JAARGANG 186 SEPTEMBER 2019

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

Susanne Diependaal

(Unieboek|Het Spectrum)

‘IK RAAK NOOIT UITGEKEKEN OP KINDERBOEKEN’

september 2019  jaargang 186

Een drukkerij

waar muziek in zit

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgave van De Limburger | www.delimburger.nl/webshop

IN DIT NUMMER:

Susanne Diependaal (Unieboek/ Het Spectrum)

‘Ik raak nooit uitgekeken op kinderboeken’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Medewerkers aan dit nummer Stijn Baeckens, Maarten Dessing, Monique Eskens, Jolene Groen, Walter Jansen, Sandra de Jong, Hans van der Klis, Arno Koek, Willemijn Lindhout, Marlèn Nolta, Lisette Noordzij, Vera Ros, Thys VerLoren van Themaat, Enno de Witt, Marjoleine Wolf, Willy Wouters. Foto omslag Jan Reinier van der Vliet

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media. Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur. T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

Advertenties Willemien Geenen, sales & marketing T (072) 531 49 78 E willemien@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

Young Adult na de hype Terugschroeven en downgraden

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Geschiedenis’

08 Over het nieuws

Jolene Groen, Willemijn Lindhout, Stijn Baeckens

Floor Jonkers Alle stormen overleefd

34 van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Historische uitgevers

33 Column

Marjoleine Wolf: Spekken

38 Vakliteratuur

Ruud Abma: Een zaak van lange adem

40 Boekverkoper schrijft Arno Koek (Boekhandel Blokker, Heemstede): ‘Verbouwingsperikelen (én kroketten)’

Een pand met een ziel Nieuwe stek voor Vos & van der Leer

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141. Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenbonnement € 45. Zie de omschrijving

20 Special Maand van de Geschiedenis

41 Boekverkopers lezen Recensies

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden. Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan. ISSN 1586-2897

september 2019  jaargang 186

www.boekblad.nl

VOORAF

GESCHIEDENIS

FOTO'S CHRIS VAN HOUTS

‘Het is een pand met een ziel dat de klant beleving biedt’, zegt Piet Makkenze, eigenaar van Vos & van der Leer in Dordrecht, in dit nummer over het nieuwe pand van zijn winkel. Het nieuwe oude pand eigenlijk, want het gebouw stamt uit 1885. Soms zit de geschiedenis in de stenen en in dit geval begint dat al bij de tekst op de gevelstenen die u hier om mij heen ziet afgebeeld. ‘Elck Soecke Sijn Gadingh’, hoe toepasselijk wil je het als boekwinkel hebben? Geschiedenis is een centraal begrip in dit nummer dat verschijnt aan de vooravond van de Maand van de Geschiedenis die in oktober voor de zestiende keer plaatsvindt. Het verleden is populair in het heden: in de boekhandel mag het (brede) genre zich verheugen in groeiende belangstelling en dat geldt ook voor de Libris Geschiedenis Prijs (de shortlist is inmiddels bekend). Daarnaast houden enkele honderden leesclubs in ons land zich specifiek met geschiedenis bezig. Vier – heel uiteenlopende – uitgevers van geschiedenisboeken vertellen in dit nummer over hun vak in een special die zij zelf de Boekblad-lezer aanbieden. Waar de belangstelling voor geschiedenis groeit, lijkt het genre Young Adult – een ander thema in deze editie – over zijn hoogtepunt heen. Over of dat zo is en wat de eventuele oorzaken zijn, wordt verschillend gedacht, blijkt uit de gesprekken die we voerden met uitgevers en boekverkopers. Een man die ervaring heeft met beide genres én decennia geschiedenis van het boekenvak kan overzien is Floor Jonkers, uitgever van Omniboek/ Z&K. Hij ontleent nog veel werkplezier aan nieuwe ontwikkelingen en voorziet er ook nog wel een. Lees daarvoor het verslag van het uitgebreide gesprek dat we met hem hadden. Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

september 2019  jaargang 186

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

HOE IS HET NU MET... de Immer-app Hoe leuk is het als technologie wordt ingezet om (digitaal) lezen te bevorderen? De Immer-app van Niels ’t Hooft, die begin 2019 werd gelanceerd, is hier een prachtig voorbeeld van. ’t Hooft is niet alleen auteur maar ook expert op het gebied van digitale literatuur. De app biedt dan ook allerlei vernieuwende elementen die het lezen nog leuker en makkelijker maken. Zo wordt de tekst bijvoorbeeld opgeknipt in logische fragmenten zodat je op je scherm steeds een logisch afgerond geheel ziet en het eenvoudiger is om aandachtig te lezen. Ik ben zeer benieuwd naar de tweede pilot die nog meer experience belooft: animaties, achtergrondkleuren, en een ‘game-achtig audiolandschap’ passend bij het verhaalmoment. Hopelijk gaan we vaker dit soort initiatieven zien! Luisterhuis sluit deal met BookBeat en muziekstreamers Audioboeken zijn met een duizelingwekkende groeispurt bezig.

In de VS laat het audioboek al enkele jaren indrukwekkende groeicijfers zien. In Nederland is de markt nog relatief klein, maar ook hier krijgt het audioboek voet aan de grond. Voorgelezen worden is een compleet andere ervaring dan lezen van papier (of scherm). Audioboeken kunnen daardoor nieuwe doelgroepen aanspreken en enthousiast maken voor mooie, grappige of spannende verhalen. Het is heel interessant om te zien dat uitgevers en retailers serieus aan de slag gaan met audioboeken en dat deze inmiddels ook in grote webwinkels een prominente plek hebben gekregen. Wel is het zonde dat veel audioboeken nog niet tegelijk verschijnen met het fysieke boek en daardoor wellicht het momentum van de promotieactiviteiten missen. Illegale ebook-verkoper moet drie keer zoveel betalen als oorspronkelijke schikking Iedereen snapt wel dat het niet in de haak is om op verkoopsites dvd’s aan te bieden met daarop duizenden illegaal gekopieerde e-books. Vaak mis ik echter bij het onderwerp e-bookpiraterij wel een bepaalde nuance. Nog afgezien van het feit dat niet iedere illegale download ook een gemiste verkoop is, zou je de vraag misschien moeten omdraaien. In plaats van

www.boekblad.nl

je blind te staren op hoe je piraterij kunt tegengaan, kun je je als branche ook afvragen hoe je de afzet van e-books kunt stimuleren. Besteed zorg aan de e-books en zorg voor een schappelijke prijs. Natuurlijk, sommige mensen zijn sowieso niet bereid te betalen voor e-books. Maar als er een legaal alternatief is, waarmee je voor een eerlijke prijs op een eenvoudige manier toegang hebt tot een aantrekkelijk aanbod, waarom zou je dan nog illegale e-books willen? Abonnementsdiensten, maar ook de bibliotheken, kunnen hierin dus een grote rol spelen.

FOTO KEKE KEUKELAAR

JOLENE GROEN Nieuwe eigenaar van website eReaders.nl, die zij overnam van Audax

WILLEMIJN LINDHOUT Begint per 1 oktober als zelfstandig redacteur; hiervoor redacteur bij uitgeverij Podium Willemijn Lindhout begint per 1 oktober als zelfstandig redacteur Spannende tijden! Vanaf 1 oktober sta ik op eigen benen. Een grote stap, na negen mooie jaren bij Podium. Daar heb ik intensief samengewerkt met de meest uiteenlopende auteurs en juist die afwisseling maakte dat het geen

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl moment saai werd. Toch kriebelde al een tijdje het verlangen naar een nieuwe uitdaging. Ik verheug me erop om met andere uitgevers en auteurs in zee te gaan, naast de diverse Podium-auteurs die ik zal blijven begeleiden. Het uitgeefvak is snel aan het veranderen en ik ben ervan overtuigd dat ervaren zelfstandige redacteuren daar een steeds grotere rol in zullen spelen. Nog meer dan in loondienst word je gedwongen om je eigen ondernemingslust en creativiteit aan te spreken. Iets waar ik zeer naar uitkijk! HOE IS HET NU MET… De kakkerlakjes Dit is een initiatief waar ik vrolijk van word. Prachtig vormgegeven boekjes die literatuur toegankelijk maken. Marije Sietsma van uitgeverij Loopvis startte dit voorjaar een crowdfundingsactie, die een groot succes werd. De Kakkerlakjes zijn nu ook te vinden in de boekhandel. Dit soort acties geven me het vertrouwen dat er altijd ruimte blijft voor goede nieuwe ideeën. Het is een feit dat er minder wordt gelezen, maar dat maakt het juist tot een uitdaging om mensen daar toch toe te verleiden. De Kakkerlakjes slagen daar uitstekend in. Bulkboek is terug: met verhalen online en op Spotify Iedereen die is opgegroeid in de jaren zeventig of tachtig zal ze kennen: Bulkboeken. Als scholier verslond ik ze, ik had hele tijdschriftcassettes vol. Je had nog geen geld om boeken te kopen en in de bibliotheek vaak nog geen idee waar je moest beginnen, dus dan was zo’n gratis via school verspreid ‘tijdschrift’ een uitkomst. Ik veerde dan ook op toen ik las dat de Bulkboeken terug zijn in een modern

jasje: gratis online te lezen en te beluisteren via Spotify. Een slimme zet om jongeren te bereiken: door die eerste kennismaking met literatuur zo laagdrempelig mogelijk te maken, creëer je echte lezers, die later hun weg naar de boekhandel zullen weten te vinden. STIJN BAECKENS Directeur van uitgeverij Baeckens Books, onlangs begonnen met een productgroep dvd’s Vlaamse Boekenmarkt houdt stand in eerste helft 2019 Gelukkig staat de verkoop van het boek los van de verdere digitalisering in de wereld. Mensen zoeken opnieuw rust achter een boek en vluchten weg van al die schermtijd. Ook voor kinderen geldt dit. Ouders beperken de schermtijd van kinderen en stimuleren hen daarnaast om te spelen en te lezen. Een prachtige en gezonde evolutie. Ik frons wel als ik de cijfers van GfK zie, want eigenlijk zijn de verkoopcijfers beter dan wat ze inventariseren en is de door hen geschetste situatie zelf beter. Er zijn immers heel wat (online) verkoopkanalen die niet door hen geïnventariseerd worden, en laten het nu juist die kanalen zijn waar de groei het hoogst is. Werk aan de winkel voor de mensen van GfK…

van Boekenfestijn via deze weg een hart onder de riem steken. Een faillissement is het allerlaatste wat je iemand toewenst. Als uitgever moet je zelf ook stilstaan bij zulke berichten. Produceren we met z’n allen niet te veel? Waarom krijgen boektitels niet langer de kans om in de reguliere markt te verkopen? Waarom bestaat er een systeem van recht van retour in het boekenvak? Ik ga het in deze reactie niet oplossen maar het is misschien wel even tijd om hier met z’n allen bij stil te staan. Brugse boekhandel viert 85-jarig bestaan Proficat Koen! De Brugse boekhandel is een schitterende boekhandel. Koen De Meester is een voorbeeld van een ondernemer die steeds op zoek gaat naar oplossingen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat hij die zal vinden de komende jaren. Het aantal onafhankelijke boekhandels is de afgelopen jaren steeds gedaald. Ook dit jaar sloten enkele de deuren. Ik hoop dat de komende jaren enkele jonge mensen opnieuw de durf hebben om een boekhandel te openen. Ik geloof sterk in het verder bestaan van de detailhandel! Misschien wel niet in de vorm die wij nu kennen… 

Boekenfestijn failliet verklaard Onze relatie met de heer Van der Beek en Veldboeket is al een aantal jaren vertroebeld. Toch wil ik hem en al de mensen die betrokken zijn bij het faillissement

september 2019  jaargang 186

SUSANNE DIEPENDAAL 1979 Geboren te Sittard 1997-2001 Media- en Informatiemanagement, Hogeschool van Amsterdam 2000-2004 Bureauredacteur Prometheus en Van Goor 2004-2014 Acquirerend redacteur Van Goor 2014- heden Senior uitgever Van Goor en Van Holkema & Warendorf

www.boekblad.nl

DE VISIE

Susanne Diependaal (Unieboek|Het Spectrum)

‘IK RAAK NOOIT UITGEKEKEN OP KINDERBOEKEN’ Van Holkema & Warendorf is succesvol vernieuwd, Van Goor keert terug naar zijn roots. Susanne Diependaal spreekt aan de vooravond van de Kinderboekenweek over de jeugdboekenmarkt en de positie van de uitgeverijen daarin. ‘Als de slinger de andere kant op gaat, zoals altijd gebeurt, zijn wij er klaar voor.’ Tekst Maarten Dessing Beeld Jan Reinier van der Vliet

e tijd is voorbij dat Susanne Diependaal in het najaar met haar auteurs langs scholen en boekhandels reisde. De senior uitgeefster van Van Holkema & Warendorf en Van Goor, de kinderboekenfondsen van Unieboek|Het Spectrum, zit tijdens de Boekenweek voor Jongeren (20 t/m 29 september) en de Kinderboekenweek (2 t/m 13 oktober) vooral op kantoor. Dat neemt niet weg dat ze er zoals ieder jaar naar uitkijkt. ‘Het is de enige week in het jaar dat kinderboeken het nieuws en de bestsellerlijst domineren. Op de Buchmesse hoor je de uitgevers van boeken voor volwassenen dan ook wel eens zeggen dat er eigenlijk een speciale Bestseller 60 voor kinderboeken moet komen.’ De Kinderboekenweek betekent altijd een mooie

verkooppiek. ‘Ook in de Sint- en Kerstperiode worden veel kinderboeken verkocht, maar die periode is meer verspreid en dus zie je niet altijd duidelijk één, maar als het goed is een wat uitgesmeerdere piek in de GfKcijfers.’ Dit jaar zal het niet anders zijn. ‘Reizen en vervoer’ vindt Diependaal een aansprekend thema. ‘Ik ben alleen wel erg benieuwd wat de nieuwe opzet van het Kinderboekenbal doet. Er zullen geen kinderen meer bij zijn, waardoor het meer een soort vakborrel wordt. De CPNB organiseert een persmoment met kinderen de volgende ochtend op een school. Ik ben benieuwd of we daar effect van zien in de media.’ De Boekenweek voor jongeren wint aan belang, maar leidt nog niet tot een vergelijkbare piek. ‘Het eerste jaar had ik twee auteurs in 3PAK. Dat zag ik niet meteen heel duidelijk terug in sales van hun backlist. Hun populariteit nam wel toe: meer volgers op sociale media, meer bibliotheekuitleningen. Dat is ook belangrijk. Auteurs staan mede dankzij de tours die tijdens deze week worden georganiseerd, midden in de doelgroep. Zo hadden wij een fantastisch omslag gemaakt voor het nieuwe boek van Daniëlle Bakhuis. Maar toen zij het in een mbo-klas liet zien, werd er niet enthousiast op gereageerd. We hebben dus een nieuw omslag laten maken.’ Van Holkema & Warendorf en Van Goor spelen tegen deze achtergrond vooral in op de Kinderboekenweek. Zoals ieder jaar hebben Vivian den Hollander en Dagmar Stam een thematitel gemaakt: Instappen maar!. Ook is er het jaarlijkse avi-leesboekje, eveneens van Den Hollander: Goede reis, opa!. ‘Bij onze uitgeefpitch heerste korte verwarring over de titel; ze dachten even dat het ging over de dood. Gelukkig ontkracht het omslag ieder misverstand.’ En het boek van de in 2018 gestarte jaarlijkse samenwerking rond het Kinderboekenweekthema van Tosca Menten en Jozua Douglas heeft de CPNB uitgekozen tot Kerntitel: Pech onderweg. ‘De auteurs hebben ieder een andere uitgeverij,

september 2019  jaargang 186

midden van al die drukte online ook een groeiende behoefte zichtbaar van terug naar de basis willen.’ Hoe bedoel je? ‘Auteurs willen een inhoudelijke relatie met de uitgeverij. Zeker ook schrijvers van kinderboeken. Hun werk is hun kindje. Wie een kinderboek maakt, wil daar een gesprek over kunnen voeren. Daarom begeleiden mijn redacteuren hun auteurs inhoudelijk zelf en maken hun werk intern persklaar. Dat kun je eigenlijk niet uitbesteden als je inhoudelijk wilt kunnen meedenken met de maker. Ik deed dat altijd al, maar toen ik merkte dat auteurs op ons afkomen vanwege de in house-redactie, ben ik er nog bewuster op gaan sturen. We leggen regelmatig agenda’s naast elkaar en gaan zo nodig schuiven, zodat we deze belofte waar kunnen maken.’

‘HET KINDERBOEKENVAK IS EEN BIJZONDER VRIENDELIJK VAK’ daarom doen we de exploitatie om en om’, zegt Diependaal over die uitgave. ‘Vorig jaar deed LuitinghSijthoff het boek [toen deed Manon Sikkel ook mee, red.], dit jaar zijn het nog twee auteurs en publiceert De Fontein, volgend jaar wij. Het is leerzaam om zo een kijkje in elkaars keuken te nemen. De marketeers hebben met elkaar gebrainstormd, zodat je elkaars kracht leert kennen. Je ziet ook hoe zij bijvoorbeeld naar contracten kijken. Het is tekenend voor het kinderboekenvak dat dit kan. Het is een bijzonder vriendelijk vak.’

Dummie de mummie Wat heb je geleerd van deze samenwerking? ‘De kracht van netwerken bijvoorbeeld. Wat het kan opleveren als je daar gericht tijd voor vrij blijft maken in je agenda. Een ander aspect is: auteursmanagement. Het is interessant te zien hoe een andere uitgeverij dat doet.’ Zijn auteurs de afgelopen twintig jaar veeleisender geworden? ‘De sociale media hebben alles veranderd. Het is een zegen: je kunt heel gericht targeten. We weten precies welke bloggers en Instagrammers we moeten benaderen om een titel onder de aandacht te brengen. Maar het is tegelijkertijd ook intenser geworden: auteurs zien precies wat de uitgeverij en ik doen. Een keer een foutje in een post levert meteen reacties op. Dat is soms lastig. Het is ook heel makkelijk geworden om via meerdere kanalen te communiceren. Dat heeft wel als voordeel dat je als uitgever altijd onder handbereik bent. Daardoor krijg je soms zo’n nauwe band dat het bijna meer dan een werkrelatie is. Gelukkig is er te

Diependaal is eigenlijk bij toeval het kinderboekenvak ingerold. Als ze maar bij een uitgeverij werkte, daar ging het om. Ze vond na de opleiding Boekhandel en Uitgeverij aan de Hogeschool van Amsterdam een baan als bureauredacteur bij Uitgeverij PBO (zoals Prometheus toen heette). Omdat eigenaar Mai Spijkers Carry Slee binnenhaalde, begon hij een kinderboekenlijn. Diependaal was degene op de bureauredactie die de kinderboeken wilde doen. Kort daarop kwam Van Goor erbij, en toen dat in 2004 overging naar Unieboek verhuisde zij mee. Ondertussen groeide ze naar assistent-uitgever, acquirerend redacteur en – sinds 2014 – uitgever. Nu zou ze niet anders meer willen. ‘Ik raak nooit uitgekeken op kinderboeken. Ik vind het zo mooi om aan de fantasie van kinderen te appelleren en hen stiekem iets bij te brengen. Kinderboeken zijn ook een mooie tegenhanger van al het digitale. Veel ouders lezen nog altijd traditioneel voor. En het is leuk om twee doelgroepen tegelijk aan te spreken. De kinderen enerzijds, die voor het verhaal en de illustraties vallen. Én anderzijds de ouders, grootouders en leerkrachten die de boeken moeten kopen. Dat doe je door de kwaliteit die je denkt te brengen, zó te verpakken dat zij denken: ja, waar voor ons geld. Dat heb je bij geen enkel ander genre.’ Omdat ze twee fondsen onder zich heeft, is ze ook nauwelijks beperkt tot een bepaalde niche. Van Holkema & Warendorf richt zich op de basisschooljeugd: van de Dribbel-boekjes voor de kleinsten, via de boeken van Vivian den Hollander, de non-fictie van Arend van Dam en de 7+-titels van Janneke Schotveld tot de schoolromans van Jacques Vriens. De titels van Van Goor beginnen wel bij de basisschool maar lopen door tot jeugdromans voor 15-jarigen. Van Holkema & Warendorf omschrijft ze als ‘vriendelijk

www.boekblad.nl

DE VISIE

en dichtbij’: ‘Ook als een zwaar onderwerp wordt aangeraakt, een kind slaat het boek altijd dicht met een goed gevoel.’ Van Goor is wat uitdagend voor de lezer, de uitgaven zijn eerder ‘gelaagd’. ‘Dummie de mummie van Tosca Menten hebben mensen op het eerste gezicht wel eens als plat beschouwd’, vertelt Diependaal. ‘Totdat je de boeken leest, en je ontdekt hoeveel je leert over Egypte of het land waar de personages heen reizen. Het gaat ook over universele thema’s als vriendschap en loyaliteit. Door de meerdere lagen zit de serie bij Van Goor, waar het een commercieel succes is geworden. Of neem een boek dat we dit najaar brengen: Prinses Kevin van Michaël Escoffier. Een prentenboek over verkleden, diversiteit, gender, dat opvalt door de combinatie van de thema’s en de lay-out. Dat zouden we niet bij Van Holkema & Warendorf brengen. Onze Kidsweek-titels zitten juist wel daar, want: voor de basisschoolleeftijd.’

Young Adult

met de Twilight- en Hunger Games-boeken, die ik puur acquireerde omdat ik ze zo bijzonder vond, hebben we veel commerciële YA-titels gedaan. En met veel succes. Die markt is echter – wereldwijd – gedaald. Daardoor verandert je positie in de boekhandel. Dat dwong ons terug te gaan naar onze roots. Van Goor is onderscheidend ten opzichte van Van Holkema & Warendorf en consumenten blijken bereid meer te betalen voor “bijzondere” projecten. Daar zetten we sinds ongeveer anderhalf jaar meer op in. Een van de bijzondere projecten is Een spectaculaire wereld vol vlinders – een prachtig vormgegeven non-fictieboek dat voor alle leeftijden is en aandoet als een koffietafelboek. Een ander niet-standaard project is Rariteiten – een heerlijk uitdagend zoek-de-verschillenboek voor alle leeftijden. De begeleidende tekstjes zijn erg leuk voor de oudere lezer (ook voor volwassenen!), maar het zijn toch vaak de jongere kinderen die in no time de verschillen ontdekken. Juist die kinderboeken die voor alle leeftijden zijn, laten mijn hart sneller kloppen.’

Hoe gaat het met Van Holkema & Warendorf? ‘Toen ik dat in 2014 erbij kreeg, was het fonds voor een groot deel steady. Veel bekende Nederlandse auteurs, bestaande series en characters. Het was: blijven doen waar we goed in waren, terwijl de doelgroep verandert, nieuwe interesses krijgt. Er moest een betere mix komen tussen bestaande auteurs en een nieuwe generatie. We moesten hierbij ook lastige beslissingen nemen. Als uitgever moet je van ieder boek kunnen uitleggen waarom je het uitgeeft, waarom het in je fonds past. Om dat te realiseren, was het nodig om te vernieuwen.’ Hoe? ‘Het is een mix van wat wij vinden dat erbij hoort, van waar de doelgroep naar op zoek is en van wat je auteurs willen maken. In die tweede categorie zit bijvoorbeeld Minecraft- en Fortnite-fan fiction. In die laatste categorie vallen de recente titels van Arend van Dam en Janneke Schotveld. Beiden wilden iets anders doen dan wat ze tot die tijd deden. Goed, doe maar, zeiden wij. Arend kwam met De reis van Syntax Bosselman, dat de Thea Beckmanprijs en een Zilveren Griffel won. En Janneke had de alternatieve sprookjesbundel De kikkerbilletjes van de koning, dat heel goed is besproken en een Vlag en Wimpel won. We hebben daarvoor ruimte gecreëerd door kritisch naar andere uitgaven te kijken.’ En sindsdien plust Van Holkema & Warendorf weer? ‘Ja. Sinds 2017 gaat het goed met het fonds, dat in 2018 werd bekroond met al die mooie recensies en in 2019 met de fantastische prijzen. Het vernieuwde fonds staat er en hoe.’ Maar dat geldt niet voor Van Goor? ‘Van Goor heeft van oudsher het gelaagdere profiel dat ik schetste. Maar omdat we zo veel succes hadden

september 2019  jaargang 186

Waarom is YA ingezakt? ‘Het genre is dankzij verfilmingen van bijvoorbeeld Twilight en Hunger Games, die veel meer bezoekers trokken dan kinderfilms, ontdekt door het grote publiek. Volwassenen gingen ook YA lezen. De boekhandel, die de populariteitsgroei zag, legde deze titels sneller neer tussen de titels voor volwassenen. Nu de hype over het hoogtepunt heen is, moeten lezers weer gerichter op zoek naar YA. Het genre ligt vaak niet naast de fictie voor volwassenen, zoals in Amerikaanse en Britse boekhandels gebeurt, maar bijna uitsluitend bij de kinderboeken. Daarnaast is het toenemend gemak waarmee jongeren Engels lezen een bedreiging. Ze beschouwen zichzelf al snel als tweetalig, hebben vanuit die bravoure vaak – onterechte – kritiek op de vertalingen en kiezen dan liever de goedkoopste optie: bij Book Depository, dat geen verzendkosten rekent, kun je voor de prijs van één Nederlandstalige titel twee of drie Engelstalige krijgen.’ Hoe verweert de uitgeverij zich tegen deze concurrentie? ‘We brengen, als het haalbaar is, de vertaling altijd simultaan. Schaduwjaar van Kim Liggett, dat we dit najaar uitgeven, verschijnt zelfs eerder. Heel fijn dat

‘TOEN IK MERKTE DAT AUTEURS OP ONS AFKOMEN VANWEGE DE IN HOUSE-REDACTIE, BEN IK ER NOG BEWUSTER OP GAAN STUREN’ dat mocht van de Amerikaanse agent. Ook maken we de simultaan verschenen uitgaven anders. Bijvoorbeeld: toen Veronica Roth met een nieuwe serie kwam – Carve the Mark – hebben we de binnenkant van de paperback met goud bedrukt en een toffe boekenlegger erin gestopt. Ook breng ik de vertaling steeds vaker, als het origineel in paperback verschijnt, in hardcover. Jongeren betalen dan iets meer voor de vertaling, maar hebben ook het gevoel waar voor hun geld te krijgen. Daarmee lukt het ons nog steeds om oplagen te drukken waarmee we YA heel rendabel kunnen exploiteren en is het – ook op langere termijn – een fondslijn die zijn weg vindt en blijft vinden. We geven wel iets minder YA-titels uit, om de titels die we publiceren goed onder de aandacht te kunnen brengen bij de doelgroep die we voor ogen hebben.’

krijgen ook steeds meer aandacht. Kinderen zijn loyale lezers en door sociale media worden succesvolle series alleen maar succesvoller. Boekhandels leggen die titels dan ook vaker neer. Heel begrijpelijk, al gaat dat soms ten koste van debutanten, ook doordat er minder fysieke winkels zijn die ruim kinderboeken neerleggen. Wij zijn mede daardoor minder titels gaan doen: dit jaar 12 minder dan in 2018. Zo is er meer focus. Tegelijk geloof ik ook hier in een tegenbeweging.’

Lesbrieven

Want? ‘Boekhandels die vinden dat kinderen ook literatuur moeten lezen naast het commerciële geweld, willen dat altijd neerleggen. Wij voorzien hen daar graag in. Wij zijn nu ons Van Goor-fonds met veel liefde een stuk aan het herprofileren. En als de slinger de andere kant op gaat, zoals altijd gebeurt, zijn wij er klaar voor.’

Hoe gaat het met de kinderen jeugdboekenmarkt als geheel? ‘De markt is stabiel. Maar als je de bestsellers eruit haalt – Het leven van een loser, Dagboek van een muts en De waanzinnige boomhut – daalt hij. De bestsellers

Speelt ook de ontlezing jullie parten? ‘Dat er steeds minder kinderen zijn die boeken lezen klopt. Maar de toename van het aantal series maakt de ontlezing ook deels minder zichtbaar. Want als een kind een serie ontdekt, vraagt hij voor zijn verjaardag

www.boekblad.nl

DE VISIE

het volgende deel. Als hij een losse titel heeft gelezen, vraagt hij wellicht eerder iets anders dan een boek. Moet een uitgever actief de ontlezing tegengaan? Ik kan idealistisch zeggen: ja. Maar er is geen simpel plan hoe dat precies te doen, anders dan kindvriendelijke boeken blijven maken die aansluiten bij hun belevingswereld, en er extra’s omheen brengen, zoals fandagen of festivals in samenwerking met partijen als Kidsweek, RMO en Efteling. We hebben wel het initiatief van Zwijsen omarmd om te promoten dat kinderen 15 minuten per dag in de klas lezen. Zulke dingen kiezen we heel bewust omdat je die maar beperkt kunt doen. Het levert niet direct iets voor de deelnemende uitgeverijen op, maar is wel een heel belangrijke boodschap.’ Compenseert de groei van digitaal het verlies? ‘De e-omzet stijgt. YA doet het goed. Kinderboeken van grotere namen als Janneke Schotveld, Tosca Menten, Sanne Rooseboom en Jacques Vriens ook. Alleen full colour uitgaven zoals prentenboeken lenen zich er minder voor en zijn duurder om te maken, terwijl consumenten e-books het liefst voor een kleine prijs willen lezen. We hebben wel aan allerlei platformen meegedaan, bijvoorbeeld voor kinderen met dyslexie,

maar omdat je uitgaven dan in licentie geeft, levert dat niet altijd veel op. Digitaal groeit dus zeker, maar compenseert niet de daling van papier.’ Waar zie je dan groeimogelijkheden? ‘Een voor ons nog te onontgonnen gebied is het onderwijs. Ik zou graag boeken in combinatie met digitale lesbrieven aanbieden. Maar het is een lastige markt om tussen te komen, al staan we altijd met veel enthousiasme op de NOT. We zijn in de klas niet zo aanwezig als bijvoorbeeld Zwijsen en Deltas. Iets anders is de kloof tussen YA en fictie voor volwassenen. Ik wil graag op de grens uitgeven – zó dat de boekhandel, die niet van dubbele NUR’s houdt, meer YA bij de kasten voor volwassenen neerzet omdat ze voor een breder publiek geschikt zijn. YA is ook breder geworden dan 15-18 jaar. Wij komen dit najaar met 10 Blind Dates van Ashley Elston. Dat geeft mij een Bridget Jones-gevoel; als ik dat inzet in de marketing, bereik ik vooral 30-plussers, maar met een YA-NUR bereik ik hen weer niet. Dus hoe doe ik dat? Ik heb er lol in om daar creatieve oplossingen voor te bedenken.’ En kinderen met een niet-westerse achtergrond? Ik denk aan de oproep om cultureel diverse kinderboeken te maken. ‘Daar is vraag naar vanuit de consument. Tegelijk zie ik dat de sales van de boeken die daaraan voldoen, niet toeneemt. Wil men het kopen? Of wil men dat het bestaat? Dat neemt niet weg dat we ons er nog bewuster van zijn geworden dat iedereen zich in kinderboeken moet kunnen herkennen. We praten erover met auteurs en illustratoren. We zien ook dat het aanbod uit het buitenland toeneemt. Tegelijk moet de afzender wel kloppen. Neem Brian Elstak die twee jaar geleden een grote aanhang verwierf voor Tori omdat bij hem het hele pakketje klopte. Ik moet er ook de auteurs voor hebben. Want de mooiste boeken zijn de boeken die er bij de auteur echt uit moesten.‘ 

‘WIL MEN CULTUREEL DIVERSE KINDERBOEKEN KOPEN OF WIL MEN DAT ZE BESTAAN?’ september 2019  jaargang 186

Young Adult nu de hype voorbij is:

Terugschroeven en downgraden Een jaar of tien geleden dook er ineens iets nieuws op in het boekenaanbod: Young Adult, afgekort YA en uitgesproken als ‘waai ee’, kwam overwaaien uit de Verenigde Staten. Het genre bestaat nog steeds, de hype lijkt voorbij. Tekst Enno de Witt

uitgever Joris van de Leur Thille Dop van uitgevan uitgeverij De Fontein, verij Luitingh-Sijthoff ‘voor de leeftijdsgroep bekijkt YA in een wat tussen vijftien en achtruimer perspectief: tien’. ‘Het zijn Bildungs‘Er was vroeger niets romans, coming of agetussen kinderboeken boeken’, zegt Dop, ‘maar en boeken voor volwasze eindigen hoopvoller dan senen, maar er was altijd boeken voor volwassenen. Er een schemergebied. The gebeurt heel veel in de Catcher in the Rye van Myrthe Spiteri puberteit, zowel mentaal Salinger bijvoorbeeld was officieel een boek (Blossom Books): als fysiek. Daar wil deze leeftijdsgroep over lezen, van een schrijver ‘Engels lezen maar dat heeft altijd al voor volwassenen, is ook stoer bestaan. Iedereen is erop maar ook populair bij jongeren. In deze en elitair: kijk mij gedoken. Ook uitgevers van boeken voor volwastijd zou het onder YA eens’ senen dachten dat het een kunnen vallen.’ goudmijn was, maar die De definitie is alzetten hun YA in de calereerst afhankelijk talogus tussen de volwasvan de leeftijd van de senenboeken en niemand ook die doelgroep. Die wisselt per land, een aparte publiciteitsmedewerker maar de harde kern bestaat uit aannam voor die paar titels. Ze jongeren tussen vijftien en achtwerden behandeld als boeken voor tien. ‘YA is NUR 284 en 285’, zegt

www.boekblad.nl

YOUNG ADULT

volwassenen, daardoor was ook de prijsstelling vaak te hoog.’ Engelstalig Het stond een spectaculaire groei van het genre niet in de weg, maar daar is een einde aan gekomen. Over de reden daarvoor is niet iedereen het eens. Natuurlijk, hypes komen en gaan, en dan is er nog de ontlezing. Al is YA-pionier Lisa Snijders van boekhandel Stevens in Hoofddorp het daar pertinent niet mee eens: ‘Onzin. Dat praten we elkaar aan. Intussen leest echt iedereen De zeven zussen. Mensen lezen nog wel, maar andere boeken dan het boekenvak zou willen. Dan zeggen dat het geen literatuur is en dat mensen iets anders zouden moeten lezen, is net zoiets als dat de HEMA zegt dat rookworsten vies zijn en dat je ze niet moet eten. We moeten ophouden met het idee dat iedereen literatuur zou moeten lezen. Je kunt klassiekers ineens tot YA rekenen, maar dan verkoop je er misschien in een paar maanden twee van.’ Het is een discussie die ook bij de Boekenweek voor Jongeren de kop opstak en het boekenvak verdeelt, waarbij boekhandelaren vaak voor meer verbreding gaan. Het zorgt er in ieder geval voor dat een helder beeld van wat Young Adult nou eigenlijk is steeds verder uit het zicht raakt. Andere oorzaken zijn de grote concurrentie waar het gaat om vrijetijdsbesteding (gaming, Netflix) en een factor die door vrijwel iedereen wordt genoemd: YA-lezers – aan de portretten op de lezerspagina’s van boekhandels te zien vrijwel allen lezeressen – kopen althans voor een aanzienlijk deel Engelstalige originelen, die er eerder zijn en nog goedkoper

ook. Myrthe Spiteri Maar als we een mooie van uitgeverij Blossom buitenlandse titel kunBooks probeerde nog nen aankopen, publiceren samen met uitgeverij we die ook. Vanaf novemUnieboek|Het Spectrum ber brengen we een nieuwe de lezers bewust te Nederlandstalige serie maken van de voorvoor de YA-leeftijd: Gap Eefje Buenen delen van lezen in je Year, over jongeren die moerstaal: ‘Maar een tussenjaar nemen.’ (Leopold): als ze dan twee Vermeende kennis ‘We verleggen Engelse boeken kunvan de doelgroep is in de focus meer nen kopen voor de ieder geval geen gaprijs van één Nedernaar de basisschool- rantie voor succes. ‘Op lands is die keuze verzoek van de boekleeftijd vaak snel gemaakt. handel zijn we boeken Engels lezen is ook gaan maken voor adoen dat zie ik stoer en elitair: kijk lescente jongens’, zegt ook weerspiegeld mij eens. Ook wordt Van de Leur. ‘Dat viel in het buitenlandse heel erg tegen. We hebverteld dat de vertalingen slecht zijn ben marktonderzoek aanbod’ of dat Nederlands laten doen door Paul een lelijke taal is. Sikkema van bureau Wij hebben in ieder Qrius. Daaruit kwam geval het aantal vernaar voren dat voor talingen teruggeschroefd.’ jongens lezen functioneel moet zijn, bijvoorbeeld voor de lijst.’ ‘We Verleiden zijn vooral geschrokken door de Luitingh-Sijthoff denkt een oplosuitkomst dat dergelijke jongens sing te vinden met het uitwijken geen leesplezier meer hebben’, naar vertalingen uit talen die de zegt Femke Geurts, bij De Fontein doelgroep meestal niet machtig verantwoordelijk voor YA. ‘De is, zoals Italiaans of Frans. ‘Chrisboekhandel vindt het ook lastig telle Dabos verkocht in Frankrijk om grote stapels van die boeken 450.000 exemplaren’, zegt Dop, neer te leggen. Dat maakt het voor verwijzend naar het door haar uiteen uitgever niet zo eenvoudig om geverij voor januari aangekondigze te maken. Maar we blijven prode eerste deel van de fantasyreeks beren. Het sleutelbegrip is verleiDe spiegelpassante van deze Franse den en nooit de hoop opgeven.’ schrijfster. Bij uitgeverij Leopold, waar ze het Basisschoolleeftijd imprint Young & Awesome hebben Desondanks gaan de oplages sterk ingezet, gaat de aandacht meer achteruit. Bij uitgeverij De Fonnaar oorspronkelijk Nederlandstein zijn die afhankelijk van de talig werk, zegt Eefje Buenen: ‘We titel gedaald met een kwart tot de gaven al veel uit voor deze doelhelft van wat ze in de hoogtijdagroep, onder andere jeugdromans gen waren. Bij specialist Blossom van Lydia Rood, Erna Sassen, Books van 10.000 naar 2500. ‘Dat Rindert Kromhout, Maren Stoffels, is significant’, zegt Spiteri. ‘We zijn Maria Postema en Maarten Bruns. daarom slimmer gaan uitgeven.

september 2019  jaargang 186

Ik kijk bij het aankopen van een Het genre lijkt in de loop der jaren nieuwe titel tegenwoordig ook ook wat te verwateren en zijn rol naar het aantal woorden. Zijn dat als verbinding tussen kinderboeer meer dan negentigduizend dan ken en boeken voor volwassen te gaat het niet door, want verliezen. Uitgevers kijken nu naar dan kan ik de kosten nog jongere lezers, waar nog wel nooit terugverdiegroeipotentieel in zit. ‘Het leek nen. We hebben wel of het aanbod buitenlandse gelukkig een manuscripten via scouts en klein team en agenten de afgelopen jaren weinig overhead. vooral uit YA bestond’, zegt Collega’s zijn Buenen. ‘Nu verleggen we begonnen toen de focus wat meer naar de de bomen nog basisschoolleeftijd en dat zie tot in de hemel ik ook weerspiegeld in het buigroeiden, wij toen tenlandse aanbod: men komt nu de boekenverkoop al vooral met middle-grade. Het is ook behoorlijk terugwel logisch, hype en golfbeweThille Dop liep. Als het nu ging. Wij hebben als voordeel stagneert is dat (Luitingh-Sijthoff): dat Leopold een breed fonds prima voor ons, heeft en we dus niet afhanke‘Op de middelbare lijk zijn van YA als genre.’ wij zijn daarop ingericht, maar we school is lezen Nynke de Groot, net vertrokkijken ook wel naar bij Overamstel-imprint toch een beetje ken nieuwe manieren Moon, had daar het vizier ook voor nerds’ van uitgeven, we al op de basisschool gericht: denken bijvoor‘Daar wordt meer gelezen.’ beeld aan het zelf Geen wonder, zegt Dop, die uitgeven van luisMoon ooit oprichtte: ‘Op de terboeken. Kobo middelbare school is lezen toch en Storytel worden een beetje voor nerds.’ Spiteri voor ons steeds belangrijker. Bij zoekt het met haar nieuwe imprint contractonderhandelingen worden Blossom Books bold juist weer bij die nu al standaard meegenomen.’ twintigers. Het lijkt op een vlucht Of je de boeken dan als YA moet uit het midden, waarbij Young blijven presenteren is de vraag. Adult verweesd achter dreigt te Volgens Spiteri is de naam zelfs blijven. enigszins besmet: ‘Nadat het ook in Nederland een groot succes was Events en leesclubs geworden, werd YA steeds meer Uitgevers zijn kortom nog hevig iets voor jongeren. Daardoor keerzoekende, de boekhandel verden de oudere lezers zich ervan legt waar nodig de koers, al naar af. Ze voelden zich te oud. Ook gelang de verkopen. Elly Ooms daardoor kromp de doelgroep.’ van de Amsterdamse boekhandel Het imago verbeteren door een Athenaeum heeft nog steeds een naamsverandering levert volgens kast met YA staan: ‘Maar het loopt haar weer nieuwe problemen op: terug, het stof is neergedaald. Niet ‘Je kunt het wel jeugdboeken noete stoppen, de opvolger van The men, maar dan lezen volwassenen Hate U Give van Angie Thomas, de boeken niet meer. Terwijl een deed het bijvoorbeeld een stuk titel als Ik geef je de zon van Jandy minder.’ Omdat in de winkel geen Nelson het meest door volwassefantasy of sf wordt verkocht, genres nen wordt gelezen.’ die voor een deel het aanbod YA

www.boekblad.nl

bepalen, is dat ook niet in haar kast te vinden. Hier staan vooral boeken over relaties en andere onderwerpen die de leeftijdsgroep zouden moeten aanspreken. Ooms zet ook niet honderd procent in op YA: ‘Ik probeer ze naar de volwassenenkasten te krijgen, help ze bij de volgende stap. Het liefste zou ik alleen een kast hebben voor de groep van dertien, veertien, vijftien jaar.’ De groep die volgens de meeste definities dus niet tot de YA-lezers wordt gerekend. Inge Roos van kinderboekwinkel In de Wolken in Voorburg denkt in dezelfde richting: ‘Wij merken dat veel jongeren vanaf zestien jaar online kopen. Dus we hebben, zeker wat betreft het organiseren van YA-events, de koers verlegd naar jongeren van dertien tot zestien jaar: als ze moeten gaan lezen

Inge Roos (Kinderboekwinkel In de Wolken): ‘Wij merken dat veel jongeren vanaf zestien jaar online kopen’

YOUNG ADULT

voor de lijst en er een gat ontstaat. We concentreren ons daarbij op Nederlandstalige auteurs, omdat niet iedereen tussen de twaalf en zestien jaar goed Engels leest.’

minder in, simpelweg omdat we minder verkopen. De YA leesclub floreert nog wel met vijfentwintig leden die voor elke tweemaandelijkse bijeenkomst ieder een ander Veel boekhandels die boek lezen, een ooit sterk inzetten op leesexemplaar YA hebben nog steeds van de uitgeverij, Lisa Snijders leesclubs en events, en daarvoor een maar vaak staan die pitch houden. De (Boekhandel op een wat lager pitje. helft van deze Stevens): Maar dat is niet overal club koopt echter ‘Young Adult het geval. Jeannette zijn eigen boeken van Neerven van Van online, omdat ze loopt gewoon Piere in Eindhoven het hun ouders goed’ ziet geen achteruitzien doen en gang in de verkoop, een kwart koopt wel een verschuiving Engelstalige naar Engelstalig. In de edities omdat die winkel komt iedere maand een suc- goedkoper zijn. Ik heb het idee dat cesvolle leesclub bij elkaar: ‘Doorbij landelijke events veelal dezelfde dat ik al jaren bezig ben met YA mensen komen en ik vraag me af weet ik goed wat ze leuk vinden en of zij dan ook allemaal een boek nodig hebben. Dat is onder andere aanschaffen.’ vrijheid.’ Het werkt in de praktijk erg goed. Gebrek aan grote namen Van Piere organiseerde in 2019 Ook elders is men aan het afbouvoor de vierde keer op rij een wen. Eigenaar Henk Schulte van Young Adult feest: YALtival, een boekhandel Het Leesteken in Purfestival dat dit jaar drie buitenmerend is het begrip Young Adult lande auteurs, vijf Nederlandse al danig aan het downgraden: ‘We schrijvers en twee rondes met zeggen het niet meer zo hardop. workshops op het programma had, Er kleeft iets puberaals aan. Het met goodiebag en de mogelijkheid gaat al gauw over fantasy en avonom iets te eten. Daar was dit keer turen, dat resoneert niet bij de zoveel belangstelling voor dat in hele doelgroep. Je ziet nu ook dat de winkel onvoldoende ruimte jonge mensen eerder grijpen naar was. Van Piere werkte daarom Engelstalig en naar literatuur voor samen met het lokale poppodium volwassenen. En naar non-fictie, Dynamo, waar zich rond de 230 de boeken van De Correspondent liefhebbers verzamelden. Die bijvoorbeeld, maatschappelijk revolgens Dop vooral Engelstalige levante titels.’ Volgens Schulte, die boeken kochten. een uitgebreide marketingachterRoos heeft het aantal evenementen grond heeft, is het zaak om lezers teruggeschroefd van vier naar twee niet in een box te duwen, maar per jaar: ‘Want je moet die natuurjuist goed naar ze te luisteren: ‘In lijk wel vol zien te krijgen, en dat Purmerend en omgeving heb je kost tijd en energie. We kopen ook zoveel verschillende lezers, als je

september 2019  jaargang 186

weet wat zij willen kun je daarop inkopen.’ Luisteren naar je klanten is ook het advies dat Snijders meegeeft, en je niet laten leiden door de hype. Ze was er al vroeg bij en organiseerde activiteiten rond Young Adult waar mensen van heinde en verre op af kwamen. Dat doet ze niet meer, maar niet omdat er geen belangstelling voor zou bestaan: ‘Young Adult loopt gewoon goed, ik heb net nog naar de cijfers gekeken, het aandeel in onze omzet is procentueel groter dan dat van de categorieën spanning en Engelstalig. Dat was een hele verrassing, ik dacht dat het minder zou zijn. Het loopt, dus voor mij is het tijd om mijn energie ergens anders op te richten. Ik denk dat ik zo ongeveer de gemiddelde Hoofddorper ben, ik weet precies welke onderwerpen hier spelen. Ik merk dat mensen willen lezen over lifestyle en dat ze op zoek zijn naar geluk.’ Ze noemt nog een eigenlijk zeer logische oorzaak voor de achteruitgang: de oorspronkelijke doelgroep van vijftien- tot achttienjarigen is inmiddels ouder geworden en leest geen YA meer: ‘Dat is het irritante, ze zijn allemaal groot en wij moeten weer een nieuwe groep binnen harken. De eerste keer lukte dat zo goed omdat wij er heel vroeg bij waren. Een nadeel is dat er anders dan vroeger wat betreft auteurs nu geen echt grote nieuwe namen meer zijn.’ 

Deze special is een productie van de uitgeverijen Brill, Vantilt, Verloren en WBOOKS en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van Boekblad.

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

Historische uitgevers Tekst Thys VerLoren van Themaat, oprichter en directeur Uitgeverij Verloren Beeld Tanja Stropsma

Geschiedenis staat in de belangstelling. Dat is al heel lang zo, maar de laatste jaren lijkt de belangstelling te groeien. Er zijn enkele zelfstandige uitgevers in Nederland die uitsluitend of grotendeels in geschiedenis zijn gespecialiseerd. Brill in Leiden is de oudste: echt een wetenschappelijke, internationale uitgeverij. Ze zitten in een mooi, ruim kantoorpand aan de rand van Leiden en hebben magazijnen in Engeland en de VS. WBOOKS kent ook een lange historie: publicaties over geschiedenis en kunst, gehuisvest in een bedrijfspand op een industrieterrein net buiten Zwolle, met de voorraad op de begane grond. Verloren bestaat veertig jaar, maakt boeken en tijdschriften over geschiedenis en historische letterkunde en is gevestigd, met voorraad en al, in een voormalige gereformeerde kerk in Hilversum. Vantilt is de jongste uitgeverij, met publicaties over cultuur, geschiedenis, literatuur en filosofie, gevestigd in een herenhuis aan de Sint-Annastraat in Nijmegen, met een magazijn in de polder. Er zijn nog meer uitgevers die geschiedenis uitgeven â€“ maar in mijn ogen vormen deze vier bedrijven een mooie afspiegeling van dit uitgeversveld. Ik had gesprekken met de vier uitgevers: over de historische markt, over de boekhandel, over de pers, over techniek en over de toekomst. Ik hoop dat dit voor de lezer een mooie inleiding is op de komende Maand van de Geschiedenis. 20

www.boekblad.nl

Marti Huetink (Brill Publishers) – De wetenschapper

‘De boekhandel speelt in onze bedrijfsvoering geen enkele rol’ Marti Huetink (56) was directeur van Aksant, de uitgeverij van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). In 2010 maakte hij de overstap naar Brill, de internationale wetenschappelijke uitgeverij in Leiden. Daar is hij nu publishing director. Alhoewel hij als uitgever nog twee programma’s onder zijn hoede heeft, is hij de laatste jaren meer gaan managen, hij stuurt Brills History Unit met 6 uitgevers en 7 assistent-uitgevers aan. Het gesprek spitst zich toe op de ontwikkelingen in de internationale wetenschappelijke wereld.

Hoe zie je jullie rol in de historische markt? ‘Die is eenvoudig: Brill wil ervoor zorgen dat relevante informatie zoveel mogelijk mensen bereikt. Een veelgehoorde kritiek is dat de boeken van Brill duur zijn, zó duur dat geen enkele particulier ze zich kan veroorloven. Ik zie dat anders: als je

ziet hoeveel mensen via de bibliotheken en het internet gebruikmaken van de boeken van Brill, zijn de kosten per gebruiker uitzonderlijk laag, veel lager dan wanneer particulieren dezelfde boeken tegen aanvaardbaar geachte prijzen voor de eigen boekenkast kopen.’

Is die rol veranderd in de loop der jaren? ‘Brill is steeds meer een informatiemakelaar geworden. Wij proberen de informatie die de auteurs aanleveren, op de manier die de auteur en de lezer wensen beschikbaar te maken in de markt. Het ontwikkelen van nieuwe digitale oplossingen (en het aanhaken bij en aanpassen van bestaande, open source systemen) speelt daarbij een grote rol.’ Hoe is de markt veranderd? Welke rol speelt de boekhandel? ‘We beperken ons bij dit gesprek tot de veranderingen in de laatste tien jaar, de eerdere 326 jaren in de geschiedenis van Brill doen nu niet zo ter zake! De fysieke boekhandel speelt bij ons geen enkele rol, alleen de “aggregators”, de internationale agenten die de aankoop van informatie voor bibliotheken en instituten verzorgen, zijn belangrijke klanten voor Brill. Meer dan de helft van de omzet komt tegenwoordig uit digitale producten, de rol van de papieren publicaties is sterk teruggelopen. Ook de internetboekhandel (zoals Bol.com) speelt in onze bedrijfsvoering in feite geen rol. Er “liggen” nog wel enkele titels bij het CB, maar die aantallen en de bijbehorende omzet zijn te verwaarlozen.’ Hoe is jullie relatie met de pers? ‘Het versturen van recensie-exemplaren hoort bij het wetenschappelijk uitgeven. Maar die recensieexemplaren gaan niet naar de dagbladpers, ze gaan naar vakbladen. Het doel is niet zozeer verkoop, het gaat erom de publicaties

september 2019  jaargang 186

voor te leggen aan het forum van de wetenschap. Wel is het oordeel van de vakrecensenten van belang voor mogelijke aankoopbeslissingen door bibliotheken. De waan van de dag, zoals die in de dagbladpers heerst, speelt bij ons dan ook geen enkele rol.’ Volgen jullie de modes en trends in het historisch onderzoek? ‘Onze uitgevers zijn zeer actief in het bezoeken van symposia, wereldwijd, om te horen welke nieuwe trends er spelen en welke nieuwe onderzoeksrichtingen er aan lijken te komen. Ze leggen ook voortdurend hun oor te luister bij de grote onderzoeksfinanciers. Als daar aanleiding voor is, richt Brill een nieuw tijdschrift op of start een nieuwe reeks. Zo startten wij in 2016 het Journal of Global Slavery en in 2015 een serie Studies in Global Slavery.’ Volgen jullie de technologische uitgeefontwikkelingen? ‘Wij volgen de ontwikkeling van nieuwe technieken en nemen waar mogelijk zelf initiatieven. Alle boeken zijn ook in elektronische vorm beschikbaar – niet als e-pub, maar bijna altijd als PDF: de vorm die wetenschappers verkiezen omdat de paginastructuur intact blijft en voetnoten, afbeeldingen, tabellen en grafieken goed worden weergegeven. Maar we hebben ook een nieuw platform ontwikkeld voor tekstedities en commentaren: de Brill Scholarly Editions. Een mooi voorbeeld van een daarin uitgegeven tekst is de Ammianus Marcellinus Online (AMO). Op het platform, in de nieuwe internationale standaard, worden automatisch links gelegd tussen alle uitgaven die in deze “taal” beschikbaar worden gesteld: een fantastische tool voor onderzoekers. Open Access speelt daarnaast een grote rol bij Brill: veel publicaties zijn vrij toegankelijk, de auteurs betalen daarvoor publication fees. Maar de boeken en tijdschriften die in Open Access beschikbaar worden gesteld, blijven ook op papier verkopen.’

Wat merken jullie van de toegenomen haast en stress in de hedendaagse maatschappij? ‘Ook wij merken dat wetenschappers meer onder druk staan, dat er meer haast is om onderzoeksresultaten te publiceren. Dat vergt meer redactionele begeleiding – die is beschikbaar als ervoor wordt betaald. Is die ruimte er niet, dan krijgen de auteurs de opdracht om zelf, bijvoorbeeld bij hun instituten, te zorgen voor redactionele begeleiding en taalcorrectie. Maar de internationale reputatie van Brill is van dien aard, dat we weinig last hebben van het aanbieden van manuscripten die echt onder de maat zijn. De drempel om een publicatie voor te leggen aan de peer-reviewers van Brill is vrij hoog en houdt te lage kwaliteit tegen. Die hoge drempel zorgt er ook voor dat de aangeboden manuscripten over het algemeen “af” zijn, goed geredigeerd.’ Hoe denk je dat markt en techniek zich zullen ontwikkelen? ‘Ik verwacht dat de directe interactie met en tussen wetenschappers via de uitgaven van Brill de komende jaren zal toenemen, met de tools die Brill heeft ontwikkeld en nog wil ontwikkelen. De digitale techniek speelt dus een grote rol bij het vasthouden en uitbouwen van de functie van Brill in de internationale wereld van de humanities.’

Kerngegevens Brill Publishers Opgericht: 1683 Aantal medewerkers: 165 fte Publicaties per jaar: 1300 boeken, 350 tijdschriften (966 afleveringen) Leverbare titels: duizenden Jaaromzet: ca. € 36.000.000

www.boekblad.nl

Marc Beerens (48) studeerde Nederlands en had niets met geschiedenis. Door het lezen van het boek Rituele repertoires van Gerard Rooijakkers werd hij de geschiedenis ingezogen. Hij richtte in 1996 Uitgeverij Vantilt op. In eerste instantie lag de focus op literatuurwetenschap. In de loop der jaren is zijn fonds breder geworden, meer geschiedenis en nu ook filosofie. Bij het grote publiek brak Vantilt door met 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis van Els Kloek. Bij de binnenkomst in zijn kantoor struikel ik over dozen met De Parelduiker, waarvan ik net in Boekblad had gelezen dat het van Lubberhuizen naar Vantilt was gegaan.

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

Marc Beerens (Vantilt) – De gentleman-marktkoopman

‘Er is ongehoord veel belangstelling voor geschiedenis' Hoe zie jij de historische markt? ‘Wat mij altijd frappeert, is dat als je het over de boekenwereld hebt, het automatisch over de fictiewereld gaat. Terwijl er ongehoord veel belangstelling is voor geschiedenis, voor non-fictie in het algemeen. Er lijkt wel een lichte verschuiving te zijn, zoals met de Libris Geschiedenisprijs – maar ook daar zie je toch een voorkeur voor auteurs die zogezegd aanschurken tegen het literaire schrijverschap. Dat vind ik wel jammer. En als je bijvoorbeeld kijkt naar de belangstelling voor de Rijksmuseum-tentoonstelling en de tv-serie over de Tachtigjarige Oorlog – ik heb een heruitgave van het boek van Van der Lem over de Opstand gemaakt, die vloog de deur uit.’

Hoe is jouw rol daarin? ‘Als je kunt aansluiten bij een tentoonstelling of bij een tv-serie, helpt dat enorm voor de aandacht en de verkoop. Maar het begint met de vraag of ik zelf iets de moeite waard vind, en daarna kijk ik wel of het verkoopbaar is. Ik houd van boeken “uit één hand”, ze moeten lekker lezen. Daar besteden we veel aandacht aan, boeken worden vaak flink geredigeerd, er wordt zo mogelijk mooi, passend beeld gezocht, zodat we aantrekkelijk ogende en goed lezende boeken kunnen brengen. We hebben nu ook een filosofische reeks (in zekere zin een SUN-erfenis), we geven filosofische basisteksten uit (dat is een heel goede markt), we maken historische atlassen.

Eigenlijk al onze auteurs hebben wel een academische achtergrond, maar het kunstje dat wij proberen uit te halen, is ervoor te zorgen dat ze zó worden uitgegeven dat ze een groter publiek dan vakgenoten kunnen bereiken. De eerste jaren gaven we ook wel gespecialiseerde boeken uit, maar nu maken we vooral boeken voor het NRC-TrouwVolkskrantpubliek, een breed, algemeen geïnteresseerd publiek.’ Hoe is de markt veranderd? Welke rol speelt de boekhandel? ‘Als ik met een kraam op markten sta, komen altijd veel mensen langs die verbaasd zijn over het aanbod van leuke geschiedenisboeken die ze in de boekwinkel niet tegenkomen. Natuurlijk, de goede boekhandel heeft ook wel een goede geschiedenisafdeling – maar daarin ontbreekt het toch vaak aan goed oorspronkelijk Nederlands werk. Overigens is de boekhandel voor ons het grootste verkoopcircuit. We verkopen ook wel via de eigen website, maar dat spelen we meestal door naar boekhandel Roelants. Bol.com is een grote klant. En we doen bij een enkele boekhandel, zoals Praamstra, wel eens een fondspresentatie.’ Hoe is jullie relatie met de pers? ‘We worden redelijk vaak gerecenseerd, dat is fijn. Het mag natuurlijk altijd meer! Er zijn wel eens boeken van ons waarvan ik denk: waarom nou niet? We zijn behoorlijk pro-actief: van bijna alle boeken gaan recensie-exemplaren naar alle grote dagbladen en tijdschriften.’

september 2019  jaargang 186

Houd je rekening met de waan van de dag, die bij de kranten regeert? ‘Geschiedenis heeft (net als filosofie) als voordeel dat het minder snel veroudert dan fictie. Een roman die niet aanslaat, is na twee maanden dood. Onze boeken hebben vaak wat meer “substantie” en zijn ook na maanden of jaren nog waardevast.’ Volgen jullie de modes, trends en jubilea in het historisch onderzoek? ‘We proberen er soms bij aan te sluiten, bijvoorbeeld in 2013 bij 200 jaar Koninkrijk, of komend jaar bij 75 jaar Bevrijding. We houden er rekening mee. Maar we zijn meer volgend dan sturend, auteurs komen er mee. In zijn algemeenheid geldt dat voor ieder historisch onderwerp dat je maar kunt bedenken, al diepgravende en gedetailleerde studies bestaan, bij Brill, bij jou, bij ons, noem het maar op. Het grote publiek weet het alleen vaak niet.’ Volgen jullie de technologische uitgeefontwikkelingen? ‘We hebben met enkele tekstboeken wel geprobeerd of de e-bookmarkt voor ons interessant is. Maar dat valt erg tegen. En voor de geïllustreerde boeken met noten wil het helemaal niet. Open Access speelt voor ons ook geen rol. Wetenschappers worden er wel mee geconfronteerd. Dan kunnen we termijnen afspreken. Op de repositories van de universiteiten staan nu natuurlijk veel studies – maar je moet weten wat je zoekt en dan kun je het met veel moeite wel vinden.’

Wat merken jullie van de toegenomen haast en stress in de hedendaagse maatschappij? ‘De publicatiedruk is voor de A+publicaties, vooral de Engelstalige markt. Heel spijtig dat onze wetenschappers in het Engels moeten publiceren, bijna ongeacht het onderwerp. Hoe dan ook: die druk speelt bij ons niet, wij maken een ander soort boeken.’ Hoe denk je dat markt en techniek zich zullen ontwikkelen? ‘Wat ik een fantastische ontwikkeling vind, is dat er zoveel geweldig beeldmateriaal goed digitaal beschikbaar is gekomen, bijvoorbeeld bij het Rijksmuseum. Je kunt veel gemakkelijker geïllustreerd werk uitgeven. Het boek blijft een aantrekkelijk medium, je kunt erin bladeren – tegelijkertijd ben ik wel bang dat het een beetje een generatiedingetje is. Mijn zoon gaat geschiedenis studeren en heeft een behoorlijke parate feitenkennis, heb ik gemerkt – maar hij heeft die niet uit boeken. Er is allerlei onderzoek waaruit blijkt dat het gedrukte woord beter beklijft dan het beeldscherm. Het aanbod van gedrukte boeken is sterk aan het toenemen, heb ik het idee. Dus is het moeilijk te voorspellen waar het naartoe gaat. Het aantal verkooppunten neemt af, het is voor uitgevers de uitdaging om toch het publiek te bereiken. Het eind van het boek is niet in zicht, ik heb een blind vertrouwen in het boek. Ik geloof niet dat mensen in de toekomst minder nieuwsgierig zullen zijn en het boek laten liggen.’

Uitgeverij Vantilt Kerngegevens Uitgeverij Vantilt Opgericht: 1996 Aantal medewerkers: 6 (4,5 fte) Publicaties per jaar: 50 boeken, 13 tijdschriftafleveringen Leverbare titels: ca. 250 Jaaromzet: ca. € 1.400.000

www.boekblad.nl

Anja van Leusden (medioneerlandica, 61) reageerde in 1991 op een advertentie van Uitgeverij Verloren in Boekblad, waarin werd gevraagd om een assistent met een ‘hoog oplossend vermogen’. Ze begon in 1992 bij de uitgeverij en groeide naar de functie van uitgever. Ze heeft in de loop der jaren veel werk verzet om het wetenschappelijk niveau van de uitgaven omhoog te krijgen. In 2017 werd zij voor haar grote inzet en kwaliteiten benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

Anja van Leusden (Uitgeverij Verloren) – De idealist

‘De commerciële kant is bijzaak’ Hoe zie je jullie rol in de historische markt? ‘Wij geven boeken uit waarin op een wetenschappelijk verantwoorde manier nieuwe inzichten worden geboden in de geschiedenis en historische letterkunde van de Nederlanden. Als een manuscript die biedt, proberen wij een uitgave financieel mogelijk te maken. De commerciële kant is bijzaak. Wij vinden dat inhoudelijk belangrijke boeken moeten worden uitgegeven en geloven dat daar ook buiten de wetenschappelijke wereld belangstelling voor is. Veel van onze publicaties zouden zonder onze inzet niet zijn uitgegeven.’ Is die rol veranderd in de loop der jaren? ‘Zeker. We zijn actiever geworden in het verbeteren van manuscripten. We adviseren auteurs hoe ze, bijvoorbeeld door een andere opzet of insteek, de inhoud beter kunnen overbrengen. We besteden ook meer tijd aan beeldbewerking en eindredactie. Wat we merken, is dat de humaniora onder druk staan. Dat is een zorgelijke ontwikkeling die ook onze rol beïnvloedt.’

Hoe is de markt veranderd? Welke rol speelt de boekhandel? ‘De markt is gekrompen. Je hebt het kernpubliek van academische wetenschappers en daaromheen een “schil” van breed geïnteresseerden. Die schil is dunner geworden. Mensen lezen minder en anders en er is meer concurrentie van andere media. Mede daarom is de boekhandel smaller gaan inkopen, daar hebben wij last van. Ook al zorgen wij voor mooie, goed leesbare boeken tegen een redelijke prijs, wij verkopen er minder dan zeg twintig jaar geleden. De meeste boeken die wij maken zijn voor de “bovenkant” van de markt, niet voor de gemiddelde lezer.’ Hoe is jullie relatie met de pers? ‘In de dagbladen dringen we slechts mondjesmaat door. We versturen nog steeds veel recensie-exemplaren, maar bereiken daarmee toch vooral de vaktijdschriften. We verbazen ons soms wel over keuzes die de boekenredacties maken, maar we blijven het proberen. We blijven ervan overtuigd dat de lezers (en de auteurs) besprekingen van onze boeken verdienen.’

september 2019  jaargang 186

In hoeverre speelt de waan van de dag een rol? ‘Die speelt bij onze uitgaven géén rol, in tegenstelling tot wat wij bij besprekingen in sommige kranten signaleren.’ Volgen jullie de modes en trends in het historisch onderzoek? ‘We zien de ontwikkelingen, maar kunnen daar zelf moeilijk op sturen. Wetenschappers zijn vaak gebonden aan onderzoeksprogramma’s en hebben weinig mogelijkheden om op verzoek een boek te schrijven. Wel hebben we ooit, op initiatief van en samen met Els Kloek, de serie Verloren Verleden uitgegeven, die vooruitliep op de historische canon. Dat was erg leuk om te doen, echt boekjes die geschikt zijn voor het grotere publiek – en ze verkopen nog steeds goed als we op markten en symposia staan. Maar om echt door te dringen, moeten er stapels in de boekhandel liggen.’ Volgen jullie de technologische uitgeefontwikkelingen? ‘Wel en niet. We houden scherp in de gaten wat er allemaal gebeurt, maar zijn zeer kieskeurig bij het bepalen waarin we meegaan. We hebben bijvoorbeeld van enkele meer populaire boeken e-books gemaakt, maar dat loopt absoluut niet. Dat zal te maken hebben met de aard van onze boeken. Door de vele noten, afbeeldingen, vaak ook grafieken en tabellen, leest zo’n e-book niet prettig. De ontwikkelingen bij Open Access volgen we op de voet. Dit najaar lanceren we een eigen platform voor de digitale presentatie van onze tijdschriften, later gevolgd door boeken. Het verdienmodel blijft wel lastig.’

Wat merken jullie van de toegenomen haast en stress in de hedendaagse maatschappij? ‘Promotores en promovendi staan onder grote druk, dat is soms te merken aan de inhoud van proefschriften. Veel promotieonderzoeken zijn onderdeel van een groter project en los minder interessant. Het is vaak de bedoeling dat er een synthese komt, maar dat gebeurt lang niet altijd. Sowieso is er in Nederland helaas niet echt een traditie van syntheses voor een breder publiek zoals in de Angelsaksische wereld. De druk om binnen de tijd een boek af te hebben leidt er bovendien toe dat wij steeds meer tijd moeten besteden aan eindredactie.’ Hoe denk je dat markt en techniek zich zullen ontwikkelen? ‘We denken dat het academische publiek steeds meer behoefte heeft aan digitale informatie. Er wordt veel meer “functioneel” gewerkt. Het nadeel van digitaal zoeken is dat je de breedte mist – het gaat natuurlijk wel veel sneller. We denken dus dat in de academische markt de verschuiving naar digitaal publiceren verder zal doorzetten. De technieken zullen daar beter op worden afgestemd. Tegelijkertijd denken wij dat het papieren boek niet zal verdwijnen, maar dat de marketing en de distributie zich zullen moeten aanpassen om het bredere publiek te blijven bereiken.’

Henk van de Wal (WBOOKS) – De realist

‘Uitgeven is opportunisme’ Henk van de Wal (65) begon in 1984 als redacteur bij Uitgeverij Waanders. In 2012 ging de uitgeverij verder onder de naam WBOOKS. De naam Uitgeverij Waanders is toen toegevoegd aan Uitgeverij de Kunst, die verder ging onder de gecombineerde naam – tot grote verwarring van velen. Van de Wal was inmiddels directeur/ uitgever van WBOOKS, een rol die hem op het gedreven lijf is geschreven.

Kerngegevens Uitgeverij Verloren Opgericht: 1979 Aantal medewerkers: 8 (7 fte) Publicaties per jaar: 60 boeken, 40 tijdschriftafleveringen Leverbare titels: ca. 1500 Jaaromzet: ca. € 1.000.000

www.boekblad.nl

Hoe zie je jullie rol in de historische markt? ‘Wij geven boeken uit voor een breed publiek, geïllustreerde werken. Voor een deel zijn dat landelijke, voor een deel regionale markten. Van idealisme kan een uitgeverij niet draaien, zeker de onze niet, idealisme bedrijf ik thuis. WBOOKS is er voor de liefhebbers van geschiedenis en kunst. Wij luisteren naar onze doelgroep, maken waar die om vraagt en zorgen dat dat goed gebeurt: inhoud en uitvoering moeten perfect zijn. We besteden veel aandacht aan lithografie en drukwerk: hoge kwaliteit tegen een acceptabele prijs. Ik mik op oplagen van 2000 tot 5000 exemplaren, dat is wat ik in mijn kop heb. Het voordeel van ouder worden, is dat je beter inschat. Ik zit sinds 1984 in het vak. Als je dan je markt nog niet kent, dan kun je beter ophouden.’ Is die rol veranderd in de loop der jaren? ‘In mijn jaren bij Waanders waren we ijzersterk in de partworks, de series zoals de reeks brochures over de geschiedenis van steden – die, als de reeks klaar was, konden worden samengebonden in een mooie linnen band. De uitgeverij en de bijbehorende drukkerij draaiden op die partworks. Daarnaast gaven we veel kunstboeken uit, in samenwerking met musea. De markt voor de partworks is verdwenen. Je kunt tegenwoordig ook niet zomaar boeken met onbekend beeld brengen, tekstjes erbij en klaar. Die tijd is voorbij. Je moet concepten brengen. We geven nu goede boeken

et oudste cartozichtskaarten die ge landsgrenzen tot s niet helemaal

e is directeur van de liotheek Amsterdam) r meer algemeen cteur van het

uit over geschiedenis en kunst. Ik houd niet zo van auteurs die met kant-en-klare manuscripten binnenkomen. Dat zijn vaak “zendelingenboeken”, de auteur heeft een boodschap die hij wil overbrengen. Dat heeft vaak niets met de markt te maken. Ik word er liever in de conceptfase bij betrokken, dat iemand komt met een idee: dan kan ik iets toevoegen, voor de auteur en voor de doelgroep. Een mooi voorbeeld is het boek over de jodenvervolging dat we een half jaar geleden hebben uitgegeven. Die auteurs hadden een mooi concept en dat goed uitgewerkt. Dan komt er een tentoonstelling achteraan, die gaat nu naar Berlijn en waarschijnlijk ook naar andere landen. We hebben al een Engelse editie, er komt ook een Duitse.’ Hoe is de markt veranderd? Welke rol speelt de boekhandel? ‘De markt is kleiner geworden. Vooral de regionale markt is gekrompen. Van de Primera’s en de Readshops, die voor die markt heel belangrijk waren, zijn er veel verdwenen. Regionaal uitgeven is daarmee wat ingewikkelder geworden – maar het blijft heel leuk, je zit bovenop je doelgroep. De fysieke boekhandel is voor ons een belangrijk verkoopkanaal, een goede manier om de doelgroep te bereiken. Probleem is wel als boekwinkels hun assortiment gaan versmallen. Een goede winkel zorgt voor een breed assortiment, zodat het publiek weet: als ik het daar niet vind, heb ik een probleem. Maar ik snap het probleem van de winkelier wel: er is geen

HISTORISCHE ATLAS NL

n Nederland kwam te

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS geld om alles in de winkel te halen. Dan moet je er alleen niet van staan te kijken als er minder mensen in de winkel komen. Ik ben best tevreden over hoe wij in de winkel liggen. En als een boek er niet ligt, snap ik vaak heel goed waarom niet.’ Hoe is jullie relatie met de pers? ‘Als je voor een bredere markt uitgeeft, voor een breed publiek, wordt dat door een recensent niet altijd als recenseerwaardig beoordeeld. Als boeken worden gerecenseerd, heeft dat veel te maken met toeval, met de waan van de dag. En als je in Amsterdam zit, heb je meer kans. We hebben wel een kantoor in Amsterdam, maar dat is voor het Museumtijdschrift (voor ons een heel belangrijke uitgave). Recensies heb ik niet in de hand, ik kijk meer naar de instrumenten waarover ik wel zelf de regie voer. Recensenten, en ook radio en tv, laten zich niet graag sturen door een uitgever.’ Volgen jullie de modes en trends in het historisch onderzoek? ‘Wij volgen de markt. We gaan niet aan een dood paard trekken: als er over een bepaalde periode of een onderwerp weinig is verschenen, is het niet aan ons om dat gat te vullen als de markt er niet om vraagt. Ik ben geen missionaris. Je moet wel reëel zijn, als uitgever moet je er ook aan kunnen verdienen.’ Volgen jullie de technologische uitgeefontwikkelingen? ‘We geven geen e-books uit. POD past ons ook niet. Dat zijn opla-

HISTO RISCHE ATLAS NL

Wat merken jullie van de toegenomen haast en stress in de hedendaagse maatschappij? ‘Nou – wat een grote rol speelt is die digitale aanlevering, de schermcorrectie waarbij veel blijft hangen, de neiging om te geloven dat wat zo wordt aangeleverd wel goed zal zijn. Daar moet je voor waken.’ Hoe denk je dat markt en techniek zich zullen ontwikkelen? ‘Ik denk dat voor onze markt, met de mooie, geïllustreerde boeken, de komende tijd niet zoveel zal veranderen. Dat kan niet goed digitaal. Dat is een groot verschil met tekstboeken, waarvan het veel meer voor de hand ligt om ze digitaal uit te geven. Als de markt er zou zijn, heb ik er geen moeite mee: het is niet zo dat ik het niet wil. Maar zoals het nu is, voegt het voor ons niets toe.’ 

Kerngegevens WBOOKS Opgericht: 2012 Aantal medewerkers: 11 Publicaties per jaar: 60 boeken, 8 tijdschriftafleveringen Leverbare titels: ca. 180 Jaaromzet: ca. € 3.500.000

martin berendse & paul brood

Hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt

t bij het Nationaal er onder meer rijkshe en Groningen en dies’ aan de

oWelcomAboard-KLM-DUMMY-DEF.indd 1

gen die niet interessant zijn. En de kwaliteit is ook niet optimaal. De kunst van het uitgeven zit hem in de keuzes die je maakt. Open Access speelt bij ons nu ook niet. Maar uitgeven is opportunisme. Als ik er morgen markt voor zie, ga ik het doen. Ik laat me niet leiden door verhalen in Boekblad of door de cijfers van GfK. Tegenwoordig accepteren auteurs gemakkelijker als je iets niet wilt uitgeven. Ze kunnen eenvoudig iets zelf uitgeven. Als ze hun boeken klaar hebben en een idee over hoe ze het willen verkopen, dan moeten ze het vooral zelf doen, daar hebben ze mij niet voor nodig. Soms help ik ze er wel bij.’

05-11-18 11:30

september 2019  jaargang 186

Hoe Floor Jonkers (Omniboek, Z&K) alle stormen overleefde

‘Eigenlijk zit ik al 63 jaar in het boekenvak’ Vorig jaar zat Floor Jonkers veertig jaar in het vak, in 2021 is hij veertig jaar uitgever. Het plezier in zijn werk is alleen maar toegenomen: ‘Ik geniet van de ontwikkelingen in het vak. Tot 2007 ging alles zijn gang, we deden een omslag om het boek en het verkocht toch wel. Dat is tegenwoordig echt anders.’ Tekst Hans van der Klis

et is dat Tilly Hermans nog steeds actief is, anders zou ik inmiddels wel de oudste uitgever van Nederland zijn, vermoed ik. Qua dienstjaren ben ik het zeker. En dan te bedenken dat ik in 1981 – samen met Peter Loeb – ook de jongste ben geweest.’ Een gesprek met Floor Jonkers (1956), uitgever van Omniboek, Z&K en de tijdschriften van KokBoekencentrum, gaat onvermijdelijk over de geschiedenis van het vak. Hoe in de loop der jaren uitgeverijen zijn gesneuveld en overgenomen, welke fondsen bij elkaar zijn gevoegd en hoe de cycli steeds korter lijken te worden. Als uitgever van Z&K heeft hij nog steeds titels onder zijn hoede die afkomstig zijn van het familiebedrijf West-Friesland waar hij eind jaren zeventig zijn carrière begon. Hij is gewoon met het fonds meegereisd: van West-Friesland naar Helmond, van Helmond naar Kok Kampen, en van Kok naar NDC|VBK, het tegenwoordige

VBKU. Z&K – Zomer & Keuning – is weliswaar een heel ander fonds dan de familieen streekromans die het familiebedrijf uitgaf, maar de sporen zijn onmiskenbaar. ‘Ik ben van 14-12-1956, en ik heb het gevoel dat ik al 63 jaar in het vak zit’, vertelt Jonkers. ‘Mijn vader en mijn moeder, mijn grootvader en mijn oom waren allemaal uitgevers. Drukkerij en uitgeverij West-Friesland in Hoorn was ons familiebedrijf. In het boekenvak waren wij vooral bekend – helaas, ben ik bijna geneigd te zeggen – van de Witte Raven Pockets. West-Friesland was goed in meisjesboeken, jeugdboeken en boeken voor dames. Onze grote auteur was Leni Saris. Daar hebben we uiteindelijk acht miljoen boeken van verkocht. Niet slecht toch? Ze bracht braaf elk jaar twee boeken uit, jaar na jaar. Voordat ik in 1981 uitgever werd, had ik bij de nodige auteurs op schoot gezeten.’ West-Friesland werd opgericht in 1943 door de grootvader van Floor

www.boekblad.nl

Jonkers, Floris Butter. Als krantenuitgever had Butter de beschikking over veel papier. ‘Mijn grootvader koos ervoor om het bedrijf te laten voortbestaan, hij had zestig mensen in dienst. De voorwaarde van de Duitsers was wel dat hij het Duitsgezinde nieuws op de voorpagina zette. Dat heeft hem na de oorlog nog een beroepsverbod opgeleverd, hij mocht zeven jaar geen krantenuitgever zijn. Maar in 1943 kreeg hij dus wel de kans een boekenuitgeverij op te zetten, uitgeverij West-Friesland. Dat deed hij samen met mijn oom, Flip Zwaan, de latere directeur van Unieboek en de Nederlandse Boekenclub. Oom Flip heeft als uitgever in de jaren vijftig, zestig en zeventig ruimschoots zijn sporen verdiend, hij was ook de man die als eerste Rien Poortvliet uitgaf.’ Verkeerde paard Jonkers kwam al jong in het bedrijf terecht. Zijn vader, Hein Jonkers, die na het vertrek van oom Flip de leiding over zowel de drukkerij als de uitgeverij in handen had gekregen, overleed in 1975 op jonge leeftijd. ‘Eigenlijk had ik naar de School voor Journalistiek gewild, ik was al voor mijn achttiende correspondent van verschillende kranten. Maar mijn vader haalde mij over om bij de uitgeverij te komen werken. Hij was ziek, ik kon niet weigeren. Ik was zelfs putjesschepper geworden als hij het had gevraagd. Na zijn overlijden ben ik naar de Frederik Muller Academie gegaan. In mijn stagejaar kwam ik bij mijn moeder, die de uitgeverij overgenomen had. Zij had het zwaar: ze had twee kinderen, was net weduwe geworden en de hele familie keek naar haar. Dus ben ik in 1978 in dienst getreden. De academie heb ik nooit afgemaakt. Later heb ik wel de papieren van de Vereniging gehaald. In 1981 werd ik uitgever en in 1984 kreeg ik de leiding over de hele holding.’ Veel te jong, weet Jonkers nu. ‘Op die leeftijd denk je dat je alles

UITGEVERIJ

‘MET Z&K HEBBEN WE HET PUNT BIJNA BEREIKT DAT WE MEER OMZETTEN IN DIGITAAL DAN MET PAPIER’ kunt. In het begin ging het nog redelijk, maar op een gegeven moment werden de resultaten minder.’ Jonkers had zich met West-Friesland willen onderscheiden met een literair kinderboekenfonds, maar dat kwam niet goed van de grond. ‘We deden destijds streek- en familieromans, we deden wat geschiedenis en we deden veel jeugdboeken. Op dat laatste fonds is het stukgelopen. Ik slaagde er niet in grote auteurs blijvend aan mij te binden. Ik was helemaal weg van literaire jeugdboeken, maar de meer literaire kinderboekenschrijvers wilden niet in een fonds met Leni Saris en de Witte Raven Pockets zitten. Zij voelden zich beter thuis bij uitgeverijen als Querido. Daardoor werd ik afhankelijk van acquisities uit het buitenland. Het fonds was te divers, de keuzes waren niet scherp genoeg. Ik heb kortom op het verkeerde paard gegokt.’ De drukkerij deed het wel goed, dus die werd ontvlochten. ‘Vervolgens heb ik een rondtocht door Nederland gemaakt met de uitgeverij onder mijn arm. Uitgeverij Helmond, begin jaren tachtig een hele grote uitgeverij en drukkerij, met strips, geschiedenis en romans in het fonds, heeft ons weggekaapt voor de neus van Kok en Malherbe & Partners, het latere Meulenhoff. Een groot voordeel: we konden lekker in Hoorn blijven.’ Onder Helmond maakte WestFriesland wel een scherpe keuze: de focus kwam op de romans te liggen. En dat bleef zo, ook nadat het fonds in 1992 weer werd doorverkocht, nu aan Kok Kampen. ‘Van

september 2019  jaargang 186

Helmond bleef weinig over, binnen zes jaar was ik de enig overgebleven werknemer. Vervolgens werd Kok zelf overgenomen door Bosch & Keuning. Kok had in die tijd de befaamde VCL-serie, van de Vereniging voor Christelijke Lectuur, die prima paste bij het oude fonds van WestFriesland, de familieen streekromans. Dat was eigenlijk een heel mooie combinatie.’ De VCL-serie dreef op abonnementen. Vier keer per jaar bracht Kok twee boeken uit. ‘Die gingen in ongelooflijke aantallen de deur uit’, herinnert Jonkers zich. ‘Ze hadden 180.000 abonnees. Dat is bijna allemaal verdwenen. Vroeger hadden we zes abonnees in één straat, nu nog eentje. Na de fusie met de Spiegel-serie van Zomer & Keuning hebben we de reeks omgedoopt in de Roman-serie. Tegenwoordig brengen we twaalf titels per jaar uit. Populaire fictie, noemen we het nu. Daar gaan we mee door tot het echt niet meer kan. Het leeuwendeel gaat nog steeds naar de abonnees. Dat zijn er nog altijd duizenden. De winkel maakt echt geen schapruimte vrij voor boeken die de consument elders goedkoper kan krijgen.’

houden en hebben zij het ergens in een lade opgeborgen.’ Begin deze eeuw kreeg Jonkers na een nieuwe herstructurering van de fondsen ook de geschiedenis-

‘OMNIBOEK MOET ZO LANGZAMERHAND WEL VOLWASSEN ZIJN. DAT BETEKENT IN DIT HUIS DAT JE TOCH WEL EEN MILJOEN OMZET MOET ZIEN TE CREËREN’ boeken van Kok onder zijn hoede. ‘Ik was altijd al geïnteresseerd in geschiedenis, mijn vader en mijn oom gaven mooie geschiedenisboeken en historische romans uit. Kok zag ook dat de geschiedenisboeken veel beter verkocht konden worden op de algemene markt. Dus vroeg de directie mij of ik dat wilde doen. Toen zijn we begonnen, aanvankelijk onder de naam Kok Geschiedenis. Dat werkte niet, dus heb ik aangedrongen op een andere naam voor het fonds. En toen hebben we Omniboek uit de

Dat de naam Omniboek een beetje non-descript is, kan Jonkers niet deren. ‘We hebben net een mooi nieuw logo met klassieke uitstraling. Dat maakt wel duidelijk welke richting wij voor ogen hebben. Natuurlijk hebben we niet alles meteen goed gedaan: aanvankelijk hebben we iets te veel populaire titels gebracht, op een te weinig academische wijze. Dat doen we nu veel beter. In Vlaanderen, waar veel liefhebbers zitten, hebben ze dat goed door: daar heeft Omniboek een heel “credibel” imago, zoals ze dat noemen. We zitten nog niet in de Ivy League, maar we zijn wel op weg, zeker met onze boeken over de Oudheid en de Middeleeuwen.’ Omniboek specialiseert zich tegenwoordig in mooi uitgegeven boeken, tot wel 700 pagina’s, hard-

Credibel Sinds begin deze eeuw staat Jonkers ook aan het hoofd van het geschiedenisfonds dat door Kok is opgezet en tegenwoordig de naam Omniboek draagt. Die naam gaat terug tot de jaren zeventig, toen het fonds bedacht werd door de directie van Kok. ‘Kok had best wat titels die ook interessant waren voor de algemene markt, maar de uitgeverij kon die lezers niet bereiken, omdat zij Kok echt als christelijke uitgeverij zagen. Toen werd Omniboek in het leven geroepen. Maar dat fonds was zo divers, dat het geen smoel kreeg. Begin jaren tachtig is Kok er weer mee opge-

lade gehaald. Zo prozaïsch is het: het was gewoon een mislukt experiment dat twintig jaar later een nieuwe kans kreeg.’ ‘We zijn langzaam begonnen, we hebben lang gezocht naar de juiste richting’, vervolgt Jonkers. ‘Van oudsher bracht Kok vooral religiegeschiedenis en boeken over het Koninklijk Huis en de Tweede Wereldoorlog uit. Dat is steeds een beetje verschoven. Toen we in 2011 naar Utrecht verhuisden, op het moment dat een groot aantal uitgeverijen van VBKU werd geconcentreerd, vanuit Baarn, Kampen en Utrecht, werd het weer even spannend. Toen moesten we opnieuw onze positie bevechten. De grote vraag was: welk geschiedenisfonds had de beste kansen? Kosmos had een goed geschiedenisfonds, De Fontein en Tirion deden ook nog wat. Maar omdat een lijvig accountantsrapport Kosmos uitsloot, kregen wij de kans. Daarna zijn we steeds gegroeid: elk jaar een ton meer omzet. En nu moet Omniboek zo langzamerhand wel volwassen zijn. En dat betekent in dit huis dat je toch wel een miljoen omzet moet zien te creëren. Daar zijn we druk mee bezig.’

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

cover, met leeslint, vaak rijk geïllustreerd. ‘Dat is het soort boeken dat de lezers in hun boekenkast willen hebben staan. Dat betekent dat wij boeken vaak verrijken: met illustraties, soms zelfs met aanvullend onderzoek, natuurlijk altijd in overleg met de oorspronkelijke auteurs. Dat gaan we bijvoorbeeld ook doen met het boek van Geoffrey Parker over Karel V, dat oorspronkelijk bij Yale is verschenen. Het is een goede manier om te kunnen concurreren met de oorspronkelijke, Engelstalige uitgave. Dat kost geld, alleen de vertaling kost al twaalftot vijftienduizend euro. Een eerste druk van 1500 exemplaren kan ook vaak niet uit, maar bij de tweede druk beginnen we te verdienen. En die tweede druk komt er vaak wel, mits ik een mooie recensie krijg in NRC Handelsblad, De Groene of bij OVT.’ New Adult Hoe hij leiding geeft aan Omniboek lijkt nog het meest op het ouderwetse uitgeven. Dat is bij Z&K heel anders. Met de afkalving van de series is er een heel ander krachtenveld ontstaan. De klassieke streek- en familieromans bestaan nauwelijks meer: de boeken-

kasten zijn vol, er is een levendige handel in tweedehands boeken online. Duizenden titels worden rondgepompt, zegt Jonkers. Nieuwe lezers kiezen vaak voor e-books. ‘Dat heeft ook een gevaarlijke kant: je kunt er als uitgever nog niet van leven. Maar met Z&K hebben we het punt bijna bereikt dat we meer omzetten in digitaal dan met papier. Dat komt voor een belangrijk deel doordat wij ons op een nieuw genre hebben gestort: dat van de New Adult. Dat is voor twintigers, de groep die na de Young Adult komt. Denk romantische fictie met een sexy twist, feelgood-boeken, de guilty pleasures van 18- tot 23-jari-

doelgroep wel. Wij hebben grote moeite de inkopers te overtuigen dat dit is wat de doelgroep wil. Sommigen kopen het gewoon niet in. Het gevolg is dat die meiden ook niet naar de winkel komen en dat het voor ons nauwelijks nog loont om printedities van New Adult te maken. Die lopen alleen in Vlaanderen goed.’ Binge-reading Het zijn dit soort ontwikkelingen waardoor Jonkers nog steeds geniet van zijn werk. ‘Tot 2007 ging alles zijn gang, we deden een omslag om het boek en het verkocht toch wel. Dat is tegenwoordig echt anders. Ik heb natuurlijk ook de ondergang van het familiebedrijf meegemaakt, dus ik weet dat alles cyclisch is. Misschien zijn de cycli iets korter geworden. Nu heeft Shared Stories [onderdeel van VBKU, red.] toch weer met veel plezier Bruna gekocht, omdat iemand bedenkt dat het nuttig kan zijn om uitgevers en boekhandels bij elkaar te zetten. Niet dat wij als uitgevers daar meteen van profiteren, Bruna zelf moet ook scoren, het zal hoogstens eens in een twijfelgeval in ons voordeel zijn. Maar het is best romantisch om dat weer bij elkaar te brengen.’ ‘De volgende uitdaging voor ons is de drang van de grote techreuzen om de klant helemaal in te kapselen. Je ziet de opkomst van de Originals bij de grote concerns, zoals Kobo en Storytel al doen. En die willen niet alleen Engels, maar ook Nederlands. Ze willen oorspronkelijk werk, om hun klanten te vangen in een keten waaruit ze niet kunnen ontsnappen. Dat wordt een belangrijke ontwikkeling. Die Originals zullen een soort binge-reading karakter moeten krijgen. Dus het is onvermijdelijk dat wij op termijn contentleverancier van Google en Amazon zullen worden. Of ik dat zelf nog meemaak? Nou, ik heb nog wel een paar jaar te gaan. Het zou zomaar kunnen.’ 

‘HET IS ONVERMIJDELIJK DAT WIJ OP TERMIJN CONTENTLEVERANCIER VAN GOOGLE EN AMAZON ZULLEN WORDEN’ gen. En die lezen massaal digitaal. Voor de marketing hebben we veel contact met bloggers en vloggers, zoals van Hebban. Die influencers pompen hun mening het internet op, om die jonge meiden te bereiken. Een spannende markt, want vaak zijn het arme studenten. Als ze een e-book voor € 6,99 kopen, kunnen zij hun pasta soms niet betalen.’ De Nederlandse inkopers hebben soms moeite met deze doelgroep, zegt Jonkers. ‘Als 63-jarige man moet ik oppassen wat ik zeg, want ik weet ook niet wat jonge vrouwen van allerlei etnische afkomsten willen lezen. Ik zorg dat ik advies krijg van mensen die deze doelgroep kennen. Maar we krijgen deze boeken niet met de juiste omslagen de winkel in. Traditioneel gezien had romantische fictie zwierige, ietwat zoete omslagen. Maar de smaak van deze doelgroep is veranderd. Zij willen Amerikaanse omslagen, met een bijna non-fictie-achtige uitstraling. Ik houd er niet van, de inkopers ook niet, maar de

september 2019  jaargang 186

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

voor

15,-

p/m

Kortingscode: online2018

32 24

p/m

Kortingscode: boekblad2018

www.boekblad.nl

* *Genoemde Genoemde prijzen zijnexclusief exclusiefBTW. BTW. * Deze is geldig 1 maart 2018 prijzen zijn *Deze actieactie is geldig t/m 1 t/m november 2019

COLUMN Marjoleine Wolf SPEKKEN

FOTO: DEM10/ISTOCK

Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds. Plotseling zag ik op sociale media een stroom aan foto’s van stapels ingepakte boeken en postpakketjes voorbij komen. Met jaloersmakende teksten erbij als ‘als dit zo doorgaat mogen we wel snel een nieuwe medewerker aannemen’ en andere jubelkreten van opgewonden boekverkopers. De stapels boeken en postpakketjes bleken bestellingen te zijn die bij de boekhandels waren binnengekomen via de net gestarte onlineboekwinkel Bookaroo. Wij wilden ook wel zulke stapels bezorgen of versturen! Zeker nu de rustige zomerperiode voor de deur stond, leek het me geen straf om op de fiets te stappen om een boek te bezorgen of op te sturen. Wij hebben veel oudere klanten en bezorgden al aan huis, maar ik voelde me toch altijd een beetje ongemakkelijk om de bijbehorende financiële transacties in iemands woonkamer te doen. Dat hoefde nu niet meer, want de betaling liep via Bookaroo. Het aanmelden was zo gepiept. Omdat een bestelling die bij ons binnenkwam maximaal een uur alleen door ons geclaimd kon worden, hield ik de mail nauwlettend in de gaten. En voilà! Daar kwamen de eerste orders al binnen. Heerlijk om boeken, zowel goed lopende titels als boeken die al langer in de kast stonden, op deze manier uit eigen voorraad te verkopen. Het boek moest wel door de brievenbus kunnen. Als het dikker was dan 3 cm ging het vaak terug de kast in, want met de marge van 5 procent voor Bookaroo en bijna 7 euro aan verzendkosten voor één boek konden we zeker geen nieuwe medewerker aannemen, hoeveel bestellingen we ook zouden krijgen. Als het wel paste, pakten we het boek mooi in, deden er een persoonlijk kaartje bij en stapten op de fiets. Al snel kregen we er steeds meer handigheid en vooral ook lol in. Claimen, meten, inpakken en wegbrengen. Persoonlijk bezorgen of via de post. Het liep zo lekker dat we zelfs overwogen om een elektrische bakfiets aan te schaffen! Ook onze klanten reageerden positief op het initiatief van Bookaroo. Het idee dat ze online boeken konden bestellen en toch de lokale boekhandel konden ‘spekken’ (zoals omschreven op de website van Bookaroo) sprak ze zeer aan. Toen we uitlegden dat als ze ons écht wilden spekken, ze toch het beste via onze eigen website konden bestellen, reageerden ze vaak verbaasd. Maar het kwartje was wel gevallen! En toen was het opeens stil. Als inmiddels Bookaroo-verslaafde checkte ik voortdurend de mail en de Bookaroo-marktplaats, maar er kwamen nauwelijks nog nieuwe bestellingen binnen. Ik was inmiddels zelfs bereid om naar Groningen te fietsen om maar een boek te kunnen bezorgen, maar ook daar gebeurde op Bookaroo-gebied bar weinig. Onlangs lieten de initiatiefnemers weer van zich horen. Bijgekomen van de ‘sexy’ lanceringsfase – ruim 10.000 bestellingen in twee weken – realiseren ze zich dat ze het niet alleen kunnen. Ze zijn op zoek naar investeerders die Bookaroo een warm hart toedragen. Ik hoop dat ze snel een partij vinden. De groei van onlineverkoop gaat hard en is helaas niet tegen te houden. Het is Bookaroo in korte tijd toch maar mooi gelukt om boekenkopers duidelijk te maken dat ze online in ieder geval een keuze hebben. En mocht het straks weer stormlopen, dan kopen we de elektrische bakfiets die we op het oog hadden natuurlijk bij de lokale fietsenwinkel. Want die mag ook wel weer eens flink gespekt worden. 

BOEKHANDEL

Nieuwe stek voor Vos & van der Leer

‘We merken al dat klanten langer in de winkel blijven’ Boekhandel Vos & van der Leer in Dordrecht verhuisde in juni naar een nieuwe locatie in het oude centrum. Het gebouw schept mogelijkheden voor extra activiteiten maar het historische interieur biedt de klant vooral meer beleving. ‘Sfeer kun je niet kopen, die zit in het pand.’ Tekst Vera Ros Beeld Chris van Houts

lck soecke sijn gadingh.’ Toepasselijk is de geveltekst op de nieuwe locatie van boekhandel Vos & van der Leer in Dordrecht zeker. De winkel zit sinds juni in het voormalige pand van Veilinghuis Mak aan de Visstraat. Dat sloot drie jaar geleden de deuren en polste de Libris-winkel al eens voor vestiging op de historische locatie maar de boekhandel zag daarvan toen nog niet de noodzaak. Dat veranderde toen V&D, de buurman van Vos & van der Leer aan de Voorstraat, vertrok en de aanloop fors afnam. ‘We waren daar nog maar een van de drie niet-horecazaken en de huurprijs bleef even hoog’, vertelt eigenaar Piet Makkenze. ‘Nu betalen we bijna de helft minder huur. Dat maakte het ook makkelijker om naar de bank te stappen. Het is een pand met een ziel dat de klant beleving biedt, geen doos zoals onze vorige winkel. Slechts één klant vroeg zich af waarom we tussen die oude meuk gingen zitten, van anderen kregen we louter positieve reacties. We merken al dat klanten langer in de winkel blijven.’ De ziel zit ’m vooral in

de historische details van het uit 1885 stammende gebouw. Zoals de Jugendstilgevel, gietijzeren pilaren, granieten vloer en houten lambrizering. Vol gaatjes van spijkers waar vroeger de schilderijen aan hingen maar dat geeft het interieur iets doorleefds. De houten boekenkast van Martinus Nijhoff achter de kassabalie past er goed bij. Het winkeloppervlak bestrijkt ongeveer 260 vierkante meter. ‘We hebben twintig meter moeten inleveren maar dat zie je niet, hoor’, verzekert Makkenze. Dat komt door de veranderde indeling en inhoudelijke keuzes. De klassieke cd’s zijn uit het assortiment gehaald, het wenskaartenaanbod is verkleind en er is gesneden in het literaire aanbod. ‘Van bekende titels waarvan twee of drie exemplaren te lang in de kast stonden, is nu één exemplaar beschikbaar.’ Waar je vroeger meteen tussen de boeken stond, vind je na de entree nu de bestsellerwand, wenskaarten en tijdschriften. ‘Om rust te krijgen bij de boeken’, licht Makkenze toe. De kasten met thrillers, literatuur, Engelstalig en non-fictie staan achterin. Nieuw zijn twee

www.boekblad.nl

knusse hoekjes met fauteuils, om onder het genot van een kopje van de Dordtse koffiebranderij, een andere noviteit, rustig een boek in te kijken. Ook de aparte kinderafdeling in een ruimte na de entree is nieuw. ‘De bovenverdieping willen we in de toekomst gaan gebruiken voor lezingen, tentoonstellingen en signeersessies’, vertelt Makkenze. Voor hem is de verhuizing een mooie afsluiting van 48 jaar bij Vos & van der Leer. ‘Ik ben nu aan het afbouwen. Mijn zoon doet de volledige inkoop, mijn dochter kijkt mee en doet alles dat geen boek is en personeelszaken.’ Zij koos ook de oosterse vloerkleden uit, die zodanig zijn bewerkt dat ze een doorleefde look hebben. Samen met de historische interieurdetails geven ze de bezoeker het gevoel dat de boekhandel al jarenlang op deze plek zit. ‘Dat zeggen alle klanten’, bevestigt Makkenze. ‘Sfeer kun je niet kopen, die zit in het pand.’

De fraaie Jugendstilgevel. De sterren in de ronde gevelramen zijn geen Davidssterren, maar symbolen voor het hemelse van de kunst en het aardse van de handel. Dat past natuurlijk prima bij een boekhandel. De deuren worden binnen nog altijd met een ijzeren grendel afgesloten.

De originele sleutelbos die Makkenze kreeg overhandigd bij de overdracht van het pand. Piet Makkenze: â€˜Het is een pand met een ziel dat de klant beleving biedt.â€™

september 2019 î ‰ jaargang 186

BOEKHANDEL

Vos en van der Leer in beeld De nieuwe kinderafdeling. De rode lambrizering en groen geschilderde wanden versterken de vrolijke uitstraling, vooral als het zonlicht door het kleurige glas-inloodraam valt.

Zithoekje bij de afdeling Engelstalig en Young Adult. De winkel heeft al twee keer een goedbezochte Young Adult-avond georganiseerd, met boekbesprekingen, een live-chat met een auteur en een workshop boekenleggers maken.

De granieten vloer zit vol scheuren omdat die op zand is gestort en daardoor op sommige plaatsen verzakt. Dat vereiste enig kunst- en vliegwerk bij de plaatsing van de kasten. Het hoogteverschil bedraagt in totaal 11 centimeter.

www.boekblad.nl

Voor het interieur tekende interieurarchitect Sjaak Hamstra. De ‘verrookt gele’ wanden kregen een mooie, diepblauwe kleur. De enorme vaas is een grapje van de architect, zegt Makkenze. ‘We weten nog niet of we er bloemen in moeten zetten of hem zo laten.’

De bestsellerwand met daarachter de originele houten trap naar de eerste etage. De winkel wilde die afschermen met een glazen pui maar dat mocht niet van Monumentenzorg.

De kassa met daarachter de kast van Martinus Nijhoff. Het kassablok komt uit de oude winkel. De marmeren plaat erop is in een keukenfabriek uitgezocht en past mooi bij de vloer. De plaatsing van de kassa (en van de bestsellerwand) waren een idee van de medewerkers. Op de balie en de achterwand worden nog teksten geprojecteerd. 

september 2019  jaargang 186

Geschiedenis van Nijmeegs boekenimperium

‘Maatschappijkrities’ drukken, uitgeven en verkopen Nadat de geur van revolutie in 1968 naar Nederland was overgewaaid kwam ook hier het studentenvolk in opstand, wat vooral veel lezen, schrijven en praten betekende. In Nijmegen werd dat deels gefaciliteerd door een drukkerij (SSN), een uitgeverij (SUN) en een boekhandel (De Oude Mol). Hun geschiedenis plus de context is een halve eeuw na dato in een boek samengevat.

Tekst Enno de Witt

n Nijmegen kwamen alle voorwaarden eind jaren zestig bij elkaar. Het aantal studenten aan de universiteit groeide enorm, in het buitenland gistte en borrelde het en een aantal personen voelde zich geroepen het systeem omver te werpen. Lont in het kruitvat waren voorgestelde veranderingen in de manier waarop universiteiten werden bestuurd. Die zouden worden doorgevoerd ten faveure van systeem en kapitaal, terwijl volgens activisten als studentenleider Ton Regtien (1938-1989) de universiteiten juist laboratoria moesten zijn voor verandering, waarbij de studenten het voor het zeggen zouden hebben. Als dat bekend klinkt klopt dat, sindsdien horen dit soort geluiden bij de academische folklore. Aanvankelijk werden de revolutionaire geschriften met een stencilmachine vermenigvuldigd, een techniek zo oud en versleten dat Ruud Abma zich in Een zaak van lange adem genoodzaakt ziet uit te leggen hoe dat ging. Terwijl

de diverse concurrerende revolutionaire facties elkaar in de haren vlogen over hoe precies de geesten van Marx, Engels en Lenin vaardig over de stad moesten worden, regelde een aantal activisten dat niet vies was van het slijk der aarde een forse lening waarmee een offsetpers en nog wat aanpalende apparatuur werd aangeschaft. Daarmee was de Stichting Studentenpers Nijmegen (SSN) een feit. Een aantal initiatiefnemers was kort daarna ook betrokken bij de oprichting van de Socialistiese Uitgeverij Nijmegen (SUN) – de spelling werd later genormaliseerd – die met hulp van onder anderen Rob van Gennep tot stand kwam. Die had een concurrerende uitgeverij in Amsterdam, maar destijds waren de linkse theoretische boeken niet aan te slepen, dus plek genoeg voor nog een huis dat daarin voorzag. De SUN verkocht bijvoorbeeld van Ernest Mandels Inleiding in de marxistiese ekonomie, dat in 1970 verscheen, maar liefst 48.000 exempla-

www.boekblad.nl

ren, terwijl het hier – weet ik uit ervaring – om een tamelijk taai werk gaat. De eerste jaren waren dan ook zeer succesvol. De uitgeverij kon in 1972 al een herenhuis aan de Bijleveldsingel kopen. Intussen was de klassieke negentiende-eeuwse trits drukkerij, uitgever en boekhandel voltooid met de oprichting van De Oude Mol. De naam komt bij Marx vandaan, die vergeleek het proletariaat met een mol die ‘de instituties van de bourgeoisie had ondergraven en al doende ook nog een mooi ondergronds gangenstelsel voor verdere actie tot stand had gebracht’. Boeken werden er genoeg verkocht, maar SUN was geen doorsnee uitgeverij en moest behoedzaam opereren, om niet deze of gene ideologische splinter voor het hoofd te stoten. Dat ging niet altijd even goed, met name de communistische CPN moest weinig hebben van de uitgeverij. Die gaf bijvoorbeeld vertalingen uit van Marx en Engels, wat volgens de partij het

VAKLITERATUUR

monopolie was van de eigen uitgeverij Pegasus. Toen SUN tien jaar bestond gaf het CPN-hoofdbestuur de Nijmeegse leden het dringende advies de receptie links te laten liggen.

Holterman kwamen later opnieuw in vaste dienst. Voor alle drie bedrijven geldt dat ze om het hoofd boven water te kunnen blijven houden ook professionaliseerden, waar vroeger vooral vrijwilligers Naarmate de jaren zeventig vorderden de dienst hadden uitgemaakt. De eens maakte links Nederland een metamor- zo gesmade kapitalistische structuren fose door, die voor met name De bleken in de praktijk van Oude Mol en SUN gevolgen levensbelang voor het zou hebben. De op het voortbestaan. Een ‘SUN was geen marxisme-leninisme ontwikkeling die gestoelde theorie van ook Van Gennep doorsnee uitgede klassenstrijd, die doormaakte, verij en moest beonherroepelijk zou zoals te lezen valt hoedzaam opereren, uitmonden in de in Geke van der om niet deze of gene dictatuur van het Wals biografie proletariaat, maakte van Rob van Genideologische splinter plaats voor een hele nep. voor het hoofd te waaier aan onderwerstoten’ pen. In de CPN maakDe nieuwe koers ten de gestaalde stalinissloeg bij SUN aantische kaders plaats voor een vankelijk goed aan, die regenboogcoalitie met een sterke evolueerde, zoals Abma Hoeks feministische component. Het leverde citeert, ‘van een maatschappijkritisch, nog wel wat bestsellers op, maar het marxistisch geïnspireerde uitgeverij werd duidelijk dat louter uitgeven naar een huis voornamelijk gericht op voor linkse lezers weinig toekomstbenon-fictie met een cultuurhistorische stendig was. en filosofische inslag’. De bedrijven Het trio bedrijven ontwikkelde zich werden bovendien een factor in het als reactie in een culturele richting, Nijmeegse culturele leven, maar in de zonder dat de linkse afkomst werd ver- jaren negentig liep het toch verkeerd. loochend. Vanzelf ging dat niet. ‘Hoe De boekhandel ging in 1994 over kom je een financiële crisis te boven de kop en werd overgenomen door zonder je identiteit in te leveren? Dat Wouter Roelants, die van boekhandel werd de vraag voor de SUN in de Roelants/v.h. De Oude Mol een succes eerste helft van de jaren tachtig.’ De wist te maken. De SSN werd in 1999 oplossing werd gevonden in verbreovergenomen door Veenman Drukding van het fonds, dat het gehele kers uit Ede. In 2003 kwam daar de terrein van de geesteswetenschappen Nijmeegse drukkerij MacDonald bij, ging beslaan, naast de wandel- en maar later dat jaar ging het concern fietsgidsen die door het imprint failliet. Dwarsstap werden uitgegeven. Daarbij SUN ging steeds slechter draaien, werd niet alleen veel zorg en aandacht werd in 2000 verkocht aan Boom en besteed aan de inhoud, maar ook aan verhuisde twee jaar later naar Amsterde uitvoering van de boeken. dam, waar langjarig directeur Sjef van Het was pure noodzaak, maar niet afde Wiel, directeur vanaf de oprichdoende. In 1979 werd verlies gedraaid ting, het SUN-fonds onder zijn hoede en dat werd in de jaren die volgden nam. In 2012 werd het imprint, dat niet beter. Het dieptepunt volgde zich beperkte tot uitgaven aangaande in 1983 toen de drie gezichts- en architectuur, vanwege een krimpende koersbepalende medewerkers Henk markt opgeheven. Hoeks, Hugues Boekraad en Margreet Een tijdperk was ten einde gekomen, Holterman werden ontslagen, met de maar het verhaal kreeg nog een toezegging dat ze als het wat beter zou staartje. Hoeks, Van de Wiel en enkele gaan terug mochten komen. Hoeks en andere oud-medewerkers van SUN

september 2019  jaargang 186

raakten betrokken bij het initiatief van Marc Beerens om een nieuwe, Nijmeegse uitgeverij op te richten, die hij Vantilt doopte, waarbij dit boek nu is uitgegeven. De eerste titel zou in 1996 eerst bij SUN verschijnen: Feit en tussenkomst. Geschiedenis en opvattingen van Tijd en Mens (1949-1955) van Jos Joosten. Dat ging niet door, zodat Beerens en zijn toenmalige compagnon Joosten besloten voor zichzelf te beginnen. Abma noemt zijn boek een essay en merkt op dat de geschiedenis van de drie bedrijven een meer uitvoerige en diepgaande analyse verdient. Dat is zeker waar, maar wat hij in dit beperkte bestek voor elkaar heeft gekregen verdient alle lof. Geef daarom de man een bak subsidie, zodat hij het standaardwerk kan schrijven over een stuk uitzonderlijke boekenvakgeschiedenis, dat toch ook weer heel goed past binnen het grotere vaderlandse kader. 

Ruud Abma, Een zaak van lange adem. Hoe een Nijmeegs boekenimperium de studentenbeweging overleefde. Uitgeverij Vantilt – € 19,50. 128 pagina’s. ISBN 9789460044342.

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Arno Koek over:

Verbouwingsperikelen (én kroketten)

Boekhandel Blokker van Arno Koek in Heemstede wordt twee keer zo groot: het belendende pand wordt erbij getrokken. Een grote verbouwing, die ook een verhuizing naar een tijdelijk onderkomen betekent.

Na maandenlange voorbereiding met het ontwerpbureau, de architect, de aannemer, de interieurbouwer en de collega’s was het eindelijk zover! Op zondag 11 augustus verhuisden wij voor twee maanden naar een ander pand in de winkelstraat. Mijn eerste gedachte om rond de verbouwing gewoon op eigen locatie door te gaan (een beetje vanuit de winkel, een beetje vanuit een bouwkeet en een soort groentekraam) stuitte al snel op tegenstand. Het leek me wel ludiek en geinig, maar de rest van Heemstede was tegen!!! Dus moest er een nieuw plan komen: een tijdelijke locatie.Er stonden drie

panden in de straat leeg, waarvan er twee geschikt waren. Na bezoek en overleg koos ik de ruimte waar voorheen schoenenwinkel Nelson zat. Die was inmiddels verhuisd naar een pand verderop bij SissyBoy. Dus in onderhandeling met de pandeigenaar, een lokale bewoner met een groot bedrijf in vastgoed. Omdat de kosten al opliepen voor de verbouw en inrichting van de nieuwe winkel, wilde ik geen tot weinig huurlasten hebben voor deze locatie. Wat te doen? Ik had een brutaal maar hopelijk sympathiek idee. In de mail met uitleg aan deze directeur, waarin ik meldde dat

www.boekblad.nl

Heemstede straks trots mag zijn op een nieuwe, vergrote boekhandel, stelde ik voor om GEEN huur te betalen, om de kosten in de hand te houden, maar alle medewerkers van zijn bedrijf (ongeveer 25 mensen) twee boeken voor de vakantie uit te laten kiezen. Ik drukte op ‘send’! De volgende dag ontving ik van hem een mail: hij wilde me graag helpen. Een van zijn mensen zou contact met me opnemen en het verder afhandelen. Voor ongeveer 50 boeken en 250 euro per maand voor gas en licht was ik ineens de trotse eigenaar van een tijdelijk winkelpand.

In het pand stonden nog presentatiekasten met Ecco en Ara erop en hier en daar Nelson (daar kwamen later de nu bekende grappen uit voort: boeken van Nelson Mandela en ook de boeken van Jimmy Nelson gingen ineens veel harder lopen!). De wanden zagen er fris en kleurrijk uit. De architect wist mij te melden dat er kasten uit het Noord-Hollands Archief beschikbaar waren, in verband met een renovatie. Ik mocht ze kosteloos ophalen. Zondag 11 augustus 9.00 uur: veertien mensen (medewerkers, vrienden en familie) waren aanwezig voor de tijdelijke verhuizing, we hadden er twee dagen voor uitgetrokken. We begonnen met koffie en instructie. Een inpakploeg, een transportploeg en een uitpakploeg. We gingen van start. De indeling was al gemaakt en iedereen wist wat hij/zij moest doen. Het liep als een trein en om 17.00 uur stopten we ermee. Alles was over: boeken, enkele kasten, en de inrichting was zelfs al grotendeels gedaan. Geweldig. De volgende dag om 9.00 uur gingen we verder met vijf medewerkers en om 13.00 uur was alles ingericht. Iedereen mocht lekker naar huis, uitrusten voor de volgende dag als we opengingen, en ik bleef nog achter met de technische man voor de pc’s, internet en kassa-installatie. Om 18.00 uur werkte alles! Tevreden keek ik uit naar de volgende dag als de winkel open zou gaan. En tevreden keek ik terug op een heftig en goed weekend, met dank aan alle inzet van mijn vrienden en bekenden. Tot slot keek ik terug op de lunch van zondagmiddag en het genot waarmee veertien broodjes kroket dankbaar en met veel genoegen waren verorberd. Het leven is zo simpel: lekkere kroketten en iedereen wordt blij! P.S. Een week later had ik het bestuur van Libris/Blz. op bezoek en ik zou de lunch verzorgen. Je raadt het al... Een broodje kroket doet wonderen!

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Sandra de Jong van Boekhandel Novita (Bennekom): Zoals zo vaak als je ergens vol van bent, komt er meer van op je pad. Zo kwam dit boek op mijn pad toen ik terug was van mijn week vrijwilligerswerk in het vluchtelingenkamp op Lesbos. Nog steeds komen er iedere dag boten aan op de diverse eilanden. Boeken zoals De bijenhouder van Aleppo maken mensen bewust van wat er gaande is en dat is een belangrijke schakel in deze moeilijke kwestie. Christy beschrijft op een mooie, maar eerlijke en heldere manier het fictieve verhaal van bijenhouder Nuri en zijn vrouw Afra. Ze vluchten uit Aleppo en overleven de zware boottocht, het vluchtelingenkamp, de screeningen voor een verblijfsvergunning. Maar bovenal vinden Nuri en Afra elkaar weer terug ondanks hun grote verdriet om het verlies van hun zoon Sami. De bijen vliegen als een rode draad door het verhaal en geven precies weer waar het boek over gaat: geloof, hoop en het belangrijkste: liefde. Het boek gaat onder je huid zitten, maar het is een must read! DE BIJENHOUDER VAN ALEPPO CHRISTY LEFTERI (MOZAÏEK, € 20,99)

september 2019  jaargang 186

Monique Eskens van De Drvkkery (Middelburg): Met het verstrijken der jaren merk ik dat ik steeds sceptischer reageer op aanprijzingen van uitgeverijen als ‘we verwachten er veel van’, ‘tigduizend exemplaren verkocht in…’, maar bij dit boek kan ik de kwalificatie ‘de bestsellersensatie uit Spanje’ wel onderschrijven. Het is een prima thriller, met een goede, intelligente en zeer spannende plot, die het genre ontstijgt door de legendes, cultuur en geschiedenis die erin verweven zijn. Het verhaal speelt zich af in en rond de hoofdstad van Baskenland, Vitoria of Gasteiz. Twintig jaar na een aantal rituele moorden is een seriemoordenaar actief die hier duidelijk op voortborduurt. Ik heb het ademloos uitgelezen. Wat mij ook erg beviel was de duidelijk andere sfeer dan die van de meeste Scandinavische of Angelsaksische thrillers. Het boek werd vrijwel meteen na verschijnen al goed verkocht, ik vermoed mede door de combinatie van het sterke omslag en de sympathieke prijs.

DE STILTE VAN DE WITTE STAD EVA GARCÍA SÁENZ DE URTURI (A.W. BRUNA, € 15,-)

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Walter Jansen van boekhandels Jansen & de Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem): Feitenkennis, met de ondertitel ‘Tien redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt’, is een boek met een hoge urgentie, een boek om prominent op de balie te leggen en om iedereen aan te raden. ‘Iedereen zou dit boek moeten lezen’, schreef de Volkskrant; ‘Een geweldig en belangrijk boek’, vond Ionica Smeets; ‘Een van de belangrijkste boeken die ik ooit heb gelezen’, aldus Bill Gates. Mij stoorde een enkele keer de toon van het boek, het etaleren van de eigen kwaliteiten, maar desondanks is Feitenkennis een boek dat ik met klem zou willen aanbevelen. Ons wereldbeeld is eenzijdig en negatief ingekleurd omdat we antennes hebben voor negatieve informatie en missen hoeveel er is verbeterd. Het gaat aanmerkelijk beter met de wereld dan we vaak denken. Lezen dit boek en verkopen! Uw klanten worden er blij van en u ook. FEITENKENNIS HANS ROSLING (SPECTRUM, € 22,50)

Marlèn Nolta van boekhandel Van Pampus (Amsterdam-Zeeburg): Ontheemde mensen, hetzij vrijwillig vertrokken uit hun geboorteland dan wel verjaagd of ontvoerd, zijn van alle tijden, maar ieder era heeft zijn eigen verhaal en chroniqueurs die het telkens weer de moeite waard maken om erover te lezen. In de roman Washington Black van Esi Edugyan volg je het avontuurlijke leven van een slaaf op Barbados in de negentiende eeuw. Hij vlucht met zijn meester Titch Wilde, een bezeten bioloog, ontdekkingsreiziger en uitvinder, in een heteluchtballon naar het barre Noorden van Amerika. Er volgt een soort Jules Verne-achtige reis van talloze jaren, waarin de beide karakters zich steeds scherper gaan aftekenen. Titch blijkt een duister verleden te hebben dat hem zijn hele rusteloze leven al voortjaagt en afbrandt, terwijl Washington een vrij man wordt die zich tot een inventief, integer mens ontwikkelt en zijn eigen toekomst vormgeeft. Een prachtig geschreven geschiedenis waarin je ook op wetenschappelijk gebied nog van alles opsteekt. Een warme aanrader! WASHINGTON BLACK ESI EDUGYAN (SIGNATUUR, € 22,99)

Lisette Noordzij van boekhandel Roodbeen (Nijkerk):

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke):

Anne Moraal schreef met Honden huilen niet een boek dat intrigeert, gewone mensen een stem geeft en je laat nadenken over het leven. Het boek laveert tussen het platteland van Noord-Korea en hoofdstad Pyonyang, en speelt zich ook af in Amsterdam. Leuk weetje: dat restaurant in Amsterdam heeft echt bestaan. Ik genoot enorm van dit boek: verrassend, goed en fris geschreven. De roman is strak gecomponeerd, niets is te veel – het is ontdaan van alle opsmuk. Je blijft binnen de blik van een jong NoordKoreaans meisje, de wereld zie je door haar ogen. Haar dromen, de kracht van haar fantasie maken dit boek sterk. Ik verwacht dat dit boek bij jongeren enorm populair gaat worden voor de leeslijst. Het heeft genoeg thema’s om uit te diepen, dat is natuurlijk ook leuk om in een leesclub te doen. Anne Moraal debuteert met dit boek, ik kijk al uit naar het volgende verhaal en naar het bezoek van Anne aan onze winkel!

Eigenlijk kan een boek met zo’n titel niet meer stuk, want wat is helender dan een boek en sterker dan drukinkt? Tom woont in Australië en ziet zijn vrouw twee keer verdwijnen. Als de Joodse Hannah het idee opvat een boekhandel in zijn dorp te beginnen, vraagt ze hem technische klusjes te doen. Hij wordt verliefd op die bijzonder geklede, raadselachtige, beetje gekke vrouw die tegen de klippen op 7500 titels in voorraad neemt, inclusief vele nonbestsellertitels die ze toch denkt te verkopen. Ze kan niet zonder de hulp van Tom die door haar literatuur leert kennen, maar zich in de boekhandel een bedrieger voelt en zo snel als het kan in zijn werkkleren vlucht. Hannah is op die plek gelukkig tot in het diepste van haar wezen. Totdat blijkt dat dit niet de totale Hannah is. In de tweede verhaallijn krijgt de lezer meer van haar kampverleden te zien dat het proces van afstoten en aantrekken verklaart. Intrigerend, mooi boek.

HONDEN HUILEN NIET ANNE MORAAL (LEBOWSKI, € 21,99)

www.boekblad.nl

DE BOEKWINKEL VOOR GEBROKEN HARTEN ROBERT HILLMAN (A.W. BRUNA, € 20,99)

Audio, Video, Cogito.

NEW:

BOOK SALES OVER THE ENTIRE WEEKEND!

NIEUWE E RVA R I N G OP DE #FBM19

Dé locatie voor audiocontent voor uitgeverijen. Ontdek nieuwe inzichten op 17 oktober 2019: tijdens de Frankfurt Audio Summit leert u alles over de belangrijkste trends en uitdagingen in audio-uitgaven.

#fbm19 Bestel hier uw toegangsbewijs voor de vakbeurs: buchmesse.de/audio

buchmesse.de/visit

De Business Club: een exclusieve beurs-experience en de beste manier om uw nieuwe klanten te ontmoeten. buchmesse.de/business-club

A I R L I N E PA RT N E R :

september 2019  jaargang 186

Inspiration. At the fair and 365 days at bookstores. #BOOKMOMENTS

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak? Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:   

Staat 4 weken online op boekblad.nl Wordt gedeeld op onze sociale media Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl



Boekblad

Published on Sep 18, 2019

Boekblad #9 2019

Vakblad voor het boekenvak

Boekblad #9 2019

Published on Sep 18, 2019

Vakblad voor het boekenvak

boekbladmagazine

Go explore