Boekblad #6

JAARGANG 186 JUNI 2019

6

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

Jürgen Snoeren (ANWB):

‘EEN REISGIDS WORDT NOOIT BOEK VAN DE MAAND BIJ DWDD’ juni 2019  jaargang 186

00

Wij drukken ook natuurboeken BASTERDZANDLOOPKEVER

EN

SCHOTSE HOOGLANDER MEPPER HOOILAND

Noordwest Drentsche Aa

Oude Diep Nieuw Drostendiep

Zuidwest

Bargerveen

Reest

KLEINE ZONNEDAUW

8 03-05-19 12:44 k Natuurlijk Platteland binnenwerk 2-3 Naamloos-15-Natuurboe PO1903200

def.indd 8

PO19032005-Natuurboek Natuurlijk

Platteland binnenwerk def.indd

9

NATUURLIJK DRENTHE

Hunze

9

12:44 11-06-19 03-05-19 10:02

NATUURLIJK

DRENTHE

Naamloos-1 1

11-06-19 09:33

PO19032005-Natuurboek Natuurlijk Platteland omslag V3.indd Aangepast H

03-05-19 10:41

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgave van: Provinciehuis Drenthe

INHOUD

16

IN DIT NUMMER:

Papieren reisgidsen Overleven ze alle stormen?

10

EN VERDER 06 Vooraf

26

Jürgen Snoeren (ANWB):

Boekhandels financieren Lokale betrokkenheid essentieel

‘Een reisgids wordt nooit Boek van de Maand bij DWDD’

08 Over het nieuws

25 Column

Ondernemersvisies van boekhandelaren onderzocht

Interview Felicitas von Lovenberg naar aanleiding van: Lezen in tijden van Netflix

40 Boekverkoper schrijft Nienke Willemsen (De Literaire Boekhandel, Utrecht): Andere werelden

41 Boekverkopers lezen

COLOFON

4

Marjoleine Wolf: Lang zullen we lezen

38 Vakliteratuur

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

‘We willen verrassen, niet één van de velen zijn’

36 Op zoek naar succes

Rob Klap (FC Klap): ‘Als iets hip and happening is, zitten wij erbovenop’

Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur)

Jesse Goossens, Milou Klein Lankhorst, Inge Roos

20 Aernoud Oosterholt en Geerie Ooms (Edicola Publishing):

32

Vincent van de Vrede: ‘In hangmat of leunstoel’

Medewerkers aan dit nummer Anne-Loes Boon, Maarten Dessing, Mieke van Dooren, Anthoni Fierloos, Jesse Goossens, Milou Klein Lankhorst, Hans van der Klis, Marcel Misset, Niels Nijborg, Inge Roos, André Stikkers, Jacinthe Sykora, Nienke Willemsen, Enno de Witt, Marjoleine Wolf, Willy Wouters.

Foto omslag Jan Reinier van der Vliet

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

Advertenties Willemien Geenen, sales & marketing T (072) 531 49 78 E willemien@stipmedia.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenbonnement € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden.

Recensies

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

juni 2019  jaargang 186

5

VOORAF

KIEFERPIX/ISTOCK/THINKSTOCK

IN HANGMAT OF LEUNSTOEL

00

www.boekblad.nl

Met de zomer voor de deur is het niet zo vreemd dat we ons in dit nummer uitgebreid bezighouden met reisgidsen. In drie artikelen komen uitgevers en eigenaren van reisboekwinkels aan het woord over ontwikkelingen rond dit genre. De een klinkt optimistischer dan de ander als het gaat om de markt voor papieren gidsen en de kansen voor nieuwe vormen, zoals apps in combinatie met papieren uitgaven.

De vernieuwing komt wellicht meer van het ontwikkelen van een ander type reisboeken dat meer biedt dan de traditionele praktische informatie. Boeken die misschien niet eens mee op reis gaan, maar wel voorafgaand en na afloop van de vakantie gelezen worden, om geĂŻnspireerd te raken of na te genieten.

Boeken die wellicht zelfs reisvervangend in de leunstoel gelezen worden en daarmee gaan doen wat ook romans en verhalen vaak doen: ze laten de lezer vertoeven in andere werelden zoals boekverkoper en leesclubbegeleider Nienke Willemsen beschrijft in haar bijdrage aan dit nummer. Al is de paradijselijke omgeving (ondergaande zon, onder een boom in de vrije natuur) dan een virtuele.

Het Boekblad-team werkt nog een maandje door voor de zomerstop: eind juli kunt u ons volgende nummer verwachten. Maar diegenen onder u die de komende weken al elders verblijven (in hangmat of leunstoel) wens ik mooie reis- en uiteraard leesavonturen. Inspiratie voor dat laatste vindt u hopelijk ook weer in de tips van ons eigen boekhandelarenpanel, die u traditiegetrouw achter in dit nummer aantreft.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

juni 2019 î ‰ jaargang 186

00

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

JESSE GOOSSENS Redacteur bij Lemniscaat, vertaler en auteur. Ging op audiëntie bij de paus.

Uitgever Lemniscaat op audiëntie bij de paus Wat begon als grap werd werkelijkheid: op het Sint-Pietersplein mochten wij aanwezig zijn terwijl Piet Grobler Franciscus en de dieren overhandigde aan de paus. Sant’Egidio, een humanitaire organisatie waar de paus al sinds hij kardinaal in Argentinië was nauw mee samenwerkt, gaat in zijn naam 1001 exemplaren in het Italiaans en Engels verdelen onder arme Italiaanse kinderen en vluchtelingen in de regio. We hebben er bewust voor gekozen om in het hele boek het woord ‘God’ niet te noemen, omdat het verhaal over de heilige die het goede in mens en dier wil aanwakkeren volgens mij religieoverstijgend is. Ik was verrast en werd er ook vrolijk van om van de vertegenwoordiger van Sant’Egidio te horen dat dit precies aansluit bij de boodschap die de organisatie én paus Franciscus willen uitdragen en was wat hen zo aansprak in dit boek. Piet Grobler heeft er iets ontroerend moois van gemaakt.

ELV: ‘Uitgevers moeten hun vertalers beter vergoeden’ Natuurlijk gun ik iedereen een goed inkomen, zelf ben ik immers ook vertaler. Het is echter een feit dat wij een groot deel van onze jeugdboeken niet meer kunnen

8

uitgeven als de vertaalkosten nog hoger worden – of we moeten de verkoopprijs zodanig verhogen dat wij die niet meer vinden passen bij kinder- en jeugdboeken. Het is natuurlijk anders als we over bestsellers spreken, maar wij willen graag juist die kleine, onbekende juweeltjes een kans geven. We zijn al blij als we onze eerste oplage van zo’n titel, meestal 2.500 exemplaren, uitverkopen. En als je dan omrekent wat de vertaling heeft gekost, is dat ruimschoots meer dan een Nederlandse auteur aan royalty’s zou verdienen. Vertalers kunnen op dit moment – net als auteurs – een subsidie of beurs aanvragen om hun inkomen aan te vullen.

Om betaalbare bijzondere kinderen jeugdboeken te kunnen blijven uitgeven, denk ik dat die constructie gehandhaafd moet worden.

KVB Boekwerk: Fysieke boekhandel cruciaal voor landing nieuwe titels Ik zou deze titel liever veranderen in: ‘Fysieke boekhandel cruciaal’.

De boekhandel is het kloppend hart van het boekenvak. Daar ontmoet ieder boek zijn nieuwe eigenaar via een enthousiaste, geïnspireerde tussenpersoon. Geen computer is in staat om dat te doen wat de boekhandelaar kan: met hart en ziel boeken en mensen verbinden. Wij zijn altijd op zoek naar mogelijkheden om boekhandels te helpen en bij dezen doe ik graag een oproep aan alle boekhandelaars: Wat kunnen wij als uitgever jullie in handen geven om de mensen jullie boekhandel in

www.boekblad.nl

te krijgen en te houden? Ik vraag het iedere boekhandelaar die ik bezoek, ook in Engeland waar we als Lemniscaat Ltd prentenboeken uitgeven. Alle input is zeer welkom. Laat het me weten: jesse@ lemniscaat.nl.

MILOU KLEIN LANKHORST Uitgever bij Das Mag, deed onderzoek naar duurzaam uitgeven.

Libris.nl nu ook in luisterboekenverkoop Hier ben ik heel blij mee! Voor de groei van het audioboek is het denk ik heel belangrijk dat ze overal te vinden zijn. Bij mij begint het luisterlezen steeds meer in mijn ritme te komen. Een hoofdstukje of podcast luisteren op de fiets naar de uitgeverij is eerder regel dan uitzondering. We merken bij De Correspondent dat er een groeiende groep is die graag luistert. We spreken daarom steeds meer boeken in, met de auteur zelf. En we gaven van onze laatste drie titels het audioboek gelijktijdig uit met het papieren boek en het e-book.Van één boek, De tweede van Lynn Berger, is zelfs een spinoff podcast in de maak. Die is deze maand te beluisteren.

De Correspondent zoekt maximale duurzaamheid Misschien wat onbeschaamd, maar ik grijp deze kans heel

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl graag nog een keer aan om alle boekenvakkers – van uitgever tot boekhandelaar – op te roepen duurzaamheid mee te laten wegen in hun ondernemingskeuzes. Wat ik leerde in de eerste stappen naar het duurzaam uitgeven van ons klimaatboek Hoe gaan we dit uitleggen, is dat het echt niet altijd duurder en minder hoeft te zijn.

En als we allemaal meedoen, bijvoorbeeld door onze drukkers om eco-inkt en gerecycled papier te vragen, en elektrisch vervoer, kunnen we echt een verschil maken. Ik merk in de reacties dat lezers onze eerste poging al erg waarderen. Duurzaamheid en het belang ervan leeft enorm. Uit een onderzoek naar innovatie in het boekenvak van KVB Boekwerk kwam duurzaamheid naar voren als een kans voor ondernemers die tot dusver nog maar weinig wordt gepakt.

ELV: ‘Uitgevers moeten hun vertalers beter vergoeden’ Een zeer belangrijk pleidooi. Als steeds minder studenten kiezen voor talenopleidingen, wordt het steeds moeilijker om goede vertalers te vinden. Sterker nog, dat blijkt nu al lastig. Bij De Correspondent zijn we naarstig op zoek naar vertalers van het Nederlands naar het Engels. We hebben onlangs de Engelse rechten verkocht van drie titels, en zoeken voor twee daarvan nog de juiste vertaler.

Ook voor de lancering van The Correspondent, de Engelstalige uitbreiding van De Correspondent.

Gelukkig helpt het Letterenfonds met subsidies en zoeken. Wat Bennis zegt is waar: we moeten met z’n allen zorgen dat het vak van de vertalers (ook financieel) aantrekkelijk is.

INGE ROOS Eigenaar van kinderboekwinkel In de Wolken in Voorburg.

Kinderboekwinkel In de Wolken bestaat twintig jaar Al jaren doe ik wat ik het liefste doe: ondernemer zijn in het boekenvak. Dat voelt niet als werk, ook al is het hard werken. Ik leer nog elke dag van mijn klanten, zit nog altijd vol plannen en vind nog steeds dat er te weinig uren in een dag zitten. Ik kan uiteraard niet zonder mijn geweldige team dat zoveel hart voor de zaak heeft. En dan mijn enthousiaste klanten die mooie verhalen komen kopen én delen. De voldoening, het geluk, de lol die ik uit de winkel haal, is heel waardevol. Die miljoenen euro’s verdien ik wel in een volgend leven… We vieren ons jubileum met een Kinderjaarmarkt op het pleintje voor de winkel (met onder andere leuke workshops, een draaimolen, poppenkast, diverse kraampjes en bezoek van bekende kinderboekfiguren). Fijn dat ook een aantal lokale ondernemers uit de straat meedoet, zo wordt het een uniek Voorburgs feestje!

Het Mooie Kinderboekenfestival breidt uit naar Den Bosch en Hoogeveen Ik vind dit dus geweldig: een landelijk kinderboekenfestival dat inhoudelijk ijzersterk in elkaar zit. Dat kan ook niet anders met Maartje Bolt en Carlijn van Ravensteijn, twee “oude” rotten uit het boekenvak die samen een heleboel kennis, creativiteit en organisatietalent delen. Naast de Kinderboekenweek en de Nationale Voorleesdagen vind ik een landelijk Kinderboe-

juni 2019  jaargang 186

kenfestival echt een toevoeging.

Zeker als je ziet hoe ze het aanpakken: er staan achttien bijzondere boeken centraal, die tot leven worden gewekt met allerlei verschillende activiteiten. Word rechter voor een dag, ga op zoek naar een olifant in een reuzedoolhof of leer de Konijnentango: op deze manier laat je kinderen én hun ouders zien dat je met boeken zoveel meer kunt dan alleen lezen. Dat dit festival na het succes in Amsterdam dit jaar ook in Den Bosch en Hoogeveen neerstrijkt, is mooi nieuws. Hopelijk volgen er volgend jaar nog meer steden (én samenwerkingen met lokale boekhandels).

Prijs van de Jonge Jury 2019 gaat naar Wild van Mel Wallis de Vries Meer dan zestienduizend jongeren hebben gestemd: een flinke groep betrokken lezers. Bij de uitreiking zijn ook veel leerkrachten aanwezig.

Als boekhandel moeten we blijven proberen de leerkrachten van het voortgezet onderwijs te bereiken.

Hoe vaak gebeurt het niet dat jongeren met een zeer verouderde leeslijst naar de winkel komen?

Ken je klassiekers, natuurlijk!

Maar om jongeren al in klas 2 of 3 met bijvoorbeeld Mulisch om de oren te slaan getuigt van weinig inlevingsvermogen. Ten eerste zullen ze zijn werk beter begrijpen en waarderen als ze wat ouder zijn. Ten tweede zijn er zoveel geschiktere, nieuwere titels.

Leerkrachten, verdiep je eens in het huidige aanbod en pas die leeslijst aan! Zorg dat jongeren niet afhaken omdat ze boeken moeten lezen die totaal niet aansluiten bij hun belevingswereld. Mel Wallis de Vries weet in elk geval een grote groep jongeren te boeien: zij wint voor de zevende keer op rij. 

9

DE VISIE

Jürgen Snoeren (ANWB):

‘ EEN REISGIDS WORDT NOOIT BOEK VAN DE MAAND BIJ DWDD’ Jürgen Snoeren is verantwoordelijk voor het uitgeven en verkopen van boeken bij de ANWB én hij is schrijver van fictie. Vanwege de gestaag krimpende markt experimenteert de uitgeverij van de ANWB om nieuwe afzetgebieden te ontdekken.

‘Als je geen risico neemt, zul je nooit nieuwe markten aanboren.’

JÜRGEN SNOEREN 1972 Geboren te Oisterwijk 1997 Theoretische Literatuurwetenschap, Katholieke Universiteit Tilburg 1999-2012 Redacteur, uitgever, manager Operations & Digital bij J.M. Meulenhoff 2012 Marketing en sales, Elsevier Health Science 2013-2014 Oprichter/uitgever Uitgeverij Link 2015-2018 Manager Uitgeverij ANWB 2018-heden Directeur Kaarten, Boeken, Gidsen bij ANWB (Uitgeverij & Retail) 2016-heden Auteur van fantasyduologie De demon van Felswyck (Luitingh-Sijthoff) en thriller Dodenstoel (HarperCollins)

10

E

Tekst Maarten Dessing Beeld Jan Reinier van der Vliet

ind vorige maand presenteerde Jürgen Snoeren in boekhandel Scheltema de thriller Dodenstoel die hij onder het pseudoniem Johan Andersen heeft geschreven.

Pas toen iemand hem die middag erop wees, drong tot hem door dat hij alles tegelijk is: uitgever, boekverkoper én schrijver. Sinds vier jaar leidt hij de uitgeverij van ANWB. Vorig jaar kreeg hij het category management boeken voor de 83 ANWBwinkels erbij. En schrijven doet hij er al naast sinds hij twintig jaar geleden debuteerde met een literaire novelle.

‘Of dat tot tot inzichten geleid heeft? Zo’n sterk woord moet je niet gebruiken’, zegt hij resoluut. ‘Het maakt je gevoeliger voor alle aspecten in de keten. Als uitgever sta je niet altijd stil bij de logistieke problemen van een boekhandel om alles op de plank te houden en het geheel rendabel te laten draaien. Een boekverkoper heeft niet altijd op het netvlies hoe onzeker een boekproductie is. Als een boek twee weken te laat is vanwege een foutje van een drukker, moet hij niet meteen de boel afbreken. Een uitgever kan er soms echt niets aan doen. Ik kan het daarom iedere uitgever aanraden een tijdje in de retail te werken. En andersom.’

Roamingkosten Je keuze voor de ANWB was er niet bewust een om uitgever én boekverkoper te worden?

‘Nee. Ik werd gevraagd – in eerste instantie interim – om het fonds van de uitgeverij op te knappen. De ANWB is een mooi bedrijf, dat tot de vijftien grootste uitgeverijen van Nederland behoort. Dat vergeten veel mensen. En met reisgidsen en kaarten had ik nog nooit gewerkt, dat maakte het een mooie uitdaging.

Het was ook een realistische uitdaging. Er zat hier veel kennis, er werkten goede mensen, ze hadden goede

www.boekblad.nl

juni 2019  jaargang 186

11

DE VISIE

titels. Het fonds had alleen meer focus nodig. Vervolgens bleef ik, omdat de klus nog niet af was. Toen we na een reorganisatie onder ANWB Retail kwamen te vallen, kreeg ik het category management erbij, zodat er steeds genoeg nieuwe opdrachten zijn om het leuk te blijven vinden.’

hoefden ze niet meer zo snel een gids voor twee dagen Parijs. Op die ontwikkelingen moet je een antwoord verzinnen.’

Wat moest er met het fonds gebeuren?

‘De markt voor de reisgids krimpt gestaag al heeft de omzet zich na de crisis van tien jaar geleden goed hersteld. In Nederland was de impact van de crisis kleiner dan in andere landen. Maar er zijn onmiskenbare demografische ontwikkelingen: veel jongeren kopen geen reisgidsen meer. En er is een verschuiving naar digitaal. Steeds meer mensen bereiden hun reis voor op hun telefoon, iPad of laptop. ’s Ochtends zoeken ze daarop welke musea in de buurt die middag open zijn. Die ontwikkeling is versneld door het verdwijnen van de roamingkosten per 1 juli 2017. Je kunt nu rustig op een terras een half uur scrollen zonder dat je bang hoeft te zijn voor een rekening van driehonderd euro.

Het eerste jaar moesten mensen er nog aan wennen, maar in het voorjaar van 2018 zagen we een opvallende daling van de markt. In die periode gaan veel mensen op stedentrips, maar zonder roamingkosten

En dat luidt?

‘Om te beginnen heb ik het aantal series teruggebracht. We hadden er zes – of zelfs zeven, als je de kunstreisgidsen meetelt. We hebben er nu drie die elkaar goed aanvullen: de kleine en compacte ANWB Extra met alle basale informatie, de wat dikkere ANWB Ontdek voor wie zich meer in zijn bestemming wil verdiepen en de ANWB Wereldreisgidsen voor wie dat na de reis ook nog wil gebruiken als naslagwerk. Dat levert, ondanks de internationaal gezien relatief geringe marges, een goede, stabiele inkomstenstroom op, die ons in staat stelt te experimenteren om zo mee te bewegen met de consument en – niet te vergeten – de 4,6 miljoen leden. Zij willen namelijk geen platte informatie meer over hotelletjes en restaurants. Ze willen inspiratie. Het is niet meer: “help mij bij mijn reis”, maar: “raad mij mijn volgende reis aan”. Dat betekent dat je boeken moet brengen die belevenis bieden.’

Vaste boekenprijs Hoeveel mensen gaan dit jaar met een ANWB-gids op pad?

‘Een kleine 500.000 stuks bij elkaar. Daarmee zijn we nog altijd de grootste aanbieder van reisgidsen in Nederland, goed voor een redelijk stabiel marktaandeel van circa 26 procent – dat varieert afhankelijk van de mode in bestemmingen, maar ook van hoeveel titels en exemplaren je in de markt hebt. De totale vernieuwing van de Extra-serie, met 120 titels een mega-operatie, heeft ook impact gehad.’

Wat betekent dat voor de omzet?

‘De afzet is gedaald, maar de doorgevoerde prijscorrecties hebben eerst een paar jaar voor een stijging van de omzet gezorgd. Vorig jaar was die stabiel en dit jaar is de omzet gedaald. Zoals bij alle reisgidsenuitgevers. Het zijn moeilijke tijden in onze markt vanwege de ontwikkelingen die ik net schetste.’

Sterft de reisgids op middellange of lange termijn uit?

‘De markt zal blijven krimpen, maar er zal altijd behoefte blijven aan een papieren gids. Laat ik naar mezelf kijken. Als ik voor een weekje zon op een eiland google, verzuip ik in informatie over vliegmogelijkheden, hotels, autoverhuurders. Dan betaal ik liever honderd euro meer aan een organisatie die dat allemaal voor mij uitzoekt. Je ziet daarom de klassieke reiswinkel van vroeger een beetje terugkomen.

Iets soortgelijks geldt voor reisinformatie: je wilt dat iemand die voor je bij elkaar brengt en cureert. Sommigen gebruiken daarvoor Tripadvisor, Zoover of een andere reissite. Anderen willen liever een degelijke papieren gids, waarmee je op de bank kunt lezen over je bestemming of die je in je binnenzak bij je kunt ste-

12

www.boekblad.nl

ken. Dat zal nooit verdwijnen. Net zoals er altijd mensen een papieren boek boven een e-boek verkiezen.’

De ANWB zet niet in op digitale versies van haar gidsen?

‘We hebben wel e-boekversies van onze Extra-gidsen.

Gemaakt als test, en omdat een deel van de leden dat van ons verwacht. Maar de markt in de breedte zit niet te wachten op één op één vertalingen van een gids, juist omdat het een product is dat men in handen wil houden. Ook de Wet op de vaste boekenprijs helpt niet mee, omdat die weinig mogelijkheden biedt voor combinatieverkoop van e-boek en papieren boek. De btw-plannen vormen een ander struikelblok: omdat de verlaging alleen gaat gelden voor facsimile-achtige digitale uitgaven zet de overheid een dikke rode streep door alle mogelijke innovatie. Wil je iets digitaals doen met non-fictie zoals een reisgids, dan moet je deze juist grondig verbouwen om de gebruiker meerwaarde te bieden.’

De potentie is ook nog steeds te klein om een vernieuwende reis-app te maken?

‘Ja. We hebben de e-boekversies eigenlijk alleen als extra service. Wat we eraan verdienen is meegenomen.

Dus laat staan dat het zin heeft om in zoiets groot te investeren. De droom die we tien jaar geleden hadden van volledig interactieve, 24/7 geüpdatete apps voor iedere bestemming is onhaalbaar. De economics kloppen niet. Misschien als je met alle uitgeverijen

‘IK KAN HET IEDERE UITGEVER AANRADEN EEN TIJDJE IN DE RETAIL TE WERKEN. EN ANDERSOM’ in Nederland samen iets doet. Maar zelfs dan is het twijfelachtig, omdat je dan niet alleen concurreert met partijen als Google en Booking, maar ook met alle andere online informatie over een bestemming. Er zijn genoeg mensen met een eigen sitetje over musea in Parijs. Het is niet voor niets dat zelfs grote markten als Duitsland en Frankrijk geen digitale reisgidsencultuur hebben. Alleen Lonely Planet heeft iets wat in de buurt komt, maar die opereert op een volstrekt andere schaal.’

Heel Holland Bakt En dus zoekt ANWB het in een ander type boeken.

‘Je kunt verschillende richtingen op denken. Je kunt bijvoorbeeld makelaar in reisinformatie worden. Maar wij blijven doen waar we goed in zijn: uitgeven. We hebben het vertrouwen van consumenten en leden. We hebben een positie op deze markt. En als je de gidsen goed aanpast aan de eisen van de tijd, zoals de veranderde balans tussen informatie en beleving, en gespitst blijft op de schommelende populariteit van bestemmingen, kun je daar nog goed aan verdienen.

Het is een klassieke valkuil bij innoveren om te denken dat al het oude niet goed meer is. Nee, onze klassieke reisgidsen blijven de basis. Daar moeten we op blijven focussen. Daarnaast zoeken we naar andere soorten uitgaven om reiscontent aan te bieden.’

Aan wat voor boeken moet ik denken?

‘Een mooi voorbeeld is La douce Paris van Janny van der Heijden, dat onlangs verscheen. Een personality, bekend van Heel Holland Bakt, die door Parijs reist, haar plekjes uitkiest, met recepten en van alles. Dat willen mensen graag: zien hoe iemand anders reist en zich daardoor laten inspireren. Het is een nieuwe spin aan het begrip stedengids. Ook hebben we het vergelijkbare Een zomer in Italië van Rik Felderhof: dagboek, reisboek en biografie ineen. Of Fietsen met Erik Dekker, waarin hij vertelt over zijn belevenissen in de Tour de France aan de hand van routes die mensen na kunnen fietsen. En Fijn weekend, een overzicht van 52 weekendtripjes dat eigenlijk niets anders doet dan de lezers tippen: ga daar ook eens kijken.’

juni 2019  jaargang 186

13

DE VISIE

Hoe hebben de eerste experimenten het gedaan?

‘Het is nog te recent om daar harde uitspraken over te doen. Felderhof was vorig najaar het eerste boek nieuwe stijl. Dat heeft het goed gedaan. Janny van der Heijden is goed ontvangen. Voor Erik Dekker is veel belangstelling. Maar wat is de potentie precies? Je kunt je voorstellen dat we van La douce Paris vijfduizend exemplaren verkopen, maar ook vijftigduizend exemplaren. Anderzijds is het risico groter dat een titel niet aanslaat en maar een paar honderd exemplaren verkoopt. Dat moeten we ontdekken. Maar: als je geen risico neemt, zul je nooit nieuwe markten aanboren.’

Winkelassortiment Accepteert de boekhandel de nieuwe koers van ANWB? ‘Het is een kwestie van gewenning. Over Fietsen met Erik Dekker kreeg ik soms de vraag, zelfs intern: is dát een ANWB-boek? Erik Dekker is toch sport? Nee: het gaat over vakantie en vrije tijd, het bevat routes en ANWB heeft miljoenen fietsende leden. Dus hoe ANWB wil je het hebben? Het gaat erom dat je de verhalen die iemand als Erik te vertellen heeft, op zo’n manier verpakt dat het bij ons past. We hebben het in dit geval

‘HET IS ZOALS STEVE JOBS ZEI: JE MOET NIET DE MARKT VOLGEN, MAAR DE MARKT MAKEN’ Is het moeilijk zulke boeken te bedenken?

‘Het is niet makkelijk. Net als voor andere aanbieders van reisgidsen is het enorm zoeken. Naar juiste ideeën en auteurs, de inhoudelijke contentstrategie, het goede prijspunt, de doelgroep voor iedere propositie, de mate van luxe uitstraling, enzovoorts. En van alles wat je bedenkt, kun je – anders dan een gids – geen 120 delen maken. Je moet daarom af en toe in het diepe springen, zoals we met Janny hebben gedaan.

Het is zoals Steve Jobs zei: “Je moet niet de markt volgen, maar de markt maken; je moet mensen vertellen waar ze behoefte aan hebben.” Dat heb ik altijd erg inspirerend gevonden. Het hele vak zou zich dat ook mogen aantrekken. Uitgeverijen hebben altijd te veel de neiging de markt te volgen.’

Wat kan wel bij ANWB en wat niet?

‘Op het spectrum tussen de pure informatie van een klassieke reisgids en de pure beleving van een fotoboek zijn meerdere plekken waarvoor je proposities kunt ontwikkelen. Er zijn nu eenmaal verschillende doelgroepen: jong versus oud, veel versus minder te besteden, leden versus niet-leden. Alle grote uitgeverijen zijn daarmee bezig. Maar alles wat we doen, moet binnen de driehoek reizen, vrije tijd en lifestyle passen. Dat zijn de echte ANWB-thema’s waar de rest van de organisatie zich ook op richt. We zullen daarom nooit zomaar een lifestyle-boek uitgeven.’

14

redelijk vaak moeten uitleggen. Maar de boekhandel reageert tot nu toe positief. Ze zijn natuurlijk altijd blij met nieuwe dingen, omdat ze met alles wat afwijkt van de norm bij hun klanten aandacht kunnen trekken.

Ook straalt de vernieuwing af op het hele fonds. Want als je in de catalogus naast de herziene uitgaven van reisgidsen opeens een Rik, Janny of Erik zet, zie je dat mensen rechtop gaan zitten. Ze hebben meer aandacht voor het hele fonds. Dus zelfs als deze boeken niet aanslaan, heeft het een gunstig effect.’

Waren de ANWB-gidsen terrein aan het verliezen in de boekhandel?

‘Nee hoor. Wij hebben vaste vertegenwoordigers op de weg. Dat is niet meer bij iedere uitgeverij het geval.

Die persoonlijke aandacht wordt zeer gewaardeerd. De reguliere boekhandel is goed voor ongeveer de helft van de afzet, dus het is ook logisch dat we daar veel aandacht voor hebben.’

Zie je de krimpende markt bij de boekhandel terug in de vorm van minder aandacht voor reizen?

‘Ik heb niet de indruk dat het drastisch terugloopt.

Reizen heeft alleen niet altijd de focus van de boekhandelaar. Het is ook geen swingend en sexy genre.

Een reisgids wordt nooit Boek van de Maand bij DWDD. Anderzijds zijn boekverkopers heel benaderbaar, als je aanbiedt om samen met hen naar het schap

www.boekblad.nl

te kijken. Dat is een voordeel als grootste partij: er is altijd bereidwilligheid om er nog een plank aan toe te voegen of bestemmingen aan te vullen. Daarom is het zeker geen verwaarloosd genre in de boekhandel.’

overkant bij de Bruna terecht.” En andersom doet de Bruna dat als iemand om een kaart vraagt, want de gewone boekhandel is traditioneel minder actief in het segment vrije tijd.’

Hoe gaat het met de boekverkoop in de eigen winkels?

‘ANWB Retail staat zoals alle winkels onder druk. Wij hebben wel een aparte positie door de combinatie van producten. En ze zijn voor een deel op het ANWB-lid gericht. We bieden services en diensten aan die je nergens anders in de winkelstraat vindt. Het aantal winkels blijft daarom stabiel. Het aandeel boeken hebben we wel teruggebracht. Het assortiment was in de loop der jaren te breed geworden: thrillers, damesromans, invulboekjes. Na een kritische blik op de afzet en de focus van ANWB kwamen we tot de conclusie dat wij die niet moeten verkopen. De leden verwachten geen damesromans bij ons te vinden en willen dat ook niet.

Ons aanbod gaat nu weer puur over vrije tijd, reizen, vakantie, mobiliteit – al die thema’s die bij de ANWB horen. En de dekking daarvan is beter.’

Wat voor gevolg had deze beweging op de omzet?

‘We hebben iets ingeleverd. Ook al hadden de genres die we hebben weggesneden geen groot aandeel in de omzet, we specialiseren ons wel in een krimpend marktsegment. Daar staat tegenover dat de ruimte ervoor kleiner kon worden, waardoor de omzet per vierkante meter is gestegen. Daarom zijn we niet ontevreden over deze ingreep. Het aandeel eigen titels in de afzet is automatisch ook gestegen.’

Daarmee is de concurrentie met de reguliere boekwinkel minder geworden?

‘In zekere zin wel. Dat maakt het ook makkelijker om te zeggen: “Zoekt u een thriller? Dan kunt u aan de

Pseudoniem Hoe hou je bij deze dubbele rol tijd over om te schrijven?

‘Ik zeg altijd: het is netflixen of schrijven. Ik doe het als ontspanningsoefening ’s avonds. Als tegenwicht voor de stress overdag. En in deze baan gaat het beter dan ooit. Toen ik zelf schrijvers begeleidde, lukte het lange tijd niet om te schrijven. Ik had moeite mijn eigen stem te vinden. Maar toen ik ophield met dat werk, hief dat als het ware mijn writer’s block op. Ik heb een tijd fantasy geschreven, maar na overleg met mijn agente Marianne Schönbach, die me erop wees dat de fantasymarkt terugliep en ik misschien iets anders met mijn talent kon doen, dacht ik aan een thriller. Ik heb veel thrillerschrijvers begeleid, dan krijg je zelf ook af en toe een goed idee. Een daarvan heb ik uitgewerkt tot proposal. HarperCollins zag dat zitten.’

Profiteer je daarbij van je bekendheid in het vak?

‘Nee. Daarom verschijnt Dodenstoel onder pseudoniem.

Toen Luitingh-Sijthoff mijn fantasy publiceerde, werd ik neergezet als de schrijvende uitgever. Begrijpelijk, een uitgeverij zoekt argumenten om een boek aan te prijzen. Maar ik wilde een streep zetten onder alles wat ik daarvoor heb gedaan. Ik wilde niet dat mensen zouden denken: daar heb je een uitgever die zo nodig moet schrijven. Of: hij wordt uitgegeven omdat hij vriendjes in het vak heeft. Of: die fantasyschrijver kan vast geen thriller maken. Nee, als je het boek nu goed of slecht vindt, komt dat door het boek en niet omdat je me kent. Daarom wordt mijn day job bijna nergens genoemd in de communicatie van HarperCollins.

Gelukkig is het wel goed ingekocht.’ 

‘ER ZAL ALTIJD BEHOEFTE BLIJVEN AAN EEN PAPIEREN GIDS’ juni 2019  jaargang 186

15

FOTO: PRIMAGEFACTORY/ISTOCK

REISGIDSEN

Reisboekwinkel De Zwerver in Groningen

René Bego (Mo’Media): ‘De teruggang schreeuwt om de multimediale titels die de consument wil, maar de wet staat het ons niet toe’

Van roamingkosten tot vliegschaamte

OVERLEVEN PAPIEREN REISGIDSEN ALLE STORMEN? Bij de opkomst van het internet als factor voor zowel de inhoud – ‘content’ – als de verkoop werd in profetieën over de toekomst van het boek de reisgids vaak genoemd als uitstervende soort. Waarom zou je immers zware gidsen meeslepen als veel en veel meer informatie die je nodig zou kunnen hebben overal online beschikbaar was?

De werkelijkheid ziet er anders uit. De papieren reisgids houdt ondanks een krimp van negen procent ten opzichte van vorig jaar nog steeds stand en we hebben zelfs nog een aantal gespecialiseerde reisboekenwinkels – al zijn het er minder dan voorheen en moeten ze het voor een deel wel hebben van hun webshops.

Tekst Enno de Witt

Eigenaar Thijs Buiting van reisboekwinkel De Zwerver in Groningen spreekt van ‘zakendoen zonder zorgen’. Buiting vindt het alleen maar leuk dat er van alles op internet gebeurt en dat zijn rol als boekhandelaar nog steeds drastisch verandert: ‘Het is nu bijna niet meer voor te stellen, maar vroeger stond je het grootste deel van de tijd in de winkel. Nu ben je vooral bezig met de webshop. Het is echt ondernemen. Dat gaat hier goed, we halen driekwart van onze

16

omzet uit online, maar daarvoor moet je voortdurend alert en actief blijven.’

Van die omzet bestaat ook nog eens de helft niet uit gidsen en andere boeken, maar uit landkaarten: ‘We dachten dat die ook onderuit zouden gaan, maar ze zijn nog steeds populair. We zijn wel teruggegaan naar de basis, hebben geen geinige kaarten voor aan de muur meer, alleen nog maar serieuze landkaarten, gidsen en globes.’ Wat Buiting wel heeft zien

www.boekblad.nl

veranderen zijn de klanten. De jongere generatie koopt bij hem steeds minder reisgidsen. Misschien een Lonely Planet, dat blijft een sterk merk, vooral bij het segment dat wel op stap wil, maar niet over ruime financiële middelen beschikt: ‘Die pikken via Amazon een gids op voor een paar euro.’

Eigenaar Leon Receveur van reisboekhandel De Noorderzon in Arnhem, die met een webwinkel het ganse land bedient, herkent het

beeld dat Buiting schetst. ‘Het kan zijn dat de digitalisering doorzet, maar wij merken daar zeer weinig van. Wat ook kan komen doordat een aantal gespecialiseerde winkels is gestopt. In de bestemmingen zitten ook al weinig echt spannende ontwikkelingen. Alleen als ergens een calamiteit is, zoals onlangs in Sri Lanka, of als er politieke onrust is als in Turkije lopen die gidsen wat minder. En als Ryanair naar een nieuwe bestemming vliegt juist meer. We hebben door de crisis wel flink aan de weg moeten timmeren, de website liep al goed, maar die hebben we toch vernieuwd.’

En ook het assortiment is in grote lijnen hetzelfde gebleven, met boeken, kaarten, wandkaarten en globes: ‘Globes, geen flauwekul erbij. We hebben daar ook nauwelijks ruimte voor.’

Multimediaal De markt voor papieren reisgidsen is wel degelijk gekrompen, zegt senior uitgever Antje Bosscher van Unieboek | Het Spectrum, maar op dit moment redelijk gestabiliseerd.

Uitgever René Bego van Mo’media, van de Time to Momo-stedengidsen, ziet die stabilisering niet: ‘Iedereen die in Gfk kijkt, kan zien dat een jaar of anderhalf geleden er een duidelijke beweging naar beneden ontstond. De trend is wellicht moeilijk te stuiten, maar we kunnen wel manieren bedenken om hiermee om te gaan. Om de voordelen van een reisgids met goed geselecteerde informatie boven de oneindige waterval die het web biedt te benadrukken.’

De neergang die hij signaleert heeft een oorzaak die ook Jürgen Snoeren (ANWB) in dit nummer

juni 2019  jaargang 186

noemt: ‘Uit een analyse die we hebben gedaan blijkt dat het afschaffen van roamingkosten in het buitenland waarschijnlijk een beslissende rol speelt. Dat gebeurde in 2017, een jaar later kregen mensen in de gaten dat ze gewoon hun mobiel kunnen gebruiken zonder gevaar voor hoge kosten en makkelijk op straat data kunnen binnenhalen.

Daardoor neemt de neiging om een gids te kopen af. Uit de cijfers van GfK blijkt een krimp van vijf tot tien procent, voor alle reisgidsen. Tegelijkertijd zien wij wel een duidelijke groei in de verkoop van onze app-routes. Voor goedwerkende apps die een duidelijke meerwaarde bieden is zeker een doelgroep te vinden die daarvoor wil betalen.’

Het sluit aan bij wat Bego al jaren roept: de consument wil de combinatie: niet alleen een papieren reisgids, maar óók digitaal erbij.

Met veel trekken en duwen mag hij nu de bestaande content ook digitaal bij een boek leveren, maar veel meer dan een PDF mag dat van de wetgever niet zijn. Men heeft bepaald dat de digitale versie van een

17

BOEKHANDEL

boek één op één hetzelfde moet zijn als de gedrukte versie. Na een recente aanpassing qua wetgeving is het nu weliswaar toegestaan in een digitale versie iets simpels als de corpsgrootte te veranderen, maar dat gaat Bego lang niet ver genoeg. Hij wil innoveren, nieuwe functionaliteiten introduceren en zaken die inmiddels volstrekt normaal in het dagelijks gebruik zijn, zoals gps, toevoegen om de gebruikservaring van de lezer te verbeteren. ‘De teruggang schreeuwt om de multimediale titels die de consument wil, maar de wet staat het ons niet toe.’

Unieboek | Het Spectrum heeft in het verleden zoals veel anderen geëxperimenteerd met apps, maar is daar al vrij snel mee opgehouden, zegt Bosscher. ‘We ontwikkelen wel online componenten bij onze Capitool-gidsen, maar digitale reisgidsen kosten ontzettend veel geld en het heeft ons niet gebracht wat we hadden gehoopt. We kopen onze Capitool-gidsen in bij Dorling Kindersley, die investeren daar wel in, maar vertalen niet alles één op één naar digitaal. De papieren gids verandert wel, het gaat niet meer om adressen van hotels en restaurants, maar veel meer om beleving, inspiratie en voorpret.’

‘Er is best veel geëxperimenteerd met bijvoorbeeld apps, ook bij ons’, zegt Bart Bulsing, die bij Kosmos Uitgevers werkt aan de ontwikkeling en uitvoering van productstrategieën die aansluiten op de externe trends bij consumenten en afnemers. ‘Maar we zien dat iedereen weer terugvalt op papier. Het is bij de jongere doelgroep soms lastig te meten wat die wil, maar we zien dat de reisgidsen redelijk stabiel blijven.

Al hebben we de afgelopen jaren wel een jasje uit moeten doen, in lijn met de hele boekenmarkt. Een papieren reisgids is makkelijk. Je hebt alle informatie bij de hand en hoeft die niet zelf te zoeken in het enorme woud dat internet heet.

18

Mensen vinden dat in de voorbereiding al handig. Ze willen ook niet de hele tijd op hun telefoon kijken.’ Bovendien willen mensen niet betalen voor apps, zegt Ton van Poelgeest, mede-eigenaar van uitgeverij Elmar: ‘In Nederland vindt 98 procent dat een app altijd gratis moet zijn. Anderhalf procent wil er voor betalen, maar niet meer dan een euro. Dat kan nooit uit in ons kleine taalgebied. Ook niet in het buitenland trouwens.’ Dat is bij Mo’media anders, aldus Bego. De app die hoort bij Time to Momo kost € 6,99 en vindt gretig aftrek.

Georgische hapjes De papieren gids blijft dus bestaan, maar daar moeten zowel uitgevers als boekhandelaren wel iets voor doen, want ook hier is achteroverleunen een recept voor een ramp.

Vandaar dat Elmar in een majeure operatie in 2015 zichzelf opnieuw uitvond door de gidsen compacter te maken en daarmee met veel succes de boer opging. Het lot van de uitgeverij hing daar overigens niet vanaf, Elmar groeit nog steeds en verkoopt bijvoorbeeld ook flinke aantallen van in het Nederlands vertaalde Duitse Rother wandelgidsen. De compacte boekjes zijn een schot in de roos, omdat volgens Van Poelgeest mensen niet meer met zware gidsen willen zeulen, waarvoor je bij wijze van spreken bagage moet bijboeken als je ze mee wilt nemen in het vliegtuig.

Met Capitool zet Unieboek | Het Spectrum vooral in op het wat hogere deel van de markt. ‘Het merk is heel sterk’, zegt Bosscher, ‘en we hebben een zeer loyale fanbase.

Onze lezers zijn cultuurliefhebbers, ze willen dingen zien en bij ons vinden ze daar veel informatie over, onder andere met de bekende opengewerkte tekeningen.

Maar compactere gidsen doen het ook goed, daar zit nog groei in, doordat jongeren graag met een compacte gids op reis gaan.’

Elmar maakt gidsen voor de wat minder voor de hand liggende

www.boekblad.nl

bestemmingen, zegt Van Poelgeest: ‘Denk aan Japan of Bolivia.

We richten ons daarmee op een duidelijke doelgroep. Als ik het wat onvriendelijk uitdruk: het zijn reizigers die onze gidsen gebruiken, niet toeristen. Als zeg ik er meteen bij dat ik niets tegen toeristen heb. In onze gidsen vinden ze vooral veel achtergronden over een land en praktische informatie, maar niet het adres van de hipste tapasbar.’

Een mogelijk verschil tussen reizigers en toeristen is volgens Anaïsa Bruchner van Gottmer, van de Dominicus-gidsen, weinig relevant en vooral semantiek: ‘We zien dat onze lezers reizigers zijn, maar ook toeristen. Ze willen gewoon een leuke vakantie en ook al is dat een avontuurlijke reis, je bent toch ook een toerist.’ Net als Elmar richt Gottmer zich op de wat meer buitenissige bestemmingen, waarbij ook door andere uitgevers en boekhandelaren Japan wordt genoemd, net als de Balkan en Georgië, dat met zijn cultuur op het kruispunt van eeuwenoude handelswegen aan een opmerkelijke opmars bezig is.

Op de Balkan wint de voormalige communistische heilstaat Albanië aan populariteit. ‘Het is daar prachtig, het is onbekend, en niet veel verder weg dan Italië’, aldus Bruchner. ‘Maar we trekken het breder dan alleen bestemmingen.

Veel tekst en illustraties zijn ons unique selling point gebleken, informatie die je nergens anders kunt vinden. We proberen onze informatiefunctie verder uit te breiden, bijvoorbeeld door samen te werken met reisorganisaties en met boekhandel Pied à Terre in Amsterdam, waar we themamiddagen organiseren met auteurs die erg veel weten van een land en daar ook goed over kunnen vertellen, niet alleen de top tien van dingen die je moet hebben gezien.’ Zo was er in juni een middag over – jawel – Georgië, met een lezing van Ramsey Nasr en een presentatie van auteur Karel

Onwijn, onder het genot van Georgische hapjes.

Het voordeel van een land als Georgië is dat het een relatief onbesmet verleden heeft. Andere aantrekkelijke bestemmingen hebben soms een bloederige geschiedenis, waarvan al te omstandig gepresenteerde details potentiële bezoekers makkelijk zouden kunnen afschrikken. Voor een uitgever die de cultureel geïnteresseerde reiziger wil bedienen is het dan lastig manoeuvreren. Helemaal weglaten kan uiteraard niet, stelt Bruchner: ‘Maar ik heb nog wel eens een flaptekst gewijzigd, want je wilt natuurlijk niet met die ellende beginnen.’

Klantenonderzoek Het is voor uitgevers van groot belang om de wensen en voorkeuren van de doelgroep te leren kennen.

‘We praten daarom veel met de boekhandel’, zegt Bruchner.

‘Maar onze lezers zijn ook erg trouw. We krijgen voortdurend reacties. Soms melden ze – met enige schroom – dat ze een fout hebben ontdekt. Dan klopt ergens een openingstijd niet. Het laat zien hoe betrokken ze zijn.’

Bij Mo’media pakken ze het zeer gestructureerd aan, vertelt Bego: ‘Bij Time to Momo doen we continu onderzoek naar de wensen en behoeften van onze achterban. Dit gaat van kleine ‘polletjes’ met één simpele vraag via social media tot regelmatige enquêtes onder onze eigen 60.000 nieuwsbrieflezers, tot grootschalig onderzoek in samenwerking met een marktonderzoekbureau. Het is essentieel om continu de vinger aan de pols te houden bij de doelgroep.’

Voor Bruchner hebben de reisboekhandels een streepje voor: ‘Het is de voorhoede, een select gezelschap, maar ze zijn voor ons wel erg belangrijk. Via de reisboekhandel komen we ook met lezers in gesprek. We hebben sowieso via onze drie vertegenwoordigers een goede

band met de boekhandel.’ Wat niet interessant is voor de makers en wegneemt dat reisgidsen steeds verkopers van reisgidsen: men heeft geld en is in voor een bijzonvaker via online verkoop hun weg naar de klant vinden. Bij Gottmer dere reis. Dat kan een wandeling of en Unieboek | Het Spectrum geldt trektocht zijn in eigen land, waar een uitgeverij als Gegarandeerd dat al voor een aanzienlijk deel van Onregelmatig op inspeelt, of een de afzet en dat aandeel groeit nog verre bestemming. De markt blijft steeds. En al ziet Bosscher de al met al zeer overzichtelijk groei wel wat afvlakken, en stabiel, zorgen over die blijft toch sterker het wegvallen van een dan bij de overige kapitaalkrachtige non-fictie die zij doelgroep zijn er uitgeeft. amper. Thijs BuiBestemmingen ting vat het aardig spelen daarbij samen als hij alles ook een rol. De overziende opalgemene boekhandel richt zich merkt dat er weinig op een algemener revolutionaire publiek, gidsen veranderingen aan voor extreme oorde horizon gloren. den zijn daar minder aanwezig. Begrijpelijk, Bij Kosmos hebben ze al zegt Van Poelgeest: ‘Als wel discussies gehad Anaïsa Bruchner 1,2 miljoen mensen naar over wat de eventuele (Gottmer): ‘Via de Frankrijk gaan leg je gevolgen zouden kunreisboekhandel daar een gids van neer nen zijn van de ‘vliegen niet een voor Nicarakomen we met lezers schaamte’. Nu is daar in gua.’ De voor de hand de praktijk nog weinig in gesprek’ liggende bestemmingen van te merken, de kranworden al ruimschoots ten staan vol met fraaie bediend, dus die zijn niet per aanbiedingen voor vliegvakanties, definitie interessant voor Bosscher.

Schiphol en reisorganisaties verJuist wat uit de loop ligt kan meer wachten een drukke zomer, maar opleveren: ‘We kijken daarbij ook dat zou op de lange termijn kunnaar wat de concurrentie doet, nen veranderen. En de invoering verkoopt die ineens heel erg veel van een vliegtax kan betekenen dat van een nieuwe bestemming dan mensen zich minder vliegreizen kan dat voor ons ook de moeite kunnen veroorloven, het dichter waard zijn. Vooral ook omdat van bij huis gaan zoeken en daarvoor plekken als Georgië, Dubrovnik of andere reisgidsen nodig hebben.

Sri Lanka nog maar weinig bekend Maar volgens Bulsing loopt het alis. Daar zullen mensen eerder een lemaal niet zo’n vaart: ‘We houden gids van willen kopen.’ er nu nog geen rekening mee dat mensen misschien niet meer met Flexitariër het hele gezin naar Costa Rica vlieIs de reiziger eenmaal met een Logen.’ Het is bovendien nog maar nely Planet in de rugzak de wereld de vraag op welke wijze mensen over geweest en zijn daarna aan de hun zorgen om het voortbestaan hand van onder meer Time to Momo van de planeet zoals we die nu steden bezocht, dan is het met het kennen vorm gaan geven, denkt jonge gezin op naar de camping, hij: ‘Vroeger was je vegetariër en meestal met een ANWB-gids. Is at je helemaal geen vlees, nu doe die leeftijdsfase achter de rug dan je als flexitariër al iets goeds voor ontstaat weer een nieuwe ‘deelde aarde. Het zal in ieder geval doelgroep’, die om twee redenen geleidelijk gaan.’ 

juni 2019  jaargang 186

19

UITGEVERIJ

Aernoud Oosterholt en Geerie Ooms

‘We willen verrassen, niet één van de velen zijn’

Edicola Publishing is een in 2010 gestarte non-fictie uitgeverij van boeken, magazines, jaaragenda’s en scheurkalenders die ‘frisse uitgeefideeën combineert met jarenlange uitgeefervaring’. Een van de belangrijkste pijlers onder de uitgeverij is het reisboekenfonds PassePartout dat inmiddels ruim 85 titels omvat. Minstens zo belangrijk zijn de sportuitgaven: voetbalbiografieën, schaatsen wielerboeken en uitgaven over de Formule 1. De naam Edicola is afgeleid van het Italiaanse ‘l’edicola’ (‘het boekenstalletje’ of ‘de krantenkiosk’). Met ook nog een flink fonds rond bewustwording en zingeving en veel titels op het gebied van hobby en vrije tijd kan oprichter Aernoud Oosterholt met zijn boeken inmiddels moeiteloos een kiosk vullen.

Tekst Marcel Misset

E

dicola Publishing is gevestigd op een bedrijventerrein aan de rand van Deventer, in een anonieme straat met parkeerhavens, houten bankjes, plantenbakken, een advocatenkantoor aan de overkant. Aernoud Oosterholt (58) – dadendrang en plezier in zijn werk spatten van hem af – gaat voor naar zijn bescheiden werkkamer. Een bureau onder het raam, in een hoek een kleine ronde vergadertafel, volgestapeld met aanbiedingsfolders, reisgidsen, boeken en tijdschriften. Eén wand is bedekt met foto’s van de sporthelden van wie hij biografieën uitgeeft: Keje Molenaar, Ulrich van Gobbel, Huub Stevens, Leo Beenhakker, Simon Tahamata, Rob Rensenbrink.

Ze worden omringd door coryfeeën als Wim Jansen, Jan Mulder,

20

Dick Advocaat, Willem van Hanegem en, onveranderlijk, Aernoud Oosterholt, verheugd, trots, op zijn gemak tussen zijn helden. Op een andere muur hangen vooral covers van zijn reisgidsen.

Onderscheidend Dat van die frisse uitgeefideeën en jarenlange uitgeefervaring, daar is geen woord van gelogen. Oosterholt studeerde Rechten in Leiden en Amsterdam, waar zijn belangstelling voor het gedrukte boek hem deed kiezen voor de richting Auteurs- en Mediarecht, ‘waar hij nog dagelijks profijt van heeft’. Hij belandde bij Kluwer en kreeg de kans om in Dordrecht en Boston een juridisch fonds op te zetten.

Maar de ‘echte’ boeken bleven trekken. ‘Ik miste de marketing. In

www.boekblad.nl

rijen binnen VBK, opging in VBK Media, vanwege ‘achterblijvende resultaten’.

‘Ik geloofde niet zo in dat verhaal van een krimpende markt’, vertelt Oosterholt. ‘Het was de tijd van de fusies. Bosch & Keuning werd Veen Bosch & Keuning, werd NDC/VBK. Het concern was een moloch, met enorme rente- en overheadlasten. Ik geloof in kleinschaligheid en flexibiliteit. Small is beautiful! Ik wilde iets gaan doen met alle ervaring die ik tot op dat moment had opgebouwd en ging op zoek naar een klein bedrijf waar ik al mijn ideeën en kennis van het boekenvak kwijt kon.

Tegen mijn adviseur zei ik: “Vind een klein bedrijf voor me dat ik niet snap.” Dat werd het Belgische Claeys & Casteels Law Publishers,

de juridische wereld maakt het niet uit of een boek een bruine of een zwarte kaft heeft, of hoe het binnenwerk eruit ziet. Het verkoopt toch wel.’

Oosterholt vertrok naar Van Dorp Despec, het – toen nog – beursgenoteerde, internationale uitgeefconcern gespecialiseerd in ‘Office Supplies en Stationary’.

De agenda’s van Rijam en Succes kwamen ervandaan. Hij was als directeur verantwoordelijk voor de agendamerken en werkte met illustratoren als Janneke Brinkman en Rien Poortvliet. Daarna verkaste Oosterholt naar Tirion, dat zich richtte op sport, natuur, hobby en vrije tijd. Hij werkte er negen jaar als directeur/uitgever tot zijn uitgeverij in 2010, net als alle andere non-fictie uitgeve-

juni 2019  jaargang 186

21

UITGEVERIJ

een uitgeverij van juridische boeken, tijdschriften en andere contentdragers over EU-wetgeving op het gebied van energie – waar overigens ook weinig aan marketing werd gedaan.’

Ook auteur Daphne Deckers vertrok bij Tirion. Ze begon een nieuw project met Oosterholt, de Mamagenda. Het werd een groot succes, en al snel moest er een nieuwe poot verrijzen. Dat werd Edicola. ‘Nu pendel ik op en neer tussen Brussel en Deventer. In Brussel een paar dagen in pak, de rest van de tijd hier draag ik gewoon vrijetijdskleding.’ Met inmiddels tien vaste werknemers draait Edicola een indrukwekkende productie, waarvan ook nog eens negentig procent uit eigen koker komt. Het lijkt Oosterholt allemaal moeiteloos af te gaan. ‘Je verzint een idee, gaat met een auteur aan tafel zitten om een boek te maken. Dat is zó gaaf. Daar zit voor mij de kick in. Er worden tegenwoordig minder exemplaren van een titel verkocht. Bovendien vissen we met alle uitgeverijen in dezelfde vijver; dus moet je wel onderscheidend zijn.’

Daar slaagt Edicola wonderwel in.

Door niet alleen boeken, maar ook kalenders, agenda’ s en tijdschriften uit te geven en door evenementen rondom titels en auteurs te organiseren, vormt de uitgeverij community’s, die op alle mogelijke manieren worden bediend.

Puglia was binnen twee weken uitverkocht.’

Al valt er met de Rough Guides, Lonely Planets, National Geographics en ANWB-gidsen niet zo makkelijk te concurreren, Edicola brengt nog dit jaar de honderdste reisgids uit. De focus van de reeks ligt op Europa, waarbij ook de minder platgetreden paden worden bewandeld: dit voorjaar verschenen er alleen al drie gidsen over Kroatië. Maar ook Azië en Oceanië worden gecoverd. Toptitels in termen van verkoopcijfers zijn onder meer Puglia – Een paradijs in ZuidItalië van Willemijn van Dijk, Puur Piemonte van Rik Rensen en Zuidoost-Spanje – Magisch Murcia, Alicante en Almeria van Sander de Vaan. Oosterholt strooit met nog wat feiten en cijfers: ‘De gemiddelde startoplage van onze gidsen ligt rond de 1.500 exemplaren. Iedere vier weken hebben we een printrun van een aantal nieuwe titels en herdrukken. Hierdoor kunnen de verschillende titels inhoudelijk snel worden aangepast, waardoor we “oude” boeken nooit lang in voorraad hebben. Eens per anderhalf jaar wordt elke titel inhoudelijk onder handen genomen, ook qua fotografie. Boeken worden breed uitgezet, ze gaan niet alleen naar reisboekenwinkels. De meeste titels worden een à twee keer per jaar herdrukt.’

Aernoud Oosterholt: ‘Ik geloof in kleinschaligheid en flexibiliteit.

Small is beautiful!’

Meereizen met locals Oosterholt is zelf gek op reizen en vooral op Italië. Geen wonder dus dat Toscane en Puglia de eerste delen van de reeks PassePartout werden. ‘Toscane leek me een veilige start. Die streek is zo populair.

Het grappige is: Toscane deed er twee jaar over, maar de gids over

22

Oosterholt haalt Geerie Ooms bij het gesprek, die als uitgeefster verantwoordelijk is voor de reisgidsen.

Ze werkt nu vijf jaar voor Edicola, had geen enkele ervaring met uitgeven – ze komt uit de jeugdzorg – maar blijkt al even gedreven en enthousiast als Oosterholt: ‘We maken geen gidsen met gedetailleerde kaarten, openingstijden en adressen van bezienswaardighe-

www.boekblad.nl

den, maar proberen de kern en de essentie van een streek of stad te raken, in tekst en in beeld. De auteurs zijn altijd woonachtig in het betreffende gebied, of ermee verbonden. De gidsen zijn vooral bedoeld om inspiratie op te doen, om de keuze voor een reisdoel te bepalen. We merken dat mensen ze vooraf lezen, maar ook herlezen om hun vakantie nog een keer opnieuw te beleven.’

De gids Ongewoon Parijs vindt Ooms een geslaagd voorbeeld van de Edicola-aanpak. Op de cover prijkt nu eens niet een van de beroemde monumenten van de lichtstad, maar een prachtig stuk street-art. De auteur/fotograaf Ferry van der Vliet, de man achter het populaire blog Paris FvdV (paris-fvdv.blogspot.com), laat de Sacré-Coeur, Eiffeltoren en Arc de Triomphe links liggen, maar gidst de lezer langs de ene verrassing na de andere. ‘Dat is eigenlijk precies wat we willen’, zegt Ooms, ‘dat je meereist met een local, die soms zelf nog verrast wordt. We maken geen reisgidsen voor backpackers, proberen niet de informatie te geven die je ook op Google vindt.’

Ze pakt een patronenboek op dat toevallig op de vergadertafel ligt, bladert het door en zegt: ‘Kijk!

Zo’n patronenboek is ook al lang niet meer alleen een verzameling patronen. We proberen zo’n boek met foto’s een bepaalde sfeer mee te geven.’ Oosterholt knikt bevestigend: ‘Hetzelfde geldt voor kookboeken. Alleen een bundeling recepten werkt niet meer. Dat zie je aan het succes van kookboeken als Tel Aviv van Jigal Krant, die ook over de cultuur om die recepten heen schrijft. Bij Edicola doen we dat ook. We willen verrassen, niet één van de velen zijn.’

Wereldkampioen Maar wat is nu een typisch Edicolaboek? Daar hoeft Oosterholt geen seconde over na te denken. Het door Jules van der Wardt geschreven Uli! Uli! Ulrich van Gobbel zwijgt niet meer is hem als hartstochtelijk

Feyenoord-fan lief. ‘Die sportbiografieën moeten onderscheidend zijn, rafelig, niet braaf. Uli van Gobbel heeft in de goot gelegen, pleegde diefstallen, stal zijn eigen lease-auto en kwam zijn salaris opeisen met een revolver, maar hij is er weer bovenop gekomen. Toen het supporterslegioen lucht kreeg dat het boek er kwam, werd ik opgebeld. “Hij is wel van ons, hè?” kreeg ik te horen. Ik zweeg. Maar daarna zeiden ze: “We hebben vijfduizend euro voor de presentatie. Kun je daar een leuk feestje mee maken?” Dat konden we. Ze kwamen allemaal. Op de presentatie kochten die supporters meteen al vijfhonderd exemplaren. Dat is toch kicken?’

Geerie Ooms pakt haar spullen bij elkaar en vertrekt. Het jaarlijkse Italië-evenement in Haarzuilens staat voor de deur. Vanzelfsprekend is Edicola er aanwezig.

Oosterholt pakt de draad van het gesprek moeiteloos op. ‘Twee jaar geleden begon de (afgelopen oktober overleden) sportjournalist Bert Nederlof aan Het slangenmens, over Robbie Rensenbrink. Bert was ’m gaan opzoeken in Oostzaan, waar hij min of meer vergeten in een nogal sfeerloos huis woonde. Na zijn eerste bezoek belde Nederlof me op om te zeggen dat hij niet wist of er wel een verhaal in zat.

Rensenbrink, die ons in 1978 in Argentinië op een haar na wereldkampioen maakte met die schuiver op de paal, bleek de bescheidenheid zelve – en had bovendien zijn beste jaren in België voor Anderlecht gespeeld. Uiteindelijk kwam het boek er en werd het genomineerd voor de verkiezing van het sportboek van het jaar: het is de biografie van een held die nooit heeft doorgehad wat een held hij was. Voor de presentatie gingen we naar de Boekenbeurs van Antwerpen. Toen we aankwamen stond er een rij van 150 man.

Beursbezoekers, dachten wij, maar ze stonden allemaal te wachten tot ze hun boek konden laten signe-

ren. Daarna gingen we nog naar Anderlecht–Charleroi, waar Rob de aftrap zou verrichten. Stonden daar 40.000 fans “Robbie bedankt!” te scanderen.’

Oosterholts ogen twinkelen als hij zo’n verhaal vertelt. Maar is met tien personeelsleden, 25 freelancers en bijna tweehonderd auteurs het plafond voor de uitgeverij niet in zicht? Hij schudt ontkennend het hoofd. ‘Voor ons zingevingsfonds hadden we eerder het bekende blad BRES al overgenomen. Vorig jaar hebben we Paravisie gekocht en onlangs hebben we daar MANTRA aan toegevoegd. De auteurs die voor die bladen werkten, zijn meegekomen. Die brengen weer ideeën en plannen mee.’ Voor Spanje-liefhebbers startte Edicola ruim twee jaar geleden ook met

een tijdschrift, getiteld Por Favor.

Oosterholt wordt onrustig.

Hij wil verder. Community’s bouwen, dwarsverbanden leggen, ideeën bedenken. In het najaar verschijnen de eerste reisgidsen over Duitsland: een over de Moezel, maar ook een over het Ruhrgebied.

‘Ik werd getipt over iemand die geknipt is om daar een gids over te maken. Wist je dat het daar tegenwoordig heel groen is? Het toerisme is er sterk in opkomst.’ De Olympische Spelen volgend jaar in Tokio hebben al zijn volle aandacht.

‘En volgend jaar is het vijftig jaar geleden dat de Beatles uit elkaar gingen. Daar maken we ook een mooie scheurkalender over.’ 

Geerie Ooms: ‘We merken dat mensen onze reisgidsen vooraf lezen, maar ook herlezen om hun vakantie nog een keer opnieuw te beleven’

juni 2019  jaargang 186

23

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD!

COLUMN Marjoleine Wolf LANG ZULLEN WE LEZEN

Praat u graag mee over het laatste nieuws

Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

voor

15,-

p/m

Kortingscode: boekblad2018

www.boekblad.nl

* Genoemde exclusiefBTW. BTW.*Deze * Deze actie is geldig 1 maart 2018 *Genoemdeprijzen prijzen zijn zijn exclusief actie is geldig t/m 1t/m augustus 2019

FOTO: CSFOTOIMAGES/ISTOCK

p/m

Kortingscode: online2018

24

p/m

Het moment dat ik kon lezen, dat letters voor het eerst woorden vormden, kan ik me niet meer herinneren. Maar het eurekamoment van mijn zoon herinner ik me haarscherp. Achter op de fiets zat hij, zes jaar jong, en we reden langs een grote supermarkt. Opeens hoorde ik hem ‘Albert Heijn’ zeggen. ‘Wat betekent dat?’, vroeg hij erachteraan. Ik was trots en realiseerde me tegelijk dat ‘leren lezen’ ook een moment van afscheid is. Als je eenmaal kunt lezen, kun je je niet meer voorstellen hoe het was toen je dat nog niet kon. Hoe een groepje letters eruitziet, als ze nog niet automatisch woorden vormen in je hoofd.

Na mijn zoons aanvankelijke opwinding over de ontdekking van het lezen, verdween zijn interesse in letters en lezen geleidelijk. Natuurlijk heb ik alles uit de (boeken)kast getrokken om hem aan het lezen te houden, maar helaas zonder veel succes. Als hij iets deed wat niet mocht zei ik soms dreigend in wanhoop en (half) voor de grap dat hij later mijn kinderboekwinkel over zou moeten nemen. Een ergere ‘straf’ was voor hem niet denkbaar.

Ik wilde voornamelijk dat hij zou lezen omdat ik uit ervaring wist hoe fijn het is om in boeken te verdwijnen en andere ‘werelden’ te ontdekken. En natuurlijk was het ook belangrijk voor zijn taalvaardigheid en woordenschat; kortom lezen was goed voor hem. Het onderzoek van KVB Boekwerk afgelopen maart naar de impact van het boek bevestigde mij nog meer in die overtuiging. Het meest onder de indruk was ik van de positieve effecten die lezen – en dan met name het lezen van boeken – heeft op de gezondheid. Meer nog dan lezers van kranten en tijdschriften hebben boekenlezers een lager overlijdensrisico en een kleinere kans op dementie. Daarnaast hebben lezers een hogere emotionele intelligentie en plezier in lezen draagt bij aan hun persoonlijk geluk en welbevinden.

De belangrijkste reden voor de hogere levensverwachting van lezers is dat zij zich door hun geletterdheid beter kunnen informeren over gezondheid, ziekte en zorgaanbod en daarom lagere gezondheidsrisico’s hebben. Mijn schoonmoeder leest veel en heeft haar leven waarschijnlijk te danken aan een boek. Ongeveer veertig jaar geleden las ze een boek over een vrouw die per toeval ontdekt dat ze kanker heeft. Toen ze het boek uit had, maakte ze direct een afspraak bij de dokter. Het bleek dat ze een gezwel op haar darmen had. Het was kwaadaardig, maar kon gelukkig weggehaald worden.

De arts vond het een wonder dat ze het zo snel had ontdekt.

Mijn zoon, inmiddels achttien geworden, kwam laatst in de boekhandel.

Hij had een tussenuur en kwam even ‘chillen’. Ik gaf hem iets te drinken en ging verder met mijn werk. Toen ik even later opkeek, zag ik tot mijn verrassing dat hij diep in een boek zat weggedoken. ‘Kijk mam, dit vind ik nou wel een nice boek.’ Hij liet me The Complete Highsnobiety Guide Street of Fashion and Culture zien. Een behoorlijk duur boek. Maar omdat ik graag bijdraag aan zijn persoonlijk geluk, welbevinden en lange levensduur besloot ik het hem acuut cadeau te geven. 

juni 2019  jaargang 186

25

BOEKHANDEL

Lokale betrokkenheid essentieel

OUDE NIEUWE WEGEN OM EEN BOEKHANDEL TE FINANCIEREN

Doordat banken weinig genegen zijn om een boekhandel te financieren, moeten nieuwe wegen gevonden worden om de benodigde gelden binnen te halen. Crowdfunding mag dan de bekendste optie zijn, het is niet de enige route. Boekhandels maken op diverse wijzen gebruik van mogelijkheden om geld uit de markt te halen. Daar is echter wel wat voor nodig, want aan voorwaarden geen gebrek. Essentieel lijkt de borging binnen een lokale gemeenschap. Een rondgang langs boekhandels met ervaringsdeskundigheid en betrokken klanten.

Eerste Bergensche Boekhandel: stichting tussen BV en boekhandel

Tekst Enno de Witt

W

at de verschillende financieringsvarianten gemeen hebben, is dat er in een gemeenschap een gedeelde overtuiging ontstaat dat de boekhandel behouden moet blijven. De winkel is veel meer dan alleen een plek waar je boeken afrekent, hij is een cruciaal onderdeel van een maatschappelijk en cultureel weefsel, dat als hij wegvalt forse schade oploopt. Sluiting zou voor velen ook emotioneel lastig zijn, wat de grote, onbaatzuchtige inzet voor een aantal projecten verklaart.

Crowdfunding Aantoonbare gemeenschapszin kan ook helpen als geld van een bank nodig is. In 2014 haalde Lot Douze van boekhandel Over het water in Amsterdam in zeven weken met crowdfunding 26.000 euro op, duizend meer dan de bedoeling was. De bank verstrekte vervolgens nog een lening, omdat die ook wel in de

26

gaten had dat als zoveel mensen een winkel steunen, die een gerede kans van slagen heeft. Zonder dat er ooit keiharde garanties bestaan uiteraard.

Crowdfunding is ook niet louter geschikt om winkels over te nemen of door te laten starten. Ike Bekking startte vorig jaar in de kelder van de Bilthovense boekhandel een cultuurpodium, via een stichting gefinancierd door crowdfunders. Het benodigde bedrag kwam binnen, de kelder is inmiddels opgeknapt en de actie heeft Bekking aan het denken gezet: ‘We zitten hier tijdelijk en moeten naar een ander pand.

De gemeente wil ons weg hebben, dat heeft heel veel steun voor ons losgemaakt. Ik denk serieus na over een coöperatie, voor als ik straks een opvolger zoek.’

Overigens is crowdfunden niet altijd een succes. Uit recent onderzoek door Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, Trouw en De Groene Amsterdammer blijkt dat zich een aantal cowboys op de markt heeft gemeld, dat profiteert van het ontbreken van toezicht door de Autoriteit Financiële Markten. Wat zij doen

www.boekblad.nl

is leningen uitzetten tegen woekerrentes die kunnen oplopen tot twintig procent. Het gevolg is dat tientallen bedrijven failliet zijn gegaan, omdat hun verdienmodel van meet af aan niet deugde, ze daar met geen mogelijkheid een normale banklening mee konden regelen en in handen vielen van minder scrupuleuze financiers, die wurgende rentepercentages berekenen.

Crowdfunding is ook geen tovermiddel. Soms lukt het niet om het gewenste bedrag binnen te halen. Dat overkwam in 2015 boekhandel Maas en Waal in Druten. Sjaak van Burken haalde met zijn crowdfundingsactie te weinig geld op om de zaak over te nemen: 18.650 euro, terwijl een ton nodig was. Huiverig voor een te grote invloed van kapitaalkrachtige investeerders had hij speciaal ingezet op betrokken inwoners, maar die bleken minder betrokken dan verwacht.

Voor eigenaar Janine Spierings aanleiding om de zaak na vijftig jaar op te doeken. Een jaar eerder mislukte de crowdfunding voor The English Bookshop in Amsterdam, waarbij het verschil nog groter was: 4.080

euro tegenover een streefbedrag van 130.000 euro.

En als het streefbedrag wel is binnengehaald, kan het daarna nog spaak lopen bij het terugbetalen. Dat deed in 2017 de Weesper Boekhandel de das om.

In februari dat jaar kon eigenaar Nathalie Scheffer niet aan haar verplichtingen voldoen. In 2014 gooide de Amsterdamse boekhandel Die weisse Rose, in 1992 gestart met behulp van een obligatielening, de handdoek in de ring. Als reden werd genoemd dat de lasten niet meer konden worden opgebracht.

Stichtingsvorm Een bijzondere financieringsvorm hadden Walter Jansen en Anneke de Feijter, eigenaren van de boekhandel in Velp, bedacht bij het realiseren van boekhandel Het Colofon in Arnhem. Net als bij Athenaeum in Amsterdam zouden de personeelsleden mede-eigenaar worden, in ruil voor loonsverhoging. Dat stuitte op praktische bezwaren, zegt Jansen: ‘Bij de start van Het Colofon hebben we onderzocht of we met ver-

juni 2019  jaargang 186

27

28

Ilona Duits: ‘Wat je moet hebben is een gemeenschap met geld en gemeenschapszin’.

Boomker (Haren): Leden coöperatie zijn ambassadeurs Bij boekhandel Boomker kozen ze vijf jaar geleden voor een coöperatie om een doorstart te realiseren.

Ilona Duits werd bedrijfsleider en is zeer tevreden over hoe de constructie in de praktijk werkt. Het bestuur denkt mee, maar er ligt een duidelijke afspraak dat zij met haar team de winkel runt, het is niet zo dat dagelijks 120 leden over haar schouder meekijken. Wel zijn die sterk betrokken bij de winkel, worden ze voortdurend op de hoogte gehouden en krijgen ze bijvoorbeeld een dag voordat de uitverkoop begint de gelegenheid om alvast hun slag te slaan. Op hun beurt helpt een aantal bij de inventarisatie.

Net als bij de andere financieringsvormen door klanten speelt geld voor de deelnemers een ondergeschikte rol. Hoewel in de statuten staat dat dividend zal worden uitgekeerd is dat tot op heden met algemene instemming nog nooit gebeurd. Alles wat binnenkomt wordt weer in de winkel gestopt.

‘De betrokkenheid blijft groot’, zegt Duits. ‘Na vijf jaar komen leden

www.boekblad.nl

nog steeds in de winkel vertellen hoe fijn het is dat die nog bestaat.

Ze zitten hier ook niet in voor het geld, dat is volgens mij anders bij crowdfunding. Het zijn onze ambassadeurs, zelfs hun buren kopen bij ons, omdat de buurvrouw eigenaar is. Onze webshop is beter gaan draaien omdat mensen liever daar bestelden dan bij Bol.com.

Het verbaast me alleen dat dit model amper navolging krijgt. We hebben wel boekhandelaren aan de lijn gehad, maar er is veel koudwatervrees, alsof je zelf niet meer bepaalt wat je in je boekhandel mag doen.’

Het is volgens Duits ook niet zo dat een coöperatie altijd en overal geschikt is: ‘Wat je moet hebben is een gemeenschap met geld en gemeenschapszin.’ Wie toch dit model wil gebruiken doet er vervolgens goed aan met zijn klanten in gesprek te gaan en een voorlichtingsavond te organiseren: ‘Die werd hier heel goed bezocht.’

Jolly Kerkstra is lid van het coöperatiebestuur van Boomker en voelt zich sterk bij de winkel betrok-

ken: ‘We kwamen met ons gezin in Haren wonen, ik kom niet uit het noorden en voelde me nogal ontheemd. Ik liep door het dorp en ben bij die mooie boekhandel met die aardige mensen binnengelopen. Sindsdien zijn we klant. Het is veel meer dan een boekhandel, Boomker heeft hier een sociale en culturele functie. Toen ik hoorde dat hij op omvallen stond wilde ik een bijdrage leveren aan de instandhouding en daar ook in investeren. Niet om er zelf beter van te worden. Het was eenvoudigweg nodig. Als bestuursleden zijn we ambassadeurs, maar we denken ook met het management mee. We zijn vanaf het begin alert geweest op onze rol. We denken vanuit onze deskundigheid mee, maar het management neemt de besluiten.

Wij doen hooguit suggesties, maar alles gebeurt in overleg. We houden het daarbij gemoedelijk.’

Coöperaties bestonden in de boekhandel al eerder. Ad ten Bosch beschrijft in zijn memoires De IJssel stroomt feller dan de Amstel hoe zijn vader zich met andere Zutphense boekhandelaren in een coöperatie verenigde, toen scholen via een boekenfonds hun leerlingen van boeken gingen voorzien. De Harense constructie is heden ten dage relatief zeldzaam voor een boekhandel, maar wordt elders in de retail veel vaker toegepast. Vooral om de leefbaarheid in kleine kernen op peil te houden slaan inwoners ten plattelande meer en meer de handen ineen, ook in het buitenland. Niet zelden worden daarbij diensten gecombineerd, zoals een winkel en een bibliotheek.

De coöperatie beperkt zich ook niet tot het winkelbedrijf, het Dagblad van het Noorden signaleerde al openluchtzwembaden, verzorgingstehuizen en scholen die door burgers in stand worden gehouden, naast bijvoorbeeld groene coöperaties. Daarmee wordt teruggrepen op een oud model dat lang geleden populair was – landbouwcoöperaties, de supermarkten van de Coöp – maar enigszins in vergetelheid was geraakt. 

FOTO: TIMELEZZ

schillende compagnons of samen met ondernemers uit andere branches konden beginnen, maar er was toen teveel koudwatervrees ten aanzien van Arnhem. Later hebben we ook onderzocht of we binnen het team konden komen tot participatie in het eigendom maar daar was helaas te weinig draagvlak voor en het stuitte op praktische bezwaren. Maar we blijven geïnteresseerd in exploitatievormen, ook omdat we zestig zijn en bedrijfsovernames lastig zijn. Ik heb onlangs ook met Ilona Duits gesproken over de coöperatie in Haren (zie kader), dat is hier in Velp een serieuze optie. Het lijkt me goed als we allemaal open staan voor verschillende opties.

Hou alle vensters open en leer van elkaar.’

Weer een andere variant is de stichting als eigenaar van een boekhandel. Omdat een stichting per definitie geen winst kan maken, zitten winkels met deze constructie vooral in de meer ideologische hoek, bij de theosofen, moslims, christenen en socialisten.

De stichting is dan vaak de core business, de boekhandel letterlijk bijzaak, maar het kan ook andersom. De algemene boekhandel De Tribune in Maastricht wil om het opvolgingsprobleem op te lossen overgaan in handen van een stichting, waarin zich de boekverkopers hebben verenigd. Het idee is niet nieuw. In 1999 kwam de Eerste Bergensche Boekhandel in handen van een BV. Om te voorkomen dat de circa tien aandeelhouders iets zouden doen dat de belangen van de winkel zou schaden, werd een stichting opgericht, die tussen BV en boekhandel werd geschoven. 

FOTO: BOB DE VRIES.

BOEKHANDEL

Donner: investeerders, crowdfunding en coöperatie.

Donner (Rotterdam): Toezicht hoort erbij Bij Donner kozen ze om de doorstart na het Polare-debacle te financieren voor een variant waarbij een deel van het benodigde geld van grotere investeerders kwam.

Voor de rest werd crowdfunding ingezet, maar in een hybride model, waarbij de inleggers ook lid werden van een coöperatie.

Penningmeester van het coöperatiebestuur is Ed Hensen, die een lang verleden heeft in de retail en met de boekhandel: ‘Ik heb veel belangstelling voor retail en de verschillende varianten daarvan. Ik kom niet uit Rotterdam, maar heb hier wel gestudeerd en haalde hier mijn studieboeken.

Nu ik in Kralingen woon, vlakbij het centrum, is Donner voor mij de uitgelezen plek om op boekenjacht te gaan. Toen ik hoorde dat Polare failliet was en Donner aan een doorstart werkte ben ik gaan participeren. Er was een Stichting “Donner moet blijven”, dat vond ik ook. Je kon laagdrempelig instappen, voor de prijs van een boek deed je al mee. Voor het coöperatiebestuur waren bij de start van de actie al wat leden aangesteld. Ze zochten uitbreiding en ik meende een zinvolle toevoeging te kunnen

juni 2019  jaargang 186

leveren.’ Primair behartigt Hensen de belangen van de leden, in de praktijk denkt hij met zijn bestuur ook mee: ‘We laten ons vier keer per jaar informeren over hoe de boekhandel ervoor staat en staan het bestuur met raad en daad terzijde.’

Tot meningsverschillen leidt dat niet, bij aanvang van de doorstart zijn de lijnen uitgezet in onder meer een businessplan, dat door alle investeerders is onderschreven en aanvaard als de weg tot succes.

In wezen verschilt deze situatie ook niet van die van een vennootschap, die ook een Raad van Toezicht en een Raad van Commissarissen kent. Bij ondernemingen waar derden in investeren kijkt altijd iemand mee. ‘Ik heb nooit gemerkt dat het vervelend werd gevonden’, zegt Hensen. ‘Het hoort er ook bij, het is onderdeel van het spel, maar er zijn nooit moeilijke discussies. Bij Donner is heel wat aan de hand, eerst de verhuizing naar een ander pand, nu zijn we bezig daar een aantrekkelijke verkooplocatie van te maken. Iedereen vindt het logisch dat we deze stappen zetten, zeker nu het nog geen standard going concern is.’ 

29

BOEKHANDEL

Foto: Henk-Jan Winkeldermaat

Lovink: Stichting als werkgever.

Lovink (Lochem): Bestuursleden staan garant Voor boekhandel Lovink moest voor de opvolging van eigenaar Boeije Jansen een oplossing gevonden worden. Een stichting heeft de winkel overgenomen. De Rabo-bank fourneerde de middelen, de drie bestuursleden staan financieel garant, zodat bedrijfsleider Frederike Scholing haar werk kan blijven doen, samen met haar team.

Eén van die bestuursleden is Nico Groen, directeur van een aantal machinefabrieken, waarvan het moe-

30

derbedrijf in Lochem is gevestigd.

‘Mijn ouders hadden bij Lovink al een doorlopende rekening, één keer per maand rekenden ze af. Als kind mochten we kopen wat we wilden, daar hebben we flink gebruik van gemaakt. Daar is mijn liefde voor deze boekhandel geboren. We zijn lang uit Lochem weggeweest, hebben enige jaren in Amsterdam, gewoond.

Begin jaren negentig kwam ik met mijn gezin terug. Ik heb een jaar of vijftien geleden tegen Jansen gezegd

www.boekblad.nl

dat als hij de winkel wilde verkopen, hij eerst mij moest bellen. Ik wilde niet dat het een Bruna zou worden.

Jarenlang heb ik niets van hem gehoord, tot hij me in 2017 belde.’

‘Ik ben geen vermogend man, maar ik heb iets met collectiviteit. We hebben hier ook een groen energiecollectief, dat is veel complexer, er zitten allemaal verschillende mensen met hun eigen ideeën, invalshoeken en belangen bij. Een enkele onderneming als een boekhandel is veel eenvoudiger. Voor Lovink hebben we een overzichtelijke oplossing bedacht, waarbij het vooral om de toekomst van de winkel ging. We zijn als stichting naar de bank gegaan, hebben om een aardig bedrag gevraagd en staan daar nu garant voor. We verwachten dat de winkel over zes, zeven jaar schuldenvrij is, dan zijn wij ook van onze garantie af. Gaat het mis, dan staan we elk voor een derde aan de lat.’

Het stichtingsbestuur heeft derhalve ook een zakelijk belang, maar dat telt voor Groen niet echt. Hij zal zich in ieder geval niet fanatiek met de bedrijfsvoering bemoeien: ‘We zijn werkgevers van het personeel en doen de functioneringsgesprekken, maar laten het zoveel mogelijk ruimte bij de inkoop en de samenstelling van assortiment. We letten natuurlijk wel op of er geen groot gat ontstaat tussen inkoop en verkoop.

Gebeurt dat, dan is het tijd voor een indringend gesprek.’

Net als beide andere leden van het bestuur is het Groen niet alleen om de boekhandel te doen, het gaat ook om het belang dat Lovink heeft voor Lochem. De winkelstand heeft ook daar tikken gehad, leegstand dreigde, een zo sfeerbepalende winkel mocht niet verdwijnen. Intussen is het tij aan het kleren en vestigen zich weer nieuwe zaken in het centrum, die daarmee de leefbaarheid weer naar een hoger peil tillen. 

In iedere Boekenpost:  Volop nieuws, recensies en leestips  Artikelen met achtergronden en verdieping  Klassieke én moderne literatuur van grote en kleine schrijvers  Agenda van markten, veilingen en exposities

6x Boekenpo 20 % korti st ng € 31,95 6x st Boekenpoek + gratis bo € 38,95

Neem of geef een jaarabonnement!

Jaarabonnement met 20 % korting € 31,95 Jaarabonnement + gratis boek € 38,95 Uit het leven van een hond De nieuwste roman van Sander Kollaard

Ga naar www.boekenpost.nl of bel 072-531 49 78 Deze actie is geldig t/m 31 augustus 2019 en zolang de voorraad strekt. De actie Bo e k en pjaargang ost 1 62 67 juni 2019 186 geldt alleen voor nieuwe abonnees en voor abonnementen binnen Nederland.

UITGEVERIJ

Rob Klap (FC Klap):

‘ALS IETS HIP AND HAPPENING IS, ZITTEN WIJ ERBOVENOP’ FC Klap, de Hilversumse uitgeverij van de gebroeders Rob en Erik Klap, bestaat dit jaar twintig jaar. Het bedrijf is stevig geworteld in de Nederlandse radioen televisiewereld, maar volgt de veranderingen in de mediasector op de voet. ‘Lang niet alle boekhandels beseffen hoe groot de impact van de YouTubers op jongeren is’, zegt directeur Rob Klap.

Tekst Hans van der Klis

Rob Klap

32

‘Moet je kijken, wat een rij!’ Trots laat Rob Klap foto’s zien van de signeersessie van de YouTubers Roy Beszelsen, beter bekend onder de naam Royalistiq, en Bas van Teylingen bij Dekker van de Vegt in Nijmegen. De eerste heeft een boek geschreven over zijn belevenissen als Fortnite-koning, de tweede een handleiding voor ouders, over wat hun kinderen nou precies doen op YouTube: Help!

Mijn kind zit op YouTube. ‘Vroeger wilden jongens voetballer worden en meiden actrice, maar dit zijn de nieuwe idolen. Sommige kinderen stonden trillend voor het signeertafeltje. Ze vonden het geweldig.

Schitterende winkel trouwens, Dekker van de Vegt. Net als boekhandel Los in Bussum en Voorhoeve in Hilversum, waar ik regelmatig kom. Als ik zulke boekhandels zie, denk ik altijd: deze winkels hoeven zich niet zoveel zorgen te maken over hun toekomst.’

Rob Klap, die samen met zijn

www.boekblad.nl

broer Erik twintig jaar geleden FC Klap oprichtte, bekijkt het boekenvak met enige distantie. De uitgeverij is eigenlijk nauwer betrokken bij het Hilversumse mediawereldje.

Al jaren brengt FC Klap BM uit, het voormalige Broadcast Magazine, het veelgelezen vakblad voor de radio- en televisiewereld. ‘Waarom we de naam hebben veranderd?

BM is tegenwoordig veel meer dan een magazine’, vertelt Klap. ‘We organiseren evenementen en netwerkbijeenkomsten, we verzorgen de verkiezing van omroepman of -vrouw van het jaar. Magazine dekt de lading van de titel niet meer.’

En zo hebben zij de afgelopen jaren de mediasector om zich heen ook snel zien veranderen. ‘In Hilversum wordt soms drie ton uitgetrokken voor een programma dat 300.000 kijkers trekt, evenveel als sommige YouTubers trekken met een vlog die bij wijze van spreken slechts zes euro heeft gekost.’ Vandaar dat FC Klap ook de bakens

Lange rij wachtenden bij signeersessie Roy Beszelsen en Bas van Teylingen bij Dekker van de Vegt

heeft verzet. Ze volgen de traditionele mediawereld nog steeds op de voet, maar hebben ook een paar jonge mensen aangetrokken om de online ontwikkelingen in de gaten te houden. Die kunnen dat veel beter dan de jonge vijftigers Rob en Erik Klap zelf.

Wie is de Mol Rob is het commerciële brein van FC Klap, Erik heeft een journalistieke achtergrond en bemoeit zich vooral inhoudelijk met de uitgaven. Ze brengen boeken uit, magazines, bookazines, vaak gebaseerd op ‘Hilversumse’ merken: over de Top 2000, een magazine over Boer zoekt vrouw, een boek over Boer Jos, vakantie-doeboeken van Zappelin, Telekids en Nickelodeon. ‘Concurrenten, inderdaad. Dat is niet erg, we werken op basis van vertrouwen. De omroepen weten dat wij altijd voor kwaliteit kiezen in plaats van voor kwantiteit.

We doen alles in huis, redactie,

juni 2019  jaargang 186

33

UITGEVERIJ

vormgeving. Omroepen die met ons in zee gaan weten dat wij ons er niet gemakkelijk vanaf proberen te maken.’

Tegelijkertijd zit FC Klap erbovenop: als iets hip and happening is op televisie laat een boek nooit lang op zich wachten. ‘Toen The Voice of Holland begon, hadden we al snel een printuiting in de winkel liggen. Hetzelfde hebben we gedaan met De Luizenmoeder.

En nu zijn we bezig met een eind dit jaar verschijnend boek over Wie is de Mol dat komende editie twintig jaar bestaat.

Als je erachter wil komen wie de Mol is, zou ik dat maar vast bestellen’, lacht Klap. ‘Ja, daar weten wij al het een en ander van. Daar geldt ook: de rechthebbenden moeten vertrouwen in ons hebben. Wij worden er in een vroeg stadium bij betrokken, dus we beschikken over allerlei geheime informatie.’

De boeken over televisieprogramma’s vinden hun weg naar de boekhandel tamelijk gemakkelijk, vertelt Klap. Maar lang niet alle boekhandels beseffen de impact van de YouTubers. ‘Ik denk dat het te maken heeft met wie verantwoordelijk is voor de inkoop. Bij de ene boekhandel gaan vijftig exemplaren van – bijvoorbeeld – het boek van MeisjeDjamila over de toonbank, bij een andere slechts drie. In totaal zijn er 20.000 exemplaren van verkocht, dus de potentie is er. Maar het is net als bij ouders die ook niet echt begrijpen wat hun kinderen op YouTube doen: je moet beseffen dat het een totaal nieuwe wereld is, een totaal andere manier van media consumeren. Onze kinderen kijken amper nog televisie.’

woordig zijn, merkte FC Klap met het eerste boek dat de uitgeverij uitbracht in samenwerking met een van de jonge sterren, Enzo Knol. Die titel werd alleen via de eigen site van Knol verkocht, niet via het boekhandelskanaal. ‘We zijn gestopt bij 25.000 exemplaren, toen was het boek uitverkocht.

Toen wisten we: de potentie van deze niche is enorm. Het is echt van deze tijd. Iemand als Dylan Haegens heeft twee miljoen volgers, dat is gigantisch. Op zijn fandag merkte Bas van Teylingen bij een lezing die hij daar gaf dat veel ouders Dylans naam wel kennen, maar verder nauwelijks een idee hebben wat hij doet. Als je zo’n ster naar een boekhandel haalt, heb je echt dranghekken nodig. Dat zijn echt verhalen in de categorie “van krantenjongen tot miljonair”. Toen wij onze eerste afspraak hadden met Royalistiq, kwam hij ook aanrijden in een gloednieuwe Mercedes. Je weet niet wat je meemaakt. Soms is het ook een cowboywereld, met alle managers die opeens opduiken. Maar het staat buiten kijf dat er een enorm publiek voor is. Daarom verbaast het mij dat het boek van Bas van Teylingen, Help! Mijn kind zit op YouTube, nog lang niet door alle boekhandels is besteld. Bas is de autoriteit. Als er iets gebeurt in YouTube-land, dan wordt Bas erbij gehaald voor commentaar. In het Jeugdjournaal, in RTL Boulevard, in andere televisieprogramma’s. Hij is het geweten van YouTube in Nederland.’

Het gaat Rob Klap niet alleen om de potentiële verkoopcijfers. ‘Ik denk dat het ook heel relevant is.

De dominantie van de schermcultuur is enorm. Hoe daarmee om te gaan, vinden zowel ouders als kinderen lastig. Toen ik jong was,

‘Lang niet alle boekhandels beseffen de impact van de YouTubers’

Cowboywereld Hoe populair de YouTubers tegen-

34

www.boekblad.nl

en Q&Q werd spannend, wisten mijn ouders dat ze even mee moesten kijken. Nu hebben veel ouders geen idee wat zich afspeelt op al die schermen. In zijn boek legt Bas uit hoe je daar verandering in kunt brengen. Hij is niet per se een YouTube-promotor, maar iemand met verstand van zaken, die ook duidelijk maakt dat YouTube een leuke rol kan spelen in het gezin.’

Kinderboeken In de boeken van FC Klap is de magazine-achtergrond van de makers duidelijk terug te zien. Veel korte tekstjes, streamers, foto’s.

‘Dat hoort bij deze doelgroep’, zegt Klap. ‘Gelukkig lezen jongeren genoeg, daar ben ik al blij om. Het is toch pure winst dat wij ze in aanraking kunnen brengen met boeken? Het zijn altijd boeken waarin je lekker kunt bladeren, waarin je niet noodzakelijk op pagina 1 hoeft te beginnen. We kiezen het format dat past bij doelgroep en onderwerp: voor een boek over Binnenste Buiten, de opvolger van Man Bijt Hond, hebben we bijvoorbeeld een soort Bookazine gemaakt, dat via het tijdschriftenkanaal is verspreid. Zo kom je op een andere manier toch in de boekhandel terecht.’

Rob Klap zou best meer boeken willen uitbrengen die geen binding met de mediawereld hebben.

Vorig jaar is FC Klap begonnen met een nieuwe kinderboekenreeks, Simon de Schaker van Joyce van der Meijden. De eerste twee delen zijn inmiddels verschenen, het derde is onderweg. ‘Wij krijgen best vaak dingen aangeboden.

Soms word je opeens gegrepen door een verhaal, of door een schrijfstijl. Joyce kwam via schrijver en kindertelevisiemaker Burny Bos bij ons terecht, voor wie ik bij Bos Bros heb gewerkt. Wij waren meteen enthousiast. Maar met een goed boek alleen kom je er niet.

Als Lemniscaat het zou uitbrengen, zou het misschien makkelijker

promotie. En Judith Polgar heeft het voorwoord geschreven. Als het goed loopt, gaan we misschien wel meer kinderboeken doen.’

FC Klap is niet bang om af en toe met een vreemde eend in de bijt te komen. ‘We hebben bijvoorbeeld ook een boek uitgebracht van voormalig journaallezer Raymond Serré, Wat is daarop jouw antwoord?

Daarin vertelt hij de verhalen van de stellen die hij in de echt heeft verbonden, zoals hij ook deed in Love Letters van Linda de Mol. Dat is een even ontroerend als hilarisch boek. Zulke boeken verwacht men niet van FC Klap, dat weet ik. Ik begrijp het als de inkopers aan de andere kant van de tafel denken: daar heb je weer een extra titel. Daar maak ik me ook wel eens zorgen over. Het is niet voor niets dat we met zo’n Bookazine als dat van Binnenste Buiten voor Aldipress kiezen. Ondanks de dominante marktpositie van Bol.com ben je als uitgever nog steeds van de retail afhankelijk. En het is moeilijker tot de boekhandel door te dringen dan vroeger. Vroeger had je 1600 boekhandels, nu heb je nog drie inkopers, als ik een beetje mag chargeren. Gelukkig werken we samen met Maarten Richel van New Book Collective, die heeft het vak echt in zijn vingers.’

wel dat het marktaandeel van ebooks zal toenemen. Vroeger nam iedereen vijf boeken mee op vakantie, tegenwoordig een e-reader met een paar honderd titels. Het online lezen zal toenemen, zowel van tijdschriften als van boeken.

Toch ben ik niet somber over de toekomst van het boek. Boeken zullen nog lang blijven bestaan. En de goede boekhandel dus ook. Wat ik geweldig vind, is dat je tegenwoordig in veel boekhandels een koffiehoek hebt waar je lekker een beetje kunt bladeren. De boekhandel is tegenwoordig veel meer dan alleen een openbaar boekenmagazijn. Dat is naar mijn idee een goede ontwikkeling. Het boek is en blijft een van de mooiste cadeauartikelen. Ik kan ook alleen maar mijn bewondering uitspreken voor hoe een boekhandel als Dekker van de Vegt opereert, met al die evenementen, elke dag weer. Dat vind ik fascinerend.’

‘En aan de andere kant van het spectrum heb je bijvoorbeeld Bruna, dat ook weer heel goed bezig is: Bruna is op een slimme manier in het gat van V&D gesprongen, met de Backto-School-markt. Daar hebben wij direct profijt van, omdat we altijd nog minimaal één schoolagenda van een YouTuber per jaar uitbrengen. Hoe lang dat nog zo blijft, weet ik niet: schoolagenda’s zijn een krimpende markt, ze zijn alleen nog in de eerste klas van de middelbare school verplicht.

Daarna maakt iedereen gebruik van een systeem als Magister op de smartphone en heeft niemand nog een agenda nodig.’ Maar bij de pakken neerzitten doen de gebroeders Klap zeker niet: ‘Er is nog zoveel moois om uit te geven!’ 

‘Het boek is en blijft een van de mooiste cadeauartikelen’

gaan: wij hebben nog geen reputatie op het gebied van dit soort kinderboeken. Dus hebben wij veel aandacht besteed aan de marketing: we hebben een presentatie georganiseerd met Ajax-voetballer Joël Veltman en ook Nick Schilder van Nick en Simon, een hele goede schaker, deed mee met de

Koffiehoekjes Ziet Klap, als relatieve buitenstaander, nog aspecten in de boekenbranche die zouden moeten veranderen? Dingen uit de mediasector waarvan het boekenvak zou kunnen leren? Klap denkt even na. Eigenlijk is hij wel positief over de ontwikkelingen in het vak. ‘Ik geloof heel erg in print. Ik denk

juni 2019  jaargang 186

35

BOEKHANDEL

Ondernemersvisies van boekhandelaren onderzocht

OP ZOEK NAAR SUCCES

Wetenschappelijk onderzoek naar boekhandels heeft zich tot op heden vooral gericht op hun geschiedenis en hun positie binnen het boekenvak of op het succes van individuele boekhandels die ter ere van een jubileum een boek uitgeven. In haar onderzoek Op zoek naar succes. Het ontbreken van isomorfisme bij de fysieke boekhandel in Nederland verklaard aan de hand van institutional logics, waarvoor ze van de jury van de Tiele-scriptieprijs een eervolle vermelding kreeg, slaat Anne-Loes Boon een andere weg in. Ze deed uitgebreid onderzoek naar de verschillende manieren van ondernemen in het huidige boekhandelsveld en de achterliggende motivaties.

Tekst Anne-Loes Boon

In 1983 stellen sociologen Paul DiMaggio en Walter Powell in een invloedrijk wetenschappelijk artikel (*) dat organisaties binnen een specifiek veld steeds meer op elkaar gaan lijken naarmate het veld langer bestaat en meer is gevestigd.

Dit noemen zij isomorfisme. Een van de oorzaken hiervan is volgens hen onzekerheid: organisaties die niet zeker zijn van hun positie gaan succesvolle concurrenten imiteren, om zo hun overlevingskans te vergroten. Daardoor bewegen alle organisaties zich steeds meer richting dezelfde manier van ondernemen.

Een organisatorisch veld in Nederland dat de afgelopen jaren onzekere tijden heeft gekend, is het veld van de fysieke boekhandel. De totale omzet daalde in deze sector van 662,8 miljoen euro in 2010 naar 541 miljoen euro in 2018.

Opvallend is dat, in tegenstelling tot wat de theorie van DiMaggio en Powell

36

veronderstelt, er bij de fysieke boekwinkels in Nederland juist geen homogeen veld is ontstaan. Dat blijkt uit een analyse van de succesverhalen van 190 boekverkopers die werden gebundeld in het boek Zonder bezielde boekverkopers schrijven wij in het ijle. De Koninklijke Boekverkopersbond overhandigde dit in 2016 aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kader van een pleidooi voor de Wet op de vaste boekenprijs.

Deze verhalen, aangevuld met interviews, laten zien dat er in het huidige veld van boekhandels drie verschillende typen verkopers te onderscheiden zijn.

Deze typen zijn geduid aan de hand van zogenaamde institutional logics. Een institutional logic is een combinatie van overtuigingen en idealen die kan verklaren waarom een persoon of organisatie handelt zoals hij handelt. Boekverkopers blijken voornamelijk te handelen vanuit

www.boekblad.nl

Figuur 1. Institutional logics door de jaren heen.

een market logic, een profession logic of een community logic.

Kort samengevat ziet iemand die handelt vanuit een market logic, winst maken als het meest belangrijke doel. Alle werkzaamheden zijn erop gericht het bedrijf zo efficiënt mogelijk te laten draaien, waardoor zoveel mogelijk geld wordt verdiend. Bij een profession logic staan expertise en professionaliteit juist voorop. Dit type ondernemer wil vooral worden geassocieerd met de hoge kwaliteit van zijn handel en een goede reputatie is hierbij belangrijk. Geld verdienen is uiteraard ook een doel, maar niet ten koste van alles. Hetzelfde geldt voor iemand die handelt vanuit een community logic. Dit type ondernemer staat bekend als iemand die de waarden en ideologieën van de gemeenschap hoog in het vaandel heeft. Doel is om, met elkaar, de gemeenschap zo goed mogelijk te laten draaien en hier met de onderneming een bijdrage aan te leveren.

Opvallend bij de fysieke boekhandel is dat er nooit volledig vanuit één van de drie logics wordt gehandeld. Nagenoeg altijd is er sprake van een combinatie, maar doorgaans voert één van de drie de boventoon. Dit leidt tot de situatie zoals (historisch) uitgebeeld in Figuur 1.

Geen van de boekverkopers bevindt zich dus in een van de uiterste hoeken van de piramide en geen bevindt zich in het midden. Hoe kan dat?

Het antwoord op deze vraag heeft te maken met verschillende eisen die vanuit het veld aan een boekhandel worden gesteld. Al sinds zijn vroege bestaan heeft de boekhandel te maken met een spanning tussen financiële en culturele

doelen. In de basis is de boekverkoper natuurlijk een handelaar die genoodzaakt is ervoor te zorgen dat hij genoeg geld binnenhaalt om te kunnen blijven bestaan. En dus is een minimale variant van de market logic altijd nodig. Maar ook culturele doelen spelen een grote rol. De Wet op de vaste boekenprijs laat dat duidelijk zien. Deze wet houdt vrije marktwerking tegen, wat de boekverkopers de mogelijkheid biedt met de winst van bestsellers ook minder goedverkopende, maar wel cultureel waardevolle, boeken in te kopen en onder de aandacht te brengen van het lezerspubliek.

Opvallend is dat het culturele doel ook een nieuw gezicht heeft gekregen. Sinds het einde van de twintigste eeuw en het begin van de eenentwintigste eeuw wordt steeds meer gefocust op de gemeenschap waarin een boekhandel zich begeeft en de bijdrage die de boekhandel aan deze gemeenschap kan leveren: steeds meer boekhandels hebben een restaurant of koffiehoek, organiseren evenementen en initiëren of steunen lokale initiatieven. Hoewel dit historisch gezien niet per se nieuw is, wordt er de laatste jaren naar buiten toe wel steeds nadrukkelijker op ingezet.

Een boekverkoper moet dus aan verschillende eisen voldoen en dat levert een spanningsveld op. De eisen zijn namelijk strijdig met elkaar: in het veld heerst de overtuiging dat een overmatige focus op financiële doelstellingen een negatief effect heeft op culturele doelstellingen. Het kan ten koste gaan van je geloofwaardigheid. Boekverkopers gaan daarom op zoek naar een goede mix en creëren ieder voor zich

een combinatie van logics aan de hand van eigen wensen, overtuigingen en idealen. Zo blijft een homogeen veld uit.

Wellicht voelt dit voor boekverkopers zelf niet direct aan als iets unieks: natuurlijk moet er op het financiële aspect worden gefocust en natuurlijk wordt ook een belangrijke bijdrage aan cultuur geleverd. Maar wetenschappelijk gezien is dit dus niet logisch. Als een veld onder druk staat, zou je verwachten dat het gehele veld zich richting één specifieke plek in de piramide uit Figuur 1 beweegt. Wellicht nog steeds met een combinatie van de drie logics, maar dan wel allemaal in dezelfde verhouding. Dit onderzoek laat zien dat ondernemers die onder druk staan, de situatie ook juist naar hun eigen hand kunnen zetten als er vanuit het veld verschillende dingen van hen worden verlangd. Interessant zou zijn om over een aantal jaren na te gaan of de driehoek er nog steeds hetzelfde uitziet, of dat wellicht toch een bepaald type boekverkoper de echte ‘overwinnaar’ is geworden.

De grote vraag tot slot is natuurlijk: hoe zouden de resultaten van dit onderzoek eruitzien als de Wet op de vaste boekenprijs wegvalt? Alle uitspraken zijn immers gedaan op het moment dat de boekhandelaar, gewenst of misschien soms ook ongewenst, beschermd wordt door de wet. De onderzoeksresultaten laten weliswaar zien dat boekverkopers het nagenoeg allemaal belangrijk en noodzakelijk vinden dat aan zowel financiële als culturele doelen aandacht wordt besteed, maar op het moment dat deze wet wegvalt, stelt dat boekverkopers in staat harder te concurreren. Dat

juni 2019  jaargang 186

betekent onherroepelijk een grotere rol voor de ‘market logic’ en kan er toe leiden dat het steeds lastiger wordt om aan de culturele doelen gehoor te geven.

De afgelopen jaren heeft onderzoek met betrekking tot het effect van de wet zich vooral gericht op de boekwinkels: maken zij hun ‘taken’ waar en kan dit worden bewezen? Ook dit onderzoek heeft zich op de boekhandel gericht en laat zien dat de culturele doelen op dit moment belangrijk én noodzakelijk worden gevonden door de huidige boekverkopers. Daarnaast werd recent de waarde die consumenten hechten aan de fysieke boekhandel nogmaals bevestigd in het onderzoek Impact van het boek van KVB Boekwerk. Een belangrijke vraag die tot op heden echter nog onbeantwoord blijft, is: zouden consumenten in Nederland hun boekverkoper om deze waarden trouw blijven als ineens een vrije marktwerking ontstaat?

Het antwoord hierop zou kunnen uitwijzen of de driehoek zoals in Figuur 1 bestaansrecht behoudt, of dat boekverkopers bij het eventueel wegvallen van de wet steeds meer genoodzaakt zullen zijn zich richting de top van de piramide te bewegen. 

Anne-Loes Boon werkt als projectleider bij de CPNB. De volledige tekst van haar scriptie is te lezen via https://bit. ly/2K4WjZq. * DiMaggio, P.J., & Powell W.W. (1983). The iron cage revisited: Collective rationality and institutional isomorphism in organizational fields. American Sociological Review, 48(2), 147-160.

37

VAKLITERATUUR

Felicitas von Lovenberg over lezen en leescultuur

Foto: ©Slavica

Het boek terugbrengen als cultureel kompas

Ook een uitgeverij heeft de verantwoordelijkheid om lezen te promoten, vindt Felicitas von Lovenberg. De Duitse uitgeefster schreef Lezen in tijden van Netflix om argumenten aan te dragen in de strijd tegen ontlezing.

Tekst Maarten Dessing

F

elicitas von Lovenberg koestert geen illusies. De uitgeefdirecteur van Piper Verlag weet ook wel dat een boek over het belang van lezen alleen wordt gelezen door mensen die daar toch al van zijn overtuigd. Toch is het volgens haar belangrijker dan ooit om Lezen in tijden van Netflix te publiceren. ‘Het is goed om onszelf eraan te herinneren waarom we lezen, zodat we daar gewapend met argumenten met anderen vaker over kunnen praten.’

In het eerste deel van haar boek, dat vorige maand in Nederlandse vertaling verscheen en de aanleiding was voor een debat tijdens Bookstore Day in boekhandel Broese (Utrecht), somt ze alle redenen op om te lezen. Lezen is goed voor je gezondheid. Lezen stimuleert je kritisch vermogen. Lezen heft je eenzaamheid op. Enzovoort. In de andere twee delen geeft ze enkele persoonlijke bespiegelingen rond vragen als waar te lezen, of je moet kiezen voor papier of digitaal, en waarom het bezit van een eigen bibliotheek zo’n genot geeft.

‘De oorspronkelijke Duitse titel is Gebrauchsanweisung fürs Lesen (‘Gebruiksaanwijzing voor het lezen’), vertelt ze aan de telefoon vanuit München. ‘Dat

38

komt omdat het onderdeel is van een serie waarvan de delen allemaal zo heten. Deze serie van Piper bestond vorig jaar veertig jaar. We wilden voor het jubileum een bijzonder deel brengen. Toen ik dit idee kreeg, besefte ik onmiddellijk hoe noodzakelijk het is dit boek te maken. Juist in deze tijd.’

Want ook in Duitsland is de ontlezing enorm. Een jaar geleden presenteerde de overkoepelende branchevereniging Börsenverein des Deutschen Buchhandels een rapport met de veelzeggende titel Boekenkopers – Quo vadis?.

Daaruit bleek dat het aantal Duitsers dat A-boeken kocht, was gedaald van 54 procent van de bevolking in 2012 naar 41 procent in 2017. Anders gezegd: de boekhandel verloor in zes jaar tijd 7,3 miljoen klanten.

‘Iedereen wist wat de olifant in de kamer was’, zegt Von Lovenberg.

‘Iedereen heeft er namelijk ervaringen mee. Ik ook. Een jaar of acht geleden was het nog heel normaal om tijdens diners te praten over boeken en naar huis te gaan met ideeën voor wat je nu wilde gaan lezen. Nu praat men alleen over tv-series, politiek, opera’s. Ook al zit je met z’n tienen aan tafel: het gaat niet over boeken. Door deze studie kon

www.boekblad.nl

iedereen opeens de olifant zíén.’

Het onderzoek zette een proces in gang om het boek terug op de kaart te zetten – een proces waar Von Lovenbergs boek in zekere zin onderdeel van is.

‘Van het ontwikkelen van digitale hulpmiddelen om mensen te helpen bij het vinden van hun volgende boeken tot het aanboren van nieuwe doelgroepen door boekhandels, er werd opeens van alles in gang gezet door uitgeverijen, boekhandels en de branchevereniging’, prijst zij de spirit in het vak.

Met succes. In 2018 groeide het aantal boekenkopers met 300.000 mensen, een stijging van 1 procent. ‘Al heeft dat ook te maken met een groeiend besef bij mensen dat, zoals Zadie Smith schreef, sociale media meer kapot hebben gemaakt aan de cultuur dan in de eeuwen daarvoor is opgebouwd. Steeds meer mensen beseffen dat ze een bevredigender leven leiden als ze hun telefoon een paar uur per dag terzijde leggen en een boek pakken.’

Von Lovenberg wil het boek terugbrengen als cultureel kompas door aan te sluiten bij de hedendaagse zoektocht van zelfverbetering. ‘Er is zoveel aandacht voor het verbeteren van je gezondheid, fitheid, levensverwachting

en meer. Waarom niet laten zien dat boeken hetzelfde doen – wat nog maar een paar jaar uit onderzoek bekend is? Zodat mensen eerst naar de sportschool gaan voor hun fysieke gezondheid en daarna een boek pakken voor hun geestelijke gezondheid.’

Beter dan te wijzen op de zeggingskracht en schoonheid van poëzie, vindt zij, kun je mensen overtuigen een boek te proberen door uit te leggen dat lezen helpt ter voorkoming van depressies.

‘Dat zal hen eerder over de streep trekken om toch dat boek te pakken – ook al is het een thriller. En als een paar mensen die de gewoonte oppikken vervolgens ook de diepte en het plezier van poëzie ontdekken, wat altijd een minderheid zal zijn, is dat meegenomen.’

Daar komt bij dat mensen veel meer dan vroeger bewust zijn van wat ze lezen op welk moment. ‘Zoals je soms naar een restaurant met misschien een Michelin-ster gaat en soms gewoon een Frankfurter Bockwurst wil bij een kiosk, zo wil de lezer de ene keer een lekkere thriller, de andere keer een boek waar je moeite voor moet doen. Het idee dat er een bepaalde hiërarchie is waaraan je je hebt te houden, is verdwenen.’

der dan het is. Boeken hebben tegenwoordig maar een kort leven. Verkopen ze niet direct, dan verdwijnen ze snel uit de winkel. Dus je moet veel beter dan vroeger uitkienen wanneer je welke titel brengt.’

Daarnaast dienen uitgeverijen te experimenteren met de inhoud om aansluiting te vinden bij de moderne consument. Als die door Netflix en digitale leesplatformen gewend raakt aan series en kortere teksten, moet je de mogelijkheden onderzoeken van serialization en shortform fiction. ‘Alleen: niet om het experimenteren zelf. Je moet als uitgever brengen waar je zelf echt in gelooft, anders prikt de consument daar direct doorheen.’

Vervolgens heeft de uitgeverij de verplichting meer marketinginspanningen te doen dan voorheen. Niet alleen voor het eigen fonds. ‘Zo hadden we in München, de stad met de hoogste concentratie uitgevers van Duitsland, een soort open deur-week. Zeven avonden op rij nodigde steeds één uitgeverij lezers uit om kennis te maken. Van licentieverkopers tot omslagontwerpers: iedereen vertelde wat hij deed. Dat was erg leuk en succesvol, met zo’n honderd bezoekers per avond.’

Het belangrijkste vindt Von Lovenberg dan ook dat mensen het plezier van lezen (opnieuw) ontdekken. Dat begint al in het onderwijs, dat niet te veel nadruk moet leggen op het analyseren van meesterwerken die voor leerlingen nog te moeilijk zijn. Gelukkig ziet ze dat ook in Duitsland veranderen. ‘Mijn zevenjarige zoon is net begonnen met lezen. Hij heeft via school toegang gekregen tot Antolin: een computersysteem waarin duizenden boeken zijn opgenomen. Hij kan die lezen, daarna een quiz daarover doen, maar ook een eigen leesplank bijhouden. Hij vindt het geweldig. Dus ja, zo krijgt hij vanzelf gevoel en liefde voor het product boek.’

Maar ook uitgeverijen als Piper Verlag hebben een verantwoordelijkheid, vindt ze. Om te beginnen door hun werk goed te doen: geweldige boeken maken en daar een zo groot mogelijk publiek voor vinden. ‘Dat klinkt vanzelfspreken-

Vooral luisterboeken promoten het lezen, denkt Von Lovenberg. ‘Ze vergroten de mogelijkheden om te lezen. Je kunt immers luisteren tijdens het koken of autorijden. Voor het eerst in de geschiedenis kun je multitasken tijdens het lezen. En al is dat niet hetzelfde als lezen: als je naar Madame Bovary luistert, heb je wel degelijk dat verhaal meegekregen.’

Maar het sterkste argument voor het luisterboek is: luisteraars zijn minder kritisch dan lezers. ‘Vergelijk de online recensies van consumenten van de papieren versie en het luisterboek van dezelfde tekst. De eerste zijn altijd wat negatiever. Dat komt omdat lezen een grotere inspanning vereist. Je vraagt je daarom sneller af: is dit boek wel deze moeite waard? Maar door de positieve ervaring van het luisteren, ga je het ook sneller nog een keer doen.’

Of het e-boek een soortgelijke marktverbredende kracht heeft, betwijfelt

juni 2019  jaargang 186

ze. De keuze voor papier of digitaal, schrijft ze in Lezen in tijden van Netflix, valt in het voordeel van de eerste uit.

Wie van papier leest, begrijpt de tekst beter en onthoudt hem ook langer.

Bij gebrek aan fysiek object, inclusief persoonlijke vingerafdruk vanwege de achtergelaten gebruikssporen als een vlek of ezelsoor, vervluchtigt de inhoud razendsnel. Wil je dan nog meer lezen?

‘Bovendien blijkt dat kinderen die een eigen bibliotheek aanleggen, later ook lezers worden. Of een e-boekbibliotheek hetzelfde effect zal hebben, is moeilijk te zeggen. Maar het risico bestaat wel dat de huidige e-boeken, net als de VHS-banden van weleer, ooit onleesbaar worden. Nee, wat dat betreft is het gunstigste effect van e-boeken dat uitgeverijen hun papieren uitgaven mooier zijn gaan maken. Zodat een eigen bibliotheek nog begeerlijker wordt.’ 

Felicitas von Lovenberg, Lezen in tijden van Netflix.

Een gebruiksaanwijzing.

Uitgeverij Cossee – € 17,50.

139 pagina’s.

ISBN 9789059368446.

39

RECENSIES

Nieke Willemsen over:

Andere werelden

Nienke Willemsen van de Literaire Boekhandel in Utrecht is onmiskenbaar een literatuurliefhebber, maar ze is afgestudeerd als sociaal geograaf. Die achtergrond komt samen met de liefde voor literatuur als ze leesclubs voorbereidt.

Mijn gezin is er inmiddels aan gewend. Elke zes tot acht weken ben ik een aantal dagen niet of nauwelijks aanspreekbaar. Met ongekamde haren, in joggingbroek en oude trui duik ik een weekend lang in een boek. Er wordt niet gekookt (in elk geval niet door mij), verjaardagen en familiebezoek gaan aan mij voorbij en ook de buurtborrel sla ik over… Ik zit opgesloten op mijn studeerkamer met boek, laptop en een stapel printjes van recensies en interviews om DE LEESCLUB voor te bereiden.

Zo’n vijftien jaar geleden zijn we begonnen met de leesclub: een vaste groep van ongeveer 28 leden, die verdeeld over twee avonden regelmatig bij elkaar komt in de boekhandel om een boek te bespreken. Over het algemeen bespreken we nieuwe titels en jaarlijks in elk geval één klassieker.

40

Al vele jaren leid ik deze leesclub samen met een van mijn collega’s.

We proberen verder te kijken dan ‘ik kon me niet inleven in de hoofdpersoon’ en dagen de leesclubleden uit om onder woorden te brengen wat ze nou echt van een boek vinden en vooral ook waarom ze dat vinden.

Vanuit de boekhandel bereiden we deze avonden dus zeer grondig voor. Opgesloten in mijn studeerkamer probeer ik het boek te doorgronden, de tekst te analyseren en structuren en ‘kapstokjes’ te vinden. En..., misschien wel het leukste om te doen, ik probeer het boek in een geografische en historische context te plaatsen.

Ik groeide op in een huis vol boeken. Grote boekenkasten in alle kamers van het huis met vooral literatuur. Op de ruggen namen als Hamsun, Tournier of Thoreau, namen die me als tienjarige niks

www.boekblad.nl

zeiden maar die wel intrigeerden en naar me lonkten. Hoewel de liefde voor boeken op die manier nadrukkelijk werd aangeboden en lezen erg gestimuleerd werd, was literatuur niet de basis van mijn opvoeding. Mijn vader is ornitholoog en mijn ouders reisden veel; daarmee lag de nadruk in ons gezin vooral op het ontwikkelen van een oprechte interesse voor de natuur en de wereld buiten ons fijne huis in een klein Betuws dorp. Grootgebracht met die interesse voor de wereld om me heen koos ik uiteindelijk niet voor een literatuur- of talenstudie maar voor de studie Sociale Geografie.

In de boekhandel wordt daar door klanten nog wel eens met verbazing op gereageerd: ‘Maar je weet zoveel van boeken, heb je geen Nederlands of literatuur gestudeerd?’.

Bij literatuur gaat het natuurlijk vooral om de taal en het verhaal.

Het gaat om hoe goed, mooi of poëtisch een boek is geschreven en of het verhaal ontroert, boos maakt, je laat lachen. Maar literatuur neemt je ook mee naar een andere wereld en juist dat maakt het voor een sociaal geograaf zo interessant!

Neem bijvoorbeeld ‘Shaker Heights’, het stadje waar Celeste Ng haar roman Kleine brandjes overal situeerde. Zoekend naar informatie over het boek kwam ik erachter dat dit een echt bestaand stadje is, een volledig geplande gemeenschap die als een soort sociaalgeografisch experiment begin vorige eeuw is ontwikkeld en gebouwd.

Ook verloor ik mezelf bij de voorbereiding van de bespreking van Blindganger van Michael Ondaatje in oude kaarten van Londen, in het netwerk van de oude Londense waterwegen, in beeldmateriaal van de oude kruitfabriek en in de informatie die ik vond over Britse spionage en over windhondenraces in Engeland net na de Tweede Wereldoorlog.

Op mijn zolderkamer dwaal ik zo uren door oude steden en berggebieden of over historische slagvelden. Al dat materiaal vormt, natuurlijk met het verhaal zelf, de basis van onze leesclubavonden.

Inmiddels is het zo dat ik me op die avonden al bijna niet meer kan vertonen zonder plattegrond, kaarten of ander beeldmateriaal.

Komend weekend is het weer zover… Dan duik ik weer in een boek, boven op zolder, in mijn studeerkamer. Met hulp van mijn laptopje en een kaart van Oostenrijk ga ik op zoek naar het dorpje Mondsee aan de voet van de Drachenwand, probeer ik niet alleen taal en verhaal te doorgronden maar ook het dorp, de bergen en de tijdsgeest. Ook kijk ik al uit naar het volgende boek; mijn volgende reis. Dan mag ik op roadtrip van New York naar Arizona op zoek naar de ‘verloren kinderen’ en de verhalen en echo’s van de laatste Apachen. Literatuur is een groot avontuur! 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Anthoni Fierloos van boekhandel Paard van Troje (Goes):

Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke):

Het langverwachte derde boek over de familie uit Elverdinge. Het eerste was Verzonken jongen en het tweede de bestseller Meester Mitraillette. Wat mij betreft is dit derde boek het beste dat Vantoortelboom tot nu toe heeft geschreven. Na de ellende van de Eerste Wereldoorlog moet hoofdpersoon Victor Vanheule naar Amerika. Hij komt daar niet aan, maar belandt in de Ierse burgeroorlog. Beginnend met een quote van Victor: ‘Ik ben weggelopen van mijn land, liefde en leven, als een hond van zijn stront’ is dit boek zeker tragisch te noemen. De personages zijn niet bepaald voor het geluk geboren.

Afhankelijk van de persoon die spreekt is het boek geschreven in het Vlaams en het Nederlands. Het verhaal is meeslepend tot het eind, waarbij je jezelf tien pagina’s voor het eind afvraagt of je wel moet doorlezen….Dat doe je natuurlijk wel en het boek laat je vervolgens geheel hulpeloos achter.

Ik ben blij dat uitgeverij Cossee De biecht van Marianne Philips weer uitgegeven heeft. In armoede geboren, kent de schrijfster weinig stabiliteit in haar leven. Ze verblijft langere tijd in de Valeriuskliniek in Amsterdam. Mede door haar ervaringen daar is dit boek ontstaan. De hoofdpersoon verblijft in een psychiatrische kliniek en vertelt in één lange monoloog haar levensverhaal aan de zwijgende nachtzuster.

Als oudste kind in een gezin met tien kinderen bestaat haar leven uit vuile vaat, luiers, flesjes en een vreselijk lompe rieten kinderwagen die gereden moet worden. Ze komt terecht in een naaiatelier en valt op door haar schoonheid. Relaties verdiepen niet omdat ze die alleen als kans ziet om zichzelf te profileren.

Ze werkt zich op tot zakenvrouw en vindt nieuwe relaties die haar iets kunnen bieden, maar eenzaamheid wordt een onderdeel van haar leven. Als blijkt dat ze niet in verwachting raakt en veroudering optreedt, slaat de jaloezie toe. Het boek gaat diep en laat niet los.

JAGERSMAAN JAN VANTOORTELBOOM (ATLAS CONTACT, € 21,99)

DE BIECHT MARIANNE PHILIPS (COSSEE, € 20,99)

juni 2019  jaargang 186

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

De nieuwe Ian McEwan

Machines zoals ik

Mieke van Dooren van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam):

André Stikkers van boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch):

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam):

Jacinthe Sykora van boekhandel Van Someren & Ten Bosch (Zutphen):

Aquila is een wijk in Siena (Italië) waar Nika niet meer mag komen, als ze de onbegrijpelijke aantekeningen in haar eigen handschrift moet geloven. Twee dagen en nachten zijn uit haar geheugen gewist, maar dat er iets verschrikkelijks is gebeurd, is duidelijk. Haar huisgenote Jenny wordt dood aangetroffen en Nika wordt verdacht van moord. Dwalend door de stad gaat ze op zoek naar aanwijzingen om haar onschuld aan te tonen, met hulp van een vriend, Stefano. Intussen twijfelt ze aan iedereen en aan zichzelf.

Nika weet dat haar cryptische aantekeningen haar enige uitweg zijn. Als ze die tenminste kan uitleggen aan commissaris Fiorese.

Poznanski heeft na Erebos en Layers opnieuw een weergaloos spannende youngadultthriller geschreven, vol symboliek en duistere krachten. Het verhaal is door de moord behoorlijk heftig: 15+ lijkt me een duidelijke indicatie. Goed vertaald door Esther Ottens.

Lucas Hirsch heeft de laatste twaalf jaar de aandacht op zich gevestigd met vier dichtbundels. In februari verscheen zijn debuutroman De Weinigen – Of de bankier in de buik van het beest bij de kleurrijke uitgeverij In de Knipscheer. Deze vlotte, in bondige zinnen geschreven, stijlvolle roman smaakt naar meer. Her en der trakteert Hirsch ons op mooie taalvondsten waarin we duidelijk de poëet herkennen. De roman schetst de onverkwikkelijke financiële wereld en haar praktijken. Deze omgeving heeft vergaande invloed op het privéleven van de hoofdpersoon Jonas Staal.

Staal is intelligence officer tijdens de financiële crisis van 2008. Zijn onderzoeken brengen ons naar de diepste krochten van de financiële wereld. Hier voelen we ons inderdaad als ‘de bankier in de buik van het beest’. De roman geeft een gezicht aan de wereld die Joris Luyendijk schetst in zijn boek Dit kan niet waar zijn.

Ik lees graag boeken over geschiedenis. In tegenstelling tot veel andere nonfictielezers heb ik nooit veel gehad met het onderwerp Tweede Wereldoorlog; liever lees ik over de Renaissance en Rusland. Voor boeken over specifieke onderwerpen heb ik ook een zwak. Volgens mij is dat ooit begonnen met het boek van Kurlansky over de kabeljauw. Hij is de koning van de monohistorie (een zelfverzonnen, maar toepasselijke benaming.) Wat mij betreft is Kassia St Clair dan de koningin van dit genre.

Veel boekhandelaren kennen vast Het geheime leven van kleuren nog. Sinds kort is De gouden draad verkrijgbaar: een fascinerende geschiedenis van textiel, inclusief de invloed daarvan op taal.

Verwacht geen volledig overzicht maar geniet van de rijkdom aan verhalen en weetjes. Wederom prachtig uitgegeven door uitgeverij Meulenhoff; gebonden en goud op snee.

Afrit Akersloot is een stevig lesje beter observeren. In deze bundeling van verhalen uit NRC Handelsblad ontdekken Houtekamer en Schravesande het Nederland waar je altijd wel komt, maar nooit echt goed kijkt.

‘Als je maar lang genoeg ergens rondhangt’, schrijven ze, ‘blijkt het normale bijna altijd knotsgek te zijn’.

Zo verkennen ze de wereld van Van der Valk-hotel Akersloot aan de A9: ‘Een plek voor iedereen. Voor de vertegenwoordiger die zijn relaties warm houdt, voor de directeur die zijn secretaresse warm houdt, [...] voor de kinderen uit de buurt die zwemles krijgen in het zwembad, en voor de Duitse saunamannen die ondanks die zwemles én het waarschuwingsbordje én een sloot ontstelde ouders langs de kant, weigeren een zwembroek aan te trekken.’

Een bijzonder boek boordevol prachtige observaties voor wie de grijze plekken op de kaart wil leren kennen.

DE GOUDEN DRAAD KASSIA ST CLAIR (MEULENHOFF, € 24,99)

AFRIT AKERSLOOT CAROLA HOUTEKAMER & FREEK SCHRAVESANDE (ATLAS CONTACT, € 19,99)

AQUILA URSULA POZNANSKI (LEMNISCAAT, € 19,95)

42

DE WEINIGEN LUCAS HIRSCH (IN DE KNIPSCHEER, € 18,50)

www.boekblad.nl

‘Meesterlijke nieuwe roman’ Financial Times

www.deharmonie.nl

In de boekhandel € 24,90

juni 2019  jaargang 186

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:   

Staat 4 weken online op boekblad.nl Wordt gedeeld op onze sociale media Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

