Boekblad #4 april 2019

JAARGANG 186 APRIL 2019

4

Vakblad voor het boekenvak w ww.boek blad.nl

George Steur (Bruna)

‘ LEZEN IS ONS DNA’ april 2019  jaargang 186

00

Wij drukken ook fotografieboeken

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgaven: Van Duuren Media | www.vanduurenmedia.nl

INHOUD

IN DIT NUMMER:

18

Nieuwe strategie Libris/Blz. Hoe verleid je de online klant?

12

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede over: ‘Samen’

08 Over het nieuws

24

George Steur (Bruna):

‘Lezen is ons dna’

Studie KVB Boekwerk Wat is de impact van het boek?

Erno Eskens, Manon Sikkel, Joost Jonkers

23 Column

Marjoleine Wolf: Sociaal zijn

28 Uitgeverij Koppernik

‘Mooi verzorgde lefgozerij’ in de boekhandel

36 Vakliteratuur

Herinneringen van Ad ten Bosch : De IJssel stroomt feller dan de Amstel

38 Savannah Bay

32

Boekenweekverhaal ‘De moeder, de boekwinkel’

40 Boekverkoper schrijft

Brexit Wat staat het boekenvak te wachten?

Lot Douze (boekhandel Over het water, Amsterdam) over: Ongelijk bekennen

41 Boekverkopers lezen Recensies

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres

4

Medewerkers aan dit nummer Maarten Dessing, Lot Douze, Erno Eskens, Walter Jansen, Sandra de Jong, Joost Jonkers,Thijs Joores, Hans van der Klis, Inge Roos, Merijn Schipper, Manon Sikkel, Enno de Witt, Ingeborg van der Wielen, Marjoleine Wolf, Willly Wouters..

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl

Foto omslag Chris van Houts

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info€stipmedia.nl Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

www.boekblad.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2019 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementsprijzen 2019 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201.

ZZP- en studentenabonnement € 81. Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementsprijzen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

april 2019  jaargang 186

5

VOORAF

SAMEN Het was belangrijk nieuws in boekenland de afgelopen maand: de presentatie door KVB Boekwerk van drie rapporten over de impact van het boek en de boekhandel op de mens, de maatschappij en de economie. In dit nummer van Boekblad schenken we er uiteraard aandacht aan.

In een van de drie rapporten ging het onder andere over het begrip ‘burgerschap’ en de invloed daarop van het lezen van boeken. De onderzoekers omschrijven het als: ‘het waardenstelsel met bijbehorend sociaal gedrag dat bestaat uit rekening houden met elkaar, begrip hebben voor de ander, omzien naar elkaar’. Het is een onderwerp dat mij, en ongetwijfeld velen met mij, aan het hart gaat in een tijd waarin je soms het gevoel hebt dat polarisatie en een gebrek aan dialoog hoogtij vieren.

Hoe mooi is het dan om in dezelfde week waarin de KVBrapporten werden gepresenteerd ook dit boekenkunstwerk in Utrecht onthuld te zien worden. Kunstenaar JanIsDeMan maakte deze muurschildering waarin boeken uit allerlei culturen naast elkaar staan. Maar behalve dat het kunstwerk zelf het idee van ‘Samen’ uitstraalt, is ook de totstandkoming ervan een inspirerend staaltje burgerschap. De kunstenaar belde aan bij buurtbewoners en sprak voorbijgangers aan om naar hun favoriete boeken te vragen en diverse partijen ondersteunden het initiatief. En de voltooiing van het project werd gevierd met een borrel voor de buurt, bij het schilderij.

Boeken kunnen mensen bijeenbrengen, wie leest doet kennis op, verbreedt zijn horizon, vergroot zijn inlevingsvermogen en toont (meer) begrip voor anderen. Zonder actuele maatschappelijke kwesties en gevoelens te bagatelliseren, blijft elke poging de moeite waard die mensen wil verbinden en met elkaar in gesprek wil laten komen, hoe verschillend ook de achtergrond of opvattingen.

FOTO: JANISDEMAN

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

00

PS: Ik lees momenteel De boekhandel van de wereld. Drukkers, boekverkopers en lezers in de Gouden Eeuw (Atlas Contact, 2019).

Echt een aanrader. Het laat zien hoe cruciaal Nederlands (internationale) positie in de boekenwereld was in de roerige zeventiende eeuw. En hoe bepalend boeken waren voor de publieke opinie en de politieke betrokkenheid, veel meer dan in omringende landen. We staan hiermee in een bijzondere traditie. Een om te koesteren en op verder te bouwen.

www.boekblad.nl

april 2019  jaargang 186

00

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

ERNO ESKENS Per 1 mei uitgever Filosofie en Geschiedenis bij Boom Uitgevers Amsterdam CPNB-directeur Aendekerk kijkt al uit naar volgend Boekenbal ‘We worden ondermijnd door onze universiteiten, onze journalisten. Door de mensen die onze kunstsubsidies ontvangen en die onze gebouwen ontwerpen’, stelde Thierry Baudet in zijn overwinningsspeech. ‘En we saneren de NPO.’ Freek de Jonge wond zich hier zo over op dat hij tijdens het Boekenbal de openingsrede van Eveline Aendekerk onderbrak en een statement eiste. De kersverse CPNB-directeur was overrompeld, maar meldt op Boekblad.nl dat ze alweer uitziet naar het volgende bal. Zo’n incidentje hoort er gewoon bij en de kou tussen haar en Freek de Jonge is alweer uit de lucht. Ze heeft De Jonge gesproken, meldt ze op Twitter: ‘Boeken kunnen zorgen voor verbinding in de samenleving, en dat is nu belangrijker dan ooit. Daar zijn we het over eens en daar is de CPNB ook voor. En nu hup focus op de Boekenweek #eenboekkanzoveeldoen.’

Hup, en weer door. Een begrijpelijke reactie misschien, want

8

waarom zou de CPNB zich in een politiek debat laten zuigen? Toch is er een keerzijde. Als cultuurhoeders zich neutraal opstellen als de fundamenten van hun vak worden aangetast, dan dreigt onverschilligheid. De kunsten zijn door de andere partijen al om ideologische redenen gekort, nu zijn de NPO en ‘de linkse onderwijsboeken’ aan de beurt. Je kunt voorspellen dat daarna het Letterenfonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten in beeld komen. Als Baudet zijn droom gaat verwezenlijken, raakt dit het hele boekenvak.

Misschien was de ingreep van Freek de Jonge verkeerd getimed en onhandig. Maar zwijgen is dat ook. Laat de boekhandelaren daarom nu een statement maken.

Mijn voorstel: leg naast Baudets Aanval op de natiestaat – natuurlijk verkopen we dat boek – een stapeltje Wij zijn de politiek; het denken van Daan Roovers. De nieuwe Denker des Vaderlands neemt de klachten van burgers serieus, maar wapent ons tegelijk tegen populisme en struisvogelpolitiek: ‘Zelfbestuur kun je niet uitbesteden. Politiek is bij uitstek een zaak die je niet aan politici moet overlaten.’

Europees Parlement stemt voor nieuwe regels auteursrecht internet Het Europese Parlement heeft een wet aangenomen om het auteurs-

www.boekblad.nl

recht op internet beter te beschermen. Mooi, maar de wet is vaag.

‘Citeren, recenseren, karikaturiseren, parodiëren en pasticheren zijn toegestaan, wat nog interessante rechtszaken kan gaan opleveren over definities’, meldt Boekblad. Ben je bijvoorbeeld een dief als je honderd woorden overneemt op een digitale scheurkalender? Dit soort vragen beantwoordt de Europese wet niet. Daar gaan de nationale overheden over. En dat baart zorgen. Heldere richtlijnen rond het auteursrecht zijn er namelijk ook niet op nationaal niveau. Ondanks honderden pagina’s wetgeving en toelichting weet nog steeds niemand hoeveel woorden je mag overnemen in een boek of scheurkalender. Simpele vraag, toch geen antwoord.

We hebben daarom een heldere wet nodig. Iets in de trant van: als je meer dan 250 woorden letterlijk overneemt zonder je in dezelfde tekst in minimaal evenveel woorden tot het geciteerde te verhouden, moet je een x-bedrag per woord betalen aan de rechthebbenden.

Zo bescherm je auteurs, kunnen wetenschappers en journalisten teksten kritisch blijven bespreken en hoeven we geen factuur van een paar cent te sturen als iemand een klein wijsheidje van een ander op een (digitaal) scheurkalenderblaadje plempt. En o ja, wel even de bron vermelden natuurlijk.

Erno Eskens wordt uitgever Filosofie en Geschiedenis bij Boom Uitgevers Amsterdam Ik kan het bevestigen. Het is helemaal waar en het is me een grote eer. Het filosofie- en geschiedenisfonds van Boom is ronduit prachtig. Ik hoop er vanaf 1 mei een steentje aan bij te dragen. De combinatie van geschiedenis en filosofie is me op het lijf geschreven en ligt ook voor de hand. Geen filosofie zonder feiten en geen feiten zonder filosofische duiding.

MANON SIKKEL Kinderboekenschrijver, freelance journalist en sinds 10 april Kinderboekenambassadeur van Nederland Gottmer Uitgevers Groep neemt Big Balloon over Normaal gesproken volg ik overnames niet echt. Bij deze overname ligt het anders. Zo’n 25 jaar geleden was ik redacteur bij Uitgeverij Big Balloon. Het was mijn eerste echte baan en ik was uit vierhonderd sollicitanten gekozen. De reden dat ik was uitgekozen was dat de directeur, Cees de Groot, jarenlang hoofdredacteur van Donald Duck was geweest. Nu was hij directeur bij Big Balloon en zonder dat ik wist wie hij was, vertelde ik vol enthousiasme dat ik al sinds mijn zesde trouwe lezer van de Duck was. Mijn hart lag sowieso bij strips, dus ik was vreselijk trots dat ik daar mocht werken.

Op een dag zag ik een oproep voor een verhalenwedstrijd van

Gottmer. Ze zochten mensen die over reizen en koken wilden schrijven. Omdat mijn verhaal het enige leuke verhaal bleek, nodigde Gottmer me uit om te komen praten. Ze vroegen of ik een boek wilde schrijven. Natuurlijk wilde ik dat. En terwijl ik wegdroomde en dacht aan alle mooie verhalen die ik zou gaan schrijven, zei Gonnie, de redactrice bij Gottmer: ‘Een kookboek lijkt ons leuk.’

Ik schreef vervolgens zeven kookboeken en werkte overdag als redacteur bij een stripuitgeverij. Ik had nog geen idee dat die twee uitgevers op een dag samen zouden komen. En dat ik dan inmiddels kinderboekenschrijver zou zijn.

Gottmer en Big Balloon voelen een beetje als mijn vader en mijn moeder. Ik wens ze heel veel succes samen.

Manon Sikkel nieuwe kinderboekenambassadeur Het Nederlandse kinderboekenambassadeurschap is afgeleid van het Engelse Children’s Laureate. Toen ik gevraagd werd om de komende twee jaar ambassadeur te zijn, ontdekte ik dat Quentin Blake in Engeland de eerste Kinderboekenambassadeur was. In Nederland gingen Jacques Vriens, Jan Paul Schutten en Hans en Monique Hagen mij voor. Ik vind het dan ook een enorme eer dat ik hiervoor gevraagd ben.

Hoewel ik alle kinderboekenschrijvers in Nederland bewonder, vind ik wel dat er een waterscheiding is tussen hoogstaande kinderliteratuur en populaire kinderboeken.

De dag dat mijn benoeming bekend werd, schreef een recensent dat ik ‘makkelijk leesbare boeken’

april 2019  jaargang 186

schreef. Ik vermoed dat het was om aan te geven in welk kamp ik te plaatsen ben. Maar ik hou helemaal niet van die tweedeling.

Over mijn thema voor de komende twee jaar hoefde ik niet lang na te denken: lezen is wat ons samenbrengt. Het zijn de verhalen die ons verbinden. Met vroeger en nu.

En met elkaar. Ik hoop dat ik in de komende twee jaar ook de twee soorten kinderboeken bij elkaar kan brengen. Lezen is wat ons samen zou moeten brengen. Welk boek het ook is dat we lezen.

Wie wint de Woutertje Boekverkoperswedstrijd?

Wie maakt de beste Woutertje-etalage? Ik vind dat echt een geweldig initiatief. Sowieso vind ik dat etalages van boekwinkels wel wat meer aandacht mogen krijgen. Ik woon vlak bij de Linnaeus-boekhandel in Amsterdam en er gaat geen dag voorbij dat ik niet even in hun etalage kijk. Die wordt met zoveel liefde en aandacht ingericht. Ook de kinderboekwinkels in Nederland hebben vaak de mooiste etalages. Om een etalage te koppelen aan een prijs als de Woutertje Pieterse Prijs vind ik echt fantastisch.

Met terugwerkende kracht zou ik zelf wel zo’n etalage willen maken voor Lampje van Annet Schaap, de winnares van vorig jaar. Ik ben heel benieuwd wie de prijs voor de beste etalage wint natuurlijk!

9

Home Magazine Boekblad was erbij

JOOST JONKERS Wil met crowdfunding een abonnementsdienst op tweedehands Engelstalige boeken opzetten: Kingdom of Books Impact van het boek: boeken lezen is goed voor mens, samenleving en economie Iedereen die met boeken werkt/ van boeken houdt wist dit natuurlijk al lang. Dat de studie door KVB Boekwerk is gedaan en midden in de Boekenweek is overhandigd aan minister Van Engelshoven lijkt logisch. Je lift op deze manier mee op de aandacht die er al is en zo kan je meer ruchtbaarheid aan de publicatie verlenen.

Wat mij echter opvalt is dat Jurriaan Rammeloo van Boekwerk in het artikel stelt dat dit ‘overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven’ reden zou geven om de samenwerking met het boekenvak op te zoeken. Dit klopt natuurlijk gedeeltelijk wel, maar als ‘Koninklijke Nederlandse Slagers’ een onderzoek publiceert over de positieve impact die vlees op de maatschappij heeft, dan heeft dat minder invloed op derde partijen dan als een onafhankelijke organisatie dit onderzoek publiceert.

Ditzelfde geldt natuurlijk in meer of mindere mate voor een studie gepubliceerd door Boekwerk over het boekenvak, al zijn de drie onderzoeken zelf door onafhankelijke partijen uitgevoerd.

Het lijkt er vooralsnog op dat minister Van Engelshoven hier wel mee aan de slag gaat, dus mijn ongelijk in dezen heeft een kans bewezen te worden. Het is niet vaak dat ik hoop op mijn eigen ongelijk, maar ik ben vooral benieuwd

10

Vacatures Agenda

naar de impact die deze studie op bedrijven heeft, hetzij door de studie zelf, hetzij door de mogelijke aandacht vanuit de politiek.

Crowdfunding van start voor abonnement op tweedehands Engelse boeken Mijn leven bestond de afgelopen weken maar uit één ding: crowdfunding. Het klinkt als een leuk principe, mensen kijken naar je idee en als ze enthousiast zijn dan steunen ze je door middel van een investering. Het lastige hieraan is dat je mensen daadwerkelijk op de hoogte moet weten te brengen van je initiatief en nog lastiger, ze het initiatief daadwerkelijk moet laten steunen door alvast een product af te nemen, te investeren of een donatie te doen. Dit betekent dat je maar één ding doet, namelijk reclame maken.

De afgelopen weken heb ik persberichten geschreven en verstuurd, alle social media-kanalen gebruikt die ik maar kon bedenken en veel mensen die het ongeluk hebben dat ze als contact in mijn telefoon staan whatsappjes gestuurd over de crowdfunding.

Naast het onderhouden van contacten en toezeggingen krijgen voor je crowdfunding is er eigenlijk iets wat nog belangrijker is.

Namelijk dat mensen door gaan vertellen wat voor tof initiatief je eigenlijk hebt en zo moet het balletje gaan rollen.

Een eigen bedrijf starten is altijd spannend, zeker in de boekenwereld. Als je buiten de gebaande paden gaat en jezelf tussen reuzen als Bol.com en Bookdepository.com gaat plaatsen, kan je je afvragen of dat wel verstandig is. Gelukkig heb ik veel positieve berichten gehad en van veel mensen te horen gekregen dat zij me willen steunen. Voor wie benieuwd was waar

www.boekblad.nl

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD!

de crowdfunding ook alweer te vinden was: https://crowdaboutnow. nl/campagnes/kingdomofbooks.

Praat u graag mee over het laatste nieuws

‘Bol.com moet boekenaanbod cureren’ Maatschappelijke verantwoordelijkheid is een term die te pas en te onpas wordt gebruikt voor een onderbouwing van een mening, omdat deze term een positief aanzien heeft. Die kan afleiden van het daadwerkelijke punt dat gemaakt wordt.

Mooi verpakt in noemers als maatschappelijke verantwoordelijkheid wordt hier eigenlijk een aanval, hoe licht die ook lijkt, op de vrije handel in boeken en daarmee overdracht van kennis ingezet.

Iedereen heeft het recht een mening te hebben en deze te kunnen onderbouwen door toegang te hebben tot de beschikbare kennis, zelfs als deze mening tegen de gevestigde orde ingaat.

Nadenken over de manier waarop boeken over vaccinaties worden aangeboden en dat bespreekbaar maken is een positief iets, maar toegang tot kennis bemoeilijken of een ‘verbod’ is gevaarlijk voor een samenleving en zou alleen bij hoge uitzondering door de overheid, of een staatssecretaris, moeten worden gestimuleerd.

Ik ben een voorstander van vaccineren, maar mijn mening is net zo belangrijk als die van een ander.

Deze zou dan ook het recht moeten hebben zich te kunnen informeren over deze keuze, hierover na te denken en een tegengeluid te laten horen. Alle maatschappelijke verantwoordelijkheid ten spijt. 

Boekblad bent u altijd op de hoogte!

in het boekenvak? Met een abonnement op

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

p/m

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

Kortingscode: boekblad2018

maart 2019  jaargang 186

* Genoemde prijzen zijnzijn exclusief BTW. Dezeactie actieisisgeldig geldig t/m 1 maart *Genoemde prijzen exclusief BTW. **Deze t/m 1 juni 2019 2018

11

DE VISIE

George Steur (Bruna):

GEORGE STEUR

‘LEZEN IS ONS DNA’

1984 HTS Groningen 1991-1996 Country dealer & distribution manager, Acer Computer 1996-1999 Directeur Benelux & Nordics, Olivetti 1999-2002 Directeur Nederland, The Phone House 2000-2007 Director North West Europe, Group Commercial Director en Member of the Retail Board van The Carphone Warehouse plc (moederbedrijf The Phone House) 2007-2011 Internationaal directeur 20:20 Mobile (Brightstar Corp.)

2011-2017 Interim-manager, Retail en Franchise management en Digitale transformatie projecten 2017-heden Algemeen Directeur Bruna b.v.

‘Wat doe jij met je tijd?’ Onder die slogan positioneert Bruna zich opnieuw in de markt als dé plek waar je ontspanning vindt. Door explicieter te benadrukken dat lezen in het dna van Bruna zit, maakt de keten ook duidelijker dat het een boekhandel is. ‘En een heel grote in Nederland ook.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

G

eorge Steur trad in de zomer van 2017 aan als directeur van Bruna. De keten was in woelig vaarwater beland door aanhoudende verliezen en een intern conflict dat het vertrek inluidde van zijn voorganger Fred Zeegers. Toch was Steurs opdracht meer dan alleen puinruimen. Hij kondigde direct aan ‘nieuwe commerciële concepten te bedenken, het merk Bruna te ontwikkelen en de klanttevredenheid te vergroten’.

Later dat jaar kreeg Bruna ook nieuwe eigenaren.

PostNL en ING verkochten de boekhandelsketen aan de Shared Stories Group – de nieuwe overkoepelende naam voor een van de grootste concerns in het boekenvak dat Bruna, uitgeversgroep VBK en e-boekabonnementendienst Bookchoice omvat. Steur toonde zich direct enthousiast over de mogelijkheden die ontstonden door de samenwerking met deze strategische partners. Gezamenlijk zouden de partijen nóg beter inzicht krijgen in de boekenmarkt.

Niet toevallig is nu het moment gekomen om over het bedrijf te praten. Bruna lanceerde vlak voor de Boe-

12

www.boekblad.nl

april 2019  jaargang 186

13

DE VISIE

kenweek een grootscheepse campagne met onder meer drie verschillende tv-commercials. De nieuwe slogan ‘Wat doe jij met je tijd?’ was al eerder gelanceerd in de papieren folder, maar werd nu met maximale marketingkracht onder de aandacht van de klant gebracht.

De gedachte daarachter is dat Bruna de plek is waar je met onder meer boeken ontspanning, rust en afleiding kunt vinden.

Kerstbomen Waarom ging u twee jaar geleden in op het verzoek Bruna te leiden?

‘Ten eerste omdat het Bruna was. Bruna hoort thuis in het rijtje belangrijkste merken in Nederland. Tegelijk zag ik ruimte om dat merk mooier te maken. Dat werd bevestigd toen ik daarna uitvoerig werd geïnformeerd over de staat van Bruna. Hier moest veel gebeuren.’

Wat werd u dan verteld?

‘Bruna had bijna alle core-competenties geoutsourced. In mijn visie haal je daarmee de kracht van een organisatie weg. Je moet juist zelf vorm geven aan je formule.

Je moet zelf antwoord geven op vragen als: wat zet je neer? Hoe ziet de winkel eruit? Hoe voelt het voor de

klant? Bruna liet dat over aan externe partijen, waardoor het een bedrijf was geworden dat al heel lang deed wat het deed – sommige dingen goed, andere dingen minder – maar geen duidelijk beeld meer had van wat Bruna zou moeten zijn. Je ziet dan ook niet meer waar de kansen voor de organisatie liggen. Natuurlijk kun je bij het opnieuw positioneren van het merk, wat dringend nodig was, gebruikmaken van externe bureaus, klantenpanels en marktonderzoek, maar je moet de essentiële keuzes in eigen hand houden.’

Bruna deed voor uw komst toch wel meer dan routineus wat het altijd al deed?

‘Jawel. Maar daarin werd te extreem gedacht. Zo is geprobeerd kerstbomen, plantjes en bloemen te verkopen, dat laatste via een informatiezuil. Past dat logisch bij Bruna? Ik denk het niet. Je kunt niet van alles op de markt slingeren met alleen maar de gedachte: eens zien of het verkoopt. Zo werkt het niet. Volgens mij moet je eerst bedenken wat je wil zijn als merk en vervolgens aan de hand daarvan bepalen wat daar allemaal bij past. Uiteraard kun je dan ook aanpalende producten verkopen, maar die kunnen nooit te ver afwijken van het beeld dat de klant van het merk heeft.’

Het terugbrengen van de verliezen was vast de dringendste opdracht.

‘Inderdaad. Mijn eerste prioriteit was het maken van een plan om de zware verliezen die Bruna al jaren leed, om te buigen. Het eerste waar je in alle gevallen naar kijkt, zijn de kosten. Toen kwamen we er al snel achter dat er van alles anders kon worden bekostigd.

De outsourcing is er een onderdeel van, maar je kunt werkelijk aan van alles denken. Van dingen in de winkel tot aan lease-auto’s en de behuizing. Daarom praten we hier in Amsterdam Zuidoost nu in ons nieuwe hoofdkantoor tussen de verhuisdozen.’

Zat Bruna te ruim in zijn jasje?

‘Als je kosten bespaart, doet dat altijd ergens pijn. Maar outsourcing betekende ook dat we vele diensten binnen hebben gehaald. We hebben contracten opgezegd waarvan we vonden dat we die niet nodig hadden. Sommige diensten zijn we zelf gaan doen.’

‘CATEGORISERING MAAKT SAMENWERKING MET ANDERE PARTIJEN MAKKELIJKER’ 14

Ten tweede moest de omzet omhoog.

‘Ik zou zeggen: stabiliseren. We hebben verschillende categorieën. Sommige daarvan stijgen, andere dalen en in de mix wil je dat die stabiliseren. Dat is in de huidige markt al heel mooi. We hebben daarom per categorie gekeken naar de rol ervan en zo geïdentificeerd waar groei mogelijk is en waar niet simpelweg omdat die categorie in de markt daalt. Maar om dat goed te kunnen uitleggen, moet ik het grote verhaal vertellen van de herpositionering van het merk.’

Categorisering Hoe luidt dat grote verhaal?

‘Het begint bij de naamsbekendheid van Bruna. Die

www.boekblad.nl

was heel hoog, maar is de afgelopen jaren toch gestegen. Afhankelijk van welk onderzoek je raadpleegt kom je op 95 of 97 procent. Een enorme kracht. Maar toen we gingen kijken naar wat het merk precies deed, moesten we vaststellen – uit onderzoek en uit gesprekken met klanten, franchisenemers en andere stakeholders – dat Bruna een beetje een grijze muis was geworden. Ja, het merk wordt sympathiek, betrouwbaar, bovengemiddeld bekend gevonden, maar als je vraagt wat het precies is, krijg je geen eenduidig antwoord.

Vraag het tien mensen en je krijgt tien verschillende antwoorden. Dat is niet goed. De merkbinding was dan ook minder hoog dan de merkbekendheid.’

En dus moest het merk opnieuw worden geladen?

‘Ja. Na uitvoerige analyse hebben we geconcludeerd dat alles wat wij doen voortkomt uit het lezen. Daar is het 151 jaar geleden ook allemaal mee begonnen.

Lezen is ons dna, daar moest het bij beginnen. Maar: lezen doet meerdere dingen. Je ontspant met lezen, je leert met lezen, via zelf schrijven doe je iets actief. Wij kunnen helpen al die dingen te doen. Wij hebben vervolgens gekozen te focussen op het domein “ontspanning”. Alles wat we doen, moet daarom voortkomen uit het “bieden van ontspanning” – zonder dat we stoppen met de verkoop van schoolspullen en kantoorartikelen.

Deze keuze past ook goed bij deze tijd. In deze gehaaste wereld waarin iedereen zes keer per minuut zijn telefoon oppakt, is er een andere beweging op gang gekomen: dat je af en toe zegt “en nu even rustig, tijd voor mezelf”. Iedereen doet dat op zijn eigen manier.

Wij gaan niet vertellen hoe ze dat moeten doen. Maar we zeggen wel: wij kunnen erbij helpen.’

Zoals je terugziet in de marketingcampagne.

‘Precies. Die propositie hebben we doorgetrokken naar een vraag die iedereen zich af en toe zou moeten stellen: wat doe jij met je tijd? En als het antwoord is dat de klant zich meer wil ontspannen, moet je dus bij Bruna zijn. Het is ook een slogan waar je verschillende dingen aan kunt ophangen, dus het is de bedoeling dat hij langere tijd doorloopt. Zeker tot eind van dit jaar investeren we hier flink in.’

Wat zijn de gevolgen voor de winkels?

‘De winkel was traditioneel ingedeeld naar product.

Een tijdschriftenwand, een afdeling boeken, een schap kantoorartikelen. Nu hebben we op interessegebied gecategoriseerd – ook om meer beleving te kunnen bieden. Neem reizen. Daar vind je de reisgidsen, maar ook de reistijdschriften, de reisspelletjes. Dus als je naar Boedapest wil, pak je niet alleen de reisgids, maar ook een gids over de beste restaurants in de stad en een spelletje voor de kinderen voor onderweg.’

Hoeveel interessegebieden zijn er?

‘Dat zie je straks in de winkels. We hebben nog niet alle interessegebieden gedefinieerd. De structuur is in ieder geval zo: bovenaan de formule, daaronder de interessegebieden en daar weer onder tijdelijke themata-

‘BRUNA WAS EEN BEETJE EEN GRIJZE MUIS GEWORDEN’ fels die steeds aan het seizoen zijn gekoppeld. Zo hadden we onlangs een thematafel ‘mens & maatschappij’ waar we recente, relevante non-fictie neerlegden, zoals de boeken van Michelle Obama en Yuval Noah Harari.

Deze thematafels stonden overigens in alle Bruna’s.

Zo konden we al stappen zetten zonder dat we de hele winkel moesten verbouwen.’

Waar is de categorisering op interessegebied te zien?

‘We hebben inmiddels vier testwinkels. De eerste, in het nieuwe winkelcentrum in Leidsche Rijn, ging in augustus vorig jaar open. Begin februari volgde Rijswijk, daarna ’s Gravendeel. Dat zijn eigen winkels. En dan is er een franchisewinkel omgebouwd in Ouddorp.

Wij hadden tegen de franchisers gezegd: wacht tot we het verhaal compleet hebben, maar deze ondernemers vonden het zo mooi dat ze de stap nu wilden zetten.

Behalve de categorisering hebben we in deze winkels ook de inrichting veranderd. Door het gebruik van lichte kleuren, andere signing en een diverser palet aan verlichting voelt de winkel meer ontspannen. Ook

april 2019  jaargang 186

15

DE VISIE

hebben we kasten verlaagd, waardoor de klant meer overzicht heeft. Deze nieuwe inrichting hebben we ook in Zeist al doorgevoerd.’

geven – actievoeren met een vliegmaatschappij als die zijn Wereldweken heeft. Ook met koken zijn allerlei allianties mogelijk.’

Heeft de nieuwe indeling succes?

‘Wij kunnen niet zeggen wat het met de directe omzet heeft gedaan, omdat Leidsche Rijn een nieuwe winkel is. Maar de verblijftijd van de klant is aanzienlijk langer. Denk aan een verhouding van: 6 tot 10. Echt een flinke stap vooruit. Daaruit blijkt dat de beleving aanslaat, wat uiteindelijk positief is voor de verkoop. Ook het bonbedrag is er hoger. De enquêtes die we hebben gedaan onderstrepen dat. Klanten zijn zeer positief.

Als ze binnenkomen zeggen ze meteen de nieuwe categorisering te zien. En wat ze in Ouddorp vertellen is: wat een leuke, nieuwe artikelen hebben jullie. Terwijl het aanbod in die specifieke winkel wel iets is aangevuld, maar grotendeels hetzelfde is gebleven.’

Aan de andere kant krijg ik op basis van de commercials het idee dat Bruna meer gaat concurreren met assortimentsboekhandels.

‘Wij richten ons niet specifiek op deze groep, maar wij benadrukken wel meer ons dna waardoor we duidelijker maken dat wij een boekhandel zijn. En een heel grote in Nederland ook. Het grote verschil met de assortimentsboekhandel is dat wij meer dan alleen boeken hebben. En juist daarmee kunnen wij in kleinere plaatsen nog een boekhandel overeind houden, waar dat met boeken alleen niet meer gaat. Ik denk daarom ook dat in de toekomst sommige ondernemers denken: “zoals Bruna zijn formule ontwikkelt, daar wil ik een graantje van meepikken, misschien is het goed me aan te sluiten.”’

‘GROEI IS EEN LOGISCHE VOLGENDE STAP’ Wat voor gevolgen heeft de categorisering voor het assortiment?

‘Deze operatie heeft niet zo veel effect op het aantal artikelen. We kijken eerder op het niveau van categorieën. Welke willen we laten groeien? Van welke zien we dat ze het wat minder doen? Wel kun je zeggen dat we wat meer non-fictie neerleggen. De trend is dat dit segment stijgt. Non-fictie biedt ook veel haakjes naar ontspanning. Denk aan koken of reizen, wat je heel breed kunt invullen – ook online, want vergeet niet dat we tegelijk een transformatie doormaken naar een omnichannelbedrijf. Netto bieden we daarom iets meer boeken aan, zonder dat het echt ten koste gaat van andere artikelen. Om de groei op te vangen hebben we gekeken naar de voorraden. Heb je in de kantoorartikelen twintig soorten perforators nodig of voldoe je met drie perforators ook aan de vraag van de klant?

Maar het effect van die rationalisering valt niet zo op.’

Omnichannelbeleving Op de foto’s van de testwinkels lijkt het alsof de categorisering meer ruimte biedt voor branchevreemde producten. Kan Bruna nu wél kerstbomen verkopen bij een thematafel natuur?

‘Als aanpalend assortiment logisch bij het merk past, zullen we dat zeker doen. Maar er zit eindigheid aan de rek van wat de klant begrijpt. Uit klantenpanels blijkt ook: hoe dichter we bij ons dna blijven, hoe beter het werkt. In de praktijk werken we vaak actiegericht. Zo hadden we barbecuesausjes van Delicious op de tafel ‘koken’. Niet om zo veel mogelijk flesjes te verkopen, maar om het juiste gevoel te creëren. Wat misschien een belangrijker gevolg is van de categorisering is dat het samenwerking met andere partijen makkelijker maakt. Met reizen kun je – om een fictief voorbeeld te

16

Alle bestaande servicepunten blijven ook – van PostNL tot die voor ticketverkoop?

‘Ja. Wij hebben ons eerlijk gezegd afgevraagd wat de klant ervan vindt. Maar uit onderzoek bleek duidelijk dat de klant onze servicefunctie erg waardeert en dat ook logisch bij Bruna vindt passen.’

Hoe wordt internet geïntegreerd in de herpositionering?

‘Online haalt veel omzet weg van bestaande retailers.

Dat weet iedereen. Toen ik aantrad dacht men alleen: deze trend zet door. Inmiddels wordt daar genuanceerder over gedacht, omdat er maar bitter weinig online bedrijven een goede boterham verdienen – door een hoge retourenstroom, de transportkosten en dergelijke. Je ziet daarentegen dat omnichannelbedrijven, die online en fysiek combineren, het best presteren in de markt. En laat Bruna nu beschikken over een online platform en 280 fysieke winkels. Daar ligt een enorme kans. Het is alleen makkelijker gezegd dan gedaan.

Operationeel en technisch is het best een uitdaging.’

Wat betekent dat concreet?

‘Tot nu toe bestelt een klant een titel online, die hij thuis laat bezorgen. Wij gaan dat veranderen door de klant inzicht te geven in de voorraad van de winkel. Zo kan hij zijn bestelling laten klaarleggen en nog dezelfde dag ophalen. Als hij toch naar Albert Heijn of de Jumbo moet bijvoorbeeld. De klant wil dit ook graag.

Om het te realiseren hebben we wel flink wat stappen moeten zetten: de winkelautomatisering vernieuwen, een nieuw online platform bouwen. Maar als we komende zomer de koppeling hebben gemaakt, heeft de klant een naadloze omnichannelbeleving.’

Een klant moet dichtbij een Bruna zitten om het voordeel ervan te ervaren. En dat terwijl het aantal winkels al jaren geleidelijk daalt.

‘Wij hebben een vrij goede landelijke dekking. De meeste Nederlanders wonen op acceptabele afstand

www.boekblad.nl

van een Bruna, al hangt het van het product af hoe ver ze bereid zijn te reizen. Een PostNL-punt wil je om de hoek hebben, voor een specifiek boek wil je misschien een half uur rijden. Maar ik verwacht dat we in de komende jaren weer groei laten zien. We hebben kosten bespaard, winkels verbouwd en zijn nu bezig het merk te herpositioneren. Groei is dan een logische volgende stap.’

De daling is in ieder geval gekeerd? Het huidige winkelbestand is na de economische crisis en de conflicten met sommige franchisenemers helemaal gesaneerd.

‘Laat ik je vraag anders beantwoorden. Je moet zijn gevestigd op plekken waar interesse is voor je producten. Dat verschuift in de loop der tijd, dus ook in de toekomst zullen we nog steeds winkels sluiten. Om ze zo mogelijk elders te heropenen. Tegelijk merk ik dat de franchisenemers – met wie de relatie soms stroef verliep, omdat ze niet wisten waar het met Bruna heen ging – uitermate positief waren toen wij hen voor het eerst meenamen in de merkpositionering. “Ik heb dit in jaren niet meer gezien, dat het zo goed staat”, dat soort opmerkingen kregen we. Dat geeft veel energie om op deze weg door te gaan.’

Bookchoice Leidt de omnichannel tot verhoging van de omzet van Bruna.nl, die met 3,6 miljoen euro in 2017 bescheiden was?

‘Het gaat om twee dingen. Een: de omzet op je platform. We gaan nadrukkelijker communiceren dat wij online te vinden zijn. Maar er bestaat ook zoiets als het ropo-effect: research online, purchase offline. Mensen oriënteren zich online om daarna in de winkel te kopen.

Zo bekeken is de site ook een marketinginstrument.

En wij weten dat het zo werkt. Als het DWDD-panel zijn keuze bekendmaakt, verspreiden we dat direct via onze sociale mediakanalen en merken we dat vervolgens in de verkoop: via Bruna.nl, maar ook in de winkels zelf waar de oplettende ondernemers de titels op aparte tafels leggen.’

productcategorie. Dat is iets fundamenteel anders dan wat wij doen: verkopen wat er in de markt aanwezig is.

Wel inclusief e-boeken uiteraard. Dat neemt overigens niet weg dat Bliyoo, het vroegere digitale abonnementsplatform van Bruna, op zichzelf geen slechte keuze is geweest. De baten stonden alleen niet in verhouding tot de kosten. Daarom zijn we ermee gestopt. De groep beschikt nu over het modernere Bookchoice en Bruna heeft als retailer andere prioriteiten.’

Komen er zuilen in de winkels waarop klanten ter plekke online kunnen bestellen?

‘In Leidsche Rijn is een scherm waar je dat kunt doen.

Maar wij hebben iets veel beters: medewerkers die klanten kunnen helpen en voor ze kunnen bestellen.

We willen hen trainen zodat ze vaker de klant erop wijzen dat wij online een in principe oneindig aanbod hebben.’

Wat is het voordeel geweest van samengaan met VBK? ‘Dat we mochten investeren in herpositionering van het merk en ontwikkeling van het bedrijf, terwijl we aan het verbouwen waren. Niets ten nadele van de vorige aandeelhouders. PostNL en ING waren uitstekend voor Bruna. Maar zij kwamen uit een andere branche.

Hun focus lag daarom anders dan bij de huidige eigenaar, die in dezelfde branche actief is, de ontwikkelingen daarin kent en dus ook het vertrouwen kon hebben om te investeren. Verder zijn er synergievoordelen, met de bouw van platformen bijvoorbeeld, en is het nuttig om trends in het vak met elkaar te bespreken. Neem de thematafel ‘mens & maatschappij’, die voortkomt uit dergelijke gesprekken, of de haak- en breiproducten die we in samenwerking met Kosmos hebben gemaakt.

Daarbij trekken we VBK overigens niet voor. We werken met alle uitgeverijen samen.’

Hoe past Bookchoice in dit verhaal?

‘We hebben ooit gecommuniceerd dat het onder onze verantwoordelijkheid valt, maar het staat inmiddels weer helemaal los van Bruna. Het is een aparte poot binnen de Shared Stories Group met een eigen management. Ik bemoei me daar niet mee. Dat moet ook niet. Bookchoice selecteert een aanbod binnen een

Betaalt de investering – en natuurlijk alle andere ingrepen – zich nu al uit in betere resultaten?

‘In 2017 waren de zware verliezen al teruggelopen, zoals in het jaarverslag stond. We ronden nu het verslag over 2018 af. Dat ziet er weer beter uit. We zijn dus goed op koers. Met de duidelijke stip aan de horizon die we nu hebben, zal dat alleen maar sneller gaan.’ 

april 2019  jaargang 186

17

BOEKHANDEL

Nieuwe strategie Libris Blz. biedt tools voor ‘lokale helden’

HOE VERLEID JE DE ONLINE KLANT? Al vele jaren woedt in boekhandelsland een discussie over hoe om te gaan met online verkopen. Een doordachte integratie van clicks en bricks is voor Libris en Blz. de weg, waarbij toch wel enigszins verrassend het fysieke boek weer wat dichter het middelpunt van de belangstelling is genaderd.

Tekst Enno de Witt

H

et leek er even op dat het papieren boek op korte termijn al het onderspit zou delven in het geweld van online, e-lezen, beleving en non-books, die leken te gaan zorgen voor een ingrijpende metamorfose van de stenen boekwinkel. ‘Retail is vooral veranderd door het consumentengedrag’, zegt Libris Blz.-directeur Caroline Damwijk daarover. ‘Het is niet eens zo heel interessant dat Bol of Amazon kwam, de omslag vond plaats toen niet alleen boeken en cd’s beschikbaar kwamen, maar eigenlijk alles.’ Tel daarbij op de doorbraak van

18

de slimme telefoon, waarmee iedereen altijd en overal alles kan bestellen wat zijn hartje begeert, en het toekomstbeeld doemt op van totaal verlaten winkelstraten, waar de ene na de andere retailer de handdoek in de ring gooit en gemeenten in arren moede het vastgoed maar een woonbestemming geven, dan wel overlaten aan horeca.

De onzichtbare klant Het lijkt nu juist de boekhandel te zijn die een cruciale rol speelt in het overleven van de winkelstraat, zegt Damwijk. Daar moeten dan wel heldere keuzes voor worden gemaakt,

www.boekblad.nl

en dan vooral een keuze voor een terugkeer naar het boek als dragende factor van een assortiment: ‘Boekhandels kunnen een aantoonbare toegevoegde waarde leveren. We weten dat ze een heel sterke aantrekkingskracht hebben op het winkelende publiek en dat voorraad daar debet aan is.’ Of zoals Ad Peek van boekhandel Van der Velde iedereen vertelt die het maar horen wil: als je boeken wilt verkopen moet je boeken in huis hebben.

Het neemt niet weg dat volgens de cijfers van GfK de online boekenverkoop blijft groeien, vorig jaar met 12 procent per week, en fysieke winkels week in week uit procenten omzet kwijtraken. Je kunt volgens Damwijk als retailer dan wel proberen om in de winkelstraat de grootste te worden, maar dan leg je het op de langere duur nog steeds af tegen de online concurrentie, zeker als je klanten daar gaan bestellen. De oplossing ligt voor de hand: consumenten bestellen online, daar doe je niet veel aan, dus zorg dan dat ze dat in ieder geval bij jou doen.

Dat was enkele jaren geleden voor Libris Blz. aanleiding om stevig na te gaan denken over de strategie. Eerst werd ingezet op het aanbieden, in de winkels, van alles wat met boeken te maken heeft, van e-lezers tot luisterboeken. De volgende stap is de integratie van online en offline, waarvan het samenvoegen van Blz. en Libris op één webadres een onderdeel is. ‘Twee

Caroline Damwijk: ‘In kleine groepen nieuwe ideeën ontwikkelen werkt het best’

Librisboekhandel Blokker in Heemstede

jaar geleden zijn we ermee begonnen de boeken die een winkel op voorraad heeft in te lezen, zodat klanten online kunnen zien wat in huis is’, zegt Damwijk. ‘We zijn nu in het stadium dat webshopbestellingen die op voorraad liggen bij de boekhandel, door de boekhandel zelf afgehandeld kunnen worden. Als we dit stadium achter de rug hebben dan kunnen we naar de volgende fase: dat we webshopbestellingen bij boekhandel X als dat nodig is door kunnen sturen naar boekhandel Y. Die kan er dan voor kiezen om er zelf voor te zorgen dat het de volgende dag bij de klant is, of hij laat dat aan CB over. En in de toekomst moet er natuurlijk de mogelijkheid zijn om als boekhandel de webshopbestelling nog dezelfde dag bij de klant in huis te krijgen. Dat zou helemaal prachtig zijn. Het streven is dat de boekhandel zoveel mogelijk ook de bestellingen

april 2019  jaargang 186

19

BOEKHANDEL

van de onzichtbare klant afhandelt.’

Technisch, los van dat het gemaakt moet worden, is het een kwestie van koppelen: ‘Alle winkels hebben een geautomatiseerd systeem, maar dat zijn godzijdank niet zoveel verschillende. Dat koppelen is even een technisch punt, dat heb je op een gegeven moment gedaan. Achter de schermen is de organisatie aangepast, maar de grootste uitdaging is de gedragsverandering. Dat kost veel meer tijd dan je van tevoren kunt bedenken. We moeten iedereen ervan doordringen dat een andere manier van denken noodzakelijk is.’

Kopgroep Als een klant vraagt naar een boek dat niet op voorraad is kom je er niet meer met de mededeling dat het besteld kan worden, want dat betekent tegenwoordig dat mensen dat zelf doen bij Bol.com. Vandaar dat Arno Koek bij Libris-boekhandel Blokker in Heemstede klanten in zo’n geval de keuze laat tussen de volgende dag laten bezorgen of zelf in de winkel komen ophalen. ‘Daar krijgen we heel veel positieve reacties op, ook van dagjesmensen, die blij verrast zijn dat we een boek naar hun thuisadres kunnen versturen. Tegen vaste klanten hoeven wij het niet meer te zeggen, die weten het wel, het gaat juist om klanten die minder vaak komen.’

Koek maakt deel uit van een elftal boekhandelaren – meer passen er niet aan Damwijks tafel – die twee jaar geleden op initiatief van Libris bij elkaar kwamen om met elkaar te spreken over de manier waarop de online klant behouden kon blijven voor de Libris en Blz-boekhandels. De bedoeling van deze ‘Kopgroep’ is nog steeds van elkaar leren, maar ook elkaar scherp houden. ‘Het belangrijkste dat je nodig hebt is aandacht’, zegt Damwijk. ‘Als die verslapt, wat heel makkelijk gebeurt, moet je iets bedenken.

De vraag is hoe je ervoor zorgt dat die aandacht er voortdurend is, en welke instrumenten wij daarvoor aan kun-

20

van GfK en wat ze, als boekhandel, zelf doen.’

Libris had zelf gedachten over hoe het beter zou kunnen, zegt Koek, ‘maar juist door met elkaar erover te praten kom je uiteindelijk ergens. Onze internetverkopen lagen gemiddeld tussen de 4 en 5 procent van het totaal en we wilden naar 10 procent. We zijn na gaan denken over hoe we dat precies konden doen.’ Kern van het verhaal bleek het gemak waarmee de klant kon worden bediend. Koek begon op zeker moment met de mogelijkheid via WhatsApp bestellen. Hij was daarin niet uniek, maar wel weer de eerste die er op LinkedIn over berichtte, met direct resultaat. Extreem veel omzet leverde het niet op, het gaat Arno Koek: nog steeds om enkele tientallen per maand, maar het is ‘Het gaat niet wel weer een manier om te per se om de snellaten zien hoe makkelijk je heid van leveren, iets kunt bestellen bij je lokale boekhandel: ‘Ze kijken maar om het gemak tv, ze zien iets, ze maken van bestellen’ een foto en sturen die door.

Het gaat niet per se om de snelheid van leveren, maar om het gemak van bestellen. Om hoe we de klant aan de winkel binden, nen reiken. We krijgen soms het comook de doelgroep van dertigers en mentaar dat het extra werk is, en ik veertigers die het druk hebben en veel snap ook wel dat het lastig is als je al je online bestellen.’ energie en middelen inzet om je omzet op peil te houden. Ik verdien niks Winkeldochters aan online, zeggen ze dan. Maar het Voor directeur Jan Verhagen van Van hangt er maar net vanaf hoe je naar Piere in Eindhoven lag deelname aan rendement kijkt. De klant komt nu de kopgroep zeer voor de hand. De eens in de winkel, dan weer online; de winkel, sinds de doorstart onderdeel ene keer voor een e-boek, de andere van de Paradigit-groep, experimenvoor een luisterboek. Je wilt die klant teert er al enige tijd op los en heeft zo bij je houden. De ene keer verdien je al een reputatie opgebouwd: ‘Als er er een tientje aan en de andere keer een interessante pilot is doen wij mee, niks, heb je een goed gesprek gehad, dat is beter dan langs de zijlijn staan. en de volgende keer vijftig cent.’ Libris We zitten graag dicht bij de bron. Als Blz helpt daarbij onder meer door boekhandel weten we hoe je boeken wekelijks te laten zien hoe het met de verkoopt, maar er is altijd ruimte voor omzet gaat: ‘De boekhandelaren zien innovatie. Je moet vooruit. Het kan dan zelf dat online blijft groeien. We hier ook goed, doordat we medewergaan nu naar een rapportage toe die kers hebben die het leuk vinden en laat zien wat Libris Blz doet, de cijfers er open voor staan. Ze denken soms:

www.boekblad.nl

alweer een pilot? Maar het is een sport om erachter te komen hoe iets werkt, zoals de ReadR, en hoe het beter kan.

Toen we begonnen met de levering uit voorraad van online bestellingen zag de collega die verantwoordelijk is voor de klantenservice ineens allemaal winkeldochters de deur uitgaan. Voor haar was het weer een sport om een boek dat er al een tijdje stond en werd besteld af te vangen en vanuit onze eigen voorraad te leveren. Het is zonde als je een boek al een tijdje in de winkel hebt en het wordt via je eigen website en CB verkocht. Internet is heel erg goed voor longtail, boeken die al langer in een winkel liggen, waarvoor je heel toevallig die ene klant in de winkel moet hebben om het te verkopen. Bij het verzenden doen we er altijd iets extra’s bij, een flyer of een kaartje met veel leesplezier. Die per-

Monique Kauffman: ‘Bol is de zoekmachine als je iets wilt kopen, dat is een fact of life geworden’

soonlijke noot wordt heel erg op prijs gesteld. We krijgen tot onze verrassing zelfs mail van klanten, die blij verrast waren.’

Jan Verhagen: ‘Er is altijd ruimte voor innovatie’

Nadat PostNL vorig jaar had laten weten niet alle bestellingen voor de feestdagen af te kunnen handelen, kozen veel klanten weer voor de fysieke winkel. En merkten ze dat de voorwaarden voor bestellen daar exact hetzelfde zijn als bij Bol.com, en onder de twintig euro nog goedkoper ook. Die bewustwording is een moeizaam, maar noodzakelijk proces, zegt Monique Kauffman, directeur van de Nijmeegse boekhandel Dekker v.d.

Vegt en lid van de kopgroep van elf: ‘Je ziet mensen in de winkel meteen die drie letters in beeld krijgen als een boek er niet is en er besteld moet worden. Dat gaan we niet winnen of eruit slaan, maar belangrijk is dat je

april 2019  jaargang 186

klanten er steeds attent op blijft maken. Blijven zeggen dat je net zo goed bij onze webwinkel kunt bestellen. O, kan dat? vragen ze dan. Ja, dat kan.

Zelfde prijs? Zelfde prijs. Zelfde levertijd? Zelfde levertijd. De klant daarvan bewust maken is meer dan aanspreken en wat posters in de winkel hangen.

Je gebruikt daarvoor sociale media, de website, zet overal je webadres bij, maar zelfs dan blijft het onze grootste horde, en niet alleen die van ons, dat zelfs bij onze trouwste klanten Dekker v.d. Vegt niet voor in de mond ligt als ze een boek online willen bestellen.

Bol is de zoekmachine als je iets wilt kopen, dat is een fact of life geworden.’

Kleine groepen Uit het recente onderzoek door KVB Boekwerk bleek weer eens dat de fysieke boekhandel nog steeds populair is en een bijzondere plaats inneemt

21

BOEKHANDEL

COLUMN Marjoleine Wolf SOCIAAL ZIJN

22

kwijt aan iedereen erbij houden. Als je met gemotiveerde mensen werkt gaat het beter dan dat je tegen de hele groep zegt: we gaan nu dit met z’n allen doen, dan weet je al dat de helft afhaakt, en je krijgt bovendien allemaal zinloze discussies.’ Volgens Koek speelde daar ook nog een generatiefactor mee: ‘Achteraf kun je zeggen dat het te snel is gegaan. Bij de lancering werkte de app nog niet honderd procent. Bij ons heeft een jonge medewerker zich erop gestort, haar vriendinnen probeerden het twee keer, het lukte niet dus laat maar.

Wij zouden niet zo denken.’

Transparant Voor een aantal voormalige Polarewinkels was het ook nog eens lastig om vol in te zetten op de online verkoop, omdat er simpelweg nog teveel andere dingen moesten gebeuren, zegt Kauffman. Bestellingen werden doorgesluisd naar Libris, het betekende dat de online omzet van de winkel zelf ergens tussen de 2 en 3 procent lag. ‘We waren druk met ons te profileren als dè boekhandel van Nijmegen, maar merkten ook wel dat als mensen weggeleid werden naar de webwinkel van Libris ze niet makkelijk bij ons terugkwamen. We hebben besloten om onze eigen promotionele website onder de webwinkel van Libris te hangen en dat was ook een mooi moment om in de kopgroep te stappen. Daarvoor waren we gewoon niet aan het internetverhaal toegekomen.

We hadden in de tijd van Selexyz en Polare al nagedacht hoe wij de trend konden keren en de klant naar onze winkel konden krijgen. Het is echt geen nieuw gegeven.’

Echt nieuwe ideeën heeft Kauffman in de groep niet gevonden, maar dat is ook geen verrassing: ‘We lopen allemaal tegen hetzelfde aan en vinden hetzelfde soort oplossingen, zoals het trainen van personeel in het benaderen van klanten. Er komen niet echt heel erg concrete dingen uit die met-

www.boekblad.nl

een toepasbaar zijn, maar je neemt er wel iets van mee.’ Ze is goed te spreken over de plannen om de voorraden van zoveel mogelijk winkels transparant te maken: ‘Dat wordt zeker interessant voor titels die CB niet in huis heeft, maar wij wel, omdat we het een goed boek vinden, of vinden dat het gewoon in onze winkel hoort.’ 

Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

De elf boekhandels van de Libris Kopgroep zijn: Blokker Heemstede Dekker vd Vegt Nijmegen Derijks Oss Haasbeek Herenhof Alphen aan den Rijn Kooyker Leiden Marinus van Kralingen Breukelen Van Piere Eindhoven Verkaaik Gouda Voorhoeve Hilversum VU Boekhandel/Venstra Amsterdam Westerhof Zwolle

FOTO: NASTINKA/ISTOCK/THINKSTOCK

in het Nederlandse winkellandschap.

‘Qua omzet stellen de online verkopen nu misschien niet eens zo verschrikkelijk veel voor’, zegt Damwijk, ‘maar je zorgt ervoor dat je als lokale boekhandel in de perceptie van de klant meer bent dan alleen maar die winkel. Mensen willen graag bij je kopen, maar dan moet je wel alles minstens zo goed doen als andere aanbieders.’

Van belang daarbij is opnieuw het lokale heldendom. De winkelstraat als eenheidsworst heeft volgens Damwijk zijn beste tijd gehad, het idee van Polare om centraal te bepalen wat er op de winkelvloer gebeurde liep op het bekende fiasco uit. Tel daarbij op de vaststelling dat een boekhandel een heel winkelgebied op sleeptouw kan nemen en er ligt een mooie taak voor de boekhandelaar die met zijn poten in de welbekende modder staat en zich zoveel mogelijk op een ruime voorraad concentreert: ‘Daarom zijn de voormalige Polare-winkels zo succesvol. Ze hebben mensen aan het roer die in hun omgeving cultureel en maatschappelijk betrokken zijn en weten wat er in hun winkel gebeurt.

En die een eigen gezicht hebben. Dat blijkt een van de krachtigste elementen te zijn in de succesvolle exploitatie van een boekhandel. De keuze is aan de ondernemer. Als je er niet achter staat, werkt het niet. Wij kunnen het niet voor je doen, het enige wat wij kunnen doen is tools aanreiken waarmee je het beter kunt doen. Als je er niet in gelooft gaat het niet werken.’

Dat bleek ook bij de uitrol van de ReadR-app. Lang niet iedere boekhandel pakte het voortvarend op. Libris Blz overweegt nu om de app over te nemen, in te passen in de onlinestrategie, maar alleen als de ondernemer er zelf mee aan de slag gaat. ‘We moeten het idee loslaten dat iedereen mee moet doen. Wat wij geleerd hebben is dat in kleine groepen nieuwe ideeën ontwikkelen het beste werkt.

Als je zoals met ReadR wilt dat iedereen meedoet ben je enorm veel tijd

De laatste tijd moet ik regelmatig denken aan het nummer ‘Zoveel Te Doen’ van de jaren tachtig band Toontje Lager. Een gevoel van haast en te weinig tijd heeft me nu al maanden in de greep (volgend jaar word ik vijftig, misschien heeft dat er mee te maken…). Ik doe teveel, ik wil teveel en er moet ook eventjes veel, mede vanwege het feit dat er iemand ziek is in de boekhandel. Mijn fijne drukke leven lijkt daardoor soms een lange ‘to do’ lijst, waar gelukkig het woord ‘vakantie’ ook op voorkomt (check), dus er is (zon) licht aan het einde van de tunnel. En laat ik voorop stellen dat ik wel enorm geniet van alle dingen die ik doe.

De meeste van onze klanten zitten in een hele andere fase van hun leven. Ze hoeven niet zoveel meer, want ze zijn met pensioen en hebben de rust en de tijd om op hun gemak in de boekhandel rond te snuffelen. Tijd om een praatje te maken, wat te lanterfanten of te lummelen. Kopje koffie met een koekje erbij.

Uit het onlangs gepresenteerde onderzoek van KVB Boekwerk naar de impact van het boek kwam onder andere naar voren dat de boekhandel steeds meer een ‘sociaalculturele functie’ krijgt. ‘Mensen beschouwen de boekhandel als een ontmoetingsplek en voor sommige vaste klanten is de boekhandel een plek om te ontspannen.’ Een heel herkenbaar beeld dat me enerzijds blij maakt, want het is fijn als mensen zich prettig en thuis voelen in de boekhandel.

Anderzijds zie ik die toegenomen ‘sociaal-culturele functie’ ook in het licht van een snel veranderende samenleving. Een samenleving waarin minder aandacht is voor elkaar, waar de zorg vaak te wensen overlaat en waar veel – met name – oudere mensen eenzaam in ronddolen. En soms verwaarloosd of verward voor de toonbank staan. Zoals laatst die oude man die een plastic tas vol girobetaalkaarten kwam inwisselen. Of die keurige meneer die na lang zoeken in zijn broekzak een bosje kapotte schoenveters in mijn hand stopte en beleefd vroeg om nieuwe. Of de man die stapels ramsjboeken koopt voor zijn vriendin (die hij volgens mij helemaal niet heeft). En natuurlijk die lieve mevrouw die steeds hetzelfde boek bestelt en altijd vergeet dat ze het allang in huis heeft.

Het is belangrijk en het doet me ook goed deze mensen de persoonlijke aandacht te geven die ze verdienen (en die ze mogelijk bij de bakker niet krijgen) en met de toenemende vergrijzing zal deze ‘sociale functie’ van de boekhandel vermoedelijk ook steeds belangrijker worden.

Een aantal jaar geleden, toen ik nog eigenaar was van een kinderboekwinkel met gezellige tweezitsbank, kreeg ik ook te maken met klanten die de ‘sociale functie’ van de boekhandel hoog in het vaandel hadden. Zo stormde op een dag een groepje kinderen op rolschaatsen de winkel in. Ze namen plaats op de bank en pakten lukraak boeken uit de kast. Toen ik voorzichtig vroeg waar hun ouders waren, zei één van hen: ‘Mijn moeder is thuis aan het werk en stuurde ons hierheen.’ Toen ik even later de moeder aan de telefoon had en zei dat ik geen kinderopvang runde, werd ze boos. ‘Ik dacht dat jullie zo’n leuke boekhandel waren, daar heb ik me blijkbaar in vergist.’ Geschrokken hing ik op en stuurde de kinderen naar huis. Ook ‘sociaal’ zijn heeft soms grenzen. 

april 2019  jaargang 186

23

ACHTERGROND

vermogen

Cognitieve vaardigheden

Plezier

Beter in balans

45laren

2kh8ande

Meer zingeving

e

bo

Zelbeeld

Va

Reflectie ard ig

zen heden door le

27rs

Ontspanning Denken in scenario’s

98 €4 ljo mi

Skills voor de banen van de toekomst

Meer gezondheidsvaardigheden

Meer vitaliteit Complete ervaring

Gezondheid

* en

Meer dan alleen het boek, positieve beleving

l de n ha ek eid o h b ct baar a f p Im lee op Culturele ervaring

17

S

44 €2

Werknemerschap

Voorstellings- en inlevingsvermogen

Betere keuzes voor je gezondheid

u

1s9chrijve 95 2ve8rtalers

Meer meedoen met elkaar

Emotionele intelligentie

1it2geve

5 .17rs

Inlevingsvermogen

20

Inspiratie, creativiteit en plezierige onderbreking van de dag

R

Wat is de impact van het boek?

Meer begrip voor elkaar Voorstellings-

Welzijn Minder stress

p to c pa ie Im nom o ec

Im p en act o ma p ats me ch ns ap Skills voor de pij globale economie

Burgerschap

C IJ FE

De langverwachte studie van KVB Boekwerk

Impact van het boek

en

ljo

mi

4 €3 en

ljo

‘Ik zie een hernieuwd zelfvertrouwen nadat het boekenvak door een moeilijke tijd is gegaan.’ Bemoedigende woorden van minister Ingrid van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, toen zij tijdens de Boekenweek de studie Impact van het boek in boekhandel Donner in Rotterdam overhandigd kreeg door Eelco Zuidervaart. De minister liet er weinig twijfel over bestaan dat zij het boekenvak een warm hart toedraagt en zegde toe in actie te komen. Ze beloofde het tweede deel van de studie, over het sociaal-cultureel en economisch belang van de boekhandel, onder de aandacht van alle wethouders in Nederland te brengen. ‘Ik ben zelf jarenlang wethouder geweest en ik weet dat het ertoe doet als er een mooie boekhandel in de stad of het dorp zit’, zei de minister. Ze voegde eraan toe dat zij het derde deel van de studie, over de econo-

24

mische impact van het boekenvak, in zou brengen in de Ministerraad.

‘Dit geeft mij de kans om te zeggen: zie je nou wel dat cultuur ertoe doet! Dat is echt nodig. Er zijn in het kabinet nu eenmaal mensen die pas gaan opletten als het over het Bruto Binnenlands Product gaat.’ Van Engelshoven bevestigde dat zij daarom pal zal blijven staan voor de vaste boekenprijs. ‘Het is ontzettend belangrijk dat er iets aan de boekenverkoop verdiend kan worden.’

Missie geslaagd, tot zover. De studie Impact van het boek is nu eenmaal niet bedoeld om nog eens duidelijk te maken hoe goed lezen is voor de mens: dat weten we zo langzamerhand wel. Je wordt ook niet noodzakelijk een beter mens van het lezen van boeken, zoals sommige critici de leesbevorderaars in de mond proberen te leggen. Het lezen van boeken zorgt

www.boekblad.nl

er wel voor dat je beter toegerust bent om goed te functioneren in de maatschappij. En dat heeft invloed op wat wel omschreven wordt als het burgerschap, op de vaardigheden en competenties die je nodig hebt op de arbeidsmarkt, op de gezondheid en zelfs op het geluk: mensen beleven plezier aan het lezen van boeken en hebben het gevoel dat het zin geeft aan het leven.

Nee, deze studie is veel meer bedoeld als lobbystuk. Een handzaam rapport waarvan boekhandels inderdaad gebruik kunnen maken als zij medewerking van een gemeente nodig hebben, of waarmee het vak druk kan uitoefenen op de politiek als de vaste boekenprijs weer ter discussie komt te staan. Impact van het boek laat zien dat het lezen van boeken om verschillende redenen goed is voor de mens, dat de boekhandel, met alle culturele activiteiten die daar tegenwoordig worden georganiseerd, een positief effect heeft op de leefbaarheid in de directe omgeving en dat het vak als geheel, met een totale omzet van een half miljard euro en een toegevoegde waarde van bijna een kwart miljard, een sector is waar rekening mee gehouden moet worden. 

€ 88 miljoen

€ 109 miljoen

€ 21 miljoen

De studie naar de impact van het boek (in opdracht van KVB Boekwerk) bestaat uit drie onderzoeken: SEO deed de economische analyse, Lysias verkende de impact van de boekhandel en Blueyard was verantwoordelijk voor de impact van het boek op mens en maatschappij. Alle drie de onderzoeken en een samenvatting zijn te vinden op www.kvbboekwerk.nl

€218 miljoen

Trekker in het winkelgebied

Economische waarde voor omgeving

Recreatie

Ontspanning, ontmoeting: prettig tijdverdrijf in een vertrouwde plek

KVB Boekwerk is het kennis en innovatie programma voor het boekenvak en een initiatief van:

samenvatting In de studie Impact van het boek heeft KVB Boekwerk drie rapporten samengebracht over de impact van het boek op de mens, de maatschappij en de economie.

Ten eerste: een synthese van een groot aantal onderzoeken naar de effecten van het lezen van boeken, samengesteld door Blueyard.

Ten tweede: een rapport over het belang van de boekhandel voor de directe omgeving, gemaakt door Lysias Advies. En ten derde een onderzoek naar de totale econo-

Koninklijke Boekverkopersbond

Frédérik Ruys, vizualism

ILLUSTRATIE KVB BOEKWERK

Impact van het boek: een

Uitgevers

O

Totale toegevoegde waarde aan de Nederlandse economie (Bruto Binnenlands Product):

Algemene

Tekst Hans van der Klis Beeld Janiek Dam

t

e mz

Groep

Het lezen van boeken is goed voor de mens, de maatschappij en de economie. Deze drietrapsraket is de essentie van de langverwachte studie Impact van het boek van KVB Boekwerk, die tijdens de Boekenweek is gepresenteerd. Een verslag van de presentatie, een samenvatting en diverse reacties.

mi

mische waarde van het boekenvak, door SEO. 1. De impact van het lezen van boeken Lezen is goed voor de mens. Zeker het lezen van boeken. Telkens weer blijkt uit onderzoek dat mensen die boeken lezen in vergelijking met niet-lezers beter geïnformeerd zijn en zich daardoor beter staande kunnen houden in de maatschappij. Ze hebben meer oog voor hun omgeving en kunnen zich beter in andere mensen verplaatsen.

Ze zijn beter in staat te reflecteren op hun eigen gedrag en dat van anderen. Ze doen door het lezen van boeken uiteenlopende vaardigheden op waarmee zij zich ook op de werkvloer onderscheiden.

Het lezen van boeken draagt zelfs

april 2019  jaargang 186

bij aan de gezondheid: ten eerste omdat mensen die boeken lezen beter geïnformeerd zijn over onderwerpen als gezondheidsrisico’s en de toegang tot de zorg, en ten tweede omdat het lezen van boeken een positieve invloed heeft op de hersenen. En ten slotte, niet onbelangrijk: het lezen van boeken is buitengewoon plezierig en draagt daardoor bij aan persoonlijk geluk en welbevinden.

2. De maatschappelijke impact van boekhandels ‘Boekwinkels dragen bij aan een aantrekkelijk winkelklimaat, wat leidt tot meer winkelend publiek en plezieriger winkelervaring, hetgeen leidt tot een leefbaarder stad of dorp.’ Met die stelling als uitgangspunt heeft onderzoeks-

25

ACHTERGROND

Reacties bureau Lysias Advies onderzoek gedaan naar zes boekhandels in drie steden van verschillende grootte: Rotterdam (G4), Tilburg (G40) en Deventer (G100.000 min).

In elke stad zijn twee boekhandels onderzocht: een grote boekhandel in het centrum en een kleinere in een wijk buiten het centrum. Uit het onderzoek komt naar voren dat boekhandels verschillende waarden vertegenwoordigen, ondergebracht in vier categorieën: zintuigelijke beleving, inspiratie, winkelervaring en economische waarde en leefbaarheid. * De boekhandel biedt de complete ervaring van het boek en meer Mensen die een boekhandel bezoeken, zeggen het van groot belang te vinden om een boek in handen te kunnen houden. Het gaat niet alleen om de inhoud. Ze willen het boek kunnen vasthouden en doorbladeren, ze willen eraan kunnen snuffelen. Het aanraken leidt tot een positievere beleving.

De mensen die een boek kopen in de boekhandel, bestellen om die reden ook liever geen boeken via het internet. * De boekhandel biedt een culturele ervaring Mensen die naar de boekhandel gaan, hebben het idee ‘iets cultureels’ te doen. Zij ervaren het bezoeken van een boekhandel als een echt uitje, een plezierige onderbreking van hun dag. Daarnaast zijn ze op zoek naar inspiratie. Die inspiratie is een belangrijke stimulans van het welbevinden: mensen die zich geïnspireerd voelen, krijgen zin om iets nieuws te doen en hun ideeën uit te voeren. Zij voelen zich ook beter over zichzelf en zijn ambitieuzer. * De boekhandel draagt bij aan leefbaarheid, met ontspanning, inspiratie en creativiteit Mensen die een boekhandel bezoeken, zijn vaak enthousiast over

26

Presentatie KVB-rapport in Rotterdam. Van links naar rechts: Alex Boogers, Eelco Zuidervaart, minister Ingrid van Engelshoven, Jurriaan Rammeloo (programmamanager KVB Boekwerk) en Eveline Aendekerk (directeur CPNB). foto Janiek Dam

de locatie. Zij beschouwen de boekhandel ook als ontmoetingsplek, voor contact met vrienden of medewerkers. Klanten gaan in de boekhandel dus niet meteen op hun doel af, maar waarderen de mogelijkheid rond te snuffelen en in contact te komen met gelijkgestemden. Het bezoeken van de winkel heeft kortom een meerwaarde op zich: het is een actieve beleving, met een significante sociale en recreatieve waarde. * De boekhandel is een trekker in het winkelgebied De economische waarde van boekhandels ligt niet alleen besloten in de eigen omzet. De aanwezigheid van de winkel in een bepaald winkelgebied zorgt voor extra aantrekkingskracht. Boekhandels stralen kwaliteit uit en leveren met hun veelvuldige culturele evenementen en hun aanbod een bijdrage aan de couleur locale.

www.boekblad.nl

Omliggende winkels kunnen daar vaak van profiteren, bijvoorbeeld door de komst van extra publiek.

Dat betekent dat de aanwezigheid van boekhandels een positief effect heeft op de leefbaarheid van een gebied – en dus ook op de grond- en vastgoedprijzen.

3. Het economisch belang van het boekenvak De totale omzet van de boekverkoop in Nederland bedroeg volgens SEO Economisch Onderzoek in 2017 in totaal 498 miljoen euro: inderdaad veertig miljoen minder dan het boekenvak zelf destijds meldde. Dat komt doordat het boekenvak de omzet normaal gesproken inclusief btw meldt, terwijl dat eigenlijk geen gebruik is. De totale omzet is natuurlijk gelijk aan die van de boekhandel, waar de boeken aan de consument verkocht worden. Volgens SEO bedraagt de omzet van de uitgevers 244 miljoen euro en die van de schrijvers en vertalers 34 miljoen. Daarbij moet worden aangetekend dat bij de boekverkopers ook anderstalige algemene boeken zijn meegeteld, zoals bekend ongeveer 15 procent van de omzet, terwijl bij auteurs en vertalers en bij uitgevers alleen Nederlandstalige boektitels meetellen. SEO heeft alleen deze drie schakels van het boekenvak in beeld gebracht, dus er ontbreekt wel het een en ander.

De totale toegevoegde waarde van het vak wordt in 2017 ingeschat op 213 tot 218 miljoen euro. Schrijvers en vertalers zijn goed voor een toegevoegde waarde van 16 tot 21 miljoen, uitgevers voor 109 miljoen en boekverkopers voor 88 miljoen.

Het onderzoek naar de Nederlandse markt is een conservatieve schatting van de markt. Waarschijnlijk liggen de omzet, toegevoegde waarde en de werkgelegenheid hoger. In het rapport van SEO Economisch Onderzoek zijn de lage schattingen gemarkeerd met de aanduiding +PM: dat betekent dat een deel van de omzet ontbreekt, omdat dit niet binnen het bestek van dit onderzoek kon worden ingeschat. De resultaten zijn te lezen als ‘minstens’.

De totale werkgelegenheid in het boekenvak in 2017 is ingeschat op 25.000 à 26.000 personen. Het grootste deel van de werkgelegenheid zit bij de auteurs en vertalers, ruim 22.000 mensen. De omzet en toegevoegde waarde ligt bij deze groep juist het laagst. Dat heeft te maken met het feit dat veel auteurs een of meer boeken publiceren zonder de motivatie om daar direct inkomsten uit te halen. Denk aan journalisten of wetenschappers. De totale werkgelegenheid bij uitgevers van A-boeken wordt geschat op 1.227 fte, bij de boekverkopers op 1.568 (uitsluitend KBb-leden) tot 2.845 fte (inclusief niet-KBb-leden).

Eerder werd in Groot-Brittannië en Ierland ook onderzoek gedaan naar de economische impact van boekverkoop. In GrootBrittannië is de toegevoegde waarde vastgesteld op 540 miljoen Britse pond (circa 635 miljoen euro in 2017). In Ierland werd een toegevoegde waarde aan de Ierse economie berekend van 132 miljoen euro. Deze onderzoeken zijn echter niet een-op-een vergelijkbaar met het onderzoek naar de Nederlandse boekenmarkt. 

Dat het lezen en het hebben van boeken bijdraagt aan levensgeluk is bekend en ook de wetenschap toont dit veelvuldig aan. Maar gelukkig is nu ook aangetoond dat boekhandels niet alleen een culturele en maatschappelijke bijdrage leveren, maar ook een sterke economische rol hebben binnen onze maatschappij. Uit het gemeenschappelijk onderzoek van KVB Boekwerk blijkt dat boekhandels in hun directe omgeving de waarde van vastgoed vergroten. Dit komt voort uit de belangrijke rol die boekhandels hebben bij het stimuleren van meer winkelend publiek, waardoor ook de leefbaarheid wordt vergroot van hun directe omgeving. Kortom: boekhandels dragen bij aan een sterke, gezonde economie.’

Caroline Damwijk, directeur Libris Blz. ‘De grootste bedreiging voor het boekenvak is dat mensen steeds minder lezen.

Daarom zijn wij als uitgevers blij met de bevindingen uit deze studie van KVB Boekwerk. Zij maken duidelijk dat het lezen van boeken buitengewoon belangrijk is, ook voor de maatschappij als geheel.

Denk aan de persoonlijke ontwikkeling van mensen, zoals de competenties die je nodig hebt op de arbeidsmarkt. Dat is een effect voor de lange termijn, waar alle partijen die zich bezighouden met leesbevordering zich bewust van zijn.

Ook het onderwijs zal deze resultaten niet naast zich neer kunnen leggen. Partijen als de VO (Voortgezet Onderwijs, red.) Raad zullen hier iets mee moeten doen. Verder is het natuurlijk altijd goed om deze studie te kunnen inbrengen in het overleg dat wij hebben met de verschillende ministeries. Het is altijd prettig om erop te kunnen wijzen dat wij een branche representeren die een half miljard omzet vertegenwoordigt.’

Martijn David, algemeen secretaris GAU ‘In de afgelopen decennia is de rol en toegevoegde waarde van de boekhandel danig veranderd. Waar de boekhandel voorheen het aangewezen adres was voor het vinden en ontdekken van nieuwe en bekende literatuur, is zij nu veel meer een plek van inspiratie, ontmoeting en curatie geworden en vervult zij steeds meer een rol van culturele en sociaaleconomische hub in leef- en winkelge-

april 2019  jaargang 186

meenschappen in Nederland. Dankzij het onderzoek van Lysias Advies is de maatschappelijke impact van boekhandels en de bijdrage aan de verbetering van woon-, werk- en winkelklimaat in stad of dorp aangetoond. Daarmee vormt dit onderzoek een uitstekende en waardevolle aanvulling op bijvoorbeeld het pamflet Het boek en het badwater van Lisa Kuitert over de toegevoegde waarde en onmisbaarheid van het papieren boek in onze omgeving en sluit het naadloos aan op diverse recente internationale onderzoeken die het belang en de toegevoegde waarde van boekhandels aantonen.’

Fabian Paagman, algemeen directeur Paagman B.V. ‘Boekwinkels appelleren aan de creatieve, artistieke en sociale aanleg van mensen. Wat een genoegen om te constateren dat we bijdragen aan hun welzijn. (…)

De grote waarde van het tastbare boek wordt wederom onderschreven. Ooit iemand even aan een plastic cd-doosje zien ruiken?’

Caroline Reeders, directeur Athenaeum Boekhandel ‘Dit onderzoek bevestigt het sociaalmaatschappelijk belang van boekhandels. De lokale boekwinkel is van oudsher niet alleen een plek waar boeken verkocht worden, maar waar het om verhalen gaat. Verhalen die mensen nodig hebben, waar ze naar op zoek zijn en die ze zelf willen vertellen en delen.

Niet alleen de verhalen van papier op de planken zijn belangrijk, maar ook de verhalen die ontstaan als mensen (lezers, schrijvers en boekverkopers) elkaar ontmoeten, ervaringen en leestips uitwisselen en met elkaar in gesprek gaan. Dat gebeurt elke dag op de winkelvloer, maar nog extra tijdens de vele activiteiten die de boekhandel organiseert. Niet alleen is deze verbindende werking gunstig voor het winkelklimaat, maar ook voor de cohesie en diversiteit van de hele omgeving van de winkel – van straat via buurt tot gemeente en daarbuiten. Boekwinkels verbinden mensen, met elkaar en met verhalen. Daarin zijn zij uniek.’

Marischka Verbeek, eigenaar Savannah Bay | Transforming Stories 

27

UITGEVERIJ

Vijf jaar uitgeverij Koppernik

‘MOOI VERZORGDE LEFGOZERIJ’ IN DE BOEKHANDEL Buiten de schijnwerpers van het bestsellergeweld opereert een aantal kleinere uitgevers dat zich niets aantrekt van trends en modes, maar boeken uitgeeft omdat het moet.

Soms leidt dat tot onverwacht succes, zoals uitgeverij Koppernik vijf jaar geleden overkwam toen de eerste titel die werd uitgegeven, Wessel te Gussinklo’s Zeer helder licht, de Toplijst haalde van de AKO Literatuurprijs. Verder moet de uitgeverij het net als soortgenoten als Vleugels en Karmijn hebben van een groeiende groep liefhebbers en enthousiaste boekhandelaren.

Tekst Enno de Witt

Vijf jaar Koppernik, gevierd bij Bijleveld in Utrecht

C

hris de Jong startte Koppernik vijf jaar geleden samen met de van Meulenhoff afkomstige Bart Kraamer. Het duo ging zich toeleggen op literatuur: ‘We proberen een dwarsdoorsnede te brengen, met oude en nieuwe titels uit binnenen buitenland, proza en poëzie, en heel af en toe ook non-fictie. We zijn allebei eigenaar en hebben geen grote organisatie. We kunnen doen wat we zelf het liefste willen en zo worden we vanzelf een merk. We geven klassiekers uit als Walser en Beckett, maar ook jonge debuterende auteurs. We komen die op het spoor door veel te lezen en goed in de gaten te houden wat er in de literaire wereld gebeurt.’

In de afgelopen vijf jaar heeft de uitgeverij een gestage groei doorgemaakt, ook doordat steeds beter naar de kosten wordt gekeken en de risico’s beperkt blijven: ‘We gokken nooit.’ Echt extreme bestsellers waren er niet. Over harde

28

cijfers praat De Jong liever niet, maar om een idee te geven: van Zeer helder licht zijn tot op heden ongeveer vijfduizend exemplaren verkocht. ‘We worden er niet rijk van’, zegt De Jong, ‘maar we kunnen ervan bestaan. We gaan ook niet met andere uitgevers strijden om een buitenlandse titel, dat winnen we toch niet en dat is ook niet onze manier. We zoeken heel goed en zien soms wat andere mensen niet zien.’

Positief veto Voor de promotie van zijn uitgaven moet Koppernik het nog niet hebben van massamedia als DWDD, belangrijker zijn persoonlijke contacten in de pers. Bij de verkoop is de boekhandel belangrijk, zegt De Jong: ‘De boekhandelaar is net als de kastelein die zegt: ik heb een nieuw bier dat je eens moet proeven, ik denk dat je het lekker vindt.

Onze boeken zijn niet voor iedereen, en dat maakt ons anders, nu

www.boekblad.nl

literatuur vooral niet moeilijk mag zijn. Wat we doen doen we ook uit noodzaak, niet alleen omdat we veel willen verkopen.’ Net als iedere uitgever verkoopt Koppernik ook via onlinewinkels als Bol. com, maar van een verschuiving naar het web is geen sprake, en dat is volgens De Jong ook logisch: ‘De goed geïnformeerde en gepassioneerde boekhandelaar is voor onze uitgeverij van levensbelang.’

De aanpak werpt steeds vaker vruchten af, zegt De Jong, na een aanvankelijke hobbel: ‘Het tweede jaar was wat schokkerig, dat schijnt vaker voor te komen bij nieuwe bedrijven. We wisten even niet zo goed welke richting we uit moesten gaan. We hadden dingen aangekocht waar we achteraf niet zo tevreden over waren, omslagen waren net niet precies wat wij wilden.’

Dat het daarna beter ging heeft ook te maken met de manier van

Boekhandel Bijleveld vierde tijdens de Boekenweek op 28 maart het lustrum van uitgeverij Koppernik, waarbij Willem du Gardijn, Femke Brockhus, Donald Niedekker en Harrie Lemmens uit hun werk voordroegen en erover in gesprek gingen. ‘Na vijf jaar omvat hun fonds met zorg vormgegeven boeken van schrijvers die het vreemde niet schuwen’, zegt Merijn Schipper. ‘Uitgever Chris de Jong zal zich bijvoorbeeld niet verzetten tegen het uitgeven van een plotloos boek, wat een interessant gegeven is. Precies dat waarderen we in Koppernik: niet alleen heeft de uitgeverij een bijzonder scherpe neus voor kwaliteit, ook schikken zij en haar auteurs zich niet naar de waan van de dag. Dat is gewaagd, want het hoogstaande proza is strikt genomen niet altijd commercieel aantrekkelijk – denk aan Donald Niedekkers briljante en enigszins aan Virginia Woolfs The Waves verwante Als een tijger als een slak uit 2014, waarin op steeds hernemende wijze een verhaal uit de doeken wordt gedaan vanuit het gezichtspunt van een gedicht. Dat het boek nog altijd binnen 24 uur leverbaar is, pleit ook voor de uitgeverij. Voor onze klanten is het een verrijking dat dit soort titels beschikbaar is in de boekhandel.’

werken. ‘Bart heeft veel ervaring bij Meulenhoff, daar werd eindeloos vergaderd. Het was voortdurend onderhandelen over welke titels wel en niet werden uitgegeven.

Wij doen dat anders. We hebben een positief veto afgesproken. We belonen de passie in plaats van het negatieve. We doen de dingen die

april 2019  jaargang 186

we echt graag willen, in plaats van wat binnen een redactie politiek het handigst is. We zijn het niet altijd meteen eens, maar dan praten we erover. Het gaat ons om de stijl. Een plot kun je nog wel leren, met stijl wordt dat moeilijk. Stijl is nummer één. Een plot kan daarna leuk zijn, maar ik vraag me soms

29

UITGEVERIJ

af waarom dat allemaal moet. Doe eens rustig. Je hebt het helemaal niet nodig. Er hoeft niemand dood te gaan.’

Wat niet wil zeggen dat Koppernik plots in boeken schuwt: ‘Er mag best een plot in zitten, maar het moet wel de wereld bevragen. Je moet er anders door worden, doordat je de wereld bevraagt op een manier waarop je dat nooit eerder deed. Ik denk dat er absoluut een vraag is naar dat soort literatuur.

De actieve, ambitieuze lezer is heel erg op zoek, die hoeft niet de volgende bestseller te lezen. Ik hoor van New Book Collective, onze vertegenwoordiger in Nederland, dat in de boekhandel de reacties positiever worden. Ze weten dat ze onze boeken kunnen verkopen, er zit groei in, dat merken wij ook.

Uiteindelijk moeten de schrijvers en de lezers gaan beseffen dat er ook nog iets anders is. We hebben ook wel eens titels aangeboden gekregen die later heel veel verkochten en prijzen wonnen, die we niet hebben gedaan omdat we ze niet goed genoeg vonden. Dan drinken we een biertje en komen tot de conclusie dat we wel onze lijn hebben vastgehouden en dat is iets waardoor je over twintig jaar nog bestaat.’ 

R

onnie Terpstra van boekhandel Van der Velde heeft naar eigen zeggen een zwak voor wat kleinere uitgevers die mooie boeken maken: ‘Daar schaar ik Koppernik zeker onder. Het begon hier met De burcht van Cynan Jones, dat is wereldliteratuur en verschijnt dan bij een kleine en onbekende uitgeverij. Het is mooi om zo’n titel in bescheiden mate groot te maken, met de middelen die je als boekhandel hebt: het ophangen van een poster, vaste klanten er op wijzen, een tafeltje vrijmaken, een flinke stapel bestellen, ondanks het feit dat je geen hoge korting krijgt, want dat hoeft niet altijd. Het gaat uiteindelijk om het boek en Koppernik maakt de ene mooie titel na de andere. Daar leveren we graag een bijdrage aan.’

Het merk Koppernik is volgens Terpstra niet doorslaggevend: ‘De meeste klanten weten überhaupt niet welk boek bij welke uitgever zit, dus dat speelt geen enkele rol, in dit geval is het puur het enthousiasme van de verkoper wat het verschil maakt. Bij De burcht had ik een opgezette das van iemand geleend en in de etalage gezet, zo verzin je eens wat. Van het ene boek verkoop je natuurlijk meer dan van het andere. Soms ben je erg enthousiast en lukt het je niet om dat over te brengen. Het is een vrij land, mensen mogen kopen en lezen wat ze willen, maar bij Koppernik zet ik graag een stapje extra. Het staat los van de uitgeverij, het gaat puur om het boek, maar bij het ene merk voel je je wat meer thuis dan bij het andere. Ik vind niet alles altijd even goed, maar Koppernik heeft relatief vaak een boek dat me persoonlijk heel erg aanspreekt. Als Koppernik op het omslag staat heb je bij mij persoonlijk wel een streepje voor.’

B

ij boekhandel Godert Walter in Groningen heeft boekverkoper Vera Post nog niet zo lang geleden een aparte plank ingericht voor het fonds van Koppernik. ‘Het zijn schitterende boeken, ze passen bij elkaar.’ Post werkte eerder bij Elkedag Boeken in Antwerpen en maakte daar kennis met de uitgeverij, waarvoor ze de Vlaamse distributie verzorgden. De boekhandel neemt vrijwel alle boeken Titels van Koppernik bij Godert Walter, Groningen

S

teven Van Ammel, boekverkoper en programmeur bij Passa Porta in Brussel, noemt Koppernik ‘mooi verzorgde lefgozerij’, omdat de uitgeverij titels aandurft die anderen laten liggen en dat ook op een fraaie manier doet. ‘Hun boeken verkopen bij ons heel goed, de auteurs zijn hier ook graag geziene gasten. Overigens geldt dat ook voor een uitgeverij als Vleugels. Ze brengen titels die bij grotere uitgeverijen tussen twee stoelen vallen en ze verkopen die ook. Ik denk dat hun opkomst daarom goed is voor de hele Nederlandstalige literatuur,

30

die de uitgeverij uitgeeft in het assortiment op. ‘Mensen verwachten het in onze winkel’, zegt mede-eigenaar Allard Steenbergen. ‘Het zijn mooi uitgegeven en uitgevoerde titels van bijzondere auteurs. In een kleinere winkel als de onze vallen die ook wat meer op.’ Sinds Post de speciale plank inrichtte is het effect van nog grotere zichtbaarheid merkbaar. Ze noemt als voorbeeld Veenland van Daisy Johnson: ‘We hadden drie exemplaren in huis en die zijn allemaal verkocht. Ik zet de boeken ook altijd wat meer in het zicht en probeer ze zoveel mogelijk aan te raden.’ Overigens is Koppernik niet de enige uitgeverij waar Godert Walter zich sterk voor maakt, onder de Koppernik-plank is een plank gewijd aan de uitgaven van de al even eigenzinnige uitgeverij Vleugels.

ook al zitten ze niet aan de aantallen die grotere uitgeverijen verkopen. Ze kunnen zich intussen wat dat betreft wel meten met de middenmoters.’ Ook Van Ammel looft de vormgeving: ‘Voorheen zaten er soms dissonanten tussen, die zijn inmiddels gladgestreken. Je herkent een boek van Koppernik meteen.’ Extra aandacht besteden ze bij Passa Porta niet aan het fonds: ‘Heel soms maken we een tafel vrij, maar Koppernik verkoopt zichzelf. Wel hebben we altijd het fonds in huis, we zijn een literaire boekhandel, onze klanten verwachten dat.’

www.boekblad.nl

Wie schrijft, leest

1e jaar van € 40,5 0 voor

€ 27,50 +cadeaus

!

Investeer in je schrijftalent, word abonnee!

Ga naar www.schrijvenonline.org/abonnement april 2019  jaargang 186

ACHTERGROND

Wat staat het boekenvak te wachten?

H

oe zal de Brexit eruit gaan zien? Lange rijen bij de douane, grondstof- en andere tekorten in het Verenigd Koninkrijk, een armoedeval? Zullen het tijdelijke ongemakken zijn? Of kiest het Verenigd Koninkrijk ervoor in de douane-unie te blijven? Gaat de Brexit überhaupt wel door? Het is koffiedik kijken. De soap in het Britse Lagerhuis duurt nu al enkele jaren. Wanneer de ontknoping volgt? Niemand weet welke kant het opgaat, de situatie verandert bijna per dag. Wel is duidelijk dat de Brexit nog voor die daadwerkelijk heeft plaatsgevonden, niet bevorderlijk is voor de economie en de werkgelegenheid in het Verenigd Koninkrijk. Tientallen bedrijven en instellingen zijn inmiddels vertrokken. Sommige hebben zich in Nederland gevestigd, het EMA (European Medicines Agency) voorop. Dat is in principe goed voor onze werkgelegenheid, maar dat betekent niet noodzakelijk dat de Brexit goed is voor de Nederlandse economie. Het Verenigd Koninkrijk is een van de grootste handelspartners van Nederland, dus zou een harde Brexit ook hier voor een recessie kunnen zorgen.

‘Prepare for the worst’ De gevolgen voor het boekenvak zijn vanzelfsprekend ook ongewis.

Het anderstalige boek is goed voor 15 procent van de algemene boekenmarkt, op de markt voor wetenschappelijke boeken en studieboe-

32

ONZEKERHEID TROEF OVER DE BREXIT Áls de Brexit doorgaat, en áls het Verenigd Koninkrijk de douane-unie van de Europese Unie daadwerkelijk verlaat, zal dat het boekenvak ongetwijfeld raken. Hoe ingrijpend de veranderingen zullen zijn, is natuurlijk onduidelijk. Maar de gevolgen hoeven niet eens allemaal negatief uit te pakken.

den dan de winkels. Winkels kunnen niet eindeloos veel dozen kwijt achterin de winkel.’

Die extra voorraden beperken zich tot de snellopende titels, stelt Caroline Reeders. ‘Dat geldt natuurlijk ook voor Van Ditmar. Daar kunnen wij eventueel terecht als bepaalde titels op zijn, hoewel wij natuurlijk niet de enige zijn die daar aanspraak op maken. Voorraad aanleggen van studieboeken is ingewikkelder: wij weten vooraf niet welke titels op de lijsten terechtkomen.

Alleen bij de ijzeren titels, waarvan we zeker weten dat ze elk jaar terug-

welke kant het opgaat, kan dat ook een soort schijnveiligheid zijn.’

keren, kunnen wij dat doen.’

Een andere maatregel die Penguin Random House en andere uitgeverijen hebben genomen, is belangrijke titels die oorspronkelijk in april en mei zouden verschijnen naar voren halen. Daar is op de laatste boekenbeurzen veel over gesproken, aldus mede-eigenaar Lynn Kaplanian van American Book Center, met vestigingen in Amsterdam en Den Haag. Deutekom: ‘Die liggen nu bij een aantal van onze klanten al klaar, hoewel

Tekst Hans van der Klis

ken is het aandeel nog groter. De belangrijkste spelers zijn eigenlijk al vanaf 2016, toen de – kleine – meerderheid in het Verenigd Koninkrijk zich in een referendum voor Leave uitsprak, bezig met de voorbereidingen. René Prins, directeur van importeur Van Ditmar, vertelt dat hij er eigenlijk al mee is begonnen voordat het referendum had plaatsgevonden. ‘Voorzover wij ons kunnen voorbereiden, hebben wij dat gedaan’, zegt hij. ‘Wij zijn inmiddels op de hoogte van alle mogelijke douaneformaliteiten waarmee wij te maken kunnen krijgen, en dat zijn er nogal wat. Her Majesty’s Customs in het Verenigd Koninkrijk heeft een document van zestig pagina’s verspreid, waarin alle mogelijke procedures zijn beschreven. Het Verenigd Koninkrijk is natuurlijk niet het enige land waarmee wij zaken doen, dus wij hebben veel ervaring met dit soort formaliteiten. Als wij eenmaal weten wat er precies van ons verwacht wordt, voorzie ik geen problemen.’

Bij Athenaeum Boekhandel, met vestigingen in Amsterdam en

www.boekblad.nl

Haarlem, heeft Christine de Jong, hoofd van de bestelafdeling, al in een vroeg stadium een overzicht gemaakt van de voorbereidingen die alle Britse uitgevers hebben getroffen, en ook van de Amerikaanse uitgevers die via Groot-Brittannië naar Nederland exporteren, vertelt directeur Caroline Reeders. De Brexit kan behoorlijk ingrijpende gevolgen hebben voor Athenaeum, waar anderstalige boeken bijna de helft van het volume uitmaken.

Het viel Reeders niet mee, het onderzoek onder de Britse uitgeverijen. ‘Wat mij is opgevallen, is dat veel Britse uitgevers lang hebben gewacht met in actie komen’, vertelt ze. ‘Niet allemaal natuurlijk, er zijn

CHRISTOPH SCHOLZ (HTTPS://CREATIVECOMMONS.ORG/LICENSES/BY-SA/2.0)

Disclaimer

Geen onderwerp dat door meer onzekerheid omgeven is dan de Brexit. Het risico bestaat dat zich nieuwe ontwikkelingen voordoen in de periode tussen het moment dat deze editie van Boekblad naar de drukker gaat en het moment dat het nieuwe nummer op de mat valt. Toch willen wij aandacht besteden aan de voorbereidingen die verschillende partijen in het vak hebben getroffen.

Fingers crossed dat het verhaal niet achterhaald is.

ook positieve voorbeelden, zoals Penguin Random House. Maar andere uitgeverijen zeiden steeds: Let’s wait and see. Ze hebben ons bezworen various scenario’s te hebben voorbereid. Maar welke dat waren, bleef onduidelijk. Ons motto is: Let’s prepare for the worst.’ Tegelijk beseft Reeders dat het haast niet mogelijk is om je echt voor te bereiden. ‘We hebben veel informatie verzameld, maar wij zijn ons bewust dat dat ook misleidend kan zijn.

Je hebt het idee dat je bepaalde dingen onder controle hebt, maar omdat we nog steeds niet weten

Extra voorraad Hoe zou zo’n worst case scenario eruit zien? Dat begint inderdaad met administratieve problemen bij de douane, transporten die opgehouden worden, lange rijen vrachtwagens aan de grenzen, leveringen die te laat komen. Zowel importeurs als boekhandels hebben extra voorraden aangelegd, vertelt Feico Deutekom, als Sales director bij Penguin Random House UK verantwoordelijk voor export naar de Benelux, Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk. ‘Wij hebben steeds intensief contact onderhouden met Van Ditmar en boekhandels die zelf importeren. Zij hebben in februari en maart hun voorraad opgevoerd, maar nu de datum steeds opschuift, is het lastig om dat te blijven doen.

Van Ditmar heeft meer mogelijkhe-

Lynn Kaplanian (American Book Center): ‘Over de boekenmarkt in Nederland maak ik me niet veel zorgen’ april 2019  jaargang 186

33

Caroline Reeders (Athenaeum): ‘De Brexit blijft een risico, niet alleen voor ons, maar voor het hele boekenvak’

ze nog niet in de verkoop kunnen.

Dat is voor ons, de importeurs en de winkels natuurlijk wel een kostbare operatie, hoewel wij mede door het eerder uitzetten van voorraad de eerste maanden van het jaar een geweldige omzet hebben gedraaid. We moeten afwachten hoe zich dat in de komende maanden ontwikkelt.’

Alternatieve routes Van Ditmar en de boekhandels die zelf importeren hebben inmiddels ook andere mogelijkheden verkend.

Voor American Book Center is dat vanzelfsprekend, vertelt Kaplanian.

‘Wij hebben zelf niet zo gek veel extra voorraad aangelegd, ook omdat het onzeker is of wij kopers voor die boeken kunnen vinden. Het zou best kunnen zijn dat er vertragingen ontstaan. Maar die heb je ook als er een sneeuwstorm is. Misschien dat de boeken drie dagen later komen, zo erg is dat niet. Bovendien hebben we een heel mooi alternatief: wij halen de boeken uit Amerika. Dat doen we al sinds de oprichting van onze winkel in 1972, wij hebben niet voor niets deze naam.’ Kaplanian vertelt dat de Amerikaanse uitgeverijen zich ook al hebben aangepast aan de Brexit: waar sommige uitgeverijen tot voor kort via het Verenigd Koninkrijk leverden, hebben zij die route recent verlegd en leveren zij

34

nu vooral direct uit de Verenigde Staten.

Voor Van Ditmar was het aanleiding om de supply-chain vanuit de Verenigde Staten na te lopen en opnieuw neer te zetten, vertelt René Prins. ‘Daar zijn wij al anderhalf jaar mee bezig. Als de handel met het Verenigd Koninkrijk helemaal stilvalt, kunnen wij onder andere daarop terugvallen.’ Athenaeum heeft hetzelfde gedaan, vertelt Reeders. ‘Een harde Brexit kan ervoor zorgen dat wij alternatieve routes gaan zoeken, bijvoorbeeld via de Verenigde Staten. Maar dat is niet altijd even vanzelfsprekend: niet alle Amerikaanse uitgevers mogen zomaar boeken leveren. Soms is sprake van een exclusiviteitsbeding voor een bepaalde regio. Bovendien is Amerika verder weg, dus duurder.

De Amerikaanse route kent kortom beperkingen. We houden ook de optie open om boeken via Ierland of andere landen te importeren.’

Vangnetconstructie Voor de Britse uitgeverijen zal een Brexit nog andere, grotere gevolgen hebben. Zeker een harde Brexit.

‘Voor Penguin Random House speelt mee dat de export naar andere markten, zoals Australië en India, er ook anders gaat uitzien’, zegt Feico Deutekom. ‘De handel met die landen verliep tot nu toe via de handelsverdragen van de EU, maar dat gaat natuurlijk ook veranderen.

Daarnaast hebben we ook nog eens te maken met het mogelijke faillissement van KNV in Duitsland. Dat zou een aardverschuiving in Duitsland betekenen. Het zijn kortom spannende tijden.’

Penguin Random House houdt er bovendien serieus rekening mee dat de Brexit tot tekorten leidt: de uitgeverij heeft net als andere Britse uitgeverijen extra papier en inkt ingeslagen, maar in hoeverre die extra voorraad toereikend is, en voor

www.boekblad.nl

hoe lang, is onduidelijk. ‘Op een bepaald moment raken die voorraden natuurlijk op en krijgen we misschien wel te maken met hogere kosten voor papier en inkt’, zegt Deutekom. ‘Mede daarom overwegen wij onze zwartwit publicaties in Europa te gaan drukken. Dat is niet zo gemakkelijk: we hebben te maken met exclusiviteitsafspraken. Maar onze Britse drukkers hebben dochtermaatschappijen in Europa, waardoor het wel tot de mogelijkheden behoort. Die vangnetconstructie is getest en die test is goed verlopen.

Los van de Brexit zou het überhaupt een goed idee kunnen zijn om daar meer gebruik van te gaan maken.

Het verlaagt de transportkosten.’

Dat niet alleen: Caroline Reeders ziet ook voordelen op het gebied van de duurzaamheid. ‘Brexit zou ook best gunstige gevolgen kunnen hebben, bijvoorbeeld wanneer uitgeverijen overwegen gebruik te gaan maken van de POD-mogelijkheden bij Centraal Boekhuis. Dat is helemaal geen slechte optie.’

Hogere kosten Er hangt natuurlijk wel een kostenplaatje aan alle voorzorgsmaatregelen. De transportkosten kunnen oplopen als de wachttijden aan de grens langer worden, de extra douaneformaliteiten zorgen voor hogere administratieve kosten, de boeken zijn eerder op voorraad genomen, Van Ditmar heeft de ERPsystemen grondig onder de loep genomen die alle processen binnen het bedrijf ondersteunen. René Prins is echter niet zo somber over de prijsontwikkeling. ‘Natuurlijk hebben wij investeringen gedaan en is het mogelijk dat de kosten in de keten hoger worden. Als de wachttijden langer worden, of de douaneformulieren niet in orde zijn, moeten de chauffeurs of de administratieve medewerkers meer uren maken. Dat kan de kosten voor import beïnvloeden, waardoor het mogelijk is dat wij de adviesprijzen verhogen. Maar daar ga ik vooralsnog niet vanuit.

Voor het prijsniveau hoeft de Brexit zelf geen verschil te maken. Er is geen sprake van importtarieven en

de btw op boeken in het Verenigd Koninkrijk is nul. No tax on knowledge, zeggen ze daar. Dat wens ik iedereen toe.’

De koersontwikkeling van het Britse pond zal waarschijnlijk meer invloed hebben. Het pond is op dit moment een paar procent te goedkoop, zal misschien nog een dreun krijgen als er daadwerkelijk sprake is van een harde Brexit, maar zal zich daarna ongetwijfeld weer herstellen.

‘Dat is voor ons de enige onzekerheid’, zegt Lynn Kaplanian. Feico Deutekom verwacht ook niet dat de koers volledig onderuit zal gaan.

‘We weten niet hoe de koers van het Britse pond zich zal ontwikkelen.

Er is geen sprake van importheffingen, dus de belangrijkste vraag is of de transporteurs onderweg vanuit Engeland gewoon kunnen doorrijden en hoe hoog de administratieve kosten zullen uitvallen.’

Genoeg boeken De vraag is natuurlijk of de Brexit echt zo’n grote schok teweeg zal brengen. Lynn Kaplanian is gematigd optimistisch over de vooruitzichten. ‘Ik ben nooit somber, dat vooropgesteld. We hebben de introductie van de euro meegemaakt, we hebben de millenniumbug overleefd. Die gebeurtenissen hebben ook niet voor grote problemen gezorgd. Natuurlijk veranderen er dingen als gevolg van de Brexit, vooral in Groot-Brittannië zelf. Als

FOTO JANIEK DAM

ACHTERGROND

Feico Deutekom (Penguin Random House UK): ‘Wij overwegen onze zwartwit publicaties in Europa te gaan drukken’

ik in Engeland zou wonen, zou ik niet gelukkig zijn. Maar over de boekenmarkt in Nederland maak ik me niet veel zorgen. Er zijn genoeg boeken in het land.’

De Brexit heeft bovendien ook positieve gevolgen. Van Ditmar en de boekhandels die zelf importeren hebben hun eigen organisatie weer eens goed onder de loep genomen, analyseert Feico Deutekom. ‘Van Ditmar zal moeten besluiten in hoeverre zij de extra kosten doorberekenen in de adviesprijzen’, zegt hij. ‘Aan de andere kant heeft Van Ditmar met de Brexit de kans om te laten zien hoe goed zij de import voor hun klanten kunnen organiseren. Dat is ook wat waard.’ Reeders: ‘Het heeft ons ertoe aangezet de supply-chain nog eens goed door te lopen. Maar de Brexit blijft een risico, niet alleen voor ons, maar voor het hele boekenvak. Stiekem hoop ik dat de Brexit uiteindelijk toch niet doorgaat. Ik vind het nog steeds

René Prins (Van Ditmar): ‘Voorzover het kan zijn wij goed voorbereid’ april 2019  jaargang 186

een ondoordacht besluit.’

René Prins maakt zich ook geen echt grote zorgen. ‘Voorzover het kan, redelijkerwijs, zijn wij goed voorbereid’, zegt hij. ‘Wij hebben de gevolgen van de aswolk in IJsland destijds ook overleefd, toen alle vliegtuigen aan de grond bleven, dus ik denk dat de gevolgen wel mee zullen vallen. Alleen op het allerzwartste scenario kun je je niet voorbereiden. Maar dan hebben wij altijd ook nog onze Amerikaanse supply-chain. Wij zien de Brexit kortom met vertrouwen tegemoet.’

Zal het nog een verschuiving veroorzaken in het almaar groeiende marktaandeel van de Engelstalige boeken? De afzet van anderstalige papieren boeken is sinds 2012 met 57 procent gegroeid, volgens de KVB Boekmonitor en GfK, de omzet zelfs met 64 procent, het omzetaandeel is van 9 procent in 2012 toegenomen tot 15 procent in 2018.

Feico Deutekom is vol vertrouwen dat die ontwikkeling zich doorzet.

‘De vraag naar Engelstalige boeken wordt in Europa steeds groter. Het verschilt sterk per boekhandel en per stad, maar het marktaandeel in Nederland wordt nog steeds groter.

Nederlandse uitgevers proberen daar op in te spelen door meer vertalingen van non-fictie te brengen, maar ook op dat terrein zien wij een verschuiving naar Engelstalig.

Dus nee, ik zie die ontwikkeling niet veranderen.’ 

35

VAKLITERATUUR

Memoires van Ad ten Bosch

Maak een boekhandel die bij je past De herinneringen van Ad ten Bosch aan een heel leven tussen de boeken bevatten meer anekdotes dan essayistische bespiegelingen. Wel getuigt hij bijna dertig jaar na zijn vertrek bij Van Someren & ten Bosch van een onverwacht moderne manier om een assortimentsboekhandel overeind te houden.

Tekst Maarten Dessing

H

oe James Salter te overtuigen om de uitgeefrechten voor zijn verhalenbundel Dusk te verkopen aan een onbekende uitgever uit Nederland? Telefonisch lukte het Ad ten Bosch niet.

Omdat Salter geen goede ervaringen had met Nederlandse uitgeverijen, aldus zijn agent – Bruna bracht een titel in 1979, L.J. Veen een andere in 1980 – wilde de Amerikaanse schrijver de man van Athenaeum-Polak & Van Gennep eerst ontmoeten.

Dus toog Ten Bosch in april 1992 naar New York. Samen met zijn nieuwe medewerker Mark Pieters meldde hij zich bij Salters vaste restaurant. De schrijver was weinig toeschietelijk. Hij leek de avond te zien als een verplichting die hij tegen beter weten was aangegaan.

Totdat er twee jonge vrouwen binnenstapten in zwarte cocktail-

36

jurkjes. Iedereen gaapte hen aan.

Ten Bosch fluisterde de schrijver toe: ‘Je moet er alleen niet mee getrouwd zijn.’

Toen was het ijs gebroken. Salter barstte in lachen uit, Ten Bosch vloog de volgende dag terug met de rechten voor Dusk en vier andere titels.

Ad ten Bosch (1951) is zo’n beetje alles geweest wat je in het boekenvak kan zijn. Hij volgde de patroonsopleiding lithografie aan de grafische school in Utrecht en werkte enkele jaren voor een drukker in Canada. Hij verkocht vanaf 1977 boeken bij Van Someren & ten Bosch in Zutphen. Sinds 1994 publiceerde hij een handvol romans en een verhalenbundel. En hij was enkele jaren eigenaar van Athenaeum-Polak & Van Gennep.

Het stemt daarom bijzonder nieuwsgierig als iemand met zo’n achtergrond zijn memoires

www.boekblad.nl

publiceert – nota bene bij het Van Oorschot dat tegenwoordig wordt geleid door de genoemde Mark Pieters. Wat heeft zo iemand geleerd over het boekenvak in een carrière die bijna zeventig jaar omspant, omdat hij er als zoon van een boekverkoper letterlijk vanaf zijn geboorte middenin zat? Welke essentiële ontwikkelingen nam hij waar?

Helaas is Ten Bosch geen man van bespiegelingen. De IJssel stroomt feller dan de Amstel bevat geen inzichtelijke essayistische passages over het boekenvak. Dat blijkt duidelijk als hij enkele alinea’s wijdt aan het e-boek. ‘Hoewel iedereen ervan overtuigd is dat het e-boek een belangrijke ontwikkeling is, waarvan we het belang nog niet overzien, is niet alles hosanna wat het e-boek betreft, noch het leren met een e-reader.’ Tja. Daar staat tegenover dat hij anekdotes zoals die over zijn succesvolle flirt met Salter smakelijk opdient.

En daar heeft hij er nogal wat van.

Over zijn jeugd en zijn jaren in Canada, waarheen hij vluchtte om het brave burgerlijk bestaan dat hem wachtte te ontlopen, maar vooral over de schrijvers die hij beroepshalve leerde kennen en met wie hij soms nauwe betrekkingen aanging – zoals Ida Gerhardt, over wie hij in 1999 al Gebroken lied publiceerde.

De opsomming van anekdotes neemt niet weg dat Ten Bosch wel degelijk behartigenswaardige lessen serveert in De IJssel stroomt feller dan de Amstel. Vooral uit zijn tijd als boekverkoper, wat hij een jaar of vijftien is geweest. Hij had nooit geambieerd de winkel over te nemen. Maar als hij zijn overleTen Bosch toont zich een man den vader uit een mengeling van voor wie vriendschap het hoogste plichtsbesef en eerbetoon toch goed is. Hij laat voortdurend blijopvolgt, blijkt hij het een bijzonder ken dat hij met plezier een stapje ‘mooi bestaan’ te vinden. extra zette voor zijn vrienden. Hij Ten Bosch blijkt veertig reed Gerhardt en haar geliefde jaar geleden al te wekelijks rond. Hij zakte hebben gedaan na de koopavond af wat nu iedere naar Jeroen Brouboekverkowers, die toen in Ten Bosch per wordt Exel woonde, om aangeraden. de volgende dag toont zich een Hij gaf Van knikkebollend in man voor wie Someren & de zaak te staan.

Schoon formaat: 130 x 210 x 50 + (2 x 90) mm. ten Bosch En als Harry Muvriendschap het met zijn lisch langs wipte, hoogste goed is eigenzinnige liet hij direct de keuzes van boel aan zijn medehet interieur, werkers over. het assortiment en De relaties waren ook zijn activiteiten een goed voor de boekwinkel, smoel, zodat het niet zomaar erkent hij. De schrijvers gingen een winkel was waar je je boeken in zíjn winkel signeren en niet in net zo goed níét kunt kopen (en je een van de vele concurrenten die dus net zo goed online kan bestelZutphen toen nog telde. In die len), maar een winkel waar je heen jaren liep een stad nog uit om een ging omdat je voelde dat het jouw handtekening van een schrijver winkel was. te bemachtigen. Sterker: toen Het was niet helemaal zijn idee, Gerhardt bij het verschijnen van geeft hij toe. Zijn Deventer collega De zomen van het licht zich voor het Praamstra had geadviseerd om eerst in haar leven zette aan een ‘een boekhandel te maken die bij signeersessie, kwam zelfs een Muje past, anders kun je net zo goed lisch daarop af. een filiaalhouder van een boekenAl weet iedere boekverkoper: soms keten worden’. Maar hij wist die daagt niemand op. Dat overkwam wijsheid wel toe te passen. Daarom Ten Bosch in 1982 met Jan Siehaalde hij de karakteristieken van belink – een schrijver die géén vriend werd. In ‘een smetteloos zijn eeuwenoude pand naar voren wit leren jack, zo smetteloos dat in plaats van toe te geven aan de het pijn aan je ogen deed’, schrijft mode van verlaagde plafonds, luifels op de pui en neonverlichting. hij, had Siebelink ‘het zorgvuldig 0

1

2

3

4

5

6

Daarom ging ook vrijwel direct de stellage de winkel uit waaraan zes prikborden met aan beide zijden kalenders hingen. Of zijn vader er nu jarenlang vaste klanten mee bediende of niet. Daarvoor in de plaats kwam bij de eerste verbouwing een twee keer zo grote boekhandel met alleen maar boeken.

En goede ook. ‘Van de bekende literaire en kinderboekenuitgeverijen was van elke titel minstens een exemplaar in huis’, memoreert Ten Bosch.

Hij verzet zich dan ook, zij het impliciet, tegen boekverkopers die hun assortiment laten bepalen door de selectie die zij uit het aanbod maken – alles opdat de gemiddelde klant in de nabije omgeving een gerede kans van slagen heeft.

Ten Bosch vindt daarentegen een theorie verdedigbaar dat de kwaliteit van een boekhandel wordt bepaald door wat er níét staat.

Want in de segmenten waarin de winkel zich specialiseert staat alles wat er toe doet. 

gecreëerde imago van een levensgenieter’. Maar belangstellenden?

Nee. Na afloop vroeg de schrijver dronken de weg naar een bordeel.

‘En passant memoreerde hij “grote memmen” op prijs te stellen.’

En natuurlijk schrijft hij over de boekenvakkers die zijn weg kruisten. Zoals Ary Langbroek, die Athenaeum-Polak & Van Gennep onder zijn hoede kreeg nadat Ten Bosch het bedrijf had verkocht aan WPG. Volgens de directeur van Querido, een ‘breteldragende meneer met bijpassende kunstbril’, deugde er niets van het fonds. Hoe kon hij vijf contracten ‘met die Salter’ afsluiten? De met zoveel moeite aangekochte titels zijn dan ook nooit verschenen.

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

april 2019  jaargang 186

22

Geel Magenta Cyaan Zwart

ad ten bosch

De IJssel stroomt feller dan de Amstel Herinneringen van een boekverkoper, uitgever en schrijver

3

23

24

25

26

27

28

Ad ten Bosch, De IJssel stroomt feller dan de Amstel. Herinneringen van een boekverkoper, uitgever en schrijver. Uitgeverij Van Oorschot. € 22,50. 320 pagina’s.

ISBN 9789028290051.

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

37

43

44

45

46

BOEKHANDEL

Boekenweekverhaal van Savannah Bay

DE MOEDER, DE BOEKWINKEL De Utrechtse boekhandel Savannah Bay, die in 2019 35 jaar bestaat, gaf klanten tijdens de Boekenweek een eigen geschenk: het zeer persoonlijke verhaal van de twintigjarige Thijs Joores, die als vrijwilliger aan de winkel verbonden is. Het thema van de afgelopen Boekenweek brengt hij op bijzondere wijze in verband met de speciale functie die een boekhandel voor mensen kan hebben. Op deze pagina’s zijn verhaal.

Tekst Thijs Joores Beeld Jantine Broek

J

e moeder heb je niet voor het uitkiezen. Vier jaar geleden werd ik geadopteerd door Savannah Bay. Ik begon met mijn studie literatuurwetenschap en moest mijn studieboeken kopen bij deze kleine zelfstandige boekhandel. De winkel en ik waren op elkaar aangewezen, zoals dat ook geldt voor pasgeboren kinderen en hun ouders. Je moet dan nog maar zien of je het getroffen hebt. Een afwachtende houding van beide partijen is niet verwonderlijk, maar al na een paar maanden studeren kwam er verandering in mijn gereserveerdheid.

Ik had Savannah Bay nodig.

Bij je studie maak je vrienden voor het leven. Dat wordt elke beginnende student tot vervelens toe verteld in tienerfilms en op familieverjaardagen, en overal daartussenin. Maar hoe vaak je dat verhaal ook hoort, het bereidt je er niet op voor dat de mensen die je vrienden moeten gaan worden, van de ene op de andere dag dood kunnen zijn.

De ochtend nadat een studiegenoot totaal onverwacht zelfmoord had gepleegd, zwierf ik door de binnenstad van Utrecht. Thuis had

38

ik niets te zoeken. Mijn ouders, hoe welwillend ook, kenden mijn leven als student niet. Die studiegenoot was mijn beste vriend hier, en belangrijker: hij was de eerste jongen die ik ooit leuk vond, en ook de eerste tegen wie ik dat durfde te zeggen.

konden worden. Op de grote tafel stonden thermoskannen met koffie en thee, alsof Savannah Bay klaar zat voor mijn komst. Ik durfde geen kopje te nemen. Ik had het ook niet meer nodig. Bij binnenkomst was er een ander soort warmte over me heen gekomen.

Ik liep door de straten en verzamelde herinneringen op plekken waar ik samen met hem was geweest. Kringloopwinkels waar we uit elkaar vallende paperbacks hadden gescoord, cafés waar we gewapend met koppen koffie onbegrijpelijke artikelen hadden doorgewerkt, parken waar we schijnbaar oneindige tussenuren hadden uitgezeten. Hoe meer souvenirs ik vond, hoe zwaarder ik de dood van mijn beste vriend achter me aan sleepte.

De laatste stop van mijn speurtocht was Savannah Bay. Zodra ik over de drempel stapte, wist ik: ik ga hier een boek kopen. Na de urenlange dwaaltocht die de dag ervoor begonnen was, kwam ik eindelijk thuis. Nu pas viel me op dat de winkel een vermomde huiskamer was. Dit was een ruimte waarin mensen leefden, en waar stiekem ook boeken gekocht

Ik ging plank na plank af, de boeken met mijn ogen en handen opnemend. Ik pakte veel op en zette evenveel weer terug. De keuze voelde te gewichtig: het boek dat ik ging kopen moest me opbeuren, me aan hem herinneren en me bovenal helpen om betekenis te geven aan dat wat zich niet laat begrijpen. De verkoopster zag mijn verlorenheid en vroeg of ze me kon helpen. Ik vertelde wat ik wilde, ze knikte en samen gingen we op zoek naar een boek.

Ik koos uiteindelijk voor On the Road van Jack Kerouac. Dit boek met de verloren hoofdpersoon, zo levenslustig en lamlendig tegelijk, was in mijn ogen precies wat ik nodig had. De verkoopster snapte dat ik een beslissing had gemaakt en liet zich verder niet uit over mijn keuze. Ik had gevonden wat ik zocht en daar hield haar taak voor nu op.

www.boekblad.nl

Ik betaalde met een boekenbon, die ik had gewonnen bij een pubquiz van de studievereniging de avond ervoor. Ik had naar die quiz uitgekeken, kwam iets te vroeg en checkte uit verveling nog even mijn mail. Ik zag direct een melding: een bericht van mijn studievriend met als onderwerp ‘Zelfmoord’. Ik drukte mijn mobiel in een reflex uit en stopte hem in mijn tas. De rest van de avond leerde ik boekenfeitjes, dronk ik rode wijn en had ik plezier. Pas in het klinische licht van de laatste trein naar huis opende ik het bericht en daalde het besef op me neer.

Toen ik met mijn aankoop op zak de winkel verliet, had ik zowel de boekenbon als een stukje van de zwaarte die ik meesleepte, achtergelaten. Dat ik On the Road pas ruim drie jaar later durfde te lezen en uiteindelijk helemaal niet zo goed vond, is irrelevant. Natuurlijk voldeed het boek niet aan de onredelijk hoge verwachtingen die ik eraan stelde. Ik werd er niet blijer van en het hielp me niet bij het verwerkingsproces. Wel heeft het me twee verhalen gegeven: het ene op de pagina’s, het andere daarbuiten. Dat tweede verhaal is waarom On the Road voor mij altijd een belangrijk boek zal blijven.

Na dit zware bezoek kwam ik steeds vaker in Savannah Bay. Als ik iets te vieren had en mezelf mocht trakteren op een roman, als ik me alleen voelde in mijn nieuwe woonplaats en gezelschap van een verhaal nodig had, als ik een geliefde een betekenisvol cadeau wilde geven en me niets beters kon voorstellen dan een boek uit mijn favoriete boekwinkel.

Vroeg of laat besef je als kind dat je moeder niet alleen maar kan geven, maar ook zo nu en dan wat terug moet krijgen. Toen ik twee jaar geleden tijdens een lezing iemand van Savannah Bay over de winkel hoorde vertellen, begon ik te begrijpen dat een boekwinkel

zoveel meer is dan alleen een plek waar je boeken koopt. Dat had ik op die verschrikkelijke ochtend zelf mogen ervaren. Ik voelde dat ik iets terug moest doen. Die avond meldde ik me aan als vrijwilliger.

Een boekwinkel kan een moeder zijn voor wie dat nodig heeft. Niet door de zorgzame medewerkers, niet door de boeken vol moederfiguren, niet eens door de huiselijke inrichting van de winkel. Haar moederschap overstijgt de losse elementen en dat ervaar je als je bij haar naar binnen loopt. Ze ontvangt je, laat je je thuis voelen en nodigt je uit om rond te kijken. De boekwinkel biedt troost en heeft altijd wijze raad. En als je vertrekt, zwaait ze je liefdevol uit.

Ik ben geen moederskindje. Soms kom ik weken niet langs. Dan voel ik me schuldig, want moeders kunnen hun kinderen niet vaak genoeg zien. Maar ze weten ook: hun kinderen komen altijd weer terug. Alle personen in mijn leven die belangrijk voor me zijn, neem ik op een moment mee naar Savannah Bay. Als om te zeggen: kijk, dit is waar ik vandaan kom. Soms kun je je moeder wel uitkiezen. De boekwinkel heeft altijd plek.

april 2019  jaargang 186

Savannah Bay heeft zich vol overtuiging in het moederschap gestort. Het wordt zichtbaar op haar muur, die vol staat met handtekeningen van schrijvers. Jong en oud, gevestigd en opkomend, maar allemaal gehecht aan deze bijzondere plek. Iedereen die hier komt heeft een eigen verhaal over de winkel en hier deel ik een stukje van het mijne. Savannah Bay kan, hoewel ze een goede moeder is, niet spreken — behalve via haar kinderen. Dit is mijn verhaal over haar, met de kracht en onmacht van mijn eigen stem.  Thijs Joores (1998) is schrijver en vrijwilliger bij Savannah Bay. Hij publiceert verhalen op ABCyourself en trad met zijn poëzie op in de landelijke finale van Kunstbende en op het Wintertuinfestival. In 2018 nam hij deel aan de Parijsresidentie van deBuren. © Savannah Bay | Stichting de Luister.

Meer over Savannah Bay en de activiteiten in het kader van het jubileumjaar op www. savannahbay.nl.

39

RECENSIES

Lot Douze over:

Ongelijk bekennen

Kun je iemands boeken waarderen als de persoonlijkheid van de auteur je niet aanstaat? Lot Douze van boekhandel Over het water (Amsterdam) wist het na het horen van een interview zo’n vijftien jaar geleden zeker: Nicolien Mizee is een vreselijk mens. Daarom las ze haar boeken uit principe niet, hoe ze ook door iedereen werden bejubeld. Maar toen hoorde ze een tweede interview met Mizee.

Het is een regenachtige donderdagochtend. Ik heb mijn to-dolijstje gemaakt. Ik heb gezien dat ik niet hoef af te wassen, want dat heeft geweldige collega Roxanne al gedaan. Op mijn dagschema is nog ruimte voor ‘Iets met Inhoud’.

Ik struin door de winkel op zoek naar inhoud, pak een boek om een bandje voor te maken.

Ineens valt mijn oog op Moord op de moestuin van Nicolien Mizee.

40

Misschien moet ik dat toch eens proberen…

Lang geleden, ik bedacht gisteren in de bus dat het bijna twintig jaar geleden moet zijn geweest, of misschien ruim vijftien, hoorde ik een interview met Mizee. Wat een bizar lange tijd is dat, meer dan anderhalf decennium, terwijl ik haar stem nog in mijn hoofd hoor en de luisterervaring me nog zo helder voor de geest staat. ‘Wat

www.boekblad.nl

een vreselijk mens’, dacht ik toen.

‘Verschrikkelijk. Daar ga ik principieel nooit wat van lezen.’

Meer dan anderhalf decennium is best lang om een principe aan te hangen dat is gebaseerd op één interview (als het over het klimaat gaat is het een ander geval…).

Moord op de moestuin werd verkozen tot boek van de maand bij DWDD. ‘Wat vind jij ervan?’ appte Roxanne. ‘Haha,’ appte ik terug, mij nog

onbewust van de daadwerkelijke lengte van mijn principiële besluit.

Om mij heen zeiden steeds meer mensen: ‘Nee, maar die Mizee moet je echt eens lezen. Die faxen aan Ger zijn heel goed.’ ‘Jaja’, dacht ik. ‘Ik weet het wel’, dacht ik.

Gisteren stuitte ik op de podcast ‘Met Groenteman in de kast’: interviews van Gijs Groenteman in de archiefkast van de Volkskrant. Ik hou van Groentemans interviewstijl. En dit format is fantastisch: ongeveer een uur interview zonder muziekjes, rubriekjes of andere vaste items.

Hij interviewde Mizee op 15 februari (afl. 66) en ik luisterde vol overgave. ‘Wat een leuke dingen zegt die vrouw! En ze heeft dezelfde mening over Agatha Christie als ik! En over kleren! En over dure tassen!’

Dus pakte ik vanmorgen Moord op de moestuin op. Met angst en beven, want nu waren de verwachtingen ineens hooggespannen. Het was doodstil in de winkel. Ik had een gat in mijn to-do-lijstje. Ik ging gewoon even lezen. Het water testen.

Na vijf bladzijden wist ik dat ik mijn ongelijk moest bekennen. Mizee is inderdaad een fantastische schrijfster. Moord op de moestuin is écht een boek voor mij. Ik heb al twee keer hardop gegrinnikt en al twee zinnen overwogen om in te sturen voor de Tzumprijs. Wat een pech dat ik in de boeken van de winkel niets kan aanstrepen.

‘Lekker leesweer’, zei ik tegen een klant die de regen trotseerde. Misschien neem ik het er zelf ook nog even van…

Beluister het interview van Gijs Groenteman met Nicolien Mizee op: https://soundcloud.com/ metgroentemanindekast/66nicolien-mizee

BOEKVERKOPERS LEZEN

Foto Jitske Schols

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht):

Inge Roos van kinderboekwinkel In de Wolken (Voorburg):

De meest gepasseerde bundel van 2018 is Ghyssaerts speelse Laiwarikon.

Goed, Trouw en Tzum spendeerden er aandacht aan, maar voor deze bundel is dat relatief gezien wat weinig. Soms schrijft Ghyssaert mager als Jan Arends, andere keren hecht als Gerrit Kouwenaar. Fascinerend is de klankrijke, experimentele doordenking van de zeggingskracht van taal, van haar kwaliteiten, mogelijkheden en tekortkomingen: ‘Woorden zijn dieren dieren/ vragen ons hen te volgen/ naar nesten van rebellie’ schrijft hij, ‘de flakkering tegen de wand/ van bezielde bloedsomlopen/ we zijn aangekomen’. De los van ons betekenis dragende woorden hebben de kracht om tot verandering aan te zetten, maar zijn evengoed projecties van onszelf. ‘in de woorden elk van hen/ een klein en ingehemd nirwana’ vervolgt het gedicht. Waarin vinden we controle of rust, juist in de woorden of in de woordeloze ruimte ertussen – zoals de dubbele spatie (voor ‘elk’) misschien wil zeggen?

Kathleen Vereecken won met haar prachtige Alles komt goed, altijd de Woutertje Pieterseprijs 2019. De auteur dompelt je met haar uitgebalanceerde woorden en zinnen onder in een allesomvattend verhaal over liefde, verlies en hoop in de setting van het Belgische Ieper tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Het boek telt slechts 23 hoofdstukken maar die blijven je de rest van je leven bij. Door de ogen van de jonge Alice lees je over een oorlog die een gezin bij elkaar brengt, ontwricht en bijna verwoest. Een ontroerend verhaal, waaruit een enorme veerkracht spreekt en, ondanks groot verdriet, een liefde voor het leven. De sobere tekeningen in blauwtinten van Charlotte Peys vertellen hun eigen verhaal. Alice begraaft als jong meisje haar belangrijkste spulletjes onder de appelboom. Een jurk, een pop, een sprookjesboek, een wereldbolletje, brieven, een foto. Ze graaft ze weer op na de oorlog, ze lijken wel uit een ander leven. ‘Misschien betekent het toch dat alles goed gekomen is. Bijna ongeveer. Dat is veel.’

LAIWARIKON PETER GHYSSAERT (ATLAS CONTACT, € 19,99)

ALLES KOMT GOED, ALTIJD KATHLEEN VEREECKEN (LANNOO, € 18,99)

april 2019  jaargang 186

41

VAKLITERATUUR

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Sandra de Jong van boekhandel Novita (Bennekom): Nour, geboren in New York, verhuist na het overlijden van haar vader naar Syrië samen met haar moeder en twee zussen. Al snel worden ze weer door het noodlot getroffen. Hun huis wordt gebombardeerd en ze vluchten naar veiliger oorden.

Het verhaal is doorweven met het verhaal over Rawiya, die besluit op zoek te gaan naar een beter leven voor haar en haar familie door bij een beroemde kaartenmaker in dienst te treden. Het is het verhaal dat de vader van de meisjes altijd aan Nour vertelde. De twee verhaallijnen lopen naadloos in elkaar over. De kaart van zout en sterren leest als een roman, maar ook als een avonturenverhaal vol met magie. In het hele verhaal is de liefde voelbaar en het geeft weer waar eenieder van ons diep in zijn hart naar op zoek is: liefde voor zichzelf en zijn naaste. Het laat ook de liefde in beide families zien. Een prachtig emotioneel en actueel verhaal.

DE KAART VAN ZOUT EN STERREN JENNIFER ZEYNAB JOUKHADAR (AMBO|ANTHOS, € 22,50)

42

Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke):

Walter Jansen van Jansen & De Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem):

Ingeborg van der Wielen van boekhandel Roodbeen (Nijkerk):

Woorden zijn soms oppermachtig. Ik lees: ‘Ik weet niet hoe die dagen heten, ik weet alleen welke kleur ze hebben, zwart. Maar eigenlijk ook niet zwart. Zelfs niet zwart. Ze hebben helemaal geen kleur. Ze zijn kleurleeg.’ Ronit Matalon is journaliste en schrijft echt goed. Op de dag dat de hoofdpersoon Margie gaat trouwen, sluit ze zich op in haar kamer. Ze roept: ‘Ik trouw niet’ en laat zich niet meer zien. Alle overreding stuit op een oorverdovende stilte. De bruidegom Matti, beide ouderparen en een neef draaien in een carrousel van gedachten en verwijten om elkaar heen.

Iedereen zoekt naar een oorzaak of schuldige of is het alleen Margies protest tegen de sociale norm en opgelegde rol? Als lezer probeer je een beeld van Margie te krijgen en leg je steeds nieuwe puzzelstukjes. Het blijft spannend, ook als Owmoetje (oma) haar laatste troef uitspeelt.

Wessel te Gussinklo is misschien bij veel mensen minder bekend maar wat mij betreft een van de belangrijkste schrijvers van de laatste twintig, dertig jaar. Zijn nieuwe roman De hoogstapelaar bevestigt zijn grote kwaliteit. Zijn romans zijn beklemmend en tragisch en thematisch zeer aan elkaar verwant: hoogmoed, onzekerheid en zelfoverschatting. De hoogstapelaar, het laatste deel van de trilogie (De verboden tuin uit 1986 en De opdracht uit 1995) over het leven van Ewout Meyster, roept associaties op met het beste van Thomas Rosenboom en met De avonden van Gerard Reve. Tegelijk is Wessel te Gussinklo zeer authentiek in zijn proza.

Weinig schrijvers hanteren het fileermes zo vakkundig. Destijds was er terecht veel ophef over het feit dat De opdracht noch de Libris, noch de AKO Literatuur Prijs kreeg toegekend. Bij dezen zou ik De hoogstapelaar willen nomineren.

In februari verscheen de debuutroman van Fatima Farheen Mirza. Wat een schitterend boek! Dit blijft je bij, laat je niet onberoerd en smaakt zeker naar meer! Een plek voor ons is een prachtig familieepos over een Indiaas-islamitisch gezin dat emigreert naar Amerika. Terwijl de ouders proberen om hun cultuur, traditie en geloof door te geven aan hun drie kinderen, proberen deze zich staande te houden in een westerse wereld en hun eigen weg te vinden. Alle personages vertellen hun eigen verhaal, maar op zo’n rustige, respectvolle manier dat je er helemaal in op kunt gaan en kunt meevoelen. Met name de rustige schrijfstijl van Mirza sprak mij enorm aan, maar ook zeker de diepgang van de onderlinge relaties die knap werden verteld vanuit de verschillende personages. Hierdoor krijg je echt een inkijkje in een andere cultuur. Al met al een boeiend en ontroerend warm verhaal en een fantastisch debuut.

EN DE BRUID SLOOT DE DEUR RONIT MATALON (AMBO|ANTHOS, € 17,99)

DE HOOGSTAPELAAR WESSEL TE GUSSINKLO (KOPPERNIK, € 21,50)

EEN PLEK VOOR ONS FATIMA FARHEEN MIRZA (SIGNATUUR, € 21,99)

www.boekblad.nl

In iedere Boekenpost:  Volop nieuws, recensies en leestips  Artikelen met achtergronden en verdieping  Klassieke én moderne literatuur van grote en kleine schrijvers  Agenda van markten, veilingen en exposities

6x Boekenpo 20 % korti st ng € 31,95 6x st Boekenpoek + gratis bo € 38,95

Neem of geef een jaarabonnement!

Jaarabonnement met 20 % korting € 31,95 Jaarabonnement + gratis boek € 38,95 Patricia - de nieuwste roman van Peter Terrin

Ga naar www.boekenpost.nl of bel 072-531 49 78 Deze actie is geldig t/m 30 juni 2019 en zolang de voorraad strekt. De actie geldt alleen april 2019  jaargang 186 43 voor nieuwe abonnees en voor abonnementen binnen Nederland.

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:   

Staat 4 weken online op boekblad.nl Wordt gedeeld op onze sociale media Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

