winkelstraat. We passen onze formule vervolgens toe naar de lokale behoefte. En met succes: we openen in korte tijd drie nieuwe winkels waarvan we weten dat ze op de goede plek zitten: in Rotterdam Hoogvliet, Waalre en in Epe.’

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

Bariet Ten Brink BV Eekhorstweg 1 7942 JC Meppel T 088 110 54 00 E info@bariet-tenbrink.nl W www.bariet-tenbrink.nl

OPSLAG EN VERZENDING

Hexspoor Fulfilment Ladonkseweg 9 5281 RN Boxtel T 0411 65 21 22 E mail@hexspoor.nl W www.hexspoorfulfilment.nl Opslag al va. € 1,20 per week Porti NL pakket va. € 3,95, busstuk va. € 2,95

FOTOGRAFIE Hannie van Herk Fotografie Ter Plaatse Churchilllaan 138-2 1078 EP Amsterdam T 06 5130 8316 E hvanherk@gmail.com W www.herk.biz

Bel ons voor meer informatie over adverteren in het BRANCHEREGISTER Nicole van Lierop, tel. 06-41 11 98 86, e-mail nicole@pubmedia.nl

19

Ontmoetingen met vakgenoten tussen de informele borrel en de zakelijke werkafspraak in. Dat bieden de bijeen­ komsten van het Merkel­ bach ­Genootschap, een netwerk voor boeken­ vakvrouwen dat dit jaar vijf jaar bestaat. ‘Je vindt elkaar ­gemakkelijker, ook buiten je directe werkkring.’

De Merkelbach-­bestuursleden Geneviève Waldmann, Caroline Reeders en Jacqueline Smit

Tekst Sabine Kok Foto Stijn Rademaker

Het Merkelbach Genootschap: netwerk voor boekenvakvrouwen

‘HET MOET NIET TÉ GEZELLIG ZIJN’ Vrouwen genoeg in het boekenvak. In weinig andere branches werken er zo veel als in de boekhandel en uitgeverij. Toch merkten Geneviève Waldmann (uitgeverij Luitingh-Sijthoff) en Jacqueline Smit (uitgeverij Orlando) toen ze zes jaar geleden met een nieuwe baan begonnen dat ze behoefte hadden aan een ander soort contact met vrouwelijke vakgenoten. Iets tussen de zakelijke werkafspraak en de ge20

zellige bijpraatborrel in. Een mogelijkheid ook om collega’s te ontmoeten uit andere hoeken en gaten van het vak, buiten de directe eigen werkkring.

Zo ontstond in 2012 het Merkelbach Genootschap, genoemd naar het Amsterdamse restaurant dat het decor was van de eerste bijeenkomsten. In het bestuur zat toen nog behalve Waldmann (voorzitter) en Smit (secretaris) literair agent

www.boekblad.nl

Marianne Schönbach, die dit jaar plaatsmaakte voor nieuwe penningmeester Caroline Reeders (Mindbus). Op 30 juni vierde het Genootschap zijn eerste lustrum met een feest voor alle leden.

In vijf jaar is het Genootschap uitgegroeid tot het netwerk zoals de oprichters dat destijds voor ogen stond. ‘Een plek om op een informele manier, maar toch inhoudelijk met elkaar van

NETWERKEN

gedachten te wisselen’, zoals Waldmann het omschrijft. ‘Het vak staat voor allerlei uitdagingen, ontwikkelingen gaan razendsnel. Dan moet je niet op een eiland gaan zitten, maar zo breed mogelijk in gesprek blijven om het lezen te bevorderen.

Met uitgevers en boekhandelaren, de overheid, met brancheorganisaties als de CPNB, met literaire stichtingen.’

‘Wanneer je lid bent van een netwerkorganisatie als het Merkelbach Genootschap vind je elkaar gemakkelijker’, voegt Caroline Reeders toe. ‘Je stelt eerder een vraag. Niet: leg me eens even uit hoe het CB-dividend nu eigenlijk is opgebouwd, maar: heb jij ervaringen met die of die ontwerper, en weet je nog iemand die…?’

Visie De drie oprichters begonnen vijf jaar geleden, behalve met statuten en een KvK-nummer, met elk een verlanglijstje nieuwe leden. Daarop moesten leidinggevende en toonaangevende vakvrouwen staan, zo spraken ze af, vrouwen met een visie die méér doen en betekenen dan waar alleen hun werk om vraagt. De ‘shortlist’ van dertig kandidaat-leden werd uitgenodigd voor een eerste kennismakingsdiner. De meesten bleven lid.

Gaandeweg ontwikkelde zich een ritme van elke twee maanden een bijeenkomst op wisselende avonden, met steeds een diner. Goed eten in een besloten ruimte aan één tafel – geen buffet. En een (vrouwelijke) spreker per avond. Soms is er een uitje, naar de Nacht van de Poëzie bijvoorbeeld of het Utrechts Literatuur Festival. Ook zijn er plannen voor een weekendtrip over de grens, naar een stad als Ber-

lijn, maar dat blijkt vanwege de volle agenda’s van de leden tot nu toe lastig te realiseren.

‘We beginnen de bijeenkomsten altijd met een wat-houd-je-bezigrondje’, vertelt Jacqueline Smit.

‘Wat daarin naar voren komt, is heel wisselend. Een pas uitgebracht boek of nieuwe aanbieding, een bijzonder project.

Maar het kan ook persoonlijker zijn: “Ik worstel met de balans werk-privé”, “Ik moet mensen ontslaan” of “Ik raak zelf mijn baan kwijt”. Een van de sprekers deed een noodkreet omdat de stichting waarvoor ze werkte haar subsidie dreigde kwijt te raken. Direct vlogen de reddingsplannen, tips en adviezen over tafel. In een kleinere groep van leden zijn die later verder uitgewerkt.’

Voor de sprekers geldt net als voor de leden dat ze moeten inspireren, vertelt Caroline Reeders. ‘Geen lezingen met Powerpointpresentaties waarbij je als toehoorder achteroverleunt, zoals je die tijdens vakbijeenkomsten of seminars voorbij ziet komen, maar echt vertellen. Zo behoud je de kracht van de setting. Thema’s kunnen heel wissend zijn. Soms zijn het onderwerpen uit het vak, maar we hebben ook sprekers uit de hotelbranche en uit de tijdschriftenwereld gehad. Dat levert nieuwe ideeën op. Tegelijkertijd zie je veel thema’s terug die ook in het boekenvak spelen. Nieuwe organisatiestructuren, de toename van het aantal zzp’ers. Na afloop is er discussie. Dat kunnen verhitte debatten worden. Als je zowel boekverkopers als uitgevers aan tafel hebt, dan wordt er over een onderwerp als digitalisering heel uiteenlopend gedacht. Maar al verschillen de standpunten, ze krijgen zo wél

‘Het ­netwerk zorgt ­ ervoor dat ­uitgevers en boek­ verkopers MEER ­FEELING met ­elkaars stand­punten krijgen’

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

meer feeling met elkaars werkzaamheden.’

Vertrouwen Wie dit leest en denkt: goh, dat klinkt interessant zo’n netwerkclub, ik meld me ook aan, het Merkelbach Genootschap is een besloten genootschap met een wachtlijst en strenge ballotageregels. Ingewikkeld soms, want alle leden kennen wel iemand die graag zou willen aanschuiven en geregeld komt de vraag of dat kan. Namen van individuele leden noemen de bestuursleden dan ook liever niet in dit interview. Dat geeft maar scheve ogen én het leidt af van waar het volgens hen om gaat: de kracht van de groep als geheel.

‘We willen het graag behapbaar en overzichtelijk houden,’ legt Geneviève Wadmann uit, ‘met korte lijnen en een tafel waar iedereen aan past. Dan ontkom je er niet aan om de ledenlijst te beperken. Eens per jaar vergaderen we over nieuwe mensen. Alle leden kunnen een vakgenote aandragen, als een meerderheid van de leden daarmee instemt nodigen we iemand uit om lid te worden.’

Belangrijk bij het maken van een selectie is de mix, zegt Waldmann. ‘Niet te veel vrouwen uit één bedrijf, boekverkopers én uitgevers. Maar ook mensen uit de schil daaromheen, zoals ontwerpers en marketeers. Om contact te houden met de nieuwe generatie hebben we eens per jaar een avond met young potentials, alle leden nemen dan een jonge, veelbelovende boekenvakker mee. Voor hen is zo’n introductie heel waardevol.’

Een andere reden om de groepsgrootte beperkt te houden is om te voorkomen dat mensen zich geremd voelen om vrijuit te 21

Heeft u een vacature?

Plaats ’m op Boekblad.nl

Onze vacature-pagina staat in de top 3 van best bekeken pagina’s.

Met ruim 50.000 unieke bezoekers per maand weet men ons te vinden.

Meer weten? Neem contactɄop met Nicole van Lierop (nicole@pubmedia.nl / 06Ʉ-Ʉ4111 9886)

NETWERKEN

spreken. Jacqueline Smit: ‘Het zijn persoonlijke en gevoelige onderwerpen die aan bod kunnen komen, zoals problemen met auteurs of een op handen zijnde reorganisatie. Zulke informatie moet in vertrouwen kunnen worden gedeeld. En dat gebeurt ook. De journalisten die lid zijn, zitten er niet bij als “vliegen op de muur”. Nieuws dat in de pers naar buiten komt, weten we vaak al eerder. Maar dat houden we onder ons.’

Lid van het genootschap ben je tijdens je werkende leven. Dat is anders bij de broeders van mannelijke tegenhanger De Eendracht, een Utrechts herengezelschap van boekenvakkers, van wie er enkele al met pensioen zijn. Jacqueline Smit: ‘We zijn er een keer op bezoek geweest.

Toen hebben ze ons rondgeleid door kasteel Sypesteyn en hebben we gezellig samen gegeten, maar onze opzet en aanpak verschilt. Werk staat bij ons centraal.’

En wat als dat werk ophoudt, zoals afgelopen jaren als gevolg van de crisis bij nogal wat boekenvakkers gebeurde? Of wanneer dat werk een andere vorm krijgt dan ten tijde van toetreding? Het overkwam bestuursleden Jacqueline Smit en Caroline Reeders zelf. Smit vertrok in 2013 bij WPG en runde twee jaar lang haar eigen bakkers- en kookboekwinkel Boekalicious, voordat zij een herstart maakte met de nu zelfstandige uitgeverij Orlando. Reeders nam begin 2016 afscheid als directeur van Van Ditmar en werkte een jaar als freelancer voor ze als manager bij Mindbus in dienst trad.

Smit: ‘Na een jaar hebben mensen vaak wel weer een andere functie, in de tussentijd mag je

blijven.’ Dat een netwerkorganisatie bij het vinden een nieuwe baan goed van pas kan komen ontkennen de bestuursleden niet, maar het Merkelbach Genootschap is zeker geen banenmarkt, benadrukt Waldmann.

‘De niveaus zijn hoog, bijna iedereen heeft een leidinggevende rol. Maar de leden zijn nu eenmaal leuke en vakbekwame vrouwen, dus het kan gebeuren dat je elkaar elders weer tegenkomt en er in een bedrijf ineens meerdere Merkelbachvrouwen werken.’

Ambassadeur Het Merkelbach Genootschap is niet het enige netwerk waar de leden actief in zijn. Zo is Jacqueline Smit lid van SisinBiz, voor vrouwelijke zelfstandig ondernemers, Waldmann van een voor 95 procent mannelijk netwerkgezelschap dat uit elke beroepsgroep één lid heeft. ‘Van Aegon, tot KLM, van veevoederbedrijven tot ontwikkelaars van kassasystemen. Als je maar een omzet draait van tussen de 5 miljoen en 5 miljard.’

Hoezeer veevoer ook verschilt van boeken, de vraagstukken die aan bod komen zijn verrassend herkenbaar, vindt Waldmann.

‘Hoe ga je om met internationalisering, hoe bereik je je doelgroep met social media, hoe krijg je de oudere werknemers in je organisatie mee die denken: het gaat toch goed zoals we het nu doen. Tegelijkertijd zit je daar ook als ambassadeur van het boekenvak. We zijn innovatiever dan journalisten vaak schrijven. Dat imago moet veranderen.’

Vrouwen zijn slechte netwerkers,

Een vrouwengezelschap roept eerder vragen op dan een mannengenootschap

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

luidt het vooroordeel. Juist vanwege de balans werk-privé waarmee ze voortdurend worstelen, zeker in veeleisende functies.

Valt er nog wat te winnen?

‘Mannen maken meer tijd en zijn doelgerichter’, denkt Waldmann, ‘al is dat voor de vaders van nu wel anders. Toen ik bij ECI werkte, had ik jonge kinderen. Borrels, etentjes – dat valt niet altijd in te passen. Mannen kunnen altijd.’

‘Vrouwen zijn kritischer op hun tijd’, denkt Reeders. ‘Denken eerder: ik ben deze week al drie avonden weg, vanavond blijf ik thuis.

Mannen zijn meer gefocust, vrouwen zijn tijdens zo’n etentje toch vaak bezig met app’jes van het thuisfront – al is het in gedachten.’

Een vrouwengezelschap roept eerder vragen op dan een mannengenootschap, merkt Reeders. Dat heeft ermee te maken dat vrouwen een minder lange netwerktraditie dan mannen hebben, denkt ze. ‘Tot niet eens zo heel lang geleden waren netwerken als Rotary en Lions alleen voor mannen. Vrouwen hadden hun kaart-, handwerken boekenclub, waarvan het karakter vooral informeel is. Zet een groep vrouwen bij elkaar en er wordt al gauw veel gekletst en gelachen. Dat gebeurt bij Merkelbach gelukkig ook, maar de bijeenkomsten zijn daar niet in de eerste plaats voor bedoeld.

Het moet niet té gezellig zijn.

Als ik dat zou willen, ga ik wel met vriendinnen uit eten. Het moeten avonden zijn die me bijblijven en waar ik graag iets voor afzeg. En dat is sinds ik lid werd altijd zo geweest.’

23

Kobo Plus geeft digitaal lezen een nieuwe impuls

E-BOEKENMARKT NOG STEEDS GROE

Vakantietijd breekt aan: de toptijd voor het digitale lezen. De markt voor het e-boek leek zich de laatste jaren te stabiliseren, maar het tegendeel is het geval.

Nieuwe initiatieven, Kobo Plus voorop, blijven zoeken maar de ideale manier om digitale lezers te bedienen.

Maar er zijn ook onzekere factoren, zoals de invoering van het leenrecht op e-boeken, die de markt ingrijpend kunnen beïnvloeden.

Tekst Maarten Dessing

Is de rek uit de groei van het e-boek? Het marktaandeel lijkt het laatste jaar te stabiliseren. Het groeit van 6,1 procent in Q2 van vorig jaar via 6,4 procent in Q3 en 6,5 procent in Q4 naar 6,6 procent in het eerste kwartaal van dit jaar. Zou de jongste e-boekbarometer van CB, die rond het ter

24

www.boekblad.nl

perse gaan van dit nummer wordt gepubliceerd, voor het eerst – in navolging van Amerika – een daling van het marktaandeel laten zien? Of maakt de groeicurve juist een knik omhoog? Het is het eerste kwartaal waarin Kobo Plus volledig meedraaide.

Kobo en Bol.com, de partijen achter Kobo Plus, staan in ieder geval te juichen. In ruim drie maanden namen 40.000 mensen een proefabonnement van dertig dagen, waarvan ongeveer driekwart vervolgens een betaald abonnement nam.

Zij hebben voor 9,99 euro per maand, ofwel 119,88 euro per jaar, toegang tot een database van inmiddels ruim 80.000 titels. Het aantal Nederlandstalige titels groeit gestaag. Eind juni, op de dag waarop een persbericht werd gelanceerd, waren het er exact 17.296.

Het aantal abonnees benadert nog niet de 100.000 die Bol.com bij de lancering van Kobo Plus ‘gemakkelijk’ dacht te halen als er tenminste een goed assortiment was. Maar deze start overtreft de verwachtingen. Vooral ook omdat een zo groot percentage klanten nieuw is voor Bol.com.

Een op de vijf kocht nooit eerder bij het bedrijf.

DIGITAAL LEZEN

HEEFT OEIPOTENTIE En twee op de vijf kocht nooit eerder een digitaal boek bij Kobo of Bol.com. De kannibalisatie op losse verkoop van e-boeken is dan ook beperkt.

Kobo en Bol hadden vanzelfsprekend een daling ingecalculeerd. Juist in de eerste maanden na lancering, omdat ze ervan uitgingen dat in eerste instantie fervente digitale lezers een abonnement zouden nemen. Nu er relatief meer nieuwe lezers op Kobo Plus afkomen, blijkt de omzet uit e-boeken (verkoop én abonnement) sterker te stijgen dan gedacht. ‘Titels in het abonnement ontwikkelen zich wat betreft losse verkoop niet anders dan titels die niet in het abonnement zijn opgenomen’, concluderen Kobo en Bol ook.

Tegelijkertijd leidt de omzetgroei niet per se tot stijging van het marktaandeel van e-boeken. Er is

op de mogelijkheden van een abonnement in door een serie in Kobo Plus aan te bieden – maar het recentste deel alleen als papieren boek.

Groei Voorlopig zal de markt in Nederland dus nog wel groeien. Temeer daar de vergelijking met Amerika – toch al een totaal andere markt, bijvoorbeeld door het enorme verschil in boekhandelsdichtheid – mank loopt. De afzet van het e-boek daalde in de VS vorig jaar maar liefst 16 procent, blijkens cijfers van de dertig grootste uitgeverijen. Er waren zelfs weer meer papieren dan digitale boeken verkocht. Maar de voornaamste reden daarvoor was een forse stijging van de verkoopprijzen.

De belangrijkste reden voor Amerikaanse klanten

NIEUWE ABONNEMENTSVORMEN SLAAN AAN, MAAR KANNIBALISEREN NIET namelijk helemaal geen kannibalisatie op de verkoop van papieren boeken. De verklaring daarvoor is dat klanten nog altijd veel liever een boek cadeau doen dat de ontvanger kan vasthouden.

Ook bestellen ze soms een boek na lezing voor in hun boekenkast. En soms spelen uitgevers slim

om voor digitaal te kiezen, aldus marktonderzoeksbureau Nielsen, is prijs. Klanten straften daarom de herinvoering van het agentenmodel door de vijf grootste uitgeverijen af, die leidde tot een stijging van de prijs met gemiddeld 3 tot 8 dollar. Alle boekverkopers moeten in dit model de prijs hanteren die zij hebben vastgesteld.

Mogelijk stapten de klanten ook over op de aanzienlijke goedkopere e-boeken van selfpublishers, suggereerde Nielsen.

In Nederland zie je een tegenovergestelde ontwikkeling. In 2010 was de gemiddelde prijs van een e-boek nog 83,7 procent van een papieren boek. In 2016 was die gedaald naar 54,4 procent.

Dat meldde CB in de e-boekbarometer van Q3.

Er zijn geen redenen om aan te nemen dat de trend sindsdien is gekeerd. Eerder het tegendeel: als illegale lezers inderdaad de overstap wagen naar Kobo Plus, zoals Kobo en Bol beweren, zou dat een bewijs zijn dat zij 120 euro een lage prijs vinden voor meer dan 80.000 e-boeken.

Ook het aanbod blijft stijgen – volgens Kobo en Bol dé succesfactor voor hun abonnementsdienst.

In Q1 waren in totaal 45.259 titels beschikbaar voor verkoop, 15.449 voor uitleen en 19.816 voor abonnementen. Die stijging wordt bovendien niet alleen gerealiseerd door actieve uitgevers die hun

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

25

eigen aanbod gestaag uitbreiden. Er zijn ook steeds meer uitgevers die hun titels voor een steeds breder palet aan kanalen beschikbaar stellen, merkt ook Kobo Plus.

Nieuwe toetreders Natuurlijk boekt niet iedere partij hetzelfde succes als Kobo en Bol. Bruna schreef in het jaarverslag over 2015 dat de omzet van en het rendement op Bliyoo tegenvalt. Mofibo is na de verkoop aan Storytel van de markt verdwenen – en Storytel concentreert zich op luisterboeken.

Maar er zijn ook steeds weer nieuwe toetreders: recent het Russische Bookmate en kinderboekenplatform Booqees. Juist aanbieders als de laatste, die zich op een niche richten, kunnen met de juiste propositie zeer kansrijk zijn.

Ook de bibliotheken, die op dit moment het grootste e-boekplatform in Nederland hebben, zijn tevreden. In 2016 steeg het aantal uitleningen van 1,6 miljoen naar 2,7 miljoen. Er zijn 340.000 accounts aangemaakt, waarvan er zo’n 200.000 actief waren – op circa twee miljoen volwassen bibliotheekleden. ‘Wij tellen maar één keer per jaar, maar we verwachten dit jaar zeker boven 3 miljoen downloads te komen’, zegt hoofd collecties Lucinda Jones van de Koninklijke Bibliotheek (KB). ‘Invloed van Kobo Plus merken we vooralsnog niet.’

Ook het aanbod blijft groeien. Eind 2016 waren 12.500 titels beschikbaar voor uitlening, nu al 16.000 titels. Jones: ‘Uitgevers zien steeds beter dat wij een andere doelgroep bedienen en dus niet de markt verstoren. Zo lenen wij veel romantische fictie uit, net als in fysieke vorm. Maar ook

Onontgonnen Een andere reden die doet vermoeden dat de e-boekmarkt nog altijd groeipotentie heeft, is de manier waarop uitgevers erover praten: in termen van pilots en experimenten. Hoe lang het e-boek ook al op de markt is, zij zien de markt nog altijd als onontgonnen terrein waaruit nog lang niet het maximale wordt gehaald. Hoewel de eerste cijfers van Kobo Plus bemoedigend worden gevonden, blijven uitgevers bijvoorbeeld nog voorzichtig om daar al te grote conclusies aan te verbinden.

‘Het abonnement zal een extra afzetkanaal worden’, zegt bijvoorbeeld Bart Jeroen Kiers, hoofd digitale verkoop van Atlas Contact. ‘Per gelezen e-boek in Kobo Plus vinden we de vergoeding redelijk, maar het aantal abonnementen is nog te klein om te zeggen: daar verdienen onze auteurs en wij echt aan. En dan moeten onze boeken binnen Kobo Plus nog gelezen worden. Zijn onze boeken aantrekkelijk genoeg voor dit type lezer?

We blijven dus testen doen, zoals het meteen bij verschijnen laten opnemen van Fuzzie van Hanna Bervoets in Kobo Plus. Zonder merkbaar negatief effect op de e-boekverkoop trouwens.’

‘Het lijkt erop dat de markt met Kobo Plus wordt vergroot’, zegt ook directeur Josja Zijlstra van uitgeefhuis Nieuw Amsterdam. ‘Heel goed natuurlijk. Maar het is nog heel pril. Ik zeg dit op basis van de eerste rapportage. We houden goed in de gaten wat het effect is van alle modellen – ook van bijvoorbeeld de bibliotheek – op al die verschillende parameters: bestsellers versus langlopers, non-fictie versus fictie, mannen- versus vrouwenboeken enzovoorts. Eigenlijk is er nog weinig over te zeggen.’

‘HET LIJKT EROP DAT DE MARKT MET KOBO PLUS WORDT VERGROOT’ blijkt uit pilots dat klanten niet gericht zoeken op nieuwe titels. Als we een nieuwe titel aanbieden, maar niet uitlichten, wordt hij weinig uitgeleend.

Terwijl oude titels die we uitlichten omdat het thema actueel is, wél veel worden uitgeleend.’

Dat vertrouwen van uitgevers blijkt ook uit welke titels zij beschikbaar stellen. Die worden gestaag recenter, zegt Jones. ‘In 2015 waren de recentste titels zo’n beetje 1,5 jaar oud. Nu hebben we regelmatig titels vanaf een half jaar oud of zelfs al vanaf verschijning. Dat hangt af van uitgevers. Ik vind de samenwerking met hen ook heel prettig.

Er is echt sprake van wederzijds begrip. Zij helpen ons een relevant aanbod te scheppen, wij proberen niet marktverstorend te zijn. Samen doen we proeven om de grenzen daarvan vast te stellen.’

26

www.boekblad.nl

Geoblocking Alle pogingen om het gouden idee te vinden gebeuren wel in een markt met nog altijd veel onzekerheden – aanzienlijk meer dan in de markt voor papieren boeken. Het minst onzeker is nog de verlaging van het btw-tarief van 21 naar 6 procent. Iedereen in Europa is vóór. De Tweede Kamer is in meerderheid vóór. Het is alleen de vraag wanneer die wordt ingevoerd. In Europa liggen de Tsjechen om politieke redenen dwars. En in Nederland wil demissionair staatssecretaris Wiebes invoering overlaten aan een nieuw kabinet.

Dat ligt anders bij de invloed die het Europees verbod op geoblocking op de markt kan hebben.

De Europese Commissie wil dat consumenten binnen de hele EU gelijk worden behandeld.

Wie een Netflix-abonnement heeft, moet in heel

DIGITAAL LEZEN

Europa hetzelfde aanbod tegen dezelfde prijs kunnen krijgen – en films kunnen streamen waar op het continent hij zich ook bevindt. Zo bekeken zal iedereen het verbod ondersteunen, maar voor de e-boekmarkt zou de maatregel ‘desastreus’ kunnen uitpakken.

Waarom gebruikt de European and International Booksellers Federation (EIBF) zo’n zware term?

Het verbod op geoblocking betekent dat een Nederlandse aanbieder van e-boeken iedereen in Europa gelijk moet behandelen. Dus ook Spanjaarden en Kroaten moeten in staat zijn om het aanbod te downloaden en af te rekenen. En dat betekent dat aanbieders moeten investeren in software voor de distributie van e-boeken naar andere landen en in iDeal-achtige betaalsystemen.

De EIBF is daarom een petitie gestart om het verbod met vijf jaar uit te stellen voor auteursrechtelijk materiaal, zodat de boekenmarkt tijd heeft om deze ‘technische obstakels’ op te lossen. Gebeurt dat niet, zo vreest de organisatie, dan krijgt een gigant als Amazon het monopolie op de Europese e-boekmarkt als het ware in de schoot geworpen. Alleen een partij met zulke diepe zakken is in staat de benodigde investeringen op te brengen om in alle EU-landen tegelijk een goed aanbod neer te zetten. En daaraan te verdienen.

En dan is er nog de invoering van het leenrecht voor e-boeken. Sinds het Europese Hof van Justi-

tie vorig jaar vaststelde dat e-boeken onder dezelfde voorwaarden moeten worden uitgeleend als papieren boeken, zijn bibliotheken, uitgevers en Stichting Leenrecht met elkaar in gesprek binnen de Stichting Onderhandelingen Leenvergoedingen (StOL) over de toekomst van e-uitleningen.

Die gesprekken vlotten niet.

De Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) wil graag dat bibliotheken alle e-boeken beschikbaar kunnen stellen, zoals ze ook alle papieren boeken kunnen aanbieden. Maar dat zou betekenen: volgens het one copy one user-model. E-boeken kunnen dan ook uitgeleend zijn. Dan is het one copy multiple user-model beter, waarbij – zoals nu – uitgevers voorwaarden kunnen stellen voor bijvoorbeeld de termijn waarna een titel beschikbaar komt. Het Nederlands Uitgeversverbond (NUV), beducht voor marktverstoring, zet daarop in.

Jones: ‘Het is een dilemma. Bibliotheken willen alles aanbieden, maar vinden toegankelijkheid van e-boeken óók belangrijk.’

Hoe alles de e-boekmarkt gaat beïnvloeden, is niet te voorspellen – zeggen ook de uitgevers unisono. Van de toetreding van Kobo Plus en Booqees tot het verbod op geoblocking en de invoering van het e-leenrecht. Maar één ding is zeker: dat de driemaandelijkse e-boekbarometer al geruime tijd een stabiele markt laat zien, is maar schijn.

BOOKALIKES

door Marieke Ruijzenaars, accountbeheerder Van Ditmar Boekenimport

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

27

Daan Nijman en Femke Liemburg (Daan Nijman, Roden):

‘Dat dit kan in een do Afgelopen najaar werd boekhandel Daan Nijman in Roden verbouwd.

Wat hebben de eigenaren Daan Nijman (60) en Femke Liemburg (31) aangepakt en waarom? ‘Iedereen vindt onze boekhandel een feest vanwege de goeie sfeer, maar hij was donker en had geen overzicht.

Nu is de winkel licht en open, en toekomstbestendig.’

Tekst Lucie Th. Vermij Foto’s Hannie van Herk

Boekhandel Daan Nijman in Roden bestaat dit jaar achttien jaar. Roden is een dorp in Noord-Drenthe met 18.000 inwoners. Het is onderdeel van de gemeente Noordenveld met 35.000 inwoners. Behalve boekhandel Daan Nijman heeft Roden ook een grote Bruna.

Het verhaal van deze literaire parel: Daan Nijman, oorspronkelijk bibliothecaris van beroep, werd in 1998 benaderd om het plaatselijke christelijk boekwinkeltje van 90 vierkante meter over te nemen, dat failliet was gegaan. Dat deed hij. In 2003 verhuisde hij de winkel naar het nieuwe winkelcentrum en breidde uit naar een ruimte van ruim 500 vierkante meter (de boekhandel heeft er 300), samen met de plaatselijke kantoorvakhandel. Nijmans bibliotheekachtergrond heeft altijd zijn weerslag gehad op de winkel, die tot voor kort werd gedomineerd door veel kasten-met-boeken, ook tegen de ramen. In 2013 werd Femke Liemburg mede-eigenaar en stapje voor stapje vernieuwt zij de winkel.

Waarom verbouwen?

Nijman: ‘We waren een klassieke boekhandel, bijna een bibliotheek.

Het was best een donkere winkel met weinig doorzicht. Het motto van de verbouwing was dan ook: meer licht en ruimte. We wilden meer platte presentatie. We hebben de veranderingen laten ontwerpen door het plaatselijke ontwerpbureau Bouwjaar63. Zij afficheren hun 28

aanpak als strak, helder, subtiel contrasterend, mooi, uitdagend, handig, inventief, duurzaam, functioneel, nuchter en enthousiast, warm, meedenkend, luisterend ambachtelijk. Dat hebben ze allemaal waargemaakt. Ze hebben goed naar ons geluisterd en hebben meer licht en ruimte gecreëerd.’

Liemburg: ‘Mooie kasten, hè? Nee, die zijn niet nieuw. Dit is nog het meubilair uit de failliete boedel van Könemann dat we in 2003 konden overnemen. Die kasten zijn tijdloos.

We hebben er een aantal van weggehaald, vooral die voor het raam, zodat er nu daglicht door de winkel stroomt. En we hebben nieuwe rode kasten en ledverlichting toegevoegd. Ons kantoor hebben we verplaatst van de winkelvloer naar een aparte ruimte.’

Hoe hebben jullie je keuzes gemaakt?

Nijman: ‘Luisteren naar je klanten en naar de medewerkers. We krijgen veel input.’ Liemburg: ‘Telkens als klanten wat zeggen over de winkel, dan noteren we dat. Af en toe gaan we samen eten met de medewerkers en vragen we ook aan hen: Wat vinden jullie? Waar loop je tegenaan? Dan zeggen ze bijvoorbeeld: de looprichting is niet goed, of: de dvd’s en cd’s hebben geen goeie plek. Na de verbouwing is de winkel veel rustiger geworden.’

www.boekblad.nl

Wat heeft de verbouwing met de omzet gedaan?

Nijman: ‘Helaas heeft de verbouwing geen extra omzet opgeleverd, zoals we gehoopt hadden. De stijging van de boekverkoop die je in de landelijke cijfers ziet, zien wij in Roden niet terug. Dat gebeurt denk ik in de steden en op internet.’

Liemburg: ‘Maar we zijn nu wel toekomstbestendig. Klanten zeggen: Wat is dit een fijne winkel, wat een fijne sfeer, dat dat kan in een dorp!

We verkopen de laatste jaren wel minder boeken. Welke boeken, dat is erg aan het schuiven. Wat we vooral minder verkopen zijn computerboeken, managementboeken, backlist literatuur en hobbyboeken.

Maar YA en Engels hebben we uitgebreid. Natuur verkopen we veel. Daar komen veel mensen voor, en we luisteren goed naar ze wat we hebben moeten. Strips lopen ook goed.’

Nijman: ‘Door de jaren heen is onze totale omzet gelijk gebleven, maar de boekenomzet is gedaald en daalt nog steeds. De omzet van spellen, cd’s, dvd’s en vinyl groeit. Die productgroepen leveren extra omzet op en een andere uitstraling. Wij zien ze als een service. We zijn een boekhandel, maar we hebben ook artikelen die daarbij passen.’

Wat voor klanten bedienen jullie?

Nijman: ‘Onze klanten zijn met ons meegegroeid. Ook zij worden steeds ouder. Er was lange tijd weinig

DE VERBOUWING

orp!’

Femke Liemburg en Daan Nijman: ‘Onze klanten zijn met ons meegegroeid’

jonge aanwas. Achteraf kan ik zeggen dat ik te lang heb ingezet op wat we hadden. Femke doet nu haar best de nieuwe aanwas naar binnen te krijgen.’

Liemburg: ‘Er wonen hier veel jonge mensen met kinderen, maar die kwamen hier niet. Die lezen ook minder. We hadden een te literair imago. Gijp lag zeg maar achter in de winkel. Het moet meer een mix zijn. Het idee moet zijn: wil ik een boek of een cadeau, dan moet ik bij Daan Nijman zijn.’

Wie zijn jullie concurrenten?

Nijman: ‘Vlak naast ons staat een enorme Bruna. Wonderlijk genoeg wordt die steeds literairder, terwijl wij er naast literatuur meer andere dingen bij zijn gaan doen. Welbeschouwd zijn Bruna en wij op zoek naar elkaars klanten. Roden ligt midden in de driehoek Groningen, Assen, Drachten, waar alle grote boekhandels zijn overgenomen door

Van der Velde. Niet alle boekenliefhebbers vinden dat leuk, sommigen komen speciaal bij ons. Wij ervaren het nu wel als een druk. Van der Velde doet het goed. En Riemer in Groningen is ook een grote concurrent. Er zijn in Roden en Leek grote vrijgemaakt-gereformeerde kerken met meer dan vijfhonderd leden.

Die mensen komen hier minder, die gaan naar Riemer in Groningen.

En dan heb je natuurlijk Bol.com.

We wijzen al onze klanten erop dat ze hun internetbestellingen ook bij ons kunnen doen. Dat lukt aardig.

Wij zijn er trots op dat we er nog zijn.’

Wat is Roden voor een winkeldorp?

Nijman: ‘Er zijn in Roden opvallend veel zelfstandige winkels en ketenwinkels, natuurlijk een Hema, een Blokker, zelfs een Van Haren. Er is weinig leegstand bij de winkels.

‘De gemeente is bezig met een plan voor de herinrichting van de kern.

De looproutes worden anders, het winkelgebied wordt kleiner. Ik zit in een commissie om het dorp zelf beter op de kaart te zetten, zodat we als dorp gemakkelijker gevonden worden, ook op internet. Daar houd ik me vooral mee bezig: het digitale stuk. We hebben best een groot verzorgingsgebied.’

Wat doen jullie om bij je klanten op het netvlies te blijven?

Liemburg: ‘We doen alles: Facebook, Twitter, Instagram, e-mailnieuwsbrieven. Alleen Readr doen we nog even niet.’

Nijman: ‘We hebben veel evenementen. Wij zijn de motor achter de literaire Stichting Noordenveld Leest. Op de avonden van Noordenveld Leest komen alle grote literaire namen. En we willen weer elke maand op de ouderavonden op scholen over boeken gaan vertellen.

Dan heb je alle ouders bijelkaar. Die vinden dat leuk. Wij zijn van de winkel. Dat is een feest om te doen.’

Liemburg: ‘We zijn de programmering wel aan het veranderen. Eerlijk gezegd ging ik zelf ook niet naar de lezingen die Daan organiseerde.

We doen steeds meer creatieve workshops als handlettering. Daar komen zo twintig jonge vrouwen op af. In het najaar hebben we een bijeenkomst in het kader van Literatour over vloggen en bloggen. We gaan avonden organiseren over opvoeden, over vakantielezen en over dyslexie. Dat is de nieuwe weg.’

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

29

Daan Nijman in Roden:

Ruim, licht, vrolijk, kl De Heerestraat in Roden, waar Boekhandel Daan Nijman is gevestigd, was ooit een typisch DRENTSE DORPSSTRAAT vol boerderijen. Enkele decennia geleden is die opgestuwd in de vaart der volkeren en zijn er winkelpanden gekomen. Het geeft een wat rommelig beeld. Er is ook een in zachtgeel geschilderd winkelcentrum in Italiaanse stijl.

Daar zit op de hoek Boekhandel Daan Nijman in, met verder onder meer een Bruna, Kruidvat, een Konditorei en een bloemenzaak.

Boekhandel Daan Nijman is een ruime, lichte, vrolijke, kleurige winkel, die groot is opgezet voor een dorp van dit formaat. De winkel heeft aan twee kanten grote etalageruiten waardoor het ZONLICHT prachtig naar binnen valt en door de hele winkelruimte speelt. Binnen springt meteen het grote ronde KASSAMEUBEL in het oog, waar de medewerkers staan te stralen en te kletsen, en waaromheen de titels neergezet zijn die in het nieuws zijn.

Aan de achterkant is de afdeling muziek-cd’s.

30

www.boekblad.nl

Adres: Daan Nijman Heerestraat 87 9301 AE Roden

DE VERBOUWING

leurig en gastvrij

De winkel valt op door zijn smaakvolle, boekenkasten van hout en metaal. Bij de ramen zijn daarmee nissen gemaakt, waar klanten op hun gemak door de non-fictie kunnen struinen.

Hier en daar zijn KNALRODE lagere kasten toegevoegd, die het geheel wat SPEELSER maken. De fictie staat in het wat donkerder hart van de winkel, waar led- en hanglampen voor extra licht zorgen.

Er is een ruime kinderboekenafdeling en een grote spellenafdeling, met overal GRAPPIGE ELEMENTEN die voor gespreksstof zorgen, zoals een prachtig fauteuiltje van borduurstof met een lezende vrouw. Er is een LEESTAFEL, ook aan het raam, maar jammer genoeg ontbreekt een koffiehoek. Een heerlijke boekwinkel met een goede sfeer en voor elk wat wils.

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

31

Foto Thomas Fasting

Daniel Ropers vertrekt na negentien jaar internetboekhandelen Negentien jaar lang was Daniel Ropers het boegbeeld van Bol.com. Vorige week maakte hij bekend er te vertrekken. Hoe kijkt hij terug? ‘Wij hebben het winkelen beter gemaakt. Als je kijkt hoeveel mensen van Bol.com gebruikmaken, dan kun je dat toch niet ontkennen?’ Tekst Lucie Th. Vermij

32

www.boekblad.nl

AFSCHEID

Scheidend directeur Bol.com Daniel Ropers: ‘Het doel was iets nieuws te maken dat er voor de klanten toe doet’

Om te beginnen: van harte gefeliciteerd met je nieuwe baan.

‘Huub [Vermeulen, de opvolger van Ropers] heeft me net geleerd om dankjewel te zeggen als mensen mij feliciteren. Gisteren heb ik het bekendgemaakt en het was een superemotionele dag.

Het besluit om naar Springer Nature te vertrekken heb ik uit volle overtuiging genomen en het is een goede beslissing, maar het is er ook een met extreem veel pijn in het hart. Toen we met Bol.com begonnen was Bol.com niet meer dan een idee. Ik ben op pad gegaan met mensen. Ik wilde op een andere manier met mensen samenwerken, niet hiërarchisch werken. We zijn een familie geworden en gebleven, ook al werken we nu met bijna 1.300 mensen. Veel van die mensen heb ik zelf aangenomen.

Bol.com is een familie waar ik het symbool van ben. Het is alsof ik zeg: ik stap uit de familie, ik ga mijn droom achterna, en ik zie jullie waarschijnlijk niet meer terug.’

Is werken bij de academische uitgeverij Springer Nature een langgekoesterde droom?

‘Dan moet ik wat meer vertellen over mijzelf. Ik ben kind van twee wetenschappers. Bij ons thuis werd veel gediscussieerd op academisch niveau. Er was een grote passie voor wetenschappelijk werk.

Ik herinner me nog dat mijn vader in zijn ondergoed door de kamer danste omdat een artikel van hem gepubliceerd zou worden in biomedisch tijdschrift Nature.

Springer Nature is de tweede grootste uitgeverij die helpt kennis te laten ontstaan en verspreiden. Wetenschap is niet alleen moeilijk, maar ook van grote waarde voor de wereld. Een groot deel van ons welzijn en geluk is afhankelijk van de wetenschap. De kans om daaraan mee te werken is voor mij thuiskomen. Ik ben in de negentien jaar bij Bol.com vaak gepolst voor nieuwe rollen, maar ik ben er nooit warm voor gelopen. Ik vond onze manier van met elkaar omgaan in het bedrijf te waardevol. Maar dit liet me niet los. Toen ik het wilde afzeggen, zei mijn vrouw Barbara: “Weet je het wel zeker?”’

Een bedrijf met 13.000 medewerkers wereldwijd. Wat is het plezier?

De uitdaging?

‘Ik vind het fantastisch om leiding te mogen geven aan 13.000 professionals.

Springer Nature is een leidende partij die al heel ver is in de transformatie van papier naar digitaal. En die heel erg vooraan loopt in de nieuwe beweging in de wetenschappelijke wereld, die van open access. Die laat het businessmodel kantelen. Ik geloof er heel erg in dat wetenschappelijke informatie gratis beschikbaar moet zijn voor iedereen.

Springer Nature is daar leidend in. Wij hebben dat bij Bol.com ook gedaan: wij hebben het winkelen beter gemaakt. Ik denk dat we in de wetenschappelijke wereld die transitie ook kunnen maken.

De uitdaging is: hoe gaan we dat vormgeven?’

Zeg je dat Bol.com het winkelen beter heeft gemaakt?

‘Als je kijkt hoeveel mensen er gebruik van maken, dan kun je dat toch niet ontkennen? Vroeger kon je alleen boeken kopen die een boekhandel aanbood. Als klant was je afhankelijk van het assorti-

Ik vind het niet alleen een economisch en persoonlijk, maar ook een maatschappelijk drama: steden die leeglopen.

‘Daar heb je een goed punt. Maar de leegstand in de steden is wel een gevolg, maar niet de schuld van het succes van de internetwinkels. De grootste oorzaak van de lege winkelpanden in de stad is de vastgoedsector. De huren zijn veel te hoog. De eigenaren van die panden laten ze liever leegstaan dan dat ze de huren laten zakken. Het is een tijdelijk fenomeen, maar ik ben bang dat dat nog wel een paar jaar duurt. Het is een perverse prikkel: liever geen inkomsten dan een lagere huur. Er zijn genoeg ondernemers die wel in die panden willen, maar die die krankzinnige huren niet kunnen opbrengen.’

Bol.com is nu een warenhuis, maar begon als boekhandel. Hoe kijk je terug op negentien jaar boekenvak? Je begon uit het niets en hebt nu een kwart van de boekenomzet.

‘Dat was nooit het doel. Het doel was iets nieuws te maken dat er voor de klanten

‘ IK WERD IN HET BEGIN BEHOORLIJK GERAAKT DOOR DE VIJANDIGHEID IN HET BOEKENVAK’ ment van de winkel. Nu kunnen mensen zelf ontdekken welke boeken er op de markt zijn. Miljoenen boeken zijn beter bereikbaar. Dat is een verbetering. Voor iedere winkelier is het natuurlijk schrikken als er iets komt wat beter is. Dat is een menselijk drama en een economisch drama. Dat er zoveel boeken digitaal beschikbaar zijn is een zegen voor lezers, uitgevers en schrijvers. Het geeft ze perspectief. De fysieke boekhandel baalt daarvan. Dat is begrijpelijk.’

toe doet, alles wat we bedenken en maken constant verbeteren. Het was een geweldige ontdekkingsreis. En zo zijn we de grootste geworden. Ik begon als een grote onbekende in het boekenvak. Ik was in het begin behoorlijk geïntimideerd door de onzichtbare machtsverhoudingen en sociale hiërarchie. Ik liep er als een kind doorheen. Ik werd ook behoorlijk geraakt door de vijandigheid.

Achteraf is dat logisch. In het verleden had je als boekhandel twee of drie concurrenten, de boekhandels in andere

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

33

Gun uzelf BOEKBLAD Heeft u Boekblad de afgelopen jaren moeten missen, omdat het er even niet in zat? En begint u daar spijt van te krijgen? Want zeg nu zelf: met een abonnement op Boekblad (print en online) bent u veel beter op de hoogte van het wel en wee van de sector en haar spelers dan zonder. Weet u hoe het met de verschillende partijen gaat en waar zij op focussen. Kunt u uw eigen weg beter uitstippelen.

Om u over de streep te trekken hebben wij nu een aanbieding!

€ 15

BOEKBLAD COMPLEET JAARGANG 183 DECEMBER 2016

Vakblad voor het boekenvak WWW.BOEKBLAD.NL

+

PER MAAND

+

i.p.v. € 21,75

11 keer Boekblad Magazine Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl 3 keer per week de nieuwsbrief De nieuwe Boekblad Specials

Michael van Everdingen (directeur KBb) blikt vooruit op 2017

€ 10

ONLINE ONLY

PER MAAND

+

i.p.v. € 16,75

Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl 3 keer per week de nieuwsbrief De nieuwe Boekblad Specials

U kunt van deze aanbieding proteren tot en met 31 augustus 2017. Het enige wat u hoeft te doen is de code BOEKBLAD2017 of ONLINE2017 in te vullen bij hetɄveld “kortingscode” op De genoemde prijzen zijn exclusief BTW. Uw abonnement stopt automatisch na 1 jaar.

Boekblad.nl/abonneren.

Op Boekblad.nl/abonneren staan ook aantrekkelijke aanbiedingen voor zzp'ers!

Of u kunt een proefabonnement afsluiten.

AFSCHEID

twee professionals. De andere boekhandels zitten in de ledenraad. Die hebben veel minder invloed. We hebben al met de KBb besproken: dat gaan we weer anders doen. Hoe hebben we zo uit elkaar kunnen groeien?’

Daniel Ropers met zijn opvolger Huub Vermeulen: ‘Ook na mijn vertrek gaat Bol.com door met continu verbeteren, we hebben een lange lijst van ambities en ideeën’

steden waren je collega’s. Ineens kwam er een concurrent bij die voor iedereen een concurrent was. Die werd door iedereen genoemd. Ik schrok van de felheid. En dat heb ik nog steeds. Maar ik ben onder de hoede genomen door serieuze boekenvakkers als Guus Schut (indertijd Athenaeum Boekhandel), Matthijs van der Lely (BGN/Selexyz), Mai Spijkers (Prometheus), Bert de Groot (VBK), Paulien Loerts en Koen Clement van WPG, Wiet de Bruijn van VBK, Joost Nijsen (Podium), Maarten Asscher (Athenaeum). Die mensen stimuleerden mij en hebben mij beschermd tegen al die emoties.’

Van 2003 tot 2006 zat je in het bestuur van de KBb. ‘Dat was voor mij heel belangrijk. Caroline Damwijk van Libris was binnen de KBb voor mij een baken van rust en vertrouwen. Zij had natuurlijk haar eigen belang, maar was daarnaast een fijne gesprekspartner. Al deze mensen hebben een rol gespeeld in het coming-of-ageproces van Bol.com.’

En nu eindigt dat met een kort geding tegen de KBb. (Verslikt zich) ‘Ik was echt teleurgesteld dat dit zo opgeblazen is in de media.

Dat een kleine interne kwestie een voor-

pagina-artikel werd in het FD. Dat de Volkskrant het opblies tot een relletjesportret. Ja, het gaat over veel geld. Niemand ontkent dat. Maar er is geen sprake van

KBb-directeur Michael van Everdingen zei eerder dit jaar in Boekblad: Bol.com voelt niet meer als van ons.

‘Knap dat je hem die uitspraak ontlokt heb. Ik vind het raar dat je als boekverkopersbond de grootste boekhandel niet meer zou vertegenwoordigen. Ik zou zeggen: doe daar dan wat aan. Nu hebben we zelf die handschoen opgepakt. Je moet er toch niet aan denken dat Bol. com buiten de branche zou gaan opereren, met een eigen opvatting over de vaste boekenprijs, een eigen depot en distributiecentrum buiten CB om met onze

‘ JE MOET ER TOCH NIET AAN DENKEN DAT BOL.COM BUITEN DE BRANCHE ZOU GAAN OPEREREN’ ruzie. Wij vinden dat we te laat op de hoogte zijn gesteld van de agenda van de vergadering waarin de verdeelsleutel van het dividend aan de orde kwam. Wij wilden dit bestuderen en er een standpunt in innemen, maar daar was geen tijd voor. Dáár waren we het niet over eens.

Toen heb ik gezegd: dan moet de rechter dat maar beoordelen. Er is geen sprake van ruzie. We zijn een groot lid van de KBb.’ Waarom zit Bol.com dan niet meer in het KBb-bestuur?

‘De KBb heeft een paar jaar geleden voor een andere governance gekozen.

Nu zit alleen nog Libris Blz.-directeur Caroline Damwijk in het bestuur, naast

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

eigen Boekenweek en ons eigen Boekenweekgeschenk. Nu we de gesprekken voeren met directie en bestuur van de KBb realiseert iedereen zich dat en kijken we hoe we verdergaan. Het is belangrijker dat we met z’n allen staan voor het belang van het boek en de boekenbranche. Dat we nieuwe kanalen ontginnen. Alle boeken via de boekhandel kopen is niet wat de lezers willen, dat hebben negentien jaar Bol.com wel laten zien. Een op de vier mensen die een boek koopt, doet dat nu bij ons. En ook al ben ik per half september weg, onder mijn opvolger Huub Vermeulen gaan we door met continu verbeteren. We hebben een lange lijst van ambities en ideeën. Daar zal hij graag over vertellen.’

35

‘Dát is nu handel, meisjelief!’ , verlovingsbrieven van George Funke

HET LIEFDESLEVEN VAN EEN BOEKENVAKKER Als het grote publiek George Lodewijk Funke al kent, dan is het als uitgever van Multatuli en oprichter van Het nieuws van de dag. Funke was ook een vooraanstaand boekhandelaar en uitgever, die opereerde in het ondernemende Amsterdam van de tweede helft van de negentiende eeuw. Dat hij een gepassioneerd mens was blijkt uit de liefdesbrieven aan zijn verloofde en latere echtgenote Marie de Koning, uitgebracht door uitgeverij Verloren.

Tekst Enno de Witt

Wanneer George Lodewijk Funke (18361885) zijn verliefde oog op de 21-jarige Marie de Koning laat vallen heeft hij twee doelen in het leven: haar hart veroveren en een loopbaan in het boekenvak. Voor dat laatste bekwaamt hij zich bij de gevestigde boekhandelaren en uitgevers Gebhard, Kruseman en Van Stockum, voordat hij een eigen zaak opent in Amsterdam.

Het engagement heeft nogal wat voeten in de aarde. De mores zijn wat minder los dan in onze vrijgevochten tijden, regels dienen in acht genomen en ouderlijke goedkeuring is vereist. Zomaar gezellig op stap om elkaar te leren kennen is er niet bij, het contact verloopt onder toezicht dan wel per brief, al zijn er ook geheime rendez-vous.

Funke laat zich daarbij kennen als doortastend en inventief. Zo neemt hij privéles Duits bij vader De Koning, hoofdonderwijzer aan de Doopsgezinde armenschool en huisonderwijzer in de Duitse taal. Nota bene terwijl Funkes familie van vaderszijde Duits is en hij 36

mede door zijn opleiding de taal redelijk beheerst.

Vindingrijk Ook in de correspondentie is Funke vindingrijk. Zijn eerste brief, waarin hij haar zijn liefde betuigt, besluit hij met de opmerking: ‘Het boek dat hierbij gaat, dient slechts om den briefvorm te masqueren.’

Uitvoerig houdt hij zijn verloofde schriftelijk op de hoogte van zijn wel en wee, waaronder vele wederwaardigheden als startende zelfstandige. Het duurt hem te lang voordat de boekwinkel open kan, de schilders zorgen voor vertraging en een loopjongen vinden is moeilijker dan hij denkt, maar het lukt uiteindelijk toch om met de handel in boeken een aardige boterham te verdienen. Dat is vooral ook van belang, omdat het een sine qua non is voor een huwelijk. Funke is verder actief in de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels, voorloper van de KVB, en komt via Frederik Muller aan bijbaantjes bij de Doops-

www.boekblad.nl

gezinde Bibliotheek en die van de Akademie van Wetenschappen.

Al doende ontwikkelt Funke zich zo tot een van de bepalende figuren in een branche die aan snelle ontwikkelingen onderhevig is. Vanuit die positie mengt hij zich in diverse discussies, bijvoorbeeld over de veilingen van de rechten op titels die op de zolders van uitgeverijen liggen te verstoffen, zodat die goedkoop aan de man kunnen worden gebracht. Een aantal boekhandelaren en uitgevers verzet zich tegen deze vroege vorm van ramsj, het ondermijnt immers de waarde van het boek. Funke vindt het juist goed dat boeken een nieuw, zij het minder koopkrachtig publiek vinden. Waarbij zakelijke overwegingen uiteraard voor hem een rol spelen.

Het is niet de enige keer dat hij in botsing komt met vakbroeders, zonder dat hij zich daar overigens ech iets van aantrekt.

Als hij in de krant adverteert voor een prekenbundel, volgt een reactie van de confraters: ‘Zij hebben in het Handelsblad eene annonce geplaatst dat die

VAKLITERATUUR

VOOR ALLES EEN ZAKENMAN, ‘EEN RUSTELOOS SPEURDER NAAR VOORDEEL’

preeken bij alle boekh. In A. verkrijgbaar waren, ’t geen eene bedekte demonstratie tegen mij is. Enfin het publiek begrijpt de kwestie niet en die zich zo kleingeestig boos gemaakt hebben zijn juist niet de firma’s op wie vriendschap ik erg gesteld ben. Intussen gaat de verkoop door die annonce heel aardig voort en heb ik er ook andere boeken door verkocht aan een paar dames die in persoon de preeken bij mij kwamen halen.’

Voyeuristisch Onomwonden schrijft Funke dat hij voor alles een zakenman is, een ‘rusteloos speurder naar voordeel’. De zaken pakt hij slim aan, bijvoorbeeld door een boek cadeau te doen, zodat hij zijn catalogus mee kan sturen: ‘een spieringje om den kabeljauw te vangen.’ De onderneming loopt al snel goed en Funke heeft het er maar druk mee. ‘Allerhande uitgaven worden voorbereid en uitgebracht’, schrijft zijn achterkleindochter, ‘voor klanten plaatst hij advertenties in de krant, hij levert kantoorartikelen, geeft

platen uit, verkoopt boeken van anderen en bindt in op verzoek. Kortom een veelzijdige nering waar hij hart en ziel aan heeft verpand.’

Funke schrijft zo frank en vrij over niet alleen boekhandelsdetails, dat je als lezer soms een licht gevoel van gêne bekruipt.

Alsof je kennis van zaken neemt waar je eigenlijk niets mee van doen hebt, maar door een voyeuristische neiging toch door gefascineerd blijft, of het nou gaat om uitbundige liefdesbetuigingen aan ‘mijn allerliefste!’, ‘mijn “minlijk puriteintje”!’. ‘Mijn lief blondje!’ et cetera, (‘hoe meer ik U leer kennen, hoe inniger heb ik U lief’), dan wel dienstmededelingen (‘Denk er svpl aan mij mijn pantalon (zoveel mogelijk in den vorm van een boek ingepakt) deze week te zenden’). Het is daarbij eeuwig zonde dat de brieven van Marie niet beschikbaar waren, maar je kunt nu eenmaal niet alles hebben. Net zoals het jammer is dat de correspondentie stopt nadat ze zijn getrouwd. Vlak voordat het zover is besluit hij zijn laatste brief aan ‘Beste

Marie!’ met: ‘Adieu, mijn lieve engel en welhaast mijn dierbare bruid; blijf altijd het eerste en geloof mij tot aan onzen dood. Uwen U innig liefhebbende George.’

Vera Funke, achterkleindochter van George Lodewijk en Marie de Koning, kiest ervoor om de brieven vooraf te laten gaan door een uitvoerige inleiding, die ze in hun context plaatst. Zo krijgt de lezer een helder beeld van de man en zijn tijd. Ze heeft zich bij het presenteren van het materiaal terecht beperkt tot de verlovingsbrieven en het hoogstnoodzakelijke kader om die begrijpend te kunnen lezen. Het wachten is nu op een biograaf die het gehele levensverhaal optekent, waarbij dit boek uitstekend als uitgangspunt kan dienen.

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

37

Vera Funke, ‘Dát is nu handel, meisjelief!’

Verlovingsbrieven van de Amsterdamse boekhandelaar en uitgever George Lodewijk Funke (1836-1885), uitgeverij Verloren, ISBN 978 90 8704 650 7, € 35,-

COMMERCIEEL

UITGELICHT JUBILEUMEDITIE VAN ‘BOEKEN ROND HET PALEIS’ TREKT GROTE NAMEN! MET KINDERPLEIN EN LITERAIR PROGRAMMA

27 augustus a.s. vindt in het centrum van Tilburg de twintigste editie plaats van ‘Boeken rond het Paleis’. Deze boekenmarkt is de grootste van Zuid-Nederland. Er staan zowel antiquaren als particulieren en die combinatie draagt er sterk toe bij dat werkelijk iedere bezoeker iets van zijn gading

vindt. Veel aandacht trekt ook het literaire programma iedere keer weer.

Nieuw dit jaar is het Kinderplein met workshops en presentaties. Charlotte Dematons neemt de kinderen mee op een reis door Nederland, haar zeer succesvolle prentenboek, en illustrator Rick de Haas laat ze koninklijk tekenen bij het borstbeeld van Willem II. De jeugd speelt met taal o.l.v. schrijfcoach Ester van Zundert.

Ook voor volwassenen is er, in de bibliotheek, een boeiend programma met o.a.: urbexfotografie van Wigo Worsseling en Jos van der Heijden en de teksten die leden van Tilburgse schrijfateliers daarbij maakten; de presentatie van een uitgave van Martin Hulsenboom en Peter IJsenbrant, over boeken en lezers in de beeldende kunst. Vervolgens geeft Lisa Kuitert, hoogleraar Boekwetenschap, hierover een lezing.

Ook de nieuwe stadsdichter treedt op evenals de juniorstadsdichter Rozelijn van Gurp.

Maar er is nog veel meer…

MEER INFORMATIE: WWW.STICHTINGCOOLS.NL/ BOEKEN-ROND-HET-PALEIS/LITERIARPROGRAMMA/

HET PROBLEEM MET BOKKEN EN SCHAPEN NU AL HET BOEK VAN DEZE ZOMER Tijdens een lange, hete zomer gaan twee meisjes op zoek naar hun verdwenen buurvrouw. Terwijl ze rondvragen in de buurt ontvouwt zich een geschiedenis vol bedrog, want iedereen in de buurt heeft wel iets te verbergen.

‘Een sympathiek portret van mensen die buiten de maatschappij vallen.’ The Independent ‘Sprankelend (...) alsof De geheime geschiedenis zich afspeelt in een Engelse buitenwijk in de jaren zeventig.’ The Guardian

‘Een heerlijke roman, van begin tot eind.’

Paula Hawkins, Het meisje in de trein

Het probleem met bokken en schapen | Joanna Cannon | ISBN 978 94 9208 648 8 | 352 p. | € 19,95 Verkoop: New Book Collective: mrichel@newbookcollective.com

‘Memorabel (...) dit verpletterende debuut wordt het lievelingsboek van alle boekenclubs in het land.’

Independent Ireland

WWW.UITGEVERIJORLANDO.NL

Wilt u uw product hier ook uitgelicht zien? Neem dan contact op met Nicole van Lierop, tel. 06-41 11 98 86, e-mail nicole@pubmedia.nl

38

www.boekblad.nl

HET BOEK

ORENSNIJDER TULPENSNIJDER

Paul Rodenko (De Harmonie)

In deze rubriek staat het boek in al zijn fysieke schoonheid centraal.

Koppernik-uitgever Chris de Jong over zijn keuze.

De deadline voor dit stuk nadert als de nacht en hoe ik ook zoek, mijn keuze, Orensnijder tulpensnijder van Paul Rodenko, staat niet meer in mijn boekenkast.

Aan wie heb ik het uitgeleend? Ik moet de op deze pagina staande foto’s van het boek zelf aanleveren. Ik blijf zoeken, ik houd moed.

Lichte stress begint me te bekruipen.

Waar in Baexem, een dorpje in Limburg, vind ik nu een nieuw exemplaar? Ondanks mijn overtuigingen wint de gemakzucht, ik bestel bij Bol. Een dag later schuift, nog rooier dan in mijn herinnering, uit de kartonnen envelop het door mij zo geliefde Orensnijder tulpensnijder. Als een nageboorte komt ook nog Deon Meyer, De vrouw in de blauwe mantel, uit de verpakking gegleden. Ik kijk in de envelop of er nog meer verrassingen in zitten.

Niet echt gebroederlijk liggen de twee boeken naast elkaar op tafel. De dichtbundel summier, kaal, rood en zwart, vol zelfvertrouwen. Daarnaast het boek van Deon Meyer. Een chaos aan lettertypes, foto’s van de zee en een dorre woestijn

en vrouw onder water, een Delfts blauw tegeltje, blauwe verfvegen, nepstickers, een foto van een bebaarde schrijver en de namen van de hoofdpersonen en quotes op de achterflap.

Het blijkt gratis te worden aangeboden bij besteding van 12,50 euro aan spannende boeken. Het zijn de Spannende Boeken Weken! De Verzamelde gedichten van Paul Rodenko een spannend boek?

Er werkt iemand met humor in het magazijn van Bol.com.

Leegte Ik sla Paul Rodenko open, een stille bladspiegel, wat een heerlijke leegte. Ik blader en dan op pagina 36 het gedicht ‘Februarizon’, met de openingszin: ‘Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open…’, ik ruik aan de pagina’s, haast reukloos, en ik voel aan de stroeve structuur van de cover. Achterin staat eerste druk juni 1975, tweede druk december 1981, al 42 jaar leverbaar! Hulde voor De Harmonie! En als ik het boekje dichtdoe en naar de rode lege achterkant van het boek kijk, weet ik precies waarom we uitgeverij Koppernik zijn begonnen.

Ik hoop dat Nicole Kleinen van boekhandel De Kleine Tovenaar in Maasniel wil vertellen wat zij het mooiste boek vindt.

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

FOTO ROB NIJPELS

DE KEUZE VAN CHRIS DE JONG UITGEVER KOPPERNIK

39

telt en meet

JONATHAN VOS FOTO

Henk Groenewegen

EEN OPENINGSZIN VAN 119 WOORDEN

Henk Groenewegen van Boekhandel De Tribune in Maastricht begint met het tellen van woorden, reist en leest tussendoor, maar eindigt toch weer bij de poëzie.

Deze column telt rond de zeshonderd woorden, een kwestie van toegekende ruimte. Schrijven en lezen gaan meestal niet over tellen. Toch leveren tellen en meten aardige wetenswaardigheden op, zeker ook in de literatuur. Ben Blatt telde en mat voor zijn boek Nabokov’s Favorite Word is Mauve alles wat los en vast zit bij ‘our most loved authors’. Zo vergelijkt hij openingszinnen. Mijn voorkeur gaat uit naar meteen een van de kortste: ‘Call me Ishmael’ – we kunnen redetwisten of dit de eerste zin is, want Moby Dick wordt voorafgegaan door een verhandeling over walvissen (die zelden iemand leest), maar het verhaal begint met deze drie woorden. De langste openingszin staat in Blatts lijstje op 119 woorden, 17 komma’s en een gedachtestreepje. Het is Dickens’ openingszin van A Tale of Two Cities: ‘It was the best of times, it was the worst of times etc. etc.’

Meten doet Ben Blatt als gezegd ook. Zo beslaat de auteursnaam Stephen King op diens debuut Carrie minder dan drie procent van de voorkant van het boek, 40

echter wanneer King bekendheid heeft gekregen reserveert de uitgever 47 procent voor diens naam.

Bologna Bologna heeft de oudste nog functionerende universiteit van Europa (1088) en Umberto Eco gaf er les, Bologna is bekend van zijn saus Bolognese – aldaar ragù genoemd en Bologna is al dertig jaar de woonplaats van mijn goede vriend Ronald. Ook onze correspondentie loopt al dertig jaar. Wanneer ik bijvoorbeeld wil weten wat ik in februari 1991 deed, las of liefhad, dan herlees ik brieven uit die tijd. (Ik daag iedereen uit e-mails, tweets of whatsapps van vorig jaar februari terug te vinden, laat staan van 1991. Schrijf toch mensen, schrijf!)

Wanneer dan Ronald zijn Patrizia te trouwen vraagt en de datum wordt vastgelegd, dan gaan wij natuurlijk. Een buitenfeest, lange tafels, heerlijk eten en drank, maar vooral een ontspannen ‘dolce vita’-sfeer. Helaas klom geen van de vrijgezelle mannelijke gasten aan het

www.boekblad.nl

einde van het feest in een boom onder het smartelijk uitroepen van de gevleugelde woorden: ‘Voglio una donnaaaaaa!

Voglio una donnaaaaaa!’ (Frederico Fellini – Amarcord) Korte verhalen zijn uiterst geschikt voor de reis, heen en terug 2.400 kilometer, en ook op de terrassen in de schaduw (33˚C, zelfs in die schaduw). Het eerste deel van de eindelijk vertaalde verhalen van Joseph Mitchell, McSorley’s wonderbaarlijke saloon, deed dan ook precies wat ik ervan hoopte. Het leven vatten in al zijn grootheid en kleinheid. De ene keer beschreven met een blokkwast, de andere keer met een enkelharig penseel. Een mooie reden om terug te gaan naar huis is de aanschaf van het tweede deel, In het oude hotel.

Nieuwe buren Wiel Kusters werd onlangs zeventig jaar.

Uitgeverij Cossee nodigde hem uit om een verzamelbundel samen te stellen.

‘Niet chronologisch’, zei Christoph Buchwald, ‘maar thematisch, je gedich-

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

ten kunnen dat goed hebben, ze zijn sterk genoeg’. Ik was er niet bij, maar heb het vernomen uit betrouwbare bron, dus ongeveer zo is het gegaan.

Met deze werkwijze kregen de gedichten van Wiel ineens nieuwe buren, gingen wonen in vreemde straten, betrokken nieuwe wijken, maar de stad waarin ze wonen blijft onmiskenbaar Wiel en Wiel blijft onmiskenbaar deze nieuwe en toch vertrouwde stad. Uit de nieuwbouwwijk Amor en de schedel deze, een van mijn favorieten: Cupido dubitans Soms mis je iemand zoals een pijl die zich vergist en dus het hart niet raakt.

Dat heet missen, niet gemis.

Gemis is kijken naar de pijlen in je hand.

Ruben Hofma van boek- en kantoorhandel Boek en Buro (Ede):

Vincent Elzinga van de Kennemer Boekhandel (Haarlem):

What a hell of a debut van deze vrouw uit de reclamewereld. Aan deze coming-of-ageroman ontbreekt iets groots. Het is de buitenwereld. Het hele verhaal verblijf je in het claustrofobische hoofdkamertje van de protagonist, waar het gonst van donkere gedachten en observaties. Je kunt er niet aan ontkomen mee te leven met het meisje dat flatgebouwen ziet als springplanken, die ze analyseert zodat ze weet welke flat de beste uitkomst biedt. Zoals Walter van den Berg, schrijver van rauwe romans, daarvan zegt: je hoopt dat ze het overleeft. Ze is manischdepressief en geeft zichzelf instructies om door te leven, wat misschien haar redding zal zijn.

Karkas is niet alleen een depressief boek. Al lijdt de hoofdpersoon, ze berust er ook in. Schavemaker heeft een glansrijke manier gevonden om haar bipolaire stoornis te gebruiken als een literaire schatkamer; de belevingswereld van de hoofdpersoon is rijk en met haar nietsontziende blik fileert ze de wereld zoals de mens die gemaakt heeft. Dat levert, hoe zwartgallig vaak ook, veel komische scènes op.

‘Dus die paupers lopen dat mooie meisje te teasen en vieze dingen naar haar te roepen en ik denk: als ik die fokking meridianen verrot sla wordt mijn leven misschien totaal anders.’ Deze onstuimige openingszin vat dit debuut van de Mexicaanse Aura Xilonen geweldig samen: de stijl, het onderwerp, het taalgebruik; het staat als een huis en swingt als een tiet. Ik was gelijk gegrepen door deze fantastische vertaling van Lisa Thunnissen uit het Spaans over de zeventienjarige Mexicaanse illegale immigrant Liborio die in de VS een bestaan probeert op te bouwen. Het is niet alleen een keihard relaas over overleven, het is ook een bitterzoet verhaal over liefde. Bij aanbieding was deze roman me al opgevallen, maar een klant spoorde me aan De cowboykampioen ook te gaan lezen. Een waanzinnige leestrip was het. Geweldig voor jongeren en iedereen die van een speelse omgang met taal houdt. Er wordt veel (heel creatief) in gevloekt, dus lang niet geschikt voor iedereen; maar dit boek met evenzo prachtig omslag verdient echt de nummer 1-positie in de Bestseller60.

KARKAS

DE COWBOYKAMPIOEN

FEMKE SCHAVEMAKER

AURA XILONEN (VERT. LISA THUNNISSEN)

(NIJGH & VAN DITMAR, € 19,99)

(WERELDBIBLIOTHEEK, € 19,99)

nummer 7/8 juli/augustus 2017 jaargang 184

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

42

Marina Lanting van boekhandel Roodbeen (Nijkerk):

Monique Eskens van boekhandel De Drvkkery (Middelburg):

Iris Van Germeersch van boekhandel Het Verhalenhuis (Gent):

De uitgeverij had op mijn leesexemplaar een post-it geplakt met teksten uit mijn Facebook-timeline over mijn huisdieren, een ziekenhuisbezoek. Dat gaf een vreemd gevoel…

Rond dit gegeven heeft Mackintosh een pakkende thriller geschreven; iemand speelt een gevaarlijk spel met vrouwen die dagelijks de metro nemen in Londen. Zoë Walker komt er bij toeval achter dat haar foto in de krant staat in een rubriek met seksadvertenties. Zij gaat op onderzoek uit en komt erachter dat ook haar leven gevaar loopt. Hoe kiest de dader de beoogde slachtoffers? Hoe kent hij hun dagelijkse routine?

Een heerlijke thriller, waarbij je als lezer een paar keer op het verkeerde been wordt gezet. Spannend en actueel. Jammer dat niet het omslag van Sphere is gebruikt voor de Nederlandse editie, dat straalt wat minder ‘vrouwenthriller’ uit, want hij is ook zeker aan te bevelen aan mannen!

Dit boek heeft alles in zich om een brede groep kinderen te kunnen boeien: humor, fantasie, actie, spanning en een warm hart. Elly woont met haar familie op het puntje van de rotsen, met een klein grasveld en daarachter: de zee. In het nabijgelegen dorp wordt flink gebouwd en er komt een groot hotel naast de deur, er moet immers vooruitgekeken worden. Maar de familie krijgt andere zorgen wanneer hun huis mét tuin door een storm van het vasteland loskomt en op drift slaat.

Spannende situaties volgen elkaar op. Pittig geschreven, vrolijk en met gevoel voor detail, leest dit verhaal vlot weg en leent het zich ook om in een groep voorgelezen te worden. Je kan je voorstellen hoe kinderen meeleven en er op kunnen verder borduren. Het verhaal eindigt pedagogisch verantwoord.

Van Driel is een Vlaamse actrice en van het boek is een theatervoorstelling gemaakt. De illustraties zijn van Harmen van Straaten.

De subtitel van de nieuwe Van Dis is: roman in verhalen. Het boek is inderdaad verdeeld in korte, op zichzelf staande verhalen, maar deze verhalen vormen wel een eenheid.

Zij hebben een gemeenschappelijke factor: tragedie, eenzaamheid, actualiteit en een hoofdpersoon die verdacht veel weg heeft van Adriaan van Dis. In de ‘Verantwoording’ geeft hij aan dat ‘niet alle verbeelding autobiografisch’ is en hij zelf niet in zo’n buitengebied woont.

In een aantal verhalen gaat hij terug naar het aardse en rauwe van de samenleving, zoals we dat eerder zagen in Dubbelliefde. Ook zijn bekende zelfspot en (zwarte) humor lopen als een rode draad door de verhalen. De kritieken op dit boek zijn zeer uiteenlopend. Ik heb oprecht genoten van de mooie zinnen en bijzondere wendingen in de verhalen, en heb intussen ook enthousiaste reacties gehoord van andere lezers aan wie ik dit mooie werk heb aangeraden.

DE HEMEL IS ZWART VANDAAG

IK ZIE JOU CLARE MACKINTOSH

OP DRIFT

IN HET BUITENGEBIED

RALF MOHREN

(VERT. KRIS EIKELENBOOM)

REINHILDE VAN DRIEL

ADRIAAN VAN DIS

(MEULENHOFF, € 18,99)

(DE FONTEIN, € 19,99)

(DAVIDSFONDS-INFODOK, € 15,99)

(ATLAS CONTACT, € 18,99)

Ralf Mohren heeft mij in 2015 al blij verrast met het deels autobiografische Tonic, over een niet te lessen dorst – naar vocht met alcohol welteverstaan.

Mohren is leraar Nederlands. Ik ben dan ook blij dat de hoofdpersoon van zijn nieuwste boek een twintiger is. Het blijft een tour de force om boeken te vinden waarmee jongeren zich kunnen identificeren. De hemel is zwart vandaag speelt zich af eind jaren negentig. Arthur, een jonge man uit een beschermd milieu in Limburg neemt een baan aan op Curaçao. De totaal andere wereld daar brengt hem in psychische nood. Mohren beschrijft de gekte, een psychose, meesterlijk. De warmte, de drank en de sex, een leerlinge die een hoger cijfer wil; het eiland wemelt van verleidingen en voor je het weet zit je in de nesten. Ondertussen schrijft hij aan Tip Marugg en wordt zijn vader in Nederland steeds zieker. Genoeg stof voor een goed in elkaar zittende en lekker vlot lezende roman. Ik heb ervan genoten.

www.boekblad.nl

Yvonne van der Wal, mobiel winkelmanager Bruna:

Twee nieuwe titels uit de transportsector Aerodynamica Rail – Ofwel waarom logge treinen kunnen ogen als de gesmeerde bliksem Over de vier sterke punten van stroomlijnvormen op het spoor, hun raakvlakken met vooral de luchtvaart, maar ook met het wegvervoer. Levendig boek over het – met wisselvallig succes – wereldwijd combineren van gedurfde technologie met bloeiende fantasie.

Marcel Vleugels | vormgeving Piet Gerards Ontwerpers | Nederlands | 240 pagina’s | 219 wezenlijke foto’s | bibliografie | Ð 29 | isbn/ean 978 90 73280 13 7

Benelux Rail 1970-1980 Ontwikkelingen en verwikkelingen bij alle vormen van railvervoer in de Benelux voorafgaand aan de privatisering. Aandacht voor technische thema’s inclusief hun economische, historische en sociale aspecten.

Nummer 10 van de ijzeren serie en opnieuw een inspiratiebron voor modelbouwers en reizende fotografen.

Marcel Vleugels | vormgeving Piet Gerards Ontwerpers | met 368 foto’s van indertijd invloedrijke fotografen | Hardcover | 304 pagina’s | Nederlands/Engels | landkaart spoorwegen Luxemburg | bibliografie | Ð 34 | isbn/ean 978 90 73280 00 7

uitgeverij ’t nijvere lezerke | sinds 1989 | www.nijverepublishers.nl

Straight to Business Business Club The Business Club is your shortcut to new business – connecting you to relevant networks, career-changing knowledge and VIP services, so that your time in Frankfurt is both more pleasant and successful. Benefit from the Club’s pro-business environment, and leave with measureable results.

Knowledge.

Network.

VIP Services.

www.book-fair.com/businessclub

www.www.book-fair.com www.book-fair.com/international

#fbm17

BOOK NOW!

Early Bird DISCOUNT UNTIL 31 AUGUST

www.book-fair.com/businessclub/tickets