Boekblad #5 2019

JAARGANG 186 MEI 2019

5

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

Arend Meijboom (BBNC Uitgevers):

‘ IK HEB NOG NIET HET GEVOEL DAT IK KLAAR BEN’ mei 2019  jaargang 186

00

Wij drukken ook fotografieboeken

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgaven: Van Duuren Media | www.vanduurenmedia.nl

INHOUD

IN DIT NUMMER:

18

Combinatiewinkels Meer dan de som der delen

12

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Etalage’

08 Over het nieuws

22

Arend Meijboom (BBNC Uitgevers):

Poetry International jubileert Na vijftig jaar nog steeds relevant

‘Ik heb nog niet het gevoel dat ik klaar ben’

28 Hebban en Libris Blz.

‘Een samenwerking die de markt verbreedt’

31 Column

Marjoleine Wolf: Overgewicht

36 Manuscripten repareren

32

Henk Groenewegen, Natascha Tijans, Stefanie Schulte

Een terrasje pakken terwijl het stortregent

38 Vakliteratuur

Sander Bax: De literatuur draait

door. De schrijver in het mediatijdperk

40 Boekverkoper schrijft

Digitale literatuur Wachten op een verdienmodel

Gerda Aukes (boekhandel Den Boer, Baarn): De boekhandelaar als gids

41 Boekverkopers lezen Recensies

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Gerda Aukes, Maarten Dessing, Monique Eskens, Nelie Groenendijk, Henk Groenewegen, Hans van der Klis, Marlèn Nolta, Merijn Schipper, Stefanie Schulte, Rob Steijger, Natascha Tijans, Yvonne van der Wal, Enno de Witt, Marjoleine Wolf.

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info€stipmedia.nl

Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Foto omslag Chris van Houts

Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

mei 2019  jaargang 186

5

VOORAF

ETALAGE Een mooie etalage is een goed visitekaartje voor iedere winkel, dus ook voor boekhandels en winkels die boeken verkopen in combinatie met andere producten (in dit nummer schenken we met name aandacht aan deze laatste groep). Op deze plaats wil ik nog eens de etalage in de schijnwerpers zetten die de Kinderboekentuin in Breda maakte in het kader van de Woutertje Pieterse Prijs. Een pop die Woutertje voorstelt heeft de touwtjes in handen van de genomineerde boeken die boven een podium zweven. Na de prijsuitreiking belandde het winnende boek (Alles komt goed, altijd van Kathleen Vereecken en Charlotte Peys) op de eerste plaats.

Kinderboekenambassadeur Manon Sikkel zei in het vorige nummer van Boekblad naar aanleiding van de ‘Woutertje Pieterse Etalagewedstrijd’ dat etalages van boekwinkels wel wat meer aandacht mogen krijgen. Aan die oproep geven wij graag een vervolg door u uit te nodigen foto’s van uw etalages – voorzien van korte toelichting – naar het redactieadres te sturen. Daarmee geeft u niet alleen uw visitekaartje af, maar kunt u ook collega’s inspireren. We moeten het samen doen in boekhandelsland en ook het delen van creatieve ideeën op het gebied van presentatie (en programmering) kan daarbij van belang zijn. Een mooie vondst uit Purmerend kan prima ook eens bruikbaar zijn in Zierikzee. En andersom natuurlijk.

Of het nu gaat om een jaarlijks succesnummer als de klassieke trein rond Sinterklaas bij Den Boer in Baarn, een bijzondere invulling van een CPNB-actie of een gouden ‘eigen idee’: we stellen onze kolommen graag open voor ­­(uiteraard voor drukwerk geschikte) foto’s die laten zien hoe u het winkelend publiek verleidt.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

00

www.boekblad.nl

mei 2019  jaargang 186

00

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

HENK GROENEWEGEN Richtte met drie collega’s een stichting op om boekhandel De Tribune (Maastricht) over te nemen RvC adviseert meer subsidies voor leesbevordering Dat de Raad van Cultuur nu adviseert om vanaf 2021 meer geld in leesbevorderingsorganisaties te stoppen, is zeer toe te juichen.

Hier gaan vertellen wat we allemaal hebben laten liggen in de afgelopen jaren ga ik dan ook niet doen. Laten we zorgen dat leraren in opleiding weer volop gaan lezen, zodat zij hun leerlingen weer enthousiast kunnen maken om het genot, dat lezen is, weer te ervaren.

En geen standaardvragenlijsten meer om te controleren of een leerling iets heeft gelezen, maar een geïnteresseerd gesprek over hoe een boek ervaren is. Was het een rotboek? Laat dát dan uitleggen. Was het mooi/geweldig? Laat dat uitleggen.

Vroeger op school hebben ze er veel aan gedaan om mij het lezen tegen te maken, helaas: ik was al verslingerd. Maar ik gun het iedereen om daar juist alle medewerking in te krijgen.

Bookspot Literatuurprijs breidt uit met non-fictieprijs De Bookspot Literatuurprijs wordt uitgebreid en krijgt naast een prijs voor fictie er nu ook één voor nonfictie. En beide prijzen worden gedoteerd met hetzelfde bedrag

8

van € 50.000. Opmerkelijk vond ik ook de uitbreiding van de professionele lezersjury met een aantal boekverkopers. Terecht natuurlijk: wij gidsen onze klanten al door boekenland door onze inkoop en assortimentskeuze, en we hebben ook zelf een mening. Jeroen Kans zegt in het interview dat in tegenstelling tot de populaire beeldvorming boekverkopers niet overdag kunnen lezen – dan zijn wij aan het werk namelijk – maar in de avonduren. Maar dan zijn we ook gedreven, desgevraagd met een mening. Dus boekverkopers kun je heel goed in een jury hebben.

Wilma Seijbel (uitgeverij Karmijn): ‘Ik investeer veel in persoonlijke contacten’ Het interview met Wilma Seijbel over haar uitgeverij Karmijn in het maartnummer was erg leuk om te lezen. Penelope Fitzgerald en De boekhandel hebben we vaak kunnen aanraden aan klanten. Een aantal van hen vroeg naar de Engelse uitgave en werd vervolgens heel blij van de Everyman-uitgave met nog twee extra titels van Fitzgerald daarin. Zo kreeg Fitzgerald er, ook voor de andere titels die bij Karmijn verschenen, enthousiaste ambassadeurs bij. Een mooi verhaal over hoe je, met een goede neus voor wat mooi en de moeite waard is, heel mooie uitgaven voor elkaar kunt krijgen. Er blijft altijd ruimte voor dit soort klein-maarfijn-uitgevers. Chapeau!

www.boekblad.nl

NATASCHA TIJANS Sinds 8 april nieuwe winkelchef Boekhandel Broekhuis Almelo Audax koopt De Marskramer van Blokker Audax zou een geheel nieuwe formule willen starten waarin een breed gamma aan producten, waaronder boeken, een plaats krijgt. Die nieuwe formule zou met name in plaatsen komen waar nu alleen nog maar een supermarkt zit. Eigenlijk een warenhuis nieuwe stijl, en dat lijkt mij van groot belang voor de kleine kernen. Een winkel is zoveel meer dan een plek waar je wat koopt, daar ontmoet je elkaar, is er ruimte voor een praatje. Het verbindt. Wanneer dat er niet meer is valt er een deel van het sociale leven in een dorp weg.

Natuurlijk kun je naar de naburige stad maar daar kennen ze je niet persoonlijk; online kopen is makkelijk, maar de bezorger die max een halve minuut mag stilstaan heeft echt geen tijd voor een gezellig babbeltje. Terwijl veel klanten, oud en jong, dat juist zo waarderen. Dat merkte ik begin april toen ik na bijna zeventien jaar in de winkel in Hengelo te hebben gewerkt, vertrok naar onze winkel in Almelo. Het was een warm bad van felicitaties, bloemen, cadeautjes en heel veel chocolade en dan merk je hoe belangrijk dat persoonlijke contact, de verhalen, de leestips,

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl het cadeautje dat je extra mooi inpakt voor de mensen zijn. De sociale functie van een winkel in het algemeen en van een boekhandel in het bijzonder kan ik alleen maar onderstrepen en ik denk dat de formule die Audax voor ogen heeft beslist voorziet in een behoefte.

Boekhandel Walry (Gent) bestaat vijftig jaar De Gentse onafhankelijke boekhandel Walry viert dit jaar zijn vijftigjarig bestaan, dat verdient in de eerste plaats een felicitatie!

Afgelopen zomer ben ik er nog geweest en vond het een fijne boekhandel met een relaxte sfeer die echt past in de sfeer van de stad. In het artikel noemt Paul Luyten de twee veranderingen waar ze een antwoord op moesten vinden: de onlineverkoop en wat hij ‘de integriteit van de consument’ noemt, de niet meer vanzelfsprekende klantentrouw. Dit zijn grote vragen waar bijna iedere boekhandel mee te maken heeft.

Klanten een reden geven om terug te keren naar je winkel is een vak op zich, daar moet je veel voor doen. Toch denk ik dat hij in zijn jubileumjaar zal merken dat veel klanten en bedrijven zijn winkel (weer) zullen vinden. Boekhandel Broekhuis vierde vorig jaar zijn 150-jarig bestaan (ook met jubileumboek!). Zo’n jubileum zet je naam weer eens goed op de kaart en roept ook een sterk wij-gevoel op, ‘toch mooi, ónze boekhandel die al zo lang bestaat!’, is iets wat wij heel vaak hoorden van klanten én van bedrijven. Het bleek voor menigeen toch weer een aanleiding om onze winkels te bezoeken of een bestelling te plaatsen.

Vijf jaar uitgeverij Koppernik: ‘Mooi verzorgde lefgozerij’ in de boekhandel

Niets maakt mij als boekverkoper zo blij als een mooi verzorgd boek en ik heb een zwak voor die minder gangbare titels. Juist daar zitten de pareltjes! In het Boekbladartikel zegt Chris de Jong: ‘Onze boeken zijn niet voor iedereen, en dat maakt ons anders, nu literatuur vooral niet moeilijk mag zijn. [...] We belonen de passie in plaats van het negatieve. We doen de dingen die we echt graag willen, in plaats van wat binnen een redactie politiek het handigst is’. Mooi is het dan dat er genoeg lezers zijn die willen ontdekken, iets anders willen lezen. De hoogstapelaar van Wessel te Gussinklo is een titel die bij ons gestaag doorloopt, maar ook titels als De lange droogte van Cynan Jones en Simeliberg van Michael Fehr hebben hun weg naar de Twentse lezer gevonden. Dit is de ‘Over het nieuws’-rubriek, maar als ik zo vrij mag zijn: Veenland van Daisy Johnson is een bundel vol donkere, duistere, beeldschoon geschreven verhalen. Aanrader!

STEFANIE SCHULTE Neemt per 1 juli boekhandel Het Leesteken (Purmerend) over Boekhandel Het Leesteken (Purmerend) overgenomen Per 1 juli mag ik me, samen met mijn man Henk, de trotse eigenaar noemen van het mooie Leesteken.

Een spannende stap, maar leuk spannend zeg ik er meteen bij. Ik werk al een aantal jaren bij deze mooie boekhandel en ben sinds een jaar de bedrijfsleider en dat maakt dat ik goed weet waar ik aan begin. De manier waarop de overdracht is gegaan en gaat kan ook

mei 2019  jaargang 186

eigenlijk niet beter. Zo’n twee jaar geleden vroeg eigenaar Wouter van Waardt me of ik eventueel interesse had om t.z.t. de winkel over te nemen. Daar twijfelde ik eigenlijk geen moment aan en vanaf dat punt is er een heel geleidelijk inwerkingstraject ingezet. Eerst nam ik de rol over van José Ferdinandus toen die als bedrijfsleider met pensioen ging en vandaaruit was het toewerken naar de overname. Ik ga het samen met mijn man doen, wat niet alleen wel zo gezellig is, maar hij vult mij op het gebied van ondernemerschap en marketingkennis ook erg goed aan. Samen hebben we een duidelijke visie op de toekomst van boeken en van fysieke boekhandels. Onze nadruk ligt op het kennen van je klant, weten wie je klant is en wat hij/ zij wil. En zo op maat een zo goed mogelijk aanbod weten te bieden.

Niet alleen qua boeken, maar ook qua nevenactiviteiten. Iedereen uit Purmerend en omstreken moet zich welkom en veilig voelen bij Het Leesteken en daar maken we ons hard voor.

Grote Vriendelijke Podcast publiceert Annie M.G. Schmidtlezing De Grote Vriendelijke Podcast (GVP) vind ik een erg mooi initiatief. Dat er nu subsidie voor is, is niet meer dan terecht. De aandacht voor jeugdliteratuur is inderdaad, zoals Bas Maliepaard ook aangeeft, achteruit gehold en kinderboekenschrijvers hebben een platform als de GVP hard nodig. Maar ook voor boekhandelaren is het een aangename informatiebron. Bij Het Leesteken geven we dan ook aandacht aan de GVP door middel van de stickers ‘Getipt door de Grote Vriendelijke Podcast’. En zo hopen we dat ook kinderen, ouders, grootouders

9

Home Magazine Boekblad was erbij en leerkrachten hun weg naar de GVP steeds beter weten te vinden en zich laten inspireren door al het moois dat er verschijnt in Kinderboekenland.

Omzet journalistieke boeken groeit sterk Dat de omzet van journalistieke (non-fictie)boeken groeit kan ik vanuit onze winkel inderdaad beamen. Gezien de huidige maatschappelijke ontwikkelingen is het ook een goede zaak. Er is zoveel fake news, op zoveel platformen,

Vacatures Agenda

dat het belangrijk is betrouwbare informatievoorziening te hebben, en dan het liefst vanuit meerdere journalistieke bronnen. En gelukkig leeft die behoefte kennelijk ook onder lezers. Wij hebben sinds kort een kast ‘In de media’ waar opvallend vaak journalistieke non-fictieboeken in terechtkomen en die worden ook goed gekocht.

Sowieso verkoopt non-fictie tegenwoordig beter, in tegenstelling tot romans, zeker wanneer die laatste geen zogenaamd ‘haakje’ hebben.

Het lijkt erop dat mensen graag

lezen over dingen die ergens aanhaken aan de realiteit, waar ze iets van opsteken, en minder geduld weten op te brengen om zich te verliezen in een wereld vol fictie en magie. Wie weet komt dat wel weer.

Zolang de leesbehoefte er maar is, gaat men vanzelf wel weer diverser lezen denk ik. En met de trend van mindfulness, onthaasting en bezinning, verwacht ik dat het boek in het algemeen weer in opmars komt. 

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Wie wordt Boekverkoper van het Jaar?

A

ls dit nummer van Boekblad verschijnt, heeft u nog ongeveer een week om uw stem uit te brengen voor de jaarlijkse verkiezing van de Boekverkoper van het Jaar. Tot en met 2 juni kunt u uw stem uitbrengen op een van de 28 boekverkopers die na een nominatieronde de longlist hebben gehaald. De vijf boekverkopers die de meeste stemmen hebben gehaald, komen op de shortlist te staan. Deze wordt bekendgemaakt op 7 juni tijdens de Elspeet Conferentie. Daarna gaat een vakjury aan de slag die de winkels van de genomineerden zal bezoeken. Dat resulteert op 26 augustus in de bekendmaking van de winnaar.

De jury bestaat uit auteur Alex Boogers, Nadine Mussert (winnares van vorig jaar), Barend Wallet (uitgever bij Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum), Inky Menssink (vertegenwoordiger bij De Bezige Bij), Anne Everard en Jessie Kuup (bestuursleden Stichting Elspeet).

De volledige longlist bestaat uit:

Leon Berkers, Boekhandel Hub Berkers (Deurne) Tim van den Hoed, Utrechtse Boekenbar (Utrecht) Iris Meijer, Linnaeus Boekhandel (Amsterdam) Gerda Aukes, Boekhandel Den Boer (Baarn) Maartje Kroonen, Boekhandel Bijleveld (Utrecht) Kirsten König, De Kinderboekwinkel (Amsterdam) Ronnie Terpstra, Boekhandel Van der Velde (Leeuwarden) Stefanie Schulte, Het Leesteken (Purmerend) Marjet Schippers, Boekhandel Schippers (Wijhe) Sanne Fase, Java Bookshop (Amsterdam) Jakob Nijsen, Het Martyrium (Amsterdam) Manda Heddema, De Koperen Tuin (Goes) Jessica Kroskinski, Boekhandel Athenaeum (Haarlem) Aytun Caka, Boekhandel Verkaaik (Gouda) Monique van Oosterhout, Boekhandel Van Gennep (Rotterdam) Heike Kaiser, Boekhandel Stevens (Hoofddorp) Bart Jansen, Boekhandel Verkaaik (Gouda) Mark Snoek, The Read Shop (Barendrecht) Anthoni Fierloos, Paard van Troje (Goes) Astrid Bamberg, Hijman Ongerijmd (Arnhem) Marleen Pelle, Hijman Ongerijmd (Arnhem) Annelies Harzing, De Kinderboekentuin (Breda) Erna Wondergem, Boekhandel Lovink (Lochem) Monica Meijer, De Arnhemse Kinderboekwinkel (Arnhem) Leon Verschoor, Het Martyrium (Amsterdam) Gerben de Bruijn, Boekhandel Post Scriptum (Schiedam) Dorothé Cras, De Utrechtse Kinderboekwinkel (Utrecht) Pauline Goedemans, Grimbergen Boeken (Lisse)

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

p/m

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

Kortingscode: boekblad2018

Stemmen kan via www.stichtingelspeet.nl

10

www.boekblad.nl

maart 2019  jaargang 186

* Genoemde prijzen zijnzijn exclusief BTW. Dezeactie actieisisgeldig geldigt/m t/m1 juli 1 maart *Genoemde prijzen exclusief BTW. **Deze 2019 2018

11

DE VISIE

Arend Meijboom (BBNC Uitgevers)

‘IK HEB NOG NIET HET GEVOEL DAT IK KLAAR BEN’ Op 1 juni 2019 viert BBNC Uitgevers het tienjarig bestaan. Directeur-eigenaar Arend Meijboom (63) is trots op wat hij met zijn medewerkers tot stand heeft gebracht. ‘We zijn gestart in een moeilijke periode: de financiële crisis was net uitgebroken, de boekenmarkt was over zijn hoogtepunt heen en de moeilijkste jaren moesten nog komen. En toch zijn we erin geslaagd een mooi bedrijf op te zetten.’

’

AREND MEIJBOOM 1955 Geboren in Rotterdam 1973 Assistent-accountant, accountantskantoor T. van der Vliet 1979 Administrateur BZZTôH 1980 Zakelijk leider BZZTôH 2009 Directeur-eigenaar BBNC 2019 Overname Kluitman

12

Tekst Hans van der Klis Beeld Chris van Houts

V

oor ieder wat wils’, meldt de website van het jubilerende BBNC. Er staat geen groot feest op stapel, vertelt Arend Meijboom, het tienjarig bestaan wordt gevierd met ‘de gebruikelijke’ voordeeltjes in de vorm van inkoop- en prijskortingen voor boekhandelaar en consument . De missie van het bedrijf, zoals op de website geformuleerd, is ‘lezers van alle leeftijden en opleidingsniveaus betrouwbare, kwalitatieve en toegankelijke kennis, ontspanning en vermaak bieden in welke productvorm dan ook’.

Cadeauboeken In het begin presenteerde u BBNC als de voortzetting van uitgeverij BZZTôH, maar later ging u die associatie liever uit de weg. Waarom was dat?

‘Heel strikt genomen is BBNC een vorm van een doorstart van uitgeverij BZZTôH, die in 2009 failliet ging. Als een bedrijf failliet gaat, komt de curator, en die verkoopt de bezittingen aan de hoogste bieder.

We hebben destijds een aantal titels overgenomen, zoals Het boek met alle antwoorden. Dat was een geweldig succes: het maakte al acht jaar deel uit van het fonds van BZZTôH en is nog steeds leverbaar. Ook is er een aantal mensen meegekomen. Zelf was ik financieel directeur en mede-eigenaar van BZZTôH sinds 1979.

Phil Muysson was de uitgever, ik deed de rest. Met BBNC gingen we echt iets anders doen, dus het leek mij verstandig om na de overgangsperiode de associatie met BZZTôH uit de weg te gaan.’

www.boekblad.nl

mei 2019  jaargang 186

13

DE VISIE

Met welk idee bent u BBNC begonnen?

‘Ik wilde een kleine, compacte uitgeverij opzetten.

De cadeauboeken moesten de belangrijkste fondslijn worden. Met literatuur was voor ons geen omzet te behalen, hoezeer mij dat als liefhebber ook spijt. Ik lees graag literatuur, maar het uitgeven ervan laat ik graag aan anderen over. Er zijn prima uitgevers in dat segment van de markt, daar kan ik niet mee concurreren.

Het gaat me wel aan het hart dat de literaire boeken het slecht doen. Op de grote namen na natuurlijk.

Persoonlijk denk ik dat het matige literatuuronderwijs een van de belangrijkste oorzaken is.’

Vormen de cadeauboeken nog steeds de ruggengraat van het fonds?

‘Ze zijn nog steeds heel belangrijk, ja. Die eerste jaren hebben we echt gezocht naar wat onze pijlers moesten worden. We hebben ons verdiept in esoterie, we

hebben geschiedenisboeken uitgegeven. De resultaten waren heel behoorlijk. De grote sprong hebben we gemaakt met de creatieve cadeauboeken, die we nu onder de imprint MUS uitgeven. Eigenlijk was 2014 het kantelpunt voor de uitgeverij. Er vonden twee belangrijke gebeurtenissen plaats. De eerste was dat Nicole Neven, mijn uitgever, op het idee kwam om Het enige echte kleurboek voor volwassenen te maken. We raakten geïnspireerd door een buitenlandse titel en hebben toen een compleet eigen productlijn uitgedacht en uitgezet. Toen we in augustus 2013 de eerste vooruitexemplaren binnenkregen van de drukker, besloten we ze mee te nemen naar de Uitmarkt in Amsterdam.

En hoewel we ze voor de volle prijs verkochten, waren ze binnen een half uurtje weg. Toen wist ik dat we iets bijzonders in huis hadden. We hebben in totaal 1,6 miljoen boeken van deze productlijn verkocht.

De hype is nu wel over zijn hoogtepunt heen, maar de kleurboeken zijn nog steeds verantwoordelijk voor een plezierig deel van de omzet en dit heeft ervoor gezorgd dat we hebben kunnen investeren in het bedrijf. Er volgden na kleuren voor volwassenen nog meer hypes waar we succesvol op hebben ingespeeld: handletteren, bullet journalen en offline plannen in het algemeen. In het najaar komen we weer met iets nieuws.’

En de tweede gebeurtenis?

‘Dat was de komst van de serie ‘Voor Dummies’, in 2014. Pearson zocht in Nederland naar een uitgever die de serie wilde overnemen. Wij hebben meteen interesse getoond. Het is geen gemakkelijke reeks, de eisen aan de structuur en de vormgeving zijn streng.

Wij maken veel ‘Voor Dummies’ zelf, maar we vertalen ook titels van Wiley uit Amerika. Ook de ‘Voor Dummies’ zijn een stabiel onderdeel van de omzet geworden.’

U had zich voorgenomen om geen literatuur te gaan uitgeven, maar enkele jaren geleden bent u met Colibri toch voor de verleiding bezweken. Waarom?

‘In 2016 hebben Eric Visser en Annemie Jans uitgeverij De Geus overgedaan aan Paulien Loerts van Singel Uitgeverijen. Colibri is een merkgestuwd fonds, een werkwijze die goed bij ons bedrijf past. Het is een prachtig fonds, maar de samenwerkingen en contractafhandelingen kwamen wat stroef op gang. Het bleek geen winstmaker en inmiddels zijn we met dit fondsonderdeel gestopt.’

‘ IK LEES GRAAG LITERATUUR, MAAR HET UITGEVEN ERVAN LAAT IK GRAAG AAN ANDEREN OVER’ 14

www.boekblad.nl

‘ WIJ HEBBEN EEN METHODE ONTWIKKELD OM TRENDS EN HYPES TE ZIEN AANKOMEN OF ZELF TE CREËREN. HOE DIE WERKT? DAT VERTEL IK NIET’ Kluitman Ten slotte volgde in januari dit jaar de overname van kinderboekenuitgeverij Kluitman. Hoe is dat in zijn werk gegaan?

‘Piero Stanco, die ook al lang in het vak zit, kende ik eigenlijk nauwelijks. Op een bepaald moment ving ik een gerucht op dat hij het tijd vond om op zoek te gaan naar een waardige opvolger voor de uitgeverij.

Toen heb ik de stoute schoenen aangetrokken en hem opgebeld. Het gerucht bleek niet juist, maar het was een aangenaam gesprek. Een half jaar later belde hij mij op. Hij had een probleem met zijn vertegenwoordiging. Toen heb ik gezegd: als wij de vertegenwoordiging voor Kluitman gaan doen, wil ik daar wel serieus in investeren. Als tegenprestatie vroeg ik de eerste optie bij eventuele verkoop. Zo is het gegaan.

We verzorgen al twee jaar de vertegenwoordiging voor

Kluitman en de verkoop aan BBNC was dan ook een logische stap. Kluitman bestaat dit jaar 155 jaar, dat is niet niks, ik ben er trots op dat wij dit voor elkaar hebben gekregen.’

Hoe verhouden de uitgeverijen zich tot elkaar?

‘BBNC en Kluitman zijn nu de twee werkmaatschappijen onder de BBNC Holding. We hebben ongeveer 25 mensen in dienst, op twee locaties: in Amersfoort en in Alkmaar. BBNC en Kluitman blijven twee verschillende entiteiten met hun eigen identiteiten.’

Kinderboeken zijn wel een heel andere markt. Heeft u daar geen twijfels over gehad?

‘Nee, Kluitman is al decennialang een begrip en een kwaliteitskeurmerk voor kinderboeken. Onze kinderen leren lezen met de AVI-boeken van Kluitman. De boeken zijn van hoge kwaliteit. Bovendien vormen kinderboeken een stabiele markt, zelfs tijdens de

mei 2019  jaargang 186

15

DE VISIE

woordigers een veel grotere stem kunnen geven in het productieproces. En zij luisteren goed naar de feedback van hun klanten en brengen die over aan de redactie.

Online wordt weliswaar steeds belangrijker, maar de boekhandel heeft nog steeds zeventig procent van de omzet in handen, dus hechten we veel waarde aan de mening van onze afnemers.’

En op het gebied van marketing?

‘We zijn actief met instore marketing, om diezelfde reden. We willen de boekhandel van dienst zijn. Met onze backcards en andere promotiematerialen zijn we ongetwijfeld niet origineel, maar het werkt wel. We zijn ons bovendien steeds meer aan het specialiseren op het gebied van online marketing, waarvoor wij samenwerken met een extern bureau. Daar zitten dertig experts die zich de hele dag met niets anders bezighouden dan online marketing voor verschillende klanten.’

‘ EEN OVERNAME MAG GEEN DOEL OP ZICH ZIJN. IK WIL ER GEEN ZORGENKINDJE BIJ’ financiële crisis. Natuurlijk heb je bij kinderboeken – net als bij cadeauboeken – af en toe te maken met een hype of opleving. Die trends en hypes zien wij overigens wel aankomen of we creëren ze zelf. Daar hebben wij een soort methode voor ontwikkeld. Hoe die werkt? Dat vertel ik niet.’

Kunnen we veranderingen verwachten bij Kluitman?

‘In elk bedrijf is altijd wel iets waarvan je zegt: dit moet anders. Dat zal bij Kluitman ook wel gebeuren.

Maar de uitgeverij is een geoliede machine, met een uitstekend, ervaren team onder leiding van Mariska Budding. Voorlopig gaan we dus op dezelfde voet verder, maar we analyseren onze fondsen continu. We stoppen met minder succesvolle fondsen als dat nodig is en we bedenken nieuwe fondsen als de kans zich voordoet. We zijn daarin waarschijnlijk een van de flexibelste uitgeverijen.’

Vertegenwoordigers Welk beleid ligt daaraan ten grondslag?

‘Zoiets groeit. We hebben goed uitgebalanceerde, mooie fondsen, waarmee onze vertegenwoordigers bij

16

de boekhandel een goed verhaal hebben. Dat vind ik belangrijk. In onze uitgeverij draait het om creativiteit, sales en marketing, die elementen moeten organisch bij elkaar passen. We passen ons aan de trends en marktbehoeften aan zodat we goed kunnen inspelen op de wensen van onze klanten en van de consument. Dat is essentieel als je een goed rendement wilt behalen. Er worden in Nederland schitterende boeken gemaakt, maar lang niet allemaal zijn ze even succesvol. Dat komt naar mijn idee doordat er te weinig aandacht is voor de marketing en de verkoop.’

Hoe pakt u dat dan aan?

‘Wij hebben vier mensen continu op de weg, plus een vijfde accountmanager, Nadine Bakker, die verantwoordelijk is voor grote accounts. Wij hechten enorm aan een nauwe samenwerking tussen de mensen die de boeken maken, onze marketeer en de vertegenwoordigers. Er wordt geen aanbieding gemaakt zonder dat de vertegenwoordigers daar hun licht over hebben laten schijnen. Er wordt goed naar elkaar geluisterd. We maken veel producten in house, waardoor we minder afhankelijk zijn van auteurs dan andere uitgeverijen. Dat betekent dat wij de vertegen-

www.boekblad.nl

Online zijn de Nederlandse uitgevers afhankelijk van Bol.com. Maakt u zich daar wel eens zorgen over?

‘Bol.com is een van onze belangrijkste afnemers en doet het fantastisch, de schaal en de capaciteit van Bol.com zijn enorm. Daar kun je alleen maar bewondering voor hebben. Ik maak mij meer zorgen over de zelfstandige boekhandelaar. Dalende omzet, hoge kosten. Het wordt steeds moeilijker om een goed rendement te behalen. Het zal ook steeds lastiger worden om jonge mensen te vinden die de boekhandel willen overnemen. Er zijn veel winkels die het geweldig doen, zoals Donner en Scheltema en ketens als Van der Velde, De Kler, Stumpel en Broekhuis.

Ongetwijfeld vergeet ik er een paar. Dat zijn bedrijven met toekomst. Over de kleinere winkels maak ik mij wel zorgen.’

of een partij zich bij ons wil aansluiten, zijn er een paar spelregels: het moet beheersbaar blijven en het moet leuk zijn. Een overname mag geen doel op zich zijn. Ik wil er geen zorgenkindje bij. Dat vergt te veel energie, ook van de andere teams. Als we iets aan ons bedrijf zouden toevoegen dan moet dat wel een fonds zijn met een eigen focus, dat onze bestaande fondsen niet bijt.’

U werkt dit jaar veertig jaar in het boekenvak. Is er iets dat u nog graag anders zou willen zien?

‘Als ik een ding moet kiezen, denk ik aan de bestsellerlijsten. De boekhandel biedt een geweldige mix van culturele en commerciële uitgaven. Als je naar de Bestseller 60 kijkt, zie je dat die soms behoorlijk afwijkt van de bestverkochte boeken volgens GfK. Ik denk dat het verstandig is om meer naar die GfK-cijfers te kijken. Zo kun je veel beter achterhalen wat de consument werkelijk koopt. Je kan dan goed inspelen op de wensen van je klanten. Dat is voor BBNC vanaf het begin de leidraad geweest. We zijn gestart in een moeilijke periode: de financiële crisis was net uitgebroken, de boekenmarkt was over zijn hoogtepunt heen en de moeilijkste jaren moesten nog komen.

En toch zijn we erin geslaagd een mooi bedrijf op te zetten.’ 

Bestsellerlijsten U bent nu 63. Smaakt de overname van Kluitman naar meer? Heeft u nog andere plannen?

‘Schaalvergroting is wel aantrekkelijk, maar we zullen niet gaan groeien om te groeien. Ik heb nog niet het gevoel dat ik klaar ben. Als zich iets aandient,

‘ BBNC EN KLUITMAN BLIJVEN TWEE VERSCHILLENDE ENTITEITEN MET HUN EIGEN IDENTITEITEN’ mei 2019  jaargang 186

17

BOEKHANDEL

Combinatiewinkels

MEER DAN DE SOM DER DELEN

Audax zet met de aankoop van De Marskramer vermoedelijk in op combinatiewinkels. Wat zijn de ervaringen van de ondernemers die nu al boeken én een totaal ander product verkopen?

Tekst Maarten Dessing

Audax mag zich de nieuwe eigenaar noemen van De Marskramer. Ze voegen daarmee franchiseformules Marskramer (44 winkels), Prima (25 winkels), Novy (17 winkels) en Toys2Play (6 winkels) toe aan hun boekhandelswinkels The Read Shop, Plantage en – natuurlijk – AKO. De vraag waarom beantwoordt het bedrijf niet.

Zelfs op de vraag hoeveel combinatiewinkels er momenteel zijn van The Read Shop met drogisterijformules DA of D.I.O, wil het ingehuurde prbureau niet ingaan.

Toch ligt de diepere bedoeling van de aankoop voor de hand. Daarop

PIET HOEKMAN

Boeken, kantoormeubilair, woonaccessoires en mode in Yerseke

P

Piet Hoekman had het snel in de gaten: wie in Yerseke alleen boeken wil verkopen, moet heel, heel hard werken om zijn hoofd boven water te houden. Aanvankelijk maakte het niet veel uit, vertelt hij. ‘Ik was jong en vrijgezel. Als je 25 gulden in een week overhield, was ik bij wijze van spreken de koning te rijk. Maar om zo mijn hele

18

wijst de voorgeschiedenis van het vorig jaar overgenomen RDC. Dat pionierde in combinatiewinkels. Ook is er een veelzeggende opmerking van directeur Jos Boot van Audax Retail in FD waarin hij met zoveel woorden zegt dat het bedrijf een geheel nieuwe formule wil ontwikkelen waarin een breed gamma aan producten, waaronder boeken en tijdschriften, een logisch geheel vormt. Die formule kan nu makkelijker worden neergezet.

En dat Audax zoiets wil, ligt ook voor de hand. Combinatiewinkels rukken op. Tegen de achtergrond van het almaar groeiende onlinekanaal pro-

Piet Hoekman: ‘Mensen komen binnen voor de kleding – en de man gaat dan bij de boeken kijken’

leven door te gaan? Straks ben ik zeventig, stop ik met werken en heb ik nóg niets verdiend.’

Amper twintig was Hoekman toen hij in 1980 een boekhandel begon in het Zeeuwse dorp van tegenwoordig zevenduizend inwoners.

‘Boeken zitten in mijn genen’, vertelt hij. ‘Mijn opa was kort na de Tweede Wereldoorlog in Goes

www.boekblad.nl

beren steeds meer winkeliers, zeker in kleinere plaatsen, met een uitgekiende mix van producten én genoeg klanten te trekken én te besparen op de grootste kostenpost: personeel.

Ook zijn er steeds meer zogeheten multifranchisers die in wezen hetzelfde doen, maar dan niet onder één dak.

Op dit moment zijn er al tientallen ondernemers in Nederland die én boeken, tijdschriften en kantoorartikelen én een totaal ander product verkopen. Wat zijn de ervaringen van deze pioniers die vermoedelijk tot de voorhoede van een nieuw type retailer behoren?

een boekhandel aan huis begonnen, die mijn vader daarna heeft uitgebouwd. En ik wilde graag voor mezelf beginnen.’ Dus toen hij in Yerseke stuitte op een klein pandje van 25 vierkante meter in de winkelstraat, zag hij zijn kans schoon.

Vrijwel vanaf het begin heeft hij bedrijven ernaast opgezet. Eerst was dat een verzendboekhandel.

‘Ik had ondertussen mijn vrouw leren kennen. Zij ging de winkel in. Zo kon ik naar buiten. Ik ben ook meer een handelsman. Mij moet je niet achter een toonbank zetten. En die verzendboekhandel

liep goed. Van sommige uitgaven van De Alk – over luchtvaart, treinen en dergelijke – verkocht ik een paar duizend exemplaren per titel.’

Zeker nadat hij hiermee voldoende eigen vermogen had opgebouwd om zich in 1990 een verhuizing naar een groter pand te kunnen veroorloven, verbreedde Hoekman zijn terrein. Hij trok omliggende panden bij zijn winkel, brak muren door en creëerde zo onder één dak zijn eigen winkelcentrum van vierhonderd vierkante meter groot, waar hij naast boeken ook kantoormeubilair, woonaccessoires en mode verkoopt. Ook heeft hij een postagentschap en een ING-servicepunt terwijl er op het industrieterrein een vestiging van kantoormeubilair is.

‘Andere boekhandels hebben horeca’, zegt Hoekman. ‘Sommige winkels zijn halve restaurants. Dat heeft in een werkend dorp als dit geen zin. Maar toen er in 2010 een pand naast ons vrijkwam, wilde

mijn dochter daar woonaccessoires verkopen. Zij zag dáár markt in.

Dat bleek ook. En toen ze ontdekte dat enkele van deze leveranciers ook mode aanboden, redeneerde zij: dat moeten wij ook, anders willen de leveranciers straks niet meer met ons werken. Zo groeide dat organisch.’

Veertig jaar na de start is de boekhandel nog steeds geen vetpot.

Eerder het tegendeel, nu er geen groei meer in boeken zit. Nadat Hoekman in 2012 door de verplichte Europese aanbestedingen de levering van schoolboeken aan het Calvijn College (3500 leerlingen, zeven vestigingen in Zeeland) verloor, overwoog hij even ermee te stoppen. Maar hij kon het niet over zijn hart verkrijgen. ‘Wie in het dorp Hoekman denkt, denkt boeken. Mijn bijnaam is ook “Piet Boek”.’

Hij investeert er alleen niet meer in. ‘We hebben alles ooit gedaan.

Schrijvers naar hier halen, kraam-

mei 2019  jaargang 186

pjes met boeken gehad. Het heeft geen zin meer, ook omdat er nog altijd boekhandels in omliggende plaatsen zijn. Vroeger ving je omzetverlies nog op met het groeiende aantal toeristen, maar door internet gebeurt dat ook niet meer.

En mijn dochters – twee zitten in de zaak, de derde voor de helft – zien dat andere producten beter lopen.’

Het is alleen dankzij het brede aanbod van zijn bedrijf dat Hoekman de boekenomzet stabiel kan houden. ‘Mensen komen binnen voor de kleding – en de man gaat dan bij de boeken kijken. Of ze komen hun bestelling van Bol.com bij het postagentschap retourneren en lopen gelijk rond. We verkopen pas sinds eind maart hippe, leuke dameskleding en je ziet nu al dat het ook de boeken een boost geeft, al kan ik daar nog geen staatjes van laten zien.’

De combinatie boeken-woonaccessoires-mode, hoe onwaarschijnlijk die misschien in eerste instantie ook lijkt, biedt wel degelijk ruimte voor vernuftige verbindingen. ‘Ik overweeg om in de zomer een laag bankje bij de deur van de mode neer te zetten met daarop stapeltjes zomerromans. Als de klanten dan met een leuk zomers jurkje naar buiten stappen, zijn ze in de stemming om daar iets fijns bij te lezen te kopen.’

En er zijn natuurlijk synergievoordelen. Zoals een centrale kassa bij de boekhandel, al zijn er nu drie.

Binnenkort gaat Hoekman overkoepelende automatisering laten bouwen. En je hoeft niet per se de hele tijd in elke afdeling personeel te hebben staan. Hebben de medewerkers dan ook voldoende productkennis van alle afdelingen?

‘Zeker wel’, bezweert Hoekman.

‘Maar met vriendelijkheid, een goede babbel en een beetje lef kom je ook een heel eind.’ 

19

BOEKHANDEL

E

Er was om te beginnen een samenloop van omstandigheden. Kapster Claudia van der Hoek-Kanters en haar man Antall Van der Hoek, zelfstandig hovenier, wilden graag iets anders doen. Zijn ouders, sinds de start 23 jaar geleden uitbater van de Bruna in ‘s-Gravendeel, hadden naast de winkel in het pand dat zij bezaten, een ruimte die leeg was komen te staan. Bij gebrek aan een nieuwe huurder begon het echtpaar een filiaal van de Prima.

En de Van der Hoeks hadden een visie. Als zij de Bruna zouden overnemen, wat direct de bedoeling was, moesten de boeken één bedrijf worden met de huishoudelijke artikelen en het speelgoed dat ze inmiddels aan het assortiment hadden toegevoegd.

De reden was simpel: omdat de Bruna in de loop naar de Jumbo zat, trok die veel traffic. De Prima, net om de hoek, niet. Door een muur door te breken konden mensen binnendoor lopen.

Zo ontstond de combinatiewinkel van Bruna, Blokker en – op de eerste verdieping – Top1Toys. Het totale oppervlak is 550 vierkante meter. ‘We waren overgestapt van de Prima naar de Blokker omdat het assortiment van de eerste te klein was’, vertelt Claudia Van der Hoek. ‘En het concept van Blokker sluit beter aan bij de nieuwe formule van de Bruna: ze denken allebei in werelden. Blokker bijvoorbeeld in huishouden en koken, Bruna in reizen en kinderen.’

De Bruna en Blokker zouden als zelfstandige winkel levensvatbaar zijn in de plaats van circa negenduizend inwoners, vermoedde Van der Hoek.

Prima en Top1Toys wellicht niet. Zeker is dat alle formules profiteren van de samenvoeging. ‘Via de hoofdingang, bij de Bruna, komen nu wekelijks 5500 mensen binnen. Ze pakken daar een mandje en gaan echt winkelen. Omdat de folder breed wordt verspreid, zie ik ook meer mensen uit omliggende dorpen bij ons bestellen.’

De verkopen zijn ernaar. De omzet van huishoudelijke artikelen is niet te vergelijken door de wisseling van for-

20

Claudia van der Hoek-Kanters: ‘Het concept van Blokker sluit aan bij de nieuwe formule van de Bruna: ze denken allebei in werelden’

CLAUDIA VAN DER HOEKKANTERS Bruna, Blokker en Top1Toys in ‘s-Gravendeel mule, maar groeit ‘flink’. De omzet van Bruna is ‘redelijk stabiel’. Ook dat is niet goed te vergelijken omdat Van der Hoek is gestopt met tabak en speelgoed niet langer onder deze formule valt.

‘We concentreren ons met Bruna echt op boeken en wenskaarten en dergelijke. En daar zit een stijgende lijn in.’

Hieruit blijkt ook dat de franchisegevers alle drie moesten inschikken. Hoe aanvullend de formules ook zijn, enige overlap is er altijd. Bruna verkoopt ook speelgoed, Blokker heeft een assortimentje pennen en kladblokken.

Van der Hoek: ‘Natuurlijk moesten we wennen aan elkaar. Het is de eerste plek in Nederland waar deze formules samenwerken. Maar omdat iedereen de voordelen ziet, pasten ze zich allemaal makkelijk aan.’

Een belangrijk voordeel is de besparing op personeel. Maar Van der Hoek voegt daar gelijk aan toe dat het bedrijf dat niet maximaal doorvoert. ‘Blokker heeft wekelijks een folder, Bruna ook regelmatig. Dat betekent vaak het schap ombouwen. Dat kan wel met twee man op de vloer, maar zeker in het eerste jaar – als het voor de klanten wennen is – willen we alle tijd voor hen nemen.

Er moet altijd iemand met hen kunnen praten.’

Dat is deels een gevolg van het feit dat er geen overkoepelend kassasysteem is.

De winkel heeft drie aparte kassa’s en

www.boekblad.nl

wie bijvoorbeeld bij Bruna wat koopt, moet ook de Bruna-kassa gebruiken. ‘Je moet daar geen ding van maken, dan doet de klant dat ook niet. En we maken het zo makkelijk mogelijk: door per formule een andere kleur op de vloer te hebben en hen goed de weg te wijzen.

Wel hebben we een papieren zak met sticker waarop alle logo’s staan.’

Zelf heeft Van der Hoek geen voorkeur voor een van de drie formules, hoewel ze inmiddels genoeg ervaring heeft met allemaal. Het gaat haar en haar man niet om boeken of huishoudelijke artikelen verkopen. Het gaat hen om het ondernemen. En dan blijkt het een bijzonder creatieve uitdaging om drie verschillende formules, met al hun specifieke problemen en kansen, samen te smeden tot iets wat meer is dan de som der delen.

Denk aan een punt als de benodigde magazijnruimte. Die blijkt groter dan voorzien. ‘Er lopen inmiddels aannemers rond, om een verdieping erop te zetten.’ Maar denk vooral aan een kans als die van crossmarketing, waarop Van der Hoek juist vanwege het denken in werelden bij Bruna en Blokker volop inzet. ‘In de marketing kun je beide heel goed combineren. Als de man staat te kijken tussen Blokker-producten, staat er een vrouw naast met het kookboek.’ 

KRISTEL VAN DIJK

D.I.O./The Read Shop in Nistelrode

K

Kristel van Dijk heeft nooit anders gekend: boekhandel en drogist onder één dak. Ze werkte enkele jaren als journalist voor vakbladen in de drogisterijsector toen ze in gesprek raakte met de initiators van de combinatiewinkel D.I.O. en The Read Shop. Ze was er in de loop der jaren van overtuigd geraakt dat winkels meer beleving konden bieden dan ze deden en zag in dit idee de kans om haar overwegingen in de praktijk te toetsen.

In juli 2013 opende ze in Nistelrode de eerste combinatiewinkel van deze twee formules in Nederland. In dit Brabantse dorp van 6500 inwoners tussen Oss en Uden zag ze voldoende ruimte. In het centrum was alleen een Kruidvat-filiaal. Daar kon best een kwaliteitsdrogist bij waar mensen terecht konden voor deskundig advies.

Boeken, tijdschriften en kantoorartikelen waren nergens te koop. ‘Daar is het hier te klein voor.’

Wat de combinatiewinkel precies doet voor de boekenomzet kan Van Dijk per definitie moeilijk inschatten.

Maar dát de combinatie de verkoop

Kristel van Dijk: ‘Mensen komen binnen voor het een en kopen ook het ander. Ik heb nauwelijks klanten alleen voor D.I.O of alleen voor The Read Shop’

van de afzonderlijke productgroepen versterkt, daarvan is ze overtuigd.

‘Alles leidt tot meer traffic. Mensen komen binnen voor het een en kopen ook het ander. Ik heb nauwelijks klanten alleen voor D.I.O of alleen voor The Read Shop. Ze rekenen alles ook af bij één kassa.’

Ze heeft het assortiment sindsdien dan ook uitgebreid met nieuwe producten en services. In 2016 voegde ze speelgoed en cadeauartikelen van Prima toe aan het aanbod. En ze heeft een hele rits ‘extra diensten’, zoals ze het op haar website noemt: een schoenreperatieservice, een verkooppunt van Oma Meijel Breit (babyslofjes voor het goede doel), de mogelijkheid om inktcartridges te laten vullen – en meer.

‘Het dorp heeft geen eigen schoenmaker meer’, vertelt Van Dijk. ‘Met de schoenreparatieservice kunnen mensen hun schoenen hier afgeven. Een schoenmaker met wie ik samenwerk haalt ze op en brengt ze later gerepareerd en wel terug. Ik verdien er weinig op, maar het zorgt wel voor traffic.

Mensen moeten anders hiervoor naar

mei 2019  jaargang 186

Oss of Uden, waar ze dan gelijk ook andere dingen kopen. Nu houd ik ze vast in het dorp.’

De winkel heeft een L-vorm. Direct rechts van de ingang zit het The Read Shop-deel van zo’n negentig vierkante meter. Links, waar de winkel door naar achteren loopt, heeft de drogisterij (plus het overige assortiment) circa driehonderd vierkante meter.

Voor beide delen overlegt ze met aparte regiomanagers. Maar ondanks soms tegengestelde belangen botst dat nooit. Ook omdat Van Dijk uiteindelijk de eindbeslissing neemt. Zij weet wat lokaal het beste werkt.

De relatief geringe oppervlakte van The Read Shop kan het idee wekken dat de boekhandel voor Van Dijk secundair is – net als haar eigen achtergrond en het feit dat het voltallige personeel gediplomeerd drogist is om goed advies te kunnen geven.

De eigenaresse bezweert echter dat dat niet het geval is. ‘Iedereen die ik aanneem, weet dat hij of zij ook voor de boekhandel werkt. De personeelsleden volgen ook regelmatig cursussen van The Read Shop.’

Het scheelt wel, geeft ze toe, dat ze geen assortimentsboekhandel uitbaat met een breed en diep assortiment.

‘Hier staan de topboeken, aangevuld met populaire categorieën als kooken kinderboeken. Dat werkt heel goed: als iemand binnenloopt, kan hij makkelijk denken: “o ja, die heb ik in de top 10 zien staan”. Of: “die kan ik mooi cadeau” doen. Ze hoeft dat niet online te bestellen. Sterker: vaste klanten bestellen het liefst bij mij.’

Zes jaar later is Van Dijk daarom onverminderd enthousiast over de combinatie boeken en drogisterijproducten. ‘Het maakt het werk ook heel afwisselend’, zegt ze. ‘Het is wel heel veel wat je bij moet houden. Maar ook dat wende na een tijdje.’ Dus waarom zouden er niet veel meer combinatiewinkels kunnen komen? ‘Ik weet niet welke aantallen Read Shop en D.I.O. voor ogen hadden, maar ik had regelmatig stagiairs die daarna een eigen winkel begonnen.’ 

21

Poetry International jubileert

Na vijftig jaar nog steeds relevant Op 9 maart 1969 deed het ‘democratisch socialistisch dagblad’ Het Vrije Volk kond van een nieuw poëziefestival in Rotterdam. Op Britse leest geschoeid kreeg het de naam Poetry International Continental mee, om het te onderscheiden van het Engelse voorbeeld. Inmiddels is Poetry International een wereldwijd begrip. In juni vindt de vijftigste editie van het festival plaats. Een terugblik, een gesprek met programmeur Jan Baeke, drie uitgevers aan het woord over de markt voor poëzie en het belang van Poetry International en een blik op het programma van de jubileumeditie.

Dichters van het eerste Poetry International Festival (1970) voor De Doelen, onder anderen: Lars Gustafsson, Ernst Jandl, Sir Henry White, Eugène Guillevic.

Tekst Enno de Witt Beeld Poetry International

I

nitiatiefnemers van Poetry International waren Adriaan van der Staay, toenmalig directeur van de Rotterdamse Kunststichting, en de in 2014 overleden Martin Mooij, die daar hoofd van de afdeling letteren was en vele jaren het gezicht van Poetry International bleef. De oprichting van Poetry International kwam deels voort uit de Rotterdamse behoefte om de stad cultureel en literair op de kaart te zetten, liefst voor zo weinig mogelijk geld. ‘In onze onschuld dachten we dat de hele wereld op ons zat te wachten, maar dat bleek niet het geval’, zei Mooij 25 jaar geleden tegen dagblad Trouw. ‘Dichters genoeg, maar er kwam nauwelijks publiek. Zo’n vijftig tot zestig mensen, terwijl de Kleine Zaal van De

22

Merijn Hollestelle Doelen wel zeshonderd stoelen telt.

Stoppen kon niet, omdat we de uitzendrechten van de openingsavond voor achtduizend gulden aan Jan Venema van de NTS, de voorloper van de NOS, hadden verkocht.’

Besloten werd het festival naar de foyer te verplaatsen.

Niet alles wat Poetry sedertdien organiseerde was even geslaagd.

Prozafestival Story International sneefde al snel, net als Poetry on the Road, met festivals in Enschede en Assen. Reinjan Mulder maakte zich in 1992 in NRC Handelsblad enorm druk over het afgeleide openluchtevenement Poetry Park, dat volgens hem weinig meer met dichtkunst te maken had: ‘Er wordt druk gehandeld in kokosnoten, snuisterijen en kleding. Een discotheek laat zijn platen schallen en

www.boekblad.nl

houtskoolgeuren lokken de bezoeker naar sardines of saté. De poëzie is een randverschijnsel geworden.’

Het parkfestival transformeerde later tot het succesvolle Dunya.

Zo ontwikkelde Poetry zich tot een kraamkamer voor een groot aantal activiteiten. Het stond verder aan de wieg van de Landelijke Gedichtendag en de Poëzieweek, organiseerde een aantal jaren de tour en uitreiking van de VSB Poëzieprijs en dit jaar de uitreiking van de eerste Grote Poëzieprijs en speelt een rol bij de keuze van de Dichter des Vaderlands. Ook ontvangt Poetry sinds een paar jaar een ‘poet in residence’, die gedurende één of twee maanden in vrijheid in Nederland kan werken. En dat is nog maar een greep uit alle activiteiten die worden ontwikkeld. 

(De Bezige Bij)

De poëzie staat aan de oorsprong van De Bezige Bij, zegt Merijn Hollestelle, acquirerend redacteur Nederlandstalige literatuur: ‘De Achttien Dooden, de beroemde rijmprent van dichter en verzetsstrijder Jan Campert, was in 1944 de eerste publicatie van de uitgeverij. Nu, op de vooravond van onze 75ste verjaardag, klopt het hart van de Bij nog altijd op de maat van de poëzie. We hebben in iedere aanbieding een aandeel poëzie, per jaar kom je op circa tien bundels, de meeste Nederlands, sporadisch een vertaling. De oplagecijfers lopen uiteen en vergeet niet dat een herdruk zo is gemaakt.

Het belang van de poëzie voor De Bezige Bij wordt weerspiegeld in de kast in mijn werkkamer, waarin bijna tien meter aan dichtbundels en verzamelde gedichten staat. Er staat werk van

Vijftigers, Zestigers, Maximalen, reuzen, keizers en ongrijpbare eenlingen.

De bundels van Delphine Lecompte leunen lichtjes op alle gedichten van Lucebert, Yannick Dangre staat gebroederlijk naast zijn held Hugo Claus en Deelder en Dixhoorn flankeren Johnny van Doorn, de selfkicker.

En dan laat ik de vertaalde poëzie – met schitterende uitgaven van onder anderen Brodsky, Borges, Nabokov en Tranströmer – nog ongenoemd. Het dichtersfonds van de Bij is al sinds de beginjaren even divers als sprankelend en heeft het gezicht van de uitgeverij bepaald. Veel van onze auteurs zullen zich dan ook tot de uitgeverij aangetrokken voelen juist door de prachtige poëzietraditie, die indien nodig financieel wordt ondersteund door de schrijversvereniging van De Bezige Bij.

mei 2019  jaargang 186

Om die traditie voort te zetten en onze dichters te vieren brengen wij op 12 oktober van dit jaar een bijzondere jubileumuitgave uit: Dichters op vinyl, een driedubbelelpee waarop alle dichters van De Bezige Bij (ruim vijftig!) te horen zullen zijn, van de kersverse debutanten Jens Meijen en Asha Karami tot P.C. Hooftprijs-winnaars als Tonnus Oosterhoff, Anneke Brassinga en Remco Campert – en natuurlijk zullen de dichtende grootheden die de uitgeverij in het verleden haar kleur en betekenis gaven, en dat nog altijd doen, niet ontbreken. Daarnaast komen Peter Verhelst, Hagar Peeters, Pieter Boskma en Delphine Lecompte komend najaar met krachtig nieuw werk. Het moge dus duidelijk zijn: de poëzie is springlevend – en zal dat altijd blijven.’

23

ACHTERGROND

FOTO HIELKE GROOTENDORST

Jan Baeke:

‘Modes een stap voor zijn’ Programmeur Jan Baeke stond eerder als dichter en presentator op het Poetry-podium en houdt met zijn collega’s de geest van Mooij levend. Poëzie in een internationale context blijft leidend: ‘Laten zien wat er in de wereld gebeurt en dichters brengen die iets te zeggen hebben dat relevant is, hout snijdt, die interessant zijn voor iedereen die van poëzie houdt of daar nieuwsgierig naar is. Dat is wat Poetry al die jaren heeft gedaan en nog steeds doet. In het begin had je nog niet zoveel festivals, pas later zijn daar evenementen en organisaties als Crossing Border en De Wintertuin bijgekomen. Die hebben zich misschien laten inspireren, maar werken toch vanuit hun eigen uitgangspunten.’

B

aeke ziet genoeg vernieuwing in de poëzie: ‘Maar als je naar de verkoop van poëzie in boekvorm kijkt, dan zie je dat veel hetzelfde is gebleven Voor de meeste dichters geldt nog steeds dat ze in het gunstigste geval een paar honderd bundels verkopen. Al zijn er natuurlijk uitzonderingen, zoals in de jaren zestig Neeltje Maria Min, en nu misschien Radna Fabius en Marieke Lucas Rijneveld. Wel worden nieuwe uitingsvormen gevonden en gekozen. Daar spelen sociale media een rol in, net als het podium. In de VS is Rupi Kaur

24

miljonair geworden, ze komt uit de wereld van Instagram. Je ziet meer vormen, stijlen en uitingsvormen ontstaan en hun eigen weg vinden naast de poëzie die via het boek wordt verspreid.’

Poetry International kan daar volgens Baeke een rol in blijven spelen: ‘Door op een autonome manier te blijven programmeren en voor onze eigen zaak te staan, met een gevoel voor kwaliteit kijken wat er in de wereld gebeurt.

Niet door modes te volgen, maar die liefst een stap voor te zijn. Kijken naar wat mensen bezighoudt, welke mechanismen erachter schuilgaan en waar we de poëzie vinden. Dat doen we veel met

www.boekblad.nl

jonge mensen, op het festival staan altijd debutanten. We zijn er niet alleen voor de gevestigde orde.

Ons team verjongt ook, verschillende collega’s, onder wie medeprogrammeur Feline Streekstra, zijn onder de dertig.’

Het internationale karakter van Poetry International blijft intussen voornamelijk eenrichtingsverkeer, waarbij zich in ons land de tamelijk unieke situatie heeft ontwikkeld dat verschillende poëtica’s naast elkaar kunnen bloeien. ‘Dat is in de rest van de wereld anders.

In de VS gaat sinds de jaren zestig nog steeds een zekere dominantie uit van de language poetry, buiten Frankrijk heeft die weinig invloed.

In Nederland hebben we eigenlijk geen heel dominante stroming.

Ooit had je verschillende stromingen met hun eigen literaire tijdschrift, maar dat is verdwenen. De Nederlandse poëzie van nu staat open naar de wereld. Andersom is dat veel minder en dat heeft te maken met het taalprobleem. Als een Nederlandse dichter in een grote taal wordt vertaald, bijvoorbeeld in het Engels, wil dat nog niet zeggen dat ze in Amerika de Nederlandse poëzie gaan bestuderen. De belangstelling blijft beperkt en speelt zich voornamelijk af op het niveau van een enkele dichter.’

Annette Portegies

(Querido)

De oplagen van poëzie zijn in het algemeen zeer gering, zegt Annette Portegies van uitgeverij Querido: ‘Meestal niet meer dan enkele honderden tot, bij uitzondering, enkele duizenden exemplaren, dus de kosten van een vertaling drukken bij buitenlandse bundels vrijwel altijd zwaar.

Vandaar dat er in Nederland weinig poëzie in vertaling verschijnt, kán verschijnen. Vandaar ook dat een festival als Poetry International van onschatbare waarde is.

Poetry International is vijftig jaar wars geweest van hypes, heeft vijftig jaar consequent gekozen voor kwaliteit – en dat wordt beloond door een weliswaar klein maar ook zeer trouw publiek, en, nog belangrijker, door de beste dichters van de wereld, die graag naar Rotterdam komen.

Natuurlijk moet het festival met zijn tijd meegaan, onafhankelijker worden van subsidies en daardoor aantrekkelijker voor een breed publiek – maar alleen als dat met beleid gebeurt, en dat hoop ik van harte, blijft Poetry die unieke plaats waar ook ruimte is voor het experiment, voor het onverwachte, zelfs voor het schijnbaar ontoegankelijke.

De waarde van Poetry International schuilt voor uitgeverijen niet zozeer in de acquisitie van nieuwe dichters, want er verschijnt in verhouding weinig vertaalde poëzie, maar in de instandhouding en versterking van het literaire klimaat: Michelle Obama in de Ziggo Dome is niet belangrijker dan Marlene Van Niekerk op Poetry International.

Een jaar of wat geleden vroeg directeur Bas Kwakman of Maarten Asscher en ik wilden meedenken over een manier om Amsterdammers te verleiden “helemaal” naar Rotterdam te komen voor het festival. We hebben toen een gezamenlijke Athenaeum-Querido-bus laten rijden, vol dichters die tijdens de file voordroegen uit eigen werk.

Omdat er mensen honger kregen, zijn we onderweg even gestopt: de niet meer zo piepjonge dichters Gerrit Kouwenaar, Jan Kuijper en Arie van den Berg gebroederlijk in de Burger King langs de A4 – en toen moest de avond nog beginnen.

Ik weet niet meer bij welke gelegenheid het was, maar ik herinner me nog de keer dat koningin Beatrix het festival zou bezoeken. Wij, de mensen in de schouwburg, werden daarop door Bas Kwakman subtiel voorbereid: dat we moesten doen of het gewoon was, maar dat het niet de bedoeling was dat we de majesteit zouden aanspreken in de pauze. Er werd gegnuifd, er werden republikeinse grappen gemaakt, de Chileense dichter die links naast me zat informeerde voorzichtig naar de houding van Nederland ten opzichte van zijn koningshuis, de Belgische dichter die rechts naast me zat complimenteerde me met de kritiek van mijn landgenoten op de monarchie. Maar toen de koningin de zaal eenmaal binnenkwam, stonden alle Nederlanders als één man op, en het scheelde weinig of het Wilhelmus werd aangeheven. Ik heb nog nooit een Chileen en een Belg zo hard horen lachen. Dus mocht de koning deze feestelijke vijftigste editie van het festival bijwonen, dan wordt het vast weer een zeer mooie, zeer internationale en zeer vaderlandslievende avond.’

mei 2019  jaargang 186

25

ACHTERGROND

Jubileumeditie Poetry International

‘ What Happened to the Future?’

Leo Peeraer (Uitgeverij P)

Hoewel een jubileum uitnodigt om het verleden te vieren wil Poetry International tijdens de jubileumeditie van het festival nadrukkelijk ook vooruitkijken. Onder het motto ‘What Happened to the Future’ verbindt het programma in De Doelen het festivalverleden met dichters van vandaag en morgen.

FOTO’S POETRY INTERNATIONAL

Dichters uit het Poetry-verleden die ook dit jaar te gast zijn.

Met de klok mee: Jules Deelder, optredend in 1989; Rita Dove, 1989; Antjie Krog, 1992; Tom Lanoye, 1994.

H

et festival opent op 13 juni met een avond rond ‘The Last Poets’, de Amerikaanse dichters die gelden als grondleggers van het ‘spoken word’ en voorloper van de hiphop en daarmee een inspiratiebron vormen voor zowel schrijvers als muzikanten. De aanwezige ‘Last Poets’ verzorgen tijdens de openingsavond een speciaal concert. Het startschot voor het festival wordt echter gegeven door het Metropole Orkest dat muzikale duetten aangaat met alle tijdens het festival optredende dichters.

26

Tijdens de volgende drie dagen van het festival (in het programma respectievelijk voorzien van de titels ‘Collective Memory’, ‘The Future Revisited’ en ‘Poetry Funday’) zijn er diverse vertaal- en schrijfworkshops en muzikale en theatrale acts. Daarnaast vertelt een groot aantal dichters in korte lezingen wat volgens hen het mooiste gedicht van de wereld is en is er een special rond Surinaamse poëzie. En wat natuurlijk niet kan ontbreken bij een jubilerend literair festival: scheidend directeur Bas Kwakman presenteert het jubileumboek In poëzie en oorlog, waarin hij een persoonlijke kijk geeft op het festival

www.boekblad.nl

waaraan hij zestien jaar leiding gaf.

Maar de voordrachten door dichters uit binnen- en buitenland vormen zoals gebruikelijk de kern van het festival. Dit jaar zijn er 24 dichters te beluisteren.

Daarbij zijn uiteraard auteurs die al een Poetry-verleden hebben, zoals Jules Deelder, Judith Herzberg, Tom Lanoye, de Zuid-Afrikaanse Antjie Krog en de Amerikaanse Rita Dove. Waar Herzberg (1934) de nestor in het programma is, kan de Zuid-Afrikaanse dichter, performer en theatermaker Koleka Putuma (1993) de Benjamin genoemd worden.

Zij is de winnaar van het eerste slamkampioenschap van Zuid-Afrika.

Genomineerde bundels voor de eerste Grote Poëzieprijs

Prijzen

Zondagavond sluit het festival af met de uitreiking van de C. Buddingh’-prijs voor het beste Nederlandstalige poëziedebuut en van de eerste Grote Poëzieprijs, de opvolger van de VSB Poëzieprijs. Het onderscheid debuut of niet lijkt dit jaar geen grote rol te spelen, want drie van de zes voor de Grote Poëzieprijs genomineerde bundels zijn geschreven door debutanten: Stalker van Joost Decorte, Habitus van Radna Fabias en Het woedeboek van Roelof ten Napel, die eerder een verhalenbundel en een roman publiceerde. De overige kandidaten zijn Maria Barnas (Nachtboot), Willem Jan Otten (Genadeklap) en Xavier Roelens (Onze kinderjaren).

Ten Napel heeft twee ijzers in het vuur, want zijn bundel is ook genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs, samen met bundels van Obe Alkema (Obelisque), Gerda Blees (Dwaallichten) en Roberta Petzoldt (Vruchtwatervuurlinie). 

De Leuvense poëzie-uitgeverij P viert in 2020 een jubileum: het is dan dertig jaar geleden dat Leo Peeraer het bedrijf startte. ‘Het is een uit de hand gelopen passie, die stilletjesaan is gegroeid.

In die drie decennia leden we slechts twee jaar geen verlies.

Ik heb nog een andere baan, die twee zijn als communicerende vaten.’ De uitgeverij brengt per jaar tussen tien en vijftien originele bundels uit, wat neerkomt op ongeveer tien procent van de productie in het Nederlandse taalgebied. Daarnaast verschijnen heel wat vertalingen van hedendaagse auteurs en vertalingen van teksten uit de klassieke oudheid.

Vlaanderen is niet het gemakkelijkste grondgebied voor poëzie, zegt Peeraer. ‘We proberen steeds meer samen te werken met Nederlandse uitgeverijen, maar dat gaat niet zomaar.

Vlaamse auteurs verkopen niet geweldig in Nederland en omgekeerd. Dat blijft een moeilijke zaak, Vlaanderen en Nederland hebben toch een andere leescultuur. In mijn fonds zitten zeven, acht Nederlandse auteurs, op een totaal van een kleine tweehonderd. We krijgen wel veel manuscripten binnen uit Nederland, zo’n twee à drie per week, maar daar moet streng in geselecteerd worden. We groeien uit elkaar, omdat in Vlaanderen het ABN steeds meer plaats moet ruimen voor Algemeen Beschaafd Vlaams.

Vijftig jaar geleden was er wat dat betreft meer toenadering.’

Historische oorzaken leidden tot verschillende leesculturen. De belangstelling voor poëzie is in Vlaanderen voornamelijk geconcentreerd in universiteitssteden als Leuven, Gent en Antwerpen.

Daar weten jonge mensen en hoogopgeleiden de boekhandel te vinden. De onafhankelijke Confituurboekhandels zijn nog een enclave. ‘Omdat die goed gemotiveerd zijn, ze benaderen

mei 2019  jaargang 186

de klanten persoonlijker dan de ketens. En dat is nodig voor poëzie.’

In dorpen en kleinere steden is de situatie niet zo rooskleurig.

Poëzie wordt er voornamelijk gekocht door wat oudere mensen, maar die gaan kleiner wonen en kopen dan wegens plaatsgebrek geen boeken meer. Vijftigers die poëzie lezen zijn nog maar een kleine groep. De jongeren hebben teveel snelle alternatieven voor het trage genot dat de poëzie te bieden heeft.

Peeraer merkt ook aan verkopen en oplages dat poëzie onder druk staat in Vlaanderen. ‘Tot een jaar of vier geleden was de eerste oplage altijd automatisch driehonderd exemplaren. Nu drukken we liever op 225 met na een jaar een eventuele herdruk van 150.

We houden de productiekosten ook zo laag mogelijk, een moeilijke opgave aangezien we niet aan kwaliteit willen inboeten. We zoeken voortdurend alternatieve verkoopkanalen. Auteurs die veel optredens doen, kopen bijvoorbeeld bij ons tegen sterk verlaagde prijs hun boeken. Die gaan dan de boer op en sommigen verkopen zo in een jaar enkele tientallen boeken. Zelf rij ik op de fiets door Leuven en leg boeken in depot neer bij de betere boekhandel. Beter zo dan ze in kartonnen dozen te laten schimmelen.

Dat werkt echter niet overal, want veel boekhandels zijn terughoudend wat betreft poëzie. En een keer per jaar doe ik een Nederlandse toer, dan bezoek ik de betere boekhandels in een poging een brug te bouwen. Daar krijg ik vaak te horen dat Vlaamse auteurs niet verkopen, op een paar uitzonderingen na die dan bij een Nederlandse uitgeverij zitten. Dat trachten we om te buigen want de twee taalgebieden hebben elkaar echt nodig, en vullen elkaar ook mooi aan.’

27

Hebban en Libris Blz. slaan de handen ineen

‘ EEN SAMENWERKING DIE DE MARKT VERBREEDT’

E

en online platform verbindt zich natuurlijk het liefst met een andere online speler. Toch? Zo niet Hebban. De Nederlandstalige lezerscommunity met bijna 170.000 leden en ruim een half miljoen bezoekers per maand heeft een voorliefde voor de fysieke boekhandel. ‘Onze gebruikers klikken niet massaal door om een boek te kopen’, verklaart hoofdredacteur Sander Verheijen. ‘Een groot deel heeft een voorliefde voor mooie boekhandels.’

Dat is geen natte vingerwerk, bezweert hij. Dat blijkt uit de enquêtes die Hebban onder leden heeft uitgevoerd. ‘Hoe kom je aan je boeken? Ze lenen van de bibliotheek of gaan naar goedkope boekenbeurzen. En natuurlijk drukten sommigen op de verkoopknop van webwinkels – we haalden vanaf het begin inkomsten uit affiliatie-programma’s. Maar: meer dan zestig procent zegt haar boeken veelal in de lokale boekwinkel te kopen.’

Daarom heeft Hebban nu een strategische samenwerkingsovereenkomst getekend met Libris Blz. Bestaande gezamenlijke projecten die de afgelopen twee jaar zijn opgezet, worden uitgebouwd.

Nieuwe, nog te bedenken projecten zullen worden geïnitieerd.

Libris steekt een niet gespecifieerd bedrag in de site. Hebban zet de Libris-site exclusief achter de bestelknop. De content kan in de

28

Hebban moet blijven bestaan en groeien. In het belang van het hele boekenvak, vindt Libris Blz. dat daarom een strategische samenwerking is aangegaan met de grootste Nederlandstalige lezerscommunity. ‘De Reading Challenge van Hebban bleek veel meer traffic naar de boekhandel op te leveren dan we hadden ingeschat.’

Van links naar rechts: Sander Verheijen (Hebban), Caroline Damwijk en Marcel de Groot (Libris Blz.)

Tekst Maarten Dessing Beeld Stijn Rademaker

toekomst ook door Libris worden gebruikt.

‘Wij begonnen twee jaar geleden te flirten met elkaar’, vertelt Libris Blz.-directeur Caroline Damwijk.

‘Wij vonden in Sander iemand die veel passie voor boeken heeft, creatief is en die houdt van doen.

Want je kunt marktonderzoeken doen en businessplannen opstellen, maar veel liever heb je een leuk gesprek van een uur om dan gewoon enthousiast iets te proberen. Dat kan met hem. Dus we werden verliefd en zijn nu in het huwelijksbootje gestapt.’

ban worden doorgeleid naar de boekwinkel in ruil voor aandacht voor de community op de winkelvloer.

Dat concept heeft het amper een half jaar volgehouden. ‘Het werkte niet’, zegt Verheijen. ‘Iedereen zei meteen: “Heel leuk”. Maar niemand had tijd om er echt iets mee te doen. Ik begrijp dat wel: in de boekhandel gaat het maar door, iedere dag zijn er nieuwe uitdagingen. Bovendien was het onlinekanaal bij veel boekhandelaren – drie jaar geleden meer dan nu – een ondergeschoven kindje.

Online kwam achteraan.’

Afvinklijst Daarop kwam Libris Blz. in Marcel de Hebban, van start gegaan beeld. In plaats van eerst Groot: in 2014, heeft inmiddels een concept voor samen‘Hebban heeft een lange geschiedenis werking op te stellen, in het ondersteunen van deden beide partijen precies de doelde fysieke boekhandel. enkele projecten. Een groep die je wilt voorbeeld Al snel was er een boekis de Reading hebben’ verkoperspanel. Vanaf Challenge die Hebban al april 2016 waren onder enkele jaren organiseert andere Paagman, De Bilthoals een van de vormen die vense Boekhandel en Scheltema de community heeft bedacht om Boekhandel van de maand. Het haar leden aan te zetten om meer idee was: alle bestellingen via Hebte lezen. Leden kunnen de chal-

www.boekblad.nl

lenge naar eigen wens invullen, maar door het openbare karakter werkt de uitdaging stimulerend.

‘Om de fysieke boekhandel erbij te betrekken’, vertelt marketingmanager Marcel de Groot van Libris Blz., ‘heeft Hebban in 2018 een paspoort gemaakt. Dat was digitaal beschikbaar op de site en in de app van Hebban. Wie het fysiek wilde, kon het in de Libris-winkel ophalen. Dat bleek veel meer traffic naar de boekhandel op te leveren dan we hadden ingeschat.

Alle boekhandels hadden er honderd gekregen, maar we moesten bijdrukken. Dit jaar zijn er daarom 250 per winkel verspreid.’

Zo is er meer. Op Bookstore Day vorig jaar kreeg een aantal Hebban-leden een bedrag om hun favoriete speciale uitgaven of dagdeals bij hun lokale boekhandel te halen – in ruil voor een verslag op Hebban. En samen met de Libris Literatuur Prijs organiseert de community leesclubs rond de genomineerde boeken. ‘Daar deden vorig jaar maar liefst 450 leesclubs aan mee, waaronder meer dan dertig procent van jongeren’, zegt Damwijk.

Ook succesvol was het afdrukken

de samenwerking te formaliseren van de Hebban 1000 – de vorig in hun streven om ‘op eigen benen jaar samengestelde lijst van ‘de te kunnen staan’, zoals Verheijen duizend mooiste boeken aller tijhet formuleert. De site is, mede den’ – in nummer 4 van het Librisdoor overname van Crimezone. magazine Vol van boeken. Opnieuw nl, met het fortuin van Cees in de vorm van een afvinklijst.

Wessels (de investeerder ‘Het was opmerkelijk om achter Overamstel), te zien hoeveel mensen Caroline snel gegroeid tot een die wilden hebben en Damwijk: grote lezerscomvervolgens op soci‘Lezers die elkaar op munity voor alle ale media deelden denkbare genres. hoeveel zij er van die Hebban leren kennen, Uit liefde voor het lijst hadden gelezen’, willen elkaar ook wel boek legt Wessels zegt De Groot. ‘Het eens in het echt ontnog steeds elk jaar maakte echt heel moeten. Daar hebben geld bij, maar het veel los.’ is de bedoeling dat de boekhandels de Onafhankelijk Hebban op termijn ideale ruimte zwarte cijfers schrijft.

De samenwerking tussen voor’ Als eerste stap is de zes beide partijen werkt zo man sterke redactie van goed, denken de betrokkenen, Hebban verhuisd van het Overamomdat Hebban en Libris Blz. alstelkantoor naar een eigen plek lebei het lezen willen bevorderen, in Hoofddorp. ‘We waren vanaf zonder onderscheid in genres of het begin onafhankelijk, maar zo doelgroepen, maar daar elk een is dat voor iedereen duidelijker. ander doel bij hebben. Hebban wil een community opbouwen: een Het was altijd lastig uit te leggen inspirerende plek waar mensen aan uitgevers. Met de bijdrage van over boeken kunnen praten. Libris Libris Blz. zetten we een goede Blz. wil boeken verkopen. Ze zitten stap richting gezonde exploitatie. op geen enkele manier in elkaars De samenwerking zal ons bereik vaarwater. vergroten en dan ook meer adverteerders trekken.’

Voor Hebban is het belangrijk om

mei 2019  jaargang 186

29

Niet exclusief Voor Libris Blz. past de samenwerking in de integratie van offline en online, waarover de organisatie in het vorige nummer van Boekblad vertelde. Via Hebban krijgt het – op een nog uit te werken manier – toegang tot content, zoals inmiddels zo’n anderhalf miljoen reviews, waarmee het de eigen website en app kan verrijken. Vergelijk het met de strategie van Athenaeum Boekhandel om een inhoudelijke webwinkel te bieden.

‘De samenwerking verbreedt ook de markt’, zegt De Groot. ‘De topboeken bij Hebban zijn niet hetzelfde als de topboeken bij Libris-boekhandels – al schurkt het, zeker in de lagere regionen, tegen elkaar aan. Opstaan van Jackie van Laren won de Hebban Award 2017 voor beste roman. Dat was niet het populairste boek in onze winkels.

Maar door de samenwerking zagen we de verkoop van titels in dit genre wel groeien.’

Libris Blz. betaalt de samenwerking uit het reguliere marketingbudget. ‘Het is ook net zoiets als onze samenwerking met de Persgroep. Alleen weten we nu dat de – ondertussen behoorlijk grote – doelgroep is geïnteresseerd in boeken. Dat is anders bij een actie met Algemeen Dagblad.

Sterker: Hebban heeft precies de doelgroep die je wilt hebben. En je kunt beter meten wat het oplevert, als je aanzet om iets op te halen in de winkel.’

De Groot zegt dat niet voor niets.

De samenwerking is namelijk

30

nadrukkelijk niet exclusief. ‘Wij In ieder geval wil Libris de content duiken in een gat omdat we vinden van Hebban inzetten. ‘Je kunt dat er iets ontbreekt wat voor het alleen niet zomaar alle reviews hele boekenvak belangrijk is. Dat integreren in onze webwinkel’, geldt voor Kinderboekenpodium zegt De Groot. ‘Hebban is sterk en Bookstore Day, maar ook voor in zeg maar verhalende literatuur.

Hebban. Maar daar mogen zoveel Wij verkopen echter ook kinmogelijk partijen bij aanhaken. derboeken en allerlei non-fictie, De organisatie van ons overnemen waarvoor Hebban heel wat minder mag ook. Als de CPNB Bookstore reviews heeft. Voor een gebruiker Day wil organiseren: prima.’ zal het vreemd zijn als de ene soort Zo vindt Libris Blz. het ‘cruciaal’ reviews anders is dan een ander dat een Nederlandse versie van soort review.’

Goodreads blijft bestaan. Als Maar dat de content van Hebban een partij als Audax of Bruna of marktwaarde heeft, is zeker, valt onafhankelijke boekhandels een Verheijen bij. ‘Dat bleek uit het – soortgelijke samenwerking papieren – Thriller Magazine dat willen met Hebban, is we begin dit jaar maakten. dat alleen maar goed.

Het was een experiment Sander ‘Wij zouden dat zelfs dat we nooit hadden aanmoedigen. We kunnen financieren Verheijen: zijn alleen maar als we niet op voor‘De samenwerking de enige partij hand wisten dat Lizal ons bereik achter de bestelbris een deel van de vergroten en dan ook knop van Hebban oplage zou afnemen. omdat je niet wilt Zonder de boekhanmeer adverteerders dat anderen gratis del als kanaal hadden trekken’ krijgen waar wij we het ook niet goed voor betalen.’ kunnen verkopen. Maar daar bleek wel degelijk Leesclubs belangstelling voor te zijn.’

Wat beide partijen nog meer Ook op individueel niveau kunsamen gaan doen, is niet op nen boekverkopers profiteren. voorhand te zeggen. Ze gaan door Verheijen maakt daarover nog een op de ingeslagen weg. Dus: experibrochure voor de Libris Blz.-winmenterend, pionierend. Ze werken keliers. ‘Ze kunnen een reputatie idee voor idee uit en kijken steeds verwerven als betrouwbare boewat werkt, wat niet werkt, en hoe kentipper. Er zijn er al enkele die een project eventueel kan worden dat doen, zoals Anouk van der Zee bijgesteld. Maar dát er genoeg [van Bek in Veghel, dat wel per ideeën zijn, is duidelijk. De nau1 juni stopt, md], die regelmatig were betrokkenheid van Libris Blz. columns voor de site verzorgt. bij de Week van het Luisterboek Dat vergroot de klantentrouw van was maar één voorbeeld. Inzet Hebban-leden die in de buurt voor de Hebban Debuutprijs is een wonen. Het kost moeite, absoluut, ander. maar het betaalt zich zeker uit.’

‘Je kan ook nadenken over de inte‘Denk ook aan leesclubs’, vult gratie van apps’, vertelt Damwijk.

Damwijk aan. ‘Al die lezers die ‘Er is een Libris-app, een Readrelkaar op Hebban hebben leren app, een Hebban-app, een Hebban kennen, willen elkaar op een geLuisterboeken-app – en meer. Al geven moment ook wel eens in het die apps nemen plaats in op de echt ontmoeten. Dan hebben de telefoon van de klant, terwijl hij boekhandels daar de ideale ruimte ze misschien een keer in de paar voor. Het zijn kleine dingen, het maanden opent. Waarom dat alis niets revolutionairs. Maar al die lemaal niet samenbrengen tot één kleine dingen bij elkaar helpen de app op de telefoon van de klant boekhandel wel om lokaal zichtdie hij een paar keer per maand baarder te worden en te blijven en opent? Het is in ieder geval het zo te overleven.’  onderzoeken waard.’

www.boekblad.nl

COLUMN Marjoleine Wolf OVERGEWICHT Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

FOTO PONGASN68/ISTOCK/THINKSTOCK

Al is het zoeken naar een goede balans, voegt hij daar direct aan toe. De huidige ervaring van gebruikers moet niet worden verstoord omdat ze voortdurend worden geconfronteerd met reclame – noch van Libris Blz. noch van uitgevers. Het is evenmin de bedoeling dat Hebban de uitstraling krijgt van Libris Blz.-vehikel. ‘We houden daarom de e-boekprijsvergelijker waar alle bekende retailers aan mee kunnen doen. Omdat die prijzen kúnnen verschillen. En om te laten zien: we blijven onafhankelijk.’

Over een paar weken ga ik op vakantie. Een vurrukkulluk vooruitzicht, maar er zijn twee dingen waar ik me voorafgaand aan iedere vliegvakantie zorgen over maak. Heb ik genoeg boeken mee en heb ik de goeie boeken mee? Mijn voorpret begint niet met het uitzoeken van leuke wandelroutes, bezienswaardigheden of lekkere restaurantjes, maar met een kritische selectieprocedure van de boeken die meegaan in de koffer.

Dus lees ik van ieder ‘uitverkoren’ boek vast een bladzijde of tien, want niets is zo erg als een boek meer dan tweeduizend kilometer meeslepen om er dan achter te komen dat je het niet goed vindt.

Als dit wikken voorbij is, komt het wegen. Kunnen alle uitgekozen boeken echt mee? Toen de kinderen nog meegingen op vakantie kon ik mijn boekengewicht over een aantal koffers verdelen en lukte het meestal alle titels op de vakantiebestemming te krijgen. Zelfs de vijftien kinderboeken die ik als Griffeljurylid vanwege tijdnood toch moest meenemen op vakantie kwamen destijds zonder bijbetaling door de douane.

Twee jaar geleden leek het even mis te gaan. Ik ging alleen met een vriendin op vakantie en op het vliegveld bleek mijn koffer te zwaar. Helaas kon er bij haar ook niets meer bij. Omdat boeken achterlaten op het vliegveld geen optie was, heb ik razendsnel twee sweaters, een regenjas en een joggingbroek uit mijn koffer gehaald en over elkaar aangetrokken. De hele vliegreis zweette ik als een otter en zag eruit als een Michelinpoppetje, maar mijn boeken waren tenminste gered.

Wie het voorafgaande leest kan zich afvragen waarom ik het mezelf (en mijn reisgenoten) zo moeilijk maak en niet ‘gewoon’ een e-reader koop als ik zo van lezen houd. Dan kan ik zoveel titels ‘meenemen’ als ik wil en mocht de één niet bevallen, dan kies ik gewoon een ander. Maar ik houd niet alleen veel van lezen, ik houd ook veel van boeken. Van de letters op het papier, het omslaan van de bladzijde, de geur en ook het gewicht.

Op dit moment maakt ongeveer 41 procent van de Nederlanders wel regelmatig gebruik van een e-reader blijkt uit onderzoek van Stichting Lezen (Leesmonitor 2019). Dit percentage is al jaren redelijk stabiel. Voor de meeste van deze gebruikers vormt het digitale boek een aanvulling op het papieren boek (slechts 4 procent leest uitsluitend e-boeken). Als reden voor gebruik van een e-reader wordt vaak het ‘meeneemgemak’ genoemd. Ook de mogelijkheid om de lettergrootte te kunnen aanpassen en het feit dat het scherm lichtgevend te maken is, worden genoemd.

En natuurlijk ook dat het e-book goedkoper is dan het papieren boek en sinds de laatste btw-stijging is dit prijsvoordeel alleen maar groter geworden.

Maar voor een verstokte papieren boeken-lezer zijn dit geen argumenten. Al moet ik weer een halve koffer aantrekken op Schiphol – die boeken gaan mee! 

mei 2019  jaargang 186

31

FOTO ©INTERNATIONALSILENCE

DIGITAAL LEZEN

Digitale literatuur: boekenvak is nieuwsgierig maar aarzelend

WACHTEN OP EEN VERDIENMODEL Uitgevers investeren in nieuwe online verkoopkanalen en de mogelijkheden voor promotie op sociale media. Niet in digitale varianten van hun product zoals apps, games en VR-installaties. Daarvoor zijn de kosten te hoog en de kans om die terug te verdienen te onzeker. Belangstelling voor digitale literatuur is er echter wel, merkt het Letterenfonds, dat die interesse probeert aan te wakkeren.

Wietse Neven, Nienke Huitenga, Elco Lenstra en Roelof ten Napel, het team dat tijdens de ‘hackathon’ de app Vink ontwikkelde.

FOTO HACKASTORY

Tekst Maarten Dessing

Poëziemuseum: gedichten op een virtueel Museumplein

Wat hebben deze drie mensen met elkaar te maken?

De jongen die naar een club gaat waar hij niemand kent, de vrouw die op een kat past van iemand die ze nog nooit heeft ontmoet, en de man die ’s nachts door de stad dwaalt om een afbeelding van een klein dik mannetje op muren te spuiten. Je kunt het lezen op de website: pingpongproject.nl. En wel in de volgorde die je zelf kiest. Het verhaal van ieder personage telt drie hoofdstukken, waartussen je vrijelijk kunt navigeren.

Ping Pong – opgezet als een soort literaire ensemblefilm – is gemaakt door auteur Basje Boer in samenwerking met een grafisch ontwerper, fotograaf en een multidisciplinair ontwerp- en ontwikkelbureau. Het team kreeg hiervoor inhoudelijke en financiële steun van het Nederlands Letterenfonds en Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in het kader van App Een het programma ‘Literatuur op het Scherm’. Vorige huis voor maand presenteerden alle makers in de 2018-editie Harry hun nieuwe werk in Amsterdam.

En nu? Waarschijnlijk: niets. De site zal enige tijd in de lucht zijn, ongetwijfeld enkele lezers trekken maar zeker geen miljoenenpubliek, en binnen afzienbare tijd verdwijnen. Want dat is anno 2019 het lot van digitale literatuur.

32

Hartenjager Er was een tijd dat mainstream uitgevers durfden te experimenteren met digitale literatuur. Daarmee wordt niet bedoeld: het converteren van een bestaande tekst naar een digitaal bestand en dat vermarkten. Het e-boek is, vooralsnog, weinig meer dan een nieuwe zak voor oude wijn. Wat wel bedoeld wordt: het inzetten van nieuwe technologieën voor het vinden van andere vormen van literatuur of verrassende manieren om tekst onder de aandacht te brengen van bestaande of onontgonnen doelgroepen.

Dat hoeft niet revolutionair te zijn.

Denk aan de app die Van Oorschot ooit maakte, waarin elke dag een nieuw gedicht uit een van de uitgaven van het eigen fonds stond. Of de app bij de roman Alles ruikt naar chocola van Sidney Vollmer (Podium), waarin je – dat was vernieuwend in 2011 – ook kon luisteren naar de tekst of de muziek waar de auteur naar verwees (via links naar Youtube en Spotify). Doordat de achtergrond vergeelde naarmate je verder in het boek kwam, kreeg je een gevoel van hoe ver je was.

Sinds bleek dat uitgeverijen hun soms flinke investeringen bij lange na niet terugverdienden, is het stil geworden. Slechts zelden ontvangt Boekblad persberich-

www.boekblad.nl

ten van nieuwe apps, laat staan van een literaire game of V(irtual)R(eality)-installatie. Een van de weinige uitgeverijen die tijd en geld spendeert aan experimenten is Singel Uitgeverijen. Zo werkte dit bedrijf mee aan de Immer-app van Niels ’t Hooft, die een nieuwe vorm van digitaal lezen biedt (waarin de tekst is opgedeeld in logische hapklare brokken) en na bijna twee jaar ontwikkelen sinds januari is te downloaden in de Appstore van Apple.

‘We hebben best een rijk verleden op dit punt’, zegt uitgever audio Esther van Dijk van Singel Uitgeverijen. ‘In het verleden hadden we een app van Grunberg, eerst rond zijn roman Huid en haar, daarna rond De man zonder ziekte. We hadden de behoorlijk succesvolle ‘Vertragingsapp’, waarop je teksten – die regelmatig werden vervangen – kon vinden die je precies kon lezen in de tijd die je aangaf te hebben. Of de game ‘Hartenjager’, waarin je liefdesbrieven kon sturen naar de hoofdpersoon van Huid en haar. En voor kinderboeken een Hoe overleef ik?-app.’

Puzzling Maar wie in de Apple en Android Appstores Poetry: grasduint op trefwoorden als ‘poëzie’ of ‘literagedichten tuur’ vindt bitter weinig. Een app met inhoud bevat bij elkaar eerder Bijbelteksten, informatie uit reisgidsen of puzzelen recepten dan iets wat op literatuur lijkt. De enkele uitzondering is vaak een kinderboek. Zo werd de

app bij Een huis voor Harry van Leo Timmers (Querido) enkele duizenden keren gedownload. Omdat het boek Prentenboek van het Jaar was, kreeg het in januari de benodigde aandacht om zulke aantallen te halen.

Ook veel apps van Singel Uitgeverijen zijn niet meer online. Van Dijk: ‘We hebben de codes nog in het archief, maar de kosten zijn te hoog om ze opnieuw beschikbaar te maken én te houden. Je moet constant investeren om bij te blijven met de eisen van Apple en Android.

Op een gegeven moment heeft dat eigenlijk geen zin meer.’

Diglit.nl Omdat uitgeverijen achterblijven is het Nederlands Letterenfonds – dat meerdere van de hiervoor genoemde apps heeft ondersteund – in het gat gesprongen. ‘Het is onze missie om de diversiteit en vernieuwing van de literatuur te stimuleren’, verklaart verantwoordelijk beleidsmedewerker Suzanne Meeuwissen. ‘We willen ook een modern fonds zijn.

Als je ziet dat de wereld om ons heen verandert, kunnen wij daarbij niet achterblijven. Juist ook omdat literatuur een reflectie op die werkelijkheid is. Dan kun je niet volhouden: publiceren kan uitsluitend in de traditionele boekvorm.’

mei 2019  jaargang 186

33

DIGITAAL LEZEN

34

www.boekblad.nl

twee teams vertegenwoordigd en merkte Lenstra brede belangstelling voor hun deelname binnen het bedrijf: er is, na wat verkennende vervolgafspraken, niets met Vink gedaan. ‘Als je bedenkt hoe arbeidsintensief het zou zijn om voor Vink alleen al de rechten op alle poëzie te regelen, heb je daar al een fulltime baan naast voor nodig’, zegt Lenstra. ‘Dat kan niet in de kleine bedrijven die uitgeverijen vaak zijn.’

Arbeidsintensief Meeuwissen snapt goed dat uitgeverijen terughoudend zijn. Al vanaf het begin stonden alle geopperde ideeën op gespannen voet met de vraag naar het achterliggende verdienmodel. Nadat velen enthousiast pionierden in de begintijd van de digitale revolutie en vervolgens ontdekten dat hun duurbetaalde apps verzopen in het gigantische, want wereldwijd ontwikkelde aanbod en ze – zelfs tegen prijzen van twee, drie euro – amper mogelijkheden voor ‘serial fiction’. Meeuwissen voegt werden verkocht, ontstond koudwatervrees. daaraan toe dat voor uitgevers ‘iets generieks’ het Daar komt nog de onzekerheid bij over alle ins en outs rond nieuwe vormen van digitale literatuur. Welke aantrekkelijkst is. Dus geen app, game of VR-installatie kennis heb je ervoor nodig? Met wie moet je daarvoor voor één titel, maar een product dat je kunt inzetten samenwerken? Hoe zet je iets in de markt? Hoe genevoor een in theorie oneindig aantal teksten. Zodat de reer je er publiciteit voor? ‘En vergeet de rechten niet’, investeringen in de techniek kunnen worden uitgezegt Meeuwissen. ‘Uitgevers zijn huiverig om bepaalde smeerd over een groot aantal boeken. rechten te verkopen als ze nog niet weten hoeveel die Maar hoe groot zijn die ‘zakelijke kansen’ in de prakprecies waard zullen zijn. Zie de luisterboekrechten. tijk? Van Dijk is sceptisch. ‘Een app als marketing?

Uitgevers die ze vijf jaar geleden te goedkoop hebNatuurlijk, het kan. Maar ik heb in de praktijk nog ben verkocht, hebben daar spijt van nu er opeens een nooit gezien dat het werkte. Ten eerste kun je het niet markt voor het luisterboek blijkt te zijn.’ meten. In hoeverre hebben de diverse Uitgevers stappen pas in als er zicht komt Grunberg-apps en niet zijn naamsbekendSuzanne op een verdienmodel, legt ze uit. ‘Dat heid de verkoop van zijn werk gestimuzag je met e-boeken. Die zijn goedkoper leerd? Ten tweede is de zichtbaarheid geMeeuwissen: te produceren en duurder te verkopen ring. Vergelijk de exposure van een app met ‘Uitgevers zijn dan apps en toen het kritische punt in die van een abricampagne van een maand zicht kwam, stortten alle uitgevers zich huiverig om rechten op alle stations. Dan gaat het marketingerop. Je ziet het nu opnieuw met de budget eerder naar het laatste.’ te verkopen als ze audiomarkt. Nu het publiek een bepaald Lenstra en Van Dijk verwachten daarom nog niet weten volume heeft, brengen alle uitgeverijen dat uitgevers in de nabije toekomst afwachluisterboeken. En dan zie je de experitend blijven. ‘Het is té arbeidsintensief’, hoeveel die waard menteerlust terugkeren met e-novelles, zegt Lenstra. ‘Vernieuwing zal daarom zullen zijn’ digitale feuilletons en – in de luisterboeeerder komen van buiten het vak; van kenmarkt – podcasts.’ mensen wier fulltime baan het is technologie in te zetten voor nieuwe producten. Het boekenvak Lenstra en Van Dijk beamen dat er veel aarzeling is kan hooguit een bijdrage leveren door vakspecifieke binnen de branche. ‘Kijk naar de betrekkelijk geringe kennis aan te dragen. Ik merkte in de hackathon omvang van de e-boekmarkt’, zegt bijvoorbeeld de dat techneuten weinig weten van onze markt. Dat je eerste. ‘Hoe groot is, daarbinnen, het publiek voor bijvoorbeeld niet uitgeeft op basis van data, maar deels digitale literatuur? En als je een telefoon-based app op de gok.’ maakt, concurreer je opeens met Facebook, Netflix ‘Singel Uitgeverijen is behoorlijk vooruitstrevend’, en wat je nog meer op je telefoon hebt. Dan moet je meent Van Dijk. ‘Maar ook wij zijn geen app-makers. op zijn minst met een uitgeverij-overstijgend initiatief Onze corebusiness is boeken uitgeven, dus wij hebben komen. Zoals Vink. Maar ook dat is lastig, omdat uitdaar ook helemaal niet de knowhow voor. Het enige wat gevers gratis materiaal moeten afstaan zonder dat ze we kunnen doen is samenwerken met mensen die met enig idee hebben wat ze ervoor terugkrijgen.’ een goed idee komen – zoals Niels ’t Hooft voor zijn De beste zakelijke kansen liggen voor uitgevers, aldus Immer-app. Af en toe moet je in zoiets stappen, omdat de scan digitale literatuur die KVB Boekwerk in 2017 áls er over een paar jaar opeens anders wordt gelezen, publiceerde, op twee terreinen. Een: digitale literaje daar als uitgeverij wel bij wilt zijn. Je moet met de tuur als marketinginstrument. En twee: de digitale technologische vernieuwingen mee.’ 

mei 2019  jaargang 186

35

FOTO ©INTERNATIONALSILENCE

en buitenland enorm veel nieuwsgierige Kijk naar de hoeveelheid schermtijd per bezoekers getrokken.’

Nederlander per week. Alleen al via de Esther van Dijk: smartphone steeg het aantal uur online Maar om nou te zeggen: dit succes bewijst ‘Je moet constant (via browser en apps) van 40 uur in 2016 dat er een markt is die groot genoeg is naar 61 uur in 2018, volgens onderzoek investeren om bij te om de kosten terug te verdienen? Dat kan van SIDN. Dan moeten schrijvers en hun Meeuwissen niet beamen. ‘De app van blijven met de eisen Een verre reis was betaald: 1,09 euro per uitgevers daar toch ook aanwezig zijn?

‘En dan staat VR waarschijnlijk voor een download. De andere waren gratis. Wat van Apple en revolutie’, aldus Meeuwissen. ‘Sommigen dat betreft hebben VR-installaties meer Android’ zijn ervan overtuigd dat al over vier jaar kans om inkomsten te genereren in de bijna iedereen een VR-bril op heeft. Dan vorm van entreetickets voor de festivals wordt het zéér interessant om daar literaire producten waarop ze stonden. Het is in theorie mogelijk om bij voor te ontwikkelen. Maar dat kan alleen als je nu al voorbeeld twee euro extra te vragen aan wie intekent onderzoekt wat wel en wat niet werkt.’ om de installatie te zien.’

De eerste projecten van het Letterenfonds dateren van 2004. Sinds 2013 is er een volwaardige regeling Hackathon Digitale literaire projecten, waarvoor jaarlijks gemiddeld dertien literaire organisaties of uitgeverijen Dat neemt niet weg dat er wel degelijk interesse is in een aanvraag indienen voor maximaal 20.000 euro het boekenvak voor digitale literatuur. Uit het ge(op een totaal budget van momenteel 111.400 euro). bruikersonderzoek 2016-2017 van het Letterenfonds Daarnaast organiseert het fonds allerlei projecten. Dat bleek dat 65 procent van de vakgenoten ‘stimuleren loopt van expertmeetings tot het programma ‘Literatuur van digitale innovatie’ belangrijk vindt. Onder jonge op het Scherm’, waarin om de twee jaar enkele teams boekenvakkers was dat zelfs 83 procent. Mede daarom van auteurs, ontwerpers, makers en programmeurs organiseerde Meeuwissen een jaar geleden de ‘literaire hackathon’. Teams van redacteuren en hun een product maken. schrijvers konden onder begeleiding van het agentEn zelfs dan is de betrokkenheid van uitgeverijen schap Hackastory in twee dagen een idee uitwerken beperkt. Veel subsidieaanvragers komen uit andere tot prototype. branches. Denk: ontwerpers en ontwikkelaars uit de Daar kwamen drie teams op af: Elco Lenstra van Holcreatieve industrie. ‘Zij zijn ook gewend aan het feit lands Diep met auteur Roelof ten Napel, Saskia Veen dat een innovatief product begint met een R&D-traject, dat tijd en geld kost’, zegt Meeuwissen. ‘Uitgevers van Lebowski met auteur Anneleen van Offel en Sarra denken sneller aan een concreet product en wat dat Hassouni van Rose Stories met auteur Maria Lam. kan opleveren. Zij zijn soms wel bij aanvragen betrokOok Esther van Dijk van Singel Uitgeverijen meldde ken, maar je ziet zich aan – als nieuwsgierig toehoorder praatte ze met hen echt zoeken alle teams over de vraagstukken waar ze op stuitten. naar hun rol in het Welke resources heb je nodig om het uit te werken? Wat Elco Lenstra: project. Als distrizijn de financiële implicaties? Welke partners heb je ‘Vernieuwing zal buteur? Marketeer? nodig?

Iets anders?’

‘Het is altijd goed om je horizon te verbreden’, vereerder komen van klaart Lenstra zijn deelname. ‘Je moet nooit bij buiten het vak’ De subsidies van voorbaat nee zeggen – en denken dat we tot in eeuhet Letterenfonds wigheid alleen boeken maken. Ik was sceptisch over leidden tot een de mogelijkheid proza en poëzie te combineren met resem aan apps, games en VR-installaties. Wat allespelelementen of in apps. Dan is het juist goed om het maal precies, hoopt Meeuwissen aan het begin van toch te proberen. Omdat we de ruimte kregen om te de zomer eindelijk te kunnen laten zien. Dan moet verzinnen wat we wilden – Hackastory keek wel of het de website diglit.nl online gaan. Tot de succesvolste technisch mogelijk was – kwamen we in twee dagen behoren de apps Poëziemuseum (een virtueel museum ook tot een heel mooi product.’ op het Museumplein in Amsterdam van gedichten geDat was de app Vink – terug te vinden op: hackastory. selecteerd door Anna Enquist), Puzzling Poetry (waarin com/vinkhollandsdiep. Het idee was: wie de gratis je gedichten bij elkaar puzzelt) en de app Een verre reis, app op zijn telefoon zet, vindt daar elke dag een paar naar een verhaal van Toon Tellegen. gedichten, die hij of zij kan weggeven aan iemand. Op ‘Hoe meet je het succes van zulke nieuwe dingen?’, het moment dat je een gedicht cadeau doet, verdwijnt stelt Meeuwissen de retorische vraag. ‘Deze drie apps het daadwerkelijk uit jouw app. De ontvanger kan de zijn allemaal zo’n vierduizend keer gedownload. Dat tekst vervolgens óók doorgeven. Vink werkt zo als maris heel mooi. En Tellegen vond de muziek die voor de ketinginstrument voor de bundel waarin het gedicht app was gecomponeerd zo goed dat hij met de band staat, én als tool om te ontdekken welke gedichten Half Way Station op pad ging. Die optredens trekken resoneren bij welk publiek. ook publiek. Zo rollen zulke projecten door. Een aanAlleen: de gemaakte producten en opgedane inspiratal VR-installaties heeft op allerlei festivals in binnentie kregen geen vervolg. Ook al was Overamstel met

ACHTERGROND

Taalfouten en inconsequenties in manuscripten repareren

Een terrasje pakken terwijl het stortregent De naam van een freelance redacteur en persklaarmaker wordt niet vermeld in het colofon en het contact met een uitgever verloopt volledig digitaal. Maar zijn bijdrage aan een goed manuscript is onmisbaar. Een kijkje in de keuken bij een van hen. ‘Freelance redacteur is geen minder eenzaam beroep dan schrijver.’

’

Tekst Rob Steijger

Het doel van persklaar maken is om van een manuscript vlot lopend Nederlands te maken,’ aldus de huisregels van een van de uitgevers die mij inschakelen als persklaarmaker. Diezelfde huisregels vermelden echter dat de schrijfstijl van de schrijver of vertaler intact dient te blijven.

Daarnaast heeft elke uitgever zijn eigen voorkeur voor ‘weleens’ of ‘wel eens’, ‘u hebt’ of ‘u heeft’, voor één of twee accenten op ‘óé’ en ‘íé’

en voor ‘T-shirt’ met een hoofdletter T of een t in klein kapitaal.

Persklaar maken in de praktijk Door al deze voorschriften en voorbehouden zat ik bij mijn eerste persklaarmaakklussen met opgetrokken schouders achter mijn laptop. Inmiddels, ruim tweehonderd manuscripten verder, zowel geschreven door Nederlandse auteurs als vertalingen, werk ik zoals ik een boek lees: ontspannen op de bank, de schouders omlaag. Dat ik voornamelijk romans en thrillers persklaar mag maken, boeken die ik tevens voor mijn plezier lees, draagt hier absoluut aan bij.

Naast het controleren van het manuscript op een consequente schrijfwijze van ‘weleens’ of ‘wel eens’ et cetera, komt persklaar maken in de eerste plaats neer op het corrigeren van tik- en andere taalfouten, het inlassen van vergeten woorden en het plaatsen van de juiste leestekens op de juiste

Rob Steijger werkt als freelance redacteur voor uitgevers als Cargo, Lebowski, Boekerij en HarperCollins, waarvoor hij voornamelijk romans en thrillers persklaar maakt. Tevens werkt hij voor zelfuitgevende of uitgeverzoekende schrijvers. Zijn website: www.fzeven.nl

www.boekblad.nl

plek. Stroeve zinnen kan ik vaak versoepelen, zónder de schrijfstijl te beïnvloeden, door ze in te korten, op te splitsen of door de woorden te herschikken, en alinea’s die te lang zijn of waarin meer dan één personage aan het woord is, knip ik in tweeën. In vertalingen repareer ik eventuele vertaalfouten (ik krijg het origineel erbij, mits in het Engels geschreven) en heb ik soms nog wat werk aan woordgrappen of idiomen die in het Nederlands iets van hun scherpte hebben verloren.

Al mijn wijzigingen worden bijgehouden in Word, de tekstverwerker waarmee vrijwel elke uitgever werkt, zodat de bureauredacteur – mijn contactpersoon bij de uitgever – en de schrijver of vertaler deze kunnen controleren. Word biedt bovendien een oneindig ruime kantlijn. Waarvan ik regelmatig gebruikmaak. Want wat nu als ik struikel over een plot- of perspectieffout, of tegen een personageinconsistentie aan loop (zoals de man die twee moeders leek te hebben, om maar een voorbeeld te noemen)? Nog los van de stijlbreuk die het zou opleveren als ik dit kón oplossen, is het niet míjn verhaal en zijn het niet míjn personages.

In die gevallen plaats ik een opmerking in de kantlijn. Zoals: ‘Dit valt buiten haar perspectief, dit kan ze niet weten’, ‘Wie is hier aan het woord?’, ‘Dénkt hij dit of zégt hij dit?’, ‘Dit botst met […]’, ‘Zou ik schrappen, blijkt al uit [...]’ en ‘Hij heeft toch al een moeder die op Aruba woont?’ De schrijver gebruikt mijn opmerkingen en vragen vervolgens om de tekst in zijn of haar eigen woorden te herschrijven.

Ook als het een vertaling betreft en de inhoudelijke fout of onduidelijkheid tevens in het origineel staat, kan ik niet anders dan een opmerking of vraag in de kantlijn plaatsen. Onlangs nog heeft de bureauredacteur een bekende Engelse thrillerauteur een flinke waslijst van de vertaler en mij voorgelegd; zo was er een scène op een terras terwijl het vlak daarvoor nog stortregende.

In een andere vertaalde thriller die ik recent persklaar maakte, vond ik dat er bij de ontknoping veel te veel werd uitgelegd. Ik kon het niet laten hier iets over op te merken – ‘Schrappen s.v.p., dit kan de lezer zélf afleiden’ – maar of dit is gebruikt moet nog blijken. Vaak kom ik pas te weten welke van mijn wijzigingen en opmerkingen zijn gebruikt als het boek is verschenen.

(Ik sta vrijwel wekelijks te gluren in de boekhandel.)

Klaar voor de pers?

Voordat ik het manuscript van een Nederlandse auteur persklaar mag maken, heeft een interne redacteur van de uitgever het al minstens eenmaal geredigeerd. Dit kan de acquirerend redacteur zijn, degene die heeft besloten het manuscript uit te geven, of een van de overige redacteuren die bij een uitgever werken.

Ná het persklaar maken volgt er – ondanks de naam – nóg een redactieronde, waarin een corrector (vaak een freelancer, net als ik) de foutjes corrigeert die alle voorgaande rondes hebben overleefd. Hij of zij controleert het manuscript – dat in dit stadium de ‘proef’ wordt genoemd – tevens op zetfoutjes, zoals woorden aan het eind van een regel die verkeerd worden afgebroken (‘ jongen-sinternaat’) en pagina’s waarop maar één regel staat (zogenaamde ‘hoerenjongen’).

Pas als de bureauredacteur, die zowel mijn wijzigingen als die van de corrector controleert, de laatste correcties heeft doorgevoerd, is het manuscript – eindelijk – persklaar.

Al met al zijn er bij de totstandkoming van een boek ‘van eigen bodem’ dus minimaal vier redacteuren betrokken en ondergaat het manuscript mínstens zoveel redactierondes. Dat wil zeggen, als het boek verschijnt via een reguliere, bekende uitgever.

Selfpubbers Want lang niet alle boeken verschijnen via een reguliere uitgever. Zo word ik regelmatig gevraagd door ‘selfpubbers’, auteurs die hun boek in eigen beheer uitgeven, om hun manuscript te redigeren (alleen uitgevers zeggen ‘persklaar maken’).

Die neem ik echter niet altijd aan.

Vooral omdat ik niet te vaak nee wil zeggen tegen uitgevers – ze zouden weleens op zoek kunnen gaan naar een andere freelancer.

Maar ook omdat ik bij selfpubbers de vrijheid neem alleen manuscripten op te pakken die me aanspreken qua thema en schrijfstijl. Indien ik geen ‘klik’ heb met het verhaal verwijs ik de auteur door naar een collega-redacteur.

Win-win-win, lijkt me.

Neem ik het selfpub-manuscript wel aan, dan spreken we vaak af voor een kop koffie; een prettige bijkomstigheid van het werken voor selfpubbers, want mijn contact met uitgevers verloopt volledig via de mail, laat staan dat ik de schrijver ooit ontmoet. Al ben ik binnenkort – voor het eerst – uitgenodigd voor de boekpresentatie bij een grote uitgeverij.

men. Deze tips baseer ik op fouten en verbeterpunten die ik regelmatig tegenkom in fictietitels, zowel in mijn rol als persklaarmaker (voor uitgevers) als die van redacteur (voor selfpubbers).

Een van die tips ging over dialoognotatie. Niet alleen gaf ik daarin aan waar de leestekens komen – voor het afhalingsteken, niet erna – maar liet ik tevens zien hoe je ‘zegt hij’ en ‘vroeg ze’ kunt weglaten door het non-verbale en het citaat op dezelfde regel te plaatsen. Dus: Fred trok een vies gezicht. ‘Hoe lang staat die koffie al?’

Wat een kortere schrijfwijze oplevert dan: Fred trok een vies gezicht.

‘Hoe lang staat die koffie al?’ vroeg hij. (Terzijde: afhankelijk van de huisregels schrijf ik ‘hoelang’ of ‘hoe lang’, maar ‘hoe lang’ heeft mijn voorkeur omdat je ook niet ‘hoelanger’ schrijft.)

Andere tips behandelden onder andere show don’t tell, perspectief(breuk), het opbouwen van suspense en iets wat zelfs bestsellerauteurs regelmatig doen: hun personages gelijkende namen geven (Fred, Frits, Frank, Fredrik), waardoor de lezer de draad kwijt kan raken.

‘Freelancen betekent etaleren.

De persklaarmaker wordt namelijk níét vermeld in het colofon’

Etaleren Om selfpubbers en uitgeverzoekende schrijvers te helpen hun manuscript te verbeteren en om te voorkomen dat ik telkens dezelfde opmerkingen moet plaatsen, ben ik vorig jaar begonnen met het ‘delen’ van schrijftips via social media – in mijn geval LinkedIn, ik gebruik geen Facebook of andere platfor-

mei 2019  jaargang 186

Vanzelfsprekend deel ik deze tips tevens om mijn meerwaarde als redacteur te demonstreren – freelancen betekent immers etaleren.

Om dezelfde reden gebruik ik LinkedIn om de boeken te promoten die ik van redactie heb voorzien. De persklaarmaker wordt namelijk níét vermeld in het colofon.

Ten slotte heb ik LinkedIn gebruikt om een netwerk van collegaredacteuren op te bouwen. Nuttig, omdat dit soms werk oplevert, maar ook gezellig: nu en dan spreken we af voor een kop koffie. Freelance redacteur is namelijk geen minder eenzaam beroep dan schrijver. 

37

VAKLITERATUUR

Sander Bax over de schrijver als mediafiguur

Literatuur in tijden van moderne media Door nieuwe media, van Facebook tot een overdaad aan televisiezenders, verandert onze wereld in hoog tempo. Schrijvers van boeken veranderen mee, althans een deel van hen. Dat leidt weer tot een hoop discussie. De Tilburgse literatuurwetenschapper Sander Bax zette in de bundel De literatuur draait door. De schrijver in het mediatijdperk een aantal casussen op een rij.

Tekst Enno de Witt

D

oordat Bax louter recente voorvallen behandelt heeft het lezen van zijn boek een hoog ‘o ja, dat hadden we ook nog’-gehalte.

De fittie tussen Saskia Noort en Connie Palmen bij De Wereld Draait Door waarmee hij opent is pas tien jaar geleden, al lijkt dat soms een eeuwigheid, als je kijkt naar wat er sindsdien allemaal is gebeurd. Ook toen ging het al over de eeuwige vraag wie literatuur schrijft en wie niet, en de onbeantwoordbare vraag hoe je daar een onderscheid tussen zou kunnen maken.

Daar kwamen Noort en Palmen niet echt uit, maar duidelijk werd wel dat de literaire schrijver niet meer vanzelfsprekend zijn traditionele hoogverheven status heeft.

Aan zijn troon wordt gezaagd door lieden die niet automatisch onder de indruk zijn. Palmen blijft ook daarna op gezette tijden opduiken in het boek, als iemand die in al haar uitspraken zichzelf stevig neerzet in de hoek van de serieuze literaire auteur. Gek genoeg besteedt Bax wel uitgebreid aandacht aan haar Logboek van een onbarmhar-

38

tig jaar, dat als een hybride in de markt werd gezet, maar niet aan de mediastrategie rond haar debuut De wetten, waarover het gerucht ging dat het een sleutelroman zou zijn, of aan het door haarzelf als zowel autobiografie als ‘strak gecomponeerde roman’ gepresenteerde I.M. Palmen is met andere woorden bij uitstek het voorbeeld van een zich als literair presenterende schrijver voor wie de persoon minstens zo belangrijk is als het werk – wat ze overigens gemeen heeft met Reve en Couperus, enz., omdat de mensen nu eenmaal graag willen lezen over de mens achter de schrijver, nu zowel als in het verleden.

Na de proloog behandelt Bax achtereenvolgens de schrijver en het succes, het privéleven van de schrijver, en de schrijver en de politiek, waarbij het telkens weer gaat om de perceptie van de auteur in kwestie. Over diens werk gaat het amper inhoudelijk, de variant van de auteur die innig tevreden op een handpers zijn scheppingen de wereld instuurt en zich verder am-

www.boekblad.nl

per bekommert om de ontvangst bestaat hier niet, au fond gaat het om het aantal weggezette boeken en de pegels die ze opleveren.

In het eerste deel stelt Bax terecht vast dat literaire kwaliteit het onderspit delft tegenover de verkoopcijfers waar het gaat om het meten van succes. Kort en goed staat hier de oude opvatting dat wat een goed boek is wordt uitgemaakt door een select gezelschap kenners tegenover de moderne gedachte dat een titel die goed verkoopt meteen ook literatuur is.

Bij het genereren van aandacht, zoals dat tegenwoordig heet, die de verkoop en dus ook het literaire succes moet bevorderen, speelt de persoon van de schrijver een toenemende rol. Als A.F.Th. van der Heijden wordt ondervraagd over Tonio heeft niemand het over het boek zelf, maar gaat het alleen nog maar om de emotie van de schrijver, die met zijn hoofdpersoon samenvalt. In de laatste sectie hekelt Bax auteurs die zich bezondigen aan populisme, onder wie hij onder meer de politiek zeer uitgesproken Leon de Winter schaart.

Uit alles klinkt een zekere weeboeken verkocht zijn succes bagamoed door, naar een tijd die, als telliseerde, teneinde zijn literaire hij al heeft bestaan, zeer kort heeft status niet in gevaar te brengen geduurd, van pakweg de jaren – Jan Cremer voelde haarfijn aan zestig tot de eeuwwisseling, toen dat hij op dat punt het verschil kon de roman hoogtij vierde en de maken – maar misschien is dat in romanschrijver een publieke held historische context juist een zeer was. Doordat Bax zich beperkt tot snel voorbijgaande uitzondering voorvallen en incidenten geweest en keren we nu teblijft onduidelijk of we rug naar een vanuit de hier te maken hebeeuwigheid bezien ben met uitzondenormale situatie.

‘Als de schrijver ringen of dat we wel degelijk een Een beroepswil eten zal hij verschuiving groep die zich moeten meemaken. in het hele verkopen, en dat Het bredere verhaal een perspectief belangrijke rol gaat ook op voor ontbreekt, een speelt, maar er zijn uitgever’ kwantitatieve bij Bax bekaaid blik. Het kan best afkomt, is die van zijn dat auteurs alde uitgevers. Parallel lemaal gelijk Herman aan de ontwikkeling van Koch op succes in de Verenigde de schrijver als mediafiguur, Staten uit zijn, maar wellicht hebzoals Bax die beschrijft, maken ben we hier toch te maken met een ook uitgeverijen een ontwikkeuitzondering. ling door, van meest aanbod- naar Een andere beperkende factor van vraaggedreven, kijken naar wat in het boek is de geringe historische de markt gaande is en daar dan op diepgang. Auteurs die niet van inspelen. Daar vinden we bij Bax huis uit een flinke erfenis meekreweinig van terug. Aan het woord gen of een eerzaam beroep uitoekomt wel Chris Herschdorfer, toen fenen naast de schrijverij, zoals dat nog Ambo|Anthos, over de overlange tijd gebruikelijk was – de arts stap van Herman Koch, vanwege Vestdijk, de reclameman Elsschot de ‘marketingdrive’ die hij bij de – zijn altijd overgeleverd aan de uitgeverij waarnam. Ilja Leonard markt en dat was slechts zelden tot Pfeijffer loopt tegen zijn uitgever wederzijds genoegen. ‘Van dichPeter Nijssen van De Arbeidersten comt mi cleine bate, die liede pers nogal clichématig leeg over raden mi dat ict late’ schreef de de boekhandels die verworden tot onbekende auteur van de Beatrijs belevingswinkels en het nog niet al, een indicatie dat het toen ook redden. al in ieder geval deels om geld ging, en dat werd in de eeuwen Die minimale aandacht valt Bax die volgden echt niet anders, denk niet aan te rekenen, hij focust imaan de voortdurende jacht op geld mers op de auteur, maar het laat waar Multatuli uitgebreid over onverlet dat in het proces dat hij schrijft. beschrijft ook uitgevers een cruHet lijkt nu net alsof al die nieuwe ciale rol spelen. Daarvoor hoeven media een ware revolutie ontketewe niet eens algoritmes uit de kast nen, maar wij zitten er nog veel te te trekken. Uitgevers zijn steeds dicht bovenop om daar een juist actiever in de vermarkting van oordeel over te kunnen vellen. Ja, zowel auteur als boek, debutanten er is zoals Bax schrijft een periode komen binnen op vleugels van geweest waarin een auteur die veel sociale media, wie heeft laten zien

mei 2019  jaargang 186

dat ze zich op eigen kracht stevig in de markt kan zetten heeft bij menig uitgever een streepje voor.

Dat is ook logisch. Korte tijd was het bon ton bij auteurs en uitgevers om, terwijl de gages tot in de hemel groeiden, met zichtbare afkeer de verdiende pecunia in de binnenzak te stoppen, liefst buiten het zicht van de bewonderende lezer. Dat is voorbij. Als de schrijver wil eten zal hij zich moeten verkopen, en dat gaat ook op voor zijn uitgever. Onder de streep zijn het immers allemaal ondernemers, eerder dan Nescio’s gebenedijden, die dan wel kunst maakten, maar vooral toch honger leden. 

Sander Bax, De literatuur draait door. De schrijver in het mediatijdperk. Uitgeverij Prometheus – € 25,00 (e-boek € 15,99). 384 pagina’s.

ISBN 9789044640281 e-boek 9789044640298.

39

RECENSIES

Gerda Aukes over:

De boekhandelaar als gids Boekverkopers moeten niet lullen maar vakkenvullen? Gerda Aukes van boekhandel Den Boer in Baarn ergert zich aan de kritiek op boekhandelaars die iets te zeggen hebben over de boeken die ze verkopen.

Voor menig stukjesschrijver is het bon ton om boekhandelaars neer te zetten als domme geiten die maar beter hun bek kunnen houden in het openbaar. Als ze over boeken praten komen ze immers niet verder dan ‘heel aangrijpend’, ‘ik kon niet stoppen met lezen’ of ‘woorden schieten tekort’. Leonie Breebaart, filosofieredacteur van Trouw, is die mening bijvoorbeeld toegedaan.

‘Ik heb helemaal niks tegen de boekhandelaars, maar het is hun vak boeken te verkopen, niet om erover te praten’, schreef ze in een column waarin met name het boekenpanel in De Wereld Draait

40

Door het moest ontgelden.

In het DWDD-boekenpanel zitten boekhandelaars op de stoelen van critici, schrijft Breebaart. En daardoor kan ‘weldenkend Nederland zomaar de indruk kan krijgen dat je het gesprek over literatuur best kunt overlaten aan liefhebbers die niet verder komen dan “dit blijft je zo bij”’. Nou, ‘schaf de krantenrecensies dan ook maar af’, jammert ze door.

Natuurlijk kun je het hebben over keuzes of over soundbites, maar om een hele beroepsgroep weg te zetten als onmondig? Dat gaat mij toch echt te ver.

Boekverkopers zijn er om dozen www.boekblad.nl

van het Centraal Boekhuis uit te pakken, boeken in de etalage te leggen, papiertje erom te doen, streepjescode te scannen, maar verder vooral hun waffel te houden. Tenminste, dat vindt mevrouw Breebaart: het houdt de boel overzichtelijk. ‘Schoenmaker hou je bij je leest’, heette dat in een vorige wereld. Een wereld die nog heerlijk naar spruitjes rook; waarin de criticus een meneer met een sigaar was en een filosoof vooral filosofeerde en nog geen stukjes schreef in een krant onder het motto ‘Wat is daar nou erg aan?’.

Gek genoeg ken ik heel veel

boekverkopers die literatuur, taal, filosofie, of (kunst)geschiedenis hebben gestudeerd, maar die toen ze eenmaal het boekenvak waren ingerold, daar gebleven zijn. Uit pure liefde voor het boek en de literatuur. Zo ook ikzelf. De laatdunkendheid waarmee sommige journalisten of recensenten het over ‘de boekhandelaar’ hebben, stoort mij dan ook elke keer opnieuw.

Er schuilt het beeld in van de boekhandelaar die als een drogist Geelman uit Pietje Bell slechts is geïnteresseerd in verkopen en het tellen van de dagopbrengst; de handelaar voor wie maar een ding telt: de klanten zoveel mogelijk spullen aansmeren – maakt niet uit of het nou tubes tandpasta, pakken pastasaus of Hotel Grand Europa betreft. Dat is trouwens nog best ingewikkeld als je er als verkoper niet over mag praten.

Ik vind het dan ook iedere keer weer lastig als mijn vakgenoten en ik, door mensen die nog nooit een uurtje achter de schermen van een boekwinkel hebben doorgebracht, worden weggezet als vakkenvullers of kassières. Zoals in Trouw door Leonie Breebaart. Of in Propria Cures door beroepshobbyist (wat ik zelf overigens ook ben) Arie Storm.

Ik nodig al die critici die vinden dat boekhandelaars niet moeten lullen maar vakkenvullen van harte uit om eens een dagje in een boekhandel mee te komen lopen. Gewoon om te zien en te voelen dat daar de liefde voor het boek, het verhaal, overal tussen de planken en de kasten schuilt. Dat liefhebbers daar proberen lezers te enthousiasmeren voor die verhalen en boeken.

Boeken, die zonder boekhandelaar wellicht nooit hun weg naar de lezer hadden gevonden. En kijk, daar vinden criticus en boekverkoper elkaar weer! Ze functioneren beiden als gids en delen de liefde voor boeken. 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp):

Monique Eskens van De Drvkkery (Middelburg):

Van Remco Volkers kregen we de tip ons eens te verdiepen in De Poolse soldaat van Dolores Thijs.

Zijn enthousiasme voor dit boek was zo groot dat we het zijn gaan lezen. Het leek mij direct een boek dat onze lezers zullen waarderen en dat blijkt ook zo te zijn, we hebben het de afgelopen tijd al veel kunnen aanraden. Dolores Thijs had al jong het vermoeden dat haar vader niet haar echte vader was.

Op 25-jarige leeftijd krijgt ze het echte verhaal te horen. Direct gaat ze haar vader zoeken. Het blijkt een bijzondere man, die graag vertelt over hun familiegeschiedenis. Dolores Thijs vertelt ook de geschiedenissen van haar moeders familie en die van haar niet-biologische vader.

Het resultaat is een erg mooi boek.

Het is non-fictie, maar leest als een roman. Dit is een grote aanrader voor bijvoorbeeld de lezers van de boeken van Annejet van der Zijl.

Remco bedankt voor de tip!

De titel komt op het eerste gezicht een beetje zoetsappig over, maar dat is dit boek zeker niet. Het verhaal speelt zich eind jaren zestig af in een klein dorpje in Australië en draait om drie personen: Tom Hope, boer tegen wil en dank, Hannah Babel, een Hongaarse die Auschwitz heeft overleefd maar daar wel haar man en kind verloor, en Peter Carson, de zoon van Toms eerste vrouw Trudy. Hannah arriveert in het dorp waar Tom woont en begint daar een boekwinkel.

Tom doet klusjes voor haar en al snel worden zij verliefd en trouwen zij. Hannahs verleden speelt hun relatie (en die van Tom met Peter) af en toe flink parten. Door het afschuwelijke verleden van Hannah en de gevolgen daarvan voor haar verdere leven krijgt het verhaal een boeiende extra dimensie waardoor zowel liefhebbers van ‘lekker lezen’ als die van historische fictie aan hun trekken komen.

DE POOLSE SOLDAAT DOLORES THIJS (BALANS, € 21,99)

DE BOEKWINKEL VOOR GEBROKEN HARTEN ROBERT HILLMAN (A.W. BRUNA, € 17,99)

mei 2019  jaargang 186

41

VAKLITERATUUR

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Nelie Groenendijk van boekhandel Mondria (Mijdrecht): Charlie wordt verzocht om de zorg voor haar oude stiefmoeder op zich te nemen. Zij hebben elkaar al vijftig jaar niet meer gezien. Uiteraard gaat Charlie met de grootst mogelijke tegenzin naar haar ouderlijk huis terug, ze is het niet voor niets op haar negentiende ontvlucht. Langzamerhand ontvouwt zich het leven van Alma, haar stiefmoeder.

Maar staat Charlie open voor het leven dat haar stiefmoeder moest ondergaan voordat zij haar moeder werd; heeft het zo’n grote invloed mogen hebben op haar jeugd en daardoor op de rest van haar leven?

De Experimenten neemt je mee naar de barakken van Auschwitz, hoe de overlevenden verder moesten, wat voor gevolgen dat kan hebben voor de volgende generatie. Het verhaal is gebaseerd op het leven van de stiefoma van de filmproducente Sofia Sondervan.

Aangrijpend, in één adem uitgelezen….

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): Kort voordien had ik diverse goede boeken gelezen, waaronder eindelijk Smiths schitterende Autumn. Vallen is als vliegen kent echter geen gelijke. In herinneringen ben je getuige van de wording van een trauma, deels verbeeld door het ten tonele verschijnen van een mythologisch wezen (dat in Millers Circe nog een aantal vingers van de hoofdpersoon afbeet) dat omwille van zijn verschrikkelijkheid in een labyrint werd opgesloten.

Ook aan Uphoffs vader werd kroost opgeofferd: hij misbruikte zijn kinderen jarenlang, maar werd niet gepakt.

Geen schuld werd vereffend.

Er zit iets Nabokoviaans in het werk, al kan ik er nog niet precies de vinger op leggen, en doet aan Woolf denken omdat Uphoffs schrijven zo sterk in de ervaring zit: een overrompelende roman.

Exceptioneel goede literatuur stemt euforisch, maar draagt tegelijk een zekere bedroefdheid aan: het is zeldzaam en die specifieke diepe leeservaring zal je niet meer tegenkomen.

Yvonne van der Wal, mobiel winkelmanager Bruna: Na Bonita Avenue was ik benieuwd naar Otmars zonen. Het begin is meteen al pakkend: de 10-jarige Dolf woont alleen met zijn moeder. In het leven van zijn moeder verschijnt een man die hij papa moet noemen.

Al snel trekken ze in bij het gezin van de stiefvader waar alles om muziek draait. Dolf wordt omgedoopt tot Ludwig, omdat zijn stiefbroer ook Dolf heet. De volwassen Ludwig gaat bij Shell werken en ontmoet tijdens zijn werk op een Siberisch schiereiland een man die wel erg veel lijkt op zijn biologische vader. Een andere hoofdpersoon, Isabelle, is ook op dat schiereiland en blijkt een gezamenlijk verleden te hebben met Ludwig. Er wordt geschakeld van heden naar verleden en zo vormt zich een mooie roman met familiezaken, actualiteit, cultuur en humor. Ik heb genoten van dit boek dat het eerste deel vormt van een trilogie, dus we kunnen nog meer moois tegemoet zien.

DE EXPERIMENTEN MARION PAUW (LEBOWSKI, € 21,99)

VALLEN IS ALS VLIEGEN MANON UPHOFF (QUERIDO, € 18,99)

OTMARS ZONEN PETER BUWALDA (DE BEZIGE BIJ, € 27,50)

42

www.boekblad.nl

Marlèn Nolta van boekhandel Pampus (Amsterdam-Zeeburg): Er zijn mensen voor wie het woord ‘geluk’ niet bestaat, als je hen vraagt hoe ze zich voelen dan is ‘hoopvol’ de uitdrukking die er het dichtst bij komt. Deze nuancering is een mooi voorbeeld van het prachtig geschreven De paradox van geluk van Forna.

Het is een meerlagig verhaal over twee mensen die elkaar tegen het lijf lopen in de metropool Londen, Attila Asare uit Ghana en Jean Turane uit Amerika. Hij is psychiater, gespecialiseerd in trauma na oorlogservaringen, zij biologisch wetenschapper die het gedrag van vossen in de stad bestudeert. Na een paar toevallige ontmoetingen bundelen zij hun krachten om het weggelopen kind Tanu te vinden wiens moeder is meegenomen door de vreemdelingenpolitie. Zowel Attila als Jean hebben een uitgebreid netwerk van mensen die op straat leven of werken en de briljante vervlechting van hun aller levensverhalen tijdens deze zoektocht door Londen is adembenemend.

Een boek om twee keer achter elkaar te lezen, minstens!

DE PARADOX VAN GELUK AMINATTA FORNA (NIEUW AMSTERDAM, € 24,99)

In iedere Boekenpost:  Volop nieuws, recensies en leestips  Artikelen met achtergronden en verdieping  Klassieke én moderne literatuur van grote en kleine schrijvers  Agenda van markten, veilingen en exposities

6x Boekenpo 20 % korti st ng € 31,95 6x st Boekenpoek + gratis bo € 38,95

Neem of geef een jaarabonnement!

Jaarabonnement met 20 % korting € 31,95 Jaarabonnement + gratis boek € 38,95 Patricia - de nieuwste roman van Peter Terrin

Ga naar www.boekenpost.nl of bel 072-531 49 78 Deze actie is geldig t/m 30 juni 2019 enmeizolang de voorraad strekt. De actie geldt alleen voor 2019  jaargang 186 43 nieuwe abonnees en voor abonnementen binnen Nederland.

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:   

Staat 4 weken online op boekblad.nl Wordt gedeeld op onze sociale media Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

