BOEKBLAD Magazine 5, 2015

JAARGANG 182 MEI 2015

Vakblad voor het boekenvak WWW.BOEKBLAD.NL

Paagman Centrum

DE BOEKHANDEL ALS SNOEPWINKEL

IN DIT NUMMER:

8

Gerlien van Dalen (directeur Stichting Lezen):

‘ Wij zorgen voor een nieuw cohort lezers’

22

Special: automatisering, prioriteit in de uitgeverij COLOFON Redactie Lucie Th. Vermij (hoofdredacteur), Vincent Elzinga (redacteur), Mandy den Engelsman (webredacteur), Sabine Kok (eindredacteur) Vaste medewerkers Erik Borst, Maarten Dessing, Hannie van Herk, Enno de Witt Medewerkers aan dit nummer Philippe Debeerst, Wim Kempenaers, Jørgen Koopman-

2

schap, Robin Kramer, Wouter Rawoens, Vincent Schmitz, Maarten Van Steenbergen, Jan-Reinier van der Vliet, Margreet Vloon

Boekblad is een maandelijkse uitgave van Pubmedia en voortzetting van het sinds 1834 bestaande Nieuwsblad voor den Boekhandel.

Uitgever Marjolijn Margadant E Marjolijn@pubmedia.nl

Uitgeverij Pubmedia Fruitweg 70, 3981 PA Bunnik

Redactieadres Fruitweg 70, 3981 PA Bunnik T (030) 736 12 64 E redactie@boekblad.nl

Advertenties Nicole van Lierop, sales T 06 41 11 98 86 E Nicole@pubmedia.nl

www.boekblad.nl

Abonnementen Claudia van Dijk is ma, di en do telefonisch bereikbaar van 09.00-17.00 uur en op woe en vrij van 09.00-11.00 uur T (030) 763 12 50 E info@boekblad.nl Vormgeving colorscan B.V. - Den Haag www.colorscan.nl

Druk Ten Brink (Meppel) © 2015 Pubmedia Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen in reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

EN VERDER 04 Vooraf

Column Lucie Th. Vermij

06 Over het nieuws

Karel Dierickx, Annette Jongen en Stefan Boonen

08 De visie

Gerlien van Dalen, directeur Stichting Lezen

13 Column

15

Lannoo-uitgever Maarten Van Steenbergen

De boekhandel als snoepwinkel: Paagman Centrum

15 Beleving

Het nieuwe filiaal van Paagman in Den Haag-Centrum

18 Groei in de uitgeverij Uitgeverij Pelckmans

22 Automatisering

Het belang van een up-to-date en efficiënt systeem

26 Big data

Aan de slag met metadata

28 The next generation

Wat en hoe lezen de boekenvakkers van morgen?

33 Column

Joost Baars, boekverkoper bij Van Rossum, dichter en essayist

35 Het Boek

Joost Schmitz over Met 4 ¾ kus

36 De lezer Robin Kramer

Abonnementsprijzen 2015 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP en studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105.

ZZP en studentenabonnement is € 45. Zie de omschrijving van de verschillende abonnementen op

www.boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden jaarlijks automatisch verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend telefonisch of schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Zie www.boekblad.nl/­voorwaarden

ISSN 1586-2897 Persberichten welkom op redactie@boekblad.nl Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

37 Recensies

Boekverkopers lezen

3

4

VOORAF

VINTAGE Lucie Th. Vermij (lucie@boekblad.nl)

Mijn eerste typemachine was een rode Erika, net als deze mosterdgele van W.F. Hermans, de eerste machine waar hij op typte en die de ‘trigger’ werd voor zijn collectie, omdat-ie van nogal matige kwaliteit was. Mijn Erika danste over de tafel als je werkte, omdat zij veel te licht was. Daarna kocht ik een veel zwaardere Adler Universal. Schrijven was echt arbeid. Als je lange artikelen schreef, dan maakte je soms wel vijf keer een schone versie en was je dágen aan het typen.

Wat kleven er een herinneringen aan de typemachines. De laatste weken voer ik voortdurend gesprekken over die dingen. Aanleiding is het prachtige fotoboek Nooit meer typen, dat de collectie van 160 typemachines van Hermans bij de Gentse boekhandel Limerick in beeld brengt. Het is een lust voor het oog, prachtig gefotografeerd door Philippe Debeerst en schitterend uitgegeven door uitgeverij Luster (Antwerpen) en uitgeverij Podium (Amsterdam). Haarscherp zijn de close-ups van de mechaniekjes, toetsen, hamers en linten. Debeerst, die de machines als glanzende kunstwerken op de foto zette, is van oorsprong industrieel fotograaf. Het is geen sinecure om typemachines zo mooi op de foto te krijgen, vertelt hij. Op zijn website heeft hij the making of van het boek gezet.

Het leuke aan ons vak is dat mensen zo kunnen warmlopen voor zowel traditie als innovatie. In dit nummer besteden we onder meer uitgebreid aandacht aan de noodzaak van goede uitgeverij-automatisering en aan big data. En op deze plek dus ook aan de terugkeer naar de typemachine. Dan blijkt dat traditie soms ook innovatie wordt: zo meldde The Moscow Times laatst dat in Rusland de geheime dienst en de ministeries van Defensie en Noodgevallen weer op typemachines werken om het lekken van informatie voor te zijn.

Anno 2015 heet de typemachine ‘vintage’ en is zij in bepaalde kringen weer helemaal in zwang. In de boekhandel kan zij wellicht de evenknie zijn van het herleefde vinyl in de muziekbranche.

FOTO PHILIPPE DEBEERST WWW.PHOTOEIL.BE

5

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

KAREL DIERICKX Uitgever van Manteau, startte in april imprint Aspe NV, voor misdaadauteur Pieter Aspe.

Uitgeverij Van Oorschot krijgt nieuwe eigenaren ‘Na 63 jaar leven met, voor en zelfs boven uitgeverij Van Oorschot, heb ik enige tijd geleden geconstateerd dat mijn vertrek in de rede ligt.’ Het zou de openingszin van een indrukwekkende roman kunnen zijn. ‘Ik ben makelaar in koffie, en woon op de Lauriergracht nº 37.’, dat is er nog zo een. Het is echter de openingszin van de al te werkelijke afscheidsblog ‘Tot ziens’ van Wouter van Oorschot. Het verheugt me dat deze pracht van een uitgeverij onafhankelijk blijft doorgaan. Mijn leven zou er wellicht anders uitgezien hebben zonder de Russische Bibliotheek en De Rode Ruiterij.

HarperCollins gaat Karin Slaughter internationaal uitgeven Bij Manteau lanceerden we in april Aspe NV, een nieuwe imprint opgebouwd rond Pieter Aspe. Ik weet nog perfect waar ik de mosterd haalde.

Vorig jaar was ik met een dozijn internationale uitgevers te gast op een publisher’s tour in Oslo en Lillehammer. Marjolein Schurink van Cargo was er ook en hield een presentatie over Slaughterhouse. Het idee is niet nieuw, maar blijft steengoed. Ik vind 6

het dan ook bijzonder jammer voor Cargo en Marjolein, die Slaughter binnenkort door HarperCollins uitgegeven zien worden. Wereldwijd staat het verdienmodel achter boeken onder druk. De logge megaconcerns pikken mee wat er te graaien valt, om het miljoenkoppig monster dat overhead heet te stillen. Het valt nog te bezien of de lezer daar enige baat bij zal ondervinden – auteur, boekhandelaar en uitgever daar gelaten.

van trots, eindig ik met de longlist van de Gouden Strop: Kingston noir van Guido Eekhaut, Dood water van Toni Coppers én Zonder voorschrift van Pieter Aspe. Als enige uitgeverij met drie genomineerden, een Vlaamse uitgeverij bovendien, kijken we reikhalzend uit naar de bekendmaking van de shortlist.

‘Kieft’ wint Publieksprijs Sportboek van het Jaar 2014 Dé bestseller van vorig jaar werd vorige week beloond met de Publieksprijs Sportboek van het Jaar 2014. Volledig terecht. In vakbladen heet het al eens dat Gijp en Kieft boeken zijn die net-niet-lezers vooral kunnen bekoren. Alleen daarom al verdient Michel Van Egmond een prijs. Boeken over voetbal zijn Kieft en Gijp allerminst. Kieft is een boek over leven en overleven, narratieven die in de zogeheten high end-literatuur ook al eens gebezigd worden. En toch, de toon van Kieft is bedrieglijk simpel. ‘Het moet allemaal niet te zwaar worden, hè?’ Misschien had Kieft gewoon geconstateerd dat een boek in de rede lag?

Nee, voorname jongens zijn het, Gijp en Kieft. Maar volgend jaar wordt België Europees Kampioen.

Boekverkoper, werkt aan oprichting nieuwe boekhandel Schiedams Boekhuis, die ze begin juli met crowdfunding hoopt te openen.

Longlist Gouden Strop bekend: 3 nominaties voor Manteau Met een niet onaangenaam, maar weliswaar geheel bescheiden gevoel

www.boekblad.nl

ANNETTE JONGEN

Christine Bosch en Folco de Jong openen nieuwe boekhandel Wat leuk dat Folco de Jong en Christine Bosch ook opnieuw willen beginnen! Ze hebben destijds in mijn winkel Jongen’s Boeken ‘stage’ gelopen om ervaring op te doen in het boekenvak. Ik zie het als positief om voor een tweede keer te gaan ondernemen. Failing forward is een gevleugelde uitdrukking in de VS. Daar wordt een ondernemer die opnieuw begint geassocieerd met daadkracht en ondernemerszin: goede ondernemers zetten falen om in succes. In Nederland word je als ondernemer al snel afgeschreven als je onderneming mislukt en hebben mensen juist minder vertrouwen in je als je

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

opnieuw begint. Tijd om die visie te veranderen!

Caroline Damwijk: EK Servicegroup is een strategisch aandeelhouder Toen ik het bericht over de overname door EK Servicegroup las, werd ik bevangen door een ‘oh jee’-gevoel. Een overname met 75 procent is niet niks en ik ben geen voorstander van die schaalvergrotingen. Kostenbesparing lijkt leuk, maar gaat in mijn optiek ten koste van de kwaliteit en communicatie. De uitleg van Caroline Damwijk stelt me enigszins gerust. Als er inderdaad voor de lange termijn wordt gewerkt, gaat men in ieder geval niet voor het snelle geld. De teruggang naar het coöperatiemodel juich ik toe. Het heeft volgens mij niet alleen een psychologisch, maar ook een concreet voordeel: als mede-eigenaar heb je een stem en die hoop ik in de toekomst hard te laten horen.

Wouter van Oorschot: ‘Ik wil niet in het harnas sterven’ Hoewel ik me niet kan voorstellen ooit níet in het harnas te willen sterven, heb ik grote bewondering voor de wijze waarop Van Oorschot deze overname heeft aangepakt.

Echt een voorbeeldige manier van hoe het wél kan. Ik zal de Russische Bibliotheek niet meer integraal op voorraad nemen, zoals ik in 2005 nog wel deed, maar ik zal wel veel aandacht besteden in de winkel aan deze grootse uitgeverij.

Wet op de vaste boekenprijs is met vier jaar verlengd Een onderwerp waar ik me erg druk om maak. Het gaat er steeds meer op lijken dat de Wvbp in het leven is geroepen om de boekhandel te beschermen, maar daar gaat het helemaal niet om. Het gaat erom dat de gemeenschap op een makkelijke,

laagdrempelige manier toegang heeft tot de aanschaf van een boek én dat boeken voor de gemiddelde Nederlander betaalbaar blijven.

Vanuit dat oogpunt ben ik voor de vaste boekenprijs. Er zijn in de praktijk genoeg voorbeelden geweest waaruit bleek dat het niet hebben van een vaste prijs een nadelig effect heeft voor de maatschappij.

STEFAN BOONEN Organiseerde, met mede-auteurs Siska Goeminne en Jan de Kinder de eerste Kinderboekendag in Vlaanderen.

Kinderboekendag Vlaanderen in 70 boekhandels Hoe was het dan, die eerste Kinderboekendag? Met de deelname van al die auteurs & illustratoren (110) en boekhandelaars was het sowieso al een succes. Zeker als je er nog een portie media-aandacht voor het kinderboek bijtelt. Toch was niet iedereen tevreden. Waar er in de ene boekhandel best veel publiek opdaagde, moest een auteur het elders met maar drie of vier luisteraars stellen. Als er een volgende editie komt, zijn er twee grote aandachtspunten: Eén! Op welke manier kan je voor een activiteit in een boekhandel, van voorlezen tot workshop, voldoende kinderen en volwassenen naar een boekhandel lokken?

Twee! Kunnen we in Vlaanderen en Nederland een gezamenlijke Kinderboekendag organiseren?

procentueel betekenen kan ik dus niet inschatten. Toch vind ik het geweldig. Zoveel mensen die terecht vinden dat een bibliotheek in het stadscentrum hoort. Net zoals boeken niet thuishoren in gesloten kasten en vergeten dozen. Ze moeten rondslingeren, opengeslagen liggen, tegen kookboeken leunen, aanwezig zijn. Tegelijk is een bibliotheek in de stadsrand nog altijd beter dan helemaal geen bibliotheek.

Iets wat volgend jaar in sommige Vlaamse gemeentes niet ondenkbaar meer is. Vanaf 2016 mogen plaatselijke besturen zelf beslissen of (en hoeveel) ze willen investeren in sportinfrastructuur en cultuur. Niet erg verstandig. Het uitbouwen van zulke belangrijke domeinen mag je niet overlaten aan de – altijd tijdelijke – goodwill en willekeur van de lokale schepen (wethouder).

E-boekenverkoop Vlaanderen Q1 2015: stijging van 11% Wat moet ik hiervan denken? Ben ik als auteur én als lezer blij of juist niet met de opkomst van het e-boek? Het is handig, dat lezen op de iPad, maar het knisperen van papier, die geur, de vreemde dingen die je ontdekt in een bibliotheekboek – ook dat heeft charme. En zoals gezegd ben ik slecht in wiskunde. Het gaat om een stijging van 11% op een totaal van 3,4%. Dat laatste is het aandeel e-boeken in Vlaanderen. Om erg veel e-titels gaat het dus niet. Vast veel minder dan er illegaal te krijgen/downloaden/kopiëren zijn.

5028 stemmen voor behoud bibliotheek in centrum Zwolle Ik heb geen idee hoeveel inwoners Zwolle telt. Bovendien ben ik slecht in wiskunde. Wat die 5028 stemmen

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

HERSTEL

In het artikel in Boekblad 4 over muziekdistributeur Bertus wordt Music & More ten onrechte genoemd als een van de muziekwinkelketens die zijn omgevallen. Music & More, voortgekomen uit zelfstandige franchisenemers van Music Stores, bestaat nog steeds en verzorgt ook shop-in-shops, onder meer bij Read Shops.

7

GERLIEN VAN DALEN 1963 Geboren te Hoogeveen 1981 VWO Menso Alting College te Hoogeveen 1981-1987 Nederlandse Taal- en Letterkunde RU Groningen 1984-1989 Kunst en Kunstbeleid RU Groningen 1989-1993 SLAA 1992-2002 Beleidsmedewerker NLPVF 2002-2009 Secretaris Letteren bij de Raad voor Cultuur 2009-heden Directeur Stichting Lezen 2012-heden Voorzitter Leescoalitie

8

www.boekblad.nl

DE VISIE

Gerlien van Dalen (directeur Stichting Lezen):

‘ WIJ ZORGEN VOOR EEN NIEUW COHORT LEZERS’

A

Afgelopen maart maakten de ministeries van OCW, SZW en VWS bekend dat ze de komende drie jaar ruim 50 miljoen euro uittrekken voor leesbevordering en de bestrijding van laaggeletterdheid. Met het actieplan ‘Tel mee met Taal’ wil de regering bereiken dat minstens 45.000 volwassenen hun taalbeheersing flink verbeteren en dat van een miljoen kinderen in de basisschoolleeftijd de taalvaardigheid en het leesplezier toenemen. De actielijn uit ‘Tel mee met Taal’ ‘Kunst van Lezen’ (BoekStart en de Bibliotheek op School) van Stichting Lezen en de Koninklijke Bibliotheek wordt de komende drie jaar in het hele land verder uitgerold.

Leesbevordering staat hoog op de politieke agenda. Gerlien van Dalen over LEESBEVORDERING EN LEESPLEZIER. Optimisme is volgens haar geboden: ‘Het aantal kinderen dat leest neemt weer toe.’

Tekst Lucie Th. Vermij Foto’s Hannie van Herk

Hoe staat het met het lezen in Nederland anno 2015? Er klinken vaak geluiden over ontlezing, maar die zijn deels gebaseerd op de teruglopende boekverkoop. Nietkopen is toch niet hetzelfde als niet-lezen?

‘Het gaat inderdaad helemaal niet zo slecht met het lezen. Afgezet tegen andere Europese landen lezen we in Nederland redelijk goed. En afgaande op het PISA- en PIRLS-onderzoek naar de stand van het lezen in Europa kun je stellen dat Nederlandse kinderen vaardige lezers zijn. Wat wel afneemt is het aantal excellente lezers. Als het gaat om het lezen van complexe teksten verliezen we terrein ten opzichte van andere landen. Ook de kwaliteit van lezen wordt minder, en dan hebben we het over de spelling, de woordenschat en de interpretatie van teksten. Kinderen hebben daar steeds meer moeite mee. Dat heeft alles te maken met het leesniveau waarmee ze van de basisschool komen. Dat niveau is redelijk, maar moet onderhouden worden en dat gebeurt te weinig.’

Waardoor loopt het leesniveau achteruit?

‘Nederlandse kinderen zijn niet meer zo gemotiveerd om te lezen. Als ze ouder worden gaan ze

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

9

lezen meer met leren associëren. Hun leesniveau en leesmotivatie worden niet voldoende gestimuleerd. De aandacht voor leesopvoeding neemt met het ouder worden af, zowel bij de ouders als op school. Zodra kinderen zelf kunnen lezen geven ouders er minder aandacht aan. In het onderwijs is ook echt minder tijd en ruimte voor lezen, ook op de pabo’s. De literaire competentie van pabo-studenten heeft lange tijd weinig aandacht gehad. Pabo’s mogen zelf bepalen of ze studenten tien of vijftig boeken laten lezen. Wil je fictie kunnen lezen, dan moet je in staat zijn verbanden te leggen, maar dat wordt nauwelijks gestimuleerd. Je kunt het verklaren uit het gegeven

‘ VOOR LEZEN GELDT: USE IT OR LOSE IT’ dat er al zoveel moet op school. Lezen is zo vanzelfsprekend dat men vergeet er aandacht aan te geven. Maar: er is een kentering zichtbaar. De overheid besteedt duidelijk meer aandacht aan lezen als basisvaardigheid, zowel beleidsmakers, politici als onderwijsinstanties. Dat komt doordat de laaggeletterdheid groeit of in elk geval niet afneemt. Laaggeletterdheid speelt vooral bij ouderen. Mensen die niet blijven lezen, raken die vaardigheden kwijt. Voor lezen geldt: use it or lose it. Lezen moet je op alle niveaus onderhouden.’

Hoe verhoudt Stichting Lezen zich tot het boekenvak?

‘Stichting Lezen, die inmiddels 26 jaar bestaat, is indertijd opgezet door het boekenvak, door de KBb en het NUV. Al snel stapte de overheid in en sinds 1994 is Stichting Lezen onderdeel van de Cultuurnota-systematiek. Hoewel de organisatie steeds meer mandaat kreeg van de overheid, ontvangen we wel nog steeds een bijdrage van de KBb en het NUV voor De Nationale Voorleeswedstrijd. En verder zijn we trouwens in gesprek met KBb en GAU om te zien hoe we elkaar kunnen versterken. Graag wil ik de verbinding met het boekenvak nog sterker maken.’

Is dat erg? Zijn lezers betere mensen?

Is het een klasse-kwestie?

‘Ik heb geen moreel oordeel over niet-lezen.

Maar bij 80 procent van het werk moeten mensen kunnen lezen. En naarmate meer informatie digitaal gaat, wordt lezen steeds belangrijker.

Kunnen lezen is de basis van mediawijsheid.

Kunnen lezen gaat vooral over kansen. Lezen is niet alleen maar leuk, het is essentieel in onze samenleving.’

Is de zorg in het boekenvak over ontlezing niet een beetje een zorg uit eigenbelang?

‘Voor een deel zal dat waar zijn, maar boekhandelaren en uitgevers dienen niet alleen hun eigenbelang, ze dienen ook een cultureel belang. Dat voelen de meesten echt zo. Het boekenvak is een branche waar relatief weinig overheidsgeld in omgaat, als je het vergelijkt met andere culturele sectoren. Laatst hebben wij een rondetafelgesprek georganiseerd met uitgevers en boekverkopers: “De slag om de lezer”, een eerste verkenning van waar we wellicht samen kunnen optrekken. Als Stichting Lezen hebben wij veel inzichten te bieden uit wetenschappelijk onderzoek over wat in de leesbevordering werkt. Om kinderen aan het lezen te krijgen en te houden, zijn voorlezen en vrij lezen echt essentieel. We moeten er met elkaar voor zorgen dat dat structureel gebeurt en dat er tijd gemaakt wordt voor lezen. Ik denk dat het goed is als het boekenvak de kennis die in jaren onderzoek is opgebouwd meer benut, en wij boekhandels en uitgeverijen nog meer voor het voetlicht brengen.’

Vanwaar de aandacht van de overheid voor lezen?

‘Taalbeleid, leesbeleid en leesbevordering is niet

Op uw meest recente congres Lezen Centraal hoorde ik wat verzet tegen het begrip ontlezing.

Is het niet altijd zo geweest dat slechts een kleine groep mensen las?

‘Dat klopt. Voormalig bijzonder hoogleraar Leesgedrag Dick Schram zei dat ook: een derde van de mensen leest graag, een derde wil wel lezen maar moet gestimuleerd worden en een derde is niet zo gemotiveerd.’

10

nieuw, dat was er altijd al. Er zijn meerdere ministeries mee bezig. Wat de laatste jaren veranderd is, is dat die ministeries hun beleid steeds meer op elkaar laten aansluiten. Dat gebeurt omdat taal in deze gemedialiseerde wereld steeds belangrijker wordt. Mensen die veel lezen, schoppen het veel verder in de maatschappij. Geletterde mensen hebben betere banen en vooral: betere kansen. Lezen hoort gewoon tot de 21th century skills. Laaggeletterden zijn vaker werkloos, minder gezond, ze hebben minder kansen. Hun kinderen hebben ook weer minder kansen. De overheid wil burgers zo veel mogelijk kansen geven.’

www.boekblad.nl

DE VISIE

bleek heel succesvol. Hoe kijkt u daarnaar?

‘In het lokale zit ’m de kracht. Als landelijke organisaties maken wij beleid, wij moeten goede diensten ontwikkelen, programma’s, projecten, zodat je het breed, ook in de media, kunt aanjagen.

Maar uiteindelijk moet je het van de lokale invulling hebben. Veel boekhandels hebben ook koudwatervrees. Die moet weg. Waar de auteurs van Literatour optraden was iedereen enthousiast.

Het belangrijkste is dat jongeren blijven lezen of weer gaan lezen. Bij het rondetafelgesprek hoorden we dat sommige boekhandels speciaal jonge mensen in dienst nemen om te zorgen dat ze jonge mensen bij de winkel betrekken. Van ouders horen we dat ze niet meer weten wat leuk is voor hun kind. Een evenement als Literatour maakt in elk geval informatie en geschikte boeken zichtbaar. Daar help je ouders en docenten mee.

Natuurlijk kan er altijd meer. Maar vijf jaar geleden was YA-literatuur nog vrij onbekend. Nu is het echt een onderdeel van leesbevordering. Het belangrijkste is dat we er met elkaar voor zorgen dat jongeren weer plezier in lezen hebben.’

‘Ik ben er inderdaad niet voor om dat steeds te laten vallen. Het is een doemwoord. Je moet uitgaan van de kansen. We willen de leescultuur stimuleren en een nieuw cohort lezers brengen.

Er is zoveel wat duidelijk wél werkt. We hebben het programma “Kunst van het Lezen”, waar de Bibliotheek op School en BoekStart deel van uitmaken. Via BoekStart bereiken we al 40 procent van de Nederlandse baby’s. De gemeenten sturen een brief naar ouders met een baby van drie maanden. Die kunnen in de bibliotheek een koffertje halen waar boekjes in zitten en een cd met rijmpjes en versjes, en lid worden van de bibliotheek. Ouders die met BoekStart in zee gaan, lezen veel meer voor. Met 22 maanden kennen deze kinderen aantoonbaar meer woorden dan kinderen die niet meedoen. Moeilijke kinderen die veel voorgelezen worden, vertonen minder moeilijk gedrag. Kinderen die voorgelezen worden leren meer woorden, ze leren beter praten – voorgelezen worden heeft een duidelijk sociaal-emotioneel effect. Dat is wetenschappelijk aangetoond. Wij zijn optimistisch over lezen.’

Onlangs organiseerde u samen met anderen Literatour, de Boekenweek voor jongeren. Die week ging schoorvoetend van start. De invulling van boekhandel Stevens

Stichting Lezen pleit voor meer digitalisering bij leesbevordering.

‘Dat klopt. Het kan zijn dat we omwegen moeten nemen om de mensen weer naar het boek te krijgen. Lange tijd heeft Stichting Lezen het culturele lezen bevorderd, nu bevorderen wij ook meer algemeen bóeken lezen. Het leesplezier moet aandacht krijgen. Als een vader eerder voorleest als hij dat via zijn smartphone of tablet doet, dan is dat ook goed. Onderzoeksmedewerker bij Stichting Lezen Niels Bakker is nu samen met Dick Schram bezig met een onderzoek onder studenten over hun leesgedrag, zowel onder studenten letteren als communicatiewetenschap. We geven ze zowel het verhaal in platte tekst als met hyperlinks. Wat blijkt: letterenstudenten lezen liever traditionele teksten, communicatiestudenten staan meer open voor de experimentele manier van lezen. De een geeft de voorkeur aan lineair lezen, de ander leest liever met omwegen.

Er bestaat inmiddels aardig wat bewijs voor de kracht van de extra’s in digitale (kinder)boeken.

Uit onderzoek van Adriana Bus van de Universiteit Leiden komt naar voren dat vooral animaties en bewegende beelden jonge kinderen helpen bij het tekstbegrip. Een overdaad aan toeters en bellen leidt kinderen juist af van het verhaal. We hebben al een bijzondere leerstoel Leesgedrag aan de VU Amsterdam. In het najaar gaan we van start met een tweede leerstoel Lezen en Digitale Media aan de Universiteit Twente. Daar gaan ze onder meer onderzoeken wat de technische mogelijkheden zijn om het leesplezier te verhogen.’

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

11

DE VISIE

‘ JONGEREN WÍLLEN WEL LEZEN, ALS ZE MAAR WETEN WÁT’

Waarom hebben jongeren tegenwoordig meer stimulans nodig om te lezen dan wij vroeger?

‘Vroeger waren er minder vrijetijdsbestedingsmogelijkheden. Er was niet eens tv. Lezen was een manier om de wereld te verkennen. Maar door televisie en internet ligt de wereld zó open. Nu is het zaak om juist het bijzondere van lezen in boeken voor het voetlicht te brengen. Boeken lezen brengt rust, dat hoor je steeds vaker. Interessant is dat als er meer vrij gelezen wordt in de klas, er meer rust in de klas komt. Als een klas een film gezien heeft, is er na afloop veel “gekakel”. Boeken lezen is werkelijk een ontspannende bezigheid, een niet te onderschatten cadeau aan jezelf.

Daarom lezen zoveel mensen in de vakantie.’

in het vmbo ontwikkeld om ze te informeren over wat er aan boeken is voor jongeren. Het gaat om het juiste boek voor de juiste lezer. Bij sommige scholen past het in het leesplan om zich te laten informeren over wat er aan nieuwe boeken verschijnt. Maar het commerciële is iets negatiefs dat aan de boekhandel kleeft. Ik zou zeggen: ga niet per se uit van verkoop, want sommige scholen vinden dat een probleem. Overigens hebben we een paar jaar geleden een proef met BoekStart in de boekhandel gelanceerd, waaraan vooral Librisen kinderboekhandels meedoen. Ook worden de collecties voor BoekStart in de Kinderopvang via (kinder)boekhandels aangeschaft. Op die manier werken we met boekhandels nauw en structureel samen aan het bereiken van onze doelgroep.’

Boekhandels, komen die scholen binnen?

‘Boekhandels zijn belangrijke informatieverschaffers over boeken, ook ná de lagere school. Ze moeten er goed over nadenken hoe ze dat doen.

Via de school is een goeie manier. Maar soms staan scholen gereserveerd tegenover de boekhandel, omdat die altijd boeken wil verkopen.

Het kan ook heel goed gaan. Zo voeren we een prachtig project uit: “Lezen is leuk!”, met een substantiële bijdrage van Stichting Kinderpostzegels. “Lezen is leuk!” richt zich op de ondersteuning van honderd scholen in krimpgebieden in Nederland, zoals Groningen, Limburg en Zeeland. Hier verdwijnen bibliotheekvestigingen. Bibliotheekboeken, boekenkasten en Boekenbonnen worden geleverd. De plaatselijke boekhandel komt op school met mooie boeken. De kinderen krijgen een Boekenbon van 10 euro en mogen een boek uitzoeken. Vaak hebben ze wat extra geld mee van bijvoorbeeld opa en oma. Kinderen vinden het geweldig een eigen boek te hebben.

Sommige kinderen kiezen een Grijze Jager-boek, andere een biografie over een voetballer.’

Waar ziet u boekverkopers goed samenwerken met scholen?

‘In veel plaatsen bereikt de boekhandel het onderwijs, al dan niet in samenwerking met de bibliotheek. Ik heb geen zicht op alles wat er gebeurt, maar bijvoorbeeld Jos Walta van boekhandel De Boekenberg in Eindhoven initieerde de opleiding Open Boek voor leescoördinatoren op de basisschool. Hij bezoekt ook scholen, laat zien welke auteurs geliefd zijn en maakt docenten en kinderen enthousiast voor lezen. René Hollaers van boekhandel Van Kemenade & Hollaers te Breda is actief bezig met “Lezen is leuk!”. En John Schrijnemakers van SpeelBoek in Amersfoort heeft, samen met leesbevorderingsexpert Liselotte Dessauvagie, een cursus voor docenten 12

Is de conclusie dat boeken lezen weer toeneemt?

‘Als je ziet hoe succesvol BoekStart is, dan kun je dat wel stellen. Je ziet dat ouders zelf ook weer lid worden van de bibliotheek. Bij Bibliotheek op School wordt er veel gelezen en voorgelezen. Het aantal scholen dat meedoet neemt toe – inmiddels al 38 procent van de basisscholen. Kinderen gaan daardoor ook weer thuis boeken lezen. Wat ik mooi vind, is dat mensen de kostbaarste tijd die ze hebben, hun vakantie, besteden aan boeken lezen. We lezen de hele dag op het werk, maar boeken lezen doen we omdat het zo ontspannend en prettig is. En: jongeren wíllen wel boeken lezen, als ze maar weten wát. Dat is de grootste uitdaging.’

STICHTING ­LEZEN Belangrijkste projecten: De Nationale Voorleeswedstrijd, De Nationale Voorleesdagen, De Jonge Jury, De Inktaap, Leesmonitor.nl, Leesplan.nl, BoekStart, de Bibliotheek op School, Lezen Centraal Aantal vaste medewerkers: 14 Jaarlijkse subsidie: 1,85 miljoen euro (was 2,3 miljoen euro) voor Stichting Lezen, 2,85 miljoen euro voor Kunst van Lezen

www.boekblad.nl

COLUMN

LANG LEVE DE LONGSELLER* Maarten Van Steenbergen is directeur-uitgever bij Lannoo

Een maatschappij van winnaars en verliezers. In hun fascinerende boek Het Tweede Machinetijdperk beschrijven MIT-onderzoekers Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee hoe we daar meer en meer in terechtkomen. Binnen de huidige informatietechnologie is er een groeiende inkomenskloof ontstaan tussen mensen met en zonder hogere opleiding, tussen kapitaaleigenaren en werknemers, maar bovenal tussen de supersterren en alle andere stervelingen. De auteurs spreken niet meer over de 1 procent rijksten, maar over de 1 procent rijksten van die toplaag. Het aandeel dat die 0,01 procent allerrijksten van de economie krijgt, is groter dan het inkomen van de rest van die 1 procent rijken.

Uit hun onderzoek blijkt ook dat de boekverkopen van Amazon gekenmerkt worden door dat zogenaamde ‘machtsprincipe’: het aandeel van het best verkopende boek is even groot als de rest van die top 10, terwijl de verkoopcijfers van die tien boeken weer even groot zijn als die van de top 100, die op hun beurt weer even hoog zijn als die van de top 1000. Gevolg: heel wat boeken verkopen lager dan het gemiddelde.

Niets nieuws onder de zon voor ons, boekenvakkers. Het gewicht van de absolute bestsellers is zo groot geworden dat de sector kreunt als er geen nieuwe Harry Potter of Mister Grey opstaat. Een van de fenomenen die hiermee gepaard gaan, noem ik – met enige pathos, maar daarom niet minder serieus – ‘de terreur van het nieuwe’. Als een boek zes of negen maanden in de boekhandel ligt en de rotatiecijfers beneden een bepaald niveau zakken, dreigt de titel uit assortiment te gaan. Begrijpelijk, want er moeten plaats en liquide middelen worden vrijgemaakt voor de nieuwe titels die – wie weet – wél echte sellers zouden kunnen worden.

Binnenkort verschijnt de 7e editie en 18e druk van Het groot verzenboek, met zeshonderd gedichten over leven, liefde en dood. Samensteller Jozef Deleu pluist elk jaar zo’n tweehonderd dichtbundels uit en zal ook ditmaal meer dan vijftig nieuwe Vlaamse en Nederlandse dichters opnemen. Veertig jaar na de eerste uitgave. Lang leve de longseller. * Ik had als titel ook ‘The winner takes it all’ kunnen kiezen, maar ik blijf geloven dat oplossingen interessanter zijn dan problemen.

FOTO WOUTER RAWOENS

Het is echter de vraag of al die nieuwe schrijfsels het beter zullen doen. Zo dreigden deze week drie boeken bij een boekhandelaar uit het assortiment te gaan. Bij de publicatie ervan stonden ze weken in een top 10, geen kneusjes dus. Er waren drie valabele redenen om deze boeken nog wat in huis te houden en er langer van te genieten. Van het eerste boek verschijnt eerstdaags een opvolger, die trouwens goed werd ingekocht.

Het tweede boek met als titel Stil leven past perfect in de campagne #30dagenstilte die momenteel in Vlaanderen loopt, en het derde boek is gekoppeld aan een tv-programma waarvan binnenkort heruitzendingen volgen. Permanente aandacht en lange-termijnmarketing door de uitgever zijn primordiaal, maar aanwezigheid op de winkelvloer is even essentieel. Alle actoren in ons vak hebben er baat bij om meer longsellers te creëren. Ze vormen een solide basis voor uitgevers en boekhandelaren, om nog maar te zwijgen van de auteurs. Ze creëren rust.

13

mediafacts uitgeverscongres 2015 11 juni 2015 • De Fabrique Utrecht

Money Making in Media (Inter)nationaal topcongres over uitgeven Met o.a. de volgende sprekers: Christian van Thillo CEO De Persgroep Fredric Karén Schibsted Media Group Geert-Jan van der Snoek CEO Telegraaf Media Groep

Peter de Mönnink CEO Sanoma Media Netherlands Robert van den Ham uitgever Voetbal International

n Markus Dagvoorzitter: Mirella va

Aanmelden via www.uitgeverscongres.nl PARTNERS:

BELEVING

Fabian Paagman (boekhandel Paagman):

‘ DE BOEKHANDEL ALS SNOEPWINKEL’ foto H

Paagman in een voormalige bioscoop, direct achter het Binnenhof.

Directeur Fabian Paagman vertelt.

Herk van nie an

Onlangs heropende in Den Haag het centrumfiliaal van boekhandel

Tekst Vincent Elzinga

Hoe vinden de klanten de winkel?

‘We hebben een lawine aan positieve reacties gehad op social media. Daaruit kun je opmaken dat de winkel goed is gevallen bij bezoekers en publiek. Qua look & feel is het een heel andere winkel dan de Frederik Hendriklaan, die in de loop van zestig jaar van 250 naar 2.500 vierkante meter stukje voor stukje is gegroeid. Voor Nadine en mij was het een kans om voor het eerst een winkel van de grond af op te bouwen, waarbij de Paagman-signatuur voelbaar moest blijven. Dat is gelukt.’

Hoe loopt de nieuwe boekhandel?

‘Het gaat goed. De datum van de verhuizing hadden we specifiek gepland in februari: na de feestdagen. We konden nog de opruiming meepakken en waren ruimschoots op tijd voor de Boekenweek. Na een opening trek je sowieso veel mensen en met de Boekenweek erachteraan heeft dat goed uitgepakt.

Maar ook nu blijft het goed doorlopen.’

Pakt alles uit zoals gehoopt?

‘We hadden niet verwacht dat zoveel mensen de weg naar boven zouden weten te vinden. Is dat het effect van een roltrap? Dat is voor ons ook een nieuw fenomeen. Op reguliere dingetjes na klopt de routing, al valt er altijd wat te verbeteren. Zo hebben we ervoor gekozen rechts naast de entree, commercieel een goede plek, de kunstboeken neer te zetten, niet de literatuur. Dat werkt positief. Maar we vragen ons af of we de potentie voldoende benutten of dat we er ook actuele literatuur moeten zetten.’

Verschillen de klanten met de eerdere locatie op de Spuistraat?

‘Hemelsbreed zitten we 200 meter verder, maar we trekken een heel ander publiek. Het lijkt alsof de klanten die we nu begroeten meer “Paagman-klanten” zijn, zonder dat ik daarmee afbreuk wil doen aan de klanten die in de Spuistraat kwamen. Dit publiek voldoet meer aan het verwachtingspatroon dat we een jaar terug hadden.’

Wat zijn de sterkste rubrieken?

‘De verkoop van muziekproducten doet het goed, tweedehands loopt goed door.

De verkoopresultaten lijken beter dan op de Spuistraat, terwijl we in oppervlakte zijn gekrompen: het bonbedrag is hoger. Tweedehands loopt zo goed dat we de inkoop niet aankunnen, qua mensen en tijd. Daar moeten we echt actie op ondernemen. Onder meer door kritischer te zijn op wat we inkopen, zodat het ook tot een kwaliteitsverbetering kan leiden. In de loop van dit jaar willen we

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

ook tweedehands naar de Frederik Hendriklaan brengen.’

Er is een klein horecagedeelte.

‘In de Spuistraat was de koffietafel groter maar leverde weinig op. We hebben gekozen voor kleiner en om het erbij te doen: dus lekkere koffie en een stukje taart, maar geen uitgebreide lunchhoek.

We zitten nu om de hoek bij het Plein, daar willen we niet de concurrentie mee aangaan.’

Wat is het sterkst aan deze nieuwe winkel?

‘We wilden een snoepwinkeleffect – dat je bij binnenkomst denkt: wow! En dat voorbijgangers, ook al hebben ze niets nodig, toch binnenkomen en vervolgens niet zonder iets gekocht te hebben weggaan. Het licht en het pand helpen daarbij, maar ook de inrichting en het productaanbod.’

15

De nieuwe Paagman Centrum:

SPROOKJESACHTIGE MIAMI ART-DECOWINKEL PAAGMAN CENTRUM is gevestigd in een voormalige bioscoop met een monumentale art-decogevel. In de diepe split-levelruimte van 700 vierkante meter zijn PASTELKLEUREN dominant. De winkel is vormgegeven door Marieke van Doorn van ontwerpbureau DoornRoos Imagineers, die eerder de kinderboekenafdeling Villa Paagman ontwierp. Voor het ontwerp liet ze zich onder meer inspireren door de Miami Art Deco, dat wat SPEELSER EN LOSSER is dan art deco: de kleuren zijn zacht en passen bij het strandgevoel. Daardoor doet de winkel licht en ruim aan.

Heel gedurfd is de drie meter hoge ronde tijdschriften-kiosk waar de consument bij binnenkomst tegenaan loopt. De vormgeving daarvan is ge誰nspireerd op oude strand-kiosken. Binnen vallen de GRAPPIGE ARMATUREN op, de opbergplaatsen aan de wand in de vorm van bomen, en de boekenplanken op ooghoogte die een tikje gekanteld staan, waardoor frontaal gepresenteerde titels beter tot hun recht komen. De TOONBANK achterin trekt de klanten de hele winkel door.

16

BELEVING

De vide is voorzien van een dakkoepel over de gehele oppervlakte, wat het WOWEFFECT versterkt. Op die afdeling zijn onder meer muziek, ramsj en tweedehands te vinden. De hergebruikte Polare-kasten voor tweedehands vormen weliswaar een breuk met de rest van de inrichting, maar daardoor is de SCHEIDING tussen nieuwe en tweedehands titels duidelijk.

Adres: Paagman Centrum Lange Poten 41 2511 CM Den Haag

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

17

Educatieve uitgeverij Pelckmans: verbreden om te overleven Nóg een uitgeverij erbij? De nieuwe ambitieuze uitgeverij Polis wil een toonaangevende speler worden in het literaire veld en krijgt daarvoor een kontje van het educatieve Pelckmans. Een portret van een familiebedrijf dat moet verbreden.

Tekst Maarten Dessing Foto’s Wim Kempenaers

‘ Een uitgeverij is als een goed OPINIEWEEKBLAD’ Uitgeverij Pelckmans

Opgericht in 1892 Fondslijnen: Pelckmans (educatief), Abimo (jeugd en educatief) en Polis (algemeen) Werknemers: 70 medewerkers, 63 fte Omzet: 23 miljoen euro (93 procent basis-, middelbaar en volwassenenonderwijs, 7 procent jeugd en algemeen)

18

De gewestelijke N117 in de Kempen, waaraan – tussen plukjes groen – vrijwel alleen bedrijven zijn gevestigd. Daar verwacht je niet zo’n fraai pand als dat van uitgeverij Pelckmans. Vanbinnen en vanbuiten opgetrokken uit onbewerkt baksteen en beton, met veel ramen. Ook de binnenmuren zijn bijna allemaal van glas, waardoor de zon vrij spel heeft. Het is in 1968 gebouwd als een van de vroegste werken van bOb van Reeth, een van de bekendste levende Vlaamse architecten.

Het is een pand dat onlosmakelijk is verbonden met de geschiedenis van het boekenvak, vertelt Thom Pelckmans als hij voorgaat naar zijn kantoor op de tweede verdieping. Ook voor zijn bedrijf er in 2012 introk, waren er uitsluitend uitgeverijen in gevestigd geweest (onder andere Biblo). Pelckmans heeft het interieur een flinke opknapbeurt gegeven en achter het pand een magazijn gebouwd. Vanuit zijn raam kan de directeur-eigenaar – die sinds kort steun krijgt van de ervaren boekenvakker Eric Willems – de vrachtwagens zien laden en lossen.

In dit kantoor zit het grootste deel van de educatieve divisie, goed voor 93 procent van de omzet van 23 miljoen euro. Uitgeverij Abimo, die Pelckmans twee jaar geleden overnam, is gehuisvest in SintNiklaas. ‘Maar daarvoor zoeken we iets nieuws in de regio Gent’, zegt Pelckmans. ‘Dat is beter voor de medewerkers. Beter ook omdat we de identiteit van de verschillende units willen bewaken.’

Ook de nieuwe algemene uitgeverij Polis, waar de bestaande algemene fondslijn wordt ondergebracht, krijgt later dit jaar een eigen locatie. ‘In Antwerpen, midden in de stad. We willen een plek

www.boekblad.nl

waar onze schrijvers op bezoek kunnen komen.

Voor educatieve auteurs hoeft dat niet, maar voor auteurs van algemene boeken is het belangrijk dat ze een stek hebben waar ze makkelijk terecht kunnen. Een plek die als een thuis kan voelen.’

Onderwijsnetten Toen Thom Pelckmans (1973) begin jaren negentig als derde generatie bij het familiebedrijf begon en al snel de dagelijkse leiding van zijn vader en oom overnam, was de uitgeverij gespecialiseerd in lesmethodes voor het middelbaar onderwijs. Stap voor stap bouwde hij het aanbod uit.

Eerst met nog ontbrekende methodes voor de middelbare school. Daarna met uitgaven voor de lagere school – methodes wereldoriëntatie, godsdienst, muzische vorming en agenda’s. En drie jaar geleden uitgaven voor Wallonië.

Die groei is des te opvallender in het licht van het aantal spelers op de markt voor middelbare schoolboeken. Hoewel Nederland bijna drie keer zo groot is, zijn er in Vlaanderen toch vijf grote uitgeverijen actief, tegen drie in Nederland. Naast Pelckmans zijn dat Van In, Plantyn, De Boeck en Die Keure. Voor het basisonderwijs komen daar Zwijsen en Averbode bij. Daar staat tegenover dat er meer vraag naar aparte methodes is: elk van de drie ‘onderwijsnetten’ (officieel, vrij confessioneel en vrij niet-confessioneel) vraagt zijn eigen methode.

‘Een heel concurrentiële markt dwingt je constant te vernieuwen, het aanbod breed te houden en steeds meer op maat van leerkrachten en leerlingen te werken’, zegt Pelckmans. Dat is de uitge-

Thom Pelckmans: ‘Een concurrentiële markt dwingt je constant te vernieuwen’

verij steeds beter gelukt – door niets overhaast te doen en uit te gaan van de medewerkers. ‘Je kunt niet alles tegelijk doen. Een uitgeverij is ook afhankelijk van het team. Je moet je mensen dus vragen: welke projecten willen jullie aanpakken?

Zo kun je organisch groeien.’

Gevraagd naar dé typerende uitgaven voor het

‘ VERBREDEN IS NOODZAKELIJK 0M ZELFSTANDIG TE BLIJVEN’ fonds vindt Pelckmans het moeilijk zich te beperken. ‘Het educatieve fonds voor het secundair onderwijs heeft vele sterke taalmethodes. Frappant Nederlands, Quartier Latin, Pegasus. Daarnaast hebben we Historia en Memoria voor geschiedenis, Meander en Echo voor godsdienst, Matrix wiskunde, Zenit voor aardrijkskunde.

Ach, zo veel. En dan heb ik het niet eens over het basis- en volwassenenonderwijs.’

Importboekhandel Pelckmans is niet altijd een educatieve uitgeverij geweest. Sterker: de eerste veertig jaar was het een importboekhandel. Een aantal Nederlandse uitgeverijen was in 1892 De Nederlandsche Boekhandel begonnen om de verkoop van hun uitgaven in Vlaanderen te bevorderen. Met veel succes.

Pas toen de twintiger Albert Pelckmans in 1933

de winkel in Antwerpen overnam, ging het bedrijf ook zelf boeken op de markt brengen. In 1986 werd uitgeven de enige activiteit.

Pelckmans richtte zich pas sinds de jaren 1950 volop op de schoolboeken. Aanvankelijk bouwde het een literair fonds uit: Maurice Gilliams, Karel Jonckheere, het verzameld werk van Guido Gezelle. Er was een religieus fonds, dat eind jaren tachtig werd afgebouwd. Nog langer geleden gaf Pelckmans huis-, tuin- en keukenboeken uit. In de jaren zestig en zeventig was het succesvol met het kinder- en jeugdboekenfonds L. Opdebeek.

Pas sinds kort neemt Pelckmans opnieuw initiatieven om andere fondslijnen serieus uit te bouwen.

‘Onze educatieve operatie draait nu. Dat biedt ruimte om te kijken wat nog meer kan. Dat doe ik graag. Ik heb interesse in het algemene boek. Het kinder- en jeugdboek past goed bij de educatieve uitgaven. En ik denk dat een breed fonds richting scholen en boekhandel nu een pluspunt is.’

Digitalisering Daar komt nog iets bij. De uitgeverij is ondanks de aanhoudende groei in de afgelopen twintig jaar – van 7 miljoen euro in 1998 (280 miljoen Belgische Frank) naar 23 miljoen nu – nog altijd betrekkelijk klein onder de educatieve uitgeverijen. Sommige concurrenten maken deel uit van grotere, internationale concerns. Van In is, net als Malmberg, onderdeel van Sanoma. Plantyn is, net als Noordhoff, onderdeel van Infinitas Learning.

Zwijsen België is onderdeel van WPG. Dat heeft voor- en nadelen, zegt Pelckmans. ‘Zij hebben heel wat middelen om te investeren in

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

19

Smart, easy, mobile: handle your rights sales processes like never before WEB 5LJKWV 6DOHV 0DQDJHU

The browser-based Rights Sales Manager provides a workfloworiented user interface guiding users through the entire rights selling process.

the subjects of the promoted titles enables rights sales managers to market rights effectively and establish close long-term customer relationships.

Relevant title information is instantly available and fully searchable to support the sales process. An alert/prevent functionality when trying to sell a right that is not owned, has expired, or has already been sold helps to avoid legal issues which could lead to a significant loss of money.

Once an agreement has been made, due payments and statements can be tracked, including the receipt of the agreed periodical royalty statements and payments.

Rights managers can also report in an easy way – from multiple perspectives – their activities and the revenue that has been generated.

This App runs on STREAM, Klopotek’s cloud-centric technology platform for optimized user interaction on computers and portables.

An overview of the rights associated with a title plus the ability to match the interests of their contacts with

For more information go to our website: www.klopotek.com/nl/software/stream/overview

Klopotek BV

|

Oostenburgervoorstraat 120-124

|

1018 MR Amsterdam

|

info@klopotek.nl

|

www.klopotek.nl

GROEI IN DE UITGEVERIJ

‘ PELCKMANS IS EEN ERNSTIG FONDS DAT MIKT OP SERIEUZE AUTEURS EN ONDERWERPEN’ productvernieuwing, deels over grenzen heen.

Anderzijds maken grotere structuren de bedrijven weerbarstiger. In een kleinere entiteit als de onze zijn de lijnen korter. Om die reden vind ik het ook erg prettig dat wij de logistiek in eigen hand hebben. Een unicum voor uitgeverijen tegenwoordig. Als er iets is met een levering kunnen we razendsnel ingrijpen.’

Ook in Vlaanderen digitaliseert het onderwijs, zij het niet zo hard als in Nederland. ‘Wij hebben allerlei extra oefenstof, toegankelijk via een site, gekoppeld aan leerlingvolgsystemen, die we steeds verder uitbouwen. We hebben tabletversies van methodes waarmee we pilots met scholen uitvoeren. Wel focussen op content. We willen niet als andere uitgeverijen softwarepakketten leveren, om bijvoorbeeld de schooladministratie te faciliteren.’

Tot nu toe kan Pelckmans de investeringen dragen om bij te blijven. ‘Wij hebben niet minder digitaal lesmateriaal dan andere uitgeverijen.’

Maar of dat in de toekomst ook zo is, durft hij niet te voorspellen. ‘Ik sluit nu een overname door een andere uitgeverij uit. Maar over vijf jaar?

Misschien zijn we dan genoodzaakt partnerships aan te gaan. Ook daarom is verbreden noodzakelijk om op langere termijn zelfstandig te blijven.’

Thom Pelckmans en Harold Polis

Verbreding De eerste verbreding was de acquisitie van Abimo toen eigenaar Koen David een overnamekandidaat zocht. Deze uitgeverij verzorgt educatieve uitgaven op alle niveaus, vooral op het gebied van zorg in het onderwijs en vertegenwoordigt een aantal Nederlandse uitgeverijen in Vlaanderen, zoals Pica en Bazalt. Daarnaast heeft het een jeugdboekenfonds. Pelckmans: ‘We bouwen de uitgeverij langzaam uit. Inhoudelijk, door nieuwe auteurs aan te trekken en bestaande reeksen uit te breiden. Maar ook in de marktbenadering. We bouwen de pr-afdeling uit. We zien vooral kansen in het meenemen van Abimo-uitgaven naar scholen. Een prentenboek kan interessant zijn voor kleuterleidsters, een historische jeugdroman voor leraren geschiedenis. Het is een traag proces. Ik verwacht pas over een jaar echt resultaten te zien.’

Uitgeverij Polis Een nieuwe kans deed zich voor toen De Bezige Bij zijn Vlaamse operatie besloot anders in te vullen en Harold Polis, uitgeverij van De Bezige Bij Antwerpen, daarop opstapte. Iedereen wist dat Polis zelf of onder een andere vlag een nieuwe uitgeverij zou beginnen. Pelckmans kende hem

niet persoonlijk, maar toen hij – zoals meer Vlaamse uitgevers – een afspraak maakte, klikte het. Hun ideeën over een algemene uitgeverij bleken sterk overeen te komen.

‘Een uitgeverij is als een goed opinieweekblad’, zegt Polis die is aangeschoven. ‘Ik wil dichters, denkers, historici, academici, politici en anderen samenbrengen. Vanuit een duidelijke visie alle stemmen laten horen die relevant zijn voor het maatschappelijke debat. Het is daarbij belangrijk dat je coherent met auteurs werkt, ongeacht het genre waarin ze schrijven. Bij Pelckmans zit het in het DNA om het op deze manier te doen.’

Pelckmans gaf al non-fictie uit op het gebied van filosofie, geschiedenis, religie, politiek en maatschappij. Vanuit die visie paste het om destijds het eerste boek te brengen van de Vlaams-nationalistische politicus Bart De Wever. Toen hij echter met een dieetboek kwam, haakte Pelckmans af. Dát paste niet in het fonds. ‘Het is een ernstig fonds, dat mikt op serieuze auteurs en onderwerpen’, zegt Polis. ‘Dat spreekt me aan. Heel wat Vlaamse uitgevers zijn opportunistischer.’

De nieuwe uitgeverij Polis zal, inclusief de bestaande uitgaven, jaarlijks veertig tot vijftig titels brengen. De uitgever krijgt in feite carte blanche om een goede mix van fictie, non-fictie en vertalingen te brengen. ‘Natuurlijk is er een businessplan’, zegt Pelckmans. ‘Ik hoop over twee, drie jaar zwarte cijfers te schrijven. Ook hebben we afspraken gemaakt over het belang van redactie.

Of dat er niet wordt toegegeven op vormgeving.

Maar de invulling van het fonds is aan Harold.’

Nederland Meer niet-educatieve titels betekent ook: actiever de Nederlandse markt op. Tot op heden gaf Pelckmans co-edities uit met uitgeverijen als Klement en Walburg Pers. Binnenkort wil het een overeenkomst sluiten met een partner die ook zorgt voor betere verdeling van eigen uitgaven. De eerste verkennende gesprekken zijn inmiddels gevoerd.

En als het even kan, zet Thom Pelckmans ook de beeldvorming recht. Bij de aankondiging van Polis werd het bedrijf, tot ergernis van de directeur-eigenaar, in de Vlaamse pers getypeerd als een conservatief, rechts, Vlaams-nationalistisch huis. Een imago dat is gebaseerd op het verleden, toen de vorige generaties Pelckmans nauw verbonden waren met de katholieke zuil. Tegenwoordig geeft Pelckmans uit voor alle onderwijsnetten, voor alle politieke gezindten.

Wie daaraan twijfelt, zou zelf eens langs moeten gaan bij het fraaie pand aan de N117.

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

21

AUTOMATISERING IS PRIORITEIT IN DE UITGEVERIJ Automatisering mag dan geen ‘sexy’ onderwerp zijn, samen met metadata staat het hoog op de agenda van uitgeverijen. Of zou het móeten staan. Want zonder een up-to-date automatiseringssysteem is het voor uitgeverijen moeilijk de toekomst het hoofd te bieden.

Tekst Vincent Elzinga Foto ANP

Uitgeven is een complex vak, waarbij heel veel mensen van verschillende disciplines de gegevens over al hun titels en auteurs accuraat, volledig en up-to-date moeten houden.

De uitgever, de redacteur, de productiemedewerker, de marketeer, de verkoopbinnendienstmedewerker, de administrator – allemaal putten ze uit centrale

‘ OP HET INTERNET STAAT OF VALT ALLES MET VINDBAARHEID’ opslag van gegevens. Of het nu gaat om adresgegevens, contracten, flapteksten, illustratiemateriaal, royaltystaffels, actieprijzen of afspraken rondom rechten en licenties. Als de data niet op orde is, moet iedereen voortdurend bij collega’s navraag doen over de stand van zaken, worden er werkzaamheden dubbel gedaan en liggen omissies en 22

fouten op de loer.

De meeste uitgeverijen werken met een bepaald workflowsysteem, het ene gestroomlijnd en gelikt, het andere wat meer ‘houtje-touwtje’. Veel (kleine) uitgeverijen zijn begonnen met een eigen flow met behulp van Excelsheets, maar steeds meer zijn overgestapt op een professioneel ingericht automatiseringssysteem. Het doel: zo efficiënt en volledig mogelijk werken, met zo min mogelijk handwerk. Maar dat systeem is inmiddels vaak aan vernieuwing toe.

Er zijn heel wat leveranciers, tussenpersonen en systemen op het gebied van uitgeverijsoftware in de markt, zoals Klopotek, Verkaart Automatisering, Abecon, Virtusales/Bizon. Hun pakketten hebben welluidende namen als Vista, PAC Software, Biblio3, PPM en Microsoft Dynamics.

Vaak gaat het om internationale partijen. Zo maakten in 2013 ruim 350 uitgeverijen en 14.000 gebruikers gebruik van de software van Klopotek, waaronder HarperCollins, Suhrkamp, Noordhoff Uitgevers, Fischer, Wolters Kluwer, Elsevier en Pelckmans. Podium en Prome-

www.boekblad.nl

theus/Bert Bakker staan op de lijst van gebruikers van PAC Software, Overamstel Uitgevers en Gottmer zijn recent overgestapt op Biblio3, maar ook internationale uitgevers als Penguin Random House, Bertelsmann, Hachette UK, DorlingKindersley, Faber & Faber, Canongate en Pan Macmillan zitten bij deze leverancier.

Noodzaak De noodzaak tot automatiseren wordt steeds urgenter. Uiteraard vanwege de efficiency en het feit dat er steeds meer moet gebeuren met minder mensen. Maar ook als gevolg van de voortschrijdende digitalisering en de daaruit voortvloeiende nieuwe businessmodellen. Daardoor worden bijvoorbeeld ook auteurscontracten en royaltyadministratie steeds omvangrijker en complexer. Bij het streamen van content gaat de vergoeding bijvoorbeeld om centenwerk. En hoe en waar administreer en bereken je boekgerelateerde nevenkomsten waar bijvoorbeeld Lebowski Publishers in bepaalde gevallen een deel van ontvangt?

Op het internet staat of valt alles

SPECIAL AUTOMATISERING

Een uitgeverijkantoor uit 1975. De productie van kleine publicaties gebeurt met behulp van IBM-magneetbandschrijfmachines. De tekst wordt vastgelegd op magneetbanden.

met vindbaarheid. Daarom hebben digitale boekverkopers behoefte aan zo veel mogelijk gedetailleerde metadata van de uitgevers om hun klanten beter te bedienen. Een algemene NUR-code waardoor de boekverkoper het boek niet ver weg op een plank wegzet, voldoet niet meer, het moet zo accuraat mogelijk.

Alle informatie en data moeten liefst zo helder en toegankelijk mogelijk opgeslagen worden.

Kan een eenmansbedrijf nog besluiten de contracten in de mail te bewaren, zodra er enige schaalgrootte om de hoek komt kijken, is dat niet meer te doen.

Door al die informatie in een automatiseringssysteem te bewaren, hoeft ze slechts een keer opgeslagen te worden om voor iedereen die daar recht toe heeft vindbaar te zijn. Productie vindt alle afspraken en gegevens die ze nodig heeft voor offertes, pr de definitieve omslagen en gege-

vens als omvang, grootte, dikte, gewicht of vertaler, en de redacteur kan aangeven of een titel ingezonden moet worden voor literaire prijzen. Als het systeem goed gebruikt wordt, voorkomt het misverstanden over wat de laatste afspraken zijn. Loopt een contract af, dan kan er een seintje gegeven worden door het systeem: let op, hier is actie nodig.

Neem het maken van een aanbiedingscatalogus. Op hoeveel plek-

ken worden omslagen niet bewaard? En hoeveel mailtjes gaan er heen en weer tussen marketing, pr en redactie over flapteksten, blurbjes, auteursportretten, omslagen, prijs, aantal pagina’s et cetera. In zo’n automatiseringssysteem kunnen alle data opgeslagen en de afspraken hierover gekoppeld worden, en dat scheelt veel heen-en-weer-gemail. Sterker: een vormgever zou de data via een feed zo in de opmaakADVERTENTIE

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

23

ANALYTICS VAN CB mee aan bij de marktontwikkelingen: informatie moet sneller, overzichtelijker en eenvoudig toegankelijk zijn. Analytics kun je daarom ook mobiel via je iPad gebruiken. We betrekken bij de ontwikkeling de gebruikers direct en krijgen steeds nuttige feedback. Op deze manier kunnen we dienstverlening ontwikkelen waar gebruikers echt behoefte aan hebben. We krijgen heel enthousiaste reacties.’

CB is een nieuwe dienstverlening aan het ontwikkelen: Analytics.

Uitgeverijen vinden daarin nu al real time-informatie over hun e-boeken en de data voor fysieke boeken wordt in de loop van het jaar toegevoegd.

‘Het is helemaal van deze tijd’, aldus Susan Breeuwsma, manager business development media en digitale diensten bij CB. Wat houdt Analytics van CB in?

‘Het is de vervanger van verslaglegging in CB Online. We hebben gekeken hoe we dat konden verbeteren en uitbreiden. Een van de grote verschillen is dat je in Analytics álle data ziet, bijvoorbeeld ook de transacties van de bibliotheken. Verslaglegging in CB Online is in 2006 in de markt gezet en sloot aan bij de business intelligence-behoefte van toen. Inmiddels zijn de tijden veranderd en is de behoefte aan veel meer up-to-date detailinformatie exponentieel toegenomen. Informatie heeft een veel belangrijkere rol gekregen in de dagelijkse aansturing van ondernemingen. Dit jaar wordt Analytics voor de uitgeverijen ontwikkeld, uiteraard volgen ook de boekhandelaren.’

Wat is er zo bijzonder aan?

‘De verslaglegging is grafisch weergegeven. Het is niet meer alleen een cijferoverzicht á la Excel, maar er zijn dashboards met cirkel- en staafdiagrammen die de essentie in één oogopslag weergeven. Je kunt steeds verder tot in detail inzoomen, uiteraard ook nog wel met cijferoverzichten. We sluiten hier-

24

En nu?

‘Analytics voor e-boeken is klaar en inmiddels zijn er al circa honderd gebruikers mee aan de slag. We hebben net de cijfers toegevoegd van Coming Soon, het online marketingplatform voor nieuwe titels. Deze cijfers geven uitgevers inzicht in onder meer bezoekersaantallen, hoe vaak titels bekeken worden en uiteindelijk besteld via Coming Soon. De data voor de fysieke boeken moeten er voor het einde van het jaar inzitten. En we kijken nu al naar hoe we benchmarkgegevens kunnen toevoegen: hoe doet jouw uitgeverij het ten opzichte van de markt? Hoe doet dit boek het ten opzichte van andere boeken?’

En externe bronnen?

‘Het zal op termijn mogelijk zijn om externe cijfers en databases (bijvoorbeeld van een uitgeverij) te koppelen. Deze wens hebben we al van verschillende uitgevers gehoord. Dit jaar verwacht ik de functionaliteit nog niet, maar die komt er zeker.’

Sturen uitgeverijen door Analytics hun plannen ook bij?

‘Er zijn uitgeverijen die Analytics dagelijks bekijken. Vooral marketeers willen dagelijks kunnen zien welk effect hun actietitels hebben.’

Wat kost het de gebruiker?

‘Het is nu nog een gratis service. Volgend jaar zal het een betaalde dienstverlening worden, we denken aan een licentiemodel. Maar het wordt niet duurder dan de huidige Verslaglegging in CB Online. We zeggen graag, je krijgt meer, voor hetzelfde geld!’

www.boekblad.nl

sjablonen kunnen laten inlopen.

Omgekeerd gaat die ballon ook op: informatie van e-tailers kan via het systeem beschikbaar gemaakt worden. Nu worden data in het vak op uitgeverijniveau nog veel te weinig geanalyseerd: zoals in welke regio’s doet een auteur het goed en in welke niet, en hoe kunnen we daar gebruik van maken?

Op jaarbasis kan een automatiseringssysteem – mits goed gebruikt – iedere medewerker vele dagen werk schelen, meent IT-director Tibor Kuijs van Overamstel Uitgevers, die onder meer verantwoordelijk is voor de implementatie en het onderhoud van het eigen Biblio3systeem. Het levert een efficiëntere workflow op.

Weerzin In dat tussenzinnetje ‘mits goed gebruikt’ schuilt de crux voor het succes van een systeem.

Slechts weinig uitgeverijmedewerkers, veelal alfa’s, staan te juichen als er een nieuw systeem aangeleerd moet worden.

De bestaande manier van werken werkt immers toch? Nieuwe systemen vergen een zoektocht naar de juiste knopjes en pagina’s want, eerlijk is eerlijk, weinig systemen blinken uit in gebruiksvriendelijkheid of goede vormgeving. Dat is vaak een gevolg van het feit dat zo’n systeem enorm uitgebreid is en veel verschillende opdrachtgevers kent die allemaal hun eigen wensen hebben. Er zijn dus vaak veel nodeloze velden, knoppen, vinkjes en pagina’s – vaak op onlogische plekken –, omdat nou eenmaal niemand álles gebruikt.

Vaak is er bij medewerkers ook gewoon weerzin tegen het leren van wéér een nieuw systeem, dat te snel uitgelegd wordt met de mededeling: als je ermee werkt, ontdek je het vanzelf. De een heeft er gevoel voor, de ander niet. En de ene medewerker zal er ook vaker mee werken dan de

SPECIAL AUTOMATISERING

ander. En aan training wordt vaak maar weinig aandacht besteed. De verantwoordelijke collega komt het een keer voordoen aan het scherm en vertelt daarbij dat het heel gemakkelijk is.

En dat terwijl training onontbeerlijk is. Zo heeft uitgeverij Faber & Faber fulltime iemand in dienst om medewerkers efficiënter met het systeem te laten werken, weet Tibor Kuijs.

Zelf is hij gemiddeld een dag per week kwijt aan het trainen en begeleiden van – vooral – nieuwe medewerkers. ‘Ik probeer de medewerkers zelf hun vragen te laten oplossen, maar ik sta ook altijd klaar om bij te springen indien dit nodig is.’

Binnen de bedrijven waar Kuijs verantwoordelijk is voor IT heeft hij key-users opgeleid die de rest van het bedrijf weer kunnen helpen bij vragen. ‘Je moet blijven herhalen. Het implementeren is een flink karwei. Maar iedereen ziet de kracht van het systeem, dat scheelt.’

Vindbaarheid ‘Automatisering is de toekomst van de uitgeverij’, weet Kuijs.

‘Creatieve bedrijven als uitgeverijen moeten mee met de internetontwikkelingen. En daarvoor moet je je metadata op orde hebben.’

Susan Breeuwsma, manager business development media en

digitale diensten bij CB, onderstreept dat. ‘Hoe meer data er is, hoe meer aansluiting er is bij de wensen van nu. Op internet is vindbaarheid essentieel. Zonder metadata als auteursnaam, titel, omslag, NUR, maar ook BISAC-codes en keywords, zijn boeken online minder goed vindbaar. Het is van belang dat de uitgevers die goed en volledig vastleggen, en vervolgens kunnen aanleveren. Dan is de volgende stap om al die data in het gewenste formaat bij de verschillende afnemers aan te bieden.’

De e-verkopen, uitleningen en streaming-modellen zullen zich komende jaren verder ontwikkelen. Nieuwe toetreders staan te popelen om de markt te betreden, denk aan Bliyoo, Mofibo, Scribd en Bookmate. Dat maakt het belang van een up-to-date automatiseringssysteem waarin iedereen intern en extern naadloos samenwerkt des te groter.

Door de krimp van de afgelopen jaren hebben bij veel uitgeverijen de investeringen in automatisering op een laag pitje gestaan.

Er moest op zoveel vlakken ingegrepen worden, dat de prioriteit even niet bij het workflowsysteem lag. De automatiseringssystemen zijn niet goedkoop. Bij de aanschaf en implementatie van een nieuw systeem is een uitgever – afhankelijk van de grootte van het bedrijf – al snel vele duizenden euro kwijt. Er wordt

vaak gewerkt met fee’s en licenties per gebruiker, die per medewerker een paar duizend euro kunnen bedragen. En de systemen moeten voor alle medewerkers in het bedrijf aangeschaft worden: van buitendienst tot royaltymanager tot uitgever.

Het is de hoogste tijd dat ook kleine uitgeverijen zich erin

‘ UITGEVERIJEN MOETEN HUN METADATA OP ORDE HEBBEN’ verdiepen en voor vernieuwing kiezen. ‘Voor CB is het voornaamste belang dat het volledige en juiste gegevens aangeleverd krijgt’, zegt Breeuwsma. Of dat nu geautomatiseerd (via Onix) of handmatig via CB Online gebeurt.

CB doet intussen zijn best de uitgevers op het vlak van automatisering ook op andere manieren van dienst te zijn. ‘Analytics’ (zie kader hiernaast) is een voorbeeld van hoe automatisering de uitgevers werk uit handen kan nemen, aldus Breeuwsma. ‘Big data is echt van deze tijd en voor mij daarom een van de leukste projecten om aan te werken. We kunnen er trots op zijn.’

ADVERTENTIE

VSB POËZIEPRIJS 2016 In 2016 reikt de Stichting VSB Poëzieprijs in samenwerking met VSBfonds en Poetry International voor de 22e keer de VSB Poëzieprijs uit. De VSB Poëzieprijs

2016 is bestemd voor een bundel Nederlandstalige poëzie, voor het eerst in boekvorm gepubliceerd in de periode 1 september 2014 – 31 augustus 2015.

Zie www.vsbpoezieprijs.nl voor het juryreglement en overige informatie.

Inzendingen zijn van harte welkom en dienen in zevenvoud opgestuurd te worden naar: Stichting VSB Poëzieprijs T.a.v. het bestuur Postbus 10819 1001 EV Amsterdam De inzendtermijn sluit op 31 augustus 2015. Nagezonden bundels worden niet meer meegenomen in de beoordeling.

Inzicht in data doelgroep voorwaarde voor optimale verkoop

BIG DATA BIEDT BOEKENVAK NIEUWE GROEIKANSEN

Big data is op dit moment binnen bedrijven een belangrijk thema. Door het combineren en analyseren van data ontstaan legio nieuwe mogelijkheden die ook op kleine schaal veel voordelen bieden. Een gesprek met Mark van Rijmenam, die er voor Boekblad Academie op 2 juni een workshop over geeft.

Tekst Lucie Th. Vermij Big data-expert Mark van Rijmenam: ‘Het juiste boek ­aanbieden in de ­juiste context’

‘juist in het boekenvak zijn de mogelijk­ heden om met big data aan de gang te gaan ­gigantisch’

26

Big data-analyse wordt gezien als een van de belangrijkste ontwikkelingen van de eenentwintigste eeuw. Al is het niet eenvoudig om big data te definiëren: er bestaan wel vijftig verschillende definities. Het gaat om het combineren van kennis van ‘buitenaf’ met al aanwezige kennis. Door deze data te koppelen ontstaan nieuwe inzichten, kansen voor groei binnen de bestaande business en voor het creëren van nieuwe business.

Een voorbeeld van big dataanalyse is de CRM-pilot van Boek & Bedrijf vorig jaar waarbij zes boekhandels hun klantgegevens analyseerden en zo betere aanbiedingen aan klantengroepen kunnen doen. Google Translate is een ander voorbeeld: Google zoekt op internet naar oorspronkelijke en vertaalde teksten, die in een enorme database worden geplaatst waaruit ze kan putten. Op basis van kansberekeningen vertaalt Google Translate vervolgens de ingetikte zoekvraag.

Mark van Rijmenam is oprichter

van kennisplatform Datafloq, deskundige op het gebied van big data vanuit strategisch perspectief, en auteur van het boek Think bigger – developing a successful big data strategy for your business (Amacom). Hij is ervan overtuigd dat de komende jaren de aanwezigheid van data de samenleving en het werkende leven drastisch zullen veranderen en dat bedrijven die er nu niet mee aan de slag gaan over een paar jaar misschien niet meer bestaan.

Wat kunnen boekhandel en uitgeverij met big data?

Mark van Rijmenam: ‘Het doel van elke uitgever en boekhandel is het verkopen van content en ervoor zorgen dat de aangeboden content gelezen wordt. Big data kan hierbij helpen. Hadden uitgevers voorheen slechts informatie over het aantal boeken dat verkocht was, verdeeld naar schrijver, format en kanaal, tegenwoordig kunnen ze over veel meer kennis beschikken en daarmee hun verkoop optimaliseren.

De toekomst van de boekhandel en uitgeverij ligt dan ook bij het

www.boekblad.nl

aanbieden van de juiste content aan de juiste klant via het juiste kanaal voor de juiste prijs, waardoor de conversie zal stijgen. Dit houdt in dat een uitgever bekend moet raken met zijn doelgroep. Tussenpartijen als Amazon, Google en Apple hebben hier een slimme truc op gevonden. Bij e-boeken kunnen zij precies bijhouden hoe mensen lezen. Zij analyseren wat iemand leest, hoe snel iemand leest, waar iemand leest, of de tekst snel wordt begrepen of bijvoorbeeld twee à drie keer wordt overgelezen, wie het boek leest, welke teksten gehighlight worden en of het boek bijvoorbeeld in één ruk wordt uitgelezen. Deze informatie verschaft hun waardevolle kennis, waardoor ze beter in staat zijn om nieuwe boeken voor een bepaalde prijs aan te bieden aan de juiste persoon. Voor uitgevers is dat helaas een stuk lastiger, doordat zij geen inzicht hebben in hoe boeken en e-boeken worden gelezen. Wel kunnen zij big data gebruiken om meer inzicht te krijgen in de consument, marktontwikkelingen en waar de

SPECIAL AUTOMATISERING

consument behoefte aan heeft. Met behulp van sentiment analyses op sociale media bijvoorbeeld kunnen ze begrijpen welke boeken wel worden gewaardeerd en welke niet, en waarom wel of niet.

Ook kunnen ze inzicht krijgen in onderwerpen die gewild zijn en op grond daarvan bepalen welke boeken ze wel en niet gaan uitgeven. Voor zowel de boekhandel als de uitgever verwacht ik dat ze op den duur in staat zijn om het juiste boek aan te bieden in de juiste context.

Voor e-boeken zal dit ­uiteraard sneller gaan dan voor geprinte boeken, maar er zal de komende jaren een grote verschuiving plaatsvinden in deze industrie.’

Welke boekhandels en uitgeverijen, in Nederland en/ of internationaal, zijn er al mee bezig?

‘Gepersonaliseerde content aanbieden op websites wordt al veelvuldig toegepast. Alle grote tussenpartijen zoals Amazon, Barnes & Noble en Bol.com bieden gepersonaliseerde content aan.

Een televisiebedrijf als de BBC gaat daar nog een stuk verder in.

Tijdens de Olympische Spelen konden zij automatisch tienduizenden pagina’s genereren op basis van de bezoeker en waar die bezoeker naar op zoek was. Hiermee waren enorme hoeveelheden data gemoeid. Op de drukste dag kreeg de BBC 9,5 miljoen bezoekers te verwerken en ging het om 2,5 petabyte aan data (2,5 miljoen gigabyte). Een ander voorbeeld hoe een uitgever big data kan toepassen is The New York Times. Zij wilden alle artikelen van het tijdperk 1851-1922 gratis beschikbaar maken voor klanten. Hiervoor moesten 11 miljoen artikelen omgezet worden naar pdf’s. Door middel van een Hadoop-cluster konden zij dit met relatief weinig werk voor elkaar te krijgen. GoodReads ten slotte, onderdeel van Amazon,

analyseert wat er over een boek wordt gezegd op sociale media en geeft dit weer bij de boeken.

Daarnaast wordt geanalyseerd welke boeken aansluiten bij een bepaald boek. De Persgroep maakt gebruik van NGData om inzicht te krijgen in hoe eindgebruikers omgaan met hun content om beter te kunnen inspelen op de wensen van de klanten. Die krijgen gepersonaliseerde berichten en aanbiedingen op basis van hun profiel.’

Wat doen e-tailers als Amazon en Bol.com op dit gebied?

‘Amazon haalt ongelofelijk veel kennis uit hoe gebruikers boeken lezen op de Kindle. Op basis hiervan krijgen ze inzicht in wat klanten graag lezen, op welke manier en welk e-boek een bestseller kan worden.

Bol.com past big data nog voornamelijk toe om klanten de juiste producten te tonen op basis van hun profiel: Klanten zoals u kochten ook…’

En wat doen boeken- en krantenuitgeverijen ermee?

‘Op dit moment nog weinig, al is er een verschuiving gaande waarbij uitgevers zien dat ze er meer mee moeten doen. De toekomst ligt bij het aanbieden van gepersonaliseerde content, ook voor uitgevers. Een toekomstbeeld zou zijn dat elke Nederlander zijn eigen gepersonaliseerde krant krijgt op basis van zijn profiel. Hoe meer kennis beschikbaar is over de gebruiker,

hoe beter de krant hierop kan inspelen. Een mooi voorbeeld van een startup die goed inspeelt op deze trend is Blendle, waar gebruikers artikelen per stuk kunnen kopen. Artikelen worden aanbevolen op basis van het profiel van de gebruiker.’

Kan het boekenvak op dit gebied al van andere branches leren?

‘Andere industrieën zoals retailers of financiële instellingen zijn al veel verder op dit gebied en gebruiken big data om de eindgebruiker beter te leren kennen en op basis daarvan de dienstverlening aan te passen. Dit verlaagt de kosten, de risico’s en verhoogt de omzet. Aangezien het boekenvak bij uitstek een industrie is waar het om ongestructureerde content gaat, zijn de mogelijkheden om met big data aan de slag te gaan gigantisch.’

Workshop Big Data

Hoe ontwikkelt u een succesvolle big data-strategie?

Big data is hot en iedereen roept erover. Maar wat betekent big data nu eigenlijk voor uw organisatie?

Hoe begint u en waar moet u allemaal rekening mee houden? Big data-expert Mark van Rijmenam biedt u tools om een succesvolle strategie te ontwikkelen.

De workshop Big Data vindt plaats op 2 juni 2015 in Utrecht.

Voor informatie en aanmelding: www.boekblad.nl/bigdata Voor alle cursussen en workshops van Boekblad Academie: www.boekblad.nl/academie

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

27

foto Jørgen Koopmanschap

DE BOEKENVAKKERS VAN DE TOEKOMST

Hoe lezen zij?

E-boeken? Streaming lezen? Papier? De studenten die nu de opleiding Media, Informatie en Communicatie (HvA) en de master Redacteur/editor (UvA) volgen, zullen hun stempel drukken op de papieren en digitale boeken van de toekomst. Hoe is hun leesgedrag?

Tekst Lucie Th. Vermij

Hoewel het boekenvak een zware tijd achter de rug heeft, is de animo om in dat vak te werken de afgelopen jaren niet geslonken. Dat stellen Bregitta Kramer, coördinator van de minor Boeken/uitgeverij aan de opleiding Media, Informatie en Communicatie aan de Hogeschool van Amsterdam en Everdien Rietstap, coördinator MA Redacteur/editor aan de Universiteit van Amsterdam. Kramer (HvA): ‘We hebben dit jaar 26 goed gemotiveerde studenten, veel meer meiden dan jongens. Ze komen niet alleen af op de minor omdat ze van lezen houden, maar ook omdat ze grote interesse hebben in grafisch ontwerp en in het boek als object.’ Everdien Rietstap (UvA) valt het op dat haar studenten bevlogen zijn en hard 28

werken. Het aantal aanmeldingen van studenten overtreft al sinds jaar en dag het aantal dat geplaatst kan worden.

In de interviews met deze boekenvakkers-in-spe valt een aantal dingen op.

Als het om digitaal lezen gaat, zijn ze erg behoudend. Slechts twee van de elf pakken met plezier een digitaal boek. Ze vinden lezen van een scherm niet prettig, het maakt dat je sneller afgeleid bent.

Ook valt op dat veel studenten het fijn vinden om boeken te bezitten. In deze tijd waarin ‘toegang’ prevaleert boven ‘bezit’ beginnen juist zij met het opbouwen van hun eigen boekencollectie.

Leesclubs en literaire evenementen zijn aan de meeste boekenvakkers in wording niet besteed. Lezen doe je voor jezelf, is

www.boekblad.nl

het argument. Bloggen doen ze niet, wel heeft een aantal van hen een GoodReads-account, waarop ze boeken beoordelen en bespreken.

Social media zijn zo gewoon in hun leven dat een tegenstelling tussen lezen en social media eigenlijk geen onderwerp is.

Ja, het leidt af en daarom zijn boeken ook zo fijn, omdat die je in staat stellen in een andere wereld te duiken. Maar ze staan er zeker niet negatief tegenover. Social media verlevendigen het lezen juist en zorgen voor meer contact met lezers. Of zoals een van de studenten stelt: ‘Social media horen bij de snelheid van het moderne leven, terwijl boeken juist een rustpunt in je dag brengen. Die twee werelden zijn prima in balans te houden.’

THE NEXT GENERATION

Natascha van ‘t Hof (20 jaar)

woont in Almere, opleiding: HvA (MIC), Redactie & Mediaproductie

Hoeveel lees je? ‘Gemiddeld per maand zo’n vijf boeken.’

Wat voor boeken? ‘Momenteel literaire thrillers vanwege een opdracht op school. Verder van alles en nog wat: chicklits, romans, horror, biografieën, waargebeurde verhalen.’

Lenen/kopen? ‘Vrijwel al mijn boeken leen ik in de bibliotheek of ruil ik via “little free libraries”. Ik koop per jaar zo’n vijf boeken nieuw en vijf tweedehands.’

E-boeken? ‘De Fifty shades-boeken las ik twee jaar geleden digitaal, ik had ze doorgestuurd gekregen van een vriendin. Veel liever heb ik een fysiek boek in mijn hand. Dat is ook wat minder gedoe, je kunt

F reya Sixma (23 jaar)

Hoeveel lees je? ‘Gemiddeld een boek per twee weken.’

Wat voor boeken? ‘Ik lees veel fictie, voornamelijk young adult op dit moment, omdat ik vanwege mijn stage wil weten wat er wordt gelezen onder de doelgroep. Ook lees ik regelmatig fantasy.

Kookboeken en fotoboeken vallen voor mij niet onder lezen.’

Lenen/kopen? Lenen via de bibliotheek doe ik niet meer sinds mijn zestiende. Af en toe leen ik wat van vrienden. Veel meer leen ik van mijn moeder. Ik denk dat ik de helft van mijn boeken heb gekregen, de rest koop ik. Het liefst koop ik al mijn boeken nieuw. Sinds kort ben ik lid van een Facebookgroep voor young adult-boeken waar veel boeken worden aangeboden. Ik heb daar al diverse keren een tweedehands boek gekocht. De laatste maanden heb ik voor minstens 200 euro aan boeken gekocht, omdat ik me wilde verdiepen in de young adult-wereld.’

E-boeken? ‘Ik dacht dat e-lezen niks voor mij zou zijn, maar voor mijn stage moest ik manuscripten

heel makkelijk de winkel of bibliotheek binnenlopen en een leuk boek uitzoeken. Bovendien staat een aardig gevulde boekenkast veel leuker.’

Inspiratie? ‘In de bibliotheek loop ik rondjes tot ik leuke boeken tegenkom. Vaak duurt dit niet langer dan tien minuten. Als ik op mijn trein moet wachten, duik ik de AKO in om lekker naar boeken te kijken.’

Lievelingsauteur? ‘Ik vind Sylvia Plath en Dan Brown krachtige auteurs.’

Mooiste boek? ‘The bell jar van Sylvia Plath: uitgegeven in 1963, maar een verrassend modern boek, dat onderwerpen behandelt die tot op de dag van vandaag nog steeds een beetje taboe zijn.’

lezen en daarvoor heb ik er een e-reader bij gepakt. Het blijkt toch wel erg gemakkelijk, dus ik heb nu een aantal e-boeken gekocht. Het was een ellende om ze op het apparaat te krijgen. De boeken die ik aangeschaft heb, zijn eerste delen van series. Ik heb ze gekocht omdat ze zo goedkoop waren. Zo weet ik welke boeken het waard zijn om als fysiek exemplaar aan te schaffen.’

Inspiratie? ‘De laatste tijd is het veel van horen zeggen. Als ik een boek veel voorbij zie komen op de social media dan wil ik het graag lezen.

Ook als ik in de krant of via een andere weg iets interessants lees of hoor, wil ik een boek graag kopen. Verder is het nog steeds de boekwinkel die mij een boek doet oppakken.’

Lievelingsauteur? ‘Ik kan op dit moment Sarah J. Maas erg waarderen. Zij weet het fantasygenre erg te vernieuwen met haar serie De glazen troon. Nederlandse auteurs met wie ik veel heb zijn Isabel Hoving en Floortje Zwigtman.’

Mooiste boek? ‘Indrukwekkend was A million little pieces van James Frey. Een erg goed geschreven boek met een ontzettend goed verhaal.’

woont in Utrecht, opleiding: bachelor Geschiedenis, master Boekwetenschap en Handschriftenkunde

Jessica Mendrik (19 jaar),

woont in IJmuiden, opleiding: HvA (MIC), minor International Trade Publishing

Hoeveel lees je? ‘Ongeveer twintig boeken per jaar. ‘ Wat voor boeken? ‘Vooral veel (literaire) thrillers.

Maar ik vind veel genres leuk. Soms heb ik gewoon zin in simpele chicklit.’

Lenen/kopen? ‘Veel boeken komen bij vriendinnen en bij mijn moeder vandaan. Vroeger ging ik vaak naar de bibliotheek, maar nu eigenlijk niet meer.

Ik heb nog zoveel boeken thuis en op m’n e-reader dat dat niet hoeft. Ik koop hooguit vijf boeken per jaar. Als ik een boek koop, dan een nieuwe bij de boekhandel – dat zijn echt boeken die ik wil bewaren en niet na één keer lezen weggooi.’

E-boeken? Eigenlijk een beetje van beide. Thuis

lees ik het liefst fysieke boeken, maar op vakantie is een e-reader veel makkelijker. Ik koop bijna nooit e-boeken, ik download ze vaak.’

Inspiratie? ‘Ik haal mijn inspiratie bij anderen vandaan. Als een vriendin of zelfs mijn moeder een goed boek heeft gelezen, word ik ook benieuwd.

Maar ik kijk ook veel op GoodReads. Daar staan goede tips.’

Lievelingsauteur? ‘Harlan Coben. Ik heb bijna al zijn boeken gelezen en ze blijven mij verrassen.’

Mooiste boek? ‘Niemand vertellen, uiteraard van Harlan Coben.’

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

29

Sanne Mulder (22 jaar)

woont in Amsterdam, opleiding: master Redacteur/editor (UvA)

Hoeveel lees je? ‘Momenteel lees ik ongeveer een fictieboek per week en een studieboek per twee weken. In de vakantie gaan er minstens vijf boeken mee. Daarnaast luister ik naar luisterboeken, vooral als ik op de fiets zit.’

Wat voor boeken? ‘Ik houd van detectives, sciencefiction en romans. Ik lees voornamelijk buitenlandse schrijvers, meestal Amerikaans/Brits. Luisteren doe ik naar non-fictie, zoals de reisverhalen van Bill Bryson of de boeken van David Sedaris.’

Kopen/lenen? ‘Ik leen niet vaak boeken, ik ben ook geen lid van de bibliotheek. Wel lees ik vaak de boeken die mijn vriend koopt als hij ze uitheeft en ze goed vond. Van de circa 35 boeken die ik lees koop ik er gemiddeld 20 zelf. Sommige tweedehands, maar meestal bestel ik ze via Amazon, omdat paperbacks daar niet zo duur zijn en ik vaak in het Engels lees.

Anders bestel ik eigenlijk altijd bij Bol.com, omdat die snel zijn en niet duur. Ik koop praktisch alles online.’

E-boeken? ‘Ik heb geen e-reader of iPad, en vind digi-

taal lezen niet zo prettig. Ik vind een boek gewoon een fijn ding om te hebben en wil graag iets om daarna in de kast te kunnen zetten. Voor mijn studie lees ik wel digitaal – dat doe ik op mijn computer.

Inspiratie? ‘Via vrienden, mijn vriend en internet. Soms kijk ik op Longreads bij boeken die ik al gelezen heb welke er worden aangeraden. Ik zie ook vaak het boekenpanel van DWDD, maar ik heb nog nooit zo’n Boek van de Maand gekocht. Uit de boekenbijlage van de Volkskrant haal ik ook wel inspiratie.’

Lievelingsauteur? ‘J.K. Rowling heeft de meeste indruk op me gemaakt. Ook David Sedaris vind ik een ontzettend leuke schrijver, zijn schrijfstijl is ogenschijnlijk simpel, maar zijn zinnen en verhalen hebben een fijne timing, die ze heel droog en humoristisch maakt.

En ik lees ik graag boeken van Chuck Palahniuk, omdat zijn stijl heel filmisch is. Zijn verhalen zijn vaak erg over de top en hard, maar zo absurd en beeldend dat je het toch meteen voor je ziet.’

Mooiste boek? ‘Do androids dream of electric sheep van Philip K. Dick vond ik echt een heel mooi boek.

Hij schrijft sciencefiction, maar dan zonder alle futuristische, strakke technologie. ‘

Amanda Balke (23 jaar) Hoeveel lees je? ‘Per maand gemiddeld vijf boeken, per jaar gemiddeld 60 à 65 boeken.’

Wat voor boeken? ‘Literatuur (zowel vertaald als Nederlands), non-fictie (vooral over geschiedenis), romans (vertaald), kookboeken, reisboeken, fotografieboeken en spannende boeken.’

Lenen/kopen? ‘Ik leen er per jaar ongeveer twintig bij de bibliotheek en koop zeker honderd boeken per jaar, vaak tweedehands.’

E-boeken? ‘Nee.’ Inspiratie? ‘Ik loop graag door bibliotheken,

boekenmarkten en boekenwinkels en kijk welke boeken mij aanspreken. Als ik het boek gelezen heb en het bevalt erg, dan lees ik vaak meer van de schrijver en googel ik vergelijkbare schrijvers.’

Lievelingsauteur? ‘John Boyne voor de buitenlandse (vertaalde) boeken, Arthur Japin voor de Nederlandse.’

Mooiste boek? ‘De jongen in de gestreepte pyjama van John Boyne. Het boek raakt heel erg, het laat de onschuld van een kind in de Tweede Wereldoorlog zien.’

Daniel Lameriks

woont in Amsterdam, opleiding: MA Redacteur/editor (UvA)

30

Hoeveel lees je? ‘Plusminus twee boeken per maand, studieboeken niet meegerekend.’

Wat voor boeken? ‘Vooral romans, novellen en dichtbundels, maar ook non-fictieboeken over onderwerpen die mijn interesse hebben en biografieën over politici, historische figuren, muzikanten of schrijvers.’

Lenen/kopen? ‘Ik ben lid van de bibliotheek sinds ik me kan heugen en leen daar geregeld. Ik ben erg te spreken over de grote collectie van de centrale OBA, ook het magazijn aldaar is een schatkamer. Van boeken lenen van vrienden ben ik geen groot fan. Gemiddeld koop ik vijftien boeken per jaar, tweedehands en nieuw. Tegenwoordig zelfs meer, omdat ik besef dat de boekenwereld daar zeer bij gebaat is!’

E-boeken? ‘Ik heb een sterke voorkeur voor print. Ik

www.boekblad.nl

woont in Almere, opleiding: bachelor en master Geschiedenis

heb geen e-reader. Op mijn telefoon lees ik alleen nieuwsberichten.’

Inspiratie? ‘Ik probeer zo veel mogelijk recensies te lezen. De Groene is een favoriet, maar ook kranten en literaire tijdschriften. En televisie, al is daar helaas (te) weinig aandacht voor boeken.’

Lievelingsauteur? ‘Momenteel W.F. Hermans, al verandert dat iedere paar jaar. Wel ben ik zo obsessief dat ik er dan alles van en over wil lezen. Daarnaast Willem Elsschot, L.F. Céline, J.C. Bloem, Frits van Oostrom, Gerard Reve, W.G. van Focquenbroch, Roald Dahl.’

Mooiste boek recent gelezen? ‘Eus van Özcan Akyol, een knap geschreven schelmenroman. Het biedt verrassende inzichten in hedendaagse vraagstukken rond integratie in Nederland.’

THE NEXT GENERATION

Sarah Jongsma (22 jaar)

woont in Utrecht, opleiding: Boekwetenschap en Handschriftenkunde (‘Cultureel Ondernemen in het Boekenvak’)

Hoeveel boeken lees je? ‘Vorig jaar heb ik 72 boeken gelezen, dus 1 á 2 per week.’

Wat voor boeken? ‘Romans en wat zwaardere literatuur, maar ook chicklit, poëzie, non-fictie, geschiedenis en biografieën.’

Lenen/kopen? ‘Geleend ongeveer tien, maar altijd van mijn ouders of vrienden, niet van de bibliotheek. Gekocht ongeveer vijftig, zowel nieuw als ramsj en tweedehands.’

E-boeken? ‘Ik lees niets digitaal.’

Inspiratie? ‘Tips van social media als Twitter en Facebook. Ook recensies in kranten of per-

soonlijke aanbevelingen van kennissen. Ik werk in een boekhandel en soms spreekt de kaft of flaptekst me erg aan. Soms laat ik me inspireren door de literaire status van een boek, zoals Oorlog en vrede of Lord of the flies.’

Lievelingsauteur? ‘Engels: J.D. Salinger, Nederlands: Remco Campert.’

Mooiste boek? ‘Beautiful ruins van Jess Walter heeft me enorm gegrepen. Door de schrijfstijl en door het verhaal dat verschillende generaties overbrugt. Ik las het met tranen in mijn ogen.’

Elze Koenderink (24 jaar) Hoeveel lees je? ‘Vorig jaar heb ik 27 boeken gelezen, inclusief 3 studieboeken. Het jaar daarvoor las ik 18 boeken waarvan ook weer 3 studieboeken. Dit jaar staat de teller op 10.’

Wat voor boeken? ‘Vrijwel uitsluitend fictie, maar soms ook wel non-fictie, Battle hymn of the tiger mother door Amy Chua bijvoorbeeld. Ik lees vooral jeugdliteratuur en young adult – veel fantasy. Ik ben een groot fan van verhalen met pratende dieren.’

Lenen/kopen? ‘Er staan nog zoveel boeken in de kast van mijn vriend en mij die ik nog niet heb gelezen dat ik eigenlijk bijna nooit boeken leen. Ik wil proberen me eerst door onze eigen boeken heen te lezen voordat ik verder ga kijken. Momenteel heb ik niet echt geld over, dus ik koop helaas bijna geen nieuwe boeken.’

E-boeken? ‘Bij voorkeur niet. Voor mijn studie lees ik af en toe artikelen van het scherm, maar het liefst print ik die uit.

Ik heb wel een e-reader, ik wilde het graag proberen, maar het doet me niet zo veel. Ik vind een boek in mijn hand veel prettiger. Ik koop nooit e-boeken. De e-boeken die ik heb,

zijn gratis gedownload van sites als Project Gutenberg.’

Inspiratie? ‘Familie en vrienden, GoodReads en de boekenbijlage van de Volkskrant. En als ik in de bioscoop een film zie die gebaseerd is op een boek, schrijf ik dat boek ook op mijn nogte-lezen-lijstje.’

Lievelingsauteur? ‘Gebaseerd op Lolita van Vladimir Nabokov. Tolkien is natuurlijk ook een meester, evenals C.S. Lewis. Momenteel lees ik de Farseer-trilogie van Robin Hobb, die ook erg goed is. Bill Bryson is een favoriet omdat hij zo ontzettend grappig schrijft, Susanne Collins en J.K. Rowling vind ik stilistisch niet geweldig, maar ik heb hun boeken in een mum van tijd uit en ben onder de indruk van hun talent om verhalen te vertellen die de lezer meeslepen.

Mooiste boek? ‘The slow regard of silent things door Patrick Rothfuss, omdat het zo anders is dan alle andere dingen die ik heb gelezen. Hij noemt het zelf een verhaal dat alleen een gek zou schrijven, maar ik vind het meesterlijk.’

Rosalie Klick (23 jaar)

woont in Amsterdam, opleiding: HvA/ MIC, minor International Trade Publishing, Books and More

Hoeveel lees je? ‘Ik lees voornamelijk op vakantie en in de trein onderweg ergens naartoe. En in de winter vind ik het heerlijk om met een boek bij de open haard te zitten met een grote kop thee.’

Wat voor boeken? ‘Romans, thrillers en detectives.

Tijdens mijn minor focus ik op kinderboeken en ik moet bekennen dat ik ze met veel plezier lees. Roald Dahl, Annie M.G. Schmidt, Carry Slee, maar ook nieuwere schrijvers zoals Janneke Schotveld en Tosca Menten.’

Lenen/kopen? ‘Ik leen tijdens mijn minor veel meer, omdat ik niet echt een grote collectie heb aan kinderboeken. Ik gok gemiddeld ongeveer vijf boeken per jaar, maar dit jaar zijn het er wel twintig. Boeken kopen doe ik eigenlijk alleen op Schiphol. Niets is fijner dan voordat je het vliegtuig in gaat nog even

woont in Diemen, opleiding: master Redacteur/ editor

een boek te kopen, zodat je dat lekker kunt verslinden op vakantie.’

E-boeken? ‘Ik lees veel gemengd. Thuis en op vakantie lees ik tastbare boeken en onderweg op mijn iPad. Aan e-boeken geeft ik niet echt geld uit. Die download ik altijd.’

Inspiratie? ‘Boekwinkels en boekenbijlagen uit kranten.’

Lievelingsauteur? ‘Nicci French, ik ben gek op de Frieda Klein-serie.’

Mooiste boek? ‘Het mooiste boek dat ik heb gelezen is Duizend schitterende zonnen van Khalid Hosseini.

Echt prachtig. Zo’n indrukwekkend verhaal en ontzettend goed geschreven. Een andere favoriet is Komt een vrouw bij de dokter – ik denk dat ik nog nooit zo heb gehuild tijdens een boek!’

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

31

ADVERTORIAL

UITGELICHT DOE UW VOORDEEL MET

SCANLASER

Door BoekStart gaan ouders meer voorlezen aan hun baby en komen er meer nieuwe titels van babyboekjes op de markt. Dit maakt een babyboekje tot hét ideale kraamcadeau. Daar kunt u uw voordeel mee doen.

Uit onderzoek blijkt verder dat BoekStart baby’s slimmer maakt: het stimuleert de taal- en spraakontwikkeling van het kind. U kunt dit gebruiken als extra argument bij de verkoop van babyboekjes.

Al meer dan 250.000 baby’s hebben met BoekStart kennisgemaakt.

Onder het motto POD 2.0 heeft Scanlaser afgelopen jaar forse stappen gezet in de uitbreiding van het assortiment van boeken en tijdschriften vanaf oplage 1.

BOEKSTART

EN POD 2.0

Wilt u extra promotiemateriaal in de winkel? Stuur dan een mail naar info@boekstart.nl, dan ontvangt u het BoekStartkoffertje met 50 folders Voorlezen aan jonge kinderen (0-4 jaar): hoe doe je dat?

Zo is het nu mogelijk om boeken in hardcover in oplage 1 te bestellen. Dit kan zelfs in liggend (oblong) formaat of koffietafelformaat (max. 29 x 29 cm).

Daarnaast worden paperbacks met omslagflappen gemaakt, zijn er diverse Romandruk papiersoorten toegevoegd en is zelfs POD op 50 grams dundruk mogelijk.

MEER INFORMATIE WWW.SCANLASER.NL

MEER INFORMATIE BOEKSTART.NL (OUDERS) EN BOEKSTARTPRO.NL (PROFESSIONALS)

40-JARIG JUBILEUM In november dit jaar bestaat uitgeverij Christofoor 40 jaar! En dat gaan we uitgebreid vieren. In de najaarsaanbieding zal een aantal speciale jubileumuitgaven en -acties te vinden zijn.

Christofoor staat van oudsher bekend om haar met grote zorg uitgegeven prentenboeken en geïllustreerde verhalen en sprookjes. Dit najaar voegen we daar dit prachtige boek met uitgesneden illustraties bij, over de magische wereld van het beroemde ballet De vuurvogel. Een collector’s item!

De vuurvogel, Charlotte Gastaut (naar Igor Strawinsky) ISBN 978 90 6038 761 0 VERKRIJGBAAR VANAF SEPTEMBER 2015

Wilt u uw product hier ook uitgelicht zien? Neem dan contact op met Nicole van Lierop, tel. 06-41 11 98 86, e-mail nicole@pubmedia.nl

32

www.boekblad.nl

COLUMN

CHAOS Joost Baars is overdag boekverkoper bij boekhandel Van Rossum in Amsterdam en ’s nachts dichter en essayist.

Er schuifelde een man de winkel binnen. Hij was van een zekere leeftijd. Aan zijn houding en zijn blik was te zien dat hij niet hoorde bij de menigte die op hetzelfde moment óók in de winkel aanwezig was, de menigte die ons kwam feliciteren. Hij kwam naar me toe en zei: ‘Ik vind het jammer dat de chaos uit de winkel is. Ik hoop dat die weer een beetje terugkomt.’ Hij zei het zacht, maar beslist.

Zijn opmerking leek op de eerste openingsdag van de verbouwde boekhandel Van Rossum geheel te verdrinken in de zee van complimenten die we over ons heen kregen.

Toch is het deze die ik me het beste herinner. Misschien juist omdat hij zo uit de toon viel. Misschien ook omdat ik hem snapte.

Boekhandels zijn altijd een beetje chaotisch. En in alle boekhandels waar ik gewerkt heb, werden pogingen gedaan die chaos een beetje in te dammen. Automatisering, procedures, budgetten, u kent het wel. Wat dat betreft is Amazon misschien de perfecte boekhandel, de boekhandel die uitblinkt in overzicht, in efficiëntie, in winstmaximalisatie, in orde. Al ligt het eraan wat je van de perfecte boekhandel verwacht, wat je vindt dat de perfecte boekhandel zou moeten zijn.

Het vierde album van Radiohead, Kid A, opent met het nummer Everything in its right place. In de track voel je de beklemming van een teveel aan orde. Die beklemming wordt misschien nog het beste geïllustreerd door de regel ‘What was that you tried to say?’.

In een ruimte waarin alles op de juiste plek staat, waarin louter orde heerst, daar is het onmogelijk om iets te zeggen dat werkelijk wordt verstaan.

Toen Amazon net online was, probeerde ik door mijn muziekcollectie in te vullen goede geautomatiseerde tips uit de website te halen en zo nieuwe muziek te ontdekken.

Ik heb daar goed mijn best in gedaan. Maar ik heb er geen enkele nieuwe band door ontdekt. Ik heb heel veel tegen Amazon gezegd, maar Amazon heeft mij nooit écht verstaan.

FOTO HANNIE VAN HERK

Chaos is de naam voor een orde die we nog niet begrijpen, schreef de Amerikaanse auteur Henry Miller. Ook een klant die de winkel binnenloopt is iemand die ik nog niet begrijp. Ik vraag hem naar zijn voorkeuren en zoek daar een goede nieuwe titel bij. Die greep is maar ten dele gebaseerd op de informatie die de klant mij geeft, het is in hoge mate een gok. Al is het woord ‘gok’ niet helemaal goed gekozen, want dat impliceert dat het nattevingerwerk is. Dat is niet zo. In plaats van algoritmes gebruik ik mijn eigen verbeelding, die óók een beetje een orde is die ik niet helemaal begrijp. In dat onderlinge niet-begrijpen – van mijn eigen verbeelding en die van de klant – vinden wij elkaar.

Met die chaos komt het in boekhandel Van Rossum nog wel goed. Want zo gaat dat in echte boekhandels. In een omgeving waar niet alles op de juiste plek staat, daarin kan iemand zich echt welkom voelen. Omdat er voor sommige dingen – en voor de meeste mensen – simpelweg nog geen juiste plek bestaat.

33

VERZENDHUIS

Hexspoor E-fulfilment Ladonkseweg 9 5281 RN Boxtel T 0411 652 122 E mail@hexspoor.nl I www.hexspoor-e.nl We creëren tijd en ruimte voor uw core business.

OPSLAG

DRUKKERIJ

Drukkerij Bariet bv Koematen 7 Postbus 86 8330 AB Steenwijk T 0521 760 760 F 0521 760 770 E drukkerij@bariet.nl W www.bariet.nl Boeken, tijdschriften, brochures.

FOTOGRAFIE

Hexspoor Pallet Storage Ladonkseweg 5 5281 RN Boxtel T 0411 657 111 E pallets@hexspoor.nl I www.hexspoor.nl Bespaar op kosten en verruim uw slagkracht door middel van opslag bij Hexspoor.

INTERIEUR

Dick Kip Interieur Projecten Straatmakershoeve 11 7326 DS Apeldoorn M 06 2246 7145 E info@dick-ip.nl W www.dick-ip.nl advies, ontwerp, project­begeleiding & fotografie

Hannie van Herk Fotografie Ter Plaatse Churchilllaan 138-2 1078 EP Amsterdam T 06 5130 8316 E hvanherk@gmail.com W www.herk.biz

OPMAAK EN REDACTIE

MARKETINGCOMMUNICATIE Rond Communicatie Gertrude Posthuma Tongerenseweg Zuid 157 8162 SB Epe T 06 2774 1234 E gertrude@rondcommunicatie.nl W www.rondcommunicatie.nl

MUZIEKDISTRIBUTEUR Bertus Groothandel en Distributie b.v.

Akeleibaan 59 2908 KA Capelle a/d IJssel T 010 2641 500 E sales.nl@bertus.com W www.bertus.com Al meer dan 40 jaar hét adres voor al uw beeld- en geluidsdragers!

-1-

LICHTPROJECTEN Bauke Boersma Creatieve Lichtoplossingen De Finne 10 8633 KV IJsbrechtum T 06 5704 5533 E info@baukeboersma.nl W www.baukeboersma.nl

De Opmaakredactie Plesmanstraat 29 3905 KZ Veenendaal T 06 5146 3855 of 06 3487 1330 E info@deopmaakredactie.nl W www.deopmaakredactie.nl Vormgeving, opmaak en redactie van tijdschriften, kranten, boeken en meer richting print en online.

Bel ons voor meer informatie over adverteren in het BRANCHEREGISTER Nicole van Lierop, tel. 06-41 11 98 86, e-mail nicole@pubmedia.nl

HET BOEK

MET 4 ¾ KUS

Lewis Carroll (De Bezige Bij)

In deze rubriek staat het boek in al zijn fysieke schoonheid centraal. De keuze van Vincent Schmitz (38), bureauredacteur bij Querido.

Hoewel ik sinds mijn middelbareschooltijd voornamelijk romans en verhalen heb gelezen, heb ik altijd een zwak gehad voor boeken met gebundelde brieven. Ik ben bijvoorbeeld een liefhebber van het proza van Gerard Reve en Jeroen Brouwers, maar als ik zin heb om zomaar wat te bladeren en op een willekeurige pagina verrast te worden door een prachtcitaat, grijp ik altijd naar een van hun brievenboeken.

Enkele jaren geleden stuitte ik op Met 4 ¾ kus, een door Nicolaas Matsier vertaalde selectie uit de brieven van Lewis Carroll (1832-1898). Carroll, die ik alleen kende als de schrijver van Alice in Wonderland en Through the Looking-Glass, heeft een ontzagwekkende hoeveelheid brieven geschreven. Volgens het register dat hij bijhield van zijn correspondentie waren het er maar liefst 98.721, wat neerkomt op 7 per dag. Daarvan zijn er ongeveer 4.000 bewaard gebleven.

Enthousiasmerend Met 4 ¾ kus biedt een bescheiden maar zeer enthousiasmerende verzameling

van die brieven, gericht aan Carrolls zogenoemde child-friends, doorgaans meisjes in hun jonge tienerjaren. Hij schreef niet alleen véél brieven, hij besteedde er ook uitzonderlijk veel aandacht aan. Ze bevatten woordspelletjes, nonsens-anekdotes, tekeningen, rebussen en andere vondsten, en hij experimenteerde ook met de vorm. Hij schreef onder meer spiralende brieven, brieven in spiegelschrift, op rijm en op miniatuurformaat.

Fantasierijk Door de verzorgde vormgeving slaagt Met 4 ¾ kus erin het genot over te brengen dat Carroll moet hebben beleefd aan het schrijven van zijn fantasierijke brieven. Het boek bevat illustraties uit de oorspronkelijke brieven, maar ook door Carroll gemaakte foto’s van de geadresseerden en een pagina uit zijn minutieus bijgehouden correspondentieregister.

Met 4 ¾ kus maakt nieuwsgierig naar de talloze brieven die níet zijn opgenomen, en het is ook een boek dat je met liefde cadeau geeft.

FOTO JAN-REINIER VAN DER VLIET

DE KEUZE VAN BUREAUREDACTEUR VINCENT SCHMITZ

Ik draag de rubriek over aan pr-medewerker Elaine Oey, met wie ik jarenlang met veel plezier samenwerkte bij Prometheus. Tegenwoordig werkt ze bij Overamstel Uitgevers en ik ben erg benieuwd naar haar keuze.

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

35

leest korte verhalen

GR FOTO: MAR EET VLOON

Robin Kramer

Robin Kramer, boekverkoper bij Goedhart Boeken in Zwolle, neemt de verhalenbundels in zijn boekenkast onder de loep.

Je hoort het vaak: verhalenbundels verkopen niet. Uitgevers vragen debutanten die met een stapeltje verhalen komen of ze weleens over een roman hebben nagedacht. Want, hoeveel korte verhalenbundels heb jij in je kast staan? En hoeveel novelles? Ik nam de proef op de som en begon te zoeken tussen mijn boeken. Ongeveer vijftien van de driehonderd exemplaren zijn verhalenbundels. Veel te weinig voor iemand die gelooft in de kracht van het korte verhaal en projecten toejuicht als de J.M.A. Biesheuvelprijs en De Lange Nacht van het Korte Verhaal.

Beelden De verhalenbundels in mijn kast zijn op te delen in drie categorieën: bundels om oeuvres compleet te maken (Grunberg, Kerouac, Hemingway), bundels die op eigen kracht een plaatsje in mijn collectie verdienen (Carvers What we talk about when we talk about love, Bukowski’s Tales of ordinary madness) en de verdwaalde, incidentele bundels waarvan ik me niet meer herinner hoe ik er aan ben gekomen, zoals de geweldige bundels 36

van Samantha Schweblin en Jess Row: De mond vol vogels en De trein naar Lo Wu. De meeste verhalenbundels zijn gemaskerde romans: afzonderlijke verhalen die een thema, plaats of personage delen. Je hoeft maar een prospectus open te slaan en de beschrijving van een verhalenbundel te lezen om te zien hoe naarstig redacteuren op zoek zijn naar dat overkoepelende gegeven. Bij De mond vol vogels van Schweblin is dat de koortsdroomachtige sfeer die rondom de verhalen hangt, zoals in het verhaal Wanhopige vrouwen, waarin hoofdpersoon Felicidad, pasgetrouwd en rustend op een steen, erachter komt dat ze is achtergelaten door haar kersverse man. Na een poosje merkt ze dat ze niet de enige is: voor haar ligt een veld gevuld met achtergelaten bruiden. Dat is de kracht van het korte verhaal: het kan een beeld scheppen zonder psychologisering van de hoofdpersoon of een uitgebreid plot.

Maar dat hoeft niet altijd het geval te zijn. In misschien wel het beroemdste korte verhaal uit de wereldliteratuur, What we talk about when we talk about love, weet Raymond Carver in nog geen tien

www.boekblad.nl

pagina’s een aantal volbloed personages neer te zetten, zonder daarbij aan stijl in te leveren (ik ken geen verhaal met zo’n even briljante openings- als sluitingszin).

Dat Carvers verhaal geëtst staat in het literaire geheugen blijkt uit de grote hoeveelheid persiflages die op de titel zijn gemaakt. Een van de meest geslaagde daarvan is Nathan Englanders What we talk about when we talk about Anne Frank, ook een verhalenbundel. In het titelverhaal zijn de verwijzingen naar Carver vanaf het begin duidelijk, Englander schrijft: ‘They’re in our house maybe ten minutes and already Mark’s lecturing us on the Israeli occupation. Mark and Lauren live in Jerusalem, and people form there think it gives them the right.’ In dit verhaal is het een spelletje met de naam ‘Anne Frank Game’ dat het gesprek tussen de vier personages van Joodse komaf op scherp stelt: wat als er een tweede Holocaust ontstaat, maar dit keer in Amerika, zouden hun christelijke vrienden hen dan laten onderduiken? Daarmee begint het, maar uiteindelijk wordt de vraag onder de echtparen zelf gesteld: zouden ze bij elkaar mogen onderduiken als ze elkaar

DE KRACHT VAN KORT

niet kenden? Hierin ligt een andere kracht van het korte verhaal verscholen: het kan om een vraag draaien die niet groot genoeg is voor een roman.

Koninginnedag In de Boekenweek kocht ik Keefman, een bundel met opnieuw uitgebrachte verhalen van Jan Arends. In een van de kortste verhalen, Koninginnedag, volgen we een man die tijdens Koninginnedag Prins Bernhard tot ridder wil slaan met een stok. De man is zich van geen kwaad bewust, want God heeft hem opgedragen dat te doen. De laatste zin van het verhaal luidt: ‘Nu drinkt hij koffie in de serre van het gekkenhuis. Hij zou wat omhanden moeten hebben. Iets te timmeren of zo.

Dan zou hij zijn aandacht beter kunnen richten om te begrijpen waarom de mensen zo zijn.’ Prachtig. Arends schrijft geen woord te veel en schetst daardoor in twee pagina’s een mensenleven met een onontkoombaar einde. En dat allemaal met één beeld.

De aandacht voor het korte verhaal lijkt de laatste jaren toe te nemen. Een goede ontwikkeling, laat dat vooral zo blijven.

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Iris Van Germeersch van boekhandel I*Boeks (Gent):

Monique Eskens van boekhandel De Drvkkery (Middelburg):

Nu kleuren helemaal in is, mag een leesboek over tekenen en creatief bezig zijn niet ontbreken. We volgen Saar die na de echtscheiding van haar ouders in een onbekende omgeving komt waar ze een nieuw sociaal leven moet opbouwen.

Tegelijk moet ze de veranderde gezinssituatie verwerken, wat nog moeilijker wordt wanneer haar moeder een vriend krijgt. Creatief bezig zijn, zoals met het pimpen van haar kleding, is een goede uitlaatklep en tekenen is al helemaal haar ding. Hindernissen worden door Saar met optimisme en een dosis creativiteit genomen en zo wordt nieuwe vrienden maken uiteindelijk geen probleem. Haar enthousiasme kan dan ook niet op wanneer de klas meedoet aan een grote graffitiwedstrijd.

Dit frisse meisjesboek is ruim van kleurrijke illustraties voorzien en modern vormgegeven. Dit alles zorgt voor een aantrekkelijk en vlot leesbaar geheel. Voor 10+, en zal vooral bij meisjes in de smaak vallen.

Alphonse is met zijn vriendin van het drukke Brussel verhuisd naar de Westhoek. Hij heeft een succesvol bedrijf, is gelukkig en een rustig goed mens. Als huisschilder komt hij bij mensen van allerlei slag over de vloer. Al snel blijkt dat hij een bijzondere gave heeft: mensen vertrouwen hem en vertellen hem hun diepste gevoelens en geheimen, waar hij zó goed op reageert dat zij hem buiten zijn werk niet met rust laten. Als hij bij toeval stuit op een groep illegale vluchtelingen ontfermt hij zich over hen. Als hij op een dag boodschappen komt brengen, zijn ze weg en brengt Alphonses afkomst (hij is Senegalees) hem in grote problemen. Ook als lezer blijf je niet onberoerd door Alphonse, het einde liet mij in verbijstering en verslagen achter. Verbekes beschrijvingen van mensen en het door de Eerste Wereldoorlog getekende West-Vlaamse landschap zijn om van te smullen. ‘Dit is de streek van de massagraven en achtergelaten granaten, verlaten grensposten, gesloten cafés en bejaarde nabestaanden.’ Geweldig!

SAAR GAAT ARTISTIEK

DERTIG DAGEN

HILDE GERARD EN LIEN GEEROMS

ANNELIES VERBEKE

(ABIMO, € 12,95)

(DE GEUS, € 19,95)

nummer 5 mei 2015 jaargang 182

37

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

38

Edith Vroon van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam):

Manda Heddema van boekhandel De Koperen Tuin (Goes):

Na de Week van het Korte Verhaal en het jurywerk voor de J.M.A. Biesheuvelprijs nam ik mij voor alleen nog maar heel dikke boeken te lezen. Ik kon geen verhalenbundel meer zíén.

Maar de liefde bleek sterk en er verschenen zulke fijne nieuwe bundels dat mijn voornemen niet lang standhield. En toen was daar ook nog eens Handleiding voor poetsvrouwen van Lucia Berlin. Waarom had ik nog nooit van Lucia Berlin gehoord?! Berlin heeft een bijna achteloze, terloopse stijl waardoor het lijkt of je met een vriendin zit te praten. Haar verhalen over de rafelranden van de maatschappij zijn gehuld in empathie, die ervoor zorgt dat ze draaglijk zijn, maar ook des te harder binnenkomen. En voor iedereen die beweert dat verhalenbundels niet verkopen: zet een klant op een stoel, druk hem het boek van Berlin in handen, opengeslagen bij het voorwoord van Maartje Wortel en zeg: ‘Lees dit maar even.’ Verkoop gegarandeerd.

We worden op dit moment overspoeld met kookboeken vol gezond eten. Het kan niet ‘super’ of ‘raw’ genoeg zijn, en eerlijk gezegd heb ik mijn buik er een beetje van vol. Daarom ben ik zo blij met de flink herziene heruitgave van het boek van Claudia Roden, De smaken van Italië. Roden is de Koningin van het Kookboek. Al haar boeken kun je ongezien aanschaffen. Ze kreeg niet voor niets de Johannes van Dam–oeuvreprijs in 2013. Dit Italiaanse boek is ingedeeld naar streek.

Roden beschrijft de eigenaardigheden van de streek gevolgd door gerechten die daarvandaan komen.

Op dat moment vallen de gerechten in hun context en snap je waarom ze daar hun oorsprong vonden.

Natuurlijk is er ook een goed register op soort en alfabet. Ook zijn er hoofdstukken over ingrediënten als paddenstoelen en kaas, en de basis (‘el dente’ betekent in het Noorden iets anders dan in het Zuiden).

Een niet te missen kookboek in de kast!

HANDLEIDING VOOR

DE SMAKEN VAN ITALIË

DE DODEN HEBBEN GEEN

POETSVROUWEN

CLAUDIA RODEN

VERHAAL

AMÉLIE NOTHOMB

LUCIA BERLIN (LEBOWSKI, € 19,99)

(FONTAINE, € 39,95)

GARD SVEEN (A.W. BRUNA, € 22,95)

(DE BEZIGE BIJ, € 19,90)

www.boekblad.nl

Anthoni Fierloos van boekhandel Het Paard van Troje (Goes):

Ze blijven maar komen, al die fantastische debuten uit Scandinavië. Dit boek is er weer zo een. Het volgt twee verhaallijnen, één in 2003, na een bloederige moord, en één die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. We volgen Osloër inspecteur Tommy Bergmann op zijn zoektocht naar de moordenaar van een verzetsstrijder.

Mooie karakterschetsen van de hoofdpersonen en een goed opgebouwde spanning. Het grijze gebied tussen goed en fout in de oorlog komt op confronterende wijze in beeld.

Je steekt ook wat op over de verhouding tussen Noorwegen en Zweden in de oorlog. Naarmate het boek vordert, denk je steeds te weten hoe de vork in de steel zit, maar auteur Gard Sveen slaagt erin je ieder volgend hoofdstuk weer te verrassen en pas op de laatste bladzijde kom je de waarheid te weten. Een waarheid die je eigenlijk niet wilt weten. Niet voor niets won dit boek verschillende Noorse thrillerprijzen.

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam):

Tijd voor het jaarlijks ritueel: er is een nieuw boek van Amélie Nothomb verschenen, Petronilla. Om Le Figaro te citeren: ‘Een ode aan de vriendschap en aan de champagne. De Nothomb van 2014 is uitstekend.’ (Petronilla verscheen vorig jaar al in Frankrijk.) Complimenten aan De Bezige Bij die Nothomb blijft uitgeven ondanks het feit dat de groep liefhebbers in Nederland klein is. Ook nu raad ik iedereen aan de boeken van Nothomb te lezen en te verkopen. De excentrieke personages, messcherpe dialogen en zwarte humor in Petronilla zijn typerend voor bijna al haar boeken. Deze keer is de hoofdpersoon (de schrijfster zelf) op zoek naar een drinkmaatje om haar champagne mee te delen. Maar dat kan natuurlijk niet om het even wie zijn. Haar ontmoeting met Petronilla Fonta leidt tot een reeks dronkenschappen en avonturen.

Lees Nothomb en voeg je bij het exclusieve groepje liefhebbers!

PETRONILLA

Feestje bouwen?

Corelio Printing maakt van alle drukwerk een feest. We doen dat al voor LINDA., AutoVisie, dS De Standaard, Vrij Nederland, Paris Match, Elle en vele andere. Binnenkort ook voor u?

Neem contact op met Geert van Nieuwenborgh, tel +32 (0) 53 820 311, geert.vannieuwenborgh@corelioprinting.be

De kans dat u nog nooit een boek van Bariet in handen heeft gehad, achten wij nihil. Grote en kleine uitgeverijen in binnen- en buitenland weten ons te vinden. Niet in de laatste plaats om onze koudlijmproductie, waardoor uw boek mooi open valt en zo extra ontspanning biedt aan de lezer. Wij drukken en binden met veel liefde uw bestsellers.

BARIET | KOEMATEN 7 | 8331 TK STEENWIJK | TEL. +31 (0)521-760 760 | VERKOOP@BARIET.NL