Boekblad #11 2019

JAARGANG 186 NOVEMBER 2019

11

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

Het Donner Kwintet

Trots op nieuw Rotterdams boekenpaleis november 2019 î ‰ jaargang 186

00

@BazarowCOM @Bazarow_COM @Bazarow_COM

www.bazarow.com

Voor een “kleine revolutie in het boekenvak!

Bazarow.com is een nieuwe een verkopende boekensite, waar je meer kan doen dan alleen boeken kopen. We publiceren recensies van deskundigen, zowel fictie als non-fictie, nieuws en zelfs een wekelijks digitaal magazine; oftewel, alles wat een echte boekenfan nodig heeft en dat op één site. En we gaan nog veel meer doen!

Bazarow kijkt bovendien verder dan de online wereld en wil eraan bijdragen dat de boekensector levendig en gezond blijft. Wat we willen en doen: - Stimuleren van de boekensector - Ondersteunen van schrijvers en vertalers - Eerlijke prijs voor uitgevers - Vanaf 2020 een intensieve samenwerking met de fysieke boekhandel - Én gewoon een hele goede en mooie boekensite maken

Deze spread is mede mogelijk gemaakt door Veldhuis Media: met een warm hart voor boeken

Bazarow Magazine Iedere zaterdagochtend verschijnt het wekelijkse digitale Bazarow Magazine met daarin het laatste nieuws over boeken, voorpublicaties, recensies, diverse lezersacties en nog veel meer. Een abonnement op Bazarow Magazine is gratis. magazine.bazarow.com. Uitgevers die hun boek willen presenteren in Bazarow Magazine kunnen een mail sturen naar info@deleesclubvanalles.nl*.

*Bazarow werkt redactioneel intensief samen met De Leesclub van Alles

INHOUD

20

IN DIT NUMMER:

10 jaar digitaal lezen bij Bol.com Samen innoveren ‘superbelangrijk’

EN VERDER 06 Vooraf

24

Donner in het nieuw Walhalla voor de boekenliefhebber

10

Vincent van de Vrede: ‘Coolsingel’

08 Over het nieuws

Maja Matthys, Jessica Durlacher,

André Van Halewyck

16 Uitgeverij Boycot

Licht provocerend en eigenzinnig

30 Niet bij boeken alleen

Nieuw onderzoek KVB Boekwerk naar auteursinkomsten

35 Column

Marjoleine Wolf: Yes, we can!

Wisseling van de wacht bij Hijman Ongerijmd Frank & Monique volgen Theo & Hermien op

38

36 Vakliteratuur

Denkend aan Donner en

Binnen bij Bol.com

40 Boekverkoper schrijft

Kindercultuur Congres ‘Diversiteit moet mainstream worden’

Gerben de Bruijn (Boekhandel Post Scriptum): ‘Nooit meer rustig in Schiedam’

41 Boekverkopers lezen Recensies

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Gerben de Bruijn, Maarten Dessing, Mieke van Dooren, Jessica Durlacher, Inge van Es, André Van Halewyck, Sandra de Jong, Maja Matthys, Marlèn Nolta, Mirjam Noorduijn, Vera Ros, Merijn Schipper, Mik Vaes, Enno de Witt, Marjoleine Wolf.

Foto omslag Chris van Houts

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur.

T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

Advertenties Willemien Geenen, sales & marketing T (072) 531 49 78 E willemien@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/ voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

november 2019  jaargang 186

5

COOLSINGEL Voor voetbalfans is er de eerste jaren waarschijnlijk geen reden om naar de Rotterdamse Coolsingel te komen: een kampioenschap vieren van Feyenoord lijkt voorlopig ver weg.

Maar voor boekenliefhebbers is het een mooie bestemming voor

00

een dagje uit en voor boekenvakkers is een bezoek aan de Coolsingel eigenlijk verplichte kost. Eind oktober opende daar immers, in een gerenoveerd en uitgebreid rijksmonument, het vernieuwde Donner de deuren. Met een oppervlakte van 3750 vierkante meter is het de grootste boekwinkel van Nederland, in elk geval op dit gebied staat Rotterdam

www.boekblad.nl

even voor op de concurrentie uit de hoofdstad. Aan de heropening ging een lange en ingewikkelde verbouwing vooraf. Het resultaat is een felicitatie waard én een uitgebreide reportage in dit nummer van Boekblad.

Behalve aan de grootste fysieke boekwinkel van Nederland schenken we ook aandacht aan de grootste speler op de digitale markt:

internetboekhandel Bol.com bestaat twintig jaar en ­– een jubileum dat men zelf opvallender vindt – is tien jaar actief op het gebied van digitaal lezen. Diverse uitgevers en boekverkopers blijven reserves houden ten aanzien van het bolle blauwe mannetje, maar het bedrijf zelf benadrukt de verantwoordelijkheid en betrokkenheid die het voelt als het gaat om het

stimuleren van het lezen en het vergroten van de markt. En wijst op de ondersteuning die het boekhandels biedt om te verkopen via hun platform en het vertrouwen dat uitgevers putten uit de omzetgroei wanneer hun titels worden toegevoegd aan Kobo Plus.

Zowel over Donner (dat daartoe zelf het initiatief nam) als over Bol.com verscheen overigens een

november 2019  jaargang 186

FOTO HANNA RADSTAKE

VOORAF boek dat we in dit nummer bespreken. Maar voor u bij die pagina’s bent aangeland, heeft u hopelijk al wat aangename leesuren in uw vakblad achter de rug.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

00

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Levine begint met 7 Queridovertalingen

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

MAJA MATTHYS Uitgever van het nieuwe kinderboekenfonds van Horizon, de Vlaamse uitgeverij van Overamstel Boekenbeurs wil in Guinness Book of Records

Als dit stukje verschijnt is de Vlaamse boekenbeurs al afgelopen, maar momenteel moet de opbouw nog beginnen. De beurs legt behoorlijk beslag op het drukke najaar, maar eigenlijk is het stiekem heel leuk om je die twee weken in november volledig onder te dompelen in dat boekenfeest. Het is tenslotte het enige moment in het jaar waarop je als uitgeverij rechtstreeks in contact staat met de lezers van de boeken die je op de markt brengt. Met Overamstel Uitgevers staan we dit jaar voor het eerst met een eigen stand op de beurs. We lieten een mooie, strakke stand ontwerpen met veel groen. We kregen al een voorproefje tijdens de Buchmesse, maar kunnen niet wachten om de stand in volle glorie te bewonderen. Dat we eerst duizenden boeken moeten uitpakken, nemen we er met plezier bij!

Buchmesse 2019: een rustige of drukke editie?

Het was al mijn vierde Frankfurter Buchmesse, maar de eerste keer dat ik er als uitgever kinderboeken naartoe ging. Ik had een paar afspraken met nieuwe uitgeverijen en agenten, maar zag ook een paar oude bekenden terug. De hele wereld loopt rond op de beurs en toch bots je er steevast op Nederlandse en Vlaamse collega’s en

8

ex-collega’s. Zo lukt het me nooit om tijdens het jaar in Antwerpen met een ex-collega af te spreken, maar zien we elkaar toch jaarlijks voor een koffie in Frankfurt.

Daarnaast is de Buchmesse zo’n bron van inspiratie: ik kom elk jaar tijd en ogen tekort. Wat zijn er ontzettend veel geweldige (kinder) boeken! Ik kocht al een heel mooi prentenboek over Greta Thunberg vóór de beurs en zag een eerste proef van het boek op de stand van de Engelse uitgeverij. Het blijft een bijzonder gevoel om een eerste fysiek exemplaar van een nieuw boek in handen te hebben.

Vijf verschillende uitgeverijen maken kans op Gouden Kookboek

We zijn enorm blij dat een boek van Overamstel Uitgevers bij de shortlist zit, en dan nog wel eentje van een Belgische auteur. Ik preek misschien voor eigen parochie, maar Brits bakboek van Regula Ysewijn is écht een prachtstuk.

Het omslag en de retro-illustraties werden gemaakt door haar man Bruno, de foto’s van het gebak en de prachtige Engelse landschappen maakte de auteur zelf. De interessante geschiedenis van het gebak krijg je er zo bij. In België is Regula een echte Bekende Vlaming: niet alleen omdat ze jurylid is van onze editie van Bake-off, maar ook vanwege haar prachtige vintage jurken en dito kapsels. Je mag me ’s nachts sowieso altijd wakker maken voor scones met clotted cream en jam, maar voor de recepten van Regula blijf ik gerust de hele nacht wakker.

www.boekblad.nl

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl

JESSICA DURLACHER Auteur, stapte over van De Bezige Bij naar De Arbeiderspers Jessica Durlacher stapt over naar De Arbeiderspers

Ja, ik stapte over naar dit onderdeel van Singel-uitgevers waar Robbert Ammerlaan, mijn vroegere uitgever bij zowel de Bezige Bij als Hollands Diep, net uitgeverat-large is geworden. Het overstappen naar een andere uitgever lijkt niet op het beginnen van een nieuwe baan, daarvoor is schrijven te individualistisch, maar iets van een nieuw pleeggezin of een nieuwe school heeft zo’n nieuwe uitgeverij wel, zeker als je werkt aan een nieuw boek dat je bij vlagen voorziet van een groot en soeverein zelfvertrouwen maar bij andere vlagen van een volstrekt hulpeloze hunkering naar begrip, liefde en aandacht. Goddank heb ik in dit nieuwe huis van oudsher goede vrienden, zowel redacteuren als schrijvers, en durf ik al af en toe voorzichtig de sfeer te peilen en te kijken wat er op de verschillende afdelingen speelt. Ik word gedoogd en men staat er graag en gul te lachen voor boekenkasten en achter computers en kopieermachines, al is iedereen toch vooral hard aan het werk. Singel heeft inmiddels ook de rechten van mijn eerdere werk verworven en ik verheug me op de heruitgave van De Dochter, mijn tweede roman, die bij mijn verse familie verschijnt voordat ik met mijn nieuwe roman kom, na de zomer.

Ik heb jarenlang in de VS gewoond en altijd enorm betreurd dat het zo moeilijk is om daar te worden uitgegeven. Voor Amerikaanse auteurs is dat al een kolossale prestatie, voor buitenlandse geldt dat nog veel meer. Elke schrijver in de VS heeft een agent nodig om kans te maken op een uitgever, maar het vinden van een agent is zo mogelijk nog moeilijker dan het vinden van een uitgever.

Als je die agent hebt begint het pas. Als schrijver sta je daarin qualitate qua nogal machteloos en handenwringend aan de zijlijn, maar de scouts en je uitgever moeten vele extra mijlen rennen om het voor elkaar te krijgen, vooral op hun beurzen en markten en de andere geheime plekken waar uitgevers, agenten en scouts zich luid of fluisterend manifesteren.

Reden voor al die moeizaamheid is natuurlijk de enorme omvang van het taalgebied en de investeringen die uitgevers daarom moeten doen om de uitgave van een boek min of meer lucratief te krijgen. Een boek uitgeven is veel meer nog dan in Nederland een vorm van ondernemen – nog het best vergelijkbaar met het maken van een speelfilm hier. Toen ik las van de samenwerking tussen uitgeverij Querido en Levine was ik daarom enorm enthousiast. Wat geweldig zou het zijn (en ik heb het de afgelopen jaren her en der en meer dan eens horen opperen) om een samenwerking met een Amerikaanse uitgeverij aan te gaan voor een kruisbestuiving van Amerikaanse en Nederlandse romans zoals Levine en Querido nu hebben geïnitieerd met kinderboeken! Fingers crossed voor meer van dit soort ondernemingen...

ANDRÉ VAN HALEWYCK Richtte uitgeverij Kritak opnieuw op, als onafhankelijke imprint van Lannoo Boekenbeurs wil in Guinness Book of Records

De Antwerpse Boekenbeurs blijft toch de jaarlijkse hoogmis van het Vlaamse boekenvak; voor de uitgevers een dure etalage, maar gelukkig ook een onbetaalbare promotie voor hun auteurs en hun boeken. En dat boekenfeest loopt nog door tot eind december via de boekhandel en de andere retailpunten. Ik vond het een sterk staaltje crisiscommunicatie van het (nieuwe) Boek.be-team (bestuur en medewerkers) om zo helder te communiceren, en met een creatieve reeks initiatieven uit te pakken om opnieuw in groeimodus te geraken. Ook de ‘verbinding’ met Port of Antwerp vind ik een slimme, versterkende keuze.

Chapeau. Minister-president Jan Jambon leverde ook een positieve bijdrage door op de opening van de beurs aan te kondigen dat Literatuur Vlaanderen (het vroegere Vlaams Fonds van de Letteren) er € 300.000 extra bij krijgt. Nog altijd een paar ton te weinig, maar hopelijk wordt het een positieve knik in de curve.

Ballon Media en Standaard Uitgeverij bundelen de krachten

Het echte nieuws uit de Vlaamse uitgeverswereld was recentelijk natuurlijk de joint venture tussen Ballon Media en Standaard Uitgeverij.

Oprechte felicitaties, onze Vlaamse striptrots wordt op deze manier nog sterker. Met merken als Suske en Wiske en Jommeke kun je stevig in de markt staan. Twee opmerkingen in het interview met Jeroen Overstijns (Standaard Uitgeverij) frap-

november 2019  jaargang 186

peerden me echter, en ik breng dit gewoon als plaagstootje aan mijn concullega’s Overstijns en Verheije die ik zeer waardeer en alle goeds wens.

‘In een klein land kun je maar beter niet concurreren’, laat Jeroen opschrijven. En ik die op mijn 21ste de uitspraak van Dwight Stones, bronzen medaille hoogspringen op de Olympische Spelen in München 1972, zo inspirerend vond: ‘Ik hou van mijn tegenstanders, want ze halen het beste uit mezelf.’ Ik vond dat een ongelofelijk stimulerende quote toen we een jaar later met enkele musketiers een eerste keer met Kritak begonnen. Misschien zat ik verkeerd.

‘De nieuwe joint venture wordt de grootste uitgever in Vlaanderen’ was een tweede statement van Jeroen. Dit is toch een vorm van hogere wiskunde die ik niet begrijp.

Laat ik nu toevallig regelmatig de jaarcijfers van het Vlaamse boekenvak opzoeken bij de Nationale Bank. Wat Jeroen stelt is: 1 + 1 is groter dan 3. Bizar.

Vlaamse Top 10 (week 42): Dirk De Wachter op 1

Toch wel een sterk nummer van De kunst van het ongelukkig zijn van Dirk De Wachter. Het zal hem zeker niet ongelukkig maken. Dit zelfhulpboek scoort in week 42 hogere cijfers dan Fast Food van Sandra Bekkari en Nog eenvoudiger 2 van Pascale Naessens. Straf en opmerkelijk. Ook in Nederland doet De Wachter het goed, van 22 naar 7 in de Bestseller 60. Hij is gewoon ontzettend bijzonder in al zijn eenvoud en helderheid. Even de achterflap citeren: ‘Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing. Streven naar zin en betekenis daarentegen, is waar het leven om draait.’ Stel dat ik dit als 21-jarige student was tegengekomen in 1972… 

9

DE VISIE

Frank Tazelaar en Monique Warnier:

‘ LITERATUUR INZETTEN ALS MIDDEL OM TE VERBINDEN’ Frank Tazelaar en Monique Warnier zijn in twintig jaar gegroeid van organisatoren van literaire festivals tot allround literaire professionals. En nu worden ze ook boekverkoper in Arnhem. Een gesprek aan de vooravond van de 25e editie van hun Wintertuinfestival.

Tekst Maarten Dessing Beeld Stijn Rademakers FRANK TAZELAAR

doet zijn werk voor de boekhandel naast een baaierd aan andere bezigheden.

1968 Geboren in Oostburg 1989-1995 Studeerde vijf jaar geschiedenis en filosofie in Nijmegen 1995-2000 Redacteur literair tijdschrift Parmentier 2000- heden Artistiek directeur Wintertuinfestival 2004- heden Directeur productiehuis Wintertuin 2011- heden Hoofd opleiding BA Creative Writing ArtEZ university of the arts 2017- heden Artistiek directeur CELA (Connecting Emerging Literary Artists) 2020- Mede-directeur Hijman Ongerijmd

Strijdmakkers

T

wintig jaar geleden kreeg Frank Tazelaar de leiding over Wintertuin. Dat was toen uitsluitend een tweejaarlijks festival in Arnhem en Nijmegen. In 2001 trad Monique Warnier daar in dienst. Sindsdien zijn de activiteiten van het productiehuis fors uitgebreid. Die omvatten nu een reeks festivals en evenementen in binnen- en buitenland, een uitgeverij (sinds 2009) en een agentschap (sinds 2014). Ook zetten beiden de opleiding Creative Writing op aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem en initieerden ze het internationale CELA-netwerk voor talentontwikkeling – Connecting Emerging Literary Artists. Wat deden ze eigenlijk niet rond schrijvers en boeken?

Boeken verkopen dus. Aan die lacune komt per 1 januari een einde. Dan nemen Tazelaar en Warnier boekhandel Hijman Ongerijmd in Arnhem over van Theo Beneder en Hermien Mijnen. Warnier, die bijna twintig jaar geleden bij boekhandel Roelants in Nijmegen heeft gewerkt, krijgt de dagelijkse leiding.

Tazelaar gaat zich toeleggen op publiciteit en programmering. Warnier, al sinds 1 september in de winkel om ingewerkt te worden, heeft ontslag genomen als hoofd programmering bij Wintertuin. Tazelaar

MONIQUE WARNIER 1969 Geboren in Eijsden 1997 Studie Kunstgeschiedenis / Algemene Letteren in Nijmegen 1998-2003 Boekverkoper bij Roelants 2001-2005 Redactie Wintertuin 2005-2019 Hoofd programmering Wintertuin 2020- Mede-directeur Hijman Ongerijmd

10

www.boekblad.nl

De eerste vraag is natuurlijk: waarom een boekhandel?

FT: ‘We zijn fanatieke lezers. Monique heeft heel plezierige herinneringen aan Roelants. En jij wilde toch wat anders doen?’

MW: ‘Inderdaad. Wintertuin is een fantastische plek, waar ik het erg naar mijn zin heb gehad. Maar ik had na bijna twintig jaar behoefte aan iets anders. Deze boekhandel is een heel welkome kans. Het ligt in het verlengde van wat ik deed en is toch iets heel anders.

Ik word er blij van om hier te werken. Het is net als vroeger bij Roelants: de hele tijd het gesprek met mensen over boeken. “Heeft u dat boek gelezen? O, dan moet u dit boek proberen.” Heel leuk.’

FT: ‘En wij waren al langer met elkaar in gesprek over de toekomst van het boekenvak en hoe wij daarin verder kunnen. Daarin kwam de vraag boven of we een boekhandel zouden beginnen of overnemen. De overname zat dus al in het vat.’

Waarom?

FT: ‘Wat we net allemaal opsomden, waren oppervlakkige redenen om een boekhandel over te nemen. Er is een diepere reden. In onze branche is namelijk een mix van activiteiten – en de verbinding tussen de activiteiten natuurlijk – de enige manier om rond te kunnen komen. En om betekenis toe te kunnen voegen. Een boekhandel neemt een heel belangrijke positie in de keten van het boek in. Als podium voor literatuur, maar ook zelfstandig als cultureel object.

november 2019  jaargang 186

11

DE VISIE

‘Een heel gezonde mix’, hoor ik. In 2013 ging – toen nog – Hijman & Arends failliet.

FT: ‘De winkel staat er nu goed voor. Hij vaart scherp aan de wind, zoals veel boekhandels, maar de situatie is sterk verbeterd. Anders waren we er ook niet ingestapt.’

Hoe is de winkel erbovenop geraakt?

FT: ‘De concurrentiepositie is veranderd. Theo’s eerste winkel Ongerijmd is verdwenen toen hij Hijman & Arends redde en beide winkels samenvoegde. Het Colofon is erbij gekomen. Maar vooral het verdwijnen van Polare – de zichtbaarste boekhandel van de stad – heeft ons geholpen. Net als het aantrekken van de markt.

Vlak ook het beleid van Theo en Hermien niet uit, het enorm betrokken team van de winkel en de rol van

in het boek alleen, maar in de hoeveelheid wereld die door het boek heen kan waaien.” En hoe maak je die wereld zichtbaar? Met programma’s en ontmoetingen.

En dus moet deze winkel een “plaats van ontmoeting” zijn, zoals nu al boven de toonbank staat. We beogen met de boekhandel daarmee eigenlijk hetzelfde als met al onze activiteiten.’

Want?

FT: ‘We hebben in 2004 productiehuis Wintertuin opgericht – een levendige organisatie waar momenteel achttien mensen werken. De missie daarvan zou je kunnen omschrijven als: literatuur inzetten als middel om te verbinden. Dat doen we met een agentschap en een kleine uitgeverij, die bedoeld zijn om auteurs en hun kunstenaarschap in iets groters in te bedden. En

Frank Tazelaar: ‘DE STATUS VAN HET BOEK LIGT NIET LANGER IN HET BOEK ZELF OF IN DE AUTEUR ERVAN, MAAR IN DE VERBINDING MET DE LEZER’

De oude en de nieuwe eigenaren van Hijman Ongerijmd: Theo Beneder, Hermien Mijnen, Monique Warnier en Frank Tazelaar.

Wij wilden daarom graag een boekhandel bij onze mix van activiteiten.’

En dan het liefst Hijman Ongerijmd?

FT: ‘Wij kennen deze winkel goed. We werkten met hen samen voor ons Arnhemse literatuurfestival Nieuwe Types. We gebruiken De Boeksalon op de eerste verdieping voor cursussen en presentaties. En vooral: er is een levendige uitwisseling met onze studenten van ArtEZ, die hier werken of recensies schrijven voor de site van de boekhandel.’

MW: ‘Dus toen we hoorden dat Theo en Hermien een opvolger zochten, vonden we het op z’n minst interessant om het gesprek aan te gaan.’

FT: ‘Dat gesprek was vanaf het begin heel aangenaam.

We hebben als lezers affiniteit met dezelfde boeken.

Het bleek al gauw dat Theo iemand zocht die de winkel in zijn geest wilde voortzetten. En in zijn toekomstvisie konden wij ons goed vinden.’

Wat voor winkel is Hijman Ongerijmd?

FT: ‘In de eerste plaats is het een klassieke boekhandel met een goed assortiment en een lange traditie – volgend jaar bestaat hij 125 jaar – op een prachtige plek. Het is een brede boekhandel, die toch een

12

duidelijk herkenbare eigen identiteit heeft vanwege de nadruk op literatuur. De poëziecollectie vind ik goed, maar ook het aanbod kunstboeken en filosofie is van een hoog niveau. Het is een heel gezonde mix.’

MW: ‘Dat vertaalt zich in de klanten. Die groep is heel breed. Van mensen die een krantje komen halen tot mensen die met vijf nieuwe titels de deur uitgaan, iedereen komt hier.’

FT: ‘In de tweede plaats is Hijman Ongerijmd een cultureel instituut waar het boek en de schrijver centraal staan.’

MW: ‘Het is een winkel met een heel kundig team.

Iedereen heeft een enorme expertise en veel hart voor de zaak.’

FT: ‘Voor elk genre is iemand. We hebben zelfs iemand die managementboeken leest en daar zinnig en met plezier over kan praten. Daardoor kunnen wij met onze klanten het gesprek aangaan over alle boeken – en niet alleen over romans en poëzie.’

MW: ‘Maar het is vooral een winkel met heel veel potentie. En dan kom ik op de ruimte voor activiteiten boven. De boekhandel biedt al veel plek aan allerlei organisaties uit de stad. Daar willen wij nog verder in gaan.’

www.boekblad.nl

de zogeheten reddende engelen: de crowdfunders die destijds bij elkaar een ton als gift of lening in de winkel staken. Dat heeft een netwerk van klanten opgeleverd die nog steeds zeer nauw bij de winkel betrokken zijn.’

dat doen we met allerlei projecten, waarmee we literatuur en onderwijs verbinden, literatuur en andere kunstvormen, literatuur en ouderenzorg, auteurs hier en auteurs uit het buitenland.’

MW: ‘Door de opkomst van internet hoor ik mensen tegenwoordig zeggen dat ze bewust bij ons kopen.

Dat was twintig jaar geleden bij Roelants niet. Een fysieke boekhandel bezoeken is bijna een activistische daad geworden. Je klanten – en echt niet alleen de ouderen, die nu eenmaal gewend zijn in een winkel te kopen – zijn je strijdmakkers geworden. Die moeten we koesteren.’

Jullie brengen je eigen ervaringen dus nadrukkelijk in bij de boekhandel.

FT: ‘Inderdaad. En niet alleen onze eigen ervaring.

In ons netwerk zitten veel mensen die wij hebben opgeleid aan de ArtEZ of die we daarna via Wintertuin begeleidden, die we bij de winkel betrekken. Een deel van de activiteiten wordt georganiseerd door een jonge redactie. Ook zetten we onze alumni in als bijvoorbeeld interviewer.’

Toch legden jullie zojuist de nadruk op de bovenverdieping. Zonder hadden jullie Hijman Ongerijmd niet overgenomen?

MW: ‘Ik denk het niet. We zouden elders een ruimte kunnen vinden. We zouden een samenwerking aan kunnen gaan. Maar dat zou niet hetzelfde zijn.’

Programmering Waarom is de ruimte voor activiteiten zo belangrijk?

FT: ‘De status van het boek en van de auteur zijn aan het veranderen. We leven in het einde van de romantische periode, waarin het boek een middel voor de auteur is om zichzelf uit te drukken. We keren terug, zeg ik weleens, naar de tijd van voor de uitvinding van de boekdrukkunst, toen de auteur een middel voor de maatschappij was om zich uit te drukken. Dat betekent dat de status van het boek niet langer in het boek zelf of in de auteur ervan ligt, maar in de verbinding met de lezer. Het is zoals Alessandro Baricco zegt in De barbaren: “De betekenis van het boek is niet gelegen

Als gratis of goedkope arbeidskrachten?

FT: ‘Zeker niet. Wij leren onze studenten juist dat ze geld kunnen vragen voor de kennis en de kunde die ze opdoen tijdens hun opleiding. Iedereen in dit vakgebied, zeker aan de producerende kant – als schrijver of als programmamaker –, moet betaald krijgen voor zijn of haar werk. Wat we straks wel doen, is de boekhandel en de activiteiten los van elkaar trekken.

De activiteiten worden gefinancierd door een aparte stichting die we hebben opgericht: Writerswriters.

Dat is een culturele stichting die zijn inkomsten niet alleen haalt uit wat hij voor de winkel doet, maar ook uit opdrachten voor derden: van het uitvoeren van cursussen tot het organiseren van debatten. En uit subsidies, wanneer de stichting cultureel beleid van de overheid of fondsen uitvoert.’

MW: ‘Een boekhandel moet zijn activiteiten wel organiseren via een aparte stichting. Als je activiteiten financiert vanuit de winkel, hebben je mogelijkheden een heel laag plafond. Dan gaan de activiteiten name-

november 2019  jaargang 186

13

DE VISIE

anders. Het ging ons er toen eerder om grote namen op het podium te zetten.’

MW: ‘Dat wij literatuur als podiumkunst wilden brengen, was toen nieuw. Nu niet meer. Wij zijn daarom – ook door de festivalisering van Nederland – de kant op gegaan van verdieping, het onderzoeken van de relatie tussen literatuur en maatschappij, verbinding.’

FT: ‘Wij zijn verschoven van presentatie naar inbedding, zou je kunnen zeggen. Niet meer: literatuur presenteren en verder niets. Maar: schrijvers stimuleren hun kunstenaarschap te verbreden.’

lijk drukken op je winkel, terwijl ze juist bedoeld zijn om je winkel te versterken.’

Profiteert de winkel ook anderszins van jullie netwerk?

FT: ‘Ik denk het wel. We willen meer samenwerking van de grond krijgen rondom de standaardmomenten als de Boekenweek. Denk ook aan reeksen met het Filmhuis of Toneelgroep Oostpool, die tegenwoordig verdacht veel boekbewerkingen op de planken brengt.’

Is het ideaal dat jullie elke dag op de bovenverdieping een activiteit hebben?

MW: ‘Drie verschillende activiteiten per week is het mooist. En in de zomer en tijdens de drukke cadeauperiode wat minder vaak.’

Er is veel publiek voor een dergelijk inhoudelijk festival?

FT: ‘Ons publiek is alleen maar gegroeid. Het is een divers publiek ook. Het is als een plein in een dorp aan de Middellandse Zee, waar allerlei soorten mensen bij elkaar komen. Vorig jaar hadden we amper grote namen op het Wintertuinfestival. Toch was het knal uitverkocht. Zeker bij een jong publiek zie je heel sterk de behoefte om via fictie de wereld te lezen, zoals Ali Smith dat noemt.’

De nadruk van Hijman Ongerijmd op programma’s in de boekhandel lijkt tegen de trend in te gaan. Ik zie andere winkels snoeien in hun activiteiten – als bezuiniging, of omdat het effect te gering is. Er komt te vaak hetzelfde kleine groepje opdagen.

FRANK TAZELAAR: ‘IN ONZE BRANCHE IS EEN MIX VAN ACTIVITEITEN DE ENIGE MANIER OM ROND TE KUNNEN KOMEN. EN OM BETEKENIS TOE TE KUNNEN VOEGEN’ FT: ‘Ik zie toch meer boekhandels in Nederland als een literair podium opereren. Bij Dekker van de Vegt in Nijmegen is programmering een steeds groter onderdeel van de winkel. Bij De Drvkkery in Middelburg ook. Van Piere in Eindhoven heeft met de Boekie Nights van Wim Daniëls iets heel moois neergezet.

Maar het gevaar is wel dat een boekhandel het niet serieus genoeg neemt. Dan worden programma’s een soort add-on van je verkoopactiviteiten. Daar boor je geen nieuw publiek mee aan, dat op zoek is naar verdieping en inhoud. Bij Hijman Ongerijmd zullen we dan ook geen verkooppraatjes organiseren van een bekende auteur over zijn nieuw verschenen titel.

De inhoud staat voorop. Wel moet er een duidelijke relatie tussen boven en beneden zijn. We zullen boven boeken en thema’s centraal stellen die we beneden verkopen.’

Halen jullie je inspiratie voor typische boekhandelsprogramma’s bij genoemde winkels?

FT: ‘De Boekie Nights zijn een voorbeeld. Maar ik haal ook inspiratie – en expertise – uit het Europese CELA-netwerk. Veel literaire organisaties met wie we daarin samenwerken, baten ook boekhandels uit.

Passa Porta in Brussel, dat boekhandel, festival en residentie is. En organisaties in Óbidos (Portugal), Belgrado, Praag. Het is heel interessant om te onder-

14

zoeken hoe zij het financieren of nieuwe publieksgroepen aanboren.’

Kun je daar een voorbeeld van geven?

FT: ‘In Belgrado hebben ze een Blue Pen Café. Daar komen schrijvers, die elkaar feedback geven. Positieve feedback, vandaar die naam. Dat organiseren ze twee ochtenden per week. Wat vaak!, dacht ik. Maar het zit elke ochtend vol. Hoe kan dat? In Óbidos hebben enkele boekhandels gezamenlijk een heel interessant YA-festival. Hoe slagen zij er daarmee in om zich te verbinden met een nieuw publiek? Ik wil graag die successen vertalen naar de Nederlandse situatie. Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik, anders dan de meeste boekverkopers, voor mijn werk door Europa reis en daar veel mensen ken.’

Agentschap Eind deze maand is de 25e editie van het Wintertuinfestival, dat dit jaar het thema gastvrijheid heeft.

Hoe gaat het daarmee?

FT: ‘Ook daar hebben we de gevolgen ondervonden van de veranderde status van het boek waar ik over vertelde. Toen wij bij het festival betrokken raakten was er nog geen internet: van Bol.com tot sociale media. De verbinding tussen schrijver en lezer was heel

www.boekblad.nl

Zie je ook andere partijen in het boekenvak inspelen op die verandering richting literatuur als middel om de maatschappij te begrijpen?

FT: ‘Zeker. Je ziet dat bij allerlei auteurs: van Zadie Smith en Valeria Luiselli in het buitenland tot Bregje Hofstede, Nina Polak en Alma Mathijsen bij ons. Er is echt een gemeenschap van lezers rond dit soort jonge schrijvers. Ook een auteur van onze generatie als Ilja Leonard Pfeijffer komt opeens met een pamflet over ironie. En uitgeverijen, die allemaal redacteuren hebben uit dezelfde leeftijdsgroep, sluiten daar als vanzelf bij aan. Das Mag. Pluim. Atlas Contact. De Bezige Bij. Ook andere.’

Beogen jullie hetzelfde met de Wintertuin-uitgeverij?

FT: ‘Nee. Wij geven alleen chapbooks uit, bedoeld om jong talent in een bepaalde fase van hun ontwikkeling te steunen. Daarna groeien ze door bij reguliere uitgeverijen. Lisa Weeda zit nu bij De Bezige Bij, Simone Atangana Bekono bij Lebowski. Je kunt hooguit zeggen dat het allemaal auteurs zijn van wie wij geloven dat ze een breder kunstenaarschap nastreven dan, bij wijze van spreken, alleen maar goed blokfluit kunnen spelen.’

MONIQUE WARNIER: ‘EEN FYSIEKE BOEKHANDEL BEZOEKEN IS BIJNA EEN ACTIVISTISCHE DAAD GEWORDEN’

En jullie zijn een agentschap begonnen om auteurs ook daarna te kunnen blijven ondersteunen?

FT: ‘We willen vooral een breder auteurschap ondersteunen, door ook opdrachten voor onze auteurs te regelen, hun werk in te bedden in lesprogramma’s, of het te internationaliseren. Commerciële agenten en uitgeverijen doen dat nauwelijks. Wij hebben bijvoorbeeld auteurs als Simone Atangana Bekono, Lotte Lentes en Joost Oomen via het CELA-project in het buitenland ondergebracht. Ze hebben zelfs contracten voor romans die hier nog niet verschenen zijn.

Veel Nederlandse uitgeverijen zouden geen moeite voor hen doen omdat ze amper zijn gedebuteerd en nog niet een bepaalde status hebben in termen van verkoopcijfers. Wij doen die moeite wel, omdat het ons gaat om inbedding – via programma’s, tijdschriften, vertalers, óók in het buitenland. We hebben nu elf auteurs onder contract, van wie dit of volgend jaar ergens iets verschijnt. Auteurs die we anders dan met onze uitgeverij onder contract houden. Helaas heeft het agentschap wel tot aanvaringen geleid met sommige uitgeverijen.’

Aanvaringen?

FT: ‘Nou ja, dat is een sterk woord. Het zijn gesprekken met een glas wijn, niet met een advocaat. Maar neem de vertaalrechten in het standaardcontract als voorbeeld. In geval van verkoop wordt dat bijna volledig toegeschreven aan de moeite die uitgeverijen daarvoor hebben gedaan. Zij krijgen daar 80 procent voor. Maar als je ziet hoe jonge auteurs opereren in internationale netwerken, is hun bijdrage daaraan groter. Dus die verhouding moet anders. We zijn nu zover dat de auteur 40 procent krijgt, of soms 50 procent. Maar dat moet hoger.’

Je ziet dus wel dat uitgeverijen anders over de rol van auteurs gaan denken?

FT: ‘Jawel. Uitgeverijen zien ook dat auteurs zich steeds breder ontwikkelen en stellen zich dan bijvoorbeeld op als agent. Maar er is nog een wereld te winnen. Ik tekende laatst een contract voor een auteur met een uitgeverij. Toen zei de uitgever tegen die jonge auteur: “Goh, doe je verder nog iets.” Alsof het schrijven van een boek het enige is! Deze auteur leeft volledig voor het schrijverschap, maar doet van alles – ze leidt bijvoorbeeld een schrijfwerkplaats met nieuwkomers. Een auteur zou niet eens meer uitsluitend van royalty’s kunnen leven als hij zou willen.’

Misschien wel als jullie je in je eigen boekhandel voor hen inzetten.

MW: ‘Ha ha. Er is nog geen aparte plank met al onze chapbooks, zoals bij Dekker van de Vegt, maar die komt er zeker. Maar we zullen toch vooral in de volle breedte gebruikmaken van hun literaire expertise, zoals Frank eerder vertelde. Als programmamaker, als interviewer, noem maar op.’ 

november 2019  jaargang 186

15

UITGEVERIJ

De bijzondere prentenboeken van Uitgeverij Boycott

Licht provocerend en eigenzinnig Rosa Bernhard en Jan Popelar begonnen in 2018 met een boekwinkel in AmsterdamNoord en openden er daarna nog één, aan de Baarsjesweg in Amsterdam-West. De eerste is om praktische redenen gesloten, de tweede maakt een transformatie door tot kantoor annex showroom van Uitgeverij Boycott.

Tekst Enno de Witt

R

osa Bernhard komt uit de wereld van de marketing, was freelancejournalist en copywriter.

Voordat ze met de boekhandel begonnen werkte ze voor uitgeverij Clavis, waar ze marketing en communicatie deed. Jan Popelar komt uit Tsjechië en studeerde theologie en filosofie in Praag. Hij kreeg een beurs van de VU, waar hij zich bezighield met het bewustzijn, in vaktermen het ‘Mind-body problem’, waarvoor hij veel Amerikaanse filosofen las. ‘Maar in Praag had ik al veel vrienden die kinderboeken maakten of uitgaven. Boeken die we in Nederland niet hebben. En het voordeel van een studie filosofie is dat je zelf kunt uitmaken wat je doet. Ik heb daardoor veel kennis van het uitgeefvak op kunnen doen.’

Tijdens een aantal gezamenlijke bezoeken aan de Tsjechische hoofdstad ontstond het idee voor een uitgeverij. Die zou zich moeten specialiseren in bijzondere prentenboeken van hoge kwaliteit. Popelar zocht daarvoor contact met oude bekenden. ‘Auteurs en uitgevers kende ik persoonlijk. We dachten eerst aan een

16

tussen de Tsjechische kinderboeken en de kinderboeken die uit de Verenigde Staten komen is volgens hem nog steeds groot: ‘Daar vinden ze wat hier mainstream is extreem, dat merk je als je in Bologna bent. Er zijn daar geen fondsen voor de financiering van interessante projecten, die niet in negen maanden moeten uitverkopen. Anders dan in bijvoorbeeld Zuid-Korea, waar de overheid voor een bloeiende cultuur zorgt en veel interessante dingen gebeuren. Uitgevers kunnen auteurs betalen en helpen een cultuur te ontwikkelen.’

webwinkel. Deden onderzoek. Reisden door Europa.

Zo kreeg ons plan langzaam maar zeker vorm. We gingen nog een laatste keer met vakantie, naar Canada, en daarna gingen al ons geld en inspanningen naar het bedrijf.’

Dat bestond om puur praktische redenen aanvankelijk uit een boekwinkel in een voormalige groentewinkel (waar ze antikraak zaten en dus weinig huur betaalden) en een webwinkel. Maar antikraak is per definitie tijdelijk en ze wilden toch iets permanenters. Bovendien bleek het in de praktijk ondoenlijk om twee winkels te bemensen. ‘Ik moest bijvoorbeeld boekhandels bezoeken’, zegt Bernhard. ‘We hebben wel gedacht aan het inhuren van vertegenwoordigers, maar besloten toch het zelf te doen.’ De uitgeverij zit nu in cultureel centrum Meneer de Wit. De boekhandel wordt daar omgebouwd tot kantoor en showroom voor de uitgeverij. Ook zullen hier activiteiten worden georganiseerd, voor zover die niet elders in de stad plaatsvinden.

Tsjechische traditie Over de naam Boycott zegt Popelar: ‘Hij is licht provocerend, mensen moeten nadenken over wat wij doen, en bovendien weerhoudt het ons ervan te ver naar het midden op te schuiven. We zijn er niet bang voor, maar we zoeken naar een balans tussen zakendoen en de boeken die we uitgeven en waar we in geloven.

We willen vasthouden aan onze identiteit, we letten op dat we geen dingen doen die niet des Boycotts zijn. We zijn allebei redelijke en pragmatische mensen, maar wel heel gepassioneerd over wat we doen.

Het is geen hobby, het is ons beroep. We werken nonstop en steken onze harten en zielen in wat we doen.’

‘We hebben gezonde discussies over welke titels bij Boycott passen. We hebben allebei een goed idee

www.boekblad.nl

van wat Boycott is. Volgend jaar willen we kartonboekjes brengen en pop-upboeken. Niet omdat de markt het wil, maar omdat we vinden dat het in ons fonds hoort. Maar we gaan ook series brengen en misschien ook graphic novels. We willen een grotere variëteit. We willen niet eendimensionaal zijn, niet alleen hardcover prentenboeken. We willen een reguliere uitgever worden, maar nog niet in de nabije toekomst. Het moet behapbaar blijven. We willen ook geen strikte kinderboekenuitgeverij zijn. Het is niet zo dat er ieder jaar honderden fantastische nieuwe titels beschikbaar zijn, dus als je veel nieuwe titels wilt uitgeven zou je compromissen moeten sluiten. Ik zie ons ook geen romans uitbrengen. We blijven bij het geïllustreerde boek.’

In Popelars vaderland bestaat een zeer lange traditie van prentenboeken en tekenfilms voor kinderen, die in niets lijken op wat de rest van de wereld voortbrengt. Popelar denkt dat de reden kan zijn dat doordat er geen vrije markt was, dingen niet werden gemaakt vanuit een commerciële druk. Het verschil

Oogverblindend Boycott koopt rechten van buitenlandse uitgevers, werkt met Nederlandse en buitenlandse illustratoren aan projecten en soms komen er ook kant-en-klare projecten binnen, die direct kunnen worden uitgegeven, zoals In de file van Alžbeta ž Zemanová. De buitenlandse titels hoeven trouwens niet allemaal uit OostEuropa te komen. Doordat de uitgeverij van start ging met een Tsjechische titel en Popelar uit het land komt, dreigt dat misverstand, maar de contacten worden in heel Europa gelegd.

Intussen heeft de uitgeverij wel zoveel bekendheid dat zich makers melden. Soms komen ze met hun portfolio langs, wat net als bij andere uitgeverijen die worden bedolven onder manuscripten slechts in een zeer zeldzaam geval ergens toe kan leiden. Verder komen proposals binnen via de mail. ‘Verhalen over draken en prinsessen’, zegt Bernhard. ‘Niet echt iets voor ons.

Er komen wel minder mensen persoonlijk langs dan vroeger, misschien omdat we een strenge reputatie hebben. We hebben onze eigen norm. We doen niets alleen omdat het lokaal is, we hebben de wereld om uit te kiezen.’

Als er iets is waar Bernhard en Popelar op inzetten is het de verzorging van hun uitgaven. Die zijn altijd in full colour en vaak in afwijkende formaten. De boeken worden gedrukt op Muncken-papier, kwalitatief het beste dat momenteel beschikbaar is, maar niet goedkoop. Als regel wordt full colour gedrukt volgens de CMYK-methode, waarbij de grondtonen cyaan, magenta, geel en zwart in het drukproces worden gemengd tot de gewenste tinten. Met spot colours krijgen vrijwel alle kleuren hun eigen drukgang. Het resultaat is oogverblindend, de kosten zijn uiteraard hoger. ‘Het heeft een intensiteit die je met CMYK nooit bereikt’, zegt Bernhard. ‘Maar we willen niet voor de goedkoopste optie gaan. We willen mooie boeken maken. En we denken dat mensen daarvoor willen betalen.’

Pittige pruim De uitgeverij begon met een bij elkaar gespaard startkapitaal, aangevuld met een lening uit de familie.

‘Het gaat om relatief kleine bedragen’, zegt Bernhard, ‘daarom bouwen we het langzaam op.’ De bank of

november 2019  jaargang 186

17

UITGEVERIJ

crowdfunding was geen optie: ‘Misschien dat we dat in Female heroes de toekomst nog eens doen, voor een speciaal project.

Bernhard wikt en weegt nog of volgend jaar een Maar als het niet nodig is doen we het liever niet.’ Het bezoek aan de beurzen nuttig kan zijn. ‘Het hangt er heeft ook te maken met hoe ze zichzelf als uitgever vanaf of het nodig is. We hebben dan wel een aantal zien, zegt Popelar: ‘Voor de makers is crowdfunding interessante nieuwe titels. We werken nu hard aan de prima, die representeren zichzelf. Maar wij zijn een voorjaarsaanbieding. We hebben de rechten gekocht onderneming, we moeten het zelf regelen. Net als een van een zeer succesvolle Japanse serie. Alles wat uit filmproducer. Die doet niet aan crowdfunding, hij Azië komt ziet er hier vreemd uit, dus we zijn bezorgt zelf voor het geld. Het zou voor ons niet goed nieuwd, maar het is heel goed. En we willen kindervoelen. Ons bestaansrecht is dat mensen ons product boeken maken met meisjes als helden.’ ‘Badass female willen kopen, lezers en boekverkopers.’ ‘We zulheroes’, zegt Popelar. ‘Meisjes zijn ondergerepresenlen wel mensen de tijd moeten geven om aan teerd in het genre, daar willen we aan werken.

‘We onze boeken te wennen’, zegt Bernhard.

Geen woke-onzin, veel meer gezond verstand. We zullen Met de meeste uitgaven gaat het goed. Of zijn niet ideologisch. We houden niet van het jd ti e mensen d soms zelfs erg goed. Eerder dit jaar ging opgeheven vingertje.’ moeten een Zilveren Penseel naar het prentenVolgend jaar wordt een sleuteljaar, stelt Popeboek De pittige pruim die een pop werd, het lar: ‘We zijn bezig met het opbouwen van een geven om aan te n e boek werd goed besproken in NRC Hanfonds, weten wat de kosten en baten zijn en k e o b e z on delsblad en kreeg een tweede druk. Alle hoeveel nieuwe titels we kunnen maken. Daarna ’ n e n wen maken we een plan voor de langere termijn. titels krijgen een eerste oplage tussen vijftienhonderd en tweeduizend exemplaren. En soms Gaat alles zoals wij willen, dan gaan we naar maximaal twintig nieuwe titels per jaar. Tot we voldoende slaat iets om onverklaarbare redenen totaal niet aan. financiële armslag hebben om meer te doen, maar ‘Silent books, prentenboeken zonder woorden, doen dat betekent ook dat we dan mensen moeten gaan het hier totaal niet’, zegt Bernhard. ‘Ik heb geen idee inhuren voor werk dat we nu zelf doen. De eerste vijf waarom.’ jaar zullen we vooral bezig zijn met kijken wat de verMaar dat je er komt, als je maar overtuigd bent van schillende soorten boeken doen. De meeste uitgevers wat je doet, dat weet Popelar zeker: ‘Kijk naar Taschen, die wij goed vinden hebben er ook twintig jaar over die werden uitgelachen, niemand zou die boeken over kunst kopen. Nu is het een van de succesvolste uitgevegedaan. Ze begonnen met één boek, daarna twee rijen in de laatste dertig jaar.’ en bouwden het zo op. Wat dat betreft liggen we iets voor, maar het waren vaak makers die een jaar aan Om de boekhandel te overtuigen gaat Bernhard met een boek werkten, dat kunnen we ons niet veroorloenige regelmaat op handelsreis: ‘Ze kennen de grote, ven. We weten dat we vooruit moeten kijken, maar we bekende uitgeverijen, maar jou niet. Zonder gezicht willen niet teveel worden afgeleid.’  ben je gewoon een van de velen. Ik besteed daarom veel tijd en moeite aan het persoonlijk opbouwen van relaties. Daarvoor bezoek ik niet alle boekhandels, de ketens sla ik over. In het begin reisde ik dan naar Groningen, liep ik daar alle boekwinkels binnen en reisde ik daarna door naar Leeuwarden. Dat was met drie titels nog wel te doen. Dit jaar zijn het er dertien, en vind ik het wel zo netjes om van tevoren even te bellen. Het gaat tot nu toe erg goed. Niet iedereen koopt in, het hangt van de inkoper af, maar sommige boekhandels zijn fan, zoals Athenaeum, Van Stockum, Schimmelpennink en de Utrechtse Boekenbar. Onze boeken passen daar. Een titel als “Pittige pruim” is ook niet voor iedere boekhandel. Je kunt het niet iedereen naar de zin maken.’

Tijdens haar reizen bezoekt Bernhard ook boekhandels in Vlaanderen. De respons in België is in zijn algemeenheid zeer positief. ‘De waardering daar is anders’, zegt Popelar. ‘Ze staan open voor niet-traditionele boeken. Door de striptraditie zijn ze gewend aan verschillende visuele stijlen. Ze begrepen wat we deden meteen. We kregen er veel recensies en naar onze mening pikten ze daar zeer interessante dingen in op.’

18

www.boekblad.nl

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

p/m

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

Kortingscode: boekblad2018

november 2019  jaargang 186

*Genoemde prijzen zijn exclusief BTW. *Deze actie is geldig t/m 1 januari 2020

* Genoemde prijzen zijn exclusief BTW. * Deze actie is geldig t/m 1 maart 2018

19

BOEKHANDEL

Tien jaar digitaal lezen bij Bol.com Bol.com is niet meer weg te denken uit het boekenvak.

Is andersom het boek even belangrijk voor Bol.com?

Algemeen directeur Huub Vermeulen en director Lezen & Leren Annet Scheermeijer vinden van wel. Een gesprek over Bol.coms legacy, de groei van digitaal lezen en de relatie met het boekenvak.

Tekst Maarten Dessing Beeld Bol.com/Kobo

Huub Vermeulen haalt zijn schouders op. Twintig jaar online boeken verkopen? De algemeen directeur van Bol.com zegt het niet zo veel. ‘Het is natuurlijk iets om bij stil te staan. We hebben daarom een keer ’s ochtends in de kantine allemaal een hoedje opgezet met de tekst “Hoera! Bol.com 20 jaar” en een glas alcoholvrije champagne gedronken. Maar wat is verder de relevantie van die periode? Wij kijken al twintig jaar vooruit, dus ook die ochtend, toen we snel weer aan het werk gingen.’

Een internetboekhandel was in 1999 een noviteit voor Nederland. ‘Maar het concept is daarna grotendeels hetzelfde gebleven: ik bestel een boek op internet en het wordt thuisbezorgd. In detail is er natuurlijk veel verbeterd, bijvoorbeeld de manier waarop content en omslagen worden toegevoegd. En de levertijd: van een paar dagen naar de volgende dag. Of de kwaliteit van de aanbevelingen voor je volgende boek. Onze tech-

Samen met uitgevers innoveren is ‘superbelangrijk’ neuten blijven daar ook aan werken.’

Maar Vermeulen vindt het tienjarig jubileum van digitaal lezen bij Bol.com opvallender. ‘Dat gaat over een fundamenteel andere manier waarop lezen wordt beleefd. Daarin blijven we ook innoveren. Denk aan de komst van abonnementsmodel Kobo Plus of, eerder dit jaar, de toevoeging van digitale luisterboeken aan het assortiment. Daar zit zo veel meer revolutie in. En: het is belangrijk voor het boekenvak, omdat het mensen aanspoort te blijven lezen of meer te gaan lezen.’

Verantwoordelijk en betrokken Het wil niet zeggen dat Vermeulen en Annet Scheermeijer niet willen ingaan op het twintigjarig jubileum.

Want boeken online verkopen mag dan aanvoelen als business as usual, Bol.com heeft zich daarmee wél opgewerkt tot de grootste boekverkoper van Nederland.

Online had volgens de laatste boekenbarometer van

www.boekblad.nl

CB een marktaandeel van 23,9 procent. Het leeuwendeel daarvan gaat via Bol.com. Ook als e-boekverkoper is Bol.com de absolute nummer 1.

Voor het internetbedrijf is de afhankelijkheid van boeken in euro’s minder groot dan het was, zegt Vermeulen, die geen specifiek percentage van de omzet kan noemen. ‘Maar we weten waar we vandaan komen. Als je nu aan Nederlanders en Belgen, bij wie wij een heel hoge naamsbekendheid hebben, vraagt wat wij verkopen is het eerste wat ze noemen nog altijd: boeken.

Die associatie is heel sterk. En dat zijn we niet vergeten.’ Lezen & Leren is daarom ook een van de zes clusters binnen het bedrijf, vult Scheermeijer aan. ‘Dat geeft al aan hoe belangrijk wij deze categorie vinden.’

De legacy van Bol.com, zoals Vermeulen het noemt, komt tot uiting in de bijzondere relatie met boeken die het met geen enkel ander product heeft. Het bedrijf voelt een verantwoordelijkheid om de markt te vergroten en het lezen te stimuleren. ‘Stel dat Bol. com niet bestond. Dan was het koopgedrag van consumenten ook veranderd en had er een grote buitenlandse speler gekomen, die zich niets gelegen laat liggen aan de stand van het lezen in Nederland. Voor wie boeken gewoon omzet zijn.’

Scheermeijer somt de betrokkenheid op: Bol.com zit in de Ledenraad van de KBb, zijzelf zit in het bestuur van de CPNB, het bedrijf sponsort de Voorleesexpres. Maar ook het feit dat Bol.com zijn distributiefaciliteit die het ooit samen met CB heeft ontwikkeld, ter beschikking stelt aan iedere boekverkoper vindt Vermeulen een teken van samenwerking. ‘Als je strategisch-competitief denkt, kun je dat het beste naar je eigen magazijn halen. Dan is het alleen van jou. Maar zo staan wij er niet in.’

Dat gaat allemaal verder dan de rol die Bol.com in andere categorieën speelt. ‘Bij andere producten kun je hooguit zorgen dat er verantwoordelijk wordt geconsumeerd’, zegt Vermeulen. ‘Dat ons eigen proces milieuvriendelijk is en dat we aangeven welk product

de verantwoorde keuze is – reden waarom we met veel keurlabels samenwerken. Verder kun je niet gaan. Bij boeken wel. Boeken vertegenwoordigen meer waarde dan het product alleen.’

Existentieel gevaar De getoonde verantwoordelijkheid neemt niet weg dat uitgevers zich soms ongemakkelijk voelen bij de dominantie van Bol.com. Das Mag heeft omwille van de gestelde voorwaarden drie jaar lang, tot maart dit jaar, geweigerd zijn boeken via het bedrijf te verkopen.

Andere uitgevers spreken achter de schermen weleens hun zorgen uit: wat als de partij zó groot wordt dat het als een Amazon in Amerika en elders simpelweg zijn wil aan hen oplegt? Ze zouden graag de concurrenten helpen groeien.

‘Ik hoop toch dat je zulke geluiden steeds minder hoort’, zegt Scheermeijer.

‘Wij hebben heel veel contact met uitgevers. We hebben ons luisterboekenaanbod echt samen met hen geïntroduceerd.

We pakken ook gezamenlijk innovatie op, bijvoorbeeld rond de introductie van het nieuwe classificatiesysteem Thema, waarbij CB en de uitgevers nauw betrokken zijn. Met de opvolger van NUR halen wij een grotere conversie. Dat was zonder de steun van uitgevers nooit gelukt.’

Natuurlijk vraagt Bol.com uitgevers bij een grotere afname van hun titels een hogere korting. ‘Daar hebben we ook meer werk aan. We doen promotieacties, proberen de vindbaarheid van hun titels te verbeteren, zorgen dat die in aanmerking komen voor Bol.com Select (een abonnementsdienst voor klanten met aanbiedingen en extra service rond verzending en retourneren, MD). Maar dat is heel normaal in de markt’, zegt Scheermeijer. ‘Het feit dat Das Mag het enige incident in twintig jaar is geweest, zegt ook veel’, reageert Vermeulen. ‘En zij verkopen inmiddels ook gewoon via ons.’

Huub Vermeulen: ‘Het is nooit ons doel geweest om een of andere strijd te winnen’

november 2019  jaargang 186

BOEKHANDEL

De zorgen van boekhandels gaan verder. Zij zien in Bol.com zo’n existentieel gevaar dat sommige hen niet eens bij naam noemen. Maar Vermeulen wil niet eens weten van een concurrentiestrijd. ‘Het is nooit ons doel geweest om een of andere strijd te winnen. Onze ambitie is al twintig jaar: wat is het beste voor de klant, verbonden aan het geloof dat je online unieke dingen voor hem kunt doen. Bij elke stap die we zetten, vragen we ons af: wordt de klant daar blij van?’

Daarom ondersteunt Bol.com boekhandels ook die via hun platform willen verkopen – in essentie hetzelfde wat Bookaroo doet. Het biedt ‘honderden boekhandels’ een platform om boeken te verkopen. ‘Op mediamomenten kunnen zij daar, als wij even uit voorraad lopen, goed van profiteren’, zegt Scheermeijer. ‘Het is hetzelfde als gewoon boekverkopen: als je goed inspeelt op de vraag, heb je succes. En sommige verkopers doen dat beter dan andere. Wij ontwikkelen ook tools om hen daar nog beter bij te ondersteunen.’

Het is zelfs mogelijk dat Bol.com op termijn stopt als retailer voor een aantal categorieën en omvormt tot uitsluitend een platform voor anderen. ‘Maar boeken blijven we zeker nog zelf verkopen’, zegt Vermeulen. ‘We hebben een breed aanbod, dat via CB goed beschikbaar is.

We ontwikkelen veel met uitgevers samen. Dat is bij andere categorieën vaak minder het geval. Dan is ons aanbod minder breed of minder beschikbaar of kunnen we niet altijd de scherpste prijzen bieden. Of hebben we niet altijd de beste productkennis.’

Daarbij komt dat verkopers van boeken minder behoefte hebben aan een platform dan andere verkopers. ‘Andere markten zijn, mede door het ontbreken van een centrale distributeur en vaste prijs, minder overzichtelijk. In die markten kunnen wij aanbieders een belangrijk extra kanaal bieden om hun spullen onder de aandacht te brengen. Daarom werkt ons tweedehandsboekenplatform zo goed. Ieder exemplaar is letterlijk uniek. Is dat alleen in een plaatselijke boekenstal te koop of online via ons overal?’

Dat blijkt alleen al uit de Kobo Plus-abonnementen.

Tweeëneenhalf jaar na de start heeft Bol.com meer dan 100.000 betalende abonnees.

Er zijn ook verklaringen waarom het e-boek hier niet zo groot is als in de Angelsaksische landen: de piraterij bijvoorbeeld. ‘Er lezen 2,5 miljoen mensen digitaal, maar slechts een miljoen leest betaald’, zegt Scheermeijer. En een ander besef van de waarde van een boek. ‘Kijk naar de prullenbakken op Amerikaanse vliegvelden’, zegt Vermeulen. ‘Daar liggen gewoon paperbacks. Is je boek uit, dan gooi je het weg.

Een Nederlander doet dat niet. Ondere andere daarom zet een Amerikaan de stap naar digitaal lezen ook makkelijker.’

Juist in het tegengaan van illegaal lezen ziet Scheermeijer dan ook potentie voor groei.

Een groter besef van de toegankelijkheid van het digitaal aanbod en het gebruiksgemak van de e-reader en app moeten nog meer mensen over de streep trekken. ‘Met Kobo Plus zetten we stappen tegen piraterij. De indicatie daarvoor is dat we nog steeds zien dat de helft van de nieuwe abonnees daarvoor geen e-boeken bij ons had gekocht – maar blijkbaar wel gewend is aan digitaal lezen.’

Annet Scheermeijer: ‘Kobo Plusabonnees kopen tijdens hun lidmaatschap evenveel of zelfs een klein beetje meer fysieke boeken dan ervoor’

Kobo Plus Maar genoeg over twintig jaar Bol.com. Vermeulen en Scheermeijer hadden Boekblad uitgenodigd om het tienjarig bestaan van digitaal lezen te bespreken. Dát vinden ze werkelijk reden voor een feestje. De markt is misschien niet zo groot geworden als gedacht in 2009, gezien de successen in Amerika en Engeland, het verhaal van digitaal lezen is er wel een van groei.

22

Het cruciale argument om een abonnement op Kobo Plus te nemen, is echter het aanbod. Dat is gegroeid van circa 15.000 Nederlandstalige e-boeken bij de start naar bijna 27.000 nu (op een totaal van een kleine 400.000). Dat is 57 procent van het totaal aanbod in Nederland (A-, W- en S-boeken). En dat zijn lang niet allemaal oudere titels. In Kobo Plus zit 29 procent van alle titels die maximaal drie maanden oud zijn, en 43,1 procent van de titels die drie tot zes maanden oud zijn.

De toevoeging van luisterboeken aan Kobo Plus – waarop je je apart kunt abonneren, of die je tegen drie euro per maand meer erbij kunt nemen – heeft het aanbod verder vergroot. Het abonnement geeft toegang tot 26.000 luisterboeken (op een totaal aanbod van 132.000 luisterboeken die los te koop zijn).

Daarin zitten bijna alle Nederlandstalige luisterboeken: 95 procent van de in totaal 2900 Nederlandstalige luisterboeken in de winkel zit in Kobo Plus.

‘Luisterboeken komen inderdaad vaak direct beschikbaar voor het abonnementsmodel’, zegt Scheermeijer.

‘Klanten vinden dat soms vreemd: waarom kan ik een titel niet lezen, maar wel luisteren. Maar het geeft vooral aan dat uitgevers luisterboeken als een nieuwe markt zien. Het is niet, zoals digitaal lezen, een andere manier om hetzelfde boek te lezen, maar

www.boekblad.nl

echt een extra moment om een boek te consumeren: tijdens het autorijden of de was ophangen. Momenten waarop je vroeger niet kon lezen.’

Wat ook mee zal spelen, is het vertrouwen van uitgevers. Na tweeëneenhalf jaar Kobo Plus wijzen cijfers uit dat er geen sprake is van kannibalisatie. ‘Abonnees kopen tijdens hun lidmaatschap evenveel of zelfs een klein beetje meer fysieke boeken dan ervoor’, zegt Scheermeijer. ‘Wel geven ze iets minder uit aan losse e-boeken, maar dat wordt gecompenseerd door bestedingen aan Kobo Plus. Digitaal lezen als geheel groeit veel harder sinds de introductie ervan.’

Ook uitgevers merken omzetgroei van hun titels bij Bol.com zodra deze worden toegevoegd aan Kobo Plus. ‘De abonnees van Kobo Plus zijn goed voor ongeveer een derde van onze totale e-boekomzet. Die omzet komt terecht bij titels die in de regel wat ouder zijn. Dat betekent dat uitgever en auteur de omzet van een specifieke titel zien verdubbelen zodra deze wordt toegevoegd aan Kobo Plus. Wij vinden dat effect erg groot.’

Dus zijn er nog Nederlandse uitgeverijen die hun titels niet beschikbaar willen stellen? ‘De vijfentwintig grootste uitgeverijen hebben in ieder geval allemaal boeken in Kobo Plus’, zegt Scheermeijer. ‘Ook de partijen die later instapten, zoals HarperCollins, bieden nu al veel titels aan, HarperCollins al 1800. Sterker, uitgevers doen hun best om buitenlandse uitgeverijen en agenten over te halen hun titels ter beschikking te stellen. Het aanbod vertaald in Kobo Plus blijft wat achter, maar daar wordt door de uitgevers, Kobo en ons hard aan gewerkt.’

Experimenteren Wat precies de verhouding is tussen luisteren en lezen in Kobo Plus houdt Bol.com voor zich. Hoeveel bestaande abonnees sinds mei de optie luisteren erbij

hebben genomen? Het blijft echt geheim. ‘Maar we boren wel nieuwe doelgroepen aan’, vertelt Scheermeijer. ‘Het zijn verhoudingsgewijs meer jongeren en meer mannen die de stap zetten om te gaan luisteren.

En dat terwijl de meeste lezers vrouwen zijn boven de veertig. Steeds minder jongeren lezen boeken.’

Daarom vindt Vermeulen het zo ‘superbelangrijk’ dat Bol.com al tien jaar blijft innoveren met digitaal lezen, reageert hij. ‘Er is sinds wij ons eerste boek verkochten enorm veel concurrentie gekomen van andere vormen van vrijetijdsbesteding. Netflix, Spotify, sociale media – en al die dingen die je tegenwoordig op een telefoon kunt doen, die iedereen de hele dag bij zich heeft.

Mijn kinderen weten niet eens meer dat je met een telefoon ook kunt bellen. Daar móét het boekenvak op inspelen.’

Blijven uitgevers en boekhandelaren doen wat ze altijd hebben gedaan, redeneert hij, dan worden de lezers gestaag ouder tot de markt is verschrompeld tot een kleine niche. ‘Het enige wat je kunt doen, is experimenteren. Dat willen wij heel graag doen: experimenteren en blijven experimenteren. Alleen: wij hebben de rechten niet. Maar wij hebben wel de technologie.

We willen dat daarom heel graag samen doen met de uitgevers, die we daar voortdurend voor uitnodigen.’

En zo komt hij toch weer terug op het twintigjarig jubileum van Bol.com. ‘Want waarom is het bedrijf zo’n succes geworden? Omdat het groepje mensen dat Bol.com begon, geen bal verstand van retail had en daarom niets anders deed dan uitproberen. Sommige dingen werkten; daar gingen we mee door. Sommige dingen mislukten faliekant; dan hadden we het blijkbaar verkeerd begrepen. En zo stapelden we steeds meer dingen op elkaar die werkten – en steeds meer waarde schiepen voor de klant.’

Zo moet ook ‘het soms traditionele boekenvak’ de weg naar de markten van de toekomst zien te vinden: ‘Het is de enige manier, geloven wij.’ 

Kobo Originals

Kobo Plus bevat ook e-boeken en luisterboeken die nergens anders te krijgen zijn. Kobo produceert deze onder het label Kobo Originals. Tot grote tevredenheid, zegt Scheermeijer. ‘Voor e-boeken zien we dat drie van de tien bestgelezen titels van 2019 een Original zijn. Voor luisterboeken is dat zelfs zes van de tien. We gaan er daarom zeker mee door. Ook dit jaar zijn weer meer dan 25 Originals verschenen als e-boek of luisterboek.’ november 2019  jaargang 186

23

BOEKHANDEL

DONNER OPENT DE DEUREN IN GERENOVEERD RIJKSMONUMENT

‘WE HEBBEN GOED DOOR KUNNEN WINKELEN’ Na een ingrijpende verbouwing is boekhandel Donner in Rotterdam helemaal klaar voor de feestdagen.

De winkel die vijf jaar geleden nog met faillissement werd bedreigd, vierde eind oktober de opening van de definitieve locatie in een rijksmonument.

De nieuwe ingang aan het Binnenwegplein

Tekst Vera Ros Beeld Chris van Houts

E Entree van het rijksmonument aan de Coolsingel. Donner deelt die met de ABN AMRO Bank, die verder de bovenste verdiepingen van het rijksmonument weer zal betrekken. De Coolsingel gaat nog een jaar op de schop.

24

www.boekblad.nl

november 2019  jaargang 186

en reis door het gebouw. Zo beschouwt de directie van Donner de renovatie van het monumentale pand aan de Coolsingel, die twee jaar geleden begon. Onder het motto ‘Tijdens de verkoop gaat de verbouwing gewoon door’ trotseerden de boekverkopers lekkages, oorverdovende herrie en een brandalarm op een van de drukste dagen van het jaar. Soms moesten afdelingen van de ene op de andere dag verhuizen naar een andere plek.

En de klanten moesten hun weg vinden via wiebelende noodtrappen en steigers.

Maar het eindresultaat mag er wezen. Met ruim 3700 vierkante meter is de grootste boekhandel van Nederland een walhalla voor wie een boek of bijzonder cadeau zoekt. Door de aanleg van een entresol op de eerste verdieping en plaatsing van een glazen overkap-

25

BOEKHANDEL

In het atrium zijn ook kantoor-, hobby- en cadeau-artikelen te vinden. Bijzonder zijn de bouwplaten van papier, zijde of hout. Maar Donner verkoopt ook spellen, apart vormgegeven boekensteunen en fraaie kerstdecoraties.

De begane grond biedt onder meer ruimte aan buitenlandse en Nederlandse literatuur en populaire categorieën als koken, natuur, spanning en sport.

Het ‘Raam van Copier’ (1938) in het trappenhuis.

De 180 gezandstraalde ruiten brengen een ode aan Rotterdam, met herkenbare plekken als de Laurenskerk en de haven. Wie in de winkel vanaf de begane grond omhoog kijkt, kan ook vijf glazen panelen van Copier op de tussenverdieping bewonderen.

26

www.boekblad.nl

Het theater met 111 vaste zitplaatsen in het atrium, de nieuwe ruimte onder de glazen overkapping, waar onder meer lezingen, concerten en exposities worden georganiseerd. Met deze lichte ruimte kreeg de winkel er 700 vierkante meter bij.

november 2019  jaargang 186

ping aan de achterzijde won de winkel fors aan ruimte. Ook kwam er een tweede entree met koffiebar aan het Binnenwegplein om de hoek. Klapstuk van de renovatie is wel het raam van glaskunstenaar A.D. Copier in het statige trappenhuis, nu voor het eerst voor het publiek te zien.

‘We zijn inpandig vijf keer verhuisd. Maar we hebben goed door kunnen winkelen. De meeste klanten zijn ons trouw gebleven.

Klanten die tijdelijk afhaakten omdat bijvoorbeeld een lift ontbrak, beloofden terug te komen’, vertelt Leo van de Wetering die samen met collega’s Suzanne Hammecher, Jan Lutjeboer, Marjan Schoonderwoerd en Eelco Zuidervaart het directieteam vormt. De vijf boekverkopers namen in 2014 de winkel over na het faillissement van boekhandelsketen Polare en wisten dankzij een crowdfundingsactie en particuliere investeerders

27

BOEKHANDEL

De jeugdafdeling op de tweede verdieping, met een zitje voor young adult-lezers.

Donner heeft al jaren een samenwerkingsverband met antiquariaat Looijestijn en Van der Heijde Bladmuziek & Klassieke cd’s. Deze zitten nu op de tweede verdieping.

De afdeling Reizen op de tweede verdieping.

Ook kunst en wetenschappelijke non-fictie kregen hier een plek.

Het restaurant Diner at Donner op de tweede verdieping.

28

een succesvolle doorstart te maken. Ook verhuisde Donner naar de huidige locatie, een rijksmonument waar vroeger de ABN AMRO Bank was gevestigd. Eerst nog antikraak, daarna definitief.

‘We hebben het aardig voor onze kiezen gehad, met de doorstart en de verbouwing’, vervolgt Van de Wetering. ‘En dat in een tijd dat de boekenverkoop landelijk op een dieptepunt zat.’ Ook was in de Polare-periode het aanbod ernstig verschraald; de stapels werden hoger maar het assortiment werd smaller in de breedte. De verbouwing viel bovendien samen met de herinrichting van de Coolsingel, nog in volle gang, en de realisatie van het plan-FORUM, dat de ontwikkeling van winkels en woningen rond het Binnenwegplein behelst.

‘Mede dankzij Donner is FORUM op de kaart gezet’, zegt Van de Wetering. ‘We zitten op een kruispunt van het winkelend verkeer. En nu het stof binnen is neergedaald, kunnen we eindelijk in optima forma laten zien wat de winkel allemaal in huis heeft en willen we voluit inzetten op commercie en promotie.’ Dat begint met een geste naar de trouwe klanten. Die beloont Donner met de jubileumuitgave Denkend aan Donner (zie pagina 36). Het eerste exemplaar werd tijdens het feestelijke openingsweekend uitgereikt aan burgemeester Aboutaleb.

www.boekblad.nl

Zicht vanuit het restaurant op de Coolsingel en de Beurstraverse (‘De Koopgoot’).

november 2019  jaargang 186

29

ACHTERGROND

Nieuw onderzoek KVB Boekwerk naar auteursinkomsten

Niet bij boeken alleen

Het belang van royalty’s is voor de meeste auteurs beperkt. De krimpende Nederlandstalige markt maakt het nog kleiner. Wat kunnen de verschillende actoren in het boekenvak doen om het auteursinkomen te verhogen? ‘Als een auteur niets onderneemt, is dat een garantie op boeken die in het niets verdwijnen.’

Tekst Maarten Dessing Beeld K VB Boekwerk

Hoeveel verdienen auteurs aan de verkoop van boeken? Uit onderzoek van KVB Boekwerk blijkt dat het antwoord voor de meesten luidt: niet veel. In de periode 2014-2018 kregen ongeveer 16.150 (levende) auteurs royalty’s uitgekeerd op de verkoop van papieren boeken, maar slechts een handvol kan leven van alleen het schrijven van boeken (zie figuur 1). 88,7 procent van de auteurs verdient jaarlijks maximaal 1000 euro aan royalty’s. Voor hen kan boeken schrijven slechts een nevenactiviteit zijn. Nog eens 10,4 procent verdient hooguit een secundair inkomen met royalty’s tussen de 1000 euro en het brutominimumloon van 18.900 euro.

Auteurs leven dan ook niet van hun boeken alleen. Zelfs als je schrijvers buiten beschouwing laat die minder dan 1000 euro per jaar aan royalty’s verdienen, haalt een auteur daar slechts gemiddeld 18 procent van zijn inkomen uit (zie figuur 2).

Wel vult hij dat grotendeels aan uit werkzaamheden die in direct ver-

band met zijn schrijverschap staan: honoraria voor schrijfopdrachten, gages voor lezingen, beurzen, leenrechtvergoedingen et cetera. Ongeveer 45 procent van zijn inkomen komt uit dienstverbanden of andere bronnen van inkomsten.

Wel valt op dat auteurs die in dezelfde periode zijn ondersteund door het Letterenfonds – en dus geacht worden belangrijk te zijn voor de Nederlandse literatuur – relatief meer verdienen. Ongeveer 400 auteurs zijn rechtstreeks ondersteund via werkbeurzen. En nog eens 1400 indirect via bijvoorbeeld

productiesubsidies aan uitgevers of vertaalsubsidies aan buitenlandse uitgevers. Deze groep maakt 11 procent van de auteurs uit, maar is goed voor 36 procent van de royalty’s. Het aantal auteurs in deze categorie dat ten minste een minimuminkomen uit royalty’s haalt, daalt echter (zie figuur 3).

Wat betekenen deze cijfers? En wat kunnen alle betrokkenen – schrijvers, uitgevers, boekhandelaren, het Letterenfonds – doen om de inkomsten van auteurs uit royalty’s te vergroten? Uitgever Tanja Hendriks van Ambo|Anthos, bestuurslid Je-

Algemene boekenmarkt Aantal auteurs Nevenactiviteit Secundair inkomen Gemengde schrijfpraktijk

14.300

Aandeel in auteurs 89%

Royalty’s (gem.) €

120

Aandeel in royalty 10%

1.700

10%

€

3.800

35%

69

0,4%

€

6.100

10%

78

0,5%

€ 105.100

45%

Grootte van de inkomensgroepen binnen de algemene boekenmarkt, hun gemiddelde over vijf jaar in jaarlijkse aantallen, royalty’s en aandelen van het totaal.

30

alleen over verkoop van papieren boeken in Nederland. E-boeken, luisterboeken, verkoop in Vlaanderen – dat is allemaal niet meegeteld. Ook voorschotten aan auteurs zijn niet in het onderzoek meegenomen. Dat verhoogt mogelijk het aantal auteurs dat ervan kan leven.’

Perez: ‘Maar het totaalaantal daalt wellicht wel. Het Letterenfonds ziet dat de aanspraak op subsidiemiddelen groeit. Ook auteurs die goed verkochten en lang geen aanvraag indienden, kloppen weer bij ons aan.’

Levensonderhoud Weinig auteurs kunnen van boeken alleen leven. Maar zó weinig – was jullie dat bekend?

Thijssen: ‘Zeker. Het zijn er eerder meer dan ik vermoedde. Ik dacht aan een stuk of twintig schrijvers.’

Hendriks: ‘Dit onderzoek gaat figuur 2

figuur 1

Schrijfpraktijk

roen Thijssen van de Auteursbond (zelf auteur van onder andere de roman Solitude en de biografie van Johannes van Dam) en directeur Tiziano Perez van het Nederlands Letterenfonds gingen daarover met elkaar in gesprek.

www.boekblad.nl

Is dit onderzoek dan wel belangrijk als het de vermoedens bevestigt?

Perez: ‘Zeker. De overheid maakt inmiddels samen met de cultuursector en de Sociaal-Economische Raad veel werk van een arbeidsmarktagenda in de culturele sector. Daarvoor is het belangrijk om een goed beeld te krijgen van het inkomen van auteurs. Dat kan het best op basis van onderzoeken zoals deze. Wij hebben het ooit geprobeerd met een enquête, maar dat is lastig: velen praten liever niet over hun verdiensten.’

figuur 3

Algemene boekenmarkt Secundair inkomen en gemengde schrijfpraktijk

tussen de

Royalty-inkomsten

€

3.800 en

€

26.100

Honoraria en/of commerciële schrijfopdrachten

€

3.600 en

€

24.600

Gages, uitvoeringen, lezingen of optredens

€

1.900 en

€

13.000

Beurzen en/of subsidies

€

1.300 en €

8.700

Leenrechtenvergoeding, kabelgelden of thuiskopiegelden

€

800 en €

5.800

Rechtenverkoop (zoals boekverfilming, vertaling of theaterbewerking) Totaal aan schrijfgerelateerde werkzaamheden

€ €

200 en € 11.600 en €

1.400 79.600

Algemene boekenmarkt

tussen de

Dienstverband(en)

€

3.200 en

€

22.200

Uitkering, pensioenvoorziening of opbrengsten van kapitaal (huur, rente)

€

2.500 en

€

17.700

Andere inkomsten

€

3.800 en

€

26.600

Totaal overige inkomsten

€

9.500 en

€

66.500

Auteurs uit de inkomenscategorieën secundair inkomen en gemengde schrijfpraktijk op basis van gemiddelde over vijf jaar, uitgesplitst naar overige inkomstenbronnen. Bronnen: SEO en Van der Veen et al.

Trends in aantal auteurs in de categorieën van gemengde schrijfpraktijk en schrijfpraktijk.

Voor deze index (2014 = 100) zijn beide inkomenscategorieën bij elkaar opgeteld. Het betreft ten minste minumuminkomens. Cijfers zijn geïndexeerd.

november 2019  jaargang 186

31

ACHTERGROND

Thijssen: ‘Daar schamen auteurs zich voor.’

Verdienen auteurs genoeg aan hun boeken?

Hendriks: ‘Als je bedenkt hoe laag het honorarium van de meeste auteurs is voor soms twee, drie jaar werken, kun je niet zeggen dat het genoeg is. Omdat de markt onder druk staat, staan die inkomsten ook nog eens onder druk. Tegelijk moet je – als je het bekijkt vanuit het perspectief van de uitgever – het uitgangspunt niet uit het oog verliezen. Als een uitgever een auteur een contract geeft, belooft hij zijn best te doen alles uit het boek te halen wat mogelijk is. Maar hij belooft géén inkomen.’

Thijssen: ‘Wat is genoeg? Het gaat niet alleen om financieel inkomen. Schrijvers hebben ook wat Nachoem Wijnberg een psychologisch inkomen noemt: ze verdienen aanzien met schrijven. Ik zie het ook op de Schrijversvakschool, waar ik lesgeef. Soms publiceren studenten een boek en hoor je daarna nooit meer van ze, omdat ze dat ene doel hebben bereikt: ze hebben de status van schrijver. Ik word zelf ook niet blij van wat ik, inclusief werkbeurs, per uur aan een boek verdien. En toch blijf ik ermee doorgaan, zelfs als ik in de bijstand zou belanden. Maar dit ander type inkomen wordt nooit meegenomen in een onderzoek als dit. Aan de andere kant: er is wel degelijk reële armoede onder schrijvers. De Auteursbond krijgt soms bericht van auteurs die hun lidmaatschap – à 186 euro per jaar – opzeggen omdat ze het niet meer kunnen betalen. Dat zijn meestal 65-plussers, vaak dichters, die geen reserves hebben opgebouwd.’

Hendriks: ‘Ik ken ook geen schrijvers die zeggen te stoppen met schrijven vanwege het geld. Ik hoor wel hun zorg om de toekomst. Een voorschot voldoet meestal niet om de tijd tot publicatie door te komen.’

Perez: ‘Ik vind dit een ingewikkelde vraag. Via de aanvragen voor

32

werkbeurzen zien we, met name bij de jonge en de wat oudere auteurs, dat hun inkomen vaak ver beneden modaal is. Maar een belangrijk deel van de auteurs gaat er niet vanuit dat ze met hun boeken in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Ik vind het wel verontrustend dat de mogelijkheden voor auteurs daartoe niet groeien. De afzet daalt, met alle gevolgen voor auteurs van dien. En dan wordt de afzet ook nog eens verdeeld over een veel groter aanbod titels – en dus veel meer auteurs.’

Hoe bedoel je dat?

Perez: ‘Vanwege e-books en online verkoop zijn titels veel langer beschikbaar dan vroeger. De long tail is enorm gegroeid. Voor een uitgever maakt het niet uit of ze 100 exemplaren van één titel verkopen of één exemplaar van 100 verschillende titels. Maar voor auteurs natuurlijk wel.’

Hendriks: ‘Als ik mag nuanceren: De long tail levert minder op dan ooit gehoopt. De verkoop zit vooral bij de 50 of 100 populairste titels.

En de levensduur in de winkel

Jeroen Thijssen: ‘Optredens in de boekhandel zijn verdwenen als neveninkomsten’ www.boekblad.nl

is verschrikkelijk kort. Hij is nog nooit zo kort geweest als nu.’

Thijssen: ‘De long tail is ook voor een habbekrats te koop bij Boekwinkeltjes.nl. En wat verdient een auteur er dán nog aan?’

Disbalans De gesubsidieerde auteurs verkopen het best. Worden de auteurs ondersteund die subsidie het hardst nodig hebben?

Perez: ‘Daarom is het belangrijk te onderstrepen hoe die selectie van 1800 auteurs is gemaakt. Ook auteurs die wij – indirect – steunen met vertaalsubsidie in het buitenland, vallen daaronder. Dat zijn in de regel auteurs die succesvol zijn in eigen land. Zouden auteurs als Tommy Wieringa en A.F.Th. van der Heijden ook zonder onze steun worden vertaald? Wij doen regelmatig onderzoek naar de effecten van onze subsidies. En dan blijkt dat 80 tot 90 procent van de buitenlandse uitgevers een vertaling zonder steun te duur vindt. Dus ja, als wij onze literaire cultuur in het buitenland willen uitdragen moeten we ook werk van in Nederland succesvolle auteurs ondersteunen.’

Thijssen: ‘Ik denk ook niet dat auteurs willen protesteren tegen het beleid van het Letterenfonds.

Er zijn heldere kwaliteits- en inkomenscriteria voor de werkbeurzen.

Het is gewoon goed geregeld.’

Moet de staffel van royaltypercentages omhoog?

Thijssen: ‘Voor de Auteursbond is dat op dit moment geen item. Wij hebben ruzie gehad met uitgeversbonden over het aansluitingscontract met de Lira. Dat moet eerst worden opgelost. En dan nog zijn er voor daarna urgentere problemen voor auteurs.’

Hendriks: ‘Ik denk dat de staffel nog steeds goed is. Dat andere vormen, zoals het fifty-fiftycontract van Bertram + de Leeuw waarbij kosten en baten worden gedeeld, niet veel worden gebruikt, wijst daar op. Een auteur die wij beide opties boden, koos toch het model-

Tiziano Perez: ‘We moeten de uitgeefmodellen waarmee we werken constant bevragen’

contract. Ik denk ook niet dat de percentages te laag zijn, als je kijkt naar de ontwikkelingen sinds de staffel is vastgesteld. De inkomsten zijn gedaald: de oplages zijn lager, de verkoopprijs is maar beperkt gestegen. Tegelijk zijn de kosten gestegen: papier, distributie, personeel. En de inspanningen van een uitgever om een boek op de markt te krijgen zijn groter geworden.

Het mediaveld is enorm breed geworden, probeer daarin maar een boek in de aandacht te krijgen.

Auteurs, die dichter op het proces zitten dan vroeger, vragen ook om meer inspanningen. En ze zijn nog altijd tevreden over het werk van uitgeverijen. Anders zouden ze massaal kiezen voor uitgeven in eigen beheer.’

Thijssen: ‘Enkele jeugdauteurs die nu zelf uitgeven, zeggen ook dat ze weliswaar meer aan hun boeken overhouden, maar wel minder

afzetten dan voorheen bij een uitgeverij.’

Perez: ‘Ik ben het met Tanja eens.

Maar we moeten de uitgeefmodellen waarmee we werken wel constant bevragen. En ik denk dat het model twintig jaar geleden beter werkte dan tegenwoordig. De verkoop was hoger, waardoor auteurs meer konden verdienen. Er was geen long tail. Er waren veel minder kanalen waarop je je kon richten met promotie. Dat maakt dat de boekensector moet praten over de gehanteerde modellen, hoe goed wij het ook hebben geregeld in vergelijking met andere kunstdisciplines.’

En dan is de uitkomst dat auteurs een groter percentage van de verkoop per exemplaar verdienen?

Perez: ‘Het zou te makkelijk zijn om “ ja” te antwoorden. Want ook het schrijverschap is veranderd. Er is veel vaker sprake van een vorm van hybride schrijverschap. Het grote probleem zit in de disbalans tussen aanbod en afname. Het aanbod is op dit moment te groot voor de vraag, maar aanbod is moeilijk te sturen.’

Thijssen: ‘Maar hoe lang hoor ik uitgevers al niet dat er minder moet worden geproduceerd? Zonder dat het verschil uitmaakt.’

Hendriks: ‘Die trend dat uitgevers minder gingen uitgeven heeft niet echt doorgezet. Want wat gebeurde er? Als je vijftig in plaats van honderd titels deed en je je daar meer op concentreerde, daalde toch je omzet. Die ging naar de concurrentie die bij elkaar nog steeds heel veel op de markt brengt. Je titels lagen er niet beter in de winkel door. Ook verschijnen er altijd weer kleine uitgeverijen bij die in het gat springen.’

Flesje wijn Moeten auteurs zelf meer doen om de inkomsten uit hun boeken te vergroten?

Hendriks: ‘Dat gebeurt al. Ik denk dat iedere uitgeverij tegenwoordig heel intensief zijn auteur betrekt

november 2019  jaargang 186

bij het maken van een promotieplan. Dan gaat het over: wat doen wij en wat doet de auteur? Waar ziet hij of zij kansen? Waar voelt de auteur zich prettig bij? De auteur wil dat ook. Het is alleen niet voor iedereen weggelegd. Soms wordt er dan gekeken naar wat de uitgeverij namens de auteur kan doen. En dat is allemaal goed, al wordt er bij het acquireren van een titel wel op gelet wat de mogelijkheden van de auteur zelf zijn.’

Thijssen. ‘Eens. De meesten willen zich ook graag inzetten. Ze zitten allemaal op sociale media. Alleen sommige ouderen doen het niet.

Die hebben soms niet eens een mailadres.’

Tanja Hendriks: ‘Een voorschot voldoet meestal niet om de tijd tot publicatie door te komen’

Is er een correlatie tussen de inzet van de auteur en de verkoop van zijn boek?

Hendriks: ‘Dat is niet te meten.

Maar je inzetten helpt wél.’

33

ACHTERGROND

Moeten uitgevers meer doen om de royaltyafrekening van auteurs te vergroten?

Perez: ‘Uitgeverijen proberen veel om auteurs beter onder de aandacht te brengen. Een deel van hun inzet is daarnaartoe verschoven. Ze onderzoeken ook de kansen van nieuwe vormen: van audioboeken tot digitale mogelijkheden. Ze pakken rechtenverkoop professioneler aan. Ze starten sprekersbureaus. En dat is logisch, omdat het ook in hun eigen financiële belang is om de inkomsten van auteurs te vergroten. Is het genoeg? Dat verschilt per schrijver. Ik denk wel dat promotiebudgetten voor een steeds groter deel naar de bestverkopende auteurs gaan.

34

als er dan geen vergoeding tegenover staat? Nee.’ Maar dat is een ontwikkeling waar uitgeverijen zelf niet blij mee zijn.’

Hendriks: ‘Zeker niet. Je moet nieuwe auteurs een kans geven om succesvol te worden. Het is moeilijk daarin een balans te vinden.’

Perez: ‘Moeilijker dan vroeger, denk ik, nu er een klimaat heerst waarin de aandacht – van media en publiek – het liefst gaat naar dat wat al aandacht heeft.’

Welke nieuwe mogelijkheden hebben uitgeverijen waar auteurs van kunnen profiteren?

Hendriks: ‘E-verkoop. En zeker de audio-verkoop. Dat levert auteurs wel degelijk wat op – even los van het feit dat je met audio een heel andere markt krijgt, zoals je in Zweden ziet, waar de afzet van luisterboeken sterk groeit maar de omzet achterblijft. Je kunt backlisttitels niet zomaar met een nieuw jasje in de boekhandel krijgen, maar wel als luisterboek opnieuw beschikbaar maken. Ook ander soort werk, zoals korte verhalen, hebben meer kansen in audiovorm. En er zijn meer kansen voor nevenrechten: film, theater, series.’

Moeten boekhandelaren meer doen?

Thijssen: ‘Je bent nog steeds altijd welkom. Alleen: dat je een bedrag krijgt voor een middagje praten over je boek is voorbij. Ja, een flesje wijn, of zelfs dat niet eens meer. De crisis en Bol.com hebben de boekhandel enorm geraakt.

Optredens daar zijn verdwenen als neveninkomsten.’

Hendriks: ‘Ik zie nog steeds veel enthousiasme bij boekhandels. We kunnen altijd rond verschijnen van een boek een mooi programma voor de auteur samenstellen. Dat is gratis, want pr voor het boek. Maar als een boek langer uit is en een auteur er voor betaald zou moeten worden, zijn de mogelijkheden beperkter. Het is wel belangrijk dat we zorgvuldige afspraken maken.

Soms reist een auteur van ver, en

www.boekblad.nl

Subsidies en investeringen Tot slot: doet het Letterenfonds genoeg voor auteurs?

Perez: ‘Het bedrag dat we aan werkbeurzen besteden, groeit. We hebben die bedragen geïndexeerd, zodat auteurs niet al te zeer onder inflatie lijden. We hebben dit jaar ontwikkelingsbudgetten geïntroduceerd die auteurs naar eigen inzicht kunnen besteden: van een reis die noodzakelijk is voor een boek, tot een cursus om het eigen ondernemerschap te bevorderen.

Is dat genoeg? Er is een budget, op een gegeven moment is dat op.

25 procent van ons budget gaat rechtstreeks naar auteurs. Tel je de middelen voor vertalers en de buitenlandsubsidies erbij op, dan komt 48 procent rechtstreeks aan makers ten goede.’

Hoe overtuigt het Letterenfonds de overheid om het budget te verhogen?

Perez: ‘Met onderzoeken als dit.

Op dezelfde manier zijn er al extra middelen voor vertalers beschikbaar gesteld. We hebben op dit moment een overheid die de kunsten ruimhartig ondersteunt. Daar profiteren de letterensector en het Letterenfonds van. De middelen zijn de afgelopen jaren verruimd en die worden in de komende subsidieperiode structureel. Maar ik moet wel waarschuwen dat de balans tussen de mogelijkheden van subsidie en de mogelijkheden van de markt goed blijft. Subsidies zijn kwetsbaar. Daarom is het belangrijk dat de grootste investeringen door de uitgeverijen worden gedaan.’

Thijssen: ‘Meer overheidsgeld naar auteurs is in ieder geval welkom. In 2012 zijn de kunsten onevenredig hard getroffen door bezuinigingen. Dat mag best gecompenseerd worden.’  Het volledige onderzoek is te lezen op www.kvbboekwerk.nl.

COLUMN Marjoleine Wolf YES, WE CAN Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Als ik mensen vertel dat ik in een boekhandel werk, reageren de meesten heel enthousiast. Ze krijgen dan vaak een dromerige blik in hun ogen en roepen verrukt: ‘Oh, wat lijkt me dat heerlijk zo’n baan, de hele dag over boeken praten en als het rustig is, kun je lekker lezen.’ Ook beginnen mensen vaak over de zwijmelfilm You’ve got mail met actrice Meg Ryan als boekverkoopster waarin dit romantische beeld wordt bevestigd.

Ik beaam altijd dat het inderdaad een heerlijke baan is, maar vertel ze wel dat het romantische beeld dat ze erbij hebben niet helemaal strookt met de werkelijkheid. Het beeld van de boekverkoper lezend achter de toonbank en intussen geduldig wachtend op een klant, staat nogal ver af van de realiteit van mijn werkzaamheden. Zo ging ik bijvoorbeeld tijdens de afgelopen Kinderboekenweek in acht dagen met veertien auteurs naar in totaal dertien scholen. De organisatie van deze boekenmarkten op scholen had veel weg van een militaire operatie en bestond voor een groot deel uit de – niet zo romantische – cyclus van dozen boeken inpakken, inladen, uitladen, uitpakken en tot slot uitstallen en dan een paar uur later in omgekeerde volgorde. Praten over boeken deden we heel weinig die dagen en lezen zat er al helemaal niet in. Meestal viel ik ’s avonds met een boek op de bank, op de eerste pagina opengeslagen, uitgeput in slaap en regelmatig kwam die cyclus van inpakken, inladen, uitladen, uitpakken en uitstallen in mijn dromen terug.

Aan de ene kant was ik dus blij toen de Kinderboekenweek voorbij was, want los van het feit dat de organisatie ervan op mij rustte (Zijn de boeken van de auteurs op de juiste locaties? Heeft de school de ouders goed ingelicht? Hebben we genoeg kinderboekenweekgeschenken mee? Is mijn parkeerkaartje nog geldig? Waarom doet het pinapparaat het niet?!) was het ook fysiek zwaar en kostte de hele onderneming veel energie.

Aan de andere kant kréég ik er ook veel energie van. Van de kinderen die na afloop van het klassenbezoek enthousiast op de auteurs afrenden en daarna geduldig in de rij stonden om hun net gekochte boek te laten signeren. Van de aardige leerkrachten die het auteursbezoek in de klas en ook de boekenmarkt goed hadden voorbereid. Van de ouders die hun kind(-eren) zelf een mooi boek lieten uitzoeken. Van de auteurs met wie ik dagen achtereen scholen bezocht en die iedere keer met een verhaal een groep kinderen stil kregen of juist aan het werk zetten. En natuurlijk kreeg ik ook energie van ons stoere verkoopteam, bestaande uit vijf ijzersterke vrouwen die meerdere keren per dag de ‘inpakken, inladen, uitladen, uitpakken, uitstallen’ cyclus tot een goed einde brachten.

Door al die positieve energie zat ik in een soort overwinningsroes. Alle ‘bedreigingen’ voor het boekenvak waar ik me als boekverkoper vaak zorgen over maak, verdwenen als sneeuw voor de zon. Gebrek aan leesplezier? Niets van gemerkt. Ontlezing? Niet op deze scholen! Stijging van online verkoop? Deze week even niet. E-books? Nooit van gehoord.

Die positieve energie probeer ik sindsdien vast te houden. En dat lukt aardig. Zo las ik in de Volkskrant dat boekhandel Donner na twee faillissementen en vijf jaar verbouwing feestelijk heropend is! Crowdfunding, een aantal particuliere investeerders, maar vooral vijf bevlogen en niet opgevende boekverkopers maakten dat mogelijk. Yes, we can! 

FOTO: THURTELL/ISTOCK

Is een schrijver meer ondernemer geworden – noodgedwongen door de geringe inkomsten uit royalty’s?

Hendriks: ‘Ik heb het zien veranderen, ja. Auteurs zijn zich erg bewust dat het goed is om op sociale media actief te zijn; dat het bij deze tijd past.’

Thijssen: ‘Maar dat doen ze niet alleen voor het geld. Ze willen ook zichtbaar zijn als schrijver.

En het is gewoon hartstikke leuk: van Facebook tot het geven van presentaties.’

Hendriks: ‘Alleen: de mogelijkheden zijn uiteindelijk beperkt. Een auteur kan nog zo’n ondernemer zijn, er moet wel een markt voor zijn werk zijn.’

Perez: ‘Het is de paradox van deze tijd: de mogelijkheden zijn – dankzij internet – nog nooit zo groot geweest als nu, tegelijk was het nog nooit zo moeilijk om aandacht te krijgen. De concurrentie met andere vrijetijdsbestedingen is enorm vergroot. De neiging dat succes zichzelf versterkt is groter geworden. Dus: een auteur móét – samen met zijn of haar uitgever – actief zijn. Maar dat biedt geen garantie dat het iets oplevert. Alleen: als je niets onderneemt, is dat een garantie op boeken die in het niets verdwijnen.’

VAKLITERATUUR

Denkend aan Donner

Een bijzonder bont boeket

Ter gelegenheid van de heropening vroeg Donner schrijvers om een ode aan het lezen. Dankzij de brede opzet is Denkend aan Donner een ware schatkist geworden, waar iedere liefhebber van boekhandels van kan smullen.

Tekst Maarten Dessing

H

oe komen wetenschappers aan hun boeken? Denk er eens een momentje over na. Je komt al snel tot de conclusie: via internet. Een academicus stelt een literatuurlijst van boeken rondom zijn thema samen, zet die online in zijn winkelmandje, afrekenen, klaar. Waarom zou hij naar de fysieke boekhandel gaan – anders dan om privéredenen: een cadeautje voor zijn partner, een boek voor op vakantie?

En toch begint iedere nieuwe studie van de filosoof Hans Achterhuis in de fysieke boekhandel. De kiem van zijn studie Met alle geweld (2008) lag bij de vondst van een fascinerend boek bij boekhandel Peeters in Leuven. En ook nadat hij besloot onderzoek te gaan doen naar het thema geweld, weigerde hij het systematisch aan te pakken. Nee, hij bleef boekhandels bezoeken – zoals de in filosofie gespecialiseerde Librairie Vrin te Parijs – om alles te kopen wat er toevallig over het onderwerp voorradig was. Is dat efficiënt? Natuurlijk niet, Achterhuis geeft het onmiddellijk toe. Door zijn methode heeft hij boeken aangeschaft waar hij niets aan bleek te hebben. Maar ‘de vreugde van de toevallige vondst’ vergoedde veel, ‘de verrassing van een onverwachte tekst die daar speciaal voor mij lag’.

Sterker: zonder die ene vondst bij Peeters zou er niet zo’n persoonlijke betrokkenheid in Met alle geweld doorklinken, is zijn overtuiging.

Deze ontboezeming is een van de hoogtepunten uit Denkend aan Donner, dat eind oktober verscheen. Ter gelegenheid van de heropening vroeg de Rotterdamse winkel auteurs om een ‘ode aan het lezen’, zoals de ondertitel luidt. Liefst 46 schrijvers en wetenschappers reageerden.

Het eindresultaat is een bijzonder bont boeket. Je kunt een discussie lezen tussen Elvin Post en zijn dochter over

36

papieren versus digitale boeken. De herinnering van uitgever Jan Geurt Gaarlandt van Balans aan het bezoek van Bill Clinton aan Donner. De encyclopedische aanzet van planten en dieren waarvan de namen verwijzen naar papier of inkt, geschreven door bioloog Jelle Reumer.

Een beschouwing van filosofe Marli Huijer over de kunst van het boekenschenken. En nog zo veel meer.

Het mooie is vooral dat het geen boek over Donner is geworden. Dat zou een te particuliere uitgave hebben opgeleverd, en door de herhalingen misschien een vermoeiend boek. Hoe interessant is het om steeds opnieuw te lezen over de pocketkelder, waarmee de winkel in de jaren zestig transformeerde van een gereformeerde speciaalzaak tot een culturele ontmoetingsplaats?

Nu wordt er precies genoeg aan de pocketkelder gerefereerd. Rien Vroegindeweij brengt een mooi gedicht over het afdalen naar de hemel. Awee Prins heeft een fraai stuk over de ontdekking van Jan Arends’ Keefman, toen hij voor een spreekbeurt naar de pocketkelder werd gedreven. En Maria Heiden vertelt – als grappig tegenwicht – hoe ze destijds een collega op zolder belde om snel naar beneden te komen, zodra er een knappe klant de kelder had betreden.

Deze herinneringen aan Donner blijven leuk om te lezen omdat je ook steeds wordt verrast door een beschouwing die je aan het denken zet. Ook de bijdrage van Arjen van Veelen is prikkelend. Hij legt daarin uit waarom boeken een steeds kleinere rol in zijn leven zijn gaan spelen, en juist daarom belangrijker dan ooit lijken te zijn. En laat ik de beschouwing van Achterhuis niet vergeten. De boekhandel als ‘tempel van het toeval’, zo had ik een op zich bekend verschijnsel tóch nooit eerder bekeken.

Denkend aan Donner : een ode aan het lezen.

256 pagina’s.

ISBN 9789082888324.

Gratis voor klanten zolang de voorraad strekt. 

www.boekblad.nl

Z

olang de mensheid bestaat zijn er altijd klusjes geweest die eigenlijk niemand wilde doen, maar waar altijd wel iemand voor te vinden is. Dat is in onze welvaartsmaatschappij niet anders. Vervelend werk met weinig voelbare waardering en een laag loon dat ook bij Bol.com grotendeels door buitenlanders wordt gedaan die vaak moeite hebben met het vinden van een normale woning. Het is allemaal heel erg, maar toch eigenlijk weer niet.

Van Bergeijk schrijft in een zeer lange traditie van ooggetuigenverslagen over de slechte positie van de onderklasse. Orwell deed het al, in 1985 deed de Duitse journalist Günter Wallraff stof opwaaien met Ik, Ali en recenter schreef de Brit James Bloodworth over de arbeidsomstandigheden bij Amazon. Op zich geeft Binnen bij Bol.com een aardig inkijkje in wat Van Bergeijk terecht ‘de winkel van ons allemaal’ noemt, maar de beklijvende indruk is toch vooral dat het allemaal reuze meevalt. Niemand wordt gedwongen en als een Letse of Poolse werknemer naar huis zou willen staat niets hem in de weg. Alleen wil hij niet weg: ‘In Letland was Savcenko houthakker en deed hij allerhande andere “shitty jobs”. Hij piekert er niet over om terug te gaan naar Letland, waar hij geen enkel perspectief op een beter leven (lees: hoger salaris) ziet.’ En: ‘Braszkiewicz reist elke dag per bus vanuit zijn Polenhotel in het Belgische Turnhout naar Waalwijk. Hij deelt een kamer met zijn vriendin. In Polen werkte hij als manager in een schoenenwinkel; hier staat hij aan de lopende band en verdient hij drie keer zoveel geld als thuis.

In Polen zijn de bazen veelal autoritair, vertelt hij, maar hier heerst een fijne, open sfeer. “In Polen zijn de mensen somber, hier is iedereen happy. Nobody makes stress.”’

Binnen bij Bol.com

Altijd nog beter dan Letland Journalist Jeroen van Bergeijk, die eerder undercover ging bij taxibedrijf Uber, publiceerde eind vorig jaar een artikel in de Volkskrant over de vijf weken die hij werkte bij het distributiecentrum van Bol. com in Waalwijk. Niet echt undercover, want hij deed dat gewoon onder eigen naam. Zijn bevindingen zijn nu opgedikt tot een boek.

Tekst Enno de Witt

Hoewel Bol.com begon met boeken, en nog steeds de grootste boekhandel van het land is, komen die producten er bij Van Bergeijk bekaaid af. Al kan hij het anders dan zijn collega’s niet laten om als hij retouren moet verwerken wat langer stil te staan bij teruggestuurde boeken: ‘De haaktechniekenbijbel... Daar moet je toch even in bladeren. Of het Fuck-it List Book. Waar gaat dat over?

Hoe kun je in godsnaam Hoe denkt je hond? Nieuwe inzichten om je viervoeter beter te begrijpen zomaar in je mandje donderen zonder op z’n minst de achterflap te lezen? En ik ben serieus zeker twintig minuten opgeslorpt door De edele kunst van not giving a f*ck. De tegendraadse aanpak voor een goed leven.’

De enige andere plek waar het boek een (bij)rol speelt is als hij door Waalwijk loopt: ‘Ik ben een halfuurtje te vroeg en maak een wandeling door het centrum. Waalwijk blijkt zowaar over een prima boekhandel te beschikken.’ Dat was de Plantagewinkel die een maand of drie nadat het oorspronkelijke stuk in de Volkskrant stond, failliet werd verklaard.

Jeroen van Bergeijk, Binnen bij Bol.com. Undercover in de winkel van ons allemaal.

Uitgeverij Querido Fosfor – 136 pagina’s. € 15,00.

ISBN 9789021418124. 

november 2019  jaargang 186

37

Deze bijdrage valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van Boekblad.

KINDERCULTUUR

‘DIVERSITEIT MOET MAINSTREAM WORDEN’

Het besef dat de wereld veelkleurig is, dringt steeds meer door in de cultuursector. Niet toevallig was intercultureel werken het thema van het afgelopen Kindercultuur Congres van Dutch Culture, en gaat binnenkort het Europese boekenprogramma ‘Elk verhaal telt’ van start.

‘Kunst moet voor en van iedereen zijn.’ De kern van de keynote speech van Segun Adefila tijdens het drukbezochte Kindercultuur Congres, was niet mis te verstaan. Al zijn er wereldwijd nog zoveel verschillende mensen, verbeelding kent geen grenzen, vindt de directeur van danstheatergezelschap de Crown Troup of Africa uit Nigeria. In zijn openingsspeech wees hij daarom op de universaliteit van de kindertijd waarin de verbeelding in vrijheid gestimuleerd zou moeten worden. Tegelijkertijd, betoogde Adefila, is kunst juist een middel om onze eigenheid vorm te geven. Dus als je verhalen vertelt, moet je vertrekken vanuit de culturele achtergrond van het kind: ‘Kinderen weten niet dat er culturen buiten hun eigen cultuur zijn. Het is de nieuwsgierigheid van het kind die het kind begeleidt en verbindt met andere culturen.’

Maar intercultureel werken – het thema van dit congres – krijgt binnen de cultuursector nog onvoldoende aandacht, zoveel bleek wel tijdens het afsluitende panelgesprek van de plenaire sessie. Daarin vertelde Tessa Leuwsha, auteur van SurinaamsNederlandse afkomst en cultureel attaché bij de Nederlandse ambassade in Paramaribo, dat ze in de

38

FOTO ANNEMARIE TERHELL

Tekst Mirjam Noorduijn

Tessa Leuwsha, Mylo Freeman, Elsje Kibler-Vermaas en Segun Adefila tijdens het panelgesprek op het Kindercultuur Congres, 18 oktober

Nederlandse boekhandels nog steeds maar mondjesmaat titels vindt die een intercultureel perspectief weerspiegelen, omdat er, vermoedt ze, vrees is dat culturele diversiteit niet verkoopt.

Terwijl sociaal-culturele grenzen vervagen. ‘Culturen worden vloeibaar’, aldus Leuwsha, ‘dat is wereldwijd de trend. En kinderen lopen daarin voorop’. Zodoende riep ze haar collega’s

www.boekblad.nl

op, hun werk zichtbaarder te maken: ‘we hebben goede voorbeelden nodig.’ Daarnaast deed ze een beroep op de beslissers en beleidsmakers om vanwege deze hoognodige artistieke vernieuwing, culturele diversiteit hoog op hun agenda’s te zetten.

Identificatie is belangrijk Niet dat de kunstwereld geen in-

CONGRES 2019

terculturele initiatieven ontplooit.

De Nederlandse kindercultuur is al decennialang van wereldniveau en Nederlandse makers bereiken met hun werk een internationaal jong publiek.

Zo verschijnen deels met ondersteuning van het Nederlands Letterenfonds jaarlijks ruim 225 vertalingen van kinderenboeken: in het buitenland waarderen ze dat Nederlandse kinderboekenschrijvers met humor de confrontatie met de werkelijke wereld aangaan. Ziekte, dood, echtscheiding, ze schuwen geen enkel taboe. Tegelijkertijd wees Leuwsha erop dat kinderen in bijvoorbeeld Suriname zich niet altijd met de verhalen en illustraties kunnen identificeren. Internationaal werken betekent niet automatisch ook inclusief werken. Wel bevordert het over de grenzen kijken de bewustwording over wat nodig is voor succesvolle interculturele producties. Vooral als dit concreet resulteert in een internationale samenwerking waarbij bestaande verhalen in een voor de doelgroep herkenbaar jasje worden gestoken. Als voorbeeld noemde Leuwsha de vertolking van Rudyard Kiplings Junglebook door het Amsterdamse danscollectief ISH in Suriname, waarbij elementen van de stad Paramaribo in het decor waren verwerkt.

Hoe belangrijk het is aansluiting te vinden bij de leefwereld van je publiek, weet illustrator Mylo Freeman als geen ander. Als congresdeelnemer vertelde ze over de ontstaansgeschiedenis van prinses Arabella, het zwarte prinsesje uit haar prentenboeken.

Pas toen zo’n dertien jaar geleden een zwart meisje eens opmerkte dat ze nooit prinses zou kunnen worden vanwege haar huidskleur, realiseerde Freeman zich wat beeldvorming doet. Zelfs zij, een kind van een witte Nederlandse en zwarte Amerikaanse jazzmusicus, had nooit eerder aan een zwart prinsesje gedacht. Dat beeld was haar nooit aangereikt in haar jeugd.

Makers, uitgevers, boekverkopers én ouders hebben dan ook de verantwoordelijk om kinderen te laten zien dat de wereld waarin we leven veel-

kleurig is, vindt ze. Freemans recente bezoek aan een school in Edingburgh bevestigde dit nog maar weer eens. ‘Je bent nog niet helemaal klaar’, had een kleutermeisje gezegd nadat Freeman haar Arabellatekening had voltooid.

De vierjarige miste de juiste kleur: het zwarte gezicht moest wit zijn, vond het kind.

The New Books Project Christiaan Coenraads van Het Woeste Woud, maker van digitale prentenboeken en een van de sprekers op het Kindercultuur Congres, denkt dat interactieve verhalenproducties wellicht uitkomst kunnen bieden en deuren kunnen openen. Zijn door het Nederlands Letterenfonds ondersteunde digitale prentenboek Bliksem!, met illustraties van Leo de Wijs, is voor hem hiervan het bewijs. Coenraads: ‘Uit onderzoek blijkt dat vooral kinderen voor wie Nederlands niet de moedertaal is, baat hebben bij deze verhaalvorm, vooral als de digitale interactiviteit als literair middel wordt ingezet. Niet alleen hun woordenschat en verhaalbegrip, maar ook hun betrokkenheid bij de gebeurtenissen en personages is groter dan wanneer je ze uit een papieren boek voorleest.

Zo voorkom je dat kinderen met een cultureel diverse achtergrond al jong afhaken met lezen.’

De positieve effecten van Bliksem! waren direct de aanleiding voor ‘The New Books Project’: een internationaal project dat prentenboeken zoals Bliksem! wil ontwikkelen. ‘Een groot voordeel van deze digitale verhalen’, aldus Coenraads, ‘is dat ze adaptief zijn. Je kunt hetzelfde verhaal aanpassen. Zo willen we mensen kunnen laten schakelen tussen hun moedertaal en de taal van het land waarin ze wonen. Maar je zou bijvoorbeeld ook kunnen denken aan aanpassingen aan de leefwereld van de verhaalpersonages, zodat je allerlei verschillende bevolkingsgroepen in een land kunt aanspreken. Als het project rondkomt, willen we in gesprek met Suzanne Meeuwissen van het Letterenfonds

november 2019  jaargang 186

daarom bewust samenwerking zoeken met auteurs en illustratoren van cultureel diverse achtergronden. Wat mooi zou zijn: als uitgevers van onze digitale producties vervolgens prentenboeken maken. Het een versterkt het ander, en je bereikt een groot, divers publiek.’

Elk verhaal telt Coenraads’ wens benadrukt dat als je een interculturele kunstwereld wilt realiseren, het niet alleen gaat om wie de verhalen maakt en hoe ze worden verbeeld. Het gaat ook om wie ze produceert of uitgeeft, wie het podium krijgt en wie het publiek is.

In de boekenwereld dringt dat besef gaandeweg door. Geheel in lijn met Segun Adefila’s keynote speech op het Kindercultuur Congres, gaat dit najaar vanuit de gedachte dat ‘iedereen verhalen moet kunnen vertellen en ontdekken, ongeacht hun culturele of sociaaleconomische achtergrond, geslacht, seksuele voorkeur, of mentale en fysieke vaardigheden’, het programma ‘Every Story Matters’ van start, waarvoor zes Europese landen samenwerken. Doel is om via talentontwikkeling en activiteiten voor boekprofessionals de creatie, beschikbaarheid en promotie van inclusieve kinder- en jeugdboeken te stimuleren.

Productiehuis ROSE Stories uit Nederland is een van de initiatiefnemers van dit project, Literatuur Vlaanderen is penvoerder, en ook het Nederlands Letterenfonds draagt substantieel bij.

‘Niet alleen financieel’, aldus Meeuwissen, ‘maar ook door te adviseren en als kennis- en netwerkplatform te functioneren’.

Alle betrokken partijen zijn het erover eens: diversiteit moet mainstream worden. Coenraads is al zover: ‘Het moet vanzelfsprekend zijn dat er gekleurde kinderen in boeken zijn. Daar is niets vreemds aan. De culturele en sociale diversiteit van onze maatschappij moet je in verhalen meenemen, zonder het te problematiseren.’ Of zoals Adefila zei: ‘Laten we samen drinken, maar niet noodzakelijkerwijs uit dezelfde beker.’ 

39

RECENSIES

Foto NVEFotografie

Gerben de Bruijn:

Nooit meer rustig in Schiedam

Als eigenaar van boekhandel Post Scriptum in Schiedam kent Gerben de Bruijn geen moment rust: van schoolbezoek tot lezing en van gebak proeven tot auteursinterview.

Na schoolbezoeken aan vierentwintig scholen in twee weken zijn we altijd blij als de Kinderboekenweek weer afgelopen is. Dat je rustig aan kunt doen en het moment kunt vergeten dat je met je Renaultbus loodrecht op de weg stond en de versnelling niet in zijn achteruit ging. (Dat is dus geen (sluik)reclame). Maar: rustig aan doen is er niet bij in onze boekhandel. Niet alleen staan er in ons veel te kleine magazijn (er mag niets ten koste gaan van de winkelruimte) aardig wat dozen met kinderboeken die gelukkig allemaal weer retour kunnen als

40

de vertegenwoordigers meewerken, ook staan er activiteiten op stapel. Vijf dagen achter elkaar, dacht ik...

Dus ging deze boekverkoper op woensdagavond naar het Stedelijk Museum van onze mooie stad, waar Frits van Oostrom uitgenodigd was door de Historische Vereniging van Schiedam om geïnterviewd te worden. Geïnterviewd?

Nee, dat is bij hem eigenlijk niet nodig. Afremmen, was soms meer de juiste term voor het werk van de interviewer. Uitweiding volgde op gedachtesprong, waarbij de indruk gewekt werd dat de vraag

www.boekblad.nl

helemaal vergeten was, tot de woorden: ‘maar om op je vraag terug te komen’ weerklonken.

De toehoorders hadden een fijne avond, waardoor de boekverkoper er ook niet voor niets stond.

De volgende dag dacht hij naar een avond over Drs. P van het Letterkundig Genootschap Schiedam te kunnen, om daar zijn koopwaar heen te slepen en aan de man te brengen, maar bleek op het nippertje dat oktober dit jaar 31 dagen telde en dat de laatste donderdag van de maand dus een week verplaatst was en de boekverkoper dus bijna voor niets zijn jas

had aangetrokken. Volgende week weer een kans.

Op naar vrijdag: De Russen. Onze literaire duizendpoot met meer dan dertig jaar boekhandelservaring Julia maakt niet alleen opvallende etalages, maar is ook spin in het web bij de optredens in ’t Huis te Poort, een oud-katholieke kerk, waar ook landelijk bekende opvoeringen van oude muziek worden georganiseerd. Nu geen klavecimbel of iets dergelijks, maar Russen! Sjeng Scheijen sprak over zijn boek De avant-gardisten, er was prachtige pianomuziek en nog meer. Ook nu bestond het publiek uit boekenkopers, zodat de boekverkoper alweer met een glimlach op zijn gezicht huiswaarts kon treden, de lege dozen als bladeren om hem heen waaiend.

Op zaterdag aten wij en onze klanten gebak en meer uit het boek Natascha bakt (zonder suiker en tarwe). Natascha van der Stelt had haar uiterste best gedaan op lekkernijen uit haar boek en alles werd op Schiedamse wijze geproefd en becommentarieerd.

Na afloop was er genoeg over voor de boekverkopers, die het diner konden overslaan.

We telden af naar de zondag: Lunchlezen. Onze voorgangers Ruud en Anja hadden ooit het lumineuze idee om lezingen in de winkel te combineren met een lichte lunch en het bleek een aanslaand concept. Deze keer had mijn wederhelft gezorgd voor zestig bordjes gevuld met wraps, quinoa-salade en gevuld speculaas. Daaromheen mocht ik nu zelf aan de slag: met Oek de Jong in gesprek. Al dagen nerveus, maar voor niets, want Oek de Jong bleek een begenadigd spreker die ons publiek anderhalf uur nog meer voor zijn uitstekende roman Zwarte schuur wist te winnen, ondanks of dankzij mijn vragen.

Maar was het nu klaar? Driewerf nee, want die retouren, en Drs P. en oh ja, die lezing over De Warnow… Het houdt nooit meer op.

En eigenlijk vind ik dat wel lekker zo.

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): Waarom een tuinierboek bespreken nu we opkruipen naar de winter?

Omdat het hoog tijd is voor bezinning en bovendien gaan nog duizenden kilo’s met gif behandelde bloembollen de grond in. Goulson, onder andere bekend van Geroezemoes in het gras, neemt de handschoen op voor ecologisch evenwichtige tuinen.

Ze zijn gemakkelijk te onderhouden en meestal drukt de rijke diversiteit een plaag gauw de kop in. Verlies aan oogst en kosten die gemaakt worden ter vervanging van geliefde planten blijven dus beperkt en wegen ruimschoots op tegen de aanschaf van akelige (en dure) pesticiden. Neem organofosfaten: die leiden tot schade aan foetushersenen en grootschalig tot acute vergiftiging. Of dit: in het Verenigd Koninkrijk zitten in 70 procent van de als bijenvriendelijk verkochte planten neonicotinoïden, berucht om hun schadelijke uitwerking op bijen en omdat ze lang in het milieu aanwezig blijven. Dit soepel geschreven boek is een aanwinst: vol kennis over (on)gezond tuinieren en met concrete tips voor de natuurvriendelijke, gezonde tuin.

Marlèn Nolta van boekhandel Van Pampus (Amsterdam-Zeeburg): De nieuwe roman van Maarten ’t Hart is een vermakelijk verhaal over de eenzelvige Groningse orgelstemmer Gabriel Pottjewijd. Hij reist af naar een Bruegeliaans havenstadje in Zuid-Holland om twee beroemde kerkorgels onder handen te nemen.

De plaatselijke organist stelt hem voor aan een Braziliaanse zeemansweduwe en haar dochter om hem te assisteren. Er moeten tijdens de werkzaamheden namelijk vele toetsen eindeloos worden ingedrukt en daar is vooral de dochter heel erg goed in. Alleen de beeldende omschrijving van deze samenwerking is al een aparte vermelding waard voor wie zich nog nooit in de kunst van het orgelstemmen heeft verdiept.

Aangezien de halve mannelijke bevolking reeds geprobeerd heeft de weduwe te paaien, wordt het drietal met argusogen gevolgd en ontstaat er zowaar een dreigende sfeer rond de beknelde orgelstemmer. Ik vond het heerlijk om weer eens onder te duiken in het archaïsche woordgebruik van Maarten ’t Hart en beveel dit geestige boek van harte aan voor uw eerstvolgende vakantie.

DE TUINJUNGLE DAVE GOULSON (ATLAS CONTACT, € 24,99)

DE NACHTSTEMMER MAARTEN ’T HART (DE ARBEIDERSPERS, € 21,99)

november 2019  jaargang 186

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

I N

M E M O R I A M

DOUWE KNOBBE 1944-2019 Douwe Knobbe, gepensioneerd vertegenwoordiger bij verschillende uitgeverijen en daarna oprichter en directeur van groothandel in kaarten en kalenders Comello, overleed op 5 oktober op 75-jarige leeftijd.

Mieke van Dooren van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam): In 2017 werd Volkskrant-journalist Fokke Obbema getroffen door een hartstilstand.

Door adequaat handelen van zijn vrouw en later de brandweermannen werd zijn leven gered. Zonder enige lichamelijke schade kon hij zijn leven weer oppakken. Maar dat lukte niet zomaar. Op zoek naar het antwoord op de vraag ‘waarom is mij dit overkomen’ ‘nam gepieker bezit van me’ schreef hij in een indrukwekkend verslag in de Volkskrant. ‘Was het stress of pech?’ De verwerking bleek een enorme opgave.

Hij schreef erover: ‘Tastend in het duister bewegen we ons voort, terwijl we doen alsof ons pad helder wordt verlicht.

We schermen ons af voor de dood. Waartoe zijn we op aarde?’ Er volgden veertig interviews in de Volkskrant waarbij steeds de vraag was: ‘Wat is de zin van ons leven?’ De interviews zijn gebundeld met als epiloog zeven inzichten van de auteur. Een prachtig boek dat tot nadenken stemt, ontroert, troost en bemoedigt.

DE ZIN VAN HET LEVEN FOKKE OBBEMA (ATLAS CONTACT, € 22,99)

42

Inge van Es van boekhandel Kooyker (Leiden): Anne-Gine Goemans is naast schrijfster werkzaam als journalist. Ze reist de wereld rond voor interviews en doet gedegen onderzoek. Het resultaat van al haar research is een fictief verhaal dat verankerd ligt in de realiteit. Holy Trientje is gebaseerd op het ware verhaal van een Amerikaanse non die wist binnen te dringen in een zwaarbewaakt complex waar atoombommen worden geproduceerd. In dit boek is het zuster Trientje die (samen met een getroffene van de kernramp in Fukushima en een slachtoffer van de atoomproeven op de Marshalleilanden) een inbraak beraamt op een Nederlands depot met kernwapens. De lezer leert nogal wat personages kennen en de verhaallijnen lijken zich aanvankelijk los van elkaar te ontwikkelen. Dat is soms wat verwarrend, maar al met al levert het een kleurrijk, lichtvoetig boek op. Holy Trientje is een toegankelijk geschreven roman en ligt ondanks het serieuze onderwerp – kernenergie – niet zwaar op de maag. Daarom is het bij uitstek geschikt als cadeau: een veilige keuze voor in de zak van Sinterklaas of onder de kerstboom!

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): We leven in een wonderbaarlijke wereld. Ik heb het over het inwendige en de directe omgeving van ons huis en lichaam. Er leeft van alles in afwasmachines, douchekoppen, onder de bank, in ons bed, in de boeken in de kast, in navels en oren, op onze huid, tussen onze tanden, onder onze nagels en in onze uitwerpselen, ongeacht hoe hard je poetst, zuivert of bestrijdt. En dat is goed! Dunn komt in dit boek, met als ondertitel ‘Het verrassend veelzijdige dierenleven achter onze voordeur’, tot een belangrijke conclusie: een zo groot mogelijke biodiversiteit op alle gebieden is het allergezondst. Hoe diverser een systeem is, hoe minder kans dat een bepaalde soort de overhand krijgt en schade aan kan richten. De organismen waarmee je samenleeft vormen een weerslag van je leven maar andersom beïnvloeden ze je leven ook. Je kunt dus maar het beste goed voor ze zorgen. Dan zorg je ook goed voor jezelf. Hoe dat moet lees je ook in dit boek. Geen boek voor mensen met smetvrees.

Of juist wel.

HOLY TRIENTJE ANNE GINE GOEMANS (AMBO|ANTHOS, € 22,99)

NOOIT ALLEEN THUIS ROB DUNN (BALANS, € 23,99)

www.boekblad.nl

Sandra de Jong van Boekhandel Novita (Bennekom): Een vervolg op Winter-IJsland, maar prima onafhankelijk te lezen. Het boek toont oog voor detail, biedt rake observaties, zelfreflectie in overvloed. Het zette mij wederom aan het nadenken over immigratie, de daaruit voortvloeiende taalbarrières, cultuurverschillen en het achterlaten van familie. Deze inzichten zijn ook inzetbaar in onze houding ten opzichte van immigranten die, waar dan ook vandaan, in Nederland komen wonen. Of iemand nou voor de liefde emigreert of uit pure nood, de barrières zijn in de basis voor een groot gedeelte gelijk. Ook emancipatie komt aan bod in dit prachtige boek.

Hoe lang duurt het voordat er daadwerkelijk iets verandert?

Het is, zoals Broekhuysen zo mooi beschrijft, als een opgerolde tekening die weer terugschiet in zijn oude vorm. Al die geconditioneerde mensen hebben een geheugen, dat eigenlijk als een tekening in tegengestelde richting moet worden uitgerold, voordat het duidelijk zichtbaar op tafel ligt en laat zien wat het ons te vertellen heeft. Tegelijkertijd weten we: alles is er al, we hoeven het alleen nog maar te zien…

FLESSENPOST UIT REYKJAVIK LAURA BROEKHUYSEN (QUERIDO, € 17,99)

Douwe werd geboren in Tjalleberd (gemeente Heerenveen) in 1944.

Hij begon zijn loopbaan met technisch/ambachtelijk werk, maar al snel koos hij voor een commercieel beroep. Douwe begon rond 1970 als vertegenwoordiger bij uitgeverij La Rivière & Voorhoeve en genoot van het reizen door Nederland en de contacten met de boekhandel. In 1980 stapte hij over naar de Friese Pers Boekerij, later samengegaan met AW Bruna. Bij AW Bruna heeft hij onder andere als verkoopleider gewerkt. Douwe was een harde werker, met liefde voor zijn vak.

In 1992 vond hij het tijd om voor zichzelf te beginnen.

Samen met zijn oudste dochter heeft hij de firma Comello opgericht (Comello was de meisjesnaam van zijn moeder).

Comello was en is nog steeds gespecialiseerd in kaarten en kalenders. Zijn commerciële talent heeft hij ten volle benut om er een succesvolle onderneming van te maken. Elk jaar bezocht hij de beurzen in Frankfurt, Londen en New York waar hij op zoek ging naar nieuwe producten en uitgeverijen.

Met plezier bleef hij ook de boekhandels bezoeken, totdat er na een tijd steeds meer vertegenwoordigers nodig waren, en hij steeds meer kantoorwerk deed. Dit had niet zijn voorkeur, maar hij bleef steeds actief en betrokken. Op 63 jarige leeftijd is Douwe met pensioen gegaan.

Ook na zijn pensioen bezocht hij, uit interesse, graag nog de boekhandels waarmee hij altijd leuke contacten had onderhouden. Douwe is na een kort ziekbed op 5 oktober in Zoetermeer overleden. 

Hét magazine voor echte boekenliefhebbers Jaarment e n n o ab 5

9 , 6 2 e

Bel 072 531 49 78 of ga naar www.boekenpost.nl/boekblad Deze actie geldt alleen voor nieuwe abonnees en voor abonnementen binnen Nederland.

INTRODUCTIE MIDDELS TV-CAMPAGNE

DE NIEUWE FRANK KRAKE

LANCERING BEGIN FEBRUARI 2020 20.000 VERKOCHTE EXEMPLAREN

50.000 VERKOCHTE EXEMPLAREN

WAARGEBEURD, AANGRIJPEND EN

WORDT VERVOLGD BESTELLINGEN VIA: INFO@EFENEFMEDIA.NL

SPRAAKMAKEND