Boekblad #10 2019

JAARGANG 186 OKTOBER 2019

10

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

Jerom Hakker (De Kler & Partners):

‘ JE OMZET VERGROTEN IS EEN ILLUSIE’ oktober 2019  jaargang 186

00

Een drukkerij

waar muziek in zit

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgave van De Limburger | www.delimburger.nl/webshop

IN DIT NUMMER:

10

Jerom Hakker (De Kler & Partners)

‘Je omzet vergroten is een illusie’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Dirk Demuynck, Maarten Dessing, Leon Doedens, Anthoni Fierloos, Ceciel Groenendijk, Hanneke Marttin, Natasja Merkx, Marcel Misset, Niels Nijborg, Toine Susijn, Enno de Witt, Marjoleine Wolf, Willy Wouters.

Foto omslag Chris van Houts

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur.

T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

Advertenties Willemien Geenen, sales & marketing T (072) 531 49 78 E willemien@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

20

De opkomst van het Engelstalige boek English Please!

35 jaar Studio Jan de Boer ontwerpers voor het boekenvak

EN VERDER 06 Vooraf

24

35 jaar Studio Jan de Boer ‘ Als ontwerper moet je snel tot de kern komen’

23 t/m 26 januari 2020 KuuB / Pieterstraat 3 / Utrecht

28

Leon Doedens, Dirk Demuynck,

Hanneke Marttin

16 Tom Zwitser (De Blauwe Tijger)

‘Het gaat mij om het

publieke debat’

33 Column

Marjoleine Wolf: DWDD

Lieven D’hulst en Chris Van de Poel (red.):

Alles verandert altijd

40 Boekverkoper schrijft

Kookboeken ‘De taart is ongeveer gelijk gebleven’

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

08 Over het nieuws

38 Vakliteratuur

studiojandeboer.nl/expositie

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenbonnement € 45. Zie de omschrijving

Vincent van de Vrede: ‘Eyecatcher’

Toine Susijn (Boekhandel Dekker van de Vegt, Nijmegen):

‘Van Bowie tot Verbogt’

41 Boekverkopers lezen Recensies

Zie www.boekblad.nl/ voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

oktober 2019  jaargang 186

5

00

www.boekblad.nl

VOORAF

EYECATCHER

FOTO EVA VAN DRIE

Er zijn ballonnen en ballonnen. Je hebt proefballonnetjes (die meestal snel leeglopen), verjaardagsballonnen en serieuze ballonnen zoals die op deze pagina. Ballonnen die de aandacht trekken en nieuwsgierig maken. Wie zouden zich daar zo hoog boven je in de lucht in dat mandje bevinden?

In het onderhavige geval wordt die laatste vraag beantwoord in de rubriek ‘Boekblad was erbij’ op onze website.

Deze ballon was namelijk het decor voor de presentatie van de roman De heilige van Martin Michael Driessen. Wie goed kijkt ziet de schrijver geheel rechts zwaaien naar de achterblijvers. Mee omhoog met Driessen ging een select gezelschap van boekenvakkers. Een bijzondere presentatie die je met recht een eyecatcher mag noemen, al zullen velen die op de grond de ballon in zicht kregen niet geweten hebben wat er zich boven afspeelde.

Die link tussen waarnemen en onmiddellijk getriggerd of verleid worden moet er wel zijn tussen de klant die de boekwinkel instapt en het omslag van een boek. Een boekomslag moet een eyecatcher zijn. In het interview met ontwerper Jan de Boer dat u in dit nummer aantreft, valt te lezen dat die binnenkomende klant gemiddeld 1,2 seconden naar een omslag kijkt. Dat is een extreem korte tijd om iemand te verleiden... Studio Jan de Boer houdt zich al 35 jaar bezig met deze verleidingstactieken en de naamgever kan er met smaak over vertellen.

Het perspectief van de luchtreiziger, vertaald in de term helikopterblik, is dan weer een belangrijk begrip in het gesprek met Jerom Hakker die de voordelen schetst van schaalvergroting zoals De Kler & Partners die met inmiddels elf winkels heeft gerealiseerd. Daar zit geen luchtfietserij achter, maar zorgvuldig monitoren van de omzet.

Als makers van Boekblad proberen wij niet alleen met betrokkenheid maar ook met een zekere afstand naar ons product te kijken. Wat kan handiger, mooier, beter? Daarbij nemen we natuurlijk graag suggesties van u als lezer ter harte. Hopelijk verleiden we u dan ook tot close reading van uw vakblad!

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

oktober 2019  jaargang 186

00

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

LEON DOEDENS Was acquirerend redacteur (Prometheus) en PRmanager (Podium), nu werkzaam als redacteur bij De Wereld Draait Door Bestseller 60 (week 39): Jet Steinz hoogste nieuwe binnenkomer

Ook bij toprestaurants moet het totaalplaatje kloppen: de beste ingrediënten moeten door topkoks bereid worden, en de aankleding moet ook nog eens passen. Aan Jet Steinz lag het niet: haar vondsten in de Nederlandse archieven en haar talent om de geschiedenis tot leven te brengen spreken voor zich. Maar hoe vaak belanden meesterwerken niet achterin de winkel, omdat de media het boek in de overvloed niet oppikken? In mijn zomermaanden bij Podium organiseerden we in een klein team een evenement passend bij Steinz‘ titanenarbeid. In een bomvolle Vondelkerk droegen BN’ers als Arjen Lubach, Cornald Maas, Boris van der Ham, Peter Buwalda en Anna Gimbrère onder bezielende leiding van Wilfried de Jong en betoverend pianospel een selectie brieven voor. Het evenement was razendsnel uitverkocht, waarna het al snel breder opgepikt werd.

Toevallig – echt! – door mijn nieuwe werkgever De Wereld Draait Door, maar ook door vele andere media, en het evenement werd in Leiden nog eens dunnetjes over gedaan.

Is het niet magisch hoe de juiste aankleding zijn werk doet?

Oprahs boekenclub komt naar Nederland

Steeds minder mensen lijken tijd

8

vrij te maken voor het lezen van een boek, maar de aanwas van nieuwe publicaties blijft overweldigend.

Aan welk boek gaat de drukke mens dan tijd besteden? Lezers hebben daarom een enthousiasmerende gids nodig in boekenland. Kwaliteitsprogramma’s als Nooit Meer Slapen worden gekort, of erger: gecanceld (VPRO Boeken). De kracht van Oprah’s Book Club is ongekend.

Met haar interviews introduceerde ze grote schrijvers bij het publiek.

Oprah’s Book Club lijkt qua format op VPRO Boeken, maar het waren vooral haar eigenheid, uitzinnige energie en ronkende aanbevelingen waarmee Winfrey een miljoenenpubliek betoverde. Ze kreeg eigenhandig het land aan het lezen.

Hetzelfde gold voor Richard & Judy in Groot-Brittannië: zij hebben nog lang na het cancelen van hun programma online een enorm gevolg.

Ik hoop dat de VPRO en Nadia Moussaid meelezen. Een sterke mediapersoonlijkheid is bepalend voor het succes van een programma en ik hoop dat de charismatische Moussaid lezend Nederland om haar vinger zal winden.

Televisietweeluik over 50 jaar Turks Fruit

Het artikel stelt de vraag: zijn we preutser geworden? In een week tijd lazen we in de Volkskrant en NRC Handelsblad zowel Max Pam als Youp van ’t Hek verheerlijkend praten over die goede oude tijd met Wolkers maar ook Gerard Reve, waarin alles gewoon nog mocht en kon. Zoals je lul tussen de bitterballen leggen. Wat we vergeten was dat het ook een tijd was waarin je voor trutje versleten werd als je niet

www.boekblad.nl

meedeed met die seksuele vrijheid.

We leven in een tijd waarin volop gepraat wordt over seksualiteit, wat me het tegenovergestelde lijkt van preutsheid. De maatschappij is op zoek naar een nieuwe vrijheid, maar dan een die prettig is voor iedereen en niet louter voor diegenen die zich de vrijheid toe-eigenen. De taak van kunst is om bloot te leggen, no pun intended, en u mag zelf ontdekken welke mechanismen een rol spelen bij seksualiteit, en wat dat dan te betekenen heeft. Daarom kijk ik zo uit naar dit tweeluik, want het zal ongetwijfeld veel losmaken.

Houd de discussie gaande en laat u niet preuts noemen als u opkomt voor uw waarden. Al zegt iets me dat presentator Grunberg zelf ook geen blad voor de mond zal nemen.

DIRK DEMUYNCK Oprichter en directeur van Witsand Uitgevers, dat het tienjarig bestaan in oktober vierde met een eigen boekenfestival Witsand viert jubileum met eigen boekenfestival

Op zaterdag 12 en zondag 13 oktober organiseerden we in Antwerpen ons eerste Boekenfestival. Vooraf werd alles in gereedheid gebracht voor een weekend vol auteurslezingen, interviews en boekpresentaties.

En met daarin ingebed de Sterre Carron fandagen. Haar nieuwe, bloedstollende thriller Satya lag tegen die tijd in de winkels. Samen met iedereen die Witsand een warm hart toedraagt keek ik er enorm naar uit. Het werd een feest voor de

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl hele Witsand-familie. Het is voor mij als uitgever een zoveelste bewijs dat een boek nooit een object is, maar een event!

Uitgeverij Aspe gaat nu ook andere auteurs publiceren

Pieter Aspe ken ik al 25 jaar, van toen ik als redacteur bij Manteau zijn eerste boeken mocht helpen uit te geven. Hij heeft inmiddels een immens succesvolle schrijverscarrière uitgebouwd. De oprichting van Aspe NV en wat hij daar nu mee doet bewijst nog maar eens dat hij een man is die outside the box denkt.

Schrijven, uitgeven, talent begeleiden: creativiteit als het doorbreken van patronen, gewoontes en regels, het werkt immens inspirerend!

Bezoekerscijfers Antwerpse Boekenbeurs 2018 blijken veel lager te liggen

Na tien jaar aanwezigheid op de Antwerpse Boekenbeurs hebben we dit jaar voor het eerst besloten niet meer deel te nemen. Dat doen we vooral op suggestie van onze lezers, met wie we een hechte band hebben. Zij voelen zich er in vele gevallen niet meer thuis en vinden onze boeken toch. De entreeprijs is in ieder geval een obstakel: boeken koop je overal elders zonder eerst entreegeld te betalen. En financieel is het voor uitgevers een zware dobber. Ik ben altijd een grote fan geweest van de Boekenbeurs maar ben het al lang niet eens met het verdienmodel. Iedereen betaalt, maar de opbrengsten komen niet ten goede van de uitgevers, niet van de auteurs en niet van de lezers.

En ondertussen lopen de bezoekersaantallen pijnlijk snel terug.

Waarop ik me de vraag stel wanneer iemand dit zichzelf in stand houdende systeem eindelijk eens zal durven aan te pakken, uit liefde voor de Boekenbeurs zelf?

HANNEKE MARTTIN Communicatiemedewerker bij het Nederlands Letterenfonds dat deze maand startte met de talkshow Letteren Live Querido komt met reeks voor queer-jongeren

Goed initiatief. Literatuur is er niet alleen voor ‘herkenning’, maar het speelt in het verkennen van de mogelijkheden des levens wel een belangrijke rol. Als puber had ik geluk: de tv-serie Portrait of a Marriage bracht smeuïge uren, en ik ontdekte het werk van Virginia Woolf. En mijn vader gaf me op een verjaardagsloze dag een boekje over vriendschap, verliefdheid en getob over biseksualiteit. Kennelijk was er ook bij hem al een weten dat nog geen naam had. Dat is echt een geschenk. Herkenning suggereert dat je zoekt naar wat je al kent. Terwijl een grote kracht van literatuur juist is dat het je verplaatst naar wat je nog niet vertrouwd is, je precieze woorden geeft voor wat nog ongevormd is, of totaal vreemd. Goed dus dat wordt samengewerkt met YALfu en YALfest: met zo’n serie hoop je niet alleen LGBTQIA-plussers in de dop te bereiken, maar zo veel mogelijk jonge lezers.

Nieuwe talkshow Letteren Live beschikbaar voor boekenvak-sites

Heel spannend, deze talkshow met presentatoren Roos van Rijswijk en Ronald Ockhuyzen. Ik ben heel blij met deze samenwerking met Spui25 en Het Parool. Naast interviews met schrijvers en vertalers is er ruimte voor nieuwe makers en verhalen uit het buitenland. Denk aan de campagne New Dutch Writing die in het VK van start is gegaan. Bij de nieuwe makers zal zeker ook literatuur buiten het boek aan bod komen.

oktober 2019  jaargang 186

Over een paar dagen staat de eerste video van deze talkshow online, rechtenvrij en gratis te delen door iedereen die dat wil. Dus gebruik de interviews met Rob van Essen en Virginia Woolf-vertaler Barbara de Lange naar hartenlust om hun boeken onder de aandacht te brengen!

Delen kan vanaf de website van Het Parool of het YouTube-kanaal van het Letterenfonds.

Boek-plus krijgt makeover en nieuwe naam

Er staan helaas nogal wat berichten op Boekblad over boekwinkels die hun deuren sluiten. En opvallend veel berichten van uitgeverijen en anderen die zoeken naar manieren om hun verdienmodellen of verkoop te vergroten, ook internationaal. Zie bijvoorbeeld Sebes & Bisseling met Partners in Stories, De Bezige Bij met Bee Speakers of Querido met Levine. De plannen van Bazarow vallen op omdat ze op een inhoudelijke manier meer boekenverkoop willen genereren en iets willen doen voor de hele keten.

Er spreekt betrokkenheid uit bij alle onderdelen, van schrijver tot boekhandel. De wederkerigheid waarmee het plan is bedacht spreekt me aan. Interessante site om te volgen.

Bazarow. Goede naam ook, het swingt en is prettig vreemd, dat maakt nieuwsgierig.

Nobelprijzen voor Tokarczuk en Handke

Olga Tokarczuk was een van de eerste gasten in de schrijversresidentie van het Nederlands Letterenfonds op het Spui. In de winter van 2007 deed zij hier onderzoek naar de zeventiende-eeuwse anatomische lessen – ze bezocht onder meer De Waag – en de scheepvaart. Tokarczuk werkte in Amsterdam aan haar roman De rustelozen, vertaald door Karol Lesman. De Engelse vertaling (Flights) is bekroond met de Man Booker International Prize 2018. 

9

JEROM HAKKER 1979 Geboren te Voorschoten 2002-2014 Winkelmanager De Kler (vestiging Leiden) 2014-2018 Bedrijfsleider De Kler 2018-heden Commercieel directeur De Kler & Partners

DE KLER opgericht: 1876 11 winkels in: Leiden, Voorschoten, Wassenaar, Oegstgeest, Leiderdorp, Zoetermeer, Alphen a/d Rijn, Wageningen, Bennekom, Woerden, Houten verwachte omzet 2019: 11 miljoen euro aantal medewerkers: tussen de 80 en 100

10

www.boekblad.nl

DE VISIE

Jerom Hakker (De Kler & Partners):

‘ JE OMZET VERGROTEN IS EEN ILLUSIE’ De Kler groeide in vier jaar tijd van vijf naar twaalf winkels.

Het opereert nu in een strook van Leiden naar Wageningen.

Commercieel directeur Jerom Hakker legt uit wat het belang van schaalgrootte is. Maar hij is ook voorzichtig: ‘We moeten niet denken dat we opeens de hele wereld aankunnen.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

had filialen in Leiderdorp, Oegstgeest, Wassenaar en Voorschoten. Ofwel: in bijna alle kernen direct tegen Leiden aan. Tegenwoordig zijn er ook filialen in Zoetermeer, Alphen aan den Rijn (Haasbeek Centrum), Woerden, Houten, Bennekom (Novita) en Wageningen (Kniphorst). Die laatste plaats ligt op honderd kilometer rijden van Leiden.

J

Fusie

erom Hakker ontvangt in een gloednieuw hoofdkantoor. Niet langer in het centrum van Leiden, bakermat van boekhandel De Kler, maar een kleine twintig kilometer verderop in een buitenwijk van Alphen aan den Rijn. De naam van de vorige huurder staat nog op het bord bij de bellen. In zijn werkkamer staan wat lampen onuitgepakt. De commercieel directeur van De Kler & Partners – zoals het bedrijf voluit heet – heeft er echter geen moeite mee. Een half jaar na de verhuizing, zó snel hoeft niet alles op orde te zijn.

‘Het was heerlijk in Leiden’, vertelt Hakker. ‘Ik kon lopend naar mijn werk. We zaten in een monumentaal pand, middenin het historisch centrum, vlak bij de winkel. Ik mis dat allemaal. Maar het kon niet meer.

Alleen al als ik naar een andere winkel moest, was ik twintig minuten kwijt om bij mijn auto te komen. En we groeiden eruit. We zijn een ander bedrijf geworden, dat op een andere schaal opereert. Daar hoort een ander hoofdkantoor bij.’

De Kler groeide in vier jaar van vijf naar twaalf winkels – waarvan die in Leidschendam inmiddels weer is gesloten door de ingrijpende gedaanteverandering van het winkelcentrum Leidsenhage [waar in 2020 Paagman hun plek overneemt, md]. De boekhandel

Hoe is dat zo gekomen?

‘We hebben nooit besloten: gaspedaal indrukken en uitbreiden. De Kler is altijd een heel constant bedrijf met vijf winkels geweest. Sinds ik hier in 2002 begon, heb ik het niet anders gekend. En dat mocht het blijven. We keken alleen met een schuin oog naar Leidschendam. Een mooie plek, die perfect grenst aan ons verzorgingsgebied. Toen we in 2015 de kans kregen om in het winkelcentrum een boekhandel te openen, hebben we die stap gezet. Dat heeft onze ogen geopend.’

Want?

‘Wij doen logistiek alles zelf. Vanuit een magazijn in Leiderdorp bevoorraadden wij vijf winkels. Dat werden er zes. Hoe plan je dat in? Hoe stuur je dat aan? Je zet immers niet een extra auto en vier nieuwe medewerkers in. Dat bleek te lukken zonder dat het twintig procent extra moeite kostte. Daarmee verbeterden we het bedrijf. Wij hebben natuurlijk ook jarenlang teruglopende verkopen gekend, waardoor we met deze extra omzet en in verhouding lage extra kosten de rentabiliteit konden verbeteren.’

Dus toen lag verder uitbreiden voor de hand.

‘Nee. Een nieuwe winkel is altijd een gok. Je kunt alles van tevoren uitrekenen op papier, maar we moesten

oktober 2019  jaargang 186

11

zo goed dat we binnen een week besloten te fuseren.

Die sprong naar negen winkels gaf ons nog meer schaalgrootte. Dus: nog meer stabiliteit en continuïteit. Als we van vijf winkels er één hadden moeten sluiten, zou dat funest zijn. Maar nu konden we het hebben dat we Leidschendam moesten sluiten, zonder dat er mensen uit moesten.’

Woerden Toch was negen winkels niet de grens.

‘Dat kwam omdat we via deze fusie een winkel in Wageningen erbij kregen: Kniphorst. Dat was een schitterende winkel, maar anders van karakter: wetenschappelijker, veel natuur vanwege de relatie met de WUR [Wageningen University & Research, md],

‘NOG GROTER IS NOG STABIELER VOOR ONS’ wél investeren terwijl we wisten dat er vóór ons twee boekhandels in het winkelcentrum in Leidschendam hadden gezeten die het niet hadden gered. Dan is het afwachten hoe het uitpakt in de praktijk. Dat bleek goed te zijn. Wat dat betreft heeft de volgende overname, die snel daarop volgde, ons meer getriggerd. Dat was Zoetermeer, een veel grotere winkel.’

Wat is het verhaal van Zoetermeer?

‘Dat was een filiaal van Haasbeek. Eigenaar Eelco Eskens kon die winkel er niet meer bij doen. De vestiging dreigde in moeilijkheden te raken. Omdat Eelco vroeger bij De Kler heeft gewerkt, klopte hij bij Mark Los [eigenaar de Kler, md] aan. Hadden wij interesse?

Wij hebben toen goed moeten nadenken: wat kunnen wij anders doen om deze bestaande winkel overeind te houden? Het mooiste zou zijn als we de omzet konden verhogen. Maar konden wij dat beter dan Eelco?

Natuurlijk niet. Je omzet vergroten is binnen de boekenbranche een illusie. Pas nu is de tijd aangebroken om te plussen, en dan nog hooguit een klein beetje.’

Dus moesten de kosten van die winkel omlaag.

‘Precies. Simpel gezegd: omdat wij een groter bedrijf zijn, konden we de kosten beter in de hand houden.

Omdat wij de logistiek centraal doen, kun je met minder personeel in de winkel toe. Omdat wij een hoofdkantoor hebben, gaan wij centraal met verhuurders om tafel. Enzovoort. Dat maakte allemaal verschil.’

En toen?

‘Er was nog één gelegenheid voordat we bewust besloten te groeien. Dat was toen Eelco na een klein jaar opnieuw bij ons aanklopte. Hij wilde logistiek samenwerken omdat hij ook voor zijn winkels in Alphen en Wageningen met zulke dalende omzetten te maken had, dat hij íéts moest. Anders zouden ze het geen vijf jaar meer volhouden. Die gesprekken gingen echter

12

zonder tijdschriften of non-books. En boven alles: ver buiten onze regio. Moesten we die doorverkopen? Tja, dat is niet leuk. En: vindt maar eens iemand, terwijl je cijfers moet overleggen die naar beneden wijzen. Toen bedachten we: als we toch naar Wageningen rijden met één kar met boeken en tien klantbestellingen, kunnen we beter een paar keer stoppen onderweg.

We zijn daarop gaan kijken naar boekhandels op de route.’

Zoals Novita in Bennekom en Wijs in Houten.

‘Ja. Er zijn veel boekhandelaren die, net als Eelco, de omzet zien dalen, twijfelen of ze tegen die achtergrond een nieuw huurcontract voor vijf jaar moeten sluiten, vaak geen opvolging hebben, maar wél willen dat hun winkel blijft bestaan – ook voor de mensen die er werken, die ze niet na jaren trouwe dienst op straat willen zetten. Zeker in kleine kernen is dat het geval. Wij zien dat zelf ook: de vestigingen in Oegstgeest en Wassenaar hebben het moeilijk. Via via zijn we in gesprek gekomen met de eigenaren van Novita en Wijs: Jaap en Ria Dillen en Maurits van Wijnen en Harriët Schardaun. En toen bleken we hetzelfde doel te hebben: de continuïteit van de winkel garanderen.’

Maar in Woerden hebben jullie zelf een winkel neergezet.

‘Ik weet dat daar verhalen over in het vak rondgaan.

Die wil ik graag rechtzetten. Van al die plekken waar wij langsreden op weg naar Wageningen, bood Woerden de meeste kansen. Het is een middelgrote stad met groot afzetgebied. Een stad met een goed bereikbaar, goed onderhouden centrum. Maar de boekhandel die er zat, paste daar in onze visie niet bij. Hoe moet ik het omschrijven? Hij was misschien te literair.

Hier kon, vonden wij, een algemene, laagdrempelige, echt goedgevulde boekhandel komen. Maar omdat het absoluut niet onze stijl is om een kleine onderne-

www.boekblad.nl

DE VISIE

mer weg te pesten, gingen wij praten met de eigenaar van deze winkel. Konden wij iets voor elkaar betekenen?’

Maar met Kees-Willem Karssen van Libris Woerden kwamen jullie er niet uit?

‘Nee. En omdat Woerden voor ons dé spot was, openden wij zelf een winkel. Ik denk dat het best mogelijk was om met z’n tweeën de strijd aan te gaan en misschien allebei ons eigen publiek te vinden. Maar hij heeft zelf de beslissing genomen zijn winkel te sluiten.

Ik vermoed eerlijk gezegd dat dat al in de planning zat. Ik ken zijn beweegredenen niet, maar hij kon op zulke korte termijn sluiten – zonder faillissement – dat het haast niet anders kan.’

Centrale inkoop Is De Kler uitgegroeid?

‘Er speelt op dit moment niets concreet. Maar daarmee zeg ik ook: nee, het is nog niet klaar. Nog groter is nog stabieler voor ons. En er zijn genoeg kleine winkels bij wie dezelfde problemen in een krimpende markt spelen die ik net schetste. Kansen komen er dus gauw genoeg.’

verandering is lastig, voor beide partijen. Je behoudt je werk in je eigen boekwinkel, die anders misschien was verdwenen, maar ik snap heel goed dat als je de inkoop van kinderboeken kwijt raakt, je een heel leuk aspect van je werk verliest. Die verandering moet je dus goed begeleiden.’

Centrale inkoop? De Polare-winkels verloren daardoor toch mede hun aantrekkingskracht?

‘Wij ondervinden natuurlijk ook de problemen van centralisering. Onvermijdelijk. Bij de laatste Maarten ’t Hart hoorden we uit Bennekom: “Zoveel exemplaren? Wij verkopen nooit zoveel van Maarten ’t Hart.”

En uit Leiderdorp: “Zo weinig? Dat had wel iets meer gemogen?” Maar het gaat uiteindelijk om de vraag: Komt Bennekom van die Maarten ’t Harts af? En voorkomen we dat Leiderdorp nee moet verkopen?

En dán hebben wij dat – anders dan Polare destijds – goed in de hand, omdat we elke dag bekijken wat er in de winkels gebeurt. Alles wordt gemonitord. Die stapel Maarten ’t Harts uit Bennekom gaat daarom,

Wat heeft de groei betekend voor het bedrijf?

‘Alles is veranderd. Echt alles. De logistiek, de winkels zelf, het management, het hoofdkantoor, zelfs het eigenaarschap. Na de fusie werd Eelco Eskens mede-eigenaar naast Mark Los. Ook Michael Westerbeek, die bij ons de administratie doet, heeft zich ingekocht.

Dat geeft het bedrijf meer zekerheid met het oog op de toekomst. Als een van hen iets anders wil doen of met pensioen gaat, kan dat nu makkelijker.’

Ging de verandering gepaard met groeipijnen?

‘Absoluut. De organisatie heeft gekráákt. We hebben nog steeds hetzelfde logistieke centrumpje. De inkoop wordt door één iemand gedaan. Ik leid nog steeds in mijn eentje het bedrijf. Om mezelf als voorbeeld te nemen: ik heb geen managementschool gedaan of ervaring opgedaan in grote bedrijven, dus ik heb ook mijn hoofd gestoten voor ik mijn manier van leidinggeven – waarbij ik ooit minstens één keer per week in iedere winkel kwam – had aangepast aan de grotere schaal. Maar we hebben de structuur helderder gemaakt, meer hulptroepen ingeschakeld, zitten dus in een groter hoofdkantoor. Het gaat goed. We moeten alleen niet denken dat we opeens de hele wereld aankunnen. We moeten voorzichtig blijven.’

Voor de overgenomen winkels zal het ook wennen zijn geweest.

‘Zeker. Het bestaande personeel opereert opeens binnen een in hun ogen groot concern. In de overgenomen winkels deed men bijvoorbeeld zelf de inkoop.

Nu doet iemand op het hoofdkantoor dat. Zij moeten zich concentreren op het helpen van klanten. Die

oktober 2019  jaargang 186

13

Waarom keert De Kler dan niet terug bij Libris? Ook dat is immers een vorm van de schaalvergroting die je predikt.

‘Wij passen heel goed bij Libris. Zeker. Alle overgenomen winkels waren Libris-winkels. Waarom we er destijds weg zijn gegaan, weet ik niet. Ik zat toen in een functie dat ik dat alleen maar als mededeling kreeg te horen. Het had iets te maken met een koersverandering die wij niet zagen zitten. Zo simpel. Maar nu we het op onze eigen manier doen, geeft dat ook vrijheid.

Je conformeert je met Libris ook weer ergens aan: mandaten, marketing. En dat we nu drie keer zo hard moeten schreeuwen: “wij willen ook een hoge marge” dat zij dan maar zo. Of dat Libris ons niets uit handen kan nemen op het gebied van internet.’

Gaat De Kler zich naar de buitenwereld presenteren als één winkel?

‘Daar heeft het managementteam regelmatig felle discussies over. Het is per winkel Fingerspitzengefühl.

Eén naam zou het fijnst zijn. Hoef je maar één type boekenlegger in plaats van drie te maken. Maar namen als Kniphorst loslaten? Kniphorst bestaat 125 jaar! Het risico dat je lokaal klanten van je vervreemdt is te groot. Je kunt ook niet eerst drie maanden testen

‘EÉN NAAM ZOU HET FIJNST ZIJN. MAAR NAMEN ALS KNIPHORST LOSLATEN? KNIPHORST BESTAAT 125 JAAR!’ met de vrachtwagens die toch al rijden, tijdig naar Leiderdorp. Ook kunnen we met onze helikopterblik de inkoop goed afstemmen op de omzet van iedere vestiging.’

hoe “De Kler” valt in Wageningen. En het is niet onze ambitie om onszelf neer te zetten als groot bedrijf Integendeel: bescheidenheid zit in ons DNA. Voorzichtigheid. En géén ijdelheid.’

Bescheidenheid Heeft De Kler betere inkoopcondities kunnen bedingen?

‘Dat zou je denken. Of je 50, 600 of 1500 exemplaren inkoopt: dat moet effect hebben op je marge. Maar in de praktijk maakt dat niet zo veel uit. Er is blijkbaar een grens waarboven het niet veel uitmaakt wat je van een uitgever kunt krijgen. Dat heeft iets moois, omdat ook zelfstandige boekhandels zo een mooie korting kunnen krijgen en het gevarieerde boekenlandschap in Nederland blijft bestaan. Toch vind ik dat er meer verschil mag zijn bij de aantallen die je inkoopt. Gelukkig zijn er wel uitgevers die onze inspanningen honoreren: het vergroten van het bedrijf met winkels die anders voor hen verloren zouden gaan als verkooppunt. Wij kunnen met hen mooie afspraken maken die passen bij de verdubbeling van onze omzet.’

14

Als alles De Kler heet, kun je je online sterker profileren.

‘Profileren als wat? Voor ons is internet geen extra winkel of verlengstuk van de winkel. De online omzet dekt de kosten en groeit gelukkig ook. Maar dat is vooral dankzij mensen die heel bewust bij ons willen bestellen. Ofwel: mensen die toch al trouwe vaste klanten zijn. Want waarom zou je anders bij De Kler bestellen als je het ook bij de betere en makkelijkere sites van Bol en Amazon kunt doen? Wij zien internet als een extra communicatietool, waarvan de grootste functie is – hoop ik althans – dat mensen er kunnen zien welke boeken wij op voorraad hebben voordat ze naar de winkel gaan.’

Jullie hameren er op de vloer niet de boodschap in: wij zijn ook 24 uur per dag online geopend?

‘Ik vind dat raar. Waarom zou je de klant die de moeite heeft genomen naar jou toe te komen, erop wijzen dat dat helemaal niet had gehoeven? Het enige wat we

www.boekblad.nl

DE VISIE

in de winkel doen is wanneer een boek er niet is, erop wijzen dat de klant het direct online kan bestellen.’

Antiquariaat Tot slot: de omzet. Waarom is het een illusie dat die ooit weer groeit?

‘Laat ik vooropstellen: het boekenvak heeft na jaren daling een nieuwe stabiliteit bereikt. De tijd dat je jaarlijks 5 tot 10 procent omlaagging, is voorbij. Ik denk dat er niet nog meer omzet naar online gaat.

Het bewustzijn groeit dat je bij de winkel moet kopen wil je dat de winkel én de omliggende terrasjes blijven bestaan. Als je wilt snuffelen of een cadeau wilt kopen, wil je niet worden geleid door algoritmes. Ook het product zelf zal niet verder digitaliseren. Een boek is wat dat betreft geen cd. En dat zeg ik als muziekliefhebber die zo’n beetje als laatste cd’s koopt. Wél is er nog een verschuiving aan de gang binnen het type fysieke boekwinkel. In die context kun je nog steeds groeien, zoals wij nu doen.’

Voeren jullie ook minder non-books?

‘Al met al: ja. Wij verkopen van oudsher non-books.

Of kantoorartikelen, zoals dat vroeger heette. Maar dat is minder belangrijk geworden. Het staat er meer om het boekenaanbod aantrekkelijk te houden.

Daarom proberen we ook voortdurend te verrassen.

Wij gaan al jaren naar een beurs als ShowUp.’ Daarentegen beantwoordt De Kler de roep om beleving niet met veel evenementen.

‘Nee. Lang hebben we dat heel bewust niet gedaan, vanuit de overtuiging dat het te veel kost en te weinig oplevert. Maar inmiddels gebeurt er langzaam steeds meer. Zeker op het niveau van individuele winkels denk ik: als het je ligt om dingen te organiseren en er komt iets voorbij, doe het. We weten ook steeds beter wat we willen: géén auteur achter een tafel die alleen maar signeert. Maar dan nog zie ik, omdat we alles monitoren, dat er te vaak dezelfde mensen op af komen. Wat dat betreft blijft mijn overtuiging: mensen komen niet naar je winkel vanwege je evenementen of je koffie – we hebben ook geen eigen koffiecorners – maar omdat ze het boek vinden dat ze zoeken.’ 

Een verschuiving binnen het soort boekwinkel?

‘Ja: van kleine kernen naar grotere steden. Mensen gaan steeds vaker daarheen, want daar is meer beleving, meer evenementen, meer horeca, meer gezelligheid. Ik weet nog dat toen ik in Voorschoten opgroeide, we daar zaterdag winkelden. Nu gaan Voorschotenaren veel makkelijker naar Leiden.

Daarom moet je als bedrijf een goede mix hebben aan winkels in kleine en grote kernen.’

Wat doen jullie nog meer om de omzet te behouden en te vergroten?

‘Het antiquariaat uitbreiden. We hebben dat sinds 2015 in de winkel in Leiden. Dat levert niet heel veel extra omzet op, maar het is vooral een productgroep die iets aan je kernassortiment toevoegt wat mensen onmiddellijk snappen. Een productgroep ook die klanten trekt. Zo hebben we drie kasten theologie.

Waar vind je dat nog in Leiden? Of een plank luchtvaart. Als je van die categorieën houdt, wil je regelmatig komen kijken wat er nu weer staat. We zijn daarom nu bezig het antiquariaat uit te breiden naar Wageningen. De hele eerste verdieping van Kniphorst wordt antiquariaat.’

‘JE MOET ALS BEDRIJF EEN GOEDE MIX HEBBEN AAN WINKELS IN KLEINE EN GROTE KERNEN’ oktober 2019  jaargang 186

15

Uitgever Tom Zwitser (De Blauwe Tijger):

‘HET GAAT MIJ OM HET PUBLIEKE DEBAT’ Benoorden de stad Groningen, in een forse voormalige boerderij buiten Aduard, in de schaduw van een oude wierde waarop een dertiende-eeuws Romaans kerkje staat met enkele grafstenen en huizen, huist sinds 2013 uitgeverij De Blauwe Tijger. Het is het geesteskind van uitgever en auteur Tom Zwitser. De naam ontleende hij aan de Argentijnse schrijver Borges, die in zijn werk een aantal malen mythische blauwe tijgers opvoert.

Passend voor een uitgeverij die zich zijdelings van de hoofdstroom ophoudt en zijn zelfstandigheid koestert.

Tekst Enno de Witt

A

ls we Zwitser spreken is het om hem heen een drukte van belang. Die middag wordt de televisiestudio van wat moet uitgroeien tot een multimediabedrijf in gebruik genomen. Drie dominees zullen er de actualiteiten bespreken, op het programma staat onder meer een kritische blik op klimaatactiviste Greta Thunberg.

‘Ik was altijd al met heel veel dingen bezig’, zegt Zwitser, gevraagd naar het waarom van een eigen uitgeverij. ‘Met allerlei opborrelende ideeën. Je wilt schrijven, dus ik maakte een weblog. Leuk als student. Daarna raakte ik betrokken bij wat bladen. Toen die stopten wilde ik zelf een blad gaan maken, maar dat kwam niet van de grond.

Ik ben essaybundels gaan maken voor in beperkte kring, in feite een blad met tien, vijftien auteurs die ik zelf benaderde voor een bijdrage.

Eén daarvan was Martin van Creveld in Jeruzalem, een deskundige

16

op het gebied van militaire geschiedenis en militaire strategie. Hij wilde wel meewerken, op voorwaarde dat ik zijn boek The Priviliged Sex zou uitgeven in het Nederlands.’

Epoque Dat betekende wel dat Zwitser een uitgeverij moest beginnen, nieuw terrein voor hem: ‘Ik heb het CB gebeld om te vragen wat daarvoor nodig is. Dat bleek allemaal heel makkelijk. Het leek me geen goed idee om te midden van een enorm zware crisis voor iets winstgevends te gaan. Daarvoor moet je dingen als Vijftig tinten grijs doen en daar ligt mijn belangstelling niet. Ik kom ook niet uit de zakenwereld, een BV oprichten doe je niet zomaar, je moet de juridische kneepjes kennen. Ik had ook helemaal geen zin in een echt bedrijf waar je tien, vijftien mensen hebt rondlopen.

Het werd een stichting, waarbij ik formeel in dienst ben. Als enige, vanwege de wagen van de zaak.’

‘Op een gegeven moment was ik

www.boekblad.nl

vertalers en redacteuren aan het aansturen en boekhandels aan het aanschrijven en dacht ik: dat blad moet er alsnog komen. Ik heb genoeg slagkracht, een klantenkring, contacten. Dus heb ik anderhalf jaar geleden Epoque opgericht.

Daarmee gaat het nu redelijk, we draaien break even. Het fijne van een blad is dat je niet hoeft te wachten tot iemand met een manuscript komt. Je kunt zelf de thema’s bepalen en mensen vragen. Dan krijg je interessante artikelen, die inhoudelijk veel dichter bij mij zitten.’

Boeken is hij blijven uitgeven, als onderdeel van een pakket waar naast het tijdschrift ook televisie, radio en een website, als platform waar alles samenkomt, toe behoren: ‘Het moet elkaar allemaal gaan versterken. Ik merkte dat je met boeken alleen mensen bereikt die al boeken lezen.’ Als uitgever heeft hij een goed beeld van de mensen die zijn boeken lezen: ‘Ik zie mijn klanten in de webwinkel, ik zie welke boekhandels bestellen en ik

UITGEVERIJ

Tom Zwitser op de Frankfurter Buchmesse

‘LGBTQ-KWESTIES. DIERENRECHTEN. HET LIJKT SOMS WEL OF ER EEN KOPIEERAPPARAAT AANSTAAT. IK ZOEK JUIST SCHRIJVERS DIE DAAR TEGENIN GAAN.’

spreek ze op grote evenementen waar ik met een boekentafel sta. Ik ken tussen de vijfhonderd en duizend klanten van gezicht en weet grofweg wat ze lezen.’

Bij de boekhandels zit ook een aantal christelijke, maar niet alle: ‘Er is een groot verschil tussen klassieke winkels als Smit in Gouda en Goedhart in Zwolle en evangelical boetiekjes, zoals De Fakkel. Ik heb één keer op de BCB-beurs gestaan, dacht dat ik daar veel kon verkopen, want ik heb mooie christelijke boeken. De deuren gaan open, de boekverkopers komen binnen en duiken meteen op de steentjes en houtjes met of zonder spreuk, met of zonder een visje. Er waren zelfs mokken met het portret van een Amerikaanse romanschrijver.

Ik wist niet wat ik zag. Ik zat naast Den Hertog uit Houten, een goede uitgever en boekwinkel. Hij had tenminste nog een aantrekkelijk jeugdfonds, maar we hadden de hele dag niks te doen. Ik keek hem

honderd keer verbaasd aan en vroeg me af wat ik daar deed.’

Stikstof Voor Zwitser was dat het sein om zich serieus op de algemene markt te richten. ‘Ik wil alleen nog maar boeken uitgeven die ik zelf goed vind. Christelijk of niet, dat maakt niet uit. Over geschiedenis en filosofie, één of twee keer per jaar fictie, jonge klassiekers, twintigsteeeuws spul. Ik probeer zoveel mogelijk te plannen, maar er komen altijd weer titels tussen. Nu weer een boek van Joost Niemöller dat verder niemand durfde uit te geven, over de activiteiten van de Marokkaanse geheime diensten in Nederland.

Erg actueel, met de discussie over de Marokkaanse paspoorten.’

oktober 2019  jaargang 186

17

Het aantal nieuwe boektitels ligt tussen de vijfentwintig en dertig.

Oplages van eerste drukken liggen doorgaans tussen zeshonderd en duizend, heel soms zijn er uitschieters naar boven. ‘Het komt ook voor dat een boek op driehonderd blijft steken. Dat is niet leuk. Sneu ook voor de auteur, die heeft de neiging de uitgever erop aan te kijken. Net als Nederlandse debutanten, hoor ik van andere uitgevers. Je kunt beter vertalingen doen van titels die in de New York Times zijn gerecenseerd. Bijvoorbeeld Het opmerkelijke einde van Europa van Douglas Murray. In veel Engelstalige kranten gerecenseerd en in Nederland wilde niemand het uitgeven. Dat boek loopt heel netjes. Bassam Tibi’s Islam en islamisme krijgt nu een tweede druk.

Ongeveer een derde van onze titels wordt herdrukt. Als na zes weken de verkoop stilligt is voor mij een titel mislukt, ook al heeft hij in alle kranten gestaan. Ze moeten na vier weken juist gaan lopen.’

Zwitser brengt ook DVD’s op de markt, recent een nieuwe titel van Marijn Poels, die eerder de klimaatdocumentaire The Uncertainty Has Settled maakte. In Paradogma! komt een aantal dwarse denkers aan het woord, wie gedachtegoed haaks staat op de tijdgeest.

‘Ik houd strak vast aan het idee dat De Blauwe Tijger een platform is dat een breed debat bevordert’, zegt hij over zijn uitgeefbeleid. ‘Ik

18

‘IK KAN ZONDER MOEITE VOOR IEDERE TITEL DRIE, VIER BN-ERS VINDEN ALS AMBASSADEUR’

heb manuscripten binnengekregen over Spinoza, van gerenommeerde spinozisten, maar dat is mijn taak niet. Net zomin als ik boeken maak over onderwerpen waar de kranten al vol mee staan. LGBTQ-kwesties.

Dierenrechten. Het lijkt soms wel of er een kopieerapparaat aanstaat.

Nu weer met de discussie over CO2 en stikstof, termen die nergens meer naar verwijzen en alleen een instant reactie opwekken. Ik zoek juist schrijvers die daar tegenin gaan.’

Baudet Uitgeven betekent voor Zwitser vaak werkweken van tachtig, negentig uur. ‘Ik ben goed in opmaken, vormgeven doe ik allemaal zelf.

Een drukker is snel gevonden. Voor praktische problemen zijn altijd oplossingen. De website wordt gebouwd en onderhouden door iemand anders, dat hoef ik gelukkig niet zelf te doen. Als het groeit kun je dingen als tekstredactie uitbesteden, maar er moet wel geld worden verdiend. Bij de eerste titels die we uitbrachten ben ik gewoon boekhandels gaan bellen. De meeste inkopers vinden persoon-

www.boekblad.nl

lijke belangstelling leuk. Sinds het loopt gaan de catalogi via het CB in een grote run naar 1100 winkels in Nederland. In Vlaanderen krijgen ze die ook. Het was eigenlijk niet de bedoeling dat ik op beurzen sta, dat kan een vertegenwoordiger ook doen. Ik denk dat ik een van de weinige uitgevers ben die het nog helemaal zelf doet. Ik sla ook wel eens een beurs over. Je moet er tijd voor hebben en geld, voor de beurskosten en de hotelovernachtingen.

Je bent twee weken van huis en hier moet alles ook doormarcheren. Op de najaarsbeurzen heb ik verstek laten gaan door de drukte met de studio. Ik hoop dat alles snel in rustiger vaarwater komt, want die beurzen zijn ook erg leuk.’

De respons op de aanbieding van De Blauwe Tijger wisselt: ‘Inkopers zijn heel verschillend. Sommigen zijn enkel en alleen met hun vak bezig, anderen alleen met politiek.

Soms gaat dat heel achterbaks. Ik kwam achter een Facebookdraadje waar een uitgever en een aantal boekhandelaren aan het kletsen waren over mij, over wie dat mannetje was, en of het soms een uitgeverij van Forum voor Democratie was.

De draad stond open en ik kon reageren: dit mannetje is helemaal zelf begonnen, voordat Forum bestond.

Een aantal van de onderwerpen die we op de kaart hebben gezet heeft Forum wel overgenomen: geopolitiek, mediakritiek, islam en immigratie, filosofische thema’s. Ginnegappend stierf die discussie uit.’

De uitgeverij ligt vaker onder vuur in de media. Suggesties doen de ronde als zou hij banden hebben met diverse duistere rechtse groepen, maar Zwitser kan er niet echt mee zitten: ‘Dat is het wereldje, so be it. Recent nog waren er allerlei insinuaties, waarvan je wist dat ze zouden komen. Er zou een link zijn met Baudet. We spreken elkaar twee keer per jaar en dat staat dan in de krant. De keren dat ik politici spreek zijn op de vingers van één hand te tellen. Ik doe niet aan

UITGEVERIJ

politiek, het gaat mij alleen om het publieke debat. Alles wat ik doe is transparant, dat is voor bladen als NRC en de Volkskrant moeilijk te begrijpen. Ze denken dat ze een enorm complot op het spoor zijn.

Ze snappen ook niet dat het voor henzelf averechts werkt. Het heeft me heel veel nieuwe abonnees op Epoque opgeleverd. Neem dan liever je werk als journalist serieus, recenseer mijn boeken, geef ze nul sterren of vijf. Ik heb een vrij hoog recensiegemiddelde voor de boeken en kan zonder moeite voor iedere titel drie, vier BN-ers vinden als ambassadeur. Er is een markt voor, het heeft een functie in het debat, er zijn intellectuelen die het goed vinden dat dit er is, en dan ga je je als journalist zo opstellen. De sneuheid ten top. Het heeft niets te maken met onafhankelijke journalistiek.’

Strafexpeditie Soms komt steun uit onverwachte hoek: ‘Vorig jaar september liep Hans van Breukelen op de beurs rond, dat had zijn uitgever geregeld. Leuk voor de boekhandelaren. Werkt goed. Hij kwam de hoek om en was helemaal verbaasd.

De meeste mensen zitten achter een tafel met stapels folders en boeken, en dan worden er heel kantoorachtig lijstjes gemaakt en bestellingen opgenomen. Ik had drie schapenleren fauteuils neergezet, handgemaakte Chinese zijden bloemen, en een Perzisch tapijt neergelegd. Een klassieke stand op drie vierkante meter. Hij vond het geweldig. We hebben drie kwartier gepraat en selfies gemaakt. Dat soort dingen maak ik ook mee. Op de beurs heb ik wel vaker positieve ontmoetingen. Singel Uitgeverijen zit daar met zeven dames op een rij, allemaal marketing en verkoop, die pezen zich de hele dag een ongeluk om al die boekwinkels te bedienen en vinden het stiekem erg leuk dat ik in mijn eentje ben begonnen. Ik merk dat bij meer collega’s. De boeken zien er goed uit, professioneel

‘ALLES WAT IK DOE IS TRANSPARANT, DAT IS VOOR BLADEN ALS NRC EN DE VOLKSKRANT MOEILIJK TE BEGRIJPEN. ZE DENKEN DAT ZE EEN ENORM COMPLOT OP HET SPOOR ZIJN’

gemaakt. Ik ben echt van buiten het boekenvak gekomen, helemaal nieuw, en er zijn maar weinig mensen die dat niks vinden.’

De toegang tot de boekhandel is voor De Blauwe Tijger ‘moeizaam, maar niet zinloos’. Het aandeel omzet uit de eigen webwinkel is vrij groot. ‘Ik heb geen cijfers paraat, maar ik schat dat die de helft voor zijn rekening neemt. Ongeveer een kwart gaat online, vooral via Bol.com, het andere kwart via de

oktober 2019  jaargang 186

fysieke winkels, met nog een klein deel op evenementen.’ De boeken die bij de webwinkel worden besteld levert hij zelf uit: ‘Het kan ook via het CB, maar het gaat mij om het directe contact met de klant.

Bij elke bestelling die we versturen gaan een bladwijzer en een catalogus met de nieuwste titels mee.

Het is één dag in de week werk voor mij en het voordeel is dat ik zo een enorme database kon opbouwen.

Ik zeg niet hoeveel mensen daarin staan, maar het zijn er echt heel veel. Daarnaast hebben we een nieuwsbrief die naar drie keer zoveel mensen gaat. Het is niet zo dat ik bewust met allerlei strategieën klanten binnen hark, maar je bent als uitgever al snel afhankelijk van het hele circus van vertegenwoordigers, boekhandelaren, recensenten.

Prima als je boeken uitgeeft die inhoudelijk in dat straatje passen, maar dat doen we niet altijd. Dan krijg je soms het idee dat ze op een strafexpeditie tegen ons zijn, dat ze een titel keihard negeren. Het komt in geen boekwinkel en geen krant.

Van dat soort kleutergedrag wil ik niet afhankelijk zijn.’

‘De Wehkamps en Ikea hadden vroeger al hetzelfde idee: niet in een winkelcentrum wachten op klanten, maar heel actief twee keer per jaar catalogi en af en toe een foldertje tussendoor. Net even in het geheugen van de klanten aanwezig blijven. Dat kan nu online, maar zij konden het vroeger al. Het idee is hetzelfde: werken aan het uitbouwen van je klantenkring en het aanboren van nieuw publiek.’

Ik weet wat ik wil, maar dat moet dan nog wel gebeuren, zegt Zwitser over de toekomst: ‘Ik ben altijd op zoek naar middelen om verder te komen, maar dat moet allemaal wel kunnen, ook qua tijd. Het ligt ook aan de kansen die je krijgt, het moet je gegund worden. Als het lukt zitten hier over vijf jaar tien mensen en is het een publieke plek geworden met verschillende activiteiten.’ 

19

rkt wordt a m e g li ta ls e g n De E ederland.

N in r te ro g r a jaar na ja urrentie, c n o c e d n le e o Uitgevers v n nieuwe e ik ru n re la e d n boekha van de t c a p im e d is t kansen. Wa gelstalige n E t e h n a v it te populari envak? k e o b t e h p o k boe

h s i l Eng D es si ng Te ks t M aa rt en

Concurrentie van de oorspronkelijk Engelstalige uitgave? Directeur Febe van der Wardt van Luitingh-Sijthoff aarzelt niet. Die is er ‘zeker’. De uitgeverij heeft enkele jaren geleden laten onderzoeken wat het effect is voor de verschillende genres die het in vertaling uitgeeft: fantasy, Young Adult, romans/spanning. In elke categorie moeten de uitgaven opboksen tegen de paperback export editions die in Nederland gemakkelijk verkrijgbaar zijn.

In elke categorie anders.

‘Fantasy-titels zijn vaak dik’, geeft Van der Wardt als voorbeeld. ‘Dat betekent: hoge vertaalkosten, waardoor het prijsverschil met de Engelse uitgave oploopt. Ook gaat het vaak om series van meerdere delen. Fantasylezers willen graag doorlezen. Als een volgend deel wel al in het Engels, maar niet in het Nederlands beschikbaar is, gaan ze gewoon verder in die taal. Dat maakt dat we kritischer zijn geworden: brengen we deze serie nog wel? Kan onze prijsstelling scherp genoeg zijn?’

Bij Young Adult is de concurrentie zo mogelijk nog sterker. ‘YA-lezers grijpen zó snel naar het Engels. Ik zie het aan mijn eigen dochter. Zij leest, anders dan ik vroeger, beide talen even makkelijk.’ Maar bij romans en

20

Importeur Van Ditmar berekent het marktaandeel van Engelstalig momenteel op 17 procent (in afzet).

De basis voor de groei is een grote groep consumenten die zijn boeken graag in het Engels heeft. Ongeveer de helft van de Nederlanders zegt graag boeken in het Nederlands én het Engels (plus, soms, een derde taal) te lezen, blijkt uit de Staat Voertaal van het Nederlands, een onDe toegenomen conderzoek van de Taalunie currentie is weinig uit 2016. Daartegenover verbazingwekkend. leest slechts 26,9 proDe markt voor het cent van de bevolking Engelse boek is de uitsluitend Nederlaatste jaren stelandstalige boeken. In vig gegroeid. De Vlaanderen is de eigen omzet van ‘anderstataal iets dominanter: lige papieren boeken’ 33,6 procent leest uitsluisteeg tussen 2013 tend Nederlands. en 2018 met 55 Het kwartaalonderzoek procent naar een van GfK naar koop-, Febe van der Wardt marktaandeel van leen- en leesgedrag van (Luitingh-Sijthoff): 15 procent, zo Nederlandse consumen‘Boekhandels moeten blijkt uit cijfers van ten bewijst dat ze hun zich bewust zijn van KVB Boekwerk. De intentie omzetten in afzet steeg in dewat hun focus op Engels gedrag. Tussen 2016 en zelfde periode met 2018 steeg het percenzal doen met 56 procent naar tage boekenkopers dat het aanbod van een marktaandeel een anderstalig boek vertalingen’ van 12 procent (zie aanschafte van 34 naar tabel). Anderen 40 procent. Ofwel: een komen zelfs tot stijging van bijna een hogere uitkomsten. kwart in amper twee spanning verschilt het van auteur tot auteur. ‘De lezers van Jill Mansell vinden het het fijnst om haar in het Nederlands te kunnen lezen. Lekker toegankelijk. Terwijl bij sommige thrillers, die even toegankelijk zijn, de groep die voor het Engels gaat weer heel groot is.’

www.boekblad.nl

BOEKEN ENGELSTALIGE

! e s a e l P jaar tijd. Uitgesplitst naar taal is Engelstalig goed voor 38 procent, alle andere talen – met Frans, Duits, Spaans, Italiaans en Zweeds (in die volgorde) als belangrijkste – bij elkaar 2 procent. En het einde van de groei is nog niet in zicht. Van Ditmar schat dat het marktaandeel van Engelstalig over vier jaar zeker boven de 20 procent uitkomt en mogelijk zelfs doorgroeit naar 25 procent.

De reden dat het Engelstalige boek in korte tijd zo’n vlucht heeft genomen, is niet precies aan te geven.

Een element dat steeds terugkomt – bij uitgevers én boekverkopers – is de groeiende beheersing van de taal, die steeds verder oprukt in het onderwijs: van tweetalige middelbare scholen tot geheel Engelstalige universitaire masters. ‘En dan is het verleidelijk om sneller naar Engelstalige boeken te grijpen’, trekt Erno Eskens, uitgever geschiedenis en filosofie van Boom, de logische conclusie.

In het verlengde daarvan is het Engels

in de maatschappij aanweziger dan ooit. Dat gaat van de vanzelfsprekendheid waarmee je in Amsterdamse horeca in het Engels wordt aangesproken tot de aansluiting op de internationale cultuur via internet. ‘Op al die platformen als Youtube en Instagram is de dominante voertaal Engels’, zegt directeur René Prins van Van Ditmar.

‘Al op jonge leeftijd past men zich daar op aan. Kinderen volgen net zo makkelijk PewDiePie als Enzo Knol.’

Ook zijn er meer buitenlanders in Nederland. Het aantal toeristen steeg in 2018 met 7 procent naar 19,1 miljoen.

Het aantal buitenlandse werknemers is moeilijker in cijfers uit te drukken, omdat het CBS verschillende definities hanteert voor verschillende categorieën arbeidsmigranten. Maar voor Sandra Wouters, hoofdredacteur van Business Contact, speelt het zeker een rol. ‘Grote internationale bedrijven als Booking.com trekken veel internationale werknemers aan. Die lezen geen Nederlands.’ Ook directeur Jan Verhagen van boekhandel Van Piere

BRON:GFK/KVB BOEKWERK

Ontwikkeling omzet en afzet van het anderstalige papieren boek (als percentage van de totale omzet en afzet)

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Omzet

9%

10%

11 %

12 %

13 %

14 %

15 %

Afzet

7%

8%

9%

9%

10 %

12 %

12 %

Bron: GfK/KVB Boekwerk

oktober 2019  jaargang 186

in Eindhoven ervaart het belang van lezende expats. ‘Deze stad kent veel hoogwaardige hightech-industrie die flink groeit. Eindhoven, zeggen ze, is de motor achter de Nederlandse industrie. Bedrijven als Philips en ASML trekken daarvoor vooral internationale werknemers aan. Iedereen die bij ons op de vloer staat, wordt nu al dagelijks in het Engels aangesproken.

Beheersing van het Engels is dan ook een vereiste voor sollicitanten geworden.’

Prijsverschil Het gaat niet alleen om de vraag naar Engelstalige boeken. Ook het aanbod speelt een rol. Er is veel makkelijker aan te komen. ‘Vroeger moest de Engelstalige uitgave die je zocht, maar net in de boekhandel liggen’, zegt Peter van der Zwaag, hoofdredacteur vertaalde literatuur van De Bezige Bij. ‘Alles wat je zou willen lezen, kun je heel makkelijk online bestellen.’ En wie leest via een abonnementendienst als Kobo Plus, krijgt er automatisch tienduizenden Engelstalige titels bij.

De analyse van KVB Boekwerk van de GfK-cijfers over 2018 maakt dit zonneklaar. De fysieke boekhandel verkoopt meer verschillende Nederlandse ISBN-nummers dan de internetboekhandel: 114.000 tegen 91.000. Maar als je naar alle talen kijkt, verkoopt online twee keer zo veel verschillende ISBN’s als de fysieke boekhandel: 369.000 tegen 183.000.

21

Online is zelfs 62 procent van alle veroverschatten. ‘Ze missen meer dan kochte ISBN’s anderstalig. Niet voor ze denken’, vermoedt Jan Verhagen. niets is ook 25 procent van de totale ‘Ik vertel dat klanten soms, als ik me afzet online anderstalig. laat verleiden tot een discussie: dat Het prijsverschil is daarbij zonder vertalers ervoor zijn opgeleid om alle meer aantrekkelijk. Neem een renuances van een vreemde taal om te cente bestseller als De zeven zusters van zetten in hún moedertaal. Maar er Lucinda Riley. De Nederlandse editie zijn nu eenmaal steeds meer mensen van het eerste deel kost € 12,50, de die het liefst in het Engels lezen.

Engelse paperback € 9,99 (bij Ook auteurs als Murakami, Bol.com). Het instituut van terwijl dat in het Engels Stephen King: de Nederevengoed vertalingen landse paperback kost zijn.’ € 24,99, de AmerikaanDus wat doe je erse hardcover € 17,99 en tegen als uitgever? de Engelse hardcover Uiteindelijk: niets. € 18,99. De testamenten ‘We hebben wel van Margaret Atwood: eens nagedacht hoe de Nederlandse paperwe kunnen bearback € 19,99, de Engelsgumenteren dat het talige hardcover € 18,99. beter is om een vertaVolgens Prins van Van ling te lezen, omdat je Ditmar is de prijs van anders te veel verliest’, Marijke Knecht Engelstalig ook gestezegt Van der Zwaag.

(Broese): gen. Bovenop normale ‘Zeker als het een wat ‘Je past je aan prijsstijgingen zijn er ingewikkelder boek is de behoefte van bijvoorbeeld extra kosten zoals Lanny van Max gekomen vanwege strenge Porter, dat bij ons de klant aan’ veiligheidseisen na 9/11. € 20,99 kostte – en in Ook dwingt de Brexit het Engels € 12,99. hem meer exemplaren op Maar we hebben er voorraad te nemen. Toch nog geen goede mamerkt Eskens op dat ‘de tinier voor gevonden. tels in mijn fonds soms anHet zal toch moeten derhalf keer duurder zijn. blijken, lezers zullen Door de vertaalkosten en het elkaar moeten de lagere oplagen, omdat doorvertellen.’ je voor een kleinere markt uitgeeft, kun je daar weinig aan doen.’

Koopman Boekhandels spelen gretig in op de Als je de consumenten zelf vraagt groeiende vraag naar Engels. Van Ditwaarom ze Engels lezen, geven ze in mar ziet overal het aanbod stijgen: van het onderzoek naar koop-, leen- en Dominicanen in Maastricht tot Van leesgedrag drie redenen: er is geen der Velde in Groningen en Friesland. vertaling, men leest liever het origiMaar niet alleen bij assortimentswinneel, of wil een andere taal leren/ kels in grote steden. Ook buiten de bijhouden. Vooral de voorkeur voor boekhandel, bij conceptstores of musehet origineel groeit. Als het origineel umwinkels. En ondernemers van The en de vertaling beide beschikbaar zijn Read Shop, een zusterbedrijf van Van voor dezelfde prijs, kiest inmiddels 31 Ditmar, zijn steeds geïnteresseerder in procent ervoor het Engelse boek te ko- concepten van de importeur om het pen. Volgens de Staat van het NederEngelse aanbod voor hen te verzorlands leest zelfs 57,4 procent van de gen.

Nederlanders het liefst het origineel.

Het aandeel Engels kan oplopen tot Het is evident dat de meeste lezers 15 procent bij Van Piere tot wel 28 hun beheersing van het Engels procent bij AKO – mede dankzij de

22

www.boekblad.nl

filialen op Schiphol. Boekverkopers noemen allemaal dezelfde genres als hardlopers: YA, fantasy, fictie. Die krijgen ook meer kastruimte toebedeeld.

Bij bepaalde niches gaat dat ten koste van het Nederlandse aanbod. ‘In spanning gaat het Nederlands in stapjes achteruit en Engels vooruit. Je past je dan aan de behoefte van de klant aan’, zegt teamleider Marijke Knecht van Broese in Utrecht.

Winkels als Van Piere en Broese, die in een relatief internationale omgeving zijn gevestigd, zijn steeds tweetaliger geworden. Beide leggen non-fictietitels al geruime tijd ongeacht de taal bij de betreffende rubriek.

Titels van een prominente auteur als Margaret Atwood liggen in twee talen goed zichtbaar bij de ingang. Van Piere heeft kort geleden ook de signing en rubricering in het Nederlands én Engels aangebracht.

En ze doen meer om het Engelstalig aanbod onder de aandacht te brengen. Van Piere zoekt naar manieren om evenementen voor expats te organiseren. ‘Het lastige is alleen dat ze niet als zodanig willen worden benaderd, maar met locals willen meedoen’, zegt Verhagen. In ieder geval heeft de winkel al vier jaar – voordat AKO en Van Ditmar in 2018 de English Book Week startten – de eigen International Book Month met speciale display van Penguin én eigen geschenk.

Natuurlijk zijn boekhandels wel begaan met de eigen Nederlandstalige cultuur. Zie ook de discussies die Verhagen met klanten aangaat. Maar uiteindelijk zijn boekhandelaren, zoals ook Cor Wiersma van Los in Bussum zegt, ‘in de eerste plaats koopman’.

De klant krijgt waar hij om vraagt. ‘En dus leg ik ook Engels steeds vaker prominent neer en doen we nu mee aan de English Book Week. En over dertig jaar verkopen wij voor 75 procent Engelstalig. Al is dat ook een beetje Bussumse bluf.’

Embargo’s Hoe groot de invloed van de ontwikkelingen op uitgeverijen is, is onmogelijk in zijn algemeenheid te zeggen.

BOEKEN ENGELSTALIGE

Zoals Van der Wardt al duidelijk maakte: het verschilt per genre. Ook directeur Hilde Vinken van Kosmos merkt dat. ‘Bij reisgidsen of populaire psychologie merken we de concurrentie wel. Bij kookboeken niet. De receptuur, producten, kooktechnieken – dat is allemaal zo veel makkelijker in het Nederlands.’

Soms verschilt het zelfs per titel. De meeste lezers van anderstalige boeken, blijkt uit het GfK-onderzoek, zijn 35 jaar of jonger en hoogopgeleid. En dus verkopen eigentijdse romans voor een kosmopolitisch publiek, zoals Normale mensen van Sally Rooney, Asymmetrie van Lisa Halliday of Exit West van Mohsin Hamid, hier bijna net zo goed in het Engels als het Nederlands – en een feelgood-auteur als Jill Mansell nauwelijks.

Daarbij spelen ook andere marktontwikkelingen een rol bij de afname van uit het Engels vertaalde boeken.

Paul Sebes van agentschap Sebes & Bisseling klaagt al langere tijd dat er momenteel weinig interessante nieuwe fictie uit de VS komt, waar de aandacht wordt opgeslokt door de politieke turbulentie van de laatste jaren.

Van der Zwaag beaamt dat. En bij Young Adult is de hype, toen het genre tijdelijk werd gelezen door een grotere groep lezers, nu eenmaal voorbij.

Iedere uitgeverij moet daarom afhankelijk van zijn fonds zijn eigen koers bepalen – en dat vaak per titel.

Soms is de oplossing domweg: dan maar niet vertalen. Hoewel uitgeverijen als Boom, De Bezige Bij en Luitingh-Sijthoff niet per se minder uit het Engels vertalen, zeggen Eskens en Van der Zwaag wel dat de focus meer ligt op andere talen.

En Van der Wardt waarschuwt voor de

toekomst. ‘Boekhandels tum. Een vertaling, zeker van zouden zich bewust potentiële sellers, kan niet moeten zijn van wat te lang op zich laten hun focus op Engels wachten. Het scheelt zal doen met het daarbij dat echt grote aanbod van Nedertitels internationaal landse vertalingen.’ tegelijk worden geOok zoeken uitlanceerd. ‘Wij zijn geverijen het in de daarbij heel erg op de uitvoering. Zeker embargo’s gaan letten’, een jong YA-publiek zegt Van der Wardt. We is gevoelig voor een zagen bijvoorbeeld bij mooie uitgave met de online aanbieders extra’s als kleurenildat de Engelse exportErno Eskens lustraties, maar ook editie van Ronan Far(Boom): in het algemeen geldt row’s Catch & Kill voor ‘Door vertaalkosten dat een Nederlandsde embargodatum zou en lagere oplagen talige hardcover worden uitgeleverd. zijn titels in mijn soms meer waar voor Dan trekken we aan je geld uitstraalt fonds soms anderhalf de bel zodat het wordt dan een Engelstaaangepast. Dat is veel keer zo duur als het lige paperback. ‘Wij belangrijker geworEngelse origineel’ besteden daar ook den.’ zeker aandacht aan’, Maar gelukkig zijn de zegt Van der Wardt. effecten niet alleen ‘De Ragdoll-serie van negatief. Uitgevers Daniel Cole was heel hebben – in enkele mooi gebonden. Dat gevallen – ook baat is ook om in het volle thrillersegment bij de populariteit van het Engels. Zo eruit te springen.’ kan het succes van een bepaalde titel De prijs is belangrijk. Kosin Nederland werken als bewijs dat mos let er scherp op dat er markt is voor de vertaling én die hun uitgaven niet veel markt vergroten. ‘Zo kwamen wij The duurder zijn dan het Culture Map van Erin Meyer op het origineel, vertelt spoor, dat hier behoorlijk goed liep’, Vinken. ‘Het moet vertelt Wouters van Business Contact. eerder 5 dan 25 ‘Daarom besloten wij een Nederlandprocent zijn.’ Al is se vertaling te brengen.’ het soms te lastig En: de uitgeverij die eigen producties de concurrentie op ontwikkelt, kan die ook zélf in het Enprijs aan te gaan, gels brengen. Boom heeft dat gedaan zegt Van der Zwaag. met het pas verschenen 4000 Years of ‘Wij gaan uit van onze Thinkers on Education. En Vinken van eigen calculatie.

Kosmos somt zelfs een hele lijst op: Wat moet onze verSmokey Goodness van Jord Althuizen, koopprijs zijn om The Avocado Show en Little Tarts van Hilde Vinken rendabel te zijn?

Meike Schaling. ‘Daarmee kun je ook (Kosmos): De prijs van het ori- veel makkelijker de rechten aanbie‘Bij reisgidsen of gineel is niet meer den in het buitenland. Smokey Goodness populaire psychologie dan een van de hebben we aan drie landen kunnen merken we de elementen waarop verkopen. Komend voorjaar komen je de verwachte we ook met een grote nieuwe titel concurrentie wel. verkoop inschat.’ waarvan we de rechten op pre-empt Bij kookboeken niet’ En dan is er niet hebben verkocht, maar juist de Ente vergeten de gelse rechten voor de Nederlandse en verschijningsdaVlaamse markt hebben gehouden.’ 

oktober 2019  jaargang 186

23

35 JAAR STUDIO JAN DE BOER

‘ALS ONTWERPER MOET JE SNEL TOT DE KERN KOMEN’

Zou er één lezer bestaan die nog nooit een boek in handen heeft gehad met een cover die is ontworpen door Studio Jan de Boer? Die kans lijkt verwaarloosbaar klein. Al 35 jaar ontwerpt de oprichter en naamgever boekomslagen en dat feit gaat hij op een bijzondere wijze vieren in januari 2020.

Tekst Marcel Misset

Een boekomslag bestaat doorgaans uit tekst en een afbeelding.

De naam van de auteur, de titel, en dat beeld. Volgens verschillende onderzoeken kijk je er, als je een boekwinkel binnenstapt, gemiddeld 1,2 seconden naar. ‘In die tijd moet het gebeuren’, zegt Jan de Boer. ‘Je moet in de winkel een omslag van vier meter afstand in één oogopslag kunnen lezen. En natuurlijk de boekhandelaar ervan kunnen overtuigen dat hij het boek een mooie plek vooraan op tafel geeft.’

Wrijfletters Zijn studio is gevestigd aan de Biltstraat in Utrecht, bekend van het Monopolyspel en vereeuwigd in het liedje ‘Voor ik vergeet’ van Spinvis. Het moet ooit een statige laan zijn geweest. Na jarenlang werken vanuit een oud pakhuis aan het IJ in Amsterdam is Jan de Boer teruggekeerd op zijn oude nest. Een statige notariswoning op nummer 156, waar ook het atelier van de bekende Utrechtse kunste-

24

naar en vormgever Willem Noyons is gevestigd. Eind jaren tachtig zat De Boer er al een tijdje met zijn studio, toen op de bovenverdieping, sinds twee jaar zit hij er weer, nu op de begane grond.

Hij nodigt het bezoek met een brede armzwaai uit om aan de vergadertafel in de voorkamer plaats te nemen, het gesprek is meteen in volle gang. Links staat een manshoge kast vol uitgaven van zijn studio, rechts een display met nog meer boeken. Jan de Boer is slank, draagt een modieus overhemd, heeft kortgeknipt, grijs haar en oogt fris. Bij zijn twintigjarig jubileum verklaarde hij nog dat in de uitgeverswereld tenminste nog veel gedronken en gerookt werd, maar het roken heeft hij er inmiddels aangegeven. ‘Drinken doe ik nog wel, hoor’, verklaart hij geruststellend.

In de achterkamer wordt ondertussen hard doorgewerkt. Daar zitten Jans medewerkers Ingrid Vonk en Margo Togni. Frank Tulfer is afwezig. Af en toe kijkt Jan de Boer om,

www.boekblad.nl

of reikt Ingrid hem wat informatie aan. Er slingert geen papiertje los rond; ontworpen wordt er alleen nog maar op de computer. Zelf heeft Jan de Boer nog met penseel en trekpen gewerkt en met wrijfletters, maar hij is geen nostalgicus.

‘Die jonge ontwerpers houden me bij de les. Aan nieuwe ontwerpen werken we graag samen, zodat opdrachtgevers ook wat te kiezen hebben. Die samenwerking levert ons ook veel plezier op.’

Woeste omslagen Na 35 jaar kijkt hij nog altijd halsreikend uit naar wat er komen gaat. Eerder verklaarde hij al eens dat je hem van zijn stoel zult moeten trekken als je hem wilt laten stoppen. Eerst dus maar dat jubileum. Zijn vijftien- en vijfentwintigjarig jubileum vierde hij ook, met mooie jubileumboeken. Ditmaal doet hij het anders: in januari 2020 huurt hij Kunstruimte KuuB in Utrecht af voor een expositie.

De voorbereidingen zijn in volle gang. Een braaf overzicht van zijn

ACHTERGROND

FOTO: STUDIO JAN DE BOER

werk zal het niet worden; De Boer is altijd trouw gebleven aan zijn uitgangspunten. ‘Ik verveelde me dood in de jaren zeventig. Toen de eerste signalen van de punkbeweging hier doordrongen, veerde ik op. Daar wilde ik bij zijn, ik wilde er alles van weten. Ik ben muziek gaan maken en doe dat nog steeds.

Ik heb twintig jaar als drummer in allerlei bands gespeeld, de afgelopen jaren ben ik gitarist geweest in m’n eigen band The Millers.

We spelen alleen eigen nummers.

Genre: van Rammstein tot jazz en Americana.’

Na drie maanden Academie St. Joost in Breda hield De Boer de kunst voor gezien en begon hij als lettertekenaar bij Donald Duck.

Ontwerpen leerde hij later bij de wetenschappelijke uitgeverij van Elsevier. Het was de tijd van het ontwerpcollectief Hard Werken.

Onder aanvoering van Willem Kars gooide die groep jonge ontwerpers de ramen wijd open.

Hun mission-statement: ‘Arbeider, alcoholist, assuradeur, dandy, dichter, directeur, treedt naast de u bekende perken; ga u te buiten aan Hard Werken.’ Jan de Boer vond het allemaal schitterend en inspirerend. Bij Elsevier ontwierp hij woeste omslagen voor nette bedrijfspublicaties.

‘Bij Elsevier heb ik alles geleerd

Jan de Boer met collega’s Ingrid Vonk en Margo Togni

wat er te leren viel, het was m’n eigen kunstacademie! Daarna ben ik in 1984 voor mezelf begonnen. Ik wilde boeken vormgeven die ik zelf las.’ Lezen is hij altijd blijven doen. ‘Ik ben nu bezig in de biografie van Joe Strummer, de zanger van The Clash, maar ik lees van alles, dagelijks, ook veel kranten. Ontwerpen moeten in ze-

oktober 2019  jaargang 186

kere zin weerspiegelen wat er in de wereld gebeurt en daar verandert alles voortdurend. Ook op mijn vakgebied blijf ik zoveel mogelijk alle ontwikkelingen volgen. Ik ben geloof ik de enige ontwerpstudio die in de afgelopen jaren een eigen stand had op de Frankfurter Buchmesse. Een kleintje weliswaar, maar toch...’

25

35 JAAR STUDIO JAN DE BOER Rood garen De Boer is zijn hele carrière onvermoeibaar presentaties, borrels en recepties blijven aflopen. Hij gelooft in direct contact. ‘Praat met mij!’, roept hij enthousiast. ‘In gesprek zijn met je opdrachtgevers, dat scheelt tijd en geld, en is ook nog eens leuk. De budgetten staan onder druk, zeker ook waar het boekomslagen betreft. Maar als het tegenzit moet je toch juist investeren?’ De Boer zegt het blijmoedig.

Hij is het tegendeel van een mopperaar. In de loop der jaren is hij deel van de uitgeeffamilie geworden, hij heeft trends zien komen en gaan, en ook weer terug zien komen, en praat met een grote betrokkenheid over het vak. ‘Het budget voor een omslagontwerp is redelijk beperkt.

Je moet als ontwerper dus snel tot de kern kunnen komen. Die kern is de lezer ervan overtuigen dat hij jouw boek moet kopen.’ Hij verdiepte zich in alle aspecten van het vak. ‘Ik heb het als een soort van wetenschap benaderd: wie koopt welk boek?.’ Vandaar ook dat hij met iedereen praat; met de uitgever, maar ook met boekhandelaren en lezers. Onvermoeibaar.

Ondertussen bladert hij door zijn eerdere jubileumuitgaven, springt

26

hij energiek overeind om zijn lievelingen uit de kast te trekken.

Zijn hele carrière heeft hij zijn best gedaan om niet in één hoek te worden geplaatst. Alle genres komen voorbij, in alle stijlen. Een van zijn favorieten is het omslag van de thriller Ragdoll van Daniel Cole, dat zijn studio in 2017 ontwierp voor Luitingh-Sijthoff. Het boek draait om de vondst van een lijk dat bestaat uit aan elkaar genaaide lichaamsdelen. Op het omslag staan niet meer dan een naald en rood garen afgebeeld. De rug van het boek is open gelaten. Het met rood garen verstevigde en verlijmde bindwerk ziet eruit als een wond.

‘De uitgever was zo verguld met ons ontwerp dat ook de dwarsligger met open rug werd uitgegeven’, zegt hij trots. ‘Het werd een enorm succes. De vormgeving is door diverse landen overgenomen.’

Johan Cruijff Een portret van Jan de Boer is niet compleet als niet ook Nicci French ter sprake komt. Toen begin jaren negentig de eerste delen uit die reeks verschenen, kon niemand het gigantische succes van de ‘doorsnee’ thrillers voorspellen.

De Boer maakte ze respectabel

www.boekblad.nl

voor het grote publiek door ze nadrukkelijk als serieuze literatuur vorm te geven: prachtige, statige foto’s van negentiende-eeuwse grafmonumenten, de titel en auteursnaam in een statig zwart kader. ‘Het was in de tijd dat het lezen van spannende boeken nog een tikje beschamend werd gevonden’, zegt hij lachend. Dit jaar stak hij de nieuwe Frederick Forsyth nog in een fris jasje voor Bruna, verder laat hij de thrillers meer en meer aan zijn jongere kompanen over. Hij stortte zich niet alleen op het omslag, maar op de hele vormgeving van Het litteken van de dood, de biografie van Jan Wolkers door Onno Blom. De luxe-editie in cassette gaat vergezeld van een beeldboek, ook weer met open rug. ‘Het was echt een feest om te maken. Met Onno Blom en fotograaf Mark Kohn ben ik dagenlang bij Karina Wolkers op Texel geweest. We mochten echt alles uit Wolkers archief gebruiken.’

Rusteloos blijft De Boer het ene na het andere boek erbij pakken.

Zoals Het pad van de mensheid van Henk Diepenmaat, een filosofische titel. ‘Een puur typografisch omslag, waarin dat pad heel eenvoudig zichtbaar is gemaakt. Ik

ACHTERGROND

‘ ONTWERPEN MOETEN WEERSPIEGELEN WAT ER IN DE WERELD GEBEURT EN DAAR VERANDERT ALLES VOORTDUREND’ doe dat heel graag. Ik word steeds meer een liefhebber van de Duitse aanpak: degelijk en serieus.’ Hij pakt er nog een thriller bij, van tv-regisseur en scenarioschrijver Eric Oosthoek, net verschenen bij diens eigen uitgeverij AllFiction.

‘Van dit boek heb ik niet alleen de vormgeving gedaan, maar ik heb ook geholpen met het opzetten van zijn uitgeverij, met de promotie en de verkoop. Dat is absoluut een nieuwe trend, auteurs die heel professioneel hun eigen boeken uitgeven.’

Door de Vlaamse uitgeverij Borgerhoff en Lamberigts, die dit jaar een literair fonds startte, werd De Boer gevraagd de vormgeving te verzorgen.

‘Het ontwerpen van omslagen is fantastisch natuurlijk, maar we willen ook graag laten zien dat we nog meer kunnen. Dit vind ik echt de leukste en mooiste opdrachten, het opzetten van een literaire reeks’, zegt hij glunderend. Hij kwam met een simpele oplossing: Een wit omslag op mooi materiaal, met in een prachtige letter (de Modern) niet meer dan de auteursnaam en de titel. De onderste helft wordt in beslag genomen door een buikband met een krachtige illustratie. Op het eerste deel een portret van Gerhard Richter. ‘Dat was niet goedkoop, maar de uitgever had de moed er in te geloven. En het werkt!’

De volgende klus staat alweer op stapel. Bij Hollands Diep verschijnt binnenkort de biografie van Johan Cruijff door Auke Kok. Jan de Boer wikt en weegt: het mag niet te chic worden, maar ook niet te plat. Hij leverde meteen een hele serie omslagontwerpen.

35 jaar is hij de hemelbestormer gebleven die hij zijn hele carrière is geweest. Vandaar dat feestje in januari. We zijn nog lang niet van hem af. 

oktober 2019  jaargang 186

27

KOOKBOEKEN

‘De taart

Meer spelers op de kookboekenmarkt, maar:

is ongeveer gelijk gebleven’

Het is najaar en de kookboeken vliegen ons weer om de oren, dit jaar volgens een aantal boekhandelaren zelfs in meerdere mate dan in eerdere jaren. Het kookboek is populair als cadeau, uitgevers spelen daarop in door ze steeds mooier te maken en daarmee lijkt de aanval van internet afgeslagen. ‘De fotografie moet zo zijn dat ik zelfs trek krijg in dingen die ik niet lekker vind.’

J

onah Freud van de Kookboekhandel in Amsterdam loopt al veertig jaar mee, heeft trends zien komen en gaan en verbaast zich nergens meer over. Bij de opkomst van internet en de bijbehorende retail was er wel even zorg, maar die bleek onterecht. ‘Internet vinden veel mensen niet fijn, voor recepten hebben ze liever een boek.

Iedereen zet maar wat op internet, je weet niet of de receptuur klopt, waar het vandaan komt, waar het van is overgeschreven. Bovendien vinden veel mensen het nog steeds leuk om een mooi boek cadeau te doen en uitgeverijen in Nederland besteden steeds meer aandacht aan de uitvoering van kookboeken.’

Ook de dreiging van online retail

28

viel mee, in ieder geval voor haar winkel: ‘Dat komt doordat het een speciaalzaak is, die doen het veel beter dan de algemene boekhandels.

Hier komen mensen speciaal naartoe.’

Een kookboek is tegenwoordig een boek dat je graag wilt hebben, zegt Melanie Zwartjes, uitgever Food & Health bij Kosmos, met 20 procent marktleider in Nederland als het om kookboeken gaat. ‘Een boek dat je bij wijze van spreken niet in de keuken bewaart, maar op je nachtkastje.

Voor het vinden van een enkel recept is internet

www.boekblad.nl

FOTO HAROLD PERREIRA

Tekst Enno de Witt

superfunctioneel, ik zoek ook wel eens snel een recept online, maar van de nieuwe Jamie of Donna Hay word ik echt blij.’

‘Internet is voor de quick fix’, zegt Francis Wehkamp, hoofdredacteur culinair bij Fontaine Uitgevers, onderdeel van Nieuw Amsterdam en het Nederlandse huis van de onverbiddelijke grootheid Yotam Ottolenghi. ‘Kookboeken zijn er voor de culinaire beleving, en voor de culturele en historische achtergronden. Bij Fontaine zetten we ook in op de technische aspecten.

Je leert bereidingswijzen kennen en ingrediënten. Het zijn daardoor dure, maar aantrekkelijke boeken.

Ze gaan ook veel langer mee. Een roman lees je en zet je in de kast, een enkeling herleest een boek.

Uit een kookboek blijf je jarenlang koken, zo lang moet het meeWehkamp gaan.’

Francis (Fontaine): ‘Kookboeken zijn er voor de culinaire beleving, en voor de culturele en historische achtergronden’

SuriMAM Cooking Maar eigenlijk is het kookboek nooit weggeweest, zegt mededirecteur Jan Lutjeboer van boekhandel Donner in Rotterdam: ‘Al sinds de gouden tijden van

van Sophia Loren. Het merk werd Selexyz is het een stabiele en solide vervolgens gestaag uitgebouwd, afdeling, zonder grote plussen of waarbij Van den Brok steeds weer minnen. We zien wel een verschuiving richting vegetarisch, maar ons op zoek was naar nieuwe trends, aanbod is breed en diep, met 1500 waar mensen meer over willen titels in twaalf kasten, waaronder weten en zich door laten inspirede nodige Engelstalige kookboeren. ‘We focussen vooral op de ken.’ bijzondere dingen, zoals SuriMAM Wat bij het doorlopende succes Cooking, omdat je daar ook een ongetwijfeld heeft geholpen zijn echt verhaal over kunt vertellen. de grote namen. Sonja Bakker In het voorjaar komen we met het beheerste lange tijd de bestsellerboek van een Vietnamese bootlijsten, uit het buitenland kwamen vluchteling, die Herman van Veen sterren als Nigella Lawson, nu onder zijn hoede heeft genomen. domineren de buitenlanders Jamie Een titel over de moderne MarokOliver en Yotam Ottolenghi de kaanse keuken, waar we veel van markt, recentelijk met respectieverwachten, is het net verschenen velijk Veg en Simpel, maar buiten Najat van Najat Kaanache, een Mahen is er volop gaande. Allereerst rokkaanse die overal in sterrenresis er de enorme belangstelling taurants werkte en nu in Marokko voor vegetarisch en veganistisch, een restaurant heeft, waar ze met waarop zoveel uitgevers inspringen natuurlijke ingrediënten kookt. dat de tafels onder hun productie We gaan wel mee met trends, maar zuchten en boekverkopers het willen altijd bij onszelf blijven en soms ook niet meer weten. Ook al mooie verhalen vertellen.’ omdat in het algemeen steeds meer Zelfs Wehkamp noemt de manier uitgeverijen kookboeken uitbrenwaarop Ottolenghi met kop en gen. Clemens Gommers van schouders boven iedereen boekhandel Broese in uittorent excessief. Ze Utrecht ziet het aantal kan ook wel begrijnieuwe titels hand pen waarom andere over hand toeneuitgevers zich op men: ‘Vroeger wist het genre storten, je in het najaar wel al betekent dat wel zo ongeveer welke inschikken voor boeken goed zouden sommigen: ‘De taart lopen, nu hebben we is ongeveer gelijk geen idee wat de gebleven, er zijn klant wil.’ Dan zijn alleen meer speMelanie Zwartjes de bovengenoemlers op de markt. de Grote Twee Nijgh is begon(Kosmos): een gerechtvaar‘Er is een grotere hang nen, Luitingh, bij digde gok, ook al Podium verschijnaar kennis’ omdat klanten een nen kookboeken kookboek vaak als en er staat vrij cadeau kopen. veel in eigen beheer in de top-tien ‘Ze gaan voor zekerheid’, zegt Eten & Drinken van de BestselMarike den Brok, uitgever bij ler60.’ Het gaat dan om mensen Luitingh-Sijthoff dat sinds pakweg die al een groot netwerk hebben, een jaar of drie ook serieus met denk aan ChicksLoveFood. ‘Maar kookboeken aan de slag is, onder voor debuterende auteurs moet je de vlag van de geïllustreerde nonpromotioneel en publicitair stevig fictie. Tot de vroege uitgaven beaan de bak. Er is een soort bestselhoorde onder andere het kookboek leritis losgebarsten.’

oktober 2019  jaargang 186

29

Golfbeweging Wehkamp maakt om auteurs en titels in de markt te zetten gebruik van de reputatie die Fontaine in de loop der jaren heeft opgebouwd, terwijl ook Ottolenghi de toegang tot de boekhandel eenvoudiger heeft gemaakt. Maar ook buiten de boekhandel is Fontaine actief, door coproducties te maken met bedrijven die een deel van de oplage afnemen en als relatiegeschenk weggeven. Een route die meer uitgeverijen kiezen, en er zijn andere varianten te bedenken. ‘Het is belangrijk voor ons en we proberen het ook wat gestructureerder te doen’, zegt ze.

‘We hebben samengewerkt met LaPlace. Huisgemaakt was eerst een jaar exclusief voor hen. Binnenkort komen we met een boek dat we samen hebben gemaakt met de Visserijbond. Ook met Oxfam Novib werkten we samen.’

Buiten de algemene boekhandel en de gespecialiseerde winkel zijn het ook de kookwinkels die kookboeken verkopen, zoals al bijna dertig jaar Betsies Kookwinkel in Utrecht. Het assortiment bestaat naast boeken uit allerhande keukengerei. Last van klanten die liever een recept online opzoeken dan een kookboek kopen hebben ze niet echt, zegt Melanie van Zante, die er al bijna tien jaar werkt: ‘Ze willen vaak toch een boek. En we leveren er advies bij, waar je wat aan hebt.’

Bij het in de markt zetten zou je denken dat de talloze kookprogramma’s en een geheel aan koken gewijde zender als 24Kitchen een mooi stuk gereedschap zijn, bij wijze van trendsetter, maar dat valt volgens Freud in haar praktijk tegen: ‘Die boeken rond televisieprogramma’s worden vooral online verkocht, in mijn winkel zijn bijvoorbeeld Heel Holland Bakt-gerelateerde titels geen hardlopers.

Het is even een hype, maar zakt dan weer weg. Dat is het verschil met Ottolenghi, die spreekt zich

30

rond. Mensen koken eruit voor die een kookboek maken, wat niet vrienden, die vinden het lekker en per definitie ook een goed boek vragen naar het recept. Het boek oplevert. ‘De recepten moeten dat ik maakte met banketbakker goed zijn’, zegt Freud, die onHoltkamp loopt ook nog steeds langs Vjeze Fur van De Jeugd van door, juist dankzij die mondTegenwoordig in de winkel had. tot-mondreclame.’ Ook Van ‘Je kunt dan wel denken: o Zante merkte niet meer god, weer een BN-er die dan een tijdelijk effect, zo nodig een boek moet, zoals aan het begin maar je krijgt een tovan Heel Holland Bakt taal nieuwe doelgroep of de start van 24Kitin de winkel die een chen. gesigneerd exemplaar Freud merkt ook dat wil. Zijn boek Lekker de plotseling opbloeiFred is bij aanbieding ende belangstelling ook zeer goed verkocht.’ voor de keuken van een Dat bevestigt uitgever ver land niet meer Arjan Weenink van voorkomt. Dat begon in Overamstel-imprint Marike den Brok de tijd dat we voor het Carrera: ‘Vjeze Fur (Luitingh-Sijthoff): eerst naar destijds exotihad al een groot sche bestemmingen als ‘We gaan wel mee met bereik, toen hij in de Spanje en Italië reisden zomer aankondigde trends, maar willen en daar kennismaakten met een kookboek te altijd bij onszelf met avontuurlijke inkomen was er metgrediënten als olijfolie een veel belangstelblijven en mooie en knoflook. ‘Later was ling voor. We hebben verhalen vertellen’ ineens Vietnam in, tede boekhandel goed genwoordig is iedereen kunnen overtuigen.’ overal al geweest. Maar Weenink ziet het trends komen en gaan. genre steeds groAnderhalf jaar geleden ter en dominanter riep ik al dat de klassieke keuken worden, zowel in de boekhandel weer terug zou komen, dat is nu als bij uitgeverijen. Dat maakt het aan het gebeuren. Je ziet altijd lastig je te onderscheiden, maar weer een golfbeweging.’ daar heeft hij geen moeite mee: ‘Mensen die met vakantie zijn ‘Carrera doet alleen eigen producgeweest en ginds lekker hebben ties, op die manier kunnen we zelf gegeten komen nog wel eens een bepalen wat goede kookboeken kookboek halen’, zegt Van Zante, zijn en ook de auteur promoten. ‘maar dat gebeurt het hele jaar De omzet is stabiel, met elk jaar door, zonder dat er een duidelijke steeds iets meer een piekmoment richting zichtbaar is’. aan het eind.’

Weenink zorgt ervoor dat hij niet Vleesconsumptie alleen op trends en hypes mee kan Een recente trend die Freud wel surfen, maar pleegt ook gerichte signaleert is een hernieuwde beinspanningen om titels langer in langstelling voor de Indonesische leven te houden. Hij noemt als keuken: ‘We hebben het jarenlang voorbeeld de Kookbijbels die Carmet Beb Vuyk en Lonnie Gerunrera uitbrengt. Daar is een molen gan moeten doen, nu verschijnen voor gemaakt, waar 24 boeken in ineens vier nieuwe titels, waarvan passen. Het idee is dat boekhandetwee echt vernieuwende: Baru laren niet graag lege plekken zien Belanda, van Pascal Jalhay en Indo en dus gaan nabestellen. Hypes Rock van Vanja van der Leeden.’ zijn er volgens hem steeds minder: Nieuwkomers zijn ook de BN-ers ‘Zoals boeken over alleen maar

www.boekblad.nl

KOOKBOEKEN

de kloof is relatief, er zit nog een mooie laag onder de top.’

De enorme hoeveelheid recepten Zwartjes signaleert nog een opvaldie op internet is te vinden betelend verschijnsel. Want ook al wilkende wel de nekslag voor de goedlen we allemaal gezond en plantkope pockets en paperbacks, die aardig, de vleesconsumptie stijgt ooit zeer succesvol waren. Uitgevers gewoon en we bakken wat af: ‘Misverzetten tijdig de bakens. ‘Martin schien eten we meer goed vlees, Fontein van uitgeverij Fontaine van een verantwoorde slager, en in is ermee begonnen, die heeft het plaats van dat we een kiloknaller maken van mooie kookboeken als van de C1000 cremeren, marineren eerste goed opgepakt’, zegt Lutjewe het zelf en laten we het zes uur boer. Sindsdien spelen andere garen. Er is een grotere hang factoren dan alleen flink naar kennis.’ ‘Het lijkt wat recepten een rol bij tegenstrijdig, die hogere slagen of falen. Voor vleesconsumptie’, zegt Lutjeboer is bij het Den Brok. ‘Het kan kiezen uit de aanbiedingen de fotografie zijn dat we onszelf voor het belangrijkst: de gek houden. Of ‘Het moet zo zijn dat misschien doen we het ik zelfs trek krijg in wel stiekem.’ ‘De trends dingen die ik niet lekblijven toch gezond en ker vind. Dat ik denk: vega, al bakken we meer dan ooit’, zegt Zwartjes. potverdorie, toch ‘Het gaat dan ook om jammer. Verder moet het effect van voeding op de receptuur goed Arjan Weenink ons algehele welzijn. Inzijn. In het begin was (Carrera): houdelijk gaan we terug het bij Ottolenghi een ‘De omzet is stabiel, naar logisch en simpel probleem dat je drie nadenken. We koken en met elk jaar steeds iets dagen op zoek moest eten iets uit het seizoen naar ingrediënten. meer een piekmoment Behalve in Rotterdam en van niet te ver weg, aan het eind’ zoals het vroeger altijd trouwens, op de Kruiswas. We willen weten wat kade staan een paar je met restjes kunt doen. Old school.’ enorme Aziatische supermarkten, waar ze alles hebben.’

Fotografie Zwartjes begon ruim zes jaar Intussen puilen als gevolg van de geleden bij Kosmos en zet sterk in hoge vlucht die onder meer de op grote, bekende merken als Heel boeken van Ottolenghi hebben Holland Bakt en Smokey Goodness, algenomen de supermarkten uit van lebei goed voor 200.000 verkochte de exotische kruiden en specerijen exemplaren. Ze streeft daarbij naar en hoeft de foodie niet meer stad minder nieuwe titels, zodat ze wat en land af te reizen om de recepwel verschijnt de volle aandacht ten van de grote voorbeelden te kan geven. ‘En die strategie werkt. volgen. Zoals de grootgrutters deHet is waar dat meer uitgeverijen cennia geleden ook al inspeelden kookboeken uitgeven, maar wij verop de nieuwe ontdekkingen die we kopen per titel altijd nog meer dan in het buitenland hadden opgedie bij elkaar opgeteld. Het is wel daan en ineens exotische zaken als goed dat ze er zijn, het zorgt voor knoflook, avocado’s en courgettes reuring, er gebeurt weer iets.’ Wat in de schappen legden. Zo is de betreft de kloof tussen de grote zegetocht van het kookboek niet jongens en de rest ziet ze geen alleen een zegen voor boekhandel verschil met de fictiemarkt. ‘Maar en uitgeverij.  havermout. Dat verkocht even en was dan weer weg.’

oktober 2019  jaargang 186

31

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

32 24

p/m

Kortingscode: boekblad2018

www.boekblad.nl

* *Genoemde Genoemde prijzen zijnexclusief exclusiefBTW. BTW. * Deze is geldig 1 maart 2018 prijzen zijn *Deze actieactie is geldig t/m 1 t/m december 2019

COLUMN Marjoleine Wolf DWDD

FOTO: AWICAKSONO/ISTOCK

Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Ik kijk weinig televisie en aan Netflix begin ik al helemaal niet, want ik heb mijn ‘vrije’ tijd hard nodig om in ieder geval een deel van alle boeken die verschijnen te lezen. Toch zit ik één keer per maand als in trance aan de buis gekluisterd. Op de bank met mijn laptop op schoot mag niets of niemand mij storen, want Het Boekenpanel spreekt! Zodra de vier boekverkopers bij Matthijs aan tafel schuiven, probeer ik (alvast) te zien welke titels deze maand uitverkoren zijn.

Welke boeken hebben ze naast zich liggen? Is het een dun boekje of juist een dikke pil? Paperback of hardcover? Is die rug nou blauw of groen? Is dat niet het nieuwe boek van die Spaanse auteur? De camera zwenkt voortdurend heen en weer en zoomt nooit in op de titels, zolang ze niet triomfantelijk omhoog worden gehouden door één van de panelleden.

Maar ook de boekverkopers zelf houden de spanning er flink in door geraffineerd de boeken aan het zicht te onttrekken, door het boek op z’n kop te leggen en met de rug naar zichzelf gekeerd. Voor de zekerheid leggen ze soms hun armen er overheen. Alsof het door hen uitgekozen boek een waardevolle schat is, die ze bij nader inzien toch liever voor zichzelf houden.

Als ik zeker denk te weten welke titels het deze maand zijn, bel ik de hulplijn en bespreek ik samen met mijn collega de beste besteltactiek en voorraadsituatie in de boekhandel. Er is nu haast geboden, want de ervaring leert dat zodra de titels getoond zijn, ze zo massaal besteld worden dat ze vaak acuut in herdruk zijn. Snel klik ik op ‘Verzend Bestellingen’ en nu maar hopen dat de bestelde titels ook echt bij de levering van de volgende dag zitten.

Het ‘nieuwe’ boekenpanel is dit seizoen samengesteld uit leden van panels uit eerdere seizoenen. Vanwege het vijftienjarig jubileum, zo zei Matthijs in de uitzending, maar ik geloof daar niets van. In het tijdschrift Linda zei hij namelijk niet zo lang geleden: ‘Ik wik en weeg altijd, dat doe ik nu ook en ik heb het idee dat zoals er destijds redenen waren om bij DWDD te blijven, er nu een aantal redenen zijn om er in het voorjaar mee te stoppen.’ Een beetje cryptisch, maar toch denk ik dat we ervanuit kunnen gaan dat DWDD na dit seizoen stopt.

Een ware ramp zou dat zijn voor het boekenvak. Van alle televisieprogramma’s waarin boeken worden besproken is het effect daarvan op de verkoop in de boekhandel bij DWDD het grootst. Zowel de aandacht voor boeken in de gewone uitzendingen, waar auteurs mogen aanschuiven met hun nieuwe boek, als de tips van het boekenpanel en natuurlijk het Boek van de Maand zorgen voor heel veel verkoop. En aandacht voor het boek! Als Matthijs stopt, draait de wereld wel door, maar de drukpersen waarschijnlijk aanzienlijk minder. Ik hoop dat Matthijs nog op zoek gaat naar redenen om te blijven.

In de boekhandel liggen die in ieder geval voor het oprapen. 

Deze bijdrage valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van Boekblad.

Lees maar lang en wees gelukkig* 40 jaar PLINT

Plint bestaat dit najaar 40 jaar. Een bijzondere verjaardag die op allerlei manieren gevierd wordt.

Zo is er een dichterdiner in samenwerking met Boekhandel Van Piere en een Poëziekalender met elke dag een gedicht en beeld uit 40 jaar Plint.

D

De Poëziekalender kwam tot stand door middel van een crowdfunding die binnen 10 dagen al rond was. Met de donaties van bijna 900 mensen kon de grote klus beginnen: het selecteren van de gedichten uit 40 jaar Plintuitgaven. Geen gemakkelijke opgave, want in al die jaren zijn honderden gedichten verschenen, vaak in combinatie met werk van illustratoren en beeldend kunstenaars. De gedichten in de Poëziekalender sluiten aan op de dagen. Zo staat er op 31 januari een gedicht van Mariet Lems over de watersnoodramp. Bovendien staan de gedichten waar mogelijk op de verjaardag van de betreffende dichter. Dat maakt de scheurkalender bijzonder en persoonlijk en is kenmerkend voor de liefde en aandacht waarmee Plint al haar uitgaven verzorgt. De Poëziekalender is een feest van herkenning voor wie Plint al een tijdje volgt. Elke dag een gedicht - dat is precies waar Plint 40 jaar geleden voor werd opgericht. Een groep

*dichtregel van Tim Gladdines

34

www.boekblad.nl

bevriende leraren van het Eindhovense Bisschop Bekkerscollege wilden theatervoorstellingen maken en zochten budget. Het idee was om gedichtenposters te maken en te verkopen en met de opbrengst theater te maken. Die theatervoorstellingen zijn er trouwens nooit gekomen. Andere scholen wilden ook posters, en het liefst ieder jaar weer nieuwe. Het liep al heel snel prettig uit de hand - het was het begin van Plint.

Dat zijn meer dan 1,4 miljoen poëzieposters! De bloemlezing stond maandenlang in de top 3 van de Poëzie Top 10 en is inmiddels in de vijfde druk verschenen. Er wordt hard gewerkt aan een nieuwe bloemlezing. De verschijning staat gepland voor voorjaar 2020.

Bij het 25-jarig bestaan van Plint verscheen voor het eerst een overzichtsboek van de poëzieposters. De bloemlezing Lees maar lang en wees gelukkig is het succesvolle vervolg. De laatste poster in het boek is de allereerste poster die Plint maakte: ‘Aan Rika’, een gedicht van Piet Paaltjens. Een poster uit 1979.

Plint werkt met aanstormend talent en grote namen.

Zo werkten ze samen met beroemde beeldend kunstenaars Luc Tuymans, Erik Andriesse, Marlene Dumas, Dick Bruna, Lucebert, Co Westerik en Floor Rieder maar ook met mensen die nog maar net zijn afgestudeerd zoals Eline Rijnvos en Lieke van der Vorst. Ze namen gedichten op van beroemde dichters als Gerrit Achterberg, Remco Campert, Ida Gerhardt, Rutger Kopland, Joke van Leeuwen, Bert Schierbeek, Annie M.G. Schmidt en M. Vasalis maar minder bekende gedichten vinden ook een plek. Zo werd het gedicht ‘De pinguïn en de papegaai’ van Erik van Os wereldberoemd in Nederland.

Al die jaren zag Plint combinaties van gedichten en beelden en bracht ze samen op papier. Natuurlijk in de hoop dat mensen de hele bundel van de dichter gaan lezen. Dat ze het werk van de kunstenaar beter willen leren kennen. Dat er af en toe tijd en aandacht is voor een gedicht en beeldende kunst want daar wordt alles mooier van.

“Sinds Plint ‘De pinguïn en de papegaai’ op een donkerblauw kussen heeft afgedrukt, is het onderdeel van onze nationale slaap geworden, de collectieve slaap van kleuters, nieuwkomers, migranten, onderwijzers, studenten en columnisten die hun tekst kwijt zijn”

In Lees maar lang en wees gelukkig staan de mooiste, fijnste, leukste en beste combinaties die Plint sinds 1979 heeft gemaakt. In de afgelopen 40 jaar zijn er meer dan 470 verschillende poëzieposters verschenen in een gemiddelde oplage van 3000 exemplaren per poster.

Plintposters hingen en hangen niet alleen in klaslokalen en gangen van scholen maar ook in ziekenhuizen, in wachtkamers van artsen, in aula’s, in huiskamers en slaapkamers.

Aanstormend talent en grote namen

Marjolein Februari, De

oktober 2019  jaargang 186

Volkskrant

35

40 jaar PLINT

Poëzie om te kussen

Naast de posters voert Plint een aantal andere productlijnen om gedichten op een aantrekkelijke manier toegankelijk te maken. De meest bekende lijn is ongetwijfeld de ‘Poëzie om te kussen’-gedichten op kussenslopen. Ooit ontstaan vanuit de gedachte dat het heerlijk zou zijn een prachtig gedicht te lezen voor je in slaap valt. Er zijn inmiddels meer dan 50 gedichten als ‘Poëzie om te kussen’ verschenen. Er zijn liefdesgedichten en troostgedichten, voor wie het allemaal zo zorgeloos niet is. Er zijn gedichten die je kunt mompelen als je niet goed wakker kunt worden - en gedichten die je kunt mompelen als je niet in slaap kunt vallen - in oplichtende inkt, voor wie wakker ligt.

Alle kussenslopen zijn van 100% katoen, in opdracht van Plint in Europa geweven en genaaid en in Nederland met de hand gezeefdrukt met watervaste inkt.

Alle leveranciers volgen de conventies van de ILO (international Labour Organisation). Dat betekent onder andere dat er geen sprake is van kinderarbeid.

Slaapt wel zo lekker!

De raamgedichten van Plint zijn ook populair. Het eerste raamgedicht met het gedicht ‘Thuis’ van Kees Spiering verscheen in 2000. Het is nog steeds te koop en is een van de bestsellers in deze lijn. De raamgedichten duiken steeds meer in het straatbeeld op. Het brengt de gedichten letterlijk naar buiten.

L ' ezen is leuk, zeggen de covers van tijdschrift DICHTER.' Erik van den Berg, De

36

Volkskrant

Dichter.

Plint staat na 40 jaar stevig op eigen benen. De uitgaven kunnen worden betrokken bij Plint zelf en bij het CB. Er is een trouwe schare fans, een grote groep betrokken volgers op social media (+ 25.000 op Facebook) die de gratis brochures (2 x per jaar) thuis per post ontvangen. In deze gratis brochures staan de bestsellers, de nieuwe uitgaven en de adressen van de winkels die Plint verkopen. De organisatie is klein en wendbaar. Uitgever Mia Goes werkt met een klein team. Lisette Wiegers is accountmanager en het aanspreekpunt voor klanten. Danni Heuts is de grafisch ontwerper. Samen brengen ze bijzondere huzarenstukjes tot stand. Drie jaar geleden begon Plint het nu zeer succesvolle tijdschrift DICHTER. Een tijdschrift met gedichten voor kinderen van 6 tot 106. Het verschijnt 4 keer per jaar, steeds over een bepaald onderwerp. Zo’n 50 dichters in Nederland en Vlaanderen schrijven er voor. Altijd nieuw werk. In ieder nummer van DICHTER. krijgt een jonge illustrator van voor naar achter helemaal de vrije hand. Zo krijgt iedere DICHTER. een heel eigen gezicht.

Geen gemakkelijke opgave: een tijdschrift met gedichten in de markt zetten. Het initiatief werd onderscheiden met de Visser Neerlandia Prijs en de Eindhoven Cultuurprijs. Recent verscheen DICHTER. 13 over dementie. De titel van het nummer, ‘Te leven en dat leven te vergeten’, is ontleend aan een dichtregel van Joke van Leeuwen. Geen makkelijk onderwerp, dementie, maar dat is de ziekte ook niet. Steeds meer mensen krijgen er mee te maken. De dichters van DICHTER. verwoorden de veranderingen en het verdriet, zoals alleen dichters dat kunnen. Zo zacht zag je

www.boekblad.nl

Uitgever Mia Goes

DICHTER. nog nooit ...

Het aanstaande kerstnummer gaat over geluk. Over allerlei manieren waarop je kunt leren om gelukkig te zijn. En dat is niet zo moeilijk als je denkt ;-) De verschijningsdatum staat gepland voor half november.

Populair cadeau

De stationery lijn vertoont al jaren een stijgende lijn.

In een tijd waarin alles digitaal kan, geven de papieren uitgaven met gedichten een luxe gevoel van onthaasting. De Plint Poëzie & Beeldende kunst agenda is een populair cadeau. De jaarlijkse lancering van de agenda doet denken aan de selectie voor de bondscoach - iedereen denkt mee. Voor 2020 werden de wekelijkse gedichten gecombineerd met een tekening of bronzen beeld van de Amsterdamse kunstenaar Iris Le Rütte. Zachte, poëtische combinaties die ruimte geven in een dagelijks leven dat soms steeds sneller lijkt te moeten gaan. Met deze agenda kun je af en toe even op adem komen. Alleen al door de dichtregel op de voorkant van Adriaan Morriën: ‘Achter dit ogenblik een zee van tijd’.

‘Poëten aan tafel’

Uitgever Mia Goes bedenkt de nieuwe productlijnen en uitgaven. Gemaakt voor momenten dat er even

ruimte is voor een gedicht. Het servies ‘Poëten aan tafel’ is er voor gemaakt. Het idee is simpel: iedere lente, zomer, herfst en winter verschijnt er een nieuw onderdeel van het servies. Altijd met een dichtregel die je naar het nu haalt. Altijd in een klassieke typeletter.

Meestal in zwart. Ook de materialen zijn puur en tijdloos. Het servies wordt eerlijk gemaakt. Niet aan de andere kant van de wereld, maar netjes in Portugal.

Plint gelooft niet in een wereldeconomie waarin alles voor een appel en een ei over de halve wereld kan worden gesleept. En het moet absoluut zeker zijn dat er geen kinderhand aan te pas gekomen is. ‘Poëten aan tafel’ is een verzamelservies dat steeds wordt uitgebreid. Wie zichzelf af en toe iets kleins cadeau doet, spaart een groot geluksmoment bij elkaar. In november zijn nieuwe aanvullingen op het servies te koop.

Een ontbijtbordje en een dinerbord. En niet zonder reden...

Dichterdiner

Die borden worden voor het eerst feestelijk in gebruik genomen op het Plint dichterdiner op 7 november.

Dat vindt plaats bij Boekhandel van Piere in Eindhoven en wordt georganiseerd om het 40-jarig bestaan te vieren. Op de begane grond wordt plaats gemaakt voor een hele lange tafel voor zo’n 100 gasten. Het fantastisch, feestelijk & vegetarisch 4 gangendiner wordt geserveerd op het servies van ‘Poëten aan tafel’.

En natuurlijk, natuurlijk zijn er dichters: Jos van Hest, Joke van Leeuwen, Jaap Robben en Anne Vegter dragen voor, tussen en tijdens de gangen voor uit hun werk. Een mooie manier om aan de volgende 40 jaar te beginnen. 

oktober 2019  jaargang 186

37

Alles verandert altijd

(Bijna) alles wat je altijd wilde weten over vertalen maar nooit durfde te vragen Voor het eerst op de markt: een handboek dat helder en bondig alle aspecten van het literair vertalen uiteenzet. Alle? Alles verandert altijd, geschreven door een grote groep vertalers, lijkt één aspect over het hoofd te hebben gezien.

Tekst Maarten Dessing

E

en vertaler levert zijn tekst in bij de uitgeverij, bekijkt de correcties, later ook de drukproeven en dan volgt het lange wachten op de presentexemplaren. Is het een verstandige houding om je verder niet te bemoeien met de strategieën van een uitgeverij? Nee, aldus Janny Middelbeek-Oortgiesen, vertaler Zweeds-Nederlands van Marianne Fredriksson, Henning Mankell en Barbara Voors. Vanaf het aanvaarden van de opdracht tot lang nadat het boek is verschenen, moet een vertaler zich zo betrokken mogelijk opstellen.

Bijna alsof hij de auteur zelf is. Alleen de toon die een vertaler daarbij moet aanslaan, verschilt.

Ze heeft daarom tips voor haar (aankomende) collega’s om ervoor te zorgen dat a) een uitgever het boek niet onzorgvuldig op de markt dumpt, en b) het boek kans maakt op maximale aandacht van pers en publiek. ‘Je kunt ook aanbieden de tekst van de achterflap en de aankondiging op de website te lezen voordat deze openbaar

38

worden gemaakt om te voorkomen dat er feitelijke onjuistheden in komen te staan of dat er misschien te veel van de clou van het verhaal wordt weggegeven’, meent ze bijvoorbeeld. ‘Zelf heb ik zo eens kunnen voorkomen dat op de achterflap van een thriller al vermeld stond wie de moordenaar was.’

De suggesties zijn te vinden in Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen. Dit boek, eerder deze maand verschenen bij de Universitaire Pers Leuven, is bedoeld als ‘een onmisbaar instrument voor de literair vertaler in opleiding en de beginnende en gevorderde professional bij het vertalen in en uit het Nederlands’, zoals het op de achterflap heet. De samenstellers Lieven D’hulst en Chris Van de Poel, beiden verbonden aan de KU Leuven, hebben in 23 hoofstukken voor het eerst alle aspecten van het literair vertalen bij elkaar gebracht. MiddelbeekOortgiesens stuk over de omgang met promotie, prijzen en recensies is er daar een van.

www.boekblad.nl

Het boek is een initiatief van het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV). Uiteraard, zou je bijna zeggen.

Sinds het ELV in 2001 werd opgericht door de Taalunie, heeft het met steun van het Nederlands Letterenfonds, Literatuur Vlaanderen, Universiteit Utrecht en de KU Leuven tal van initiatieven genomen om – de naam zegt het al – de expertise van literair vertalers te vergroten. Denk aan het opzetten van cursussen en opleidingen, het uitwerken van een Europees referentiekader voor de competenties van deskundige vertalers en het opzetten van een online kennisbank. Een handboek hoort daar gewoon bij.

In eerste instantie lijkt Alles verandert altijd vooral bedoeld te zijn voor studenten of anderen die van het literair vertalen hun beroep willen maken. Het valt immers moeilijk voor te stellen dat gelouterde vertalers iets opsteken van de uitleg over de zakelijke aspecten van het vak, de manier waarop je on- en offline naslagwerken gebruikt of de problemen bij het

VAKLITERATUUR

vertalen van realia (cultuurspecifieke begrippen). De opsomming van wat in een vertaalcontract hoort te staan is tamelijk basaal. Wel: een inleverdatum en het aantal gratis auteursexemplaren. Niet: een verplichte afname of het verzorgen van gratis lezingen.

Aan de andere kant: door de brede scope en heldere indeling in vier overkoepelende categorieën kunnen sommige hoofdstukken een nuttige inleiding bieden. Dat geldt zeker voor de hoofdstukken over afzonderlijke genres. Wie – voor het eerst – de opdracht krijgt een kinderboek te vertalen, via via wordt benaderd om een toneelstuk om te zetten of voor de uitdaging staat om een ook in het Nederlands bekende klassieker opnieuw te vertalen, treft in dit boek goed uitgelegd wat die genres uniek maakt.

Zulke teksten staan ook wel in vertalerstijdschrift Filter of de Kennisbank van het ELV. Maar vindt maar eens snel iets even algemeen en bondigs.

Ook voor buitenstaanders kan het boek interessant zijn. Dan denk ik niet zozeer aan iemand (zoals ikzelf) die het puur uit een brede liefde voor het boek en het boekenvak interessant vindt om te weten dat je bij het vertalen van filosofische teksten stuit op allerlei begrippen die een vast Nederlands equivalent kennen en je dus wel moet begrijpen. Het is weer een dimensie waar ik na al die jaren nooit bij stil heb gestaan. Nee, ik denk eerder aan redacteuren en uitgevers die bijvoorbeeld in het stuk van MiddelbeekOortgiesen op ideeën kunnen komen omtrent het verdere nut dat vertalers voor hen kunnen hebben.

Alles verandert altijd is dus een compleet handboek voor de literair vertaler van alle rangen en standen? Dat ook niet. Er is één aspect waarvan ik het onbegrijpelijk vind dat D’hulst en Van de Poel daar geen apart hoofdstuk over hebben laten schrijven. Dat is een beschouwing over de relatie met de opdrachtgever, die in vrijwel alle gevallen een uitgeverij is – alleen wie toneelstukken vertaalt, heeft te maken met de wensen en verlangens van een theatergezelschap. Of kent die relatie

zo veel dimensies dat de samenstellers hebben gedacht dat die onherroepelijk in ieder hoofdstuk vanuit een andere invalshoek zou worden belicht?

Want in de praktijk is dat gebeurd.

Nicolette Hoekmeijer, vertaler EngelsNederlands, schrijft over het contact met de auteur waarvan uitgevers ‘steeds vaker’ willen dat dat via hen en de agent verloopt: om te vaak mailende vertalers af te remmen en zelf op de hoogte te zijn van eventuele fouten die de vertaler heeft ontdekt.

Jeanne Holierhoek, vertaler FransNederlands, stipt in haar stuk over het vertalen van filosofie aan dat haar uitgeverij doorgaans zorgt voor deskundige meelezers, die voor dit genre zo belangrijk zijn. Luk van Haute, vertaler Japans-Nederlands, verzucht dat een uitgever het laatste woord over de titel heeft.

En zo is er meer. Maar een overkoepelend hoofdstuk? Helaas. Twee hoofdstukken komen in de buurt.

Dat is het al genoemde stuk van Middelbeek-Oortgiesen dat ondanks de bescheiden lengte een veel bredere invalshoek heeft dan de titel suggereert. En het artikel van Laura van Campenhout en Ine Willems, beiden vertaler Engels-Nederlands, over (zelf) revisie. Daarin beschrijven ze het gehele redactieproces vanaf het moment dat de vertaler zijn tekst inlevert en die zijn gang begint langs persklaarmaker, corrector en bureauredacteur, inclusief uitleg over hoeveel tijd iedere fase in beslag neemt.

Maar beide stukken schetsen in wezen een ideaalbeeld. Middelbeek-Oortgiesen door op te sommen wat een vertaler allemaal zou kúnnen doen om het resultaat van zijn arbeid optimaal de wereld in te helpen, Van Campenhout & Willems door het redactieproces te behandelen zonder rekening te houden met tijdsdruk als gevolg van te laat inleverende vertalers, blunderende persklaarmakers of de concurrentie van de oorspronkelijke Engelstalige uitgave die uitgevers dwingt de tekst nóg sneller op de markt brengen. In werkelijkheid is de relatie met uitgevers – bijna – net zo weerbarstig als die tussen auteur en uitgever.

oktober 2019  jaargang 186

De enige die daar een glimp van geeft is Goedele De Sterck, vertaler Nederlands-Spaans van voornamelijk kinder- en jeugdliteratuur, in haar bijdrage over het vertalen van dit genre.

Zij wijst op de voortdurende strijd met uitgevers die ten onrechte denken dat kinderboeken makkelijker te vertalen zijn en de tarieven per woord dus lager kunnen zijn. Daarbij ontstaat, specifiek voor dit genre, regelmatig een spanning tussen de intentie van de vertaler, die de (literaire) waarde van de tekst intact wil houden, en die van de uitgever, die soms andere, vaak educatieve doelen heeft met de vertaling. Ook dat staat garant voor op z’n minst discussie.

Het is dus maar goed dat Alles verandert altijd is bedoeld als een handboek.

Zulke titels krijgen na verloop van tijd bij gebleken belangstelling of verplicht voorschrijven door een docent vaak een herziene uitgave. Laat dit hoofdstuk dan niet weer ontbreken. 

Lieven D’hulst en Chris Van de Poel (redactie) Alles verandert altijd.

Perspectieven op literair vertalen.

Universitaire Pers Leuven – € 25,00 (e-book beschikbaar in open access).

278 pagina’s.

ISBN 9789462701939.

39

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

FOTO MANON BRUININGA FOTOGRAFIE

Toine Susijn:

Van Bowie tot Verbogt Toine Susijn van Dekker van de Vegt boekverkopers in Nijmegen vindt de gehele wereld, maar bovenal zichzelf, in fictie.

Als ik tegen klanten zeg dat ik nagenoeg alleen maar fictie lees, krijg ik vaak vreemde blikken. De verstokte non-fictielezer reageert meestal met een frase waarin doorklinkt dat ik nu een realistische visie op de werkelijkheid mis, maar geloof me, niets is minder waar.

Romans en verhalen hebben me door heden en verleden gesleurd, langs oorlogsgeweld, terreur en dictatoriaal geweld. Langs geluk, verdriet en verscheurde relaties.

Door alle mogelijke landschappen en biotopen en door alle varianten van het klimaat die de wereld kent.

Maar bovenal ben ik geconfronteerd met mezelf, met mijn goede en slechte eigenschappen, mijn

40

zekerheden en twijfels, mijn heden en verleden, kortom met alles wat ik ben.

Laat ik een voorbeeld geven. Ik houd erg van Thomas Verbogt. Ik houd van de man zelf; hij is een vriendelijke, begaafde en beschaafde bezoeker van onze winkel. Hij kent veel van de medewerkers bij naam en groet links en rechts terwijl hij zich buitengewoon ontspannen door Dekker van de Vegt beweegt. Hij voelt zich thuis, ís thuis en straalt dat uit.

Ook zijn boeken raken me altijd.

Hij is de meester van de melancholie, schrijft mild, met humor.

Elk woord staat op de plaats waar het hoort en elk verhaal roept een

www.boekblad.nl

wereld van beelden en gevoelens bij me op. Zijn verhalen veranderen me, maken me tegelijk zachter en scherper, geconcentreerd. Er vormen zich beelden in mijn hoofd die om herkenning en erkenning vragen.

Neem het verhaal ‘Weg van alles’ uit Thomas’ laatste bundel Olifant van zeep: het is 1972 en een jonge Verbogt zit voor het eerst in de collegebanken. Naast hem zit een jongen die zich vereenzelvigt met David Bowie. Tijdens een college springt hij op, slaat een denkbeeldig akkoord op een al even denkbeeldige gitaar en schreeuwt: ‘I’m an alligator, I’m a mamapapa coming for you’. Ik herken

onmiddellijk de eerste woorden van ‘Moonage Daydream’ van de LP The Rise & Fall of Ziggy Stardust en opeens zie ik mijn zestienjarige zelf, op de brommer onderweg naar de platenzaak om die plaat te kopen. Het magische moment waarop de naald in de groef zakt en de muziek van Bowie voor het eerst mijn kamer vult! Wekenlang ben ik in de ban van dit album, ik luister en luister en herluister. De teksten spoken door mijn brein en ik breek mijn hoofd over de zin ‘All I have is my love of love – and love is not loving’. Nog steeds trouwens.

Ik was niet David Bowie, zoals Thomas’ vriend in het verhaal, maar Bowie was wel van mij en van mij alleen. En nog van miljoenen andere fans, maar toch van mij alleen. Verbogt zegt dat veel mooier.

Hij schrijft: ‘Zijn [Bowies] muziek zórgde voor ons, ik kan het niet anders zeggen dan zo. Het waren de kille jaren zeventig, de schrale jaren, de jaren vol nutteloze dagen, een tijd waarmee we niet uit de voeten konden, en wij koesterden de muziek van David Bowie en zijn muziek koesterde ons. Dat hadden we nodig, gekoesterd worden.’ Met terugwerkende kracht herken ik feilloos dit gevoel.

Zo’n prachtig, persoonlijk stukje tekst zorgt ervoor dat dit boek een plaatsje in mijn boekenkast krijgt, naast al die andere romans die me gevormd hebben. Ik kijk naar die duizenden bladzijden in die prachtige boeken. In elk boek een woord dat me geraakt heeft, een zin die me met mezelf geconfronteerd heeft, overal een scherf van mezelf.

Op de aanraderstafel in onze winkel ligt nogal eens een boek dat ik gekozen heb en altijd hoop ik maar dat degene die door mijn enthousiasme wordt verleid hetzelfde ervaart als ik. Dat hij of zij op dezelfde manier vermaakt of ontroerd wordt. Dat de lezer zichzelf vindt of herkent in de tekst.

Dat hij een scherf van zichzelf vindt. Al die scherven… ze brengen geluk.

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Anthoni Fierloos van boekhandel Paard van Troje (Goes):

Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke):

Eindelijk aandacht voor één van de grootste militaire operaties uit de Tweede Wereldoorlog op Nederlands grondgebied. Een onderbelichte episode uit de geschiedenis, zelfs hier in Zeeland. Op 31 augustus jl. startte de landelijke herdenking van 75 jaar bevrijding in Terneuzen, in Zeeland. Hier verscheen dit indrukwekkende boek over de Slag om de Schelde. Een slag met vele slachtoffers, onder burgers en militairen. Een letterlijk vechten in de modder, het natte land. Doel van deze slag was het vrijmaken van de weg naar Antwerpen, dat al was bevrijd. Vanuit daar moest de bevoorrading plaatsvinden naar de geallieerde troepen. Later blijkt dat er niet echt eensgezind werd gedacht over de beslissing eerst Operatie Market Garden uit te voeren en daarna de Slag om de Schelde. Een bloedbad was het gevolg, een vergissing die later door de Amerikaanse president wordt toegegeven. Het kloeke boek is fraai uitgegeven, helder geschreven, en hoort op de geschiedenisafdeling van iedere Nederlandse boekhandel.

SLAG OM DE SCHELDE 1944 TOBIAS VAN GENT EN HANS SAKKERS (MARBERG MEDIA, € 49,99)

De ontdekkingsreiziger van Katherine Rundell ontdekte ik dankzij het thema van de Kinderboekenweek. De vormgeving van het boek is het eerste pluspunt.

Het verhaal het tweede. Fred zit in een vliegtuig boven de Amazone als het toestel neerstort. Samen met drie andere kinderen overleeft hij de crash. Zien te overleven in de jungle is voor hen de enige optie.

Fred is creatief in het zoeken naar mogelijkheden, Con volgt hem niet graag en spreekt hem overal waar mogelijk tegen. Max is de kleine snotneus en handenbinder. Lila ziet vooral details. Ze bouwen een vlot in de hoop een stad langs de rivier te vinden. Tijdens hun tocht stuiten ze op een solistische man die hen aanvankelijk alle hulp weigert.

Toch nemen ze hem voor zich in en leert hij hen om te overleven.

Vogelspinnen en larven blijken smakelijk te zijn. Het boek levert een heerlijke leesreis op, volgens mij een kanshebber voor de nominatie everselling klassieker.

oktober 2019  jaargang 186

DE ONTDEKKINGSREIZIGER KATHERINE RUNDELL (LUITINGH-SIJTHOFF, € 17,99)

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Ceciel Groenendijk van Boekhandel Groenendijk (Steenwijk):

Natasja Merkx van boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch):

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam):

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp):

Voor Drie vrouwen volgde Lisa Taddeo acht jaar lang de sekslevens en verlangens van drie gewone Amerikaanse vrouwen. Dit debuut is een oprecht, openhartig en prettig geschreven boek.

Omdat er drie verhalen (van drie verschillende vrouwen) naast elkaar worden beschreven en je steeds een deel ervan leest is het handig om de tijd te nemen voor dit boek, anders is het mijns inziens niet altijd makkelijk om de draad weer op te pakken bij een nieuw hoofdstuk. Na het lezen van de eerste bladzijden bleef ik me afvragen of het non-fictie is. Zo goed is het geschreven.

Fijn te weten dat een schrijver zoveel research heeft gedaan.

Vooral nadat ik het uit had bleef het in mijn gedachten.

Een boek dat indruk maakt!

De goede recensies en lovende reacties op het boek maakten dat ik er met hoge verwachtingen aan begon.

Ik kan me er volledig bij aansluiten.

De nieuwe historische roman van Simone van der Vlugt gaat over de minnares van Rembrandt, Geertje Dircx. Ze wordt aangenomen om als kindermeid voor Rembrandts zoon Titus te zorgen. Nadat Rembrandts vrouw Saskia is overleden, krijgen ze al gauw een relatie. Rembrandt kan niet met Geertje trouwen vanwege Saskia’s testament, maar desalniettemin besluit ze bij hem te blijven. Rembrandt schenkt haar de sieraden van Saskia, waarmee hij haar trouw belooft. Jarenlang leven ze als getrouwd paar, maar op een gegeven moment blijkt Rembrandts liefde voor Geertje niets meer waard.

Hij wordt verliefd op de nieuwe, jongere dienstmeid Hendrickje Stoffels en wil met haar verder. Geertje laat het er niet bij zitten en klaagt Rembrandt aan, met alle gevolgen van dien. Simone van der Vlugt probeert met deze roman Geertje in een beter licht te zetten dan ze de geschiedenisboeken is ingegaan. Zoals ze zelf zegt: #teamgeertje!

Helaas is Philip Kerr vorig jaar overleden. Dit jaar verscheen zijn laatste boek, Metropolis. Wat een auteur, wat een boek. De sfeer van Raymond Chandler en Dashiell Hammett. Hoofrolspeler Bernie Gunther is Sam Spade, hij is Philip Marlowe. Berlijn is zijn uitvalsbasis, een stad die in de jaren dertig misschien wel perverser was dan LA. En daardoor een prima decor voor een goedgebekte, straatwijze, alcoholistische privédetective.

Cynisch ten opzichte van het opkomend fascisme, maar niet te beroerd om voor een handvol Marken een klusje te klaren voor een partijbons.

Altijd oog voor vrouwelijk schoon, keihard tegen onrecht en in het bezit van een enorm incasseringsvermogen, maar toch niet altijd in staat om zich te verzetten tegen de politieke machinaties van zijn tijd. Fantastische donkere detective, verslavend, heerlijk.

Gelukkig heb ik nog een tiental boeken te gaan, want na Metropolis ben ik meteen begonnen aan de rest van de reeks met Bernie Gunther.

DRIE VROUWEN LISA TADDEO (NIJGH & VAN DITMAR, € 21,50)

SCHILDERSLIEF SIMONE VAN DER VLUGT (AMBO|ANTHOS, € 20,99)

METROPOLIS PHILIP KERR (BOEKERIJ, € 21,99)

Michael Palin reisde in 2018 voor de BBC naar NoordKorea voor een tweedelige documentaire en doet in dit boek van dag tot dag verslag van zijn reis: de ontmoetingen met NoordKoreanen, de beperkingen, het natuurschoon en de actualiteit.

Onbewust ging ik tijdens het lezen van het dagboek ook nadenken over het systeem waar wij zelf in leven. De contrasten zijn groot. Tegen de machthebbers in ons land mag je alles zeggen en daar wordt volop gebruik van gemaakt.

Heel wat mensen maken niet eens gebruik van hun stemrecht, politici kunnen het nooit goed doen. In NoordKorea mogen standbeelden van de Kims alleen van voren gefilmd of gefotografeerd worden. Commentaar leveren is al helemaal uitgesloten. Je vindt er overal propaganda ter verheerlijking van het land en de leiders. Reclame zie je nergens. Het Noord-Korea dagboek is daardoor een goed boekje voor tussendoor, dat aan het denken zet. Over een bizar en ongrijpbaar land en over ons eigen land.

NOORD-KOREA DAGBOEK MICHAEL PALIN (SPECTRUM, € 19,99)

42

www.boekblad.nl

WIJ ZIJN OP ZOEK NAAR JOU

Wilco, één van de meest toonaangevende grafische bedrijven van Nederland, is voor haar vestiging in Amersfoort op zoek naar een

Calculator

De functie

Als calculator ben je verantwoordelijk voor een eigen klantenpakket. De functie van calculator bestaat uit 2 hoofdtaken: 1) offerte calculatie van boeken, periodieken en brochures en 2) facturatie van geproduceerde orders.

Dit vertaalt zich in de volgende deeltaken:

Calculator Vouwers Snijders Naaiers Binders

• Het toetsen op juistheid en volledigheid van offerte aanvragen; • Het naar eigen inzicht adviseren van klanten en beslissen over de beste productiewijze, papierkeuze en inkoopmogelijkheden; • Het opstellen van de offertebrief en vastleggen van calculatie en offerte; • Het adviseren van de leidinggevende over afwijkende machinenormen in het calculatiesysteem; • Actief bewaken van de voortgang en kwaliteit van het calculatieproces; • Creatief zijn in het bedenken van de juiste oplossingen en op eigen initiatief komen tot een maatwerkcalculatie.

Wie zoeken wij?

Wij zoeken een pro actieve, inventieve en cijfermatig sterke calculator die goed kan samenwerken en gericht is op het leveren van kwaliteit en maatwerk.Je hebt een MBO+ werk en denk niveau, bij voorkeur in de grafische richting eventueel aangevuld met een (Grafische) calculatie-opleiding.

Wat bieden wij?

Een uitdagende baan in een dynamische, gezonde organisatie met een zeer modern machinepark.

De Grafimedia cao wordt gehanteerd. Het betreft een functie voor 40 uur per week. Je krijgt een tijdelijk dienstverband met uitzicht op vast.

Meer informatie Wil jij bij Wilco werken als “Calculator”?

Stuur je motivatie en CV naar rlegerstee@wilco.nl.

Voor meer informatie over de functie kun je contact opnemen met Remko Diele (088-1105 435)

De functies

Grafisch Vakpersoneel

We zijn per direct op zoek naar medewerkers voor het vouwen, binden, vergaren, snijden, naaien en overlijmen.

Elke van deze grafische productiefuncties draagt bij aan het tot stand komen van een kwalitatief hoogwaardig eindproduct: het boek. Dit doe je door het in- en afstellen van de machine, het bedienen van de machine, het controleren van de kwaliteit en volledigheid en het tijdig aanvullen van het productiemateriaal. De functies worden uitgevoerd in een 3-ploegendienst.

Wie zoeken wij?

Flexibele, enthousiaste, zelfstandige en kwaliteitsgerichte grafische operators. Je hebt technisch inzicht, weet van aanpakken en hebt ervaring als nabewerker. Een grafische opleiding is een pre. Je bent bereid in 3-ploegendienst te werken en bent woonachtig in de omgeving van Amersfoort.

• een week nachtdienst van 22.00-06.00 uur (4 nachten, te beginnen op maandagavond), • een week in de late dienst van 14.00-22.00 uur, maar vrijdag van 12.00-18.00 uur • een week in de vroege dienst van 06.00-14.00 uur, maar vrijdag van 06.00-12.00 uur.

Wat bieden wij?

Wilco BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN

Vanadiumweg 9 3812 PX Amersfoort

Een baan in een dynamische, gezonde organisatie met een zeer modern machinepark en informele cultuur. Je krijgt een tijdelijk dienstverband met uitzicht op vast. Het betreft een fulltime functie voor 36 uur per week in een 3-ploegendienst. Je ontvangt naast je salaris een ploegentoeslag van 22,7%.

De Grafimedia cao wordt gehanteerd.

Meer informatie Voor meer info kun je contact opnemen met Constan Michiels (Manager Binderij) : 088-1105541 Wil jij bij ons komen werken? Mail je motivatie + CV naar Renske Legerstee (P&O): rlegerstee@wilco.nl

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:   

Staat 4 weken online op boekblad.nl Wordt gedeeld op onze sociale media Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

