Engels is‘here to stay’

Niels Nijborg: ‘Het is functioneel dat ik beide rollen ken, maar dat is een bijkomstigheid.’

Niels Nijborg werkt als vertegenwoordiger voor Unieboek|Het Spectrum en als boekverkoper voor Boekhandel Hoogstins in Amsterdam.

De combinatie begon voor mij een jaar of twaalf, dertien geleden. Ik werkte toen nog als freelancer voor uitgeverijen en boekhandels. Sinds 2013 ben ik in dienst bij Unieboek|Het Spectrum. Daar verdien ik mijn geld en ben ik goed op mijn plek, maar ik wil de boekhandel echt niet missen. Daarom heb ik nog altijd een 0-urencontract bij Hoogstins, mijn buurtboekhandel. De parel van Oud-West! Ik werk er een paar keer per maand op vrijdag of in het weekend, rond de feestdagen wat vaker. Het brengt me veel plezier om contact te hebben met klanten. Ook boeken aanraden aan kinderen vind ik ontzettend leuk. Mijn ervaring als boekverkoper helpt me vooral bij inkoopgesprekken met boekhandelaren. Het schept vertrouwen, ‘jij weet wel hoe dat gaat’ hoor ik dan. Naast het inhoudelijke verhaal probeer ik vanuit mijn eigen ervaring ook tips te geven over hoe je een boek in de winkel het beste kunt verkopen. Het is functioneel dat ik beide rollen ken, maar dat is een bijkomstigheid. Werken in de boekhandel doe ik vooral uit passie, het is voor mij een betaalde hobby. Ik ben een gelukkig mens. Sinds ik bij Hoogstins werk is het aantal titels van Unieboek|Het Spectrum daar wel toegenomen. Je verkoopt nu eenmaal het beste wat je goed kent en waar je enthousiast over bent. Er is een periode geweest dat de inkoper van Hoogstins het belangenverstrengeling vond als ze met mij een inkoopgesprek moest voeren. Zij schoof liever bij een van mijn collega’s van de uitgeverij aan. Prima, maar voor mij hoeft dat niet en inmiddels is het ook niet meer aan de orde. Ik verkoop geen boeken aan de boekhandel om daarna grote stapels retour te krijgen. Zeker, ik kan Eelke Hoogstins weleens verleiden om wat extra’s te doen met een titel. Maar verder behandel ik de winkel als alle andere. Unieboek|Het Spectrum heeft nog steeds twee vertegenwoordigers in dienst, voor ons is het contact met boekhandels superbelangrijk. De ervaringen die ik zelf opdoe bij Hoogstins zijn handig, maar ik ren niet meteen naar de uitgeverij als een paar klanten naar een bepaald boek vragen. Pas als ik ergens een duidelijke trend in zie geef ik het door binnen de uitgeverij. Wat niet wegneemt dat het heel fijn is om te merken dat lezers blij zijn met onze boeken.’ 

De ene na de andere boekhandel merkt het en speelt er op in: steeds meer klanten lezen Engelstalig. Zes boekenvakkers over de kansen en zorgen rond dit fenomeen: boekverkoper Erik van Doorn, uitgevers

Myrthe Spiteri, Elik Lettinga en Bart Bulsing en vertalers

Gerda Baardman en Nicolette Hoekmeijer.

‘Er komt soms een stel meiden van 16 tot 20 binnen. Die gaan in de hoek Engels of young adult overleggen om na een kwartier of zelfs half uur allemaal met een boek onder de arm de winkel uit te gaan.’ Erik van Doorn (Kramer&Van Doorn en Broese) is het opgevallen. De omzet van Engelstalig, met name fictie, stijgt de laatste jaren. Niet alleen in de grote steden, ook boekhandels in kleinere plaatsen zien het gebeuren. Booktok heeft grote invloed. De GfK-cijfers laten zien dat het anderstalige aandeel van de boekenmarkt sterker groeit dan het Nederlandse: in 2022 wel 3 procent tegenover 1 procent. Onderzoek uit september van KVB Boekwerk ziet beschikbaarheid als primaire oorzaak: 41 procent van de kopers van Engelstalige boeken koopt een boek dat – nog – niet in vertaling beschikbaar is. Maar 27 procent heeft een voorkeur voor een boek in de oorspronkelijke taal. Het verbeteren van het Engels is ook een belangrijke reden en veel jongeren geven aan dat het leuker is om in het Engels te lezen. Sociale media spelen in die kringen een grote rol, niet alleen Booktok maar ook andere kanalen.

Slecht voor Nederlandse uitgevers?

Als – zoals KVB Boekwerk zegt – 41 procent van de kopers voor Engels kiest, heeft dat toch gevolgen voor de uitgeverijen die zich met young adult bezighouden. Myrthe Spiteri van Blossom Books constateert dat in die markt al 60 procent in de oorspronkelijke taal (in casu het Engels) wordt gelezen. Zij deed dan ook een oproep in haar aanbiedingsbrochure: plaats de Engelse en vertaalde boeken bij elkaar, zodat de koper direct de keuze heeft. Als de ontwikkeling doorgaat maakt zij zich ernstige zorgen over de haalbaarheid van het uitbrengen van vertaald werk. Nu al wordt van een groot aantal titels meer Engels dan vertaald verkocht.

Young adult lijkt wel het meest getroffen door de trend. Elik Lettinga ziet het bij De Arbeiderspers en Nijgh&Van Ditmar ook, maar is minder alarmerend in haar woorden. ‘We zijn wel aan het kijken of we minder uit Engeland en de VS moeten inkopen. We gaan het gesprek met agenten aan dat voorschotten niet altijd op hetzelfde niveau kunnen blijven; dat er wellicht meebetaald kan worden aan auteursbezoeken door importeurs; dat exportedities te goedkoop zijn; dat de royalty’s voor hun auteurs op exportedities ongunstig zijn. Kortom, allemaal knoppen om aan te draaien.’

Het beeld bij non-fictie is wat genuanceerd. Bart Bulsing van Kosmos: ‘Ja, de groei van Engelstalig is van invloed op de totale verkopen.’ Hij wijst op reisgidsen en modeboeken. Maar hij suggereert dat er ook iets positiefs van uit kan gaan: dat mensen toch meer aandacht hebben voor een titel als die in meer talen beschikbaar is. Kosmos is in ieder geval meer oorspronkelijk Nederlands werk gaan uitgeven. Dat past ook in een bredere strategie: ‘De local heroes die via social media een groot publiek kregen zijn steeds belangrijker geworden. Maar we blijven ons aanpassen waar nodig.’ Dat doet Kosmos door kritischer te kijken naar het aankopen van Engelstalig werk en meer aandacht te geven aan andere talen.

Positie van vertalers

Voor vertalers speelt de trend om meer Engels te lezen ook een rol. Nicolette Hoekmeijer en Gerda Baardman zien beiden positieve kanten. Zij zijn blij dat jongeren meer lezen. ‘Onze cultuur is doordrenkt van Engels en door onderwijs en context zijn jongeren veel beter in die taal dan voorgaande generaties.’ Baardman ziet wel dat met name vertalers van young adult onder druk staan en minder betaald krijgen. Hoekmeijer constateert dat lezen in het Engels cool wordt gevonden. ‘Engels lijkt exotischer en interessanter.’ Hoekmeijer vindt het positief dat er nu wat meer naar andere talen dan Engels gekeken wordt. De vertalers zouden graag zien dat er meer aandacht aan hun werk en de kwaliteit ervan zou worden gegeven. Op het boek, bijvoorbeeld. Diverse uitgevers zetten nu al de naam van de vertaler prominenter in het boek of op het omslag. ‘Vertalen is een zoektocht naar de juiste uitdrukkingen, toon en beelden. Als je ten volle gebruikmaakt van de lenigheid van het Nederlands, hoeft dat echt niet onder te doen voor het Engels’, zegt Hoekmeijer.

Nicolette Hoekmeijer:

Concurrentie

Volgens Gerda Baardman zou een Engelse uitgave vaker tegelijk met een vertaling moeten verschijnen, zoals in het verleden wel gebeurd is. Maar zij ziet ook in dat dat wel eisen stelt aan de snelheid van vertalen. Vaak wordt dan een team ingezet. Erik van Doorn zou het toejuichen als Nederlandse en Engelse edities tegelijk verschijnen. Maar het gevaar bestaat dat de vertaalde editie vrijwel altijd duurder zal zijn en om die reden minder door lezers gekozen zal worden.

Tot een vaste prijs voor Engelstalige boeken zal het volgens de geïnterviewden niet komen. Dat is in een internationale markt onmogelijk te realiseren. De prijsconcurrentie wordt wel als extra handicap gevoeld. Niet alleen tussen oorspronkelijk en vertaald in de boekhandel, maar ook online door de prijsstellingen in de internationale boekenmarkt, waarin bijvoorbeeld Amazon een speler is.

De Nederlandse cultuur

Tot slot: is de ontwikkeling een bedreiging voor de Nederlandse cultuur? Zover is het volgens de meesten niet. Maar Spiteri ziet het wel ernstig in als de ontwikkeling zich voortzet. Zij wil dat de CPNB haar rol voor het Nederlandse boek versterkt: ‘De N staat niet voor niks in hun naam.’ Ook Hoekmeijer ziet de liefde voor het Nederlands graag meer gepromoot worden. Als we kijken naar de positie van het Nederlands in het universitair onderwijs – zowel het vak als de taal waarin gedoceerd wordt – lijkt er toch wel iets aan de hand. Daar tegenover staat – en daar is het merendeel van de geïnterviewden het over eens – dat jongeren meer zijn gaan lezen. En dat biedt ook weer hoop. 

Bart Bulsing:

Een probleem van de boekhandelaar is volgens Erik van Doorn dat de snelheid van nalevering van Engelstalige boeken vaak niet goed is waardoor gaten ontstaan. Hij is jaren geleden begonnen met eigen import, waardoor dat grotendeels voorkomen wordt. Het is wel ingewikkeld en geeft ook een BTW-nadeel. Een richting voor uitgevers kan zijn om de rechten voor de Engelse editie in de Nederlandse markt te kopen. Dat is best lastig als er ook nog geïmporteerd wordt. Bulsing suggereert het als optie, maar zet er direct ook een vraagteken bij. Lettinga experimenteert bij De Arbeiderspers inmiddels met eigen Engelstalige boeken zoals de biografie van Trump en Cinema Speculation van Quentin Tarantino. Maar ze kan de rechten dan niet exclusief voor de Nederlandse markt krijgen.

Myrthe Spiteri:

‘De N staat niet voor niks in de naam CPNB’