BOEKBLAD #3 2022

JAARGANG 189 MEI/JUNI 2022

3

Vakblad voor het boekenvak w w w. b o ek b l a d.nl

Na corona Het boekenvak maakt de balans op Billy Bones Ondeugend en een beetje eigenwijs

Frans en Ingrid Davelaar:

‘ALS JE SCHAALVERGROTING WILT, KUN JE NIET BLIJVEN AFWACHTEN’ mei/juni 2022  jaargang 189

1

catalogi en Dat kunnen we.

Als geen ander.

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten.

Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.

Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.

Eekhorstweg 1 7942 JC Meppel 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

3

IN DIT NUMMER:

INHOUD

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Empathie’

08 Over het nieuws

Reny van der Kamp, Hub Dohmen, Tom van Eijk

10

18

Frans en Ingrid Davelaar: ‘Als je schaalvergroting wilt, kun je niet blijven afwachten’

22 Infographic

Bereik van corona steunmaatregelen Letterenfonds in Nederland

1922-2022 Honderd jaar Lecturis

34 Column

Marti Huetink (WBOOKS/ Museumtijdschrift):Onvoorstelbaar

36 Boekverkoper schrijft

Nicolien Geugies (Studio Pretletter, Deventer): Leesgeluk

37 Boekverkopers lezen Recensies

24

30

Na corona Het boekenvak maakt de balans op

Billy Bones Ondeugend en een beetje eigenwijs

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

E redactie@boekblad Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2022 zes keer, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media, Alkmaar.

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Klaas de Boer, Maarten Dessing, Hub Dohmen, Tom van Eijk, Monique Eskens, Anthoni Fierloos, Nicolien Geugies, Geraldine te Gussinklo, Constantijn Hoffscholte, Sandra de Jong, Reny van der Kamp, Hanneke Marttin, Inge Roos, Willy Wouters.

Foto omslag Stijn Rademaker.

4

www.boekblad.nl

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia Vormgeving Jan Scholtus.

Druk Veldhuis (Meppel).

© 2022 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: www.reprorecht.nl

Abonnementen Boekblad Compleet onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine print en digitaal Eerste jaar € 179 Regulier € 262 | ZZP-ers € 142.

Boekblad Online onbeperkt toegang tot Boekblad.nl, inclusief Boekblad magazine digitaal Eerste jaar € 119 Regulier € 202 | ZZP-ers € 80.

Proefabonnement zes maanden toegang tot Boekblad.nl, inclusief magazine digitaal € 29,95 (stopt na zes maanden).

Meer informatie www. boekblad.nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 E info@stipmedia.nl www.boekblad.nl

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

ISSN 1586-2897

mei/juni 2022  jaargang 189

5

VOORAF

Empathie ‘Onvoorstelbaar’ is het centrale begrip in de column van Marti Huetink in dit nummer. Daarmee verwijst hij uiteraard naar het drama dat zich sinds eind februari voltrekt in Oekraïne en de gevolgen die dat op allerlei fronten heeft. Ook het boekenvak krijgt ermee te maken. Maar die gevolgen zijn uiteraard niet te vergelijken met de consequenties voor de Oekraïners zelf. Die vragen om empathie van de rest van de wereld. En gelukkig is daar in veel gevallen ook sprake van. Niet bij iedereen: in zijn avondshow liet Arjen Lubach een fragment van RTV Rijnmond zien waarin een man het presteerde om naar aanleiding van de hoge benzineprijzen te zeggen: ‘Daar is oorlog, maar wij zijn weer de dupe.’ Dan heb je het dus echt niet begrepen.

Gelukkig reageert het boekenvak anders. In woord: het Letterenfonds liet een naar aanleiding van de Russische invasie geschreven gedicht van Marieke Lucas Rijneveld in diverse talen vertalen, de Bezige Bij deed hetzelfde met het beroemde ‘verzetsgedicht’ van Remco Campert en gaf iedereen de gelegenheid daar posters van te verspreiden. En in daad: boekhandels en uitgeverijen doneerden geld aan Giro555, de CPNB doneerde vijf euro per bezoeker van het Boekenbal en stichting My Book Buddy maakte samen met Unieboek | Het Spectrum een pakketje met een prentenwoordenboek Nederlands voor Oekraïense vluchtelingenkinderen in Nederland, om maar enkele voorbeelden te noemen.

Het meest trof mij het verhaal van Bob Markus van De Vier Windstreken op onze website. Hij kocht op de beurs van Bologna het enige boek waarmee een Oekraiënse uitgever naar Italië was gekomen, heeft zelf thuis een Oekraïens gezin opgenomen en wil een tweetalige uitgave maken van een titel uit zijn fonds die uitgedeeld wordt aan naar Nederland gekomen Oekraïense kinderen.

Verzet begint niet met grote woorden / maar met kleine daden, schrijft Campert. Laten we hopen dat op het moment dat dit nummer bij u in de bus valt, alle kleine daden wereldwijd een bijdrage hebben geleverd om de onvoorstelbare situatie in Europa iets ten goede te keren.  Posters van het gedicht van Remco Campert in het Nederlands en Oekraïens en de lege stand van Oekraïne op de kinderboekenbeurs van Bologna.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

7

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

Athenaeum Boekhandel opent nieuw filiaal in Amsterdam Zuidoost Voor mij belangrijk, omdat ik er ben gaan werken na zo’n twintig jaar in het Nieuwscentrum op het Spui. Dat zal ik missen, maar nu heb ik een nieuwe baan zonder van bedrijf te veranderen. Het voelt bevoorrecht. Een nieuwe winkel openen is een enorme klus, maar we hebben dat gedaan met een fijne interne projectgroep. En nu dus een fraaie winkel, met een nieuw team, een klantenkring die we nog moeten leren kennen, nieuwe culturele instellingen om samenwerking mee te gaan zoeken en allemaal nieuwe boeken en magazines. Heerlijk. Enorm zin in het pionieren, het bouwen. We zijn een echte Athenaeum Boekhandel, maar we gaan onze plek vinden hier. De populatie is enorm divers; er wonen mensen van meer dan tweehonderd nationaliteiten.

Als we afgaan op de reacties van mensen die ons aanspraken tijdens het inrichten en de eerste klanten wordt deze winkel een succes. ‘Eindelijk weer eens een boekhandel in de Bijlmer’ is de meest gehoorde.

En ja, het stadsdeel is groot, groeit en het winkelaanbod heeft ruimte voor nieuwe initiatieven. Opvallend is dat bij de eerste klanten veel jongeren zitten; ze lopen direct richting de kast ‘Young Adult’ en kijken welke van Sarah J. Maas

8

Libris Blz. stopt met organisatie Bookstore Day Bij Athenaeum deden we er aan mee, maar je had nooit het idee dat het echt aansloeg. En het is veel werk. Het deed me denken aan een periode waarin we op het Spui de ‘Boekennacht’ organiseerden, met de kramen van de tweedehandsboekenmarkt, alle boekhandels op het plein en de cafés. Het was erg leuk, overal optredens, voorlezen, signeersessies. In het Athenaeum Nieuwscentrum hadden we dan Peppy Miller, een live tijdschrift.

Wat je in een tijdschrift leest, gebeurde dan op het balkonnetje in het Nieuwscentrum. Het waren geweldige avonden. Maar wat een werk was het, wow! En uiteindelijk moesten we stoppen; de organisatie kreeg de bezoekersaantallen niet genoeg omhoog, publiciteit bleef achter, en dan is er toch een simpele rekensom. Voor zoiets, en dat geldt denk ik ook voor Bookstore Day, heb je een lange adem nodig en een sterke organisatie.

Ik denk dat je beter op het eigen niveau van winkels genoeg kunt organiseren waarmee je schrijvers en makers op een podium hijst. Je smoel als winkel; de lol die je hebt om samen met uitgevers iets te organiseren, dat straalt rond.

Valiz publiceerde het mooist vormgegeven boek ter wereld Ja, dat is echt een prachtig boek, gefeliciteerd Valiz! Je raakt niet uitgekeken. Valiz maakt sowieso erg mooie boeken. Vormgeving, covers,

www.boekblad.nl

bindingen, het is zo belangrijk hoe een boek of magazine eruit ziet. Vanwege mijn achtergrond in styling en design ben ik er erg gevoelig voor en let er altijd op.

Voor boeken over design en mode, de rubrieken die ik beheerde op het Spui naast de werkzaamheden in het Nieuwscentrum, is het extra belangrijk. Maar het geldt natuurlijk voor elk boek. Het ligt in een winkel, op een stapel, staat op een display of gewoon in het alfabet; de klant moet het zien, oppakken en al dan niet besluiten de achterflap te gaan lezen om eventueel tot aankoop over te gaan. Ik heb zeker lievelingsuitgeverijen, waarvan ik weet dat de boeken er altijd geweldig uit zien. Thames & Hudson hoort bij die uitgevers, evenals Penguin. Ik denk dat ik niet de enige boekhandelaar ben die mooie boeken of magazines aait. Als het binnenkomt, je het uit de doos haalt en je er blij van wordt. Dan aai ik het boek. Zo mooi.

FOTO Bert Jansen

RENY VAN DER KAMP Samen met Joan Windzak winkelchef van het nieuwe filiaal van Athenaeum Boekhandel dat in maart opende

ze nog willen lezen. Hoopvol toch?

Ik ga zelf ook maar eens iets van haar lezen….

HUB DOHMEN Beëindigt per 1 mei na tien jaar en ruim honderd dichtbundels zijn poëzie-uitgeverij Heimdall Ruth Lasters wint De Gedichtenwedstrijd 2022 Wat een mooi nieuws dat Ruth Lasters De Gedichtenwedstrijd 2022 heeft gewonnen. Op Facebook zie ik steeds meer aankondigingen van poëziebijeenkomsten. Heerlijk. Het geeft aan dat het sociaal leven weer op gang komt. Het belang van poëzie wordt in ons land wel eens on-

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl derschat. Gedichten zijn de smeerolie van de literatuur. Juist omdat dit genre zo ruim, haast ongedefinieerd is. Het is een belangrijke bron van inspiratie voor veel grote auteurs. Ik ken geen enkele roman, ‘flutje’ of zelfs detective, waar geen mooie volzinnen in voorkomen. Zo mooi dat het poëzie zou kunnen zijn. Veel respect heb ik voor Ruth.

Dat nu net haar werk is uitgekozen uit maar liefst 6002 gedichten van 1703 dichters. Mijn kennismaking met haar werk was jaren geleden de bundel Lichtmeters. Ik verheug me er op haar nieuwe werk op te snuiven.

Bestseller 60 (week 12): Baudet handhaaft zich op 1 Ik las het bericht op de website van Boekblad en wreef het slaapzand uit mijn ogen. Nog steeds? Hoe is het toch mogelijk? Het geeft aan dat het voor uitgevers loont om niches in de markt op te zoeken.

Het tekent de creativiteit van het vak. Maar aan de andere kant: ook in onze open samenleving zijn er grenzen. In hoeverre is het verspreiden van de opinie van iemand die het niet altijd even nauw neemt met de waarheid een winstmodel? De uitgever zegt met zijn fonds het vrije woord ruimte te bieden, omdat het ‘in de huidige tijd steeds meer onder druk staat’.

Een nobele gedachte. Maar het is een dunne lijn tussen vrijheid van meningsuiting en propaganda voor denkbeelden die niet alleen verwerpelijk, maar ook nog eens gevaarlijk voor de samenleving zijn.

Poëzie-uitgeverij Heimdall houdt op te bestaan Nu de pandemie beetje bij beetje het land lijkt te verlaten, maken we de balans op. Wat heeft onze zaak de afgelopen jaren opgebracht.

Niet alleen in geld, ook in voldoening. En dan blijkt dat lagere verkoopaantallen door corona en stijgende kosten een grote streep

zetten door de uitgeverij. En dat is jammer. Want de vernieuwing in het vak komt vooral van kleinere uitgeverijen. Die komen met leuke innovatieve concepten. Logisch, want ze zijn wendbaar, hebben lagere kosten én zijn een beetje eigenwijs. Maar ze hebben de overheid (vaste boekenprijs) en het kartel van grotere, gevestigde uitgevers en boekverkopers (42 procent handelskorting!) tegen.

Voor landelijke distributie door CB word ik verplicht om die afspraken over te nemen. Als ik bij een boekje van een tientje alle kosten op een rij zet, blijft er onder de streep amper vijftig cent over. Vanaf het begin heeft monopolist CB meer gekost dan opgebracht. Om mijn distributie op orde te houden, moest ik wel. Je zou verwachten dat een bedrijf in een dergelijke positie zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Om de branche gezond te houden en vernieuwing te stimuleren. Niets is minder waar. Ik hoop van harte dat het besef ooit nog eens doordringt in Culemborg.

TOM VAN EIJK Expert in e-learning bij TEACHR en oprichter van het nieuwe digitale leesplatform Mooky De uitgever als cursusaanbieder Een mooi voorbeeld van hoe noodzaak kan aanzetten tot innovatie.

‘De markt daalt met 30 procent’ en ‘corona dwong ons online’ en er vervolgens achterkomen dat je een lucratief en substantieel verdienmodel in handen hebt. Bij de meeste uitgevers liggen de ingrediënten om tot de prachtigste blended learnings te komen al jarenlang klaar. Dat bevestigt Maria Rutgers van AnkhHermes die het een ‘logische stap’ noemt. Maar waarom wachten op noodzaak? Waarom

mei/juni 2022  jaargang 189

wachten tot het punt dat het echt niet anders kan? Blijf vooruitkijken, experimenteren en pionieren.

Het levert je altijd wat op, ook als je erachter komt dat het toch niet werkt.

Studystore richt zich volledig op online Een tweede voorbeeld van hoe noodzaak een ingrijpende beslissing kan afdwingen die achteraf goed uitpakt en juist meer mogelijkheden biedt. Het doet me ook denken aan mijn eigen studietijd, zo’n vijftien jaar geleden. Ik was een luie student (of misschien beter: een efficiënte student) en zag het als enorme verspilling van mijn tijd om ‘helemaal’ naar de campuswinkel te lopen om die ene reader aan te schaffen, in de hoop dat het ding nog op voorraad was én ik niet langer dan vijf minuten in de rij bij de kassa hoefde te staan. De bus missen betekent immers dertig minuten later thuis. Een concept als Studystore had ik liefdevol omarmd. Een verrijking van het leven voor de efficiënte student!

WPG zet eigen podcasttak op De podcast bestaat al sinds het begin van deze eeuw. Het principe is eenvoudig: neem een gesprekje op en plaats de audiofile in een webfeed. Innovatie? Het mooie van innovatie, hoe eenvoudig het ook kan zijn, is wat men er vervolgens mee doet. Er worden zo veel gave en originele podcasts gemaakt! En het is voor iedereen mogelijk om eraan te beginnen en een luisterpubliek op te bouwen. Met onze innovatie Mooky wil ik dit ook bereiken. Ik hoop dat uitgeverijen en auteurs en ook zelfstandig schrijvers het platform gaan gebruiken om publicaties te maken die ik zelf nooit had kunnen verzinnen. Faciliteren om te creëren, dat is voor mij innoveren. En hopelijk gaat dat bij Mooky sneller dan in twintig jaar! 

9

DE VISIE

Frans en Ingrid Davelaar:

‘ ALS JE SCHAALVERGROTING WILT, KUN JE NIET BLIJVEN AFWACHTEN’

INGRID HEIKENS-DAVELAAR

1969 1985

Geboren in Hilversum Begonnen aan studie Agogisch medewerker 1986 Frans leren kennen 1988 Entree in de Pedagogiek 2006 Gestart als ondernemer in de grafische sector FRANS DAVELAAR

1968 1984 1986 1988 1998

2017

Geboren in Haarlem Begonnen aan een Grafische studie +werken Ingrid leren kennen Entree in de Office Supplies Gestart als ondernemer in de Office Supplies

Overname Boekhandel Van de Ven 2022 Overname Boekhandel Dieleman en Osinga

11

Frans en Ingrid Davelaar hadden al boekhandel Van de Ven in Soest en zijn sinds dit voorjaar de eigenaren van boekhandel Dieleman in Tholen en boekhandel Osinga in Nunspeet. Voor overnames in coronatijd schrok het echtpaar niet terug. En ook nu houden zij ogen en oren open voor mogelijke overnames.

Tekst Geraldine te Gussinklo Beeld Stijn Rademaker

F

rans Davelaar verkocht vorig jaar zomer zijn 50 procent belang in kantoorartikelengroothandel Office Centre en wilde kleinschaliger gaan ondernemen.

Desalniettemin besloot hij samen met echtgenote Ingrid tot een uitbreiding van hun boekhandelsportfolio, waar al zeven kantoorboekhandels Gebroeders Winter in Amsterdam en boekhandel Van de Ven in Soest deel van uitmaakten. Tevens bezit het echtpaar kantoorartikelenleverancier Van de Ven For Office & More.

Van de Ven in Soest zien Frans en Ingrid Davelaar als hun paradepaardje. In oktober 2017 kochten zij de zaak van Trees Nelissen, waarmee ze hun eerste stappen in het boekenvak zetten. Ingrid nam de dagelijkse leiding op zich, en runt nu ook boekhandel Osinga.

De vestigingen van Gebroeders Winter en Dieleman noemen ze cityshops: winkels waar de kantoorartikelen en andere non-books een groter deel van het assortiment uitmaken dan de boeken. Van de Ven en Osinga, beide aangesloten bij Libris, zijn de ‘echte’ boekhandels.

Gevraagd naar hun rolverdeling antwoordt Ingrid onmiddellijk: ‘Hij is de directeur!’ Frans nuanceert dat: ‘Ingrid is de motor en ik ben de carrosserie. Zonder Ingrid ben ik helemaal nergens en kan ik helemaal niks. Maar Ingrid zal altijd op de achtergrond blijven, en ik treed meestal op de voorgrond.’ ‘Hij is meer een echte ondernemer, ik ben meer een ondernemende manager’, vult Ingrid aan. ‘Ik ben graag dicht bij de mensen, gezellig op de winkelvloer.’

Springlevend Sinds 4,5 jaar zijn jullie eigenaar van Van de Ven, jullie eerste boekhandel – als we de kantoorboekhandels niet meetellen. Hoe ging dat?

Frans Davelaar (FD): ‘Vroeger waren de boekhandel Van de Ven en de kantoorartikelen Van de Ven één bedrijf. De vorige eigenaar heeft die losgeknipt. Op enig moment ben ik eigenaar geworden van Van de Ven kantoorartikelen. Toen Trees Nelissen boekhanmei/juni 2022  jaargang 189

11

DE VISIE

FRANS DAVELAAR: ‘WE STAAN OPEN VOOR OVERNAME VAN MEER WINKELS’

dan vanuit de liefde voor en haar kennis over het vak en ik probeer dat te combineren met een inschatting van de commerciële mogelijkheden. Het moet iets toevoegen.’

ID: ‘Als iets zich aandient, kijken we op dat moment of het past. Voor Osinga bijvoorbeeld hebben we besloten dat ik daar ook de dagelijkse leiding op me neem.

Het is een boekhandel die veel overeenkomsten heeft met Van de Ven, qua uitstraling en visie.’

FD: ‘We zijn momenteel druk bezig met een heel gewaardeerde collega om te kijken of die lid van de familie kan worden. Maar soms heeft het ook tijd nodig.

Osinga was echt het kindje van Joop en Maud Osinga.

Je kindje overdragen doe je niet binnen twee weken.

Dat is een proces. Dus daar gaan heel veel gesprekken aan vooraf.’

del Van de Ven wilde verkopen, leek het me mooi om dat weer bij elkaar te brengen.’

Ingrid Davelaar (ID): ‘Ik had toen nog een ander bedrijf: een print- en copyshop, samen met een compagnon. Maar Van de Ven had een filiaalmanager nodig en Frans stelde voor dat ik de copyshop zou verkopen en de boekhandel ging runnen. Toen zei ik: nou, waarom niet?’

Wat trok jullie aan in het boekenvak?

FD: ‘Ik was ervan overtuigd dat je met boeken een mooie onderneming kunt opbouwen. Geen product zo mooi als het boek. Boeken zijn de weergave van het leven. Dat klinkt heel zwaar, maar ik bedoel: over elk onderwerp is geschreven. Een boekhandel brengt alles samen.’

ID: ‘Over onderwerpen die breed worden uitgemeten in de media wil iedereen lezen. Dan heb je het over de non-fictie. Maar fictie blijft ook sterk. Mensen zullen altijd verhalen blijven bedenken.’

FD: ‘Mensen denken weleens dat het boekenvak op sterven na dood is, maar dat is absoluut niet zo. Je moet het alleen wel willen zien. Neem zo’n boek als Amalia: dat willen we ineens allemaal lezen. Dat toont voor mij aan dat de boekhandel springlevend is. Het is wel zo dat je meer moet doen, ten opzichte van vroeger, om het boek te vermarkten. Vroeger kwamen mensen naar je toe, dat werkt nu anders, door de concurrentie van internet bijvoorbeeld. Maar dat doet niets af aan het product.’

Dit voorjaar namen jullie Dieleman in Tholen en Osinga in Nunspeet over. Dat durfden jullie dus aan in de coronaperiode, met al zijn onzekerheden?

ID: ‘Ach, daar kom je wel weer een keer uit, en dan gaan de mensen weer uitgeven. We hopen maar dat we dat meemaken. Als je een beetje schaalvergroting wilt, kun je niet blijven afwachten.’

Gaan jullie nog verder uitbreiden?

FD: ‘We blijven om ons heen kijken, maar niet tot in het oneindige hoor. Toen ik Office Centre moest verkopen, met zo’n tachtig vestigingen in Nederland en Duitsland en ongeveer 1500 werknemers, heb ik besloten dat ik nooit meer zó groot wil worden. Want ik vind het nog steeds leuk om te discussiëren over de marge op wenskaarten, of waarom we te weinig of te veel Amalia-boeken hebben. Ik wil geen bestuurder meer zijn, ik wil ondernemer blijven. Maar we staan open voor overname van meer winkels. Ingrid kijkt

12

www.boekblad.nl

Twee stromingen Zijn bij een mogelijke overname de winstcijfers doorslaggevend?

FD: ‘Nou, nee. Er moet zeker een fatsoenlijke winst uit komen, maar de winst op één zetten, dat is niet hoe ik ben. Ik streef naar een zo efficiënt mogelijk geheel, en daar zou ik aan toe willen voegen: met een familiegevoel. Ik ben betrokken bij onze werknemers en vind de sfeer in het bedrijf belangrijker dan het onderste uit de kan halen.

Wel kijk ik soms met verbazing naar hoe andere boekhandelaren hun bedrijf runnen.

Ik zal een voorbeeld noemen. We hebben goed contact met een collega-boekhandelaar – ik noem geen namen – die elke ochtend om zes uur begint. Dan doet ze de administratie, vervolgens opent ze de winkel waar ze de hele dag staat, en dan werkt ze tot acht uur ’s avonds. En dat jaar in jaar uit. Met liefde voor het vak, maar ga nou eens al je uren bij elkaar optellen? Wat je dan voor uurloon aan jezelf kunt uitbetalen? Dan wordt het echt liefdewerk oud papier.’

ID: ‘Sommigen bekijken het misschien minder commercieel. Dat merk ik wel in het boekenvak, dat commercie niet zo hoog in het vaandel staat. Ik heb het idee dat sommige mensen de boekhandel scharen onder de gezondheidszorg of zo. Als een soort nonprofitorganisatie. De boekhandel heeft natuurlijk een sociale functie. Het lijkt hier af en toe de kapper wel, want die komt een boek halen voor zijn zuster dit, en die heeft z’n verhaal zo. Dan ben je een half uur verder en dan heb je één boek verkocht. Er staan zo veel verhalen in boeken dat mensen daardoor ook met hun verhalen komen. Dat is anders dan iemand die een nietmachine nodig heeft, dan komen er minder snel hele gesprekken.’

FD: ‘Ik vind dat de balans tussen liefde voor je product en commercie goed moet zijn. Liefde voor boeken is één kant van de zaak, maar je wilt toch winst maken. Iemand die het heel goed doet – zo op het oog, ik ken de cijfers niet – is Fabian Paagman. Die kijkt er ook zo naar: we hebben het product boeken,

hoe gaan we dat product vermarkten. Of Waanders in Zwolle, die hebben zo’n sterke horeca-afdeling neergezet dat ze daar misschien nog wel meer mee verdienen dan met de boekenverkoop.’

ID: ‘Voorhoeve in Hilversum, die is in het voormalige C&A-pand gegaan en heeft een bakker erbij genomen. Daar is heel goed over nagedacht.’

FD: ‘Maar als ik naar Den Boer in Baarn kijk, een prachtige boekhandel, krijg ik de indruk dat de liefde voor het vak voorgaat op de commerciële uitbating.

Dat heeft iets heel moois, niets mis mee, maar is een heel andere manier om een boekhandel te runnen.

Ik ervaar dat er twee stromingen zijn in de branche.

Paagman en Waanders waren vrij vroeg met de commerciëlere kant: die zeggen van ja, prachtig vak, je moet er kennis van hebben, maar de schoorsteen moet ook roken hè? Bij die andere stroming is de liefde misschien net iets meer dan de commercie. Ik voel me bij die eerste stroming het meest thuis, ook

omdat ik vind dat dat mijn plicht is ten opzichte van mijn medewerkers.

De wet- en regelgeving in Nederland wordt steeds meer, steeds heftiger. Je moet aan zoveel dingen voldoen als ondernemer. Als je één winkel hebt en dat zelf allemaal moet regelen moet die ene winkel wel een heel substantiële omzet hebben. Ik zie daarom een verschuiving voor me richting samenwerkingsverbanden, concerns. Het is ook een reden dat wij streven naar schaalvergroting; dan kun je je marge vergroten.’

Uitstraling Betekent het feit dat jullie uit het kantoorartikelenvak komen, en nog steeds Van de Ven Office & More hebben, dat de office supplies in jullie winkels extra aanwezig zijn?

mei/juni 2022  jaargang 189

13

DE VISIE

INGRID DAVELAAR: ‘DE TOOL “ZOEK EEN BOEK” OP DE SITE VAN LIBRIS IS WEL ECHT OPGEPIKT. IK MERK DAT DAAR VEEL MEER GEBRUIK VAN WORDT GEMAAKT’ ID: ‘Het effect is eigenlijk juist tegengesteld: omdat we aan de andere kant van Soest de kantoorartikelen verkopen, nemen ze hier in de boekhandel een kleinere plaats in in het assortiment. Voor de klant is het heel makkelijk om voor kantoorartikelen naar de andere winkel te gaan.’

FD: ‘Ik denk wel dat daar nog verbetering in zit. We gaan ervan uit dat de Soestenaren hun kantoorartikelen bij onze vakhandel kopen, maar van elke klant die uit de boekhandel vertrekt zonder iets te hebben gekocht moet je maar hopen dat die naar Van de Ven For Office & More gaat. Ik vind dat we daar een betere balans in moeten vinden. Natuurlijk wel passend in de stijl van de boekhandel; ik hoef hier geen printers of bureaustoelen te hebben. Maar bijvoorbeeld luxe schrijfwaren. Al is het maar ter aankleding van je winkel. Je moet een bepaald gevoel krijgen bij de inrichting. Dat kun je creëren met non-books. Dat heeft in Soest nog een upgrade nodig.’

Draait het in een boekhandel meer dan in andere winkels om uitstraling?

ID: ‘Dat denk ik zeker. Je ziet het bij de notitieboeken die we hebben. Bij Van de Ven kunnen we heel luxe, dure exemplaren neerleggen, want de mensen verwachten dat hier ook. Anders gaan ze wel naar de Action of de Hema. Wie echt een mooi notitieboek wil hebben, wil daar ook wel voor betalen. En dan weten ze dat ze hier terecht kunnen voor iets exclusiefs.

Bij boekhandel Van de Ven hebben we een paar jaar geleden het assortiment uitgebreid met speelgoed.

Dan weet je dat je geen plastic troep moet aanbieden maar een kwalitatieve selectie, we willen ook weer geen speelgoedwinkel worden.’

FD: ‘Voor je assortiment is het van groot belang dat je goed inschat in wat voor plaats of buurt je zit, wat de mensen van je verwachten. Het is een van de kernpunten van ondernemerschap om dat goed aan te voelen.

Daarin vind ik de Bruna-formule wat tekortschieten, met alle respect. Bruna heeft een heel beperkte keuzevrijheid per locatie. Ik denk dat elke winkel, zeker een boekhandel, met zijn inrichting en assortiment streekgebonden is, misschien zelfs plaatsgebonden. Je moet de ruimte hebben om daar op in te spelen.’

14

ID: ‘Zowel Van de Ven als Osinga zijn Libris-winkels, en dat geeft ons gelukkig vrijwel volledige vrijheid in wat we inkopen. Je wilt in Nunspeet bijvoorbeeld meer bijbels in het assortiment hebben, en die een prominentere plek in de winkel geven.’

Sfeer, beleving, gevoel Je noemde van Waanders de horeca. Jullie hebben bij Van de Ven niets in die richting. Hebben jullie dat wel eens overwogen?

FD: ‘Zeker! Ik zag dat al voor me. Maar toen werd ik meteen door mijn vrouw terechtgewezen.’

ID: ‘Nee, dat vind ik niks. Ik zou niet weten waar. Ik wil daar geen winkelruimte aan kwijtraken. Als je het doet moet je het goed doen. Ik denk niet dat het de moeite waard zou zijn. En er zit hier goede horeca op het plein waar ik niet mee wíl concurreren. Laten we elkaar juist helpen.’

FD: ‘Dus dat kreeg ik er niet door. Nou, daar hebben we dan discussies over. En dan is het niet zo dat wat Frans in zijn hoofd heeft allemaal moet gebeuren.

Ingrid zei: dat gaan we niet doen. Ik denk dat het heel erg winstgevend zou zijn. Maar ik ben het wel met haar eens dat je een gemeenschap vormt met de andere ondernemers om je heen en dat mijn drang naar optimalisatie een goede verhouding met hen niet in de weg mag staan. Je doet het met elkaar.’

En de ‘beleving’, organiseren jullie activiteiten in de winkel, corona even buiten beschouwing gelaten?

ID: ‘We hebben het wel gehad voor corona, maar de animo is steeds minder. Wij doen nu nog wel dingen in samenwerking met anderen. Bijvoorbeeld met de Stichting Literaire Activiteiten Soest, die organiseerde in de Boekenweek een auteursoptreden in het theater, waar wij bij aanwezig waren met boeken. Bij Osinga is dat eigenlijk hetzelfde, die hebben ook een samenwerking met een vereniging. Daarnaast hebben we, ook in coronatijd, wel signeersessies gehad, dat kan gemakkelijk in de winkel zelf.’

FD: ‘Ik ben van dingen als barbecuesessies. Als je in de zomer barbecueboeken wilt verkopen, dan moet je zorgen dat Weber hier op het plein staat te barbecueën. Tijdens de Tour de France organiseer je iets met de fietsenwinkel. Je moet het boek aangrijpen om te kijken wat je er omheen kunt doen. Eventueel met andere ondernemers. We doen dat te weinig.’

ID: ‘Ik heb twee keer iets georganiseerd met het reisbureau hier in de buurt. Het waren leuke avonden, maar commercieel niet zo geslaagd. Geen reizen verkocht, geen reisboeken verkocht. Maar goed, mensen zijn dan wel geïnformeerd, ze weten wat je hebt, en je weet niet wie van die mensen later terugkomt.’

FD: ‘Diep in mijn hart vind ik dat er in elke winkel elke maand een activiteit zou moeten zijn. Ook bij de cityshops. Je kunt tegenwoordig alles op het internet vinden, maar niet sfeer, beleving, gevoel. Evenementen moeten dat in de boekhandel brengen.’

www.boekblad.nl

mei/juni 2022  jaargang 189

15

DE VISIE

ga samenwerken met collega Den Boer in Baarn, hoe weet ik dan dat de klant naar mij komt en niet naar hem, en vice versa. Ik snap het allemaal. Maar niets doen, dat gaat niet.’

ID: ‘Bol.com is zo snel gegroeid, je loopt altijd een stap achter.’

FD: ‘Ik denk niet dat Bol.com te snel is gegroeid, ik denk dat de traditionele winkelier in zijn algemeenheid – wij dus ook –te langzaam is geweest. Bol.com heeft gedaan wat anderen hebben laten liggen. Dat hebben ze heel knap gedaan, dus als ondernemer kun je alleen maar je petje afnemen. Ook samenwerkingen buiten de branche zou ik overigens aanmoedigen.

Een sterkere positie voor de fysieke boekhandel is van belang voor iedereen, van boekhandelaar tot klant, van wenskaartenleverancier tot uitgever. Daarom zeg ik: laten we het met elkaar doen.

Ik weet niet wat Bol.com gaat doen maar kijk eens naar Coolblue. Die zijn begonnen met hun webshop, en nu gaan ze winkels openen. Voor die beleving, voor die lokale aanwezigheid moeten we oppassen.’

Samenwerking Vrezen jullie de concurrentie van online, bijvoorbeeld van Bol.com?

FD: ‘Ik denk dat we als traditionele winkeliers nog te weinig doen met elkaar om daar een goed weerwoord op te geven. In ieder geval op het gebied van boeken, want daar is prijs geen issue. Een nietmachine kan een webwinkel misschien goedkoper aanbieden, maar bij boeken speelt dat niet mee. Als prijs geen issue is, wat dan wel? Gemak? Je kunt via de website van Libris boeken laten thuisbezorgen, dus dat is het ook niet.

Snelheid van leveren? Is het ook niet.’

ID: ‘Bol.com ligt ook gewoon bij CB. Het zijn dezelfde handjes die het inpakken, dat zeggen wij altijd. Maar heel veel mensen weten niet dat er een vaste boekenprijs is. Dat is wel heel moeilijk, om dat aan de wereld te vertellen en tot algemene kennis te maken.’

FD: ‘Ja, en dus hebben wij het met z’n allen niet goed gedaan. Dan kun je wijzen naar Bol.com, maar dan wijzen er drie vingers naar jezelf. Als bedrijf hebben wij een vrij beperkt budget voor online marketing, vergeleken met Bol.com natuurlijk miniem. Maar als je al die kleine budgetten van individuele ondernemers op een hoop gooit dan heb je het wel.

Je hebt natuurlijk wel iets als de KBb, de CPNB, maar daar maakt Bol.com ook deel van uit. En de Triple A-boekhandels, de twaalf grootste van Nederland, die hebben hun eigen club. Dat is hartstikke goed, die werken samen, die overleggen meer. Maar verder is er eigenlijk niets. Als je echt met alle winkels in dit vakgebied kunt samenwerken denk ik dat je minder hoeft te vrezen van Bol.com. Maar dat gebeurt nog veel te weinig.’

Interieur Dieleman, Tholen.

Interieur Van de Ven, Soest.

heftig het was voor ondernemers. Dan kun je zeggen: dan had je geen ondernemer moeten worden, maar dit was zo extreem. Het ontbrak in mijn ogen aan een beetje compassie.’

Had het nog verschillende effecten op jullie boekhandel en de cityshops?

ID: ‘Zeker. De cityshops zijn nog harder getroffen. In kleinere plaatsen hou je alle lokale klanten nog, maar de zaken van Gebroeders Winter hadden in Amsterdam geen toeristen meer en geen studenten. Dus die hebben nog grotere klappen gehad.’

FD: ‘Ik weet ook dat boekhandels in plaatsen zoals Soest en Nunspeet procentueel gezien minder klappen hebben gehad dan boekhandels in Amsterdam en andere grote steden.

En wat dacht je van Waanders? Boekhandels waarvan horeca een belangrijk deel van de omzet moet leveren, plus boekhandels in grote steden die het van toeristen en studenten moeten hebben, die zijn denk ik het zwaarst getroffen. Wij zijn er nog relatief goed uitgekomen.’

Tot slot: in maart werd bekend dat Office Centre, waar Frans tot vorig jaar CEO van was, faillissement heeft aangevraagd. Hoe kijk jij daarnaar?

FD: ‘Met tranen in mijn ogen. Mijn compagnon en ik hebben het in juni vorig jaar verkocht aan een investeringsmaatschappij, voor behoud van werkgelegenheid, in een conditie waarin het volgens mij nog een tijd vooruit kon. Nog geen negen maanden later is het failliet. Hoe dat zit weet ik niet, maar het verbaast me ten zeerste, en het gaat me aan het hart. Ik zei destijds: nu ik Office Centre verkoop is het niet meer mijn kindje, maar nog wel mijn neefje. Het is nog steeds een beetje familie, hè? Ik vind het heel erg triest, voor alle betrokkenen. Er is nu sprake van een mogelijke doorstart; ik hoop maar dat daar wat van komt.’ 

FOTO Ingrid Davelaar

FOTO Ingrid Davelaar

Hoe gaat het met jullie eigen webshop? Hebben jullie in de coronaperiode kunnen profiteren van meer online bestellingen?

ID: ‘Ja, toen wel, maar je ziet dat het nu weer afneemt.

Het publiek komt nu ook gewoon weer in de winkel.

Het ging ongeveer gelijk op, terwijl het één groeide daalde het ander en andersom. Maar we hebben er ook wel nieuwe klanten door gekregen. Mensen die online zijn gaan zoeken en eerder niet in de winkel kwamen.

De tool “Zoek een boek” op de site van Libris, waarmee klanten kunnen zien welke boekhandels het boek dat ze zoeken op voorraad hebben, is wel echt opgepikt. Ik merk dat daar veel meer gebruik van wordt gemaakt.

Hoe is de coronaperiode voor jullie bedrijf geweest?

FD: ‘Wij hebben wel een klap gehad van die winkelsluitingen. Niet zo erg als collega’s die geen eigenaar van hun pand zijn en moeten huren trouwens. De Hoge Raad heeft in december vorig jaar nog een uitspraak gedaan over huurvermindering bij omzetverlies door de coronacrisis, maar volgens mij doet 90 procent van de verhuurders dat niet. De TVL, de tegemoetkoming vaste lasten, is – met alle respect voor wat de overheid heeft gedaan – zo’n pot die heel erg slecht bij ondernemers terecht is gekomen. Ook bij ons niet.

Dus dan moet je het hebben van de NOW-regeling, de tegemoetkoming in loonkosten, dat is het enige wat wij kregen.

Het grote probleem was natuurlijk dat de lockdowns twee keer in de drukste tijd van het jaar waren. Die maanden moeten de slechtere maanden compenseren, maar vielen nu helemaal weg. Het is al bij vele talkshows gezegd, dat dreef ondernemers tot wanhoop. De gemiddelde Nederlander heeft daar geen weet van. Veel mensen beseften gewoon niet hoe

Corona

Hoe komt dat?

FD: ‘Het is natuurlijk moeilijk, als ik voor promotie

Intussen wil je je klanten natuurlijk ook in de winkel hebben. In de winkel doen ze impulsaankopen, dan komen ze voor een cadeautje en kopen ze er een boek voor zichzelf bij. Vanmiddag zag ik nog een vrouw die zei “ ja, eigenlijk mag ik ook helemaal niet naar de winkel toe van mijn man”. Ik bied heel graag de mogelijkheid dat mensen vanuit hun luie stoel bij ons kunnen winkelen, maar als ze in de winkel komen zien ze wat we nog meer hebben. Toen we dicht waren hebben we sommige titels gewoon niet besteld, dat zullen de uitgevers ook wel gemerkt hebben. Dat zijn de boeken die mensen moeten zien. De twijfelgevallen, waarvan je gewoonlijk denkt: zullen we die titel wel of niet, ach weet je wat, ik leg er drie in de winkel neer. Die zijn nu door ons niet besteld, óf door de uitgever een halfjaar uitgesteld.

Interieur Osinga, Nunspeet.

16

www.boekblad.nl

mei/juni 2022  jaargang 189

17

FOTO Kees Martens

UITGEVERIJ

‘Ik zal er alles aan doen om de mooie naam Lecturis te behouden en uit te bouwen’ Het pand waarin Lecturis begon in 1922, aan de Zwembadweg in Eindhoven.

Honderd jaar Lecturis

Trots Eindhovens bedrijf met klanten wereldwijd Lecturis heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een uitgeverij met een breed fonds – met duidelijk accent op fotografie. Een eeuw na de oprichting gaat het Eindhovens bedrijf met de publicatie van een roman zelfs nog een stap verder.

Tekst Maarten Dessing

18

www.boekblad.nl

‘Dat is een leuk verhaal’, veert Paul van Mameren op. ‘Ik kreeg op een dag een mailtje van een bevriende fotograaf met wie ik in het verleden boeken heb gemaakt’, vertelt de eigenaar van uitgeverij Lecturis. ‘Hij had een manuscript van een roman gelezen, dat was zó goed. Die jongen kwam alleen niet aan de bak bij een uitgeverij. En ik gaf toch ook fictie uit? Nou, niet echt. Maar wilde ik het lezen? Ja, waarom niet. En verdomd, het was beregoed.’

Dus geeft Lecturis in mei toch de roman Coopertest van DS Daluiso uit. ‘Een waargebeurd verhaal over zijn jeugd.

Heel rauw. Het leest als een trein, het zou zo verfilmd kunnen worden. Hij heeft ook een enorme motivatie als schrijver én een enorm netwerk. Hij heeft het laten lezen aan mensen als Sanne Wallis de Vries en Paul de Munnik. Die zijn laaiend enthousiast en hebben daarom een quote geleverd. Ik verwacht er echt wat van.’

Hij heeft er wel een paar nachten van wakker gelegen. ‘Ik heb geen enkele ervaring met fictie. Er zijn projecten op mijn pad gekomen die je met een beetje goede wil onder literatuur kunt scharen. Projecten voor een klein publiek. Ik heb ook dingen gedaan in de

regio die ik deed voor de goodwill. Liefdewerk oud papier. Dit is iets anders.

Dit is een grote titel, écht goed, voor een breed publiek. Al begin ik natuurlijk voorzichtig met een oplage van een paar duizend.’

Drukkerij en uitgeverij Op 2 maart bestond Lecturis precies honderd jaar. De uitgeverij vierde het klein. Vanwege de onzekerheid rond corona kon Van Mameren niet ruim van tevoren een groots feest plannen. En toen was ook nog de oorlog in Oekraïne uitgebroken. ‘Het voelde om al die redenen niet gepast om uit te pakken’, zegt hij. En dus bleef het beperkt tot een post op de eigen socialemediakanalen en een borrel in het café dat pas geleden in het creatieve bedrijfsverzamelpand is geopend.

In die eeuw kende het bedrijf verschillende gedaanten. In de eerste twintig jaar was Lecturis uitsluitend uitgeverij. Bernhard Kessels, de toenmalige directeur van boekhandel Van Piere, had het opgericht om een Nederlandse afzetmarkt te creëren voor de Duitse Volksvereinverlag. Dat leidde tot een fonds van katholieke, overwegend vertaalde titels: van pedagogi-

Coopertest is hartverscheurend, meedogenloos, grappig en niet weg te leggen.

- Sanne Wallis de Vries -

DS DALUISO

ROMAN

sche uitgaven als Huwelijk en huisgezin tot fictie van vergeten auteurs als Margarete Windthorst.

Na de Tweede Wereldoorlog transformeerde Lecturis in een drukkerij.

Kessels’ schoonzoon Bertus van de Westelaken, die hem opvolgde, had daar door zijn grafische opleiding meer affiniteit mee. Al snel verkreeg zijn initiatief een internationale reputatie als producent van hoogwaardige kunstboeken. De beste vormgevers van hun tijd wilden hun uitgaven in Eindhoven laten drukken. Slechts bij uitzondering werd nog zelf uitgegeven.

‘Dat waren ook eerder drukopdrach-

mei/juni 2022  jaargang 189

ten waar onze naam op stond. Er was geen uitgever in dienst.’

De neergang van de grafische industrie zette ‘drukkerij- en uitgeverijbedrijf Lecturis BV’, zoals het juridisch nog altijd heette, aan om terug te keren naar de roots. ‘Sinds de eeuwwisseling werd het al steeds moeizamer.

Na de financiële crisis van 2008 stortte de markt helemaal in elkaar. Alleen die bedrijven zijn overgebleven die in staat zijn om gigantisch te investeren en een veel groter volume aan te trekken. Kijk naar wat er bij Wilco aan machines staat.’

In 2015 ging Lecturis failliet. Toch zegt Van Mameren dat het bedrijf vijf jaar daarvoor niet uit pure noodzaak begon met het publiceren van boeken.

‘We zijn het er gewoon bij gaan doen zonder vastomlijnd plan dat we zo veel titels per jaar moesten brengen of een bepaalde omvang moesten hebben.

Uitgeven paste in het dna van het bedrijf, dat was alles. Pas toen we na een doorstart alleen uitgeverij waren, heb ik daar expliciet de bedrijfsvoering op ingericht.’

‘Iets speciaals’ Lecturis in de huidige gedaante begon

19

UITGEVERIJ

elke titel ‘iets speciaals’ heeft. ‘Het is met een webwinkel. ‘Wij kregen altijd al vragen als: geven jullie ook uit? lastig te beschrijven, maar het heeft Kunnen jullie iets betekenen in de veel met de vormgeving te maken. Het distributie?’ vertelt Van Mameren. ‘Met soort papier, de afwerking, de drukdeze webwinkel wilden we mensen die techniek. Die keuzes zijn heel belangin eigen beheer uitgeven een kanaal rijk voor ons. Het is toegankelijker dan bieden om hun werk te verkopen. wat je op Unseen ziet, maar te niche Heel snel vroegen zij meer. Of wij een voor een algemene uitgeverij. Het zit aansluiting bij CB konden regelen? er precies tussenin.’

Toen heb ik iemand aangenomen om dat bestaan ‘De breedte van het Marginaal op te zetten. En dus De drie medewerfonds heeft veel met kers van Lecturis zelf uit te geven.’

Aanvankelijk lag mij te maken. Als ik – inclusief stagiair de focus, bijna als – draaien een omzet vanzelfsprekend, op iets interessant vind van ongeveer zeven boeken die de druk- en er markt in zie, ton met dertig tot kerij decennialang vijfendertig titels per wil ik het uitgeven. produceerde: fotojaar. Evergreens zijn grafie, kunst, design. Dat doe ik liever dan de fotoboeken van Die worden met titels me beperken tot een Ed van der Elsken over architectuur en en een boek over stedenbouw gepubli- segment van de vormgever Wim ceerd onder het label markt’ Crouwel. Recente Lecturis – net als de successen waren het roman van DS Daluiso. Later breidde fotoboek De Matlas en 50 Sterke vrouwen dat uit met de imprints Dato en Citrus. die de wereld veranderden van Chiara De eerste is bedoeld voor algemene Pasqualetti Johnson. ‘Dat paste precies non-fictie: geschiedenis, sport, lifestyle. in de tijdgeest direct na #metoo. Zelfs De tweede is voor kookboeken. Al blijft de herdruk is uitverkocht.’ er vaak een link met fotografie.

Aanvankelijk moesten auteurs geld Van Mameren: ‘De breedte heeft veel meebrengen. De oorzaak daarvan met mij te maken. Mensen sturen mij ligt deels in de start met het leveren van diensten, deels in het fonds van dagelijks manuscripten of boekideeën.

Tot uit Amerika en Azië aan toe. Als Lecturis. ‘Het exploitatiemodel van ik het interessant vind en er eventufotoboeken is eigenlijk heel raar. De eel markt in zie, wil ik het uitgeven. productiekosten zijn hoog, de aantalDat doe ik liever dan me beperken len die je verkoopt, zijn laag, en dus is tot een segment van de markt. Dus altijd subsidie of crowdfunding nodig waarom wilde ik in 2014 een boek over om een boek tegen een acceptabele bergsport uitgeven: Lopen over de grens prijs in de winkel te krijgen. Op platvan Katja Staartjes? Omdat ik zelf forms als Voordekunst.nl lopen heel jarenlang bergen heb beklommen. Zo simpel is het.’

Lecturis huurt dan ook niet alleen stands op fotografiebeurzen als Unseen en Paris Photo, maar ook op een algemene boekenbeurs als de Beurs voor Bijzondere Uitgevers. ‘Op Unseen liggen twee tafels helemaal vol boeken, zo veel kwalitatief hoogstaande fotoboeken heb ik wel, die allemaal iets specifiek onderscheidends hebben. Tegelijk hoor ik daar steeds wat voor apart fonds ik heb, omdat ik niet zo diep in de niche zit als de andere uitgevers.’

En toch vindt Van Mameren dat het fonds, hoe breed ook, een geheel is.

Het wordt bij elkaar gehouden omdat

20

www.boekblad.nl

veel campagnes van fotografen. Alleen als je zo beroemd bent als Erwin Olaf is zoiets niet nodig.’

Gaandeweg is Lecturis steeds meer voor eigen rekening en risico gaan uitgeven. ‘Daar kunnen verschillende redenen voor zijn. Andersoortige titels lenen zich er beter voor. In de loop van de jaren hebben we de middelen gekregen om sommige titels voor te financieren. En 50 Sterke vrouwen en het volgende boek van dezelfde auteur – over Audrey Hepburn, dat in het najaar verschijnt – konden we in co-editie uitgeven met de Italiaanse uitgever White Star. Omdat we de weg in het vak nu kennen.’

Maar helemaal los laat Van Mameren de dienstverlening aan auteurs in eigen beheer niet. ‘Veel fotografen maken schitterende boeken, soms over onderwerpen die een groot publiek verdienen. Die boeken leiden echter regelmatig een marginaal bestaan omdat er geen distributie en verkoop is. Soms is daar niet eens over nagedacht. Door het, met een vast model, onder de naam Lecturis uit te geven kunnen we dat bieden. Ook internationaal, via onze samenwerking met Idea Books.’

Zelf crowdfunden doet hij niet, vervolgt Van Mameren. ‘Wel vragen we bij alle bekende fondsen subsidie aan.

Dat kost veel tijd en de kans op succes is eh... ongewis. Maar het hoort erbij.

Ook werken we graag samen met musea, zoals het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Interessant voor ons, omdat het prachtige boeken zijn. Interessant voor hen, omdat zij boeken bij de tentoonstelling kunnen verkopen

en wij ze internationaal verspreiden.

Zo hebben we vier, vijf boeken per jaar met gegarandeerde afname.’

Fotofestivals De breedte van het fonds bleek een redding in het coronatijdperk. Kookboeken werden begin 2020 massaal geretourneerd. ‘Dat zijn cadeauboeken. Maar toen er geen feestjes meer waren, kocht niemand cadeaus.’ En de verkoop via musea viel helemaal stil.

‘Alles werd eerst on hold gezet. Uiteindelijk hebben we zelfs catalogi uitgegeven voor tentoonstellingen die nooit te zien waren. Maar alles bij elkaar werd het gecompenseerd door andere titels en andere kanalen.’

Het voornaamste afzetkanaal voor Lecturis is internet. Bol.com is de grootste afnemer. ‘Gek, hè? Je zou zeggen dat het boeken zijn die mensen eerst in handen moeten hebben en toch gebeurt dat niet. Onze eigen webwinkel is tijdens corona ook flink geplust.

Hebben ze het boek elders gezien voor ze het online kochten? Kan. Of komt het door een gebrek aan verkooppunten en dat mensen, ergens door getriggerd, wel online móéten kopen?’

Boekhandels zijn zeer terughoudend in het bestellen van fotoboeken, merkt Van Mameren – hoe belangrijk hij fysieke winkels ook vindt. ‘Alleen bij enkele grote boekhandels in grote steden ligt ons fonds breed op voorraad. En in winkels waar toevallig iemand werkt met een passie voor fotografie. Maar het gaat om één of twee exemplaren, die dus niet in stapels liggen, maar met de rug in de kast staan. Juist fotoboeken maken daardoor weinig kans om verkocht te worden.’

Mensen kopen fotoboeken dan ook niet door er in winkels tegenaan te lopen. ‘Zoiets gebeurt alleen op beurzen als Unseen. Het is echt een fenomeen om te zien hoe bezoekers daarvan met tassen vol dure boeken naar huis gaan.’ Men moet natuurlijk altijd eerst weten dat het boek bestaat.

‘Gelukkig krijgen onze uitgaven vaak veel media-aandacht. Recent bijvoorbeeld De Matlas. Dan ligt het direct in alle winkels, omdat boekverkopers weten dat er naar gevraagd gaat worden.’

Dat ontdekken van titels gebeurt steeds meer via andere kanalen. Fotofestivals worden belangrijker, denkt Van Mameren. En internet natuurlijk.

Pop-upwinkel in het eigen pand van Lecturis tijdens de Dutch Design Week 2021.

‘Vloggers en beroemdheden hebben regio. ‘Toen ik hier de grafische school veel invloed in deze wereld. Ook een deed, was Lecturis een beroemde medium als Instagram. Daar kun je naam. Ik weet nog dat ik op excursie je boek laten zien met een koppeling naar de drukkerij en boekbinderij naar je eigen webwinkel. Wij krijgen ging. Zwaar onder de indruk natuurlijk. Al die aandacht die werd besteed daardoor bestellingen uit de hele wereld. Zo weten, denk ik, ook auteurs uit aan de kleinste details. In die tijd werd Amerika en Azië alleen al aan de van ons bestaan.’ ‘Alleen bij enkele grote lithografie jaarlijks Het is tekenend een miljoen gulboekhandels in grote den uitgegeven. En dat de enige dat ik hier in 1987 gespecialiseerde steden ligt ons fonds mocht werken! Ik fotoboekenwinbreed op voorraad. kel in Nederland zal er ook alles aan En in winkels waar vorig jaar opdoen om die mooie hield te bestaan: toevallig iemand werkt naam te behouden PhotoQ. ‘Ook en uit te bouwen.’ met een passie voor het assortiment De start met fictie fotografie’ in museumbiedt daar een winkels zoals kans op. ‘Lecturis die van het Fotomuseum Rotterdam is met ons type kunst- en fotografiewordt steeds kleiner. Gelukkig lukt boek de enige in Zuid-Nederland. In het om zo nodig alternatieve verkoopBreda heb je nog de gespecialiseerde punten te vinden. Voor Gezichten van fotoboekenuitgever Eriskay ConnecValkenburg hebben we – omdat in die tion. De rest zit vrijwel allemaal in de plaats geen boekhandel meer is – het Randstad – of Zwolle.’ Voor literaire met succes kunnen neerleggen in een fictie geldt dat nog sterker. Sinds De schoenenwinkel, de Hema, VVV en het Geus uit Breda vertrok, zit geen enkele museum.’ uitgeverij van naam in de regio. ‘Ik word nu al snel benaderd door mensen Zuid-Nederland die bij wijze van spreken vragen of ik Vanaf de oprichting als zusterbedrijf iets kan met een boek over hun tante.’ van de grootste lokale boekhandel is Dus waarom dat niet uitbouwen als DS Lecturis ‘een trots Eindhovens bedrijf’ Daluiso het gehoopte succes wordt? geweest. Dat uit zich bijvoorbeeld in ‘Ik durf er nog niet goed over na te een bijdrage aan de Dutch Design denken. Eerst Coopertest. Maar als dat Week, hét culturele evenement van de goed verkoopt, zou dat inderdaad een stad. Afgelopen jaar was dat een popvolgende stap kunnen zijn. Ik zal niet upwinkel in het eigen pand, op een zo snel iets plats als Gijp brengen – met steenworp van station Strijp-S. Maar alle respect, want zo’n boek is goed ook in de publicatie van lokale uitgagemaakt, maar dat past niet bij ons. ven: van een bundel in het kader van Maar serieuze literaire non-fictie over een schrijfwedstrijd tot recentelijk een een voetballer? Of een goede roman tweedelige stadsgeschiedenis. die zich afspeelt in de voetbalwereld?

Zelf komt van Mameren ook uit de Dat wel.’ 

mei/juni 2022  jaargang 189

21

20

15

www.boekblad.nl

mei/juni 2022  jaargang 189

23

ACHTERGROND

Het boekenvak maakt de coronabalans op Corona heeft niet voor een gevreesde uitholling van het boekenvak gezorgd.

Maar dat betekent niet dat de branche probleemloos verder kan. De pandemie leidde tot welkome innovatie maar heeft ook zwakke plekken in de wereld van het boek blootgelegd die dringend aandacht behoeven.

Nieuwe impulsen maar nog zorgen genoeg

Tekst Maarten Dessing

‘Gelukkig heb ik ongelijk gekregen’, zegt directeur Anne Schroën van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). In het begin van de pandemie waarschuwde ze in alle media dat een derde tot de helft van het aantal boekhandels zou omvallen. ‘Er waren de afgelopen twee jaar enkele tientallen sluitingen.

Een aantal wel degelijk omdat de huur niet meer kon worden opgebracht, maar sommige omdat de eigenaar vervroegd met pensioen ging.’

Uitgeverijen zagen zich niet door corona gedwongen in te krimpen of zelfs de boeken toe te doen. ‘De uitgeverijen hebben de afgelopen jaren niet veel te klagen gehad’, erkent Geneviève Waldmann, voorzitter van de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en directeur van VBK. Veel van hen profiteerden van de totale stijging van de boekenmarkt: van 563 miljoen euro in 2019 naar 647 miljoen euro in 2021 – al steeg het aandeel Engelstalig van 17 naar 20 procent.

En om een andere schakel in het ecosysteem van het boek te noemen: ook onder literaire festivals vond geen kaalslag plaats, vertelt directeur Mark Hospers van Explore the North namens VLAM21, het samenwerkingsverband van meerjarig ondersteunde festivals. Dankzij de coulance van het Nederlands Letterenfonds werden de prestatie-eisen die aan subsidie

24

verbonden zijn behoorlijk versoepeld. En dankzij de overheidssteun hoefde geen personeel te worden ontslagen.

Herwaardering van de lokale boekhandel, onder andere dankzij collectieve campagnes in coronatijd.

Herwaardering Twee jaar nadat het kabinet voor het eerst een lockdown afkondigde, lijken de rookwolken van de coronabrand langzaam op te trekken. Alle maatregelen zijn afgeschaft. Uitgeverijpersoneel kan onbelemmerd naar kantoor. Boekhandels mogen alle klanten binnenlaten. Schrijvers zijn weer welkom om op te treden. Het boekenvak kan, kortom, functioneren als vanouds.

Maar de onzekerheid blijft. Wat als er een nieuwe variant komt die de overheid dwingt boekhandels tijdens de kerstperiode voor de derde keer op rij te sluiten? Hoe ingrijpend zijn de naweeën van een verstoorde economie die vooral tot uiting komen in hogere productieprijzen? In hoeverre wordt dat verergerd door de oorlog in Oekraïne? En zakt de Nederlandse economie – nu al geplaagd door een historisch laag consumentenvertrouwen – weg in een recessie?

Maar toch. Het is voor het eerst mogelijk een balans op te maken. En dan klinken veel beleidsmakers opgelucht als ze los van individuele gevallen naar de branche als geheel kijken.

Geen van de doemscenario’s die iedereen in de paniek van de eerste weken vreesde, is uitgekomen. Corona heeft zelfs nieuwe impulsen gegeven. Bijvoorbeeld voor het thuiswerken in de uitgeverij, de collectiviteit in het vak en de waardering

van online in de fysieke boekhandel.

‘Er heeft een herwaardering van de lokale boekhandel plaatsgevonden’, zegt directeur Eveline Aendekerk van de CPNB. ‘Ik hoor nu zó veel mensen om me heen zeggen dat ze bij hun lokale boekhandel kopen, ook online. Ik zie ook een herwaardering van het lezen. In combinatie met de achterstanden in het onderwijs praat iedereen veel meer over het belang van het boek. Het is te hopen dat we beide sentimenten vast kunnen houden.’

‘Er is meer gelezen’, vertelt Tanja Hendriks, directeur van Ambo|Anthos en voorzitter van de Literaire Uitgevers Groep (LUG). ‘Maar ook andere vormen dan het boek, zoals het audioboek en de podcast, zijn door de lezer ontdekt. Uitgevers en schrijvers hebben stappen gezet in die markten. En er zijn allemaal nieuwe manieren bedacht om de lezer te benaderen.

Die blijven behouden nu de winkels weer gewoon open zijn en de absolute noodzaak ervan is verdwenen.’

www.boekblad.nl

Kwetsbaarheden Tegelijk is er geen reden echt positief te zijn. Sommige boekhandelaren scheerden langs de rand van de afgrond. Gebukt onder uitgestelde betalingen vragen ze zich af hoe toekomstbestendig hun zaak is nu online nog groter is geworden. Gespecialiseerde uitgeverijen zoals die van reisboeken, voor wier niche ineens geen belangstelling meer was, of van producten als de Dwarsligger – populair bij reizigers – hadden lange tijd minimale omzetten. En natuurlijk: de auteurs.

Velen zagen hun inkomen verdampen.

‘Nog geen honderd schrijvers kunnen leven van royalty’s alleen’, zegt Maria Vlaar, voorzitter van de Auteursbond. ‘De rest is ook afhankelijk van andere inkomstenbronnen zoals optredens. Omdat die lange tijd niet door konden gaan, is de positie van de meeste auteurs er hartstikke op achteruit gegaan.

Enkele tientallen leden hebben opgezegd omdat ze zijn gestopt met schrijven. Zij staan nu bijvoorbeeld fulltime voor de klas.’

Er was een hele reeks steunmaatregelen – van het Letterenfonds en van de Auteursbond. Inclusief een nog uit te keren bedrag heeft Vlaars organisatie alleen al twee miljoen euro kunnen verdelen. ‘Maar dat is echt niet afdoende in een sector waarin mensen twee jaar lang de helft van hun inkomen kwijt zijn. Als zzp’er konden schrijvers bovendien alleen de TOZO-regeling aanvragen. Maar om daarvoor in aanmerking te komen moest je inkomen onder de duizend euro per maand zakken.’

Corona heeft dan ook naast positieve bijvangst óók ‘een aantal kwetsbaarheden in de sector blootgelegd’, zoals directeur Tiziano Perez van het Nederlands Letterenfonds dat noemt. Hij denkt daarbij vooral aan de auteurs die afhankelijk zijn van zichtbaarheid in de fysieke boekhandel: debutanten en auteurs van kwetsbare genres, zoals essays, poëzie en uitdagender literaire romans. Die fysieke boekhandel dient dus dringend versterkt te worden.

‘De fysieke boekhandel verliest al jaren marktaandeel’, zegt Perez. In 2021, het jaar waarin de winkels bijna een kwart van de tijd dicht waren, was het zelfs voor het eerst minder dan 50 procent. ‘De vraag is: wanneer zakt het beneden een zodanig niveau dat de hele literaire infrastructuur daaronder zal lijden? Het is nu het moment om te kijken wat wij als vak, binnen de regels van de overheid, kunnen doen om de fysieke boekhandel te behouden.’

Daarom de vraag: hoe staat iedere schakel in de keten er op dit moment voor? En wat moet er gebeuren om die schakel te versterken?

De lezer Doorgaans wordt de lezer slechts gezien als consument van het boek – en staat hij achteraan in de

mei/juni 2022  jaargang 189

25

ACHTERGROND

Een greep uit de schrijversbezoeken die zijn geboekt via de succesvolle steunmaatregelen van het Letterenfonds en de Schrijverscentrale.

Boven Mira Feticu en Arend van Dam, onder Erik van Os en Pauline Broekema.

werden veel titels uitgesteld. Het gemiste inkomen van auteurs is verloren, maar uitgevers hebben de achterstanden in publicatie weggewerkt. Al werkte uitstel wel demotiverend, merkt Vlaar op. En niet iedereen was erbij gebaat dat soms heel veel titels tegelijk verschenen.

Tegelijk waren er ook auteurs die juist meer kansen kregen tijdens de pandemie. ‘Een van de nieuwe ontwikkelingen die door corona zijn versterkt of op gang gekomen, is de uitbouw van allerlei fondslijnen voor digital first of e-only’, zegt Waldmann. ‘Interessant voor auteurs die meer kunnen schrijven dan een boek per jaar, zoals auteurs van feelgood.’ Wat ook een van de genres is die zich lenen voor digitale uitgaven. ‘Maar dat is natuurlijk niet weggelegd voor literaire auteurs of kinderboekenauteurs die afhankelijk zijn van de fysieke boekhandel’, realiseert ze zich.

Het is in eerste instantie belangrijk dat het normale schrijversleven op gang komt. Dus: inclusief optredens. ‘Daarom is het zo goed dat de Schrijverscentrale in maart een subsidieregeling lanceerde om schrijversoptredens makkelijker te maken’, zegt Aendekerk. ‘Die was er eerder ook al, maar nu pas kunnen schrijvers ook onbelemmerd in winkels optreden.

Hopelijk fungeert de regeling als een kickstart voor de gebruikelijke reuring in boekhandels.’

Voor andere steunmaatregelen pleit de Auteursbond niet. ‘De coronacrisis heeft blootgelegd dat de auteur dé beroepsgroep is binnen de sector met een onverantwoord laag inkomen’, zegt Vlaar. ‘Maar steunmaatregelen zijn doekjes voor het bloeden, waar niet iedereen voor in aanmerking komt. Wij moesten 60 tot 70 procent afwijzen vanwege onvoldoende budget. Beter is het als de overheid en het boekenvak de situatie van schrijvers structureel verbeteren. Denk aan: wetgeving waarin auteursrecht beter beschermd wordt en meer loont, een minimum voorschot voor boeken, betere onderhandelingsmacht voor zzp’s tegenover producenten.’

eens alleen thuis zaten.

Binnen de bedrijven zijn enkele blijvende veranderingen in gang gezet. Het meest in het oog springt de komst van het hybride werken. De ruimte om thuis zelf je werk in te delen, heeft de productiviteit geen slecht gedaan. ‘Het is nu zoeken naar een nieuwe balans’, zegt Hendriks. ‘Er is werk dat op de uitgeverij moet worden gedaan. Het creatieve proces moet daar op gang komen, samen brainstormen over titels of nieuwe plannen maken. We zijn ook een uitgeefhuis waar auteurs altijd welkom zijn, geen kantoor.’

Ook ondergingen uitgeverijen een digitale transformatie. ‘Er waren voor alle groepen nieuwe initiatieven’, somt Waldmann op: ‘inspiratiemiddagen en workshops voor medewerkers, presentaties voor auteurs, digitale aanbiedingen voor boekverkopers, Boeken Live in fysieke winkels voor lezers. Een deel daarvan zal blijven bestaan.’ Zeker de marketing en sales zal blijvend meer op online zijn gericht. ‘Dat is nu definitief het kanaal waar de consument zijn informatie vandaan haalt’, zegt Hendriks.

Dat wil niet zeggen dat het coronatijdperk voor uitgevers zorgeloos was.

Bestaande zorgen zijn versterkt. Blijft de fysieke boekhandel wel overeind waarzonder de uitgeverij niet kan? En wordt de uitgeverij niet te afhankelijk van een aantal grote online spelers? Waldmann: ‘Daarom is het zo belangrijk om innovatief bezig te zijn, nieuwe partners te vinden, nieuwe ontwikkelingen als podcast te stimuleren of – via de GAU – via Renew the Book innovaties te stimuleren. Door een partij als Immer, winnaar van vorig jaar, met geld te steunen creëer je nieuwe afzetkanalen.’

Tiziano Perez (Nederlands Letterenfonds): ‘Het is nu het moment om te kijken wat wij als vak, binnen de regels van de overheid, kunnen doen om de fysieke boekhandel te behouden’

keten. In dit geval staat hij aan het begin. Het hele boekenvak bestaat immers bij de gratie van voldoende leesvaardigheid en leesplezier in Nederland. Corona functioneerde echter als rem voor het leesoffensief dat een brede coalitie van letterenorganisaties in samenwerking met de overheid wilde voeren.

Gesloten scholen hielpen ook niet.

‘De achterstanden zijn alleen maar opgelopen’, zegt Perez – die het leesoffensief de grootste noodzaak voor de lange termijn noemt. ‘Ook omdat we lange tijd een demissionair kabinet hadden en er dus geen extra middelen beschikbaar konden worden gesteld. Het is zaak zo snel mogelijk in gesprek te raken met staatssecretaris Gunay Uslu en minister Dennis Wiersma van OCW. Zij moeten de regie nemen door de verbinding met het onderwijs te borgen.’

Ook het vak zelf zou zijn inspanningen moeten intensiveren. ‘Leesbevordering is typisch iets dat alleen succes heeft als het breed door de maatschappij wordt gedragen. Het boekenvak moet daarbij helpen: door

voor dat draagvlak te zorgen. Maar bijvoorbeeld ook door te zorgen voor voldoende aanbod. En voldoende divers aanbod. Ik zie uitgeverijen daarin een beweging maken, maar er kan nog meer worden gedaan.’

Perez krijgt bijval van Waldmann namens de uitgevers en Schroën namens de boekverkopers. ‘Al die kinderen die van huis uit niet met boeken in aanraking komen, kwamen dat in coronatijd ook niet in bibliotheek, boekhandel of op school.

Gelukkig kan het leesoffensief nu worden uitgerold’, zegt de eerste.

‘Voor jongeren kun je nooit genoeg doen’, zegt de tweede. ‘Daarom gaan we ook via de Boekenbon Literatuurprijs scholierendebatten over de shortlist houden in heel Nederland.’

Maria Vlaar (Auteursbond): ‘De coronacrisis heeft blootgelegd dat de auteur dé beroepsgroep is binnen de sector met een onverantwoord laag inkomen’

26

De schrijver Schrijvers verloren niet alleen inkomsten door een gebrek aan optredens en, afhankelijk van hun genre, het wegvallen van royalty’s. Ze verloren ook publicatiemogelijkheden. Zeker in het begin van de crisis

www.boekblad.nl

De uitgeverij Ogenschijnlijk heeft de uitgeverij, geruggesteund door stijgende omzetten, tijdens de pandemie vooral ruimte gehad om nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten. Waldmann wijst daarbij nadrukkelijk op een versterkte focus op thema’s als diversiteit en duurzaamheid, waar werkgroepen voor zijn opgericht binnen VBK. Ook het on boardingtraject van de GAU volgde direct uit het besef dat jonge werknemers op-

De boekhandel De boekhandel heeft het zwaar gehad – laat dat duidelijk zijn. Maar in vergelijking met andere type winkels ging het zo slecht nog niet. De combinatie van breed gedragen collectieve acties, die dankzij de goede toegang tot de media van de boekenbranche grote weerklank kregen, en een intensieve lobby leidde tot steun van de Tweede Kamer en de regering.

Niet door het essentieel verklaren van boekwinkels, wel via specifieke maatregelen. Als een van de weinige sectoren.

‘Die maatregelen hebben zeker geholpen’, zegt Anne Schroën. ‘Of boekhandels nu al normaal kunnen functioneren, vind ik te vroeg om te zeggen. Daarvoor moet een aantal dingen waar ik op hoop werkelijkheid worden. Dat de enorme gunfactor van het publiek

mei/juni 2022  jaargang 189

27

ACHTERGROND

FOTO Anna van Kooij

Festival in coronatijd: David Mitchell te gast tijdens ILFU 2020.

behouden blijft. Dat ze hun terughoudendheid om te winkelen laten varen. Dat schrijvers weer volop in de winkel zijn. En dat de verborgen zorgen zijn weggenomen. Veel boekverkopers hebben ingeteerd op hun reserves.’

Of dat gaat lukken, hangt primair af van de ondernemers. Het is mooi dat er een startsubsidie is om schrijvers weer te laten optreden, maar de boekhandel moet geen gesubsidieerde sector worden. ‘En dus staat of valt het met de boekverkoper. Die maakt met zijn assortiment, activiteiten, inrichting een winkel. De steun die hij daarvoor nodig heeft, is niet geld, maar perspectief. Bijvoorbeeld via geweldige boeken en betrokken auteurs.’

De boekhandelaar kan rekenen op de steun van andere partijen. Te beginnen de uitgeverij. ‘Voor veel auteurs blijft de boekhandel de plek om lezers te informeren over en te inspireren met hun boek’, zegt Hendriks.

‘Corona heeft dat niet veranderd. De uitgeverij heeft daarom vanaf het begin van de pandemie alles gedaan om de boekhandel te ondersteunen.

En nu het weer in de winkel kan, blijven we daar de samenwerking zoeken.’

Ondertussen hoopt de KBb werk te kunnen maken

van fundamentele problemen waar te lang niets aan is gedaan. Schroën: ‘Het is een vak met weinig dertigers. We moeten echt verjongen. Maar sinds ik aantrad, moest ik eerst twee jaar reorganiseren en zaten we daarna twee jaar met corona. Nu we eindelijk uit de crisisstand komen, kunnen we de plannen die we al langer hadden liggen, hopelijk uitvoeren – eventueel na ze eerst aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid.’

Eveline Aendekerk (CPNB): ‘We hebben kunnen zien wat er gebeurt als tijdens een majeure uitdaging alle neuzen dezelfde kant op staan. Als directeur van de CPNB droom je dat het altijd zo gaat’

28

De festivals Het is al gezegd: de gezichtsbepalende literaire festivals zijn allemaal blijven bestaan. Corona gaf ook een impuls aan veranderingen die al waren ingezet, vertelt Mark Hospers. Meer programmeren door het jaar heen in plaats van alleen tijdens de festivalperiode. Meer programma’s produceren die daarna ook elders kunnen worden opgevoerd.

Meer vernieuwende formats bedenken.

Veel vernieuwingen zullen in een of andere vorm behouden blijven.

‘Het gesprek is ook nooit eerder zo vaak over festivals gegaan als tijdens corona’, zegt Hospers. ‘Van de Tweede Kamer tot in de publieke opinie: het ging steeds over de gevolgen van de maatregelen voor festivals. Daarmee werd duidelijk hoe belangrijk festivals zijn voor het culturele ecosysteem – en dus

www.boekblad.nl

literaire festivals voor het literaire ecosysteem. Ik vertrouw erop dat die zichtbaarheid leidt tot grotere aandacht van beleidsmakers voor festivals.’

Er zijn veel meer literaire festivals en podia dan uitsluitend de bekende namen die meerjarige subsidie krijgen van het Letterenfonds. En die kregen eerder niet dan wel noodsteun, al is daar geen precies beeld van te geven. ‘Die laag eronder heeft het zwaarder gehad’, zegt Perez van het Letterenfonds. ‘Het is een behoorlijke uitdaging om ervoor te zorgen dat niet of incidenteel ondersteunde festivals – net als overigens educatieve programma’s – weer doorgaan. Of dat er nieuwe initiatieven opkomen. Er zijn op dit moment niet méér middelen.’

Daarbij hebben de literaire festivals bij uitstek last van hét probleem van de podiumkunsten: veel medewerkers, overwegend zzp’ers, zijn de afgelopen twee jaar ander werk gaan doen. ‘Er is veel uitstroom geweest’, zegt Hospers. ‘Het is echt een zorg om goede mensen te vinden en te behouden. Programmamaker is een vak apart, dat kan niet zomaar iemand doen. Juist voor dit soort problemen is het goed dat we nu binnen VLAM21 gezamenlijk optrekken.’

De collectiviteit Een van de grootste winstpunten van de pandemie was de versterking van de toch al grote collectiviteit in het boekenvak. ‘We hebben kunnen zien wat er gebeurt als tijdens een majeure uitdaging alle neuzen dezelfde kant op staan’, zegt Aendekerk. ‘Hoe snel we toen dingen voor elkaar kregen! In no time hadden we de middelen en de uitingen en iedereen deed mee.

Als directeur van de CPNB droom je eigenlijk dat het altijd zo gaat.’

De wens om de saamhorigheid te bewaren leeft breed – ‘waarbij hopelijk blijvend wordt ingezien dat de auteur het startpunt van alles is’, zegt Vlaar. De vraag is alleen: hoe? Er bestaat nu geen behoefte aan meer geïnstitutionaliseerde overleggen. ‘Als we maar elkaars situatie kennen en elkaar blijven opzoeken’, zegt Hendriks. ‘Het is vooral een kwestie van gewoon doen’, zegt ook Waldmann. En Schroën wil het belang van crisisoverleg niet groter maken dan het is.

‘Op sommige momenten was de situatie zó onzeker dat uiteindelijk niemand wist wat te doen.’

Aendekerk is dan ook realistisch. ‘Je kunt het niet afdwingen dat we die mate van collectiviteit behouden.’ En dus ziet ze voor het marketingbureau van het boekenvak vooral een inspanningsverplichting.

‘We willen bij campagnes webinars organiseren om iedereen goed uit te leggen waarom we welke keuzes hebben gemaakt, zodat hopelijk iedereen over zijn mening over een uiting heen kan stappen en we als branche dezelfde boodschap, hooguit licht getweakt, uitdragen.’

Makers aan het woord ‘In 2020 is ongeveer 35 procent van mijn schoolbezoeken en lezingen via De Schrijverscentrale geannuleerd’, zegt kinderboekauteur Hans Hagen. ‘In 2021 zo’n 20 procent. Toen de winkels in december 2020 dicht gingen, zag niemand het nieuwe poëzieprentenboek Daar ben je van Monique en mij in stapels naast de kassa liggen. En toen het een jaar later in de Prentenboek Top 10 stond, waren winkels wéér gesloten. Als de royalty-afrekening komt in april, kunnen we zien wat de totale effecten ervan waren. Ik had wel ouderwets veel tijd om aan een nieuw boek te werken, maar omdat uitgevers in coronatijd soms wel 20 procent van de titels schrapten, ligt er een stuwmeer aan uitgestelde boeken en herdrukken klaar. Valt mijn nieuwe boek Bliksemkind dan wel op?’

‘Dankzij de steunmaatregelen hadden wij een aantal gesubsidieerde – digitale – lezingen voor mbo-scholen. Ook kregen we een “Van maker tot lezer”-subsidie om projecten in gang te zetten ter promotie van ons werk. Van een poëziefolder en een poster van het gedicht Liefste voor Valentijnsdag tot een verbouwing van onze site. Ook hebben we twee voorstellingen gedigitaliseerd zodat er luisterboeken van gemaakt kunnen worden. Dat hielp. Uit onderzoek van de Auteursbond bleek wel dat het gemiddelde inkomen van schrijvers halveerde naar duizend euro per maand.

Ik hoop dat de overheid nu snel iets regelt voor de leenvergoedingen die vooral kinderboekenauteurs mislopen door de Bibliotheek op school.’

‘Wat de gevolgen voor mij zijn, vraag ik mij eigenlijk ook af’, zegt vertaler Ralph Aarnout. ‘Zouden de twee vertalingen die zijn verschenen tijdens een lockdown succesvoller zijn geweest? Het laatste gouden jaar van Florian Illies verscheen zo’n beetje toen het allemaal begon. Doodzonde. En had ik in normale tijden meer opdrachten gekregen? Ik weet het niet. Gelukkig heb ik dankzij regelingen van het Letterenfonds en de Auteursbond niet stil hoeven zitten. Ik heb twee fragmentvertalingen kunnen maken en werk nu aan een podcast: Brieven aan Aboutaleb. Zo bood de crisis mij ook geweldige kansen.’

‘Anders dan schrijvers zijn vertalers voor hun inkomen niet afhankelijk van optredens. Wel van boekverkopen en leengelden. Wat het effect van sluitingen van boekhandels en bibliotheken is geweest, verschilt van vertaler tot vertaler. Voor mij zijn leengelden maar een klein deel van mijn inkomen, dus voor mij was de impact niet groot. Wel heb ik de ontmoetingen met collega’s bij workshops en dergelijke gemist. Ik ben blij dat de eerste analoge sessies weer hebben plaatsgevonden – al hoop ik dat allerlei Zoomsessies in de toekomst blijven. Het maakt het makkelijker om elkaar vaker te zien en meer te leren.’ 

mei/juni 2022  jaargang 189

29

UITGEVERIJ

Bibi Rumping (Billy Bones):

‘Wij willen dat kinderen uit zichzelf een boek pakken’

Wie is Billy Bones?

Leuke naam, maar wie is die Billy Bones eigenlijk? De ware literatuurkenner had hem misschien al herkend als personage uit Schateiland, de beroemde avonturenroman uit 1883 van de Schotse auteur Robert Louis Stevenson. De naam was een van de suggesties van bureau Dog and Pony dat werd ingeschakeld voor de branding van de uitgeverij. Bibi Rumping: ‘Billy Bones is een piraat, eigenlijk een slechterik maar ook weer niet zo heel erg slecht. De naam staat voor avontuur en de dingen net even anders aanpakken. Een naam met een knipoog, dat past bij ons. Bovendien blijft hij goed hangen, het is een schot in de roos gebleken.’

Kinderboekenfonds Billy Bones begon vier jaar geleden als imprint van Meis & Maas. De uitgeverij, groot geworden met licentieuitgaven, wilde hiermee de eigen titels een beter podium geven. In korte tijd groeide de imprint uit tot het gezicht van het bedrijf en een warm pleitbezorger van leesplezier. Uitgever Bibi Rumping droomt van meer. ‘We zouden Billy Bones graag internationaal uitrollen.’

Tekst Constantijn Hoffscholte

Het voelde onwerkelijk toen Bibi Rumping begin 2018 door de eigenaren van Meis & Maas, Marijn Koets en Sanneke van de Pas, werd gevraagd om een eigen fonds te gaan leiden. Rumping was tot dat moment redacteur en eerder vertegenwoordiger bij de uitgeverij. In die rollen hield zij zich vooral bezig met licentieuitgaven van merken als Lego, Minecraft en Star Wars. Het was echter haar enthousiasme voor de nietgelicenseerde titels dat de eigenaren opviel. ‘Sanneke en Marijn zeiden: ga jij maar invulling geven aan dat fonds, dan regelen wij de zakelijke kant. In maart begon ik en in juni moest er al een eerste aanbieding liggen. Ik wist nauwelijks wat me overkwam.’

De eerste jaren waren voor Rumping als een rit in de achtbaan. Zij maakte onder meer een boek met Klaas van Kruistum op basis van diens tv-programma Klaas kan alles, haalde succesauteurs Michael Reefs en Marcel van Driel binnen en werd genomineerd voor de VIVA400-awards voor succesvolle vrouwen. ‘Het ging allemaal

30

razendsnel en het was keihard werken.

Maar een uitgeverij oprichten is ook het leukste wat ik ooit heb gedaan. Ik zou het zo weer doen.’

Vier jaar na de start is Rumping, nog altijd pas 31 jaar, verantwoordelijk voor alle boekuitgaven van Meis & Maas.

Sinds 2021 zijn ook de licentietitels ondergebracht bij Billy Bones. Tezamen met de uitgaven van eigen auteurs is de boekentak inmiddels goed voor ongeveer de helft van de bedrijfsomzet.

De andere helft komt binnen door de uitgave van magazines onder licentie.

Bij de uitgeverij werken in totaal vijf-

‘Ik wil kinderen graag duidelijk maken dat een leeftijdsgenootje dat smetvrees heeft of in een rolstoel zit niet anders is dan zij’ www.boekblad.nl

tien mensen. Rumping is niet langer het manusje-van-alles maar voelt zich nu echt uitgever. ‘Het eerste jaar deed ik bijna alles zelf. Nu heb ik een team en kan ik de redactie, marketing en acquisitie aan anderen overlaten. Het kon ook niet anders, met de licentietitels erbij geeft Billy Bones twee keer zoveel boeken uit.’

Inclusie Vond je het moeilijk om taken uit handen te geven?

‘Nou en of. Ik sta nog steeds met mijn halve lichaam en geest in het productieproces. Geen boek gaat hier weg voordat ik het heb doorgenomen. Dat is omdat ik het stempel van Billy Bones zo belangrijk vind, elk boek moet aan die maatstaf voldoen. Over een cover kan ik bijvoorbeeld eindeloos zeuren, ik wil gewoon zeker weten dat het voor ons publiek aantrekkelijk genoeg is.’

Wat zijn de ingrediënten van een typisch Billy Bones-boek?

‘Het is avontuurlijk, er zit meestal

humor in en het is toegankelijk. De boeken zijn goed vormgegeven zodat je ze graag wilt oppakken als je ze in de winkel ziet liggen. Personages in de verhalen wijken vaak een beetje af van het gangbare. Wij laten zo zien dat iedereen erbij hoort. Ik wil kinderen duidelijk maken dat een leeftijdsgenootje dat smetvrees heeft of in een rolstoel zit niet anders is dan zij. Onze personages zijn heel inclusief.'

‘Nee, ik denk dat het er bij ons vanaf het begin al in zat. Het gaat in onze boeken ook niet zozeer over huidskleur of afkomst, het is breder dan dat. Het kan bijvoorbeeld ook zijn dat je moeder depressief is. Maar ik ga auteurs niet verplichten om een bepaald hoofdpersonage te kiezen. Wij werken met mensen samen die er zelf al voor kiezen om deze thema’s in hun boeken te verwerken.’

Ben je hier meer op gaan letten door de brede discussie over inclusie?

Kun je een voorbeeld geven?

‘In De Tempeljagers van Michael Reefs

mei/juni 2022  jaargang 189

is een van de hoofdpersonages lesbisch. Dat wordt niet uitgelegd, het is gewoon zo. Heerlijk vind ik dat, het zit erin zonder het bijzonder te maken.

In Het raadsel van de zee van Jonne Kramer wordt een jongen verliefd op een andere jongen. Nergens wordt geschreven dat hij homoseksueel is en het is ook niet het hoofdonderwerp, maar een natuurlijk onderdeel van het verhaal. Het gaat om het avontuur dat de jongens beleven en de hoofdpersoon valt hier toevallig op jongens. Ik denk dat zulke boeken eerder worden

31

UITGEVERIJ

gelezen dan wanneer je er een themaboek over homoseksualiteit van maakt.’

theek. Hen moet je zien te bereiken op andere plekken, bijvoorbeeld in de supermarkt of de Kruidvat.’

Missie Je bent vier jaar uitgever. Wat heeft het je gebracht?

‘Vrijheid. Dat is me heel veel waard. Ik heb veel geleerd over het omgaan met situaties, beslissingen durven nemen.

Sinds anderhalf jaar geef ik leiding aan het volledige boekenteam en ik had niet gedacht het zo leuk te vinden.

Het idee dat je samen ergens aan werkt is mooi. Ik moet soms loslaten, wat moeilijk is maar ook fijn. En ik ben ontzettend blij met mijn collega’s. Er zijn trouwens ook verbeterpunten voor mijzelf.’

Bingewatchen Wat is de gedachte achter jullie nieuwe reeks Billy Bones Bazen, waarin de delen van Game Helden verschijnen?

‘Het idee hiervoor is ongeveer anderhalf jaar terug ontstaan. Sanneke en Marijn wilden een serie voor beginnende lezers maken. Ik vond dat meteen interessant, maar de boekjes moesten er dan wel uitspringen doordat ze ook écht leuk zijn. We zijn gaan brainstormen over een concept om kinderen verslingerd te maken aan lezen. Eigenlijk zoals bingewatchen met een tv-serie maar dan in de vorm van elke drie maanden een nieuw boek.

We hebben uitgebreid nagedacht over praktische vragen. Hoe dik mag zo’n boek worden? Hoeveel woorden?

Hoeveel illustraties? Als eerste auteur hebben we Marcel van Driel benaderd, die snapt als geen ander wat leesplezier is. Met hem waren we snel rond en toen is hij Game Helden gaan maken.

Het eerste boek verscheen in februari en de eerste drieduizend exemplaren waren snel uitverkocht. Ook op de andere verschenen titel, het eerste deel van De Magische Bieb van Femke Dekker, wordt heel positief gereageerd. In mei verschijnt een tweede deel.’

Zoals?

‘Soms ben je blind voor je eigen vlekken. Dan denk je superduidelijk te zijn in je communicatie en blijkt dat voor een ander helemaal niet zo. Ik kan erg enthousiast worden, maar soms ga ik te snel en is het beter om er nog even over na te denken. Dat ik een jonge hond ben wordt overigens wel gewaardeerd. Maar het is de kunst ook te doseren.’

Waar ligt jouw kracht?

‘Ik kan al mijn creativiteit kwijt in dit werk. Voor mij betekent dat ook nadenken over de vraag: waar is behoefte aan in de markt? De kernwaarden van Meis & Maas zijn verweven met Billy Bones: een brede toegankelijkheid, commercieel durven zijn zonder vies gevonden te worden, maar vooral kinderen meer en weer laten lezen.

Wij willen dat kinderen uit zichzelf een boek gaan pakken en zeggen: dit verhaal wil ik graag lezen. Dat is ook mijn persoonlijke missie.’

Hoe is het volgens jou gesteld met het leesplezier van kinderen?

‘Ik schrik af en toe een beetje. Ik denk dat het leesplezier bij heel veel kinderen ontbreekt of dat zij op een lager niveau lezen dan wij misschien denken. Dat ligt echt niet altijd aan de opvoeding, zelf had ik ook een zus die niet wilde lezen terwijl zij dezelfde opvoeding kreeg als ik. Wat mij vooral bezighoudt is hoe we kinderen die niet willen lezen, de leeshaters, kunnen bereiken. Met Billy Bones proberen we heel toegankelijke boeken te maken.

32

Jullie hebben gekozen voor drie leesniveaus: Voorlezen, Samen lezen en Lekker lezen. Waarom die indeling?

‘We hebben deze reeks in eerste instantie gemaakt voor kinderen van een jaar of 7 of 8. Dat sloot aan bij de oorspronkelijke doelgroep van Billy Bones, de 7- tot 12-jarigen. Gaandeweg zagen we in dat er ook ruimte in de markt is voor een jongere groep, de leeftijd 5+. Die groep valt vaak een beetje tussen wal en schip, tussen de De vormgeving en het onderwerp brave voorleesboeken voor jonge kinmoeten aanspreken. Neem een boek deren en de spannende series voor de als Game Helden tegen de monsters: lekker wat grotere kinderen. Met Billy Bones dun, grote plaatjes en een onderwerp Bazen springen we in dat gat.’ dat veel kinderen herkennen. Ik denk dat zo’n titel kinderen kan aanspreken Ben je niet bang dat de focus verdie normaal weinig of niet lezen.’ dwijnt als jullie doelgroep steeds breder wordt?

Hoe zorg je ervoor dat je hen bereikt? ‘Dat is een risico. Aan de andere kant ‘Een deel van hen bereiken we via de houden onze boeken wel een eigen boekhandel. Maar helaas komt lang handschrift. Het zijn verhalen met een niet iedereen daar of in de biblioknipoog, ondeugend en een beetje

www.boekblad.nl

eigenwijs. Prentenboeken gaan we voorlopig niet maken, er zijn genoeg uitgeverijen die dat supergoed kunnen. Wij richten ons op de kinderen die lezen of bijna lezen en aan de bovenkant ligt de grens bij ongeveer 12 jaar. Al besef ik ook wel dat je geen harde grenzen kunt stellen. Soms krijg ik reacties van 13- en 14-jarigen die boeken blijken te lezen die wij als 10+ bestempelen. Daar schrik ik dan wel van.’

Want?

‘Aan de ene kant vind ik het te gek dat zij die boeken lezen, want ze lézen.

Gelijktijdig denk ik: is het niveau van onze boeken die we voor 12-jarigen maken dan wel toegankelijk genoeg als zij juist boeken lezen voor een jongere categorie? Het is een vraag die mij constant bezighoudt: is het wel echt zo toegankelijk als we zelf denken, of zijn we onbewust toch te veel bezig met wat we zelf goed vinden?

Daar moeten we iedere keer weer op reflecteren.’

Hoe doe je dat?

‘Op verschillende manieren. We doen marktonderzoek, sturen onze boeken aan leraren en leesconsulenten, houden enquêtes onder ouders en kinderen, krijgen reacties doorgestuurd van auteurs. Van het eerste Billy Bones Bazen-boek hebben we honderd exemplaren uitgezet bij docenten en boekhandelaren. Je kunt wel geloven dat je het zelf weet, maar eigenlijk weet je vaak helemaal niet of iets gaat werken. Op deze manier krijgen we feedback. Gelukkig zat de beoordeling van dat boek tussen heel goed en uitstekend. Alle reacties samen geven een duidelijk beeld.’

Welke aanpassingen kun je doen als iets niet blijkt te werken?

‘Soms zijn het heel basale dingen. Bij Game Helden bleek aanvankelijk dat bij de eerste aanblik niet duidelijk was tot welke leescategorie het boek behoorde. Dat stond alleen in het binnenwerk, niet op de buitenzijde. Bij de herdruk hebben we dit verduidelijkt met een vermelding en een QR-code naar meer informatie.’

Vind jij dat er altijd een leeftijdsindicatie op een boek moet staan?

‘Dat is een leuke vraag. Wij doen het vaak wel, maar ik moet zeggen dat ik het liever niet zou doen. Er zitten twee kanten aan. Voor heel veel mensen is het lastig om uit het enorme aanbod het juiste boek te kiezen. Een leeftijd geeft houvast en helpt bij het maken van een keuze. Aan de andere kant snijden we onszelf er ook mee in de vingers. Als ergens 10+ op staat, gaat een 13-jarige die het misschien wel wil lezen het niet doen omdat het kinderachtig is. En de 8-jarige die al flink voorloopt mag het van zijn ouders niet omdat er 10+ op staat.’

Dus? ‘Ik heb intern mijn bedenkingen aangegeven. We horen dat een leeftijdsaanduiding helpt, maar we weten niet in hoeverre het ook tegenwerkt. Dat gaan we onderzoeken. Op Billy Bones Bazen komen sowieso geen leeftijden te staan.’

Droom Welke ontwikkelingen zie jij op de kinderboekenmarkt?

‘Ik probeer zoveel mogelijk bij te houden en soms voel je bepaalde tenden-

‘Dat ik een jonge hond ben wordt wel gewaardeerd. Maar het is de kunst ook te doseren’ sen. Toen wij begonnen met de serie De Tempeljagers hadden we het idee dat er weer ruimte was voor avonturenverhalen in de traditie van De Vijf. Ik miste iets voor 10+. Spirit Animals was over zijn hoogtepunt, De Grijze Jager was vooral voor iets ouder. Met Michael Reefs zaten wij meteen op één lijn, de serie verkoopt heel goed.

Van deel 1 is de achtste druk ingezet, we zitten nu op 20.000 à 25.000 exemplaren.’

Doet het boekenvak volgens jou voldoende aan het bevorderen van leesplezier?

‘Ja en nee. Je hebt in Nederland instituten die er veel aan doen, zoals Stichting Lezen en de CPNB. We

mei/juni 2022  jaargang 189

hebben prijzen als de Griffels, de Woutertje Pieterse Prijs en nu ook de Boon; hartstikke goed dat die er zijn, maar ik vraag me wel eens af voor wie ze er precies zijn. Prima als het voor de auteurs is, maar je kunt je afvragen of bijvoorbeeld de Griffels dan aan de Kinderboekenweek gekoppeld moeten worden. De winnende boeken sluiten lang niet altijd aan bij wat kinderen leuk vinden.’

Hoe zou het volgens jou moeten gaan?

‘Mij gaat het erom dat een kind het goed vindt. Ik was dolgelukkig dat Gozert van Pieter Koolwijk vorig jaar won, echt een boek waar avontuur in zit.

Naar ik begreep ging de verkoop door het dak, het was dan ook een echt kinderboek. Dat gun ik het boekenvak nog vaker, dat kinderen op die manier zelf laten merken hoe fijn lezen is, hoe fijn het is om in een leeswereld te verdwijnen. Ik denk dat we dat minder snel bereiken met puur literaire titels, die slechts voor een beperkte groep zijn. Waarmee ik niet zeg dat ze er niet mogen zijn. Ik zou bij wijze van spreken blij zijn als kinderen bij Billy Bones beginnen en bij Querido eindigen. Zolang ze maar leesplezier hebben.’

Ben je ook bezig met digitale uitgaven?

‘Nauwelijks. E-boeken hebben geen prioriteit, het levert eigenlijk niets op.

Wel zijn we bezig met audioboeken.

Wij gaan een studio bouwen om die in eigen beheer te kunnen maken.

Het past bij ons uitgangspunt dat het medium niet allesbepalend is. Boek, magazine, audioboek of animatie; het gaat erom dat wij kinderen bereiken met mooie verhalen.’

Wat is de volgende droom?

‘Wij zouden Billy Bones graag internationaal willen uitrollen. Met eigen geproduceerde boeken naar het buitenland. Ik zou het fijn vinden als we in de toekomst ook in Engeland, Frankrijk en Spanje zitten. Marijn en Sanneke zijn zich aan het oriënteren.

Zij weten dat ik sta te springen om weer een uitgeverij op te richten als de kans zich voordoet. Samen aan iets bouwen en dat zien groeien vind ik het allerleukste dat er is.’ 

33

COLUMN

Marti Huetink is directeur-uitgever van WBOOKS en Museumtijdschrift.

Onvoorstelbaar Tekst Marti Huetink

Op weg naar het prachtige museum landgoed de Fraeylemaborg in Slochteren, waar een van onze auteurs een belangrijke cultuurprijs in ontvangst gaat nemen. We passeren de spreekwoordelijke gaskraan van Groningen. Een meerderheid van de bewoners van de provincie schijnt zich, gezien de situatie in Oekraïne, te hebben uitgesproken vóór het weer gedeeltelijk opendraaien van die kraan, terwijl verderop de huizen gestut zijn of in de steigers staan. Onvoorstelbaar.

Een dag eerder, op weg naar afspraken in Amsterdam en ons Museumtijdschrift-kantoor in de hoofdstad. Ik passeer de achterkant van het monumentale pand van een museumpartner, die onlangs zijn deuren heeft gesloten vanwege de oorlog in Oekraïne en de banden met een Russische kunstinstelling. Een wonderschone tentoonstelling met onschuldig porselein en andere onschuldige objecten na twee weken down the drain. Onvoorstelbaar.

Rijdend over de Wibautstraat zie ik de foto’s van verwoeste Oekraïense steden voor me en projecteer die beelden op de kantoren en huizen rondom. Stel je voor… Onvoorstelbaar.

En zo gaat het nu al weken bijna elke dag. Al onze levens, en dus ook onze branche, worden geraakt door een conflict ver weg, maar wel nog in Europa. Als uitgever van onder andere museumcatalogi hebben we er zeker ook mee te maken. Tentoonstellingen sluiten, of openen mogelijk helemaal niet bij gebrek aan tentoon te stellen materiaal vanwege een gesloten luchtruim. Belangrijke verkooppunten van die titels vallen daarmee weg. Of we kunnen het boek helemaal niet produceren. Ook om de partner een hart onder de riem te steken, doen we extra promotie voor de catalogus over Russisch porselein. Dit kan rekenen op hoon en negatieve reacties van de inmiddels bekende dappere socialemediaridders, die het toetsenbord als wapen hanteren maar verder graag anoniem willen blijven.

Het consumentenvertrouwen zakt naar het laagste niveau sinds 2013. Naast de stijging van de papierprijzen wordt nu ook aluminium, dat gebruikt wordt in offsetplaten, schaars. Een van ’s werelds grootste aluminiumbedrijven, het Russische Rusal, is gestopt met de levering vanuit de Oekraïense fabriek. Dat kan nog wat worden voor al die uitgevers die dertig jaar na het uitroepen van het papierloze tijdperk met veel succes offset geproduceerde prachtboeken op de markt brengen, zoals wij.

Geopolitieke effecten, voelbaar ook in Zwolle. Onvoorstelbaar toch, tot voor kort?  Nina Zander: Bord ‘Silhouetten van fabrieksschoorstenen’, 1919.

34

www.boekblad.nl

mei/juni 2022  jaargang 189

35

RECENSIES

Nicolien Geugies

Leesgeluk Nicolien Geugies, sinds vorig jaar eigenaar van kinderboekhandel Studio Pretletter in Deventer, over de lol in letters en het verdwalen in verhalen.

Daar zit ik. Zeven jaar oud. Vrijdagavond. Ik heb me genesteld in de zitkuil in de bieb van ons dorp. Zo’n kuil uit de jaren zeventig. Bekleed met beige jarenzeventigtapijt. Om mij heen stapels boeken. Elke week mag ik er maar zes meenemen, dus terwijl mijn moeder rondneust, duik ik alvast in mijn nieuwe aanwinsten. Ik zie en hoor niks. Niet de mensen die de kuil inkomen. Niet het gedempte afstempelgeluid, verderop bij de uitleenbalie. Niet het gekraak van voetstappen op de houten vloer. Ik lees. Voor we gaan, ruil ik het boek in mijn hand nog gauw om voor iets ongelezens.

Vrolijk fiets ik het weekend in. Een tas

36

vol leesgeluk aan mijn stuur.

Het was geen liefde op de eerste bladzijde, tussen boeken en mij. Ik herinner mij tenminste geen violen en vlinders als ik denk aan maan-roosvis. Sterker nog: op weg naar mijn eerste ochtend in groep 3 voelde ik een enorme paniek (‘Mama, ik kán helemaal nog niet lezen!’). Maar er was geen ontkomen aan. Mijn ouders lazen mij en mijn zussen iedere avond voor en bleven dat doen, ook toen we zelf gingen lezen. Een grote kast met boeken vulde een complete muur en iedere zomer ging er voor iedereen een krat boeken mee naar Frankijk.

Verhalen maakten mijn wereld groter.

www.boekblad.nl

Brachten mij op nieuwe, onverwachte plaatsen. Hielpen mij anderen beter te begrijpen. En mijzelf. Meer dan eens bood een boek troost. Verlichting. Een deur naar een beter humeur. Wie leest, is nooit alleen.

En tegelijkertijd even helemaal op zichzelf.

Ik ben – allang – geen zeven meer.

Maar lees nog met evenveel overgave.

Na een studie communicatiewetenschap maakte ik van het lezen en (her)schrijven van teksten zelfs mijn werk. Met de komst van onze zoon stapte ik een compleet nieuwe boekenwereld binnen. Onze voorleesmomen-

ten werden al snel een vast ritueel.

Inmiddels net twee, ontsteekt hij in serieuze peuterwoede als ik het ’s avonds waag één in plaats van twee of drie keer Boer Boris gaat naar zee voor te lezen. Boeken horen bij ons. Maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Niet alle kinderen groeien op met (voor)lezende huisgenoten. En dat is van grote invloed op hun latere leesliefde.

Of het ontbreken daarvan.

Uit onderzoek van de Ohio State University in 2019 blijkt dat een kind aan wie van jongs af aan elke dag een boekje wordt voorgelezen op zijn vijfde bijna 300.000 méér woorden heeft gehoord dan een kind voor wie dat niet geldt. Zijn dit vijf boekjes per dag, dan loopt dit aantal zelfs op tot bijna anderhalf miljoen. Een voorsprong die nagenoeg niet meer in te halen is. Voorlezen is dus meer dan een gezellig samenzijn. Het is een fantastische manier om kinderen vertrouwd te maken met taal. Met de klank en de betekenis van ontzettend veel verschillende woorden.

Met de lol in lezen.

Afgelopen zomer opende ik in Deventer een kinderboekwinkel en verhalenmaakplaats. Een plek waar alles draait om het verdwalen in verhalen. Het is mijn missie om mijn oerplezier in lezen – geboren daar in die zitkuil – aan deze nieuwe generatie over te dragen. Rechtstreeks, via hun (groot)ouders of met hulp van hun docenten. Juist als er thuis niks of nauwelijks iets te lezen voorhanden is. Lezen als ‘stom’ of ‘alleen voor losers’ wordt gezien. Of ‘het toch nooit lukt’ een boek te lezen.

Ieder kind is een lezer. Het is alleen aan ons, boekenmensen, om de vonk te helpen overspringen. Zoeken naar dat boek dat precies past.

(Weer) verder helpt. Troost. Een nieuwe wereld opent. Of dat nou een roman is of een graphic novel.

Een strip of een toneelleesboek.

Leesgeluk voelt misschien ongrijpbaar, maar staat gewoon op de plank. Klaar om gepakt te worden. 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp): Zo heel af en toe lees je een thriller die echt onder de huid weet te kruipen. Je liet mij leven is er zo een. Bijna het hele verhaal zou zomaar echt gebeurd kunnen zijn. Eve Black heeft als kind als enige in haar gezin een gewelddadige overval overleefd. Nu is ze een volwassen vrouw en publiceert ze een boek over haar ervaringen en over haar zoektocht naar de dader, in de hoop dat er alsnog een doorbraak in het onderzoek komt.

Jim Doyle is getrouwd, heeft een baan als bewaker in een warenhuis en krijgt het boek van Eve in handen.

Hij zal toch niet na al die jaren alsnog ontmaskerd worden? Een zeer originele en geloofwaardige thriller, zoals gebruikelijk bij Boekerij betaalbaar gehouden en mooi uitgevoerd. Als er één boek de te pas en te onpas gebruikte term pageturner verdient is het dit boek!

Monique Eskens van De Drvkkery (Middelburg): Ruim een week heb ik mij vol overgave ondergedompeld in de wederwaardigheden van de Aubreys, een excentriek en intellectueel gezin, dat vlak voor de Eerste Wereldoorlog na verschillende omzwervingen in Zuid-Afrika en Schotland neerstrijkt in Londen. Vader Piers is journalist, maar nogal spilziek en roekeloos met geld. Moeder Claire was concertpianiste, maar zorgt er nu voor dat het gezin met vier kinderen niet verder afglijdt in armoede. Wij bezien de gebeurtenissen door de ogen van Rose, helft van een tweeling, een jaar of 10 en een talentvol pianiste. Zij begrijpt meer van de bijzondere omstandigheden van het gezin dan de ouders denken. Zij vertelt op vroegrijpe maar tegelijkertijd ook kinderlijk naïeve wijze, met heerlijk ijzeren logica en soms ook vilein en bijna wreed. Een lekkere dikke pil vol mooie passages en bijzondere personen, en met een oogstrelend omslag. Een aanrader voor liefhebbers van bijvoorbeeld Elizabeth Jane Howard en R.C. Sherriff.

JE LIET MIJ LEVEN CATHERINE RYAN HOWARD (BOEKERIJ, € 20,-)

DE FAMILIE AUBREY REBECCA WEST (SIGNATUUR, € 25,99)

mei/juni 2022  jaargang 189

37

BOEKVERKOPERS LEZEN

Voor échte boekenliefhebbers

Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke): Phil Earle hoorde ooit een verhaal over een brandweerwacht die in de Tweede Wereldoorlog in Manchester de taak had om tijdens bombardementen met een geweer in de aanslag tegenover de leeuwenkooi te zitten. Het verhaal is de schrijver altijd bijgebleven en nu is dit motief verwerkt. Joseph wordt naar het door bombardementen geteisterde Londen gestuurd omdat hij onhandelbaar is.

Tot overmaat van ramp komt hij terecht bij mevrouw F. die niet gesteld is op kinderen. Zij is eigenaar van een dierentuin met daarin de woeste gorilla Adonis. Zij moet hem tijdens bombardementen onder schot houden. Josephs woede viert hoogtij in deze wereld van mevrouw F., pestende klasgenoten en zijn dyslexie als laatste dwarszitter. De kennis die de schrijver opgedaan heeft in de jeugdzorg komt goed van pas. Pas als een band tussen de zilverrug en Joseph ontstaat, gloort er hoop. Heerlijke pageturner en door de vele cliffhangers ook heel geschikt als voorleesboek.

DE GORILLA EN DE JONGEN PHIL EARLE (KOKBOEKENCENTRUM, € 17,99)

38

Sandra de Jong van Boekhandel Novita (Bennekom): Reisverhalen, altijd leuk. Vooral als die reis ook nog eens wandelend afgelegd wordt.

Dat dit reisverhaal mij zo zou raken had ik niet verwacht.

Van de Wouw schrijft heel open over haar ervaringen, haar struggles. Ze beschrijft eigenlijk haar helingsproces, het kwijtraken en hervinden van zichzelf en dat op een kwetsbare en open toon. Haar leven voorafgaand aan haar pelgrimstocht weeft ze op een prettig leesbare manier door het verhaal. Ook hoe ze ertoe gekomen is om de Camino te gaan lopen, hoewel die reden van tevoren nog niet eens zo duidelijk was. Het verlangen was er al langere tijd en ineens besloot ze om de stap te zetten. Mooi zijn de ervaringen met andere deelnemers die ze tegenkomt, van wie ze afscheid neemt en die ze vervolgens op willekeurige momenten opnieuw ontmoet.

Ze worden bekenden, dan vrienden en dan als het ware familie. Onderweg lees je niet alleen, je beleeft het ook nog eens.

Anthoni Fierloos van boekhandels De Koperen Tuin en Het Paard van Troje (Goes): Jeroen, een auteur die ieder boek beter wordt, verrast ons meestal tweemaal per jaar met een nieuwe thriller. Zijn nieuwste thriller was voor mij een leeservaring die ik nooit zal vergeten. Om de hoofdpersonen een naam te geven zijn mijn naam en die van de Middelburgse boekverkoopster Monique Eskens door elkaar gehusseld tot Anthoni Eskens en Monique Fierloos.

Het is heel bijzonder je eigen naam het hele boek door tegen te komen. De reden dat wij zijn vernoemd heeft met de locatie te maken. De helft van het boek speelt op Paaseiland, de andere helft in Middelburg. Het wachten is op de buitenlandse vertalingen, waarbij onze namen nog mooi verhaspeld kunnen worden tot Antonio en Monica.

Een grotere eer kun je toch bijna niet krijgen als boekhandelaar. Een goed idee van een sympathieke auteur die zich vol inzet voor de lokale boekhandel. Tegelijkertijd staat hier een dijk van een thriller met een mix van spanning, geschiedenis en religie.

Inge Roos van kinderboekhandel In de Wolken (Voorburg): ‘Het leven valt niet vanzelf weer in zijn plooi, dat is nu eenmaal niet wat levens doen.’ Ongeveer zo beschrijft de auteur van deze schitterende coming of age-roman het bestaan. Je wordt meegenomen naar het arme Italië tijdens het interbellum, waar Fredo vlak na de Eerste Wereldoorlog geboren wordt. Hij steekt samen met zijn vader met de boot over naar Engeland, in de hoop op een beter leven. Dat betere leven komt er, met vallen en opstaan, totdat de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en alles opnieuw verandert. Opgroeien gaat voor Fredo gepaard met veel verliezen en jezelf continu aanpassen aan een nieuwe situatie. Maar zijn veerkracht en vriendelijkheid brengen hem ver. Het is bijzonder om te zien hoe de auteur met weinig woorden een personage vangt, een situatie schetst of een omgeving beschrijft.

Zoals gewoonlijk werd ik geraakt door Beertens prachtige taalgebruik en de hoop die altijd door haar regels heen schijnt.

ONDERWEG BENTE VAN DE WOUW (SPECTRUM, € 20,99)

DE STENEN GODEN JEROEN WINDMEIJER (HARPERCOLLINS HOLLAND, € 21,99)

DE REST VAN ONS LEVEN ELS BEERTEN (QUERIDO, € 18,99)

www.boekblad.nl

PROEFABONNEMENT € 26,95 Het magazine voor échte boekenliefhebbers Het magazine Boekenpost brengt verrassende artikelen over al het moois uit de literaire wereld: literatuur en lectuur, recente uitgaven en klassiekers of verborgen parels van weleer. Het magazine staat vol achtergrondverhalen, interviews en volgt het laatste boekennieuws. Vaste prik is de agenda van markten, veilingen en literaire uitstapjes. Boekenpost verschijnt zes keer per jaar. Neem nu een proefabonnement voor slechts € 26,95 (stopt automatisch!).

Profiteer snel van deze actie via:

www.boekenpost.nl/boekblad mei/juni 2022  jaargang 189

39

Europese Literatuurprijs Longlist 2022

vertaling Pavle Trkulja

vertaling Yond Boeke & Patty Krone

vertaling Peter Claessens

vertaling Maaike Bijnsdorp & Lucie Schaap

vertaling Janny Middelbeek-Oortgiesen

vertaling Adri Boon

vertaling Andreas Dijkzeul

vertaling Adiëlle Westercappel

vertaling Annemarie Vlaming

vertaling Andreas Dijkzeul

vertaling Manon Smits

vertaling Paula Stevens

vertaling Eline Jongsma & Janny Middelbeek-Oortgiesen

vertaling Liesbeth van Nes

vertaling Yolanda Bloemen & Seijo Epema

vertaling Caroline Meijer

vertaling Marcel Otten

vertaling Jan van der Haar

vertaling Karol Lesman

vertaling Gerda Baardman & Jan de Nijs

Boekhandel Dominicanen, Maastricht Boekhandel Godert Walter, Groningen Boekhandel en literair podium Hijman Ongerijmd, Arnhem Boekhandel Maximus Hillegersberg, Rotterdam

Boekhandel Van Pampus, Amsterdam Pantheon Boekholt, Amsterdam Boekhandel Van Piere, Eindhoven Boekhandel Van Rossum, Amsterdam Boekhandel Savannah Bay, Utrecht Boekhandel Van der Velde, Leeuwarden

De longlist jury

Athenaeum Boekhandel, Amsterdam Athenaeum Haarlem, Haarlem Boekhandel Bijleveld, Utrecht Boekhandel Blokker, Heemstede Boekhandel Broekhuis, Hengelo Dekker v.d. Vegt Boekverkopers, Nijmegen Gianotten Mutsaers, Tilburg

Vertalersgeluk Wilt u meer weten over de vertalingen op deze longlist?

Tot half juni vertellen de vertalers over hun werk.

Vraag uw boekhandel naar de Vertalersgelukavond. En lees mee op het Vertalerskanaal van Hebban.nl. Iedere woensdag publiceren we daar een nieuw verhaal over het vertalen van een van deze genomineerde romans.

Voor leesclubs is er een extra aanbod: zij kunnen voor het gereduceerde tarief van 100 euro in 2022 een genomineerde vertaler uitnodigen bij hun (online) leesclub over een van deze 20 romans.

Meer informatie op europeseliteratuurprijs.nl