EEN GEDEGEN HUIS

Bij wijze van nieuwjaarsgeschenk verspreidde uitgeverij Atlas

Contact onder relaties het essay Tien jaar Atlas Contact, geschreven door Arjan Post. In hoofdstuk 4 van deze uitgave onderzoekt de auteur wat nu eigenlijk de uitgeverij maakt tot wat die is en legt de uitgevers de vraag voor of engagement het begrip is dat het fonds kenmerkt. Op deze pagina’s een fragment uit dat hoofdstuk.

Tekst Arjan Post

Atlas Contact, zeggen ingewijden en buitenstaanders, is minder pretentieus dan De Bezige Bij, minder pragmatisch dan Prometheus, minder droog dan Boom, minder commercieel dan A.W. Bruna. Enzovoort – maar wat is het dan wel? Verschillende epithetons doen de ronde, met allemaal dezelfde notariskantoorachtige zwier. Degelijk. Serieus. Onmodieus. Artistiek. Esthetisch. Prestigieus.

Zou engagement wellicht het binnenste van haar signatuur kunnen zijn? Als boeken allang niet meer voor autonome kunst doorgaan, dan werpen ze zichtlijnen uit naar de tijd waarin ze geschreven zijn. Dat geldt in de eerste plaats voor non-fictieve titels. Bij de acquisitie daarvan gaat het, legt Broeder uit, ook steeds om drie vragen: waarom dit onderwerp, waarom deze schrijver, waarom nu? Maar betrokkenheid bij de samenleving moet eigenlijk in veel meer fondslijnen zijn aan te wijzen, ook die van fictie.

Maar welzéker, haasten de fictie-uitgevers Blom en Hermans zich te zeggen. Voor hen zijn romans geengageerde genres bij uitstek. Die hebben een eigen vorm en stem, maar ze verhouden zich onverkort tot de werkelijkheid van ménsen. Blom denkt aan zijn nachtkastje, aan wat er allemaal op ligt. Een roman moet iets teweegbrengen, zegt hij. Door je op een ander denkspoor te zetten, door jezelf te beschouwen – hoe zou ik handelen onder die omstandigheden?

Vroeger moest een roman hooguit een ‘haakje’ naar de realiteit hebben. Tegenwoordig is dat wel anders. Maar, benadrukt hij, dat is geenszins in tegenspraak met de literaire signatuur van de uitgeverij.

Atlas Contact: nomen is toch een beetje omen, vindt ook Hermans. De literatuur verbindt zich hier met de wereld. Ze noemt Van Dis en Noordervliet en Tessa Leuwsha en wil nog veel meer namen aanvoeren, maar stopt meteen weer. Van de schrijvers met wie zij werkt zijn er welgeteld núl onthecht te noemen.

En dan de kracht van een vertaalde memoir als De mannen die we oogstten van Jesmyn Ward. Dat brengt misschien meer teweeg dan een beschouwing over armoede, verslaving en racisme. Gruwelijk en prachtig tegelijk, vindt Hermans. Fictie komt niet alleen voort uit het maatschappelijk debat, maar vormt dat evenzeer. Vaak doordat die verhalen juist enige afstand tot de actualiteit houden.

Of ‘onze fictie’ geëngageerd is? Dat dacht ik toch wel, ja, zegt Adriaan van Dis. Maar, stelt hij in dezelfde ademtocht, een schrijver hóéft dat niet, en ook bij Atlas Contact zijn niet alle auteurs even geëngageerd.

Hij kan het niet vaak genoeg zeggen: een schrijver hoeft he-le-maal niets, alleen goede zinnen schrijven. En dat hij zelf nu toevallig over ouders, oorlog, migratie en identiteit schrijft – ja, zegt hij met een klagerig stemmetje alsof hij het over een ander heeft, daar kan die arme jongen ook niets aan doen. Dat komt door zijn jéúgd.

Zelfs op de redactie van Business Contact valt het op. Misschien hadden de organisatiepsychologie en managementtheorie lange tijd iets technocratisch-sekta - risch, in letterkundig perspectief althans. Die tijd lijkt voorbij. Uitgever Sandra Wouters gaat met haar vinger langs de kasten. Kijk, zegt ze. Voor de inzending van de nieuwe non-fictieprijs, de Prijs voor het Belangrijkste Boek van het Jaar (pbbj), kon ze vorig jaar maar liefst vijf titels inzenden. Eerder had dat nooit gekund. Ze noemt dat het resultaat van een meer maatschappelijke en psychologische verbreding. Die geldt voor de hele branche, maar Wouters ziet het ook als wezenstrek van Atlas Contact – menselijk engagement.

Als Atlas Contact zowel een nieuw huis is als een continuüm van oude uitgeverijen, dan moet het mogelijk zijn een historische lijn aan te wijzen van dat engagement. Die begint uiteraard bij Anton de Kom en Anne Frank en komt uit bij… Ja, waar eigenlijk. Misschien bij Jan en Leo Lucassen (Migratie als dna van Amsterdam), Afua Hirsch (Waarom ras ertoe doet), Layla Saad (Witte suprematie & ik) of Wiegertje Postma (Vrouwen schrijven niet met hun tieten). Maar hoe moet die lijn worden genoemd? Geëngageerd is daarvoor een te generieke term. Progressief dan maar? Of desnoods links-liberaal? Maar dat is feitelijk onjuist, al was het maar omdat uitgeverij Contact in de jaren negentig ook Frits Bolkestein uitgaf en iets later Pim Fortuyn. Vorig jaar verscheen bij Atlas Contact bovendien Ayaan Hirsi Ali’s Prooi , dat een bestseller werd. Het heeft geen zin om de uitgeverij ideologisch te rubriceren, vindt Marcella van der Kruk, die in 2021 Leonoor Broeder als non-fictieuitgever opvolgde. Atlas Contact wil bijdragen aan kennis, aan kritische zin, en zeker ook aan een betere samenleving. Daar horen geluiden en tegengeluiden bij. Zelf steekt ze niet onder stoelen of banken dat ze zeer begaan is met de thema’s diversiteit en inclusiviteit. Ze is zich bewust van haar privilege als witte, hoogopgeleide vrouw in de uitgeefwereld. Engagement betekent voor haar het faciliteren en opengooien van maatschappelijke discussies. Dat is overigens iets anders dan activisme. Een uitgeverij, déze uitgeverij, moet volgens haar de dialoog en gedachtewisseling stimuleren, niet de luiken weer dichtgooien. 

Bovenstaande tekst is een gedeelte van hoofdstuk 4 uit Tien jaar Atlas Contact : een essay geschreven door socioloog, schrijver en freelance redacteur Arjan Post. Verschenen als relatiegeschenk ter gelegenheid van de jaarwisseling 2022/2023.

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 34,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.